RCAO INI

ROOM
 Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaexedit34albe
 D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS RPISCOPI, ORDINIS PR/EDICATORUM,

OPEHA OMNIA.
 JN EOCTOMO CONTINKiYITR :

1° < oiii|H-mliuiii UlCOlogiCU! icritutfa in Mpliin liliroft fli{£CMlllU).

- 1'i-iiiin pnr.s Siiniiuu? ile < rcnlurlw.

 B. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRiEDICATORUM,

OPERA OMNIA,
KX SDITIONB LUQDDNBNSI RBLIGIOSB CASTIQATA, ET PRO AUOTORITATIBUS
\D KIDEM VI I.HATK VBRSIONIS A.COURATIORUMQUE

PATROLOOIJ IMIIM RBTOOATA, JUB B. ALBBRTI VITA \r BIBLIOORAPHIA SUORUM

OPBRUM v PP. QUBTIP BT BCHARD BXARATIS, ETIAM RBVISA BT LOCUPLBTATA

C.ll! X IC I.MtUHK

Steph. Ciss. Aug. BORGNET,

Sacerdotis dicecesis Remensis.

ANNDBNTE IfAYENTEQDE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOJ.UMEN TKIOESIMUM QUAHTIIM

PARISIIS
APDD LUDOYIGUM VIVKS, BIBLIOPOLAM KUITOHKM,
13, VIA VULUO UICTA DELAMBHK, 13

mdcccxcv
TC

0CT2 1

144
 D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI,

ORDINIS PRiEDIGATORUM

COMPENDIUII THEOLOGICH VERITATIS

IN SEPTEM LIBROS DIGESTUM '

AD EDITInNKM VENETAM 1492 EME NDATAM.

PROLOGUS.
Veritatis Theotogicse sublimitas, cum sil superni splendoris radius illuminans
intellectum, et regalium deticiarum convivium reficiens affeclum, de magnorum
Theologorum scriptis breve compendium colligere dignum duxiiquo et evitetur
mater fastidii prolixitas, et tamen ad investiganda plurima, via detur, et occasio
sapicnti.

Theologia certe scientiarum est princeps omnium et regina : cui arles cssterx
tomquam pedissequae famulantur. Namdenaturis rerum ilta solum recipit ad
usum suum, de quibus sibi speculum fabricare vateat, in quo conspiciat condito-
rem. Hsecest scientia scientiarum, quae super omnem speculationem phitosophi-

boc opere vide Bibliographiam Opp. B. Alberti,Toin. I, pag.XLlV: LdjeceruntEdito

Lugdnnenses scilicet, baic tomo (.XII i
opusculum celebre cai titulus Compbndiom Thbologica
Vfritatis, cajus prologus Veritatis theotogicx sublimitas, etc, qaia scilicel plures autiquiores
eilitiones, etiam in Incun. typog. Alberto Magno asserunt: qaia tamen S. Antoninas disertis
bis Alberto abjadicat, nec ejus meminerunt antiqaiores Pignon el Valleoletanus, nui-
noriuii Alberti operura indice resecandura ei expungendum videtur. u

XXXIV i
 ,

'

'
eam extollitvr, etdignttate, a( ulih antef
moralem dt tingu P
phia, cumin naturalem et ration et

quidem naturatis, lia

n„ ,, conciu hominibu non tamen <i>

mo \icet doceat acqii irdina/et non tamen docet a<

ritatem \ \

(w Do etenim Oeun /- diabolo >

dare u< est divinorum pigmentorum apoihea />•> ""* " /""""
quoquethesaurusestd terabilis tupei aurum ettapidemi muUum.
ii,

u, est fons, deloco votuptatit < i

sum
Denique prsesens scriptum in septem libello

materias rubricis propriis assignavi.

Primus est de natura Deitati
Secundus, de operibus condUorit»
Tertius, dc corruptela peccati.

Quartus, de humanitate Christi.

Quintus, de sanciificatione gratiarum.
Sexlus, dc rirtuie sacramentorum.

S otimus, de ultimis temporibus et de pcenis malo um t

ac pi •

quia ign ans /

Sicubi ergo in hoc scripto deviaci, parcatur mihi, \

l cujus honorem, et B *
**-
recte processi, laudetur gratia Jesu Christi, a

/ris ejus praesens opusculum compilavi.

 :

r.UMPKNDII TIIHul.oe.lC.i; VERITATIS 1.113. I. 3

LIBER I.

DE NATURA DEITATIS.

S cundo, Deuin esse Scriptura loqui-

tur. Psal. lxxxix, 2 : A sxculo et usque
in saeculum tu es, Deus. Exod. m, 14:
GAPUT I Qui est, i/i/si/ me. Joannes Daraascenus :

« Videtur omnibus principalius eorum,

Quod Deus est. « quae de Deo dicuntur, noininibus esse,
a Qui est. »

Tertio, Doum essc rcruni comparatio

Deum esse multis modis ostenditur. ad ipsum faota indicat. Tam vorum oniin
i
enim lides recta testatur, sacra Scri- esseDcus habet, quod nostrum osse suo
|)tur;i loquilur, comparatio rerum ad coraparatum, uihil est imo Dcus suo :

ipaum Facta idem indicat, Sancti praedi- prxsentiaii essc dat oninibus rebus csse:
cant, creaturs clamant, ratio naluralis ila quod si sc rebus subtralierct, sicut de
dictat. nibilo facta sunt, sic in nihilum difilue-
Primo igitur Deum esse Gdes teslalur rent universa. Gregorius : « Omnia bu-
quia fides Catholica credit Deum, credit « mana, quse jusla, quae pulchra sunt,
iii Deum, et credit Deo. Credere quidem « Dei juslitiae et pulchritudiui corapa-
Deum esl credere ipsum esse. Credere io « rata, nec justa, uec pulchra sunt, nec
111 e.-t credendo Deum amare, et « omnino sunt. »

amando in eum membris

ire, ac ejus in- Quarto, Sancti praedicant. Anselmus in

corporari. Credere autem {)>>> > st cre- Prosologio Credimus te, Doniine,
: «

dere verbis «'.jns. Primum et lertium bo- o esse aliquid, quo uihil majus cogilari
norum et malorum esl : sed secunduiu « possil. » Dionysius « Esse oranium est :

bonorum lantum quia Deum, : credere « supersubstantialis divinitus » sed boc :

et credere Deo bonis et m;ili> est com- intelligitur causaliter, non formaliler.
mune sed credere in Deum bononnn
: Pra terea, sicut dicil Anselmus, illud
specialiter est. Deus itaque solus hab it raaxime babet esse, quod maxime distat
tuin. Illml enim perfcctum est m n esse, quod scilicel uon habet non
;i

cujus nihil esl extra ipsum. llnde qn i ;i posl esse, uec esse post non e
-
Qostrum habet aliquid extra se, im-
-- •
ncc potesl cogitari uon esse.
perfectum est. D< oim oobis aliquid, Deum esse creaturae clamant.
Quinto,
quod de nostro esse jam praeteriit, vel Omnia namque suo raodo dicunt: Quo-
quod hilurum est. Divinum aulem uiam ipse IVcit nos, et oon ip>i nos '.

cum sirnul sit, perfectissimum est. [pse cuiin Deus cst vox naturse, qua om-

1
P-iil xcix. 3 : lp>e fecit nos, el non ipsi nos.
 1 : i i

i n M i' M IG ORD l'i! ED.

ni i pulch I intur ip om pul( |

iii ii iii . duli iadu i num< i ommunii

ii mu iii , p u ra p u i m , f u i

iii 1

1
1 ilnni, iii qui t«9i i,i d f.il-

turoB ', i iii \ i.i '• '"ir |uia io luron lla

iual iliiin, quo • lur. poti »1 liei omnino

l nde Aposlolu* :
I idemm nunc j

culum, u ;i/ti>(r\ [dem: Invuibi- indum autem,quod unutn) »umi-

//,/ ipsius, D ea quse facta lur, proul eut priucipium uuin
sunt, intellecta, conspiciuntur*. Deo m lo, proat
i,,, li.iiin ratio naturalis di- ertitur cura ente, el I»

clat, quaa per elTectum in i >nem nit, p quam alicui creaturse : qo

causffi pervenit. Omne namque i- cum unum sil indivisura in

tuin indigel alio ul sit, et iterum illud sum ab aliif D lo, nihil <

alio ut sit, ita erit in infraitum procederti, in quo non intelligatur aliqua divteio,

vcl erit ibi circulus, ve\ pervenietur ad rel a tualis, rel polentialis. Cum enim
aliquid, quod sil causa omnium. Circu- unilas, vel numerus aliquis de I' di-

lns autem non esl in rebus singulis: citur, nihil ponit, ut quidam dicui
quoniam oporteret aliquid esse prius, et lantum privat. Unde cum dicitur, Di

posterius seipso : nec eril processus in unus est, intelligitur, quod non sint

iiiliiuiiiiii, quia universil is causatorum plures.

lota causata est, sive sit finita, sive inli- Miquid auti unum tribus Uo
nita : ergo indiget alio, ut sit, quod eiit modis, scilicel vel pluralital - adum jJJ/
extra universitatem causatorum, el hoc species diversas, sicul Angeli, et stel

Deus est, a quo lluunt omnia. qu e sunl unum gen - differunt

1

Bpecie : vel mutabilital undum quod

unus bomo plures dicitur, qui
sanus est, m . . modo dives, mo
pauper. Vel propagatione, mdum
CAPt 1 II. mdem speciem, pront homo plurcs
'
in tiliis, (jui pro lur ab ij»so.
Quod unus Deusest. - ,1 oihil praedictorum in Deo -
-

De primo enim contrarium habemus

in symbi lo Athanasii « Haec est Bd :
-

1'iium Deum esse ostenditur auctori- « Catholica, ut unum Deum inTrinitate,

tale. Unde, Deuter. xxxn, 39: Videte « et Trinitatem in onitate veneremur. »
quod ego sim solus, et non sit alius Deus liv secundo, Psal. ci, 2~>. Ipsi peribunt,
prseter me. Apostolus, ad Ephes. iv, .">
tu auiem permanes. Bernardus: « Non
Unus Dominus,una f/dcs, unum baptis- « ex tempore alterationem habet Deus,
ma. Boetius « Si dici potest, unissimus : « nonexsubstautia alteritatem. >• Leo Pa-
« est » id est, semper in uno modo, nihil
: pa : « Simplicis divinitatis nataras nibil
in se, nisi se habet. Hoc vere unum « addi, aut minoi potest. » De tertio. Psal.

est, ia quo nullus est numerus, nullum lxw. 10 : Non eril in te bcus recens.
in eo aliud praeter id quod est. Recens, id est, r.etuttr formatus, vel na-
Idem oslenditur et ratione: quia sim- tus.

1
Cf. Sapient. vn, 26. 3 Ad Romara. 1, 20.
* 1 ad Corinth. xui, 12.
 COMPENDIl THEOLOGICiE VERITATIS LtB. I. _

Divinitatem triagenera hominum mul-

tiplicant, scilicel idololatrse. Psal. xcv,
5 : Omnes dii gentium dxmonia. Ne-
cromantici, qui attribuunl virtutem cha-
racteribus, et hujusmodi stultitiis. Carna- CAPUT III.

les homines, ut gulosi colentea ventrem.

Apostolus : Quorum Deus venter est 1
.
Quod umim solum principium est.

l.t avarij qui super omnia pecuniam

ainani. Apostolus : Avaritia, quod esi
idolorum servitit Deus est, sic unum
Sicut unus soius
Deouni- Est itaque in Dto vera unitas propter solum principium est quod ostenditur :

simplicitatem, immutabilitatem, et sin- < multiplici ratione.

gularitatem, et propter unitatis creatai Primo sic, quoniam si duo principia
siiniliiuilincin : quia sicut unitas a nullo sunt, uhum scilicet summe bonum, et
descendit, et omnis pluralitas ab ea de- aliud summe malum aut eommunicant :

fluit, sic Deua a duIIo, et omnia nl> i pso. in existentia per se, ut Socrates, et Pla-
nita» a Item, sii ui unitas de se -imiit uniia- to, si siinul sunl, in esse communicant,
i Mroab * em » ita Deus Pater de si _ _nit alterum autnon. Si non, ergo alterum illorum
,ute
se, ut dicit _ugustinus, id est, alterum erit ens per aliud : et ila non erunt duo
similem sibi, vel alterum a se, scilicet principia. Si sic, cum existere sit per se
1'iliuin. bonum, malum autem j»lus esset malum,
llitc nomen, Deus, tripliciter accipi- si non haberet illud bonum, ergo non
tur. BCtlicel naturaliter, adoptive, et nun- est summe malum : quia si esse per se
cupative. Primo modo soli Deo conve- haberet, hoc ipsum
quod est bo- esse,
nit. Secundo modo convenit bonis homi- num, summe malum essc non sincret.
nibus, qui divinsa bonitalis participes Praeterea, ln creaturis quatuor inve-
Bunl per gratiam providentia?, vel do- niuntur, scilicel multitudo, ordo, imper-
ctrinam, el potestatem praelalionis, et fectio, el secundum quoillibet
connexio :

potcstatem miraculorum. Psal. i.xxxi, istorum probatur unum tantum esse

ti Ego
: di.ri : Itii rs/is, n f
filii Excelsi principium. Omnis multitudo secundum
omnes s . Tertio modo dii dicuntur idola, Dionysium, ab unitate trabit originem :

solo nomine : quia res nominis, -ii- ergo necessc esl omnis multitudinis
licel divinitas, non convenit. Primo illis unum esse principium. Ilem, omnis or-
modo non habel plurale boc nomen, do cum habeat prius et posterius, opor-
Deus, per se, cum sii unus sdus verus tetquod unum habeat principium. Item,
Deus, nec divinitas recipiat distinctio- Becundum Boetium, omne imperfectum
nem : s< 'I secundi . el tertio modo plura- ab aliquo Bimpliciter perfecto trabit ori-
Le habet. ginem, ethocesl Deus noster. Item, om-
nis connexio diversorum, causam habet
suae connexionis, el conservationis ali-
quod unuin : el li<><' esl Deus.
[tem, Si i ssct unum sunime malum, a

quo omnia mala esscnt, scquc rctur quod

undum corjtus Christus essct ab ill<>

malo principio, cum in eo fucrit malum

pcense, quod absurdum est dicere.

1
Ad PhiUp. iii. 19. i r,f. Joan. _, 3*. Cf. etiam, Kxod. vii, 1.
' Ad Ephes. y, 5.
 ( 1 1 .

h \l l; M \<, OW) IT. 1 I'.

Kx pnrrl t, <
1 < •< I I >< I; .ii. \ in I •
t

ummum, pi imum el um m lum adaptt '"" "iii . '" '/"" ' la

|

ipium iniii i ii I l paft '• \<l

~
lion ali- 1
.
lal . i\ Itaqt

pet l>< "iii , id < 1

i iiini noslra ma D na
_ i. rnae mei <'•' ia, quam |
Primo
tnitui / "/' r pci sonalitei
< \l'l I IV modui Boli pa I
funio niodo,
icel i •
demptione, non Bolura effi •

Quod Potci Bed etiam per ministerii exhibitionem

S imitur i tiam |" i lona
dua Boli Filio i onven undam qaod
I Itoi 1 1 Patrem esse, per hoc osten-
1 1 1 1 1 modufl redemptionii fuit per mortem
dilur, quod cum Deus sit potentissinius, Filii. ' l .iln modi Iribui per-
sapientissimus, el optimus, potest, scit, Bonifl simul niunt : quia ind
et \ ult se Bumme communicare : hoc au- siint op ra I nitatic nifl foi |uia

tciii csi . alti ii majestal - Buae plenitudi- illorum modorum it alicui per-
1
A:
«tio.
i)i iM dare '
: ergo Deus Pater ab aeterno sonae per .i|*j»r «*|>< m
Filium sibi aequalem genuit, cui divini- i II itionem nota quatuor [»• -

tatis su;i' i
ssentiara communica> it. I>i> it positiones in quibus rit :

ciiiin Dorainus in Lsaia . Si ego, qui ge- utrum essentia div

nerationem cxteris tribuo, sterius
sterilis ero n tur. I'i iiii i I
-
- neral essen-
Quasi (lic.it : Non. tiam. Secunda est, Essenl . ral j
er-
r-rmni- Pater multipliciter Bumitur. Dicitur sonam. Ti iaesl I'. - _ _ n-

BuuMiur.
onnn pater aetcrna _• ni ratione. Isa. liii, ti.un. Quarta est, I' _ nerat perso-
8 Generationem ejus quis enarrabit V
: nain. ll.iium propositionum tres pri_D

Praedestinatione, \d Ephes. i, 2 et 5 : falsae sunt, quarta autem v. - . Est

Gratiavobis et pax a Deo Patre nostro,. . enim regula in Theologia, qur.d essentia i.esuia
_• !• Tb
gui pr&destinavit vos in adoplionem divina noi erat, n< - eratur : di-

filiorum. Creatione, Deuter. \\\ii, ii : odum lamen est, quod 1'ater virtute

Numquid non ipse est pater tuus, quipos- ssentiae existenti- in - - srat : et

sedit te, et fecit et creavit te ? Fecit, in- quod Filio per _ nerationem commuuir
quam, secundum corpus, creavit secun- catur essentia, sicut et Sjiiritui sancto
dum animam, possedit secundum utrum- per processionem.
que. Redempiione, Isa. lxiii, 16 : Tu,
Dominc, pater noster, redemptor ttoster,

n s.rcnlo nomen tutnn. Sacramentali re-

generatione, 1 Petri, i. 3 : Benedictus C _PUT V
Deus et Pater Domitii nostri Jesu
Christi, qui secundum misericordiam Quod Filius cst.

suam magnam regeneravit nos. Fidei

instructione, Joan. i, .2 : Dedit cis potc-
statcm fiUos Dci ficri, his qui eredunt Quum sint correlativa Pater et Filius, Reiatione
'"
in nomine cjus. Gratia? adoptione. Ad per easdem rationes ostenditur Filium t q^°'J

1
Ad f.oloj?. ii. 9 : In ipso inhabitat m '-
T-a lxvi 9.

nitudfi ilirinitfitin wporalit

 COMPl-NDI! THKOI.OGICjE VI.KITATIS IJB. I.

. per quas osiensum est Patrt m lem essentise, ul cum dicitur : Filius

esse. natua de patre. Quandoque transubstan-

loiana- Prseterea, [nter omnes emanatioi liationem, ul cum dicitur : CerpusChri-
perfectissima est generatio, qua genitus sti lit de pane. Quandoque ordinem,
assimilatur buo genitori, quod emana- cunduin quod creatura dicitur Seri <lc

liones alis non faciunt. Cum isritur co- uihilo.

piosissimo fonti bonitatia competal ema-
oatio perfectisaima, constat quod perso-
na. (jui Pater est, qui est fons totius bo-
nitai aerat Filium sil>i aequalem, cui CAIMT VI.
oommunicat sure plenitudinem majesta-
\\<. Filius est imago Patris.
"ilius dici-
lur multi- Ali(]uis est Glius Dei per gratiam unio-
pliciter.
nis. ul Christus homo. Aliquis per ve-
ritatem uativilatis, ul Christus in quan- [mago triplex est, scilicct aequalitatis, i maK o tri-
|,lux-
t uiii Deus '. Aliquis per adoplionem, ut Primo nio-
imitationis, reprfflsentalionis.
sancti \ Uiquis per creationem, ul quae- do Filius esl imago Patris. Secundo mo-
vis creaiura. Oe Filio dicit Alhanasius do boino factus est ad imaginem Dei '.
in altercalione contra Arium, quoil ipse Terlio modo mundus dicitur speculum
dicilur sensus, quo omnia cogitantur :
creatoris.
.. . .
, . .... , lmngo rela-
sapientia, qua cogitata disponuntur :
Nota, quod imago relative dicitur ad \\ v % ,ij c ,.
lur
virtus, qua disposita perficiuntur : Ver- illud, cujus similitudinem gerit, et ad
-

bum, quo perfecta nuntiuntur : lumen, quod imitandum facta est. Hoc autem

Sai ientia
1'utn?.
quo nuntiata clare-eunt.
Pilius ergo Dei dicitur sapientia Pa-
continu;it
speciem, el
dupliciter
'

signum
:

speciei
aut
....
quantuin
imago
: el sic
ad ,
Imaijo ho-
miuia, quo-

Iris, non quod Pater sit sapientia geni- lioininis est in filio suo, qui ipsum in { ^ „ lin ,
BUO
ta : sed quia Pilium genuit, cui appro- humana specie, et Ggura imitatur, et

priatnr sapientia. Unde Pater dicitur om- hfflc est perfecta imago. Aut quantum
nia lecisse in sapicntia, id est, cuni sa- ad signum tantum, et non ad veritatem
pientia, quai esl Pilius : quoniam indivisa speciei, sicut imago hominis cst slatua

suut opera Trinitatis ad extra. lapidea, e1 haec est imperfecta imago.

>e praano
ilioae in.
Unde haec praepositio, in, notat sub- Primo modo lilius est imago palris, sic-
auctoritatem in Filio, qui boc ipsum ha- ut innatura communicans, Secundo mo-
bet a Patre, quod res creat. Generaliter do imago Dei est in bomine, licet minus
enim verum est, quod quidquid habel perfecle. Tertio modo mundus «licitur

persona, vel operatur, hoc habet ab eo, esse speculum Creatoris.

a (juo est \ Esl igitur imago, non ad imaginem,
>e prtepo
«iliniie de
Qualiter autem Filius sit de Patre, sicut liliu^. Nam hfflc prfflposilio, ad,
nota, quod luec pra?posilio. de, quando- dicii imaginatum et
distantiam inter
que notat causam efficientem, ut cum imagioantem, hoc autem non cadit
dicitur : Christus conceptus est >\r Spiri- in lilium undc bene dicitur imago pa-
:

tu sancto. Quandoque causam materia- tris, imag nem.

sed non ad ;
Et ( st

lem, ut cuni dicitur : Christus natus i st imago ad imaginem, sicul bomo, el An-
de Maria Virgine. Quandoque identita- gelus \ Et est aliquid non imago, sed ad

1
Cf. Malth. lil, 17 ot xvii, 5 ; I.uc. ui, 22 ; ad 3 ; Psal. cni, 24.
Galat. iv. 4; Sapient ix, 5; I.uc. i, 32; ad • Cf Joan. viii. 26.
.

Debr. i, a ; Lnc. i, 3.'i ; Joan. i, 14. •

Cf. Genes. i, 26.
'
Cf, Sapient. nu, 3 el i ; Psal. n, 7 et cnc, Sapient. ?u, 26 ;
ad Colos». i, 15.
 — i

R D M B M \'.. ORD l'l: I

.111. iii, ui mundu hi< . qui pi prie fi Pi ini ilii i >

i

iimii ' I' i fjiio

lori quiu liccl I i inil '

'

ii .11 l.iin. lni , n PJUS, l

ni hom i i. iip n mundui ad im*« n im painrn .

- un-
.
i, 1 1 i
mi . [)eu 1 1 1 • i • I Spiritui iim ii quaa pi

|.| ii ii. .ii Ii.iIm.iI, ,mI i

UJUI -iuiililihliip iii ilin il

, i, ,iiin i
- li, ei i*l , i
"'ii I -' militudo Pati '.I nim
iiii nii.i, ni (ilius, el iii in personn .ili I P
ni homo, el tngelui : el eil imogo fa- quod uon accepil Spirilui isncti P
.i,i, ni sl iiu.i Herculis, qua? ipsum re* tre, licul Kilius. I

prajsentat. turarum, quce per ruin producunlnr, <

l.\ his patet, quod esse imaginem, »ic est portans omnia rerbo rirto
convenil < ireatori, el creatur». < li eatoi i ro

quidem, imago Pa-

quia Filio, qui esl Propter primi licitui I I

Iris *. Creaturas vero convenil lam cor- Patris qooniam p

: liir boi

porali, quam spirituali, quam etiam com- tat m, el suromam Patrii liberalitatem :

positao. Proprie tamea loquendo dicitur, qni oihil habere voluit, quod I

quod creatura corporolii esl Creatoris non commui Istud esl Verbum
vestigium. Unde Aposlolui : fnvisibilia B?ternalitergenitum,temporaliterprom
Dei,, .. per ea qum facta sunl, etc. '. Ibi Bum i Prophel tpostolia prsrdii

ha?c praspositio, per non dicit medium y

tum, ab Angelo in incarnatione nunl
disponens, in quantum creatura consi- tum.
deraturinse : sed excitans, in quantum Propter secnndam dichur Filius imajj
!

similitudo Creatorii : quia non dis- Patris. Quamvis enim tres persons lintTmperi

ponil ad cognitionem Creatoris, imo per aequales m teternitate, ni - lae.

talemmodum potiui impediret cognitio- testate : lamen Pilius dicitnr potius ima-
iDter Grea- nem, eum inter Creatorem, et creaturam go Patris, quam Spiril - - nctus : qsia
creaiuram major sit dissimilitudo, quam Bimilitu- non Bolum hab nvenientiam intus
(h^iiniiitu-
cj 0> c rea tura vero spiritualis dicitur cum Patre in i ntiae identitate, sicut

Creatoris similitudo. Ezechiel. xxvni, Spiritus saactus, sed habet etiam eonve-
12 : Tusignaculum similitudinis, etc. : nientiam extra cum 1'atre : quod
inAngelo
expressior
e} Q ^ i
•
j Angelo propter na- i '
sicut a Patre lpr< cedit I i! .- - et a Fi-
Biuiiiitudo. turae simplicitatem expressior esl -imili- lio Spiritus sanctus, sed a Spiritu sancto
tudo ad Deum, quam in homine. Crea- nullus. >'am secundum rationem intelli-

lura vero composita, id est, homo, di» i- gendi, rcspectus liujusmodi relationum
ii .ino ima- t imago Dei. Genes. i,
nr 26 Faciamus : sunt extrinsecus existentes, quia potiu-
go nniia-
i

nominem ad imaginem et similitudi- ab aliquo sunt, quam in aliquo. Intelli-

nem, etc. e1 hoc ideo, quia in homine : gentia enim relationum ad hoc, ad quod
inveniuntur plures trinitates, quam in refertur. aliquid respicit : unde si patrem
Angelo unde quoad hoc potius : dicitur non habeo, Slius non sum, et e con-
imago Trinitatis.

tiam, sicut
Filius 11
Dei possidet triplicem excellen-
innuit Apostotus, ad Hebr.
vei

Patris,
-

Propter *

I ad
tertiam
Corinth.
dicitur
i, 23
Filius
et 24
virtus
: Xos
FlllU5 D<
virtu
tns.
pi|

i, 3: Qui cum sit splemlor glorise, et autem prcedicamus Christum,... Dei vir-

figura substautia? ejus, portansque om- tutem, et Dei sapientiam.

,
1
Cf. ad Coloss. i, 15. Cf. ad Hebr. i, 3.
5
Ad Roinan. i, 20.
 COMPENDII THEOLOGIGiC VERITATIS Ull. I. 9

Invenitnr etiam imago Trinitatis in sanetus amor, in quantum ipse est nexus
nobis, videlicet in memoria, intclligen- Patris, el Flii. Paterenim et Filius dili- PatwetFi-

tia, voluntate : vel in mente, notitia, el gunt se amore ab eis procedente, qui °** e gjj£
t

amore : in quibus per ordinem Patri, et non est Pater, nec Filius, sed Spiritus "tui »anc-

Filio, et Spiritui sancto assirauamur. sanctus. Dehoc nexu dtcil Augustinus : p a iri
« l'st ineffabilis quidam complexus in

« illa Trinitate, non genitus, sed genito-

« ris genitique sua"\ itatis ingenti largttate

i \1M I VII. « perfundens oranes creaturas pro captu

« earum. »

Quod Spiritus sanctus est. Exemplariter quoque dieitur Spiritus Amorpro-

sanctus amor, quoniam amoris gratuiti, pa tre et
ll110,
ijui rst in nobis, Spiritus sanctus non

Emonalio Fnunatio dujtlex est in divinis. Fua soluiu causa est ellicieus, sed etiam
dupi..\.
p er modum naturaa, el baec esl generatio, exemplar, atque linis. Amor enim <jui

undnm quam Filius est ;i Patre. Alia est in nobis, esl a Spiritu sancto efficien-
est per modum b«c est voluntatis, el ter, et hoc in quantuin ipse Spiritus
procesBio appropriata, proprie vero dici- sanctus est Deus. Exemplariter autem
lur spiratio, Becundum quam Spiritue est in nobis, in quantum ipse Spiritus
Bpirjtua
.41). I •
sanctus est a Patre, et Filio. Idcirco au- sanclus est lnrocedens per '
modum amo-
et tem ltar emanatio per modum voluhta- ris a Patre, et Filio. Sed fina'iter est in
ilio.
tis esse dicitur, ijuia Sjuritus sanclus nobis noster amor, in quantum Spiritus
amor est*. Amor autem secundum vo- sanctus, a quo amor noster est, habet
lunlalem est. rationem primi boni, in quod tendit
Procedit autem Spiritus sanctus a I'a- amor noster.
tre mediate, et immediate. Mediale, quia Notandum, quod amor, qui est Spiri-
I
us ipsum spirat, qui hoc habet a l'a- tus sanctus, ex modo procedendi est
hre : immediate vero, quia ipse Pater ip- nexus, scilicet Trinitatis, sed propter ip-
sum Bpirat. sam processionem est distinctus a Patre
et Filio : propter naturae vero divinae
jierfectionem est persona, et supposi-
tum : propter divinam vero simplicila-
CAPl T VIII. triu est ij)si> Deus, et summc bonus. Igi-
tur Spiritus est amor, quo Pater, et Fi-
Spiritus sanctus nmor Patris et Filii cst. Hus se diligunt,
Cuiu autem dicitur, Pater et Filius di-
ligunt se Sj)iiitu eancto, dujdiciter ex-
Spiritus sanctus amor Dei est, et hoc poni potest. Primo sic, diligunt se Spi-
trijdiciter, videlicet cssentialiter, perso- ritu sancto, id est, amore, quiest Spiritus
naliter, et exemplariter. sanctus, secundum hoc propositio est
et

Essenlialiter Spiritus Banctus dicitur vera. Secundo sic, diligunt se Sjiiritu

amor, in quantum ipse cum Patre et Fi- sancto, id est, per Spiritum sanctum,
lio unus Deus est Ipsi enim trea in vel per amorem, qui est Spiritus : el sic

quantum unum sunt in essentia,diligun1 non est concedenda : esael enim intelle-

se amore essentiali, qni appropriatur clus,quod Spiritus sanctua essel princi-

Sjnritui sanclo. pium in Trinitate, quod falsuiu esl (juia :

Personaliter vero dicitur Spiritus a Patre Filioque procedit quia non est :

1
Cf. Joau. xvi, 7 et xv, 26.
 1

III h. \l I', M \i, OHIl l'l: I h

ibi aliquid i
i
• uju formali
principium I i '111111 regula, ll- ! l;l. I .

ijn.nl li .... 1 ,
, Bcmpi 1 dii il 1 atin -
tei : ii.iin omm
nem pi ini ipii \\\ alii ujui \> nili.i rente agcnti, ijun [>ium
loi utione icul quando dicitui Patei endi, H foi m
opci atur . 1 .1 1 111 bi por Kilium : ibi enim luin <-i i.iiii n quod S

notatur ratio pi im ipii in Kilio reaj e< tu -.1 ii' 'iuin

opcria. Similiter ha?c 1

•
m edilur, I iliue bonura quia Spi
opi ratur per patrera nara ibi 1 atio prin- ••i |<i iroura bonum ;
'•
in non
cipii 111 Patre est, <•! Ii"< duplici reapectu, datur aine priori.
acilicel re ipectu Filii, el 1 u ope- Praeli nnura
: 1
per amon m ' ium 1 rgo a hil •
reatum sit

unuiii in divei sifl parti< ulai ib

quod membra 'iiur

ano amore increato, qui . itus

CAPUT IX. Banctu

Pi .. <|iii.i - <
undnm tuguMi- T-.lum OM
Spiritus sancius charitas, ti donum niiin. lotum malum boroio nti
sanctorum est. fruendis, el frui ulend
quod opposilum < st ti.turn bonum •

Bcilicel m lini Irui

uti ul
Spirilus Cum inveniatur Bsepe in Scripturis, ad fruendum eoquo fruendum est,requi- ratur T
BADCtDfl
cbaritas. quod Spiritus sanctus charita 1 t donum ritur praesenlia (ruibilis, et etiam dispo-
dicitur, diligenter notandum est, quali - siiio debita fr u< ntis, unde requirilur prae-
ter hoc dcbeal inlelligi, et utrura Spiri- sentia Spiritus sancti, et ejua donnm,
tu> sanclus sil charitas, qua nos I» scilicel amor, quo inhaereatur
Ainor sive
charitas ot proximum diligamus. nde nolandum I rumtamen cum datur nobis Sjiirr

BumitaVl es*» quod amor, sive charitas tribus mo- non incipil
ctus,
dis sumitur. Uno raodo effective, el sic novo modo, per productionem novi
absque dubio verum est, quod Spiritua effeotus, el novi lus, ex quo crea-
sanctus est amor, quo diligimus Deura, tura se aliter habel ad Sjiiriium san-
quia Spiritus sanctus operatur in nobis ctuin. quam prius r quod el ifse
habitum et motum charitatis. Alio modo dicitur aliter es>e in creatura, quam
sumitur exemplariter sic eliara Spiritus : prius : quia est in ijis.i. ut in 1 . -cen-
sanctus esl charitas, qua diligimus Deum te, et amante ijisum : quod non fuit

et proximum. Charitas enim qua? esl jnius.

Spiritus sanctus, est exemplar nostrse I.x jam dictis patet, quod in justifica- Chantas
dut.lex oo-
charitatis. Tertio modo sumitur charitas tione duplex charitas nobis datur, - -
bie datur
formaliter per modum inhaercntia?, el sic licet creala et increata : illa qua d; .
- in justifica-
lioDe.
charitas dicitur virtutis habitusin anima, mus. et illa qucc diligimur. Vel datur
quo /Liligimus |)< iiui et proximum. Et noliis charitas creata, qua diligimua for-

secundum hunc modum Spiritus san- maliter, et increata. qua diligimus

ctus non dicitur charitas nec contraria- : ctive, quia nostrum diliirere ipse creat.
tur ilictum Augustini. quort eadeni est Ex his colligitur, quod licet Deus sit in
charitas, qua nos dtligit Deus, et nos ip- omnibus per essentiam, praesentiam, et
suni : quia iicet verum sit, tainen aiiter potenllam, uon tamen habetur ab om-
est, et aliter : nani Deus diligit nos ea nibus per gratiam.

<?
1
Augdstincs, Lib. I de Trinitate, cap. 6.
 COMPENDII THEOLOGIC 1. \ ERITATIS LIIL I. II

sio Spi- autem Spirilus sancti duplex

Missio mittil Be, el mittil Filium, el Filius mit-
""
pst, sicut el Filii. Ina visibilis, sicul ap- tit seipsum : oisi intelligatur, in quan-
paruit Fupcr Christum in columba', el liiiu r>i de Virgine natus : quia Filius
Buper Vpostolos io linguis igneis*. \lia Deus mitiii sc bominem, el secundum
invisibilis, qua mittitur in mentem, ad hocvera est. Ha?c aulem est ratio quia :

?anctificandam crcaturam : et ista missio miltere dicil auctoritatem ratione pro-

lii ad inhabitationem creaturs rationa- ductionis aetemae.
lia : sed prior lit ad inhabitationem de« Quibus autem modis dalus ->it Spi i i t us Modus.
monstrandam alii^. sanctus iu Bigno visibili, sciendum quod
Eodem modo missio Filii duplex est, in igne apparuil Spirilus sanctus, u1 ca-
una scilicel visibilis, ut incarnatio, el lefacerel Frigidos : et io linguisj ul doce-
alia invisibilis, ul esl interna mentis illu- rel ignaros : el in Bono, ul terrerel re-
minalio. belles*. Apparuit etiam in aliis tribus
* ,< n' Notandum, quod missio Spi-
J,j. Filii el signis, scilicel in nube ipsi Moysi, ut
Fiiiua «t rilus sancli inseparabilis esl : sed dici- ductor ejus m columna mibis essel *. si-
itu? ...
ins lnr riln, quando iii*- n> pcr gratiam illu- cul legilur, Isa. lxi, 1, et i.xm, II, I i.
" nlur -
minatur ad Deum cognoscendum : el [tem, in columba super Cbristum bapti-
dioilur Spiritus Baneti, quando affectus zalum ad ostendendam gratise plenitu-
accenditur ad Deum amandum. dinem, quse in ipsoerat 5 [tem, in llatu .

»ropnet«s
Sciendum esi, cruod solius Patris esl ' '
post resurrectionem •, ad signincandam
»atns Mit. niittere, e1 non mitti. Gum enim Pater a vivificationem affectus : quia (latus ab
mil .....
Mit- niillii proc (lal, nusquam milti dicitur : interiori procedit. Datus est igitur Spiri-

q ma ver0 Pilius
»ncii! o"i ct producit, el produci- tus sanctus Lis post resurrcctionem, sci-
'".'"
lur, ideo mitlit, et mittitur. Spiritus vero licet in terra, propter dilectionem proxi-
tinii ad '

rnm sanctus, quia producitur ceternaliter, sed mi, et de ccelo, propter dilectionem Dei.
ttre dici- non producit, nisi cx tempore, idco ip- \ el datus est in terra.ad relaxanda peccafa
sius e-t proprium mitti, et non mittere, aliorum. Joan. \\, 22 el 2'5 : Insufflavit
nisi respectu creaturae, ut ad conversio- et dixit eis : Accipile Spiritum sanctum,
nem populi dicuntur Apostoli mi>si a quorum remiseritis, etc. Datus est de
Spiritu sancto. Nisi forle dicatur mit- ccelo in Pentecoste ad robur, et ad ope-
tere hominem assumptum. Sed et Spiri- rationem miraculorum T
. De his duobus,
lus sanctus mittere dicitur, in quantum Psal. xx.\ti, 6. Verbo Domini <(eli /ir-

cum Patre et Filio idem esl in essentia iiinli sunt, quoad primum : et spiritu
Trinilatis, aon in quantum persona. Sic oris ejus omnis virius eorum, quoad se-
etiam Lilius mittit seipsum unde Au- : cundum. Tertia fuit collatio Spiritus fuerunt
a l l e
gustinua in libro de Triniiale : « Intelli- sancti Ajiostolis facta ante passionem, Q*
q uo ,j 7

_ nnus illani incarnationem, ct ex Vir- quando fuerunt baptizati. Eorum enim

« gine aativitatem, in qua intelligitur baptismus innuitur ilii : Qui lotus esl,
vi Filius missus, una eademque opera- ikiii indiqet
a pedes lavet*.
nisiut r \\\ gi_ Jer inungi-
lur homo.
« tione Patris e1 Filii inseparabiliter es gnum praedictorum ter inungitur homo
« factam. non sep irato etiam Spiritu ad signilicandam lianc triplicem Spiritus
« sauclo. » sancti iuissionem, scilicct in baptismo,
L\ his patet, quod hae sunt impro- in confirmatione, ct iu morte.
priae et expon.nda- : Spiritus sanctus Quadruplicem elTectum conscniti sunt

1
Matih. 5
Cf. iii, 16. Cf. Matth. iii, 16.
8
*Cf. Act. ii,3. Cf. Joan. xx, 22.
7
« Cf. Act. n, i et 3. Cf. Act. u, 4.
•
Cf. Exod. \r. 21. * Joan. xiii, 10.
 12 l» \l B M \Q ORO PH l i»

ipOhtoli ,:,. Ii ; ,|. , 1,,-t tn

ploqu iiii.im iii h, rui

d .
•
'
.1111. Ill: |

iii iii mirui ulifi >

quarto, p Dicitur cni
in vilii iiuin posl ni non oo

ii.,
11« .i
iiu
, l'i n. in, •

I"
runl inortalitcr. tccipiunl el mo- /////, \pirai hJiiiii liiinc inodum,
111111
uii iiniiii niiiii, r npintum nanclum pec- :
,

hoi nomen, xpiritx uiiniiiic est om-

•
'

ijuideni m igne ad purgundum. 1 1 1 1 > 1 1 ^ tribui pi

Miiili. iii, II fpse baplizabit < mvenil per appi Mio

Spiritu sancto, et iyni. Item, poenitentei modo dicitu ndo pas-
ad proficiendum. Psal, cxlii, h» : Spiri- quod ipiretur : et li iprium
ins tuus bonui deducet me. Item, peri iritui

cti ad sancl ficandum. II ad Corinth. i, dum ipirationi m di-

22 : Qui dedit pignus Spiritut in cordir citur Spiritit \ (juia g IIJI

bus nostris. Item, beati ad Iruendum. tanetus quod mundus, rel Hr- idem est
Psal. iwi. •! : Renuit consolari anima mus, vel sine terra Ista autem non con-
mea, etc Item, tribulatiad consolandum. veniunt ei ioli, quoad n in
Ail Roman. vm, 13 : Non accepistis Spi- comparal [uoud uo.s : uun
ritum servitutis ilerum m timore. et< 5 iritus luncli * im munda-
llciii, ignorantes ad instruendum. Joan. mur, in bonii firmamur, ii«

mv, 2ii : Paraclitus aulem Spiritus san- paramur. Sam -•> non »« !u m est in
ctus, quem mittet Pater, etc. si ied quia nos sancl ti-

Tempus Q uo |rn U ),,n '

datus sit Spiritus lan- tate, de qua dicit Dionys
lu "
'i'
1
;'
J«* ctus,attendendum est, q in die riuin-
" I
(< esl ab omni immunditia libera, <t ;
'
B8t !»|iinlus ' ' I

BBDctuB. quagesima 4 ul ostendatur aucloi , « fecta, et omnino immaculata mundili

Hora! remissionis nam annus jubileus servi : Praeterea, Spiritus -
itur

bal remissioni, Venil etiam in die do- nexus, unitas, el amplexus : el hoc prout
minico, ut essel dies renovationis, qui comparatur ad Patrem et Filium.
fuil etiam creationis. Datus quoque luit "• Dicitur donum i\ isimi : et

tertia hora quia dicitur primus homo . hoc, proul comparatur ad noa : quia
hora lertia perdidissi gratiam : unde omne dalum optimum, et omne donum
conveniens iuit, quod eadem bora Apo- perfectum desurswn est, elc. *.

stolis mitteretur. ltem, aiia ratione datus I m,D ilur fons vivus : quia septem-
est hora tertia, scilicet, ut ostenderetur, plici rivo donorum nobis lluit Isa. xi,

rjuod etiam nobis hora tertia datur gratia 2 et 3 : Spiritus sapientise ei intellectus,
Dei. Sunt enim tres horae morales, sci- spiritus consilii et fortitudinis, spiritus
iicet contritio, confessio, et satisfa- scientue et pietatis, el... spiritus timoris
ctio. Domini.
Nomen J)p hoc nomine, Spiritus sanctus. Item, Dicitur iprnis
:
quia atTectum
Spiritus . .
' ° .
*

Bancti quo- sciendum est, qu,nl potest esse circum- ascendit ".

modosumi-
tur ?
locutio unius proprii nominis, et tunc Item, Dicitur charitas, non solum quia
convenit tantum personae tertiae in Tri- est amor Patris et Filii, sed quia nos
nitate : vel possunt ista> dictiones sumi amantes facit.

1
Cf. Act. ii, 4. fl
Jacob. i, 17. Cf. Joan. iv. 2i et vn, 39 ; ad
* Cf. Act. v. IR et ?eq. Roman. v, 5.
3
Cf. Marc. xvi, 20. '
Cf. Luc. vn, 49.
* Cf. Act. u. 1. i
Cf. Joan. xiv. ifi.

5
Cf. Act. n, 2.
 Ch.MPKNhll THEOLOGICif: VERITATIS LIIL I 13

Item, Dicifur spirituaiis unctio, quia i|iso perfectissima, quae est generati
omnes tribulation is mundanas suaves Erit etiam emanatio jucundissima, quaB
facit, et jucundas, - •
tindum illud : « In est [ht modum benignitatis et liberallta-

1 ibore i"i quies, in n?stu temperies, etc, » tis : ha-c autem emanatio amor est, qui
Item, Dicitur dexterae Dei digitus, est Sjiintus sanctus a Patre et Filio pro-

quia sicut corporales res digilo demon- ct'(lciis. Et bene dicitur amor emanatio Liberaiiiae
... .. . . . . diviua.
strantur, ita per Spiritum sanctum Iiberatitatis : quia amor [ininuin uonuin
ostenduntur res spirituales oculo spi- est, (]ii(id a liberalitate procedit, cum sil

i iluali. donum intrinsecum in ipso dante, in quo,

Item, Dicitur Paracletus', quia con- scilicet amore, omnia alia donantur.
solationes ccslestes mentibus instiilat. ILcc beata Trinitas tribus modis nobis Beaia Tri-
nitus Dobia
m
. .

Ilem, magistrorum optimus, quia intel- innotescit. tpsa enim patet hcripturis, innotescit,
e "
leetum ad Dei cognitionera d s;ii i|i>ius ostenditur in Bguris, relucel in creaturis. d
q "
^e
lri ~
illumioat. Primo, inquam, beata Trinitas patet beala
Ullllt,! «IUld
i i i i n i

in Scnptuns. Unde Leo l\ipa : « Credi- creden-

(( mus sanctam Lrimtatem, Patrem, el
« Filium, et Spiritum sanctum, unum
CAPUT X. « heum omnipotentem, unius suhstan-
« liae, uuius essentiaB, unius potestatis. »

/// Trinilate personarum unitas essentise Item, Isaias audivil Seraphim ler dicen-

est. tia '.Sanetus, Sanctus,Sanctus,\n laudem

hcata' Trinitatis, subjungentia in singu-
3
lari : Dominus Deus exercituum ,
pro-
In unitate naturae divinae tres sunt pter confessionem unitatis essentiae di-
personae 1 : quarum prima est a nulla, vinaB. Si ergo uon essent tres personae,
u ii (J.i r>t [)rr generationem a sola non diceretur in (ienesi, i, 2li: Faciamus
prima, tertia est per communem spira- hominem ad imaginem et similitudinem
- per- tionem prima, el
a ' Becunda. Istud tamen nostram, sed meam : et tune si essent Trinitas
sonaruui iti .

diviois. sie est, quod Innitas personarum non tres personae, etnon una suhstantia non rum^uDi-
-
excludil ab essentia unitatem, simplici- rliceretur ad imaginem, sed ad imagines late csserj
•
tatem, immensitatem, aetemitatem, et in- nostras. Ad id ostendendum ponitur in
ommutabiiitatem. Ilujns ratio [»er hoc Psalmo lxvi, 7 et 8, ter Deus, cum di-
patet, quia qui crederet Deum non pos citur : Benedicat nos Deus, Deus noster,
communicare, negaret in eo poten- benedicat nos Deus
tamen solum : et
tiam. Qui vero crederel hoc euni posse, ponitur hoc pronomen, eum, ubi suh-
i uescire, negaret in eo sapientiam. jongitur Et metuant eum omnes fines
:

Qui crederet eum hoc posse, el scire, sed terrse. Item, Jerem. i, A, a, a, Domi- :

Abffiterno, nolle, ille negarel in eo bonitatem. Cum ne Deus, ecce nescio loqui. \ ide quod a
M'^* igitur Pater potuerit, sciverit, et volue- triplicavit, et in singulari dicit : Domine
iuiisepit se summe communicare, hoc fecit Deus, (juod nolat Trinitatem et unitatem.
Duni- aeternaliter, scilicef hahcndo dilectionnii Item, Apostoius, ad Roman. m, 36 : /

et dilectum, hoc est Filium et Spiritum ipso, et per ipsum, et in ipso sunt om-
Banctnm. nia : ipsi gloria in sascula. E1 nota, quod g xm
Pr ,
Omne bonum cst sui dilTu-
11
propositio ex, dicit auctoritatem, et
'
Bitio, quid
.
dicat?
siviim, ut <li i-it Dionysins unde cum
: esse .i uiillo : hoc autem Patn convemt,
Pater sit Eons bonitatis, emanalio erit ab (jui cst principium, sine principio. Sed

~
1
I Joan. ?, : Tre$ suni qui testimonium dant hi tres unum sunt.
m C<Blc P«A \ V rbum, et Spiritus sanctus : et Isa. vi, 3.
 i— —

II h \l H M M- OIUJ 1*1: \ \>

,,,... hJBc |>i .1 |>i. ii .1

., per, notat ojm ru, i< i ignotu . nam notum i in i|m

Jl"
lilm
1

ive uiediuiii. el < -> uli uliu . uudu i

< ul {>• -
uluin,
prio -
'

ripiuin di lini intelligilui I iliuB, qui esl principium I -

''' ii
/., |,i.i ;„, ae
i

prini i\>\<< l Itei aulem |»i a puailio, di, et i,.

qntd i
. ,

iUt M ,
, /;/ iml.il . iin i
i dllOIICIII . » I • • Ul) i|ii.iiii i \ ln- < ..ii,, I :

aliia el pi opti i
|" iit Spii ilui ii . lami ii <) prout
incto, <|in esl cunlineulia omuie I »* >
unumquodq i um «l. rn

iii lnid di

I »
leuditui atiam beatu 1 1 ioiUu in ii. litudo, <i aliud ul rop
ris. Signilii .iiui enini per tre* amii iiii -II iii lituli quod
Job i
. Ilem, per ii ea tngelog quo* Abi liln, :i. i
'

rUJ

liain hospiliu recepil . tres vidit, <'t unum I I

nique m ii udura -t. quod plurali-
1
adoravit . Item, per tres digitos, quibua talem personarura in uiiitate « ,<j-ii 1 1 .)

apprehenditur moles lerras*. Uem, per 't uiiii.it) nii.i- iii personarum yl i

trea ci\ itales refugii aequaJi spatio <i ralitate secundura Bei d trdnm i
jtai i

distantea. Itein, pertria diificilia ad in- i temei itai est, < redere p
vestigandum *. llem, per in-> civital « vita aeterna est. »

quas vidit Ezechiel .

in creatD- Relucet qudque in creaturis vestigium

5« m Tri.
beatas Trinilatis. Cognoscitur enim in
nitHtis re- magnitudine creaturarum potentia Pa-
liis, m dispositione saptentia riln, in CAP1 I \l
ornatu bonilas Spirilus sancti*. llem, in

quolibet individuo invenies virtutem, Mullijih-.i triniia

speciem, et utilitatem, quorum primum

convenit Patri, secundum Filio, terlium
Spiritui sancto. Item, in sole vides essen- Multiplex invenitur in Scripturis trini-
tiam, splendorem et calorem : in quibus tas. Est enim trinitas increata, quae snm-
Patrem et Filium et Spiritum sanclum m.i, et ineffabilia est Uiae trini'

cognosces. Itein, in anima secundnm sunt ereatse : inter has una i st, qn
memoriam, intelleclum, et voluntatem cidit, scilicet rationalis, concupi^cilnli-,
considera personarum Trinitatem, et uni- irascibilis. Alia est, per quam homo ce-
tatent substantiae. Item, in hierarchia cidit, scilici - ._ _tio diaboli, delectatio

ccelesti superiori Deus est in Thronis, ut sensualiUtis, el consensns rationis : quce

majestas : in Cherubim, ut veritas : in tria significata sunt per serpentem, mu-
Seraphim, ul charitas, per quae notatur lierem, et virum in paradiso. Terlia
personarum Trinitas. Item, in virtutibus in quam cecidit : scilicet ignorantia veri,
Theologicis scilicet lide, spe, charitate impotentia boni, et concupiscentia mali.
idem intellige. Item, in tribus dotibus Quarta e*t per quam resurgit, sci,

animss, scilicet cognitione, comprehen- fides, spes, charitas.

sionc, et dilectione. Item, est trinitas. per quam ad gra-
Notandum autem, quod aliter relucet tiam reparamur, scilicet triplex sub.~tan-
AiiterDeus l)eus in erealuris viatoribus, aliter in tia, qua? est in Cbristo, scilicet divinitas.
rolucet iu
Lxtmplum de speeulo, m quo
, ? , , .

quam
,
,

beatis, beatis. anima, et caro. l_st autem alia per

quam via-
y modo videtur a nobis notus, et ali- regeneramur, scilicet Spiritus, aqua, et
tonbus.

• Cf. Job. i, 11. * Cf. Proverb. xxi, 18.

1
Cf. Genes. xvm, 2. 5
Cf. Ezechiel, xlviii, passim.
3
Cf. Isa. il, 12. 6
Cf. Sapieut. xm, o ; PsaJ. xxii, 1 et seq.
 COMPENDII Hll.oi.niili; K VERITATIS LIH I
13

saaguis. Spiritus. inquaro, sanctificatio- triplex magnitudo reperitur, scilicet tem-

nis, aqua absolulionis, sanguis redera- poratis, diraensionis, et virtulia. Prima

ptionis. Hanc aobis Joannes iu Epistola magnitudo est in rebus mutabilibus. Se-
sua recitat '. cunda, in corporeis. Tertia, in spiritibus
Est quoque trinitas alia, per quam ad creatis, Istis tiil»u> respondenl in creatore
gloriara reformamur, ut sunl Ires dotes alia tria, in quibus etiam personae divinae In quiluis
.-iint
anirase, scilicet cognitio, dilectio, i oni- suut aequales, scilicel aeternitas in esse,
eecroalea
magnitudo immensitate, Jivin.r |.,t-
prehensio. in el virtus in
BOD8B ?
Est et multiplex Irinitas in creaturis, posse. Hoc tamen posse secundum
licel

quae esl vestigium beatae, el increatae Tri- rei veritatem sit in Deo, secundum diffe-
uitatis, et tlo hoc babes in titulo supra rentiam rei iu ipso non habent esse, Bed
decimo, quod « Trinilas personarum, secundum «
j n< » tl nostrum respiciunt in-
et unitas ess mtia? est. » tellectum.
Dicendum quod tanta est est ergo, Quanta sit
ia divinis
eequalitas in trinitate, quod seeundum equalitas ?
Coffiterni-
Augustinum nec ost majus aliquid, vel tas perso-
duo, vol omnes, quam unus : nec majus naruui.

CAPl.T XII. uliquid onmos quuin singuli.

Coaeternae quoque sunt personae divi-
dSqualitas personarum est. iko, quiu in divinis non ost ponore nisi
duo genera, Bcilicel substantiae, ot ad ali-

quid : quuntitas vero et qualitas truns-

ASqualitas personarum in tribus con- eunt in genus substantidB, sicut aequali-
sisiii. Unde Augustiuus : « Nullus alium las el siinilituilo dicunt rolutiones : sed
a prsece lil aeternitate, aul excedit ma- substuntia cominunis esttribus personis.
« gniludine, aut superat potestate. » Relativorum autem proprium osl si- Helstivo-
ruui pro-
Quod seqnalitas secundum luec Iria sil in niul esse : ergo nullo motlo l'uter est prietus.

Deo, >ic ostenditnr : quia in istis inferio- prior Filio, nec secundum
quod ad id

ribus tria sont haec, sciiicet Bubstantia, aliquid est, nec secunduin id quod abso-
quulitas, et quantitas : igitur unitas in luluin ost. Idem ostenditur per exem-
Siuiililudo
Bubslantia causat identitatem, unitas au- plum in natura : quia licet splendor sit

tem in qnalitate causat similitudinem, a sole, tameu esset soli coaeternus, si

sed unitas iu quantitate causat aequalita- sol esset aeternus.

tem.
divini* autem est aequalitas tantum-
ln tlivinis
modo secundum triplicem quantitatem,
prout quauiitas Deo esse dicitur, licet
iu

improprie. Primo s icundum quantita- CAPUT XIII.

tem virtutis, quse esl potentia. Alio mo-
do secundum quantitatem durationis, Inter essentiam et personam differentia
quae est aeternitas. Tertio modo secun- cst.

dum quantitatem maguitudinis, qua ipse

est intra oinnia, et oxtra omnia, et qua
coutinet et locat omnia. Apud Grsecos quatuor sunt vocabula,
reaturi- l",qu;ilita> personarum aliter iu islis BCilicel ' iff£o,OUff(wffiC, facoVtaffiC, r.-J>zu,-',-i :

la
itudo tribus ostenditur quoniam in crealuris
: Ii.m apud Latinos aequipollent tstis qua-

1
I Joau. v, 8 : Et tret sunt qui testimonium trss unum sunt.
dant in tena: ipiritus, aqua, et sanguis : et hi
 :

16 D \l B M \<- ORD l'l: 1 h

I
,,,,,, luoi . vidclii et esienti b upi i lun
nii.i. pen oni Intei bi 'lil liatautia, kuIj
quld M nu unt
II
II II I
lo
d T
.
(crcnlia
ilc i i. iitin nti -I m i. lione, nominc -•
II
difTai

!m
in

ilivnui ililIWuul
•

i
i

i r
i

rjuali i
i
huroanil dii il nalu-
,
'i'" '
i.uii .
ivc iiatur&v, ul liora

dicil dislinguitiile, non lan

'',,',.
distim lum di tei minata pi opi ietate, ul

aliquii homo ive persona ili- \l'l I \l\.

ii distinctum detei roinata pi opi ietate ad
iiii.iiiin perlinentem, nt Potn h< immetisitati />
I fnde bii ni homines parliculares <li-

slincti sunl propriia qualitatibus, ita Pa«

ter, el Kilius, et Spintua lanclui pro- Nonestin D quantitaa dim<
priia notionibus. Sicut autem fircBci ledvirtutis: nec ubique est Deus mole
dixerunl Patrem, el Fiiium, el Spiritum corporis, sed prosentia majei
sancluro, scilicel Irea hypostases, id est, bunc modum dicitur imnu
tres subsistentias : ita et nos dicimus tri I nota quod immensitai quatuorin .

Bubsistentias. '
id est. tres res non indi- Deo complectitur, Pcilicet infinitatem, u
' iii i

.. gentes alia re nl sint. incomprehensibilitatem, incii -

l isenlia di ' '
'
lor<
vina codii* Considerata bilitatem, aeternita inside-
di-rniur in
na, et se,
...
omnmo mdistincta
igitur essenlia
est,
divina
personavero
in

ratur Deus
.

in i est
a

inunitus.
, ,

rsal.
,
<,u«|

?n°"ppr ! i' 1 s <' distincta esl Buis proprietatibus. cxliv, 3 : Magniiudim

prittu. Considerata autem essentia in personis, finis. Si vero consideratur in cou
vel persona in essentia, moduro medium tione ad intellectum,
tenet, scilicat unitatem et distinctionem hensibilis. Apostolus: altitudo diviiia-
el hocpatet in appropriatis, quaa omni- rum, etc. •-

Et propter hoc etiam dicitur

bus personis conveniunt, ut potentia, sedere super Cherubim •, id ei

sapientia, bonitas, Bed ad unam magis plenitudinem Bcientia amem

determinantur. inteUectum. Sed in comparatione ad lo-
Substan- Nota, quod semper substantia sumitur cum, sic esl incircumscriptibilis, Ambro-
'doTmni^* l
H " essentia, e1 quod essentia numquam sius : i Nihil prasscriptum, nihil circum-
ii"'
transfertur ad significandam personam. « Bcriptum, nihil dimensum ti

Personaa ' " >s sun * diffinitiones personae : « Per- « bet, uon loco clauiiitur. non asstimatione
diffinitio-
sona 2s\ creaturae rationalis individua « concluditur, non a?late variatur.
ues tres.
substantia : » hsecsumitur penes naturam si consideratnr in comparatione ad dura-
rei. Secunda Hugonis de sancto Victore tionem, sic est aeternu-. \ as: Segi
talis est : « Persona est subsistens per se sseculorum immortali, etc. \ De his
solam juxta quemdam singularem mo- ijuatuor dicendum est in seqnentibus
dum. » Haec sumiturjuxta etymologiam per ordinem.
nominis : dicitur eniro persona qnasi pcr Tenendumest ceriissime, quod in Deo i u ,mengu
se una. Tertia est definitio magistralis non est proprie longitudo, nec latitudo,
sic : « Persona esl hypostasis distincta nec sublimitas, aec profundum * : ^sed
proprietate ad dignitatem pertinente. » haec metaphorice snut in Deo. Bsl m
Latitudo
Nota etiam, quod ista quatuor, prout in Deo latitudo charitatis, qua uos ab

' Ad Koman. xi, 33. ad Ephes. m, 18 Vi possitis

t. : hen-
s
Psal. i.xxix, "2 : Qui sedet super Cherubim, dere cum omnibus sanctis qux sit lalitudo, et
3
I adTinioth. i, 17. longitudo, ct sublimitas, et profundum.
 COMPENDll THEOLOGICjE VERITATIS LIB. I 17

errore revocat. Jerem. xxxi, 3: Charila- lum non lamen Gnitur. lnlini-
esl Bniri,

te perpetua dilexi te : ideo aitraxi t<\ tum contrarie est, quod habet contra-
miserans, scilicel tui. l.s t et longitudo riam dispositionem ad Gniendum. Primo
paliontite, qua inal« »^ exspectat : dissi- modo esseotia divina esl inGnita, quia
mulat namque peccata hominum propter non habel Gnem, aec est aata Gniri. Si-
poenitentiam. Est in eo sublimitas sa- militer si dicatur intinitum terlio modo.
pientiae, qua omnem sensum Buperat. Si verd dicatur infinitum privative, sic

Apostolus: Omnianuda ei aperta sunt non potest dici linila. quia uod est nata
oculis ejus '. Est etiam in co profundum finiri, imo esl Gniens omnia.
justitiae, qua peccatores damnat. Matlh. Item, finis dicitur Iriplex : dicitur
w\. il : Diseedite a me, maledicti, i/i enim lerminus, secundum hbc quan-
et

ignem teiemum. titas continua pouitur infiuila, quia non

est dimensibilis in inGnitum, ethoc ideo,
quiu in conlinuo non est terminus in

productione, sicut nec in numero est

terminus in additione. Alio modo dicitur

i \IM I \ \ . tinis idem quod perfeclio. Tertio modo
dicitur Gois, quod ununi-
id propter
De infinitale Dei. quodque Gnitur. Primo modo Deus est
inlinilus, non secundum quantitatem di-
mensivam, quae in Deo non cst, sed
Dubitandum vero uon <'-l Deum esse seeundum quantitatem virlualem, quoe
inlinitum : quia cum iu Deo idem sil po- in ipso est. Sed quia in Dco onmimoda
tentia <'t essentia, patet quod essentia est indivisio virlutis ct esscntia\ non
ejus est inlinili, sicut el potentia. Unde potesl esse infinitas virlutis, quin cliam
sii ut potentia Dei uon ita potest in tot, sit essentiie. Secundo modo maleria
qmii possit iu plura, sic et essentia Dei dicilur infinita, quia earet perfectionc.
oon est it i in aliquibus rebus, quin pos- Tertio modo malum eulpaj dicitur inli-
sit esse in pluribus, imo si mundi essent nitum, (juia non esl odinatum ad finem.
iuliniti, omnes repleret.
Praeterea, cum Deus rerum causa
sit

efficiens, formalis, et linalis, sicut non

est dicere de Deo in quantum est causa

efficiens. quod sit effectiva: nec in quan- CAPUT XVI.
tum est causa formalis quod sil formata,
eadem ratione es1 dicere cum sil i De incomprehensibilitate Dei
causa finalis, quod >it finita. Nullo ergo
modo dicendum est Deum esse finitum
secundum substantiam, nisi finitum dica« Creator a creatura cognosci non potest
tur completum et perfectum. ad plenum in via vel etiam in patria,
'mii Sane triplex dicitur infinitum, scilicet quia Gniti nulla est jn-oportio ad inGni-
ne-
IX :
i,pri- itive, privativc, contrarie, seu dispa- tum. Trinitas sibi soli nota est, et liomi-

ilrane.
rate. Infinitum negative dicitur per abne- ni Christo. Undo Bernardus: « Nihil Deo
gationem finis et sic dicitur infinitum : « praesentius, et nihil incomprehensibi-
illud, quod non finilur e1 hoc modo : « lius : quid nempe cuilibet rei praesen-
infinitum est, quod non est natum fini- « tius suum ? »Sane esse om-
(iuam esse Esse om-
mum
ri. Intinitum privalive est, quod na- nium dixerim Deum, non quod illa sint Oeus, ct
(juomodo I

1
W Hebr. iv, 13.

XXXIV |
 1

IH D \l l: \| \«, olth |'H 1 [).

quod i
i
ip ir I Iciii iiii "I" imjicdi-

ipsutn, ' i iii mt uinnia I

l cnim tui

i nlol I igc n t ia no l rn id ill om lucom 1 1

i Primo |" i nebra • I

liili ii, inullo iinini quatn M n.ll Qui <»lil I

iu .1 .
\ i
I ail lui • im iin- qui
<!<• dicitur in I' ilmo nvii, \ \ : Voiai ii II :
i
riiith in I i /

tuper penncu i - ntorum, ho uue iii h "in diem nin legiiu

i/
intolligcntias ctiam Vngclii
\ erumtamen * nmprehcnditur I
>
do, |" r f.il-.iin lu< 'iii
idllur
D«u 'i aliquo modo per lidein in via. \u_n-ii- lio autem lit quando quin metitur
quomod ,i •• ii
nus : o llenlis
i
liuman m\ alida m ii i luui ii I riijiluin li i-

« i.iin exci llenti luce oon figitur, nisi betur in ligno putrido, quod in d

per justitiam Gdei cmundetur. » \<l quamdam lucem vid< 'I

idem Bernai dus :

« lln I )e\i esl in in «ii iii <li«'- ven ni. nilnl • i

<( lionalibus creaturis, ut non c tpiatur .i\, i »ionem a rc \ isibili,

(, ab ipsis. \ rationalibus (amen i api h : ho il qaando q

a-
« potesl omnibus per fidei cognitionem, mutabili bono, rebus mutabilibus adh
sod .i bonis tantum capitur per amo- ret : lalium oculis ( nm sint a

a rem ,
• I Kicamus ergo, quod de I h csl lux, et pui imabilissii

scire possumus, quid non sit, non quid Deua i ognos itur intorius

sit. Auguslinus : « Inlelligimus Deum i

Inlenus
ii-
dupliciter : quia quandoquc
i

|» i
er, i
;.,,.>«
« sine qualitate bonum, sine quantitate inspirationem, quod p dnlum •ii

« magnum, sine indigentia creatorem, Apostolus, II ad Corinth. xu, - io

« sine situ praesidentem, sine habitu vel hominem in Chrislo, etc. : quandoqu
« ambitu omnia continentem, sine loco per ratiocinationem, per quem modum
« 1 1 1 > i •
]
11
1
* lotum, sine tempore Bempiter- plures Philosophi <!< Deo notitiam )i
-

« nuin. sine sui mutatione mutabilia buerunt. Ad Roman. i, -" : / ibilia

a tacientem, nihilque patientem. » Dei, elc. Exterius etiam i itur <l -

Comprehenditur quoque Deus per spe- pliciter : scilii e1 per crealui \ - -

ciem pro dignil ite meritorura in patria. lus : Vidi xunc /<• ulum ', n i-

Augustinus : (( Videbiraus tuae majestatis licet ereaturarum, qnae modo sunt

« essentiam, el unusquisque eo perspi- speculum creatoris in proesenti : -

Q lohicpu- .
i
•
•, i-,
r, U3 \i X e- « cacius, quo nic vixent punus. » Lt m\ ii so ips< 1 ••uluin

per^pfca-
rst exemplum in mari, quod se offert lurarum quo omnia videbi- in futuro, in
cius Deum tamen secundum ambitum to-
visui, el mus, qua a«l gaudium noslrum pertio
quie viile- .

bit. tum viden non potest el noc est tam : bunt.Item, perdoctrinam Apostoli: /u/<
propter maris latitudinem, quam propter auditu Sieut _ ilur vivum . < -•

ipsius nostri visus ad tantani superficiem quandoque ex auditu, quandoque visu,

improportionabilitatem. quandoque gustu, sic Deu- quodamraodo
lenendum ost, quod
Hoc igilur in via gnoscitur anditu. - scunt enim I

Deum cognoscere possumus, quia est. et D uin qui audiunt verbuin D el per
in patria, quoil sie est, numquam tamen illutl credunt visu c< . unt Theoli - :
-

nee hie nec ilii quid cst. Visus corporalis gi, qui legunt Deum in Scripturis : et

impeditur tripliciter, scilieet per tene- Philosophi, qui speculantur eum in

bras, per falsam lucem, per aversio- creaturis : _.ustu cognoscunt soli boni.

