1.

AMAÇ

Bu deneyde toparlaklı, santrik (merkezi) ötelenen izleyicili, kuvvet kapalı bir radyal kam
mekanizmasının dinamik davranışının gözlenmesi ve izleyicinin atalet kuvvetleri nedeniyle kamla
temasının kesildiği kritik devir sayısının tayini amaçlanmaktadır. Deneyle bulunan devir sayısı teorik
model yardımıyla bulunanla mukayese edilerek, teorik yaklaşımın geçerliliği de irdelenecektir.

2. TEORİ

Kam çifti iki serbestlik derecesine sahip ve kinematik elemanlar arasında nokta veya çizgi teması
olan yüksek kinematik çifttir. Günlük kullanımda ise kam genellikle eğri bir profile sahip bir uzvun bu
yüzeyi ile basit bir şekle sahip bir diğer uzuvla temas eden cisimdir.

Kam mekanizması ise, yapısında en az bir kam çifti olan mekanizmadır.

Her türlü haraketin elde edilebilmesi mümkün olduğundan ve tasarımı diğer

mekanizmalarla karşılaştırıldığında nisbeten kolay olması nedeni ile kam mekanizmaları
uygulamada en fazla kullanılan mekanizmalardır. Kamlar ayarlı olabilir veya kolayca
değiştirebilir şekilde tasarlanabilir (modern dikiş makinalarında olduğu gibi). Diğer
mekanizmalarla elde edilmesi kolay olmayan hareketler kam mekanizmaları ile kolayca elde
edilebilir (beklemeli hareket gibi). Ancak hassas kamların maliyetleri oldukca yüksek olup,
kamlarda sürtünme ve aşınma önemle dikkate alınması gereken hususlardır. Yüksek hızlarda
ve/veya yüksek yükler altında kam mekanizmalarının düzgün çalışabilmeleri çok dikkatli
tasarımı ve çok hassas imalatı gerektirir. Bu nedenle bilhassa yüksek hızda çalışması istenilen
makinaların tasarımı sırasında mümkün olduğunca az kam kullanılmasına dikkat edilmesi
önemlidir.

2.1. KAM MEKANİZMASI ÇEŞİTLERİ

Kam mekanizmaları izleyicinin türüne göre çeşitlere ayrılır. Genel olarak üç çeşit kam
mekanizması vardır.
a) İğne Uçlu Öteleme Yapan İzleyicili Radyal Kam
b) Düz Yüzeyli Öteleme Yapan İzleyicili Radyal Kam
c) Toparlaklı Öteleme Yapan İzleyicili Radyal Kam

Aslında bu izleyiciler kamların şekline ve kullanılacağı yerlere göre farklılıklar göstermektedir.

Sayfa 2 deki şekillerde bu kamlar ait resimler ve bir tur dönmelerine karşılık çizicinin kağıtta çizdiği
grafikler gösterilmiştir.

1
 2.2. KAM MEKANİZMALARININ SINIFLANDIRILMASI

En basit yapı olarak bir serbestlik dereceli kam mekanizmaları üç uzuvlu bir kinematik zincirden
oluşur. Mekanizma serbestlik derecesi bir olması için zincirde kam çiftinin dışında bulunan diğer
kinematik çiftlerin serbestlik derecesi bir olması gerekir. Bu durumda, diğer kinematik çiftler kayar
veya döner mafsal olabilirler. Yukarıda gösterildiği gibi, 3 değişik zincir ve bu zincirlerden elde
edilebilen yedi değişik mekanizma mümkündür. Genel olarak kam çiftini oluşturan her iki yüzeyde
farklı bir eğri olabilir isede, imalat kolaylığından dolayı yüzeylerden biri bir doğru veya dairedir.
Daire olarak kendi ekseni etrafında dönebilen bir toparlak yerleştirilerek kayma sürtünmesi dönme
sürtünmesine dönüştürülür.

Kam mekanizmalarının yukarıda de gösterildiği şekilde sınıflandırılması yeterli olmamıştır. Bu

nedenle uygulamada kam mekanizmalarının sınıflandırılmasında üç değişik kriter kullanılır.

2
 Kamın şekline göre, radyal, yüzeysel, silindirik, kama, konik, küresel veya üç boyutlu olarak
kamların sınıflandırılmaları mümkündür.

