ABUZIMI SEKSUAL DHE FIZIK TE

FMIJT
PRKUFIZIME
Abuzimi i fmijve vazhdon t jet nj problem social dhe pediatrik n t gjith rruzullin e toks.
N parandalimin e abuzimeve t fmijs, Adaptueshmria dhe Akti i Shrbimeve Familjare e vitit
1988, abuzimi fizik ka qn i definuar si: padrejtsi fizike e fmijs nn moshn 18 vjaare nga
persona t cilt jan prgjgjs pr mirqnin e fmijs, n rrethanat si tregues t cilt shndeti i
fmijs dhe mirqnia jan t krcnuar dhe lnduar. (Kaplan 1996 f. 1034). Pr Studimin
Kombtar i Incidencs, abuzimi fizik ka qn i definuar si; tqnurit prezent kur fmijt nn
moshn 18 vjeare, prjeton prvojat si pasoj joaksidentale (dm standard) ose t riskuar nga
pasoja ( rrezikim standard) si nj rezultat i t qnurit i goditur me dor ose objekte t tjera, ose t
qnurit i goditur me shkelm, dridhje, krcnim, djegie, goditje m thik, apo i goditur nga nj
prindr apo nga nj i zavndsuar i prindrit (Sedlak abd broadhurst 1996).Neglizhimi i fmijs
sht i diferncuar nga fmijt e abuzuar dhe i referohet dshtimeve e prgjegjsive n
prkujdesin e t rriturve pr t siguruar shrim adekuat dhe mbikqyrs. Ky kapitull fokusohet n
abuzimin fizik.
Abuzimi seksual si zakonisht referohet sido aktivitet brenda spektrit t kufijve

nga

paprshtatshmria e prekjes fizike, deritek mardhnieve seksuale apo prdhunim. Pr dekada me

rradh abuzimi seksual i fmijve ka vazhduar t evitoj nj definicion t sakt pavarsisht
prpjeket e studiuesve, terapistve dhe avokatt e fmijve (Hangaard 2000).Konsiderat
trndsishme prfshin nj gam t gjr normative e sjelljeve seksuale, edhe n rrethanat ku
abuzimi nuk mund t jet prezent (Friendrich et al. 1998).Fmijt modelojn sjellet e t rriturve
1

duke i par ato. Sjelljet erotike, rritja e interesit seksual dhe lojrat seksuale, mund t rezultoj nga
nj numr influencues prtej potencialit abuzues, prfshij vzhgimin hutues e t rriturve n lidhje
me aktivitetin seksual, fantazi edipale, maniakle apo gjndje hipomanikale, ose ekspozimi i
materialeve pornografike nga televizioni (Yates 1997). Loja seksuale prgjithsisht prfshin
interes t dyanshm n vite t ndryshme n nivelin e zhvillimit dhe nuk prfshin
shtrngim(force) (Akademia Amerikane e Pediatris 1999). Inesti i referohet abuzimit seksual
t fmijes brenda kontekstin t boshtit familjar, prgjithsisht prfshin aktivitet seksual midis
prindit dhe fmijs ose motrs.
Prkufizimet ligjore t abuzimit, prgjithsisht prfshin kontakin seksual midis nj t rrituri dhe
nj fmije minoreni (Green 1993). Nse si abuzuesi edhe viktima jan minoren, mund t
keqkuptohet nse ka ndodhur apo jo abuzimi duke mar parasysh se ka nj mosprputhje
domethnese n mosh ose nssht prfshir forca. Disa kan prcaktuar mospajtimet moshore
t 4-5 vjetve si m prkufizuese pr nj skenar abuzimi, por nuk ka ndonj dallim moshor
bashkrisht t pranuar q prkufizon abuzimin e nj minoreni nga nj minoren tek minoreni
tjetr.

Epidemiologjia
Punimi i (Kempe et al. 1962), i cili fillimisht prshkroi sindromn e fmijve t rrahur,oi n
njohjen e abuzimit t fmijve si nj problem kryesor pediatrik, psikiatrik dhe shoqror. N vitin
1965 Shrbimi i Mbrojtjes se Fmijve u themeluan n t gjith Shtetet e Bashkuara dhe t 50
shtetet miratuan ligje q krkonin raportimin mjeksor t detyrueshm t abuzimit dhe lnies pas
dore dhe abuzimit t fmijve. Gjat viteve 1970 rastet e abuzimit inestuoz seksual u raportuan
rritshm (Green 1993).Nj raport i nxjer nga Sistemi Kombtar i te Dhnave t abuzimit dhe
shprfilljes s fmijve n departamentin e shndetit t shrbimeve njerzore t Shteteve t
Bashkuara, n vitin 2001, shnoi 826 mij viktima t keqtrajtimit n t gjith vndin duke rn m
shum se 900 mij fmij n 1998. Numri i prgjithshm i fmijve t viktimizuar ka ardhur n
rnie q prej vitit 1993 ku u raportua nj rekord i lart prej 1. 018. 692. Arsyet pr kt rnie nuk
jan t kuptueshme mir (Putman 2003).Prindrit vazhduan t ishin keqbrsit kryesor.Pothuaj
60 % e t gjitha viktimave kishin kaluar mosprfillje, ndrkoh q 21, 3 % kishin kaluar abuzim
2

fizik dhe 11. 3 % ishin abuzuar seksualisht t dhnat nga Sondazhi Kombtar pr dhunn ndaj
grave, zbuloi se, ndrsa burrat kishin m tepr t ngjar t kishin patur abuzim fizik si fmij,
efektet psikologjike dhe sjellore t abuzimit ishin m shum t dmshme tek viktimat femra( M.
Thomson et al. 2001). (Fisher et al. 1997) studioi nj kampion komunitar prej 665 t rinjsh t
moshs 9-17 vje dhe zbuloi se 25.9 % kishin psuar abuzim. I prcaktuar nga sjellje ose
ndshkim irrept ose rrahje deri n lndime fizike. Numri i viktimave fmij i shkaktuar nga
keqtrajtimi mbeti i pandryshuar tek rreth 1100.Fmijt m t vegjl kan rrezikun m t madh
pr keqtrajim fatal. N nj raport t vitit 1998 nga departamenti i shrbimeve shndetsore dhe
njrzore t Sh.B A. (Kaplan et al. 1999) u dokumentuar se 75 % e viktimave t keqtrajtimit n
vitin 1996 prfshinin fmij m t vegjl se 3 vje. Faktort e tjer riskues prfshin t qnurit i
lindur nga nj nn m e vogel nn moshn 21, etniciteti jo amerikano- Europjan, ose produkt i
lindjeve t shumta (Keenan et al 2003). Vrasjet q ndodhin n javn e par t jets kryejn
pothuajse eksluzivisht nga nnat.Si nnat edhe baballart kan t ngjar n mnyr t barabart
q ti dmtojn fatalisht fmijt e tyre t moshs nga 1 javsh deri n 13 vje. Megjithat,
baballaret

kishin kryer 63 % t vrasjeve prindrore midis 13 dhe 15 vjearve dhe ishin

prgjegjs pr 80 % e atyre q ndodhin te 16 19 vjeart. (Kuntz dhe Bahr 1996), disa studime
raportojne se 10 deri 25 % t vajzave viktimizohen n ndonj far mnyre para moshs 18 vje
( Ferguson et al. 1996). Nj studim raporton nj incidenc prej 34 % (uat et al 1999). Mosha
m e zakonshme e abuzimit seksual sht midis 8 dhe 11 vjetve. (Kempe 1978; Muram 2001).
Nj raport i vitit 1999 i Departamentit t Shrbimeve Shndetore t Shteteve tBashkuara,
gjithashtu shnoi nj tendenc t prgjithsme zbritse n incidencn e abuzimit seksual t
fmijve. Organizatat mbarkombtare t shrbimeve mbrojtse pr fmijt raportuan 90 mij
viktima t abuzimit seksual (Departamenti i Shrbimeve Shndetsore dhe Njerzore 2001 i
Shteteve t Bashkuara) m posht se sa 114 raste n 1994 (Finkel Hold he Belnir 1995). Ato q
kan mar rolin e prindrit mashkull, vazhduan t ishin fajtort m t zakonshm t abuzimit
seksual. Departamenti i Shrbimeve Shndetsore dhe Njerzore 2001 i Shteteve t Bashkuara).
Grat raportohen si abuzuesen nj numr t vogl rastesh dhe adoleshntt raportohet se jan
fajtort e 20 % t rasteve ( Akademia Amerikane e Pediatrve 1999)
Abuzimi seksual i djemve sht m pak i mir studiuar dhe mund t jet i paraportuar n mnyr
m domethnse ( Moody 1999). Sondazhet retrospektive kan zbuluar se 18 % e meshkujve m
t mdhenj se 18 vje raportojn se kan qn viktima t abuzimit seksual n fmijri ( Finkel
3

Hor et al. 1990; Holmes dhe Slap 1998). Djemt duken se kan m pakt t ngjar q t zbulojn
abuzimin prgjithsisht nga frika e mosbesimit, ndshkimit apo stigms shoqrore dhe
kundrshtia pr t pranuar lndueshmrin( Holmes 1998; Yates 1997). Fajtort e abuzimit ndaj
djemve ka shum t ngjar t jen meshkuj dhe t palidhur familjarisht me viktimn( Holmes
dhe Slap 1998). Studimet kan treguar gjithashtu se djemt e abuzuar seksualisht kan m shum
t ngjar t shprehin nj identitet homoseksual krahasuar me djemt krahasuar pa ndonj histori
t till( Fromuth dhe Bughard 1989) . Megjiasht nse keqbrsi sht femr djemt mund t
jen edhe m tepr pagadishmri pr t raportuar abuzimin dhe ka m pak t ngjar q t
mbshteten nga kujdestart kur raportohet abuzimi. Holmes dhe slap; Peluso dhe Putman 1996).

