1.

Hyrje

Vdekshmria foshnjore sht nj tregues i rndsishm i kushteve shndetsore t nj vendi. Ky

tregues prdoret edhe pr krahasimin e zhvillimit socio-ekonomik t shteteve (sa m i lart
treguesi, aq m problematike sht situata).

Prkufizim: Vdekshmria foshnjore sht numri i foshnjeve q vdesin para se t arrijn moshn
1 vje pr do 1 000 lindje.

Vdekshmria foshnjore n Shqipri ka rn, por srish mbeten problem pabarazit mes zonave
rurale dhe atyre urbane.

Zonat q kan shfaqur probleme t shumta n kt drejtim jan pikrisht ato verilindore, ndrsa
njohja e planifikimit familjar n kto t fundit duket se sht n nivele t ulta, situat q
faktohet me shifrat e larta t publikuara vetm pjesrisht.

Kshtu, n zona verilindore si Dibr, Malsi e Madhe, Mirdit vdekshmria foshnjore sht dy
her m e lart. Ndrkoh q zyrtart e Ministris s Shndetsis, sipas monitorimeve t
pjesshme q kan br, pohojn se vdekshmri t lart foshnjore kan edhe disa rrethe t mdha
t vendit, si Tirana dhe Elbasani.

Megjithat qllimi kryesor i ktij punimi sht t nxjerrim n pah prpjekjet e bra pr uljen e
fenomenit t vdekshmris foshnjore n Shqipri.

Argumentat:

Mendoj se nuk jan br mjaftueshm prpjekje n drejtim t uljes s fenomenit t vdekshmris

foshnjore, as nga ana e institucioneve shteterore as nga ana e organizatave t ndryshme
qeveritare ose jo.

Shqipria rnditet nj ndr vendet me nivelin m t lart t vdekshmris foshnjore n rajon dhe
n bot.

Duke u nisur nga statistikat dhe studimet e bra n kt drejtim, vihet re q niveli i vdekshmris
foshnjore ka ardhur duke u ulur ndr vite, por prsri mbetet n shifra problematike.Gjithashtu
mendoj se sht me nj rndsi t madhe t prcaktohen qart objektivat pr t ardhmen n kt
drejtim, masat q duhen marr dhe politikat sociale ndaj ktij target grupi.
 ***

Pr tu njohur me gjndjen aktuale t Shqipris, n nivelin e vdekshmris foshnjore sht me

rndsi t njihemi m par me statistika t bra n kt drejtim. Gjithashtu me rndsi sht t
njohim dhe pozicionimin e Shqipris kundrejt vendeve t tjera n rajon dhe shkaqet e ktij
pozicionimi.

Ndr objektivat e rndsishm t Ministris s Shndetsis sht reduktimi i vdekshmris

foshnjore, duke qen n funksion t Objektivit 4, t Objektivave t Zhvillimit t Mijvjearit,
sipas s cilit vdekshmra foshnjore duhet t reduktohet n 10/1 000 deri n vitin 2015.

Por sipas Divizionit t Popullsis s OKB-s nga viti 2005 n vitin 2010, numri i vdekjeve
foshnjore n Turqi kan qen 24,02 pr 1000 lindje; n Shqipri 18,28; n Maqedoni 14,72; n
Serbi 11,77; n Kroaci 6,06; Qipro me 4,60, dhe Mali i Zi me 8,70.1

N vitin 2000, u paraqit strategjia kombtare Pr Menaxhimin e Integruar t Smundjeve t

Fmijve dhe n vitin 2004 filluan projektet pilote n 8 distrikte. 2

Tabela 1: Vdekshmria foshnjore 1993-20043

Burimi: Ministria e Shndetsis dhe INSTAT, www.instat.gov.al

Raporti m i fundit i UNICEF-it dhe Organizats Botrore t Shndetsis e klasifikon vendin

ton midis vndeve t zhvilluara, ku vdekshmria foshnjore n vitin 2010 ka psuar rnie n 18

1 http://open.data.al/sq/lajme/lajm/lang/sq/id/378/Vdekshmeria-Foshnjore-ne-Shqiperi

2 MoF, Raporti i progresit, i SKZHES-s 2004 (draft) maj 2005, Tiran

3 Ministria e Shndetsis

2
vdekje pr 1 000 lindje nga 41 q shnoheshin n vitin 1990 dhe se fmijt shqiptar nn pes
vje n zonat rurale jan dy her m shum t rrezikuar krahasuar me ato n zonat urbane.

