. _ .. _- -_ ... --.---.--------~'~~-!

WOJS-KOW A AKADEMIA

, ------

1M .. JA.ROSI.A W A OASR0W:SKlEGO

I I

I

r

. r

TECHNICZNA

AERODYN~i\MIKA 8MIGI:.OWCOW

czssc I

I

I I I

/ ~

,

Opt.Jt:OIuJd. .

pplk 1!J,~t ~n!l;, Mward PIOTROWSla·

~

i

I

W AR5ZA W A - J~!! MO "Y.9

I g 6 S

1

I . " 'I

. I

' ............... ~ .. ~~.~~~~ ............. ~-.-.' •• ",', ..... ~ .... , "v , •. ,- --~.----.--'--'. --_. -:' ' •.. ~,., ............. I_"':-.o-- .. _~· ':I

SPIS TREMl

POJ)S!A'IJ ONB OZNA.GZENIA. I ~ ....... ~ .. • • • • .• ... .. • • • .. .. • • .. • :t

1. ~lasyf1kacjQ i analiza uk~ad6w Arniglowca 1

2111 Fod stawy ael"'odynemiazne ''1g101\l'Qa~ '" .. , to t '" 16

:2.1.. Lot piono'>Tj" ~m.iglowo:a •• '" •••• ~ ~ ,1'

2.2. Pr~dko~c induko~Ana w 10019 wiBz4Gym ~ 1e

·2 .. ;'. 'Nsp61ezynnik ~ako8c1 wirnika noSnego .. 6 •• ~ 2.0

2 .. 4. Teoris elementu ~npBty.~ .. ," .• ~~~ •.•....•.• ~ •• 23

2 .. 51 '·M¢ment ol'orow:y 6 ~ ~ • ~ • '" 1 4 _ II '" ,25

2.6. ~plyw pr~dko~oi orzegowyoh 1 wy»elnienia

ha· doskonalotu ~~"' ••• t ~.~· ~~ a8

·2., 7·. Ana.11£s, ch8rakteTJ styki w locie wi sz&oym

.~ laole pionowym~ •••• I.~ •• , ... ~ ••• ~ •• tt •••. ~.129

2.8 .. Pr~dkosc 1ridukcwana ••• ~ ~ •••• ~ .. ~ ••• t' •••••• 30

2 .. 9. Str9ty brzegowe ~ 32

2~10.C1qg i moment oporowy wirntka nosnego z

u~zgl~dnieniem ~miany QPO~U profilowego I.

latl1e :pionow~/ .·1" ~ ~ • ~ .. + ~ ., : 34

2.11.WP~1w niekt6rych ozynn1k6w na oharakterystyk1 w1~n1k2 w 1001e p1o~owym 1 wiszqoym •• ", ••• 39

3. Opadan1e p1onowe prey sa~okr~C1e •• I ••• " •••• "."~.t4& ;.1. 5ily d~iala'~oe na element lopaty przl aa-

mokr~Ole ••.•• ~ •• ~~"'~.I.~ •• ".'I ~ •• ~ ••• 4&

3 .. ;2.. ~Vyznaot.i$n1 e cha:takte:ty s'ti1k Pl"2;st .:.pada.ni u ........ 51 3 ... 3. Op6r wtrnika noenego prz~ opsda.n.1u !lioho-

i. C~'ktet1styki wirnika nosnego w· loo1e do pr~o-

~.1. Wahnnia lopat i fi~YQzna 1nterpretaQja

. s~Bregu Fur-lera •••••. _ ., ~ ~ 57

4.2. ster~an1e w1rn1kiem nOBnym w.locie do pr~o-

du ' ••• l1li ... • • .. .. .. " " .. ~ • • • .. • • • • ~ ... tI ........ * II • • ...... .II 41 .. 15. :3

noanego.!' I •• 6 t f' 110 1'10

str.

4 .. 5. C1U 1flrn1ka no sl:lego ~ ~ ~ ~ 75

. 4;., 5 .. ~Ob 11oz8llie W iS1'6 tozynnlk6. "ot . 81:t1 b1 I •• 75

4.7. Mome~t w1rrtika nosnego _ loci@ do ~~oau ..... 81 ~.g .. S1la podlutua H i 811a pgprzeczna S •••••••• 82·

4 .. 9·. ·Analiza za1;ozen , ,. " * •• '" ~ •••• " • ~ " 85

5.. Oa1q.g1 ·Sm1S1owo ~ ".~ " '" t •. to • to • • ~ .. :B?-

5.1· •. Moo rD:zpo:rz~fialn8 ~ ',1 ••••••• ,. -'I sa

5.2:,.: MOo.·:D1elib~na.to· •• ".'. ~ .-.,. t~.I'" .~.I,.

BS

·5.:3. O.blioz·enie· ·st08Ul'lk6w posze-zeg61nyoh opor6w

·90

5.4 .. ~11:9.zen1e wznoB2ienia smigitowca H'·'" 97

.. 5~5. Ze sta.l:1 ien.ie mocy i G~akteryst:yozne . .zure sy

.lotu .. * III ~ III II I ","10 a

5 • 6.. ·Za s1 ~ 1 d ;tug c trwa 2: 0 ~ 6 1 otu .. II ~ " •• " 1 01

5.7. Od~r~8nle strumienia na lopao1@ ~ 10c1& •••• 103

L1 tel"atUl"a. ' •••• ., " " " -'!' • to 106

D

- I ..

POJJSTAN mTE.- OZ.N AC ZENIA

'Q~!raki!~r~~l~1_s!~~!i£r2~

- srednica wirnika no snegc tmJ;em] ;' [I?] ;

R • ~ - promien wirnika no snego

:r - promien przekrojulopaty

~* (3

t cp

- prom1en wzg1~dny przekroju lopaty [m]; .

- ci~oiwa przekroju lopaty [m];

- ci~qiwa zast~poza [m];

- 11066 LOpat;

- k_t nastawie~ia przekroju lopaty /zawarty pomi.-

dZy 11ni4 zerowe~o Cy a p;;taszczyzn~ obrotu/(1 °1 ; - kElt wzglQdnego prz,eplywu;

_ kilt w'aha~ pionowych [1°];

- k"t"W8haf: poziomych [1°J ;

- k~t aZY,mutu Lopaty (1 oJ ;

DC - kllt natarcia wirnika nosnegc [10];

_ OC r - kilt natarcia przekro jU l:opaty [1 oJ ;

Q w .... kElt,_wznOBzen1a sm1glowoa __ [1°] ;

F =, R2 - powierzchnia' tarczy wirnika [m2];

2l!!!:!!s~r~!llf!_!l!!!:!!~£!~!.I._!!l!.2!!.i~~X!!!~~~ V __ ~pt~d~os6 post~p~wa lotu' [misek, km/gadz];

w, -. prEtdkosC pia.nows. /W',znoszenia,' opadania/ [m/sek];

w- prfldkd~6 przeplywu przez wirnik [m/sek];

- pr~dkos6 indukowana w plaszozyznie tarozy wir-

nika [m/sek]; " ".

- pr~dkos6 k4towa·w1rnika [sek-1];

- g~stoMp019{etrza ll!;~p!E~ J ;

- ci~zar sm1g1owca [kG];

- oil\g wirnika no snego [kG] ;

- ci~gj~-dnej2opaty [kG] ;

612:8 neana [kG];

op6r [kG);

-II -

l~l; .

- moment oporow7 [kGm];·

-" momentoporowy ()d opon indukowllnego [kG.];

... moment oporowy ad oporu profilowego [kGm]; - moo wl'korzl'sty"ana na wznoszenie [0]; .

- moo ~;Ykor&ystywan& w. loc1e w1azIlCym lnt];

- wysokosc lotu [kIl, Il]. ..

- moo

~.- ~;ia2

\J - - •• p61ozynn1k wYpeln.1en1alopat;

.' VOO!foC V

.fA." wHo .. ~Wl[, - W'sp61czynnik ,pr~dko601Icharakterystykl

takreeu praoy .1rn1ka/;

. 'VS1DOC+ vi U

A., ... "-(,OJ"! d. __ .... ~ - "sp61ozynnlk przeplywu_;

- wsp61ozynniko1'WU;

- wsp61ozl'tmlk momentu;

... 8p61o£1nn1k,~akosci w1mika;

-o'bo1~tenie 3ednostkovretarc.zy w1rnika ,lkG/m2] ;

- obc14ten1e ~ednostkowe mooy.lkG/KM);

ao' a1, b1, .2' b2 ... wsp61czytlnik1 ruoh~i.

Ox - wsp61o~ynn1k oporuprof11owego;

p

0y - wsp610zynnik a11y DOane n

Ch - godz1nowe zutyo1e pal1w8 [lG/godzl ;

Ce - jednostkowe zutyoie' paliwa LkG/XM gOdz];

Ok -kilometrowe zuzyoie pal1\va [lG/km].·

1. nuU1Js!2..1! ' •• Hll!! .. Hl~Llw1i12l ~mlS1ow:l.8o ~ •• t to statat lat&31107 /01 ..... ' od powiev •• I, kt6r¥ 3 •• t " atanl •• ;.:rto...6 pionowo I mi.~- 10. ,:1 l11dowa6 bl. dob:l..SU, or ••• 8.1.D_6 w pow:1.trzu lub poru ••• 6 81~ z p.wn~ pr~dko'ol~W dowolnym klerunku.

~mlI1·owl.o n18 w~masa prz7sotowanlso,lotn1aka prz~ steroi. :I. l~dow.nlu. Unoel I:l.q • m1e~lo. d&:l.kl 811e no*n'3 wytw.r.ene3 pr.e. w1rnik DO'Dl, •• i d.1~k1 o4p~ wlednlemu;'ustawlen:lu w1rn:lka pow,.te3' 01", n1ellbtldny do ruohu po.t~pow •• o. ~mlI1ow:l.0 nap44 •• ny ~.st s:llnlkami , kt6re obr.o.~_ w1rn1k nOMDJ.

18tn183' bardzo 4u •• r6&norodno'6 uklad6w kon.tru~ 073n1qh sm1S1owo6w zer6wno .e •• ,l,du na pre.snao.lnie jak te! 38g0 wymlary.

Jednak "ez7stk:l.. ,6m:l.gJ:owoe p'04 ,wIsl,4em a.ro4:vnaIQ10z.QDa

, ma~" ".p6l.n8 oeo~'. B6&n:l .. 11," ~.4:Yn:l. p04.&,11141." , 011,,6 .. , na kt6re wplyw ma~ ... ara-no ObarakterJat,kl •• r04ynam1ozne sameso ukla4u ~.k tea oharaktlrY8t,k1 el1er.ltJoznl.

Obeon:l. sm:lslowoe .e W181~du na awl wla.Doso1 10tl1' zna~4u~_ oora. Bleraze .aatoaowan1 ••• r6wno 41. potr.lb o,w11nyoh ~ak 1 wo~skowyoh.

Dot,ohozaa ebu40wane jm1s1owol a nap,dem be&posrednlm meohan1ozn,m wykonlne s, wedlus naat.Pu~,o7oh ukla- 46w,

II uklad ~.dnowlrn1kowy ze am1s1em ogonowym; b/ dwuwlrn1kowy uklad poprzeozny;

01 dwuw1rn1kowy ukled podlutny;

d/ uklad wsp61osiowy;

el uklad z krzyt.ujl}cym1 s1~ wirn1kam1;

fl uklad wlelaw1rn1kowy Itrzy- 1 ozterow1rn1kowy/., Opr60z wym1en1onyoh znan~ s, jeszoze naBt~puj~oe

ukledy:

g/ uklad sm1glowoa odrzutowego; hi w1rowoe;

- 2 -

1/ uklad wirolot6w.

Wirowoe 1 w1roloty mog~ mie6 nap~d w1rnika meohaniczny bezposredni jak, i odrzutowy.

Kazdyz wymienionyqh ukla.d6w maze mie6 r6tne warianty w zeleznosci cd iloa01 i rozmieszczenia s11nik6w, typu uk1::e,du nosnego, polozenia smigla ogoDowego, urz~dzen sterowniczyoh ltd.

R6~ne sposoby r6wnowazenla reakoyjnego momentu oporowego w1rnika nosnego, stosowane w smiglowcach z bezpo~redn1m nap~dem mech~nicznymt powoduj& w konsekwencji r6znorodonos6 uklad6w smiglowo6w.

Spos6b r6wnowazen1a tego momentu decyduje zasaduiczo 0 ukladzie Bmiglowoa.

Nie bEldz1emy rozpatryws6 tutaj wszystkich znanych z I1teratury 1 mozliwyoh uxlad6w smiglowca. zatrzymamy Bi~ jedyn1e tylko na tyoh ukladacht kt6re stosuje -si~ obecnie w bUdowie smfglowo6w •

.ms.!!.L.1!S!!2!!E!iS!!L!!~~~!!:!....2gol},O"yrt;t,. Ze wzgl~du ,na SWEl prostotfl najbardz,iej rozpowlzechnil. sifl zaprop0110wany VI 1911 r. przez- niezyjElQego jut obeon1e.akademika Juriewa uklsd jednowirnikowy ze smiglem ogonowymo

- -

Znaozna oS~66 produkowanyoh se,ryjnie ~migl:owo6w oparta

jest ns ukladzie jednowirnikowym. Mo~ent oporowy wirnika nosnego ~e,st r6wnowatony_ w tym uk:tad,zie momentemcl.!}gll smigla ogonowego, do napEtdu kt6rego zuzywa slf; 7-10% mooy s11nika.Na rys.1.1 przedstawiono smiglowiec tego Ukladu. 'Nym1ary geometryczne i kszta;tty sm1_e·;J.owca mog~ by6 r6tne.

7l<~-t:-

Rys.1 .1 •

- 3 -

Zaletami ukladu s~:

1/ prosta konstrukoj8;

2/ proste urz~dzenia sterownioze; 3/ stosunkowo niski koszt.

Do wad ukladu nalez~:

1/ strata mocy DB nap~d smig;tB ogonowego;

2/ w~sk1 zakres motliwych wariant6w wywazen1s;

3/ dluga cz~s6 ogonowa kadluba" zwi~kszajlil-ca wymiary smlglowc8 ...

Uk~ad jednowirnikowy stosuje si~ przy budowie smiglowo6w 0 ci~zarze calkowitym od 500 + 1300 kG ... IV odniesieniu do smiglowc6w W ukladzie tym nie ustalono zsdnych ograniczen pod wzgl~dem ci~zaru oalkowitego, jednakze w przypadku nap~dzania wirnika nosnego bezposrednio przez s11niki tlokowe lub turbinowe, wirnik_nosny 0 duzyoh wymia:raoh i uiaad przenoszenia napedu ° duzej mocy jest bardzo skomplikowany e Vi z'Ri~zku z tym niekt6rzy konstruk.torzy uwazaj~ Jako bardz1ej oelowe projektowanie w innym uk2adzie smiglowo6w transportowych z bezposrednim nap~dem meohanicznym

~~!!~!f.Q!!L!:!1:!Q_R.2£!~,!1i. 'N uk2adzie tym dW8 wirn1ki nosDe polozone s~ jeden za drug1m wzdlu~ kadluba /tandem/. Plaszczyzna obrotu tylnego w1rnika polozona jest zazwyczaj powyzej plaszczyzny obrotu wirnika przedniego. Niekiedy plaszczyzny obrotu obu wirnik6w stanowi~ jedn& pochylon~ plaszozyzn~; w6wczas piast~ tylnego w1rn1ka umieszcza si~ powy~ej piasty wirnika przedniego, a osie w1rnik6w pochyla'si~ ku przoaowi.

,Wirniki no~ne obracaj& si~ zaz~yczaj w przeoiwnyoh kierunkaoh z jednakow~ 11ozb.q. obrot6\" wobee ezego foh momenty oporowe

Rys.1.2

- 4 -

Taki spos6b rownowatenia mowentu oporowego wirnik6w nosnych, jesli one cz~soiowo nie przeslaniaj~ si~ wzajemn1e, nie przyczyrtia SiF~ do straty mooy. ""1 przype,dku jednak przeSlan1ania si~ wirnik6w nosnych, strata macy powstaje na skutek ieh wzajemnego wplywu. N przypadku cz~sciowego przeslaniania si~ lopat wirn1k6w, obroty ich s~ zawsze zsynchronizowane; w obszarze przesloni~cia Lopata jednego wlrnika winns bye zawsze po~ozona pom1~dzy dwoma lopatami wirnika drUgiego, a w zadnym przypadku lopsty jednego wirnika nie powinny styka6 si~ z lopatami drugi&,go wirniks..

Na rys.1.2 przedstawiono smiglowiec 0 ukladzie podl\Jznym. -.vymiary gaometryozne i ksztalty zewn~trzne smiglowc6w 0 takim ukladzie mog~ bye r6zne.

Zaletami uk:!adu stl:

1/ dobra statecznosc podlutna;

2/ szerok! zakre s mo~liwo!3ci wywazenis; 3/ dobra wydajnou~ c1~zarowa;

4/ duza obj€itosc kadluba /duza pojemtlosc uzytkowa/;

Do wad ukladu nalez~:

1/ skompl1kowany uklad przeno8zen1a nap~du; 2/ dU±e opory indukowane w 10cie poziomyrn;

3/ konieoznosc niezawodnej synchronizacji obrot6w wirnik6w nosnych;

4/ skompliko'lane lij.dowan1e z lotu szybowego z aamckr-e t em, Pod wzgl~dem ilosei produkowanych seryjnie srniglowc6w dwuwirnikowyoh uklad podluzny Ba~Dluje drug1e mi e jsce po ukladzie jed~owirnikowym ze ~miglem ogonowym.

Dwuwirnikowy uklad podluzny jest najkorzystniejszy przy budowie ci~zkich smiglowc6w transportowych. ',"i ukladz1e tym z budowano juz smiglciwce 0 cittzarze cackowt tym 81~gaj~cym 16000 kG.

~1~!!!~2!~_B!:1!£L~.QIE£~~g£!1~. N ukcadz i e ty~ .VlY st QPU j ~ dwa wirniki nosne, po£ozone w jednej plsszczyznie Z obu

stron kad cuba i ebraca jace sj, Ei; 'R 'przeciwnych kierunkach z ,Jednakow/:l- pr~dkosciEl. ,'-,'obec tego momenty oporowe wirnik6w nounych r6wnowaz~ siQ wzajemnie. rodobnie jak w

- ; -

dwuwl:mlkow7m uk~adz1e podlutnym, wlrnlkl Doane w ukl ... dzl. poprzeoznym mog_ cl~'o1owo przeslan1a6 s1~ pod warunk1em zap •• Dien1. n1ez."od-naj synohronizao ~i· obrot6w obydwu "irnik6w.

la rye.1.3 przed$t8wio~o ~miglow1eo 0 ukladzie p~ pre.om,.Dl.

Rys.1.3.

Zaletam1 ukladu s,:

1/ dobra sterownos6 i wystarozajqpa stateoBnos6 podlutna i poprZ80JSDB ;

2/ mnle3sse nit w lnnyoh utlad80h opo~y indukowane • 1001e posiomym ••• &SlqdU na dodatnt wzajemny wplyw w1rnik6w, 00 poc1~a sa sob4 .1~ksz, ekonom1czno'6 1 .crost zas1~gu;

3/ dob!'e .arunki dla zapewnienia "180dy ~a;todee i paaaterom w pr.ypadku aastosowanla dwu s11n1k6w 1 wlD1esien1a

loh na bOE! kad2uba.

Do.ad Uk2adu nalet,: 1/ Skomp11kowana konatruko3a;

2/ ekomp11kow8ne urz4dztn1a sterown1oze;

3/ konieosnos6 n1ezawodne~ synohron1&aoj1 obrot6w wirn1k6w Dosnyoh, szozeg61n1e w przypadku 10h przeslan1an1a si~.

Dwuw1rnikowy uklad poprzeozny ~est aerodynamioznie aymetryozny, 00 dodatnio wplywa na statecznos6 1 sterow~ nos6 Bm1g1owoa 0 tym ukladz1e.

Frzez sastosowan1e skrzydla jako konetrukoji nosnej dIe wirnik6w, motna w tym Ukladzie uzyakac lepsze nit w 1nnyoh ukladaoh w2asnosc1 aerodynamiozne ~miglowoa.

'tV dwuw1rnikowym ukladz1e poprzeoznyiIt zbudowano sm1glO8oe do~w1adozalne 0 oi~zBrze oalkow1tym si~gajijoym do

- 6 _:

5000 kG. Dalszy rozw6j zmierzajqcy, do zwi~kszenia Wyrniar6w i udzwigu smig1owc6w w tym ukca dz a e .t1ii:~z~m n:i,E' jc:~"t ograniczony.

Dwuwirniko',vy uklad z po pr-z e c z nyn; r-ozrm e ez c ae n i em wirnik6w nosnych, przy zastosowaniu n i e r-uc horne g o fikrzyd- 1a i smigiel: ci~grEleych/ozyli konc e pc ja '.virowe~zapowiada wielkie moAliwo~ci zw1~kszenis zaslQgu i pr~dkc~ci lotu poziomego, szozeg61nie "pI'zy zastosowaniu silnik6w turbospalinowych.

1MB!~!:!!i!;g!!~_!:!!!2._!~E2~2~';.2!:l. Ukra d w s p61 0 si ow y smig 1 ow- 08 charakteryzuj~ dwa wlrniki osadzone nB wsp61nRj osi i obracajEloe si~ w przeciwnych klerunk~cl1 zjednakowq liozbEj, obrot6w. P1:aszczyzny obrotu wirnik6w ad suniEite Sf~ od s i e ... b1e na tak~ odleglos6, ze niemotliwe st a je si~ z e t kn Lec Le lopat g6rnego i dolnego wirnika w jakichkolwiek 'Nanlr~kaob lotu. Momenty opcr owe wirnik6w rowuowaz& Eli fi. W.2',a·~· jemnie. Na rys.1.L~ przedstawiono smiglowiec w ukladzie wsp61osiowym'. '

:

(f; 1t ill iAt $0~ 5

(*

Do zalet ukladu zallcz2 si~!

1/ st o sunkow 0 maly op6r czolowy ze wzgl~c.u na kr6tki j wlasoiwie Ukszt21:towany kadiub;

2/ male wymiary zewn~trznee

Do wad ukladu nalet~:

1/ skomplikowane UTz&d2enia :sterownicze i akompLi kowany uk1:ad przenoszenia napE1;du /szczeg61nie w przypadku dutychsmig1:owo6w/ ;

2/ szkodliwe oddzislywanie wZBjemne wirnik6w nosnyoh; 3/ riiewystarczajfJ,ca statecznosc klerunkowa;

4/ niebezpieczenstwo zderzenia si~'lopat obu wirnik6w

- 7 -

/przy przegubowym osadzeniu lopat/o

.,'( ukcadz 1e w spoi.osiowym mozna W Z8 sadzie z bud owac ~ielkie smiglowoe trans-portowe, jednakze konstrukcje wykonane dotyohoZEls W tym uk1:sdzie nie przekraczaj~ ciEf.zaru calkowitego 20(0 kG. T"lumaczy si~ ta prawdopodobnie skoruplikowan~ buo owa napedu i ur zadze ri sterowniczych araz trudnosciami wyeliminowania drgano

Poniewaz uk!ad wsp61osiowy odznacza si~ wysok~ wy-

. dajnosci~ ci~zarowqt jest on najbardziej odpowiedni dla smiglowc6w 0 malej macy i malym cie.tarze calkowitym; dlatego tez·w ukladzie tym budowano tylko lekkie smiglowce

a malej macy.

Q!~!2_~_!r!~~B-.J§£:l!Ei_§'!SL~:!~!!.!!!!!!~.!. N uk1:adzie tym dwe w1rniki umieszozone 84 Z obu stron kadLuba /plasty ieh znajduj& siQ w niewielkie j odleg"l.osci ad siebie!. Osie wirnlk6w nosnyoh odchylone sq na zewn~trz~ Obroty wirnia k6w nosnyoh Sel zsynchronizowane /otrzymuje siq jak gdyby zaz~bienie p1ast lopat wirnikow, oczywisoie bez ichwzajemnego stykania si~/~ Wirniki nosne obracBj~ si~ z jednakow~ liczb~ obrot6we

Momenty oporowe wirnik6w notnych r6wnowa£~ si~ tylko wzgl~dem osi pionowe j smiglowca, na t orni:. st ieh sklad owe wzglE;:dem osi poprzecznej sumuj~ sift i o(,(1zia'lywujij. na smiglow~ w pantaci momentu poohylaj~cego,kt6ry nalezy uwzgl~dn16 przy obliczaniu stateoznosci stntycznejsmiglow- 08 .. if i stoeie s'Ne j uklad ten stanowi granic.:ne zblizenie dwu wirnik6w no snych ukladu poprzecznego z p:;,'zes1.aniaj~cymi si~ wirnikami.

Na rys.1.5 przedstawiono smiglowiec z krz;,'?:ujfl,cymi siEi wirnikemi nosnymt ,

Zaletami omawianego uk~adu s~:

1/ stosunkowo ma1:.y op6r czolowy, dziE(ki krotkicl::lU oJ)lywowemu kadl.ubowi;

2/ niewielkie wymiary zewnQtrzne~ Do wad ukl.adu nalety zaliczy6:

1/ kon i e oz.noso niezaw cdne j synchronizeo ji wirnikow noSnych;

- 8 -

2/ skompl1kowany uklad przenoszen1a nap~du;

3/ zagroten1e bezp1eozetistwe ludz1 i motJ.1woU: zaozepiania o ziem1~ koncami lopat;

4/ powstawanie momentu poohy18j~oego pochodz~oego cd moment6w oporowych, 00 komplikuje sprowBclzanie smiglowcado r-ownowag i ,

·:>yr·15

.LL .;J 4- • ..

~miglowce·· z krzyzuj~oymi siq wirnikami budowane s~ w niewielkioh seriaoh. i'i ukladzie tym zbudowano smiglowiee dOSw1adczalny 0 c1~zarze oalkow1tym 5000 kG, kt6ry jednak nle wyszedl .

·poza zakres pr6b. Uklad taki nadaje s1~ dla smiglow- 06. 0 malej mooy 1 malym

o1~zarze. Odznaoza si~ dobr4 wydajnosoi~ oi~zarow~ oraz dostateozn, stateoznosci~ i sterowno8oi~.