Etiologjia
Modeli mbizotrues i etiologjis s abuzimit sht nj model ekologjik.Shumica e ekspertve
mendojs se abuzimi fizik dhe seksual rrjedh nganj kombinim faktorsh sbashku edhe nga
prindrit n lidhje me mjedisin specifik t tyre.(Green 19993) besonte se stresi q vinte nga
mjedisi i prbr nga tiparet personalitetit prindror dhe karakteristikat e fmijs krijonin nj
klim qonte drejt abuzimit. Abuzimi me fmijt ka prirjet ndodh n familje me shum
probleme- smundje mendore t prindrve dhe abuzim me substaca, munges mbtshtetjeje
shoqrore, varfria, njprindrshmria, etniciteti minoritar, mungesa e kulturizimit, prania e katr
ose m shum fmijve n nj familje, mosha prindrore, ngjarje stresuese, dhe ekzspozimi ndaj
dhuns familjare, t gjitha kto njihen si faktor q sjellin risk. Abuzimi seksual ka prirjen t
ndodh n familjet me paqendrueshmri domethnse dhe me regullime karakteriologjike dhe t
personalitetit,ndryshe nga smundjet mendore kryesore. Ndrsa abuzimi seksual sht
mbizotruses n t gjitha klasat shoqrore ekonomike(Feerguson et at. 1996), abuzimi edhe
neglizhenca fizike mund t jet m e zakonshme n klasat me nivel socio-ekonomik m t
ult( Isso 1995).Abuzuesit kan shprndarje racore, fetare dhe etnike t ngjashme me popullsin
e prgjithshme.( Rioyn et al. 1996).
Faktort riskues q mund t parashikojn ndodhjen prseri t abuzimit, prfshin moshn e re t
viktims, numrin e raportimeve t mparshme t shrbimet pr mbrojten e fmijve dhe
karakteristikat e prkujdesjes, sisht bashkiftzimit emocional, abuzimi me substancat,
4

munges mbshtetjeje shoqerore, prania e dhuns n shtpi dhe historia e abuzimit t

fmijris( English et al. 1999). Fakotrt riskues tek fmijt, sisht paramaturia, vones
mendore dhe handikapt fizik mund t risin ngjasat pr abuzim (Cichiti et toth 1995).
Fmijt me defiite kognitive mund t kenift aftsin gjykimin dhe aftsit t rna n nivele
pr t toleruar dhe transmetuar verbalisht ndjenjat dhe si rezultat reagojn n mnyr agresive
dhe behen m vulnerabl ndaj keqtrajtimit.(Leis 1992).( Martin dhe Elmer 1992) gjetn nj
histori t peshs se ult n lindje n 19 % t nj grupi t abuzuarisht krahasuar me nj 9, 2 %
prevalence e prgjithsme t asaj kohe. Kta fmij mund t jen m tepr vulnerabl pr t
abuzuar pr shkak t qarjet e teprta apo sjelljes qsht vshtir pr tu kontrolluar.
Temat e izolimit shoqror, znie n nj rrjet dhe konfuzioni i roleve jan t zakonshme pr
familjet n t cilat babai abuzon seksualisht me t bijn.Struktura patriarkale e ngurt dhe
mardhnia martesore e varfr jan t zakonshme n raste t tilla.Baballar t till mund t ken
nje histori pune t paqndurueshme, abuzues me alkoolin ose jan t refuzuar seksualish ose
emocionalisht nga gruaja (Yates 1997).Babai inestuoz krkon knaqsi nga bija si nj
alternativ pr t ndjekur shtjet e jashtme martesore (Mrazek 1981; Schetky dhe Green 1988).
(Engelant et al. 1993) zbuloi se nnat e keqtrajtuara t cilat ishin n gjndje t thyenin ciklin
ndrbreznor t abuzimit, raportuan se mernin mbshtjetje emocionale nga nj prind apo i afrm i
birsuar kur ato ishin fmij, gj e cila n kmbim prmisonte vetvlersimin dhe aftsit e tyre pr
tu br prindr efektiv.Kto prvoja pozitive sfiduan modelet e tyr negative t t dhnit kujdesit
dhe i ndihmoi pr t dal prej prvojave t tyre t t qnit i abuzuar. Besohet botrisht se abuzimi
gjat fmijrise mund t nxjer viktima q abuzojn me t lindurit e tyre ( Coufman dhe Zigler
1987; Oliver 1993; Straus et al 1993). Megjithat, shtjet metodologjike n shum studime kan
kufizuar studimet n krkim t konfirmimit t ksaj dukurie ( Erten 2000). N vetm katr nga
10 studimet t publikuara n gjuhn angleze midis viteve 1965-2000 ku risqet relative t
keqtrajtimit te fmijt t viktimave prindr, ishte n mnyr domethnse i rritur.Megjithat nj
studim rigoroz i dizenjuar dhe i kontrolluar.(Erten 2000) zbuloi n fakt se ato q jan brn nna
pr her t par t statusit t ult socio- ekonomik t cilt raportuan abuzim qartsisht t
rndgjat fmijris kishin 12. 6 % her m shum ngjasa pr t abuzuar me fmijt e tyre se sa
nnat q kishin patur prindr mbshtets nga ana emocionale. Pr abuzimin seksual nj studim
tregoi se 35 % e fajtorve meshkuj ishin pr veten e tyre t abuzuar dhe ngjasat q viktimat
5

meshkuj t bheshin fajtor, rriteshin nse abuzuesi ishte nj familjare femre. ( Gllaseser 2000)
Nnat q ishin abuzuar kur kan qn fmij mund t rikrijojn pavetdijshmrisht skenaret e
abuzimit duke ja tranferuar rolet prindrore t bijs, e cila m von prfshihet n mnyr
inestueze me nj baba abuzues ( Yates 1997).
Krkimi ka qn m i qart pr sa i prket pyetjes s rndsishme se si vazhdimsia ndrbreznore
e abuzimit mund t ndrpritet ( Egeland 1998). Studimet tek grat q thyejne ciklin e abuzimit
sugjeron se vazhdimsia e abuzimit nuk shte rregulli; shum fmij t abuzuar rriten pr t qn
t vetkontrolluar dhe bhen prindr joabuzues ( Herman 1992). Nnat e keqtrajtuara t cilat ishin
n gjndje t thyenin ciklin ndrbreznor t abuzimit raportuan se kishin marr mbshtetje
emocionale nga nj prind apo nj t afrmi i adoptuar kur ishin fmij e cila si rrezultat prmisoi
aftsin dhe vetbesimin e tyre pr tu br prindr efektiv. Kto prvoja positive sfiduan modelet
e tyre negative tkujdesdhnies dhe ndihmoi q t dilnin nga vet prvoja e tyre e t qnurit t
abuzuar( Egeland et al. 1993)
Profilet e abuzuesve
Abuzuesit kan patologji personaliteti dhe karakteri t nj shkalle q varion gjrsisht,
megjithat, njshtje e prbashkt mes abuzuesve sht se ata u referohen viktimave t tyre jo si
qni t pavaruar, por n vend t ksaj si shtojca narcistike t vetes s tyre qekzistojn vetm
pr qllimet e vet knaqsis s tyre ( Glaser et al. 2001). Greean (1997) i prshkori
karakteristikat e prindrve abuzues, duke prfshir nj preardhje abuzimi dhe pengimi dhe nj
parandalueshmri t lart tiftimit t psikopatologjike dhe psikiatrike ( veanrishtrregullime
personaliteti antisocial, alkoolizm dhe m s shumti depresion madhor). Baballart abuzues, u
karakterizuar shpesh nga xhelozia ekstreme ndaj vmndjes s gruas s tyre drejt fmijs s vn
n shnjester,q buron nga deprivimi mmsor dhe rivaliteti i pazgjidhur me motr dhe
vllerzrit.M tej, (Smith et al. 1973) raportuan se gjysma e kampionit t tyr t nnave abuzuese
ishin me intelegjenc nn mesatare. Disa studime t tjera tkontrolluara mbi nnat abuzuese
kan raportuar