Kam ile izleyicinin temas şekline göre kam çiftleri kuvvet kapalı veya şekil kapalı olarak
sınıflandırılabilir. Kuvvet kapalı kam çiftleri daha yaygın olup kam çifti yüzeyine etkiyen normal
kuvvetin ne şekilde oluştuğuna göre sınıflandırılabilir (yay, ağırlık, pnömatik, santrifüj, vb).

3
 Şekil kapalı Kamlarda uzuvlar iki noktadan temas ederler ve kinematik çiftlerin teması için ek bir
kuvvete ihtiyaç yoktur.

İzleyici uzuv olarak adlandıracağımız, genellikle basit geometrik

yapıya sahip kinematik elemanı olan uzuv ise iki değişik şekilde
sınıflandırılır:

1. Kinematik elemanın geometrik şekline göre, düz yüzeyli,

toparlaklı, küresel izleyiciler,

2. İzleyici uzvun hareket şekline bağlı olarak, öteleyen veya

salınan izleyicilerdir.

Ayrıca, öteleme yapan izleyiciler kaçık veya eksenel olarak da ayrılırlar.

4
 Bir Kam mekanizmasını tanımlarken yukarıda verilmiş olan sınıflandırmalardan mümkün
olduğunca fazlası verilmeye çalışılır: eksenel öteleme yapan, düz-yüzeyli izleyicili, kuvvet kapalı
radyal kam (Şekil a), toparlaklı öteleme yapan izleyicili, şekil kapalı, kamalı kam (Şekil b) veya
öteleme yapan silindirik izleyicili silindirik kam (Şekil c) gibi.

2.3. KAM TASARIMI

Kinematik olarak kam tasarımı, istenilen bir hareket için gerekli kam profilinin belirlenmesidir.
Tasarım açısından kamlar iki değişik guruba ayrılırlar.

2.3.1. Düşük Hız Kamlar

Bu kamlar için kinematik tasarım düşünülecek olan tek kriter olabilir. Atalet kuvvetleri ihmal
edilebilir. Yüzey kalitesi pek önemli olmadığından bu tür kamlar çok ucuza üretilebilir (örneğin bir
saç presinde basılarak pul gibi veya plastik enjeksiyon yöntemi ile imal edilmeleri mümkündür). Bu
tür uygulamalarda, kamlar döner ve kayar mafsallı mekanizmaların yerine kullanılarak hareketli parça
sayısı azaltılabilir. Kam profili sadece kinematik açıdan tasarlanabilirse de yüzey profilinin sürekli
olması sağlanmalı ve bağlama açısı tasarım sırasında göz önüne alınmalıdır. Bu tür kam tasarımına
örnek olarak oyuncaklar, ölçüm aletleri, göstergeler ve evlerde kullanılan dikiş makineleri kamları
gösterilebilir.

2.3.2. Yüksek Hız Kamlar

Yüksek hızda, büyük kütlelerin bulunduğu durumlarda ve esnek sistemlerde kullanılan kam
mekanizmaları (tüm bu sistemlere yüksek hız kam diyeceğiz), sadece kinematik tasarım yapılması ve
istenilen her hareketin elde edilebilmesi mümkün değildir. Sistemin dinamiği kinematiğinden çok
daha önemlidir. Örneğin içten yanmalı motorlarda motor hızı 6000 devir/dakikaya kadar çıkabildiği
düşünülür ise, sipopun 0.05 saniye içinde açılması gerekecek ve çıkış uzvunda gereken ivme
yerçekimi ivmesinin çok üstünde değerler alacaktır.

Burada kam mekanizmalarının dinamiği incelenmeyecektir. Ancak bu tür kamların kinematik

tasarımında göz önüne alınması gerekli hususlar irdelenecektir. Çünkü yüksek hızda kamlar
kullanılırken hareket eğrisi üzerinde belirli sınırlamalar getirilmesi gereklidir.

5
 Düşük hızda kamlar için hareket diyagramı istenilen herhangi bir eğri olabilir. Buna tipik bir
örnekler otomat kamları, dikiş makinası kamları veya oyuncaklarda kullanılan kamlardır. Genel olarak
kamın bir tam dönmesi ile hareket tekrarlanır. Tipik bir örnek vida gibi küçük paraçaların seri
işlenmesinde kullanılan otomat kamlarıdır. Hareket diyagramları yukarıda gösterildiği gibi çizilebilir.