Jl!Sla~_!!!t.2!!t!!!h0!Z. t3mig1:mu-:e 0 tyro ukladz1e mogEl posiada6 trzy lub oztery wirrtiki nosne. Rozpatrzymy uklad 0 trzech wirnikaohc Momenty oporowe wszystkioh trgech ·wir~ n1k6w sumuj" s1~, pon1ewat· wszystk1e w1rn1ki obraoajl\ aili w tym samym k1erunku. L10zba obrot6w wirnik6w jest r6wniez jednakowa. Wypadkowy moment oporowy r6wnowatouy jest przez odp01fiedn1e -pochylenie prostej dzialania oiElgu kazdego wirnika no~negoo Skladowe ci,g6w wirn1k6w tworz~ moment wzgl~d$m osi pionowej przeohodz_cej przez srodek o1~zko~oi smiglowoa, kt6ry ~6wnowazy wypadkowy moment oporowy.

Zale"tami omawianego ukladu s~: 1/ dobra st.steoznosc 1 sterownosc;

2/ ten sam typ lopat i piaat we wszystkich wirnikach; 3/ duz), zakres mozl1wyoh odmian \'ywazenia~

Nadami 814:

1/ skomp11kowana i c1~zka konstrukcjD;

2/ duty op6r ozo2owy /w szczeg61nosci gdy zastrz8;ty nie posiadaj, oWiewek/;

- 9 -

3/ skompl1kowane urz~dzen1e sterown1cze; 4/ dute wymiary zewn~tr.1ine.

W ukladzie tr6jw1rnikowym zbudowano smiglowiec 00- swiadozalny 0 ci~zarze o81kowitym okolo'SOOO kG.

Rys.1 .6.

Q!l!£_~~1~~£!£!_£2E~Bto~g2. ~miglawcem odrzutowym nazywamy tak1 smiglowieo, kt6ry posiada nap~d odrzutowy do obraoania wirnika nosnego. Przy nap~dz1e tym moment w1rnika nosnego poohodz~cy od oporu aerodynamicznego jest r6wnowatony momentem wywo2anym przez o1~g s11nik6w odrzutowych

lub dysz umieszozonych zwykle na koncaoh Lopat. Tak w1~o wypadkowy moment obrotowy na p1a~o1e wirnika no~nego w tyro ukladzie jest r6wny zeru. "W sm1gLowcu odrzutowym nie wymaga si~ stoaowanla smigla ogonowego W odr6znieniu od sm1gLowo6w jednowirnikowych z bezposrednim nap~dem meohanioznym. He niekt6ryoh ~ednak tmiglowoach odrzutowyoh smiglo ogonowe wykorzystuje si~ do sterowania kierunkowego •

. Motliwe B~ trzy sposoby realizacji odrzutowego nap~du wirnika no~nego:

1. Frzez umleszczen1e na lopataoh /zwykle na koncaoh ~opat/ strumieniowyoh lub pulsaoyjnych alba turboodrzutowyoh s11nik6w. Pallwo do s1ln1k6w doprowadza s1~ z kadluba poprzez p1ast~ 1 lopaty.

2. Frzez umieszozenie na konoaoh lopat kom6r spalania dysz odrzutowyoh. Do kom6r spalania poprzez p1ast~ 1 lopaty doprowadza si~ pa11wo 1 spr~zone pow1etrze· pod oisn1e-

- 10 -

niem ad 1,5 do 4 atm. Spec jalna spr~zarka napE~dzana jest silnikiem t!okowym albo strumieniowym, umieszczonym wraz z ni~ w kadlubie.

3. Przez umieszozenie ne kOTIcach lopat dysz odrzutowycb lub szczelin wylotowycb, przez ktore uchodz~ gazy lub spr~zone powietrze, doprowadzane poprzez piastq i 10- paty z generators gazu umieszczonego w kad]:ubie,,/I od~ r6znieniu od drugiego apoaobu realizac ji napadu od.rzu~ towago, w tym przypadku paliwo nie spala siQ W !opatach, e zatem nie ma tu kom6r spalania.

,>wiednio do powyzsz~h trmch sj'losob6w realizacji na padu 6drzutowego wirnik6w, przyj&2 si~ podzia! smiglowc6w odrzutowych r6wniez ns trzy nastE;:puj&oe rodzaje:

1.' bmiglowoe odrzutowe z silnikamistrumieniowymi lub pu.lsacyjnyrni, albo te~ z silnikami turboodrzutowymi umieszczonymi na koncach lopate

2. Smiglowce odrzutowe ze spr~zark~ i komorami spalani8 umf,e szozonyrni na konoaoh ;topat.

3 .. ~mig!owce' odrzutowe 0 napEidzie cisnieniowym z dyszami lub szczelinami wylotowymi /bez kom6r spalania/ U8 koneach lopate

Sterowanie k:i.erunkowe w jednowirnikowym smigJ:owcu _ odrzutowym odbywa si~ alba za pomoca powierzchni ste.1'uj&-· cej umfe szoz one j 'R strumieniu wirnika nc sneg o , albo aa pomocq specjalnego smigla ogonowego lub tez przez wykorzystanie reakcj1 strumienia gaz6w silnika turbospalin~wego Iw przypadku smiglowca odrzutowego z napedem Disrde-· niowym/. Na rys.1.? przedstawiono smiglowlec odrzutowy.

Zaletami smiglowc6w oorzutollych SEll:

1/ 2/ 3/ 4/ 5/

uklad przebo5zenia nap~du-jest' do~6 prosty; du~a niezawodnoso dz!alaniB;

mniejsza ilot6 ~r6de~ powodujQcych drgania; niski koszt;

wysoks wyaajnos6 ci~zarowae Do wad nalety zaliczy6: 1/ du!e zuzycje pa11wa;

.1: .

.-

... ~ 11. - ,

2/.,' ~ltomp11,kowaBllbu40194t--,speo3alnyoh"s11n'1~w,,'mi3'-lio~

;,na "OelUfi.~~ml1 ettie, itor-malne jpracy :,,'polu >-81:f 'bclsrod-,

, k()Vl',.,ohnako'zioaC'h:lop~t; ,",r ,,',~' ,"'-

j/s11ny ,hala S odrzu"towyoh,' ,lrl:ln1k6W stl'Wiilen1o:",dh'1:, "

PU~saO)r3~o~;"" - , .

4/',$komp11kmr.X1ltk~Jlst~Oj", p1astyl 'J:Qpe't'W1~U[a.-n08-

" nego" prtypadku 'dop;rowadaatlj:a ,'prz-Ef~ri.ie, ,p()w'1' etr:~a' '. --orazkon:1ecznos6.us:z:ozein1'a~ta' prte"od-6.,,;poWi'etrznyCth~ ''Ze- wtgl1:du"na ,dulle zuzy~

oie paliwa, ,,6mig.iowde Odrzu-

t oWes - s11:01kaJn1i3trU$ierii'o.~,: wym! ''lub p,u15aoy-jn1m1,wn1~' ~o2lon;ym1n~, k()11c80h l'CpS,t.·, _ motns;! ~~kdot3'(jllo .. s 's~o'sm"1l6' tylko p~zy:kr6tMDlq:t;.:S1elB~~ .

tu 1 melymsasi:f&\l.> Uktaid: '.rimiS-,

a: owes -, Odrz1.1iowegoz s11n lkam1'um1 e szoz,onymi,-nQ,:' -kooo-abl1,,:, lopatje~t "na'jbar'dz1ej przydatny-' dla' sm181o,~'6w~~j:Qtlf1crh,

.' , -. .! '. . .:. . -. ~. .., -". .... ".. ..

talt_ "zwianyoh lataj~yc:h dzw1g6w .,Budow8,sm:1g1Qw,Q0w, '~d1tzu-'

'to\vyoh Z~apfi(!'etn,o'1snieniowym',: zwlaszcza . <t1."k±oh"illeiow •

.. je-st.dia-'~:~s1~gu do 400 - ,500 km.: ..... .. . .",'.

Yk!!.2~ ... !!ts!!2.2!~:, 'ttatdy ··~~ig;t~w 1 eo' z'~U:d;~".rfj~'ed~~,;-,poPrt'~'.·

···2~!~~;!~~:;~:::S~i:!~~=q~;$*:;~~~· ••.

Q1 ruohu sm:t_glow~a .doprrfodu. ;.... .. . ,,'...:

-. ",'e w'e~dldZ~Sn1oh ~r.1Sl;owQaob' pr~dko~6-,CbWo'dcnt.":')ctt4~'~"· .• '. 1()pt'1f:l.tn1ka~llo~negO,· oSittgawartos6 ~_RQJS-'- '~~q~,!/~~k.

, D81s~$.£l"O'st prfldkosoi obwodoweJ pod~'~a$"fotu - _z ,'~t-~~k9.§.- -

- .. , .. ..;.' .. .... . .... . .. +.... . .. , .... - .. ,. _. .. I ." f/: ' _. ., .:~;;.; .• :; . ~ r·.~ .... , ..

.. ··01'1 tnakey11a8.l.hEh ' mote 'doprQWadz1:6:doznt4Gz1lego .··wzr()$~U;,'l)~l'~ •..

WU~Oi~l::f.W;osciPowietrza'necbitrakt~r;ystYk!aerod§n:~m1()~ : ne wirIl1kan~$nego i ~m1g1owf"~.Oden'enie,'s~:r~1en:i~'~tta-" " kono'''()h-10pai"nast'~p~~e' F,zy na:jmrileJ6Zyoh'~b~i~'~z,nY~1~:,"" warto~oiaoh ,~: "3Ug' priy jJ. -0, 3-~ b" 3$",!-'~~':wlll.i¥a'z'~" '.

" , " ',,', " ' , ,., ',- . , " ' : ~" ' , ! : '

,pr,dkoso 'maksymalnazwyklego" smlgtowoa:n1e'mote' p:r~ekro..- '

, ,-ezyc )OOlon./godz~ "

y ••••• ' ••

",'~j}~~',jA" '.'

~~ ,

-., "'~;::::;:'

" " " 'j

/

J

, '

- 12 -

Ponadto dI8 kazdego k~ta nastawienia lopat i k~ta nataroia tarozy 1stnieje wartosc graniczn8)l, przy kt6re~ skladowa postoma o1~u 3est r6wna zeru, a zatem przy danym oporze ozolowym ~1g10woa 1stn1eje okreslona grani- 08 pr~dkosol. Zwi~kszen1e pr~dkosoi wymaga wi~kszego poohylenia os1 wirnika, gdyz w 1001e z pr~dkoso1~ maksymaln~ poohyleni'e wlrnika nosnego uzysku3e B1~ cZ~Bo1owo przez poohylenie 081ego sm1g1awoa.

Aby oBl~n~6 pr~dkos6 maksymalnq wi~ksz~ od 300 km/godz, nalezy zepobieo oderwaniu siti.· strumienia powietrza na lopataoh w1rnika lub w1rnik musi praoowa6 przy wl~kszyoh warto~oiaoh wsp610zynnika prtidkosoi, np. przy j!" 0,5 - 0,6. Osiliga s1 ~ to przez odoi ilzenie w 100 ie poz1omym w1rn1ka nosnego i uwolnienie go od spelniania roli smigla, przy ozym o1~ potrzebny do pokonania oporu osolowego sm1glowca uzyskuje si~ za pomoo~ 6m1g1a lub s11nika odrzutowego. Korzystne jest odoi~ten1e w1rnika no~nego przez zaatosowanie na sm1g1owou nieruohomego skrzydla 0 niewielkioh wymiaraoh. Skrzydlo odoi~za wirn1k noany 1 pozwala przy duzyoh pr~dkosciaoh Iotu zmn1e~ a8y6 k_ty nataroia lopat, dzi~ki czemu unika si~ oderwaniB strumienia powietrza na koncaoh lopat.

Zastosowan1e w smiglowou obok wirn1ka nosnego nieruohomegb skrzydla 1 smigIe, daje w wyniku konstrukoje w1rowoa. Wirowiee mote osi&lgnq,6 w 1001e poziomym pr_~dkoB6

'maksymaln, rz~du 450 kID/godz, tj. p61tora raza w1~kB~~ nit zwykly smiglowieo. Przy projektowaniu wirowoB w dowolnym ukladz1e, nalety na r6wni z d~zeniem do uzysksnia dute~ pr~dkoso1 makaymalnej w looia poz1omym, zapewn16 zachowanie specyfioznyoh lotnyoh w-lasnosoi sruigJ:.owca /p1onowy start 1 mo~11wos6 lotu wisz~ego/ przy wystarozaj~e~ wyd8jnoso1 o1~tarowej.

Na rys.1.8 przedstawiono jednowirnikowy wirowiec 11-EA z bezpoerednim nap~dem mechanicznym, zaprojektowany pod kierowniotwem J~P.Bratuchinaf wykonany w 1936 roku.

- 13 -

RyS.1e8.

Ns 'rys.109 przedstaw1ono inn.y jednowirnikowy wirowiec, zbudowany w Ang11i w 1947 roku-przez wytw6rni~, Rairey, pod nazwEi Gyrodltte.

tv tych i innyoh "irow,cach tego typu moment oporowy wirn1ka no~nego jest r6wnowatony momentem wytwarzanym

b&dt przez c1~g jednego smigla, jak to .. m1ejsce w wirowou Gyrod1ne Irys.l.9/, przy czym wartosc tego momentu r6wna jest iloozynowi oiijgu 1 odleglosc1 os1 ~migla od

osi kadluba, b~dz momentem wytwarzanym przez dwa smig~a jak w w1rowou 11-EA /rys.1.8/, prz, czym oi~g1.llm1g1ea: w warunkaoh lotu wisz~oego, p1onowego wznoszenia 91~ i opadania sk1erowane sEl w przeo1wnyoh kierunkaoh. Przy 1001e poziomym tego ostatniego wirewoa o1~g ~m1g1a skierowany

do tylu stopn1owo zmn1ejsza s1~ 1 przy pr~dkoso1 maksymalnej, w wyniku odpow1ednieJ zmiany skoku, r6wniet i to tm1g;to daje c1"g skierowany do przodu'.

W m1ar~ wzrostu pr~dkosc1 W w1rowou 11-EA moment oporowy'~mniejsza s1~, gdyz w1~ksza oz~s6 mocyprzekazywana jest sm1s1om; przy pr~dkosci makBym8+ne~ wirn1k nosny pobiers bardzo ma2~ moo, ozyli znajduje s1Eil w stanie b11sk1m

samokr~tu. Przy zastosowaniu

Rys.1.9.

- 14 -

dwoch smig:ilit- moment r6wno'va,zqcy mczna zmienia6 w bardzo s:zerolcich gr-an Lcach, a mianowinie od -war t o ec I mak syma I« nej w lacle wisz~cym, do niewielkiej warto~ci przy pr~d~ kosci maksymalnej. ,~ przypadl\:u aa at o sowand a jedne:;o ~migla, mac 'pobierans. przez .nf,e w looie wiszEl-cym jer;t wi~k-· sza nit p~zy zastosow~niu dw6ch ~8igiel, a ponadto moment c1~gu sm.lgla przy prezdkosci ltakf;·yma Ine j je 8;; (! asc: duzy

i nale~y go r6wnowazy:6 momentem cpor owvm vi'irl1i1-:a noane go lezyli przekazy'va6 mu duz~ moc/ lub odc hy Len Lera unterzenis kierunkowego. Nal~ty d~!y6 do pr~jektowania wirowc6w charakteryzujElcYCh si~ mniejszl\ stratijo ruocy na zr6wnow&.tenie ~omentu oporowego, przy jednoczesnym zwi~kBzen1u wydajnosci ci'i;zarowej. Z tego punktu widzcnia korzystniejsze .3l:} wirowce dwuwirnikowe lub czterowirnikowe. Jesll

ns tych w1rowcach stoGuje siEi wy;t~ozanie Aim1giel w leoie wisz~cym, to pawne zWi~kszen1e ci~~aru konstrukcji, wynikajE~Oe Z z8stosowania skrzydla i smigiel, zostanie zr6wnowazone wi~kszym zaoszcz~dzen:1.em mocy , co w wynH:u kO{lcowym podwytSZ8 wyda jnosc oif:1zarowEi. Mozna T'0wniez

w 100ie wiszCloym nie wyl.~c2iac smigiel, .leoz nastawiac

je na skok zerowego o1~gu, przy czym strata mocy oa smigleah b~dzie wynosila 6~ mocy 08Lkow1 tej,a kone+r-ukc.ja znacznie upro~o1 siQ .jn1epotrzebne s~ wtedy 'sprz~gla rozruchnwe smigiel/. Jydajno66 o1~earowa wirowc6w z bezpoorcdnim nap~dem meohanioznym mo~e okazac s1~ nie mn1ejsza nit wydajnosc zwyklych smiglowc6w, gdyz przy stracie picinowym mo~na tu wykorzystac optymalny kijot nastawienia wirnika nosnego i uzyska6 maksymalny wspulczynnik jakosoi wirnH;a. Z:rIiJ'l<:le so.ig£owce nd e dajElo takich mozliwosci, ze wzgl«flu na :-con.iccznosc U','1zg1Ei,dnienia odarwan ta SiE(, strumienie powietrza na lopatach wirnika przy pr~dkosci maksymalnej.

Dls ':JirO~:lca ,~ bez po sredmm na pedem mecharif.o snyn wirnik6w no:';n~ch najkorzystnie j szy jest ukladpOl)l'Z€c?l1Y, p6n1ewat, w tym pz-zy parlku fJkl'3y(~lo stanowic b~c1zie prncujEhc~ CZfi06 kon sbr-ukc ji, -:ji::~zijc4 dwie gondole z kad cubem, '·,'lskutek zmnie jsr.enia incukowanego oporu uk cadu no snego ,

- 15 -

wlasnosci w1rowca 0 uk2adzie poprzecznym w 100ie z pr~dkoso1~ przelotow~ s~ wyzsze nit przy zastosowaniu innychUklsd6w.

Duze straty przy pionowym wznoszen1u sifC wykazuje wirowieo 0 ukladzie' Jednowirnikowym, a uk;l:ad wsp6l:osiowy ~est znowu mn1ej doskonaly prey dutych pr~dkosciaoh lotu, ze wzglQdu na wzajemne oddzial;ywan1e obu wirnik6w, kt6re maze doprowad!16 do niebezpiecznych drgan. R6wniez Uk18d POdLU~~ jest mniej doskonaly w locie poziomym"

ns skutek wpl:ywu przeduiego wirnika natylny.' Wirowoe od:n?iutowe wykouuje sit(, w ukl:a dzie, jednowirfiikowym,.,

'N1rowiec w dowolnym ukladz1e naleey projeIttowac w tak1 spos6b, aby OSLa rozporz~dzalna moe byla w pelni wykorzy stans zarowno w oZ8,sie wznoszenia si ~ i' lotu wi szl\cego, jek 1 w_ innyoh warunkach lotuo

Xorzystn1e przedstawia si~ st~sowan1e wirowc6w jake ma sayn transportowych 0 dutym zasi~gu 1 0 pr~dkosc1, roboczej zblitonej do prfidkosci samolot6w transportowych z silnikami tlokowymi~

• g!1~Q~_~1~Q12!2!. Budowa smig!owoa, kt6ry w czasie lotu ulega przekszta£08Diuna samalot, czyli tzw. wirolotu, stanowi dalszy krok ne. drodze ~wi~kszenia prqdkosoi lotu.

Tego rodzaju statek lata.j~cy wyohodz1 zaledw1e ze . stadium prototyp6we Koncepoja,wirolotu polega na. tym, te me on wznosi{;siq pionowo podobnie jak smig?:owieo, tj. ze pomoc~ wirnika no~nego,'a nast~pnie rozpoczyna61ot poziomy przez obr6t celego wirolotu lub wirnika nosnego

o 90°, przy czym wirn1k no6ny zaczyna apelnia6 rol~ smig- 1a ci"gn~lJego.

,v 1nnych przypadkach wirn1k nosny 'zatrzymuje s1~ i przekazta!oa w nf er-uchoma powierzchnill nosDElo, 8 ci''lg potrzebny do lotu wytwarza smiglo lub s11nik odrzutowy. ',Virolot lq.duje pd onowo , Przewidu~e sili, tie w1roloty osi~gn!i pr~dkos6 lotu rztidu 800 ... 1000 km/godz.

Do wirolot6w motna r6wniez zal1czyo samoloty startuj~ce p1onowo~ Obecnie pojawiajij s1~ statki latsjGce, l~czqce w sobie w2asnosei smiglowca i samolotu.

- 16 -

Aby obl1czy6 081481 ~m1g1:owca i zrozum1e6 1stot(i ;lego ruchu wraz z problemami stateozno~oi, musimy naj-

,

p1~rw zastanow16 s1~ ned zjawiskam1 aerodynamioznyrni za-

chodzSlCymi podozas rUQ,hu wirttika nosnago , W1rnik no sny " Jest z8sadniozym elementem sm1g2owoa, dlatego te~ nalezy rozpoczl\o6 nasze rozwatania wlasn1e cd wirnika no{snegoo Jak w1adomo, ruch ~miglowca sklada s1~ z k11ku podstawowyoh .ruch6w!

sf lotu p1onowego ~mig2owca; do kt6rego zaliozamy wznoszen1e plonowe 1 lot wisze.oy Itj. taki, w kt6rym smiglowieo nie zm1en1a swego polotenia p1onowego 1 pozio, mego/;

,bl opadan1a z samokr~tem; 0/ lotu poz1omego smiglowoBo

Katdy z tych ruch6w rna swoje osobliwo~oi 1 praoa wirnika nosnegopodozas tych ruch6w r6tnl si~ od siebieo Dle. tego tet mu.simy razwaty6 te l"Uoh3 o s obno , by uwypuk116 istotne z~awiska maj4Qe decyduj~cy wplyw ns oharakterystyk1 aerodynamiczne wlrnika, a tym samym.i na osi~g1 am1g2:owca.

•

2.1.1g!_p1on.2!:i_smigl.Q!.2.!

Rozwazania nasze rozpoozniemy od lotu piano.ego i lotu·w1sz~oegot pon1ewat na tych zakresaoh lotu 1stn1ej~ symetryozny rozklad pr~dkosc1 w tarczy wirn~ka nosnego, a warunki praoyelementu lopaty, umieszozonego os odpo'wiednim promienlu, podczas ruchu po okr~gu nie ulegaj~

zmianle. ~V lUiIszych rozwataniach praoa w1rnika. w 100ie wiszijOym oparts jest ns teor1! atrum1en1oweJ 1 teor!i elementu lopety Ina teori1 Sabin1na - Juriewa/G

Ksztalt strumienia przeplywaj~oego przez taraz~ wirnika n9snego na zakresie lotu pionowego lub lotu wisZEiooego jest przedstawiony na ryso2.1.