vetvlersim m t ult domethns n krahasim me nnat e prmbajtura

(joabuzuese).
(Anderson dhe Laurdeale 1982; Evans 1980; Rosen dhe Stein 1980) sht postuluar se izolimi
shoqror, ul ekspozimin e prindit ndaj prindrve t tjer t cilt mund t sigurojn nj model
6

prindror normal dhe korigjues. Abuzuesit i przgjedhin fmijt n baz t moshs, gjinis dhe
karakteristikave fizike, t gjitha kto n rradh t par reflektojn nevojat e tyre emocionale.
Ata q jan abuzuar mund ti zgjedhin viktimiat e tyre me karakteristika qlidhen me vet pamjen
e tyre apo moshn kur ato u abuzuan pr her t par. Abuzuesit jan t prshkruar si pasiv dhe
t paprshtatshm n shum aspekte t jets s tyre; kontakti me fmijt u jep atyre ndjesin e
pushtetit dhe kontrollit ( Hillton Mezey 1996). Abuzuesit seksual mund ta asocojn veten e tyre
me ngjarje apo rrethana n t cilat ato kan akses ndaj fmijve.Shembuj prfshin aktivitetet e
grupit t t rinjve, shkollat, pajisjet krijuese ose vendodhjet pran shesheve t lojrave apo zonave
t tjera q t rinjt n t cilt mund t gjenden shpesh. Abuzuesit mund t krkojn te jen
shrbetor t viktimave, duke ju ofruar atyre dhurata apo para pr t fituar besimin e tyre qsht
kryesor pr ta trhequr pas do sjellje abusive. ( Hilton dhe Mezey 1996) Abuzuesit zakonisht
jan t specifikuar me gjinin; ata t cilt zgjedhin viktima meshkuj, si viktima femra, mund t
ken akoma nj psikopatologj edhe m t rnde. Viktimizimi brenda familjar, ose viktimizimi
nga abuzuesit e njohur, prgjithsishtsht m i zakonshm se sa abuzimi seksual nga nj i
panjohur apo nga nj burim jasht familjar ( Faler 1994). Dihet m pak pr abuzuesit femr.
Grat kan m pak t ngjar q t raportohen si abuzuese seksuale (Bell 1999) deri te gjysma e
abuzueseve femra t raportuara ishin dado adoleshente ( Holmes 1998). Grate kishin me pak t
ngjare q t abuzonin m pak me djemt e vegjl dhe djemt kishin edhe m pak t ngjare q t
raportonin abuzimin apo t besonin se ishin abuzuar ( Bell 1999).
Fmijt adoleshentt prbjn nj prqindje domethnse t kriminelve t abuzimit seksual
afrsisht 30- 50 % t rasteve t abuzimit seksual jan kryer si krijim nga ato q jan m t vegjl,
se ato q jan 18 vje dhe shumica e krimeve abuzive fillojn me veprime abuzive para moshs
15 vje (Akademia Amerikave e Psikiatris s Adoleshenteve 1999). Zyra Federale e Hetimeve
shnon se 15 % e atyre q jan arrestuar pr prdhunim t forcuar t detyruar ishin m t rinj se
18 vje( Ryan et al. 1996). Sistemi uniform imbledhjes s t dhnave i zhvulluar nga rrjeti
kombtar pr abuzuesit adoleshent, kane mbledhur gjrrsisht informacion socio- demografik
mbi abuzuesit ( Ryan et al. 1996). N studimin e Rayan e kolegve t tij, pothuaj 40 % e t rinjve
abuzues raportuan se kishin qn edhe vet t abuzuar seksualisht.M shume se 60 % njiheshin
tek sistemet shkollore si brs t mungesave nga msimi ose probleme t sjelljes ose t msimit
n shkoll.

Zakonisht hapi tjetr sht q tu mundsojm siguri fmijve n dy rasteve si nga t qnit t
viktimizuar nga abuzimi dhe nga potencialet sekuenciale t abuzimit. Raportimi n shrbimet e
mbrojtjes s fmijeve duhet t bhet sa m shpejt t jet e mundur, preferohet q t ndiqet ky
proces q n pshtjellimin e par. Akoma m e rndsishme sht q t preventohet abuzimi
gjat tr etapave t tij.Kapllani(1996) evidentoi 3 tipe abuzimi me fmijt q ishin primare t
paraqiteshin si strategji:
1. Dgjueshmria kompetente n programin e edukimit me prindrit
2. Shoqrit mediatike, linjat e nxehta (hot lines) dhe programet socializuese te prindrve
3. Targeti i grupeve t rrezikimit t lart si prindrit e vetm dhe prinderit adoleshentve
T tjer grupe prinderish me rrezik t lart prfshihen ata me socio-ekonomi t ult dhe ata me
fmij nevrastenik t kompromentuar. Krkimet kan treguar se fmijt e keqtrajtuar me ego t
heshtur t smur, ego t mbikontrolluar dhe vetbesim, u ndjen m mir n trsin e tyre, n
kompromentim me kujtimet abusive i bjn ata t ndjehen m t forte (Glaser 2000). Nj fokus i
trajtimit mundet deri diku t na ndihmoj me t rinjt e abuzuar t ken nj kontroll m t mir t
shfryrjeve dhe akteve t tyre, prmirsim dhe krijimin e historis s jets s tyre n mnyr
koherente narrative. Ky sht nj kompleks i prmbajtur i dyzuar n plqimin q ego-kontrolli
dhe ego-heshtja, jan determinuar nga vet-qndrimet e influencuara nga prkujdesja. Leventhal
(2001), prshkruan dy modele t bazuar pr preventimin e abuzimit t fmijs: krkimi mbi
efektivitetin e ktyre dy modeleve kan treguar se familjet mund t ndihmohen dhe efektet mund
t mbarten pr disa vjet. Sidoqoft, vizitat n shtpi nuk i shrojn t gjitha problemet. Kur
nivele t larta t dhuns jan prezente sht e vshtir pr prindrit t improvizojn atsin e
tyre duke prdorur shtpin e tyre.
Qndrat pr kontroll dizastik dhe preventim, zhvilluan rekomandime t rndsishme t ndalnin
dhe t improvizonin qndrueshmeri pr preventim parsor. (Puet 1999) Kjo prfshin edukimin e
fmijve rreth Prekjes s keqe dhe t sforcojm ata ti rezistojn abuzimit (durfee
1989).Programet preventive primare t shkolls kan rezultuar efektive t shfrenonin veten e tyre
(Adler dhe Manin1994; Davis and Gidyez 2000).
Leventhal (2001) shkroi se baballaret duan nj kujdes specifik sepse s paku 2-3 raste serioze t
abuzimit psikik n familje sht shkaktuar nga meshkujt.Pra, kto burra kan pak ekperienc n
kujdesin pr fmijt, kan vshtrsi n vetekontrollin e impulseve dhe kan tendencn t jen t
8

dhunshm ndaj prindrve t tyre.Nj tjetr strategji sht t sforcojn femrat q t shkputen nga
prindrit e tyre dhe t marrin mendimet e duhura pr t ardhmen.Nj strategji tjetr sht t
ndihmojm meshkujt t jen m t durueshm dhe efektiv si prindr.Promovimi i strategjive t
bazuara n teorin e atashimit, fokusohen n improvizimin e dhnies ndihm dhe kujdes pr
femijt t cilt ndihmojn n prballimin e ngreve nga fmijt e tjer.Shum studime kan
synuar q pasigurin e marrdhnieve t atashimit ta bjn m t sigurt (Morton and Bron
1998).Intervenimi i fokusuar n ndjeshmrin prindrore sht m i suksesshm n ndryshimin e
statusit t atashimit sesa n intervenimin e fokusuar n modelin intropsikik.
(Lions-Ruthetal 1990) ekzaminoi prindrit e atashuar kundrejt rriskut social, depresionit social,
mundsoi zhvillimin intervenimin mmsor, depresionin e martess dhe kontaktet sociale,
ndrkoh evolimin e eficenses n improvizimin e siguris s atashimit t fmijs kundrejt
kujdestarit n vizitn n shtpi. Shrbimi i vizits n shtpi ka katr etapa:
1. T mundsoj nj marrdhnie t pranueshme
2. T mundsoj kreativitetin e familjes n pranimin e burimeve
3. Modelimi dhe riforcimi interaktiv, pozitiv dhe zhvillimor i ndryshimeve mes nns dhe
fmijs prfshijn rolin e dyt t nns si msuese dhe burim i siguris emocionale pr
fmijn
4. Destruktimi i izolimit social me grupe javore prindrish ose nj or sociale mujore.