1
AdRoman. xi. 36. *I ad Corinth. xm, 12.

- Cf. 1 ad Timoth. vi, I".

5
Ad Roman. .\. 17.

S Bernardus, Homil. 3 super Missus.

 :

COMPENDU THEOLOGIC/E VERITATIS LIB. I. 19

l'-, ( |. wxiii, '.»

: Gustale, etlvidete, quo- c mundo non inclusus, extra raundum
niam suavis, elc. El iste ultimus raodus a uon exclusus, supra mundura nou
perfectissimus est el certissiraus. « elevatus, infra mundum non depres-
Dionysius dicit, quod tribus modjs « sus. »

cognoscitur Deus, scilicet per remotio- Ex his patet, quod Deus est intra

uem, sivo abnegationem, ut cum dicitur omnia, e1 hoc quia omnia replet, et ubi-
Deus non es1 hoc, vel illud. Unde Dio- que praesens est. Item, extra omnia est,

oysius : « Negativae de Deo sunt verse : quia omnia continet: nec usquam valel
« affirraativae vero incompacuB, o coarctari. Sed nota, quod haec praposi-
Itera, per erainentiam : ul cum in crea- tio extra, dicit ibi, non actualem praesen-
im-.i inveniatur potentia, attribuenda est tiara ad locum, sed potentialem, quae est
Deo summa pbtentia, el sic de aliis, Dei immensitas, quae infinitog mundos
lirm, per causam, secundum quod per potesl replere, si essent. ftem, ipse esl
effectus venitur ad cognilionem causae, supra omnia : quia omnibus praesidet *,

vel per cognitionem motuum ad cognir necaliquid ei a?quatur. [tem, infra omnia
tionem moventis. rst : qnia cuncta sustinet, et sine ipso
Itiin nota, quod anima sensu percipit nm " Bubsisteret.

corpora, per formas in materia, tantum Dicimus etiam, quod ubique est, non
praesente corpore : imagine vero corpo- ul indigeal rebus quod in eis sit : sed
iii iii similitudines, et formas abstractas a potius res sui indigeant, ut per eum sub-
materia, etiam praesente corpore, vel sistant. Deus enim ante mundi constitu-
absente: ratione autera corporum natu- tionera luit, ubi nunc est, scilicel in sc,

ras, intellectu spiritum creatum, intelli- quoniam ipse sufficit sibi : unde versus :

ntia vero spiritum increatum.

Sciendum es1 etiam, quod cognosci- Dic ubi tuuc esset, cum praBter eum nihilesset?
Tunc "'" "'""'' '" s "- 11 " "" 111 sibi sufficit ipse.
bilia quaedam sunl intra rationem, quas-
1
'i

damjuxta, quaedam supra. Intra ralio-

ncin sunt, quaa sensu percipimus, ut Per quod patet solutio quaestionis Anll ,
mnll .

alba, niarra, et hujusmodi.

J
Juxta ratio- quorumdam simplicium, uui queerunt, ,M r "" s"

i
•
rv r • •
tutionem
nem sunt, quae ratione percipimus, ut ubi Deus fuent priusquam mundus esset? Deus ubi
vera, falsa, justa, vel injusta. Supra ra- Sciendum est ergo, quod aliquid est in gsse in
'°. cl n ul "
tionem sunt, quae1
sola divina revela- loco circumscriptive '
et diffinitive. ut
1 ter
1
?.
i ici
'

tione comprehenduntur, aul auctoritate corpus : non circum-

aliquid diffinitive, accipitur.

S riplnrarum credunlur : ut tres esse scriptive, ut Angelus aliquid nec sic, :

personas unum Deum '. nec sic, u1 Deus et hoc ideo, quia non
:

individuatur per materiam, ul corpus,

neque per suppositum, ut Angelus. Ali-
quid esl etiam in l(»co, partira circum-
scriptive, partim diffinitive, ut corpus
CAPI I WII. Cbristi in sacramento, quod totum est

sub tota hustia, ita quod non excedit et :

De incircumscriptibilitate Dei. gecundum hoc esl circumscriptive. Esl

quoque bic Bub hostia, quod non ubique,
ct sic csl ibi quodammodo diffinitive.
LJbique Deua est, et tamen nusquam Corpus autem Christi licel non sil ubi-
iodo? rsl - qnia ncc abesl ulli loco, nec ullo que, cum sit creatura, nec aequari possil
capitur loco. Augustinus : a Deus est in in hujusmodi Creatori, in pluribus tamen

i
1 Joan. v, T. | i. ad Hebr. i. 3.
 1

_'U I» \l .11 M \t.. ol(l) |»H l.h

i
totum • ul> diversi I
tummation I

uniom m m sd \ u| lil. nl utoi iii b

i . i
proptei i n i

quod D
.'

l.iiin :
undo merito liab il ampliu qu im hoc esl dii il I)

,ih.i crealui s, i licet, quod in I" 1

ii plu .. iii i eaturis, admirabilii : in bominibus,
ribu • iiihiI el semel p« I
.. amubili* in
v
in

prffdii !
i
p itet, quod ei > ub ira« ipso, incomprehemiibilii :in r< ;.r..hi-,

plicitor bo! • enil ' Ireatoi i, ed m « intolerabilit l m, in d unnal

iiiin .
»li c < >n \ >n i
cn itui.i'. In plu- i. i ror, el hoi ror A Qui le

lilm-, vero l< e, »ed non ubique, a dimittil . quo it '

nisi » te plai d le

•-
1 • 1 1 \ enil corpori Ji Ju ' Ihristi. i iratum. - i ii itii manum Domiui
|) n« ett "\,,i.i quod Deus esl multipliciter in umus < il Pgal in, K :

in rebui nliiiit tu
multiplicl rebus, scilicet per naturam : el iii i . illi

lor.et qno.
ubiquepolentialiter, prtesenlialiter. Item, Si i ero dubitatur olrum 1 L in
i" '' J
in 'i

w, udum quod qucdam

.

per gratiam, bic esl in bonis.

,

Joan. diabolo n

i : (jui manet in me f
et ego in eo, hi ii.i Bunt, quss importanl naluras, prool
etc. Item, per gloriam : Bic est in ratio- •
Bunt, el his lendum
iinli virtute animae, ul veritas : in concu- i|iiml Deus insit. Sunt alia per qua? intel-

piscibili, ut bonilas : in«irascibili, ut liguntur deformilates, nl diabolus : de

pietas. unionem sic fuit in [tem, p sr :

quibus non dicendum quod I»
ett

utero Virginis unitus humaiUB naturs :

insil i.i-i addatur, in quantum spiritus

et in sepulcro unitus carni : et iu inferno est, vel aliquid tale.

unitus anima? Christi. Ilem, Deus dicitur Deus est i

-
i anima fideli, ut Bponsus in
i
esse alicubi per occultorum revelatio- thal <\ iu regno, turris in

nem. Gencs. xxvin, 16 : Vere Dominus ni igister in - iholis, fons^in h<>rli<, lux in

est in loco isto. Item, per vestigiorum tenebris, Ihesaurus in . vinum in

ejus excellentem reprasenlationem, sic cellai irbunculus in auro: vcl si ut

dicitur esse io ccelo '

: quia ilii maxime manna in sigillum iu cbarta, medi-

relucet sua potentia, sapientia, bonitas : cina in apoih ?icut < ithara in c n-

vel per naturse identitatem, sicut vivio, imago in sp< culo sieut froctus in :

Fiiiua in Filius in Patre, et Pater in Filio ', et arbore, oleum in lampade^ lilium in con-
r itre
-

Spiritus sanctus iu utroquc. Item, per valle.

miraculorum operationem. Exod. vm,

19 : Digitus Dei cst hic. Ilem, per con-
servatiouem et gubernationem, sio est in
s
mundo Deus est iu seipso, ut Alpha et .

Omega \ secundum illud Dic ubi lunc :

CAPUT XVIII.
cssct, etc, \ Ipse enim esl in mundo sicut

rex in regno. Bernardus Deus uhique : « De iflernitate Dei.

« regnat, ubique imperat, ubique maje-
« stas ejus omnia replel el complectitur
« universa. » Item. in Angelo, ul decor, in Sicut Deus ubique est, et tamennullo
DeUB I

quantum veritas in anima et sicuti sapor, : loco circumscribitur vel eontinetur, sic mcns»
lur
in quantum bonitas. Item, in Ecclesia est, aeternus est tamen nullo tempore : et

sicut paterfamilias in domo. Inde illud : mensuratur. Non enim ei competit tem-
Ecce cijo vobiscum sum usque ud con- pus pra^sens, nec praeteritum, nec futu-

-
1
Cf. Matth. vi, 9. * Apoeal. i,

5
* Cf. Joan, x, 38 et xiv, 10. Job. xxxviu. 3et 4.
s
Cf. Psal. cxvm, 00 pt 91. Matth. xvi i. 20.
 C0MPENDI1 THEOLOGICiE VEMTATIS LIB. I. 21

iiini. Nam
tempus praesens esse non tiae, sed non vit®, ut in corporibus co3le-
habet, qnia semper perlransit, Deus au- Btibus, ad quorum differentiam additur,
lem semper manet idem Unde rJilarius : vilje. \)o Deo autem dicit Apostolus,
« Esse non est accidens Deo, sed subsi- quod solus habet immortalitatem ln -.

« slens veritas, et manens causa. » Simi- omni enim mutabili natura nonnulla
liler tempus praeleritum modo non est, mors est, Bcilicet ipsa mutatio quia :

nec habel esse subsistens : Bed de Deo Facil in ea aliquid non esse quod prius

dicitur in Psalmo ci, 27 ; fpsi peribunt t

erat. Unde el homo quando nascitur,
iu autem permanes. Similiter ttin |>us quodam modo incipit mori. In quibus-
futuruin non est, sed exspectatur, Deus dam autem est interminabilitas vitae,
autem sempei est Unde Mercurius: sedtamencum miseria etinfelicitate, ut
Sola monas esl Uphael Omega ', hoc indsmonibus et damnatis ad (|uoium :

« est, quia Deus est prin lipium sine prin- differentiam additur jucunda possessio :

(i cipio, »'t linis -im> fine. » Cum enira in cujus intellectu cst jucunditas felici-

simplex non habel in se

sit omnino, lalis, quia lunc possessio alicujus rei

principium contrarielatis, quoJ ost causa jucunda quando ad libitum habe-

dicitur,
i irruplionis. tur. In quibusdam est inlerminabilis
itas Quid autem sit seternitas secundum vitac possessio, sed non tota, ul in omni-
rem, sciendum quod proprie dicitur l>us beatis ante judicium : quorum est

Beteraitas sine principio^ sine linc et beatitudo sccundum partem animse et

mutabilitate : et secundum hoc convenit non corporis : ad quorum differentiam

aeternitas soli divinae naturae, iu (jua esl dicitur tota, quia totum est quod non est

diuturnitas immensa. diminutum, vel cujus nihil est extra ad-

iEternitas vero Becundum etymolo- dere. \\\ quibusdam dst •
interminabilis
giam dicitur quasi exlra terminos, quia vitae possessio tota, ut in Angelis beatis
lermino caret, lam initiali, quam (inali : ante judicium, secundum totam sui sub-

1 secundum difGnitionem Hoelii in stantiam habens lelicem intermihabilem

libro de Consolatione philosophix : vitam, sed non simul, cum aliqua sit in

« /Eternitas esl interminabilis vitaa ju- eis succcssio rcvelationum et gaudio-

« cundilas tota simul cl periecta posses- mm: ad quorum differentiam ponitur
« b'io. » Ad hujus diflinitionis intelligen- simul. \\\ quibusdam est interminabilis

liam iiotandum, quod in quibusdam est vitoe possessio tota simul, sed tamen non
terminabilitas simpliciter: quia ex parte perfecta, eo modo quo dicimus perfe-
corrumpi possunt, ut sunt generabilia, ctum nullo indigens, sicut est in Angelis,
et corruptibilia, ad quorum differentiam et in hominibus beatis post judicium ad :

ponitur interminabilis, et ponitur illud quorum differentiam additur perfecta,

per abnegationem, quia simplicia, el id est, nullo indigens ad suum bealum
praecipue divina nullo modo melius roa- esse.

nifestantur quam per remotionem, ul ait Patet igitur ex praedicta diffinitione,

Dionysius. Et bujus ratio est, <jui;i sim- quod tres ponuntur ibi conditiones, quae
plicium el divinorum esse non potest Bunt inseparabiles ab aeternitate increata,
perfecte comprehendere, el quae Deus est, scilicct interminabilitas,
Iiulellectus
ideo ex negationibus eorum, quae ab il>i. interminabilis vilse possessio. Ftem,
ipsis removentur, manuducitur intelle- invariabilitas, ibi, tota simul, nihil enim
ctus adea aliqualiter cognoscenda. Ilem, variabiie esl in Deo, sed totum simul.
in quibusdam esl interminabilitas essen- Item, simplicitas, ibi, pcrfr<in: illud

1
apocal. i. B. talitatem, et< .
 .

i» m B M \'« ORD i'i: i D

.iiiin siiniiip perfccttim . i. Mii Don •

I ''I' quando D '
'
i\

poi ibili aliqua additio !'•

i primum non t »
* in ij I) .
m
j,, .iiin Deui ab omni coi poi i
Pci in quam em
1 1 1
1 1 1 1 1 1 1 .il» Miiim varinbili. Pei lcr- fecil I' [>r_edi< \

iniiii ,il> omni <

omposito. m | pra d mort< n l

Item nota, rjuod lllud quod carel prin* quorum oeutrum accidit, in talibui non
cipio ct finc, dicitur seternum, ul Deus, mulavit IJ ilium, qu rno
.11 • inii-i iinii.iiiiiii fted qu cum babuit, I alentiam, qu
principium babent cl carenl fine, dicun- spectuni habuil iul |
»
— - * ii.i

tur perpetua, ul Angelus et homo. Qu_e Ninive .ubverlenda ei undum mi

\ i-i i
> principium el finem habent, dicun- rita ! el Ezechiai moriturui m-
iur temporalia, u1 iun1 corruptibilia, dum causai infci icd h_e< u

Bicul vegetabilia, bruta, el sensibilia, el imposuerunl m

hujusmodi. tenti b.

Item, tn-s dislinguuntur tus, - ili -

naliirali», volimfarius »1 \ i'.l<-iitu-. "^

urt
1 M'l I \l\. \ itill ,ili- i-l, iiiid li.ilill.ilil'1 ndllllt 'id
ii \i
autem
ad locum proprium. Motus \

De incommutabilitate Dei. lentua quando coguntnr est,

extra locum proprium sed motosvo- :

luntarius esl in hominibos, vel in \ _ -

Incommutabilis e6t Deus, et imper- y^ ,,.,,,, bruta naturaliter moventur,

mutabilis, quia non cadit in eo motus quando currunl, vel moventur, \i-l op -

Motus in
accidentalis, augmentum. Leo
D.-ii liiiil
scilicel rantur : el iste motus esl medius inter
cadit, et Papa « Simplici nalura divinitatis nihil violentmn qaia iiartim
'i
|! ' 1 "'
«
,i
addi vel diminui potesl
:

i i -

: quia semper
aaturalem
es | na t UJ
.....e1

quantum q
:

volun-
i

» quod est. « Item, nec dirainutio.

est i as conjungitur suo actoi, licul
Malach. m, fi: Ego Dominus, et non SU o effectui : el partim est violentns, in
mutor. Item, nec aiteratio. Jacobi, i, 17 :
quantum s« ilict moventnr membra co_ir
Apuil quem non est transmutatio, etc. tra motum snum oaturalem : propter
Item, nec secundum tocum rautatio, qua <\ nn.tu na-
q Ml) ,i etiam lassanlur,
quia ubique prasens est >. Jerem. \xin, turali numquara lassarentnr.
2b:Ccelum et terram ego impleo. \m- [gilur primo raodo n<»n Dco, Mo
est in
permutabilis autem est, quia non cadit scilicel naturalis, el hoc probatur j-
in eum molus substantialis, qui est de quatnor rationes. Prima ost, quia omnis
uon esse ad esse, ut corruptio, «juia motus est ad quietera, et propter iruli-

(inem non habebit : illud enim solum in gentiam, sicut dicit Philosophas : sed
nihil est vertibil i, quod de nihilo faclura Qeus nnllius a Secnnda est, cnm sit
est. Incommutabilis est etiam Deus, ex ubique, non habet i. m de loco ad
quod non cadit in eum motus ex ope- locum moveri. Terlia est, quia non
ratione. Nam
Deo convenit in ope- soli i n eo gravitas, vellevilas, propter quara
ratione quielum esse. Unde Boetius sursura deorsum mbveatur. nuarla
et

st, quod r iii Deus in & so semper

....
O qui perpetua iiuin.luin ratione eubern -.
lerrarum ccenquae sator, <im tenipus ab aevo
. inancat, non liabtt n> locum pro-
, ,
-
,

'

Ire jubes, stabilisque mahens das cuncta mo- P rium et sibi naturalem extra se qua?re-
veri. re, si ut alke creatura.. Ilem, secundo

3
Cf. Act. xvii, 27 et 28.
1
Cf. tsa. jcxxviii, I et -

- Cf. Jonae, m, _.
 :

COMPENOIl THEOLOGICi€ VERITATIS LIB. I. 23

modo iion movetur, scilicet motu vio- tione ', et a centro in ascensione, et circa
lento, quia non lit ii violentia. .I«>l». i\, centrum in prsedicatione. Propter tiaec

19 : Si fortitudo quseritur, robustissi- el his similia dicitur in libro Sapienti&B

musest. Item, tertio modo non movetur, Spiritus sanctus. el mobiiis, ol stabilis

II''
scilicel motu voluntario, quia in opere esl :

: mobilis, quia racil sanctos mobiles

non lassatur, ul animalia. ad bene operandum, et tn bono profice-
ho- Praeterea, Nostra mens esl instabilis : re. Sialiilis autera, quia dat in bono per-
'""'"
!iilii>,
quiamodo proGcimus, modo deficiraus, severare : vel mobilis in via. stabilis in
'

>i quare ? modo reminiscimur, modo obliviscimur, patria : vel mobilis in activis, stabilis in

modo volumus, modo nolumus, modo contemplativis : vel mobilis in aliis ean
ditTusis cogitationibus, atque affectioni- «t is, stabilis in Christo. Isa. xi, 2 : Re-
lnis. e1 consillis huc atque illuc vaga- quiescet super eum spiritus Domini,eic.
mur. Deus autem semper Behabel eequa- Sciendum, quod quaedam operationes
liter, et immobiliter. attribuntur Deo secundum causalitatem
1 1 1*111, Alius esl motus circularis, alius el essentiam, qusedam secun- ul scire :

!re8- ... ,., ,. . .

reclus,Aiiusobliquus.Liircularismotusest dura causalitatem et non essentmm, ut

corporum superiorum, prout Brmamen- comedere et currere qusedam secun- :

u tmovetur secundum formam qnidem,

i ii dum essentiam, et non causalitatem, ul
ut dicit Philosophus, liini secundum creare et justiticare quaedam nec sic, :

Bubstantiara. Hoc est dicere, quod non ut peccare, et mentiri, et hujusmodi.

movetur ad locum, sed in loco. Motus
autem rectus sursum est, vel deorsum,
secundum quod corpora inferiora mo-
ventur propter levitatem, vel gravitatem.
Mntus obliquus compositus cst ex recto CAPUT XX.
ci circulari unde (jimcl reflectitur, habet :

i motu circulari quod vero linealiter : De simplicitale Dei.

procedit, habel a recto. Nullo autera
modorum movetur Deus,
istorum quia
proprietates istorum motuum non con- Simplex es1 Deus, et Angelus et ani-

Miiiunt Possumus autem dicere, ei. ma, sed differenter: quia in Dco idem
yvriice q u °d isti motus \)^n conveniunl mystice, est quod est, et quo esl : el Iwcc est
IIK. ,r
ui dicatur moveri motu circulari, omnia

regendo et gubernando. Itera, motu

perfecta simplicitas.
natura hanc sibi
... Il;cc

vmdicat simplicitatera,
sola increata

to, bonos reniuni r.imlo. Itcin, motu ut non aliud et aliuil, alilii cl alibi, modo
obliquo, roalos puniendo 1
. Eodem raodo et modo inveniatur. nempe quod
In eo
possel dici, quod Deus movetur motu habet, et quod est, semper et uno modo
naturali, quo solita scilicel bonitute, esl sed in Angelo et
: in anima differunt
omnibus creaturis pro captu earum se quod est, et quo est : et ideo est ibi quae-
communicat. [tem, motu violento, quo dam alteritas, et composilio, licet ibi non
peccatores juste damnat. Iicm, motu sit dimensio quantil itis : unde Mercu-
voluntario, quo cuncta in esse conservat. rius : « In superccelestibus esl unilas, in
Sic potest exponi dictum Philosophi, a ccelestibus alleritas, in subcceleslibus
qui assignavit motum a centro, et ad « pluralitas. »
« «n 1 rii iii , et circa centrum, quoniam Siiii|ilc\ est itaque Deus in essentia, Siwplex
Deus movetur ad centrum in incarna- quia nihil ei accidens esse potest, imo e8SCI1 ti a ,

1
Cl. S.ipient. xiv, 3; Mallli. x.w, :ii el seq. pient vu,22et23.
1
Cf. ad Hebr. i. 2 el 3.
 ,

I). \l 11. M \<, iillli. IM< 1.1».

pi i {>< i.i impli( ita ibi nn nou

iln potentialii additio quia quidqu d

i
i iii l leo, Deu phI I ndi I - I
*
-

1
1

« Simplii i_ divinitatii n iturffl nihil addi

« vel rai polcsl : quia irmper csl quod ' \IM I \\l
1

i
ni pi oprium rmpitcrnura
« psse, i
ui nli in i \l viverc el intellig» i
// > / < flletitia 1 1

Muiupici Vcrumtamen multiplex es1 in donis.

reoi in
ii i, Vpostolu_ : .i/ii /"•/ \/n/i/i//ii datur ser-
//iii tapientise, etc, '. Omne da-
Jscobi ! Di\ inu* dkmitati llentia lanl
I IJ 4 t U

iiim optimum, et omne donum /n >/< quod iii'ii— de !» j»1i«t

r/i/iii, etc. '. sil incomprehensibilis : lensoi eum

i i.V "iVi
1

i
N " 11 snim in Deo est composilio par- non |" rcipit, cum b.1 im isibilis : ling
"""''• liiim integralium, ut in domo nec ipsum non jexplicat, cam sit ineffabilis
el quare ° : :

partium potentialium, ui in anima, nec locus eum non [capit,J <um biI ini ir< um-
generis el ditTerentiae, ul in specie : riptibilis : .criptura eum non explicat,
ii ii maleris el tornia., ut in corporibus :
i
iiiii -it inaestimabilis : teropus eum non
nec coacervationis unitatum, ul in qu- mensurat, cum sit immensurabilis : vir-
mero : nec quml est, el quo est, ul in tus • '11111 iion sttingit, cum sit ii ri-

Angelo : nec substantise et accidentis, bilis : desideria et » ota tra - ditur,

ut iu individuo : nec corporea. substan- * 11111 sit insuperabilis, vel ini ompai
tiffl el incorporeae, ut in homine. !)'•
bilis : et breviter omnis creatura ad
his Bernardus : a Non partibus constat Deum comparata, defeclum habel : quia
c Deus, ut corpus : nec affectibus distat, finiti ad inlinitum uulls proportio.
« utanima : nec formis Bubstat, ut omne Ecce patet, quod divina excellentia nul-
« quod fintuiu est. » \\w> eget, quia sibi sufficit, quoniam i p-
lloc etiam ostenditur ratione, quia timus est. Non enim indiget c irpore, ut
cum omne composilum sit posterius sit, nec loco, ut alicubi sit, nec temp
omuihus suis compositionibus, nec pri- ut aliquando sit, uec cansa, ul aliundi-
liio principio, scilicet Deo, quidquid sit sit, nec forma, ut materia sit, nec sub-
prius, Deum, qui est primum
oportet jecto in quo Bubsistat, vel cui assistat.
principiura, non esse compositum. Prae- Sunt et alia uua? soli divina? majestati Ouae cret-
1 J ton, et
terea, nullum compositum est totum conveniunt. et nulli alteri creatnraB, in non crea-
suum i j- turap ^ *
esse : Deus igitur cum sit suum ii i-
quilius excellentta suae dignttatis appa- V€D i-ni?
esse, non erit compositus. Unde Ber- ret : sicut e.sl i sse omnipotenlem, oinni-
nardus « Non est Formatus Deus, forma :
bunum. omniscientem quia _ sctt : •

« est non est effectus Deus, omnium

:
omnia praesentia, prseterita, et tutura,
« efGclens causa est : non est composi- et omnia singularia simul actu solns
« lus Deus, simplex est. gnoscit : ea quae subsunt libero ar-
bitrio, et cogitationes liominum solu
cognoscit per seipsum. Item, ad ipsuni
solum pertinet ubique praesentem esse,
de nihilo res creare, in instanti operari,
in operatione quietum esse, mirabilia
lacere, ex auctoritate de qualibet creatu-
ra iacere quod vult, voluntatem hominis
coimoscere, in ictu oculi mortuos susci-

1
I M Corinth. xn, 8. - Jacob. l, 17.
 (OMIMvNDII THEOLOGIOdE VKRITATIS I.IH. I, 2:;

Itare, essenliaB hominis Ulabi, peccata men Pater paternitate tanturo unus est,
dimitterej gratiam infundere, in igne indivisus esl in B6j el <b\ isua ab aliis.

perpetuo corpus servare. Innascibilitas autem est in Patre, et

si quid Oliailtli» aliqilid crealur.r COnVCnit, sumitur privative, eo quod Pater sit a
i dica- quod competil creatori, lamen excellen- iiiiIId : el lamen Pater signincal distin-
,
!

;
lius de Deo dicitur ut si iu creatura : ctionem p< rsonaliter : sicul ovis non
esl I» itentia, iu Deo summa poten-
sit signata per hoc ipsum distinguitur a
lia : si Eapientia, m Deo sil summa sa- signatis. Similiter communis Bpiratio

I»
entia, el Bic de aliis. Unde et hujusmo- est una notio, et illa unitasest idem in

di dicunlur de Deo in superlativo, prop- Patre et Filio, el est distincta al» omni
t»r quod Deus dicitur potentissimus, alia aotione.

ipientissimus, juslissimus, optimus, Notandum proprie Io- Pro

igilur quoil
,, ricla .
,er 8o-
pulcherrimus, et sic de aliis. Augustinus quendo. tres sunt proprietates personales, lea , i

.. ... . uales qas,

in libro de Trinitaie : « < tportel Deum cu- scihcel patermtas, uliatio, et proccssio : (t quot?
« jus esl el summe cuncta sentire atque quia personalis proprietas est, qure uni
« intelligere, nec mori nec corrumpi, soli personse convenit, ct eam ab omni
« nec mutari posse, d c corpus esse, alia re distinguit.
« sed Spiritum omnipotentissimnm, mi- Relationea vero sunt quatuor : quia Heiutiones
18
« tissimum, optimum, beatissimum fa- una est Patris ad Filium, scilicet patcr- '"uoJJe"
« teamur. » nitas : alia est Filii ad Parem, scilicet °»
uae?

d Mint Potest el praeter auctoritatem ratio filiatio : tertia est Patris et Filii ad Spi-
ln Deo intelligi, sive assignari quia : bona sunt ritum sancluin, Bcilicet communis spi-
am iu excellentius in Deo, quani iu crealura, ratio : quarta cst Spiritus sancti ad Pa-
'
atura. '

(|uia Bemper esl aliquid aobilius in trem et Filium, scilicct processio.

causa, quam io causato. Videmus etiam, Notiones autem sunt quinque, (|uia
quuJ aqua purior est in foutc, quam iu quadibet relatio est notio, et pneterea
rivo radii quoque
: solis lucidiores sunt innascibililas, quae Patri convenit per
in ipso sole, quam in aere : el dulcedo privationem rclationis ad aliquod prin-
major esl in melle, quam in mellito. cipium, non est relatio.
Notioncs babent multa nomina : di- Notionum
11
cuntur enim notiones, quia notilieant q",""
^
[>ersonas : dicuntur etiam distincliones, 'i
uac?

quia personas dislinguunt : dicuntur

CAPUT XXII. relationes, quia persona3 per eas ad se
invicein referuntur : dicuntur quoque
De notionibus Dei. proprielates, quia proprie personis in-
sunt.
Xota regulas notionum : Nulla nolio Notionum
rcgulue.
Notiones Dei sunt quinque, scilicet de alia praedicatur. Item, quaelibel notio
vi ui» paleruitas, liliatio, processio, innascibi- esl essentia divina, qua3 Deus est. Item,
liia^, it communis spiratio. Prima est omnes noliones sunt una essenfia. Ilein,
Patris, secunda Filii, lertia Spiritus nulla notio inest divinae essentiae, qure
incti, quarta Patris, quinta Patris el distinguit, nec distinguitur. Item, no-
Filii. Tres primaB notiones dicuntur liones sumptae abstractive praedicantur
personales, eo quod personas faciunt, de essentia, sed suroptae concretive, non :

et eas proprie distinguant, et illne solae unde bcne dicitur, essentia esl paterni-
sunt tres unitates
personarum trium tas, sed iion dicitur essentia generans.
quibus personse dicuntur tres unde li- : Etem, notio semper importat dignitatem.
cet Pater plures babeat proprietate>. ta- Item, sumpta notione non ponitur per-
 m ::

h M i: MAG. ORD. PB II»

'.ii i
'lu n ilimiid i on> cnil riotioni. hahitu. ui
"
quod tion convonil poi ona! notioni pi ul umni| im
• iiim convcnil propric diHtingiiore, • 'I verba, qiiorum
pi ui, du» ; _ 1 1 1 1 imli l»o i.nvinit, ul
. i
ambulan : n im modu li*

nalio animi, i IT< i lui den on-

\| ! . n il .-iliuil •

• jil.llll (llSpOflllO \ .
'llljlt

CAPI I \\lll. intellectum sub lali modo intelligi

per .'ii«. ipsam i- iii. Cum

Oe nominibus divinis. dieitur de Deo ambuli al curri
hujusmodi, sigiiificatio boruin pront lunt
actu, Dco non convenit M tutem
Omne nomcn quod de Deo dicitur, Rignificandi qui quamdam imporiat im-
aul essentiale, aul personale, aut notio- perfectionem, dico quoad motum, qui
nale est. Es9entialium quaedam Bunt quidem motus i LatUDeoi enire
substantiva, ul Deus, creator, et similia non potest. Quaedam suntquorom signi-
quaedam vero adjectiva, ul bonus, aeter- ficatio Deo convenit, sed non modua
nus, immensus, el hujusmodi. Persona- significandi, ul creare, fa Qucdam
lin siiui, ui Pater, Pilius, el Spiritns quorum significatio etiam Deo convenit,
sanctus. Notionalia sunt, ut paternitas, a \ patet in hoc vcrbo Bzodi : I

el filiatio, innascibilitas, et hujusmodi, misit me ad vo

\)c liis notamlum, <
j »il iioincn >ul>- notandum, quoil oinnia. qua -unt
Kt >'Tfedl

mjnaeB- stantiale vel essentiale substantivum et perfectionis, de Deo dicuntur quae au- :
r

entialia modo
]iro|io*itio-
gbstractum nulli) poti
l
-I
.
trahi ;ul tem -unt imperfectionis, non dicuntur '
:

oee ralsiB supponendum nro persona. I nde falsae rum iliruntur. aut secundum assumptio-
et vera
sunt hae : Essentia genuit essentiam, vel n tm humanae naturae, aut translati

divinitas divinitatem. Actus enim gene- dicuntur. ttem, in dhrinii tantum -unt
rationis semper ponendus esl in concre- duo modi pra?dicandi, s<_ilii-i t per randum
to. Sed concrela licet sint essentialia, substantiae, et per modum relationis : sed
trahi tamen possunt ad supponendum substantia continet unitatem, et r»-lutio

ytvo persona, et haec per verba notiona* multiplicat trinitatem.

lia, vil |»rr [iropositioms notionalt -. nomina quae d<- l)*o di-
a-ilam sunt QuJ
Umle Deus genuil Deum,
verae sunt hae : cuntur aeternaliter, ut dominus et m - -
Creatdr Creatorem, vel Deus de Deo. ricors, quae connotant effectum in crea-

Similiter de nominibus quae media sunt, lura secundum liabitum. (Juaeilam vero Quae i(

"J
ut lumen de lumine. Item, hoc nomen,
i
temporaliter, ut dominator et miserator,
sapientia, licel sit abstractum, ut sapien- quae connotant effeclum in crealura se-
tia de sapientia. Essentialium autem adje- cundum actum. Ouaedam pluraliter, ut
P
dieent es^ ctivorum quaedam praedicant pure divi- personee. Quaedam singulariter, ut I>eu-

adtecfva I
Qam sun>iai,, ain '
- °-t bonus, et ens : Quaedam proprie, ut proprietates \» rso- teri

quaedam essentiam divinaro connolando narum. Quaedamappropriate, ntpotentia,

privationemprincipii et finis, ut aeternus, sapientia. Quaedam positive, ut justus.
vel certae mensurae localis, ut immensus Quaedam privative, ut immortalis. Et
. . quaiiani principaliter significant
[
essen- haec magis proprie
l
dicuntur
'
de Deo,
Quffi ?igni- .
.

Hcant acta tiam divinam, et connotant effectura in qnam positiva : quia melius dicitur de
essentiami creatura actu, ut creat, justificat, vel in Deo quod non sit, quam quod sit. Quae-

1
Exod. m, 14.
 :

COMPENDII THEOLOGICiB VERITATIS LIB. I. 27

dam Uanshii i\ c, ul agnus, leo, quaa

-\ mbolice de Deo dicuntur.
Duplex esl enim Theologi t, symbolioa
dupiex: videhcet, et mystica. Svmbouca aominat
JtS^tica. Deum ab inferiori : mystica a superiori. CAPUT WIV.
Symbolica nominal Deum per conve-
nientiam rerutu, cum dicitur leo, agnus, Deus est ineffabiiis,

et hujusmodi. Myslica vero, id est,

culta, aominat Deum per hoc, quod

in dccolto de ipso Bentil per intellectua- Nihil digne vel proprie de
Deo dicitur Non uomi .

lem visionem, Bive conlemplationem, ut propter ejus excellentiam. Non enim per a « lurDe
^
quando nominat Deum suave.m, dulcem, omnia proprie de Deo loquimur, quia "'>• ueque
• ••
nominasignincanl substantiam cum qua- nomiua, et
t)6T PrO"
dilectum, e! hujusmodi. Utrobique lamen
(luare-
per creaturas nominatur, sed in symbo- litate, et ita intelligitur il>i compositio

lica per exleriores, in mystica per inte- formse cum materia, quae in Deo non est.

riorea el digniores affectus, quos anima Nec per pronomina, quia Deo dicta de
Bupra Be recipit, et ita imponit, per cadunl a demonstratione non enim :

donum Bapientiae, hujusmodi proprium potest esse il>i demonstratio ad sensum,

experimentum est cognoscere qualis sit cum sit incorporeus, nec demonstratio
Deus. ad intellectum, cum si1 incognoscibilis.
Quaedam dicuntur collective, ut trini- Si quod hujusmodi prono-
ergo dicis,

tas, trinus. Quaedam relative, ut aequalis, mina secundum Priscianum cadunt ;»

similis. Qusedam respective ud creaturas, demonstratione, cassa erunt et vana :

utcreator, reragium. Et haec nomina non diceiulum est quod demonstratio

J
ibi est ,.
Deuions-
dicunl relationem Dei ad aliud : sed alia ad fidem. i\ec per verba quae cura modis tratio, ad

habent relationem ad ipsum, vel ad ct formis, cum tempore sine casu,

ipsa. agendi vcl patiendi significantia sunt :

Duo snnt nomina Dei, sci-

principalia sed talia non cadunt in Deuin. Neaue ner
l'i DCipalia l '
. ... i r
mina licet, qui est, et bonum. Per primum participia, quae sequuntur naturam nomi-
significatur Dei esse absolutum in se, et uis, el verbi. ISYc per alias partes oratio-
sic consideratur ul infinitum. Per secun- nis, qua? non sunt subjicibiles, vel prae-
iluin uotatur esse divinum, ut causa : dicabiles.
fecit enim Deus oronia propter bonitatem I \ his patet, quod Deum non possu-
-u.iin. In Theologia Bupponitur quod mus notificare per diffinitionem, sed
••I hoc propter nomina essentialia, ut qualitercumque per circumlocutionem.
Deus, divinitas, potentia, essentia, na- Unde Bernardus Deus ? ex n.
: « Quid est aQ \ft
tura. Itcin. supponitur qiiis pro persona, « quo omnia, per quem omnia. Quid est
Fupponiturque pro notione. « Deus ? quo nihil melius cogitari pot-
Neuirum, Praeterea, neutrum genus dicitur
per <- est. Quid est Deus ? voluntas omni-
naaculi- substantia divina, per masculinum per- « potens, benevolentissima virtus, lumen
raemioium sona, per fcemininum notio, et per hoc « aeternum, incommutabilisratio, suinma
caafi patel, quod non debet cantari in hymno « beatitudo, invisibilis, inaccessibilis in
i Unus Patri cum Filio » quia Pater : « se, in suis speclabilis, el solus mira-
el Kilius ikui stnii unus in persona, Bed « liilis '. »

unum in Bubstantia unde magis can- : Multis modis asseritur aliquid de Deo. Asseriiur
tandum est : « Unum Patri cum Filio. » Primo, per naturalem rationem, quae Jtquidi
dictat, quod unos Deus esl remunerator

1
Cf. Joan. i, 3
 D \i .1«. \i\i. ORD. I'i; I h

bonoruin, ol punitoi moloi uin * un- ijii.i omniura mpl ir, ilii n-

do, |" i
fldem, qua di< imu l)i um unum li.i di\ iii i. •
j
1 1 . 1 1 1 1 i/ii,n .i imil.iutur . iii

088G iii ub I niti.i, il h nniiii in |m i "in quantum I unl. Alia \ \n-

fertio, |" i
o< i iin Si ripturam. Quarto, iluiii inlelligi ntiae rotioncm, •
indum
per ratiom probabili • Quinto, pei hoc plui ranl ii 1 1 ' l

• \t. pion opiniones, \ el pi o?dii oti m iii quantura innt, dii inara imitanto

Sod iii liii duobui modii n isi inniten- i .

pi oul est imilohilif, non tan-
iliiin, nisi iiiliniiit.li> iii li.ilir.it ali aliquo tiim uno modo, sed divi

praedii lorum trium, Esl enira regula, • undum dr. S . ur

quod quicumque asieril al quid de Deo, ili\ iii i i

nsenl imIijim <|ii<i«I i
|

quod niin rst silii certum, per naturalem bilfc, li" modo eb ba< I pr<>-

rationem, vel i"

1

! fidem, \ el per -
ocrom pi ia ratio hujui i reaturae, el similil

Si ripturam, praesumit el peccal. de aliia ; unde Becundura bo<

in Deo Miiit. qui.i intelligitur divina dmm
esscntia sccundum <:
*JJJ"
quos rei habent ad ipsam. eam imil inte
. . .

diversimode : hujusmodi autem noi

CAPUT XXV solum intelliguntur al> inlellei tn i

•>, i u ,i
I etiam ab increato ipsiui !»

De ideis, ei libro vitse. 1'ii'nu Deus, 1 1 ab aeterno icivit, quod

diversae creaturae diversimode ipsiui
sentiam essenl imitatura?, etsecundum

ltlc;i' iii
Ideae rerum, el exemplar, et rationes hoc ab eeterno fuerunt in mente divin
Di'0 nb sic in Deo sunt, quod idea importatcau- pluresidesBsecundum quod intelliguntur,
tcterno.
sam efQcientem coniormem effectui sed : licut rationes proprisa rerum intellectse

exemplor causam formalem ralio vero : in I)< o : hoc enim importat nomen idear, Uea.<iuiJ?

causam linalem. Deus enim omuiuni ut >it scilicet quaedam forma intellecta

rerum est principium a quo suntformo ab agente, ad cujus exemplum exteriua

et excmplar, ad cujus imitationem sunt, opus producere inlendit.
et linis od quem sunt. Ha?c tria sic a se Dicendum quod licel raliones est ergo,

differunt, (|uim1 exemplar unum est, quia in Dco, et ideae sint una virtus et uiu lux
exemplor connotol causalitotem : cousata et essentiii, dicuntur tamen plures ratio-

vero in cousa sunt unuin^: sed rotiones nes et ideae propter pluralitalem ideoto-
et idea? sunt plures : quia ista respectu rum exemplum habes in naturis.
: cujus
rerum dicunlur. Sunt itaque plures idea Videmus enim, quod omnes lineae cirruli
ideiB res- qua 1
connotaiit cognitionem. Cognosci- uniuntur in centro : remotae autem a

jm*&le!Sn- Dma autem distinguunlur in eogno- ccnlro differunt ob invicem. Item, ideae
tur'?
scente. sunt, ut dicit Augustinus, iormse princi-
Similiter et rotiones in Deo plures pales rerum, qure divina intelligentia
sunt : quia singula causoto sunl propriis conlinentur. Dicendum est igitur, quod
rotionibus. Absurdum enim est dicere, ut sicut in mente artificis prius est forma
oit Augustinus, equum crealum esse ea rei, quam opus exeat, sic ide e reruin

ratione, quo hominem. ante mundi constitutionem in mente

Sciendum outem est, quod duplex est Crealoris erant. Non enim aliquid extra
pluralitas, una quidem est rerum, et se adspiciebat secundum quod mundum
secundum hoc non sunt plures ideae, faceret.
sive exemplorio in Deo imo una rescst, : Kx hoc patet, quod omnis creatura

1
J
Cf. ad Hehr. xi, 6 ; Matth. xvi, 16. Cf. I Joan. v,
 1 :

COMPENDII THEOLOGIC K VERITATIS 1.11$. I. 29

prius in Deo existit, quam id seipsa :

ande cum ab ipso per creationem pro-

cessit,ab ipso quodammodo distare ccepit
unde rationalis creatura ad ipsum redire
Res proul debet, cui primo conjuncta fuil, ante CAPUT XXVI.
suot iu
Deo, qno- quam esset, et boc per ideas, quaB non
moilo di-
cuutur ?
aliud, quamDeus sunt, et erunt
ipse : De appropriatis divinis personis.
sic autem ad loeum unde exeunt flumi-
iii/. revertuntur '. Res prout sunt iti Deo,
dicunlur vila, quae importat rationem Quamvis omnia essentialia omnibus I ssenllalia
liilms per-
boni. Joan i, -\ et i- : Quod factum est, personis sequaliter conveniant, appro- BODia con -

veoiuot.
Dicuntur etiam lux quae
in ipso vita erat. priatur tamen Patri potentia, Filio sa- Quse tri-
importa rationem veri. Augustinus super pientia, Spiritui sancto bonitas : el hoc bus per-
soDis ap-
Genesim ad litteram : « Creaturae in Deo propter exclusionem carnalis intelleclus, propriea-
tur, etqua-
>n ut lu\ : hopc ideo dicunlur, quia ne videlicet Pater ratione antiquitatia re?
« in Deo uon sunt mala, neque falsa. » credatur impotens, Filius rationc juven-
!i[ilar, Dififerentia est inter exemplar, et li- tutis credatur insipiens, Spiritus sanetus
\il I.
ecu- brum vitae, et speculum. Exemplar ratione impetuositatis credatur crudelis.
lum JitlV-
ruut, et
rerum ut redeun-
enini dicitur respectu Ha?c ratio pertinet ad simplices, scilicet
quuinodo ? tium tamquam ad causam primam quia : quod potentia naturaliter praecedit sa-
connotat creaturam, ut supra dictum est. pientiam, ct utraque bonani volunta-
Speculum dicitur respectu rerum eun- tem.
tium. De libro vitx dicit Hugo de Sancto I)e atlributis itaque est loqui duplici-
N ictore, quoJ « liber vitae c-st, cujus ter, aut sccundum rem, et sic omnino
« origo aeterna, incorruptibil.is essentia, idem sunt, nec appropriantur : aut se- \ppropria-
lio, quid
i cognitio vera, ecriptura indelebilis, in- cundum rationem, cl sic eprum quaedam sit?
« spectio desiderabiiiSj doctrina fiicilis, approprianlur, quaedam non, nam ap-
'< scientia dulci^, profunditas imperscruta- projiriatio nihil aliud est quam specialis
« bilis. verba innumerabilia, Lamen unum attributio ratione alicujus conformitatis
« verbum omnia. » cum proprio illius pcrsona^, sicut poten-
Aoima ui Anima vero, moraliter loquendo, mul- tia habct similitudinem cum Patre, qui
quo
iJeo,
: i
tipliciter est in Deo, scilicet sicut ramus est principium universale, et sapientia
in arborc, apis in llore, navis in littorc, cum \'crbo^ cl bonitas cum amore. IV.i -

sessus in thalamo, Ihesaurus in agro, dictam appropriationem habet consue-

scriptura in libro, avicula in nido, piscis tudo Scripturarum, quae oj>era manifc-
in rivo. quadibct rcs in sibi proprio, stativse potentiaj attribuit Patri, sapientiaB
> t 1 a in Brmamento, imago in speculo, Filio, bonitatis Spiritui sancto.
cera in gigillo, gemma in auro, mel in Alia esl appropriatio Hilarii : ^Eterni-
favo. tas in Patre, qui non habet principium
inceptionis in se, nec principium essendi
ab alio. Specics in imagine, id est, in

Verbo, quia suinme pnlcbrum. Lsus in

muncre, hoc est, in Spirilu sancto, quia

summc proficuum et communicativum
est.

l-lud per alia vcrba sic insinuat Au-

gustinus : « In Patre unitas, in Filio

1
Ecclo. i. 7.
 »

30 I). \i !'• m IG. ORD PH ii'

iju.ilii.i . in ^|>ii ilu lun< i" unital I '• iliquid |

•
i

i qu ilii.iii quc ' 'H I

'
non pi l
'
I
»

uuti iii Pali i

unito quia i( ul unil mundi in In j

uullo • I •
- -
• -
1 1 1 1 1 el in pluralita ab ea pio quidem, qu ile uihili

defluit, U u Paler a nullo ent, el \n mediu au ne in nihilum

alite personcR ab ipsn unt. Praeterea Drtantur, ua potenl mtinel . Infl

unitas di nil unilatem, ita de s,i

vero, quia mortuoa mira celi
Puter ^ignil alterum se, id < Filiura.In tabit \ tpparel quoque poteoli l
1
in

1'iln, vero dicitur esse aequalilas, qua rebus npiritualibus, quia cum diabolus
eequatur Patri nou sulum in potenlia, el poteMtatem habeal in nobis immutandi
sapientia, • •! bonitate : sed etiara in h< nsum, et |»li un, Ai . iuIi m
quia sicul Pater dal Buara bonitatera habeat |
item traper bi

alteri persona?, sic el Filiua. lu Spiritu intellectum, solus Dens non solum habet
sancto aiiirin unitatis, equalitatisquc potestatem iraper tria praedicta

concordia, seu connexiu : quia esl amor etiara potesl mutare volunlatem. \u-
amborum, id est, Patris el Filii. gustinus dicil quod i Deus i nil

[tem, Quarta appropriatio est, quod « ut velimus,et subsequitur ne frustra

in Patre esl ratio principiandi e1 origi- limus.
nandi, quia summe principium. In Filio Licet Deus sil omnipotens, lamennon
vero ralio exeraplandi, quia surame pul- attribuuntur ei actus culpahihs, ul m-u-.
chrum : sed in Spiritu sancto ratio la- tiri. el male velle : nec puraales, ut m -

ciendi, quia summe bonum. tuere, el dolere : nec corpoi ut

coraedere, el dormin . nisi forte ti nis-

sumptive : nec actus inconvenientes qui

possunl esse tripliciter. Primo, *i ali ,

actus contradicit divinae potentiae, ul •

CAPI T XXVII. facere majorera - Secundo, tradi-

cit ejus veritati, ut est fai diquid
De potentia Dei. simul esse et non esse, vel quod praeter-
itmn sit futurum. Tertio, si contradicit
ejus damnare Petrum, el
bonitati, ut

Potentia
Poteutia Dei duplex est, scilicet abso- salvareJudam. Debis Auselmus «Quod- :

Deidupiex, i u aonlinala. Multa vero r

( r potest ipri-
( « lihct inconveniens, etiam minimum,
et quse .'

ino modo, qua? nou potest secundo rao- « impossibile esl apud I)»-uni. » llnruiu
do, quia multa subsunt suae potentiae, autem haec cst ratio, quia potenti I

quae non conveniunt sibi, ut facere mala : cum sit perfectissima, nec est de nihilo,
posset tamon omnia congruentia, et sic nec est suh aliquo unde non pol :

posset ea laeere. Deus Pater omnia potest deficere peccando, nec succumbere ]
-

onmihus moilis. quia potest producere tiendo, nec i _ subsidium in aliquibus

de uou esse iu esse, et hoc per creatio- quaerendo, ac p<-r hoc nec culpabilia,
ueiu. Tiem, potest ex incompleto com- nec pcenalia. nec materialia poti - .

pletum facere, et hoc per propagationem. Dicendum quoque, quod Deus potest
Item, potest rautare unura complelum in omnia per se, vel per creaturam. llla
aliud completum. sicut patet in transsub- dico omnia posse, qua? sunt potcntia? :

stantiatione pauis iu corpus Christi '. hoc autem ideo dicilur quia posse pec-
De talibus dicit Augustinus : « Demus care non est potentiae, sed infirmitatis :

1
Cf. Joan. ii, : et 8 : Luc. \xn. 19. « c.i. Psal. i wm, 91.
2
Cf. Genes. i. 1 el seq. 4 a\ 1 iU \ Corinth. xv, 22.
 COMPENDII THEOLOGICJ3 VEMTATIS LIB. I. 31

Deo auteni corapetil perfectum posse, 9\ usu contrario naturae, Laraen lerminan-
perfectum divinum, dc quo Dionysius : tur ad conformitatem oaturae, sicut caeci
« Dominatio esl pejorum excessus
aon illuminatio -'.
Sed praeter naturam sunt,
q tantum, se 1 omnium pulchrorum el quae Bunt ordine simili nalurae, uon ta-
a bonorum oranimodn el perfecta pos- men per principiuro natur.c ul in muta-
jessio, lirma el non vaiens cadere for- virgarum
;

tione in Berpenles : (jui.i

« titudo. » illutl potuissel Qeri ordine aaturae per

Notandum quod qusedam opera- ergo, longam putrefactionem, ut palet per ea
tiones attribuntur Deo Becundum causa- quae fiunl secundura rationea seminales :

lilatem, ef non sccundum essentiara, ut verumtamen quia dod fuil il>i operatio
comedere, currere qaeedara secundum : naturae, miraculum fuit; Res quandoque
essentiam, aon Becundum causalita- producitnr ab agente simili successive,
t m , ut justificare, creare : qusedam nec hoc attribuitur naturae, et dicitur natu-
ni peccare. rak : quaodoque producitur ab agente
dissimili iu instanti, el hoc attribuitur
Deo, elmiraculum.
dicitur
Sciendum, quod quandoque potentia
aliqua, et ejus aclus est naturalis, sicut
i \IM T XX VIII. visus, el videre : quandoque potentia est
miraculosa, et actus ejus naturalis, ut

h» virtttte miraeulorum. quaudo caecus illuminatus videt quan- :

doque utrumque est miraculosum, ut

parlus virginis.
iracui.i (Juoniam per diviuam potentiam liunt Nota,quod miracula, vel mira fiunl
miracula, ideo de miraculis est agen- quandoque in ente, ut statio solis, et
duin. ejus retrocessio 4 quandoque liunt in :

ji raC u. Augustinus autem illud vocat miracu- vegetabili, sicul ([uando virga Aaron
linu, quidquid arduum, aul insolitum, floruit quandoque in sensibili, sicul
'
:

supra spem, vel facultatem admirantis fuit in locutione asinae Balaam • quando- :

apparet. que in ralione, sicul fuit in ambulatione

[U j. Ad huc quod aliquid si i miraculum, ciaudorum, auditione surdorum, snsci-
'",'
nualuor requiruntur, vel concurrunt : tatione niortuoruin, in partu Virffi-
-<< primum uuod sit a Deo secundum,
c^t, : nis.

inm quodsit praeter naturam terlium, quod : Ut autein sciamus quando aliquod
sitevidens: quartum, quod sil ad fidei miraculum fit, uola differentiam inter
irroborationem. Undesi aliquid istorum rationes causales, seminales, et natura-
quatuor defuerit, mirum dici potesl, non les : quia ratio causalis cst potentia
miraculum. passiva creaturse, absque omni disposi-
irum et Nota, quod qusedam Bunt Bupra natu- tione naturae, ul solummodo Deus cx ea
quaedam contra naturain, quaedam
:

,
,
, rara, faciat quod vult, sicut fuit in partu
prcternaluram. Supranaturam sunt illa, Virginis 7
: et in talibus simpliciter est

quibus nou cst sunile in natura, nec in miraculum. Ratio autem seminalis esl

potenlia oatarae, Bicut esl virginem pa- potentia passiva naturae, ^>->\ cum dispo-
rere '. Contra aaturam Bunt, (|u;e fiunl sitione remota, sicut hiit in virgis de

5
1
Cf. Luc. ii, T. Cf. Numer. ivu, 8.
s
* Cf. Joan. i\, 7. (j Xumer. ixu, 28.
3
Cf. l.v l vn, \i. ' Cf. Luc. ii, 7.
1

Cf. Josue, \. i - el 13 ; Isa. nxvni, 8.

 : * «

32 l» M B M *G ORfl PB I D.

quibu facti lunl lerpeatei '

! el h Di lic««t non 1 1
.» lim- a,-.:u

faclum lin! i i.niii natura aatem pid I)

\-- > deiformeni
fecissetidem led non oi i paalatiropei habel iotelledua can Deo, id est, i

longam putrelm ti im. I nde patet, qu« i I imu i otsi ri-

quod -.1 qua fiuol i undam rationei lioois, licul Deus : licel n

seminalos, partim suot oataralia, partim quai icil I» ed homo unam solom H
miraculosa Ratio nators polentia ictu, quia licel videal molU, illa

cum dispositione propinqoa, licul patel tameo noo videt ooo aclo videodi,
iii quaodo esl in ultima
materia, soi sed moltis, id ett, per moll
dispositiooe ol formam recipiat, el se- militodini

cuodom huoc rriodum est ratio natora- Sapientia Dei K el in seipsa ooo di-

lis in grano seminato ad pfodoctio- versilicetur, diversa lamr-ii sortilur n«>-

mioa in qoaotum enim sapientia Dei ,,lur

uem segetis , ethoi est miraculom. :

cognoscitiva esl possibilium, dicitur

ieniia, sive cognitio. ftero, in qoaotum
cognoscitiva omnium quae 6unl in

muudoj dicilui o : in qaaotom

CAPUT XXIX. !
cogooscitiva eorum quae bene fiunt,
di ilur approbcUio : in qaantum i

De scientia Dei. itiva futurorum, dicitur prsevisio :

in quaotum gnoscitiva eorum q

al> ips •
Deo Eacienda snnt, dicitur dispo-
_ ., _ Deus omnia praesentialiter. et si-
Scit l
qoaotom
sitio: in tiva pt - i
-
'
Scil I)eii3 '

omiiia, et mul, jicrfecte quoque et immutabiliter. miandorum, dicitur prssdestinatio in :

Praesentialiter dico, hoc]est, ita limpide, quantum est eognoscttiva damnatorum,

ac si cuncta essent praeseotialiter cssen- dicitur reprobatio. Cognitio divina nim
tia. Simul etiam scit omnia, quia viden- sit periectissima, omoia cognoscil dia-
do se qui sibi pra^sens cst, oinnia videt : tinctissime sul» omoibua conditioni-
pcr/ecte quoque, quia cognitio ejus nec bus, quas res babent, et propter hoc fu-
potest augeri, nec minui. Scil et immu- turascit fulura, praesentia prasmtia, ei
iabiliter, quia noscit omnia per oaturam bona approbanda, mala<ju«- reprobanda.
sui intellectus, qui cst immutabilis. Di- Si autem scire volaeris qualiler Deus cognoJl
ccndum ergo, quod
.
Dcus cogooscit
.
co<moscit mala,
. ,.
notandum uuod cootin-
. . .
^
el
s mti
hoDi,
temporalia aeternalitcr, mutabiliu immu- git aliquid cognosci dupliciter, aut per quomodo
tabiliter, contingentia infallibiliter, futu- speciem propriam, aut p< iem alie-

ra proesenlialiter, depeodentia indcpcn- nam. Primo modo cogooscitnr habitus,

denter, creata increate. Alia vero a se, in secundo modo privatio. Item, primo
sc. et per se. modo cognoscitur lux, secund" rmido
Scicniia Nota dillerentiam intcr scieotiam Dei, Eodem modo dioendom
tenebrae. -

Dei, Ghris- Chrisli, Angeli, ct hominis : quia Dcus quod primo modo cotrnoscitur bonum ^-
ti au ,T eli
bominis.' seit enim multa in
omnia simul, videt seeundo malum. seilicet per speciem op-
6
se^erse . uno. id cst. in seipso unde in visione : positi enim est malum, Malum
habilus. Nihil ei

Dei non differt id quod videt, et per nisi boni privatio. Unde dioendum est,

quod videt, sieut in homine, qui videt quod Deus cognoscit bonum per unicum
Chrisiusse P er oculum : quia videt se per se, et in medium, scilicet per propriam essen-
cunduni Sc videt omnia. Christus autem seeun- tiam, mala autem per duplex medium
quod ho- .
r r
.

mo quid dum quod homo *

scit omnia qua? scit nam per essentiam suam co^noscit ha-
sciat?

s
i
Cf. Exod. xvn, 12. Cf. Joan. xu, 24 et 25.
 ,
OMPENDIl THEOLOGIC E VERITATIS LIB. I 33

illo liabitu liae bonura Qnale. Magnificatio vero est

bitum oppositum malitiaB, et

mediante, ul est in ipso Deo cognoscente, bonum gloriae futurae. Vel dicas, quod
ideo dicitur prsedeslinatio per gratiam praeparat :

cognoscit d Fectum ejus: et

cognoscere. Unde Psal. vocatio gratiam offert justificatio iilam

ma l a a looge
:

longe cognoscit, confert, Bed magnificatio per gratiam

cxxxvu, 6 : Et alta a
mala. gloriam multiplicat.
id est,
Sciendum, quod duplex est actio in Actio du-
..... , ,
,r
pouit
.. plex in di-
(liviuis sicut iu naturaiious. I aa diviuia.

aliquid in re extra, ut calor ignis. Alia

non, ut visio : et sic visio in divinis est
'
|;r ,e9li -
CAPUT XXX. duplex actio.
*
Alia non, ul praedestina-
l
,

uatio
.'

non
tio, qua' non infert rebus necessitatem : imponitre-
l)US U6C6S*
l> pnedestinatione, sicul Deus scit si iste sit
verbi gratia, situtem, et

comesturus hodie, vel non nihilominus :

i uare

iste habet potestatem comedendi, et ma-

Praedestinationis diffinitiones assi- nuni ad os porrigendi •: quia si praede-

nitur
intur ab luguslino quatuor. stinatio rebus necessitatem imponeret,
Priraa est : « Praedestinatio est pra> multa sequerentur inconvenientia nam :

v uentia beneficiorum Dei. » frustra proponerentur bonis praemia, et

5
S cunda est : « Praedi stinatio esl ali- malis supplicia . Item, injuste remune-
cujus ad gloriam praeordinatio. » rarentur boni, et punirentur mali. Ilem,
ertia est: « PraBdestinatio est propo-
I
malorum noslrorum Deus auctor esset.

situm miserendi. » Item, nec sperandi aliquid, nec suppli-

6
Quarta est : « Praedestinatio est prae- candi ulla esset ratio . Jlcni, evacuare-
paratio gratiae in praesenti et gloriae in tur libertas arbitrii, qure se habet ad
futuro. »> utrunique. Item, nec bona facientes es-
In prima diffinitione notatur divina sent laudabiles, nec mala facientes vitu-
ritio, in secunda electio, in tertia vo- perabiles .

luntas, in quarla directio in tinem. Scienduin tainen quod hoc est duplex. „
c- n • •
Ouomodo
Praedestinationis causa efficiens Deus Deus i
di praevidet noc, i . i

noc necessario inteiiigitur

... iu sensu ,.
est quantum ad effectus notatos in no-
.

eveniet. quia conjunctim est vera, divi- CO mposito

iplex.
noine praedestinationis. Materialis autem sim falsa : el est il>i necessitas conse- et dlvlii0?

eausa est ille qui praedeslinatur ', quentiae, non consequentis : quia licet

formalis esl modus, vel ordo praedesti- ihi sit habitudo, sivc illatio unius ca-
nationis, quia primo datur gratia, et tegoriae ad aliam, nou tamen necesse
hoc gloria ». Causa
isl Einalis cst ut est quod ipsius termini sint actu verbi
p :

simus sancti e! immacululi in conspeclu gratia, Si homo est, animal cA : ne-

Dei». cessitas estnon con- consequenti;e,
Nota differentiam inter haec, quye sequentis nam hoc potest non esse,
:

ponit Augustinus, scilicet vocationem, cum niateria lamen stabit et de lioc :

justificationem, praedestinationem, et habemus exemplum Boetii in libro de

magnificationem. Vocatio enim retrahit Consolatione philosophise : « Si ali-
a malo. Justificatio respicit iniliale bo- « quis videt aliquem lacientem rotam,
num gratiaB. Prxdestinatio respicit ^r ra- « necesse est quod iste faciat rotam, nec

ad Roman. Cf. MiUtli. xxv, 35 et Beq.