- 17 -

Teoria strumien1awa

- ~~~~-~-~---~~

W tecri i strum1en1owe j przy jmuje sit; nastliPuJ~ce zal.otenia:

1. ',Virnik nObny trakto'Rany 3e st jako wirnik 0 nie skonoz one j l1czbie lopat, ~ednostajnie przyspieszaj"oych strumletl pow1etrza przep2ywaj~oy przez niego, bez

st rat ci.&\gu na brzegach l:opat.

2. Moe traoona na powstawan1e o1,.p UZyW8ns jest ~edyn1e na~wy~warzanie energ1! klnetyoznej strum!enia przep~ywaj~oego przeztaroz~ w1rnika w kierunku osiowym~ Zak2ada si~ te~, ie o Leoz jest dO,skonala,'tjo bez t~rcia, dlatego tet straty na op6r profilowy 'i na taroia

". ~\

lopat 0 powietrze r6wne s~ zeru •

.3. Tarcz.a 'virnika je st 'nie skonczenieclenka, dlatego te~ nie wyst~puje skok pr~dkosci na brzegach tarczy •

....;;...,.___ I

------,~~~,--~V~~~b~V

V . I

...

!

----

laJ

! ','. -

, ,I C/Sf/IeIlJl w slw.ltnienlu .

~""atm~ .. 11)

nys.2.1.

~,Eldk.2!2~L2!s!1!E!!~!_!E~~!E~·

RozpatrzD13 wirnik !rys.2. .18/ poruszajE\cy siCi' od prawe~ strony ku lewe~, tak,te pr~dko86 strum1eniaswobodnego w stosunku do wirnika ~est· r6wnS. V. Zal6tmy wzrost pr~dkosc1przed tarcz'l r6wn~ aV, zas wzrost pr~dkosoi strumien1a indukowanego za taroz~ W oddaleniu bVo

W warunkaoh rozpatrywanyoh praoa wykonywana W jednostcecZ8SU przez oi~g wirnika w1nna byur6wna przy-

, ,

l'08'tow1 energiikin.tyoznej strum1enia odrzuoanego przez w1:rnik w, tym sarnymoz-ae1e

T IV -+ aV / • A Ek_

/1/

Jete1ip:rzeJ F oznaozymy powie:rzohn.1e tarozy, mas ?r.zezr g,ato'6 poWiet:tza, too1~ wytwarzanyprzez wirnik rnoteJ'IJ'$ wlra.16 jako zm1antl pt\du

'.

T '= _[ f F IV + .v 11 bV

/2/"

.

P'1-Z1roet enel"gi1,k1netyoznej pow1etr'za r6wna ,si'i polowie

'ilooz;Yl1umaSJPowi'etrza przeply"aJ'~()ego przez t&rOZ~ wa ...

" " ' .

J:1,lk. 1 l'6en1oykwadI'~t6w pr~dk.o501 w przekrojach nieskon-

0'£en1e od4alonyoh przed 1 zaw1::nik1em.

f'i "

/3/

POdBtAW,1'~40 w.rto~oi- ,na ~ 1 6, Ek dOLr6'~~ania /1/, , otrzymat1l1

UOlw1,zuj"cr povryt BJ!:e r6wnan1e wzglE;;dem b ot:rzyUl6my,

b $I 2.

',,:a.6wnanle / 4/ ~1adozyotym, ze pr~dko ~Qindu.kowana' w 'tar, ozy 1I1finlka r6wrta jest polow_~esumaryoznego przyrol:itu prE:dk~'o:1 poW1etrza poprze~~'t11u przez wirntko

C1eil,1&n1e st,atycane'strug1 w punkte,oh n1e~kdllQzenie oddalohyoh od ·te'rczy preed1 Z8 wirn1kiem,'t'uwnta jest

. statyosneDlu. o1~n1en1u 'atrum1en1an1ezebureonego, Na17s.2 •. 1b( po~al'1y ~eat roZklad ,tego cisnlenia: w .st~-

'. , ,

, Iitlen1u prstepl:YWQ~'i\Oego' przezw1rn1k.

2.2. ·l£s~~~£.!!!4~.2!!!!! ... !L!e~!!'_!!U!Hi2l! li61l_r!i$ /4/ motamy wykorzyataa do wyznaozen1a F,4kodoi, 1ndukowane ~ w 1001a wisz~ym. i~ 1001e tYDl

,. '.10 1 przyros,tpr~dkoBC1 \IV tarozy· wlrnika aw r6wna s1~

-19 -

pr.,koto1 przepl:ywu przes, i~oz ft'" lub prttdk-osci "~ 1nd~ow~ ne~ Vr•· Zr6wnart:1& /4/ wynj,.ka, 'te przyro.st, ,prfidkosc1_za'_ 1i:aro~ .. bw r6\9na,: Sit; 2'vi. Jei:e11 R -, prom1en wirnika, to _o11l8, "ytwarzany, .. w 1001e wiSz4~ym, mo.temy ;vyraz16 za po- . JD.OO'l r6\'Ina nia

/5/

lub rozwf~uJ~o wzgl~dem vi otrzymamy

'i,;' V2f;p 0 /6/

-r if lottie wi8&oito.,m ace w zasadz1e de'st zut:ywana_na~":traty

- indukowane TV1,.

St"d, ~et wynika, zedo, uzyskania na~w±~k$zejeJN1;,:e:o •• oli- ; c1, oboittten;le przypa~aj'loe ria 1 m2 pow:ierzchnitarczy

.wirn1ka' wi:nno- _bye motli.ie 'male.

Frzy~~cie powy'zszych zalozell w tym' zalozenie dotNczoe rOw nomie-rno soi st:rumi en 1a .pow cd u j e, ze pr zy danym' ciij~u otrzlmujemy naJmn1e ~s.ze mctiiwe ~tr:Qty ',1]' '~bcy,induk,a--

• L • , .;

wane~.', "

"Ci6\g wirn1kanosnego W looie w1sz~cym jest wyn11deni

. '." . ~ '. . I I • ". .,. ".

przekazania przeplywa j4Qemu przez wirulk PQVI,ietrzu 'pewna-

go Plldu, kt6ry zalezy' od pri:idll:osci induko'.'/aneJ \v pot~dze

p1erw8z~j. "

strsty' zas ',1ndukowane ~nergif kinetyoznej zaletij~, od.

! . , .

_prEidkOsciindukoiNane'j w potEldze .drur,ie j ~'

':tla' danego -C?i''lgu straty energii k1net'ye't~e d,b~d-Iit

na "mnie j sae w 6wcza s. Je 611 pr Eldko 66 indukowana - iv'd ow 0 lnym putiko1e taro'zy wirnika ~o:;neg,o bEidz'i;,e rUwna'sredl1i$'J:

Pfq~ko6Qi.· ,

.fI!~a~;l_~l!:D.1!!£~I!~!:!:!. IT:ty" 'Ryker zY,st,yW&1ni.u tVl'le:t"dzen1aop~dz1 e. . n1 e uwzgl~dn1a'no', Stfa.tna; ,skl'~o:JUl'1e' strug1 'P, w1rn1k1em", strat p:rOf11owych o~az: nie1'6wn~1ernosci, strumienia przepi.,'.,a~40ego przez tarcz~ - wirnilca', .

, wl~za3'ic straty y~ prze:pa:ywie '~brzegaoh'.lopat'" kt:6re ,nazywane·· S'i' stratami ',brzegowym1. Tt:.kwf~ 'rzeozyw1sty ·w1rn1k no tny poa1ad,a w 1 ~ksze stra t~ -. I'J' loo-i.e ·Wi sz~(rym "

-20-::' '-"

. ..

lV, porQwnan1u.z ,w1rIf1k1em1d.a~nym._,-

. ','" i,' ," ~ I .; \:,.... ."' • ,', I ," :~. • __

Jt;aty wi~1ka.t ~t4ryol1,1l1e u~z~lSd~:t~_'!;eor1a

strum1en~owa, .... wyra~one ',w~rocent~qh OS,¢1n~~,.m'Qoy Ilie~,

'zbEidneJ" s4 'p.astIiPUjlUJe~ , """ r .' . '.'

_' str~ty.; POWOdu oporu pro:t1iovfEtgo ", 30

- stra ty ~ pow 0 GU aier6tll1om1 &rneso' :-r,oskladu .' , prf;dkosc1

, .' .-

6

... straty' e'pow()du __ skr~oan1a 'struUlien1a . ,0,2

- stratybrzegcme ; , '3

,I ,', I

N' badan1.ol'lnatti~alnyoh -w1r:n.1kal1,oan,ego, otrzymany

,0 1~}fyn'os11 a3~01ft~ ~dPo.:1ean1iS~"Jln.1k.1d.ealnego.

- -2.3. !!E§lqfl!1E.!L.J!!.2i£.1_!!i!l1~. no~ue~o ' .

,.,'- / . '!?ll'Zll" olo:"esl.~'li\t.Jakoso1 *U'nika no~nego l'1f1 • .z.kreal. 10;u w1'szl4Oego.,nie wolno sto sow.c, t~k1ego_e"okTyter,1U11l Ol)ell3 jakosc1 Jak, dla smigiel_

- , 't-.!Y..

.'. ; .' , - . '75N" . , .' .' _ . '\ .'. _ ".

w~, '1(;0:1'0 \1:1 szticy m.X zuz;ywa s1~ ·rdlw)'tw8.r~alr1e c1'lS\l '

'~," przt 'p~~dka5~'i.pC)~ttiP~w. 3 v·r'~~lie~J'~ .. ~. dlat'eg9 tea:

~. ... .

powl'f~_Zl wz6r czyli11 bl't:.Q., stlj~'te' ~1B:w1:r'1'li~'nQ~e-

15-6' pow,1nna by41'brtli '¥f1-nie~a ~akosci w1rrl1k.-.'11 i'iter'" t~ •• :.Wf8tow·e j P~zy/jf;tO' -de:tln16wI6" ~.k6t¢ w·1r~1k •. -pr~."

··por6.nan1el"zeCZ7W1$t"~ .Gloey n;1eZb(tdne'., do "3twtn'"~n1a01~' gu, $'minimaln, mot11w~ moo .. niezbEi.da.. do.,tw,.1;Z4im.la tttgoio'luu.m1n1malna 110111 •• 11)00 ;~1e~1t __ :, ... 'to'aoo ..

, Pod;OH$prlloYW1rn1b ' Do'neaOw, "yml.nlo~6h-::.l •• ~"~

~h1de.lri¥ob. . .

, . 1I1inima.lna .0-111". DlOO nlelbuna w ilie "i-lUI ..!!L

I ' ~. rie(ii1;~s~8 moo-nleZ'5q4!ni-i'oo!e-~ La •.

,,-' ..'~ .. " , ., .. <:' ",'.',/1/,

PO.4 ..... ,i.j,.c. f<mmin1e /61 do :'r6wnl\Ul1'a '/1/, o~jS:~"bk- :

.".~. , ~.-", . ...

, 'U,,'Ulp6loz~nn~' jako6ci w1rnika 'nQin.,o .pO$tat)!; ~o.6·lne'J

· ~M·rr iNV'~;;" . .: ~I

,_ 21 -

Tak w1tlo 1m _"ifiksl'la 3ak:os6, tym 'mni,ejsza ,jest moo n1ezbEidna do "ytworz.nla danego oiligU lub lnaczej ,tym wiQkszy ~~st oi~, wytwarzany przez ~edno8tk~ mooy.

~.2!k9.n!~.2~e 1d!!B~P-£ PQprzedn1~ zde:1'ln1owany zostaJ: 1dealn3wirn1k no~ny jako w:lrn1k,wytwarzajI\OY deny (;izeg przy najmniejs.zej ~oo:v nlezb~dnej. Tak w1Eicjako6c tceo w1rnika 'lMt "inna bye r6wna ~edriosci. Potnimo ,t,e jako(;.':: idealnego wlrnika nosnego, jest r6wne jedno~c1 jednak maksymalna doskonalos6w1rnika nosnego, nie ,po81adaj~.s. oporu pro:t;11owego, 0 r6wnomie:t'nym rozkl.adzie pr~dko6oi indukowanej w swe3 taroE), nie 'jest r6wna jednOBCi, i zm1enia s1~ ona ze zmienq. wsp61czynn1ka citilgu~ otrzyma6 34 motemy na drodze ob11czeniowej., ',7ykatemy p6.zn1e j, Je r6wnom1erny rozklad strumien1a'w tsrozyw1rn1ka mo~e posiada6 jedlnie takl w1rn1k, kt6~y me 20paty 0 idealnym Iw1ohrzen1uII

l.opatl' bez zw1chrzen1s., tj,. lopaty 0 sta2.ym geometryoznym k&cie ustawienia wzdlu! prom1enia, maj& n1er6wnomierny rozklad strumien1a W SliVe J, tarozy. M,.ksyma~!11 wsp610zynnik jakoBoftakiego, w1rtiika h.o~nego,' w w1~kszej OZlisol u:fiytkowego przedzial,i zm:i,kq '\9sp61ozynn1ka oiiI£U pr.y zalozen1 '11, 'te opory ~of1 lowe 94, r'6wn'ez'eru,' winos1

• w przyb11te:n1uokol:oO,~4. . , r

MajltC6redn1oliw1rn1kal1o~nego oraz ~OQ, moJemy lat:wo za poxrioc .. idealne 3 doskonalosoiobl1cz1¢~riajot1ElksZl, 'o1~:Zar, kt6~ jest w stanie utrzy~6 w 1001e W1sz1lCY~ w1rn1k noSny na r6tnyoh wysokoBolaoh.

Doskon81o~6 ioealn. mozemy wykorzysta6 do w~znaozenia zw1&zku jak1 istnie;je pomi~dzy oboilt:fieniem tarozy i obeiltzen1emmooy. Jest to przydatnedo szybkiego okreslania cbarakterystyk wlrnik6w nosnych 0 r6znych pararnetraohg

PrzeksztelcajL\c r6wnan1e /8/ za pomoea pa:t"ametr6w . obc1~~enia tarczy p 1 mooy q otrzymamy

/9/

- 22 ....

rIa poz1om1~ morza r6wnanie /9/ przy ~m1e posta6

" Q"'J::C' ! .[' kG Sek2] /

,--U l'411j ,

m

/10/

Zw1~ek pO.Y!S~l mozna przedstawi6 za pomoc_ Wykresu q =.f(p) przy r6tll3oh ~M •

9 KO/X'"

~ • / .. *In§ "irnilc tNlSn9 "'" • 0.11- iIDINv; MmiI ntIiny ." • 11- rly wiMik INIinf

IfJ 21 ill 11

IfI J

fJ I <I 6 I " /I II "/I P K6/m' Rj's.2.2.

ia~q42-!!~i~_!l~!&2aa_Rr!!!_!!p~!£!l~~b!1 'I2$~wzg!rg!!

tV obl1cmeniaoh wygodn1e~ jest poslUgiwaa6 S1'i' wsp61- oZJnn1kaIl11 Oi"gu, momentu oporowego 1 mocy, dlategotet napiszem, z.1~zki jakie zaohodz" pom1.dzy ~akoso1_ w1rnika a tym1 wsp61ozynnikami. ai~f moment oporowy or.z moO moina wyraz16 W nast~pu~_oy spos6b

T-ktfR!l tcwR)2

M-kl'r! 9rR2t (w R")'R ... Ii.. .)' 'I5N .kN~' It 2 ,~R: -

/11/

t:>

Nale~y zauwaty6, ~e ~ • kN ' gdyt

- 23 -

----

Podstawiaj~c wsp61:czyuniki z r6wnsll /11/ do r6wnania /8/,

otr2:ymamy wz6r na jskosc w zaleznosci ad wsp61:czynnik6w c'j.Qgu i momentu

kt!iR2 f(~R)2 k",~R2f ((o)R.)3

kt~R2f (.,)Ri~ !jjR2~

~¥a =05-

, "'""

/12/

G1.6wnym mankamentem teorii strurnien10wej jest brak Jakichkolw!ek w1adomo~c1 0 tym jak rna bsc zbudowana

•

Lopata, sby uzyska6 n1ezb~dIl3 oilt8, jak r6wniet, ze po-

mija ena op6r profilowy }:opaty.

Teoria elementu Zopaty jest pozbaw1ona tych bra.k6w

i oparte jest na zalQ~eniu, ze kazdy element £opaty wirnika motemy rozpatrywa6 jake odc1nek prof11u poruGzaj~

oy si~ po lin11 ro-ubowej. Sil~ nosnEi i op6r czolowy obliczamy wycbodz~c z wypadkowej pr~dkosci strumienia, op1:ywaj!);oego ten prof11, przy ozym zak1:adamy, ze przysta3~

oe przekroje lopaty nie wp~ywaj~ na charakterystyki rozpatrywanego odoinka prof11u.

C1~ i moment oalkowity otrzymamy przez calkowanie oi'lS6 ... i moment6w elementarnych poszezeg61nych el'ement6w lopaty. ~rQdkos6 strum1enia przepLywaj~oego przez taroz~ wirn1ka jest ~ algebraicznij pr~dkoBoi wznoszenia sm1glowes w i pr~dko~ci indukowanej Yi• Uwzgl~dn1en1e pr~dkosc11ndukowane j czyn1 strumien d\vuwYll!:iarowym,podobn1e jak w teori1 skrzydL8 al1a noena i op6r wyznaczamy na pod-stawie rzeczyw'istego kqta natarcia oC, kt6ry rowns siQ k~towi geometrycznemu, minus kijt skqsu strumienia.

\

- 24-

!fa '1-18.2.3 przeds't.W1ony ~est prze"6~ lopaty .raa z k"ta- 1I:1 :1 pi"t:dko'o1.bl:l oras Z 8:12am! elementart1J1D:1 dalala3ftoyml D8 ten-element.

1'8 podstawle te 3 teorl1 moiemy nap1 sac wz6r ha elementarD4 s12~ ttosn~

dP!:J:tO cyk b dY'-t fW2

/13/

.

gd~le: k - 11086 ~opat w1rnlka nOBttego;

e b - ol-.6iwa lJrzelcro3u lopat,;

'r - prom1e6 blet~l, nakt6rJm ~:leszozony' Jest

e1el\l8nt lopaty;, •

UW.gl,dn1a3~, Ae pr~dkos6 ttrumlenia przez tarozt: w1rnlka 388t nieduta w por6wnanlu z pr~dko'ol~ styozn_, mote-

_,

my przY3 .. 6

SiVl (3* = 13 .. }

cos~ .. ill i W= /"A;I,(

- ,Wsp62ozynnlk a12y tlosne3 el.ementu lopaty mojeDl1 przed-

/14/

8t8,,16

c _ 'C>C!f 0:. l1li 'Jey (Q -11 )

, !:I 'dct: 'f)cc: 1"'*

/t5/

w,kor.78tu3~ 1"6wna:ni8 /14/ :1 /15/ lIlote1D.J w)'raz16oi~ e lementarll1 _ Jako

dT"dP~= k _~ ,'< (W'f)2 ~ (9 -~*)bcl~

/16/ '

Dla ulatw1enia oalkowaniB za2ot;vmy,ie qt ust81fienia 81em.nta 20paty w%idle promienla zm1enla s1~ wg _wzon

9"9 R.'

k y /17/

gdri1a 9k - kilt usta1fienia na koflou 2opaty. Motna by .yleaza6,-te taka zm1ana k"ta ustawienla daje rcSwnollllerny romklBd strumienia wzdlut prom1enia ,20paty 1 takie ustaw1enie przekroj6w lopaty nazyw. si~ z.1ohrzeniem idealnym. Motna r6wnlet udowodn16, ie zw1cbrzen1e :ldealne powoduje na8ttlPU3~" Zll1ian~ kllta ~*

•

- 25 - '

/18/

g4a1e ~ - ~t na konou 2opaty.

Pod8t.w1aj..., /17/ 1 /18/ ,do'r6wnanla /16/ otrzY1DIIDII

/19/

C.2ku3~ to r6wnan1e w£dlut promlenla przy zaloieniu b • OODst, otrzymamy

Por6wnu~'lO wyratenta /11/ i /20/ otrz)'mamy .z6r nawsp6iozymilk o1WU

/21/.

Wpro •• dzajllO pO~Elo1. wJPe2n1en1a~ wirn1ka DQ'nego jako' etosunek 0861n83 pow:lerJtohn1 l:opat do pow1erzohn:l tarolY wirn1ka /0 iopetaoh proBtok~tnyob/

kbR kb

6 - SRI II: 5i'R /22/

motemy "sp61oz~nnik o1~ uzaleini60d wypelaienia. Dla .1rnika 0 ldealnym zwlohrzenlu :1 0 lopataoh 0 stal&3

01 tio 1.1,e maiDy

k 0' ~c .. ( )

t-T a;c 9,< - [3*k

/23/

2~5. !2ment_gpgr2!l

Z rysunlcu 2.3 wldZ1D13, ie op6r elementulopaty slclada aiEl .s oporu pro:tl1owego :1 oporu indukowanego.

Moment oporowy wzgl~dem os1 obrotu Wlrnika noanego elementu Z:opaty,ma3l1Oegoop6r dPx :1 let"oego na prom1&niu r, r6wna s1~

dM -ktf(~~)2b (cxp• ~",e~}"'d'" /24/

Aby soa,lkowa6 ,to wyraJenie' musimy, ~1e6 Ind ...... Ox wzdlut prom1en1a 00 B kole1 wymags zna~omo~o:l zm'8ny~~

- 26 -

WJuI211* r 'amiana. 13ft 0, 3e.t snana, poniew_. Iil8my zw1ohra.n1. id.aln./. Wyraten1e na~~ prmekro~u lopaty ze .WS.hr •• nlem 1dea1nym ma poata6

cCy-· -}(Sk "~*k)2+(ek-(3"k)

,

/25/

PoUl ... t·k,t natarola prsekroju emlenia 81~ •• dluj promien1. b,dale w1flQ zIDien181 s1~ i ", .~ Je4nak o.~sto poo:t11e lopat DI8~" tak1e oharakterystyki, te ~ minimalal. 1I18S •• 1118111 •• ra ••• amiarut d:.;r • pr •• CllliA. roboo.Job kllt6w lopat. Dlateso teli 02lfls'to pray jmu3e s1~ Ox

~alco' at.l)', nle mnie3 jednak naleil .4a".6 sobie P

In-. IS kOJl881at.no~1 taklego aalotenia. Ie prz,klad w1840me jest, * •• ap61ozynnik oporu pr~fl1ow.80 lz,bko roan1., j.sll ~t nataroia przekrooBlo( oderwania strumien1.; ~e'll uie uwzgl~dnim1 tego, to pr~l salojen1u Ox • conat otr2lymemy .aw,tone oharakterl'styk1 wirn1ka naP.akresaoh, na'kt6r,oh ma aiejaoe oderwan1e.

Dia przypadku. DAssego •• 1otYlIIl Ox .8', gdz1e c- 6rednia warto66 oporu protilowego lopa¥y.

Pod.t .. ia~~ .art~so1

c = 3 !.. (9 ~ tl. k) 'j ~ 'r \: I< I"' ..

~=~k+ 12~

cxp= a

do r6wft8u1a /24/ otrzymamy r6wnan1e r66u1ozkowe d1a momentu oporo"ego

d M ::. k ~. f' 1,0.')2 r~b[ S +~.-k ~ (elc - j3~Ic)~) d ...

/27/

Po BCalkowan1u wsdtut lopaty otrsYmBm,

M - t ~,u.)2 R1i b [ ~ + ~~ ~*k (Sk - ~~k)]

/28/

por6wau3qo otrzymanl w~6r &e .sorem /11/ oraz za8t~pu~"" II • 6 otrz1m811l1

k m·~ [ ~ , + ~d' ~*k (Sk - ~*k) 1

/2,9/

Podsta,,1e·3-.o r6wnanie /23/ do r6wnan:1a /29/ otrzymamy

- 27 - ros

k,.,,= T + (3*,k kt

/30/

DIs ulatwienia korzystan1a ze .zoru /)0/, zast~p1my ~~k przez parametry, kt6re s_ znane lub latwo daj~ sl~ wyznaQZYCe Z r6wnan /6/ 1 /11/ mamy

Vl- V 2f~R"=

zgodnie Z okre61eniem

/31/

/32/

Podstaw1a~qc vi z r6wnan1a /31/ do r6wnan1B /32/ otrzyDl81Q'

/33/

Wreaso1e podBt.w1a3~ /33/ do r6wnan1a /30/ otrz7ma~

ost.teozDie

/3./

Ws6r pOWy~8ZY przedstaw18 oharakterystyk1 wirn1ka Doanego • 10018 w1Bz~ym, pos1adajqcego .1dealne zw1obrzen1e lopat, stal_ o1~o1w~, wypeln1en1e 6 1 ~redni, •• rtos6 oporu profilowego 0 •

PierwsB1 ozlon wzoru /34/ przedstswia straty 1ndukowane, za~ drugiozlon - straty ad oporu prof11owego.

Je!ali r6wnanla /34/ podstaw1my do wzoru na doskonalos6 wirn1ka noan_go, otrzymamy

k!/2 % kt.

n "* 05 _.L_ = 0 j":ll5/

~ M • k WI k~ ... G' 2 ' J

z kt6rego wn10skujemy 0 wplywie ozynn1k6w konstrukoy~ nyoh na cbarakterystyk1 wirn1kB W 1001e wisz,oym.

Z powyzszego wzorn r6wn1e~ wida6, te je~11 op6r prof11owy 5 =II 0, t 0 ~M = 1.

Zm1an~ doskonalo~oi w zale!nosci od wsp61ozynn1ka o1~gu' przy usta1onyo-h G' 1 S przedstawia rys.2.4.

- 28-

Z wykreeu wlda6, te jete11 wlrnlk praouje DB n1edutyoh ktl to d08konale ~M jest mala. Jednak ze wzroetem kt wplyw S jest mn1eJsz)' 1 VZM roam1 ••

Wzrost ten jest ~ednakogranlozony 1 trw. dop6ty, dop6ki kt nf.e stanie 81~ tak dute, te opory protl1owe • por6wnanlu ze stratam1 l'ndukowB!1Jm1 b~dq male 1 dalezy .zroat kt powo4uje nieznaomny prsyrost ~M e Ze .zoru /35/ w1486, !e ~M przy S :If oons't

i wzro~o1e kt asymptotyoznle zbllta B1Q do 3ednoso1.,

?H ~f..y - wimtl<o nos'ne90 ;deo;ne(1~ .Q8t

I ;

(J"= aOIO

~ .. r._" .••. _, _, ....... _.~~~-+~~,........._..._.~

o /l,/J/ll 0,/)18 0,1//20.016 kf

]1. wlrnlka rzeczywistego wzrost kt powoduje po.stawanie oderwan18 na lopatach, 00 Z kolel wyWoluje nagly wzrost oporu protilowego 1 spadek oi~o Jedno 1 drugie wplywa nB znaozny apadek doskonaloBol.,

'2 C) 6" t!plZ!!-R£.§!!!.2§!!!_ brz!S2!X£b_A_!lR!!!!:!!e!! nB doskonalos6

_,...~.... ......._..

Po dobranlu arednioJ wirn1ka nosnego lub obei,tenia taro.1 wirnlka nalety dobra6 o'pt1IDBln21 komb1naoj~ /418 10tu W18z,oe80/ wypeln1en1a 1 strat brzegowych. Dob6r tyoh d,,6oh parametr6w zaletl od dw60h .za~emn1e zaletnloh ozynnik6w:

- 1/ w1rn1k no~ny winien mlec 0y zblizoD3 do 0y na ~ kr przekroju 2opaty;

2/ wirnik no&ny winien postadec motl1.ia male pr~dkosei

na konoaoh lopet /brzegowe/o

Tan drugi ozynnik Jest r6wnoznaozny z zastosowaniem naj·~ w1~kszego z motliwyoh wypelnien lub najw1~kszej o1~oiwy lopaty, poniewat 'rednioa w1rnika jut jest wyznaozonaG Obydwa warunk1 oparte s, na fakeie, ie o14g wirnika zm1en1a s1~ " zaleznosoi od pr~dko~c1 brzegowej w pot~dze drugieJ, zas moo traoona ns pokonanie cporu pro:t'ilowego jest zs.letna od pr~dkoso1 " pot~dze trzeo1ejo

DIe ckre~lonego Ci!lgU, wg trzediej pot~gi mamy najmniejszy

- 29 -

op6r prof11OWJ prZ1 ~.jmnlejsze~ pr~dkoSo1·br.ego.e3D

Poni .. a! o1flg zalety od ~redn1e3 .artosci wBp61ozynn1~ s11y no~nej 0,, nB kt6rym praouje wirnik oraz od powierzohn1 lopat 1 od pr~dko8C1 braesowej, to olqg powinien by6 .ytwarzanyprzez wirn1k pr.ou~_cy 12a duJyoh oJ ,1 malyoh pr~dko~o1aob brzegowyob /s witto d1iAym wypel-

ai.niu/. -

Zmni.: ••• n1e prr;dkol~i01 brzegow8~ tsmn1ejeza lliezbQdnl4 moo okolo 25~ lub zw1r;ksza o1'B prewie 0 26~ przy tej same 3 aooJ'.

. - ~

Zwl ... k POm,dS!_OZ' kt 1 0". 1iypelnlenie G', 'l'edn1a

wuto!§6 0,. 1 prQdkoa§6 braegow. cuR S'l zwll\Zane ouetUaJUt zale!noscl". W 1001e wisz~ym o1~tar 4m1glowoa ~est rcSwnowa.t:ony FIe,,. ol~ lub silll nolin, wirn1ka

Q. -'!:ISk ~ f(w\,,)2.bdr= ~ kt9iR2f (WR)2

o

t c!:j ~£.\)2 R?kb: ; kt$fR2(wR)2

St.a

/36/

lub

~ GQ. 6Q

c~ = ~w2 R ~ k b = ~(",)t R39rRtS

/37/

2.7. Ana11!!_!h!la~~~El8tl~ w.lo2!!-!isz§£l!-! 19o!! ,2ioDOWl!

Abl otrByma6 dokl.dne oharBkterystykl w1rnika w 10- o1e "1sz,.oym1 .1oa1. p1onowym,lnus1my doktadn1e w,.na- 01116 o1~g WytWBrJl8ZlJ' przez wirnik i zutYWSIl4 przez niego

moe.

Z drua1e3 mad atron, sar6wno o1qe 3ak 1 moo w znaozne3 m1erze 181.*_ od parametr6w konstrukoljnyoh lopaty /z~1etno'oi, .w1ohrzen1a 3ako'o1 pow1eraohn1/. N1e,latwo :eat okre6116 .1'1,.., ka.dee;O parametru oddz1eln1e. 'II zalet- ' nosol 04 wJma8.De~ dokl.dno~01 oblloze~ mojna O&1n16

r6tne .alo •• nia, kt6re uprasso •• 34 problem. Taki. uprosz-

- 30 -

omenia czyn111smy uprzedn10. gdy zakladalismy, te op6r protilowy wzdlu! promienia jest staly.

Obeonie podaJDy dokladniejsze metody wy.znaozan1a oharakterystyk w 100ie· "1szlIOym 1 w 1001e pionowym, sprowadzaj_o 110ac zalote~' do minimum.

Do wyznaozenia k~tB nataro1a 1 momentu oporowego katdego e1ementu lOpBty, mus1my zna6 rozklad pr~dkoscl 1ndukowane j wzdlut promienia 1:opaty.

2.8. fr§d~2t6 !nd~an@

. Og61ny wz6r na prE%dko~6 indukowanEl ." dowolnym punko1e w1rnika nolinego " looie w1sz-.oym 1 w 1001e piaaowym motemw otrzyma6, stosuj_o teor1~ strum1en1ow~ 1 t.orl~ elementu lopaty. R6wnanie /16/ przedstawia cl~g elementarny w,twarzany przez n1eskonozen1e maly odcinek lopat:y

/16/

Wykorzyst8~ teori~ strumien1ow. dla elementarnej powlerzobn1 taresy .1rnika Dosnego 0 ezerokoso1 dr 1 znajduj~ oego si. W odleglosoi r od osl obrotu.

Elementarny o1qg wytwarzany przez tak1 plerso1en rOwna si~ 11oozynowi masy 1 przyrostu pr~dkoBo~ przeplywaj~oego przezen powletrza w ~ednoBtoe o.~

BU, tj ....

/38/

ror6wnuj~o etronami rawnania /16/ 1 /38/ otrzymal1lJ

/39/

- 31 ..

.

Podstawia;140 do r6wnania /39/ zamiast V 1 :II W + 'Yi" otrzy-

mamy

o 2 ( ~ '« ~ k 2' 0ew( W )

lt~vi. + 49t'w+Tc.v~,bJV~-Tb~ W"&C Q-~ ·0

/40/'

Rozw1~zUj~O to r6wnan1e wzgl~dem,v1 otrzymamy

( kb ~ ""' ,,( 2wr(e-.1L)

Vt - ~ + ~65T -; -1 + 1 + ~T~ t :: ~ ~

+ W t -'""="'-

kb~w ' ~olJ

Wypeln1enie elementu lopaty na promien1u r lub lokalne

wypeln1en1e wy~naozymy w analog1ozny spoa6b jak wz6r /6/t WStaWiB3~ lokalllq o1~o1w~.

Zak2ada3,o r • i 1 wetaw1aj~ do r6w~ania /41/ wraz '~ lokalnym wypeln1en1emt otrzymamy og61ny wz6r na pr~dkos6 indukowan"

)

/41/

/42/

X (_ J + 2(QV:wR -w)

or 1+, ~ R

4 w 2 G- 00:. 1.4)

t w + --=-" ...;;;.;;..--

G", ~I.o,)R ~&

T e.x

pr~dkos6 indukowan" motemy wyznaozy6 k"t (3* dls

MBjl}O

elementu lopaty

y. +W

~* - :'R

/43/

Za pomoo, r6wnania /42/ mozemy wyznaczy6 pr~dkos6 1ndukowan" dla lopaty 0 dowolnym obrysie 1 0 dowolnym zwiohrzen1Ue

Z r6wnan1a /42/ wnioSkujemy, te pr~dkos6 1ndukowana mote by6 stala wzdlut prom1enia tylko w6wozas, jesli k_t uatawienie ze wzrostem promienia maleje, tj

R Q\c

9 ",ek"7· --w- /17/

gdz1e 9k - k~t ustawienia na 'konou 2opaty.

Zmianfi k,ta ustaw1en1a przedstaw10Dil r6wnaniem /17/ zdef1n1owal1smy jako zwiohrzen1e 1dealne, bow1em tak1 k~t

- )2 -

Zapewni8 minimalne etrBty indukowane przy' wytwarzaniu danego oi~. Takie zw1obrzel1ie zdaje si~ by6'logiczne, ponie.ai przy zbliianiu s1~ do osi obrot~wirnlka Pr~dko~6 ob"odowa male je, ktlt ~* .zrasta, w1Eio xlit usta .. l~ nia wln1en odpowiedn10 wzrasta6, tak by k~t nataroia

byl dodatn1. ~oi~le m6w1~o zaloienie 0 r6wnomiernym roz~ kladzie pr~dko'oi strumienia lide.Ine zwiobrzenie/ wymaga r6tnego •• iohrzenia dlar6!nyoh w8~61ozynn1k6w ei~

lub pr~dko~oi wznoszen1a, ponie"a! w1~ksBe kt lub W,I powodu w~rostu~y~g8j~ w1~kszyoh k~t6w ustawien1a na ko~ eaoh lOl'atyo

Na rys.2.6 podany ~est rozklad pr~dkoiio1 indukowane;J wzdlut,R wirnika obliozonej ze wzoru /41/, krzywa o1~la, oraz doswiadozalna krzywa Itrzerywa-' ns/ zmierzona w 10- 01e .fez_oym naturalnym.

Pokrywanie si~ obu krzywyoh awiadozy

mfspf.

or-~-a2-----a~----a-B----a-~----M--~~

o zgodnoso1 teorii' z praktyk1h,

2.9. ~!ll br~..!sow!

Przy ooenie oharakterystyk wirnika nosnego musimy uwzgl~dn16 spadek o1~,na brzegach/konoaoh/ lopat, pon1ewa$ rzeomywisty wlrn1k ~OBiada eko~czon~ liczb~ 10- pat. Strata o1~ lub inaczej m6w1~ straty brzegowe wywoZane s~ przeplywem powietrza na brzegachlopat. Do wytworzenia o1~ konieozn1e mus1 istn1ec r6tnica ciSn1e~ pom1~dzy g6rn~ 1 dolnQ pow1erzchn1~ lopaty. Z powadu te3 r6!n1cy odbywa s1~ 118 koneaoh lopaty przep'lyw pow1etrza zdOlne~ do 8'6rne3 powierzohn1, przez 00 zmn1ejsza B1~ r6znioa c1~nien, a wi~o o1~g w1rn1ka na brzegaoh

- 33 -

lopaty maleje ..

Obszar rozprzestrzeniania sifi strst brzegowyoh zalefly od obciElten1s przypad.aj~cego na metr b1etltO)' lopet'y. Dlatego tat wsp6lozynn1k oillgu 1 liezba lopat 81\ podstawowym1 parametrami podczas wyznaczania strat brzegowyoh. jako te wsp6lozynn1k e1~gtt okre~la oboi~ten1e tarozy wirnika, zas liczba lopat okre~la obo1~!en1e 10- pat,..

straty brzegowe rosn~ przy wzro~cie' wsp610zynnika o1~gu i malejQ przy wzroso1e 11czby lopat.

Poniewat straty brzegowe zalet~ ad abeiEltenia b1et~oego lopaty to nle zalet~ one od zestawu dlu~o601 o1~oiwy /wypelnienia/ i k&ta nataroia, kt6re deoyduj~ 0 oboiqteniu. st_d tet straty brzegowe nie zale.t~ od wypelnieniB "irnika.