U prdorn intervenime psikodinamike t bazuara n punn e (Fraiberg 1980) dhe intervenimet e

sjelljes. Autort raportojn se n moshn 18 muajshe, fmijt e nnve t depresionuara, t cilat
patn shrbimin e vizitave n shtpi, performuan panevojshmrin pr t qn nn foshnjsh t
depresionuara me notn 10 dhe ishin 2 her m t klasifikuara si t plqyeshme dhe t sigurta n
atashimin n marrdhnien m nnat e tyre (Lions-Ruthetal 1990 p95).Si shkak i siguris s
atashimit sht asocianuar n minimumin e riskut t abuzimit dhe ky mund t jet nj intervenim
i fuqishm pr t zvogluar riskun e keqtrajtimit psikik.

Tabloja klinike i nj fmije t abuzuar

Fmijet t cilt jan viktima t abuzimit shfaqin nj varietet simtomash emocionale dhe
t sjelljes. Dokumentimi i t gjitha dmtimeve sht vendimtar kur gjetjet jan fotografike. Nj
prson mund t marr n konsiderta mundsin e nj abuzimi fizik tek do fmije q paraqitet
me dmtime (lndime). Mosha kur kryhet abuzimi seksual luan nj rol t rndsishm n
vazhdimsin e paraqitjes s simtomave. Kliniisti duhet t marr me kujdes dhe t plot historin e
ndodhjes s ngjarjes, gjithashtu duhet t posedoj nj egzaminim t gjithanshm pr do lndim
t fmijes duke prfshire edhe studime laboratorike. Nse indikatort tregojn mundsin e nj
abuzimi mund t prfshijne munges t nje shpjegimi t arsyeshm mbi lndimin.

Vzhgimet e sjelljeve t abuzimeve fizike dhe abuzimeve seksuale.

sht e nevojshme q kliniistt t jen t ndjeshm gjat vzhgimeve t sjelljeve q mund t

jen t lidhura me abuzimet n fmijri, sjellje t tilla jan:

Tmerrim dhe t qnit teper i kuptueshm q sht e pazakonte, mosbesim ose vezhgues.
Maturi n kontaktet fizike
N pritje t rrezikut
Prpjekje pr t plotsuar nevojat prinderore duke ndrruar rolet.
Te frigsuar pr t shkuar n shtpi
Reagime zemruese dhe sjellje delinkuente

10

Sjellje hiperseksuale dhe ekspozim vetjak

Pun arti ose te luash lojra me tema t aktivitetit seksual ose agresionit
Abuzimi me substancat
Vetvrasja
Sjellje entuziasmuese

T dhnat mjeksore pr abuzimin fizik

Nj egzaminues fizik duhet t egzaminoj n mnyr t imtsishme nj femij t lnduar

kur dyshohet se mund t jet abuzuar me t (Cheung 199DeAngels). Duhet t ket kujdes n
egzaminimin e dmtimeve t tilla:

-Dmtimet kutane, si nxirjet apo grvishjet n formn e nj objekti ose shume nxirje n vnde t
cilat sht e vshtir t dmtohen gjate lojes (krahu i siperm, kofsha e ndermjetme).

-Kredhjet, djegiet n peritenum, djegie n forma t dallueshme, djegie nga cigarja

dhe

veanerisht djegie t shumta q vihen re n stade t ndryshme mjekimi.

-Dmtimet e koks, q prfshijn fraktura komlekse t kafkes me hemoragji intra kraniale,

hemoragji retinore, dmtime bilaterale dhe okulare, dmtime t dhmbve, nj humbje
traumatike e flokve.

11

-Dmtime t veshve, duke prfshire dmtime shtrmbruese t lobit dhe keputje timpanike t
membranes.
-Dmtime skeletore duke prfshir

fraktura t brinjve t poshtme ose posht brinjve

(vecanerisht kur ka shume fraktura) multifraktura n zona t ndryshme t mjekuara, fraktura

metafizike n kockat e gjata t foshnjs, fraktura spirale, fraktura n femur n fmij t
palevizshm, gjithashtu dhe shnja radiologjike, hemoragji subperiostale, rrjepje periostale.

-Dmtime abdominale, duke prfshir, shqyerje ose hemoragji dhe hematoma duodenale ose
shpim.

-Dmtime anogjenitale, sic jan grvishtjet, djegiet e gjenitaleve , zgjerim anal.

-Dmtime t kraharorit, si polmonia.

Nj vmendje e veant nevojitet t ndrmerret duke egzaminuar nj foshnje kur dyshohet pr

nj abuzim t mundshm fizik. N vitin 1972 pediatri radiolog John Caffey solli termin
sindroma e levizjes s qepallave tek fmijt , q t prshkruante nj konstelacion t gjetjeve
klinike tek foshnjet, duke prfshire hemoragjit retinale, hemoragjin subdurale, dhe pak ose
aspak evidenc pr traumat e jashtme kraniale. sht thn q forca e rrahjeve t qepallave
shkakton hematomi subdurale duke are urat kortikale t venave. Dmtimet serioze tek fmijt
jan rrall aksidentale perve kur ka nj shpjegim t qart. Dmtimet n kok jan shkaqet
kryesore t vdekjeve traumatike n fmijri dhe skandaleve fatale t abuzimit t fmijve.
Dokumentacionet radiologjike t demtimeve skeletike mund t merren si evidence
parsore dhe m t mira pr t faktuar abuzimet. Radiografit me cilsi t lart, t lexuara nga
nj radiolog pediater jan premtuese (Scherl et al 2000). Nj vzhgim i nj skeleti pr t
12

identifikuar fraktura t vjetra sht br n nj fmij m t vogl se 2 vjear me dyshimin pr

djegie ose fraktura. Vzhgime t tilla nuk jan aq shum t dobishme n femij mbi moshn 5
vjeare (American Academy of Pediatres 2001;Bullok et al 2000;Gadzo and Armstrong 2000).
Duhet br skanimi skeletor q t identifikoj fraktura t pakapshme n fmij m t vegjl se 5
vje. Studimet imazhore me rezonanc manjetike (MRI) munden t identifikojn m mir ndarjet
epifiseale nse ka dyshime tek ato. Ultratingujt mundet t jen

prdorur t identifikojn

dmtimet epifisiale(tToomey dhe Bernstein 2001) . T dy skanimet MRI dhe CT mund t

asistojn n vendosjen nse ka pasur dmtime dhe gjithashtu mund t paraqesin prova t
prsritura dmtimesh duke dokumentuar ndryshimet n gjndjet kimike t hemoglobins n
zonat e prekura (Sato et al 1989). N nj rast q dyshohet pr dmtim t koks apo trurit nj
skanim me CT prbn linjn e pare t investigimeve imazherike, prshkak t ndjeshmris s
tij ndaj hemorragjis intraparankimale, subaraknoide, subdurale dhe epidurale dhe gjithashtu
ndaj efektit t mass. Si rezultat i nje ndjesmrie relative ndaj gjakut subaraknoid dhe frakturave,
nj studim MRI konsiderohet plotsues i nj skanimi CT dhe ideale do t ishte t behej 2 ose 3
dit m von nse sht e mundur. MRI mund t dshtoj n zbulimin e gjakderdhjes akute,
prdorimi i tij mund t vonoj pr 5 deri n 7 dit n femij t smur akut (cheung 1999).
Trauma torakoabdominale sht m mire e vlersuar duke nisur nga nj skanim CT(Toomey dhe
Bernstein 2001).

T dhnat mjeksore t abuzimit seksual

Shpeshher

ankesat e paraqitura nga viktimat e abuzimeve seksuale duken t

paprcaktuara dhe mund t marrin formn e dhimbjeve abdominale, dhimbjeve t koks,

enuresis, enkopresis dhe rregullimeve t gjumit. Fmijt q shpesh kan sekrecion t lart,
mund t ken nj paprcaktueshmri n lidhje me disa ankesa pr frik dhe reprezalje. Disa
gjetje fizike si irritimi i vulves, infektimi i prsritur i traktit t urinimit, hematuria, gjak n
ndejtse, ose fisura anale, mund t identifikohen gjersisht n fmijet e abuzuar seksualisht por
jan prsri jospecifike. Konsultimi pedriatik sht i nj rndsie t madhe sa pr tu konsideruar
nj alernative e prshtatshme pr diagnostikim t mundshm. Ndonjhere simtomat e paraqitura
13

si gjakderdhje rektale ose gjenitale ose smundje seksualisht t transmetueshme t ojn t