•''
1
Cf. i, 4.

» Cf. ibidem, nii, 29 el 30. " Cf. Psal. cxviii, 4-2 el 13.
7
1
Cf. ad Ephes. i,
•'>•
Eccli. xxxi, 8 et seq.
* Cf. Kccle. xi. I.

xxxiv
 t : 1 :

Ii \l I: M \«. OIU). IT. l.h.

'• I.IIIWII \ igUf ijl i

ludil ju \ lutera
|)CUI i .1.1 illitJI "[>• \ ii 1 1 I». ii omi < in li 'iuiii Mi -.il\ uiii
ii.

.
i .

|
mule i. in i|u intum hon -

lur, \ ei umlami liol i pi unda M ii \ ult juslum bonii-

-
linii, bonuin i k mplum. Si a lia- ii. ni n probum, iii quantuiii I

|)i i i
... iiluiii i ini e pei »| . iii I \ olunta
\ idon i liiiui ,i, nou ideo ligurel i td i.nlui' iii naturae in lim m, proo( •• Di o
i \ i iitniii. Iiiin. .n iili \ iii iii volunl juens
dos i beno \ idel dofei lum cflei lus, nihil i. ipii ii ordim m |
•

|.II1M i.iiiini esl .

ITcctus. Ilem, duae -> ' i ii
bero .11 biti > tlteno in fim
II. I' llllll
\ il e
ii, r Iilni vitffi : i iii esl praesenlis ju- disposita.
Blitiae, a qua pol >sl quia del iri . alia i t II. i
c «!« realilate dicta sunl : mmI I .. < i

disi ositionis o ternas, de qua nullua de- loqui ndo, i um -

lebilur. tingens, de ioari non

Dilferentia esl inter praedestin itionem potest : quod • nim poti I non
et praescienliara : quia praedestinatio est .
ontingens i
- n >u d m,
praecognilio bonorum cum causalilate ut Philosophus <l ci1 in libro II /' -

eorumdem, sed praescientia dicit pra h< rmenia

gnitionem malorum, 6ine causalitate, S \i ro quaeritur qnare 1

quae potius residet penes liberum arbi- praedestinavit, sive elegit, et non illum v

Iniiin. hoc inexplicabile est in hac vita mortali

Quomodo Cum dicitur a sanctis, quod praedesti- propter hoc enim ;

Aposloli
iuvatur a
siiiu tia
natio orationibus adjuvatur, non es1 sic a 1 Romanos, n altiludo divitia-
prjB !<•-' i-
inteliigendum quod lemporal causei •
rum sapienti D
uulio '.'

aeternum : sed hoc quantum ad effectum comprehensibilia tunt judicia ejus, et

prcedestinationis juvat oratio, scilicet, investigabiles vim ejui .'

Si i nim dict-

quantum ad gratiam et gloriam, quia mus, quod reprobi repellunt gratiam,

secundum illa bene cooperatur liberum hoc veruui es I -i essi nt praedesti-
arbitrium praedestinationi : unde sicut ii iti, non repellerent finaliler. Unde Au-
Deus proa Deu8 aiiquem salvandum praevidet, sic snistinus in libro de Prxdestinatio
videt sal-
vaiuliini. t t etmodura quo salvari debeat propter : sanctorum : « Gratia, inquit. qu.i
moduDi
fulvuudi.
quod stultus est, qui dicit Volo fa< : « culle humanis cordibus nllribu tur. a
quod placuerit, quia si salvari del eo, « nullo duro coide respuitur : ideo
salvabor : vel si damnari, damnabor. Sic- « quippe tribnitur, ut duii ia cordium
ut stultus esset infirmus, qui diceret : a auferalur. »
Volo comedere et bibere quod placuerit
quia si curari debeo, curabor: vei si

niori debeo, moriar : sic enim inutiles

ssent Sane si
et medici et medicinae.
Deus permittit iiberum arbitrium, quod i.APLT XXXI.
se habet ad utrumlibet, in malum cadere,
hoc non permittit, nisi juste. Rursus si De prxscientia et reprobalione.
per gratiam praeveniat, nulli facit inju-
riani. Gum ergo Deus malos damnat, et

reprobat, operatur secundum justitiam: robalio c^t. m ait Auguslinus,

Rc-proba
quando vero praedestinat, agil secundum praes ienlia quorumdim,
iniquilatis et quu sit

gratiam et misericordiam, quae non ex- praeparatio damnationis eorumdem.

1
Cf. I ad Timoth. u, 4.
 :

COMPENDII THEOLOGIOdE \ I RITATIS LIB. I. 33

. Unde 11 i.i, quod in reprobatione tria Gcantur per grratiam nec Bunl electi, vel

i tna. sunt. Unum est praevisio iniquitatis ab ordinati a Deo ad culpam, Bed solum
,i ti rn i
: ulterum obduralio, id est, sub- scili quod aon sunl graliam habituri, scd

tractio gratioe in praesenti : tertium esl buoj nalurse relinquendi el quia non :

praeparatio pcenae aeternae in futuro. Si omne agens po1 isl in id quod esl 6upra
ergo quaerilur, utrum reprobatio babeal se, naturasibi relicta non potesl in actum

causam ex parte hominis, quantum ad mer.torium, qui est supra facullatem na-
primura, meritum hominis non esl cau- turaB : potest autem in aclum peccali, Prseeiti

-.i qaoad secundum, causa esl merilo-

: qui esl demeritorius, sicut et in aliquid potiua" de<
ria el effectiva: quoad tertium, causa est infranaturam humanam existens, honio """"
1
q u im me-
meriloria, sed non effecliva. enim peccando descendit a dignitate sus reri.

I
sonlra in pra?deslinatione sunl tria naturae et sic palet, quod praesciti pos-
:

contraria : se 1 in hoc esl differentia, quia sunl demereri faciiius, quam mereri.
pradeslinatio praeparat gloriam secun-
dum beneplacitum, Bed reprobatio prae-
paral pcenam Becundum exigentiam me-
ritorum. CAPUT XXXII.
iralio
\)c obduratione sciendum est, quod
'

mo.io translative dicitur secundum similitudi- De voliuitate Dei.

nem obdurationis in corporibus. Duii-
Ham aut iii c irporum sequitur tri|iK'x

proprietas : primum est inhabilitas ad Yolunlns Dei dunlex. est, «cilicet vo- „ ,

suscipiendum imprcssionem secundum : lunlas signi, et beneplaciti. Voluntas dupiei ia

est Btabilitas ad permanendum in se beneplaciti est duplex, id est, antece-

terlium esl lortitudo ad resistendum. dens: de hacvide supra, cap. proximo:
His modis dicitur cor obdurari triplici- quae scepe non expletur: et consequens
„„.,.,. ter. Uno modo, per inhabilitatem ad sus- et haec numquam remanet inexpleta.

er
j^P"" cipiendam gratiam. Se undo modo, per Alia est voluntas signi, et haec quando-
intirmam adhaesionem ad poccatum. Ter- que remanet inexpleta.
lio

mspirationum,
modo, per
el
rebel
mandatorum
ionem divinarum
Dei.
.
Hujusmodi ratio est, quia volunlas
Dci potest sumi dupliciter: vel proprie,
... .
,. ,

Voluniaa
Dei qnot
,
- ,
i
.... . . , .
i •,• i
umdis Qcci-
l nde iiuaTcniluin esl, utruni pra?sciti sic accinilur voluntas bcnoplacili : vel i,,hir?
^citi *i

., nn a Deo possint demereri, et e contrario? metaphorice, et sic accipitur voluntas

Ad quod dicendum, quod scienlia Dei signi. Primo modo dicitur Deus aliquid
*>i' comparatur ad res creatas, sicut ars ad vellc, et hoc velle ipse Deus est. Secundo
artilicia un :
!•• sii non solum ost
ul ara modo metaphorice esl ad modum volen-
^noscitiva, sed etiam factiva eorum, lissehabere, ethocvelle non est Deus.
quae Be< undum artem Bunl : eorum vero Hapc igitur divisio non rei, sed vocis est,
quilius ab artis regulis deviatur, est co- sicut ira potest dici, vel proprie motus
isciliva tantum : ita et scienlia Dei est irae, vel metaphorice signum irae. Volun-
cognosciliva et facliva omnium bono- tas beneplaciti Dei consequens est recta,
: malornm autem, sive peccatorum, ellicax, et irreprehensibilis : nnde quia
quas suut deviationes qunedam ab aeterna est recla, nullus est reclus, nisi confor-
Irura
lege ipsius, b i atia Dei est cognosciliva mctur ei. Ilem, quia esl eTficax : nihil

tantum, non autem causativa : et sic sine illa potest eiiici, nihil contra illam
patet, quod boni, qui per gratiam justi- potest Qeri : per nullum polesl impediri.
Gcanlur, nonsoium sunt ab seterno co- Item, quia irreprehensibilis est, nihil

liti a Deo, sed eliam ad gratiam ha- praecipit aut permittit nisi juste : nil agit
 1 . :1

D \l l: M \<». ORD, PH 1 D

ii i bi II- placili unl quinqu i- b r

-
bfnt|iiociu

,|,,,.,
' 'i'""-
,.|
cct l iiin», prohib
Ikj
hii

quoruui uumeruM
'ii n ni iii pei oniin iilen
nl
ii :

iioinu velil ;«l

i

i|iio
i 1
i'
1

l{ " r '

tui \ lunta divina propric lo- i undum vclle, q D

1
1 1 1 1 1 1 1 1
1
, . 1 1 1 1
1
1 1 . i
•
i
1 1 1 ; 1 1 1 1
1
, . 1 1 1 1 l 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 Quod
est.

bonum,
ot sii
Si

esl
respectu
el

permi !'
«sii esl
prua eutiura,
implctio •

Si respectu futuro-
aul
uul malum.
id est io foi

iii

senipei
leudi, tuu<

conformemui
Iri iii
opi

ei iu
n

f»
eoofl

i iiiii. -n esl ii iplex. \ni eal malum, el leudi.

»ic est prohibitio : aut bonum ne cssu- autem qua?ritur, utrum ab

Si
iiiiiii.i! sii esl prseceptio: aul bonuna neamur?diceudume*t, quod confori
lererogationis, el aic osl consiliutn. eat quaedam iu m nou lene-
Conlra tria prima potesl aliquid Beri mur, nisi habita charitali
quia »3e habenl ut iu fieri : se I contra duo pro tempore el I"» o, ut quando ,

iiltiin.i. scilicel permissionem, el opera- gi al Dei

tionem, nihil potesl fieri : quia B6 ba- fidei, tenelur credere: qua lat

bent, nl in facto esse : el quod perfc- Dei bonilatem, tenetur dilij,

< liini ol. imii |M)!csl nuii lii-i. I . .

.
.i iifunii.l i- in lialnlii,
a jJ
p rmcep . De quod praeceptum
his signis nota, quam non tenetur quis, nisi quando aclu *•"

'"!"• i"" dicil obligationem ad faciendum bonum Dei bonitatem i inc I i -

bibilio, Bl ....... ... ,

consiiium, prohibitio dicil obligatiouem ad viian- tur sc ad chantatem Dei pra?parai

1,1,1
dum malum : consilium dicit doctrinam, De conformi ninvolito, » .,

per quam si imus, quod quod consuli- id dum quod voluntate sensualitatU
tur, si liat, affert praeraium, si non fiat, nemur conformari voluntati divin
affert supplicium. Perraissio dicit priva- in volito, nec in forma volendi. Voluu
tionem cohibitionis, et est signum divinaa enim sensualitatis tantum est in anim -

voluntatis, quod non respectu mali, tis : unde quantum ad fa

permittilur, sed respectu boni, quod ex luntale noo peccaremus, si ratio huic
malo permissio dicitur. Non enim per- voluntati juncta non foret, cnjua es ni-

Permiuit mittil Deus malum fieri, nisi ex seipso malitatem reprimei i voluntati
5 m 1
'. "
aliquod bonum eliciat, ut patet in tenta- lionis deliberativa? tenemur I» nfor-
V''"
lmn, et i i

quare-? tionibus diaboli, qua3 prosunt mulliplici- mari in volito, quod I n bis Deum
ter sanctis \ Praeterea si non esset ma- absolute velle, ut salutem i. .>, vel

lum, non esset in bono pulchritudo, nisi congruit nobis velle. Si vero non
*

absoluta nunc vero propter comparatio- : gruit nobis, quamvis bonum sit iu se, JJ| vo

nem ad malum clarlus elucescit. Opera- nonvultDeus id uos velle: unde boc
tionotat factionem inre, per quam refer- non tenemur velle, nisi in quantum est

Lur crealura ad creatorem. volitum a Deo : unde si s< io Deura velle

Conformi-
tas
Deum
piex,
ad
du-
et
De conforniil ile volunlatis nostrae ad
Deum, sciendum est, uuod duplex est
coniormitas, scuicet proporlioms, et pro-
Primo modo est confor-
... mortem patrismei, tamen possum vilam
velle,
vult
et laborare ad lioc,

Deus
<iuia uon
velle me patri meo
l

conlra-
portionalitatis. rium. Item, voluntate < onditionala nou
mitas volunlatum iu se secundum ratio- tenemnr Deo conformari, ut quando
n 'in essenlia?, et sic est impossibile hoc pluit, vellemus quod non plueret, si Deus

modo : quia liniti ad infinitum nuUa esl vellet quia volendo conditionaliler non
:

proporlio. Secun lo modo est conformi- discordamus a vuluntate Dei quia hoc :
se&tei
tas, qme tst secundum similiter se ha- nun est velle simpliciler. Item, id quod Dei oi
9
;ur.

• Cf. Tob. xii, 8.

 COMPENDII THEOLOGICiE VERITATIS I.IH. 1. 37

Deus non vult Bimpliciter, el absolute, sed nou in fine, ut cum ad alium finem
ui sententiam comniinationis, quam ali- bonum, tantum retorquetur intentio.

quando mutat, quando merita mutantur,

non tenemur velle.

Conformitas divinae voluntatis quadru- CAPUT XXXIII.

pliciter potest considerari secundum ba-
bitudinem quatuor causarum. Primo,se- I)t> juslitia Dei.
cundum causam materialem, u1 quando
idem est volitum quod se habel ul mate-
n.i. oirca quam esl aclus voluntatis, el Justitia Dei trilms modis sumitur. juBtitiaDei
" ™'
ideo ista conformitas esl secundum quid Primo modo, quando redditur alicui \\
[

u
°^
lur
tantum, ft non Bimpliciter, quia esse quotl incrnil. Secundo iuodo, quantlo '•'
°l"' r,i
. .
jU*tltl8B

simpliciter non esl a materia, vel forma. promissum solvitur. Tertio modo, quan- qu« •!

Secundo modo, accipitur conformitas do imperfectum perficitur. Primo modo,

secundum causam efficientem, sicul remuneratio bonorum, et punitio repro-
quando aliqnis vult hoc quod Deus vull borum est opus justitise, Secundo modo,
eum velle, quia Deus hanc voluntatem incarnatio Christi <>|ius esl justitiae, quia
in eo facit Deus enim unamquamque
:
promissum fuit hoc per Propbetas. Tertio
voluntatem in bonum ordinavit et hoc :
modo dicitur opus justitise, quandoDeus
vult nos velle. Tertio modo, secundum peccalorem justificat, cum se ad gratiam

causam finalem, u1 quando quis in glo- lialiilitat, facicndo quod in se est.

riam Dei sua facta ordinat, propter Nota. quod in omnibus operibus Dei
2
quam omnia el in hisduo-
et Deus facil :
invenitur justitia, el misericordia : sed
bus essentialiter omnis eonformitas eon- justilia quandoque est occulta, et miseri-

sist Quarto modo, Becundum causam

i t
cordia manifesta, ut in justificatione im-
tormalem, u1 scilicet ex charitate velit jiii, el in primo adventu Christi. Ali-

quis quod valt, sicutet Deus ex charitate quando esl e contrario, scilicct aperta
vult omnia: el in i-to consi>iit perfectio justitia. et occulta misericordia, ut in pu-
conformitatis, ut scilicel actus voluntatis nitione parvulorum sine haptisnio dcce-
u< strae tanto sit voluntati divinse con- dentium, secundo adventu Christi.
el in

formior, quanto esl melior el perfe- Aliquando utrumque est occultum, ut in

ctior. tribulatione licet justorum et innocen-
formi- Ex prsedictis «ollige, quod perfecta, tium, sicut fuit iu Job, et in infirmitati-
i ud
Beu completa conformitas ad Dcum com- hus parvulorum. Aliquando utrumque
in qua-
com- prebendit quatuor. Primo, ut velimus esl apertum, remuneratione justo-
ut in
bendit.
quod Deus \iili Becundo, ut velimus : iiiin, ct damnatione reproborum quia :

quod vult uos velle tcrtio, ut velimus : illos remuneral supra meritum, et istos

propter quod vult quarto, ut velimus eo : punit citra condignum : quodest iniscri-

modo quo Sed conformitas non

vult. cordiae : sed utrisque retribuit secundum
plena est triplex. Primo, conformatur merita, hoc est, bonis bona, et malis
quis Deo in volito tantum, sicul el Judaei niala, quod esl juslilia'.

conformes erant Deo in niorte Christi '. Si vis scire qua 11iustitia punialur
J

,.
homo
Ctirpu-
Secundo, -i conformelur <|uis in volito, pro peccato momentaneo aeternaliter, oiatar ho-

et in fine, sed non in motlo, ut quando vidc primo auctoritates FIsaisB : Vermis "^eccato
eorum non m """ ,nlil -

quid non lit ex charitate. Tertio, quando eoriim non morietur. ei ignis
' ueu jim.t-
3
quis conforniatur in volito, et in modo, exstinguetur . Psal. xlviii, 20: Julroibit uuiuer?

1
Cf. Joan. xi, o3. I i.wi, 24.
» Cf. Psal. lxxxiv, II.
 '

I» \i i: m \«, ORD PB l D

//// in progtnii patrum worum et est: numq l nnla pi

usqui iii mternum non videbit lumcn.

M iiili. xxv, 41 Uisa </>/< u iii'-, iifi h i iii
j

dicti, in ignem eeternum, Vpocal um, ul um

II SnrnttA tormentorum eorum a cendit in ><> pni 14: / ,, -,

'.'
i/i \.r< it/u ueculorum. ja< . jam noli ,
. I ut '

u
linii, Gregoriui in quarlo Dialogo- proptei \<> alum pcrpetuo crutictui I

/7//// ,*
« Si Deus noo plus attcnd >r, hic quam in fut I i <!•

« quam fui la, injusta possel 'I 1

1 lalin ll< ro le 1 1 d< \;.ii«» bo '. Ii m,
« justitia. Sed quia Deus intuetur cor, declinetur, ul in I'

« justum esl ul sine Gne puniantur, qui persecutor, ut posl illui I-

cr numquam vellent viveresinepi »» cua praedicator. II ..'I Corintb. xu, 7:
Rationibus idem ostenditur : Quia Ne magniludo revelationwn txtotlal
enim homo peccavit suo aeterno, me-
in me % etc llem, utgloria iu futuro detur.
rilo punietur in ffilerno Dei. Item, mate- Act. xiv, 21 : Pcr mullas tribulatio
ria ignis esl eelerna, scilicot macula pec- oportet nos intn In primis d
cali : ergo e1 pcena. Item, peccatum esl I
m, induabus
contra illum quiestinGnilus : ergo pcena tequenlibus misericordiam. Quinto, pu-
debet esseinGnila: sed hoc non potest niturquispi D . _ »ri-

unde oportet, quod

iniiiiiii.s in
I ,ll Hlh.llllll,
coucupioui-
esse acerbitate
diutumitate.
errat in inGnitum quodamraodo rationa-
:

[tera, cum homo peccat,

li.it ficetur.
tes ej\

pler
J
Neque hie\

proximum,
S
-
III •
ut
r

a
auia pro-
lur:
iJii^qlJ.* lis, irascibilis et con upi.cibi_i*, quando 8 ic fuil puni - I ibtas, ut aliii daretur
nodoi Gnilum pra?ponit iniinito: illa quidem exemplum pal _ic puoiuolur
judicando, ista adhaerendo, et ultima ap- etiam ioncn ne videatur in-
petendo :unde congrue debet esse pcena conveniens peccaloril -. si quandoque
inlinila. Itiin. malavoluntas reproborum tribulanlur. Justo Dei judicio puniuulur,
a t ii» i esl : ergo et pcena. qui vel com butuntur, ut Adara
Ilera, ostenditur exemplis: quia ven- vel concessa rapere conanlur.ut Lucife
dilio moraentanea datjus possidendi per-
petuum : et vulneratio moraentanea ci-
catricem infert perpetuam. Item, casus
in foveam temporalis est, detentio pcipc-
tua. Item, effossio oculorum temporalis I \PI I XXXIV.
est, et caecitatem operatur perpeluam.
Item, crimen laesae majestatis temporale misericordia Dei.
est, servitus perpetua. Item, potio veneni
momentanea, mortem operalur perpe-
tuam. Dicit Augustinus, quod reddit Misericordia secundum etymologiam
Deus mala pro malis, hoc est, poenam dicitur tribus modis. Primo dicitur mi- ^**"j

pro peccatis, propter justitiam, quia ju- sericordia, quasi miseriam cordis divi- n

stusest: vel reddit bonum pio inalis, dens, sicut accipitur in illa auctoritate :

hoc est, gratiam injustis, quoniam bunus • Cceli non indigent misericordia, quia in

esl : vel reddit bona pro bonis. l;oc est, « eis nulla est miseria. Secundumhunc
»

gratiam pto gratia, quia juslus et bonus modum misericordia solummodo e.st in

1
Cf. II Machab. ix. o et seq ; Act. nt, 23. •
Cf. Genes. m, 17 et seq.
2 5
Joan. ix, 3. Cf. Isa. xiv, 18 et seq. ; Apocal. xn. 7 et
8
Cf. Tob. u, 12. *eq.
 COMPENDIl TflEOLOGH 1 VTERITATIS LIB. I. (9

terra.Secundo modo dieitur quasi mit- Becundum augeatur ei mcritum. De his

lens seorsum cordis ngorem, sicul acci- duobus Psahnista Qui coronat /> in :

pitur, ibi, Alisericordia ei veritas obvia- misericordia, quoad primum et mise- :

veruntsibi 1
: nam verilas per rigorem rationibus quoad secundum ei loqui-
', :

hunc rigorem
procedit, sed misericordia tur de corona gratiac. Item, conferl san-
\ lemperat, remunerans supra meritum, et ctis gloriam, hoc dupliciter, quia nunc
el

puniens citra condignum Bic est miseri- : in spe, et landem in re. 1)»' liis Psalmi-
cordia etiam in inferao. Tertio modo <li- Bta: QuirepJetinbonisdesideriumtuum,
citur misericordia, quasi mira suavitas quoad primum renovabitur ut aquilse :

rigans corda: sic misericordia maxime juventus tua quoad secundum. Item, ',

esl in ccelo. Licelenim Deus sit justus el ex misericordia Deus patienter exspectal
misericors, tamen dicitur ei proprium peccatores, benigne revocat, ulcisci dis-

esse misereri potius, quam essejustum : simulat, de multis perirulis Liberat, gra-
quia niliil requiritur ad complendum tiam liberalitcr donat, datam multiplicat,
opus misericordis, nisi voluntas ejus: mulliplicatam conservat, conservatam in
5
- d ad complendum opus justitiae requi- ccelo pra?miat . Item, ex misericordia
ritur etiam aliquidex parte hominis, exi- Deus peccatorem ad se redeuntem liila-
e
ttia scilicet meritorum. riter suscipit ad pcenitendum coremol-
,

Misericordia Dei patel in effectibus di" lit, offensam cilo remittit, injuriae post
(Hcor-
"'''
vinoram beneficiorum : dat enim reis remissionem mm meminit '. Itnn, ex
veniam, dimittendo tam peccati reatum, misericordia dat Deus adversa, ut pecca-
ip coo- quampeccati seque!as,dequibusduobus: tum purget: dat prospera, ut ad amo-
Qui propitiaiur omnibus iniquitatibus rem provoct t : dat sacramenta, ut meri-
tuis, quoad primum. Qui sandt omnes tum cumulet : dat prarcepta, ut preemio
infirmitaies tuas quoad secundum."-,
ditet. Item, ex misericordia errantes ad
lirui. largitur justis gratiam, dando sci- se reducit, euntcs ad se conducit, caden-
licet virtutis Babitum, et virtutis motum, tes erigit, stantes tenere non desinit,

ut per primum faciat hominrm l)eo gra- pervenientea in gloriam introducit .

tum, ac vita eeterna dignum: sed pcr

1
Psal. lxxxit, H. S eq. ;
Jcrom. ni, 12; Daniet. xm, 60.
Psal. cii, 3. e cf. Luc. xv, 20 ct seq
3
Ibidem, v. 4. i
cf. Ezechiel. xxm, 21 et 22.
4
Ibidem, v » cf. I Patr. ii, 24; Matth. xv, 22 ct scq.
5
Cf.ad Roman. ix, 15 ; Sapient. xi, 2i et
 10 h. \l.l'.. M \i, nltli l»H II'

\AYAM II.

I)K OPERIBUS CONDITORI

niiin. Alii dicebant mundum quidem fa-

ctum, Bed habu i

iale prin< ipium,
e1 dod esse de d bilo. Alii dicebanl Deum
-u|i srioi pei m produxii
CAPUT I. l
inferi per minislerinm AngeL -

rum. Alii ponebanl 'lu<« principia, sicut

I>c ipsa rerum creatione. Muii ;haei, unum scilicel summe bonum,
el aliud summe malum, dicentet in< or-
ruptibili i esse a bona prin i upti-
Summae bonitatis triplex esl effluxio, bilia a malo. Il<>s omt.' ludit
Effluxio
buuitatis scilicel per generationem, per spiratio- Moyses, primum, cum dicit : //< princi-
BucnmsB
t nplex.
nem, < l per creationem. I)im> priores pio : s cundum, ibi, Creavit : tcrtium,
emanationes sunl ab aeterno, lertia esl in quando dieil : Dem : quartum, cum se-
tempore, de qua nunc esl agen lum. quilur : Ccelum et terram '.

Creart>, :•>
lnter creare, generare el I icere diffe- Tenendum i, <ju"<] Deus omnia
Derare, l'i rentia est
cere diffe-
: quia res de nibilo exil in simul creavil ', nec aliquam novam spe-
ruut, el esse per creationem, sed exil in esse de ciem postmodum addidit, quam prius
quomodo S

aliquo per factionem : quia facere non fecerit, vel in se, simili,
operari de aliena materia : sed de sub- ut hominum animas, vel in ratiom - -

stantia oxit in esse per generationem. minali, sicut patet in his quae naturaliter
Deus est rerum triplex causa, scilicel introducuntur in esse : «-t hoc est quod
efficiens, exemplaris, el Bnalis, sed nullo dicitur Deum die septima qui n
modo materialis. Inter operari Dei el quidem a labore, vel ab opere, - - nt
creaturae differentia est, quiaDeus ope- dictum r-t. a novarum specierum eondi-
ratur in instanti, Angelus autem repente, lione
sed naturapaulatim. Prima rerum prm- De operibus vero sex dierum dicunl Oa-Ditjl
cipia sunt a Deo, el immediate, scilicet qui<lam, numquaui in illis deb >re int-lii- diebofl
materia et forma : effectus vero conse- gi ordineni temporis, sed nalura?, quii q

quenter sunt ab ipso medianl •

natura, <]icunt omnia siniul tempore fuisse facta.
nihil autcra cst a Deo immediate tan- creata et disposita, ac in suis speciebus
tum. distincta. Alii dicunt omnia simul creata
Errores Circa mundi creationem qualuorerant in materia, sed non in tali forma sicut in
circa mun
di creatio
errores. Quidam dicebant mundum aeter- diebus scquentibus receperunt. et hcfc
nem.

1
Genes.i, i. Cf. Eccti. 1. 8. omnia stmul.
* Ecoli. xviii, J : Qu> vivit in xterttum creavit 3
Cf. Cene*. u, 2.
 (('MPENDIl TIIl.ol m.ir.E \ ERITATIS 111$. II H
opinio mag - - quitur ultimam litteram, est, minor mundns, ul est bomo. I > * *
his
prima magis sequitur rationem. Deua
bi il tribus, Joan. i, l<* : /n mundo erat : ecce
enim dupliciter operalur, Aliqua oamque primum. Et mundus per ipsum factus
Facil medianle natura, et haec Bunl suc- esi ecce secundum. Et mundus eum
:

sive : aliqua facil per se immediate, ul >>())/ cognovit : ecce tertium.

creare, peccala dimittere, gratiam infun- elemenlum el ele Diflereotia
DifTerentia est inter
iltM-c. et hujusmodi, et talia fiunl incon- mentatum, ct quintam essentiam. Ele- i,ller e, «-
,' ... mentum ei
tinenter, el perlecte, et complete. Cum mentum est pnmum pnncipium compo- elementa-
1
Deus primordiales res oon produ- nibilium, non tamen compositum unde :

iteril mediante natura, sed immediate et nec terra, nec aqna, nec aer, nec ignis
per se, videtnr qnod in instanti fecerit purum elementum esl el simplex apud
perfectas el completas, tam in mate- nos, quia ista inter se commiscentur, el

iii. quam in forma. maxime in ea parte ubi se contingunt.

i
vaa sunl quatuor hae primitivas re- Elementaturo es1 quodlibet corpus com-
rum crealura, ccelum empyreum,Angeli, positum cx craatuor elementis. Quinta
1 ' ouiuta es-
materia mundi, tempus essentia esl corpus per se differens abeentiaqnid
omnihus elementis el eiementatis, tam
in materia, quam
tam in na- in forma :

tura, quam in virlute, non habens in se

contrarietatem, unde nec causam corru-
CAPUT II. ptionis.
Opera sex dierum proutMoyses distin- opera »ex
Dc distinctione creaturarum in xit, moraliter sic habentur. Significat
c
ponuntur
generali. enim rerum creatio de nihilo, impii fu- moraiiter,
. et iiuomo-
stiucationem. Firraamentt operatio, boni ao?
proposili confirmationem. Aquarumcon-
Creatura mundi triplex est, ?cilicet gregatio, cordis adunationem. Siderum
Epealura
corporalis l intum, ut elementa spiri-
:
perfectio, exemplurn bonse operationis.
iltiplex. tualis tantum, ut Ang lus
irnlia
: composita Piscium etaviuro formatio, statum actio-
dis- tantum ex his, homo.
ul
nis et contemplationis. Hominis plasma-
1
orporalis quoque natura dfstinguitur tio, rectitudinem intentionis. Posleavero
'" corpora lucida, ul sidera el opaca, ut
:
sequitur septimadies, aeternitatis scilicel
tepra rt metalla, ei hnjusmodi
'
: atque requies.
perepicua, sive diaphana, u1 aer, et Est locus summus, id est, ccrlum, uhi
aqna.
sola latitia cst : et est infimus, id est,
Creaturaa qussdam secundum Grego- infernus, ubi sola tristitia : etesl medius,
rium, habenl tantum, ut lapides scilicet mundus, in quo sunt summa spc-
-I" edam vivere, ut arbores : quapdam randa, el infima timenda. Diabolus igi-
sentire, ntanimalia qusdam
:
intelligere, lur a summo corruit, el in iiuum detru-
ut homines <( Augeli.
sus est : quia reparandus nonerat. Homo
Distinguitur mundus, autem triplex
lo„,iu 8 vero a summo non cecidit, et in medio
r, ,lx
scilicel archetypus, id est,
F
Deus el di- :
collocatus est, ut essel ei locus quo
citur archetypus ah i o«, quod
PX est prin- ascenderet per juslitiam, vel descenderel
eps el -,-;,-.
: quod est figura, i«l est, per culpam. [tem, Hugo de S. Victore
principalis Bgura, quiaips sesl
exemplar dicit, quod aliquis locus est, in quo so-
mundi sensibilis. Item, mundua qui
esl lum et summum bonum est, scilioel cce-
dicitur umrrocosmus, id est, majormun- lum : aliquis in quo ^'iIiiiii el summum
dus, ut est istemundus >.-n>il»il i^. [tem, malum e>t, s«ili<i-l infernus : alujuis in
est mundus. qui dicitur tnicrocosmus,
id quo solum inalum est, sed uon summum,
 12 li \l.r, M \i. hl:h l'fi l.n

II. cti
ii el purg itoi in quo I"'-
i i iii fitj

iii iii 1 1 iii.i

'

nii, i i .
-> il ncul miiii luni loniti u ndo, n
j.t 01 I"
iinim . scilicct mundu I > iii 1« l i i

qui omn<*i posftuut

\>>> Ii I

>
1 1
ipsc I)

el sup i
omnei '.

CAPI I III I
I
iiiia di< loi niii orbium et pli

rum haec mque ad I

l)r distinctione orbiutn tam coslestium siin! milliai ia : quindei im mi

ilKiim i
letnentorum nti quinque hae< lunl itadia milli
ducenta Luna usqui
M> i> urium sunl milliai item millia
MBchfnn Corporalis mundi machina tota consi- sexcenla duodei im M
et -
llilllnll III

qu ni- slit in duobus, Bcihcel m natura ccelesti cui io usque ad \ umdem : a

hi i ..

natura fVmriilali. Venere u?que ad Solem sunt viginti qua-

|

i-\ in

Ccell quol Cceleslis autem natura distinguitur in luor millia qu idringenta iri^ nta ti i

tres ccelos principales, scilicet in ccelum Sole usque >i«l Martem sunt miili >ii;i

crystallinum, et empyreum, el Qrmamen- quindecim millia lexcenta viginti quin-

lniii. Intra Grmamentum quod estccelum que a M : [ue ad Joi em - \ millia
stellarum, continentur septem orbes pla- ingenta duodecim : a -I" i
>• usqui
netarum, qui sunl Saturnus, Jupiter, S iturnumtantumdem 3 -<ju<-

Mars, Sol, Venus, Mercurius, Luna. ad lirmamentum viginti quatuor millia

Nomine autem cceli crystallini, sive quadringenta viginti duo.
aquei, intelligitur illa p.ars materiae pri- Kx hi> co Ligttur, quod a terra ns<

mae, quae secundum Philosophura forma- a I ccelum stellarum sunt milliaria cen-
ta estin duos orbes, quorum superior tuin et octo niillia nongenta quinqua-
primum mobile. lstorum natura orbium ginta quatuur.
est. ([iiod onmes moventur, excepto em-

pyreo, quod quietum est.

Natura vero elementalis in quatuor
sphseras principales distinguitur, scilicet
ignis, aerisj terraa et aqua^. Spaera ignis CAPUT IV.
tria habet supremum,
interstitia, scilicet

quod vocatur igneum, ct medium, ac in- De natura ccelorum ct superiorum cor-

fimum, quod vocatur olympium. Simili- porum.
ter aer tria habet interstitia, scilicet su-
prcnium, quod vocalur aethereum, et
medium, ac infimum, quod vocatur ae- Ccelum est corpus purum, natura sim- „ .

... .
Coebim
reum, et in supremo est caior, et lux plicissimum, essentia subtilissimum, in- quid?^
propter solis propinquitatem. Similiter corruptibilitate soli lissimum, quantilate
est et in inlimo, scilicet propter radiorum maximum, qualitate lucidura, diapha-
repercussionem a terra. In medio autem neitate perspicuum, materia purissi-
interstilio, ad quod non potest pertingere mum. Ggura spha?ricum. situ locali
repercussio radiorum, est frigiditas et supremum, amplitudine creaturarum
obscuritas, et ibi dicunluc habitare dae- aliarum in se contentivum. Islae pro-
mones, qui detrusi sunt in hunc aerem prietales tam ccelo conveniunt empyreo,

1
Cf. Psal. xvni, 6 et 7.
 COMPENDII THEOLOCIC.E VlJtl I ATIS LII5. II. 43

quam primo mobili. Sed primuro, hoc culus zodiacus, a >> /,, quo est viia :

est, c elum cmpyreum o motu est exlra- niiii secundum motum planetarum sul»

neum, beatorum spirituum babitaculum, illa onrais \ itu rebus inferioribus esl :

>|i ciul ler sed >s Dei nuncupalur. CcbIo vel dicilur a zodion, quod esl aniraal :

aut 'iii crv.*tallino specialiler convenil quia cum dividatur in duodecim partes
'I
od esl 1 11« > t ii velocissituum, ac iu infe- aequales, qua?iibel pars appellalur si-
i virtutis iullu\i\ 'iim. E( 'I in modo gnum, el habet nomen speciale a nomi-
dicendurn esl de Qrmamento, quod plu- nc animalis propter proprielatem ali-

rimaa conveniunt ei de proprietatibus ([li.iin convenienlem tam ipsi, quam ani-

supra diiii>. »i insuper esl aquarum divi m ili : vel propter dispositionem stelia-
>i\ nm . ac stellis decoratuxn. rum silarum iu illis partibus ad modum
i
orpora ccelestia dividuntur in lucen- animalis. Iste vero circulus dicitur latine
1 11
-

•nii i. ••(
lia, et non luc< nlia, ac diaphana. Nam signifer, quia ferl signa, vel quia dividi-
<n lin en-
rorpus lucens e*t sol, qui solus inler tur in ea : al> Aristotele vero in secundo
Bidera lucet. Sed non lucentia suutcee- d Generatione et Corrupiione dicitur
terffl stellffi el planeta?, quae lumen suum circulus obiiquus, ubi dicit,quod secun-
i
Bole mutuant. Corpora vero diaphana dum accessum et recessum solis in obli-
sunt omnes Bphserae ccelestes. quo circulo tiunt generationes et corrup-
[lem, sphserae ccelestea cum moven- tioncs in rebus.

tur, non mulanl focum, sed moventur in Nomina vero signorum, et ordina- Signorum
loci8 Buis. S ]> riora influunl in inferiora tio, ct numerus in his versibus nolan- SEaio!'
virtutcm motivam, vegetaiivam, sensiti- tur :

v;mi. ac omnum generabilium producti-

vam. lum, Ucet careant qualitatibus Sunt Aiies, Taurus, Geraini.Cancer, Leo,Virgo,
e'emcutalilius, non enim sunl calida, vel Libraque,Scorpius,Arcitenens,Caper.Amphora,
frigida, Bicca, vel humida, tamen ista fPisces.

causaut in inferioribus, verumtamen non

ihpruni
bitrinm influunt super iib rum arbitrium nec
ii
-'ri8
paliior
habent virtutem immutandi liominis vo- CAPCT V.
lluxiiui. luotatem : licet benc immutent, vel dis-

ponant complexionem hominis aliquan- Dc natura stcllarum in communi.

quaj voluntatem non babent quidem
cogere, sed magis vel minus in diversis
bominibus inclinare. Stellae suprcmae firmamento figun-
in
Operantur quoque rorpora superiora tur, et cum il!o semper movenlur ma- :

distinctivam s gniticationem dierum se- teria sunt purissimae, figura sphaeritiae,

cundum iumen solis, ct distinclionem quantitate magnae, apparentia parvae,
mensium secundum lumen lunae, ac di- qualitatc lucidie, radiorum diffusivae,
stinctionem annorum secundum motum i<iimi inferiorum generativae, a sole illu-

bo is in aliquo circulo, atque distinctio- minationum receptivae, tenebrarum ex-

nem imporum secundum varium cur-
t pulsiva?, quanto no\ obscurior, tinto
sum planetarum, distantiam et cursum, plus sui manifestativae, in praesentia so-
ascensum, et descensum, retrogradatio- li-, sui luminis occultativae, tempestatis
ncm. < t slatum. 1 1 serenilatis concitativa?, viarum navi-
Circulus quiilam est in spbsera interse- ganlium direclivae : quanlo conjunclio-
cans a-quinoclium, qui intcrsecatur ab res, tanlo in communi lucidiores, sed
eodem in duas partes equales, et una singulae minus apparentes, ut patet in
medietas declinat versus Septentrionem, galaxia : claritate, el quantitate differunl

alia versus Austrum : et dicitur ille cir- ac virtute.

 1 1 * ' :

I). Al R M \<V MKh PH 1 I»

Ollaxia, i
ialaxia i
• i
multitudo pai ai tel« idum i i1 <|ii«»«l :

«|n.ilii
"
quid
l,M iini, qun ii iiin illi loi lumii I

1 1 1
1
' 1 1 1 ii 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 n n io! ii quoqui «I i

i l ii nutcm ' i|. i

, cum ili luna \. I cut inl
quomoilo
1,1
'
Bubnei iil ,
iii li iii bi ..

Stallae uiiiin -
i, II. i- eclipitanl ni .
i i l
•

|,
l|. i csl iii' dium defcn
i
i
quo- sis,
'
\ (•! ,i [oi i ,i , \ el ,i plani ccelo ad endunt. Ipsa quoqu
Diodo '
I I . • 1 1 < i .
i
• dii niii nr quandoque retro- mulual 1
1 i pui oon lu< I

gradi, quandoquc pi ivi, quando- ee1 -'< undum PhiloKOphura cceli purpu-
que stationarii, proul in epicyclia Buis i,i, maleficorum inimica, navigantiurn

Plaoeta, di\ ei simode mo*i entur. Planetas sunl -i- directio, ocuIub nocti "i
quld !
dera inter ccelum et terram ei i anl ia, fir- rerum. Lux, ul .iii \ ctum
mamento rontrarium cursum agentia. li ibel iii' i
Bsum, et nullo modo ini ed i

Cursu quem habenl ab influxu primi per cun iim. II.' omnibue n bui e1 d -

mobilis moventur directe, sed proprio corem tribuit, d absque illa i

:it

cursu moventnr oblique :non Bcintillanl i_ iiu la el abscondita. \l

singuli suo8 colores el circulos habent : tu- : quia moi ^i u*- mora replel i i. II •

el cum circulos aliorum ingrediuntur, in Buperficie coi |»"i umbroei m ifl o

etiam illorum participanl qualitatem : perfundit, sed in corpore diaphano : m -

cum sole intrantes occultantur : quanto de -<• undum corpoi .

-
. - iem, vel

terr.se propinquiores, lanto circulos ha- Bubtilitatem i i

i mini icipatur.

benl breviores : quanto sunl altiores, I.u\ iiiiin sine sui diminutione ubique -

tanto cursus eorum naturalis videlur diffundit. Plures proprietates lucifl haix
esse tardior. Corpora eorum non Bunl infra, cap. de Soie, quae illi conveniunl
lucida vel perspicua, sed opaca : alio- in quantum lucet.

(juin nmi eclipsarenl se invicem. Si iendum est. quod lux vocatur in Ll) .
et

Molus primi mobilis., scilicet nonae corpore luminoso lux, sed lumen j.rout D"
Motus pri
uii mobilis in lucido transparenti, splendor au-
sphaerae ab oriente in occidentem, red- esl

iens i tciiiiii in orientem, dicitur ratio- toni in tereo, et color j>r« »ut es1 in < or-
nalis, ad similitudinem motus rationis in pore <qi.il ... el sol proul oamuni-
microcosmo, quando iit consideratio a cans alus.
creatore per creaturas, rediens in creato-
Motus SC' rem, et ibi sistendo. Secundus motus
cuudus.
Grmamenti el planetarum esl huic con-
trarius, ab occidente in orientem rediens CAPUT VII.
in occidentem, qui dicitur irrationalis,
sive sensualis, ad similitudinem niicro- De planciis in sj

cosmi. qui est a corruptibilibus ad crea-

torcm, el iterum rediens ad corruptibi-
lia. Saturnus esl a nobis remotissimus, «.,..,, rna
frigidus,
v..
et siccus : hoc intellieras in ef-

fectu, sicut in aliis planetis. Ex vicinitate

CAPUT VI. ejus calor solis remittitur. Ex conjun-
ctione ejus cum Jove clarior efficitur.
Dc luee. cum naturaliter sit paliidi> x - st:

ipso dominante tantam hahet viitutem,

ut si influat in inferiora, fcetus nascitur

Lus, quid* Lux est, ut ait Philosophus, actus lu- mortificatus, aut debilis. Plus nocet re-
cidi, secundum quod lueidum. Unde trocedendo, quam procedendo. Moratur
 C0MPENDI1 THEOLOGICA! VERITATIS LIB. I. *•>

iu quolibel signo triginta mensibus : ez Mercurius semper cum sole graditur, Mercuriui.

qu i
sequitur quod cursum suum com- aumquam ab eo plus trigiula gradi-
plet, seilicot triginta annis. bus distaus. Colorem habet radiantem :

Jupiter esl clarus, et quasi ad instar raro propter vicinitatem solis cernilur :

lactis candidus : in qualitat bus esl bene eloquentia sul» i|>so est, aquis dicilur do-
temperatus, quia calidus est et humidus minari, e1 praeesse seminibus, cursum
!n Buperiori parte suae abscidis temperat complet iu trecenlis trigintn£et oclo die-
malitiam Saturni. Cum ascenderit in cir- bus.
culum Salnrni, contrahil pallorem, licet Luna aoctem illumiaat, lumeo mu- Lunu.
>it clarus. Iu quolibel signo moratur per tuat,augmentum patitur el detrimentum,
annnm, et ita complet cursum Buum in Infima esl inter planetas, eclipsim pati-

duodecira annis. tur et efticit, maculas habet, propter

Mars calidus est, el siccus, et ideo uo- conjunctionem ejus quam cum inleriori-

civus. IX proprietatibus suis homines l>us habet. Item, corniculata interdum

incitat, ac provocat ad bellandum, ex apparet, ex eo quod pars ejus illuminata
inlerpositione Veneris
1
et Jovis eius
J
no- a nobis absconditur. Ilem, reqina casli ap- Luna regi-
,i • j. i
na cmli <ii-

civitas reprimitur. Igneus apparet, et ra- pellatur,.quia soi tamquam medius plane- citur, et
lllar
diosus. Iu quolibet signo moratur qua- tarum participat omnes proprietates om- '

draginla diebus. niuiu, et eas ad lunain cum luinine suo

Sol dicitur decies major terra, scJ transmittit : ipsa vero luna quaecumque a
indum
Ptolemaeum, est centum et sole sicut recipit, sic inlluit. Undc quia
quadraginta vieibus major terra, calidus [>cr eam tali modo virtutes planetarum
el luminosus, eclipsim patitur, commu- recipimus, merito regina ca&li voca-
nU omntbus, nube celatur, solus per
est tur.
se lucet, quod nulli sideri magis compe- llis visis patet, quod quando luna
tit. unde el nomen accipit stellas illu- : primo incenditur, optimum est seinina
minat, el lamen eas per praesentiam jacere, quia tunc virtules planetarum,
tm apparentia sui iuminis privat. Mc- quas inferioribus influit, incipit colli-
dius esl planetarum, odiosus aegris ocu- gere : frigida est et humida, solem prao-
lis, sed amabilis Tempora distin-
puris. cedens minuitur, sed eumdem sequens
guit, locis immundis non inquinatur, crescit, »'t ab eo elongatur : accessus et

i consolidat, gelida resolvit, Qores recessus maris per eam causatur. Signa
aperit, fructus maturat, corpora diapha- autem zodiaci quolibct mense percur-
na penetrat, non quiescit, visum retun- rit.

di . vapores elevat, hemisphaeria vicissim

perlustrat, appropinquans nobis aestatem
tacit, recedens vero hiemem efBcit, ocu-
lus esl mundi. lu quolibel signo moratur
triginta diebus etdeeem horis, cursum CAPUT VIII.
per annum facit motu proprio, scd diem
perficit molu primi mObilis. De quatuor elementis.
i
humidus
n/s esl lucifer, calidus ••( :

malitiam Uartis temperat, semper cotni-

tatur solem :
>r<\ cum praecedit, dkitur Ignis consumit et incinerat, in simili- ,
jg

luci/er : quando sequitur, dicitur vesper: tudinem suam sibi appropinquantia con-
colorem hahet candentem, et refulgen- vertit, motum facit de centro ad circum-
tem, electro similem. Inter sidera plus ferenliam, ardet, ct Lucet iu materia
splendet, complet cursum suuiu in trc- aliena, scd non in sua sphaera. Inferiora
centis quadraginta ct octo dicbus. reducit ad superiora, qui resolvit terrea
 D \l r. M 1G ORD. PB li'

iii .| il.i. elemenl

Mollilical ilu! .1, . i 1 1
1
1 1 • j .1
*
1 1
1
• > 1 1 1 1 i.liii- li ii. ii.iiui, i.i li\ |i ,i t.n i,

liat, ni |. ii. i iii i, rilutio i ii, I .i iii , o iiiii ii,

• "inl -n-.r I n I ii iii. i|, i.i i . el iih.i lin.i iii.i rcccpl ii. in.i' I in P
< "i i uiii|iil, i i.l i i i|i.r . .,ii-iiiiiiI : iii i. ii .'i , i ' • nl liin CODcludit lli

I
u ii [ii i .1. idens, ul polel in >< elo : etl num, h
et penelralivu*, communicativuB el divi- mani n
Bivus. llom, ignii in spha?ra sua non re- lenetur, motu < m-
luret, compactui non est. Nullum
ijin.i cutitur, herbii et Horibi
riiiin corpus diaphanura lucet, sed po- iia albcl, a< d
lnis esl illuminabile. Si autera ignis in circulari ccelum cura siderifa
sphoero sua compactus esset, eclipsaret ab bominibus et jumentu ttui II"-
omncs stellas, qua? supra ipsum sunt. rum qua?dsm te ra -
impetunl in-
I
nis vero hic
apud nos propter lucet dum auum, nisdam
esse indum
materiara coadunatam, in qua esl el : tum, qua?dom secundum contemptu
hoc patet, quia una caodela alteri oppo- qua?dam te undum oraatum, qusedam
sita umbram facit. cundum utilitatem.

Aer. Aer csl subtilis, mobilis, perspicuus,

per inspirationem el n spirationem calo-
ris cordis temperativus, decoratur vo!a-
tilibus, locus impressionum, mansio
spirituum daranatorum, est alterabilis, < \IM I IX.
subtilis, levis, atque rarus: non lucct,
sicul nec aliquod corpus diaphanum, scd De impressionibm aeru.
est illuminabilis.
Aqua. Aqua super ccelos elevatur, piscibus
decoratur, lempestatibus subjicitur, om- Comctes licet appareat quosi -tli.
nes linilcs cl llniiiini ad mnre conlinuan- non e>t tamcn aliud qnam vapor inlhui- 'Vj'q3
tur, ad locum unde venerunt, revertun- matus ex vicinitate iiniis. flic comas lu-
tur '. Acri praebel aqua informationera, minis fundit, et dicitur significare muta-
volatilium ornamentum et vegelabilibus tionem regum, aut bella, aut pestilenli -

nulrimentum, et optime esl terminabi- Corona est albus circulus, qui quan- i;„ r0
lunam. lulu
'
lislermino alieno, sed minime termino dorjue apparet cir 1

proprio. Aqua corpus est diaphanum, aul stellaa alias : ct causatur ex reliquiis
omnibus est communis, in crystallum nubium per plaoelarum radios attractis
congelatur, irim in nubibus causat, sor- et illuminatis. Talis aulem circulus si-
dcs purgat, hortos irrigat, febricitantes gnum cst serenitalis.
sua frigiditate et humiditate delectat, na- Assub duplex cst, ascendens scilicet et
As5ab
ves vehit, lumen recipit, ad suum prin- descendens. Ascendens lit c\ partil
cipium recurrit, loca vacua subit, lapi- vaporis inflammatis in supremo ae: -

dcs caval ignem exstinguit,olim mundum et videtur ascendere, sicut si evolareat

purgavit. In mari Rubro populo Dei ces- scinlilla? de fornace. Assub vero doc n-
sit, de latere Chrisli fluxit, hanc Christus dens est ignis r.t.mlus in nube, qui ta-
in vinum mutavit, ac de ipsa baplismi men expeilitur obviante nuLe frigida, ct
materiara ordinavit. cadil conlinue, propier quod viJeiur
Terra. Terra inter alia elementa est infima, quod slella cad ns sit Longa, quia r<.lin-

nigra, magis despecta, ponderosa, rutun- quit vesliuia ca>us po>t se. Lumen quod

1
Cf. Eccle. i.T.
 COMPENDIl THE0L0GIO4) VERITATIS LIB. II 17

videtur tle noct •

discurn ni bus se praece- Gl icii s esl aqua ongelata.
i
Glacies.
. est vapor contractus descendens, \ entus est vapor terreus aeris superio- Veotui.
qui iuiii nilnl obviat, confricatione sui ia transcendens, el aerem forliter percu-
T
ipsius subit, el aliquamdiu stal in aere. liens et impellens. V enti sunt quatuor Vrlili i|iia-
Draco dicitur vapor fortis congloba- principales, scilicet, Subsolanus ab orien- tuor Soi.i-
iiii-.
lu8, i|in i sl nubes Frigi la ad latus unum, te, temperalus, habens a dextis Vullur-
ci calida ad aliud, et tunc propler conve- 11 u iii desiccantem, a sinistris Eurum nu-
ii entiam ad calidum, trabilur ad iilud, bes generantem. Item, a meridie est Ausler.
et ita incenditur pars anterior: et baec Auster calidus, qui fulmina gignit, et
videtur quasi spiramen draconis : media pluvias largas, habens a dextris Africum
vero pars incurvatur ut serpens, et volat calidum, a sinistris Notum lemperatum
semper ad latus ubi calidum circumstat quidem, snl peslilentias inducentcm.
ipsum. Item, a Septentrione est Aquilo frigidus, Aijiiilo.

Nul es liunl quando a virtute solis ex- habens a dextris Thrasciam nives facien-
trahuntur humores, seu vapores de aquis tem el grandines, et a sinistris Boream
et paludibus, et locis humidis,et feruntur nubes constringentem, ac pluvias prohi-
sursum. bentem. Item, Ab occidente est Zephirus Z--|ihirii9.

Nebula est .<l quod ex nubibus aquam Qores prothnvns, babens a dextris Cir-
plu ntibus relinquitur : el id< o secun- cium tempestates el pluvias ac tonitrua
duin Aristotelem, signum est serenitatis. generantem, a sinistris Favonium in
I aligo est vapor lenebrosus, quem orienle nubila, sed serena in meridie fa-
vul-o appellant nebulam. Isle vapor nun cientem.
elevatur, sed priusquam convertatur in Turbo est ventus egrediens de nubc in Turbo.
nubes, vel in pluviam, exprimitur, et
seipsum reflexus, vel duo venti lalera-
remanet juxta lerram. liter sibi occurrenles, seseque juxta ter-
Ros esl iil quod desci ndil ex vapore ram orbiculariter involventes.
parvo, et in descensu suo traditur in
Terrsemotus est vapor grossus extra- Terr.x-mo-
parvis minutiis. tu?.
ctus tle profundo terrae, non potens exire
Pluvia est aqua descendens ex nubibus superficiem terrae propter illius solidita-
lutis, velocitatem habens suae de- tiin : sicque coarctatus in interioribus
asi u s, i
i
hoc gutlatim. concavitatibus terram concutit.
Pruina est ex vapore rorido, quae con-
gel ttur antequam ex ipso n soivatur
aqua.
Nix generatur in nube calidissima,
cuju> congelatio simul lit cum conver- CAPUT X.
Bione in aquam :
<! ideo partes ejus non
inspissantur. Dc tcmpore.
Grando generatur ex nube calidissima
virtute solis multum elevata, quae post-
quam in aquam resolvilur, lunc demum lempus est mensura motus primi mo- Tcmpue
in medio interslitio aeris congelatur. bilis et rerum mobilium. Et hoc patet, liic et non
iu c.i;lo.
Tonitruum esi sonus vaporis sicci quia liic est tempus, el non in ccelo se-
egn ilimtis de nube humida, vel in nube cundum suam substantiam : quia hic
frigida et bumida, el scindit quidquid mutanlur omnia, nonibi: hic esl enim
in\ euit. nunc hii m\ nunc aestas, nunc pax,
lrij
Iiis est ltinirn solis receptum in nube nunc discordia, nunc tranquillitas, nunc
concava, et aquosa, ac soli ex adverso tempestas. Mutabilitas rerum ostendi-
opposita. tur in boc, quod ea qua3 praacipue
 ,

IM D M I*. M \'- Olth. PH 1 I»

mundiifl amplei litui I ini iii lio mundi u

ii.i (t potenti i in ' »i i nte in epi i unl

'
i ln i-iuin (
i undum II

nii li.ilui bili iM |" c iii 1 1

i i iiii h i.i iinlli.i n

,i(l i
lccidcntem, in i. num quod on undum II mum
lenduul ad i
um. x udium • iinji indum
1,1 ' I. Imt Seplu intur,
mpil posti
'

nienli « i in \ plo,
r
u in
peril ' '
.

i ii ,i i
i ,i . nohl hoc Roina», deinde in I ron- quinquiea mi I
", I u-

Repna ui.i i i,i el in Vnglia. Simili na primo bim auti iii quem ' h
primum , . .

Fuerunl in ' Iriente, posl ni ' iraei i i. \<

ini osque incedens, nui
i
uti tna

apud Romanos, nunc potesta* imperii quinquie. mille nlum <-i ii'»' i

rcsidel in < lei mania. Pi optere i Ja :obus qui - p< ir omi l

intnr.

comparal vil im nostram el ha?c mutabi- I

1184)04 ;nl

lia vapori ', Salomon somno, Isaias ba- finem mundi.

culo arundineo '.
el I .iber Regum aquae S ''iii i esl quii s< entium, u uirit
3
dilabenti .
( iini sexla.

liiTerentia autem esl inter kempus, et i

• lava esl resui _ mtium.

.ii
I

Tempus. 8Bvum, et aeternitatem. Nam lempus ba- Porro 8i • iin Iiiim II' i

Evum. bet principium el Gnem. /Evum caret aet ite sunl generaliones decem. In ««•< un- i

/Gteroitaa. fine, scd non principio. /Eternitas carel da decem. In lertia qu cim. In

utroque termino, quia esl mensura inter- quarta decem i I m. qua n

minata. M tlth - i
mysterii Iredecim ponit
/Etates [staa sunl aetates mundi. in capite primo sui Evangelii. In quinta

quot et
Prima esl ab Adam us me ad Noe, ba- <[ii ttuordi cim.

(ju.i ? bens juxta Hebraeos, annos mille sexcen- 1 lates hominis >unt isUe. I'i ii.

los quinquaginta sex : sed secundum infantia, a nativitate usque ud ann

Septuaginta interpretes habens bis inille tem : secunda est puentia ue 1 .m-
quadraginta duos. - quatuordecim tertia n- :
-

Secunda est a Noe usque ad Abraham, .

tia a anno quintodi cimo usqne ad annum

habens secundum Hebraeos annos ducen- vicesimum octavum quarta est juven- :

tos nonaginta duos: sed secundum Sep- lus, ab anno vicesimo octavo usque ad

luaginta, mille septuaginta duos. annum quadragesimum nonum quinta :

Tertia esl ab Abraham usque ad Da- esl anno quinquagesimo u-(juc

senectus,
vid, habens annos secundum Hebraeos ad septuagesimum octavum sexta est :

nongentos septuaginta duos : sed secun- decrepitas ab anno >ej»tua:;esimo octavo

dum centum triginta.
Septuaginta,mille et quousque vila linilur.
Quarta est a David usque ad Iransmi- I)i_ni!i> dominici diei notatur in hoe, L»i«-i «kfl

grationem Babylonis, habens annos - -

quod fuit prima dierum. Item, ut dici- ^*
cundum Hsebreos quadringentos septua- tur. erit ultiina dies. Item.nox illam non

ginta tres : sed secundum Septuaginta, praecessit. Item. nox illi non successit.
quadringentos octoginta quinque. Item. ccelum et lerra in e,\ sunt cre-
Quinta est a transmigratione Babylo- ata*. Item Angelus inea conversus e>t ad
uis usque ad Christum habens annos se- Deum. Item, primo data sunt in ea filiis

cundum Hebraeos quingentos octoginta Israel mandata . ut dicit Origenes. Item.

quinque : sed Secundum Septuaginta, in ea Christus natus est. Item, Christ
6
quingentos septuaginta octo. in ea resurrexit . Itcm, in ea Spiiitus

1
Cf. Jacob. iv, 15. *Cf.Genesl i. i.
2
Cf. Isa. xxxvi, G. Cf.Exod. xxxn et xxxiv, i et >eq
3
Cf. II Reg. xiv, 14. .
Ilarc. xvi. 2.
 COMPENMl THEOLOGlCiE VERITATIS UH. II. i«i

Banctus dalus est Apostolia '. Item, om- Dionysiumj potest lamen in eo quoad
aea in ' .1 resurgemus, atque judicabi- cognitionem rerum in propria natura
mur 2
. Item, m ea perpetuo continuan- esse vicissitudo intelligentiae e1 quoad
ilum ost in laude l>»i. discenda : el hoc est quod «licit Augusti-
nus, quod omne creatum habens intelle-
ctum, intelligit unum posl aliud. Item,
in voluntate mobilis esi Angelus, quia
non siiniil vult hoc el illud. Item, potesl
CAPUT XI. dici semper mobilis motu dilectionis.
Arbiirio libera. Hoc non dicitur pro-
Angelis in communi, pter deflexionem ail bonum indifferenter
et ad maliiin, sed propter iiberam ele-
ctionem eorum qusa voluerit unde
:

gelu->. Angelus Becundum Damascenum

est, .
Angelua bonus semper libere elegit ho-
Sd ?
substantia intellectualis, semper mobilis, nuni, Angelus malus libere
e1 et sine

arbitrio tibera, incorporea, Deo mini- coactione ele^it maluin.

str.ms. immortalitatem suscipiens Becun- Incorporea substantia dicitur, quia
<!iiin srratiam non aaturam. Angelus habel proprietatem corporis,
Substantia ponitur in hac diffinitione non naturam, scilicel in loco contineri.
l>r<> genere, et ponitur ad differentiam Cum cnim corpus sit in loco circum-
accidentis. Intelligitur etiam hic substan- scriptive ei diffinitive, Angelus tantum
tia qualitercumque composita, scilicet diffinitive est in loco.
t\ eo quod est, e1 quo est. Intellectua- Deo ministrans. Ministerium hic po-
h- dicitur potius, quam rationalis, quia nitur pro quocunujue obsequio : et se-

ratio es1 virtus collativa causseet causati, cundum hunc modum tam assistenlcs,
el ideo composlta, ut omnis hoino est quam ministrantes, quam etiam (Lemo-
aniuial. So rates est, etc. Syllogismus nes ministrant.
qoi
enim
;
.