Kam hareket diyagramının s=f( ) (0<2 ) fonksiyonu verilmiş olabilir. Düşük hızlarda bile bu
eğrilerin kamlarla elde edilmesinde sorunlar çıkabilir (sürekli olmayan hareket ve eğimin belirli bir
değerden fazla olması sorun yaratabilir).

Kamların çoğunlukla kullanıldığı alanlarda çıkış uzvu için beklemeli hareket istenir. Örneğin içten
yanmalı motorlarda motor sipoplarının kapalı durması, belirli bir konumdan sonra süratle açılmasını
ve bir süre açık kalmasını, bu beklemeden sonra ise süratle kapanması istenilir. Bu gereksinim
yukarıda gösterildiği gibi olabilir.

Bu tip bir uygulamada genellikle ( 2- 3) aralığı ile (0, 1) aralığının oldukca geniş olması,
sipopun açılıp kapanması için geçen sürelerin ise mümkün olduğunca az olması istenilir. Ancak,

örneğin ( 1, 2) aralığı daraltılır ise, bu kısımda eğimin artması ve dolayısı ile izleyicide hız ve
ivmenin artmasını gerekir. Hareketin tümü için baktığımızda, genel olarak üç çeşit hareket şekli
belirleyebiliriz.

1. Bekleme-Hareket-Bekleme (BHB): İzleyici uzuv durağan bir konumdan başlayarak

hareket eder tekrar beklemeye girer. Benzer bir BHB geri dönüş içinde olacaktır

2. Bekleme-Hareket (BH): Bekleme durumundan başlayan hareket salınım yaparak tekrar

bekleme konumuna gelir. İzleyici uzvun hareketi yön değiştirecektir.

6
 3. Hareket: Hiç bir bekleme olmayan kam hareketidir. Bu kam hareketleri arasında en az
istenilen tiptir. Kolaylıkla bu tür kamların yerine bir krank-biyel veya dört çubuk
mekanizmaları kullanılabilecektir. (Bu tür harekete sahip kamlar genellikle eksantrik
olan dönen bir dairedir).

İstenilen hareket eğrisini verecek olan kam profilinin grafik olarak belirlenmesi aşağıda
gösterilmekte olan santrik toparlaklı radyal kam için açıklanacaktır. Kam profilini belirlemek için ilk
olarak belirli bir toparlak çapı ve temel dairesi çapı belirlenmelidir. Temel dairesi yarı çapı (rt) değeri
kinematik olarak bağlama açısına göre bulunur. Toparlak çapı (rr) ise genel olarak kama gelen yükler
belirlendikten sonra Hertz temas gerilimi göz önüne alınarak belirlenir. Burada her iki değerin
bilindiği var sayılacaktır. Yarı çapı rt+rr olan bölüm dairesini çizelim. Hareket eğrisini ve bölüm
dairesini aynı sayıda eşit aralıklarda bölelim (şekilde 300 aralıklar ele alınmıştır. Uygulamada,
bilhassa yükseliş ve geri dönüş kısımlarında, bu aralığın istenilen hassasiyetin elde edilebilmesi için
çok küçük seçilmesi gereklidir). Kam profilinin belirlenmesinde kinematik yer değişim uygulanır.
Bunun için kam sabit olarak kabul edilecek ve sabit uzuv kamın dönme yönünün tersine bağıl
konumlar aynı kalacak şekilde döndürülecektir. Örneğin şekilde, kamın 300 saat yelkovanına ters
yönde dönmesi bu kinematik yer değişim ile, sabit uzvun 300 saat yelkovanı yönünde dönmesidir ve
izleyici ekseni bu durumda dikey ile 300 açı yapmaktadır. Kam ile izleyici arasında aynı bağıl
konumun korunabilmesi için bu arada izleyicinin bu yeni eksen yönünde hareket eğrisinde gösterilen
s1 kadar yukarıya öteleme yapması gerekir (İlk konumda toparlak merkezi kam merkezinden rt+rr
kadar uzakta olduğundan 1 numaralı konumda toparlak merkezi kam merkezinden rt+rr +s1 kadar
uzakta olacaktır). Bu durumda, kinematik yer değişime göre, izleyicinin yeni konumu belirlenmiş olur
(kesik çizgi ile izleyicinin konumu gösterilmiştir). Benzer işlem diğer konumlar için yapıldığında,
kamın her dönme açısı için toparlağın kama göre bağıl konumu belirlenir. Kam profili toparlağın tüm
bağıl konumlarına teğet olan düzgün eğridir.