Przyblitony wz6r do obliczeni8 strat brzegowyoh podany zostal przez Prs.dla 1 Betza w 1927 r. i rna posta6

B-1- ~t\1 ,

/44/

gdzie: B - wsp610zynnik strat brzegowych, Sw1adoz~, ~e konee lopat 0 dlugoso1 R - BR nie wytw&rzaj_ 811y nosnej, pos1adaj& jednak op6r prof11owy;

kt - wsp610zynn1k e1El-gu w1rn1ka; k - liozba lopat.

Tak w1~o straty brzegowe 81:\ proporojonalne do pierwiastka kwadratowego ze wS1'l62ozynnika oi!lgtl 1 odwrotn1e proporcjoDelne do 110zby lopat. 3traty a~ r6wne zeru

je~11 110zba lopat ~est n1eskonozona.

Zmian~ 13 przedste.w1oIlEl wzorem /44/ mosna portae w po~rtia- 01 wykresu frye •• 7/.

4941---~-~ 4921----1----4- I

4~o~--~--~--~--~~ OlJlJ4 IJOftl aoPl

Rys.2.7

- 34 -

2.1 o, £1,g .. ! .. !!!gme~URg!.9!:£_!~~~!!_!!.2,§!1!SU E!!~~E1!~!m Z!~!~Z_2Pg~_R~2!!1g~e!2 Lw 105!!!_E10!!.2'!~I!!/

Uprzedn10 podane zostaly wzory na o1~g i moment oporowy w 1001e w1sz~ym dla lopaty 0 zwichrzeniu 1dealnym 1 0 stalej o1~o1w1e /wz6r 20, 28/t przy zalozeniu ~e. wsp61ozynn1k op,?ru, prof1Iowego dIs kazdego przekro;N lopaty byl stalyo

Takie ujEloie problemu jest uproszczone, 1 prowadzi do wynikaw niedokladnycho Nalezy wi~o zastanowic siEl ned doklsi

.

n1ej~ym wyprow_dzen1em wzor6w z·uwzgl~dnieniem zaletnas-

01' wsp610zynnika cporu prof'11owego od kij.ta natarcia pr~e,'"' kroju biet~oegoo UwzglC:idn1my tu r6wniez warunki lotu pionawego araz straty brzegoweo

Wykorzystuj40 r6wnanie '/16/ 1 /17/ orazDL~ieniaj~o w nim r == rn. otrzymamy

d T = k ~ ~ w 2 Y R ~ g~ (9k - (3*k) b d r

/45/

Ca-lkujllc w przedz1ale od 0 do r =: B otrzymamy

6 -

T=J kt~vJ2R~r ~~ (Sk -f3*,<)bdr /46/

o .

W ten spoe6b uwzgl~dn111smy ~u~ straty brzegowe~ Po obl1czeniu oBlk1 /46/ otrzymamy

r-[k ~ ~~2R3f ~(9k -~"k)br =

o

i 2f)3~( ) 82

III k "2 ~ (.U ~ 'Dee 9" - "'*k b 2"

/47/

Przyr6wnuj~o r6wnan1e /11, 1/ i /47/ stronami~oraz' wadzajijc 6::1 ~ otrzymamy og61ny wz6r na ci~g

C5 "'el;!

. t. = :~oC_ ( s, - ~*k )

.pro-

/48/

- 35 -

Jesl1 por6wnamy wzory /23/ 1 /48/, to stwierdzimy, ze r6znif\ si~ one mi~dzy sobll tym, te wz6r /23/ nie uwzgl~dn1al strat brzegowych, zas wz6r /48/ straty te uwzgl~dnia.

. . 0

Oznacza to, te jesli parametry geometryczne /k~ty/ 1 -()~

b~dij takie same, o1~g po11ozony za pomoo~ wzoru /48/

b~dzie wi Eikszy ~ razy CI •

B

Calkow1ta moo w1rn1ka nosnego w 1001e pionowym 'tra-

cona 'jest na wytworze.nie o1Eigu lstraty1ndukowane/, pokonanie oporu prof11owego 20paty oraz na wznoszen1e pianowe ae ~ta2~ prftdkGsoiE:l- wznoszen1'a. Jesli ohodzi 0 op6r szkodl1wy kadluba, to jest on przy malyoh pt'~dkOBo1ach

wznoezen1. nieznaor;ny 1 motna go pom1nti6~

Na ryso208 przedstawiono wp2yw prEidkoso1 wznoszenia na pochylen1e wektora sill' nosnej. W 1001e pionowym z powodu wplywu pr~dkoso1 w, wek~or ~11y nosnej odohyla s1~ od pio.u 0 w1~kszy k~t aniteli w 100ie wisz~cym~ Wzrost rzutu sil.y nosnej na p2.8szozyzn~ obrotu wirn1ka zwiEiksZ8 ~ego moment oporowyo

Z rysunku 2e8.wida6, te do uzyskanla tego samego k~ta, nataroia przekroju lopaty w 1001e p1onowympotrzebny 3est wi~kszy aniteli w 1001e wisz~oym, k~t ustawienia 2.opatYe

Poniewa~ momenty opora-

1r we, n1ezb~d'ne do poke'nard a st'ra t 1ndukowanych 1 wytworzenia pr~dkosc1 plonowe j po-

wstajlll w ten sam spas6b, mozerny napisa6 ioh

P, !J

w

sume

Uyso2Q8

Mt +Mw- J\+~(Wy)2 ~.~ ~ (Sk -f3*k) ~ ~*krbdY

o

/49/

'N8taw1a~Elc zam1ast r, r :II n przeksztaloimy to rtSwnanie 6

Mi + Mw1 k ~ ~.." R~ ~~ r(Sk - f3Jt1.) ~.k bd, /50/

- 36 -

G6rna granio. oa2ko.a.ie 3est B, ponie.at cba momenty zalet, od oiqgu. Calku~~ to r6wnanie otrzymamy

. Bt 2· R~ 0CId II )

ML +- Mw'" Tk~U) 'U~ ,9k -~*k ~*kb

/51/

oras

/52/

P.rzyr6w~u3~ prewe strony r6wnan /51/ 1 /52/ 1 wprowadza- 3110 wype1:nlenie, otrzymamy wzor:v na·wsp61czynn1ki moment6w

/53/

Opr6c.z strat indukowanych 1 strat energ1! UB wznoszenie, istnle311 pawne straty z powodu oporu profilowego, kt6re zBlet_ od typu obranego profiluo Przy rozpatrywan1u praoy wlrn1ka w locle w1sz~cym, przyjQl1s~ ie przekr63 10- pat, praouje przy ~rednim wsp610zynniku oporu profl1owegove Poniewat kilt natarcla przekroju lopaty przy zwlebrzenlu 1dealnym zmienla si~ od\'f'rotnle proporcjonE'lnie do promlenia, mas wap61ozynn1k opom profilowego dla zwyklyoh prot116w zmienla sl~ ze zm1a~ k~ta natarolspto oe10- we jest korz1.ta6 prl'i:.Y' ob110zen1aoh 2l rzeozywistego wsp6:tozynn1ka oporu profilo.ego. Autorzy w r6tny spos6b wyra*&j" zw1ElZek oporu profilo"ego " zaleino~ol od kElta natar- 01a. He przyklad Knight zw14zek ten,wyrata w postaci par.boll

/54/

Sissingh wykorzysta2 wyratenie analityozne w postao1

/55/

Ba1ley zajmowa:t s1~ badaniem wsp61czynnik6w oporu prof11owego profi16w klasyoznyoh 1 podal metod~, za pomoo~ kt6re j motna wyznaczyc stale VI r6wnaniu /55/(1 Nprsey ewe j

- 37 -

podal on naet~puj~e r6wnan1e uzaletn1aj~oe wsp61czynnik opom profilowego stosowanyoh w praktyce ftdobrJ0hft proflIt.

/56/

KrZYW8 zbudawana wg powyjs~ego r6wnan1a podana Jest nB rys.2.9 wraz z krzyw~ dotwiadozaln~, uzyskan~ z baden lopaty maj,oej profil NACA0012.

Moment oporu profilowego motemy wyraz16 oa2~ ~

M =Jk i(.)w2Riji=3bcxpdr

. p .2 )

o

/57/

Poniewat straty nB pokonanie oporu profilo.ego wystElPUj, r6wn1et • obszarze strum1enia nleustalonego na konoBoh lopat,. dlat.go tet aalkujemy wzdlut oa2ej d2ugoso1 lopaty.

Po podstaw1eniu r6wnan1a /56/ do /57/ otrzymamy 1

Mp = k t CA)2 Rltb J r! [% + ; (t\ -~.\IJ+ :~ (Sic _~It~J2J dy /58/

o

Calkuj40 to r6wnan1e otrzymamy

Mpz t~w2 Rijb[ ~o + ~1 (Sic -~*") + 4-(~ -(3*k)2]

/59/

•

Przyr6wnuj~ r6wnan1e /59/ do r6wnanla Mp • t kmp~tf(wRfR stronam1 oraz w8taw1aj~o 6, otrzymamy warto~6 wsp6!ozynnika momentu potrzebnego do pokonania oporu profilowego

/60/

0g61ny wsp62oz1nn1k momentu oporowego w1rn1ka nosnego 3est sum~ r6wnan /53/ 1 /60/

KI'Il - kml + kYnw to kmp ... ·15 [~!2 ~ (E\ - ~"'k)~JtIc + 1- + .~ (ek -P~k) t

+ ~2 (9k -j'2,.k )2]

/61/

- 38 -

Cxp .. 401J87· a0216cxr+aIl/(JO(rfJ

------_

Rys0ll2~9

R6wnanie to jest n1ewygodne przy wykorzystywaniu go do bezpo~redn1oh ob11azen charakterystyk wirnika no~nego. Wygodn1ej jest zast~pi6 k~ty 8k i ~*k wsp61czynnikiem o1i}gU kt•

Rozw1~zuj~ r6wnan1& /42/, /43/ i /48/ otrzymamy

1 Vf W)Z k I 1 w

(38=2 \WR + -?r + T wR

a 1 V (W)2 ~. 2 ~ i w

~ = "2 ~u.>I:l. + ~ + G ~ 7"'"2:;R

/62/

•

podstaw1aj~o r6wnania /62/ do wzoru /61/ otrzymamy

/631

Pierwsze dwe czlony w tym'wzorze reprezentuj~ moo tree» oon~ ns pokonanie oporu indukowanego 1 wznoszenia smig= lowes, zaspozostaie trzy skladniki - moo na pokonanie oporu profilowego~

Za' pomoo~ r6wnan1a /63/ motemy wyznaczy6 o~r.kterystyki 'wirnika nosnego w 1001e pionowym dla r6tnych wartosci wypelnien1a 1 strat brzegowyoh przy r6tnyoh,wsp61ozynnikach oi,gu, przy,zaloten1u ze strumien przeplywaj~cy przez

- 39 -

wirn1k jest r6wnomierny. Motna r6wnie~ wyznaczy6 charakterystyk1 w loole W1Bz~oym, k18da~o w = 00

2 It 11. !R!l!.-B!~!8!2!Z2!L.2Zl!!Eg~_!!!_£!!!!!!~~!~§~~k~ !lrn1!!_!_!22!!_R!2~~!l!_!_!!8z§oxm

'N poprzednich punktaoh rozpatrywalismy oharakterystyk1 w1rnika nosnego bez uwzgl~dnlen1a wplywu n1ekt6ryoh podstawowyoh parametr6we Obeenie rozpatrzymy wplyw podeta.owyah ozynn1k6w na charakterystyk1wirn1ka nosnegoo

~R~l! Z!£~h~~!!!!

Dla konstruktors smiglowc6w wazne 9~ metody polepszan1a oharakterystyk lotu pionowego. Zw1~kszen18 oi~taru utytkowego, prE:,dkostl1 "znoszenia. 1tp. Motna osi~n!l6 miEidzy 1nnyml poprzez zmnie3szen1e stret aerodynamioznyoh w1rn1ka.

Wi.dome jest, ze straty indukowane w looie w1szrr oym motna zmniejszyc przez zw1~kBzen1e srectnioy wirnika IS ~ednoozeanym ~mn1e-jszeniem- pr'iokol§o1 obrotu.

Opr6cS5 iiego motnaos1¥;n~6 pewien zysk przez odpowiedn10 dobranl\ geometri~ !opat, tj. obrys lopat 1 zwichrzen1e wzdluz jeJ dlugoscio-

Straty intlukowane z powodu nie!"6wnom:i.ernego przeplywu pmvietrza pl"cez wirnik mozemy zmnie jszy6, je~li z'Ni.c1'll·zerJ.ie dob1erzemy w ten spos6b, by kitty ustawie-

nia przekroju u nasady lopaty by;ty w1~ksze od k4t6w ustawienia na kotoaah lub jesli lopata b~dzie miala zbietnose.

Straty profilowe SE:l proporcjonalne do pr~dkoso1 VI

_pot~dze trzeoiej, zas ci~g zmienia s1~ proporojonalnie do pr~dkosc1 w pot~dze crug1eJ, dlatego tez wygodnie jest oiltg wytwarzac t~ cz~s'o1E} lopaty, kt6ra lety blitej nS$8dy pracuj&cej na mnicjszyoh pr~dko~o1aoh, zas na ko~caDh lopaty wygodniej ruied mn1ejsze k4ty ustaw1enla przekro j6w.

H.ozwa1,my to szozeg61owie j" Rozpatrzmy :lopatEi pros-

•

tokqtn~, wytwarzaj~c_ c1~g, kt6rego wsp610zynnik wynos!

- 40 -

kt = 0,0112, 0 wypelnieniu 3. 0,060.

Rozklad strum1enia indukowenego 1 k~t6w natarcia katdeso przekroju wzdlu~ kwadratu prom1enia wzgl~dnego, " . saletno~o1 od zw1ohrzenia, przedstawiono ne rys.2.10.

Z wykreau tego w1ds1my, te warunk1 praoy lopaty se wz~ostem zw1ohrzen1a I1niowego aq zplitone do warunk6w pracy i:opaty ze zwiohrzeniem idealnymo nla lopaty zwiohrzonej

,/w por6wnaniu £ ,plaskiV' pr~dkos~ indukowana oraz obciqten1e wzrasta~a wraz' se zb11!aniem s1~

1M2

b~------- -----~----~

0(01 \ . .

n \( LllrlJrJ'",,, l:iMlne

8· .... -. ~, ..

, .' _ -- -.. ",otJir:lif'.tPIl1l" IJ·

6 r;:- - ::""17>_', . I

I -' ~ ----.- J

~ , , - _-..;;;.. ...

.. -~

I, ' ~

l__,- -"'---0 • -'_ ..... ---+,_ .t . -, ~

a at 0,2 {J,J' IJ,.rf (M 46 0.7 aI "4 'tli 2

leu naaadzie.

Przy zastosowaniu zw1chrzen1a, maksymalny k~t nataroia przekroju wsras-

ta, ~ednakmot11wos6 oderwania strumien1. zmniejaza si~, ponie"at mak6~malll1 kilt nataroia posisda,przekr6j let"oy na mn1ejszym promieniu.

Na rys.2.11 podany jest wykres kt W funkoji kwu 1 ~p dla lopatl prostok .. tne~ 0 wypelllieniu f5. 0,0'60.

Z przeb1e"g6w krzywyoh motna w.nioskowa6,te przy zastoeowaniu zwiohrzenia strumiex\ staje s1Ei bardZ1ej r6wnom1erny w zale6noto1 od oiqgu 1 st~ety indukowane oraz profilowa malej~. Z przebiegukrzywyohwyn1ka r6wniet, te zwiobr!enie ~est wygodne do zmn·iejszenia strat przy wartosoiaoh wsp61czynn1ka o1~ powytej zwykle przyj~tego minimum It j 0 .1 Elkszego o'd 0, 006/, pomimo te korzy 96 na oporze profilowym 3est nieznaozna.

Zw1ohrzen1e na_tomiast jest n1ewygodne dla wartosc1 wsp610zynnika o1~ zbli!onym do sera, poniewat przy tym

,ko~oow. oz~s6 lopaty wytwarza ai,g ujemny, 8 straty po,oata".·tesame. Tak wi~() optymalne z1I'1oln".zenie bEtd:z1e

Rys.2.10.

- 41 -

male6 prz;y zmnlejszen1u I§redniego roboozego Wsp6Lozynn1- ka c11lBU!

kt rwichl:r~n;' .rlfidll'LenN
-11- - 8-
41114
(J,OI',
IJJJIlJ
4Dlf
ao06
1JJJ04 "-ok.
Mp
tlIJo2 J Il/HXJI 4IJtJi84 11.Ot'l16 fJIfIfJd kmi ' imp

Rys.2.11

Zwylcresu /~s.2.111 wida6, te £W1chrzenie liniowe _120 najbardzlej zmn1e3sza opory indukowane 1 opory pro:tilowe. Dalsze aw1~kBzan1e zw1ohrzen1a nie prowadz1 do spodz1e•• nyoh korzy401, gdyt w 1nnyoh warunkaoh lotu moze to bye niepotEldane.

Na rys.2012 przedstawiony ~est wp:tyw zwichraenla na obarakterystyk1 wirn1k6w no~nyoh • 100ie w18z~oym. Charakterystyki te zosta2y pol1ozone za pomoo, r6wnania /56/

dIe 07 =5,73 cI: r / r:J: ~ - .. radian.oh/.

Kf t

/JIJ12

o.o~,

{opofg· IJI'D,toiqfno e-·U8

- 42 ...,

Z przebieg6w tyoh kreywyoh widzimy, te rzeozywisty wirn1k jest bardmo zbl1zony t!.o w1rn1ks idealnego~

\V ponizszej tsbeloe z8mieazolZamy -procentowy przyrost ci~ gu, otrzyms.ny z powodu zwiohrzenla. lopaty przy warunku" ze moo jest stala.

Wybrane wartosoi tm odpowladaj~ kt = 0,008 1 0,012 dla lopaty bez zwiohrzenia ~ • 0,132 1 0,2/0

!ELyW ~!>1ez!!.2§.2l;

Wplyw zbletno~o1 lopaty ns oharakterystykl wirnika jest podobny do wplywu zwlohrzenia, poniewa~ przynasadowa oz~s6 lopaty maj~oa wi~ksz~ cl~o1w~ posiada r6wnom1e~ nlejszy rozklad pr~dkoao1 w plsszos,znie tarczy wirnika. Wplyw zbletnosoi nB straty indukowane 1 profilawe dla 10- paty bez zwiobrzenla podane s~ na ryse2.13, zas og61ny wplyw zbletnosol na oharakterystyki wirnika w 1001e wlsz~ oym ns rys.2.14.

Jako przyklad mozemy poda6, te .zrost o1~gu lopaty 0 zb1etnoso1 r6wnej trzem przy ~ = 0,00052 wynosi 2~, zas przy ~ ~ 0,00088 - 3%.

Je~li zastosujemy jednoozean1e zwichrzen1e lopat i zbieznos6, mo~emy o~rzyma6 nast~~uj~e wyn1k1o

.ZW10nrZeiiIewZb1;t;-;6t-:~Zii"Oil"'2ra !,l~~-m- w

stopn1aoh 0 k = 0,00052 . k ~ 0,00088

m m

I--------of- ............. ......, .. .. ......... ..... ..".,_."._ -_....,---~-.-....

o 1 - .-

-8 3 J 5 5

-12 J . 5 5

Idealne Optymalna 7 7

.~ --~~~- ~~~- ~-~ ~---------~ ~-~-~------

- 43 -

Tak w1~o zwlchrzen1e 11n1owe 1 zb1eznosc lopaty zwi~kszajll oil\g 0 2% mnlej w por6wnaniu z wirnikiem optymalnym, kt6ry daje maksymalnie mozl1we polepezenie oharakterystyko

b

f1O$a(/ =1 /

b KtJne ~

J~

~

~

~

K.mp ~ /(mi

0JJf2

aUlD

4006

Uya.2.13

()I){J(}J2

nys.2.14

- .. '.

!R1e.!ZI!JI'!!lI. Jasli por6wnam:v oharakte,rystyk1 wtrnike !lo&§aegoo, t,m' aail1~m .. 10'hl-z.1l1u.-1.ab1ett10~01, ale

.przl r6bJ1a' W7peinlenlu, to otaizu3.B1ft, te nle r6tn1" s:lQ one pomlfldz780b, n1ozym.,

2.12. !l~l. fie!!. !lplyw .io.1 na wi.nik 1l0'n7 tmig-

, ,lowo. os61n18 1'&80. b,lor4o~est koralstD:)'. pOD!ew.!

WI19jliwie pr •• oi_IOIlemu ~igl OW,O ow 1 atartowac 1 za.1 SllIitS Be a_1e~szOlUl _"n1ezbftdn_.

Wpl:,.. .18mi odb:l~. s1~ koreystn1e r6wD~.* na, pr~dk~uk1 opadantat prEY wykor&7stywanlu ,.2:aano401 B8motr~tu. ' TeoretiozJlfoh ro •• ata~ nle bEldz1em, Pl"awadzi6, ods)'laJIlo oZ1telnlk6w,do s:Pe03alnych PUbllkao~l.

Hiekt wplywu z1emi maleje ZE'wzrostem odleglosc1

, wlrn1ka o,d z1eml. Przy wyso~oso1 rd" •• ~ srednloy wirl'l1ka, wplyw ten ,'~est zn1komo 'mall. Zaawisko .plywu ziem:t tlum~ ozy6 naletl' tym, te skladOwaosiOW'. pr~dkoBcietrum1enia, praepa:ywajEioego' pr.e:ez w1rnik rta ,powlerzobn1 siemi mus1 bye r6wna zeru, a nie jak ." loole wiszqcyrt na 911 ~keze ~., ",80k0801 2 vi. Przeprb~adz8ne byl:y dot1wladozen1a dotyoZlloe efektu wplywu ziel'll1 ne charaltteryBtyk1w,1rnlka noSnego w 100'18 wi sZE\Oym'" Jynik1 d o6w1adoa,en pr£eds:tawiollO na ry8;.2.f5, kt6remog4 bye wy~,orzy8t8ne _do'wy&naoz.J1~a

przyr()~1'u oi~' J)r'.,. stale 3' mo(t7. Na przyklad ' •

wykreau w,nike, i. 3e6,1.1 W1rn:Lk !loan1 p:I'aou3a na ,wysok~~C1 t _ajarednloy-, przY,-t w Sltobodnym stru-

mlen1u~r6.nym O~2; to' o'1llg wz-roata- 0 okolo25SJ w por6wnan1u :t,lotem wlszt:lcym Ii, dala od ~1em1.

, . It Bndaniapowyi sae - zosta2y -- -....,_ 7i przepro"adzone ria jedno-

" w1rn'1k:OW7m em1g2owou "

h-/ltpDK(Jic w/ml"ka lJ(J$'nd90 I'JOtt zJ,m,q-

T - £'149 Jf_iil1;~q ~q90 J1I'~ - wpI'{lNII LMmt

r ..... citw 1I'!,,,iio 6N JtPI!!wu Z/lml

tl

llys.2.15

1001e naturalnym.

- 45 -

2 .1 3. .2!!.!:±2.!8!!.1.4!_ o!!&_£!~ e;£;t!1:zk !!rB!!!_!Hl~!!!E.2 Ch.rakter1Bty~1 w1rn1ka nosnego posiadaj~cego lopaty 0 obrys1e prostok~tnym oraz zWiohrzeniu 1dealnym mog~ by6 wykorzystanedo obllozert oharakterystyk w loo1ew1- 8.U,Oym dowolnego "trnika noanego ,

Z r6wnania /63/ wyznaozamy oharakterystyk1 pod staw 0-' .ego w1rn1ka nosnego, n8st~pniewprowadzamy poprawk1 na zw1ohrzen1e, zb1etnoac 1 stan pow1erzohni rzeczywistego w1rnlka nosnego.

Kolejno56·ob11cze~ ~eBt nast~puj~ca:

1/ d 18 4 ... ego 01 fizaru Q, g'i stoso 1 pOVli etrza t promi enia 1 prfidkosc1 na kOllCU Zopaty ob11ozamy kt 1 G'; b

2/ z wykresu strat br~egowyoh lub ze wzoru·.t:= 1 - ~ obliczemy straty brzegowe, a nastQpnie ~~ ;

GB,

,3/ z wykresu /rys.2.16/ wy&nAozamy k Idla lopat Q po-

-k ' wi erzc hni zle wy kcric zone j; j e ~li ~oi'i 1 w zd l:uz cale j

::!ft ~ _ _ d1:ugosci lopaty nie jest utrzy-

0A72a+ _ L- many, wsp61czynn1k ~ na.lezy

400.14+ - P

400. ,-t: .!.t zwi ~kszy6 0 JO'JJ/; .

;:"0 ~~ 4IEQI6D.2IJO,2-;- t182 1 k~/2

4/ obliczamy ~ • ~ ~ ;

5/ obliczamy sum~ km ~ ~ + km ' p i a nast~pnie moo.

]la lopat zbietnych, zwichrzonyoh 11n1owo lub bez zwiohrzenia, moo nlezb~dna wirnika nosnego wzro~nie zgod-' Die z pon1~sz4 tabel~.

Rys.2.16

--------Z;~~;;ieT-k----~. ---,

Zb1etnosc w~~n1aOh~ ~ • ~,1:4 ef. 0,2 I

1:1 0 ,I 5;5~ f 7,5%--1

1 : 1 -s 3~ _ 3 , 51~ J

1 : 1 -1 2 1 , 5~ I ' 1 !! 510 I

3: 1 a 3, 5% I 3ft

3:1 -8 0 1 -0.5'$ J

3~1 -12 -+-~ _:~51b- -

- 46 -

W powytsze3 tabeloe podalismy prooentowy wzrost mony •

'przy warunku zaohowan1a stalego 01~gu6

Aby wyznaczyc zmnie~azen1e s1~ ai~ Pkzy stalej mocy, mus1~ prooentowe przyro6ty mooy dla ,f ~ 0,134

, kt

pomnotyc przez 0,8, sa' dla <r .. 0,2 p~zez 0,40

3. ..QRa~!!i!. E!.l2ncm!_W-!Z_!lamqkr!i0~e

Podazas opadan1a pionowego smiglowoa mo!na wykorsysta6 zjawisko autorotaojii przy kt6rym wirnik nosny obraca s1tt dz1~k1 s1l:om a.erodynsm1cznym. 'II lo~le tym energ1a potenoJalna ~est wykorzystywana na pokonanie momentu oporowego, pokonywu~~oego op6r profilowy, 1ndukowany oram opory mechaniozneo

Przy opadaniu B s8mokr~tem w1rnik noany wytwarz8 W przyb11teniu tak1 sam op6r ~ak spadochron otak1ej samej 6redn1oy ~ak w1rn1k~ Bilans energ11 przy samokr~cie motna przedstaw16 w postao1:

Q w • Q vi + Nprof + N/strat mach/ /1/

gdz1e: Q - o1~tar ~miglowoa; w - pr~dkoB6 opadan1a;

vi - trednia efektywna pr~dkosc indukowana~

Jetel1 cl~~ar smig1.owo8 je s~ znany, znans 3e st r6wn1et pr~dkos6 ~ndukowanae straty mooy na pok~nBnle oporu prof11owego przy semokr~cie dla zwyklyoh wirnik6w nosnyoh wynoszll od 25-% do 50';0 ws,zystkioh strat mooy 110 Oznaoza to, ze prQdkosc opadanla w dutej mierze zalezy ad operu, pro:filowego lopate Nalef;y zatem dElzy6 do zmniejsze-

nie. tyoh opor6wo

3.1 0 g!1-~:!~!J!2!..!!!_~!m!m~_!.Q~_!:l_.Eru !!!~2~so1e

~miglowleo mus1 bye zdolny wyl~dowa6 z s11nikiem . niepra,oujt=}cymo Moze on 1e01a6 zar6wno w warunkaoh samokr~tut jak te~ w wsrunkaoh strumienla wlatrakowegoo ~ba

- 47 -

te terminy r6zni~ si~ pomi~dzy sob~ raczej z punktu widzenia 11oso1owego. N warunkaoh strumienia wia.trakowego.lopaty wlrnika ustaw10ne s, pod tak1ml k~tam1, kt6re zapewn1a,3El maksymalny moment oporowy na 051 wlrnlka, przy tym wartos6 c1Q!u nie rna tadnego znaczeniae

W warunkaoh S8mokr~tu, lopaty' muszq bye ustawlone pod k~tam1, kt6re ze.pewniaj~ me.ksymalny op6r tarczy-wirnlka przy momenoie oporowym ne osi r6wnym zeru. Nledu~e k~ty

_.-

dodatnie stw8rzaj~ najlepsze werunki pracy przy samokr~-

oie, za~ " warunkach strumienia wiatrakowego potrzebne

s~ kq.ty ujemne.

'ii1rnlk pracujEhcy w warunkach strumien1a wiatrakowego wytwarZ8 r6wnie~ op6r, jednak nie jest to najg1:6wniejszef dlatego tet wirnik w tych warunkaoh jest urz~dzen1em wytwarzsj&cym moment, a wirnik - rotor -_ urzqdzeniem wytwarzB,j!:}oym o1l\g ..

He rye.3.1 przedstaw1ony jest przekr6~ lopaty zDaJduj&QY s1~ w polozen1u stateoznego samokr~tu. ',ilda.6 tu, te· na element lopaty nie dz1B- 18j'l- 811:y przysp1esza~~e obr6t, ani tet op6zn1ajQooe.

Nap1szemy zWi~zki geometryczne jakie zachodz&

przy tym"

X~t ~. mozna wyrazi6 tak sarno jak w 1001e w1sz~cym-

Przy ustalonym samokr~c1e

zas k~t natarcia ~r b~dzie oCr: Eh(3tt-

/2/

/3/

- 48 -

Dla glElbszego poznsllia Bakresu S8m.Okr~tu 1 wyzn&czenia 3ego oharakterystyk rozpatrzmy "'yaes samokr~tu przedna kt6rym podan~ jest zaletno~o

•

Korzysta6'z tego wy~ kresu motna w nast~ pujq.oy apos6b.

NaOBi OdciEltyoh odkladamy k~t ustawienia, nast~pnie z tego punktu prowadzimy li~ n1, prost" pod ~tem-

, 45° do osi odoi~tyoh.

Linia /isla/onego safflOJ(r~ttJ '

\

, arcfg ?;

\

ob,:,zlJr homu.i+ce~

go $l~ MJmokiytu Prostopadla opuszozo-

na z dowolnego punktu .......... -~------t-----I~a;r(rad.) , t.~ lin11 ns o~ od·6 Pff "-1 4----« .. --~ .. -,.J

. Obuar przlJillifuonego _ sainoklfiu

o1~tyoh w~znaoza k~t oCr. Ode ;1muj~ od ~~ lu}t ustawienie 9 ,

otrzymamy k"t ~,.

Z wykresu !rys.3'.21 wldzlm.y, ~e If punkoie a {il.., =;r •

Ij

Przy te3 n:ier6wnoacl wypadkowa s11a aerodynamic'zne ns

pro:f'11u -odohylona jest od Dei obrotu ... ten spos6b, te przysp1esza obr6telementu 2opllty" a w1~o wr. Gdy wzrosn1e ~r, od razu zmaleje ~~. Element lopaty przysp1esza obr6t dop6ty, do'p6k1 kElt ~* nie zmale je do wartosoi odpowiadaj"oej na wykree1e punktowi b , 'll punkc1e b nast~-

e" puje stanr6wnowag1 samokr~tu, poniewat ~~ 2: r;

. Dl. danego kElta ustaw1enia 9 punkt,a let'lOY ne ~oat-ej poprowadzony pod k~tem 45° do es1 odoi~t?o[,odpo"1ada warunkom prz-ysp1eszonego samokr'itu i wypadkowa ~il:a aer-odynam10zna ~est skierowanado przodu od os1 obrotuo

Punkt b na te~ proste3 odpowiada wykresowi ustalonego Bamokr~tuf a wypadkowa sil~ aerodynamiozna pokrywa si(.·

Rys. 3.2

Z osiQ: obrotuo

Punkt o odpowiade zakre sow! hamowanego sa'11okr~tu, t jo wypedkowa sirs aerodynam1.czna odchylona jest do tylu

- 49 -

od osi obrotu.

NajW1fikszym qtem 9,przy kt6rym m,ote wyst~powa6 samokr~t ~e5t punkt d, m1e8zcz~y s1~ na styoznej poprowadzonej r6wnolegle do poprzednlej prostej.

Z wykresu samokr~tu motemy r6wn1et s~dzlc 0 zw1~zku pomi~dzy pr~dko~o1, obrotu i wartoso1~.kll-ta ustawieniao Jete11 zaniedba6 zmlan~prEidkor§ol W, to (3* zm1enia siEi odwrotnie proporojonalnle do c:..Jr •. Tak wi~o z wykresu w1- dzimy, te najwiE:ksza pr~dkos6 obrotu odpo"lads najmniejszemu k~tow1 f3*.

Maks,ymalnej pr~dkoso1 obrotu odpow1eda k~t uBtawlenia 9, otrzymaIll" z przeol~ola 81~ proste~ z os1&1odol~ t10h i przeohodz~ej przez punkt let~oy na krzywej

C.IID

-c- =- f (ClC r) ., -odpowiadajiioy l1ajmnlejszej wartoscl tego

w, ,

etosunku.. Na w1E%kszyoh k'ltaoh uatawienia SIl mnie3sze

obroty wirnlks nesnego.

Ze wzrostem e·pr~dkos6 obrotu b~dBie'male6 ooraz 8zybole 3,. at osi ¥;nie na jwl ~ksz" d opuszozaln!i warto 86 /punkt d/. Punkt ten reprezentuje n1ec1~glos6 - krzywe j It Fizyozn1e oznaoza to, !e najmniejszy wzrostk,ta ustawienia stanie s1~ pr£lozynll oa2kowltego unie~ohomien1a wlrnika, po ozym wirn1k zaozn1e obraoa6 s1~ • przeolwnym klerunku, 00 ~est nledopuszozalne.

Wykres samokr~tu przedstaw1a prao~ jedynie jednego przekroju lopaty. Nalety psm1~t86,_ ze przy obrooie lopaty r6!n8 .. jej przekro~e praouj" na r6tnyoh k"taoh 9 , r6t~yoh pr~dko'oiaoh obwodowych, a wi,~o r6linyoh k~taoh ~ft.

P .. ne prsekroJe wytwarzaj~ s11~ aerodynamiozn~ przysp1eszaj,o, inne - hamuj~,. Do wyznaozenia praoy lopaty w oalo~oi, nBlety te a11y z sumowa6 wzdl:ut eele j rozp1~toso1o

-Katdy konstruktor d~y do zaprojektowania wirnika no~nego w tenspos6b, by prlidkoilc na zakresle samokr~tUt przy danym oiQtarze ~mig2owo8, by;ta najmniejsza.

Jak w1adomo, pr~dko~6 opadan1a zale.ty od oporu prof1- lowego, dlatego tezoptymalnym kEitem natarc1a b~dzie te.k1 kilt, przy-kt6rym straty na pokonanie oporu prof11owego

, b,d4 ne~~1e~sze. Straty prof11owe elementu lopaty motemy

- 50 - wyraz16 ~ako + CKp f(wr)2bdt(~r-)

Dls tego elementu 20paty Nprof ~ c'/.p (~.,f .

Wtadomo, te

dT .. c~f (wr)2bdr

1 DIe okre~lonego Qi'lgU . (u.w) Q:: vc::

1:1

moo prof11ow8

/4/

Tak .i~~ do u~1Bkan1a min1malnyoh stra~ ne pokonan1e oporu profil,wego, a w1~c do uzyskania min1malnej pr~d-

. ~

ko4oi przy opadaniu, s+c sunek c.:\i dla katdego elementu.

20paty winien bye na~mnl~jazyo ~ ,

~!!1!..!:L~!~E:!_R!.!!R!l!~Z2h-R!!!!_~!roz!.t .!1!:n1k& n~~S2

'w locle p1onowym wyet~puj~ trzy ,podetawowe rodzaje strumienia przeplYW~3~oego przez taroz~ wirnlka:

s/ strumleft normalny mn1gt'owy;

b/ strumleft pier~oieni8 wirewego;

0/ strum1en wiatrakowy.

,§trum1!p"',sm1g2m"Oharakteryzuje B1~ tym, teruoh pow1etrza pr£eplywa3~ego ~rzez wirnik ma ten sam klerunek co pr~dkos6 1ndukowanao Ten rodz8j strumienla obejmuje lot pianowy wznosztlOy z dowoln!\ pr~dkosoi .. at do lotu w1szq.oegoo