Figura 1: Vdekshmria foshnjore n Republikn e Shqipris (2005-2011)4

Burimi: Organizata Botrore e Shndetit, Banka Botrore

Nse do t vshtronim ecurin ndr vite t ktij indikatori n vendin ton, vme re se numri i
vdekjeve foshnjore n 1 000 lindje ka ardhur duke u ulur. Pr vitin 2011 ky indikator shnon
vlern m t ult t numrin t vdekjeve foshnjore q nga viti 1983, viti i cili shnon dhe numrin
m t lart t vdekshmris foshnjore, konktretisht 44 vdekje n 1 000 lindje t foshnjeve.5

Krahasuar me vendet e rajonit, Shqipria rnditet si vendi me treguesin pr vdekshmrin

foshnjore m negative dhe problematike n Rajon. Shqipria ka normn m t lart t vdekjes
pr foshnjat me 13 raste t moshs 0-1 vje n do 1 000 lindje. 6 Shqipria ka indikator m
negativ se Maqedonia ku pr do 1 000 lindje vdesin 9 foshnja 0-1 vje. Ne shnojm gjasht
vdekje foshnjash m shum n do 1 000 lindje krahasuar me Bosnje dhe Hercegovina. M

4 Organizata Botrore e Shndetit, Banka Botrore

5 INSTAT, www.instat.gov.al

6 http://open.data.al/sq/lajme/lajm/lang/sq/id/378/Vdekshmeria-Foshnjore-ne-Shqiperi

3
shum se dyfishin e vdekjeve t Serbis, trefish krahasuar me Greqin dhe katr her m shum
se Italia.

Figura 2: Vdekshmria foshnjore n vendet e rajonit (pr 1 000 lindje) n vitin 20117

Burimi: Organizata Botrore e Shndetit, Banka Botrore

Situata n rnie e vdekshmris foshnjore sht e natyrshme pr sa koh n Shqipri ka rn

ndjeshm edhe numri i lindjeve pr do nn. Por ky indikator me vlera nga m negativet n
Rajon dhe Europ tregon ende nj nivel jo t knaqshm dhe nj siguri t ult pr jetn e nnave
dhe foshnjave n lindje. Mesatarja e Bashkimit Europian sht 5 foshnja n do 1 000 lindje.

Sipas disa vlersimeve q jan publikuar n raportin e 2011-s mbi Vdekshmrin Foshnjore,
nga UNICEF dhe OBSH prfshir ktu dhe Bankn Botrore si dhe Divizionin e OKB pr
popullsin, theksohet se n t gjith botn ky fenomen ka psuar rnie prej 12 milion fmije
prematur q vdisnin n 99 n 7.6 milion.8

Megjithat, mungojn t dhna t sakta n kt drejtim, pasi nuk jan kryer studime t mirfillta
mbi kta tregues, duke filluar q nga viti 2002, ka ka br q n shum zona jo vetm t mbetet
i panjohur niveli i vdekshmris foshnjore, situat e cila ka uar n mos marrjen e masave t
duhura parandaluese n koh kundrejt ktij fenomeni.

7 Organizata Botrore e Shndetit, Banka Botrore

8 www.unicef.org/albania

4
Por para se t dim se cilat masa duhen marr dhe cilat politika sociale duhen zbatuar, duhet t
njihemi m pare me shkaqet e vdekshmris foshnjore, q na kan uar n kto shifra.

Fenomeni i vdekshmris foshnjore duhet t shikohet gjersisht, jo vetm prmes shrbimeve

shndetsore dhe kujdesit shndetsor. Mirqenia e prgjithshme e fmijve dhe familjeve n
Shqipri, mjedisi, banimi, ushqyerja, niveli i prgjithshm i arsimimit dhe edukimit shndetsor,
kushtet ekonomike t tilla si varfria dhe papunsia, t gjitha kontribuojn dhe jan shkaktar n
vdekshmrin foshnjore dhe duhet t bhet nj pun e madhe pr t zvogluar numrin e vdekjeve
t foshnjave.9 Shkaqet kryesore q lidhen me nivelin e vdekshmris foshnjore n Shqipri jan:

1. Nna: Shum shkenctar nprmjet hulumtimeve t tyre kan nxjerr si rezultat se

vdekshmria foshnjore lidhet drejtprdrejt me disa karakteristika sociale, ekonomike dhe
demografike t nns. Kto karakteristika prfshijne: nivelin arsimor t nns, arritjet,
statusin ekonomik dhe moshen kur bhet nn.10
Po t nisemi nga kto karakteristika, dim q kemi t dhna problematike n kt drejtim.
Sipas statistikave t fushs t bra, dim q nj prqindje e madhe e femrave kan arsim
8-vjear dhe nuk jan t punsuara n nj profesion, gj q sjell t mos ken as pavarsi
ekonomike. Gjithashtu nga studime t bra mosha mesatare e femrave q bhen nna
sht e ulet rreth t 20-tave, gj q sjell dhe papjekuri n rritjen dhe kujdesin ndaj
fmijs.
Dallimet n nivelet e vdekshmris referuar nivelit t edukimit t nns tregojn se
fmijt e nnave me arsim fillor, ose m t ult jan m t predispozuar t vdesin prpara
datlindjes s tyre t par sesa fmijt e nnave q kan prfunduar gjimnazin ose nj
nivel m t lart.

2. Shrbimi shndetsor: Shkaqet pr kt nivel vdekshmrie jan t shumta, por kujdesi i

dobt para lindjes, mungesa e shrbimeve shndetsore parandaluese dhe shrimi i
komunitetit q duhet t ofrohet n kuadr t mjeksis familjare, higjiena e dobt n

9 Behar, C., Y. Courbage, and A. Grsoy. Economic Growth or Survival? The Problematic Case of Child
Mortality. Pg. 241-278, Year 1999.

10 Behar, C., Y. Courbage, and A. Grsoy. Economic Growth or Survival? The Problematic Case of Child
Mortality. Pg. 241-278, Year 1999.

5
 spitale, prgjegjsia individuale dhe kolektive, jan shkaqe q vazhdimisht duhet t
merren n konsiderat.
Pikrisht shkaqet kryesore shndetsore, q ndikojn mbi vdekshmrin foshnjore, jan:
papjekuria e fetusit (32%), komplikimet n shtatzni (29%), anomalit kongjenitale (6%),
infeksionet (2%), dhe t tjera (31%). Po t nisemi nga kto t dhna t marra nga
Ministria e Shndetsis, mund t themi q pjesa m e madhe e rasteve varen nga dora e
njeriut, dhe nse nnat e reja gjat shtatzanis do t kishin nj shrbim shndetsor t
mirfillte dhe t vazhdueshem nuk do t ishte ky nivel pr vdekshmrin foshnjore.

3. Smundjet: Smundjet e rrugve t frymmarrjes, smundjet e t porsalindurve dhe

smundjet diarreike jan shkaqet kryesore t vdekshmris foshnjore. Sipas mendimit tim
kto jan t lidhura kryesisht me kushtet jo t mira t jetess dhe higjiens, mungesn e
aksesit ndaj shrbimeve shndetsore, njohuri jo t mira t personelit shndetsor lidhur
me ndjekjen dhe trajtimin e smundjeve kryesore t fmijris, si dhe nivelin e
pamjaftueshm t edukats dhe njohurive t nns, familjes dhe komunitetit, veanrisht
n drejtim t mirrritjes, ushqyerjes s fmijs dhe kujdesit pr shndetin e fmijs.
N veanti smundjet e rrugve t frymmarrjes zn vendin e par n vdekjet e fmijve
0-5 vje n vendin ton, ndrsa n vitin 1991-1993 ato prbnin rreth 42% t
vdekshmris foshnjore.

Si e theksuam dhe m lart sht e rndsishme t prcaktohen dhe t zbulohen faktort q ojn
n kto t dhna t frikshme pr vdekshmrin foshnjore n Shqipri, dhe duke u nisur nga kta
faktor t prcaktohen dhe masat q duhen marr pr uljen e ktij fenomeni, gjithashtu dhe
politikat sociale q duhen zbatuar.

***

Pavarsisht se ulja e vdekshmris foshnjore sht nj proces i gjat dhe q krkon pun, n
krahasim me vendet evropiane, familje t cils ne pretendojm ti bashkohemi, nuk ka vend pr
vetknaqsi. Ne ende mbetemi n kt koh n nj nivel me vendet me nivele t papranueshme
treguesish t vdekshmris foshnjore.

Vdekshmria mbetet e lart, por jan vrejtur disa prmirsime. Shqipria sht larg nga niveli i
Finlands, Austris dhe Zvicrs, t cilat kan vdekshmrin m t ult foshnjore n Evrop, por

6
sht e afrt me shifrat n Maqedoni, megjithat m t mir se Turqia, Armenia, Kazakistani,
Gjeorgjia, dhe Kirgistani q kan nj vdekshmri m t lart foshnjore sesa Shqipria.