7
 Kam uygulamalarının büyük bir kısmında bekleme süreleri belirlidir. Bekleme konumları arasında
bulunan hareket eğrisi ise çoğunlukla tasarımcının çeşitli kriterlere göre seçebileceği bir eğridir.
Tasarım sırasında bu eğrileri bilinen bir matematiksel eğri almanın izleyicinin hız ve ivmesinin
belirlenmesi açısından önemli faydaları vardır. Bunun için çeşitli matematiksel eğriler
kullanılacak ve bu eğrilerin seçim kriterleri açıklanmaya çalışılacaktır.

8
 2.4. KAM HAREKET EĞRİLERİ

Kam mekanizmalarının çalışması sırasında bir çok eğriler çıkmaktadır. Ancak bu eğrileri
sadece başlıklar halinde verip eğrilerin normalizasyonunu inceleyeceğiz.

• Doğrusal Hareket
• Basit Harmonik hareket:
• Parabolik veya sabit ivmeli hareket:
• Sikloid Hareket Eğrisi:
• Doğru ve Daire Yayı - Birleşik eğriler:
• Trapezoid ivme eğrisi:
• Üçüncü Derece Hareket Eğrisi (#1):
• Üçüncü Derece Hareket Eğrisi (#2):
• Çift Harmonik Hareket eğrisi:
• Polinom hareket eğrileri:

2.4.1. Kam Hareket Eğrilerinin Normalizasyonu

Yukarıda verilen eğrileri birbirleri ile karşılaştırmak için bu eğrilerin "normalize" edilmesi
gerekmektedir. Normalizasyon hareket denklemlerinde H, ve değerlerinin:

=1 rad/s

H= 1 birim

= 1 radyan

olarak alınması ile yapılır. Karşılaştırmak için şekilde çeşitli eğrilerin hız, ivme ve ivme
değişim diyagramları gösterilmiştir. Cv, Ca ve Cj, normalize edilmiş hareket eğrilerinin
maksimum hız, ivme ve ivme değişim değerleridir. Her hangi H, ve değeri için
maximum hız, ivme ve ivme değişim değeri (sadme) bulunmak istendiğinde:

9
olarak elde edilir. Her hangi bir H yükselme ve b kam dönme hareketi için yazmak istediğimizde,

normalize edilmiş eğri denklemini H ile çarpmak ve açısı yerine / yerleştirmek yeterlidir.
Örneğin normalize edilmiş üçüncü derece hareket eğrisi (#2):

s=3 2+2 3

olarak verildiğinden, denklemi H ile çarpar açısı yerine / yerleştirir isek:

olacaktır, veya; dır ve bu eğrinin maksimum hız ve ivme değerleri:

vmax=1.5*H / , amax=6H( / )2 dır.

= 0 dan başlayan ve = da s=H kadar yükselen bu eğriler, merkez değiştirme ve H

yüksekliğinden çıkarma yapılarak geri dönüş eğrisi olarak da kullanılabilir. Bu işlemler şekilde
gösterilmektedir. Örneğin eğrinin = açısında yükselmeye başlaması için eğri denkleminde her q
terimi yerine ( - ) terimi yerleştirebilir, bu eğriyi geri dönüş eğrisi yapmak için ise, bu yükseliş
eğrisi denklemini (s( )), H değerinden çıkarmak gereklidir (f( )=H-s( ) denklemi =0 da
başlayan geri dönüş denklemidir. f( )=H-s( - ) ise = da başlayan geri dönüş denklemi olur ).
Çift harmonik dışında tüm eğriler simetrik olduğundan elde edilen eğriler yine istenilen özelliklere
sahip olacaktır.