~~~~!E_i!erS21!!18 W1rEW-!~ obarakteryzuje Bi~ tym, te etrum1e~ podstawowy przeplywaj~y przez taroz~ me k1eru~· nek ku do):ow1, ze wzgl~du na znaczne pr~dkoso1 1nd1lkow9.'"

. ne, za~ strumien znajduj~oy siEl z dala nad 'lIiu1ldem ,p sk1erowany ~est ku g6rzeo

Strumien piersoien1a wira-ego m1esoi 6i~ pom1~dzy lotem w1sz~oym 1 opadan1em z prEldkoso1~ r6.n~ Sred~1ej pr~dko&a; 01 indukowanej, t~o k1edy st~1en przeplywaJ~oy przez

sam .. taroz~ r6wny jest zeru. l.totna t.u jeszoze doda6, 2:e przy tym' ro(l.zaJu przeplywu strumied. jest, n1eustalony i dute maay pow1etrza oyr~luj'l dookala koncow lopato

.. '.".

- 51 -

\ ,Str11!ien wiatr~l. oharakteryzuje 8i~ tym, ze przy dutyoh pr~dko~oiaoh opadania, atrumien przeplywa3 .. oy przez wirnik II dotu ku gorze st~3e aiel atabilny, a pr~dko~6 jego limlarEl zblifianla siEt do tarozy wirn1ka maJ.eJe'z powodu

"., pl"Eldko~oi IndukowaneJ, kt6ra jest przeoiwnie ekierowana d.o napl;ywa~~ego atrumieniao- Przy ma2yoh, prEidkolflolaoh opadan1a etrumieii za wirnlk1em zD80znle sitt rozszerza, z tego tet powodu powstaje reoyrkulaoja strumien1a i zna-

\ ,-

" DBna turbuleno ja.

Cbarakterystykl wlrn1ka nosnego na zakres1e lotu

-, WIID.osz!l-oego:1 wisz'loego mozna "yznaoza6 z duzil dok2adno&': " :- o1,,_)lA podsta1f1e tear11 strum1en1owe~o Jedl1ak teoria ta Die mote by6wykorzystywana przy w8zystkioh rodza~8oh 1'U.Ohu. Badan1a nB makreale samokr.~tu .w,kazaly, te wir-

"'0 nik prsy 'opadanlu praeuje w warunkaoh strumienia p,1er~o1~ ,nia .iro"ego 0 Sto sowan1e 'I' tymprzypad'ku tear11 strumie-

., .. :>.

~1oweJ prowadz1 do .1edorzeozno~oio Trzeba w1~o dla ~ego -l'ocizaju ruohu posluty6 s1~ 1nnymf :f1zyoznym1 zale~no401a~

mi. WyznaozyW-1 "~redn1,n pr~dkos6 1ndukowB~ 1f strwn1e'niu piersolenia .w1rowego, tj. pr~dkos6 kt6ra zapewni

'" ,dan,. 'o1liig 1 prEldkosc opadan1a, przy warunn ze pr.zeply'-"; •• jttOy strumien przez tarozli wirn1ka jestr6wnom1emyo

. Logio.znll podstaw, do takiego baden1. ~est tW'ierdzen1e o p~dz1eo

','Dla strumienia smiglowego tW1erdzen1e to aetna zap1aa6 .... '. w postaei,

:.=",:'

/5/

: .. ,

,-gdzie vi 1 W J3!i dodatn1e, jes11 sk1erowane sII kn dolo"i. :.'.'Dlastrum1en1a wiatrakowego r6wnanie /5/ przy jm1e posta6

/6/

- Wrgodniej jest wyrazie pr~dkosoi w· posteol bezwymiar01te ~. Prz;yjmiemy, ze bezwymierowa pr'idkos6 lndukowana wyrazi tsi'i wzorem

52 -

v

V l

t- \rr--'

_V~

Zs.s. pr~dkos6 'wznoszenia /opadanlaj

/7/

wzorem

w;;:. w /8/

V 2!1r~RlL'

Pr~dkosc1 bezwymiarowe pozwalaj~ na ~ednym wykresie

przedstaw1.6 wszystkie mot11we oboilll-zenia na tarcz~ oraz gfistosoi"

-nprowadzaj~ te pOj~OiB do r6wnan1a /5/ otrzymamy

lub

_. 1 -

w::t::--vi

vi

dla strum1enia ~1g1owego oraz

/9/

lub

- 1 -

-w • - ~ - "'1

vi

dIe etrumienia w1Btrakowego.

ZWi~Bk1 te pod.ne s~ us wykres1e /ry6*3c3/~ Wspominal1smy jut, Ae r6wnanie p~du traci sens w6wozas, gdy strwn1en stsje siq n1eustalony. Dla strumieni. smlgtawego przedziBl ten os1~ga siq, gdy pr~dkos6 indukOYlana przy opadaniu pionowym jest WiEiksiZ8 od prlidkoso1 1ndukowane j w 1001e w1sz~ym lub przy T 1> 1 •

. ~'{ strum1eXiiu w1etrakowym przeplyw staje s1fi nieustalon.;v

- 1 - - - -

przy vi > - ~ w lub vi 7 1.

Obszartw kt6rym r6wnan1e p~dti.nie nadaje siq do

wykorzystania na wykresie /rys.3.31 przedstaw1ono lini~ przerywan~$

Korzystaj~ z tego wykresu motemy poda6 spos6b Wyznaozania sredniej efektywnej pr~dkosci indUkowane:

/10/

p1er~oienia _irowego na 'podetaw1e pom1ar6w wykonanyoh podozas baden w 1001e oraz oam.oowae, o~ rakterystyki wlrnika no6- nego w 1001e z,oz~601owJm wykorzystan1em mo01, ~ak te~ ps, .pa4a!liucbfjJl ~ au~"". dl.Jl1ka.

W ~redn1,' efektywn"

pr~dko~6 'indukowan, nalety ob11ozy6 z pom1ar6w w 1001e, poniaw.! niemo!11we jest pom1erz16

j~ bezpo~rednio'. Pr~dko~c t~ okreslamy z r6wnan1a,

kt6re b11ansuje moo ne wale ~ako sum~ m~oy zutywanyoh na wznoszen1e, wytwarzan1e pr!idkosoi indukowane3 1 na p~ konanie opor6w p:t'ofilowyoh

- 53 -

przy wyst~powaniu strumienia

,~

2,5 \ \
\ \
2,0 , \
\ >.~
\ I \
1,5 \. \\
\I \:
to witr.qcg

Rys.J.3

, 8d.tie: I

trednie warto~6 wsp610zynnika oporu przekroju lopaty lub wsp610zynnik oporu prOf11u

, przy m-edn1e j ~f~tOS"'i kilt a nataro1a, prAy kt6rym 0v • ~ •

<I ~r

/11/ motemy nepisa6 w posteoi bezwlm1arowe~

R6wnanie ~ako

...

/12/

.).:

'Je~li zm1erzo~ jest moe ns wale, oiftzer sm1g;towoa,obl"O-

'"t,Y wirn1ka no6nego, pr~dko'6 op&dania ~raz wsp6l:ozynn1k

>\, GPoru lopaty, ze. pomool! r6wnania /11/ i /12/ mozeDlY "yzna-

:(,.sy6 efektywn, prfidkos6 1ndukowanl\ ... Ha rye.).) ~1n1". pl!~et'ywan" z kropq podana ;jest -krzywa uzyskana z p~ mu,r6w.

, ,Do ob11ozenia opadania sm1g1owoa z I praoujliO"ym 811- ,--J1ikiem wygodnie jest krzyw" B rys.3.3przebudowa6 ~.ko

,:. ':

- 54 -

Vi + W wfunk:0jl;.

WykrBstegotypu jest przedstawiohy na rys.3.4.

Pr~dkos6 opadania motemy wyznaozy6 poprzez /V1+w/, ma~,,~c dane kt, km is; zti pomoca r6wnania /12/, nast~pnl~ odozytuj~c z wykresu /ry~.3.4/ warto66 i, po ozym ,dla danego o Lagu powierzchn1 tarczy 1 g~stotci powietrza obliozamy w.

o,s '0

-1,6

Podana metoda wyzriaczan1a charakterystyk op*danis pionowego jest metod~ pierwszego przyblizenia. 'Jednak uwaloa si~, te metoda ta bazuje na prawi-

. dlowyoh pod stawaoh 1 W'yn1ki przy obl1czaniu. charakterystyk - *irttlka-nd'nego. pobieraj~ce-

w:~ift go oz~~o1owl\ moo przy opadanfu pionowym, sll zadOWEllajQ.oe.

3 .3. .Q:2BE_!~!,!!lf!_!!O S B!S!L;a!:!:t_2R!H~!!!!~_R!.2Eg!Zill Poprzednio rozpatrywalismy metod~ wyznaczania charaktery stylt 'Rirnika nosnegc przy opadand.u na o'zakre siestru~1en1a p1er~oienia wirowego- z oz~sc1owym pob1eraniem

mocy. Metoda ta aest sluszn& r6wniet dla opadania z samc-kr~tem, jednak dla tego zekresu mo~emy wykorzysta6

peat..,.' .p •• 6" traktujE\o w1rnik nosny ~ako taro2l~

wytwarzaj~o" op6:t",:.pom1jaj~c istottl powstaW'an1a tego

~ oporu. Sumaryo!tny op6r tarczy wirn1ka motemy wyrazlc

. przez wsp61ozynrt1k oporu. w1rniks Ox e- • ._:

wir

/13/

-. 0' .' dle 'okrElglej plaskie j plytki wynosi okolo1. 28; Z8S

". .. ",~1r .