Shndeti duhet t jet nj prioritet dhe rritja e buxhetit pr kujdesin shndetsor duhet t jet
qllimi kryesor, sidomos pr shndetin e nns dhe fmijs, si dhe kujdesi social pr familjet e
varfra, mbshtetja dhe edukimi i fmijve. Duke u nisur nga ky fakt jan br disa prpjekje ndr
vite, nga prmirsimi i kushteve shndetsore deri tek politikat sociale, ndr t cilat vlejn t
prmnden:

1. Kujdesi shndetsor: Aktualisht ndjekja e shtatzanis dhe e shndetit t gruas s moshs

riprodhuese, bhet kryesisht nga qendra t specializuara, q jan kshillimoret e nns, t
cilat jan t vendosura n t gjitha qytetet e vendit n shrbimin e Kujdesit Shndetsor
Parsor dhe reparteve Obstetrik-Gjinekologjik n spitalet e rretheve.
Kujdesi para, gjat dhe pas lindjes pr gruan shtatzn ofrohet nga personeli i qendrave
shndetsore n fshat, (infermiere-mamia dhe mjeku i familjes) nga kshillimoret e gruas
n qytete (mamia dhe specialisti obstetr gjinekolog) dhe nga repartet e obstetrik-
gjinekologjis n spitalet e rretheve.

2. Planifikimi familjar: Sipas t dhnave zyrtare planifikimi familjar ofrohet n

Kshillimoret e Gruas n qytet dhe n repartet e Obstetrik-Gjinekologjis n Spitalet e
qyteteve, dhe nga mjeku i prgjithshm, ose mjeku i familjes, n Qendrn Shndetsore
n fshat. Aktualisht n shkall vendi shrbimi i planifikimit familjar ofrohet n 300
qendra shndetsore t Planifikimit Familjar. Por a jan t dhnat zyrtare nj pasqyrim i
sakt i realitetit?

3. Vaksinimi: Jan br prpjekje t vazhdueshme pr t ruajtur dhe prmirsuar shkalln e

imunizimit t fmijve n t gjith vendin. Gjat viteve t fundit ka filluar nj program
imunizimi i zgjeruar, i cili ka ndihmuar n menaxhimin e strukturave prgjegjse pr
vaksinimin e fmijve pr smundjet kryesore. Kto prpjekje kan uar n nj nivel t
lart t imunizimit t fmijve n Shqipri (m shum se 90%), duke ulur shkalln e
vdekshmris foshnjore nga smundjet infektive.

4. Ushqimi i nns dhe fmijs: N themelet e nj zhvillimi t mir dhe t shndetshm

qndron ushqyerja, ndrkoh q nj ushqyerje jo e mir on n smundje e cila
prkeqson gjendjen nutricionale. Foshnjat jan grupmosha m e ndjeshme e ktyre
7
 pasojave, duke pasur kshtu rrezikun m t madh pr vdekje dhe pr paaftsi t
prjetshme. Kequshqyerja e nns, ushqyerja jo e mir me gji dhe ushqyerja plotsuese
mbas moshs 6 muajshe, jan rreziqet m t mdha pr shndetin e fmijve.
Duke qn se ushqyerja me gji, konsiderohet si nj nga treguesit kryesor t shndetit dhe
mirrritjes s fmijve, n vitin 1998, u krye studimi pr Monitorimin e ushqyerjes me
gji n shtat rrethe t vendit, nga ku rezultoi se; ndonse 94% e nnave fillonin
ushqyerjen ekskluzive me gji n maternitet mbas muajit t par deri n muajin e gjasht
t jets, incidenca e ushqyerjes me gji ulej nga 70% n 11%. Pr t prmirsuar kt
situat, n shtator t vitit 1999, u miratua ligji mbi Nxitjen e Ushqyerjes me gji,
mbshtetur n Kodin ndrkombtar t Marketingut t zvendsuesve t qumshtit t
gjirit.
Qllimi i ktij ligji ishte t kontribuoj pr sigurimin e nj ushqimi t sigurt, t
prshtatshm dhe t mjaftueshm pr fmijt, nprmjet mbrojtjes dhe nxitjes s
ushqyerjes me gji, si dhe sigurimin e nj prdorimi t drejt t zvendsuesve t
qumshtit t gjirit, kur kta jan t nevojshm, mbi bazn e nj informacioni t
prshtatshm dhe nprmjet tregtimit dhe shprndarjes s tyre.
Ky ligj gjithashtu rregullon tregtimin dhe praktikat e lidhura me t, t produkteve t
zvendsuesve t qumshtit t gjirit, prfshir ktu edhe qumshtin industrial e produkte
t tjera t qumshtit, kur ata tregtohen, ose paraqiten si t prshtatshm, me ose pa
modifikime, pr prdorim si zvendsues t pjesshm, ose total t qumshtit t gjirit.
Pr t nxitur ushqyerjen me gji n institucionet tona shndetsore po prhapet iniciativa e
Spital mik i fmijs (OBSH/UNICEF). Tashm q nga korriku 1998 ne kemi spitalin e
par q ka marr ertifikatn si Spital mik i fmijs, Materniteti i Lezhs, q ishte
spitali i till i par n Ballkan, ndrsa Spitali Universitar Obstetrik Gjinekologjik Tiran
ka marr nj ertifikat nxitje. N vitin 2000 n Shqipri edhe materniteti i Fierit, i cili z
vendin e tret n vend prsa i prket numrit mesatar vjetor t lindjeve u vlersua si
Spital mik i fmijs.