•
1

nihil aliud est, quani discursus a Immortalitatem suscipiens secundum

lit

causa in causatum. Intellectus auteni de gratiam, non naluram, quia rediret in

ratione sui non liabet compositionem et nihilum, nisi per gratiam conservationis
collationem : sed est sine inquisitione et contineretur.
compositione, el iileo competit naturse Angelo attribuuntur quatuor, scilicet
Atiribula
magis Bimplici pro differentia, ut est essentire subtilitas, intelleclus perspicaci- Aii''tlis.

kngelus. Ratio autem differentise est na- tas, liberi arbitrii facullas, discretio pcr-
tura' minus Bimplicis, scilicet hominis. sonalis. In priinis tribus convenit aniina Aiiiiii.iciiin
AdrcIo in
irelu* Semper mobilis, non dic«> ile loco ad cum Angelo, in quarto non : quia ani- «lmbuscou-
)bili«
liciter.
locum, sed mobilitas dicit hic triplicem ma non est persona. vcuial ?

mobiiitati m in Angelo, scilicet naturae, llabel et alia tiiii Angelus, sti licet

intelligentiaB «-t voluntatis. Mobilitatem virtuositatem in operando, officiositatem

enim habet naturse, quia omne creatum in ministrando, immutabilitatem post
vertihile est in niliiliim. nisi manu omni- electionem sive in bono sive in malo.
potentiae divinse contineatur. Similiter Differentiae quatuor assignantur in
Differcotla
Angelu^ mobilitatem intelligentise habct, ter An^elum et animam. Prima et ioler An-
ftelum el
quia licet in Angelo non sit vicissitudo principalis es1 penea esse naturale, aoimam.
intelligentisB quoad scita in Verbo, cum quia anima esl unibilis corpori, etiam
deiformem habeal intellectum secundum .1 tu separata : Angelua uon. Secunda

1
Cf. Act. ii, 2 et seq. 8. I. Damasckni s, Lib. II de Fide orthodi
. Ad Philip. iii, 21,

XXXIV
 n . \

30 n \i i; \i M,. <»nii it. i.h.

uiii . irl 'i «lifli • \|. ;,',':.• I

I
:i I
1

'

nitionem, quia aniin I

|
lli [H ill. i l
'

ie I
\ intcllei lu i!> Knivn ui oflii ' ' \n-' "' um a-

apprehondil inquii ondn el >

onf< i
pitihus pra*hunl populoi um : ul

iIm : \ I. . Im \ bi .. inluendo. I erti i

t' itatem •
monum. Item, in

penea essc mctapln si< um , id * -' jn iin Deus duiniuatur, ul

paratum i matei ia el -i niotu : quia \n- [uentib ii, ul pfiri in

golus non habel passibilitatem, ni- iilliiin- tuelur, u

spi ctu superiorum anima vero respectu
.
l i ior liiei an
infi 1 1 < * i iini. ijin.i immutatur a aensibili- ordini Virtul
lu-, \n.' los quorura i-
bua. Quarta esl penei etae theologicum, : .i I pi '

Huia .iiiiiiia bono in ma- vertibilia est a nel miraculorum operatio : ad secundo
liini, ci e 1111111.11111: Angelua vero non, majorum negotiorura denuntiatio : ad
quia manel in eo ad quod se con^ ertit, tertios, lniiii.iii e u-t" ln
-
sivc liitmiiii sii illinl. give malum. An- primia Deus operalur, ut virtus : in -•

geli iiiiin sunl omnes similea in <<> quod cundia Deus tt, ut lux : in U

immortales, invisibiles, et indissolubiles, mittit, ni spirans.

simplices, discreti personis, inco tuta- II, ii- dicta -unt -'••
nndura beatum
biles, incommunicabiles Bunt ;ilt"ii n i Gregorium, et secundum B lum :

turae : Bed dissimiles sunl in donis gratiae I -' i iiinluiii Dionysium, \ irlu inl

et naturae. Praelerea dicit Dionj sius, quod mediua ordi

inomni natura spirituali creata aiiud est Principatus priraus ordo lertisB hierar-
essentia,aliud esl virtus,aliudest operatio. chi
Hic altendendum, quod in qualibet
trium hierarchiaram praemiasarum no-
latur trinitaa divinarum personarura, ut

CAPUT XII patet in coslesli hierarchia, tam superii

ri, (juatu media, quam etiam inferiori.

I)r distinctione ccelestium hierarchiarum.

Hier ar- Hierarchia triplex est, scilicet super-

chiae,
quot ?
ccelestis, ctelestis, et subcaelestis. Super- i
\IMI XIII.
ccelestis est iu tribus personis, ut quidam
dixerunt, et male : quia secundum Dio- l)e proprietatibt I jeiorum.
nysium, hierarchia dicit ordinem, et ille

absolute non est in tribus personis, sed

tantummodo est ordo naturae. Co?lesti> Angeli secunduni Isidorom >unt spiri-
cst in ordinibus Angelicis, subccelestis in tuales facti. ante oninein creaturam crea- quandj
creatir
hoiniuibus sanctis. ti, natura mutabiles conditi. sed con-
Ilierarchia Porro hierarchia ccelestis dividitur in templatione immutabili -
animo
prima.
sunerioreni. mediam et inferiorem. Su- impassibiles, mente rationales, felicitate
perior oontinet tres ordines, scilicet Che- securi. futurorum pra?scii, jussi niundum
rubim, Seraphim, Thronos quorum pri- : regunt, mi?>i corpora aer. . ssumunt,
mi considerant Dei bonitatem, secundi in coelestibus commorantur.
veritatem, lertii aequitatem. Item, in pri- Bernardua de eodem I ii : ous Aoge
ntis Deus aniat. ut cbaritas : in seeun- o investigabilia et primo -piiitus :
runj
fectioi
dis noscit, ut veritas : iu tertiis sedet, ut potentes, gloriosos, beatos.distinclos in
aequitas. « personis, dispositos in dignitate. ab iui-
 COMPENDU THEOLOGIC\M VERITATIS LIB. II. »J

ttio Btaates ia ordine buo, perfectos in ad divinam coguitionera ; ideo prae cae-

_ ..,,. | BUOj immortalitate perpeluo9, teris dicuntur lucere : quia plenitudinera

i mente puros, affectu benignos, religione luminU quam Buscipiunt, aliis inferiori-
« pios, unanimitate indivisos, pace Becu- bu.s communicando transfundunt.

i roa, divinis laudibus et obsequiis dedi- Throni dicuntur, eo quod in eis Domi-
(( |,, nus sedeat, etjudicia sua per eos deter-
llera, secundum Beruardum, in Ange- minet. In Kis ergo praecipue relucet re-
lis est dignitas ereationis, gratia contir- ctitudo divini judicii. lli quoque virtu-

nutionU, amor creatoris, visio divinita- tem l)«'i quam Bupra se accipiunt, ad in-
li^ feriores transfundunt.

Eat etiam io Angelis per omnia, sicul Dominationes dicuntur, eo quod caB-

Bupra dictum est, essentiaj feubtilitas, in- teris Angelis dominantur, el ab omni
telligentiaa perspicacitas, liberi arbitrii oppressione sunt liberi, et nulli inferiori

facultas, agilitatis velocitas. Prompte Bubjiciuntur. Horum officium secundum

omnes obediunt. Hajores sine elatione Gregorium, est in bello spirituali in-

prasunt, minores sine vitiq Bubsunl : struere qualiter oporteat praelationis

(jui a>l exteriora exeunt, ab interiori officium exercere, et qualiter debeant

contemplatione noo reeedunt. Omnem Bubditis dominari. Horum etiam officium
veritatem inferiorum superiores partici- esl secundum Dionysium, timore ser-

pant, noo e contra. Qui excellunt in na- vili deposito, in Deum moveri et inces-

Uira, praecedunl in gralia et gloria. In Banter ei famulari.

eodem ordine credunlur alii esse aliis Principatus subditis Angelis praesunt,
,1 _!,,,,,, ,. et eos ad ministerium divinum explen-
Duplicem babenl visionem, scilicel dum disponunt. Ad hos pertinet secun-

Jx mututinam, et vespertinam. Illuminatio- dum Dionysium, universale regimen

nes, quasa Buperioribus recipiunt, aliis unius regni, vel gentis ducere ad Dei si-
tribuunt. militudinem. Ministerium quoque eorum
est secundum Gregorium, docere hoiui-
nes exhibere reverentiam unicuique se-
cundum gradum suum. Elorum etiam
officium est promovere bomines, ut non
CAPUT XIV. propter utilitatem propriam, sed propter
solius l)oi amorem et honorem taciant

De proprietatibus, et officiis singulorum justitiam.

ordinum, Potestatibus secundum Isidorum, vir-

tutes advers» subjectae sunt, ne mundo

tantum noceant,* quantum cupiunt. Ilo-
Proprium est Seraphim amore l><i
iu rum officium secundum Gregorium, est
ardere, et alios ad incendium divini amo- illos qui in spirituali certamine desudant
ris promovere, el iu Deum ordinare : confortare, et ne spirituale regnnm amit-
dHigendi formam tribuere. Isti immedia- tant, defendere. E1 secundum Diony-
tc DeojungUntur : el ideo puriusel per- sium, ad ipsos spectat, Angelos inferio-
fectius in ipsos operantee theophaniae res quantum possibile est, divinaB poten-

deferuntur : ad aliud quoque extra ama- tiae conformare.

tum non divertunt. Virtutes sunt infatigabiles ad exsecu-
Cherubim quoque primo el principali- tionem faciendorum, et robusti ad per-
ter relucent divini luminis radio, pro eo ceptionem munerum. Horum officium
quodvicioius primae veritati junguntur. est secundum Dionysium, docere praela-
Horuni oflicium est promovere hominea tos,u1 facile el perseveranter, quac ad
 i 1

D. \l I'. M VG. OIU). IM« lli

officiura proelali - poi linenl , < quau -

l
ophan io .<li< u- „

t iii"» ••! ipii itualia onei a in1 p i- jii ..I -

d< 1 lluminatii
nl
lienter. Ilem, per iito miracala Bunt, D< ii de Deo \ enientem ,• • i hoc
el virtulei faciendi mirabilia perfi •
ie vel in -\ inl» di», \ el iii.

< onceduntur. '

i. quod \ lilione i

Archangeli Bummi uuntii nuncupan- i iiin iii propi ii natui > it plu
lui . el lumma nuntiant. Horum officium iiiml li.ii I non tctu I

eal jecundum Gregorium, de hifl quae lionera, I

inl

pertinenl ad promotionem Ddei, ut de Vngeli subilantiam lacti, led noo omi

n. ii ivilate < ihriiti, et de factia ejus ln>- circumslantiaa, ut qu i al ( qoomu lo.

mines expedire, el dsemonea ab homini- I*r.i tere i, quecumque Vngeli

Ihis removere, cl Becundum Dionysium, icunt, cognoa nnt rem joI propin-
prophetiaa revelare. Iiti iUuminationes, qua . quia coguitio eorana non [" r icn-
quas a Buperioribus suscipiunt, inferio- siini. sed [ii intelieclum ett.
ribus annuntiant, el per eosdem nobis. S ilus autem Angeli tripli li-
t
-

Ani/i h simt in cceiesti dispositione ul- cel innoceniis, gratiaj et gk)i '
;

imii, et hominibus magis propinqui. Diatinguitur motus Vngelorum tripli-

Angelus nomen esl offlcii, non nalurx. ciler secundum Dionysium, scilicet cir-

Istiminora nuntianl, et homines ad di- cula obliquus. Cin olaris est w

-i
vinam cogoitionem ducunt, et ui juste ali
i

eodem i

m
• •

idem, et circ i id n-
vivanl, instruunt. Ili sursum tendunt trum immobile, hunc motum habent
per dilectionem Dei, in seipsis Qrmantur Vngi li, qui imm< <l ipiunt illnmi-
per custodiam sui, ac sub se progrediun- nationea a Deo, el per il irtuntor
lur ad auxiliuni proximi. ad Deum. stud autem convenit soperio-
I

Aasimilari Nos autoni debemus Sera-

assimilari ri hierart biae lantom. Item, motu i

debemus ,. n.
nngeiia, et pmm , .
,

por chantatem, Lnerubim per co- moventur, ijuando proci-dunt ad pi

'" i ulbU8 gnitionem, Thronis per sequitatem, Do- dentiam subjectoram recte omnia Irans-
minationibus carncm spiritui subjugan- eontes, non revertuntur ab eodem io
el

do, Principatibus^reverentiam majoribus idem, sed de uno ad aliud. Item, esl

noslris exhibendo, Potestatibus, tenta- Angelis motus obliquus, quando Bcilicet
tionihus diabolicis resistendo. Ilom, de- cognitionem inferiorum quibus provi-
bemus assimilari Virlutibus por compas- dent, rellectunt in Di-um prin< ipium et
sionoin, Archangelis per instruclionem, finem boni et pulchri.
Angelis per obsequii exhibitionem. Nota dififerentiam inter assistere ot
Asjirlei
ministrare : quia assislcre est faciem Dei quid s*t

contemplari : sic assistunt ornnt-s boni

Ansreli. Item, assistere est immediate

<\IM T XV.
recipero illuminationos a Deo : sic tan-
tum assistunt tres [irimi ordines. Itom,
Dc cognitione ct motu Angelorum.
i-sislore est appropinquare Deo et ex-
traneum esse ab exterius missionc. sic

„ ... Angeli
r cognitionem
D habont matuli- assistunt quatuor primi ordin* 5.
CogDltlO
Aogelo- nam, hoc est, cognitionem rernm in Ministrarc vero ost nuntiare pro tem-
ni ttl U86 q SllDIB
Matutina, Verbo. Ttem, vespertinam, id est, cogni- poris opportumtate, veloperan secun- qu id

DB^meri- ^ionem rerum in se. Item, meridianam, dum officium. E-t enim ministerium
diaua. id est, apertam Dei visionem. Est et alia nuntii et officii.

cognitio angelioa, videlicet prout majo- Erratum est circa motum Angelorum Phil0l

modis. Dicebaut onim quidam pborai

res indicant minoribus, qua? per divinas tribus 1
erroresi
thoophanias perceperunt. Philosophi, quod Angeli numquam mo- oa inot
 COMPENDIl THEOLOGICLE VERITATIS 1.115. II. 53

ventur, sed movent splucrus, et pcr eas oderunt, ascendii semper, nec destrue-
«elo
IU). voluntates hominum. Item, dixerant tur quantum ad malitiam et naturam.
alii,quod .ngetus >it in plnribus lo.is, I jabit autem eorum prselatio quoad
et etium ubicumque si voluerit. [tem, officium tentandi eos qui sunt in via. In

dixerunt alii, quod Angelus b*ic renit de hominibu8 etiam praelationes evacuabun-
fine Bpatii, quod non transil media, tur quia non erunt decani, centuriones,
:

transilit. cbiliarchaB, et hujusmodi. Iu creaturis

quoque pratermiltendum non

IlluJ similiter cessabit prselatio, quia supe-
\o a
est, quod unusquisque ordo ab eo deno- riora non movebunt lunc inferiora, sic-
etur '.'

minatur, secundum quod respectu infe- ut modo.

riorUm ordinum excelientias accipit in
munere.

GAPUT XVII

CAPUT XVI. De eonfirmatione Angelorum.

De prselatione Angelorum.
Confirmationem habet Angelus ex c on rma _ ii

ll ° Au e-
tribus, scilicet ex nalura, gratia, et srlo- .
*?

lorum tn-
?UIlt
Pnesunt quidam Angeli regionibus, ria. piex.

ut dicitur, Daniel. \, 20 : Princeps Grx- Ex natura quidem, quia uatura spi- Ex nalura
qui
corum. ct princeps Persarum, etc. rilualis semel tantura vertibilis est, vel et <iuare?

Quidam vero praesunl ecclesiis. Apocal. in bonum, vel in malum : nisi ex unione
U, 1 : Angelo Ephesi ecclesix scribe. uuius cum altero. sicut patet in anima
Item, ulii praesunl personis. Act. xu, 18 : quaa dum est iu rorpore, potest mutari
_ngi lus Petri credebatur ad ostiura stare. saepius dc malum, et contra
bono iu :

Quidam etiam maligni spiritus dieuu- soluta vero uon. llujus autem rutio est,
in lli
quia natura spirituulis propter suam
;

iDt.et
tur \itiis praeesse, unde vocatur aliquis
'
jUS sjiiiitus superbiae, spiritus Luxurise, et simplicilatem se totam converlit ad id

hujusmodi. quod eligit, quod non facit natura uui-

Qus9 autem praelationes permaneant tu, quia habet corpus retrahens.
vel quae cessent post hanc vitam, scicn- Ew Jqratia similiter halx-i confirma- r
E_ gratia,
iliini est quod hierarchiae Eemper stabunt, tionem, quia si aliquid connectilur sta cl quare?
quantum ad instantiam bealitudinis, et bili eeterno, vinculo perpetuo, illa con-
i|h intiiiu ad gradum dignitatis, et nobi- nexio semper manet. Sic Angeli colligati
Litalem doni gratuiti, uc naturae. Gessa- sunt stabili aeterno, scilicet Deo, el

huut autem praelationes angelicaa Miper hoc vinculo indissolubili , scilicct cha-
juan
quo liouiines el quoad actum re-
Angelos ritatis. Apostolus : Charitas numqunm
_r i n i i 1 1 i s secundum gubernationem mun-
.
excidit, etc. '.

di, et electorum, secundum viam ad pa- / .'/

'qloria uuoque hahent eam, iiuia _
l n '
E_ gloria,
,

triam. Praelatio autem est in daemonibus cum Deum habeant per gloriam, qui est et qo_re.
quoad officium insultandi «'l irridendi, formu completiva angelici desiderii, non
et secundum quod unus provocal alte- vagantur extra ipsum, ul quaeranl uli-
rum iu malitia : et hoc non destruetur. quid illo melius, vel desideruhilius, atque
1's.il. i. wiii, _:{ : Superbiu eorum qui tc jucundius. Nihil enim in creaturis in-

I ail Corinth. \ui, 8.

 a '

;i ii m i; M M. DRI). IMI i i»

\ cniunl , iiuod pon ii eo • font»' i\'v in« 1 |

!'._'; /

' /' ad
dulcedinl a i
i lere, \,,'i<
1 l

I • 1
1
> r i J < 1 1 1 1 itaque, nuod Vngcli boni rhmutn • i n aua
-
ex liberlate ni biti ii ad Deum i
•
,iim

si.iiiin fuerunl ii r rral iam > •

14I01 iam in I» 1 ii 1 • 1. 1

voluntute conflrmati, fideli ac lelicen ,1,1 ,,, forn I

\ !;• 'u.
efTecti, atque ia ratione illuminati, ul l,. I .

"-
imii solum cognoscerenl ren in proprio \ 1. 17 I
\ :

genere, Bed etiam in bi te, hoc est, in Quarti |

Verbo : Pilius enim <li' itur ara Patrls, per em l'

quam operalur. Vcceperunl insuper orare, I . 12 Quando orai

perfectionera in virtute operaliva, sive , mu lni n/ii, Q 'ii

exsequantur illam assumpto corpore, sive ostendere. 'I obi», v, 13 /

alias, atque perfectionem in virtute con- rf reducam eum ad le. Sextuj in

tcni|iliiii\ .i, qua quocumque mittanlur, b endis doci 1

I bai , u, '<. d< Vngelo
intra Dcnin currunt. qui inslruxil eum <!»• fabris, S

est, Beipsum el tlia

I .. m, 15 : Ego tum Raphael an-

gelus. ' >' 1 1\ 11-

Vct. xn, 7 : Surge velociier. Nonus eat,

CAIM I W III .1 I (ervorem 63 III Reg. xix, 7 :

Surge, comede, grandu enim 1 \at

De cnstodia Angelorum. , ia. !><•' imus est, 1

rob. v, 13 :

Forti animo esto inproximo est,: u/ a

Deo cureris. Undecimus eat, de pi

Angeli noliis ;iil custodiam depulati increpare. Jndith, viu, 1 1, dixil Judith
Aogeli
quid iu eos tenenl nos stantes, ne cadamus, el ca- populo Israel : Qu qui ienta-
quos cus-
todiuDt,
dentes n<>s adjuvant, ut surgamus : nec tis Dominum '.'
Duodecimus est, conlr.i-
ajjunt .'

umquam nos deserunt, etiaffl peccantes, iiiis potestates arcere, ne tanlum nocere
quin semper sint parati auxiliari, si valeant, quantum vellent. Tob. vm, 3,

velimus. lloc tamen fallit in obstinatis, qualiter angelus Asmodeuin ligavit.

quorum custodia desi&til Angelus actua- Angeii serviunt nobis propter tria,
v '

liter : paratus esl tafnen custodire, si scilicet propler ruinae sua n-jiarati<>nem,
redire voluerint, quia nunquam desi ritur quia homines salvandi intrabunt in lo-
lioino ex tolo iib Angelis. cum cadentium Angelornm. It<-in. prop-
non habuit An-
Nota, quod Christus ter meriti accidentalis cumulationem.
Christus
dod habuit gelum silu deputatum, quia anima ejus quod augetur in eis nsque ad diem ju-
Aiiiieiuuj
deputa- superior fuit omni Angelo sed Anli- :
dicii. ltem, propter amoris - 1
nos
lum.
christus habebit, quem licet propter ni- demonstrationem.
miam suam obstinationem, non sit ha- Dionysius attribuit Angelo tres actus,
A j
liiturus ad promolionem suam, hal ebit scilrcet purgare, illuminare. et perfi- g<

tamen ad accusationem '. cere.

Effectus autem angelicae custodise mul- Pureant it ique Anseli removendo
Aogelicse
custodise tiplex ost Primus <>t. impedimenta boni, phanlasmata, quae impediunt illumina-
effectus
umltiple.x. et occasiones mali, ct actiones peccandi tibnem, quam Angelra intcndit facere

1
Cf. Opp. Summse de B. Alberti. U Part. ment. in II Sententiaram, Dist. XI, Art. 2. Tom.
Creaturis, Tract. IV, Quaest. 58. Art. 4. Tom. XXVII. Cf. adhuc 11« Part. Summae theotof
XXXIV hujusce novae editionis. Cf. etiam Com- Quaest. 36, Membr. I. Tom XXXH.
 .

COMPENDII THEOLOGICtB VERITATIS LIB. II. .1!,

in nobis. 1'nile tria removent ab anima, exemplum in aaturis : quia primo modo
scilicel ignorantiam, el nubila phanta- ignis accendil ligna : secundo modo,
siiinini, ac falsaa opiniones philosophi- ligna incendunl ignem : el tertio, qui
earum rationum revelationi contraria- ligna igni opponit, ignem accendit.
iimi Differentia autem esl inter immittere Mittei i

gilaliooes,
u- Illuminanl vero animara tripliciter, cogitationem, el incendere, el mentem loceodere,
11. t

et illumi
si ilicel ail sensum, nt quando ali-
patel illuminare, quia cogttitionem immittere
i
) oare diffe
quid manifestatur in assumpto corpore :
est, ut dicil Beda, intua creare, et facere runt, et
quomodo !

el hanc potestatem habet etiam diabolus. cognitionem : led incendere es1 cogni-
Item, ad intellectum, et talis illuminatio tionem jam factam inflammare illuini- :

solum perfecta est. naro vero es1 dare revelationem de ;i!i-

Notandum autem, quod Angelua non qtto oocultn intelligibili.

illuminat intellectum, efficiendo novara

gnitionem in anima, quia non potesl
in intellectu novam speciem creare, nec

habitum novi luminis creare, vel exci-

tare, sed nec ejus intentionem quo vult CAPUT XIX.
convertere, quia hoc eel contra naturam
liberi arbitfii. De loeutione Angelorum.
,,j.
Il.ic enim tria requiruntur, ut intelle-
itiir ut
(113
c j lIS Qoster intelligal atiquid,
> '
scilicel
'ter in- species dua cognoscatur, e1 lumen in quo Verhum triplex est, scilicet mentis, Yerhura
lligal? triplex.
,
»noscatur, et mtentio qua convertatur >ris et Verbo mentis loquitur
operis.
intellectus snper Bpeciem. IHuminal au- Deus Angeloj et e converso. Item, Deus
tem Angelus intellectum nostrum cxci- anim», et e eonverso. Item, Deus dia-
tando, 't disponendo, et lumen divinum bolo, et e convefso, cujus tamen inten-
in nos transferendo. Facit enim, ut di- lio Deum latere non potest. Verbo autem

ctuin est, in jihantasia transmutationem oris loquitur liomo homini in corpore

specierum componendo el dividendo, nnito animse, Angelus vero hotnini cor-

nnduin exigetitiam rei. quam vult P ,,,(
'
assumpto : sed Verbo operis lo-
revelare. Item, irradial lumen intellectus qttitur Detts diabolo, el Angelus dia-
sui Buper illa< species, u1 moveanl in- bolo.
tellectura nostrnm, et ^ir plura et sub- De locutione itaque Angelorum nota,
tiliora videre possunt in lumine dupli- quod Angelus loquitur Deo^ cum ex
cato. Item, excital intentiottem animae \isis in motum admirationis exsurgit,
aliquo motu, ul ijisa convertal se super velcum affectus suos ei prsesentat, quos
illa phantasmata, abstrahendo sc ab tamen eum iatere minime dubitat. An-
aliis : perficiunl autem, id est, promo- gelus vero loquitur Angelo verbo mentis
\ en1 ad raelius. suae, species ostendendo mediante illu-

.,u- Sed utrura Angelus accendere possit minatione quadam spirituali irradiante
alTectum humanum, tripliciter potest ali i|)so. Ilcin. Angelus facil aliquid
el
inlelligi, scilicet, vel efticiendo, vel ex- coram Angelo, quo facto inlelligil quod
citando e1 movendo. Pri-
adjuvando, vel non intelligebal ante< El sio loquuntur
inn iiinilo, solus Deus potest inflammare omnes omnibus, id est, superiores infe-
aflectum, scilicel per effectum. Secundo rioribus, el e conver?o. Item, loquitur
modo, ipsura desideratum inflamraat, Augelus Angelo per communicationem
Bcilicel excitando, e1 juvando. Tertio divini luminis, ipsum instruendo sic :

modo, potest Angelus atfectum noslrum non loquuntur omnes omnibus, nec om-
incendere per motum. De bis haberaus nia, sed tantura superiores inferioribus
 I» M.li. M \«. ORD l'li 1.1).

de bii quc per <h\ ina i llieophnnin pi r- 1

1
tnim . limilitci \ •
lo loquiUll
'
eperunl noc |" porii, quai 1« ne
Loquitur aut< m tngelus homini du- < ipil tngi lus, -m ut « t al h.i :

pliciter Pj imo modo verbo \ 01 ali in unde aiim i iii .

orp ire alia
assumpto < "i poi e -•<! tunc licut oon < i.ih poi.-i.ii.- loqu«-ndi ad An non
profei i onura in 01 ganii matcrialibu indif i
i

il li.inc habebit exuta

secundum natur nec circulariter t . • pore, Item, anima loquitur diabolo, quia
iiiiiniii.il medium, quemadmodum in vo- similitudinei afTectionum imprimunlur
ce nalurali : unde non auditur, nisi ab uenn bui, ubi diabolui legil i ii.
illi», .iil que rdinatur, <! esl simile in
apparitionibus Vngelorum, quos quidam
vident, et alii seque propinqui non vi-
dent, ui apparel in Eliseo <-t puero <'jn^ '.

Dicunl tamen aliqui, quod \ngelus num- i

\IM I \\
quam apparuit, vel apparet, aul loquitur
homini in suhjecta creatura, sed inten- hr speciatibus nominibus Angelorum.
lionem, sive Bimilitudinem ponil in oculo
ejus, \cl intentionem vocis ponit in aure
cjus : et ibi recipil sensus communis I>u .Mi<ha<l. (ialirid. <t Hapbad no- NocdM
•
-i
endum i ii
quo<l lia
> »! <Itior<J
species illas, ac deinde perveniunl ad minibos, b< est « iunt
'

imaginalionem, j>ost haec a<l intellectum, propria nomina Arch _ rum, licet
ltJ

et hoc esl quod Angelus dicitur appa- eoruin intcrpretationes, et - * l i i -. sunt

rere, aut loqui homini. communea eonum propria uunt,
: sed
Secundo modo ioquitur Angelus ho- quia bis boruin noininum interprela-
mini per impressionem rerum sensibi- tiones lonveniunt excellentius. Michael
lium, moto instrumento imaginis, et sic interpretatuf, Quis ut Dcus. Hic esl de

loquitur vigilantibus, et dormientibus. ordine principatuum et attribuunt <*i

[tem, loquitur Angelus diabolo species quatuor, scilicet esse praeposilum para-
sui intellectus ei sine aliqua illumina- disi, id est, Bcclesis : sicut et olim fuit
tione ostendendo. princeps synagogae. Item, defcrre ani-
Item, Loquitur diabolus homini du- inas in paradi^uni, sed hoc intelligas,
pliciter. Primo modo sensum immu- quod gloriosius delrrat quam aiii. Item,
tando : el hoc vel imaginationem alicu- pugnare cum dracone, id est diabolo,
jus rei imprimendo instrumento visus, sicutlegitur in Apocalypsi, xn, 7. It<m,
vel objiuiendo visui similitudinem ali- venire in adjutnrium populo Dei '.

cujus Secundo modo loquitur dia-

rei. (iabriel interpn-tatur fortiindo Dei.
bolus homini per impressionem rerum Hi< df ordine Archangelorum. et meri-
sensibilium in instrumento imaginis, et to, quia magna nuntiavit 3
.

hoc facit quandoque vigilantibus, quan- Raphael interpretatur medicina D^i,

doque dormientibus et sic immittit : et est de ordine Angelorum qui unam
cogitationem mali. Cogitationem vero personam rustodiunt *.

malam non potest immittere, quae tan-

tum per consensum mala sit.
Est et locutio animarum, quia anima ^-
Loquilur .

aninia Deo loquitur Deo per desiderium : cujus

et qufmo- affectiones nudae sunt, et apertae oculis
do?

1
Cf. IV Regum, vi, n. s
Cf. Lue, i, 26 et ?eq.
Daniel. 4
* Cf. x, L3. Cf. Toh. v, 17.
 .

r.OMPKNDIt THEOLOGICiE VERITATIS 1,115. II. M

CAPUT XXIII
CAPUT XXI.
Ih< locali casu diaboli.
De easu Angeli.

Casus etiam diaboli localis fuit, quia

< >inii —- Deus bonos, non
Ingelos fecit vel in infernum, vel iu ealiginosum
tamen suinm medios inler sum- I aerem, qui est in inedio interstitio aeris,
nuiii bonum et bonum commutabile, corruit
quod •>! creatura, ita quod Bi com erte- Daemones enim non sunt in superiori I):vmones
in quem
rentur ad amandum Deum, qui supra parte aeris, ne lumine gaudoant nec :
locum de-
trusi 1
Be erat, ascenderenl ad Btatum gratise, et sunt in parte inferiori, ne nimis contra
gloriee. Si vero converterentur ad bo- nos BSBviant.
nuin commutabjle, quod fuit inlra se, I nde notandum est, quod in daunoni- Tria io dce
mouibus.
Jioc ipso irruerent in nialum culpae, et J)us est tria considerare, scilicet natu-
pcensB, quia non est dedecus peccati, sine ram, ofiicium, et peccatum. Et nalune
de lecore justitise. quidem convenit locus summus, id est,
ccelum, in quo tamquam in toco con-
gruo sunt creati, et postmodum in na-
tura si stetissent, perliciondi. Oflicio voro
quod hal>ent excreendi homines, conve-
CAPUT XXII. nit locus medius, id ost, aer caliginosus,
ubi et satis propinqui sunt noltis ad
/>> spirituali casu dsemonis. tentandum, tamon non Jtabent lumen
ot

ad gaudendum. Sed peccato convenit

T
loeus inlimus, scilicet infernus. l nde el
C.asus diaboli duplex fuit, scilicet spi- daemones post finem mundi, quando
ritualis, et locali-. cessahit eorurn oJlicium, detrudentur
Spiritualis, quia cecidit de naturae simul in infernuni '.

puritate, de Qexibilitate liberi arbitrii ad Dicunt quidam, quod Angelus cecidit Qua die ce-
commutabile honum, de luce in tene- secunda dio. Sed communior est opinio ciJerit Au- gelus?
bras, de scientia in ignorantiain, de in- quod prima dio suhito post croalionom
Docentia in culpam, de felicitate in suam ceciderit. Dicitur communiter,
tbolus puenam, de dilectione in odium. I'ost quod decimus chorus Angelorum ceci-
- casum enim tactus est impcenitenSj et dil sed hoc non dicilur, quod decem
:

lMnT obstinalus in malo, et <xcaeeatus a vero, ordines Angelorum fuerint, sed quod tot
deordinatus in bono, et infirmatus in de singulis ordinibus ceciderunt, quot
exclusus Dei contempla- nde Nunierus
T
virtute, et a poterant chorum unum.
facere l
Angelo-
tione. Prsterea voluntas ejua impia novem sunt ordinos Angelorum : quili- ruiu indici-
bilia.
conversa est ad hominis odium et invi- bet ordo JiaJjot suas legiones. Legio au-
diam unde toto
: conamine nititur ad tem angelorum habet sox mille sexcentas
ejus subversionem, per tentationem mul- sexaginta sex unitates. Tot autem in
tiplicem. singulis ordinihus sunt legiones, quot in
legione sunt unitates.

iCf. Maltli. x\v. il.

 58 I» M B M _G ORD 1*1: 1 h

lt llOlll", ijljl.l

pei n |

I Ai,
nt pnluil •
Pi n
' M'l I \ \ I \ innn " iiiidua

I )r i i shl in il/miir i lim.r \ n 1/1 /n/ II 111 .

Vngelorum ruina restaurabitur pei

elorum .

ruina Balvandos. Dicil aulem Vugustinus, » M*l I \\\|

rettaurabi . . i i .

!,„,,, <|iinil liil salvabunlur nomines,

i

quot
inodnv tngeli ceciderunt. Gregorius vero dicit, D ietatibi

quod tot homines salvabuntur, quol \n-

geli perstiterunt. Dixerunt etiam qui*
ilani, qiKiil duo~parie.es erunt in ccelo, Dfemones sunt Bpiritus impuri, huma*
srilicel iiinis liiiiiiiniiiii. el aliu> Anuelo- "i ^eicns iniini< i. 1 1
1
«
- 1 1
1 •
-
i . 1 1 • i .«
J
• •», in >o "MjH
i iiin : et (jiiuil ruina angelica restaura* nequitia subtues, cupidi nocendi, p
bitur per virgines : et de alio pariete tot superbiam tumidi, semper io fraude d -

ciiinl salvandi, quot in uli<> pariete ^unt vi, immutant sensus, inquinaot afli

virgines el Angeli. vigilantes lurbant, dormieal m-

nia inquietant, morbos inferunt, tei

pestates concitant, in lui - \ .. se

transfonnant *, Bemper infernnm suum
um portant, in idolis sibi culluin di-

GAPUT XXV. vinum usurpant, Bnper bonos dominari

appetunt, magi per eos liuni,

Cur peccatum diaboli sit irremissibite f bonisad exercitium daotur, semper fioi
hominis insidiantur.
Triplici acumine vigent da?mones. \ )a

Quare peccalum diaboli irremissi- sit Primo, siibtilitate naturce, et hoc imt .

Pecculum ... ,.
. ... . ... ..

Angeii, bile, assignantur [ilurima? rationes. rri-

,

co»nmonem vespertinam. aecundo, ex- ,

ina T' 11 ' 1 secundum Auguslinum, nullo perientia temporum. Tertio, reveiati
nlusibiie? '

suggerente peccavit, et ideo nullo repa- superiorum spirituum. Primo modo in-
ranle secundum
redibit. Secunda est telligunt naturalia praesenlia : secundo
Damascenum, quia contra deiformem modo naturalia futura : lertio modo,
intellectum peccavit. Quanto autem no- cognoscnnl etiam voluntaria.
bilior est cognitio, tanto pejor est error. Multipliciter vero diabolus nomioatur, v M
llle sercus i/i/i coynocil coluntutem do- per quod et proprietates suap eo_ n- -«mo«|
mini, etc. '. Tertia secundum eumdem tur. Vocatur enim diabolus '. quod in-
Damascenum est, quia Angelus non esl terpretatur defluens, quia defloit, id est,
susceptibilis pcenitentiee, unde nec veuia?. corruit spiritualiter, et locatite . _icut
Quarta est, quia in diabolo exslincta est dietum est. Graece interpretatur diabolus
synderesis quantum ad boni promolio- clausus ergastulo, et hoc sibi convenit,
nem. Quinta est, quia natura spirilualls quia non permittitui' tantum nocere
semel tantum vertibilis est. eo quod tota quantum vellet. Praeterea secundum etv-

1
Luc xn, 47. 3 Cf \\ a d Corinth. xi. 1 _.
8
Cf. ad Galat.v, 17. » Cf. I Petr. v, B.
 :

I OMPENDll THEOLOttlCiti VEBITATIS LIH. II 5«

mologiam diabolus dioitur b l*A, quod eil tionem sanguinis ad peccatum accen-
duo, el 6 //, quod est morseilut, quia dendo, vel scimis exteriorea per objl»-
duo oecidit, ecilicet oorpus el animam. ctionem ralsarura formarum docipiendo.
Itedi, vocalur Dseraon 1
, id est, sangui- Dc his ct similibus dicil Qregorius
neus, el hoc propter pecoatum i \ b! « Aut opprimendo rapit, aut insidiando
seiens, qula vigel triplicl soientla, sicul « circumvolat, au! suadendo blanditur,
dictum esl « aut minando lerret, aul desperando
licm. Belial', quod Interpretatur abs~ « frangit, aut promittendo decipit. »

i/ur jii<i<>, vel absque domino quia : Diabolus homines quatuor

decipil

pro posse i ontra eum pugoat, cum debe- modis. Priffio, Buadendo bonum, fted
rel ess Bubjectus. hoc propter malum, ul cum homini iu-
:
Ilem, Beelsebub', quod Interpretatur stabiii suadel ingressum religionis, el
ul)

vir musearum, iil animarum pecca-

eat, hoo ul postmodum apostatet. Secundo,
tricum, quae reliquerunl verum sponsum suadendo malum, el hoc sub specie l»o-
Christum. ni "', ut pejerare pro rebus alterius con-

ii.iuas.
Item, Satanas, id est, adversarius. servandis. Tertio, dissuadendo bonum
I nde, I Petr. v, 8 : Adversarius vester tamquam nocivum, ut cum dissuadet
diabolus, rlc. bottd viro religionis ingressum, ne de

oth.
Item, Behemoth ', id est, bestia, quia hoc pceniteat, el egrediens confundatur.
facil homines bestiales. Vel quando dissuadet alicui oralionem
5
Item, Leviathan , i<l est, additamen- vcl eleemosynam, ne per hoc incurral
.iathau.
tum eorum, qui peccata peccatis cumu- vanain gloriam. Quarto, dissuadendo
laut. malum, ut ducat ad pejus : ut quando
Item, Umodseus, id est, eotruptor, dissuadet temperantiam in victu et som-
dffius. quia potestatem habet Buper liis qui Deum no, ut per hoc inducal ad indiscretam
a se fi a Bua mente excludunt '. abstinentiam, quod pejus est.

Impeditur diabolus in effeelu suae ma- lmDe j ilur

lilia? quandoque scilicet,
multis inodis, diabolusue
effectus
per tenninutn stwe potestatlS a Deo mi- ,
gU £B mali-
® exer
I \IM T xxvu positura. Item, quandoque ner resisten-
ll

a et
tiam honorum spirituum. Ilabcl eniin quouiodo?
De malitia diaboli. quselihet anima duos Angelos unum
:

bonum ad custodiam, alium malum ad

exercittum. Item, per arbitrium hominis
.
Q - Diabolus oocel homini multiplieiter :
non consenlientis. Item. per peccati abo-
°
quia per viulentiam, et hoc quandoque minationem, quia quandoque dsemones
er[
i

- exterius corpus leedendo, sicut Fecil nobilioris naturae peccata vilia detestan-
•l"l» : quandoque intra membra leeden- tur. Item, propter cautelam quandoque
do, sicul in obsessu "
et propler hoc mala,
:

omiltit facere ut pejus fiat, sicul

datur parvulis Angelua bonus, ne dia- modo non vexal excomraunicatos, ut mi-
bolus in bis Ia?da1 eos vel excerceat 9
nus timeant
.
tales sententias.
Item, nocel per impressionem imagi- Iltrum autem virtus tentandi minua-
nuin mala su^gerendo, vd per couiino- tur in diabolo quando vincitur, diversae taQ(jj ;ill

1
Cf. Joan. xiii,
2~
Cf. Tob. iii, 8 el vi, 17,
2
Cf. Deuter. hii, 13. Cf. Job, ii, 7.

Luc. », IS. ' Cf. Luc. m, 14.

Job, ui, 10. . Mattb. kviii. 10.
5
Cf. Jol>. III, 8 ,1 M.. Jll ; |^ a mi, |. i
ienes. m.
 60 D M l'. M W». oiti) i'|i l.h

sinii opiniones. Dicunl cniin quidam, perabit *. Nun r< I ia Qne

niinn Itur
lllllll VlllCI i|iim l
upoi atoi > 1 1 u ii" \ itioj ipium i i- §oli
iur dlabo
|.i.
•
i
torem non posiil ampliua Lentare de Pei aloni Lui iieri fuit, qood
eodcm viliOj led aliui diabolui pol loom pi ivatum bonum dil< .
I

\Ik dicunt, quod superatui io uno \i- lui de altitudini

lio, nullum ampliui de ill<» \ iiio po propi l.nii ex< fllent rnbii it, <j

tentare. (
m dicit, quod mpei i
babiturui fuei it a te, non ab ilio, •

ab uno, neminem possil tentare de iii xitia hal Stare vel

tero. < uiii possel quousqui
Data est potestai <l Bmonibu i k< r- lur, noluit. Dei simililudinem i incupi-
cendi magii ta artea multiplici ration<g. vii, non quidem imitationis,
Primo, ad iallendum rallaces, sicul , I
potestatis, id < iben voloit,
ptioSj et ipsoa magos. I nde etiam qus <•! iiulli Bubjectoi n< upit it '.

ipsi per talera i lum acluri iunt, quasi

divinando prcedicunt, ut ibi,

Cropsua perdel Halim Lransvecttu maxima

-h.-i. < \l*l I \\l\

Secundo, a<l movendum fideles, ne Quid rit anim ,'htin diffinitionem

'.'

scilicet tale quid pro magno desiderent,

cum videant etiam malos facere hujus-
modi. Tertio, ad probandam et exercen- Posl naturam corpoream et in oq -

dam patientiam et fidem justorum '. ream dicendom est de natnra <\ utris-
ijue comjiosita. Sed j»rimo <\ parte i

tis, secundo ex parte corporis, terlio • \

parte totius hominis.

De anima i:_ ilur videndum est quid sit,
r

CAIHT XXVIII. secundum diffinitionem. Porro a qui-

busdam diffinitur, ut spiritus. a quihus-
De Lucifero. dam, ut anima, a quihusdani vero, ut
spiritus et anima.
In quantum anima naluram ha- igitor

Lucifer de ^e ^ucifero sciendum est, quodfuil de l>et spirilus, diflinitur ab Alexandro sic
quo ordinesunremo ordine superiorU hierarchia?, iu libro de Motu eordis « Anima
fueritetde \ r :

quahierar-ac in ulo nrdmc supremum gradum te- substantia incorporea. intellectualis, illu-

nuit: cui tamquam principi de sinirulis minalionis capax, ultima revelatione per-
ordinibus magna multitudo adhoesit, ceptiva. » lltima dicitur, <juia ir.edian-

ijuos omnes secum traxit. tibus Angelis percipit. F.x hac diflinilione
Diclus est autem Lucifer, quia prae
r
cognoscimu<, quod spiritus humanus qui
Quare dic- ,
i

tus Luci- caelens luxit, suaeque pulchritudinis con- esl anima. inter omnes creaturas inime-
fer t

sideratio eum excaecavit. Primum homi- diate post Augelos illuminationis divinae
nem tentavil, et vicit s
. Secundum ten- >it perceptivus.
tavit, et victus est \ Potcstatem tunc Anima vero quantum anima. sic
in
amisit, quam ullimis tcmporibus recu- diflinitur a Remisio Anima est suh- :

1
Cf. Job, i et n, passim. * Cf. Joan. xu, 31.
2
Cf. Genes. iii, 1 et seq. 5
Cf. Apoeal. xx. 2.
3
Cf. Matth. iv. l-ll. 6
Cf. tsa xiv. 13 et 14.
 COMPENDIl THEOLOGICiE VERITATIS LIB. II. RI

stantia incorporea, regeos corpus. » V.\

hac diffinitione habemns, quod anima

est quasi corporis rector el motor.
Item, Anima in quantum anima diffi-

nitur i Pbilosopho in libro de Anima % CAPUT XXX.

sic : « Animii est endelechia corporis
leie.iiia physici organici potentia vitam haben- Quid sil anima secitndum rem ?
tis. » Endelechia hic dicitur actus primus
cor-
|8 V\ hac diffinitione habe-
sive perfectio.
i et noa '

»mDi. inus, quod anima unibiiis est corpori, Quid sit anima secundum rem, diver-
non omni, eed Boli organico el physico, sas videnlur sententius philosophi prolu-
iil est, naturali ad susceptionem aniiiKe lisse. enim dicit animam numerum
Plato
rationalis disposito. seipsum moventem, Aristoteles endele-
Itrin, Aniuia iu quantum es1 s|iiritus chiam. Pythagoras harmoniam, Hippo-
et anima, sic diffioitur ali Augustino : crates spiritum tenucm, Heraclitus lu-
i \nini i est omnium similitudo. » Haec ceni, Democritus spiritura ex atomis
diffinitio comparationem
data esl per compositum, Aconomius Hypereus
anims ad creaturas. Anima enim ex sui igneum vigorem. Parmenides dicit eam
natura ad Buscipiendas omnium refum esse de terra et igne, Epicurus autem ex
tain corporalium, quam spiritualium si- aere et igne.
inilituilines apta est. Inter has diversitates nos sequimur
.'iii«it.i- Snl Bciendum est, quod uucedam in- dicta Sanctorum, et catholicorura magi-
positd. lelligi habent per opposita, ut tenebrre strorum dicentium, quod « anima est
per pneaentiam lucis, incorporalia per substantia spiritualis et rationalis, ad vi-
corporalia : et sic dicitur anima suscipere vificandum corpus huraanura de nihilo
sjiiiitualiura reruni siinililudines. Itcni, creata. » Creata est, inquam, aniraa
animas descriptio talis esl : o Anima est perfectibilis, et iraperfecta (juantum ad
deiforme spiraculum vitae. » Haec descri- scientiam et virtutes, perfectissima ta-
ptio sumitur a Genesi, n, 7 ', et datur Ine " w ^ quantum ad potentias naturales.
cundum qund anima comparatur ad Et quia incorporea non est
est, sensui
Deuin, prout non e\ traduce, vel semi- subjecta, neque secundum dimensionem
nali ratione propagatur, sed a Deo cor- extensiva. Quantitatem enira habet ani-
pori creando infunditur, el infundendo ma »
ut dicit Augustinus, non diniensi-
creatur. vam, seil potestativam et virtualem. Et
Itcm, Seneca sic difiinit aniraam :
quia simplex est anima, ideo nec aug-
c Anima est spiritus intellectualisadbea- menti, nec detrimenti est susceptiva :

litudinem in se et in corpore ordinatus. » Mu i ;l &©c in corpore majori major, nec in

llar diffinitio datur in revelatione animaa minori minor reperitur, ul dicit Augu-
ad finem, secundum quod aon solum se- stinus. Multitudo quoque potentiarum in
parata beatificatur in se, sicut Angelus, aninia non ponit majoritatem in aniinae
imo corpore glorificato ipsius bea-
el in natura, sed multiplicitatem effectuum.
titudo ampliatur. inima etiam esl vita perpetua, scilicet
per raemoriam, intelligentiam, ct volun-
3
tatem ad imaginem Dei facta capax ,

virtutis et vitii, susceptibilis pcena?, vel

1
Genes. n, 7 : Formavit igilur Deut homincm tcm.
de limo lerrae, et inspiravil in facicm cjus sjiira- * Genes. I,

ritlum i ii r. et facttu est hotno ir, animam » ii en-

 M i» \i.i; M \i.. oiui |»H i i»

pra mii arbitrio libert, pot< n ha ii pi

bitib onibu de< orul i

I
1
1 i
lamquam n •
um, «"

"''
P iii i. iii itif ili ur.
ponden . figura el i i

aii
i ibili '
i
eo ma L, <|' II i
uuti iii lr« pi i iii 'ii

ir. .

Bternitalii eo re< La, quo naturaliter lunl Nana

appetone eal I itatii : eo bona, quo labilii eal i in plantii

pai lii ep I divinil il

ii brulii, ralioiiali* in hominil
ln bomine autrm Irc* pra
iiii.i siiui . --. -nii difteronl iii ]>•>

lentiii : nec ob quod in bon

- tempoi ibni mani-
i.MM I XXXI. rotor ; boc enim
priui dU|

Quid sit anima secundum tiomen '.'

\ ii .in qoam ad sensum, el pi iu

-n iii . ijii.nii .nl rationem, pri sertim

iii i ii i .i nmi in intl niti 1 1 rabito, sed pau-

AniiiKi dicitur in quantum corpui ani latim et iu< i

• (
lom autem
Amma di- '
.

venimode mat el vivificat. Mens, in quanlum n auiina rationalis infunditor eorpori, tonc

andum I' 1 - Aninius. ilimi vull. Katio, iluiii recte prasdii Lc primo infasai potentia non
T m
effe cu»
a
.i
l "' i(
'

al - Spiritus, dum spirat, vel qui^ habent aclion e epi a virtute

spiritualem naturam habet. Sensus, dura formativa, sed ab inima. Ai

sentit. Memoria, dum recordator. Vo- quoque duas primas potentiss, p<

lunias, iliini consentit. Ha?c noroina tabilem et senaibilem i ilom

diveraa sunl animse, non propter esaen- in corpore, lertiasi i ei o habet i tiam
tiffi pluralitatem, sed propter effectuuro exuta a corpore. Anima vegelal
multiplicitatem, cl operationem. sensibilia non debenl dici animas in h< -

htymolo-
gia
Dicitur
auim». (juod esl sanguis,
anima ab
.... i <iu<><l

eo quod
esl sine: et alu*

sit aine san-

mine, nec dividi
1
1
1 1 1 i .
i
• : nec aniin
ut

i
snioue,
'

ibilii in
sed nt

s<
po-
-
-

guine. Vel dicitur ab i, quod eai vita : et bili dicenda esl anima, s< d potentia.
vt^eiv, quod est tribuere, eo <|uod anima Anima autem vegetabilis iu - ibili

vitam tribual. Vel dicitur anima quasi dicenda esl anima, non potentia.
ateu.flc, id est, ventus, quod spiritus sit.

CAPUT XXXIII
CAPUT XXXIT.
De potentia aninut vegetat\
De triplici anima.

Anima vegetabilis tres vires habet, .\l

Animaepo- Actus anim;e Iriplex est, scilicet vege- scilicet generativam, augmentativaiii [£ el
'„

te
tupiex° ^ 11 '

1 '- sentire, ratiocinari : et secundum nutritivam. Prima est ad speciei cons -

>l
?"5
et ad >iul
hoe distinguitur animae potentia trijdex. vationem : secunda est ad conservatio-
scilicet vegetabilis, sensibilis, et rutiona- nem tndividui : terlia est ad perfectionem
bilis. De quibus dicit Ambrosius, quod subjecti.
anima vegetabilis appetit esse, sensibilis Virtuti autem nutritivae quatnor deser-
bene esse, rationalis autem ojilime esse : viunt. seilicel virtus attracliva, quae as-
et ideo numcruam quiescit donec optimo sumit necessaria in nutrimento. Ilem.
 < n\ll'KNhll rHEOLOGlCvE VKRITATIS LIB. II. 63

digestiva, quas separat coovenii ua ab in- Sensibilis dico, quia duplex esl cogni- cogoitio
du P ,ex
convenienti in alimento. [tem, retentiva, tio : iutellectualis, quaa oritur ex eo,
'

quae cibum tamdiu retinet in uno locOi quod proprie per intelleclum babet dig-
donec debitam recipiat alterationem. nosci, ui communes,
fonna' hujus- <'t

Item, expulsiva, quas expellit quod m- linidi. Sensibilis > quc provenit ex »

t ,

pertluum ast ia uutrimento : Bed ante individuis et objectis gensuum particula-

omni - tiaa csi appetiliva. rium, <|na' sunt principia cogmtionis
sensibilis.
Sciendum autem, quod nulla potentia
apprebensiva aensibilis retinet id quod
apprehendit imo qnod una epprehen-
:

CAPLT \\.\IY. dit, alia retinet. Notandum ergo, quod

alia virtus esl quaj bene tenet, alia quaB

De potentiis apprehensivi* animss bene recipit : el ista quaa bene tenet, per-
tensibilis. ficitur sicoo frigido : sed illa quaa bene
recipit, perficitur humido.

itin a* Anima eensibilis duplicem habel po-

sibUi?
tenliam, - ilicel apprehensivam, et mo-
ii\ ain.

Apprehensiva dividitur in apprehensi- CAPUT XXXV.

\am de foris, et apprehensivam <1<' in-
lex. tus. Vires apprehensivae de loris suul I)c sensibus particularibm
quinque sensns exteriores, scilicet visu>,
amliiu^. clc. vcl potentisB exteriorecL
Vires autem apprehensivai <le intus sunt Scusus particularis in quinque dividi- s e osuspar
ticularis
quinquc potentiaa interiores animsB sen- lur, scilicet in visuin, audituin, gustum, divisio.
silnli-, communis, ima-
qua3 sunt sensus odoralum, et tactum : qui in inultis

ginatio, BBstimaiio, phantasia, memoria. conveniunt, et in multis dillerunt. Con-

Tradunt Peripatetici omnes vires istas veniunt enim quinque sensus in hoc
organic et quml per instrumenta
i , quod sunt vires passivce. Sentiinus eniin
eorporalia suas operationes perGciunt, intra suscipienles, non extra mittenles.
eo <juoil siut circa particularia tantum. Sensibile autem positum supra 6ensum
< iiuni^ ciiim luiiua particularis in mate- non sentitur. Omnes sensus sunt per-
ria atiqua sst ! quoniam forma >iue om- ceptibiles singularium, non universa-
ni materia accepta, universalis est, circa liuiu. A<l quemlibel sensum extendun-
i|ii,iin operatur intellectus. leta facile esl tur nervi duo : unus a<l scntienduni, c|ui

videre in sensibus parlicularibus : quo- agitur contra exteriora : et atius ad mo-

niain illi imn apprehendunt, nisi per rci tuni voluntarium, qui agit ut vis animae
- msibilis praesentiam. interior, el ad organum dirigit intentio-
De virtutibus autem interioribus, quaa nera. In omni sensu oportet esse propor-
snnt imaginatio, BBstimatio, phantasia, tionem sensibilis ad sensum, quia in

iilcin cst : quoniam

omnibus ! in itlii i mediis delectantur, et in extremis cor-
apprehensio formBB singularis Becundum rumpuntur. \<l sentiendum autem ali-

sttum partium ejus, <-i lineamenta, et quid oportel esse objectum presaena, el

<[uantit.il. lu. ()inin- istae potentiaa pas- medium deferens, <•! organum sanum
sivss sunt, ct patiuntur a formis et indi- atque conveniens, et animae intentionem
viduis, quflE sunt principia cognitionit actualem. Omnes scu>us unam habenl
sensibilis. originem, Bcilieet sensum comraunem, a
 1 •

61 l) \l l; M \(, oi»,n l»H l l»

quo \ flui i i . ii 1
1
o «| ii.i
- 1 i ii' i .|u edam r uiii lirailitudinei ad ra i oinmu-
ezeunt. i redu unl quo mediante d<

Bentuum I
liffei iini i -ti. n ii p.ii ti< ulai loi iiin |n opi ietatibuii judicanl
parlli ii 1

iiiiin dlffl multii N.nii quilibcl habel Bpe< i ile in- IHIIll .

11'lllUI
strumentum. DifTei unl i tiam in obje- I
nde ii iendum ijuod »nimu-
ctis, iliiln imi iii medio deferente, quia |uo om i iun*
lactus cl gustua liabenl medium intrin* tni 'i td quem omnis motc nbi-
Recus, pI -ilii extrinsecus. Differunl in lniiii refertur, licul ad ulUman Qnem.
apprehendendi \ elocitate : quia < isu Il.f potentia quaedam babel in quantum
tissime etiam emota apprehendit. Diffe-
i »*t qusdam ia quantum om- i

iuni siln quia visus esl supremus,

: iinii: ln quantura enii

posl auditus, deinde alii per ordinem. li.ili i recipere i ei um »p<

Differunl utilitate, quia gustus el tactus rja, et tamen praasente n '

. In q
maxime Bunl necessarii ad conservatio- iniii communii esl . babel duo, quorura
nem individui el speciei. Gustus enim iiniiiii eat judicium sensibilium, p«-r

discernit cibum, per quem Bervatur ani- quod noi apprehendimus dos rid
in.il ;i uocivo : el tactus discernit quali- quando videmus, et audire, quando au-
tates sensatorura, sicut calidum e1 Frigi- dimus, el sic de ;ilii>. Si enim boe judi-
(lum. e1 hujusmodi, ul animal declinet cium uon easel in animalibua, non -

exlrema Lalium qualitatum, ue corru- i

\ idere et audire utile undum
ptionem incurrat. Differunt generali- ;dios sensns apprehendere. S undum
tate : quia tactus esl generalior, cum eat miilta sensata comparare, dicendo
non habeal organum determinatum, sed unuin esae dulce, et aliud dulcius
inomnibus membris sit. Differunl etiam et hoc ideo sensus communis habet,
in impressionum retentione smsus : <|iii;i ad ipsum referuntur omnium pro-
enim grossiores tortius retinenl suas im- priorum Bensuum sensata.
pressiones, sicut patet in tactu. Il.ec virtus in anteriori parte eerebri
Nota, quod videmus visu el ocuto, ponitur, in lnco ubi concurrnnt nervi
sed differenter nam visu videmus e(T< -
: sensitiviquinque sensuum, qui Ig

ctive sivo formaliter, sed oculo videmus medullosus est et humidus.

instrumentaliter. Eodem modo dicen-
dum est de caeteris sensibus.
Anima autem alienalur a sensibus tri-
Animaahe-
natur, et
quoujodo ?
pliciler.

exstasi
....m Primo
magis, tcrtio
somno, secundo in
morte maxime.
in
CAPUT XXXVII.

De vi vmagiruiivoa.

CAPUT XXXVI. Virtus imaginatiya e^t potentia appre- ImagiM

tiva, qt
hensiva, in qua imagines rerum sensibi- sit?
De sensu communi. lium reservantur. Heec virtus plus abs-
trahit quam sensus : quia sensus non
accipit formam nisi prcesente re : ista

Sensus ex- Sensus communis est potentia, qua? autem reservat formam, etiam re ab-
teriores a
quo exe-
omnium sensuum particularium objecta sente. In hoc etiam imaginatio differt a
unt? apprehendit. Omnes enim sensus exte- sensu communi, quia sensus communis
riores a sensu communi, velut a centro, pra?sentia rei exterioris indiget, bicut
partieulariter exeunt, et sensatorum suo- sensus particularis. Ista autem virtus,
 COMPENDII THEOLOGlCiE VERITATIS l.llt II. 62

icel imaginatio, thesaurus formarum hendere ini nlioncs, non quidi m ratio- /Ettimail-

vocalur : quia in ea (sicul dictum esl) nis. snl nalurae. I nde nun approhendil cium."
1'
«iin.i' a parlictlaribus sensibus receplce quid sil syllogismus, aut nomcn, aut
nentur. verbum, vel amiciliam, vel inimicitiam,
II. 11 potentia in anteriori parte cere* commodum, vel incommodum, sicul di-

bri, scu interiori, sicut el sensus com- ctum est,

inunis ponitur : el lii*' major est duritii Ha?c virlu9 ponitur in prima partc mc-
i\ rrigidilale cerebri proveniens, nbi et d:as cellulse cereb i, quce calida est ex
imaginaliva retinet impressiones a sensu motu multi spiritus ad ipsam.
communi receptas.

CAPUT XXXIX.
I \V\ l WWIll.
De phantasia.
De vi sesiimaiiva.

Phantasia est virtus, vel potentia com- Pbantaaia,

IU '

Estimativa virlus est, quse a forma ponens imagines cum imaginibus, et in-
acquisita intentiones elicit, quae sensu tentiones cum inlentionibus, et imagines
non percipiuntur, secnndum quam ovis cum intentionibus. Componit, inquam,
lugil lupum, et lupus miseretur suo phantasia imagines cnm imaginibus, ut
lilio : hoc aulem non posset Beri, nisi estapprehendere aliquid esse album, vel
lupus haberet cognitionem ejus indivi- nigrum, vel diversas formas componere,
dui, et quod hoc individuum sit natug et fingere chimaeras.Componit etiam in-
ejus, sicut et ovis apprehendit Uipum tentiones cum intentionibus, ut patet in
nocivnm. Istavero non possunt Beri ve, quae apprehendit nato suo praeben-
[i i sensum. j a essc ubera, ct alienum esse repellen-
! -timaiiva differt ab imaginatione :
dum. Componit etiam imagines cum in-
!u'nnl
quoniam imaginatio solum retinet for- tentionibus, ut cum apprehendit ovis
• mas apprehensas per sensum commu- Formam lupinam essc fugiendam.
n ni et ad imaginationem solam uon
: [> ( , phantasiam major habetur cog-
[uitur affeetus miseriae vel trislitiae, nitio, qu® polesl haberi in anima sensi-
vel fuga, vel insecutio. Ad BBstiniatio- bili, quae est in brutis : per hanc enim
nem autem statim sequitur quodlibet non solum scit praesentia, sed etiam pro-
istorum. Unde sicut intellectus practicus videt sibi in futurum : per hanc enira
se habel ad speculalionem, ita se habet quaedam animalia faciunt sibi casas, el
Bestimativa ad imaginationem, el propter de cibo provident in longinquum per :

hoc aestimativa non penitus apprehensi- hanc etiam de illo scil quod sil idem, el
v.i cst, sed etiam motiva, per hoc quod de alio quod sit aliud : el sicde eo omni
determinat ad quidmoveri debeal ani- de quo sententia profertur per modum
mal et a quo tugere. Cum enim animal affirmalionis et negalionis. Per hanc
movetur ad cibum, oportel imaginem quoque videmus aliquid <iV nima-
cibi in animali • Sed aestimatio non lia, <-t aliquid reful re. \»l elcclionem
nin movet, imo eliam apprehrnilit. autcm et lefutulionem pr.Texi^itur scien-
Oporlet igitur aniinal haberc aestimatio- tia <•! «I s relio : et ideo niulti ilixcruiit,
nem, qua moveatur. quod phantasia esl aliquid rali nis. Sed
OfQcium igitur aestimativse esl appre- dic mus non e~se veram elecltonem ani-

XX XIV
 1 :

1,1, i» \: B m u. onn rn 1 h

iii. i
Bonsibilis, , | aliquid -iiiul'- 1 • I «I :
-. :
qii

vulgo in homine uii .iiui coyitativa, cura iH, n p i, ipiunl ita nl bru-
lameu i
ogilai b pr< ipi ie sil ratioa lllilf lli "li-

Phantoi io opei atur ia toiuao, i i< ul ia indum illaa opei

1

1 i
Quod i i iii Boaa len- •
undum instim lum
lur esse prsBenteSj boc est, quia Ql re II 02.

ii) ad Bensuna i ommunem l

ta po -
I , plurimum
tontia quando conjuncto ei i
rationi, impi dil intellectum, eo quod ni

ui esl iii homiae, tunc accipil agen cupol auimam < omposition ione
opcrandi regimea a ratione. Sed quia iiM igianm, o<

ratio diversilicatur Becundum diversita- mI.ii 1 1 .i iii li. t.iriin M .

lem eorum, de quibus ratiocin itio lit, impedil intellectum, qnando aliquid de
kI.ii per operationea phantasioB multipli- .
oelestibus el di imprimita
cantur in homine valde. I bi au ho< ideo, qaia i onceptioni -
I lle-

phantasia non esl cum ratioue, u! esl iu ctus 1 1 • 1 1 1 potesl f i innl Hmilea
brutis, tunc regitur solum Becundum in- imagina ionibus, et fictionitraa pl

stinctum naturas. El quia natura uno tasiae.

modo est in habentibus Bpeciem unam, Phantasia vero ponitur in medio n -

ideo conceptio phanl isiae operatur in ta- diae cellulaa i er< bri, tonqnam i entrnm,
libus uno modo. Et inde est, quod om- inter memorativam, et imaginativam :

ais hirundo facit uno modo nidum qui.i phantasia convertH se tam Buper
suum. formas, quaa accipit im per
llomo et Dixerunt autem quidam Philosophi, sensum, quam super intentiones, quaj
iiiiiinaliii
mo fiitur quod istae virtutes iu brutis potius agun- rv.it memoria : et tnnc istas for-
differeu-
ter.
tur quam agant, sed homine potius in lii ifl ac intentiones dividit b po-
agunt quam agantur quia bruta moven- : nit.

lur secundum impetum, el impulsum

appetitus naturalis. Motus autem hu-
mani regulantur secundum regimen ra-
tionis. Xntandutn autem, quod inelan-

cholici, et inliimi, et amantes, multas CAPUT XI..

hahent phantasias, sed hoc non ex illu-

stratione, qiue lit per imaginationes rc- De memoria.

rum sensihilium, sed ex passionihus na-
turae, et confusione spirituum ascenden-
tium ad cerebrum, et caput turbantium. Memoria est repositorinm praeterito- Memc
qni
Taks enim spiritus divcrsarum imagi- rum. Reservat enimmemoria intentiones
nationum involutiones faeiunt, el gene- per sestimationem a liguris rernm elici-
rant horrihiles visiones, et conceptiones. tas. Anima per memoriam mediantibus
Praeterea sciendum, quod hruta citius rehus sensihilihus redit in ipsas res
recipiunt influxus primi motoris quam sensibiles, quae sunt extra ipsam : et

homines, sicut patet in formica, quse propter hoc oportet actum memoriae
quando cibum colligit, intra tres dies duas praecedere operationes : quarum
non pluit. Et gallus cantum suum per uua est hoc esse receptum : et haec est
tempus variat. quia mutationem aurae operalio sensus communis : et in hoc
ex lntluxione primi motoris praesentiunt. memoria Secunda est hoc esse incipit.