""dla spadoohromilubozaszy anemometru "" 1 ,4. Napodsta-

wie drug1ej zesady Newtona, oraz przy jmuj'lO t:e masa P04- . w1etrza zna'jduj~ca 's1fi pod taroz4 w1rn1ka poei~da pr~d-

- 55 -

kos6 tarozy, motemy napisa6, :te T ::~jR2 V2 1 Ox =2,0. wir

St~d tet, dop6ki taroza oddzialywuje 3edynie na powie-

trze znajduj~ce s1~ pOd ni~, 0 = 2,0 b~dzie wartQ~-

xwir

01& gran1czn~.

Na rys.3.5 podaneks_

krzywe Ox !:t f(tf),

--wiT

z kt6rego wida6,.e przy

normalnych k~taoh ustawienia mo~emy otrzyma6 wsp610zynnik oporu r6wny

olqxtf~ niezwidlflOne 1 , 2.

q'o~ __ ~ __ ~ __ a~to_a~rLW~C~'h~r~~e __ ~ Na tyro samym wykresie

qoB 416 424 0,32 0,.40 t

If podane s~ r6wnie:t krzywe

teoretyczne, na podBt.~i. kt6rych motemy stwierd~1c5,

(2

~----...:BO,fO ------404

o 00 ., 0

ot!

o

llys.J.5

te op6r w1rnika nosnego zw1~kszony jest 0 okolo 15~ • porownaniu z diBwiadczen1em.

Parametr ~ jest m1ar~ ~ta ustawienia lopaty, pon1ewat pr~dkos6 obwodowa wirn1ka przy opadaniu pienowym ulega zmianie w zeleznesci cd k~ta ustewienia lopaty. Punkty-doSwiadczalne podane na tym wykreaie, otrzymane zoataly przy r6znyoh obrotaoh w przedziale 'Uzytkowyoh obrot6w wirnika nosnego.

Nasuwaj~ si~ tu naat~puj~oe wnioski:

1/ ·obroty wirnika przy opadan1u molina utrzymywac .'11 przedz1ale u~ytkowym;

2/ przy zmianie k~ta ustawienia lopat w granioachroboozego przedz1alut pr~dkos6 opadania n~e ulegazmianie. Potw1erdzaj~ to krzywe teoretyozne.

4. ~_!!!~~~~]~~!~_!l!~1!!_n2~B~SE-!_!2g!! ~.Q-R!!.Qdu

Lot smiglowca do przodu obejmuje wszystk1e przypadki lotu smiglo~oa przy oply~ie ukosnym. Lot poziomy jest Bzczeg61nym przypadk1em lotu do przodu.

- 56 ..

Hozwatania nsszet dotyozflCe lotu do przodu, opiera.-, jll a1~ na uproszczonej tear!! Glauerta jednak' tam gdzie przybl:!.tona teoria jest niewY'Btarozaj~oa, b~dziemy korzyste.6 z, prac nowszych, daj!l:oyoh wiEiksze dokl.adnosoi.

Zen,imwyprowadzimy 1108010we zw1l\zki umo!11wlaj'Voe ob11ozen1e's1l. 1 moment6w dzial:ajEicyoh na wirnik nosny przy oplywle uko{;nym muaimy pozna6 prao~ wirnika

Pr~yruchu post~pow,ym smiglowoa, rozklad pr~dkosci lopat wirnika jest przedstawiony na rys •. 4.,1.

Lopaty poruszaj~ce si~ w

V"

'1-1 '1 t t.t t t, t

kierunku ;ruchu post~powego maj~ w1~ksze pr~dk06c1 wzgl~dem osrodka, zas lopaty porusz8j&Ce si~ przeciwnie do k1erunku ruohu - maj~ pr~dkodo1 mniejsze.

Na wirniku nosnym powstaje

z tego powodu n1esymetryozna s12a Doana. Istniej, dwie metody likwidowania tej n1esymetrii:

Rys.1J.1

1. Lopa.,tymoouje aiEl z8 pomoc~ pr2egub6w, dz1Etki czemu -11kwidu3e s1~ ~oment przekazywany na tulejk~. Sterowauie, odbywa si~w tym przypadku przez poohylenie o sd ~ule~k1_do potrzeb.nego po;toten1a, przy kt6rym wypadko"',,,,'1 ,wekt or s1ly,aerodyria~iczne j bEidz1e skierowany w

, ',k:1.e~nku. ,~lldanym. _' , .'

.2 •. I:.opaty:mo!El. by6zE;lmooowane VI tulejce z jednym stopnie:m

. . .".. ".. , ,

swobody obz;'otu wzgl~dem o st -podlutnej. N6wcZ89 ;topata ,poruszaj'~b'a s1f:iw kierunku strumieni~ naplywaj!l:cego

_ i,!iEtksZQ prEidkos6 Olllywu/ maze m1ec mniejszy kllt,' zas lopata poruS'Z8 j,!}ca s1~ zgodn1e ze strumieniem - 'kElot

" ,

w1~ks2;y ,prz~z o o zr6wnaj~ siEl s11y ncsne ,

~lniglowoebEld~e w eksploatsc ji, p:rze~vat.nie ma jq

.. " ....

zamocowan1e'prsegubawe1 lopaty wykonuj~ pod.czas ruchu

- 57 -

wahania. Ro~"..azania nasze -b~dq. dotyczyc ~m1g1ow.o6w z przegubowym mocowaniem ~o~\. Sphemet , ... egubowego mocowa-"" nia lopat przedstaw1a rys.4.2. M.ooowanie takie ma dwa przeguby:. przegub poziomy i przegub pianowy, dzi~ki temu momenty w przegubie a~ r6wne zeru.

Rys.4.2

4.1. !!B!~!!_!2R!!_!~!I2!~~~!!R!!~!2J! !!!~2'~:!.!I!

!ValJ,ania ~lopat " ruohu post,~powym wygodnie ~ jest, badac, wyraza~,c zm1an~_k~ta wahan pionowyoh P w zaleznosoi ad .zJmutalnego.polDten1a_lopa~y qt , w postaoi prostego ruelm sinuBo1dalnego, •. OSili odn1e~1enia wtym przypadku ~est 04 eterowan1a, kt6r4 mazna zde~~~a6 ~ako o~, wzgl~dem kt6re~ kilt ,uetawiepia lopat jest staly.

{ '.han1a lopat moteDl1 wyraz16 w postao1 sumy prostyoh

.. -

. noh&,: ,harmon1cznyoh

/1/_

W r6wnaniu tym~- k_t zawarty pomi~dzy p2aszozyzn~ pr~ ) atopad211o do oa1 aterowania 1 2:0pat~, q, - k~t azymutu 10- paty . fry 8 .• 4 ~ 3/ •

:,\Yap62:ozynn1k1 11 r6wnan1u /1 / rnaj~ naBt~pujl\oy sens ge.me- .

t1"10IDY:

"0' - reprezentuje czt;s6 kElta wahan p1onowyoh, kt6ra nie

;; zalety od polote!-nia azymutalnego lopaty. W le01e'

. w1szliCym ~. 80 /rys.4.4/;

81 - reprezentu~e amp11tud~ prostegc ruohu oosinuso1dalnego.Je~li ruch opisany r6wnaniem ~. - a1 oos~

- 58 -

przedstawionyw po s tao i wykresu (b w funkcj1 <P, 'co otrzymemy krzy1U'Elo rys 04 .. 5.

!flo· HYB,,4,,'3

nys.4,,4

7, wykresu Wyn1ka, ze (3 oSillga najw1~kszij. wartase przy .'l' =180°,' najmnieasz~ natomiast przy 'tJ *0.

Obserwuj~c wiJ;'nik, kt6r~go lopaty porusza.jEi 911%

wg krzywej .~ = - 81 oos'I' z b'O~ 1" Jraodu zaobserwujemy obraz lJrzedstawiony na ryS'.4.6;

, .:

(5- - t:1., t:rJ$ if

,

f.'~''''~~. y-P•O' I"~o

-.

. .

. ~ ... a,· '.'

1V.CIb* .t1nil.J. If/,i'~'

Ilmng rfNng

Hys .. 4.5

Hys .. 4.6

b1 - reprezentuje amplitud~ ruchu sinu801dalnego. Tor ruohu lopaty okre~lony za 'pomoo& r6wn~n1a~# -b1sin' przedstaw10ny jest na rys,.4.7. Przy tym wznios lopatyr6wIl.Y jest zeru pr~y "" ~ 0 1 1800; makeimum przy:"P= 2700, minimum przy CfJ::I 90°.

Pol:otenie tarczy,wirn1ka podane jest na rys.4.8. Znak1 +lub - podane W 'szeregu Sli dowolne. Znaki minusdaj4 dodatnie wariosoi wsp61czynnik6w 81 i

- 59 .-

~

b1 wnormalnym ruohu po~tQPow;ym;

Rys.4.7 Rys.4.8

82- 1 b2 itd. wyrataj~amplitue~ wytszych barmonicznyoh.

R~h okreslonyr6wnaniem p = - B-2, COB 2' przedstaWlOD9 na rys.4.9, z kt6rego wida6 te wahania maj~ dwia warto!:1oi makaymalne przy ""- _900 i ,. 2700,

" z8a minlmalneprzy <p ;II 0 i <P:ll 1800 oraz oztery -wartosc1 zerOWe przy 4' =- 450, 1350, 225°1 3150 ..

Na rye .4.1 0 przedstaw10ny jest tor ko~c6. l:opat

wirnike dla ~= ~a2 00 s 2 '" "

Rys.4.9

Rys.4.10

Sens fizyozny wsp61ozynnik6w mo!na wyjaani6 ,w n.Stflpuj"oy spos6b.

Dowolny ruch okresowy lopatymotemy wyraz16 jakO naltladanie 61 Q wyte j om6w 1onyoh. ru.ch6w. Dok:Zadne wyznaoJ:e ..... nie toru ruchuzale~y od,'110501 wyraz6w u"zg1~dnioll1oh" Ob11ozenlu. WiEiksza 110s6 wyraz6w da~e dokladnie~szy, obraz 1stoty zjawii!lka. Vi praktyce wystar"ozy uwzgl~dni6 !< k11ka pierws:zyol1wyraz6w s!:eregu.. Naprcyklad wykor£,stan1e tylko aot 81 1 b1_okre~la wahania 20paty 1& dok2:adnod- 01_ do 1°, za~ uwzg1~dnieri1~ 82, b2t 83 1 b3 - zW1~ksza

-,

"

I.·

- 60 -

, 0 4okladnos6ob11czen do 0,1 •

1I1i.s~2.ka .0 8a1et, od wsp62zaletno~o1 dw60h podst:awo'.yoh moment6w, kt6re ataraj" B1~ obr6016 lopatt: .zgl~dem

przegubu:poz1omego, tj. momentu oi~,1 momentu a111 'oa'rodltowe~. Rozklad oifiSU wzdlut promien1a lopaty Bmie-

'n1a Sif:c; 00 powodu~e zm1an~ punktu przylotenia s12:y Y1y~ padkowaj,B .iEla 1 kElta stotlca.

Pr~dkos6 przeplywu przez w1rn~k wywiera "ply. na rozklad oi~u. Je~11 pr~dk9s6 "zresta, to rozklad obo1~en1a przem1eszoza 81~ leu ko~oom lopat. Przy 3ednej 1 tej " S8me~ pr~dkoso1 przeplywu przez wirn1k, ~tl·n.t.rc1a

pr~ekro36w -lopaty wzdlut prom1en1a ~ n1e3ednakowe. N8~mniejsse B~ k~ty natAroia • ~rodkowej oz~6oi lopaty, gdsie pr~dkoso1 o'bwodowes" stosunkowo mniejsze.

!!}t_i22l:l1en,.~.!!r!!1!a.!!g§~'SO,d'1~tzlU 81. RozpatrujllO NOh post~POWl pr~y za:toteniu, fie a'111 bes.2ad'nosoi n1e w18t~pU~l\ i nie wyvr1era3" "p2;vwu na oharakter wahan,

,,', wid.zillY lr"ls.4,.61 .fie lopata bEld~ w poloteniu w&dlu! kIl,,:; dlubaw kierunku agona, n1a dozna ~e przlrostu prEldkoa!lo1' zpowoClunaplywa~qoego pow1etrza.,Przy dals.zym ruohuobrotowym lopata spotyka w swym ruchu s'trUmien naplyw8-

, , -

jqoy 1 pr~dkoscoplywu lopaty "zrasta, a "1~o .zrest •

. 3$3,'811:8 noSta. Przyrost slly no~nej unos1 j" do g6ry., Przy wahn1'ioiu k'rt wzglEidnego przep2ywu lopat1 male3e, aw1~o 1 male3e s11a no~na. Gdy s11y bezwladno~1 nie wystflpu3'l, lapeta po"inna by6 zawsze " r6wnowadze •

. ,Naj"'1~ksza pr~dko~6 wahan b~dz1e przy cp =; 900 ,przy <\J -0

- r6wna j eat zeru, przy 1800, - r6wna Je at zeru, przi '

.'+' = 2700 - maksymalna" do dolu 1 przy <\'. 3600 'SURU r6w~a zt'ru. St"d tet w1da6, Ite taroZ8 w1rnlka b~dz1e UD0816

s1~ leu g6rze w oz~soi przedniej 1 opuszoza6 s1~ do dolu,,w OZ~ sO i ty lne j ,t j. 0 S pla sac zy~ny tor6w kona 6., ): opat ,

, b~dz~e naohylona do tyluo w8rto~6 81 .•

Poprz~dn10 zaloz~liBmYI tepodozas ruchu lopaty s11y 'be~ladnosc1 nie wy9t~pujll., Jednak na ruoh lopaty, a w,1~c na"81IQB, wply" ~e J masa 1 Z j8w1sko tlum1en1a ell:

- 61 -

aerodynamloznyoh. Aby to uwzgl~dn16, nalety rozpatry.a6 l:opat~ jako uklad "laamiozny. ~~dzie to ro.patrzone nieoo p~zniej,' przy wyprowadzen1u wzoru nB 81•

]2_q~!!LR.QohY l!!!!~', 0 ~l-1!!!£!~£~ZE!L!.2!l£Sw-!gR&~~1

Dis w1rn1ka no snego 0 poohylan'ej p2aszQz;yzn1e kunc6w lcipat /t·ys. 4.11 af Da .. skutek odd'zialywania na niego I3trumienia, Lopata b~d~ca w przedniej cz~sci tarozy ma 1nny

. - .~

I.', ' .

. ~.- . , ,-

~ " , .~. -.:. ,I'

, : .,~':~ ~ ;.

k"t ad l:opaty zn.~dujil-oet1 si~ w tylilej' ;jej ozfi~c1.

Jeall k,t stotka jest r6wny zeru /rys.4.11bl, strumien wywlera jednakowy' .ply. ,nsable lopBty. Jesl1 3ednak wlrnik ,..1 .... odohylon" os plaszczyzny kol\o6w lopat, to w ru.ohu post~powym po.sta~El okresowe s11y aerodynam10zne.

S11y te oa1'Sa3~ wartosc maksymaln~ prZ1 ~. 1800 ~ w\ przednie.j oz~sci tarozy Wimika.,,1 minimain" przy'l':I ;, - w tylne~ oz'~~oi "irnika. Tak "1~o De wirn1k nosn:y op:r6oz s11y, kt6ra jest maksymalna przy ~!2 90°, dziala' 3eazcze

,innaslia okre~OWB 1 w ten sam spos6b j'ak sil:'a poprteo'zna·, kt6ra pocliyla plaszozlznq kono6w lopat'do tylu 0

k"t 81 '/iai,,'a ~przesunlEio1a r6,wna 90°/, '911:a' podLufaw. .. powod\1.je" pi'zeohylenie plaszozyzny ,obrotu kono6w :lopat·w bok o kilt b1• Maksymalny wznios pochodzEloy od sl~ypodlutne'j ~e~st. l'rzy q> =270°, za~ mln1malny przy C\J ~ 90°. Ruoh

.lopaty w:trnlka "ka~dym pololieniu azymutalnym, ·przy obro'01e zgodnym ze ..... z6wkaml zegara, mdtna przedstawi6 po- .

gl~o.o /patrz rys.4..13/. '

a) Ry.s.4.11

b)

VetlS ,., d~::;;=~ proJNij ~ JlNf ""'id· Rys.:4.ft

.. '

Nalez'Y:podkr~sli(~, ze pochylenie na bok w dutej riJier.2:e ,zale2y o:lzm1any 'p':rze":)lY1fU' strumienia prze:ztarc'z~ wir-

. n.tka, ·szcze_g61n'le je,slizmiany te id~ o,q cz~scipr¥_;ednieJ ku tY,lrl8J ..

. ..... ~. ,

I': • '.'

- dfriiIiI '

',_ .>:iiL,

..', P,

'.1 _ :."

.~ .

':~:tZ-§~~..J!!~,2~i.2~~" Nyzaze h~rtnonJ.cztle 82, b2, ,a3, bJ, tOld_,' r!lotnatrakt'()w,a6,j1&ko waha.:nial:opat Wzgl'fidem, pOWierz~,_'_: chni,st6tk-a - utw,orZOnej: przez '~opaty, pcr-uaaa jE:}oyorr 31~," <;; wg ,pi e'rw szych -ha:rniOrli czrtych'" U j8Vinie ni,e przyo.zynpowod U...."::;,; '.1'~OYOh' lsth1en1eVly'tszyoh h~rinonioz,riYO!l' wytn$gti_'be.rdeo ", ':',1

, ,'wni.kliwej· anal1?1Y ,'1 Ilie' de Sf~. ,'wy jasni6w PO'(1_o-bny, ,spOa.6b'. -\,j

,,~!l'~, to _ilo,z(/n,1-1_-1~my ,dla ·.of 81 ,i ,b1 ~ A1otem:t, tylko, 116dk~es-S~ . li6,'~ze wyat~PUJ~ ~ily, kt6re,wywcluj~ rllcJh ~rg8d~oy wyt~:{ ."~ egci:±-z ~du..~r6dlemte,g02: 'jawi sks'jest,n1 esy_t'rie, 'stru.~:i2

•. .' ,~:L,en~a;'pr$ep1ywa 3t¥J(fgo pl'2lez VI lrni k n()sny ·~'N'a, te j-cz~so,i.<: 'tat-6£3't 'gdi:hjl:'~opaty':);Iorusza'J4 si~ w kl,ertinku" ogona, wy-",~, , 'Bt~pujeo'ba'Zfl'r pt'ze'oiw:negQ op~ywli,ozegoniema, 'naprzeo'i<" l~g~,ej,'o~~501., 'tarczy ~ ,Jest to gl:6Wll4i pr2iyozyn~ pOil'stawa- ',~ DIQ:'.d-;'g$:it":wY,:isz~g()':ril~dU'.Dl'ugiezr6dJ:'o wUtszyc,h. harmo',':n.1CznJtoh, -t11:~v:l,vI,is~Ooof~ samYohsU: .. 'Nie Jl1~:l'JllC miejs'ca

$l~b~all ;&1riali:zt{ .:teg6'SJ$Wi ska 'Od sy lamyczyt,e~nlka do

.. "., "

.:.:' .:

- 63 -

a:rt;ykU16w tr6~1()"yoh, w kt6ryoh jest przedsta.10n.:il. gl~blJ15. 1 .n111:11"sz8 analiza.

.: .

~4.2.. :2!!lZg!'!!!!L!l£~l:~~~_B.2~I!_!.~l-!£!!_~E-.R!:! 9S~

Poprzednie ane rozwazan18 dotyc~yLy wirnika pi-zy

. )

POlost,8w8niu 'o'sl sterowania. Ttl jednym polo~eniu •. Innym1

-. . '\ .

. slowy eznacza to, toe przy obroole 2:.opat n1e wy8t~po.aa:a

ilmiana ioh k.Elta ustSwie,nia. Stw,1erdzilismy, teplaftozyzna konc6w l()pat przeohylona byl:a de tya:u i 'w bok vi, odnlesieniu do osl' sterowania e. 1Iypadkowa oll\gu' wirn1ka nosnego ~kierowana byla w przybli~eniu prostopadle do

, , te~plasz(lliyzny •. Podozas ruohu dmiglowoa do przodu, w m1~r~' pO,chylania osi stareW'snia ·dopr!Odu,:OdOhylenie plaezczyzn;ykono6w lopat wzglE;dem te ~ os1mal-eje. Pl:.azozyzna kono6w 2:.opatpochyla si~ 'do p~zod:u 1 do ~y~u pr~dzej odosieterowan1aw tych aamyoh k1ertUlkaoh. ~w~ad~,e~yto'Q), ti1e'st~teozn~~c:1"i:rn1ka .noa,nego '~zgl'ld.m

k .. tartataroia.Mato du~e znaozen1e przy,rozwatan1u Btatflc,~nosc1 run"glowoa .jako C81:0801. ' "

Pon1ew8tpoloten1e,os1 sterowaniawprzestrseni dec;yduje 0 stero.an1u ~m1g1owoQm, nale~Blobyt'ozvriqaa6 ' prtiblem meohan1czny - -it jek1 spos6b najleplej za.pewn16 potri:ebne pOOhylenie os1 sterowan1a.Na ~miglowcaoh, poprzez wal przekazywana jest .00 potrzebna doobr.oa-

, niB w1rnika no~nego,a pochylen~e aames:o walu je S!t ned .... zwyoza~trudnyin problemem.

Z tego tat wzgl~du spotykamy inne rozw1~zan1e tego problemu.

1. Stosuje~1~ tUle ~.,kt6rQmote by6 PQchylolWl w~iJ"Eld&tn w,Blu Irys.4.14/~ Przy tyro sposObie os11\ sterowan1a

n1e~eat os walu, leoz os' tule1.

2 •. TUleja ,za~ocowana ~e-st na wale:z~ednCJoze'snym wykc>* r~ys'ten1elll ui"z_dz'enia tap.ewn1~~"oego oyk11czn" zm1altft" . "k"ta' \latawienia a:opat Iwzgl~dem tul$1l. Uklbd taki • pt'zedstaw1ony jest ria rys'.4.15. ~a4 *la4. s1~ z li:)p8t~ami:loolUtnYCh w tuieiza polnoo,\, przegu.b6w·,,_

" tenspos6b, te mog~ one dokonyVla6 ,,"hatii' ernie-nla6

- 64 -

n6j kilt uat_ienia. z.opaty utrzymywane s~ na odpowiednim k~o1e ustawienia za 'pomoe, popychaozy, pol4ozonyoh ze speo j.alnym urz"dzen1em, nazywanym tarozq. sterujElOtil.

oj wolv

Rys.4.14

Rys .• 4.15

JJe.~ll przekladnia taroZl steruj~ej r6wna f3l~ 1:1, to k,.tustawien1B lopat wzgl~dem tarozy jefiSt sta-, 17.- Taroza st.ru3~ • .,.at 3edn,m me sposob6w poohylenla Itsl ,~terowanl •• '

--- ,Opr6oz ,.prlegubu po.lomego i plano.ego ietale je ~.8Ioze-,przeSub -oalOWJm. Zan_..., 'sill nad lstotll ruohu ----- ·1:oP.tlwzsltaem 'praepb1apoziomego 1 pionowego. 'N tym-oelu'rozJMltrsYmJ prost, wlrnik no'nj, kt6rego lopaty w,konuj!l w.~anla w 1001e pozlomym /rys ••• 16/.

plonawo, Bas plaszozyzna tylu 0 k,t 81• Obserw8tor

znajduj~1 81~ na osi sterowania i obrao.~407 _Ufl "raz z lop&tami ' .. stwlerdzi, ie lopaty wykonujqo wahania Die --'..t.~. k_ta ustawieni •• Tymozasem lnny obaerwator znajdujqOy

,si ~ na konou lopaty

/w plaBzoz,~niekol\o6w lopat/ 1 obr8oa3~oy 81~, wraz z n,."i!ltw1erdz,1, lie lopaty Die wykonuj" W og61e

, , ~ ,

•• dIlJoh wabat, leoz sm~enlaj. ktltyuata"ienia jed~n r~z

"'w oiiyuobrotu do maksimt1m i 3eden raz do minimum.,

04 Bterowanla,umienzozona jest kono6w lopet odohylona jest do

~a,

/ oi "z9'edlm KtDfW!I'M . ..tpu), IDI1oHIi;

-

_-

• - Pltn.ttzpl7O JMtXiw

, iOptIt

ai ~mO (.r9lft:lNn lib",.! .niI ~flIzmml1li kqly uslo~ "'pat)

/

,,.t ,unaw:lenia 3est maly '~1 lopta idsie do przodu 1 duty - 8d1 lOp8ta 1dllie do t),l:u.

Z 17s ..... 17·w1dB1my,' !e -pbr6t lopat_J W przegub1e osiO'li'ym 'If sto8unku do plaszoz7zD1'kbno6w l:opat r6wny ~est w st'opn:laoh wahBniom l:opaty wzgl~der:i1 osi sterowania.

Dlatego tat odohylenie 20paty /od'- sre4niego po2otenla/ w prtiedn1~j1 tylne 3 oz~'o1 tar- ' OZ1 w1rn1ks /a1/, wzgl~dem osl s~erowan18, r6wne 31st poprz .. ~ nemu obrotow1 w przegubie os1ow~ w stosunku do osi proBt~padlej do ptaszczyzny ko~o6~

_lopat.

- , \" :. ~

OBet,er,O:l!an1~ - ~eBt to .os"wzgl~dem kt6reJ ni. ulega~~ ,

zmlan1e'ta.ty. uri.wtenia lapat.

04 prostopad2a do p2aazozyzhy kono6w 20pat 3est to taka os~ w,zglE;d.~ kt6re 3 lopaty nie wykonuJ_ •• bati' /opr6os ruohu wytszyoh harmon1oznyoh/.

z.opat, kaid.go .6m1g101foa "1koDU3.. do'6 "akomp11kowUJ . noh, pon:l.ewat wzgl,dem .Btu wirnilC8 lopata wykonuJe waha1lia Z obrotem lopaty ,wzgJ.~dem aWe j osi podl:1i~ne~ ~ ~ ..

r : -'.;

Jete11le41'l8k rozpatrujemY,;C)b~6t lopat w'zglEluem przegubu

OS,iowego i 'aka, apos6b poohyl.n1a Gsi at.rowan1-. 0 okre41oIlJ kilt, to uklad upr.SJiOZ8 si~ dotak1ego .. kt6rym .ystE:-

~ ~ v" . " ..•

PU.~_ tylko same ,wshanl. wsglctdem oe1 stero1fania. Rysunek

4.17 lIo"n~op1sB6 w, nast~pu3~eJ tabe11.