mendosh pr abuzime seksuale. Gjetje specifike si psh zgjerimi i anusit, nxirjet etj, jan gjetje t
rndsishme pr t dalluar dhe dokumentuar n mnyre t prshtatshme nj abuzim (Amerikan
Academy of child and Adolescent Pscychiatry 1999); Atabaki and Paradise 1999 ; Hobbs et al
1995). T paraqiturit me smundje seksualisht t transmetueshme edhe mundet edhe nuk mundet
t konfirmoje ndodhjen e aktivitetit seksual ose abuzimit. Prgjithsisht, gonorrea, herpesi
gjenital ose sifilisi te diagnostikuara tek fmijet jasht periulls perinatale perfundimisht
konfirmojn ndodhjen e aktivitetit seksual ose edhe abuzimit t mundshm. Prezenca e HIV-it, kl
mund t rrisi dyshimin pr abuzime seksuale por nuk prfaqeson edhe siguri diagnostikimi
(American Academy of Child dhe Adolescent Psychiatry 1997; Atabaki dhe Paradise 1999).
Gjetjet definitive q konfirmojn aktivitetin seksual prfshijn shtatzanin. Shtatzania tek
adoleshentet mund t jap nj informat t shpejt pr mundsin e nj abuzimi seksual. Nj
histori seksuale abuzimi sht zakonisht e shfaqur tek adoleshentet q behen heret aktiv
seksualisht; dhe disa raporte tregojn q m shum se dy e treta e adoleshenteve shtatzna kan
prjetuar abuzim seksual (Elders dhe Albert 1998). Egzaminimi fizike duhet br n mnyre t
shpejt. Ndoshta, nse abuzimi ka ndodhur mbrnda harkut kohor prej 72 oresh, ekzaminimi fizik
duhet t behet n mnyre t menjhershme q t marrim nj egzaminim t sigurt pr evidencat
fizike. Ezaminimi duhet t bhet n nj minimum hersh dhe nga numri m i vogel i mundshm
i kliniisteve. Takimi duhet t konsiderohet si pjes e kuptueshme dhe e zakonshme

egzaminimit pr t mos theksuar gjetjet gjenitale. Marrja e evidencave nga nj egzaminim fizik
sht shum i rendesishm, nse evidencat fizike jan t pranishme, prgjegjsit e abuzimit jan
2.5 here m t mundshm q t ken pasoja legale. (Palusci et al 1999).

Akademia Amerikane e Pediatrise ( 1999) kan nxjerr broshura t kuptueshme pr

egzaminimin e nevojshm fizik pas abuzimit seksual, q vijon si m posht :

Egzaminimi nuk duhet t shkaktoj traume emocionale shtes. Duhet t lejohet q t merret
parasysh koha e prshtatshme pr t shmangur ankthin e fmijes.

14

Egzaminimin duhet ta ndjekin hapa t kujdesshm shpjegimi, duhet t'i jepet kujdes i veant
egzaminimit t gojs, gjenitaleve, zons perineale, anusit, t ndenjurave dhe kofsheve .
Duhet t jet prezent nj i rritur q e mbeshtet fmijn gjithashtu edhe nj infermiere.
Egzaminimi duhet t jet i kujdesshm duke prfshire zhvillimin, rritjen, faktort mendor dhe
emocional gjithashtu edhe t dhnat fizike.

Marrja e historis duhet t jet e kujdesshshme dhe parsore sht marrja n konsiderat e t
dhnave fizike
Duhet pasur kujdes t mos i sugjerohet prgjigje pyetjeve q i drejtohen fmijs

N qofte se koleksionimi i mostrave mjeko-ligjore sht i domosdoshem dhe fmija e ka t

pamundur t bashkpunoj, prdorimi i sedativve duhet marre parasysh.

Dokumentim i kujdesshm i t dhnave dhe raportim t prshtatshem pran auroriteve, po ashtu

edhe gjndja dhe sjellja e fmijes sht parsore.

Egzaminuesi fizik duhet t ofroj siguri si psh:Trupi juaj do te sherohet.(Elders dhe Albert
1998)

15

Konsideratat diagnostike dhe Komorbiditeti

Ka nj evidence n rritje q fmijt t cilt jan viktima t abuzimit kan simptoma dhe
pasoja t ndryshme, q burojn nga variabiliteti n koh, zgjatja, frekuenca dhe karakteristikat
fizike t abuzimit, po ashtu ndikon edhe elasticiteti dhe vulnerabiliteti individual i fmijs ndaj
smundjeve t veanta madhore mendore.
Duke prmbledhur efektet psikologjike t abuzimit, Cicchetti dhe Toth verejtn nj sasi t
gjr efektesh si psh: rregullimi emocional, sjellje agresive dhe tipare atipike dhe t pasigurta,
lidhje t dobta me nj rritje t agresionit apo trheqje sociale dhe ulje e nivelit akademik.
Autore t njejt gjetn gjithashtu nj sr rregullimesh komorbide psikiatrike duke prfshire
depresionin, CD, defiitin e vmendjes, rregullimi i hiperaktivitetit etj. T tjer kan raportuar
se abuzimi sht domosdoshmerisht i lidhur me dmtimin global, kompetenca t varfra sociale,
depresion madhor, agorafobi, rregullime t ankthit t prgjithsuar dhe abuzimi me substancat.
(Famulato 1992,Fisher 1997,Kaplan 1998,Livingston 1993)
Dy kategori t traums jan prshkruar nga Ten(1991). Tipi i pare i traums prodhon simptoma
tipike t PTSD pas njfare kohe. Tipi i dyt i traums sht si rezultat i nj ekspozimi t
prsritur afatgjate ndaj traumes, e njejt me abuzimin fizik apo seksual t t rinjve . Tipi i dyte i
traums konsiston n nj kopjim t mekanizmave si mohimi apo veimi. Terr gjithashtu vrejti
q CD, ADHD, depresioni dhe crregullimet dissociative shfaqen n kushte t prbashkta tek
fmijt me histori t traums s tipit t dyt. Pelcovitz (1994) gjithashtu gjeti mbizotrim t lart
t depresionit, CD dhe ODD n mostrat e t rinjve t abuzuar fizikisht.
Katr faktor jan sygjeruar pr t prshkruar shkalln n t ciln nj fmij sht i
traumatizuar nga abuzimi seksual. Kto prfshijn traumat seksuale, pafuqin ,stigmatizimin,
tradhtin, duke shtuar pafuqin e t rinjve, duke ln vnd pr ndjenja t friks , shqetsimi dhe
16

t qnit t pandihmuar (Finkelhor dhe Brone 1986). Schetky dhe Green (1988) citojn faktor t
tjere q influencojn rezultatin dhe simptomologjin tek femijt e abuzuar seksualisht. Kto jan
moshat dhe nivelet e zhvillimit mendor t fmijs; zgjatja dhe frekuenca e abuzimit; shkalla e
detyrimit dhe traumat fizike; marrdhnia mes fmijs dhe abuzuesit; ndrydhja e personalitetit t
fmijs dhe ndrveprimi mes variablave akut dhe atyre afatgjat.
Ndikimi i abuzimit n zhvillimin neurologjik
Ngjarjet traumatike jan t panumerta; dhe ln vnd pr arje t homoestazs s trurit
dhe nj prgjigje shperblyese keqprshtatse (Perry dhe Pollard 1998). Prballimi i stresit le
vnd pr hiperstimulim t boshtit HPA dhe m von t rritjes s nivelit t kortizolit. Teorikisht
t gjitha pjest e trurit mund t jen t prekura; korteksi, sitemi limbik, truri i mesm truri ballor,
t krijuara nga trauma t fuqishme t kujteses. Irritimi i homoestazes kortikale prek kujtesn
emocionale; rritja e homoestazes s trurit t mesm mund t preke gjndjen psikologjike t
kujtess (Gastro_ Alamancos dhe Gannors 1996 ; LeDoux et al .1989; Perry and Pollard 1998 ;
Phillips dhe Ledoux 1992; Perez 1994).

Rritja e homoestazs s trurit prek prgjigjet natyrale ndaj stresit si: hiprshqetsim dhe
hiperzgjimit. Luftimi ose fluturimi n mnyre natyrale prfshijn aktivizimin e sistemit
nervor simpatik prmes norepinefrins n trurin e mesem. Ndrveprimi mes ksaj pjes t trurit
dhe boshtit HPA rezulton n vnien n levizje t ardenokortikotropit dhe kortizolit q e pergatisin
trupin pr mbrojtje (Perry dhe Pollard 1998). Zgjimi, prgjigjet frikesuese , vigjilenca, irritimi
dhe gjumi jan t prekur nga ky aktivizim. Provat e t rinjve t abuzuar tregojn q dmtojn
efikasitetin e gjumit, zgjat latencen e gjumit dhe ndikon n levizje gjate gjumit (Glod et al 1997).
Aktiviteti kronik i boshtit HPA dhe vnia n levizje e sistemit kortizol

mund t dmtoje

hipokamposin ( Sapolski 1996). T rriturit me PTSD prkrah abuzimeve t ashpra seksuale dhe
fizike paraqesin zmadhim t numrit t hipokamposit sapo skanohen me gjurmuesin MRI dhe
PET (Bremner et al . 1995 , 1997 , 2003).
Gjetje t tilla mund t shpjegojn dmtimet e kujtess t paraqitura shpesh tek viktimat e
abuzuara. Studime tek fmije t abuzuar kan nxjerr anomali n hipokampus dhe sistemin
limbik q vrtiten n defienc t kujtess dhe rregullime emocionale. Duke ndjekur prgjigjen
17

e frikes akute, truri krijon nj set t kujtess q mund t jen thumbues nga gjra q kujtojne
traumn. Fmij t prekur n kt mnyr rrin n mnyr t qndrueshme n gjndje frike dhe
ndjeshmerie t lart dhe t gatshm pr t reaguar ( Perry dhe Pollard 1998). Prgjigjja e vetme
ndaj dhimbjes s abuzimit mund t jet duke aktivizuar mekanizmat disociativ duke prfshire
mos angazhimin n botn e jashtme duke prdorur mekanizma psikologjik primitiv mbrojtes si
psh . depersonalizimi , mpirje dhe n raste ekstreme katatoni ( Perry dhe Pollard 1998 ) .
Disosacioni

sht mbrojts

dhe lejon fmijn t mbijetoj psikologjikisht

nga abuzimi.