Hujus dicti haec est ratio, quoniam ho- couservatum apud nos. quod fit per ima-
mines muituin occupantur cirea conce- ginalivam. Oportet etiam, quod ante
pliones suas conferendo, et componendo, memoriam quaedam virlus operetur quae
 COMPENDIl THEOLOGI&E VERITATIS \.\\\. II vn

c\ figuris rerum dividal rerum intentio- loc i susb generationis etiam actu, quando
oes singular s. ill;i iiiin considerat. fntellectus autem
1 ii hoc autem differunt imaginatio el possibilis ad has species, quaa sic habet
mt, memoria, quia ista conservat speoies apud Be, convertitur, vel ab eis averti-
rerum : haec cons rvat intentiones Bp -
tur, quando voluerit.
cierum. Ultimo notsndum est, nuod memoria Locui me>

S< iendum quoque,quod memori dis-

... .

ponitur in postenon parte cerebri, qm

. . . morioB
lid-
i
ubi?
crete et distincte revertilur ad res, com- locus esl siccus propter nervos motivos,
. et
ponendo intentioues distinctas cum ima- qin oriuntur ez ipsi

ginibus. Reminiscentia autem sive re-

cordatio est motus, quasi interceptus el

abscissus per oblivionem, et est cura

collatione temporis, et loci, hujusmo-
et

di. Reminiscentiae enim modns non est CAPUT XLI.

uniformis, sed causatur ex plnribus
principiis circumstantibus illud cujus De vi sensibili et t^o'ica.
proprie est reminiscibilitas, cnm sit

principium multorum prius memorato-

riini. C.uin enim per memoriam fiat re- Sequitur de vi sensibili motiva. Ilaec Appetitiva
vis U)ovet
rum apprehensio., quod eaedem res prius movet quandoque spiritualiter, quando- mulliplici-
ter.
fuerint in se, vel in sensibus aliis cogni- que corporaliter. Primo modo dicitur

patet qood si quis res totaliter est appetiliva, qua^ movet dupliciter, aut
i»blitus, non potest per memoriam recor- diligendo, aut odiendo : et dividitur in
il.tri se esse oblitum. Sed si oblitus est in concupiscibilem et irascibilem, j)or quas
parte, tunc per quod rcmansit, potest
id appetit anima bonum, vel insurgitcontra
reminisci Be quandoque scivisse unde : malum.
per collectionem remioiscentia potest Ab his vero duabus, scilicet irascibili Affettioncs
quae oriun-
etiam ad idquod oblitus fuerat redire et concupiscibili, oriuntur quatuor all <- tur ab iras-
cibili et
cum tllhis adjutorio quod remansit me- ctiones, seilicet gaudium, spes, dolor, conoii[)i9-
morise. et timor. Nam si praesens est quod con- cibili.

liffe- Aliii etiam est diflerentia inter memo- cupiscimus, gaudemus : si abscns est,
iu
,
riam et reminiscentiam : quia inemoria speramns. Similiter si praesens est de
t re
en-
multa participant animalia, sed remini- quo irascimur, dolemus : si absens est,
n. itia solius rationis est, quiii reinini- timemus.
ttia esl quaedam investigatio, quae Scnsualitas autem esl vis animoe sen- Sensuali-
tas. Quid
sine ordine rationis non est, ac sine sibilis motivae, et ad idem movet, ad sil?

deliberatione, per quie antecedens ordi- quod concupiscibilis et irascibilis. Sen-

natur ad conseqnens. Sane cum quis sualitas enim appetit, quae delecta-
reminisei voluerit ea quae non eo modo bilia sunt corpori, ae nociva refugit.
quo per sensum, sed per inleliectum ap- Diflert tamen sensualitas a concupi-
prehendit hoc uon lii per memoriam,
: scibili et irascibili : quia sensualilas
quia memoria talia non reservat, sed magia conjungitur corpori : ct sicut in
intellectu8 convertit Be super ea quoe brutis, ita in homine uulla lege perstrin-
habel apud se, el ea reducit ad actum, gilur, tjuin semper in appetitus rerum
quae habet in habitu : iste aulem habitus ad corpus pertinentium moveatur. S< I
[rascibilifl
el codcu>
manet actuatiter apud intellectum possi- concupiscibiiis et irascibilis conjungun- pi scibilia
COIiJIIII-
bilem qui esl locus specierum universa- tur rationi, et prout sunt in homine, gautur ra-
tium unde et universalia prius specu-
: fraenantur ratione, ac reguntur virtutibus lioui.

lata remanent apud ipsum tamquara in quae fundantur in ipsis. Esl enim tem-
 08 I» \l.l; M \(, '»1:1» |'|: I I'

pei Bntifl iii i oni upi cibili, el l"i iiiu<l<» d < >n< Virflh

in iram iluli, i i
riic dc uliifl, lui iii \M" itud i II

-
<llll. <'t
Vjrtui n'i- Sl C ihIiiiii ipi< il \ ifl moli •• 01 llll; \ II

vil"li#' '""^ ''' ' '" I"" "'''' ' • ''

'' n "I'' 111 "' '* II
" ', ,: i i i
i
'
•'

"" ''-
lutcna naiui quand •".
ualeai
:

al im, \ ii ili iii et ini :

quai iini prima silum suura habel in b< - aaturalefl inlcnduntur, el in

pate, ui in proximo pi incipio, i um pi i- «i ii, ;

•

iniiiii principium e»l i

<>< : ici nnd • in i nii iiiiin iImiiii ' ii in nalui •-

corde : tei tia in capite, ut in proximo Iiiiiii.

principio, tamen primum principium

est cor. Virtus enim naluralis e&1 motiva

humorum, vitalis motiva puhuium, ani-

malis iiinii\ a membrorum.
Dicimus ergo, quod \ irtug naturalifl CAPI I M.ll.
esl moliva humorum mi diantibus arte-
riis, <'l \ enis, quae radicanlur in hepate I>< potentiit aninue rationalis.

secundum Galenum, Bed secundum Ari-

stot -I«*iii radicantur in corde, el hoc per
spiritum naturalem. Esl autem spiri Tria sunt in anima, al ait Philosophus, in m
naturalis, substantia subtilis, Lili.lu-, jii —
'

el aerea \i sciliri-l [.i. . ct i .ir-. e "^J

culorisin corde generata, haec sanguinem Et potenti e quideni Bunt inn itae, li i-

ad singula membra impellit, ex quo cor- bitufi autem Bunt acquisiti vel infu-i,
pus vegetatur. pas-i mefl it illatai v« I inn it e.

\ nlus vitalis est motiva pulsuum Habitus eniin Bunl a< [uisiti, ut patet
mediantibus arteriis, quae radicantur in in scientia, <•! virtul p >lili< N m <x
corde. Spiritus autem vilalis est idem frequenti studio homoacquirit scientiam,
qui et naturalis. Idem dico in substantia, cl ex (requenti ben - re lit homo 1" -

sed differens in virtute, quae et naturalis nus, li inilat i \ utuii- politii Sunt et

est, hic per arterias ad membra corpo- habitus quandoque non per acquisitio-
ris se diffundens, vivifical ipsum corpus luin, sed |
<'i infusionem - il sapien-
tamquam instrumentum. tia fuil infusa Salomoni ', et virtut -

Virlus animalis est motiva membro- Theologicae conferuntur quolidie parvul -

rum mediantibus nervis, qui radicantur in bapt smo, et etiam poenitentibna in

iu capite : et hoe per spiritum anima- juslificalione : el tibus non <. - p
hua flBl
b *'|

Spiritus lem. Esl auteiu spiritus animalis idem ranlur tales hahitu>. - .
p itiu- •_ < jn- gemfl^B
&ctus
quid sit? l
l
ul *-'t naturalis, et vitalis, sed aiuniahs vers< ex talihus hahitibus eliciuntur ecoDTe#
dicitur cum ad cerebrum devenerit. llic 1 oni actus ex poUntiis : unde in habili-

caBteris subtilior per nervos ad organa hus acquisitis sequilur, quahs sunt
seuliendi dirigitur. ut sensus et motus aclus, ta!es sunt et habitus, sed in ha-
secundum locum exinde generelur in hitihus infusL est contraiiurn, scilicet,
corpore animalis. quales sunt haliitus. tales sunt et actu-.
Ciica vires istas denique sciendum est, Ks' tamen verum, quod sicut habitus
quod cutn virtutes animales intenduntur, acquisiti generantur per actus, ita et

lunc naturales remitluntur : propter hoe ml per actiones, sed non merito-
in homine dedilo studio vel meditatio- rias, in quantum tal -

nihus, minus operatur virtus nutritiva, Passiones autem sunt illatoe ab exlrin-
et generativa, et augmentativa. Ex quo seco. Vocat autem passiones Philoso-

1
Cf. III Reg. ui, 12.
 COMPENDU iiii:<>i<\m,h:.i: vi.mivris LIB. ii. 69

phus ipsas rcceptiones objectorum. Su- vitalis, et animalis, de quibus dictura esl

muntur et aliter passii aes, ut dicanlur supra.

effectii n -. sicul dolor, limor, et spes el Ex jam dictis patet, quod potentise,
gaudium. quaedam sunl organicaB, qusedam non.
Uem, ex praediclis collige, quod anima
rationalis omnes potentias habet animee
vegetabilis el sensibilis, sed non in
quantum rationalis est verum in quan- :

CAPUT XI. III. tuin rationalis est, addit intellectum

el liberum arbitrium, et hujusmodi.
De divisione potentiarum nnimx. Et hoc osl ijuoiI dicit Gregorius : Homo cooi
c Omnis, inquit, creaturae aliquid ha- creaiuri!
« bet lionio. Habet namque homo commuui-
.... . . .
,., tatem ha-
commune esse cum lapidibus,
,

itia- Nunc .iil divisionem potentiarum ani- « vi- bet.

11

10
in i lamus. Philosophus ergo prin- « vere cum arboribus, sentire cum ani-
cipaliter dividit animse potentias in « malibus, intelligere cum Angelis. »

. lativam, et molivam, quas Theolo- Quidquid enim virtutis, aut nobilitatis

gus appellat intelle tum, el affectum : habent nalurae inferiores, habent et su-

ipsum autem affectum intelligit volunta- periores, sed perfectiori modo, et no-
tem. Potenlia autem animae tunc dicitur biliori : e< quod possunt inferiores,
intelleclust dum est apprehensiva : possunl et superiores, sed nobiliori el

et dicitur voluntas, dum est mdtiva. perfectiori modo. Propler lioc mani-
[tem, qusedam sunt vires animaB sepa- festum e6t, quod omnes vires quibus
ratae a corpore, ut velle, et intelligere : communicamus cum brutis, differunt
indum quas anima non unitur cor- specie, prout sunt in nobis, et in bru-
jidii. sc(l nnitur utenti corpore, scilicet tis.

phantasia, quae sic se habet ad intelle-

ctum sicul color ad vistim, ut ait Pliilo-

Bophus. Quasdam vero suut vires insepa-

rabiles a corpore, ut vegetabiles, et

>ihilos, it ijuantuni ad essentiam et CAPLT XLIV.

quantnm ad operalionem, ut in brutis.
- iu homine separantur vires istae a
I
Depoientiis cognilivis.
corpore quanlum ad essentiam, licet
anima operationes earum exercere non
p issil extra corpus. In brutis vero sim- Quatuor assignantur differentiaB virtu-
virtutis lo-

nliciter
r pereunt
l
quantum
l
ad ulnun- lis intellectivae. Priraa assienatur
r secun- teiiectivjB
dilTereii-
que. dum differentiam naturae : et sic intelle- tiae.

Ii in. anima potentias quasdam habel ctus dividitur in agentem et possibilem.

communes cum brutis, ut esl sensuali- Secunda datur secundum differentiam
tas, - nsus particularis, sensus commu- objecti, et sic dividitur intellectus in spe-
nis, imaginatio, memoria, aestimatio. culalivum et practicum. Tertia assignatur
Qu;i^ lam liabet non communcs cum illi>. secundura differentiam dignitatis, el sic

iit est ralio, ot intellectus, et hujus- dividitur ratio in partem superiorem el

niodi. inforiorcm. Quarta datur secundum com-

Item, anima habet viros quasdam parationem ad actum, el sic dividitur in-
quoad se, ut ost ratio, volunlas, liberum tellectus in habitum, et iu actum. In h,i-

arbitrium : quasdam habet quibus corpus bitum quidem, ut possil intelligi

corpori permiacetur, u1 esl vis naturalis, quando vull inactumvero, cum catua-
:
 1

7(1 I). \l B M \'.. <»lil> l'l: I li

liter ad intell mvertil I in- ot An •

quidqutd eosli

telligibile. ambitu i ontinetui . ioi

in eflectu, iu'.
1

DiiTerentia rero intelle tai iii n

'

ei ejui qui dicitur adeptus, lumitui D quod ini

cundum majorem el minorem perfei lio« IHUI |

|l
IMIH,

, lrm |p int( 11» tui posiibilii ^ im -i' ul aliai n el boc id< <», quia limili-
,•,,,,, intelieclui poeiibilii recipil ipi tudo abil | Ulo a i|U<»

,11111 lumine intellecl ntis, tunc dici- lit abitrai lio !>• •
auti m nihil limpli-

tur intellectus in effectu, el etiam in ha- cio i

in abitra-
liitu. [ntellectui vero cum recipil perfecte rti<»ii<. oportel csse unh ei lale li-

lumen Becundum formalem coujunctio- cul ii'- Particuiare quidem a quo fit

uem, 1 1 ii< vocatur intellectut adeptu abitraclio : nnh auti m. - ilii el ip-

Diligenter autera quod notandum eit, inm abstractum: led nibil boram cadil
in Deum.
oranei differentis intellectuum jam pr«- ini Deui n.itu-
'

diiiii- Bumuntur vel Becundum actum, rali ' ognitione '[uia intellectui posiibil

vel Becundum habitum, vel lecundum iia formatui lumine intellectua agenlii,

modum intelligendi : el nulla sumitur quod esl limilitudo prima lucii, in I.

secuuiluiii divisionem potentiae cogni- limilitudine cognoicit Inmen quod eal

tiva, nisi prima tantum, lecundum 1

1

quam dividitur in agentem el poieibi- Sciendum pra terea, quod per lensnm
lein. gnoscimui particularia, s<'<l per in-
teJIectum universalia : e1 qnando ae in-
tellectna convertil ad partii nl
ipsnm apprehendat,tonc limilitudo aba-
tracta a partioulari erit univ.
CAPLIT XLV. nnn particulari-.
Item, Nihil venit in intellectom niei
De modo cognoscendi. per sensum, et hoc fit duobu> d
scilicet vel limpliciter, vel per accidei
Simpliciter quidem, ut quand<> intelligi-
Rcs alitcr cognoscit Deu^, An-
aliter mus sensibilia prius per d appre-
gelus, aliter homo. Ipse quoque homo hensa. Per acoidens aotem, quando in-
alitor per intellectum J)eum cognoscit, et telligimus insensibilia per effectum.
alitcr creaturas. Intellectus enim divinus Nbtandum est etiam, quod aliud
cognoscit res ex seipso, intelleclus autem rem per cognitionem in inteUactum ve-
Angeli cognoscit res per species sibi nire, et aliud est in re jam intelleota

concreatas, quae sunt similitudines re- versari : quia tunc oognitio rerum per
rum. Sed intellectus humanus coguoscit sensum venit in intellectum, sicut di-
res pcr specics abstraotas a rcbus parti- ctum est, sed cum intellectus res jam ap-
cularibus per sensum prius cognitis. prehendit, tunc delectatur, et negotiatur
Inde sciondum, quod sicut sensus in illa, etiam sine sensus adminiculo.
oognoscit res praesente objeeto. et sicut Ad cognoscendum autem ista plenius, Partk
imaginatio cognoscit absente objecto, el nota utrumque verumt-- - ilicet, quod cuntor
tamen cum appendiciis materise : ita in- per particularia cognoseuntur universalia, l ac,n, °

tellectus cognoscit sine appendiciis ma- et e oontra per universalia cognoscun-

Anima co- teriae sub intentione universali. Anima tur particularia. Istud sic patet : quia
universale unum la vt
aliqnaUt'er 'g» lur F er intellectum aliqualiter co- duplex est : scilicet, J [
omnia. gnosoit omnia, et attingit. Cognosoit prout est abstractnm, el aliud, confusum
enim Deum supra se, et seipsam in se. videlicet. secundum quod est in parti-
 COMIM-NDll THEOLOGI&E VERITATIS LIB. II. 71

culari. Dicimus ergo, quod ad cognitio-

aem universalis abstracti venimus per
particularia, sicut iu pueris in quibus
prius operatur sensitiva, quam intelle- CAPUT XI. VI.

ctiva,quia prius cognoscunl particularia

persensum, et postea universalia per in- De intellectu agente et possibili.

tellectum. Sic el Philosophi invenerunt

modum argumentandi per inductionem :

quia »'\ multis propositionibus parti- Nunc de intellectu agente et possibili [oteiiectua
K-lusio cularibas, anam concluserunl univer- specialiter esl dicendum. Intellectus igi- ')f^?
i»mo.lo salem, hoc modo Socrates : est ani- tur agens est, qui abstrahit species ah
lif
mal, Plato est animal, Cicero est imagine, sive phantasia, et sua irradia-
animal, ergo omnis homo est animal. tione Eacit universaies, ac ponit res in in-

Econtrarioesl in universaliconfuso : quo- lellectu possibili. Nam sicut ad visum

niam per talem universalem venimus in corporalem exigitur lux abstrahens in-

cognitionem particularium ; Bicut patet, tentiones colorum, i<l est, similitudines a

quando videraus hominem a remotis, non qui-

colorato, et ponit eas in aere,

tunc non c imus nisi ejus substan- dem secundum speciem, sed secundum
tiam corpoream : Bed postea per motum intentionem, id est, similitudinem : sic

cern tui animal: dum vero magis intellectus agens, qui est lux animae, p<>-

appropinquat, cernitur esse homo : tan- nit species abstractas a phantasia in in-

dem cognoscitur esse Pelrus. tellectu possihili, non quidem actualiter,

re et in- Nota, quod secundum Philosophum sed secundum intentionem, id esl, simili-
ualiter plura scire possumus, sed unum solum tudinem. Quare autem inter imaginatio-
:cruut ?
intelligere : quoniam scire dicit habitum nem et intellectum possibiiem non suul
per quem plura scimus: intelligere au- potenliie ejusdem speciei, quoniam altera

t> m ili'"il actum, qui non potest esse in- est potentia animse sensihilis, altera

tellectus duplieatus. Intellectus enim animae rationalis.

ad unum boIus Bepotesl actualiter con- Intelleclus autem possibilis dicitur, Intellectaa
possibilis,
. .
,

ver^ere : et ln>c patet quia quando quis quia potesl recipere tales species, sed quid?
a^it duos actus rationis simul uno nonduni recipit eas, cujus exemplum est,

tempore, unus est intellectus, et alius tabula nuda nullain

hahens picturam,
»re duos memorioe, sive consuetudinis : verbi potcst tainen habere quameumque. Sane
uiratio-
* quis
gratia, Aliquis dicit horas, et mm cum intellectus possibilis tales species
lest et hoc in libro qunerit concordantias receperit, tunc (sicut habes supra) voca-
)modo ?
vel numerat denarios : unum illorum, tur intellectus in effectu, vel iu habitu :

Bcilicet quoerere concordantias, est actus cum vero illustratur multitudine specie-
intellectus, sed aliud, scilicet dicere ho- rum s msibilium, tunc est intellectus
ras, est actus memoriae : sicut etiam adeptus. Qualiter autem istae species re-
animal brutum sine regimine intellectus maneant cum intellectu possibili, vel
vadit ad domum ad quam sa?pe ivit. qualiter ad eas fiat per reminiscentiam
Item nota, quod ad intelligenliam rei conversio et reversio, habes supra in

non requiritur praesentia similitudinis cap. de memoria.

iju^ tantum : quia res non cognoscitur Porro intellectus agens et possibilis inteiiectus
.... ... . ageua et
per essentiam, sed per similitudinem dinerunt, sicul lux el illuminatum, el possibilia
i G i I
' ' 'lllViTllUt,
quod perncerc i I I

tantuin : el inde est, intellectus ap- sicul el pertectibue : quia, ut ,

Illumo j u
•>

prehendit remota sicut propinqua. ait Phiiosophus, intellectus agentis esl

oinnia faccre, scd intellectus possibilia
est omnia fieri.
 72 I. M l; M \Vi Oim IM: 1 h

I i i.i plcniu ii i
'
ii i
nd in i [I

qui il - icul Q(l hi - qu< d pi i pi i ulum <h\ d i ii n i'

Imi "
teqnlrun-
,m '
aliquid \ idealur, Iria Bunl i
ria, i« iii di q r oi dim m
ini ei -
' ihccl speculum quod aptum natum iliim
''"'
rei ipi i
' impi cssionom corpoi um obje-
ctoium, color tiutem in coi poribus "I'

i \\-, el ln\ qua moveatur color corporum

objei '"i iini, quae sine luminis influxu
quantumcumque objiciantur, i sunl i
MM I \l \ III.

receplibiles a Bpei ulo : sic similiter ad

hoc, iii aliquid in intelleclu \ ideamus, //- ratione et /jm tii"

oportel quod sil intcllectua possibilis, qui

aptus nalus esl recipere Bpecies, quemad-
modum dictum esl de speculo : oporti t
U.it. u esl \ ia animae di

etiam quod sinl species speculatae apud ti\ .i, -i «I 1 1..111 ii. «
tiva. R tuti iii

intcllectum possibilem, qui habel ipsas jiidir.it ,ili(|ii,.| '• — '

bonum, vel maliiui.
in habitu, cum sit lo :us specierum uni- el ibi >i>lit. 1 ii ii« - dicitur Coqiiilun. v i
i

,jr -
I- • 1-
versalium. Sed
,

corpore ampliua
I I

sicul color in .111 'iii proi edit et judi

non movetur, nec species, nisi mediante bonum, ut li.t. sic dicitur motiva. £

luraine imprimantur in speculo, sic nec \ ero adhuc ullerius pi ul aon -

pbantasmala erunl actu intelligibilia, lum judi bi iiuiii. ul li it. Bed

nisi intellectus agens irradiet, el diffnn- etiam id appelit, dicitur liberum a -

dal super eum lumen suum, sicul lu\ bilrium : quoniam liberum arbitrium
super coiores, ut sic secundum aclum apprehendit rationem 1 1 \ oluntalem.
inlelligibiiia efQcianlur. It.itio autem prout se lialn t ad bonura Rai

particulare, dividitur in partem snp

rem, et inferiorem. Superior pars dtvinis 'i
uid •
ac a-tcrnis intendit. infeiior autem de
transitoriis judicat, et ea disponit. It-in.
CAPLT XLVII. superior pars accipit rationee p . -

divinas : ut, hoc est faciendum, quia

De intellectu speculativoetpractico. Deus prsecipit. Pars autem inferior acci- Par
rior
pit rationes per leges humanas: ut, hoc agit?

est faciendum, quia honeslum est, vel

[aieiicctua Scquitur de inlelleclu speculalivo, et qui.i i
\; e lil reipublicae. Item, superior
8
'VinahSr P racl co » '
T 1 ' ambo in cognitione consi- pars rationis duitur virtus, qua* licet
differunt? sed in hoc differunt,
qnod inlelle-
slunt :
nsque ad conlemplutionem ateinoiutn -

eliis speculalivus cognoscit verum in la- oxti i.ilat. differt tamen alj intelligentia,
lione veri, practicus autem cognoscit quia intelligentia negotialnr in aeternis,
verum in rationc boai. Item, intellectus per modum rati nis, vel inlentionis : ra-
sp ( ulalivus vocalurcognitiospeculativa, tio autem non sic, sed conferendo, et
sd practicus dicitur cognitio affecfiva. raliocin indo.
Itcm, linis speculativi e.M veruni : finis autem rat'o etiam alio modo
Differt Ra,io e*»
autem practici cst opus. Item, per spe- ab intellcctu. qiuniam intellectus appie- differaM
Culativum intelligimus recte, ^cd per hendit sse rei absolute, ralio aulem cum
i

praclieum rc ctc vi\ iraus. collatione unius ad alti rura.

practici di-
Intellectus praclicus vocatur oprrati- Infi rior ve:-o pars rati <n:s dicitur mnl-
vus uia ^ ICI,UI a ~ : quod qu quia eirca res corporales
'

v"
* 'l
: ^- >
est opera- tiplioiter: c
Uonis' di
Bio. tio. Ilem, intelleclus practicus dividitur versalur, conjuncta est sensualitati, et
 . :

CO.MPKNPII THEOLOGICjE VERITATIS LIB. II. 7;:

Baepe allicitur ab ea, videt enim semper nerativa el augmentaliva non Becundum
Bih porrigi pomum, id esl, illecebram nostrum arbitiium, sed naturaliter ope-
vicinam. Raliotamen inferior el Buperior rantur.
idem sunl in essentia, s<m! differunl in Voluntas autem in duas dividitur par- Volunlntis
(llViMO.
officio. ExempJum in oculo Bursum e1 tes, scilicet in 0£Xr,»iv, el .> ',-''., id esl

deorsura adspiciente. voluntatem naturalem et deliberativam :

quarum prima, scilicel voluntas natura-

lis, dirigitur per synderesin : secunda ve-
ro, scilicet deliberativa, per rationem.
I \PIT XI. IX. Nota, quod voluntas proprie et Btricte Voluulas
proprie ot
tantummodo rationabilium est, sed large improprie,
quid 1
De potentiis animse motivis. dicitur etiam brutorum Improprie
vero et quasi metaphorice dicitur etiam
vegetabilium. Unde voluntas primo
um Dio Virium molivarum animce rationalis modo sumpta, scilicel prout est rationa-
riiin di-
esl divisio. Dividitur enim vis motiva in bilium, proprie voluntas dicitur. Secundo
imperalivam, etconsiliatricem, et affecti- autem modo, proul brutorum, voca-
est

vam, el consiliatricem simul el affecti- tur proprie desiderium. Terlio modo

ropera vam siiiml. \ is imperativa est liberum prout cst vegetabilium, vocatur appeti-
i >|ni<l
arbitrium et synderesis. Consiliatrix i b1 tus.
i

usilia- iji>a ratio, quae div.iditur in partem supe- 1 11 1 or potentias autem nulla est liberior, omniiiin
AlTe>- poleulia-
riorem et inferiorem. \ i< autem affectiva quain voluntas : quia nec obligatur orga- rnm lilie-
ri»r voluu-
esl volunlas, qus dividitur in <Hai)oiv, ct no, sicut imaginatio, SBstimatio, ethujus- la?, et
modi quare ?
6ouXr,erw. \'i- quae simul ct consilialrix esl : ncc cogitur a bono sicul intelle-

el affecliva,es1 ipse intellectus praclicus. ctus cogitur a vero. Vires etiam aflixa? Volunlas
dou cogi-
organis immutantur necessario immuta- tur a bouo.
to organo, quibus omnibus voluntas ca-
ret : unde ait Augustinus : « Nihil adco
« in nostra potestate est sicut voluntas. o
I \PLT L. Siautem scire volueris quave voluntas
non cogitur a bono, sicut intellectus a
De voluntate. vero, haec est ratio, quia citra primum
bonum, nihil est ita bonum quod non
aliquid imperfectionis habeat, sed aliquid
1
1 n a>
I Inter dictas polentias primo dicendum ita verum est, quod oihil falsilatis habet
esl <!>• voluntate, quae inler caeteras mo- ul patel in hac propositione, Quodiibet
tivas esl praecipua, cum sit generalis mo- lotum inajus est sua parte : unde tali ve-
iri\ omnium virium. Cum enim intelle- ro cogitur intelleclus assentire, scil vo-
clus apprebendit aliquid, u1 bonum, luntas niilli bono creato cogitur adhae-
voluntas imperat viribus ai i\is i]i>is or- e.
ganis, sicul visui ad videndum, auditui Item, Voluntas videtur interdum cogi Vnlnntas
ad audiendum, el sic de ahis sensibus. per inordinatum appetitum, prout volun- COfJlll
quouiodo ?
Siia liter in molu locali voluntas imperat tas quandoque trahit hominera, et allicit
virtuti animali, quae est in nervis,, et in ut bonum spernat incommutabile, el re
musculis, et movet ad ambulandum,
ita bus mutabilibus adhaereat, sed in hujus-
vel cui r< n ium, et ad hujusmodi similia. modi coactione libertas qusedam est un- :

Sed fallit islud in potentiis animae vege- de Auguslinus « Omnc peccalum adeo Omne pcc-
:

(.iIiiiii a
tal i is, in quibus voluntas suum irope- « estvoluntarium, quod sinonesl volun- voluulute
rium nnn exercet. Nutritiva enim el ^rr- « tarium, non cst peccatum
 :

I) M l; M \(. OIUl l'l! 1 h

I'i iodo prout <

ntia
iii' ludil liab

BUpi
- •
undo rnodo conjun-
CAPI l II gitur n tbel i"i ree

infei ni modo re< ipil ei ron m

//> lyndertsi. i
ontui Mi. In . enim ex
parte infei i< i i b< n pol
N :
i r ttio < niii i
i ti iniei

Brndare
Synderesis vis esl moliva, qua semper jungitur, li tb iria,

•», quid nata dsI fijri in superioribus, aaturaliter iii quib i< ut [i.i-
8it? •
i j i
slimulans ad bonum, et at>
i

movens, el tel iii syllogismo con in quo

horrene malura : el in istis auraquam er- -
proponil i N illura
rat, aeque Becundum synderesin esl pec- iii.iliim est facieadum, i ibsumit
care. minorem, n ilicet, b ilum,

SyDderesis Sciendum etiam, quod synderis num- nti.i concludil, ergo non es1 fai

inexstiD- <i n.im exstinguitur totaliter, etiam in iluiii. < lirca [ii imara non e
'
Kiiilnlis,
.'i quomo- diabolo, e1 in damnatis remanet enim : undam quandoque esl <rror
<i<> eittin- n- i- • • l-
ejus actus. Sj aderesis enim conclusione quandoque
i i

guibiiie? |n tllisaliquis boc falsitas in

quantum ad instinctum boni, el quantum orilill .

ad displicentiam mali culpae absolute con- 1

tvenda esl i onscientia nimi

sideratae,exstinctaest in diabolo et dam- niniis stri< i
Vam prima general :

itncta
natis : secundum vero quod culpa com- Bumpionem, secunda desperationein.
paratur ad pcenam, sic non est exstincta [tem, prima malom bonum, dicil ssepe
in illis synderesis : ot in hunr moflum Becunda o contra bonum malum Item, '.

remanel adpcenam. Esa. lxvi, 2i

in eis :
prima sspe salvat d.imnandui; mda
Vermis eorum non morietur. Habent e contra damnat salvandum.
igitur displicentiam mali in compara- \ota, quod aliud est conscientia, aliud Conifl
tioneet collatione ad pcenam. tiae tm~
esl tiraor conscientias. Tuncenim e-tcon- mori'
co
scientia, quando quis sententialiter judi- ciectiaet
ferefl
caf aliquid esse faciendum vel vitandum :

et contra talem consciontiam facere,

CAPUT LII. etiamsi sit erronea, peccatum est. S
contra timorem cns ientiae facere. non
De conscientia.
semper est peccatum quia talis : timor
non est semper ex diflinitiva sententia
rationis, per quam judicet ?e teneri ad
Hoc nomen, conscienlta, componitur aliquid : sed ex eo quod vacillat inter
Conseien- , , , ,

tia quid ab hac praepositione, cum, et boc nomine, dubia, nesciens quid sit melius, v-1 ad
S e
'dicUur?
scicnfia. Unde conscientia dicit duo, sci- quid teneatur potius, cum tamcn non
licet scientiam secundum hoe con-
: et omitteret quidqnid sciret e-se placitum
scientia est habitus naturalis, non solum divinse voluntati.
eosrnitivus, sed etiam motivus: inclinat De quoque sciendum. quod
conscienlia
enim animam ad prosecutionem boni, et quandoque respicit praeteritum, quando-
fmram mali. Alio modo eonseientia dicit que praesens, quandoque futurum. >'am
acceptionem ex parte rationis, quod no- conscientia aceusat de praeterito, remur-
tatur ex hac praepositione, cum. murat de pra?senti, etpra?cavet de futuro.

1
Cf. Isa. v, 20.
 COMPENDIl TIIKOI.OdlO 1. VERITATIS LIIS. 11. 75

homo -•-
PraUerita namque respicit, ul quando Quarto, <\ singularitate, qua
conscientia mentem de hoc quod sibi con- quens sensum proprium, non conformat
Bcia rst. reprehendit, bh nl de malo com- Be aliis, Qec sequitur vias communes bo-
misso, vel de bono omisso. Praesentia norum. De his in Numeris : Extrema
'.
etiam respicit, c mtradicendo eis.quorum castrorum consumpsit ignis
per conscientiamhabuimns oppositum. Quinto,.ex affectu inordinato, quissepe
Putura quoque respicit, ut quando in- inclinat conscientiam ad id quod tunc
Btruil el stimulat mentem ad ea Facienda homo appetil : e1 sic facit eam a sua re-
vel vitanda, ad quse ipsa conscientia ju- ctitudine deviare. Seneca : « Perit omne
dical ii"- teneri. c judicium,cum res transil in affectum. »

Quod autem conscientia se extendat ut Sexto, ex pusillanimitate, qua quis ti-

dictum est,tam ad facta quam ad facien- met aon limenda secundum rectum judi-
da, potesl colligi ex diffinitionibus con- cium rattonis. Isa. \n\\\ i : Dicite ptt-
,.'n- scienliae, quaa tales sunt. Dicit enim sillanimis : Confortamini, et nolite ti-
c iliftiui
tione*. Joannei Damascenus, quod > conscientia mere.
autem quahomose r >er P l «'-
est lex intellectus nostri. • Basilius Septimo, ex perplexntate,
dicit e8se rationale judicatorium. Diffini- credit esse positum inter <luo peccata, ait ?

tiones istaa magistrales sunt : « Gonscien- quorum alterumsitimpossibiledeclinare.

tia esl cognitio bhi ipsius. » Ilem, « Con- Sed sciendum, quod perplexitas nihil est
ntia est animi habitus agendorum et simpliciter potest lamen quis esse per-
:

non agendorum. » Item, « Conscientia plexus secundum quid, id est, secundum

esl habitus niontis boni et inali discreti- enoneam conscientiam, qua deposita erit
vus. • Item, « Conscientia est credulitas liberatus.
intentionis ad aliquid faciendum vel non Octavo, ex humilitate, et cordis puri-

Eaciendum animi deliberatione firmata. » tate. Gregorius : « Uonarum mentium est

on»- Error conscientiaa octo modis causa- « ibi culpas agnoscere, ubi culpa non
cienti.e
ausalur, tur. « est. »
t unde ?
Primo ex ignorantia, quando scilicet Error primis septem modis acceptus Error re-

nescit quis quid eligendum sit, vel decli- reprehensibilis est : octavo vero modo ij s e t iau-
daLllls
naiulum. De tali errore dicitur, II Paralip. imo nec error dici debet,
laudabilis est,
-

x\, 12 : Cum ignoramtts quid agere de- sed humilis suorum defectuum recogni-
beamus, hoc solum haberritu residui, ut tio, dummodo non sit nimia.

oculos nostros dirigamus ad le.

S cundo, '\ negligentia, ut cum quis
aegligit conscientiam discutere, vel ne-
Bcil bc expedtre, aegligit tamen ab aliis

qu89rere. CAPUT LIIl.

Tertio, ex superbia, ut quando quis
aon humiliat intellectumsuum, ut melio- Dr operationibus animae.
ribus el Bapientioribus Be velil credere.
Contra quos Apostolus, II ad Corinth.
x, ."»
: hi eaptivitatem redigentes <>mnem Anima sccundum diversas potentias,
intellectum vestrtim m obsequium Chri- multas et diversas habel operationes. Ipsa
s/i, hoc est dicere quod quilibet in cre- enim cognoscit verum por intellectum
dendis plus debet Ddei consentire quam speculativum, affectal bonum per iatelle-
sibi, et in agendis plus debet aliis crede- ctuin practicum. Discernil conferendo
iv qu iiu >ibi. inter bOnum el maium, verum, et falsum

1
Numer. m, 35.
 . .

IC I) \l.i: M M. <il:h |-|: l.h

p i i
nlionom h ccrnil mul ct ci \n 111 1 qi

per libei iini .11 bitr um '

ilil pei \ ><- ni < < 1 1
1
< 1 1 1 1 1 1 r. 1 1 1 < 1 1 1 • 1 1 1 1 1 . . <

luntalem . m\ medium pcr n

cnil _ n um ct quo • v
omne q
sliiinil.ii ad bonum per »3 ndrresin reatum |ua 1
1
. i T •
•
un-
\ iinii 1Butem 111 tibui iuii 01 dinem
.i< iluiii rationi m \> irti ulai

habel 1 nam quod sensui pen ipil irnn ,

natio repreesentat, 1 ognitio l"i mat, in

iiiiiin investigal, ratio judicat, memoria

Bervat, intelligentia apprehendit, el

conteroplationem addui il
< \l'l I I \

Aiiinia praeterea rognoscil rea pi

sentes per sensum, Bbsentes vero per mmo) tnlihiir (ii,

iroaginationem, res autem immateriales

per prcesentiam >ui in semetipsa, oc seip-
sam per reflexionem ^m Bupra Be. \niii:;ilii -
Atiiro»

Habel etiaro alios actus anima perli- rii.it-' ostenditur et ratione.

\>r

nentes ad corpus, Bicul esl vegetare per Dicitur enim in libro Sapienti »•. ui, I :

virtutem naturalem, sentire per virluti m JlUtorum iimiii.r (11 iitiiuii I) 1 siinl. <i

aniroalem, et viviticare per virtutem vi- iinn tanget illos tormenlum morli I

talem, <lr quibus omnibus dictum est bu- infra, y. \ : Spa iliorum immorialitaie
prs. plena est. Item, in Apocalypsi, :\. 6 :

Qwerent homine rnortem, ei non inve-

nient eam. [tem Gregorius loquitur de
melis inferni « Ilii mon Bemper vivit, :

« lini> semper incipit, el defei lua

C\IM T LIV. « m. Joan.

nescit • lt vi. .').">
: Qui
manducai meam carnem, et bibit meum
Dc quantitate anirrue. sanguinem, habei vitam xtemam.
Item, pf-r rationes. Prima talis c-t :

Omnis corru[dio ex contrarietate causa-

Anima non Anima cum sit simplex, non babet tur : nihil autem esl quod substanti
est in toto ...
quantitatem dimensivam, sed
.• j •
„
virlualem
i 1 .
anima? contrarietur. Pi anima
corpore, et .

eetia toto, quod anima sccundum essen- AD "

et quomo-
un d (
>
pntet. canax es1 beatitudinis. Deus aulem »ut
do? tiam non est in toto eorpore. sed in parle ait Augustmus) mgenti liberabtate r<-[ilet c&; -1

corporis determinala, ct inde virtutem omncs creaturas pro raptu eaium.

influit loti corpori. Et ad lioc ponit confert anima? bcatiludinem : ad beati-
Chalcidius exemplum dc aranea, qua? in tudinem autcm spectat vita a-terna, ct

medio telae suoe residens, sentit qucmlibet gloria perpctua. Praeterea,anima mo- si

motum sive interius sive exterius in tela reretur cum corpore, homo non timen -

factum. tur mortuus. sicut nec lupus, nec canis

Auima in Eodem modo anima in eentro cordis morluus : eriro relinquilur aliquid vi-
eenlro
posita, sine sui distcnsione totum corpus vens post mortem hominis quod time-
eordis.
sibi unitum sensificat, vivilicat, atquc tur et lioc est anima. :

movet. Nec contra simplicitatem animae Praeterea, Cum Deus sit justus. habc-
cst. quod trcs dicuntur essc anima\ sci- bunt justi pra?mium, et mali poenam '
:

licet vegetabilis, sensibilis. et rationalis, sed hoc non fit in hoc mundo, cum mali
cujus inleiligcntia superius cst expressa. videanlur florere, deducentes in bonis

1
Cf. Psal. xx. 10 et tl : Joan. v. 29.
 COMPENDIl TIIKoi.oiilii; VERITATIS LIB. II

dies buos, ut dicil Job ', boni vero triba- Nota, quod libertas lil» ri arbitrii est I.ilnTiim
arbitrium
leatur : ergo li t alibi : sed hoc aon libcra a coactione suflicienti : aulla enim 11. in cogl-
tur.
-! esse, nisi anima sii immortalis. coactio exterior est causa sufficiens ut

Augustinus : « Transeuni in prsesenli aliquid fiat, licel quandoque sit efficiens,

« tribulationes, pr spera um tem-
el ( ul pat 't m inuliis (jiii coacli sunt aegare
(«
pore : Bed canc 'llatis manibus more Christum per lormeuta : quouiam ia hu-
iJacob*, eadem redeunt sine (ine man- jusmodi coacta voluatas, voluatas est, ut

i sura : ul bic Iribulati et afflicti sine «iii Augustiaus. Quando vero peccator
« fine gaudeaot, jucuodati vero et ditati retrahitur a gratia, tuuc aou destruitur
i pcenas ffiternas Bustineant. » Jacobi, 1, liberlas liberi arbitrii, quia caecus, vel
2 : Omne gaudium existimate, fratres fessus, vel claudus io foveam cadeus,
mei, eum in varias tentationes incideri- quando extrahitur, oou lit hoc illo iavito.

tis. Beda Buper i>t<> verbo : « Ne indi- Libertas liberi arbitrii triplex est, sci- Arbitrii li-
bertaa iri-
« gnemini, Fratres mei, si mali io mundo licet a aecessitate, a peccato, a miseria. plex.

Qorent, et vob patimini : quia dob est Prima libertas esl aaturae, secunda gra-
« Christiaoee dignttatis in temporalibus lia\ tertia gloriae. Item, prima est bo-
« exaltari, ied potius deprimi. Mali ni- noruin malorum, secuoda est tautum-
et

« hil habent io ccelb, vos nihil in inun- modo bonorum, tertia cst in ccelo re-
u do : -''(I spe illius boni ad quod tendi- gnantium. Ex his patet, ([uod libertas
i tis, quidquid in via contingat, gaudere malorum est velle peccare, et etiam
i deb tis. » Hieronymus : « Difficile, posse peccare : slmI libertas in paradiso
« imo impossibile est, ut praesenlibus bo- fuit posse oon peccare, et etiam [iosse
« ois quis fruatur, et fuluris : ut hic ven- aoa turbari : libertas vero patrias est
« trem, illic meotem reficial : ut dc deli- oolle, et non [>osse peccare, nec posse
« ciis ad delicias transeal : ut in ccelo et turbari. Patet ergo, quod liberum arbi-
« in lerra gloriosus appareat. » trium liberius cst in bonis quam in ina-

Praeterea, Deus fecit animam ad ima- lis, quia in nobis est tantuniinodo scrvi-
-in in et similitudinein suam sed Deus 3
, tus miseriae, in malis autem cst scrvitus
ivi-t immortalis, ergo et anima. miseriae et peccati : scd in patria cst li-

berrimum, quoniam oninis talis servitus

destruetur.
Nbta, quod licet Deus non possit niale Libernm
arbitrium
facere, e1 similiter Aogelus, et aniina^ iu Deo, An-
gelis et a-
i \i'ir lyi. bona", vel beatae, tamen esl in eis libe- niuiiibiis
beatis. et
rum arbitrium : quia bonum eligunl ct
quouiodo '?

De libero arbitriu. inaluin d.Tlniant, non ex inlinna aeces-

sitate, scd libera voluntate. Eodem inodo
dicendum es1 de diabolo, quod habet li-

iiui Liberum arbitrium, ut ait Augustinus, bcrum arbitriuin bonuin tamen semper
:

rium,
est facuitas rationis et \ oluatatis, qua eli- respuit, et malum eligit sed hoc non :

gitur bonum gratia existente, malum tacit in eo vioienta coactio : sed volunta-
gratia desisteote. In hac diffinitione si- ria obstinatio.
inul pouitur rat o, :

et voluntas. Katio Liberuin aibitriuni habel se in quibus-

quidem ul consiliarins, voluntas autem, (I uu iadiffereater ad bonum et ad ma-
ut imperator. Nam ratio (li^ it aliquid i sae luin.utin primis parentibus ante lapsum,
bonum vel malum, volunlas dicit, liat. in quibusdam plus se habet ad malum,

1
Cf. Job, XXI, 13. ' Geues. i, 2<>.
* Cf. li. aes ixvii, 16.
 i

I) \i i; M \«, ORD PF l D

iju.iiM ad boQum, u1 iii regeneratu posl plantam |" I

a a

boplisinum : in quibu lam plm e ha- Zenith i id oppo&itum ii m

bel ad malum, ul in
bonum, quam ad ccelo, quanl liri nle in Occklen
Qctificatifl "ii utero in quibusdam m>- :
lcm. < iorpiin liiim.itiiini « \ quatuor « on
uu ie habel ad malum, ut in infi- ponitur elemen i
m
delibus non regeneratis in quibusdam :
"I"'' vero in hui

n, e habet ad bonum, ul in con- bus, uine, phli cho-

firmalis, sicut fuit beala Virgo post con- lera, melancholia \ »tin ;
ur in

ceptionem Filii
1
. pulmone, el I"" pttet, quia semper in

ii, : ii .1 iii |iiilin«) venlilabrum «

«lis set, ne Dimio*< alore diseolvaiar. I.

• ontinetnr in corde . et ideo inferiufl

I itiiin. «t superius acutum, quam formam
CAPUT I.Vll. ignii tenet.
Membra corporis Iriplicia ^unt. Sunt
£
De natura corporis humani. enim qussdam radicalia, ut hep
rebrnm, genitalia : interqeei tria pri-

in.i sunt «!«• eese individui : m quibus, ut

]iomo.<|iii.] Homo Graece 3v8pu>*o« dicitur, i«i est, supra dictum est, sedem hebet spiritus
8117
arbor eversa : habel enim caput cumca- naturalis, vitalis et animalii mem-
pillis ad modum radicis : bracbia vero bra genitalie aunt ad conservationem spe-
cum cruribus sunt quasi rami. Solus cier. Alia sunt membra deeervientia, ut
etiam homo est longi et lati corporis. venss, ai et nervi, per qnse vehitur
Corporis Solus quoque houio est erecti corporia, ille triplex spiritus, ut habetur supra.
eiegantia. et hujus ratio duplex est, scilicet natura- Alia snnt membra officialia, ut aaanus,

erectu?
° et ^8 ' ( '^ m °ralis. Naturalis ratio est, quia pedes, et hujusmodi.
quare? in aliis animalibus abundat in capite ma- Suut etiam m«-mbra tam arlifiYi.iliter

teria lcrrea deprimcns, ct deticit calor ordinata, ut mutuo sibi dcserviant : num miuujoj
erigens : quod non est in homine. K>t et Buperiora inferioribus administranl go-
ratio moralis, ut scilicet rectitudo statu- bernationem, ut patet in oeulis. Item,
rse corporis attestetur rectitudinem men- inferiora praebent snperioribna supporta-
tis sursum ad ccelestia tendentis. tionem, ut patet in pedibus et cruribus,
Accideniia Accidentia anima? transmutant corpo- qme totum pondus aliorum membrorum
quid cor- ra, quia forma delectabilis imaginata sustinent. Itcm, media impartiuntur
P? nfa " movet corpus, sicut tristabilis : et ideo utriusque defen«ionem, et necessariorum
dicit Aviccnna, quod multum tristis. ac- acquisitionem, ut patet in manibu> et

lepram timens, erit aliquando leprosus, Lraehiis. Item, sic sunt ordinata, ut niu-
sieut e converso, quod corporis passiones tuo sibi condoleant. Nam si unum mem-
redundant in animse turbationem, sicut brum dolet, condolent ei omnia mem-
palet in somno. bra', et hoc propter connexion«m et

llem, Partes corporis humani habent colligantiam. Item, sic ordinata sunt, ut
similitudinem totius mundi, quia tanta quando unum membrum deficit, alia

est distantia inter extremitates duorum ejus defectum suppleant unde videmus :

longorum digitorum utriusque manus, aliquos carentes manibus comedere cum

quanta est a vertice capitis usque ad pedibus : et alios carentes pedibus, cum

1
Cf. Genes. i, 20 et vm, 2t ; Luc. i, 41 et 66 ; ad Corinth. xn, 26 Si quid patitur unum
* I :

Jerem. l, 5 ; Joan. iu, 3; Luc. i, 38 ; Act. n, membrum, compatiuntur omnia membra. Et pa9-
38. siia in lioc capitc.
 i.mMPKNDII TIIKoKmCK; K VERrTATIS l.llt. II

manibus ambulare. Itera, sic ordinata his coneordal capitis ursini capillatura.
siuit, ut unum membrum periculia bs Item, capilli llavi, crassi et ;dl>i indicanl

exponal pro alio, ut patet in capite, |>r«> indociles. Capiili vero Bubnigri, si sint

cujus defensione alia raembra periculia bc moderate tenues, mores indicanl bonos,
exponunt. magnus dolor in uno
Item, et bonam hominis complexionem.

membro, facit minorem ia alio non Ben- Caput nimis magnura, stolidum judi- Caput.

liri. Item, membra, qnorum motus sub- cat. Caput autem globosum et breve est
e8t libero arbitrio, tam promptam obe- sine sapientia et memoria. Capul huxnile

dientiam servant, ut inter imperium superius, et quasi planum, insolentiaB et

voluntatia exsecutionem operis quasi
et dissolutinnis dat indicium. Caput oblon-
uulla mora videatur et hanc obedien- : gum aliquantulum, et malleo simile,

tiam videmus servare oculum invidendo, hominem circumspectum ac providum

linguam in loquendo, os in comedendo, indieat.

umuus in operando, et hujusmodi. Frons angusta niniis, indocilem et Frons.

voracem deciarat : lata vero, parvitatem

significat discretionis : sed rotunda, de-
signat iracundiam. Item, humilis et de-
missa BigniQcal yerecundum, et non ad-
i AIM T KMII. mittenlein tUrpia. ltern, quadl&ta et

moderats magnitudinis, magnse sapien-

De physiognomia hominis. tiae el magnanimitatis est indicium.
Supereilia arcuata, qua? conjunguntur Supercilia.

usque ad cornu nasi, signilicant subtilem

Diversa membrorum dispositiones se- et omnibus operibus suis.
studiosuin iu
eundum artem physiognomiaa diversos Si autem ibidem coeunt, tristem homi-

effectus ac mores indicant in homine, non nem, et parum sapientem demonstrant.

* ac-
quod ista Bigna necessitatem iinponant Si aulem arcuositas declinat ad tcmpora,
moribus hominum, Bed ostendant incli- et gibbositatem genarum, significant ne-
It
nationem naturse, qua? tamen retineri gligentem. Item, supercilia si sint lon-
poto^t frteno rationis. Sequamur igitur gorum ct raultorum pilorum, significant
in hoc Iraclatu magnos hujus artis ma- ferum et magna meditantem.
gistros et anctores, scilicet Aristotelem, Oculi qui tamquam guttula^ nitoris Oculi.

Avicennam, Constantinm, Khileinonem, nitidi relucent, mores com[>ositos indi-

Loxum, Palemotium, incipientes a com- cant. Quando varie moventur, ut modo
plexionibu currant, raodo quiescant, signilicant
-•ran-
Melancholicof, tristes et graves esse mala revolvi jam in animo, scd nondum
dicimus, sangutneos vero horum oppo- se perpelrata. Oculi glauci, splendore
sita haben videmus. Cholerici faciies tamen micantes, signiQcant audacem et
sunt ad iram, el phlegmatici pigri sunt pervigilem ad malitiam. Oculi magni
et somnolenti. trementes et onscuri signiQcant potatio-
US. Physiognomia Bexus est, quod mascu- nem vini, et inteinperantiain veneris.
lus animus vehemensesl adimpetus, stu- Oculi pure uigri signiQcant imbecillem,
is el animosus fceminae autem mi- : et sine virtute animum, <'t lucri avidum.
s"ii suiil et liinida'. Quando autem guttulae rubentes aliquan-
illi. !>illi molles, el rari,hebes ingenium tulum tamen nigrae apparent,
ibi Bunt, <'t

proloquuntur. Ilem, capilli crispi pro- animum juslum, probum, et ingeniosum

nuntiant hominem limidum, <'l lucri cu- ostendunt. Ubi aulem in nigris oculis
pidum. Capilli oimium depressi, et fronti guttuiae vehementer rubent, et aliquae
immineutes ierum declarant auiinuni : et tendunt ad quadraturam, et quaadam
 1 1 1 :

KM I» \l l: \l \i. OfU) Pll I I»

uiii pallidu?, nusd m culi I I m

qui foi n nmbiunl pupill unt unimum i
< I

1 1 1 n . 1 1 •
1 1 i , .1 - 1 1 1 1 1 1 1 . i
•_'
1 1 1 . . 1 1 1
soluta aliquanl uluin uh . i <l>

ii i .1 pupillfE in ir ul iii..\ •
lur pal- inerli m dcmonntranl nam ii

[iilii .1, i.il.-- , inqui culi n ilicanl .-.| i

nnti
i

.iniiiiiiiii qui uiiiii iiin .

tcedil in'. > iii |. ii \ uiii . nii i.im \ i.

ferarura quidquid cnim n fandorum niu i.i iliu-, quam lion

iu ii.it i potesl .
i dibua oculia porpeti a- ii.it i I quod ulli

bile esl , nec etiam a domestico i essabunt \ oi ai em indical, 1 1 imm lem, et impi
Banguine. Oculi nimiura prominentes, I .ili- . niiii <»n- 1 1. lus marinii n.

rubicundi, <•! parvi, linguam <!<•' laranl i ..n\ inii.

clliMn ii.uii, ci corpus instabile. Oculi \l' ii t ii iii prolixnm aJiquantulum < -

acriter intuentes, si sunl humidi, indi- monstral mioufl irmcundum, el minua

canl bominem veridicum, ac in agendis perturbatum. Qui oa parvum el !•

velocemac providum. Oculi qui rrequen- mentum habent, imi I et invidi.

ler claudunlur, <•! frequenter reserantur, Hoc enim Plato ad sei pen b it.

tumidum ac imbecillum dei Larant. < cub" I tilius esl mentum li.il •

mm< nsura-
multae apei tionis significanl Btultum e1 tiim, Becundum aliquid ad quadi
invereoundum. Si autera multse clauaurse lens. M' iituiii -i longe in prolixura
sunl. signiQcant mobilem et inconstan- distendatur, dolia Lum ostendit.
tem in omnibus fai tis suis. \ ox sim stena voi m, aut
Amvii. A.ures prseminentes, et valdc magnse caprarum, stultitiae habet indicium.
signiQcanl stoliditatem, el garrulil item, Quod autem in modum avium vo em
et imprudentiam : se 1 vajde parvaj, ma- inlendunt, de I icili Piunt Leves. \ nuia
Lignilatis sunl indicia. Aures nimium et quasi Lugubi is, ti istem indic it el

rotundae indocilem signilicant. Aures spicosuin. Quorum voi in nares incurrit,

oblongae et angustae, invidiae signa sunt it i ut nares cons ment, meodaces -unt
aures jacentes, et supra caput applicatae, et malevoli, a m ilia alien - _ .

pigritiara designant. Cervix Longa et lenuia eum signifi

cenae. Gense crassaa signant ignaviam ct som- qui maligna medilatur. Cenrix rotunda
nolentiam, niinium autem tenues mali- probat virlutem animi et corporis humi-
gnitatem. (ieme rotundse invidiae arguun- Litatem. Cervix brevis indicium est <ju-,
tur. qui cum temeritate audax est. Cervix
Narcs. Nares patulae, alacritatis et forlitudini> nimis erecta insolentem et contum.i
dant indicium : Longse vero tenues, nio- dicit.

bilitatis et levitatis signum habent. Pectus quod multis carnibus esl con-
Narium aulem pars, quse juxta frontem gestum, indocili -
ignaros
ost, si nec alta, nec huraili, sedsequali Pectus quod lunuius e-t quam vent r,
linea descendat, virile signura est, et prudenlem indicat. Pectus si cum ventre

prudentiam et constantiam demonstrat- nimietate pilorum tegatur, significat

Nares minores debilo, furibus assiirnan- hominem instabilem, et aninium sine

tur. religione ac pietate. Cum autem solum
Vulius. Omnis vultus cum plenus est, et pectus capillos praefert, animosum de-i-
crassus, ignavum el voluptatibus deditum gnat.
signiQcat : vultus dependens cogitalorem Etumeri tenues, <. t qui in acumine
et subdolum indicat. erecti sunt, in-idio-um indicaut bun.i-

Labia. I.abia tenuia in ore majori si superius nem.

labium aliquantulum ex>uperet super Bracbia quando in tanta prolixitate
inferius, ma_;nanimum indicat et fortem. extenduntur, ut erecto corpore extremi-
 .

COMPl.Nnil THEOLOGICjE VERITATIS \.\\\. II. 81

tas medii digiti appropinquet ad genu, Color <

-
utis uiger versutum indicat. Cotor.

licel mensura quatuor digitorum

forte a Color albus rubeusque tortes animosos-
deficiat, hujusraodi habiles homines e1 que ostendit. Color vehementer albus
fortes dicil cum autem prolixitas h«c
: cum pallore, defectum virtutis signitical

inl femur desinit, vel parum ultra, decla- c\ oimia victoria phlegmatis. Color
ral homines malevolos, el malis alienis ignitus lucenlibus oculis ad insaniam
LUdl nl B. vergit. Color medius inter nigrura el

ug< Manus nimium breves et exiguae, fortes album qui declinal in brunum, si clarus

design nit el BSg i s. I IraassB manus, si est. ostendit virum boni ingenii, el

dieitos breves altra modum habeant, bonorum morum '.

tergiversorem declaranl insidiosum el

furem. lifanus indomitse, id est, intortsB

et tenues, loquacera Bignificanl ot vora-

m.
Ungues albi, plaui, »'t molles, ac CAPUT LIX.
tenues, ac rubentes, el bene perlncidi,

optimum ingenium indicant. Ungues De regulU generalis physiognomise.

inflexi, e1 impudentes indicant et
curvi,
rapaces. Ungues breves nimium, decla-
rant malignum. Generaliter ergo tenendum est, quod
Digiti collecti et globati avarum dicunt, memhra quse in proportione sunt naturali
jti

el malignum. Digiti parvi el tenues stul- quoad figuram, colorem, quantitatem,

lum demonstrant. Digiti vero parvi ct situm, et motum, indicant mentisbonam
invidum indicant ct audacem. habitudinem naturalem. Membra vero
,
ra Latera tenuia, et angusta, timiditatem *qu33 non habent proportionem debitam
indicant. Latera referta carnibus et dura, in Rgura, quantitate, situ, el motu per-
rtendunl hominem indocilem : haec enim versam mentem indicant. Proptcrea
ad ranas secundum Platonem referun- dicohat Plato, quod quaecumquc simi-
tur, litudo animalium aliquorum in homini-

ir«. Pars eruris qrraa sub genu est, qune bus est, tales homines etiam imitantur
vocatur sura, quando plena est, et quasi talium mores.
gravida, intemperatum
it, et imprudentem moiles
minatis assignantur.
:
hominem
sura?
signifi-
elTce-
bi>
Nota insujier, (juod licot j>er signa

oojmoscantur,
Sigoa
membro-
rorum naturalium rnores hommum rum non
non tamen imponunt aeces8 '".
'
i

.
lant, sed

ie,. Pedes crassi et breves valde, infirmum necessitatem, sedostendunl inclinationem iuciiuatio-
. ™ nein natu-
nec semper denuntiant anectus
,

hominem indicant. Pedes nimium pro- naturae :

rae osteu-
tluut
lixi ad hominem dolosum referuntur. bominum, sed frequenter et probabiliter.
"

Pedes pertenues el breves produnt homi- Itcm, propter gigna exteriora, de quibus

n< malignum. Qui longis passibus

iii dictum non statim jirolercndum est
cst,

incedunt, magnanimi csse solent, et ef- judicium quia forte signum est per
:

ficaces. Qui celeriter incedeado se com- accidens, et non pcr naturam et forte :

primil, vultum deducit, atque totum

el victum estpercontrariam consuetudinem,
|?,oria
corpus implicat, significat limidum, et fraeno rationis tenetur. Cnde narrat JI
Hippocra-
parcum e1 versutum. Qui breves passus Aristoteles, quod discipuli Hippocratis ti-*-

hihet, eundoque accelerat, malignusesse detulerunt Philomeni excellenti physio-

dicitur atque imbecillis. gnomo pictam imaginem Hippocratis,

De hac physiognomia hominis, ct. U. Al- lia de Animalibus. Tom. \i hujusce dov£b edi
bertum in commentarii* super libro> Aristote- lionis nostrtn.

TXXIT
 . .

82 h. AI.R. MAG. ORD IMU.D

([iii | • r » n 1 1 1 1 1 1 . i \ || il<- ipso, quod •

i ' wit lellei tuni, ul \ lii-

luxurioiui. Illi^ ftutem indignantibus, e1 bebal foria p im, ul quoillibel

oulpantihui Philomenem, quod de opti- animal brutum, lieri debuil crealura

mo viro laliter jud Lulerunl hoc completionem, 1 1 decon m um\ i

Hippocrati, qui confi i i! Philorae- propter perfi i tionem m

ncm hoc 1 1 cte judi . led (,
\ amore hac duplii i i ignition -
<s»<-t pr.-flita. ut

philoiophia el honeitatii dixil le concu- t |. ii libi ipto uitns

piicentiaa oordii lui i icine, el b cepi et forii ', hoc eit, in d operc
per itudium, quod naturas fuerat denega- iuo.
i iini I i
multip A

Denique sciendum eit, quod ratione, licel separata •

itur.

exteriora non referuntur niii ad eai pa Pi im.i i

otio < -i .
ut per conjunctionem
Bionei, quea naturaliler imunl homini, diiparium naturarum ei tur men
sirni eil ira, concupiscentia, e1 hujai- iperandam illam nnionem, qaie erit inter
nioili : iii m autem ad eai, quae ranl animamel ipiritum increatum. Aliaratio
animse solius, Bicul estmusii a, geometria, eit, ut anima D
et similia. liitx.it iii ijus in.-r ituin, quia ubi inajor
in quibat Sciendum quod in oculii quoque, pugoa, ibi major victoria, el pei conse-

physiogDo- principaliter coniistil omnis perfeclio quena major rorona. Difficultas enim
stat?
"
physiognomiss et si oculorum judicium :
operis, inultuiii valet ad efficaciam me-
confirmat caeterorum membrorum judi- rendi ». Tertia ratio est propter comple-
cium, tunc ratum dicit Axiitotelea i
menlumunivi am enim,6icut dictum I

judicium, ut in leprosis. Si autein con- estj qusedam essetcreatura pure Bpiritua-

trarianlur, tunc prasvalent judicia oculo- lis, quaedam j>ur<- corporaiis, eonvenieni
rum : propter quod oinnes pbvsio<_ nomi r
fuil lieri creaturam mixtam, Bcilicet par-

affirmaverunl oculum esse verum cordis tim spiritualem, *-t partim corporalem.
nuntium. Quarta ratio est, quia sicut corpu> vivum
valet ad fruetum poenitentiae sic

mortem resuscitatum valebit ad conse-

cutionem stolae duplicatae : quia non
solum anima, sed etiam corpus prftmia-
CAPUT LX. bitur dote sua '. Quinta ratio est, quia
homo ex defectibus corj»oris multam ba-
De toto homine. bet materiam humiliationis, juxta id.