5. Pamjaftueshmria jodike: Nga studimet e kryera n vitin 1993 rezultoi se

pamjaftueshmria e rnd jodike ishte gjithashtu nj problem. Mbshtetur mbi kto
rezultate Ministria e Shndetsis s bashku me UNICEF/OBSH, filloi nj strategji
kombtare afat shkurtr dhe afat gjat pr eliminimin e rregullimeve jodike n vend.

8
 Strategjia afat-shkurtr konsistoi n shprndarjen e ampulave dhe tabletave me jod n
Qendrat Shndetsore t vendit pr popullsin e atyre zonave q ishin m t prekura nga
defienca jodike.
Strategjia afat gjat e prgatitur nga MSH konsiston n jodizimin e krips s gjells dhe
krips shtazore. N vitin 1997 u prgatit nj Vendim i Kshillit t Ministrave ku
urdhrohej q e gjith kripa e importuar n vend t jet e jodizuar. U krijua Komiteti
Kombtar pr Kontrollin e rregullimeve nga Pamjaftueshmria Jodike me pjesmarrje
ndrministeriale, OJQ, specialist t fushs, etj; i cili ka ndrmarr disa iniciativa n kt
drejtim.

6. Pamjaftueshmri vitaminash: N Shqipri mungojn t dhnat n nivel kombtar pr

pamjaftueshmrin e Vitaminave si vitamina A. Nga nj studim pilot i br n Qendrn
Spitalore Universitare Nn Tereza, Shrbimi Pediatrik, pr t prcaktuar deficitet nga
disa mikronutrientet n fmijt 0- 6 vje u vu re se pamjaftueshmria e Vitamins A, u
konstatua n 49% t fmijve t studiuar (1994). Fmijt me smundje diarreike dhe
pulmonare ishin m t rriskuar ndaj ksaj pamjaftueshmrie. T dhnat e studimit treguan
gjithashtu se fmijt e ushqyer me gji jan m t mbrojtur ndaj ktij defiiti.

N prgjithsi, Shqipria ka br prparime dhe po shkon n drejtimin e duhur prsa i prket

arritjes s objektivit t reduktimit t vdekshmris foshnjore. Shkalla e vdekshmris foshnjore
sht prgjysmuar nga 35, n vitin 1993, n 15, n vitin 2004, por prsri nuk sht br thuajse
asgj n politika sociale ndaj ktij target grupi.11

Sipas mendimit tim, pr t arritur objektivat e mijvjearit t cilat krkojn reduktimin e

vdekshmris foshnjore prej dy t tretash n vitin 2015, duhet t merren masa serioze dhe t
zbatohen gjithashtu dhe politika sociale nga ana e shtetit Shqiptar, gjithashtu t prmirsohen
kushtet e shndetit publik q sht edhe nj ndr faktort m t rndsishm t ksaj prpjekjeje.
Megjithese ky fenomen po merr nj far rndsie n prpjekje t vazhdueshme pr uljen e nivelit
t tij n rang kombtar, prsri jemi n hapat fillestar t lufts kundr vdekshmris
foshnjore.

11 http://open.data.al/sq/lajme/lajm/lang/sq/id/378/Vdekshmeria-Foshnjore-ne-Shqiperi

9
sht e rndsishme t kuptojm se duhet t jemi koshient pik s pari pr rndsin e problemit
n fjal dhe t shohim se far mund t prmirsojm n kt drejtim. Duhen ndjekur t gjith
faktort e vdekshmris foshnjore nga prapa, pr t gjetur dhe hallkat q nuk funksionojn si
duhet, duhet filluar qe nga prmirsimi i kujdesit shndetsore deri tek politikat sociale, trajnimet
dhe seminaret pr nnat n gjith vendin.