Ndrkoh, ndoshta mund t bhet keqprshtatse duke u shfaqur n kohe t paprshtatshme.

Dmtimet konjitive dhe akademike n t rinj t keq trajtuar kan qn t dokumentuara
n mnyr t vazhdueshme n nj numr studimesh ( Cahill et al 1999;Coster et al 1989; fox et
al 1988; Mc Fadyen dhe Kitson 1996; Perry dhe Pollard 19989.
N pjesen frontotemporale dhe anteriore t trurit jan hasur anormalitetet elektroencefalografike
( Ito et al 1993,1998) . Vonesa t gjuhs jan raportuar n t rinj t abuzuar (Fox et al 1988 ).
Studime me fmij t moshs parashkollore raportojn nj ulje domethnse t inteligjences
krahasuar me grupin e kontrollit ( Vondra et al 1990 ).

Crregullimet e atashimit

Forma e mbrendsuar e atashimit t fmijs varet nga efektiviteti dhe prgjegjesia e prsonit q
kujdeset pr t(Main dhe Hesse 1990). Studimet

kan treguar

se mnyra se si fmija e

percepton marrdhnien e tije t pare me kudesart sht i lidhur me vetvlersimin, kompetencat

sociale, marrdhniet e barabarta, shqetsimet, distresin dhe psikopatologjit ( Croell 1995 ) .
Ndrkoh, foshnja zhvillon nj set pritshmrish pr marrdhniet n t ardhmen bazuar n
eksperiencat e mperparshme t nderveprimit me kujdestarin e pare ( Bobli 1982). Ainsorth
et al (1978) holli iden q siguria e atashimit t fmijs lidhet me nnn e cila sht e ndjeshme
ndaj nevojave te tij. Pandjeshmeria dhe papergjegjshmeria prinderore l vnd pr nj atashim t
pasigurt, shqetsues, shmangs ,ambivalent dhe marrdhenie t organizuara. Abuzimi prindror
sht i lidhur

me atashimin e pasigurt

shpesh me tipin e organizuar q l vnd pr

18

psikopatologji t mvonshme tek fmija. N nj rishqyrtim t ndikimit t keqtrajtimit t femijve

n modelet e mvonshme t marrdhniev (Morton dhe Bron 1998), 11 nga 13 studimet gjetn
q krahasuar me grupin e kontrollit, n mnyr domethnse fmijt e keqtrajtuar shfaqnin
marrdhnie t pasigurta. Fmijt e ekspozuar ndaj prindrimit abuzues jan lehtsisht t
ndjeshem nga shqetsimet, crregullimet emocionale dhe t sjelljes, sjelljeve arrogante dhe jan t
rrezikuar q n nj t ardhme tu zhvillohen probleme neuropsikike. Nga ana tjetr Gunnar ka
sugjeruar se siguria e atashimit ndrmjet fmijs dhe kujdestarit bn t mundur krijimin e stresit
duke rregulluar boshtin HPA.
Shum studiues kan identifikuar rolin ky t pergjegjshmris, besueshmris dhe edukimit t
kujdestarit n prgjigjet e shndetshme neurobiologjike ndaj stresit (Perry dhe Pollard 1998).
Gjat dy viteve t para t jets

truri sht i programuar gjenetikisht pr mbiprodhim t

aksoneve, dentrideve dhe sinapseve n tru, duke i perpunuar m von ato t paprdorurat
( Singer 1995). Puna e Lyons Ruth et al (1990) dhe e Beardslee et al (1997) kan treguar q
lidhja e shndetshme fmije- prind promovon zhvillim t shendetshem .

Agresioni

Forma m frekuente dhe e vazhdueshme e abuzimit sht agresioni. Fmijet parashkollor

t abuzuar jan t lidhur me shpesh me sjelljet agresive sesa moshataret e tyre (Kimes Dougan
dhe Kistner 1990, armiqsit m t shpeshta t tyre kan qllim moshataret e tyre.(Dodge et al
1990). Fmijet e abuzuar, sht raportuar t jen n rrezik pr sjellje t dhunshme kriminale n
adoleshence (Herren

Kohl et al 1997). Adoleshentt me histori abuzimi

gjithashtu jan

raportuar q lidhen me an t agresionit me moshatart e tyre dhe marrdheniet e tyre (olfe et al

1998). Mekanizmat mbrojts patologjik

munden gjithashtu t luajn rol

duke prfshir

identifikimin me agresorin. sht e njohur q prsritja e shkaktimit t dhimbjes mund t ln

vnd pr agresion (Berkoitz 1984). Leis (1996) shkruajti q eksperiencat abuzive prhapin nj
model dhune, msojn agresionin prmes perforcimit, shkaktojn dhimbje dhe dmtojn sistemin
nervor qndror t lidhur me impulsivitet, paqndrueshmeri emocionale dhe dmtim t gjykimit.
Pr m tepr, kto eksperienca krijojn nj sens te qenit i pazot pr tu lidhur me t tjer dhe
19

keshtuq shkaktojn nj ndjenj paranoide, zvoglojn kapacitetin e organizimit t ndjenjave duke

i vendosur ato vetm n fjal dhe jo n veprime.

Abuzimi me substancat dhe sjellja vetdmtuese

Fmijt mund t strehohen tek sjellje

q ju lehtesojn shmangien e menjhershme

disociuese si lkundjet, perplasje e kokes, vetdemtimin, me kto stimuj t dhimbshm truri

aktivizon helmet endogjene. Fmijt e abuzuar jan gjithashtu m t predispozuar pr t abuzuar
me substabca, varsi alkolike pr t reduktuar shqetesimet, helme thumbuese pr t pushuar
dhimbjet disociative, stimulanta q aktivizojn zonn mezolimbike n form shprblimi pr
fmij m pak ose aspak shperblime n jeten e tyre (Perry dhe Pollard 1998)

Crregullimi i vemendjes dhe hiperaktivitetit

Studime t fmijve t abuzuar kan dokumentuar nj prevalenc t lart t ADHD tek fmijet e
abuzuar dhe adoleshentat. Disa shpjegime jan postuluar. sht e mundur q fmijt q kan
ADHD jan m t mundshm t provokojn sjellje abuzive tek t rriturit. Prindrit impulsiv
munden gjenetikisht t transmetojn ADHD tek fmijet e tyre. Ndoshta ka gjasa q vet trauma e
abuzimit t luaj nj rol shkakor n zhvillimin e simtomave te ADHD (Famularo et al 1992;
Kaplan et al 1994;einstein et al 2000;eiss et al 1999)
Fmijt e abuzuar jan t prirur ndaj trheqjes emocionale, kapacitet i vogl pr knaqsi , dhe
nj tendenc pr t shfaqur emocione negative si psh: trishtimi dhe mjerimi (Green 1997).
20

Depresioni madhor ose distimia raportohej n 27% t fmijve t moshs s von q ishin
abuzuar (Green 1997). Perafersisht 8% e femijeve dhe adoleshenteve me abuzim t dokumentuar
kishin si diagnoz rregullimin e depresionit madhor, 40%
rregullim t depresionit madh, 30%

e tyre kan gjat gjith jets

kan gjat t gjith jets crregullim t diagnozs

shkatrruese (ODD ose OD) . Kto t dhna mbizoteruese jan shum her m t larta sesa ato t
gjetura n mostrat e komunitetit t fmijve dhe adoleshentve (Kaplan 1999). Depresioni mund
t jet pasoj e abuzimit ose nj fmije mund t jet m vulnerabl ndaj abuzimit. Pr m tepr
Green (1997) raportoi nj rritje t vet-gjymtimit t ides dhe prpjekjes pr vetvrasje tek fmijt
t ekspozuar ndaj rrahjeve prinderore ose kercnimeve pr braktisje nga tutoret e tyre
.Veanrisht vajzat e abuzuara seksualisht mund te jen n rrezik ose n orvatje pr tu vetvrare,
t pavarura nga psikopatologji te tjera (Bergen 2003). Ndrmarrja e rriskut seksual l vnd pr
rritjen e prinderve adoleshent, ekspozim ndaj HIV dhe smundjeve seksualisht t
transmetueshme (Kaplan 1999;ozencraft 1991). Depresioni dhe sjelljet vetvrasse

jan

nbizoteruese mes adoleshentve me nj histori t abuzimit seksual (Brand 1996;Re 2001).