10
11
 2.5. KAM BOYUTU BELİRLEME

Amacımız elde ettiğimiz hareket eğrisini verecek bir kam profilini elde etmektir. Aynı
hareket eğrisini verecek farklı boyutlarda kam imal edilebilir. Kam boyutlarını karşılaştırmak
için temel daire çapı esas alınacaktır. Uygulamalarda kam boyutunu mümkün olduğunca
küçük almak istenir. Bunun nedeni kam boyutu büyüdükçe:

1. Daha fazla alan kapsayacaktır.

2. Dengesiz kütle artacaktır.
3. İzleyici toparlağı bir devirde daha uzun bir yörünge izleyecek, yüzey hızı
artacaktır.

Ancak Kam boyutu küçüldükçe mekanizmada bazı sakıncalar oluşacaktır. Bunlar:

1. Kam profili daha dik eğimli olacak ve bağlama açısı daha kötü değerlerde
olacaktır.
2. Kam profilinde eğrilik yarıçapı çok düşük veya eğri olduğu kısımlar olacaktır
(ki bu durumda kam çalışamaz).
3. Belirli bir yük altında çalışan kamın kam milinin etki eden momente göre
hesaplanan bir çapı vardır. Kamın temel daire çapı mil çapından küçük olamaz
(bu husus bilhassa motor kamlarında önemlidir).

Uygulamada bağlama açısı kamın minimum gerekli boyutunu belirlemekte kullanılır.

Diğer hususlar (örneğin minimum eğrilik yarıçapı, vb), kullanılarak gerektiğinde bulunan bu
minimum boyut artırılır.

2.5.1. Bağlama Açısı

Dördüncü bölümde belirtildiği gibi, bağlama açısı bir mekanizmada kuvvet iletimi
özelliklerini belirleyen en basit ve kolay kinematik parametredir. Dördüncü bölümde verilmiş
olan tanıma göre:

12
dir. Bu tanıma göre Şekilde toparlaklı öteleyen ve salınan kam mekanizmaları için bağlama
açısı gösterilmiştir. Düz yüzeyli izleyiciler için bağlama açısı tanımı kullanılamaz. Ayrıca
kuvvet kapalı kamlarda yükselme sırasında izleyici kam tarafından itilecektir, geri dönüş
sırasında ise genellikle yay ile oluşturulan dış kuvvet izleyici ile kam arasında temesı
sağlayacak, kam tarafından izleyiciye bir kuvvet iletilmeyecektir. Bu nedenle kuvvet kapalı
kamlarda yükselme sırasında bağlama açısı önemlidir.

Bağlama açısı kam dönme açısına bağlı olacaktır. Bağlama açısının tam değerinin elde
edilebilmesi için temel daire yarıçapı ve hareket eğrisinin tam olarak bilinmesi ile
mümkündür. Ancak yaklaşık olarak şekilde gösterilen santrik toparlaklı öteleme yapan
izleyici için hız analizi yapıldığında:

VB3=VB2+VB3/B2

dir. Bu denklemde:

VB3= İzleyici hızı= ds/dt

13
 VB2= kam üzerinde B noktası hızı= r (r=OB)

Olup santrik izleyici için VB2 izleyici eksenine dik, VB3 ise izleyici yönünde olacaktır. Bu
durumda:

Bağlama açısının en iyi durumu =900 dir. En kötü durumu ise tan nun en küçük
değerde olduğu durumdur. Bu durum ise:

rp bağlama açısının minimum olduğunda toparlak merkezinin kam merkezinden uzaklığıdır.

Basit eğriler için rp, ds/d nın maximum olduğu nokta olan orta noktada OB uzaklığı yani:
rp=rt+H/2+rr olacaktır. Burada rt temel daire yarıçapı ve rr toparlak yarıçapıdır. hareket

eğrisinin türevi alınarak veya şekilde verilen eğrilerden biri için,

olarak elde edilebilecektir.

Minimum bağlama açısı hıza etki eden yüklere ve uygulama alanına bağlı olarak
tasarımcı tarafından belirlenmesi gereken bir değerdir. Genel olarak literatürde:

Eğer kam hızı < 30 devir/dakika ise min>450

Eğer kam hızı > 30 devir/dakika ise min>600

olması gerektiği söylenir.