1. Kujdesi shndetsor: sht mse e qart q duhet t bhet m shum n mbulimin me

kujdes shndetsor cilsor pr grat dhe fmijt, sidomos n zonat rurale dhe pr kt,
kto institucione me nj program t prbashkt me autoritetet qendrore dhe lokale n
vendin ton po ndihmojn pr promovimin e ushqyerjes me gji, prmirsimin e
praktikave t ushqyerjes plotsuese si dhe prmirsimi i standardeve t menaxhimit t
integruar t smundjeve t fmijve.

2. Nj shtatzani e shndetshme: E rndsishme sht q t gjitha grat t fillojn nj

shtatzni t dshiruar, n kohn e pjekuris sociale dhe biologjike, t ushqehen si duhet,
t sigurojn shndet t mir, t msojn si t mbrojn veten e tyre dhe foshnjn gjat
shtatznis dhe pr kujdesin fizik dhe tu garantohet mbshtetje emocionale n periudhn
kritike t jets pr fmijn e tyre. Shrbimeve shndetsore cilsore pr kujdesin para dhe
pas lindjes duhet tu ofrohen t gjitha nnave q kan nevoj pr t.

3. Nga t dhnat e kryera nga disa survejime t UNICEF, OBSH, etj, rezulton se rreth 95% e
grave kan marr kujdes para lindjes, pra gjat shtatznis, nga nj personel i aft
mjeksor. N zonat urbane ky kujdes sht ofruar n rreth 73% nga mjeku specialist dhe
17% nga mami-infermieret, ndrsa n zonat rurale ky raport sht i kundrt, ku rreth 50%
e kujdesit ofrohet nga mami-infermiere. Por duhet thn se niveli i cilsis s shrbimit
paralindjes, i ofruar nga personeli mjeksor, mbetet ende jo i mir sidomos n drejtim t
kshillimit, promocionit dhe edukimit t gruas shtatzn, familjes dhe t gjith
komunitetit. Gjithashtu dua t shtoj q shumica e t dhnave zyrtare kan tendenc pr t
qn mbi realitetin dhe shifrat ndonjher jan shum larg asaj q me t vrtet sht.

4. Nj staf i aft pr t asistuar n lindje: Nj element ky pr nj lindje t sigurt dhe

mbijetesn e nns dhe fmijs s porsalindur sht prania e nj stafi t aft teknikisht pr
t asistuar n lindje, t pajisura me mjetet dhe pajisjet e nevojshme pr t menaxhuar si
duhet n koh komplikacionet e mundshme. Shum i rndsishm n kt moment sht

10
 dhe vendi i lindjes.12 Pikrisht duke u nisur nga kto krkesa, duhet thn q n spitalet
tona kemi staf t kualifikuar dhe me aftsi t mira n fushn prkatse, por nj ndr
problemet kryesore q nuk dua ta l pa prmendur sht fakti q n do spital t vendit
ton, duhet paguar nj tarif gjithnj e n rritje pr asistenc gjat lindjes, gj q prbn
problem t madh pr shum familje n vndin ton. Gjithashtu nuk ka n t vrtet mjek
q t ndjekin shtatzanin dhe nnn gjat ksaj periudhe falas, prandaj dhe nj numr i
konsiderueshm i nnave gjat shtatzanis nuk konsultohen me ndonj mjek pr nj
shtatzani t shndetshme dhe pr trajnime pr kto nna, se si duhen t ushqehen dhe si t
ken nj shtatzani t shndetshme.

5. Ushqyerja e shndetshme e fmijs: Ushqyerja e mir e nns sht shum e rndsishme

pr shndetin e fmijs. Ushqyerja dhe shndeti jo i mir jan pjes e nj cikli t
vazhdueshm gjat gjith jets s individit; ushqyerja jo e mir on n smundje dhe
smundja shkakton prkeqsimin e mtejshm t gjendjes nutricionale. Kto pasoja
ndjehen m shum tek foshnjat dhe fmijt e vegjl q vuajn pasojat e nj kequshqyerje,
duke pasur kshtu rrezik m t madh pr vdekje dhe paaftsi t prjetshme. 13 Por duhet
thn se fmijt q vdesin prfaqsojn vetm nj pjes t vogl ose majn e ajsbergut t
pasojave t rnda shndetsore q kan deficitet nutricionale. Kequshqyerja e nns,
ushqyerja jo e mir me gji dhe ushqyerja plotsuese mbas moshs 6 muajshe, jan rreziqe
t mdha pr shndetin e fmijve t mbijetuar.
Programi Kombtar i Ushqyerjes n vitin 1990 tregoi se 53% e grave shtatzna (kryesisht
moshat 25-29 vje), ishin me anemi. Megjithse studimet pr nutricionin kto vitet e
fundit mungojn, nga ndryshimet social ekonomike q ka psuar vendi, ekspertt
theksojn se pr at pjes t popullats q mund ta prballoj, ka nj prmirsim t
ushqyerjes duke e pasuruar me produktet e qumshtit, zarzavatet dhe frutat.14