Crregullimet disociative

Crregullimet disociative rezultojn nga abuzimi. Fmijt q veohen mund t ken nj

eksperienc t shkurtr simtomash psikotike. sht relativisht e prbashkt pr fmijt e abuzuar
fizikisht t dgjojn zra q i urdherojn t dmtojn vetn apo t tjert. Si rezultat ata mund t
keqdiagnostikohen me nj rregullim psikotik si skizofrenia. Nj fmij i vecuar gjithashtu mund
t keqdiagnostikohet me nj crregullim t jashtm-ADHD, ODD, ose crregullim te kontrollit t
impulsit . Nj studim i nj grupi t rinjsh t abuzuar, n nj trajtim rezidencial ran n
prfumdimin se 23% djemve kishin kriter pr identifikimin e crregullimit disociativ DSM-IV
(Asocimi psikiatrik amerikan 1994) (Yeager dhe Leis 2000). Crregullimet disociative jan t
vshtira t dallohen n fmijt e vegjel, veanrisht prpara moshs 7 vje kur t dhnat e t
menduarit konkret nuk jan t zhvilluara mir. sht e rndsishme t dallohet subjekti i veimit.
Veimi mund t jet m shum prezent n viktimat e abuzuara seksualisht sesa n viktimat e
abuzuara fizikisht(Kisiel dhe Lyons 2001). Disa fmij mund t ken eksperienca disociative si
21

mekanizma mbrojtes ose si nj mnyre pr t fituar kuptueshmrin dhe mjeshteri ndaj

ekspereincs abuzuese.

Crregullimet e ankthit dhe stresi postraumatik

Crregullimet e ankthit mund t marrin disa forma, prfshire fobit, ankthi social,
rregullimi i ankthit t prgjithsuar dhe PTSD. Simptomat e PTSD prfshijn reagime t friks,
riprjetim te eksperiencave, rikujtim, rregullim i gjumit, reagim i frikshem i egzagjeruar sikurse
edhe tek ankthi prgjithsues. Studime tek adoleshentt kan treguar q kroniciteti dhe ashpersia e
abuzimit rrit mundsit e shfaqjes s diagnozes s PTSD (Brand et al 1996). Famularo et al (1992)
raportoj q 39% t fmijeve t keqtrajtuar u ishin dhne diagnoza t PTSD. Talbott (2001) pak
kohe m par raportoj shfaqjen e PTSD tek fmijt. Fmijt shpesh e zhvendosin rregullimin
ose sjelljen axhituese me mir dhe m shpejt sesa frikn, dhe terrorizimin ndaj t rriturve. Loja e
prsritjeve duke prfshire pjes t traums sht e zakonshme, m tepr sesa kujtimet klasike,
impunimet e mendimeve prsonale t mbledhura t traumes . N nj rishikim t br nga Terr
(1996), ai shkruan q ngjarjet traumatike, prfshir ktu abuzimin fizik, shkaktojn trauma
psikike, fmija e kupton q dicka e tmerrshme sht duke ndodhur, q ai /ajo sht n rrezik,
ndjen pazotsin e saj apo t tij pastaj rregjistron nj kujtes traumatike implicite dhe eksplicite.
Shum shpejt pas prjetimit t ngjarjes traumatike, loja mund t jet ogurzeze, monotone dhe
n t njjtn koh e rrezikshme. Fmija shpesh nuk arrin t bj lidhjen mes lojs dhe traumes.
Terr citoj faktort mbrojts, duke prfshire inteligjencen, humorin, mungesn e lidhjeve. Vetm
pak m von kliniisti mund t shikoj n mnyr t qart, mendimet intruzive, frikrat dhe
ndrrat e prseritura. Sensi i pashpresmris pr t ardhmen sht shum e perhapur tek fmijt e
abuzuar q mund t lne vnd pr rrezikun e t brit t paarsyeshem . Rimendimi n mnyre jo t
ndrgjegjshme mund t oj n ritraumtizim t fmijs. N disa raste ky riperjetim mund t jet i
rrezikshem pr fmijt dhe pr t tjert . Pelcovitz et al (1994) theksoi prevalencn e PTSD tek
22

adoleshentet e abuzuar fizikisht dhe gjetn q kta t rinj mund t jen n rrezik pr vshtirsi n
sjellje, ndjenja dhe gjithashtu vshtirsi sociale the pastaj nga PTSD. Ky studim sht n kontrast
me punimin e m prparshm t Green (1997)

i cili gjeti q adoleshentt e abuzuar fizikisht

ishin n rrezik pr zhvillimin e PTSD. Autort nxorn diferencat mes sulmeve fizike dhe
seksuale, me abuzimin seksual shpesh t shoqruar me nj nivel t larte sekrecioni dhe turpi, t
cilat mund t prforcojn simptomat e PTSD . Shnjat e jashtme t abuzimit fizik si nxirjet dhe
frakturat mund t ljn vnd pr m tepr mbeshtetje , integrim t lehtsuar t traums. Pelcovitz
et al . (1994) shtoji q nj alternative e mundshme sht q t rinjt e abuzuar fizikisht n
studimet e tyre nuk manifestojn simptoma t PTSD sepse gjndn akoma n nj mjedis abuziv .
Mund t ket nj ngadalsim n vendosjen e simptomave deri me mbarimin e traumes .

Trajtimi
Trajtimi i fmijs dhe pridrit
Qllimi q m s shumti shnon trajtimi, jan s pari t mbrojn fmijn dhe familjen e
shndosh dhe pastaj t adresoj impaktin e pas-abuzimit n trajtimin e fmijs dhe familjes.
Modeli ekologjik na thrrt t fokusohemi n aspektin multidimensional t abuzimit me fmijt
dhe jo vetm tek prindrit abuziv (si jemi msuar t shohim).Teoria e atashimit ka shpalosur
aspektin interaktiv t keqtrajtimit dhe vendsin e intervenimit n marrdhniet prind-fmij,me
shpresn pr t mundsuar siguri m t lart atashimin mes fmijs dhe prindrit.Teknikat
terapeutike jan t lidhura me nivelin e zhvillimit t fmijs.Terapia e familjes, duhet t
improvizoj nj vet-imazh t prindrve, rezerva kto q e drejtojn fmijn tek suksesi, t
interpretoj mes abuzimit t tij dhe historis s abuzimit t prindrve dhe t promovoj nj imazh
pozitiv kundrejt fmijs. (Green 1997) ka sugjeruar ndrhyrjen e infermiereve terapeutike n
trajtimin e foshnjs dhe n ndrveprimet prindr-fmij. Psikoterapia e fmijs duhet t prfshij
krijimin e nj vije terapeutike individuale ose n grup q maturon fmijn me kalimin e traums.
Sipas Green(1997) retrivali dhe integrimi i kujtess traumatike, gradualisht do mundsoj
fmijn t verbalizoj memorian dhe ndjesin n lidhje me abuzimin. Kontrolli impulsive mund
t forcohet duke kaluar limitet n shfaqjen e agrisivitetit sa duke goditur dhe prishur materialet e
lojs, sa n shfryrjen dhe n verbalizimin e inatit.Vetbindja improvizohet tek fmija ndrkoh
q prshtatet me klimn e pranueshmris e cila neutralizon mosbesimin dhe hipervigjilencn e
23