2.5.2. Kam Profili Eğriliği

14
 Uygulamada toparlaklı izleyiciler için bağlama açısı kam boyutunu belirlemek için alınan
temel kriterdir. Ancak bazı durumlarda ve bilhassa düz yüzeyli kamlarda, bağlama açısı kam
boyutu belirlemede kullanılamaz. Bu durumlarda göz önüne alınması gereken kam profilinin
eğrilik yarıçapıdır. Grafik olarak kam profili elde edilirken, ilk olarak toparlak merkezi
verilen hareket diyagramına göre belirlendikten sonra, toparlak daireleri çizilir ve kam profili
bu dairelere teğet eğri olarak elde edilir. Ancak yukarıda gösterildiği gibi, toparlağın A,B,C,D
ve E konumları göz önüne alındığında, Bu dairelerin tümüne teğet bir eğri çizmek mümkün
olamamaktadır. Profil #1, profil eğrisi B ve D dairelerine teğet olamadığından bu konumlara
erişilemeyecektir. Profil #2 de ise, toparlağın C ve E konumlarına erişilmesi söz konusu
değildir. Verilen hareket eğrisini elde edebilmek için toparlak yarıçapının küçültülmesi, temel
daire yarıçapının ise büyültülmesi gereklidir.

Yukarıdaki şekil de ise, benzer durum düz yüzeyli izleyici için gösterilmiştir.

Yukarıda gösterilmiş olan hareket eğrisinin elde edilemediği durumlar ve keskin kam profili
eğrilerinden kaçınmak için:

a. Temel dairesi yarı çapı büyültülebilir

15
 b. Daha küçük çapta toparlak kullanılabilir
c. Dış kam yerine iç kam kullanılabilir

Genel olarak bağlama açısına göre belirlenmiş olan kam boyutu, kamın kullanılacağı hacmin
müsaade edeceği sınırlar içinde belirli bir miktar büyültülmelidir.

Bu şekilde belirlenen kam temel daire çapına göre elde edilen kam profili sonuçta mutlaka
kontrol edilmeli, gerekli görüldüğü durumlarda farklı çözümlere gidilmelidir.

2.6. KAM PROFİLİNİN ELDE EDİLMESİ

Temel dairesi yarıçapı ve hareket diyagramı belirlendikten sonra kam profilinin elde
edilmesi için önceden toparlaklı santrik izleyicili radyal kamda açıklandığı gibi, kinematik
yer değişim yapılarak, kam sabit tutulur. Sabit uzuv kama göre dönecek (kamın sabit uzva
göre dönme yönünün ters yönünde) ve bu arada izleyici bağıl konumu hareket eğrisine göre
belirlenecektir. İzleyicinin her kam açısına göre aldığı konum bir eğri demetini oluşturacaktır.
Bu eğri demetinin her bir eğrisine teğet olarak çizilen eğri kam profilidir. Aşağıdaki şekilde
ise düz yüzeyli öteleme yapan izleyicili radyal kam profilinin belirli bir hareket eğrisi için
elde edilmesi gösterilmektedir.

Kam profilini geometrik olarak belirli bir hassasiyette elde edilebilmesi çok sık aralıklarda
izleyicinin kama göre bağıl konumunun bulunmasını gerektirir. Bilgisayarda bu geometrik
yöntem bir çizim programı kullanılarak uygulansa bile işlem uzun ve yorucudur. Ayrıca
günümüzde kam imalatı için numerik kontrollu takım tezgahları kullanıldığından bu tezgahlar
için kam profili noktalarını numerik olarak hassas bir şekilde bulmamız lazımdır. Bu
nedenlerden dolayı analitik olarak kam profilinin belirlenmesi açıklanacaktır.

Kam profilinin analitik olarak belirlenmesi matematikçiler tarafından geliştirilmiş olan zarf
teorisi ile mümkündür. Matematiksel olarak zarf:

Bir eğri demeti içinde bulunan her bir eğri bir başka eğriye teğet ve bu eğrinin her
bir noktasında, demeti oluşturan eğrilerden birisi bu eğriye teğet ise, bu eğri bir
zarfın tümü veya bir parçasıdır.

Bir parametreli eğri demeti f(x,y,c)=0 gibi bir denklemle belirlidir. Bu denklemde c değişken
parametre olup her c değerinde eğri demetinin bir eğrisi elde edilir. f(x,y,c) fonksiyonunun
sürekli olduğunu (istenilen türevlerinin x,y,c parametrelerine göre alınabileceğini ve bu
türevlerin sonlu değerler olduğu) varsayılacaktır.

