Πρόλογος

Στο βιβλίο αυτό ο προφορικός λόγος γίνεται αντιληπτός α)

σα σηµαντικό µέσο επικοινωνίας, σα χώρος που οδηγεί
στη συνεργασία ή ακόµα και σε αντιπαραθέσεις στο χώρο
του νηπιαγωγείου και β) σαν κανάλι µεταβίβασης ή δόµη-
σης των γνώσεων στην τάξη. Πρόκειται για την οπτική γω-
νία που είναι επηρεασµένη από τον Vygotsky, κατά την
οποία οι λεκτικές παραγωγές των παιδιών αποτελούν ση-
µαντικά βήµατα για τη δόµηση των γνώσεων.
∆ίνεται έµφαση στις ποικίλες και αυθεντικές συνθήκες
επικοινωνίας κατά τις οποίες τα παιδιά ενθαρρύνονται να
παράγουν προφορικό λόγο, έτσι ώστε να εµπλουτίσουν
την έκφρασή τους, αλλά και τη δοµή του λόγου τους, η ο-
ποία σταδιακά γίνεται όλο και πιο σύνθετη. Μελετάται ο
τρόπος µε τον οποίο µπορούµε να ωθήσουµε τα νήπια να
παράγουν αφηγηµατικό, περιγραφικό και επεξηγηµατικό
λόγο στο νηπιαγωγείο.
Τέλος, προτείνονται δραστηριότητες προφορικού λό-
γου στο νηπιαγωγείο, οι οποίες έχουν εφαρµοστεί στη δι-
δακτική πράξη από τις φοιτήτριες του 6ου εξαµήνου του
Παιδαγωγικού Τµήµατος Προσχολικής Εκπαίδευσης του
Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, κατά την καθοδήγησή τους στο
πλαίσιο του µαθήµατος «Εφαρµοσµένη Προσχολική Παι-
δαγωγική», που αποτελεί τµήµα της Πρακτικής τους Άσκη-
σης.
Κατερίνα Μιχαλοπούλου

10
 O προφορικός λόγος στην προσχολική εκπαίδευση

Εισαγωγή
Η γλωσσική διδασκαλία κατέχει σηµαντική θέση στα ανα-
λυτικά προγράµµατα. Ωστόσο, η διδασκαλία του προφορι-
κού λόγου είναι σαφέστατα περιορισµένη στο δηµοτικό
σχολείο, όπου τα ηνία παίρνουν η γραφή και η ανάγνωση.
Παρά το γεγονός ότι η έµφαση στο γραπτό λόγο και στη
λογοτεχνία κυριαρχεί στα αναλυτικά προγράµµατα πολλών
χωρών (Cortazzi, 2004), τα τελευταία χρόνια δίνεται όλο
και περισσότερη προσοχή στον προφορικό λόγο των παι-
διών (kitson & Merry, 2004).
Η προσχολική εκπαίδευση είναι η περίοδος εκείνη κατά
την οποία ο προφορικός λόγος αναπτύσσεται. Ταυτόχρο-
να, γίνεται αποδεκτή η σηµασία του.
Οπωσδήποτε, το µικρό παιδί ξέρει να µιλά, ξεκινώντας
τη φοίτησή του στο νηπιαγωγείο. Ωστόσο, το νηπιαγωγείο
δεν µπορεί να αφήσει την καλλιέργεια του προφορικού λό-
γου στην ευθύνη του κοινωνικού και οικογενειακού περι-
βάλλοντος του παιδιού, γιατί µε τον τρόπο αυτό θα αυξάνει
το χάσµα που οφείλεται σε διαφορές που αφορούν το κοι-
νωνικό-πολιτισµικό περιβάλλον του παιδιού.
Εξάλλου, σε ό,τι αφορά στη σχολική πραγµατικότητα,
το επίπεδο κατάκτησης του προφορικού και του γραπτού
λόγου έχει συνδεθεί µε τη µαθησιακή εξέλιξη των παιδιών
και τη σχολική τους επιτυχία ή αποτυχία Η δόµηση µιας
θετικής σχέσης µε τον προφορικό και το γραπτό λόγο είναι
το κλειδί για κάθε µάθηση και για την ανάπτυξη των ικανο-
τήτων που συνδέονται µε αυτήν. Στο πλαίσιο µακροχρόνι-