fmijs (fq.694).Fmijs duhet ti tregohet se abuzimi nuk sht faji i tij dhe ska pse ndihet i
till.Terapia e lojs sht e prdorshme n trajtimin e fmijve t traumatizuar (Pynoos and Eth
1986,Terr 1986). Loja dhe vizatimi lejojn ristrukturimin e sigurt t kompleksit t mendimit dhe
ndjenjs t shkaktuar nga abuzimi dhe t ndihmojn fmijn t prdor ekspresion jo verbal dhe
simbolik t eventeve qe mund t lidhen me fakte apo ndodhi apo shenj t bots s tij. Nj
goditje e terapis mund t ndihmoj fmijn t zgjedh prgjigje kopjuese t shndetshm.
Klinicistt duhet t jen sensitiv pr konsekuencat t cilat mund t pasojn ndjenjn e rezultatit
prmbylls dhe smund t japin premtime t pamundura n raportin e ngjarjeve autoritative
parsore.Nje aleanc terapeutike e suksesshme sht e rndsishme sepse mbledh terapist nga i
njjti lloj.Vajzat adoleshente bjn shum rezistenc n diskutimin e detajeve t abuzimit kur
konsultohen me nje terapist mashkull (Moon et al 2000).Rastet individuale meritojn konsiderat
t vecant pr mnyrn e zhvillimit t terapis dhe fleksibilitetin n punn e terapistit sht
esencial.Gjetjet e trajtimit duhet t qartsohen dhe fokusohen n fushat e sjelljes dhe
funksionalitetit q duhen improvizuar.Terapia n grup mund t mbledh adoleshent m t rritur
q kan besim pozitiv relativ. Kandidatt ideal pr terapin e grupit kan aq kapacitete
emocionale dhe shoqrore sa t bazohen n eksperienc dhe t mos ndikohen nga trajtimi i tjetrit
(Sturkie 1994). Aktiviteti i veant, si aktrimi dhe lojrat corientojn mundsi komunikimi, jan
efektive n punn e terapis s grupit (Gelano 1990).Mund t jet e pamundur t verifikosh nj
viktim n terapin e grupit nse nuk je konsultuar m par me nj terapist pr t dhnat e tyre
specifike.Terapia familjare ose individuale tek nj prind jan t rndsishme pr t asistuar
kujdestarin dhe nga kto terapi mund t shmangim viktimizimin e fmijs(Gross et al
2000).Prindrit joofendues kan shenja shqetsimi ose depresioni nga vet fakti q ata e kan t
pamundur t mbrojn viktimizimin e fmijs.Trajtimi n terapin individuale pr prindrit
joofendues mund t provoj funksionim psikosocial t fmijve t abuzuar(Gelano et al
1996).Pr m tepr shembujt e abuzimit seksual t nj prindi n fmijrin e tij mund t
identifikohen dhe prmbyllen n trajtimin e fmijs s tij me an t terapis familjare.Terapia
familjare ndihmon n prcaktimin dhe stabilizimin e prgjegjsive dhe roleve t cdo antari t
familjes(Holton and Mezey 1996).Terapia mund gjithashtu t provoj evidentimin e fmijve t
abuzuar sidomos nse manifestojn simptomat PTSD.

24

Propanoli, klonidina dhe guanfocina, shrbejn pr t ndihmuar n rregullimin e pagjumsis tek

fmijt me PTSD (Leonard 1989).Individualiteti i fmijs dhe i prindrve, disfunksioni ifamiljar
apo shtresat emocionale duhen adresuar nse krkojn nj trajtim t suksseshm.N shum shtete
fmijt e abuzuar q kan hyr n programin e mbrojtjes lvizin me truproje.Fmijt dhe
prindrit n shtjet e keqtrajtimeve jan m t ekspozuar t shfaqin psikopatologji dhe
substanc abuzimi.Shum autor shpjegojn se psikoterapistat duhet t marrin masa sigurie si
personeli i spitaleve apo personeli i komiteteve t fmijve.Trajtimi i sjelljes dhe shoqrimit
mund t ket ndikim partikular tek fmijt me simptoma PTSD (Deblinger et al 1999). N nj
vshtrim t prgjithshm raportet e kontrolluara t fokus-traums n terapin e socio-sjelljes, jo
vetm q provokojn simptomat PTSD, por jan edhe atribute t abuzimit trupor, depresionit dhe
do problem n sjellje (Cohen et al 2004).N do teori specifike, abuzimi sht i rndsishm t
merret n konsiderat sikurse edhe nocioni i retraumatizimit.Terapistt duhet t jen sensitiv
kundrejt rezistencs dhe durimit q nevojitet pr nj trajtim t suksesshm.Shum viktima
smund t konfrontohen direkt me realitetin e abuzimit t tyre, por mund t prfitojn nga
orientimit i problemit. Nisur nga ky fakt sht e rndsishme pr terapistin q ti bj t qart
arsyet e regjistrimit t ksaj terapie dhe t piketoj sjelljet q mund t keqadoptohen n
prfundim.
Shfaqjet pozitive mund t vrehen hert dhe efektivisht n intervenimin psikoterapik.Ato mund
t deshifrojn edhe skenarin e abuzimit.Programet pas abuzimit varen nga shum faktor si
familjar, demografik dhe karakteristikat e trajtimit. Zakonisht suporti prindror dhe trajtimi
gradual ndihmojn pr nj tendenc shfaqjeje m t mir dhe domethenese te fmijt (Gohen and
Mariano 1996-1998,Tremblay et al 1999).
(Hedhr dhe Colleagues 1999) rishikuan literaturn mbi ripushimin e efekteve t keqtrajtimit t
fmijs.Dispozitat dhe temperamenti i atributeve t fmijve prfshijn intelektin dhe
vetbesimin e lart, kontaktin e brendshm, shprehjen e atributit t fajit, prezencn e
spiritualitetit, riheshtjen e egos dhe kontrollin e lart t egos.Kohezjoni familjar prfshi
prkujdesjen kopetente, jan t lidhura me heshtjen e fmijve.Funksioni ekstra familjar si nj
ekperienc shkollore positive, paraqet heshtjen e cila bn q t kuptohen gabimet vetjake dhe t
kuptohet sensi i kontrollit I destinacionit t secilit.(Ruther 1990) ka sugjeruar se riheshtja nuk
sht nj stad fiks, por nj produkt i trajtimit organik, e cila mund t stabilizohet me an t
25

prkujdesjes dhe mund t paksoj impaktin e abuzimit dhe mund t shfaq nj sens pozitiv tek
secili.

Konsideratat legale
Konsiderata legale jan t rndsishme pr fillimin e stadit t evolimit.Psikologt dhe psikiatrt
jan munduar t raportojn rastet e abuzimit seksual me fmijt n 50 shtete. Prkufizimi
specifik bhet sipas koherencs s shprehjes,nivelit t dyshimit dhe detajeve t tjera n akordim
me politikat e shteteve. Shum i rndsishm sht referimi i fmijs n organizmat e
shrbimeve mbrojtse pr t siguruar przgjedhjen parsore dhe rndsin e informacionit t
detajuar. Evolimi i denoncimit duhet t prformohet nga nj klinicist i cili sht i trajnuar n
fushn e denoncimit dhe ky person nuk duhet t jet nj psikolog apo terapist i cili ruan
kofidencialitetin dhe jep prparsi trajtimit. Detajet konfidenciale duhet t sqarohen prpara
denoncimit.Faktit q nj informacion q propozohet tu nnshtrohet procedurave ligjore duhet tu
komunikohet fmijs dhe prindrve nga nj i jashtm.Klinicientt e trajnuar duhet t
dokumentojn direkt shkallt e prmbylljes n regjistrat mjeksor, preferohet nj shnim.Bazuar
n instancat ligjore prkatse shum informacione duhet t dshmohen direkt nga fmija viktim
(Kermani 1993). Politikat pr denoncim nga fmijt jan publikuar nga Akademia Amerikane e
Psikologjis s Fmijs dhe Adoleshentit(AAPEA, AACAP 1988, 1997, 1999) Dhe
ngaShoqria Profesionale Amerikane n Abuzimin e Fmijve (SPAAF, APSAC 1990)

Prfundimet
Rishikimet n t ardhmen duhet t paraqesin nj kuptim aktual t etiologjis s keqtrajtimit sipas
(Erten et al 2000) duhen shnuar, komentuar dhe rregulluar mendsia rreth abuzimit dhe
shprehjes nse je abuzuar,do abuzosh n t ardhmen. Duhet t ndryshohet edhe kur efektiviteti
t rritet e duhet t zhduket.Ndrojtja (heshtja) pr shum faktor mbrojts duhet t studiohen dhe
kuptohen m mir.Studimet n t ardhmen duhet t ekzaminojn sesi ndrojtja mund t
neutralizohet apo minimizohet pr t minimizuar edhe impaktin q ajo gdhend n kujtes.Nj
kuptim m i mir duhet pr komplekset interaktive mes riskut dhe faktorve mbrojts dhe rolit
26

mbrojts t marrdhnies t kujdestaris n ndrhyrjen e faktorve t jashtm dhe t brendshm t

rrezikut (Glosser 2000).Krkimet neurozhvillimore duhet t vazhdojn t eksplorojn impaktin e
abuzimit dhe t ndihmojn n zhvillimin e trurit t fmijs, t subkoshiencs emocionale,
rregullimit n sjellje dhe drejtimit t zhvillimit social.Ky konceptim mund t suportoj
zhvillimin e shum intervenimeve efektive psikoterapeutike. Roli i mosshoqrimit n simptomat
e paraqitura nga fmija i abuzuar duhet t mirkuptohet gjithashtu.Stresi i keqtrajtuar ka treguar
t ket nj efekt supresiv n neurogenet hipokampol, i cili, i kthen n negative afektet e
konsolidimit t memories dhe mund t luaj rol n zhvilliminn e mosshoqrimit. Viktimizimi n
trsi do prfitoj shum nga instrumentet e varsis q jan kompresive, tinguj metodologjik
dhe t ngjashme q rregullojn sistemet e klinikave shndetsore dhe neuroshndetsore,
institucionet e drejtsis kriminale dhe agjensit e mbrojtjes s fmijve(Hamby and Filkenhor
2000).
Si prfundim intervenimi i hershm dhe programet preventive, duhet t rrisin punn me prindrit
e rrezikshm, pr t promovuar prindr t sigurt n atashim e cila asociohet me mbarvajtjen
psikologjike.

27