Bu eğri demetinde bulunan bir eğrinin her hangi bir noktasında eğimi:

dır. Bu denklemden:

16
bağıntısı elde edilir. Bu bağıntı aynı zamanda:

olarak yazılabilir. Eğim denkleminden elde edilen bu ilişki demetin içinde bulunan her eğri
için geçerli olacaktır. Eğer bir başka eğri (zarf) bu eğri demetini oluşturan eğrilere teğet ise, o
eğrininde aynı ilişkiyi sağlaması gerekir.

f(x,y,c)=0 fonksiyonunun toplam türevi:

dır, veya:

olacaktır. Eğim denkleminden elde edilmiş olan ilişki bu denklemde kullanıldığında:

olacaktır. Öğle ise bu eğri demetinin zarfı f(x,y,c)=0 denklemini sağlaması gerektiği gibi fc=0
kısmi türevini de sağlamalıdır. Bu iki denklemden c parametresinin yok edilmesi ile elde
edilen g(x,y)=0 eğrisi eğri demetinin zarfıdır.

Bazi durumlarda bir eğri demeti parametrik denklem şeklinde gösterilebilir. Yani, eğri
demeti:

şeklinde verilebilir. Burada s eğri parametresi, c ise demet parametresidir. Zarf bu

denklemlerden ve:

17
denkleminden c parametresinin yok edilmesi ile elde edilir.

3. DENEY TESİSATI

Tesisatta tahrik için şönt sargılı bir doğru akım elektrik motoru kullanılmaktadır. Bu
motor bir elastik kavramayla uzatma miline bağlanmıştır. Milin üzerinde devir sayısındaki
dalgalanmaları azaltmak amacıyla bir de volan monte edilmiştir. Kam milin ucuna monte
edilir ve emniyet somunları sıkılır. İzleyiciler toparlaklı veya tablalı tiptendir. İzleyici
çubuğunun üst ucunda bir çelik bilye yer alır ve bu bilye bir yay ve de arzuya bağlı eklenecek
kütleleri taşıyan ikinci bir çubuk tarafından yerinde tutulur. Bu bilye, üst çubuğa, sadece bir
eksenel kuvvet iletilmesini temin eder. İzleyicinin hareketini kaydetmek için kağıt sarılı bir
düşey tambur mevcuttur ve bu tambur hareketini bir trigger kayışıyla kam milinden alır. Kam
mili hızı bataryalı bir dijital takometreyle ölçülmektedir.

18
4. DENEYİN YAPILIŞI VE
HESAPLAMALAR

Elektrik motorundan alınan tahrik

kamın bağlı bulunduğu mile esnek bir
kavrama ile aktarılır. Analizi yapılacak olan
kam bu milin ucuna cıvata yardımı ile
bağlanmıştır. Böylece motorun hareketi
kama aktarılır. Kam da bu hareketi yan
yüzeyine temas eden takipçiye aktarır.
Takipçi kamın dönme hareketini periyodik
bir ileri geri harekete dönüştürür. Takipçi
düşey bir milin ucuna sabitleştirilmiştir,
diğer ucunda ise genliği kontrol eden yay
ve ağırlıklar yer alır. Aynı milin üzerinde
mürekkepli kalemin yerleştirileceği tertibat
ta yer alır. Kalemle silindrik tambur üzerine
takipçinin hareket grafiği çizdirilir.
Bahsedilen bu silindrik tambur düşey
konumda durur ve üzerine kağıt bağlanır.
Hareketini kam milinden zamanlama kayışı
ile alır.
Kamın kalemin ve kağıdın
bağlanması gibi hazırlık aşamalarından
sonra elktrik motoru çalıştıılır. Böylece kam
mili, buna bağlı kam ve tamburda harekete
gecer. Kam milinin hızı Elektronik
Takometre ile ölçülür. Deneyde ölçülen
kam mili hızı w = 224 dev/dk dir. Tambur
üzerindeki kağıda grafiğin çizilmesiyle de
motor durdurulur.