"y' ~; ... '~ ",~' .-,... ~n ~,< ~....._~r

[~, .Izgllldem oBi stllro"an1

.._._..... ......... IIIIIIW ......... _.....

... ~~ .. ~!l)!i ... a;:..--
,4 _ )la~:Q.1tsze pol
•• I~ • . "lopat7 ;
"B,' 'WiJi11os 'lopaty
z.ru
.: .'. ....
--"",.-
0 :Na~w~teze pol
20R! I .
..... __ IIIIIIIIIIII .............. _.,
D Ws:n1oe r61t'ny
:, ~'y . "
-- ._ ....... ~,---- ....

Wzgl~dem p2:aszozy.e:ny

_!2E22!_!!R!! __ ~, __ ~

XIlt obrotu lopaty .'prz ·.(!!l!!e 08!.2!l!! r6w!!Lzeru

X~t,obrotu lopaty." prz gubie oaio.ym maksymalny

u eDll'll ' -"-- _'- ------I

.....,_,...-....-~- ,

a!.nie X,t obrotu lopaty'. prz

____ ,_... ...... ~:!2!!_ OB1!!I!!_I~!!!l Eeru

K~tobrotu lopaty w pl:"z gUbie, oB1o~ym makeymaln1e dodatn1

________ ~-L~~~=_-- ___

oi:enie

---..--~ .... -~-- ........

. r6wny

!iel"U

~:-> '

t: ~~ ..

~~, ......

- 66 -

Wyprowad~imy ZWi£iZki geometryozne, dz1liki kt6rym b~dz1emy mbgll prz,ejs6 od dOVloinego ukl:adu osi wsp61- rz~dnyoh do osi sterowania, do osi plas£czyzny konc6w £opstiUb do posreanie j os1 wa.l:u.

Jezeli ruoh lo~aty wzgl~dem os1 steroWBhia taplszemy w postec1

..-

~= 80 - 81C08 4>1 - b1 sin'\'- 820062'f ~ b28in 2«4' /1/

to obr6t ]:opaty Vi przegubie os lowym wzgl!idem plaszczyzny konc6w lopat m02:na na.1>isec jako

. .

Jesli wahania lopat 1 obr6t w przegubie osiowym wzgl~dem wal:uwirn1:lrs oznaczymy Lndek aem "Sll, to na podstawie tys.A.18 motnanapisa6 zwi~zki

/

/

'R;ys.4~18 '

I.., ,.

b1=b1trA1s' /7/ gdzie ~ ,- k&.t zawarty p~mi~dzy prostopadl" do 051 ste ...

,rowania 1 k1erunkieIiJ. naplywaj,oego etrumienta.

R6wnifl!z

82 a: 82s /8/ '

b2 ~ b2 si ta. /9/

- 67 -

~zy wyprowadzaniu r6wnan ruchu ~m1g1owoa do przodu wykatemy, ze przy okreslonych warunkaoh 'praoy w1rnika,tl .. oill-gu, pr~dkoso1, oporze szkodliwym 1 obrotaoh przy wahaniaoh lopst wirniks, nosnego plaszozyzna kono6w 20pat jest okreglona w przestrzen1.

Os sterowania r6wniet b~dzie okreslona wzgl~dem plaszozyzny kono6w lopat, wraz z wekt-orem wypadkowej ally wirn1ka l'lo~nego.

'Harto ~eszcze przynajmniej w kilku zdan1aoh wyja~n16 przyczyny ."'oluJ' .. ce drgan1a lopat w plaezozyzn1e obrotu. Ruoh okreaowy lopaty w p1::aszozyzn1e obrotu jest spowodowany dwomaprzyozynam1:

8/ okresowll zm1an~ s12 aerodynamicznyoh w p2aszozyznie 6brotu,

b/ okresowll zmian~ ail masowyoh.

Podo£as lotu. do prs"u, na porusJtaj~o4 gi~ l:opattt nal'lywa s~rum1en z r6znymi prt}dko~o1ami. Z tego powodu

na 2opat~.d2:1alaj" zmienne s1l:y aerodynamiczne. Tewlasn1e s1;ty, d okladttie j m6w iElo momentytyoh .• ili!'t' ~ prtyozynll wyst~powania ru'ohu drgajl\oego lopaty /wabAn/ wzgl~'" dem l'rzegubu pionowego. Opr6o'z a12 aerodynam1oznyoh, na lopat~dzialaj~ ~ •• zoze sil)' masowe, kt6re r6wn1et po.adUj~ ruoh lopaty wzgl~dem przegubu pionowego. Sily ffiSSDwe wyet~puj~ w6wozas, jesl1 pl:aszozyzna konc6w lopat ~est poohylona wzgl~deDl os1 obrotu. N1e wnika;jlio " szozeg61), skomp11kowanego rttchu lopaty wirnika /b~dzie to rozpatrzone w II oz~~o1 skryptu/ nalety z8znaozy6, !e powstan, jeszoze a11y Coriollisa, kt6ryoh om6wienie wymags£oby w1Elcej uwagi 1 mie~60a. Ze wzgl~dU na ogran1czonEi objEttos6 skryptu, odsylamy czytelnika do szerszyoh llUb11kaoj1 na ten temat.

Zan1m przyst4p1my do anal1zy ruohu ~migl:owoado przo-

I -

d.u, :mus1iDy ~kres116oBie, wzglttdem kt6ryoh rozpatrywac

,b~dziemy ruoh lopat wi~n1ka nosnego. W dalszyoh rozwazaXLiaoh pos1:ugiwac s1fl b~dziemy ukl:adem os1 przedstawionym

- 68-

narys.4.19, na kt6rym podane SIl:

.. -.'I' p""r \

, ,~

.

p"faszczyzna konctfw Topat

v

.~ as' sferowanlo. .

V oi pras~l'lzny kDl'fct»v TOpal ~ waTu wt'rn;ka nolnego prol;lopadTo. do ioru Iotu.

Rys.4.19

11 os sterowan1a lub o~, wzgl~d-em kt6re~ n1& wystEiPuje obrotl:opat w przegubie oSio.ym. Os sterowanla jest ,;; to,::fizyozna o~ w1rnika nolinego, 0 lopataoh n1eobraoa'jllCyoh a1~ wzglQdem iah podlutnej osi, 3ednak mog~oyoh, odby •• 6 wahania;

2/ os tor6w, kono6w lopat luboa§ "zgl~dem kt6rej 111e wystf:pujl\ wahan1a.Przy ruohu lopat wzgl~dem te~ os1 zm1eniaj" ... k"t \lst.wien1a,n1. wykonujElio wahan. Zm1ana k~t6~'uataw1eil1a 1:opst wZglftdem' te3 a'a1jeat r6wna

, wartosc1om "'8hanwz'gl~dem os1 stero.an1s;

3/ os wa'Z:u wirn1ka nie pokrywa s1~ an1z os1, sterowQX1ia,

,ani 'tetzoai4 tor6w kono6w lopat~ ~mlg1 .. oe nykle p0818dB3~ w1rn1k1 no~ne z tak1m zamooowaniem lopat, kt6re pozwala31l wykonywa6 wahania oraz oykliozn~ zm1anE: k~t6w ustaw1enia.,

Podozas lotu ot walu w1rn1ka ~osnego um1eszozone jest wprzestrzeni, zaletn1e od oiflta.ru i oharakterystyk moment6w kBdluba. Kadlubdmiglowoa zBohowuje sl~ jak we.hadlo w1sz~oe w tunelu aerodynamuoznym; odohyla s1~ do tyl:u'do·ohw11i z:f6wuaaia siElmomentu oporu ozolowego i momentu s1l:101~.kc)so1.

Badan1e praoywirn1ka w 1001e do przoduQl"o •• a ••.. - sitt " zasadz1e d0olcre~len1e. pr~dkotoi i k1erunku stru.. mien1. hakatdym elemenoie 2opaty, 'ill oelu wyznaozenia

- 69 -

s1i as1alaj-.olohna ,p08zczeg61ne ~e~ 0 •• 601 ~.s na lopat~ W 0&l0801.

PowBt.~e !i.tam PltDJe, j.ak1m ukladem DII jWyg~dn1e j .' ~'est ;sitt poslua:i •• 6 przy badaniu tego problemu?

Jete1'1 skorzystamy JS 0131 sterowania, 'to kilt ust .... • ie,nia e:lementu,lopaty przy przem1eszozar:r1u si~ ~e j "'8 aJlymutu pozostaje stal)" .. 6 _t, pod kt6rym napbWa strumien b~dz1e zaIeta:1od pr .. dkosoi wzniosu 1 opadan1a lopaty. '

. Jetel1 poslutymy siEi os1"" "tor6w kono6w lopa,t, to k"t, nataroia,n1e bf;dzie zale.fial od wahan lopaty, b~dz1e~edyn!e ulegal zm1anie k_t ust.wienia lopaty.'

Jeteli skorzy~tamy Ii os1 .alu wirnika,wyst~ oba rodza~e ruoh6w: .ahania 1oykl1oznazm1ana k"t6wustaw1en1a. Wyn1ki ana11zy oozywisoie nie bftd~ zaletyl:: 04 obra-,nyohos1 'odnies1enia. Wszystk1e onegeometryozn1e Silo pol-6wDywaln •• lfasze rozwa!ania b~dz1el'll1 odnoe16 doos1 . aterowani ••

"Po obran1u 'os1 odni.sienia, .yznaozymYBkladolfe wypadkowe~B11y .irnike no~nego. lIo.tnaudowodni-6, 6e wypad ... kow.'sila'w1rnik8no§nego pozoeta3e 11 przybliten1u prostope.dla do plaszc2Iyzny kolo6w lopat D8wet 11' 10c1e poziorliym. Dokladn1ej m6w1q.o e11a wypadkowa 3est odohy-lona do tylu /wzgl~d.m plaezoz1zny tor6w kono6w lopat/ mniej'nit .;1°. O~ sterowania 11 1001e normalnym odohyls si~ w bok ad osi tor6" kolle6w 1:opat; ze wzroste~ pr~dkoso1 lotu poobylenie

, T

v

pTaSlCZYZf1lt fcot1cdw

Topaf .'

I

sferowania

- 70 -

to w~rasta. Dla wsp61ozesnyoh ~m1g1owc6w k~t odohylen1a oa1steroWBn1a w bok wynos1 mn1ej nit 5°. WykorzystujijoO rya.4.20 mofiemy 'stwierdzi6, ze wypadkowa ai1a aerodynamiczna' wirnlka nO,snego da eiQ rozJ:oty6 na kierunek 08i sterowania, da;l~ C1li11g w:Lrnika T oraz na dwa kierunki prostopadle: aiJ:Ei iI - podlutn~ sil:~ wirnika not\nego oraz BiJ::~ S - poprzaoznq. s11~ wirnika.

Poniewal! k~t zawarty poml~dzy wypadkOW!:l s1l:~ n 1 cillgiem T jest nl~duzy, dlatego tat przyjmuje a1~, ze oi~ T r6wny jest w przybliteniu wypadkowej aile R w1rnika noSnego.

4.4. .tt~d~g~ ~_!Eg:S!!2!!Ll1!_l_!§!_!!!!!I£1! !!I!!!!!_!lQ~!!!i9

l,'odozas lotu smigitowca ~ll przodu, o1qg jest pochylony do przodu VI - 0eluw~tworzenla sk2.adowe j slderowane j w kie:tunku.ruohu, kt6r& pokonuje op6r ozoloW1 ~rnig10wca. Powstaje wi~o strurnien skierow&l1y ku dolowi, przepl;ywaj __ oyprzezplaszczyzn~ tor6w konoow lopa,t, kt6ry je stzalet-

- ny od sk1:adowe jprE!dkcsoi lotu r6wnolegle J do osi sterewBnia.

Kqt natarcia w1rnika nosnego at okre~limy jako k~t zawarty pomifidzy oBi~ sterowan1a i prostopadl:E\ do toru lotu.

..

1

, Rys .. 4.21

b)

- 71 -

K4t natarcia jest dodatnif 'jeB11 Of3 sterowania odohylona jest do tylu Irys.4.211 leo ma mi~jsoe przy f;le.mokr~o1e/ oraz u.jemny gdy o~ sterowania poohylona jest do przodu /rys.4.21b, 00 ma miejsoe w 10cie do Pl"zodu/.

Do wyprowadzsn1a wzor6w na oiElg i moment oporowy wil"nika nosnego potrzebna jest wartoa6 wypadkowej pr~dko6oi i 'k"ta nataroia kazdego e1ementu lopaty. su.mar, ••• aJr,d" .k.'.! rirulli •• ia przeplywa j"oego p-rzez pl.aszozyzn~

prostopadlll do os1 sterowanta, sklada' sitt z dw60h wyraz6w: skladQwej prQdkosoi lotu poziotnego Vsinoc: :l. prQdkos- 01 lndUk,?wane j, v:l..

'WprowadzajllQ bezwymiarowy wsp6l:ozynnik pr~dkosoi ::\.. otr.zyraamy

Vs1noc- vi

Aii' ~--- ......... ~

wR

'Ii ten .. ~sjoB6b sk~adowa pr~dkos6 lotu poz1omeso w »Z:aszozytn1e prostopBda:e~ do ,os1 stero"anie IV cos 0(/

. .

too*na "yraz16 " postao:l stosunku do pr~dkosoi obwodowej

kono. lopaty

/10/

. V 009"'(",

f == -wa..T"-

Pr~dkos6 1ndukowan, w 1001e poziomym mozna wyznaozy6 ze

/11/

wZoru

lub

T

y.,,-----

25i' R2 ~ VI

/12/

gdzie V' - prEtdkos6 wypadkowa" kt6rajestsWDEl pr~dko801

..

posttlPowej 1pr~dkosc1 indUkowane3.

I [ )2 \2.]~

V - (VairiaC - Vi . ,+ (V coseC.J

/13/

., .. ~ ...

':

. '.

PodstawiajltO do r6wnania /13/ zwi'l£ki' /10/ 1 /11/ otrzy ....

mamy

/14/

~ ..

-72 -

W:vralta~1lO oi-.s .. postaoiT :II i kt" R2~(CA)R)2 1 podstaw1a~40 to wraz z /14/ do r6wnan1a /12/ otrzyma~

~ kt wR

v" _. ()..t + p2 )"12 /15/

Jejell V • Ot r6wnanie /15/ sprowadza sl~ do posteo!

kt6re otrzymallsmy poprmednio dla lotu w1sz~ego przy r6wnomlernym rozkladzle pr~dkosol indukowane~ wzdlut taroz7 wlrnlka noen.go. W 10018 do przodu zalotenle 0 r6wnomlerDo~ol strumlenia 3est bardz1e3 uzasBdnione, ponie.at skladowa V sin oc ~e8t wl~ksz. o'd skl8dowe~ drugle3 1 preez to ~e~ rozklad jest r6wnomle:rny wzdlut tarczy .Wz6r DB kilt nstaroia wlrn1ka noan.go lDotna nap1 8&6, rozwlllZu~1lO r6wnan!a /101 1 /11/ wzglEldem sin ~ 1 oos C(

. ).; wR. + Vi.

Sit, C( =: _---:-.....,._....o;._

" V

cos cC:. ,...u.,~R

.. Y

podsta.,1a~atO.~tos6za1l1ast vi ze wzoru /15/ ora .. ,4z1el«ao przez sleble'.b.' r6wnania stronaml otrzlmamy

~

'1 ~ T kl

" ~9 d:":: F t JA (J-' t~)1i

/16/

lub uwzglt=tdnl.j"ot fte oC 3est ma):Yt dla kt6rego tgc(~cc

otrzYal8ms

/17/

Jest to wz6r na k,t Dstaroia .1rnlka nosnego. Obson1e mus1my .,an.azye k4t nat.rela .~eentu lopaty 'II oelu okretleniaoharakteryst;yk w1rnika noi§nego .. 10018 do przodu. Poprzedtt10 wyznaozy11~my prQdkots6 1ndukowanll, ~.dnak nie wystarcza to do w),llnaozenia o1'l8Ut opon oraz 'mOmen,tnw, 1001e do przodu. Opr6ez pr~dkosol 1ndukowane~. WJZD80Z1m1 ~eszoze1Dl1e pi-'1dkoso1 skladolle, oplywa3'tOa

- 73 -

elementlopaty.

w

Rys.4.22

VCO$()C .'in .. "cos oc:

VCO$(lC co&1f

Ws."atk1e prtldkoa§o" OdB9SiID3 wzgltldem .plaszosyzny, prostopadle ~ do'~osl rierowania '1 do os1 S1i.~o •• D1a dl~ 10Jl8:t;y zn.~du~4Ce~ s1ft w aZ1muoie'¥~.

- .,

Talc w1"ft'0 nIL "ypadko ... prftdkos6 sklada~El s1ft

- 'prEldkoli61otUdo przodu;

- prftdkC~6 •• aioau lopaty;

- pr,dkos6 obrotu;

-pr~dkos6 1ndukowana.,

R021klad prEldkosoi 19 1001e do przodu podany ~eBt na ry8 .... 22. Jest on .... _ do rQzkladu w 1001e w1BZltOym. "x - slt:la40- .a prEldko6oi wypadkowej prostopadla do osi stero.ani ••

Wy - skl.dow. r6wnolegla do os1 sterowaula.

- 74 -

Na podst8w1e,-r9s'.4~2.2, 4.23"1 4.24 motemy nap1sa6 nast~pujl\ce zwi~k1 napr~dkoso1 d1a elementu lopaty:

W)C ~ ~ r + V cos« si., qJ

W'oJ a (V.inct -v,,)co,~ ... ,. :~ ... Vc.o.eCcoa'SiV\~ /18/

Pomin~lismy tu skladow" promieniow,,", p,oniewaf; nie ma ona dutego wplywu he sil~ nosn~ i op6r ozol.owy elemehtu 10- paty.

0$ 8ferowania

t V.inOC-tJ;

r

Rys.4.24

Czyni~ zslo1;enia, te d La p maLega / ~ 10°/

006 ~ = 1 sin ~ = ~

1 podsta ... iaj~o do wzoru /18/, otrzymamy

, W", II W Y't,. wR .sin q.t }

'Wy c).,wR -r :f ~y. c..JR ~ ees ~

/19/

Z rys.4.22.ynika, t,e k"t Pft 3est r6wniei Dieduty. Ostateozn1e"i~o k .. t ilata1"oia elementu :topaty mozemy przed- '; staw16 w posteo1

W';J ,d...,. 9 + ~ ... • e t

W"

/20/

- 15-

4. 5. .Q~Y-!~:':!!!!!_~~~!!!~

Na podstawie teorii elementu lopaty, ~6!nibzka a12y nosnej elementu :to,Paty wyrata siEi wzorem

. dP~- ~ ~W~~bdr

~ ,

Zaklada jflo ze 0y == Qce CIt otrzymamy

c - ~cc_~re+~)

~ ()Cl( , Uoc \: W'A

/21/

/22/

Portiewat ~*jest nieduty, to
VI • ''II }
:x
== dPy /23/
dT Podstawiaj'lO r6wnania /22/ 1 /23/ do wzoru /21/; otr.ymamy wz6r dla elementarnego oi"gu,

/

124/

Calko"ity o1l\g wirnika nosnego 0 k lopataoh otrzliaamy przel oalkow8nie wzdluz promienia i przy amianie 8ZYmutu

'~ R

, k J f dT

Ta- -dY'd'P

. 21 dr

o 0

/25/

WykorZY8tu~~ anane oalk1 funkoji t~ygonomet~1oZnYDh • postaoi

ora •. '.'kO~J8tU~1IO rm.an1e /19/, .1auo.,., t\redn1e.' .8:rto'o1 'W2,w~ ,1 "1 '. ,zaleAno401 od qt. q, ,przez 00 ,latwo 'i5()alku~.~ r6Wnal11e /25/ •

.. W' f =- (' ' )2 (JA: ""R )2

'x WV' + '2

W. W~ ~ <..) r (~ c.) 11.) - w" ( r J )

- 76,-

\

. '

/2&/

: /27/

Pon1ew.. ~.d.i •• arto66 ~ •• al •• no601 od~ r6wna ~est

'2 'X,wl a,(A) AoR r

1 os'tateofln1e,r6wnan:1e /25/ pr.7~m1.po.1ia6 . T~jkff ~[Qw·(r.+~R·)+..,t~Rr]bdr-

o '

_ J_~k'b" lR!(.!.+ ~+ ?v)

, 2 faG: LO,! 2 2

/28/

/29/

-77 -

lub w postaot b.z.Jm1.rowe~ ,

/30/

Wz6r ten dotyozy proltok_tn.~ l.paty a1lzw1obrzonej, po.1ew.~ Die Im1eni.~ si, ~t ulta.ieDia, aD! ,t.t ab1e*noa- 01 pray wyprowad.anlu pow,.a •• so .wl~.kU.

4.6. ~::~!~~:!~~~~~l~..!~l

Pode.as ruohu .1rnika noilnego, •• hani. lope';,. powtarfj.~"8il!l pra, k.~d,. ~'80 obroo1., 4latelo t •• ,~ .,,, .. 16 mot • ., .a pomoa_ 8 •• resu Furi,r., • kt6r78

.m1ean" n1ezal.tn..~ •• t ~t a.7I11u1;u lOplt7 "

~. Clo - diCO. 'Y - b1.til ,- Q1 coe 2 'f-

-ba si~2'-aJco.3CP-bJ'i"'3'V -

/1/

DO .. 1adozalaie uatalono, ••• ,&s •• ba~oD10.D.'ma~. nl.dujr wp1JW na~. Dl. upro •• o.e.i ••••• 7oh ro •••• an uW'gl,dD.11Q ~.47111. ,p1artf ••• harmo:a.10.11 •• Pr,akodo1l prz,.pi.amenia waban otrl,mem¥ pr •••• r6*nio.k~.Dl. r6wnan1a /1/" pami,t. j-.o •• ~ • w • 0 oust

~ .' ~~ a;; '" ((21 sin 'P - \)1 Col qJ)

~. ~·ia-c..:It(Q1CO'CP+ bojl''''_'P) /'31/

W8p61oZ1nnik1 .• ot .1 1 b1 otr.yma.,aa t.~ podataw1e, ~.B11 suma momeht6w wzgl,dem przegubu po.iom.so ••• 7Itk1oh ail dIl1.1.3~10h n8 10pa1;-. me b)'6 r6wna •• n.

Jak w1adomo,JUl lopatfl d.1al.~ ..... t .. pu~ .. o. 811,1

./ a11. o1~1

b/ a11a o1,jko'olJ 0/ alIa o4.ro4kowa, d/ s11a bemwladnoso1 •

• oment7 tloh~811 wzgl,4.m prz'sUbu pOl1omeso .0." po- 1108,6 za pomoo_ D8Bt~pUj~7oh wmor6w

"'" 78 -

R' 2

M9 :... Jmgrdr _, Mg ~

o '

, R ~

. Mods,=- S moo2r(ri3')dr"'rr1w~~3 o

/32/

/33/

/34/

Motna ~Y udowodrti6, *e moment od ail bezwladno~bl i 611 'od~rqdkowyoh w kazdym ukladzie wsp6l:rzlidnych nie zalety "cd azymutalnego po;tozenia lopaty ~ ..

M +- =Wl R,! (w2A.+~)

ot.iir Mbezw• 3 r dt

/35/

p,odste:w1sjL\o r6wnanie /1/ 1 /31/ do /35/ otrzyrnamy Md'" M ' •. = 1'n..R:: [w'2. (no -a~C()s' - b1siVi 'P)+U)2(d1COJ 'l'tb1sin4')).

() ,r b¢%W.. 3 '

/36/

Zakladaj!lO r6wnomierny rozklsd maay wzdlut promie1l1a 10- paty, momen+ bezwladnosci jedriej loP,tY wzgl~dem przegubu pozlomego wyrazi' s1tl jako I 0: m ~ , 8't'ld

/3?/

Poniewa~ sums moment6w ws&ystklch all wzgl~dem przegubu poz1omego r6wna jest zeru, a sums trzeoh moment6w

Mod:ir t Me, + M\:I41.wl-

n1e zalety odk,ta ~ , to moment o14gtt wzgllidem przegubu tet nie zalety Od kqta " .' Motha .1~o napiaa6 /rys.4.25/ \

, M t M ' j,+,M d' - MT" 0

" Q. b-Q2;WT 0 S.,.

lub u.wz:g_l~dnla jl\O /37/ otrzymaroy

/39/

- 79 -

a - o

/40/

os sferowania

Rys.4.25

Moment ci"KU ."zgl~dem przegubu ~....... 4la dowOl:r1ego '" motemy wyra~i6 za pomooll r6wnan1s

R dT

Mr - S r ~ dV"

o

Podstaw1aji}O r6wnan1e /24/ do powytszego zw1l\zkU J rozpa-

t:t'U~~ tylko

jedn~ lopat~, otrzymamy R

Mr =- J +~ .~~ (9W;/+ W~ W)()hrdr

o

/41/

:Podstaw1ajllO z kolei wartosoi Wx 1 'IVy ze wzor6w /27/,

otrzyma~ R

MT or. t ~ ~~ b(.U2 J [(6h'" + +SJL2 R2r + :\'R r2) t

o

. .. R2 ~ 2 R2 )

t siY1 cP (2 Jl R y2 8.- 01}',I\, r + 11}J. r Q1 +

t cos 'P (ri b1- _,.'2. R rloo + ~ ',f-2 R2 rb,,)] dy

/42/

Poprzednio udowodn1lismy, te przy przyj~tyoh z81o~~n1aOh ~ n1e E81ezy od ~ ,Dlatego te~ pom1niemy wyrazy drug1

i trzeoi /zaletny od sin 4' 1 oos 4' I $ Oalkuj~o *1'10 r6wna .. nie /42/ jako ze Wsp6Lczynnik1 przy sin' 1 oos'P 81l r6wne zer~, otrzymamy

- 80-

/431

KIlt,stollka .0 mo~emy wyznaozy6 podataw1ajllO r6wnan1e /32/ 1 /43/ do r6wnan1a /40/

.i., 'ZICI! bW2R.Ij~(h.,u.2)+ ; -MQ.]