Humiliatio tua in medio tui \

Sicut enim anima ex conjunctione ad Aoie
pori
Horninie Postquam expeditum cst de homine ex corpus plura consequitur bona, sic et cou
composi- et
tio. parte mentis ct ex parte corporis, nunc multa contrabit incommoda. Primo, 0)0 c
Job, tra
dicendum est de ipso prout est composi- peccati originalis inquinationem.
Quis poiest facere mwulum de
V
tus ex utroque, ubi spccialiter oslenditur xiv. \ :

Dei potentia : quia naturas tam distantcs immundo conceptum semine ? Secundo,
conjunxit in unam naturam perfectam, peccati pronitatero. Genes. vm, 21 :

scilicet corpoream et incorpoream, qufe Sensus et cogitatio liumani cordis in

maxime distant in praedicamento substan- malum prona sunt ab adolescentia sua.

tia?. Prceterea una sola creatura cum esset Tertio, bene operandi difficult item.
quae babebat intus cognilionem per in- Proverb. xxiv, 30 : Per agrum hominis

' Cf. Apocal. v, I. 3

Cf. Matth. iv, {' : ad Philip. ni, 21.
'-
Cf. Matth. xi, II »Mich, vi, 14,
 COMPI.NMl TilKOUM.lC.E VERITATIS Ult. II. 83

pigri transivi,... rt ecce totum, etc. ciem, nisi quaa delectationis est, vel con-
Quarto, intellectua bebetudinem. Sapient. nutritoruin, ei hujusmodi. Intellectis

eminentibus •-
i\. I
.

"• : Corpus quod corrumpitur ag- theoricis speculari, et «I

gravat animam, Quinto, conlinuam lectari taiibus. Verecundari iu turpi per-

inapugnationem. Ad Galat. v, 17 : Caro petrato. Propter qnod inemendabiles di- Qm ioe
mendabi'
eoncupiscit adversus spiritum, etc. Sexto, cuntur inverecundi, quia in aliquo mu- lei dicun-
tur>
curarum Bollicitudioem. Matth. vi, 2."> : tati suui ;i rationis honore, pecorinam
Dico vobis, ne soiiicitisitis animee vestrse uaturain assumentes. Perfecte esse con-
</itt(/,c\i-. Septimo, passionum multiplici- jugale animal, eo quod legibus ordinalas
tatem. Job, im, I : Homo natus de mu- faciat honestas nuptias. Civile animal
liere, brevi vivens tempore, repleturmul- esse, quia distributiones, et cohabitatio-
tis miseriis. Octavo, gloriffi retardatio- nes, et foedera, et pugnas perfectas habet
n« 111 : gloriam enim percipere non possu- ex urbanitatibus ordinatas. Disciplinae
iii ii— quamdiu in corpore detinemur : esse perc sptibile propter rationis usum.
propter hoc Apostolus cupiebat dissolvi Esse aniinal mansuetum uatura propter
el esse cum Christo '. perfectas gaudendi rationes, quae soli Honio
muusue-
contingunt homini. Esse microcosmum, tum aui-
mal.
itl minorem mundum, eo quod de Homo mi-
est,

omnibus creaturis aliquid habeat homo, crocosmus,

et quare \

videlicet esse cum lapidibus, vegetari

CAPUT LXL cum arboribus, sentire cum animalibus,
intelligerc cuin Angelis. Ex duplici natura Ilomo ex
duplici ua-
De proprietatibus hominis. esse compositum, scilicet corporali et
tura com-
Creaturarum esse dignissimam.
Bpirituali. positus.

Esse animal rationale et mortale.

homo Proprietates hominis sunt istae, discer- Ilumana fragilitas in hoc consistit Humana
estum fragilitas
Mqui< inter honestum, et turpe : unde so- quod in homine est assiduitas deficiendi, in n,uo
consistat 1
ur.
lius hominisest honeslum prosequi, cum impossibilitas standi, facilitas cadendi,
pmnia bruta non nisi utilia et deieclabi- diflicultas resurgendi, vilitiis nascendi,
lia prosequantur. Item, passiones ordi- inccrtitudo moriendi. Defectus humanus
aan ad limilem rationis. Supra niunduni est, quia quidquid habemus, aliunde lia-

p i intelleclum elevari : et ideo quando bemus et imperfecte, insuper et amittere

ijn - p t adhafsionem in terrenis, se possumus. In homine quoque est mo-
mundo inferiorem facit, jam quasi honore riendi necessitas, et hoec est vel illata
humanitatis exutus, proprietatem accipit necessitas, sicut fuit in Adam : vel inna-
bestia?, ita ut dicatur fieri per immundi- ta, sicut est in nobis : vcl assumpta,
ti.uii porcua, periram canis, per rapinam sicut fuit in Christo *.

maii-
i ioci-
quod Plato vocavit
et sic de aliis :

huino foedam animarnm incorporationem quod :

-
quidam inale intelligentes, crediderunt
reno- Platonem dixisse, quod animae exeuntes
101.
de corpore, intrabant bestias, quod fal-
lieltia
no a sum e>t. Amicitiam habet secundum
18 dii-
nitur. omne genua amicitiae : el in hocdiffert
a brutis, ijuae non habent amicitisB spe-

1
Cf. ad Philip. 1, 23. Sapient. vn, i ; Mntih. kiv, 22 ; I ad Corinth.
1
Cf. d' 1 bwnana fragilitato, Proverb. xxiv, iv, 0; ad Hebr. n, 27.
16 : Joh, xiv, 12 ;^Genes. vi, 3 ; Joan. vt, 64 ;
 Ri I» M I', M \(. «»|th l'l: 1 li

i |
i ! irn . ni< iii h & Dndum, qaod
id h' i iiiiilitinliiKin 1« r I iu rn . 'i

posil i
homo < unctii animantibu
atlii i retl uris, qtue omnia sibi <*>

CAP! 1 I.XM \ niiii I i >|ii<i<l volunUti b

ii' -r n m bominum noa solam nibditai
lh primii parentibi < n itni i, led stiam ip h omnipo-
lens, P il. < \i.iv, 19 : VolunkUem ti

mentium te /<>> l Item, \i . |ui

Suiiiina Siiinin.i Ixniil.is VoleM ''"iiiiiiiiiiir.tn- deiiiit.iiitur
'
;nl CUStodiam. IGmii, d.iiiio-
booilai .. .

fecit ratio- bonum siiiiin altis, Fecil creaturara ratio- nes, quidantnrad exercitium bonornm'
IUlll'111 '

Item, nomines bom, qm innt iocii tn-

.
II' I,
ereaturam, nalem, qusB Biimmum i>onum inteliige- , l I 1

st i|nuro v ,
I( t) intelligendo amaret, amando poisi- bulationnm, el erunl socii alio-
deret, possidendo beata easet. Fecit an- nnm. Item, hominei mali, qai bonoi
tem Deus priraum hominem, Formando magis promoven! perseqnendo, qaam
corpus ejus per ministerium Angelorum possentl lerviendo.
de liiiiu terrffl in agro Damasci : <'t in- Corpus tale dedil I)<mjs primo homiiii. o«j*i«

spiravil in faciem ojus spiraculum vit v. quod animae Babjectum esset u\ ssel ob- <
•

ho
hoc est, animara creavit, quam corpori temperani line i<'l>"ili<. etiam
facto univit. Factus est autem homo ad propagabile line I i l > i
* 1 i n •
<.-

imaginera Dei in naturalibus, et ad si- bile sine mortalitate, essel proportion -

militudinem in gratuitis 1
. bile qnantnm ad complexionem aequa*
conve- Dicitur autem homo factus ad imagi- lem, essel qooque eonforme animse at :
nientia ho- _ . . . .

ininis cum ncm htM potius quam Angelus qma : sicut anima erat mnoe tamen po-
convenientiara haltet homo cum Dco in- teral peccare, sir rorpu- impasst-
tus et extra, quod non habet Angelus 3
. bile, ut tamen possel immortalitatem
Intus enim habet convenientiam cum incurrere : el ideo poterat niori, et n<»n

Deo : secundum memoriam, intelligen- moii : polerat habere sufficientiam, et

tiam, et voluntatem, sicut Angelus, sed indigentiam : poteral obtomperare, et

cxtra convenicntiam habct quam non rebellare, et hoc fuit ratione natura? de-
habet Angelus. Nam sicut a patre est fectivae ex nihilo creatae. nee per glo-
filius, sic ab homine homo ejusdem na- riam conlirmaUc. Fuit tamen corpus ita
tunc. Praeterea, sieut Deus praelatus est condilum. ut in eo nulla esset pugna
omni creatuiw simpliciter, sic homo om- rebellionis.nulla pronilas libidinis. nulla
nibus in suo universo. Psal. viu, 8: imminutio vigoris, nulla corruptio mor-
Omiria subjecisti sub pedibus ejus, etc. tis.
s
Item, sicut Deus ubique est ,
sic anima Ha?c autem immoitalitas corpoiis Adae Corr,

ubique est in suo habitu, id est, in cor- principaliter fuit ab anima sicut ab in- injmo
et
pore. non quidem per essentiam, sed fluente : a corporis aequalicompositione, *j,°"

per potentiam. sicut a disponente : a ligno vitae, sicut a

Dignitas Dignitas humana est in hoc, quod vek etante r '
: a re£rimine vero providen-
humaua ia _^ " . .
nominem
. . * .•,.• • % •

quo con- Deus lecit ratione sapientem, dtvina?,

tia? sicut ab intenus conservanle,
vita innocentem, dominio potentem. Pri- et exterius protegente. Factus est itaque
mum notatur in hoc quod homo factus homo absque omni culpa et miseria, nec

1
Cf. Genes. i, 26. * Cf. Matth. xvm, 34 et 35.
5
Cf. Psal. vin, 6 ; ad Hebr. n, 6
Cf. II ad Corinth. l, II.
3
Cf. Act. xvn, 26. 1
Cf. Genes. n, 7.
* Cf. Genes. i. 2*.
 Co.MPK.NDFI THEOLOGICjE VERITATIS IJH. II. 85

ad culpani habuit fomitis incitamentum.

utona Insuper datum est ei quadruplei ad-
hoini-
ui.
jutorium. Primum ad recte volendum,
({ikkI est conacientia. Secundum ad mur-
murandara contra malum, et ad stimu- CAPUT LXIII.
landum ad bonum, quod est syuderesis.
Tertiunt fuit Bcieutia illuiiiinans inteile- Dc prseceptis AcUe datis.
ctum ad cognoscendum Doum suum,
Bicut seipsum, et mundum istum, qui
factus fucrat propter ipsum. Quartum Adam lactum Deua in paradisum iievu for-
. . .. tuatur «Jc-
fuit charitas accendens affectum ad dili- tianslulit, et dormumtis
ibi de costa C osta aJib,
et uare
gendum Deum super omnia, et proxi- llcvain sibi sociam fonnavit. Hanc nou (
l ?

muni suum sicut seipsum. Prima duo fecit de capite, ne viro dominaretur nec :

pertinent ad perfectiouem uaturalium, de pedibus, ne contemneretur : sed de

alia duo ad perfeclionem pertinent gratui- latere, ut amoris vinculum probare-
torum. quorum unum fuit gratise gratis tur.

dats, scilicet sctentia aliud gratias gra- Duplex bonum illis Deus praeparavit, Bona quaj
tum facientis, scilicet charitas.
:

unum ,

temporale, i ri»
alunlaeternum.
n a ^eo Ada?
rri- el Hev.-e
•

ui ho-
t tri-
Accepit liomo triplicem oculum : pri- mum dedit, secundum promisit.
1
ldeo P rffi P ara ta
eraDt.
muin quo videret mundum se-
carnis, : duplex praeceptum prinms homo habuit, Dupiex

cundum rationis, quo videret animum : unum naturae, ad custodiendum bonum tum.
tertium contemplationis, quo videret datum : aliud promeren-
disciplinae, ad
Deum. Kt sic oculo carnis videt liomo dum bonum promissum et hoc non :

qua? extra se sunt, oculo rationis quae poterat promereri melius, quam per pu-
intra se sunt, oculo contcmplationis quae ram obedientiam, quae tunc mcra est,
sunt supra se. quando praeceplum ex se solo obligat, et
ha-
10
Notitiam enim Dei habuit, cujus prae- non ex alia causa et talc dicitur prae- :
noti-
sentiam quodam interiori adspectu ra- ceptum discipliiue, quia per ipsum disci-
rom.
tionis contemplabatur, non tamen ita tur quanta sit virtus obedientiae. Unde et

i icellenter ut in patria, nec ita in aenig- disciplinae praeceptum dicitur : quia vi-
mate, ut modo Res etiam iactas
in via. tare lignum scientiae non suadebat na-
aovit, quia animantibus omnibus nomi- tura, sed disciplina.
na iinposuit 1
. Xotitiam quoquc sui ba- Praeceptum vero naturae duplex fuit :

buit : quia qualis factus erat, scivit, et unum de conservatione individui : ut

quod agere etquod cavere deberet, in- ibi.Genes. u, 16 : Ex omni ligno para-
tellexit. Fuit quoque sine pcenalitatibus, disi comede. Inter quae ligna fuit in me-
quia nec esurivit nec sitivit. Item, frigus dio paradisi specialiter nominatnm lig-

vel aestus, labor aut inlirmitas eum non num vitae, sic dictum ab eiTectu, quia
liraLi-
«latus
laesit. Nec mortem exspectavit, quia vi- corpora primorum parentum debebat
mi ho- vus erat ad gloriam transferendus. Ve- praeceptum
continue vegetare. Aliud fuit

stibusnon eguisset, et nudus verecun- naturae pro conservatione speciei, ut

diam non sensisset 2 Natura in eo quoad . illud : Crescile, et multiplicamini* '.

deformitatem membrorum non errasset, Circa praeceptum disciplinae nota, quod

conceptus Fuisset sine pudore, partus aliquid probibetur, quia malum. Exod.
Bine dolore : molus membrorum subjecti xx, 15 : Non furtum /ocies.Aliquid, quia
fuis-ent voluntati. occasio mali. Mattb. V, 34 : Xon jurare

Oeues. n, 15. (.•iips i, 28.

'Cf. Genes. u, 25.
 -

Ro I). AI.M. MAG. OIU» PR 1 I)

omnino bicuI praelatua mulla prohibere

potest, qus tamen non v| mi expi esea in

ii.i 1
1 . nl.i. Aliquid ad probationem obe-
dienl is, el tale fuil prs< eptum de
W
I

\ ita i \IM I I

!>• •, , imi hom

,u
Invideni . liabolus lelicitali bomi- I

CAIM T I.XIV in spe pentii ipaam nuliei

tamquam fragiliorern aggreditur lentan-
De paradiso. ilam quam eum io reepoosione dubi-
:

tantem eerneret, fortiui inatitit : et tan-

dem vincens eam, virum illa medi
Homo prsdictis fultus anxil i
i
- accepit devicit. Processil erj Primo scili-

locum paradisi terrestris in habitationem qosrendo : Cur prteeepii vobi D

Pnrailisus tranquillam. Fuil autem locus ille, ul ait etc. . Si • nudo, a ado faleum : A'<
terivplris
qu&lia Damascenua , exsultationis nniverss quaquam mortt morietnim'. 1 . pro-
fuerit?
promptuarium, qui terra excelsior miltendo : Eritu ^irut dii, teientei bo-
positus, el temperato ac purissimo aere nuiii et malum*.
circumfulget, plantis semper el (loribus Processu> iste fuil maximae versutis,
ornatusest, bono odore plenus, nullum- quia processit experieodo, impellendo,
que irrationabilium animalium il)i habi- et alliciendo. Experientiam enim accepit
tat. in intcrrogatione, impulit in men
Fons in PraMerea liabelur in Genesi ', quod a assertione, allexit in falsa promissione.
paradiso,
ligDum vi- Domino paradisus plantatur : fonte, qui Allexit autem diabolus mnlierem per
lae,cu?tcnlia
paradi?i. dividitur in quatuor capita, irrigatur: triplex appetibile, sciKcel p»-r scientiam,
ligno \ita\ ac scientis boni et mali deco- quae est appetibilis rationalis : per excel-
ratur : per Cherubim et llammeum gla- lentiam ad modnm Dei, qusest appetibi-
diiiin custoditur*. lis irascibilis : per suavitatem ligni, qus
Looii9 tem« Notandum quod ibi nullae insuper, est appetibilis concupiscibili";.
peratus.
sunt tempestates. Dua? quoque ibi sunt Igitur vir peccavit, quia lignem veti-
hieines, ct duae sstates, et bi> frudilicant tum gustavit : unde et pcenam aecepit,
ibi ab >res. In utroque solstitio babent ut in sudore vultus sui pane suo vi
6
biemem, et in utroque aequinoclio aesta- retur . Mulier autem in duobus peccavit.
tem. Hujus autem ratio est, quia paradi- IVam superbivit, et vetitum comedit :

sus sub circulo aequinoctionali situs est. unde et duplicem maledictionem habuit,
Ttem, semper babet aequinoctium. scilicet, Sub viri potestate tris, et hoc
propter primum. Item, In dolore paries
filios", et hoc propter secundum. Dia-
bolus vero in serpente invidit, mentitus
est, decepit : unde propter primum di-
ctum est ei : Super pectus tuum gradie-

1
Cf. Genes. 11, 5 et 6. 1
Ibideru, t. '.'>.

1
Cf. Genes. m, 24. 8
Cf. Genes. m, 19.
3
Genes. m, 1. "
Genes. in, 10.
* Ibidem, y. 4.
 COMPENDIl THEOLOCIC^ VERITATIS LIB. II. 87

ris. Propter Becundum : Tcrram coine- Adain autem et Heva post peccatum
des. Propter tertiuni : fpsa eonteret caput de paradiso expulsi sunt \ sicut Lucifer
tuum '. de coslo *, et in hac valle miaeriaa babi-
* gra- Si auteni scire volueris quis eoram tantes facti sunt inortales. Nam sicut in
Hllt
sic in inferno
.,
plus peccavit, scilicet vir an inulier : C»lo esl non posse mori,
ir, an notandum quod quuntum ad aliqua
est. esl semper mori. In mundo inedio posse
liert
plus peccavit inulior, et quantum atl ali- vivere, et posse mori.
qua plus vir. Nain mulier plus peccavit Ex his patet, quod primus status lio-

quoad pejoria linis intentionem. Voluit minis fuit innocenlia? : secundus, gratise: Stnlus ho-
. . miois.quot
eniin lieri sicut Deus : sed vir iuteutlebat terlius, culp.-e : quartus, pcemtentiae :
et qui ?

non contrietare tlelicias suas. Item, mu- quintus, glorise. Dum enim inordinate
lier peccavit in plures, quia in se, in erexit se supra se, cecitlit miserabiliter
Deum. et in proxiinum. Itein, damnosius infra se, scilicet a statu innocentisB et

peocavit mulier. quia pluree maledictio- gratis in statum culpae et miseriae.

nearecepit. Vir autem peccavit plus quan- Item, quia factus est inohediens suo
tnm ad originem. quia ex certa scientia. suneriori, iusto Dei judieio factum est inobedieu-
r ., „ . , ,. • tia primi
. . r •

ltem. vir peccavit majori ingratitudine. ut sibi fieret mobediens suum mlerius, hominis
a uauln
Quaeiunt multi cur Deus hominem fe- scilicet caro, maxime circa membra vir- -
?

o pec cerit qui peccare posset, et ad hoc assi- tuti generativa? deservientia.
lit, et
gnantur plurimae rationes. Prima est,

ut ostendatur tlivina potentia, quia solus

invertibilia est, omnia autem creatura
2
vertibilis est . Secunda, ut declaretur
Dei aapientia, quae de rnalo scit eligere
CAPUT LXVI.
bonum : quod non potuit fieri nisi Deus
oreaturam fecisset vertibilem in malum 3
.

Tertia, ut manifestetur Dei clementia, Dc ordine tentationis in nobis.

qua Christus per mortem suam homi-

em perditnm liberavit
;
. Quarta, ut
primis pa- Tentat noa
oatendatur Dei justitia,
reddil bonis prsemia,
qua non solum
sed etiam malis
Ordo
....
tentationis qui fuit in
rentibus, eliam in nobis completur.
.

Nam
serpeDs
ficnt pri-

supplicia s
. Quinta, ut homo non sit pe- sicut serpens ubi suggessit, mulier dele- "entes*"
joris conditionia quam aliae creatura?, ctata est, vir comedil : sic in nobis secun-
qnas omnea Dena sic adminiatrat, ut eas dum Gregorium, diabolus gerit serpentis
propriis moribus agere ainat, unde et oflicium : sensualitas vero, quce in carne
hominem in proprio arbitrio relinquere est, oflicium mulieris : ct ratio tenet lo-
debuit. Sexta eat laus liumana. Laus cum viri per conscnsum. Vel dicas, se-
eiiiin esl viri ]usii,qui potuit transgredi, cundum Augustinum, quotl suggestio
et non est transgressus *. Septima est, serpentis est primus motus ex fomite :

u- universi, quia opposita juxta se comestio vero mulieria, delectatio cogi-

magia elucescunt, ita mali bono
positii tationis, acilicet per inferiorem partem
tommendant ad invicem comparati. Oc- rationis, sed comestio viri esl consensua
tava ratio est. quia boni exercitantur et superioris partis rationis. Per haac enim tg™atio°
"' -
probautur per inalos. r r estioneni,
tria.scilicet su'00 '
delectationem, )em i
,ll i

tur, et per
quoe?
•

5
1
Genos. m, 1 i et \'<. Cf. lialth. xxv, 31 ei seq.
1
Cf. Job.xiv, 4. '
Ecdi.xx, 21. Cf. etiam, Eccli. xxxi. 10.
5 ;
Matlli. i, 21. Cf. Genes. m, 2i.
1 s
Cf. Matth. xivi et xxvn, passim. Cf. Isu. xiv, 12 el seq. ; Apocal. xn, '.'.
 . :

K* I). ALB. M Mi. OIU). 1*1! 1 n

< i
con iii, homo io lentatiom m do- oriuntui pra !••! ratiooem, i

oitur qui i rentalio p< i on< m nupei atiatuc I imem palitui . el ;

inchoalui . iod per delei lationi m pi II. .1 .i mitionem lomoo lur

i

editur, pi i
'"11 en )um autem i onsum- Tent.itioius \ii.i (ju.i- sunt i < imi'-, fr<-

matui quenter surgunl propl lern,

Sunl autem alia Iria, per qua quii in ^••<l interdum unt in

tentalione delinetur, Bcilicel opua pra- t. iii iit ai cibua posl }ejunioni immode-
viiin, consuetudo, et dosperatio. rate appetitoi . i • I
in eonaedeodo n

i. di 3 iendum item eal , <|ti<>'l tentatio esl i .i el modoa noo lenelor.

Irlplei.
'
•! .

Iriplcx.
i ii
l iiin.i est .i
rii
diabolo,
i

vel per mo- I

eotatio aolem moltip im
u h ,
it

iliim suggestionis, vel per modum affli- est prob ttioois, <-t ha Di oo-
ctionis. Sei unda eal a mundo, qui volun- • luiii i|ii<»il Domious teotavit Abraham .

late \ ••! vanitate allicit, vel pei secutione Qoa 'I uii examioatioois, el I ab
rrangit. Terlia esl carnis, quae per ^- • u— homine. Qu&dam pi 1 1 i « » n i
- , el ba «

Bualitatem, ac fomitem ad peccatum im- esl a diabolo, qoi sie primoi ates
pellil : quibua ratio consentiens pecca- ifni,i\ ii Qoaedam
.
tation a, * J • - 1 • •
el baec
tuin perficit '. <'-t a caroi Q 'lam eooseosos,
1 1 el haac
TentaUooiB ]) ua .
sullt tentationis species. Prima ration
'inot? scilicet diaboli, secunda mundi, et aunl I 'iitaliiiiiMii quatoor BOOl ap
extra qos, et non tiabent peccatum. I u- Prima est aspera : hatc aotem lit <i<- la-

de Augustinus : • Tentatio <ui non con- boribus incoosoetia in priocipio i

« sentitur, non esl peccatum, sed mate- sioois. Secooi vaoa, el oritoi
« ria exercendae virtulis. » Tertiua modus Bpiritualibua prosperitatibus, ot eom qoia
tenlandi esl inlra peccatum nos, el esl de \irtiilum soccessibos doriatur. I
-

veniale, cum primus motus est tantum, tia est duhia, ut quando qui- aml
scd mortale, si consensus advenerit. quid certom de aliqua re U lebt.-al

RemeJia Conlra praedictos tentatores dedit nobis unde accidit qood lenlior quisque ad ho-
contru teu- p. ,. .
i« v i .

tntioues.
.

Weus tna remedia, quia contra diabolum num redditur, quando id quod agit 0- 1

habemus spiritus et Angelos bonos, qui num esse dubitatur : et proni<.r fit ad
ad bonum nos stimulant, et contra insul- malum. quando malum esse nescitur.
tus diaboli defendunt *. Item, contra Quarla est fraudulenta, ut quando dia-
mundum habemus exempla Sanctorum, holus in Angelum lucis se iranstigurat,
quo> nec alliriebant mundi blandimenta. suh Bpecie Bcilicet virtutum inducens vi-
nec terrebant supplicia. Item, contra car- rum quando suadendo honesta-
: haec tit

nem habemus bona naturalia, scilicet tem,inducit superbiam vel dissuadendo :

synderesim et vim irascibilem, quae discretum obsequium, inducit nimium

naturaliter nos docent non acquiescere carnis commodum velsuadendo justum :

3
carni, sed spiritui . Habemus etiam gra- judicium, inducit credulitatem : vel sua-
tuita, scilicet charitatem, temperantiam dendo misericordiam, inducit rtmissio-
et hujusmodi, quibus carnis vitia morti- nem et negligentiam vel suadendo lar- :

4
llcamus . gitatem, inducit prodigalitatem, et sic de
Differentia Est autem differentia inter tentationes, aliis. autem periculosissimum
In talihus
tentatio-
nuLQ. qua? sunt a diabolo, et quae sunt a carne. est periculum non videre. Primam ap-
Tentationes enim quae a diabolo sunt, pellat Psalmista timorem nocturnum '
:

'Cf. Uoan. n, 16. 5

Cf. Genes. xin, 1 et 2.
1
Cf. Psal. xc, l i ; 1 Machab. n. 18 et seq. 6
Cf. Cenes. m, 1 et seq.
' Cf. ad Roraan. v, 3 et seq. :
Cf. Psal. xc, o et seq.
Cf. ad Galat. v, 24.
 :

GOMPENDll THEOLOGIC^B VKHITATIS Lllt. II. 8U

or noc-
per noctem enim adversitas designatur. licuisset quando bonum lil
*. Tertius,
Secundam appellat, sagittam volantem cum scandalo aliorum. ad Corinth. vm, I

ta »o-
in die : quia per diem prosperitas desi- 7 : Peccantes in fratres, etc, et loquitur

bolaDB gnatur. Terliam appellat negotium pe- de idolotbytis. Quartus est, quando bo-
*mo-
rambulans in tenebris, et haac propter num tit per ostentationem. Job, xxxi, 27
ii meri- dubium perplezitalis. Quartam vocal et '2>> : si osculatus sum manum meam
.liniia
uiil . da?monium meridianum unde aii : : Non ore meOf quse estiniquitas maxima. Su-
timebis n timore nocturno, <i sagitta, perquod dicit Gregorius: « Manum suam
etc. De lii> quatuor generibus tentatio- « osculatur, qui laudat quod facit: et haec
num Super aspidem, quoad
iilcni ;iit : « est iniquitas maxiina. » Quintus, cuin
primum et basiliscum, quoad Becun-
: impedit obedientiam Buperioris, quia li-

dum et conculcabis leonem, quoad ler-

: cetpropter mandatum prsslati numquam
tiiun et draconem, quoad quartum.
: malum debeat fieri, potest tamen bonum
ta qui Propter preedictas tentationes vel de- aliquando propter obedientiam prseter-
Msibua
Q BUUl ceptiones diaboli non sunt etiam licita mitti.
'•'

ieotla
ienda, hoc quinque casibus. Pri- Remedia autem contra tentationes Re^edia
l

mus
u

est si
el in

diabolus bu idet homini aliquid

... contra tea-
siint, memoria Dominicse passioms, mor- tationes.
. .

esse bonum Eaciendum, quod videtur suis lificatio carnis, utile exercitium, dcclina-
consiliis oonsentire: unde Cbristus ipso tio occasionum, conculcatio principii
suadente noluit facere panem de Lapidi- tentationum. Unde monet ille prudenter,
Itii-, quodtamen opus bonum fuisset '.
quum inquit
Secundus, <i proponalur aliquod opus
contra legem Dei, non est faciendum. Principiis obsta, sero medicina paralur,
I ode Mai lialnei nolebant comedere car- Quum mala per longas invaluere moras \
quas tempore necessitatis comedere

3
1
Cf. Malth. iv, 3 et i. OVIDIUS.
* Cf. II Machab. vn, 1 et seq.
 !MI I). AI.M M \(, OHI) I*H.t;i).

umi; iii.

DE CORRUPTELA PECCATL

CAPIT I. i.API 1 II.

De malo in genere. De peccati diffiniiione.

Aialum tri Malum triplex est, videlicet culpse, Post malum in genere teqnitw dfl ma-
plex.
pcente et damni : quod opponilur triplici lo culpa\ in specie. I)if(initur nlMD |

bono, scilicet honesto, delectabili, et uti- catum multis modis.

li. Nam culpse opponitur honestum, poe- Primo Bic, ab Augustino : « F^eccatum
ikt opponitur delectabile, damno oppo- « est voluntas retinendi v.-l conaeqnendi
nitur utile. « quod juslitia vetat. »
Malum Malum est utile multis modis. Primo, Secundo sic, ab eodem : « Peccalum
quomodo? proptcr suam ordinationem, quia per « est dictum vel factuin v..l concupitum
vililicationem ponitur in loco inferiori in « contra legem Dti. »

universitate rerum, unde bene ordinatur: Tertio sic, ab Ambrosio : « Peccatum

sicut ordinate ponitur diabolus in infcr- « est praevaricatio legis divina?, et coe-
no, et fur in patibulo. modo Secundo « lestium inobcdientia prspceptorum. »

utile est propter suam coactionem. Ama- Quarto sic. ab Augustino : • Peccatum
ritudo cnim conscientia? cogit hominem a « est spretoincommutahili bono, rebus
peccato recedere. Jerem. n, 19: Arguet « mutabilibus adhaerere. »
te malilia tua, et aversio tua increpabit Prima diflinitio datur secundum cau-
te. Item in eodem : Scito et vide, qnia sam efficientem, secunda secundum cau-
mahim el amarum est reliquisse te Do- sam materialem, tertiasecundum causam
minum Deum tuum. Tertio, est utile per formalem, quaiia secundum causam
ipsius mali considerationem. Ex hoc finalem.
enim quod homo malum videt, naturali- In quarta diffinitione nota, quod in

ter proficit : quia sicut homo naturaliter peccato duo sunt, scilicet aversio a crea-
bonum appetit, ita naturaliter horret tore, et conversio quorum
ad creaturam :

malum, et fugit. primum est quasi formale, secundum

quasi materiale. £t in actione non est
peccatum ratione conversionis, si non
sistatur in creatura : sed ratione aversio-
nis, in qua est deformitas et contemptus.
 COMPKNMI THEOLOGl&E VERITATIS LIB. III 91

Quod antem ratione oonversionis nonsit nnlla est res, etlamen ex ea corpua lan-
peccatum principaliter, p.i t<t : quia pot- guet, ita peccatum non est rea aliqua.
Ml fieri venialiter quandoque, ut quando vel substantia aliqua, e\ eo tamen natu-
quis delectatur in creatura plus debito, ra corrumpitur, sed deletur per gratiam.
Bed tamen citra Deum. Quandoque etiam Notandum praeterea, quod peccatum
quis potesl delectari in creatura Bine quandoque transit actu, etremanet rea-
Hinni peccato, ut cum delectatio natura- lu sicut peccatum actuale. Quandoque
:

lia est tantum, Becundum quod visus de- es1 e converso, cum peccatum transit
itur in viridi, et gustua in dulci, el reatu, et remanel actu, sicul patet in
bic de aliis. [uterdum potest etiam quis peccato originali post baptismum. Quan-
delectari meritorie, quando scilicet ad doque transit actu siinnl et reatn, sicut
Deum Unde, Psal. xci, 5: De~
refertur. peocatum actuale post pcenitentiam per-
lcctastime, Domine, in factUra tua, etc. Fectam. Quandoque remanet actu et
Sed tuno sumitur delectatio pro motu, reatu. sicul peccatum originale ante bap-
nou pro passione. tismum.

CAPUT III. CAPUT IV.

Quid sit peeeatum seeundum rem ? Quid sitpeccatum sccundum nomen

calum I
inendum est de peccato, quod non Peccatum habel multa nomina. Voca- Peccatum
I prop- dicitur uia
tria. est Bubslantia vel res aliqna, sed defectus tur enim macula, el hoc quia imaginem cula, rea"
corruptela. Et dicitur peccatum nihil, tu=, pollu"
1
1 animss deformat. Itein, reatus, (juoniam
tio, pieoa'
propter tria. Primo, propter defectum :
ad pcenam seternam obligat. Ilem, pollu- delictum,
culpa,
quia peccatum non est aliqua res natu- tio, et hoc quantum ad contagionem offeDso,
rahs, prsevarica-
s< I coi ruptio boni. Secundo, pro- contractamex terrena delectatione. Item, tio, vitiuirii
pter effectum : quia peccatum annihilat vocatur pama, in quantum respicit pec- peccatum,
Bcelus, ne-
ominem, et deficere facil a vero esse. catum primi liominis. in quo natura no- fas, cri-
ineu.
Tertio, propter d ispectum : quia vilem stra corrupta fuil. Ttein, delictum, se-
facit hominem, et indignum praemio. cundum quod esl recessus a dignitate
ati ar- Circa prsedii ta tamen sciendum est, gratise habitaB. rtem, vocatur culpd,
hal.i-
DJIUJ quud aliud est peccati actus, aliud habi- prout respicit pcenam. Ilem, offcnsa, et
la.
lus, et aliud macula pecccati, sive reatus. boc quia contra Deum est. Ilem, prxva-
^ctus |
e :ati est aliquid : sed quando ricatio, ethoc in quantum mandatum Dei
amplius non lit, esse desinil etiam Bine respuitur. Item, vitium, id csl, defectus
gratia : sed peccati habitus qui relinqui- bonoriiin natuialium. Itcm, peccatum,
tur malis c\ actibus, etiam aliquid est, bonum commu-
prout esl conversio ad
et remanet interdum etiam cessantibus tabile. Item, vocatur seelus propter inju-
actibus, el posl infusam gratiam ac
\
riam Dci magnam. [tem, nefas, prout
cati remissionem. Peccati vero macnla Itcm,
cst illicitum personae perpetranti.
lecundum rem niliil esl . et tami n dcfor- vocatur crimen, prout es1 dignum accjj-
niat aniniain. oon per modum passionis, satione et pcena.
sed privationis : sicul truncatio mcmbri
delormat corpus et maculat. Dicitetiam
Augustinus, quod etiam licul abstinentia
 : J j

I» M.u M \(, ORD PR 1.1»

n atu , id •
• obligatio a<l poNun ;•

ii.uii Sunl adhui olia, qua? |<- 1 1 atum

comitanlur, iit iunt |i«-' ttorum < ir< niii-

t.iii'i.i-, <|u.i- pe< « atuiu u

< \l*i l \ <liiiiiiiiiuiit, *

ii-*- conlinentui I

I )< origine pet cati. <JUI'J, lll.l, jijo-

Quamvis peccatum -it contrarium ij<^i lctio itiain illa per peci ilom depra-
bono, non Lameu habet esse ni>i in bono, \.itur. <|ii,c esl de . boHOrum,
ne< ortum trahit nisi a bono, qnod qui- quandoque io principio, quandoque in
dem bonum esl libenun arbitrinm, ac mediOj qnandoque io fioi bo< pei
volunlas, a qua peccatum est sicut a pri- jnal.iiii intentionem, vel per negligen-
in.i origine, et in qua est sicul in proprio tiain. \< I [kt \ an.iiii gloriam.
Bubjecto. I ii i rii peccatum di< itur majlll alti i

Causa pec Voluntas igitur es1 causa peccati iiiulti> modis, Bcil tusalil ite, ut mi
cati.
causa, diii». non efficiens, Bed defici ns. atum Luciferi : vl generalitate, ut
Voluntas enim secundum quod babet peccatum Adae : vel deformitate, nl |< i
-

respectum ad Buum principium a ijuo catum Jud i

difficultate remiltendi,
est, scilicet ail Deum, non esl nata eli- ut peccatum sam tum in Spiritnm :

cere p\ se, ni<i bonum sed secundnm :

peri< ulositate, ut peecatum ignorantia :

quod habet respectum ad principium \ <

vel inseparabilitate, nt peecatum cupidi-
(juo cst, quod cst nihil, cum ipsa volun- tatis vel pronitate, ut peceatum oarnU
: :

tas sit ex nihilo, tendit ad defectum. vel offenaione, ut peccatum idololatri.i- .

Peccatum, Si ergo volumus scire unde sit malum vel expurgandi difficultate, ut peccatum
uude ?
culpse materialiter, dicemus, quod ex >uperbiae : vel mentis ca-citate, ut pecca-
absentia debiti boni, scilicet speciei, tum irae.

modi, et ordinis. Sed si velimus scire Circa peccati gravitatem nota, quod Pe
grai
unde sit originaliter, dicimus quod a vo- nibil est peccatum in viro perfecto, quod
luntate, sive a libero arbitrio. non sit peccatum in imperft-cto, nisi in
De pro- De progressu autem peccati nota, quod his quae novit. Nam peffectio nun mutat
gressu
peccati. peccatum initiatur in cognitione, proce- genus peccati, sed ejus quantilatem
dit et crescit in dclectatione, perficilur auget.
in consensu.
Peccatuui progressum peccati sciendum,
Circa
intece-
duDt, se- quod quaedam antecedunt ipsum pecca-
quuntur,
circum-
tum, quaedam sequuntur, quaedam cir-
staut. cumstant. Peccatum antecedunt aliqua CAPUT VI.
ex parte aversionis, aliqua ex parte con-
versionis. Ex parte aversionis antecedunt De divisione peccati.
ipsum peccatum ista, contemptus, omis-
sio, ingratitudo, inobedientia, prsevari-
catio. Illa vero quae peccatum anteceduut Divisiopeceatomm multiplex est. p eC c -

ex parte conversionis, sunt baec, cogita- Alia enim est secundum causam eiGcien- [""^J
tio, libido, concupiscentia, delectatio, tem secundum se, ul haec Peceatorum caoi" :

perversa intentio, consensus. Alia sunt ahud est ex lmpotentia, aliud ex igno-
qua? sequuntur peccatum, sicut est ma- rantia, aliud ex malitia.
cula, id est, deformatio imaginis Dei : et Alia sumitur secundum causam effi-
 COMPENDII TIIEOLO(,l<:.E VERITATIS I.IU. |||. 93

ciontem ratione annoxi, secundum quam quantitatem, vel secundum relationem.

sumitur b«c divisio Peccatoram aliud : Secundum quantitatem sumitur haec di-
es1 «'x amore male accendente aliud ez : visio : Peccatoram aliud esl commissi,
timore male humiliante, hoc esl dicere, aliud delicti : quoram primum esl pra-
quod bomo potius vull peccatum com- varicatio prseceptorum negativoram : se-

mitlere, qnam amato carere aul malum : cundum \ ^ero esl prsvaricatio preecepto-
poens quod timet incurrere. rum affirmativorum. Item, pnedictum
ullilli
Sumuntur etiam peccatoram divisio- peccatum est duplex contra duas partes
laatu
eria- ues Becundum causam materialera, circa justitia?, quffi sunt declinare a malo, e!
iii.

quam primo sumitur hsec divisio : Pec- facere bonum.

catorum aliud est cordis, aliud oris, Item, Alia divisio sumitur secundum
aliud operis. qualitatem, sic : Peccatoram quaedam
Item hssc : Peccatorum aliud cogita- ^•iiiit carnalia, quaedam spiritualia : sed
tioiiis, aliud locutionis, aliud operatio- carnalia majoris sunt infamias, spiritualia

nis. majoris sunt culpffi.

ala in
S !Cuudo modo Bumitur sic : Peccato- Secundum quantitatem sumitur haec
u:n.
rum aliud est in Deum, aliud in se- divisio : Peccatorum aliud est mortale,
ipsum.alium in proximum. aliud est veniale quorum primum dici-
:

atrem, In Deum dividitur sie : Aliud in I'a- tur perversio, secundum vero inordina-
u. »pi-
UMUC- trem, aliud in Filium, aliud in Spiritum tio : quoniam peccatum mortale est aver-
im. totalis a bono
sanctum. sio incomrautabili, et
Aliis tribus modis peecatur in Deum, conversio totalis ad bonum commuta-
scilicetmale per infidelitatem de Deo bile.Sed peccatum veniale est amor
sentiendo. Item, blasphemando. Item, voluntatum in creatura, citra Deum ta-

facta Dei indigne tractando. men.

Alio modo peccat quisin Deum, scili- Secundum relationem sumitur haec

cetipsum tentando et hoc tit tripliciter. : divisio : Peccatorum aliud est originale,

Nain quandoque tentat quis Dei poten- aliud actuale.

tiam, ut cum signa petit. Quandoque Ultima divisio est secundum causam
Dei justitiam, ut cum per candens fer- finalem : et hoc dupliciter, quia vel se-
ruin. \»1 per duellum, vel siinilia quis cundum ipsum secundum appetibile, vel
judicium petit. Quandoque Dei miseri- actum hominis appetentis. Secundum
cordiam, ut cum quis Dei bonitatem ipsum appetibile sumitur haec divisio :

examinans committit se stultis periculis. Omne quod esf i/t mtmdo, concupiscenlia
lodum carnis est, et concupiscentia oculorum,
In seipsum peccat quis tripliciter, sci-
usaiu
nlem licet necessaria sibi subtrahendo. Item, et superbia vil/equorum primum est
'
:

superllua Bumendo. Item, ultra vires appetitus voluptatum, secundum appeti-

quippiam aggrediendo. tus divitiarum, tertium appetitus bono-
Item, in proximum peccat quis tripli- rum.
citer, scilicet proximo sua auferendo. Secundum actum hominis appetentis Septem ca-

Item, sua sibi in necessitate non com- dividitur peccatum septem vitia capi-
in P llalia '

niunicando. Item, rnalo exemplo illum talia, scilicet superbiam, invidiam, iram,
ad peccatum trahendo. acediam, avaritiam, gulam, luxuriam.
Sumuntur praeterea divisiones pecca- Nota, quod quinque sunt genera ope- Quinque
torum secundum causam formalem et : am quaedam sunt mala ln 86, ut perum.
hoc tribus modis quandoque naturaliter
: illa quae secundum Buara naturam mala
secundum qualitatem. vel secundum sunt, possunt tamen per aliquara circum-

1
1 Joan. ii, 16.
 1 .

N h \IH. MAG. nlil». I'K 1 h

itanliam 1
1
• 1 1 bona, ul liomii idium. amarum esi reiu/uuse f> D ttn
'

Ql] i*l.l lll ^IHil lii il.i i . i 1 1 ' 1 1 1 1 1 1 -,-•, lll 1 1> utii iiiinn ( -.i indui I
ii,

ipi.r per iinll.iMi cir um ilanliam possunl / -///// /// pro/undum venerii
lieri boua , sii ul e i
odi ne I leutu , forni- atoi " U mnii ibili iii

cari, ••! Ituju modi. Quasdatn sunl bona •

I i I

III '•. Ill i

j
1 . 1 -lllll llOfl.l . •
I qiiuu ludetu loi/ui. Siinili

lamen possunt liepi mala ex ciri um tan- Bubmi jin noo — •- < * t t lapidem in

ti.i, sicul eleemosynam. Quav

esl dare collo, don .ii|h.iiii extra i
|"<>-
il.un Mini bona secundum se, ul quae per jiciatur. tuimani dit, qu
nullam circumstantiam poasunt lieri vit.i, id etl Deo pi ii ai. I I!'
g
iiiiI.i, sicul diligere Deum ex charitate. I
in uii iii uiiiM.

Quaedam smit indifferentia, ul quas nec S quod pecc itum veniale

I nota, •

bona, nec mala sunt, j»o^-.u nt tamen ponit ad mortem, im<.: infei
vel bona vel mala Geri : Bicul est movere mortem -• d obstinatto detinet in m<
:

pedem sine deliberalione, vel quandoque Ad alia p lemplum I !

comedere. bemua de Cain, qui is in agi um - _

ciditfratrem aamn Abel*. !>• boi di-

cit ' rregoriue : P< itum quod ["

« pcenitentiam non dilnilnr, mox >uo

u pondere ad aliud trah.it. » Exemplum
CAWT VII. habes etiam in Ggura. Corv
de arca, inlerceptua eat aquu I I Dina
De effeclu peccati. gressa u1 videret, etc, virginitatem
amisit *. Et Judai ssns, Christum
tradidit'. Et post adulterium David, se-
Mnia quae Multa mala facit homini peccatum, cutum bomicidium fst I
patet,
facit ho-
iDini pec- ante mortem, m morte, et mortem.
post quod peccatnm eal pcena peccati.
cutuin. *
Aiilc
i

mortem
. i
lia?c inala
l v
operatur. Na- Peccatum enim Becundum quod in

turalia vulnerat, ut significalur in illo est culpa, praecedentia \

sati dicitur
qui incidit in iatrones '. Item, intellectus pcenu : et i!a dicitur aliquid siinul culpa
obscuratur in cognitione veri, et affectus et pima sod : raliune actionis dicitur
tepescit in operalione boni. culpa pama : vero ralione passionia,
Gratuitis spolial. Thren. tv, 1 : Dis- quia culpa quod facimus, poena ve- est

persi sunt lapides sanctuavii, etc. Sed ro quod patimur. I. _i!ur omnis eul-
ne aliquod bonum pereat, illa bona ope- pa sit a nobis, non tainen omnis poena
ra quae quis peccando mortilicat, aliis tst a nobis, iniu quaedam est a nubis

salvandis dabuntur, sicut quando corpo- acta. quaedam a Deo inflicta, quaedam a
rali morte quis moritur, fratres et pro- primis parentibus contracta. Et quia
pinqui in bonis ejus succedunt. eum qui facit quod non debet, justurn
Animam maculat. Thren. iv, 8 : Deni- est pati quod debet, ideo omnis pcena
grata super carbores facies eorum.
est est justa, et a divina pruvidenlia ordi-
Ad poenam a?ternam obligat. Genes. n, nata.
17 : Quocumque die comederis ex eo, Quod autem unum peccatumnascatur p e ce«
morle morieris. Conscientiam amaricat. ex alio, sic apparet. Superbia enim quia "
5C

Jerem. m, 19 : Yide quia malum et vult umnes excellere, dolet si aliquis ei Supe>

4
1
Cf. Luc. x, 30. Cf. Genes. xxxvm, 1 et seq
3 5
Cf. Genes. iv, 8. Cf. Matth. xxvi. 47 et seq.
3
Cf. (.enp>. vni, 6 et 7. i
:. II Ftee. xi. 1...
 COMPENDII THKOLOr.iaf: VERITATIS LIB. III. 93

aequetur, et aic ex ea nascitur invidia. graval hominem, quia in morte privatur in morte
Idia. [avidia vero quia de tacili irascitur ei homo solatio visibilium quae dilexit, sci-
homo mul-
ra.
eui invidet, ideo ex ea nascitur ira. Sed licet cibo, potu, amicis. rebua, lumine, u * propur
. peccalum.
ir.i cura qod poteal se vindieare, trista- requie, el proprio corpore, quod num-
•Jia. lur : et ideo ox ea nascitur acedia. A.ce- quain in lali lorina BUScipiet, inio vellet

<li,i vero eon8olationem quserens in exte- non habere, Bicut quando pro dimidia
nlia. rioribua, facit avarum. Avaritia aulein parte corrosum est a vermibua, quia Btu-
quia in Lemporalibua abundat, potest pebit aninia peccatoris, quando corjius
ila. magia exi rcere gulam. Gula vero pro- resumendum videbit.
pter ventris repletionem, de facili spumat Turbabitur peccator in morte, quando
.uria.
iu libidinem, et ita generat luxuriam. videbit concursum dasmonum ad ani-
[tem,Peccatum bona quae liuut, iufru- mam, parentum ad res. Thren. i, 1] :

ilinii
il ope ctuosa reddit, quantum ad meritum, et Omnes persecutores ejus apprehende-
ufruc-
048.
ct quantum ad prsBmium aicut ramus : runt cam inter angustias.
praeciaus ab arborOj non profert fruetum, Postremo videndum est qualiter pec- Post mor-
, . tem.
sed arescit, et babilitatur ad incendium 1
. catum premat hoinmem post mortem.
I)f talibua dicitur, Ueuter. xxvui, 19 : Confusionem hahebit ex malorum ope-
Maledictus erit ingrediens, et maledi- rum denudatione. Propheta llevelabo :

ctus egrediens, scilicet Ecclesiam mate- pudenda tua in facie tua 3 .

rialem ad oramlum : quia talium oratio Kxprobrationem Christi audiet in judi-

non est meriloria imo dicit Augustinus, : cio. Matth. xxv, 42 : Esurivi, et non de-
quod si tales cruce se signant, includunt distis milii, etc.

potiua in ae diabolum, quam excludant, Requie et luce privabitur. Matth. xxu,

quia jam in eis per effectum habitat. 13 : Ligatis manibus et pedibus ejus,
nutex
:ctto.
Ex homine iufernum facit peccatum : millite Unde non valebit ei
eum, etc.

quia iu peccatore est ignis avaritiae, fce- ille cantus « Hequiem aeternam, etc. »
:

tor luxuriae, tenebras ignorantise, vermia Suffragiis Ecclesiae non gaudebit. Isa.
conscientias, silis concupiscentias, da^mo- lxvi, 21 Vermis eorum non morietur,
:

nes per effeetum, et hujusmodi. Vacuum et ignis eorum non, etc.

tandein hominem relinquit. (ienes. I, In infernum proecipitabitur. Exem-

2 : Terra erai inanis el vacua, et meri- plum de lapide molari, quem Angelus
to : quia mundo adhcerentes, sugunt in Apocalypsi, xvin, 21, projecit in ma-
ubera arida, eo quod relinquunt fontem re, dicens : Hoc impelu mittetur Daby-
vitae, et venam aquarum viventium, et lon, scilicet in infernum.
paludibus turbidis se satiant '. A Deo, et electis, et omnibus bonis
Item, fallendo decipit sicut lignum separabitur. Matth. xxv, 41 : Discedile
putritluin de nocte lucens, et sicut esca a me, maledicti, in, etc.

in haoio latens piscem decipit. Stultum A statu pcenitendi cadet. Jerem. vm,
hominem demoustrat, quia peccainl" 20 : Transit messis, fitiita est xstas.
quis sihi onus ad Be deprimendum impo- Omnis spes misericordiae praecidetur.
nit, et ligna super dorsum suum cre- \sa.xxx,iX:Xon invenietur testa... in qua
manda colligit, et illi servit, qui eum portetur igniculus, scilicet charitatis de
pro servitio torquebit. Augustinus : incendio, ut hauriatur parum aquoe de
Nultum est in tali statu vivere, in quo fovea, scilicet divinae misericordiae.
« quis non audet mori. » Sicut itaquc peccatum nocet in pccca-
Sequitur quod peccatum in morle to existunti, ac in peccato morienti, sic

1
Cf. Joan. xv, 5 et 6. 1
Nahum, iu, •"».

' Cf. Jerem. xvn, 6.

 '

D M B M \Ci OBD Pfl l.h

quoque multiplu iter etiam noi i

t pe< i
i« 1
1
iii. i. ii illuminaverit, non
iiiin i|isiiin de erenti, el de illo pceniteo -
itatim i
'I \ idit bora
ii, quia u- 1 i ii iti primas innoi entiae num- primo quasi arb nbulanb
qu im pc mperabit . Si< ul enim oorrupta \il'-' lum " >\ lil tep dum, »i< ul in |"

de c Btei o rirgo non erit, it i lemel vulnei b

peccana numqaam le non pi iu- arbor di , aliquid virtulis

debit. Istud multii oitenditur exemplis, amittit. I fnde dii tum eel bomini |

N.nii poel lanationem vulneri lem- ;

atum : Spituu et tribulot germina-
per manet cicatrix. Jtem, qui lemel bit Ubi l.t dii tuin i
penti Supra
furatur, lemper fur dicitur. Item, domua j/'i iu^ i u ii iii gradu i i

discalceati de caBtero dici poteet. Item, l

letidiura bomini generat. Numer.
SiiMon, quem Dominua a lepra munda- xxi, "•
: Anima no tra nauseat ribo
vit, mundationem semper vocatur
|M)si itto /'' \ tinus : < P aon
Simon leprosus 1 t«in templum quod . I , " iano poena esl panis, qui sano
resdificatum hiit pos! destructionem pri- o raavis. » Idem di

mi, nullo modo fuit simile in pnlchritu- conversna fuit : « Plni valebH malom in-

dine templo priori. « volitum, qnam bonnm insolitnm. »

\i! temporalem pcenam obligat. Unde A'l bene operandom impedit. (

I

non exibit inde, donec reddat novissi- xix, 2t», n\or Lot respiciena retro, versa
inuinquadrantem '. [tera,regnum coelo- esl in sl ituam salis, quo I iteri-

rum non intrabit, donec lignum, fcenum, lem facial terram. (tem, Fn dolon
stipula 8
, i<l est, pcena peccatorum tarn /i/io.s •, scilicet, bonornm operum.
mortalium quam venialium, qnae in prae- ,\'l resistendura tentationibus debili-
senti soluta non est, super ipsum creme- tal. Judicum, xvi, 9 seq . S msoii
tur. post crinium abscissionem amisit v
A quod Bguratum est
gloria retardat, el arbor (assa per securim, cito a vento
in Absalom, qui postquam patri recon- dejicitur.

ciliatus fuit, (ainen mansit duobus anni^. Fervorem ininuit charitatis, sicut ecli-

quod faciem ejus non vidit quia tam-

l
: psis Bolis < I i 1 1 postmodum no^-t terrae,

diu ditTertur quis a gloria quousqne liat eo quod modico tempore sibi virtus
sine omni maciila, sicut erat in baptismo radiorum solis subtrahitur. III Meg.
Tempus amissum et merilum quod sibi i, 1 : Rex David" senuerat, cumque
conquirere potuit, cum praemio num- operietur vestimentis, non ralefiebat. Kt
quam recuperabit. Jerem. vm, 13 : Qui aqua calorem ignis minuit vel exstin-
vendit, ad id quod vendidit, )wn rever- guit.

teiur. Dolorem, et timorem de eaetero sem-

Obscurat oculum cognitionis, et hoc per inlligit. Dolorem quidem, quia
propter trabem, quae intus erat : et pro- certus est de perpetrata culpa : timo-
pter stercora hirundinum, quae ipsum rem autem, quia incertus est de ve-
excaecaverant, ut patet in Tobia 5
. Unde nia. Augustinus semper
: « Pcenitens
Augustinus : « Oculis aegris odiosa est « doleat, et de dolore gaudeat, et non
« lux, sicut noctuis et vespertilionibus. » a semper doluisse se doleat. »
Ad hoc nota de quodam caeco, quem Per peccatum corrumpitur puritas li-

6
1
Matth. xiv!, 6. Cf. Marc. vm, 24.
* Cf. Matth. v, 26 et xyiii, 34. 1
Genes. m. 18.
s
ad Corinth. m, 8 Ibid^m. t.
Cf. 1 12. 1 i.

4
Cf. II Rea. xiv, 24 8
Ihidem. i. 16.
* Gf. Toh. ii. It.
 COMPENDll THEOLOGICjE VERITATIS LIB, III. 97

p«cca- beri arbilrii dupliciter, scilicet in agendo, oilis facta es, nimis iterans vias tuas !
el suscipiendo. Iu agcndo quidom, quia Unde etiam dicitur, quod vulnus itera-
non polest semper facere quod debet, tum tardius sanatur.
vel vitare quod nocet. In Buscipiendo Quartum est, quod Deus lit difficilior
autem, quia graliam stabilem non potesl ad placandum. III Reg. n, 8 ct iii, de
Buscipere in bac vita. Semei qui ad primam petitionem invenit
Item, corrumpitur ratio in hac vita misericordiam, eo tamen pacto, quod
dupliciter, Bcilicet quantum ad discretio- staret in Jerusalem ±rd quando Becun- :

nem judicii inter bonum et malum, et dario peccavit, sine ulla misericordia oc-
quantum ad deliberationem consilii inter cisus est.
expediens el inexpediens. Quintum est, quod diabolus difficilior

Item, corrumpitur affectus dupliciter, est ad expellendum. Luc. Tunc xi, 2ii :

Bcilicet in ordine modo, quia nec

el in assumit septem spiritus secum,nequiores
semper esl ordinatus, nec Bemper mode- se, etingressi habitant ibi. Et fiunt no-

ratus. uissima hominis illius pejora prioribus.

Peccatum multis nocet, scilicet ipsi fa- Sequiturde corruptione speciei, mo- Cormpiio
bui. cienti Peccatum meum contra me
: est di, et ordinis. (Jnde nota, quod bonitas n,,„ii e't

rnper '. Ilis qui sunt in purgatorio, naturalium comparata ad animam quam ^eroecca-
quos non possunt peccatores tam effica- speciosam facit, dicitur species : sed com- lum -

citer juvare, Bicut si essent in gratia. parata ad opus quod modificat, dicitur
l|isi- damnatis, e1 boc per per modum modus : comparata vero ad finem, scili-
i onjunctionis : quanto enim plures sunt cetDeum, ad quem ordinat, dicilur ordo.
in iuferno, tanto major est horror et pce- Alio modo, corruptio speciei est dissi-
na. Fallit enim in inferno regula illa : militudo animae adDeum : nam species
itiuni est miserorum, socios habere animae, similitudo Dei est. Corruptio ve-
poenarum. Salvatis, et hoc per modum ro modi est diminutio intentionis virtua-
subtractionis. N.un ex consortio et socie- lis, sive iofirmalio potentiaB, qua3 ex hoc
tate glorificatorum augetur bonum acci- cst, (juod aniinie non sustentantur cjbo
dentale. Denique ij»sis viatoribus nocct Bpirituali, gustando quani suavis est
tum pro eo qnod aciea eorum contra Dominus. Corruptio autem ordinis est
dasmones minoitur in illo qui peccatum in anima, cum adspectus et aifectus deor-
perpetrat, tum [>ro eo quod alios malo sum cst ad orealuras extra naturalem si-
exemplo corrumpit el scandalizat. tum. Cum enim haBC duo, qua3 sunt qua-
Mulla mila similiter eveniunt homini si caput anima?, sursum sunt ad Deum,
quotl in peccatum a quo per rxe- in naturali situ e1 ordine sunt : alioquin
nitentiam surrexerat, recidivat. bomo i rit quasi eversus.
Primum est, quia homo lit impoten- Aliter, privatio speciei rsl deformitas
tior ad resurgendum. Ad Elebr. vi, i-ti ; sive carentia debita? rectitudinis volun-
fmpossibile est eos qui semel sunt illu- tatis. Rectitudo autem voluntatis est, ut
minati, etc., et prolapsi sunt, rursus non declinet a suis extremis, scilicet a
renovari, etc Deo principio, et a I >
«

- * > [ine, ut videlicet

undum, quod vitium fortiGcatur

S omnia qua3 habel a Deo principio, refe-
ad impugnandum. Augnstinus de se lo- ral eliam ad Deum finem. Cum enim
quens : « Plus, inquit, valel malum quis quod habet, sibi attribuit, aut ponit
« involitum, quam bonum insolitum. » alium finem quam Deum, curvus est.
I' ihwiii est, (jihmI culpa lit difficilior Item, privatio modi est excessus proprias
ad remittendum. Jerem. li, 36 : Quam voluntatis, scilicel cum vull aliquid <li-

PssJ.l, ..

XXXIV T
 98 li \l l; M \<. ttlUt 1*1: 1 I»

\ in.i \ oluntali i
ml i . 1 1 1 1 1 1 1 .
Ii' iii pi Ipi Ipa qoa iii u n '!•-

lio ordinis osl avcrsio voluntal U li Lur iii ba| po m qu

ii con> ersio ip itui am /'///<< .ijij ..

'
'i'
Hi in ri .iliii i 1 1 ealui i ration rctnanel ,
tinum. I nim
Bumrao bono e i
so< undum ti iplicem ha- •
uretur in l> ipti ilpa quantum
lniiiiliin iii, Bcilicet eflicientis, (brmalis, iiii <\ imnationi» a I

ac (inalis ! ol idoo nata erc oj in. ni' i

ij. -.i )mi ii. i ijij.uitum ,i.i lum
...

ii i ,i Deo, el Becundum Deum, el pro- motum • on< upi -

i nm qua
pter Deum : el hoc socundum modum, oportel quamdiu \ i quia
Bpeciem, el ordinom silii insitum. S non exstingu lui c >m upiseentti j

quoniam eadem rationalia creatura de ti.im coinmunem in aliquo ne :

nihilo fo la fuit quantum ad causam quod dico propter beatara Mariam Vi -

materialem, potuil deficero in suis aclio- ginera, in qua fuit exslincta iu

iiilnis, ni scilicel operationes Buae non ptione I iln \> iii.

essenl a Deo, ac per hoc, nec secun- I

i praediclis patet, qaod pei
dum Deum, nec propter Deum : hoc au- rumpil ii.itui.uii. . t
. .
idIi

tem est peccatum ipsius Bpeciei, modi, rupla corrumpit personara. Pfam
et ordinis corruptivum. peccatum primi hominis eoi ropl i

humana natura, sed natura

corrumpit alias personas. iVotandum au-
luiii. quod < orruptio pi reatua
menlis : corraptio vero nalurae est infe-
GAPUT VIII. ctio carnis, prout eal principium ad
nem alteram. Deniquo nullo modo debet
Depeccaio originali secundum rem. imputari Deo infectio anims, eam licel

creando infundat et uniat cum came in-

fecta, quoniam ordinatiaaimum fuit ut

Expedito de peccato in genere, dicen- humana natura ita conderetur. quod

dum est de peccalo in specie : et primo comlita propagaretur et pro \
pu-
de originali, et post de actuali. niretur. I ,'nde >i<ut in conditii - iva-
Licet igilur anima non si t ex traduce, tus osl ordo Bapientue, et in propagatione
tameu originalis culpa ab anima Adaa servatus estordo uatui ic in puni-
transit ad animas posterorum, mediante tione servari debuit ordi» justitiae. Mt ita
carne, per concupiscentiam generata, ita patet, quod non est contra divinam
quod sicut ab anima peccante infecta fuit a-.juitatem, si ad posleros culpa ti

caro Adae, et prona effecta ad libidinem, mitlitur.

ita seminata caro secum trahit infectio- Dicendum iiritur, quod originalis cul-
nem, et vitiat animam. pa3 transfusio vel transmissio non •

i'e catimi Ex quo patet, quod peccatum origi- Deo. nec a natura < ondit a I a \ ilio
ori^inai^
na j e es ^ j n carne [ j n a nima. Iu carne primi hominis perpetrato. Et ho>
et anitua. e st liiaterialiler, et originaliter : et in quod ait Augustinus, quod « peccatum
anima formaliter, tamquam in subjecto. « originale non transmittit ad posteros
Sola enim anima est susceptibilis virlu- « propagatio, sed libido. » Sic enim con-
tis el vitii, et tamen, sicut dictum est, ex ditus est homo, ut spiritus praresset cor-
conjunclione ad corpus corruptivum tra- pori, et corpus subesset spiritui, quam-
hitur ad vitium, sicut quando cadit quis diu scilicet ille obediret suo conditori : et

in lutum, fcedatur et maculalur. Talis contra si spinlus non obediret Deo,

autem infectio animas non tantum est justo Dei judicio corpus inciperet re-
pcena, sed etiam culpa. bellare spiritui. >icut ergo si Adam ste-
 .