12 Akadli, B. and E. Tuncbilek. An evaluation on the relation between birth spacing and infant mortality. Pg.
27-38, Year 1987.

13 Behar, C., Y. Courbage, and A. Grsoy. Economic Growth or Survival? The Problematic Case of Child
Mortality. Pg. 241-278, Year 1999.

14 Akadli, B. and E. Tuncbilek. An evaluation on the relation between birth spacing and infant mortality. Pg.
27-38, Year 1987.

11
 Edhe pse jan br prpjekje n kt drejtim, duhet t bjm edhe m shum me trajnime
dhe seminare pr nnat e reja, n formimin e tyre n lidhje me ushqimin e duhur pr gjat
shtatzanis dhe pas lindjes s fmijs.

6. Planifikimi Familjar: Planifikimi Familjar luan rol ky n prmirsimin e shndetit

riprodhues, sepse vepron n tre komponent ky si jan:
Shndeti i nns, duke distancuar lindjet;
Shndetin e fmijs duke krijuar mundsi nns pr prkujdesjen, rritje dhe lidhjen e
fort psikoemocionale me fmijn;
Parandalimin, edukimin dhe ofrimin e mjeteve mbrojtse kundr Infeksioneve
Seksualisht t Transmetueshme (IST) dhe HIV/AIDS.
Pikrisht pr kto arsye sht e nevojshme t ofrohen konsulta falas n lidhje me
planifikimin familjar, dhe n kt mnyr numri i vdekjeve t foshnjeve do vij n
zbritje.

Vdekshmria foshnjore (vdekjet e fmijve 0-1 vje pr 1000 lindje te gjalla) pr dhjetvjearin
e kaluar sht ulur afrsisht me 1/2 e nivelit t viteve 90-t (nga 35 pr 1000 lindje gjall n 15.1
pr 1000 lindje n vitin 2004),15 por krahasuar me vende t tjera t rajonit evropian, mbetet n
nivele t larta.

Konkluzione

Reduktimi deri n 10 pr 1000 lindje t gjalla deri n vitin 2015 i shkalls s vdekshmris
foshnjore deri 5 vje, sht nj nga sfidat e sektorit t shndetsis n kuadr t Objektivave t
Zhvillimit t Mijvjearit. Gjat viteve n vazhdim nj poes i rndsishm sht zbatimi i
menaxhimit t integruar ambulator t smundjeve t fmijris pr vlersimin trajtimin dhe
kshillimin e kombinuar pr smundjet kryesore t fmijs.

Vihet re q ka pasur nj tendenc t dukshme pr rnie, por ka shqetsime n lidhje me ruajtjen e

niveleve t tilla n t ardhmen, pa prezantimin e iniciativave m t planifikuara dhe t detajuara.

Sipas vzhgimeve t vazhdueshme t ktij fenomeni:

15 www.unicef.org/albania

12
 1. Shkalla e korrelacionit midis uljes s vdekshmris dhe rritjes ekonomike (ndoshta m e
ult se mund t pritet) sugjeron se kontributi pr t ndikuar n uljen e shifrs nprmjet
rritjes s standardit t jetess nuk na siguron mjaftueshm pr ecjen prpara.

2. Eksperiencat e vendeve t tjera sugjerojn q shifrat e vdekshmris s fmijve dhe

foshnjave bhen m t vshtira pr tu reduktuar kur shifrat jan t ulta. Shkaqet e
vdekshmris bhet m tepr t vshtira pr tu deshifruar kur vlerat kapin nivele t
qndrueshme kokforta. Pr pasoj, shifrat e vdekshmris bhen m tepr indiferente
ndaj vendimeve dhe iniciativave t politikave.