Hesaplamada kullanılan kamın

geometrik büyüklükleri:
R = 25,4 mm Taban daire çapı
r = 12,7 mm Burun yarıçapı
d = 38,1 mm Merkezler arası
mesafe
r0 = 14,3 mm Takipçinin yarıçapı
miz=1771,34 g İzleyicinin kütlesi
mkalem=16,14 g Kalemin kütlesi
my=70,89 g Yay kütlesi

Deney sonucunda tamburdan elde

ettiğimiz kağıt (yandaki şekil) üzerinde
çizilmiş grafiği ölçtük. Buradan;

17 x360
φ= =20,89o
293

19
 Açımız 28,5 o den küçük olduğundan dolayı sıçrama izleyici kam burnunun üzerinde
iken meydan gelmiştir.

bağıntısından

 12 ,7 +14 ,3 
2 
 
x = s (θ) = 0,0381 cos 20 ,89 +   −sin 2 20 ,89  −(0,0254 + 0,0143 ) = 0,01923 m
  38 ,1  
 

ve izleyici ivmesi

bağıntısından

 
 12 ,7 +14 ,3 
2

 sin 20 ,89 +
4
 cos 2 x 20 ,89 
2
d s   38 ,1  
a= = −12.0,0381 cos 20 ,89 +  = −0,0668 m / s
2

dθ 2
  2 
3/ 2

 12 ,7 +14 ,3 
   −sin 2 20 ,89  
   38 ,1   
   

ω2 =1 rad/s izleyicinin hızı olarak aldık.

Fön=0 N
k=3340 N/m

m= miz +mkalem +my= 1,858 kg

meş= miz +mkalem +1/3my= 1,811 kg

20
 . 2 3340 x0,01923 +1,858 x9,81
θ kr ≥ => ωkr ≥ 26 ,11 rad / sn
1,811 x 0,0668
ωkr ≥26,11 x30/π ≥249,33 dev/dak

Deneyde okuduğumuz kritik hız değeri 224 dev/ dak dır.

5. YORUMLAR VE TAVSİYELER

Devir sayısı teorik olarak249,33 dev/dak olmasına rağmen biz pratik olarak 224 dev/dak
olarak sonucu bulduk. Bunun birçok sebebi olmakla birlikte başlıcalarını şöyle sıralayabiliriz.

Sürtünmeyi ihmal ettiğimizden dolayı bir sapma olmuştur. Her ne kadar yataklar
yağlanmış bile olsa sürtünmeyi yok etmek mümkün değildir.

Ayrıca bizim deneysel gözlemimiz çok iyi olmayabilir. Sonuçta direk gözle kontrol
ettiğimiz için yanılmalar olabilir.

Her yerin çok daha iyi bir şekilde yağlanıp sürtünmeyi daha da azaltabiliriz.

Ayrıca denklemlerde hiç ihmaller ve kabuller yapmayarak sayısal çözümlerle bu

hesaplamaları yapmalıyız.

6. KAYNAKLAR

Deney Föyü

Mekanizma Tekniği – Eres SÖYLEMEZ

www.wikipedia.org

www.gazi.edu.tr

www.mmo.org.tr

21
1. AMAÇ....................................................................................................................................1
2. TEORİ.....................................................................................................................................1
2.1. KAM MEKANİZMASI ÇEŞİTLERİ..................................................................................1
2.2. KAM MEKANİZMALARININ SINIFLANDIRILMASI..................................................2
2.3. KAM TASARIMI................................................................................................................5
2.3.1. Düşük Hız Kamlar............................................................................................................5
2.3.2. Yüksek Hız Kamlar..........................................................................................................5
2.4. KAM HAREKET EĞRİLERİ............................................................................................9
Kam mekanizmalarının çalışması sırasında bir çok eğriler çıkmaktadır. Ancak bu eğrileri
sadece başlıklar halinde verip eğrilerin normalizasyonunu inceleyeceğiz.................................9
2.4.1. Kam Hareket Eğrilerinin Normalizasyonu.......................................................................9
2.5. KAM BOYUTU BELİRLEME.........................................................................................12
2.5.1. Bağlama Açısı.................................................................................................................12
2.5.2. Kam Profili Eğriliği........................................................................................................14
2.6. KAM PROFİLİNİN ELDE EDİLMESİ............................................................................16
3. DENEY TESİSATI..............................................................................................................18
4. DENEYİN YAPILIŞI VE HESAPLAMALAR...................................................................19
5. YORUMLAR VE TAVSİYELER.......................................................................................21
6. KAYNAKLAR.....................................................................................................................21

22