COMPEiNDIl IMI.OU M.ir. r VERITATIS III*. III '.i

(
i

tisset, corpus suum obediens ei fuiss t. Secundum enim quod originale pei i- tnode no
uii iiatur.
et talo ;nl posteros transmisissel : sic es tum comparatur ad animam, vocatur
quo Ailam peccavit, el caro ejus facta infirmitas quia reddit animam impo-
3
, iu li i ntilas.

esl ei rebi Uis, oportel quod talem ad tentera ad resistendum moribus. Item,
posteros transmittat, el quod Deus se- fceditas \ quia per ipsum anima fcedatur FuMlitaa.

cundum institutionem primariam ani- et maculatur. Item, pronitas', propter Pronilas.

mam corpori infundat. continuam inclinationem appetitus ad

uodo malum. Item, corruptio
I \ i|iin patel . quod pater es1 causa ', quia ducit ad Corruplio.
pec originalis peccati in filio, sed causam nihilum, id est, ad peccatum. Ilem, vi- Vitium.
- hic intelligas in genere caussB efficientis. tium ", quia c>i diminutio bonorum uatu-
1
Omnes per concupiscentiam generati ralium. Item, languor naturse ,
quia du« LuDguor.
aascimur lilii ira '
: propter quod in- rat in natura corrupta.
currimus multiplicem defectum tam cor- secundum quod comparatur ad
Scd Secunduni.
N
corpus.
poris. quam animse, ad quos subsequitur corpus, vocatur lex carnis eo quod ,
Lex caruis.
pcena mortis, el poena carentiae visionis lege divina carni sit infliclum. Item, lex
divins, et amissienis gloris ccelestis, membrorum '.
quia movel organa ad Lex raeni-
brorum.
non solum in adultis, verum etiam in opera concupiscentiae. Item, tyrannus 10
, Tyranus.
parvulis uon baptizatis, qui pcena mi- proptor dominationem quam habet, quasi
ina inter csteros puniuntur, (|iii so- violentam in ipsa carne concupiscibili.
lain [miiain damni habent sine pcena Item, fomes ", quia sieut cinis fovet Foaies.
sensus. ignem, ita per ipsum fovetur peccatum
Originale peccatum sic lavatur, el cu- in carne sceundum actum nutrilivae et

ratur per baplismum in parente, qnod generativae. Item, stimulus carnis l, ,quia Stimulus
caruis.
nihilominus al> eo qui curalus est, et stimulat earnem ad primos motus, et
lavatus, transmittitur in prolem, sicul vi- animuin ad eonsensum.
demus quod circumcisus general lilium Sed prout comparatur ad actus de-
cum prseputiOj el granum uudum semi- lectabiles, vocatur concupucentia, quae
natuin general granum cum palea ct : sonat vitium in aclu, prout ost in adultis.
est ratio, quia homo generat lilium Itom, concupiscibilitas ,
quae sonat vi- Concupig-
centia.
dod secundum quod creatus in mente, lium in potcntia, prout est in parvulis.
Coacupis-
sn| secundum quod corruptua est in Secundum vero quod comparatur ad cibilitas.

carne imn Fecundura quod

: spiritualis, primum hominem a quo eontrahitur,
led secundum quod carnalis. vocatur peccatum originale, quod est
carentia debitae juslitiae.

CAIM T IX

De peccato originali secundum nomen.

atum Originale peccatum babet multa no-

ioale
mina, et hoc multiplici de causa.

7
1
\ .1 Ephes. ii, :\ : Eramus natura fllii irx. Cf. Osee, v, 13.
1
Cf. ad Roman. ri, 19. I
Cf. ad Roman. rn, 23.
1
i'i. Deuter. zxiv, 9
l Cf. ibidem, rui, 2.
,f,
' Cf. I
>lll. -Jl .
Cf. ibidem, vi, 12.
5
Cf. ad Roman. \ m, ... II
Cf. Jacobi, i, 15.
i
i. ad Galat. r, 24. 12
Cf. II ad Corinth. xu.
 100 i». m .r.. M KG ORD i'i: i

iiiu

|ni. ubi «I olunl

lui ho< : "-

ii' iii in
|

i \ l'l I \ tamcn
1 1 ii moi omodo
i.il

l> primit motibi quia volunlai non babet dominium com-

plelum tuper primof molus, qui mnt
asualil .
i ul

i.iini peccatorum aliud lil actum, qui ex imp lunlati |

aliud contractum, catum ipium pe habet in ei» dominium incompletum,

actuale frequentei a primii molibui ha- ul in illii actibus, qui non per imperium
bet ortum. Unde iciendum, quod in rationii procedunt, el

Blatu innocentiae non raovebatur lensua- talei motui -'-iimi.iIii.iIi> imj

litas, nisi Becundura motum rationii. rat, et ideo sunl Pro-
Ideo itante primo homine in eodem pter hoc dicil Auguitinui, q
Btatu, non poterat in eo eiee peccatum i tum adeo eil voluntarium, qnod i

etiam veniale. i sit voluntarium, non i

<
j i j i . »

Primi motus etsi particulariter et sin- Primi quoque motos ideo sensualitati

gulatim possunl declinari, lamen nulio adscribuntur, quia talinm motuum prin-
modo omnei possunt caveri, quia bic cipium sensualitas esl et lubjectum.
.'
tot sunt peccata, quot sunt etiam pec- Dicendum quoque, quodprimi in<
cati pcenae : et ideo merito dicuntur ve- tundum prsdicta, sunt peccata venia- jj a ,

nialia, quia hoc ipso sunl digna venia. lia triplici ratione. Primo, quia movent

Primus Primus motus sic quod

describitur, ad illi' itum. Se< undo, quia lunt <]

motujqoid
es | m otus sensualitatis secundum impul- dammodo voluntarii, non -

suni fomitis impetuose tendentis adfrui- sed quia, sirut dictum est, non impediun-
tionem creaturae delectabilis. tur a volunl ! etiam propler pra
Piimns Dupliciter primus motus distinguitur, dentem apprehensionem. Tertio, i»i<u»ter
' l '
motus du- .
„
'
•

plkiter quantuni spectat ad praesentem niate- deleclationem annexam. l.mn enim

nI
tur!
Vld[u > scilicel primo primus, qui est na- aniina per delectalionem conjungitur
tuialis, et secundo primus, qui est sen- creaturse, obtenebratur, et pejoratur :

sualitatis. Cum ergo loquimur de primis sicut quando eonjungitur Deo, illutiii-

motibus quod sunt peccata, intelligen- natur, et melioratur.

dum est dc sccundo primis, qui sunt Xota. qi:od lioino pronior est ad ma-
sensualitatis, quia primo primi non sunt lum, quam ad bonum ', et lioc multi>
peccata, cum sint naturales, et extra de eauns. Primo, quia sicut dicitur. Sa- Hotno

genus moris quod patet per hoc, quod

: pient. i\, lo : Corpus quod corrumpilur maU
tales non sequunlur imaginationem, sed aggravat animam, trahens illam ad ma- ^jjj

solummodo naturalium qualitalum actio- lum, et non sic erigens ad bonum. £

nem. Molus autem secundo primi sunt cundo, quia sicut dicit Augustinus :

. peccata, quia sunt actus inordinati in ge- « P!us valet malum involilum, quatn bo-
nere moris : quod patet per hoc quod « ituiti insolitum. * Tertio, quia naura-
tales motus sunt sensualitatis, quae sub- liter facilius est descendere, quam ascen-
jacet in talibus dominio voluntatis. dere unus magis trahit deorsum,
: et

Voluntas autem est prineipium mora- quam decem sursum. Quarto, quia inci-
lium, sicut habeiur in VII Ethicprum. tans ad inalum delectatio prwsens est

1
Cf, Genes. vni, 21,
 :

COxMPENDII THEOLOGICJ3 VERITATIS 1.115. III 101

semper, sed finis virtutum incitans afa consensus in illecebram duplex est, quia
bonum, absens est. Delectabile autem consensus in illecebrara aliquis est su-
apprehensura per sensum vel imagina- bitus, non per praehabitam deliberatio-
tionem, quasi de necessitate movel con- nem, sed ex sola corruptione carnis,
cupiscentiam. Quinto, quia plures cir» quam praecedil appetitus sensualitatis in
cumstantiae requiruntur ad bonum, quam primo motn. Talis autem consensus di-
ad malum. Sexto, quia tendimus ad citur subreptio, et est peccatum veniale.
uostrum principium, scilicel ad nihilum. Alius consensus est in delectatione mo-
Septimo, quia fomes qui movet ad ma- tuum carnis, qui est cum deliberatione
Inin, Bemper intra nos est : gloria vero rationis, el iste esl peccatum mortale, nt
quam quaerimus, extra in>s est. Octavo, dictum est, Si autem ratio consentit
qnia vires animse snn activae ad diligen- iiim deiiberatione, quaa lit per rationes
ilnin temporalia : sed passivse et niate- divinaSj hoc modo quia omne lege Dei
riales ad ea quae sunt gratiae et gloris. prohibitum est vitandum : tunc dicitur
Unde versua peccatuin esse in superiori parte rationis.
Scd si deliberatio lit per rationes hu-
Quidquid habet meriti praeventus gratia donat : manas vel naturales, hoc modo omne in
Nil Deus in oobis prster sua dona coronat, quo transgreditur medium virtutis, est
vitandum, lunc dicitur peccatum esse in
i) per Quia non possunt haberi virtutea per inleriori parte rationis. adhuc pro- Et si

per modum acquisitionis, sed per modum cedit consensus ulterius, quando scilicet
receptionis. I nde malum possumus fa- proponit opus consummare, tunc volun-
eere per nos, sed bonum non possumus tas pro facto reputatur, etiamsi facultas
facere >in>' gratia adjutrice '.
desit ipsum opus. Si vero
perGciendi
oonsequitur consensus et opus inhis quae
divina lege sunl prohibita, peccatum cst
mortale consummatum.
Ex prsedictis collige distinctionem, Deiectatio
CAPUT XI. quia delectatio duplex est, scilicel na- bona^est
In Tel UKlla
turalis, et voluntaria. delectatione '

fir morosa delectatione, et consensu in pure naturali nec esl meritum, nvc de-
peccaium. merituiu. Voluntaria duplex est, quia
alia est in creatore, alia in crealuia.
Delectatio quaa in creatore esl, bona est,
Delectatio carnalis morosa peccatum de qua Psalmisla. Psal. lxxvi, i- : Me-
mortale. Sed nulla dicitur morosa, mor fui h<i, et delectalus sum, etc.
ni>i quando ex consensu rationis esl :
Quae autem in creatura est, duplex est :

unde non intelligitur il»i mora temporis, quaedam enim esl propterDeum, et lurc
sed consensus. bona es! sed liic suinilur delectatio
:

n.luin est ergo, quod delectatio si pro opere rationis, non pro passione,
si>iit circa consensum, veniale peccatum de qua Psalmista, Psal. xci, .'i : Delecla-
sivero procedit ulterius, ita quod sti me, l)<iuiiiic, in factura tua. Quae-
homo vult interius delectatione volu- dain est contra Deum : el haec similiter
ptari, nec tamen vult in opus procedere, duplex est, quia quaedam esl non contra
talis consensus es! inter mortalia compu- Deum, sed praeter Deum, el haec esl
tandus: quod maxime debel intelligiin peccatum veniale quaedam vero esl :

catis carnalibus. Verumtamen ille contra Deum simpliciter, qua frangitur

1
Cf. Osee, xin, 9.
 1

102 I). Al B. HAG. olil). l*l! ! h

Dei pi B< sptum, <-i b i

itum I-, potest fieri i

••
' iiit.1
moi tale. quatuoi raodu I'
"•• i

iivr i
ijuu quidquid Ql i ntiam,
oedili •
li< nii.iiii, < ti "ii-

ii.i cou n ii utiam rrroni

r.ili-., quit i uiii iii pei < ulo du<

< \l'l I \ll scilicel

primum judi itum, quon

/>< peccalo veniali, aven 1 li l"i i

•uir .'iii .iiii. quasi init' i

Quamviu ei go le\ are U d, vel <

catum Peccatum veniale minoris esl culpaB. iiniiii de terra, videatur esse
viniale
quid
'
Nam in parvulis posl baptismum primo indifTerens, lamen quando lit » 1 1 1 r -i

surgunt venialia, postea mortalia. \ i onscientiam, peo il um • -t : qu

niale autem peccatum est, ul ait Augu- nilui bonum incommutabile, <t ita lit

slinus, i|ini(l hominem usque ad reatum aversio i cre itoi

perpetuae mortis non gravat, Bed poenam S cundo, Dmplaeentia. Unde Au-
meretur, et facile indulgetur. Peccatum gustinus :« Nullum peccatum adeo
veniale semper esl a voluntate ad hoc « veniale, quod non li.it mortale dum
movente, vel permittente, vel noo prohi- « placet. •

bente. rertio, e\ dispositiom : quiafrequen-

peccatum Peccatum aliquod est veniale tribus ter per lapsum in venialia, disponitur
veniale est .

tribua ujo- moclis. rrnno modo <'.\ genere : sic ver- homo ad mortalia : <t hoc ^<cundum
bum oliosum cst veniale '. Secundo, iilud Greg i : « Vitasti -
grandia,
e\ eventu, secundum quod per pceni- « vide nc obruaris arena. i Ij hoc ideo
touliam de mortali iit veniale. Tertio, dicit, ijui dv minimis peccatis
ex causa, ut quando fiunt quaedam cx vcnitur a<l m < ut de inodica scin-
inlirmitatc vcl ignorantia, quae licet tilla (juandoquc surgit magnus ignis.

quandoquc tamen dicun-

sint mortalia, Eccli. \i\. I : QuispernU modica f pau-
tur venialia, sive remissibilia ex com- latim deciflet.
parationc ad peccatum quod lit cx ccrla (Juarto, i'X progressu : uuia quando
malitia, quod cst irremissibiie. Et hoc insurgit veniale, si non prohibetur, j. 5-

verum est, nisi aliijuid sit mortale set progredi usque ad mortale : non
ex suo genere, sicut cst fornicari quia : quia ipsum veniale in substantia posc '

tale etiamsi tiat ex inlirmitate, mortale fieri mortale, sed quia cx ipso occa~i<>-
est. nalitcr ticrct progressus ad mortale.
Scicndum. quod peccatum vcnialc Et istud patet in primis motibu-. qui
numquam potest lieri morlalc, vidclicet inter venialia computantur : sed quando
si intelliffatur idcin secundum substan- dclectatio convalescit in tantum quod
tiam, quia prius veniale, mortale tieri conscnsus accedit, jam peccatum est
numquam potest : et hoc ncc quantum mortale.
ad actum, nec quantum ad maculam. peccatum mortale
DilTerentia est inter InUri
catnii
Ratio hujus est, quia nulla rcs potest et venialc, quia peccatum veniale lal
ve
mutare suain speciem. Peccatum autem libido, sivc voluptas in creatura citra
<l

veniale et mortale sunt diversae species Deum : mortale autem est libido, sive
peccati. voluptas in creatura supra Deum, vel
Verumtamcn actus qui ex sc cst de a?que Deo. Rectus autem ordo est, ut

1
Cf. Matlh. xii, 36.
 I mMPKNWI THEOLOGICifl VERITATIS l.lll. III nn
bonuni incommutabile praeferatur bono tisfacit lionio leniter, sed secundum
commutabili, el honestum utili, el vo- loruui purgatorii punietur gravius, Be-
luntas Dci voluntati nostrae, el ratio cundum vero forum inferni punietur
nsualitati quando istc ordo
: e1 per- gravissime pro veniali : quia aBlernali-
vertitur, lunc peccatum committitur, ler, si cum mortali el veniali decesserit.
Utrum aliquis possil esse, vel vivere Exeropium habemus de hoc quia men- :

i iice sine peccato veniali, "111111 cst in hac vil;i sura quaa in uno loco valel sc\
s i 1 1 i

;'*'
praesenti? Dicendum est, quod si loqui- denarios, si ducatur ulterius, valel so-
mur de tota vita hominis qui pervenit lidum uniiiu : el si ducatur adhuc ulte-

jam ad aetatem adultam, de excellenti el rius, valct iluos solidos. INcua laincn
speciali grat*a est, quod talis Bine ye- illata pro veniali in infemo, incompara-
niali peccato sit, simt beatus Augusti- biliter minor est, quam illata pro^mor-
nu8 dicil de beata Virgine. Si autem tali. Unde solel dici, quod pcena illata

toquimur de aliqua particula vitae prae- in inferno pro mortali, est Bicul solidi-
Bse sine pe - vero pro veniali
- ntis, sic potesl aliquis 1 ta<, illata es1 sicul su-
oato veniali. [stud patel per exeroplum, perficies. Illata pro veniali in purgatorio
quia natura potesl singula foramina est sicut linea. Illata pro veniali in

n.t \ boram obstruere ne aqua in-

is ;nl prrosenti est sirut punctum. Unde sicut
tret, sed non potesl simul omnia ob- isla quatuor sunt improportionabilia, ita

Btruere, ul aqua nusquam intret. Undc inter prsedictas pcenas magna cst diffe-

charitas etiam perfecta non facit quod rentia.

peccatum veniale non adveniat, so<l Secundus effectus est, quod peccatum secuadu?.
facil quod non duret, qucmadmodum vcniale animani maculat, el ponitur tale
tminue ignis non facil ut gutta aqua exemplum. Aliquando enim denigratur
silu non apponatur. scd facil tamcn ut aliqua imago depicta, in tantum ul vi-
apposita citius exstinguatur. Perfecta deri non possit. Aliquando vero sic
cniin charitas statim inflammal homi- obscuratur, u1 videri quidem possit, sed
nem, ul de peccato veniali doleat, et non piane discerni et ideo propter ta- :

pceniteat, qnod non facil eharitas im- lem differentiam dicit Gregorius, quod
perfecta : unde in imperfectis aggre- « veniale obscurat, mortale vero obtene-
utur uiiilta venialia, per quae lit ad « hrat. » De macula autem isla dicitur,
prostrationem major dispositio. quod in salvandis omne peccatum ve-
niale deletur in praesenti a gratia llnali,

et hoc quantum ad culpam, ctnpn quan-

tum ad pcenam imo illa soivetur in
:

purgatorio. Delel autem gratia Gnalis

CAPUT XIII. peccatum veniale in ipsa dissolutione
corporis el auim;c cx virtute sure com-
De effeetu pcccati venialis. plexionis ct sui status, quamvis non sil

motus contritionis ad illud directus,

secundum quod intelligitur verburo Au-
Effectus peccati
'
venialis multiplex ' guslini, ipii dicit, quod « in purgatorio
.ti Te-
mol- est. « potesl esse absolutio a poena, el \\<m
mu». Primus, quia ad pcenam obligat : non c a culpa. » lloc ab antiquis dicturo
autem determinate, neque praecise obli- cst, sed nunc coromuniter tenetur, quod
gal .ol pcenam oeternam, vel purgato- peccatum veniale cum hinc deferatur, a
vel praesentis satisfactionis, Bed multis ctiam quantum ad culpam in
Iriam,
aliquam ;nl illarum pcenarum : quoniam purgatorio purgatur quia etiam hoc
quod Dominus dicit de quibusdaro pec-
 I» \l.li M \<. n|:|, l'l: II»

1
1^, quod i
remittcntui , n- que n>

hoc xculo, neque <" futui nil in pOKtei uiii Bbntin >ndi, ii< quoquc n

I M ogoi iu^ quod o \ enialia r< miltentur in < atum i m ilc iii
|
iuii-

i futuro. » Quod ni int< lligntur quanlum iiiui. iu-i

ad pcenam tanl um, lunc expositio '

I
i.ji.

gorii iiull.i esl : quia i liam morlalia

quantum ad pcennm purgantur, qu •-
hi<

BOlul i nun . I .

Xcriiui.
Tertius eiTectus est, quod minuil fer-
vorem charitatis, sicul aqua iu ignem • \l'l I \\ l

projecta, licel ignem non exstinguat, fer-

vorem tamen illius temperat. /Jr rphni \ UtU ' apUalib

Onarius. Quartusquod potentias animse io
est,

bonis operibus lassat, sicul quando po-

nitur pondus super equum, minus erit Peccatorum aclualium rtalium
promptusad ambulandum. iinuiii eat initium, duplex radix, tri-

Quintus. Quintus est, quod retardat a gloria, plex fomentum, septiforme caput. I num
quia homo qui deberel el possel statim initium dicitur superbia, juxta illud :

evolare ad ccelum post mortem, cogitur Initium omn I erbia .

propter venialia ad tempus in purgatorio Duplex vero radix <-t, - timor

exspectare. Numquam
enim ab aliquo male humil ans, 1 1 antor male occ< n-
facies Dei videbitur, donec solval mini- dens. (liniii> autem tu rtum 1.

mum quadrantem venialium peccato- ab amore : nullus enim timel aliquid

rum », scilicel per pcenam. <
tportel perdere, amal illud hal
nisi quia
cnim quemlibet ita mundum esse ante Triplex peccati fbmentum, sunt tria quas
introitum paradisi, sicut fuerat in inno- sunl in mundo, scilicet, eoncupiscentia
contia baptismali. carnis, concupiscentia oculorum, el
4
Sextus. Sextusquod bona gloriae coelestis
est, perlna vila? . Septiforme caput sunt :

diminuit, non quidem illa, quae jam de- Superbia, [nvidia, Ira. Acedia, Avaritia,
bentur, H quae jam habemus ibi per (iula et l.uxur-ia. Iuter q int duo
meritum reposita, sed quae deberentur si spiritualia, quinque vero carnalia.
venialia non fierent, quia in co tempore Sufficientia horum vitiorum si<- pol
possenl aliqua bona fieri quando illa colligi : Voluntas nostra deordinatur, aut
liunt.Propterea post perpetrationem ve- qnia appetit non appetendum, aut quia
nialium oportet nos opera quaedam con- refugit non refugiendum. Si primo mo-
vertere ad solutionem hujusmodi debito- do, aut est interius, el si<: cst vana glo-
rum, pcr quae nobis deberel crescere ria : aut exterius, et sic est avaritia :

cumulus aeterni praemii. aut inferius. et eic esl delectabile. Sed

Septimus. Septimus effeclus est, quod venialia illud delectabile aut est ad - rvatio-
saepe sunt
mortalium peccato-
occasio nem alimentum quod
individui, et >ic e>t
rum, et hoc quatuor modis, sieut hab - appetitur inordinate a yula : aut est ad
supra capitc proximo. ubi dicitur, quod conservationem speciei, et sic est coitus,
actusquiexse venialis est, potest fieri qui appetitur inordinate a luxuria. Si
mortalis qualuor modis. IIoc cst ctiam autem voluntas nostra deordinatur, quia
singulariter advertendum, quod sicut ad refugit quod non est refugiendum, hoc
remissionem peccali mortalis exigitur potest esse tripliciter. Aut enim refugit

1
Matth. xu, 32. Eccli. x, 1...
:
Cf. Matth. v. 26. * Cf. I Joan. ii, 16.
 !•

COMPENDII THEOLOGICjE VERITATIS 1.11«. III. 10

quud dod esl refugiendum secundum

perversum instinctum rationalis, et sic
esl invidia aul secundum instinctum :

perversum irascibilis, el sic esl ira aut :

secundum perversum instinctum codcu- CAPUT XV.

piscibilis, el sic esl acedia.
\\ quod Bunt quatuor appe-
\i\> patet, De superbia.
tibiiia, e1 tres sunl vires Becundum qua-

i-i instinctum esl fuga

1 1 ii et ideo tantum :

sunt septem capitalia peccala. Peccata Nunc dicendum esl <!<• septem vitiis Superbio
omnium
qusedam sunt, quse quandoque Be pu- capitalibus in specie, et primo de su- viiiorum
r 8
blice ostendunt, ut quando directe Bunt: perbia <[u;< i
esl regina omnium viliorum
quandoque vero Bub quadam Bpecie boni el mater.
palliata decipiunt. LJnde superbia quan- Ksl autem superbia, ul ai1 Augusti-
doque dicit, ad hoc volo praeesse, ut nus, perversae celsiludinis appetitus. Un- Superbia
•,
•

ii j •
-i t o omnibus •

uicit, aon aeoenl

i i

ae Bicut idem Augustinus ait

i

-iiii prodesse. Ira Super- iovidei. :

illata mala tolerari, ne consuescanl in- bia omnibus invidet, scilicel superiori-
lerri. Invidia dicit, aliis bona oon cupio, l)us, quia eis non aequatur : inferioribus,
ae iu successibus eleventur. Acedia dicit, quia eis sequari timet : paribus, quia eis
ad hoc iu laboribus mihi parco, oe le- aequatur.
meritate indiscretionis arguar. Avaritia Superbia dicitur initium omnis peccati Superbia

dicit, ad hoc sunt multa congreganda, triplici ratione. Primo, propter causam, turinitium
ne propter inopiam committatur furtum quae invenitur in omni peccato : quia in omn 'f. !?
e<:"

vel rapina. Gula dicit, ad hoc est corpus omni peccato invenitur contemptus Der, i" onmi

cibis et potibus delicatioribus nutrien- qui ost quaedam causa peccati. Iste au- e*t cou-
9
duiii, ut sit fortius ad Deo serviendum. tem contemptus est aversio a creatore, Dei?
Luxuria dicit, ad lempiis debet quisque quce in omni peccato est, ubi praeponi-
ad libitnm vivere, ut possil postea forti- tur bonum commulabile bono incommu-
ter pcenitere. tabili : quia sicut sinc cbaritate ali;c vir-
aptem Septem comparantur septem be-
vitia tutes nibil sunt, ita sine supcrbia alia
iraniur sl ''-- Superbia comparatur leoni invi- : vitia nihil. Abstrahe superbiam, e1 ha-
dia cani : ira lupo : acedia asino : avari- bebis gratiam : quia Deus superbis re-
'u-tia hericio : gula urso : luxuria porco. sistit, humilibus autem dat gratiam '.

Alio modo comparantur septem infir- Convexum enim quantum hujusmodi in

mitatibus. Superbia comparatnr infla- non est receptivum, sed concavum. Se-
tioni : invidia leprae : ira phrenesi : ace- cundo, quia primum peccatum fuit boc :

dia lethargise : avaritia hydropisi : gula enim genere peccavit diabolus in ccelo.
epilepsise : Inxuria lebri. Isa. xiv, 13 et li Sedebo in lateribus :

Septem vitia Christi passione curan- Aquilonis :similis <t<> Altissimo, El pri-
tur. Capitis inclinatio in cruce cural su- mus bomo in paradiso, Genes. m, 'i :

perbiam : oratio pro inimicis iram : Eritis sicut dii, s<-i<'nl<'s bonum et m</-
apertio lateris invidiam : portatio crucis lum. Tertio, quia <'\ ea nascuntur alia
sdiam : traditio spiritus Patri, corpo- vitia secundum prius et posterius, hoc
ris <ruci, matris discipulo, vestium cru- est, mediate el immediate, sicul habe-
citlxoribus, haec curanl avaritiam : lla- tur Bupra, capite de effectu vitiorum.
Ilatio luxuriam : potatio fcdlis gulam. Est autem inter Buperbiam et vanam Differeniia
» rrr r . i l
• ult, r'
Ba"
gloriam dinerentia, quia licet utrooique
i

perbiam
et vanam
gloriam.
'
lacob. i\ .
<i.
 1

100 h. ALB M \Q ORO PB BD

it appi litu propri -
lli ntiie, lami d i nnd i

superbu sibi apparol m igi ntus, scd

vanigloriu appi til in ore ali n um pi r I
•

,„,
laudem ap] oxtra. quod non h il 1 1

Diversa pea ota dicuntur radii < 1 ,|

,,U vm u
initia ive i tusae aliorum pe< •
itorum, primam < indam m injuriatur
sed diversi respeclibu Superbia enim homo D< in i
primam ponit
dicitur initium omnis peccati propter -<•
homo lol boni : -<<l in
tres < au i
uperiua enarral is. Libido i
I.. poi m. In
etiam dicitur causa omnis peccati, lertia \ injoriatnr homi D
sniii Augustinus
ait : el li<" propter in proximo : iu quart n injuri.iiur

delectationero crealurse quse inordinate homo !><•<* iu eo <|u<i<l non babet.

trahil animam el avertil a Bummo Gradui inperb nndum Bernar- fl

bono. Esl iiuiii libido improba volu- dum Bunt duodecim, qui sunl : ct
ptas, qua mov^tur anima rationalis silas, mentii I*
••
pts laetil

radfx ma '"' ' l(H

'I'""' delectetur in creatura. Cu- jactantia, gingularitas, arrogautia, j

lorum. piditas etiaro dicitur radix oronium ma- Bumptio, peccatorum defena
loruni : (jiiain quidam appetentes, erra- confessio, rebeliio, libertai di

verunl a (ide, sicut dicil Apostolus '

: consuetudo. Numerus istorum i-

el hoc propter eamdem rationem sicut pitur : Homo per superbiam ''ir

libido. Est eniro cupidas ex amore inor- Deo, <'t bomini. Deo, cui debet esse in-bou
dinato ail creaturam. Luxuria etiam se- ferior : homioi, cui debel esse pai 8

cunduro Gassianum dicitur radix omnis primi gradus determinantur Becundum

peccati : quia carnales delectationes no- injuriam quae lit homini, cui deh
his sunl naturales : ad naturalia autem par, qualuor alii secundum injuriam,
prompli sunius, el difficulter resistimus. qua lit homini superiori, ut praelal

rise
.

Inanis ^lo-
,

liiife.
...
Inanis
dum Gregorium. Pnma
..... erloriae

mobedientia,
septero sunt
est
lilice secun- Duo
tuin
ultimi determinantur proprie qn
ad
.

injuriam quae
iii
Deo immediate
dientia. quia vaniglorius in nullo vult videri in- lit : boc ideo dicimus, quia el supi
ferior quod : fieret, si faceret manda- gradus in Deum redundant, sed m -

2. CoDten- tum. Secunda est contentio, quia vult diante proximo. Gradus aut<m voean-
vincere cum clamore, et per hoc appa- tur. a minori progressus ad rna-
quia fit

3. Jactan- rere. Tertia est jactantia, qua quis enu- jus. Primus enim malus est secundus :

lia "
merat bona sua, ut laudabilis appareat. pejor, et sic scandendo invenitur, quod
4. Hypo- Quarta cst hypocrisis, quae quaerit in ex- ultimus est pessimus. Unde injuria quas
5. PerUDa- terioribus apparere. Quinta est pertina- esl respectu paris, est minor. Illa vero
cia<
cia, quae factuni suum vel dictum ma- quae est respectu superioris, est major :

6. Discor- lum defendit, ne errare videatur. Sexta sed illa quae est respectu D<i, est maxi-
est discordia, quae contra omne dictum ma. Propter quod isti trradus taliter or-
sustinet vel assumit contrarium propter dinantur.
7. Prcc- vanam gloriam. Septima est novitatum Superbia multa mala facit. Primo id
sumptio.
p raesum ptio3 qua quis nova vel dicit, quod Dei est. usurpat. sciiicet gloriam.
vel invenit, ut laudetur. I-a. xlii, 8 Gloriam meam alt?ri non :

Species su- Quatuor sunt species superbiae quas dabo, etc. In bonis enim operibus qu£e
quatuor. assignat XXXII Mo-
Gregorius in libro facimus, dao sunt, scilicet honor et uti-
ralium. Prima est, cum bomo a seipso litas. Sed primum Dominus sibi reser-
aestimat babere bonum quod habet. Se- vat. aliud nobis tribuit. Unde debemus

1
Cf. Iad Timoth. vi, 10.
 COMPENDII THEOLOGICiE VERITATIS Ul?. III 107

Deo suam partem relinquere, si nostra

parte nolunius Bpoliari.
Secundo, perfectos viroa impuguat.
SnperBia est enim quasi lurris Babel,
quaa usque ad coelos, id est, usque ad CAPUT XVI.
vints coelestes debebal pertingere. Su-
perbia etiam bonis operibus insidiatur, Dc invidia.
ut pereant. Unde Buperbia inexpugnabi-
lis est, sicut castrum in alto monte si-
tum. Envidia cst, ut ail Augustinus, odium loviJin,
quid ?
Tertio, gratia Dei bominem denudat. felicitatis aliense. Seeundum Joannem
Jacobi, Deus superbis resistit,
iv, *> : Damascenum : Invidia est tristitia de
etc, II Reg. i,2l Montes Gelboe,nec ; alienis bonis. Dicitur autem invidia a
ros, necpluvia veniant super vos. Unde nou videndo, quia non potest videre
secundum naturam convexum non est hona aliorum. Unde displicentia boni, Invidia,
unde ?
ptivum, sed concavum. quae est invidia, potest notari per visio-
Quarto, bominem Deo privat. Ilugo nem interiorem et exteriorem : sicut
de sancto Yictore : « Superbia aufert vult Seneca dicens : « Quidquid mente
inihi Deum, invidia proximum, ira fugimus, ingestum oculis vix videmus. »

« meipsum. » Invidia hahet quinque secundum filias lovidiee

Superbia Deo »
2
st odibilis. Kccli. xxv, Gregorium. Prima est odium, quod est BliflB
i[uiuque.
''<
el »-, tria sunt quae Deus
odit velle malum alicui, et nolle bonum. Se-

pauperetn superbum, etc. Deum impu- cunda est exaltatio in adversis proximi.
gnat, quia vexillum inimici sui, id cst, Tertia est afflictio in prosperis proximi.
diaboli, ponit in castro suo, et deponit Quarta est susurratio, quae est detractio
vexillum Cbristi, scilicet crucem, quam tatens. Quinta est detractio, haec autem
semper bomo debet portare, juxta il- lit in aperto, quia intendit melior appa-
lud Si quis vult venire posl me, etc. '.
: rere illo cui detrahit.
Diabolo hominem assimilat. Ipse enim Invidia multa mala facit. De lumine Quot mala
iuvidi.i fa -

cst rvx super universos /ilios superbise 2

.
facit tcnebras, de vidente caecum, quia ciat ?

1 Dominus ait de charitate

nde sicul :
proximi hona viderc non potost. Unde
/;/ hoc cognoscent omnes quia discipuli iu\idus comparatur noctuae et vesperti-
mei rstis, si dilectionem habueritis ad lioni. Augustinus : « ^Bgris oculis
invicem , ita potest diabolus dicere de « odiosa est lux, quse puris esl ainahi-
superltia : In hoc cognoscent, etc. « lis. » De vita moritur. Gregorius :

Spperbia hominem stullum demon- u Panis vitam fortium roborat, parvulo-

Btrat, (juia ancillam ornat, et dominam « runi necat. » rndc invidus comparatur
iiuilam relinquit. Item, quia magna pro febricitanti, cui etiam boni cibi sunt con-
modico vendit, id est, pro laude hu- trarii. Deo contrarialur, quia tam bonus ltiviilus
Deo Deo
mana. Item, (juia credit se posse cum est Deus, ut ait Augustinus, ut etiam de contrana-
Buperbia illuc attingere, ubi diabolus malis honum elicial : sed e contra tam tur in m ul-
tie.
jam existena non poluit cum superbia mali sunl isti, ut de bonis maluin eli-
remanere. Hominem dejicit, quia scan- ciant. Itcm, divina bonitas oinnia sua
dentes in altum de Eacili cadunt : et qui communicat : isti vero non. Ilciu, Deo
B€ elevant sub ostio humili, facile caput placet bonum homiuis, ac malum dis-
I edunt. jilicet : isti autem c contra bonum gra-

1
MriUli. wi. 24. 1
Joan xiii. .V>.

' J"l>, xi.i, 2.'>.

 IMS I). \l i: M Ui. <»l!h. |»H I l'

i Hsb el n.iiui.r vn|

.< i iiini. I nil< lirul i 'l < niii \\<« di undam ncm
malum in
""""" >»">"'" mundi quam deord iuincn ntum
»idoj. Mini immundo, I '
i
ui bonin mal i i
-
ad Di miii. < i
quantun nutn.
operantur in honum \ ita \n\ idii bona Vull < miii lam,
» ooperantur malum. nde lalen au-
in I
quam non <l l
1

iiiin <mi\ ei lunl in cuprum, gemmai

<
in vel .i jud ib I)

liiiiiin, granum in paleam, vinum in I li iiiii Bllti iii '

aquam, mel in Fel, diem in noctem, _'.iu- injiiii iiii inimico \<
' x

dium in mcerorem, rosam in paliurum, ctionera quia ex in

iif
balsamum in tsterquilinium, electuarium In.i. Primum i iii niTe< lu. ) r

in enenum. Tales maledicil Isaias

\ i
cundun im in <il<

qui dicitis bonum maium, etc. Slultum .

Tertium est actio contra injuriantem.
efficit. Nimis errat, qui idcirco sil.i \ull Primum tenelur quie Btatim remil
iiiniiii oculura erui, ul aliis etiam unua etiamsi m n rogel ui . Secundum ten<

eruatur : sic facit invidus et diabolus, qui remittere veniam i erai iter pelenti, i<l
per hoc quod aliis invidet, sibi maf parato emendare secuodum facul-
nocet.Auctorem suura torquendo laedit. tatem suam. Tertium non lenetur re-
Seneca « Utinam invidi in omnibue ci-
: mittere.
vitatibus oculos el aures haberent, utde 5i vero volueris scire, utrum illi eui
omnium profectibus torquerentur » ! facl i est iiijur.a, debeat amicitiam quas-
iuvidus Proximum fraudulenter decipit. Dnde rere sciendum quod duplex eat debi-
compara- ... • ,
:

tur muitis. uividus comparatur cani, qm .

blanditur
,

tuiu. Primnm est i

in facie, et mordet a tergo. [lem, Judae, non eat salns S indum esl pi

qui osculo Ghristum tradidit *. Item, nis. Quantum ad primum debitnm non
homini perfido, qui laedit hominem, qui tenetur qnis reconciliationem qua
eum numquam molestavit. sive amicitiam : sed de undo-• < di< it

Chrysostomns, qu< <l debet quai

conciliationemtj ut duplicera < oronam
consequatur : unam. quia injuriam
sus est : aliam, quia prim - it.

CAPUT XVII. Dominus autem ponit trea gradns Trei p

dus lr
circa reatum irse, cum dicit : Omnis qui
De ira. irascitur fratri suo, reus erit judicio.
Qui autem dixerit fratri suo : Itaca. Ira
liter
reus erit conciUo. Qui autem dixerii :
Dl#0 1
im, ouid? ^ ra es t, ut ait Augustinus, ulciscendi Fatue, reus erit gehemue ignis \ De. his
libido : secundum Cassiodorum
et : dicendum est, quod ubi crevit gradus
Jra est motus auimi concitalus ad poe- culpa?, crevit et ordo pcenae. Tnde recte
nam. lloec est diflinitio irae per vitium. ira sine voce, punienda est judicio : ira
non perzelum, de qua est hic agendum. cum voce, conoilio : ira cum sermone
Ira dupiex Ira igitur duplex habet esse, scilicet contumeliae, gehenna? iuni mancipatur.
esse.
esse naturse, et esse moris. Prout ergo Secundum A.ugustinum enim, in primo
deordinat ab optimo, habet esse morale, est ira tantum, in secundo ira et vo\. in
quod vitium nou est pecca-
est. quia ira tertio ira est et sermo, et certa expr. -

tum ratione purae passionis, imo pcena : irrisionis. Dicit autem Gregorius. quod

1
Ad Titum. 1, 15.
4
Cf. Matth. \xv
s
Cf. ad Roman. viu, 28.
"
Matth. v. 22.
3
l?a. v. 20.
 i
OMPENDIl rHEOLOGICiE VERITATIS I 115. III. 10!)

judicium es1 causae discussio, consiliuni scilicet vindictam. Propheta: Mea est

sententiae difiinitio, gehenna ignis sen- ultio, et ego retribuam in tempore '.

tentiae exsecutio. Talis se facil judicem, et Deum vuit esse

Hotaudum, quod roddere malum pro tortorem, sicut c I i
<

- i t Augustinus. Dicit
malu, esl fragilitalis, sicul fecit Joab enim malusin orationibussuis Domine, :

occide malum inimicum meum. Respon-

1
quando interfecit Abner , scilicel inter-
fectorem fralris sui Asael. Sed reddere det ei Dominus Quem vestrum ? Ambo:

in.iliiin pro bonOj est perversitatis, sicut esiis mali. Imo lalis vull esse actor et

fecit Judas tradendo Chrislum *. Reddere judex in eadem causa. Sed stultum se
liuiiuiii pro bono, esl sBquilatis, sicul demonstrat, qui per cor suum immittit
fecil Assuerus quaudo Mardochaeum ho- gladium, ut laedat tunicam inimici sui.
uoravit*. Reddere bonum pro malo, esl I si sapienter faceret, prius se de
perfectionis, sicut fecit beatus Stephanus seipso vindicare deberet, iram scilicet

quaodo pro inimicis suis oravit *.

per zelum adversus iram suam propter
s irac Piliae irse Becundum Gregorium sunt vitium assumendo : sed e conversoli-
ex.
sex. Prima esl rixa haec est audax vo- : mam purgationis convertit in rubiginem
luntas vindicandi injuriam factam, per depravationis. Adversitates enim qmu
r
R£ - Secunda est lumormentis: ha3C esl ipsum deberent a peccato purgare, per
voluntas viadicaadi causa fugiens adver- impatientiam magis inquinant, et fornax
santem, ae cum eo colloquium habea- probationis mutat ei aurum iu cuprum,
tur, propter aestimal
*
is inimicitias. Ter- elQagellum
W grano taeil paleam. llnde
ex W
tllltt. * *
li i r>t coQtumelia, quae est voluntas se duram sententiam talis iu judicio exspe-
vindicans per exprobrationem maloi um. ctabit. Cuin enim Dominus improperatu-
Innor. Quarla est clamor, quae esl voluntas se rus sit quibusdam : Nudus fui, ct non
vindicans in exaltando vocem per vitu- cooperuistis me*, quiil dicturus esl illis,

perium exprobratum et ad aliorum au- qui Qon solum audos qoq vestiuut, sed
lodi- rea perveniens. Quinta est indignatio, vestitos spoliant ? Bellum mundi, carnis,
alio.
quae esl voluntas se vindicansper si- et diaboli contra se iastaurant, sed sa-
gnum molestiae exterius declaratum. pientes sedant minores guerras propter
sl blaspliemia, quae esl voluntas majores, quaa imminent. Malam faciunt
se vindicans per opprobrium Deo, v.el commutationem, quia auferendo pallium
s tnctis illatum. bonae faina?, dant tunicam innocentiae.
I".\ ii.i veniunl multa mala. Uosnitium Remedia irae sunt : Silentii observa- ir» reme-
I v<
Spiritus saocli turbat. Gregorius : « Dum tio. ProVerb. xxvi, 211 : C/mi defecerint
« ira animum pulsat, Spiritui Bancto ligna, exstinguetur i/jt/is : quia sicut ex.

« hospitium suuin lurbat. Nam Bicut in collisione duoruni corporum elieitur

« pace faclus est locus Dei, eic iu dis- ignis, ita ex amaris verbis aliquorum ira
<• cordia loi u> diaboli. » Tales sant in- concitatur. Proverb. xv, I : Responsio
cendiarii domus l)'i Unde Psalmisl i. mollis frangit iram, sermo durus susci~
Psal. i.wui, (S : Incenderunt igni san- tat furorem. Ibidem, xxvi, 17 : Sicutqui
ctuarium tuum in tm-<i polluerunt :
apprehendit auribus canem, ete. Domi-
tabemaculum nominis t//i. Unde isti nicae passionis consideratio. Gregorius :

suiit similes draconi, qui emiltit ex « Si passio Domini ad memoriam revo-

ignem. Quod Dei esl sibi usurpat, « cetur, nihil adeo durum est, quod qoq

I l; . :ii, 27. '>

Deuter. .wmi. 3ii. Cf. Eccli. xxviu, l : ad
. Matth. xxvi, 48 <
19. Romau. m, 19 ; ad Hebi . \, 30.
jther, vi. L0 el II. Matth. \w. i:i. Cf. ad Ephes. vi, ll.

A--t. vi
 i

110 l). \l.i; M \«, <>i:h PF 1 h

ju mimiter loleretoi n llo< figura- i im «niiiii triatili i I

•

iiiin est, Numer, wi. 9, uhi 1

1 pi< icnlef dimoVnt
sorpentem BBneum sanab intui . Item, iii' n one pro nfirmi*

I
• i .1-tii 1 1 tolerantiu? anira idversio, l nde t.ih- . \ 1
1 op< i i ardoil ri«. Q ' * "m
consideratio prsmii minuii virn flagelli. i iii' "i qui i t in ura odium 3

enim i lunt <•

qaibui i-i i
onfirmatio cbaritatis, iti i

ii. pdia,
Quinta est torpor i irca praecepta, id •

qucedara insensibilitas, propter quara

CAPIT XVIII. homo potesl ii'iii induci td itio-

nem mandatoi am Dei. Sexta esl

/)r urrdia. ti<> mentia circ i illii ta II i antem •

gatio qnandoque est particularis,

t ini hal.ct materiam, e nil om-
nibufl vitiis : quandoqui
Acedia, \redia ost dc virtutuni laudabili oxer- incerta, et I
'
proprie
ijuid?
ntit)
.

utnusquo nominis
. . .
-ii-
languida deje- acedia?. Qui enim est absorptui tristitia,

ctio. Item, acedia esl difHdentia de pro- non habena in se nnde delectetur, •

priis viribus, ol de raandato Dei implen- gatur ad omnia, qnssrens delectationem.

do ardua tristitia. I.x accedia eveniunt multa rnala.
fi •«
Nomina Duo nomina sunt hiijus vitii, scilicet Prasceptum Domini uegligit
]U ° n
'
tristitia et acedia. Horum autem nomi- iii, 19 : In tudore vultut tui, ete, Male-
nuin hsec ost ratio, quia in isto peccato dictionem Dei incnrrit. Exemplom de
ost aversio a spirituali hono quod aesti- Gcu, cui Dominus malodixit. quia folia
maturgrave, sicut est jejunare, et hu- tanlum hahuit'. Discrepat a cseteris

jusmodi et rationo hujus dicitur tristi-

: creaturis. Ezemplora enira est in corpo-
iia. Est otiani ibi conversio ad croatu- ribus inanimali-, sicut in sole et luna,
rain, scilicet ad quiotom, qua? a?stimatur qui quotidio sorgont el perBciont cur-
levis, et ratione hujus dicitur acedia. sum suum. riem, patet in corporibos
Patet ergo e.\ his, quod hoc vitium animatis, sicol ^unt arl t herbss :

prout vocatur tristitia. opponitur laeti- quae hiome nudae .-int, tamen
licet in
tias spirituali, quo? cst in oxercitio spiri- virlutem servant, et in tompore suo rod-
luali. Sed prout vocalur acedia, opponi- eunt ad consuota. Idem ostenditur in
tur fortitudini, qua? consistit in aggre- sensibilibus. Proverb. vi, ti : Vade ad
diendis arduis, et sustinendis adversis. formicam, o piger. Pretiosum torapus
Acedia denominatur ab acedine, quia pordit. quo nihil pretiosius est,quia hre-
por oam anima tsedium habet de omni vi hora posset quis obtinere veniam. gra-
spirituali difficili. tiam, et tdoriam. Et tamen, ut ait P>er-
AceditE fi- secundum Gregorium hahet
Acodia nardus nihil vilius repotator, quia di-

i.^MaMia. sex hhas. Prima vocatur malitia, quae cunt homines otiosi : Yenite, et /ruamur
secundum Augustinum, est voluntas bonis, etc. lucrum negligit ". Spirituale :

machinandi malum alicui. Cum enim quia qui non mercatnr in nundinis,
quis injuriatur alii, tunc irascitur, et p ^tea non liabebit. Proverh. xx, \ :

2. Despe- postoa trislalur. Secunda est despera- Propter frigus piger arare noluii, men-
ratio. r .

tio : quia diffidenlia merilorum mater dicabit ergo aestate, et non dabitur illi.

est diffidentiae prsemiorum, ex qua ite- Incitamenta vitiorum colligit. Proverb.

1
Cf. Malth. x\i. 10 et seq. * Sapient. n, 6 et seq
 COMPENDll Hll.ol.oiilCK VERITATIS LIB. III III

wiv. 30 et .il : Per agrvm hominis pi- c>t pes intellectus, e1 non pes atTectus,
ijri transivi,... ct ecce totum repleverant cum tamen si1 afTectibus ambulandum.
urlicx, et operuerani superficiem ejus
spinte. Nota, quod aqua corrumpitur
quiete, et rerrum contrahit rubiginem :

et porcus mactandus permittilur in

quiete pinguescere. Locum diabolo pr®- CAPUT \l\
par.it. quia homo otiosus e»t quasi pul-
vinar diaboli, et in ollam tepidam liben- l)c avaritia.
icr rnuscae insident, quse Ferventem fu-
giuni Tentationibus patet. Unde legitur
in Co.lationibus patrum, quod inona- Avaritia, ut immodera-
;iit Tullius, esl Awitia,
qi
chum operantem d&mon unas pulsat, tus amor habendi. Item, secundum Ber- " "
oliosum vero innumeri. Est enim homo nardum, « Avaritia esl quarumlibel re-
ediosus quasi urbs absquc murorum ruin insatiabilis et inhonesta cupido. o

ambitu, et quasi signum positum ad sa- Secundum Apostolum,.ad Ephes, v, ">

:

ittam. Kfores pervertit, quia vult nic- Avaritia, est idolorum servitus, quia ho- Avarna ex-

t i . et 11« »ii Beminare, bicuI catus qui li- intt

...
avarus cxhihct creaturae
111
quotl dchet
lnltel
turae
crea-
<|u.)<i
• !•.,• i«i crealori
benter pisces comedit, sed eos non creatori, scihcei hdeni,
i
spem, et dilectio- convenit.

!odo."
libenler capit. Seneca : « Incertum est nem, enim avari exhibenl pecuniae.
haec
« tjui) loco, quomodo mors te excipiat :
In hoc crgo specialiter reprehenduntur
« ct ideo tu illain in tnnni loco ot tem- isli, quia rei vilissimae amorem suum
« pore exspecta. » Furem fodientem pa- exhihcnt, scilicel pecuniae, quae <\c terra
rietem non repellit, quia mors fur est, et tollitur, tjuam naiura inlimain ortlioavit.
quotidie lollit unum ass srem, id est, Dicilur iu Ecclesiastico, x, !t, quod
unum diem. .Miitth. xxiv, 13 : Si sciret avaro nihil est sceleslius, el hoc proptcr
paterfamilias qua hora fur venturus quatuor
^ causas. Primo, quia
*
fere omnia V a rus
seelestissi-
. .

tet, Receptaculum sordium se f;i-

etc. scelera per avaritiam perpetrantur, ut mus prop-
i
it. Bernardus « Omnium tentationum : Furta, perjuria, homicidia, et hujusmodi. t UO r.
senl " i est otium. » Ijisum enim esl t»c- Secundo, quia est contra legem naturae.
easi<> luxuriae. II Regum, xi. I : Factum Matth. vn, 12 : Qusecumque vultis ut
t autem, vertente anno, eo tempore quo /</<i</)/t rnbis homines, etc. Tertio, quia
solt-nt reges <i<l b<"! la procedere. Item, est contra legem scriptam. Luc. vi, 36 :

isio est augarum. Act. xvn, 21 : Estote misericordes, sicut et Pater ve-
Athenienses </</ nihil <//'<<<</ vacabant, sler, etc. Quarto, quia est contra legem
etc. Iti-in, occasio curiositatis. I ad Ti- universalem, qus est in omnibus rebus,
nntili. v, 13: Discunt circuire domos. quae compelluntur se dare : avarus eniin
Stullitiam ostendit, quia tonitrua au- quasi captivas detinet res, ne se com-
diens uon surgit. Tonuit aulem Christus municare |>"-sint.

in cruce et in praedicatione : t< >n;il>i t Utrum autem cuiquam liceat thcsau- An licea t
1
thc?auro8
iii iu die judicii '. Item, stultus est congererer INotandum, quod est the- ou^erere?
qui immunditias de oculo non ejicit. saurizare ex affectu avaritiae absque in-
Matth. vn, ."»
: Hypocrita, ejice primum tentione necessitatis propriae, vel alie-
trabemde oc/tlo tw>. Ad ccelestia venire n;c : et hoc uiodo thesaurizare omnibus
: tjuiii vi\ ad locum quis veniet, est prohibitum. A!io modo est thesauri-

Igligit qui uiiuin pedem hodie movet, e1 jtosl / ire i\ providentia : et hoc vel ex consi-
annuni alium. Sic et ilii quorum motus deratione necessitatis., et sic conceditur

1
Cf. Joan. xii, f).
 I 12 I) \l l: \l \<. l)HI>. I'lt 1 I»

pai onl ibu u laribui ub nc< • itatem Unde maMiam

(lliorum • «I < > andoi um, \ ol liliai uin i on- n in.in • <li il \l

i ii Qtiendfl i uni , non autem ditanda- III' !

rum ', 'I ervalo modo, vol tttatu p r- Inquii ' I I

\lin modo • bI thesaui izai e ex lei \ iebanl in luto

considei ntione publicaE utilitatis, icilii i
i l I
emplum di i
qui fuit
regni defendendi, \ <•! • ultui Dei am- •
hirundinum '.

pliandi, essum el sic con< esl regibui •

t. I nde «1 1 \ il

thesaurizare, perionii aulem Ecclesiasli- lur ipinii

ris proprie numquam Ihesaurizare licet, Insatiabilii eit. I Inde i ompi
nic pecuniam lenere intentione an- co pertuso, el infi rno, qoi numqnam di-
di. Ambrosius :
« Aurum habel Eccle- cit : >ufli. ii .
El ui. ii i. eni omnia Du-
« sia, 11« 1 1 1 ui servet, sed ul eroget. » iniua influunt, Uunen non redund el

amor pe- Ia prsdiclis palet, quod duplex pot< ^i l.t hydropico, qni quanto plui bibit, tan-
CU
p\ex.
,,s> '' i,,llnl ' !*-*»* ii i^i- Bive temporalium, ln pius sitiL

Bcilicel respectu necessarii, vel respectu I' ili.c avai iti.i- sunt leptem lecundum
Buperflui. Contra primum prohibel Do- 1
1 Prima -i obdur .iiiii. • I
tt

ininus praefocanleni soliicitudinem. Con- quae tit omittendo eleemosynam. Istam li-
t •

lia secundum prohibet thesaurizatio- liam vocal Isidorus inhumanilaiem. - -

nem. cunda esl violenli i, ha*c lit nocendo alicui
Mala qua j x a \ ari ia l sequuntur innlta niala. paiam per iacta malt : quam v< l-nlo-
ex avnntiu '

Boquuntur. Primo, quia a Deo maledicilur. Au- rui rapacitati I ast inquietudo, 3.

gustinus : « Maledictus dispensator ava- h.cr est appi titu> lucri. Quaii i est perju-
<( Dominus. »
rus, cujus Largus est rium, quod saepe incidit in emptionem et

Semper eget. Hieronymus o Avaro :

venditionem. Quinta esfl fallacia, qua? lit

« tain deest quod habet, quam quod per verba decipientis in occulto. Sexta
« non habet. Stultus mercator est, esl fraus, haec est deceptio perfecta : et
« qui regnum coelorum, imo fpsum lioc in pra sentia illius qm decipitur. S -
•

« Christum vendit pro paucis denariis :

ptima est proditio, quae est idem qu <1

« ct propter hoc saepe pejor esl avarus dcceptio, quaa lit in absentia decepti.
« hoino, quam ipse Judas, qui vendidit
« Christum triginta denariis*: iste autem
« interdum pro uno denario. »
Corpus eviscerat : quia diviliae acqui-
runtur cum labore, possidentur cum ti- • \ITT XX.
more, amittuntur eum dolore. Unde ipsi

laborant, et alii in Iabores eorum sa pe i

b<> rjula.
:i

intrant , scilicet furcs, raptores, vel

latrones, vel certe filii mali. Isti simi-
Gula, ut Augustinus. imn. -
les sunt aranea? quae faciendo telam ait <-st I

pro capienda musca, seipsam evisce- rata cibi aviditas. Item, Gula est vorax
rat. edacitas natuxse tinibus non contenta.
^lentem suffocat. Auirustinus : « Nau- Quinque modis peccatur cirea gulam.
« iragium fugis, et plumbum amplecte- ul dicit Gregorius. Primo. cum quis ho-
-

Cf. II ad Corinth. xu, 14.

s
Cf. Matth. xm, -22.

6
2
Cf. Matth. xxvi, 15. Cf. Proverb. xxx, 10.
3 '
Cf. Joan. iv 38. Cf. Eccle. i, 7.
* Cf. Tob. n, li.
 :

i
OMPENDII THEOLOGICiE VEKITAIIS LIB. III 113

ram comedendi praevenit : et boc fit per quendo parcimonia oppouitur comessa-
iinpalientiam exspectandi tempus debi- lioni, el ebrietati sobrietas.
tuin. Secundo, cum quis quaerit cibaria Gula nocel multipliciter. De paradiso Qula nocet
multiplici-
exemplum m Adam
i . i
x
pretiosa el delicata, de quibua Ovidius : ejicil hominem : .
l( ,.

Spiritualia bona perdit exemplum in :

Est virtus plaeitis abstinuisse cibis. I - iii, qui pro <il><> v< ndidil primogenilu-
laiu '. Diabolo domum praaparat. Matth.
S d contra hoc Fecit dives ille, »|ui viu, 30 . Si ejicis nos hinc, mitte nos in
epulabaiur quotidie splendide '. Tertio, gregem porcorum. Servum contra domi-
quando quis mensuram excedit, scilicet num aniinat. Proverb. \.\i\, 21 Qui :

nimis come lendo. Sciendum tamen, quia delieale nutriiservum suum, sentiet eum
quod uni nocivum est, alteri est reme- contumacem. Luxuriam inducit exem- :

dium, sic el quod uni est medium et men- pluni de Lot Iloinicidia perficil exem-
'. :

ira debita, hoc alteri est excessus. Unde jiluin de Joanne Baptista, qui in convivio
non consistil mensnra in cibi quantitate, periit
J
mOrtem naturae. Eccli.
. Inducit
- il in comedentis qualitate. Verumta- wwii, 3'i Propter crapulam multiobie-
:

in 'ii quidam jejunium suum recompen- iiuit. (lenes. n, 17 /// quocumque dic :

Bunl postmodum nimietate superflua cumederis ex eo, movle morieris. Inducit

I hoc quid aliud e:-t, quam dare <luos mortem culpae. ad Timoth. iv, H» 1 : 17-
obolo^ pro uno dcnario ? Quarto, quando dua quse in deliciis est, vivensmortua est.
nimis ardenter ac IVs!i\<> quis comedit, Inducit mortem gehenaaB. Luc. xvi, 22,
non enim usus ciborum, sed com upiscen- dives epulo sepultus est i>/ infemo.
lia iu vitio est. Quinto, quando quis ci- Bemedia gulae sunl quatuor. Primum GoiaBreme-
baria su;i nimis Btudiose prseparat. nde I
esl spirilualium ciborum Frequens sump- tuor.
Bernardus : » Non sapores, sed Fames tio. .M.itth. iv, 4 : Non in solo pane vivil
« excilel appetitum. lu omnibus ltis su- homo, etc. Secunduin est fulurje carnis
« menda sunt non qua? voluptas, sed nostrae consideratio. Hieronymus : « Fa-
quae requiril necessitas. » « cilr contemnit omnia, qui se semper
Contingil etiam peccatum esse circa « cogitat moriturum. » Tertium esl aeter-
dirainutionem cibi, sicut circa superflui- nae coenae meditatio. Luc. xiv, 1<> : ffomo
latem. quidam feeit ccenam macjnam. Quaitum
Filiae gulae sunt quinque secundum est lamis Cliristi el suorum pensatio.
Gregorium. Prima est scurrilitas, quia Thren. iu, 19 : Recordare paupertatis...
_ i i movet ad verba scurrilia. Secunda, mese, absynthii, ct fctlis.
multiloquium, scilicct detraclio, vitupe-
ria, et alia verba inania. Terlia, inepta
lae-tilia. id est, lascivia carnis, sivi gcslus
rporis inordinatus, lasciviam mentis
1UQ '
demonstrans. Quarta, immunditia, quae CAPUT XXI.
solel provenire ex gula, ut est vomilus,
i
eructationes firtidae.ac luxuria. Quinta, De luxuria.
esthebetudo mentis, idest, subversio ia-
tionis.

Gula duo complectitur, scilicet comes- ex immundis desideriis ve-

Luxuria est Loxurla,
CI "
sationem et ebrietatem : et proprie lo- niens lubrica mentis et carnisprostitutio.

1
Luc. xm, 19. ;
Cf. Geues. xix, 32 et 3eq
•
:i - iii, 6 et s< q. Marc. vi, -J

3
Cf. fiene». xxv, 33.

xm v

L
 :

114 I) ai.h. m \<. OBD PRjBD

It.in, Luxurifl -i libidinosaB volupl iti» po tponitur, veniale. lmpei tt qai
appetitus :
i t intolligan liii oppelitum, qui
esl <\ i ii en u i tlionii quia i ilii appe- qaod lit

litufl esl peccatum morlale : el dicitur quinque moilix |

pccculum mortale, quando ratio non <"- lib per rm l.l. n<l

hibel hujusmodi appetitum cum po indo, cum fit < >dum:

s.i. ii-iini. cum tempore
lii prohibito : quar-
""'"'' Prima
DilTerenticE luxurise sunt octo. lo,quando fit in loco prohibito : quinl
luxu .
'
'

octo. i

cum boiuI
lorntcatio, quae est soluti i. quando oc< editur ad munerem pra*gn.m-

entU,. Secunda esl meretricium, quod fit dupli- lem, et vi mi.hu partui, v I qi
M '""
- citer, scilicet, per vairam libidinem cum kluxu men^truo.
Inciuui. '

diversis peccando, vel cum publice vena- Kiliae luxuria sunl indum
;t
-
Adulte- \\ concumbendo. Tertia est adulterium, Gregorium. Prima
i iii ii.

4. Siu- quo conjugalis Lhorus vitiatur. Quarta quia secundum Augustinum, in i

'"" "' l

est stuprum, quo virginalia integritas luxurisa tota ratio absorbetur. S

5. Sacrile corrumpitur. Quinta est sacrilegium quo esl inconsideratio, mi el in-

continentia Deo dicata laeditur, ut in cle- ferni. Tei tesl inconstantia, et ad

ricis et religiosis, Bacris ordinibus subli- tndum desiderandumque num
matis, et in liis qui emiserunt votum nunc Ulud. Quarta, amorsui, « licetq
s.ioceetua. continenlias. Sexta est incestus, quo vin- aliquis desideral longam \ nt

culum consanguinitatis, vel affinitatia expleal voluptatem suam. Quinta, pr -

naturauL ve ' compaternitatis corrumpitur. Septi- cipitatio, qua quia praecipitanter currit

ma es1 peccatum contra naturam sive ad peccandum, expi nenfl §e pericnlo

sodomia, quo naturalis usus pervertitur. morlis propter luxnriam faciendam S
Notandura autem, quod aliud est contra ta, odium l)< i. quia Deua abstrahil se ab

naturam speciei, aliud contra naturam eis. et punit eoa qni sequuntur carnis
generis. Primo modo omne peccatum delicias, ad quas inclinat luxuri S< ili-

mortale est contra naturam speciei, quia ma, affectus pra - saruli, Bcili

in rationali creatura remurmural synde- appetitus honorum, divitiarum, sanital -

resis contra omne peccatum. Sed secun- fortitudinis, el hnjusmodi : per qua? lu-
do modo peccatum sodomiae est conlra xuriosus finem suum ci nsequitur. Octa-
naturam generis, quia non solum in ho- va est desperatio futuri s?ecjli, quae
mine, sed etiam in brutis diversi sexus in diffidentia gloria?, vel veniae con>equen-
coitu conveniunt. Unde si alio modo fit, da?, et haec estfiliaJuxuria? consurnui;.' .