Sipas mendimit tim nuk sht br mjaftueshem n kt drejtim, duke qn se n gjithmon

mundohemi t mbulojm t dhnat zyrtare me disa t dhna, afr t pranueshmes pr t gjitha
fenomenet shoqrore shqetsuese, n mnyr q t marrim merita n lidhje me uljen e ktij
fenomeni. Mirpo a sht kjo e drejt? Shqipria ka treguesit m t disfavorshm n rajon, n
numrin e lart t vdekshmris foshnjore dhe rradh her dgjojm t flitet pr kt problem, t
diskutohet pr prpjekje t mundshme apo t bhen prpjekje n uljen e ktij niveli.

Rekomandime

Pr t ulur nivelin e vdekshmris foshnjore sht e nevojshme q t plotsohen disa kushte dhe
t ndrmerren hapa serioze n kt drejtim, si qshtje parsore sht t pasurit e nj shndeti dhe
zhvillimi t mir t fmijve, kujdesi duhet t filloj q n periudhn parakonceptuale, duke
vazhduar me kujdesin para dhe gjat lindjes. Prandaj gjat ktij punimi kam arritur t nxjerr
shkurtimisht disa rekomandime pr prmirsimin e situats, dhe uljen n mnyr t vazhdueshme
t vdekshmris foshnjore, si m posht:

1. Prmirsimi dhe integrimi i strukturave shndetsore t fmijs dhe t gruas n t tre

nivelet e kujdesit shndetsor.
2. Prmirsimi i cilsis s shrbimeve t nns dhe fmijs n tre nivelet e kujdesjes,
nprmjet unifikimit t protokolleve standard pr ndjekjen e shndetit t nns dhe t
fmijs,
3. Prmirsimi i nivelit shkencor dhe teknik i njohurive t personelit shndetsor, nprmjet
trajnimit t vazhdueshm t gjith personelit shndetsor q punon n kto shrbime.
4. Plotsimi dhe prmirsimi i kuadrit ligjor pr mbrojtjen e shndetit t nns dhe fmijs

13
 5. Sensibilizimi dhe mobilizimi i gjith shoqris, pr t kuptuar se kujdesi pr gruan dhe
fmijn nuk sht detyr vetm e shndetsis, por prbn nj prioritet kryesor pr
vendin.

Pr t arritur rezultate n kt drejtim sht e nevojshme t kemi parasysh se duhet t mbrohen

mbi t gjitha t drejtat themelore t fmijve, ndr t cilat m e rndsishmja sht:

E drejta e mbijetess dhe e kujdesit shndetsor do t realizohet nprmjet arritjes s rezultateve

strategjike si: Sigurimi i kujdesit esencial shndetsor pr do foshnj t porsalindur, parandalimi
i kequshqyerjes, obezitetit dhe mbipeshs tek fmijt, ushqyerja e shndetshme, vaksinimi.

14
Referenca

1. Akadli, B. and E. Tuncbilek. An evaluation on the relation between birth spacing and
infant mortality. Pg. 27-38, Year 1987.
2. Aksit, B. Sociocultural determinants of infant and child mortality. Pg. 571-576, Year
1989.
3. Banka Botrore e Shndetsis
4. Behar, C., Y. Courbage, and A. Grsoy. Economic Growth or Survival? The Problematic
Case of Child Mortality. Pg. 241-278, Year 1999.
5. Bhalotra, S. State health expenditure and infant mortality in India. Pg. 911-928, Year
2007.
6. Bhalotra, S., and A. Van Soest. Birth-spacing, fertility and neonatal mortality:
Dynamics, frailty, and fecundity. Pg. 274-290, Year 2008.
7. Cramer, J. C. Social Factors and Infant Mortality: Identifying High-Risk Groups and
Proximate Causes. Pg. 299-322, Year 1987.
8. Erdem, G. Perinatal mortality in Turkey. Paediatric and Perinatal Epidemiology. Pg.
17-21, Year 2003.
9. Flegg, A. T. Inequality of Income, Illiteracy and Medical Care as Determinants of
Infant Mortality in Underdeveloped Countries. Pg. 441-458, Year 1982.
10. Geronimus, A. T. The effects of race, residence, and prenatal care on the relationship of
maternal age to neonatal mortality. Pg. 1416-1421, Year 1986.
11. Hobcraft, J. N., J. W. McDonald, and S. O. Rutstein. Socio-economic factors in infant
and child mortality: a cross-national comparison. Pg. 193-223, Year 1984.
12. http://open.data.al/sq/lajme/lajm/lang/sq/id/378/Vdekshmeria-Foshnjore-ne-Shqiperi
13. INSTAT, www.instat.gov.al
14. MoF, Raporti i progresit, i SKZHES-s 2004 (draft) maj 2005, Tiran
15. Ministria e Shndetsis
16. www.unicef.org/albania

15