2 ., ~. \

°0= ~~~----~~--~------

Jw2

W rozwatsniaoh DB tematy stateoznosoi cz~sto pos!ugu3e-

"

my si~ chArakterystyk~ masow. lo,.t,. zde:tiniowan~ jako

/45/

wyrata,3~o" stosunek s11 aerodynamiozlqOh do B11 raasowyoh, dzialaj,.oyohna lopat~. Wspolozynnik ten nazyw'_ jest oaEl,eto w 11 teraturze 1iozb" Looka. D1a nieskonozen1e o11itlde3 lopaty t a 0, Z8e dla lopat swyk2yoh r ::I 4 .... 7,5. Pod staw1a;1"o r6wnan1e /45/ do r6.nania /44/ otrzYmaDl1

, 1 [ s ( 2 )' 'A.] MQ.

Q _ - ~ - 1t II t---

o 2 0 .14 or S JUJ'l

Wsp610zynniki 81 1 bi wyznaozymy zr6wnBnia /42/,~.7r6wnu~.o wyrazy przy sin 'f 1 OOB'f' do zera. Tak·.:dt,. --

Jl(t-9 + 2"')

Q= 1

/47/

~Jl- Og

bi= _ _,.,;,.._--

3 (1 + +)42)

WeWEorze /46/ drug1 czlonreprezentu3e ciElt&r lopaty;

DS og61 ~est on pom1jany. poniewat ~est bardzo maly w po-

/48/

r6wnan1u·~ p1erwszym.

- 81 -

/

'4.7. !2!!~~_!!~!!!_~2!E!~Q_!_±2£!!_g2_R!!~ Moment elementarny elementu lopety motna zapisa6 w posteoi

d M = r (dP. cos~*"" dP!;JsiYl (b*)

/49/'

Jetel1 zalotymy, ie wsp61ozynnik,oporu profilowego jest etaly wzd lnt promienia 1 opa ty 1 r6wny srednie j warta so 1 0" otrzymamy

/50/.;

aa.aryozny moment aporu profilo.ego lopat w1rniks nosnego r,b~dzie siE: riwul

R 2$

Mp = 2~ f S ~ fWxl? obrd 'fdr /51/

o 0

Podstaw1a~40 sredni~ wartos6 zami.st

otrzymamy R

M =.i. Q k bS W2S (r3+ -~ u R2r)dr ==

P 2) , zr-

o

w2 ze wzoru /27/, x

:: ~ <rkb§w2 RIf(l+ 1- r2)

/52/

Moment przeohodz~y 'od oporu 1ndukowanego M1 okres11my .~ako oalkE: podw6'jnll z drug1ego czlonu '.zoru /49/

a. 2:Jr

Mt = 2~ J J +" W: cljbt" ~,,"d 'Pd.-

o 0

Po podstaw1eniu wzoru /22/ otrzymamy

R~

Mt= 2~ ; ~ ;~ b S S (QW~W/+W:Y)dfd'r

/53/

o 0

Calk~ ob11czyIDY, Jes11 wets.iroy srednie wartosc1 Wy' Wx 1 ~ ze wzor6w,/27/

- 82 -

R

MilC ~ ~ ~ kb S ~[9~Rr2+~R~Y+ t,"&(a.~+b:)t

o

/54/

+ .fA..R'ro,1"P.2ter(to.: .. tQ:+ tb:) -}.lR2y2Qob1] dY'

Po SC8:tkowanlu powyzszego zW:i.!iizku OI'SZ uwzgl~dniaj~c /52/ otrzymamy ostateozny wz6r nB moment wirnika nosnego w postaci

M ~i.~ ~kbW2Rlt[-!-('Hu.2)-.!..",e-.L';-

2) ad; .~-i! or 3 2

_ J....(a2 +b2)- _-I .r2 (E. + 1.. all ... _1 bO)-

8 -I >I Z 28" i-l

- ~]A ~ a1+ !}\dob .. ] lubw postac1 beswymiarowe3

/56/

4.8 ~ ·m!~R£~lY!!!!_!!-! ... §!1!_R2E!!2!E8_§

Skladowa .ypddkowej s11y wirnika nosnego w plaszozyznie prostopad18~ do os1 sterowart1a H sklada si~ z dw60h czlon6w: Z 611y nosnej i 811y oporu profildwego let4Pych

w tejaamej, pl:a8zozyznle. 8118 H dest dode.tnie. w6wozas, jesli przeoiwataw1a si~ ruchow1 limiglowca.

Wz6r na"elementarn~ si;t~ dB otrzymamy na podst8wie 8nalit.y jrys.4.22. 4.26 1 4.27/

v

Rys .. 4 .. 27

- 83 -

Skladowe si~ dPy : dPx dzlalaj~ce w plaszczyznle pros~opad2e j dd podzuane j osi lopaty, zrzutowane r6wl1o~~eg.le ,1_ prostopadle do osi sterowania /rys.4~22/ wynosz~

/57/

za~ sk~adowe tyoh sil, let~ce w plaszczy~nie pros~op& dlej do osi sterowania /rys.4.27/ r6wDaj~ sili

/58/

nzutuj~c sk;tadowe /58/ n& kierunek ruchu wlrnika nosnego /rys .. 4.2'7/, otrzymamy

ZakladajEl-c z e ~* 1 ~ s~ nieduze, przekszta:i:.c imy r6wnanie /59/ do postac1

CZEisa oporu profilowego "tkwiEj,ca w sile H wynos1.

/6'1/

C8lkuj~c /61/ w7,g1~dem 4' otrzymamy R

Hp = ~ ~ k b 8p. 0)2 R J vdw-

e

Po scalkowaniu wzdluz promienia otrzymaruy H :.t k b cS" U. (0,)2 R3

P.lt J

/63/

- 84 -

SkZadowa oporu indukowanego wyrazi si~ oaLk,

Q 2'" 2

Hi·ii S J ! ,?Wx c~b(~cos~+~* siV\f)d'Pdr =

o 0 '

R 2~

=...!Lf J .i.pb ~ [(9W"+w' W. )Aeos~+

25i 2) tlct )l!l x r

o 0

/64/

OalkujltQ /64/najp1erw wzglfldem , , &85 p6zniej wzglttdem r' oxoaz otrzyma.ny wynik doda31\c do /62/ zgodn:Le z r6,,-

nant.em /60/ mamy ,

H'aii:>3kbw2R&(', ~ + _tQa - -21 Lt:lQ++~o. .. +

, 2' ) 0((, ",' "', ',JaC::Il 3 '\ r, , -'.

. ""." ~' ~e~ ,

/65/

lub wprowadza~1lC wsp61czynnik sily H jako

/66/

/67/

Wz6r na poprzeozn_ silea S motemy otrzyrna6 w ten sam 'spos6b;jak na s11~ H.

R6."nan1em wy jeoi owym 'blldzie zwi'lizek

R4 . .-

S 1& z'iJ J [-dPllcos' - dP~ (~"in' .. " .. COS ~)1d'i'dY'

o 0

/68/

- 85 -

4.9. Analiza zal:o'zen

-------------

Wyprowadzone zWif:l,zki okreslaj&oe charakterystyki - wirnika nosnego mazna wykorz __ do obliczenia oaiEtg6w sm1glowca, statecznosoi i sterownosc1 oraz wyznaczania napr~~en, jak r6wniez do badania zjawisk aero8pr~t7stos- 01.

Jednak przy prawidlowym korzystaniu z pawyzszych zwi~zk6w, nalezy W kazdym przYl'sdku przeanalizowa6 zalotenia, kt6re byly czynione przy ieh wyprowadzaniu. Jest to baidzQ watne zpunk~u widzenia prawidlowej oeeny z jawisk, ·kt6re badamy, gdyz niekt6re rOwJt.ania mogEl by6 wystarczaj&ce przy badaniu Jednych zjawisk, na'amiast przy 1nnyoh mogq okaza6 si~ nie wystarozaj~oe.

Na przyklad zalo~en1e 0 r6wnomiernosci strumienia jest zupelnie wystarczaj~ce przy obliczaniu oharakterystyk smiglowoa, natomiast to samo zalotenle jest nie do przyj~oia przy badaniu zJ8w15k aerbspr~zysto501. Innym przykLadem mo~e by6 zalozenie dotyoz&oe strat brzegowych B, wykorzystywane z powodzeniem przy obliczaniu charakterystyk wirnika, natomiast prSI anali.i. napr,ten staje 11, zupelnie nie przydatne.

Maj&e ns uwadze powyzsze wzgl~~YJ musimy przeanalizowac przynajmniej w k11ku slowach zalozeniB pocaynd one przy wyprowadzaniu niekt6rych r6wnan W rozdziale 4. Zal.ozenia te byly nastlipuj~ce:

1.- Lopaty pLaskie i prostok~tne.

2. ~kladowa promieniowa wypadkowej pr~dkosoi elementu lopaty nie byla uwzgl~dniana. Strumien promieniowy nieznacznie zwi~ksza sumaryozny op6r profilowy wirnika noanego i wplyw jego na ci&g wirnika jest pomijalny.

3. Pr~dkos6 indukowana przez taroz~ wirnika jest stala.

Udowodnlono, ze Z8l.0zenie to ~est dopuszczalne przy obl1ozen1u charakter,styk wirnika nosnego przy

~ > 0,1; ~ednak prowadzl do bL~d6w przy wyznaczaniu toru ruchu }opaty, w szozeg61nosci przy wyznaczaniu

- 86 -

wsp61czynnika b1~ Opruoz tego pewne typy drgan wyst~ puj~cyoh na smiglowou na zakresaoh przejsciowych lotu, tj. 'W przedziale od 0 do 45 km!godz, mozemy w.yja~,ni6 jedynie przy rozwataniu strumienia niesymetrycznego~

4. K~t stozka ~ i k~t ~* SEl ma,e, dlatego tez przyj~lismYt ze cos ~ i cos (3ft = 1, zas sin ~ ::: r; oraz sin ~* = ~*~ Zalozenie, ze ~ft jest malym k~tem jest

do przyj~cla dla dultej cz~sc1 przedz1aru praDY smigl'owoa, jednak moze doprowadzi6 do znacznych bl~d6w w pewnychwarunkach lotu, t j .. wtedy gdy prfidkos6 strumiAnia przez t~roZfi wirnika jest duia, np. podczas stromego opapanialub wznos~enia, gdy wirniknosny pracuje jako smiglo /w pewnych typaoh wirolotow/.

5. Przy ob Ll.caand.u k&ta (3, wykorzystali smy tylko pierwsze wyrazy w szeregu Furiers, nstomiast wyzsze harmon.icz~ ne pominetlismy .. 0 11e pominiqc1e wyzszych harmoniczuyoh nie wplywa ns przybli~ohe wyznaczenie oharakterYfirtyk "lrnika no snsgo i na jego stateczno~6, to

.Jednak przy badan Lu zjawisk aerospr~zystosoi i wyznaczenlu ne'Tlrr;:zen prowadzi do dutyoh b1:C%d6w, poniewaz s~ one g16wnym zr6d2em tych zjawisk.

5& 'Nplyw obszaruprzeoiwnego strumienia pomin~lismy ..

ObBzar ~~ki wystqpuje u nasady lopaty, b1etn~oej do tylu, gdzie :pr~dkos6 strum1enia naplywa~"cego, pochedz~6ego od ];)r~dko6oi post~poweJ smiglowca', przewyzsza lokaln~ pr~dkos6 obwOdoWE} .. Lopata w, tym obszarze oplywana jest strumieniem ad kraw~dzi splywu w kierunku

kraw~dzinata~cia. Obszar przeoiwnego strumienia wzrasta. przy wzrosciep to

7.Zaklad~lj smy,ze lopata koAczy si~ .na osl obr-o tu i

p rz egub poziomy :znajduje si~ na niej /pomil'lfi.11smy odlegl.oS6 pomt~c1zy osi~ przegubu poziomego i pl:aszczyzllfl lopa'ty ... Przy obliczaniu 8tatecznosc1 tak1ego za!o~e-

nia nie wo l no czyn16/. C>c

8 .. Nsp6lczy rmikaporu p:!'ofi lowega i -ai przy j li1ismy jako 1:rtale.. ZaJ:ozenie to nie uwzglEidnia zmiany kl\ts na·ta~ro Ia , a wi~c i ztniany oporu prof'ilowego w tarczy wir .. ,

87 -

nika, nawet jesli u1e wyst~puje zjawisko oderwania. Bardziej istotnym bl~dem jest pomini~cie zjawiska odeTwania. Przy duzych jl, t j .. gdY na wi~ksze j cz ~sci Iopaty cofaj~cej si~ nast~puje oderwanie strumienia,op6r profl1owy nagle wzrasta, przy jednoczesnym spadku

s11y nosnej. Przez pominiQcie tego zjawiska otrzymujemy zawy~one charakterystyki wirnika no~nego. W rzeczywlsto sci - s~ one niec 0 gorsze od otrzymanych Z ob·" l1czen.

9. Zakladalismy, ze lopaty s~ nieskonczenie sztywne we wszystkich kierunkaoh .. ',II rzeczywistosci SIl one spr~zyste, co wpl,wa ns zmian~ rozkladu pr~dkosci i kijota nstaroia .. Przy obliczaniu charakterystyk wirnlka nosnego zmlany te byly pomijane, co oczywiscie nle prowadzilo do duzych bl~d6w~ Jednak prZ1 badaniu zjawisk aerospr~zystosoi i s t a't eoz no sc L, pOWyis.lyoh zja.wi.sk pomija6 nie wolno.

10. Strety br aegowe pomijalismy, co prowadzi do zanizenia oporDw indukowanych wirnika nosnegow

,

Wszystkie zwi~zki wyprowadzone w niniejszym rozdzia-

Ie, przy wykorzystaniu powyzszych zalozen, pozwalaj~ w przyblizeniu ooeni6 z punktu widzenia LLo se f oweg o cha·l.'akterystyk1 wirnika no snago ,

Do zrozumienia istoty zjawisk 1 przyblizonego obliczenia charakterystyk wirnika nosnego jest to wystarczaj~ce~ Jednsk do bada6 szczeg610wych mog& one nie wys'taroza6m ~6wczas nalezy zwr6ci6 siQ do tr6del nowszych i w zalei: nosal od ba danego problemu - nie jednokrotnie naLe z y zre~ nowee z niekt6rych zalozen.

~" ,9'!!§I!._~~§!!!!!

Do osill-g6w smiglowu8; podobnie jaki samoloGu, zaLt o samy charakterystyczne pr~dko{;Ci lotu poz I omego , pr~dkos6 wznoszenia, prp.,dkosc opadani2, uuz,wig, pul.ap statyczny, pulap dynamiczny. zasiQS i dl.ugotrwa)o'6 10- tu oraz zasi~g lotu slizgowego ne zakrc3ie samokr~tu~

- as -

Wiele ~est metod obliczania osit\g6w, jednak najoz~so1e~ motna spotkac "metod~ oi~6wlf 1 "metod'i mocyn.

S'i ~eszo~e r6tne komb1nac~etyoh podstawowyoh metod, kt6re'nie3ednokrotnie upraszozajl:\tok obliozen. Nie bEtdziemy ~ednak omawia6 szo£eg61owo wszystkioh metod obliczefl oai~g6w smiglowo8, jedynie podamy analiz~ p09zczeg6l-

nyoh perametr6w smiglowca z wskazaniem sposobu wyznaczenia, W oparoiu'o metod~ macy.

5.1. !2£_!£~R~~§~!!fa!

Moe uzyskana od siln1k~ nie jest calkowioie wykorzystywana przez wirnik noatly. Cz~s6 jej jest traco .. na chlodzenie silnika, na pokonenie strat meohanicznych oraz na obracanie smig2a ogonowego, tj.

/1/

gdziet N - moo silnika;

Noh - moo zutyta ne chlodzenie silnika; Nt - moo zutyta ne taroie;

11 13m - moo pob1,erena prze2l ~miglo ogonowe.

straty ehlodzenia S'l dos6 dute. NynikaiJ6\ one z zabudewania silnika w kadlubie 6migJ:owca. 'Hartos6 tyoh strat .aha aiEl od 3 + 1O?b mooy silnika.

Jete11 ohodai 0 atraty meohan1ozne. to wynikaj~ one

, z konieoznosc1 redukowania obrot6w, 00 smusza konstru~tor6w dostosowaniaprzekladni 0 dutym przelozeniu. ad

11 .. 13. Straty te liozbowo 811;8836\ do 8'-'. 'Nreszcie moe pobieranaprzez smiglo ogonowe wynos1 okoto 89b.

5.2.M.22,_~i£!!2!SJ!!. Analiaa oharakterystyk ~m1g1ow-

oa, podobnie~ak Bamolotu, .. bazuje aiEl na krzy.yOh moal" D1ezb~dnyob w,funkaji pr~dkoso1 dlar6tnyoh warunk6w lotu. Przy., budowani\J. krzywyoh moo)' niezb~dnyoh, musimy zdawa6 Bobie' 6pra.~ naco ta moo je at zuty'ltana w 100ie

.... ustalonym~ Moc ,nj, ezb !idna traoona je at:

.,

- 89 -

1 / na poruszani e w irni ka no snego ;

sf na pokonanie strat indukowanyoh;.,

b/ na pokonanie strat profilowyoh lOpat;

2/ na pokonanie oporu szkodliwego kadluba, podwozia 1tp.; 3/ ha zmian~ potencjalnej energ1i smiglowca przy zmianie wysokosci lotu.

Mozna wiQc napisa6, ze moo niezb~dna jest SUID& nHst~puj~cych skladnik6w

/2/

Katd!\ moo mozemy przedstawi6 jako okreslon:il a.l""Q~' energid W jednostce czasu, r6wnowatn_ oporowi poruszaj~cego si~ z pr~dko501~ post~pow~ smiglowoa. Tak wi~c jeteli przez Px oznaozymy sum~.r6wnowaznych opor6w,

n tj.

/3/

to

P ~l:: N

xp p

px. V = Ni 1.

/38/

Px V =- N

w w

Dziel~o r6wnanie /3/ stronami przez P wirnika nosnego,

y .

otrzymaroy to samo r6wnanle w postao! bezwymiarowej

p P

xszk Xw

.p._-+ r

y y

/4/ '

- 90 -

Pierwsze dwa wyrazy mozemy przedstawi6 w postaci

'(I-: )~(~) +(~)

Y wir Y p Y i

/5/

- stosunek oporu wirnika nosnego do sill' no6nej /odwrotnos6 doklsdnosci/.

Stosllnek

/6/

5 • 3" .Q:!2l:1£~£!!.t~_~.Q!B!!!.2!_P.2.!!2!!~~1!;12!L~EB!:.2~ !!!1_~2!!l!!~

Nykorzystuj~c r6wnanie /4.15/, otrzymamy

(~)1 = ~;:';2)~

Lub zakladajqc, ze T oos oC = py .. otrzymamy

/7/

( Px) ~ [( 'jJ 1

~ i ~. cos3ce(_,ut+ ')..2)1h

Jezel:i JA> 0,1, caly nawias w powyzszym wzorze mczna przyj~6 r6wny jednosci 1 stosunek opora indukowanego do 611y nosnej mozemy oblicza6 jedynie wg wSi!6lozynnika aily no ene j, t j.

/8/

/9/

Z powyzszego wzoru mozoa. korzystac przy wszystkiC?h prEtdkosciach opr6cz zakresuzblizonego do lotu wiszijoegolub lotu na duzych k"tach l1staroia wirnika nosnego.

- 91 -

TIl. tyoh pr~dkosoi musimy prowadzi6 obliczeni8 za pomoo~ wZQraw /7/ i /8/.

stosunek oporu szkodliwego do aily no{mej obliezymy se wzoru

/10/

gdzie

f = 0 1 n2 - plaaka plytka 0 r6wnowaznym xszk

, opcr-ae ,

Stosunek oporu "wznoszenia" do ally no sne j obliczymy wyohodz40 z nast~pujijcej rawnosoi

lub

/11/

P Poniewaz Q • _rt ,Z __ oos iii W

w

, zas V = sin 9 w ' otrzymamy

(~) \~ tg 9 w

y w

Jesli 9w s. n1edute, to powyzszy sto8unek motna zSst4pic stosurtkiem V ' tj.

/12/

/13/

Przy opadanitt Smiglowoa sl~a o1~tko~oi zmniejsza moo D1ezb~dnij do lotu i stosunek /13/ staje si~ ujemny.

Pozostaje jeszoze do wyznaozenia stosunek oporu prof11owego do ally nosne~. IV tym celu musimy najpierw wyznaczy6 k~ty ustawienia lopat orez strumien przeplywajijcy prtez wirnik nosny. Zakladsj4c, te lopaty maj~ zw10hrzenle 11niowe wg wzoru

- 93 -

/14/

gdzie 6)1 =< 9 k - a 0' stosunekoporu profilowego do 8i1:y nosnej mo~na obliozy6 ze wzoru

+ ~ ['f'sA.Qt 'f6 A. 80" 'f7A.81+'fBS;+ 'f98081+'f10S;] C)c(.

gdzie, wartosdwsp6l:czynnik6w If i podane s~ w tabeli 1, zas wsp610zynnik oporu prof11owego przekroju LOpaty wy· ra~a si~ wzorem

/16/

Dla okreslonego smiglowca, lec~oego Z dan& pr~dkosciij nB danej wysokosoi, wszystkie parametry w r6wnaniu /15/, opr6cz A.. i 9, s~ anane , Przy wyznaozeniu A, i 9 nalelty skorzysta6 z nast~puj~cyc:h r6wnan dla oiE\,gu :

kt

~ = 01 A. + c2 90 + C.\ S" e-..:.St...

0¢

/17/

";{artosci liczbowe wsp61czynnik6w 01 podane 51:} W tabeli 2 Tabela 2

; t= 7,5 S",O,97
,
c. }LcO 0.05 Q10 0,15 0,20 q25 o so aU o,ltO 0/15 qso
l. , ,
c .. o,lfVOIf °t~711 qlt7!O 0.1.(762 0. Ii 807 0,11868 o,lj9lf'l qS038 O,S152 0,5286 q5~1f5
C1 O,3O&t2 qa051t 0.3090 O,!1Jj8 0,&229 qssss o,~60 q3612 0,3790 q3996 eVt2!1
C, O,2'21~ Q2.219 q2237 q22b7 q2~10 0.1166 qZlt';7 q25~3 q2627 O,2'71t9 0,2892 r-- - 'fab<l).a 3

-1;;w~i-;;~ 3.Y~~ik6;-~-~;:;- :t'o;~a!li~/1 B I --------------------------,

f--. -----------------: f = 7.5; B = ':),97/ '. I

2t I... o .0 . I -,.-- I -----,------.. . I

t- i r,--= : ,05 0,10 [0,15 I 0,20 to 25 Tc~o . ---~. 1"----. I

It . n r...,.-----I----.,.--J-.:...:....,.- 1 - -+ .. _~_ '_' '. .' 0.35 I 0,40 , 0,45 1 0,50

~_1 1[),4704 1°,4739 : O.484~4 ro,501BTO,5265 I a 55B5To 5982 -064~- -----1.---- __ 1

I H--ro-30.;-:T---~--:--· ------~~...:......!..-:.-..L.:.:-- . I , 57 10,7015 It 0,7662 IO,8J99 I

2 I' .. • 0,3112 : 0, ))24 0 36l;i5 I 0 42"~5 • 0)' . I M I I

t-,;--j----'j--------t---- -' '1'" I , .... 9CO, 0,. 5, 870,6(lS~ : 'c, 32Ja : 0,935911,170) 1 .

~.22131 0,2264 ,0,2419' 10,,2581 I 0,.)059 : 03562 r 0 420;+-O 50 I· I -+-=---! I

I Xc lC; I -~-~t-.:.-~---+~- t •. I ' 03 1°,59751°,7144 10,8536 I""

1. 11 I 10,0023 10,0093 10 0216 10 03991 06 .' ---r-----.-- r I.t>

T Ott .--+-~}---- ' _I-=-, 1°' 56 :0,1000 1°,145°10,2029.10,2762103576 II

I to I C 00 !..... ---t----- ~. I' 1

t---L-+--- I ' 33 1 0,01]6 10,0316 : 0,0584 I 0,0958 I 0,1450 0,2116.1'0- 2959 I 0 .":~*0~5J-57-'

t a- c 10 I .j---~-----4----t --L- • I t· .... """', !

W __ ----L~~~~~2 10.005~J~~~~:~:~~Lo,o~~~~ 0:~~~~~~~9t:;,1457_l~~~951 I

Tabe-ls. ~.

%;5 ~0,5000- --
0,50:38
-
'Xo& 10t5667 0,574)
-
x'z 10,5000 0,5056
,....-; I, 0,25)2
~O.2500
k~ '°.1<000 0,4046
-
:t. 10 1&57 o 1584 - 96 ....

i dla momentu przyspieszaj~oego

kW\ . I 2 . 2. I . ae pvtysp -~" % + 1(: ~&CI +3C,la.G1+ OltJrso t at,9091 +7R.91

G~

(')c(.

Wartosoi wsp61cz'Ynn1k6w ~ podane Sll w tabeli .3 oraz dla momentu op6zniajflQegIJ

k

m cri." '" 'X." 8'0. t~1[ x.zA.+ "J90+ ~1j(i)'1] + a

/18/

+ 0'2 [x.s ')..,2+ 'X6"'9+ X,7"'9"t 'X.Se!+ t X,990 9" + 'i."CI e~]

/19/

Wartosci liozbowe wsp61ozynnik6w X 1 podane S4 w tabe11 4. z,r6wnan /17/, /18/ i /19/ "JD.ika, ze kt 1 km SI\ funk-

C jam! A." 9 1.f, t ~.

kt. = f (~I 9 I )A- ) \em= F (,,-.9.)4)

A~eby wyznaczy6 z tych r6wnan ~ ie, musz!i by6 znane r » kt 1 km"

yi kt s~ wiadbme, zas ~ reprezentuj~y oalkowity moment obliozy6 od razu nie mozemy. Musimy najp1erw wy-

znaczyc op6r Pl"OfilOJY.(p) .. '

D~ obliozeniastosunku ~ p nalety zaloty6 kilka war-

tosoi km' dop6kl w8rtos6 momentu nie stanie s1~ r6wna su.mie wszystkioh ozynnik6w wohodz2!lcyCh do Wzoru na oalkow1ty moment.

Kolejnosc ob11ozen pow1nna bye nast~puj"08:

1 .Zakladamy kilks wartosoi km 1 wyznaozamy ~ 1 9 , raZwitlzujl\C r6wnania /17/ 1 /18/ lub /19/.

2. MajElo p),,1 Q wyznaczamy za pomcca r6wnan1a /15/ war-

tes6 (.;).. p

y p .. -x

3. Za pqmoc~ r6wnania /4/ ob11czamy ~ •

, Y.

4. Z r6wnania /6/ obliozamy M, nastflpnie przeohodzimy

do wsp6l:czynnika km',