11
 Κατερίνα Μιχαλοπούλου

ων ερευνών έχει διαπιστωθεί ότι η ενεργός λεκτική συµµε-

τοχή των παιδιών στο νηπιαγωγείο συµβάλλει θετικά στη
µετέπειτα σχολική τους εξέλιξη (∆αφέρµου, Κουλούρη &
Μπασαγιάννη, 2006. Πικροδηµήτρη, 2004. Simonpoli,
2005).
Η αναγκαιότητα της διδασκαλίας του προφορικού λό-
γου επισηµαίνεται στις ακόλουθες παραµέτρους:
Από τη µία πλευρά η ετερογένεια του σχολικού πλη-
θυσµού έχει σαν αποτέλεσµα ορισµένα παιδιά να µην έχο-
υν πρόσβαση σε ορισµένους τύπους του προφορικού λό-
γου και να συναντούν δυσκολίες, όταν ο λόγος δεν είναι
συµβατός µε τα κριτήρια του σχολείου: συνεπώς το σχολε-
ίο θα πρέπει να επωµιστεί αυτή την ευθύνη, να στοχεύει
δηλαδή στην εξάσκηση των γλωσσικών δεξιοτήτων ή στη
χρήση ορισµένων ειδών προφορικού λόγου, όπως για πα-
ράδειγµα η επεξήγηση, διαπραγµάτευση, η αιτιολόγηση
(Schneuwly, 1997).
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η ανάγκη να ρυθµιστεί
καλύτερα η γλωσσική επικοινωνία, οι γλωσσικές ανταλλα-
γές ανάµεσα σε οµάδες αλλά και σε διαφορετικούς πολι-
τισµικούς κόσµους, έτσι ώστε η σχολική κοινότητα να λει-
τουργεί χωρίς έντονες αντιπαραθέσεις και αποκλεισµούς
και να εγγυάται τη µάθηση. Στην περίπτωση αυτή ο προ-
φορικός λόγος σηµαίνει επικοινωνία και αλληλεπίδραση
(Florin, 1991, 1995. Μπίκος, 2004).
Επίσης, µια τρίτη παράµετρος εστίασης στον προφορι-
κό λόγο είναι η αυξηµένη σηµασία που δίνεται στις διαδι-
κασίες µάθησης. Οι µέθοδοι διδασκαλίας όλων των επισ-
τηµονικών πεδίων αντιµετωπίζουν κατ’ ανάγκη το ζήτηµα

12
 O προφορικός λόγος στην προσχολική εκπαίδευση

της προφορικής απόδοσης και της ανταλλαγής απόψεων

όταν µελετούν τις λειτουργίες µέσα από τις οποίες αποκ-
τώνται οι γνώσεις, τα εµπόδια που συναντούν τα παιδιά,
τους τρόπους µε τους οποίους µπορούν να τα βοηθήσουν.
Η επικέντρωση στις διαδικασίες οδηγεί υποχρεωτικά σε
λεπτοµερείς παρατηρήσεις γύρω από τις δραστηριότητες
των παιδιών ή τους τύπους παρέµβασης του εκπαιδευτι-
κού, οι οποίες διατυπώνονται προφορικά: πρόκειται για µια
θεώρηση η οποία παραπέµπει επίσης στο ζήτηµα της µε-
τάβασης από ένα σηµειολογικό σύστηµα σε ένα άλλο και
στις νοητικές λειτουργίες που διακυβεύουν τη συγκεκριµέ-
νη µεταγλώττιση του κώδικα (Grandaty & Turco, 2001).

13