B.Lii.idino-
f>U3 COitUS ......
coujugaiis. libidinosus
conlra naluram generis
..
coitus
. ...
est.
,.
conjugalts, qui mulli-
Octava esl Luxuria nocet multipliciter. Deo
contumehosa, quia templum ejus
. . ...
mqui-
esl \jm
nor»l
ljp
,

pliciter accipitur. nat. Da?nionibusp!acita. Job, xl, lii : Be-

Coitus enim conjugalis alius licitus est, hemot suh ambra dormit, in loeis, etc.

alius fragilis, alius impetuosus. Licitus Subjecto proprio noeiva. I ad Corinth. vi,

tripliciter quando causa prolis fit, vel

: ut 18 : Qui fornieaiur, in corpus, etc. Pro-
ad ampliandum cullum Dei, vel causa ximum scandalizat. Osee, v. 1 : Facti
reddendi debitum, vel causa vitanda? for- estis speculatio, et rete expansum super,
nicationis non in se, sed in conjuge. Pri- etc. Animam propriam damnat. II Ileg.

mus est pietalis : secundus justitia? : ter- xn. 10 : Xon recedet gladius de domo
tius cautela?. In his nullum dicitur tua. hoc dictum fuit ad David propter
peccatum esse. Fragilis est quando fit peceatum Bethsabee. Yilissimo domino
causa delectationis, et tunc distinguitur se subjicit, scilicet carni et sensualitati.
quia si amor illius delectationis pra?po- Genes. ui. 17 : Quia audisti vocem uxoris
nitur Deo, mortale peccatum est : sivero tuse.... maledicta. etc. Mentem infatuat.
 COMPENDll THEOLOGIGiC VERITATIS LIB. fTI. 113

Osee, iv. II : Fornicatio et vinum aufe- Circaprimam dicendumest, quod qua- Lam qme-

runt cor. druplici fine laus appetilur. Priuio, ad drniihri-

''''•'." "' "
vitandum malum infamia?, sicul Samuil
1

Remedia luxuriaesunt baec: occasiones ' I

Fncere Jub \\\i. I . Pepiqi faedus cum se laudavit Secundo, propl ir aliquam
'. virm», v.-i

oculis meis, ut ne cogitarem, etc. Eccli. utilitatem spiritualem, utest glona Dei,

xui, I : Qui tetigeritpicem, inquinabitur vel aedificatio proximi, sicut Paulus se

tih ea. Eccli. xxvi, 10 Qui tenet iliam, : commendavit '. Tertio, propter lucrum
quasi qui apprehendit scorpionem. Mor- avaritiae, sicul PhariseBi, qui devorant
tis extrema cogitare. Eccli. vu, Mr-
i<> : domos viduarum, Longas orationes simu-
morarenovissima tua,et in xternumnon lantes >. Quarto, propfer aliquem actum
peccabis. D se non praesumere quia : venialis peccati, sicut quandoquis lauda-
eecidil David sanctissimus, Saloraon sa- ri vult, eo quod veniaiiter in laude dele-

pienlissimus, Samson forlissimus. Fre- ctetur. Primum est prudentiae secundum

:

quenter se occupare. Hieronymua : est charitatis : tertium est peccatum mor-

Semper aliquid boni Facito, ut te dia- tale : et idem intelligendum cst quando-
i bolus inveniat occupatum. » Tentationi cumque laus poniturfinis alicujus operis.
in principio resistere. Genes. m, IS : Ipsa Quartum ost veniale.
conteret caput tuum. Carnem domare. Sequitur secunda causa quare vana
Marci, ix, 28 : Hoc genus daempniiin mil- gloria sit peccatum mortale, scilicet ra-

lo potest exire, nisi in oratione et jeju- tione operis, per quod laus quseritur. Hoc
nio. autem potest lieri tripliciter, quia laus
quandoque quoeritur per opera illicita,
quandoque per opera ex se indifferentia,
quandoque per opora virtutum. Si primo
C \Pl'T XXII. modo, sic tale est peccalum, quale et il-
lud illicitum, scilicet mortale, aut venia-
Quomodo superbia sit mortale, le. Si secundo niodo, sic est peccatum
vel veniale ? veniale, ul habere divitias, vel vestes
cum abusu talium in laudem.
jircli »sas,

Verumtamen si talia sunt de se ordinata,

Omnia qnamvis semper sunt
prsedicta ut sint occasio peccati mortalis, eecun-
peccata, non tamen semper sunt morta- dum quod mulier eum ornatu meritricio
l'n Unde videndum cst quando unum- praeparat se ad animas capiendas, vel si

quodque mortale sit, el quando veniale. factum illud esl illicitum ex prohibitione
Vana igitur gloria es suo genere est superioris, ut torneamenta, et hujusmodi,
nial , quia genus operis sumitur cx cum excederet praeceptum Ecclesiae, sic
objecto. Vanum autem secundum se non suut peccata mortalia. Si tertio modo, id

objectum peccati morlalis, sed venia- ost,si laus quaeratur per opera virtutum,
lis. Unde quum vana l.uis ^it hu jus pec- hoc esl dupliciter, vel quia appetitus lau-
:tum, palel quod nbn Bemper dis adjungitur operi virtutis tamquam in-
est peccalura mortale. cidens, sicut conlin^it in cantu vel in pra?-

o- Erit lamen vana gloria mortalis dupli- dicatione quandoquc, et tunc esl veniale.
iter, scilicet ratione linis, propter quem Vel laus estfinis principaliter prsestitutus
laus Opus namque talo est,
appetitur. operi virtutis et operanli, ita quod il»i
quale est propter quod appditur. Iteni,
i-l conslituit linoni ulliinum, et sic est mor-
rationo operis in quo laus quaeritur. tale : quia tuno inhaerel <i ut fini ullimo.

Cf. II Reg. xii. i

*
Cf. Matth. uni, 14.

"" "
I'
 ii<; h. Al.lt \l \«. OHI) PI1 II'.

Nota quod iii ijui '

loriari

de bonii Bpii itu dibu . quam dclampo-

ralibus : quia minui habenl molivum,
eo quod minui appareanl extra, quam
temporalia. « \IM I WIV
Quomodc '

' l

CAPl l XXIII.
Ir.l • r- !r»

Quomodo invidia
veniale
rit

?
mortale, vel tale, quia secundura
animus concitatui ad posuam provocanti
Isidorura, v
inferendam. Talii autem motui conti
riatur charitati, quse non irrilatur, d<

Invidla Invidia ex buo genere esl peccatum itat nialiiiii .

peccatum . . .... Ira igitur vel dicit iram zeli, qua; est
moriaie, mortale, quia, cum invidia Becundum
Reroigiura sit dolor de alieno bono, con- detestatio \ iii
:

, et ba c n im,
irariauir'
charitaii. trariatur directe charitati, quae non semu- sed est perfectionis. Potest etiam quii

latitr, sed congaudet veritati*. Charitati siln [ior hunc nio.diim irasci, licut dicit

vero aih.il ost contrarium, nisi peccatum Glossa Buperillud Psalmi iv, .'*»
: fra

mortale. Tamen illud quod ex genere est )/tini. ot noliti Quid est, inquit,

mortale, potest esse veniale, vel prout in homo pcBniten<», nisi ii bi ? Vel
primo motu consistit, vel extra suam ra- dicit remissionem affectus circa proxi-

tionem trahitur. mum, per quam homo non dolet de

Doior de Dolor autem de alieuo bono est qua- lo proximi, noc gaudet de bono
alienobono
Bt quadru- druplex vel quia ost pnmo primus
,
:
,
licot etiam non doleat de bono, i

6 malo ejus, sed est indifferens

'
veniens, sicut quidam
^quaDdo motns ex natura
deal de • i
;

mortale, naturaliter invidi sunt et hoc nullum et sic non est mortale, sed imperfr
velveuiale.
peccatum ost, cum nullo
..
:

...m po-
moilo sit charilatis. Vel dicit actoalem impatien-
testate nostra. Vel est secundo primus tiam absque appetitu vindictae : et talis

motus, quando scilicet appetitus sine motus etiam peccatum deliberatus est
completa deliberationo tali passione affi- veniale, quia habet incompletam ratio-
citur, et sic ost vonialo peccatum. Vel est nem irce, sicut ex supradicta patet diifi-

actus voluntarius deliberative, et sic esi nitionc. Vel dicit impatientiam cum ap-
mortale peccatum. Vol trahitur per in- petitu vindictae, et lioc est tripliciter.

tentionem extra suam rationem, ut quan- Quandoque enim hoc est a natura, sicut
do dolor de alieno bono surgit cuiquam in melancholicis, in quibus secundum
ex causa bona, sicut quando dolet aliquis Philosophum continuo mordetur natura,
de bono temporali alterius, quia videt il- propter quod semper snnt tnrbnlenti et :

lud redundaro in dotrimontum anima? sic nullum est peccatum cum sit motus

illius, vel etiam in detrimentum commu- naturalis. Quandoque hoc est ab appetitu
nitatis : et talis dolor bonus ost, quia indeliberato, et sio est veniale, sicut alii

majus bonum magis est appetendum. primi motus. Quandoque est a voluntale
Notanclum vero, quod per dolorem deliberativa, et tunc est peccatum mor-
boni comprehendilur gaudium de malo tale.

quod ex ipso causatur.

2
1
1 ad Corinth. xiii, 4 et 6. Ibid. x;
 I OMPENDll THEOLOGIC F. VERITATIS LIH. III. 117

di. H»c igitur consistil in appetendo, w\

in acquirendo, vel in retinendo.
Si primo modo, hoc est quinque mo-
dis. Primo, quia iipprtil alicna appetitu
CAPUT XXV. completo qui procederet in opus^ si

adessel facultas, et sic cst peccatum mor-

Quomodu aeedia sii mortale, vel veniale. tale. Secundo, quia appetit illicita volun-
tate incompleta, ut si aliquis indignus
conatur beneficium ecclesiasticum adi-
ex Acedia ex suo genere peccatum vo- pisci, sic iterum es1 mortale. Tertio, si
"
. niale i >t : quia secundum Augustinum, appelit talia, sive sint illicita, sive alie-
acedia esi ta?dium interni boni hocau- : na, cum voluntate conditionata, scilicet
tem non opponitur charilali, Bed dicit si posset habere sine offensa Dei, ac in-
diminutionem fervoris charitatis, in quo juria proximi, et tunc vel nulluin, vcl
coiwsiit omne veniale. Istu<l ergo Ue- veniale cst si talem conditionem actuali-
(liuin, vel esi motus naturalis, et sic ter vel habitualiter addat, vel intendat.
nulluin cst peccatum : vel est nmtus ap- Quarto, si simpliciter appetit liabere
petitus conlristati de opere spirituali la- supertlua, et hoc appetilu sullocante
borioso, et sie eat veniale : quamvis mentcm, scilicet, a cura sui, et conside-
etiam appetitus ille naturalis sit delibe- ratione divinorum, et hoc est peccatum
ralus, quia consensus in veniale non est mortale. Quinto, si superlluo amore
nisi veniale, acedia vero ex genere ct per inhsBret temporalibus, tamen infra Dei
venialis est : vel hoc Isedium redun- ainorem, hoc est veniale.
dat in omjssionem eorum, quoe sunt ne- Si autem avaritia consistit in acqui-
ssaria saluti, ut frangere pra?cepta Dei rendo, hoc est tripliciter : quia vel acqui-
vel Ecclesiae Miie causa rationahili, et rit injuste quocumque inodo, et tunc est
tunc est mortale. Si antem teedium illud mortale : vel acquirit res per tale opus,
v omissione honi, et difticultate aggre- aut artem, aul officium, quod per se est
diendi bonum, ducit in desperationem : peccatum mortale, si etiam esset sine
tunc jam peccatum in Spiritum
accedit lucro, ut procreare aliquid, fornicari, et
sanctum. Et si Uedium illud crescit, tunc est mortalc : vel acquirit talia per
quod etiam ducil in tadium vita? in tan- operam illicitam, quie est veniale pecca-
tuin quod injiciat sihi manus, tunc jam tuin, ut cum aliquis verha jocosa com-
similis est Juda?, qui Uiqueo se suspen- ponit ad lucruin, salva tamcn honestate :

dit\ et hoc est venialc, nisi aliquis propter

dclectationcm dissolulionis totaliler se
dedat talihus, tunc enim morlale est.

Dico antem propter delectationem, quiasi

quis per necessitatcm, per talia sibi sus-
CAPLT XXVI. tcnlationem acquireret, cuni aliam ar-
tem lucrosam nesciret, non reputarem
Quomodo uvariliu sit morlale, vel eum in slatu damnandorum.
veniule ? Si aulem avaritia consistit in retinen-
do, hoc potest essc quinque modis. Pri-
mo quia relinet Bcienter ea qua? resti-
secundum Marcum Tullium
Avaritia tuere tenetur, et animo retinendi, Bic est
on- t.iceronem esl immoderatus amor haben- catum mortale. Secundo, quia reti-

1
Matth. xxvn. ...
 't

18 [) M ,B V\(. <»Hh. |»H 1 h

nel <<. quas ad n<*ci • i eet

.siiuriiiu |i i liinnl, \ • I
Q(J • i.n-i i vationi iii itura \ eni il I

i i iii el uorum uudum qu ><l i. ui i uii.

decel dignit item uain, el hoi noo efl ii

pi . i
.iiuiii. I ii lio, quia retioel lupei (1 iju.nnl urai dil
i
.
-|i • iu utriusque jam « i
i
• torum, et b ordioe -it probibituni iub
Lempore extremae necessitatia alicojus, |.i ... epto, Lum.
bic esl peccatura raorlale. Qu irlo, <\< appeti '
• u iii Mn-
retinel superflua, eliara citra extremam dioe, iit quando nimio et finali alTi

necessitutem &x io aliabili cupid i inhaerel deleclatiooi cibi, et fa

esl pe :calum m >rl ile : praecipuum au- m mortale. I

i in sigoura Laliti i
(Teclufl est, quod quis •
onsueludinem lalem, quae facil t

res poliua .Mini puticscere \> mes vitam bominis di ionibus hojui
quam utiliter aliia dispenset. Quinto, «li depulari, ha • t im \ icina »unl pi
(jina retioel Buperflua qua?dam ei inordi* to mortali, <jiih«1 ebrietaa ab _| »lolo

nato amore lemporalium, per quem mo- inlrr

p
iih.i t
ilia computatur.
iliim ilrli.il a medio Largitatis, niIvo la- Ebrietas tameo qoandoq lum
men statu virlulis, el sic est veniale. \ eniale est, ul qnando ultra n< ilem
Avanis Nota, quod avaritia r\ buo genere esl qnifl accipit, secundum mensuram t n

ijoi"i_tra7 oiortale : quara Apostolus idololalria. perceptibilem. Quando vero quii . li-

comparal non quia >it de specie illm>

', tur a mensoi eplibili secondum r.t-

peccati, cum npn habeat actum ejus, - • ! ti mem beni ordinatam ad di n-

cjuia Fucit aliquid simile idololalriae, Ber- •liiiii. el hoc io tali meosnra <\ qua
viendo creaturae potius quam creatori. titur status inentis i tT: libidin .

quando boc l)eo praeponit, tun p iccat

mortaliter. Si quis autnn inebriat alium,
ita videlicet invitana eum ad potum, ut
intendat stalum mentis ejus evertere, «

CAPUT XXVII. boc facit jn ejos nocumentum, pec<

mortaliter : quia auf-.-rt ei plus, quam -i

Quomodo yula sit mortale, vel veuiale ? auferret aliqnod bonum temporale. qu
usum rationis tollit ei.

Gulffl im- Gula ex ^enere suo est peccatum ve-

moderntio , • ... -,. •
,

quotuplex, nialc, quia appetitus coniedendi ex sua

et 'i»a»«Jo
nou pec-
ratione non subjacet
J
dominio voluntatis,
ratuui ? sed natura nobis inest, quod pole>t csse CAPLT XXVIII.
quinque modis. Primo, si est ibi solus
appetitus cibi, et hic numquam est Quomotlu luuuria sii mortale, vel
peccatum : nec etiam delectatio cibum veniale ?
consequens est peccatum, in quantum
ordinatur contra defectum sibi con-
trarium enim sunt pure nalu-
: haec Luxuria ex suo genere est peccatum
ralia, in quibus non est meritum, nec mortale, quia est contra illud praecep-
demeritum. Secundo, si appetitui ne- tum : Non mceckaberis*.
cessitatis adjungitur appetitus delectalio- Concupiseentia luxuriae distinguitur

1
Cf. ad Ephes. v, 5: Avarus, quod e$t idoh- 1
Cf. ad Roman. xin, 13.

rum tenifus. » Exod. xx. 14; Deuter. v, 18.

 COMPENDII THEOLOGI&E VERITATIS LID. III liy

pi 8 . septem modis. Primus est, quum concu- lis non tantum corrupta est in nutritiva,
',

Rot l
1 ^ 1
'' 111 ' 1 primo molu tantum,
consistit in sicut in generativa.
*» et sic est peccatum veniale. Secundus est,
' •
De hac materia require Bupra litulo
ip i
i:r

quuin sequitur consensus usque in dele- proximo, ubi agitur de speciebus luxu-
ctationem, licet non in opus, el sic est ri.r.

mortale peccatum. Tertiua est, cum con-

atitur eliam in opus, el sic est iterum
mortale. Quartus esl cum concupiscentia
non solum tenetur oorde, sed etiam pa-
Bcitur visu, el Bic iterum est mortale. CAPUT XXIX.
Hatth. v, Qui viderii mulierem ad 2(S :

eoncupiseendum eam,jam mceehatus est De peccato in Spiritum sancium.

eam in corde suo, id est, si hoc fine et
animo attendat mulierem ut eam concu-
piscat : quia secundum Augustinum, hoc Quamvis generaliter omne peccatum i>,, 0(
.

rtlmn
9"' '" 10 ,h
dod esl tantum litillari, sed plene con- sit contra Deum trinuin ct unum, a p-
1
cilur
1

itt
-

Hene autem dicitur, ad

ntire libidini. propriate tainen dicitur aliquod pecca- Paimn iu

eoneupiscendum ram, quia si aliquis vi- tum esse in Palrem, aliud in Pilium, iospiritum
Baacluui?
il rel mulierem ut rem pulchram, et ul- aliud in Spiritum sanctum. In Patrem
terius non procederet, lunc nullum pcc- enim peccalur ex impotentia, in Filium
catum esset, vel Bolum peccatum curiosi- ex ignorantia, in Spiritum sanclum ex
tatis. Quintus modus est in stultiloquio : malitia certa, hoc est, quando voluntas
ut cuni (|tiis muliereni precatur, vel pro- potest, et scit resistere alicui malo, ct

pler libidinem habet cum ea famlliaria tamen ex sola malilia illud eligit.
colloquia, el esl mortnle. Sextus modus Peccatum in Spiritum sanctum proce- p.-prntiim
,., ... ii . , ioSpirituoi
dit cx. libeia et tmproba voluntate lbeu
, ,
,
1
vocalur ab Apostolo turpitudo . Glossa, H„ n ,.| 1]m ,

,H '' ® ct
ut in osculis et in amplexibus, hoc cst arbitiii, et directe impugnat graliam u d ,
eliam peccalum mortale : et tmto gra- Spiritus sancti, et ideo non habet colo-
vius |
r c 1 intibus, quanlo mngis libido rem xcusationis, quia quantum est de
<

per talia accendilur propler nimiam ap- se, direcle impugnativum esl medici, et

proximationem ad ignem. Nolandum remedii, per quod li ri habet rcmissio

quod tangere mulierem prsterin-
ro, peccati.
tentionem, non est peccatum similiter : Peccalum in Spiritum sanclum dicilur Quomodn
.,.,., "'" lUiitl-
cum inlentione tangere, Bed ex neccssi- lrrenussibile m lioc saeculo, et
, ,

m
• r j
luturo*,
»
D1 | e) et

tale, non est peccatum. Sed tan^ ere c\ r

non quia dimitti non possit, sed quia q" are?

non pertinen-
libidinc, vel osculari ad se raro, aut vix dimittitur in boc sa?Culo
tem, peccatum mortale est. Septimus (juanlum ad culpam, aut in futuro quan-
modus est quando concupiscentia proce- tum ad pcenam. Ltem, quia non legitur
dit in opus, et constat esse mor- dimissum, propler quod dicitur irremis-
til .
-ibile : sicut Melchisedech dicitur sine pa-
quod dilTerentia est inter pri-
Nota, tre
3
,
quia non legitur de ejus patre.
mos molus generativae »'t nutritivas quia : It >m, quia adversatur fonti remissionis,
primus motus in generativa semper est scilicet Spiiitui sancto. Ilem, propter im-
peccatum, nisi per pa tramentum matri- potentiain bomins, quia vix potest se
monii \ ;usetur, sed non semper in nu-
.
prseparare ad gratiam, quem lanta mol
tritiva quoniam potentia concupiscibi-
: peccati premit.

Ad tph->. iii, 4. » Cf. nd hVl.t. vii, 3.

» Cf. Matth. xn, 31 et 32.

 120 F) M.f, MAG. ORT) IMt M»
endum autero est, quod u ipitui i

hoc nomen i» mim nW/e ipliciter, pci- i ti

Iii-)i negatii e. qnin nullo modo pol

remitti hoc modo pec< atuni tngeli el
:

damnatorura e»l ni emifisibile. Item / < \IM I \\\

vative, ul quia non habel congruentiara
de se, ul i iiniiii debeal , licel ex i ongi ua /j> pecd >rdis.

bonitate Dei possil omne peccatum re-

miiii : liin modo omne peccatum morta-
le es1 irremissibile. Item, contrarie, se- \'> > i ii.i ordis »unl I. i itio,

cundum cjuod habel aliqua culpa conti deli ctal l< - derium m.ili,

riam dispositionem ad reroittendnm :

\ oluntai [
. inGdelilas, indei ol

linr modo peccalum in Spiritum san- iumptio,timor male humilians, smor

i hiin esl irremissibile, quia contrariatnr male tu endens, rasp io, ira, invidit,
i
i

gi atiae remittendi peccatum : et hoe per oiliuui. tirai -ultatn. in ad-

desperationem, vel praesumptionem, vel »is proximi, contemptufl p lupernm
alias species hujus peccati. vel peccatornm, personarura acceptio,
Speoiea Sex sunt species peccati in Spiritum perBdia, afTectus parentum carnalis, i

^Spfriinm
sanctum, videlicel desperatio, prsesum- pta l.i-titi.i iij.i. inipatiei
Baactum i»tio, impugnatio veritatis agnitse, invi- ;i\ aritia, Buperbia, perplexitas, obslinatio
quon , . i . • . ,
'
•
t>
dontiii rhai itatis fratorna- nhst , in.il io, tina- ni ili, tsedium boni, acedia, inconstantia,
lis impcenitentia. Horum numerus sir poena pcenitentise, dolor quia non facil
accipitur : In remissione tria snnt, Bcili- plus malum. hypi i
- s, amor placendi,
ccl ipse remiltens, et ille cui reraittitur, limor displicendi, verecundia de huno
ac dispositio remittendi in cocui remitti- opere, amor privalu-
tur. In ipso remittente duo sunt, scilicet ambitio dtgnitatum, vana gloria de bo-
misericordia, et justitia. Contra primum nis aaturas, vel -ratia^, vel fortunae, ve-
est praesumptio, contra secundum despo- recundia de pauperibus ami< as, conl
ratio. In eo cui remittitur, duo sunt, plus admonitionuin, iinmisericordia.
scilicet dolor de commisso, et proposi-
tum de non cominittendo. Contra pri-
muin est obstinatio, contra secundum
/inalis impamitentia. Praeterea, disposi-
tio remittendi ineocui remittitur, duplex CAPUT XXXI.
est, scilicet cognitio veri, ct amor boni.
Contra primum est impugnatio veritatis De peccatis ori-.
agnitee, contra secundum invidentia gra-
tise fraternse.
Dc finali impcenitentia nota, quod Peccata oris sunt haee : crebra juratio,
sicut dicit continuationem peccati usque perjurium, blasphemia, nomen Dei irre-
in finem, sic in onmi peccato, in quo verenter assumere, veritatem impugnarc,
quis scienter decedit, est finalis impceni- de mendacio et vanis alios instruere,
tentia : prout autem cst uni speci< s pec- contra Deum munnurare, irreverenter
cati in Spiritum sanctum, secundum horas diceie, detractio, adulatio, menda-
quod hic sumitur, sic dicitur propositum cium, vituperium, maledictio, infamatio,
non pcenitendi. contentio, comminatio, impugnatio veri-
tatis agnitae, impugnatio charitatis fra-

ternae, seminatio discordiae, proditio, fal-

sum testimonium, mala consilia, derisio,
 COMPF.XMI TIII.OI.oilIC.i: VERITATIS I.IK. III. 121

contradictio obedientiaB, invertere facta osculis, muneribus, itineribus, nutibus,

bona, in ecclesiis placitare, ad iram ho- mendaciis, Bcripturis, circumstantias
minem provocare, reprehendere proxi- aggravanles omitttere, quae sunl lempus,
niniu in aliquo quod ipse f.uis, vanilo- locus, modus, aumerus, persona, mora,
quiuin, stultiquium, proferre verba otio- scientia, aetas, tentationem prsevenire,

sa, vel Buperflua, vel curiosa, jactantia, seipsum acl peccatum cogere.
verborum politio, peccatorum defensio,
clamor, risus, cachinnus, tnrpiloquium,
lenocinium, cantare cantilenas saeeula-

iu cantu divino magis Btudere vo-

cem frangere quam devote psallere, CAPUT XXXIII.
murmurare, verba scurrilia proferre, in
injusta causa advocare, malum commen- De peccatis omissionis.
dare.

Peccata omissionis sunt ba?c : de Hco

non cogitare, ipsuni non tiniore vol
amare, gratias de non agere,
beneficiis
CAPUT XX XII opera qua3 quis facit ad ipsum non rofer-
re de poccatis, sicul debel, non dolere
: :

De peccatis operis. ad gratiam recipiendam se non praepa-

rare, gratia acce[)ta non uti, nec eam
servare, ad inspirationem divinam se
Peccata operis sunt luec : gula, luxu- non convertere, voluntatem suam volun-
ria, ebrietas, simonia, Bortilegium, vio- tati divina? non conformare, ad rationes

latio Bolemnium, sacrilegium,

dierum dicendas non attendoro, orationes debi-
indigne communicare, votorum fractio, tas omitloro, oa ad (ju;e tonelur ex voto,
aposlasia, dissolutio in divino oflkio, vel praecepto, vel oflicio, negligere :

sc indalizare suo malo exemplo proxi- communicationem et confessionem se-

inuin et corrumpere, laedere boniinein, mel in anno non expodire, parentos non
vel in rebus, vel in porsona,vol in fama, lionorare, seipsum non rocognoscere et
furtum, rapina, usura, deceptio, ludus, reprehendere, conscientiam negligere,
venditio justitia 1
, exactio indebita, lolo- ecclesias >{ praedicationes lugere, tenta-
nia injusta, auscultare mala, joculato- tionibus non resistere, poenitentias in-
ribus dare, necessaria sibi subtrahere, junctas negligere, aut negligenter facere,
Buperflua sumere, ullra vires proprias ol quaestatim facienda sunt differre : bo-
quiddam aggredi, consuetudo pecoan- nis proximi non gaudere, et malis non
di, recidivatio, simulatio, tencro offi- condolere, injurias non remittere, tidem
cium ad quod non sufficit, vel quod proximo non servare, ot beneficiis ejus
sine [teccato non agitur, cboreizare, no- non rospondere delinquentes non cor-
:

vitatem invenire, majoribus robollare, ripere, lites non sedare, ignorantes non
niinores opprimere, delinquere visu, au- instruero, afflictos non consolari, adnio-
dilu, odoratu, gustu, ot tactu, lucta, nitionibus uon acquiescere.
 —

I .
I' M.li MM, QRD Pn.tll)

LIBER IV.

DE CHRISTJ HUMAMTATE.

\'i illud nob le tmentum dui

debuit •
— kngelns, pi ria. Primo,
proptei i
. d itionem \ irginitatifl a<l ua-
CAPUT I. tiir.im angeli 9 indo, propter or-
dinem perditionis humanae, qnia ncut
Dc incarnatione Chnsti, ibi venit diabolufl io ate I mulie-
i iii. ita hic Deui veail pei \ b

Virginem : ut aic ei oppoeito medicint

Sicul Dcus est rcrum principium efle- respondeal morbo, et reparatio lapsu
ctivuiD in creatione, sic cst refectivum in remedium nocumento. I
,
qnia aicut
redemplione, et perfectivum in retribu- illa gratia fuit reparatio nalura? huma-
tione, quoniam sicut Pater omnia creavit nae, sic fuit unde et rninae angelicse :

Prr Ver- per Vcrbum increalum, sic omnia recrea- communi beneficio utraque natura com-
Lum "a
oaiuia muniter debuit min strare, angelica
cieaiu, et
vit ct renovavit per Verbum incarna-
recreala, et tum.* licet, et humana.
reuovuia. . , ,

Porro circa mcarnationem Cbristi talis Div'ditur aut in -alutatio beat.e Vir-
fuit ordo : Salutatio Angelica, responsio ginis in tres partes. Primam partem in-
Virginis, sanctificatio materna, conce- cepit Angelus, cum d.xit Avc. rjralia :

ptio divina : de quibus nunc per ordinem plena Dominut tccum

: benedieta iu in :

est agendum. mulieribus Secundam subjunxit Elisa-!

.

beth, cum ait Et benediclus fructus :

venlris iui *. Tertiam apposuit Ecclesia,

ut in reverentia nomen Mariae haberetur :

CAPUT II. nam Maria non est de textu.

commendabilis est pro-
Ista salutatio

De salutatione Angclica. pter quatuor. Primo, propter auctorem,

quia missus est Angelusa Deo. Secundo,
propter nuntium, non enim homo dignus
Angelus Gabriel*, qui est
Missus est fuit hoc nuntiare, sed Angelns : nec
de ordine Archangelorum, ad beatam quilibet Angelus. sed Gabiiel. Tertio,
Virginem, qui ad sensum apparuit visio- ab ea qua3 salutalu". quia Virgo : nec
ne corporali quamvis ei loqueretur lo-
:
qua?libet virgo, sed Maria. Quarto, ab
cutione spirituali. ipso modo salutandi, qui indicat inno-

'Luc. i, 26. » Ibid. t. 42.

» Luc. i, 28.
 COMPENDIJ THEOLOGIC/E VERITATIS UB. IV. 123

centiain Yirginis, cuin dicitur : Ace.

\ el gratiam conversatioois tu tn dici-
tur: Gratia plena. liem, excellentiam
conceptionis, cum dicitur: Dominus le- CAPUT III.

c/nn. Item, privilegium praerogalivaB sin-

[aris.cum dicitur: Benedicla tu in, etc. De responsione virginea.
Salutationes autem quaedam inve-
oiuntur operativae salutis. II Reg. xvi,
16: Salve, rex. Qua?dam gratiae. Apo- Duoa iegimus in Scriptura dialogos,
stolus in pluribus locis : Gratia vobis et unum inter Hevam et diabolum ', quo
pax Quaedam gaudii. Tob. v, II:
'. mors concludebatur, alterum inter Ma-
3
udium tibi sii semper. Quaedam be- riam et Archangelum quo vila orieba- ,

nedictionis. Ituth, u. i : Benedicai tibi tur.

D minus. Vide autem Iria quae fecit beata Virgo

Haec autem salutatio Ingeli ex omni- in salutatione Angeli, seilicet cogitatio-
bus praedicl s conflata videtur. Continet nem, seu deliberalionem, quia coijitabat

enim salutem, cum dicit: Ave. Item, qualis esset isla salutatio. Interrogalio-
.liain. cumdicit: Gralia plena. Ilem, aem, (
l
lli;l quaerebat : Quomodo fiet

tdium, cum dicit : Dominus tecum. istod ? Consensum, quia respondet Ecce :

Itera, benedictionem, cum dicit : Bene- ancilla Domini, etc.

dicla tu in, elc. Ncc in deliberatione fuit subita, sicut
Praeterea, in hac salutatione notatur Heva 4 :nec in interrogando dubia, sicut
8
triplex praerogativa beatae Virgmis, scili- Zacharias : nec in consentiendo tarda,
cet naturae, cum dicitur : Ave : gratiae, sicutSara 6 .

cum dicitur : Gratia plena : gloriae, cum In responsione consensus beatae Vir- Quaiuor ia

dicitur: Benedicto, iu, etc. ginis quatuor verba invenies, quae qua- B S°\\r-
Nota denique sex in Angelica lega- luorvirtutesmaxime redolent. Ait enim: «"'»»

lione.Primo, quam reverenter beatam Ecce, quod est obedienliae promptae.

Virginem salutavit, cum dixil Ave, :
Ancilla quod est humiiitalis
Domini,
gratia plena. Secundo, quam excellen- perfect». Fiat mihi, quod est charitatis
commendavit, ibi, Benedicta tu in inflammatae. Secundum verbum tuum,
mulieribus. Terlio, quam dulciter con- quodestlidei indubitaloe.
lortavit, Ne iimeas Maria. Quarlo,
ibi, Septem verba haec locuta est beata Sepiem
quam diligenter legalionem suam com- Virgo in Evangelio. Primum fuit :
J^ Vi-
1

^xW
plevit, ibi, Ecce concipies
r et paries Fi-
t
num nonhabent Secundum: 1
. Fili.i/uid
»2
Vir n° n
j.
EvuDgelio.
liuin. Quinto, quam eleganter modum fecisti nobis sic ? Tertium Queecumque :

exposuit, ibi, Spiritus sancius superve- dixerit vobis, facite Quartum, quando "
.

l0
niei inte, etc. Sexto, quam convenienter salutavit Elisabeih Quintum Quo- . :

prolem nascituram describit, ibi, Idcoijue modo fict istud, ctc ". Sextum Ecce :

et quod nascetur ex te sanctum, vocabi- ancilla Domini". Septimum :Magnificat

lj
tur Filius Uei. anima mea Dominum Verbum pri- .

Ad Hoinan. i, 7. 8
Luc. n, 48.
9
Genes. m, 1-6. Joan. n, •">.

3 ,0
Cf. Luc. i, 28 Luc. i, 40.
4 Il
Cf. Genes. ni. 6. Luc. i, 34.
* Cf. Luc. i, 12. « Luc. i, 38.
a
Cf. Cenes. xvm, 12 el seq. I.uo. i, 46.
:
Joan. u. 3,
121 li M.li \l \(. "|i|i |'|'. l.li

111 ti 111 fuii pietatis, lecundum charital . ideo ne in vanum im D<

tertiura inntru» , quai lum coni Aa - fujj il hominum
lionis, quintum di i retionis, lextura hu- in.nii iii -• |ni i ii 1 >
ul iuil, i.

militatis, leptimum orationis, el laltem ma nn fun

riini .1- 1 ionis. El Qota, quod vei I» • Patel igitur, quod in ian« lili< in

pi edicla fuerunl bre> ia praMi r ultimum. utero i onfertui

liara imentalem, i

confirmationii in patria, quae babel con-

junctum ribi finem ultimum.
\ confirmationem enim
I pei fei lam
CAPUT l\ ti 1 1 pei linent. Primnm irabilis

adhaesio el conjni ilionii ad Deum.

!),• sanctificatione malerna. Secundum esl indeflexibilis lubjectio in-
feriorum potentiarnm animai snb im|
rio rationis. Tertinm est indiscontinualis
Sanctificatio triplex esl : quadam conversio actualis totius bominis i Deum,
communis, quae lii per sacramenta :
quandohomodivinadulcedineaffectut
quaedam specialis, quaa fil per gratiam lotocorde, el ei tota anima c omni- I

Spiritus sancti: quaedara ipecialissima, bus viribus ' semper actn tendit in Deum,
quaa fil per gratiam singularem. Prima et quodcumqne alind in quo rel
in
removet culpam, et conferl gratiara, re- Deus. Primum horumhabel gratia -

manel tamen fomes et pronitas ad pec- clificationis simpliciter, ut c Lnullus,

candum, ct talis est in baplizatis. Se- qui particeps ejus fuerit, possil
cunda removet culpam e1 pronitatem morlaliter. Secundnm habuit beata Vir-
peccandi mortaliter, et talis luit sanctifi- go, et ide i nec venialiter nmqnam |

catio .loannis Jeremis in

Baplistae, el cavit, sicut dicil tugustinus. Tertinm
utero. Tertiaremovetculpamoriginalem, autem non potest convenire gratiaeviae,
et pronitatem ad pcceandum tam veniali- eo quod illud ex fruitione Dei causetur.
ter, quam mortaliter, et talis fuit in qua? tautum e>J in patria.
bcata Virgine. Et lieet gratia sanctifica- autem tnernnt
Tres sanctificationes Matri»
sanclit
quantum ad essenliam
tionis in utero sit Matris Dei. Prima fuit sanclificatio in tioae*
major quam sacramentalis, tamen quan- ulero : et haec tres liabuit elTeetus. scilicet

tum ad aUquos effeetus, major est gratia originalis culpa? expiationem, et _r ratia?
sacramentalis : quia baptismus imprimit infusionem, et tomitis tantam restrictio-
characterem, et aperit januam ccbIi, et nem, ut non posset in aliquod mortale
habilitat hominem ad alia sacramenta, peccatum duci licet tamen ipse fomes :

quorum nihil facit sanctificatio in utero maneret secundum essentiam. Secunda

ex se. Verumtamen gratia sanctificatio- sanctificatio fuit in Spiritus sancti obnm-
hoc gratiam bap-
nis in utero praecellit in bratione, et Filii Dei conceptione, quae
tismalem, quia taliter sanclilicatus non tribus praemissis duo superaddidit, scili-

potest mortaliter peccare, et ad venialia cet omnimodam fomitis exstinctionem.et

minus inclinat eum fomes propter quod : confirmalionem in bono, ita quod quae
minora et pauciora venialia comrailtit: non poterat peccare mortJiter, jam
prius
et talis gratia fuit in Joanne Baptista et : non posset peccare. Hos autem duos

1
Antra deserti teneris sub annis (Breviar. rorn. Hymn ad matut. in festo
Givium turmas fugiens, petisti, Joannis Buptistae).
Ne levi posses ruaculare vitam * Cf. Luc. x, 27.
Crimine linguae.
 COMPK.NIHI Tlll.ol.nGlC.E VERITATIS 1.115. IV. i r>

effectus expressil Vngelus, Lucae, i, 35 : baptizatos : ex sanctificatione secunda

Spiritus sanctus supervtniet in quoad (c, excellebal puritatem A.dae quam habuit
primum. Et virtus Altissimi obumbrabit ante peccatum : per conlirmationem ex-
ti/>i, quoad Becundum. Ista conGrmatio cellebat puritatem Angelorum, quoniam
non luil liberi arbitrii ablatio, snl ejus illi nec crescere possunt in praemio sul>-
per gratiam completio. Praeterea, Spiri- stantiali, sive essentiali, sicut nec decre-
tus Banctus Bupervenil in eam non solum ire .'
sed beata Virgo proficere potuit
;nl sanctificandum, sed etiam ad fcecun- in merito, et non defic ire.

dandum, cujus virtute Virgo concepit, Puritas Matris Dei fuit quadruplex, in Paritatma-

Virgo peperit, e1 posf partum Virgo per- qua nulla creatuia sibi poleril compara- quadru-
mansii '. Tertia sanctificatio fuit in Filii ri. Prima ost purilas sanctificationis in P lcx -

Dei inhabitatione, qui novem mensibus utoro. Omnis onim rationaiis crealuraa
in utero ejus mansit, et liisomnibus pr»- l>uritas, vol esl naturae, ut in Angelis :

dictis duos effectus addidit. Unus fuit, vel est gratiae gratis dataB, ut fuit inno-
quod omnes dispositiones fomitis sublatae centia primi Btatus hominis : vel est gra-
fuerunt, Bicul quando morbus ost curatus, tiae gratum facientis, et ista est major
adhuc interdum remanenl reliquis cu- aliis duabus. Inde cum in illa specie ,n puntate

randsa. Secundus fuil dedicatio ad divina, grali;r sanctificatio Matris Dei fuerit su- vincit om-
ae ' n
ita quod etiam licitis usibus mundanis, prema, patetquodvincitpuritatem omnis t
'

rum.
scilicet matrimonialibus, eam optare essel puraj creatura?. Secunda est puritas in-
impossibiie : «juia tunc non soluin mens, nocentite iu vita, iu qua similitor omnes

se I etiam corpus luce divinitatis resplen- excellit : quiabeata Virgo vixitsine omni
duit, ut significatum est, Ezechiel. xi.ui, peccato, hoc oportuit esse maximae
et
'2
et seq. gratice, quo3 non solum ipsius naturam
oe» p»'r-
Ex praedictis collige, quod fomes et perficeret, sed eam supra legcm natura?
(f-et ua
e infec- personam inficit, et naturam. Personam corruptae extolleret. Terliaesl puritas vir-
«•l quo-
quidem, quia ad malum pronam facit, et gineae castitatis, in qua excellit el Angelos,
stimulal ad peccatuin. Naturam vero, et homines. Angelos quidem : quia se-
quia carnem inficit, proul ost principium cundum Hieronymum hoc retinuit per
ad alteram carnem. Sud beata Virgo in virtutem castitatis, quod in Angelis est
prima sanctificatione, quae fuit in utero, homi-
necessilatis naturae. Itoin, excellit

mundata fuit ab originali peccato, in nos in hoc, quia primum exemplar fuit
quantum fomcs respicitpersonamsuam :
hujus integritatis. Psal. xliv, 15 Addu- :

quia nihil in pcrsona sua purgandum cenlur regi virgines post eam, etc. PraB-
remansil In secunda vero sancti6catione, terea, ostenditur istud alia ratione : quia
fuit (juando Spiritus sanctus super- summa est haec puritas quaepotius potest
venit in eam, purgatafuit afomite, prout suum contrarium secum quam pos-
pati,

lumes respicit naturam in compara- sit violari : et talis fuit virginitas Domi-
tiont' ad prolem propagandam, non ope- ii 33 aostrsB, quod gaudium matris habet
re naturae, sed operc Spiritus sancti. Re- cum virginitatis honore : el ideo nec
molus enim fuit essentialiter, proptcr primam similem visa est, nec habere se-
quod pars ab ca separanda in cor[>us quentem. Quarta est puritas sanctifica-
Christi, nihil habuit de fomite, Bicut nec tionis cx suporventione Spiritus sancti,
mater. ei praesentise Oei, in qua Bimiliter excd-
cellen- Nota similiter ex pra?dictis et ex sc- lit omnem creaturam. Cum enim ossc
beaiig
quentibus, quod beata Virgo ex prima matrem Dei sit diguitas superior, quam
ui» Ma-
risB.
sanclitieatione excellebat puritate omncs qua? pune creatura? communicari possit.

1
F.\ Ambrosii serm. (U Gabaomtis (Nota *Hit. Lugrt..
 26 I» M.l». M M. ORD l'l; 1 [i

iii.ini ad 1 1 »
i
disponcnlem dii erol homo, quod ;

essc mnjorera onmi grati i

pui b i
i
alu- luum •

r.i-. < Ipoi li » privi egium \ i ntum Cln Similiter dici

tn n'i8 1 ii e in I .i parte omnera al "i ura de : om| eito, quod n< e

sun< lilicationem cxi e len .

<.ll ||. v

ad inferoi dem enderent, lum \ enil

quia t n i ral tempu n i

Quinta, u botno condi-

in^ fuit -
td t<- undi
< \IM T V i < raplementum, I

sexta state, ad U urae perfeclio-

])r eoneeptione dominica. ii *-i > 5i n iM b

ciliura sapienl 85, ad remissionem rulpas,

ad merituni i lerns, a<l ti.m
Mox ni Virgo bealissima assensum de statu misi I slatum c

\ii_clu prabuit dicens : Fiat mihisecun- ista notantur in •

etata rat one per-
dum verbumtuum \ Spiritus sanctua su- fr-rlinni- Benarii.

per cam venit, ac Filium Dei concepit. ^'•\tn, quia Christus non debuil i
-

Hoec autem tria simul Fuerunt tempore, nire iu principio lemporis, <|iiii adren-
non natura : lunc impleta sunt praeam- tus ejus nimis I
festinos : n< i in
bula ligurarum, documenta Scriptura-
el fine i.li iii". qui i tnnc nimis raisset tar-
rum, 1
1 desideria Prophetarum propter :
dus : sed decebal Sah a * «--
r j i
-

quod etiam adventus Christi dicitur jd/c- pus morbi, ei tempus judicii inli
%
nitudinis temporis .
tempos remedii.
Qunre Quare anloin Christus nec prius, ik-c Septima, quia decebat ducem perfe-
nec' priue, posterius venerit, nonnulla. sunl raliones. clum tunc se oslendere, cum esset oj>por-
uec j..«ste-
rius veoe-
Prima est, ut ordinem universi non tunitas currendi a<l bravium, hoc est, in
rit? turbaret. Singula namque suis liunt tem- linetemporum, et tamen ante terminum,
poribus, quanto magis maximo Dei ppe- ut per timorem judicii stimulati, p.-r

re, scilicet Filii Dei incarnatione. spem pramii attracti, et per exempli
Secunda, ne fides el spes promissa in- perfectionem animati, sequi possemus
carnatione, et nimis tardata perirent. Si efficaciter ducem nostrum.
enim tardasset venire, quotidie decrevis- Octava, quiadecebat mediatorcm ra -

sent homines in fide et tepuissent. Sed dam membrorum suorum prwcedere,

prius venire non fuit neeesse, quia non quaedam sequi.
prodest medicina spiritualis sine afTectu Incarnationem Christi multae Ggura F B
rr;E. t**t
recipientis. pracesserunt, et Prophetia?, de quibus ruut luca
assignemus. Daliooem
Tertia est, ut suprema? infirmitati cul- aliquas Dcscendit Abram
pae immediate suecederet melioralio, sic- in /Egyptum, ut peregrinarelur ibi *.

ut summum siatum acutce tebris sequitur Abscissus Lapis dc monte siue mani-
cst
s
crisis et sanatio. bus . Fluvius egrediebalur de loco vo
Quarta, ut homo de lege naturali et luptatis ad irrigandum paradisum 6
.

scripta prius convinceretur, sicut ait Au- Sapien/ia sedipcavit sibi domum, excidit
gustinus, quia si Christus statim venisset. columnas septem '.
Fecit rex Salomon

5
• Luc. i, 38. Daniel. n, 34.
• Ad Galat. iv, 4. 5
Genes. II, 10.
8
Cf. Genes. i, 26. Proverh. ix, 1.
• Genes. xu. 10.
 COMPENDU THE01,OCtIC.« VERITATIS UB. IV. 127

thronttm de ebore grandem «. Creavit

Dominus novum super terram :Fosmina
eircumdabit virum '.
Jonas iu mare pro-
jicitur, el mare sedalur». Stittabunt
montes duleedinem Descendi in hor- '. C.VPUT VI.
tum nueum, ut viderem poma conval-
lium
5
. Vellus Gedeonis rorificatur °. De rationibus Incarnationis.
;

Manna Bervatur in nrna aurea . Virga

Aaron Qoret '. Flos de radice ejus
columba de arca Bmittitur Per Yerbum ipfitur incarnatum facta Goneris
. . . . Iiiiiiifini

N Mittitur lignum in aquaa Mara ".

'
.
est huinani generis reparatio, non quia p v ver-
i-, i i • ii liniii rrnn-
ahtersalvari non poterat, sedquia niillus
i

Paradisus plantatur ". Moyses poniturin

l '
.

r (ll() c

Bscellam scirpeam ". Israel induit Joseph alius modus fuit ita congruus ipsi repa- K rua -

tunica polymila '*. In soie posuit taber- ratori, et reparabili, ac reparationi.

a Uuo Gongruebat, inquam, modus
naeulum suum . viri fenint in iste re-
»,„.. i„ Incarnatio
vecte botrum de terra promissionis 16
. paratori, quem i
decebat
i

suam potcntiam, i .

veriii Dei

Mittitur Joseph in cisternam > 7

. Urbs sapientiam et bonitatem ostendere. Quid P° leiltiam .

1
pnpieu-
fortitudinis nosirst Sion : Saivator />>>- autem potentius quam coniun^ere extre-
1
<•'"'». et
i. • boniutem
netur in ea murus 1S
. Emitte agnum, ma summe distanlia,
i
hoc est creatorem osteudit.
,5
Domine . Roratc, cali, desuper, etc. ™. et creaturam ? Magna potentia fuit in

Dominus aseendet super nubcm levem* 1,

conjunctione disparium elemcntorum :

Misericordia et veritas obviaverun^ **- major in conjunctione illorum, ad spiri-

l>\ '. Gemma carbunculi in ornamcnto tum crcalum maxima in conjunctione :

auri ". Simul in unum dives ct pau~ illorum omnium ad spiritum increatum,
u
per Ego primus . ct novissimus u Cha- .
ubi et maxima disparilas est. Quid vero

ritate perpetua dilexi te

u . Mittitur Da- sapicntius, quam quod ad perfcctionem

niel in lacnm leonum ,7

. Apparet in totius universi fieret coiijunctio primi et
2|
eamino quarlus simiiis lilio hominis . ultimi, hoc est, Verhi Dei,
quod est om-
Umbra d< - endit in horologio Acliah nium principium, et humanne crealuroe,
decem gradibus n Ignis apparet in ruho .
qua? in operibus sex dierum fuit ullima
non comhurens
30
Solem nube tegam
3l
. . omnium crcaturarum ? Quid autcm be-
Quid lucidius sole ? et hic defieiet 3J A . nevolenlius, quam quod creator rerum
J3
summo eaelo egressio ejus . communicare se voluit rcbus creatis ? Et

18
' III Reg. x, 18. Isa. xxvi, 1.
1 13
Jerem. xxxi, 22. Ibid. xvi. 1.

* Jon.T, i, 15. " lbitl. xlv, 8.

11
* Joel, lll, 10. Ibid. xix, 1,
,!
* Cantici, vi, 10. Psal. lxxxiv, ti.
6 tJ
Judicum, vi, 38. Eccli. xxxji, 7.
"
Exod. xvi, 32, 34. u Psal. xlviii, 3.
I
Nuraer. mi, 8. tb
Apocal. xxu, 13.
I- L XI, 1. M Jerem. xxxi, 3.
10
Genes. vm, 8. r Daniel. vt, 16 et xiv 30.
41
Exod. xv, 25. " Jbid iii, 92.
II
Genes. i, 8. » IV Reg. xxi, 11 et Isa. xxxvru, 8.
43 30
Exod. n, 3. Exod. iii, 2.

•nes. xxxvn, 3. 31
Ezecbiel. xxxn, 7 :

15
Psat. xvu i, f>. "Eccli. xvu, 30.
" Numer. xtu, 24. 33
Psal. xvni, 7
11
I.h|).-^. xxxvn, 24.
 128 I' \l H M \<- OKI) l'l: II»

1 1 .
i •
bonignitai mogna fuil in ci mmuni- visibili 1 1 humai I
!

calione sui omnibua rebu pei pra en- l

il indii i quod quid-
i iii major, ijui.i imuni bo- quid uperalui una p<

nis per gratiam maxima, : quia commu- alia tamen solui I irnem,
nicavil se bomini pei unionem, etper el noo Pal vel I

consequens generibua iugulorum in habemui siiuilc in tribun domiwllis in-

unitate persona). duentibus lertiam ipMrani, dc qoib
Fuil eliam iste modus congruentissi- potest dici, quidquidfaeit une, tacitalia,
1 1 1 ii ^ ipsi reparabili ; qui i liomo per pec- una lamen n 1 1 induitur.
catum corruit in infirmilatem, el igno- Eodem modo dicendum, quod incar-
ranliam el malitiam, \> r quaa ineptus nationis opui quando |
ittribuitur
factus esl ad virtutem divinam imitan- Palri, ut ibi : .1/ ubi venii pieniludo
dam, el ad veritatem cognoscendaro, el temporis, misit D I uum*.
;ul bonitatem diligendam. Ideo Deus Quandoque atlribuilur Filio, ul / vU
faclus est bomo, per quod se reddidil vi a Palre, in mundum '
Q lan-
homini imitabilem, cognoscibilem, et doque atlribuitur Spiritui saneto, ut in
amabilem. Fuit etiam iste modus con- symbolo : « Qui conceptus eet d Spiritu
gruenlissimus nostrs reparationl, quia sancto. » Sed haec ideo dicunlur, quia
Dominus in forma servi procuravil salu- opus incarnationis tail maximss poten-
tem Bervi. ti<'i-', Bapientia», et bonitatis, quas tribus
Sunl et aliaa rationes quare fuit conve- personia attribuuntur.
niens Deum incarnari. Prima est, quia Suni autem mults rationes qu
prsevaricator abstulit nobis Deum, unde Fiiius incarnatus sit, et non Pater vel

Prima u"u
conveniens fuit ut reparator redderet Spiritus sanctus. ut per eamdera
nobis Deuin. Secunda, quia humilitas sapientiam, quaa inunduin condiderat, u»
decuit euin, sed nun potuil bumiliari fieret reparatio. Se anda, ut qui Filius
usque ad pcenas in natura divina:opor- esl in divinitat t filius in humani-
tuit ergo quod in alia. Tertia, ut prophe- tate.Tertia ne idem essel Pater et Filin
tias implerct. Jsa. lu, 6 : Ego ipse qui si Pater de homine n ir. Quarta,
loquebar, ecce adsum. Habacuc, u, 3 : Ap- quia congruentius miltebatur qui est ah
parebit in finem, non mentietur :
et si alio quem qui est a nullo. Quinta, [>ro-

moram feccrit, exspecta illum, quia ve- pter confirmationem hssredilatis nobia
niens veniet, ut scilicet doceret potius promissae, ne scilicet possemus dicere
vincere per juslitiam, quam per poten- Patii : Domine, tu habes tilium, cui
tiam. Quarta, propter vitandum incon- competit haereditas quam liomini promi-
veniens, quia si Deus incarnari non po- sisti. Sexla, ut Patris erga nos ostende-
tuisset, vel nescivissct, vel noluisset, rctur charitas. Joan. m, 16: Sie Deus
videretur ineo esse impotentia, vel igno- dilexit mundum, ut Filium suum uni-
ranlia, vel invidia, quod absit. Quinta, genitum daret. Septima, ut ostendatur,
ut tanta essct humilitas in Redemptore. quod Deus Pater nihil habet quod non
quanta fuit superbia in praevaricatore : sit nobis paratu> dare, cum Filiura suum
quia tanta fuit superbia, ut homo vcllet uuigenitum dederit. Octava, ut sicut Dei
esse ut Deus : unde humilitas tanta de- Filius factus est homo. sic homo fieret
buit esse, ut Deus fieret homo. Sexta, ut filius Dei. Apostolus, ad Galat. iv, i et

noslrum amorem excitaret, et nostram o: Misit Deus Filium suum... t ui ado-

spem erigeret. Septima, ut exemplum ptionem filiorum reciperemus. Xona, ut
imilandse virtutis nobis daret in forma esset occasio salutis, qui dicitur occasio

1
Ad Galat. ; , 4. ' Joan. m, 28.
 I OMPENDll THEOLOGICifi VEUITATIS LIB. IV. 129

niiii.i'. quia homo appetendo Bcienliam

divinam, quoe Filioappropriatur, cecidit.
Di eima, ijiiia imago debuil per iraagi-

nem reparari. Lndecima, qui bI i ul ver-

luiin mentis raediante erossiori natura CAPUT VII.

emittitur, scilicet per vocem, sic Ver-

l)iiiu seternum per assumptionem natu-
/)c modo Incamationis.
ra' '. Dnodecima, (}u i :i medius inter

personas debuit esse mediator Dei et

hominum. Decima tertia, quia sapientia In communi reparatione omnium de-

Patris reparare debuil appetitionem sa- cens erat, ut fieret concursus trium de
pientisp. Genes. m, "»
: Eritis sicut dn, triplici hierarchia, scilicet divinn, ange-

scientes, elc. Decima quarta, quia de- lica, ci humana : unde in mysterio incar-
centissime conjungitur humilitas cum nationis fuil concursus Angeli uuntiantis,
Bapienlia. Proyerb. \\. - : Ubi /n/mi/i- virginia concipenlis, et Vcrbi Dci car-

tas, ibi et sapientia. Unde Filium Dei nera afsuraentis.

praecipue decuit incarnatio. Decima i.iuii Filius Dei mittilur in mundum,

quinta, quia ideae non sunl nisi sapientia non lil loci mutatio, sed naturae humanae

Dei, quae Filio Dei appropriatur. Unde assumplio, quia ipsius mitti esl esse ubi

ciiiii singulae ideae eingulorum ideatorum prius luil, sed aliter ilii esse, quam piius

sinl causae, lunc demura orania perfecta fuit : et ha'c alteritas non cst ex parte

et complela erunt, cum per unionera ad ejus qui csl, cum sit immutabilis : sed
suum priacipium redierint. Decima sexta, ex parte ejus in quo est, quia unilur no-
quia si Pater fuissel incarnatus, tunc slrae carni : unde inutatio non fuit ex
nulla persona ruissel sine principio. De- parle Filii, sed cx parte assumpti.
cima septima, quia oportuit incarnatam Praeterea, in mutatione loci exigitur

personam lamquam sacerdotem su|i|ili- non cssc (juis ubi jirius ci\it, sed nec hoc
Palri, pro n iIuim assumpta, sed esl in Filii missione, quia poat incarna-
magis decuit Filium supplicare Patri, tionem fuil in Patre sicul semper.
quam e converso. Decima octava, quia assumpsit naluram nostram Q uib 13
Chiistus '

... modis
Spiritus sanctus fuisset incarnatus, quinque modis, scihcet, misericorditer. aBsumpse-
si

tunc duo essenl lilii. Decima nona, quia

4,i
Aposloius, ad
i rp..
litum, ui,
..
.» :
~,
Secundum
, ritVerbuin
naturam
Dullum hominem
raagis decet reducere suam misericordiam humaDam?
salcos nos fecit.
al divinam cognitionem, quam Verbum, Utiliter, scilicet pro salutc nostra. Psal.
quo Paler sr declarat, quod cst unibile Lxxui, 12 : Operatus est satutem in me-
irni, sirut et verbura voci. Vigesima, dio terrse. Sapienter, quia assumpsit bo-
quia nulliini magis decet reducere horai- num naturae reprobando malum culpae.
nem ad liiiationem adoptivaro, quam fsa. Butyrum et mel comedel
vn, 13 :
%

liliiiin naturalera. ut sciat reprobare malum, et eligerebo-

num. Fortiter, quia sic assumpsit natu-
rain humanam, quod numquam deposuit
cani : quia post niorlcui unita fuit tlivi-

nitas carni in sepulcro, ct animae in in-

fcrno. Mirabiliter, quia conjuncta sunt
in carne summum el imura, hoc est Dcus
cl homo.
Verbum caro factum est quinque mo-

1
Cl. I d 1 rimoth. ii, .

\ \ \ I
V
 .

i:io h M.il. M Mi. (Jlll). I'l: I h

\ • • i*iiiit dis^ s , 1 1 1 •
ei ,
undum unitatem can I nio fmi triplex in Cln
iuui qui Isaice, i.iii. i :
Vere lunguorei nostrot deital ih.hu. <t e i oa
baa modlsi ,, ,,,.1-i.t
t/i ,

r /;//// _ ( (
,,.,. ,
,,,„.,„_ , ,, , t deilal -
ad
(

opei ationem < ai nali m Mattb. i, 20 !

aniin.c ad •
h
Quod i/i iii iiiiiniii rsi ,
ilr S/miii/ tanclo |.i ini.i- unioi mp< i i.

i . Supi i • ti nera, quia meritis nosl Init iii moi !••. I Inio ergo d<

non exigentihus. .postolus, ad I itum, ad buroanam nalui am ni u eal io unil i

in, ."•
:
\iiii r/- operibus justitise, aute feci~ iiiini u .
%td
iiu/s nos. Propter carnem, quia ad lal- bumaa i noa
vandam carnem, et hoc quantura ad lumpl i . -<-<l ashumentin : i

fidelea efficaciter, licol quanlum ad oro,- cujuslibetj led loliui Vcrbi. Quia enim
nes BufQcienter. Matthsi, i, -I : Vocabi» impoBsibite eat, quod natura I i on-
nomen Jesum ipse enim talvum ejus :
• i j II.. t i- ii iii tlia, lieut pai - <<l i M-iiiu-

faciet populum suum. Contra carnem, Uonem lertii, vcl quod ipia trauscal in

quia ad mojorem damnationera infide- aliam, vel ali i in ipsam, prop m-

liuin. Joan. xv, -2 Sinon venissem, et : plicil item et unilatem ipaiui pi i ii

locutus fuissem eis, peccatum non habe- niaiii. propterea divinitaa et humani
rent. aon aniunlur in unitate nalura*, -
d j

Qunrc Ojuis assumptionia humanas naturae, t sic intelligitur illud in 13 m-

Rpsumplio • .• .

Nam
,

humoDie mMl animatio, sed mcamatxo nominatur, bolu Alhanasii :

« - •
ul ania
" "' a '':" n
l ' t

i 1 1
'

cum tamen a digniori res consueverit « lionalia i iro unus < il bomu, ita
s.mI incnr- nominari hoc ttutem cs| propter qua- : « Deus et homo unua est Chrii »
n.iho di- . .

cfttur? tuor rationes, Bcilicel ul expressior fiat Ihi namque pooitur aimilitudo quantum
nominatio : e1 ul profundior explicetur ad unitalem persona?, el non natni
dignatio raiserentis, qUia nobia magia (juia caro e| anima diffi runt in homine
nola esl major liuini- pars carnis : e1 ut quanlum ad ttiam, onsliluunt 1 1
<

lialio exprimatur, eo quod magis a Deo tamen unam peraonam. Bodem modo
distat caro quam anima et quia caro : inter divinitatem el humanitatem Christi
est a parentibus propagata, anima a Deo eel differentia, et tameo esl nni perso-

creata. n. i : el quia diviaa natora in nullo >u; -

j)osil<i potest subsistere, preeterquam in

propria hypostasi, ideo unio illa non
poteat esse in propria peraona hominis,
CAPUT VIII. sed Dei : et propterea Deua in una per-
sonarum suarum iecit seipsum -ujiposi-
De unione ei natura assumpta. tum humana? naturae tinde tantum :

una cst ibi pcrsonalitas, et unitas perso-

nalis. scilicct. ex parte aasnmentis. Ad
Sicut iu divinitate una est essentia et sse nainquc persona? trijil % i;itur
1 rcs cjseu-
tiac iu una j re s persome, ita in Christo est c con- distinctio. scilicet simrularitatis, et natu-
persoua r . .

Ghrieti. verso una persona, ct tres cssentta?, sci- ralis incommunicabilitalis, ac excellen-
licet deitas, anima, et caro, hoc est, tiae, sive dignitatis. Propter priinum,
seternum, novum, et antiquum : quia nulltim unibile est persona : propter
deitas est aderna, aninia cst nova, quia sccundum, anima non est persona : sed
in assumptione carnis crcata. caro vero propler tertium Christus secundum quod
antiqua, quta ab Adam propagata et : est liomo, non cst persona.
Christus secundum naturam divinitatis Ex his patet quae sit vera vel falsa

cst genitus, secundum animam vero inter has quatuor projiositiones. Prima.
creatus, et secundum carnem factus. Persona assumpsil personam. Secuoda,
 Q

COMPENDII THEOLOGICit) VERITATIS l.lll. IV. ni

Naturu assumpsit personam. Tertia, Na- ad huraanam : tamen unuro quandoque

lura assuropsil naturam. Quarla, Per- ponitur pro reliquo.
Bona assumpsil naturam. Primaa du b Quinque fuerunl status primi hominis, Primi ho-

simpliciter sunl falste. Tertia uno modo el de quolibel statu accepil Christus ali- tug'^'^'
lu P' ex -
est falsa, alio modo est vera. Si enim quid. Prirous status fuil innocentiae, de
raraatur natura, prout eel communis quo Christus accepit peccati imrounita-
tribus personis, Bic eat falsa. Si vero tem. Secundui gratiaB, de quo accepit
Buroatur natura prout est in persona plenitudinem gratisB. Tertius culpae, de
Filii, sic est vera. Quarta autem proposi- quo accepit recompensationero poenae.
tio simpliciter est vera. Quartus pcenitentiaB, de quo accepit pas-
Ail intelligentiara autem horum, nota sionem doloris el Iristitiae. Quintus trlo-
iSll

a-
quod tres fuerunl opiniones de incarna- riae, de quo accepit plenam fruitio-
Prima antem opinio diee-
lione Christi. aem.
bat, quod lilius Dei aseumpsit bomi- Corpus Christi sccundum Damasce-
aem. Secunda dicebat, quod assumpsit num, formatum fuit ex sanguine beatae
bumanam naturam. Tertia dicebat, quod Virginis, non ex earne. Nam verae ma- u d t' alri
'

et uialn hi
assumpsil hominem ut vestem. Prima tns est secundum Philosophum, mate- »eratione

opinio 11» »n tenetur, quia ponit quod in riam tantummodo ministrare : sed dare c oQveniat?
Christo sunt duaa persoMB, quod est virtutem formativam, quaa active natu-
falsum. Secunda communis est, et vera, ram, seu materiam formet, est patris, et

ac celebris quia ponit, quod

: Christtts non matris. Cum igitur beata Virgo
esl unum soium, lic t Bit aliquid secun- proprietatem verae matris habeat, opor-
ilum quod homo. Item ponit, quod assu- tet quod materiam contulerit, quae se-
mens non est assumptum. Item, quod cumlum naturam sit materia conveniens
ille homo divina esl esaentia, cl e con- humano corpori, et tamen integritatem
rerso. Ilem, quod omnis proprietas virginalem non polluat. Talis autem
Filii Dei inest ei, et e converso. Tertia materia non est caro, quia dicit Philoso-
opinio t imquam haeretica reprobatur : phus, quod id i|uod est aclu pars, non
quia ponit non esse in una persona Chri- est materia generationis, cuin non sit
iti duas naturas, el quod duae substan- potentia totum. Caro autem esl actu
tiae, huroanae naturae scilicet et divinae, pars, unde non est materia generationis.
iod pertinent ad |> trsonalitatem Filii Talis quoque materia non fuit semen
Dei, sed extrinsecus se liahent ad ipsam. virgineum, vel fcemineum, quia hoc
Dicimus ergo, quod tanta est ibi unio, puritati non conveniebal nec
virginis :

"t quidquid dicitur de Filio Dei, dicatur etiam secunduro Pbilosophum est ne-
<!«• lilio hominis, et e converso, liis la- cessarium ad generationem, quia aliquaj
aen exceptis in quibus exprimitur unio, mulieres concipiunt sine seminatione.
veJ clauditur negatio. v i enim sit voca- Talis ergo materia fuit sanguis, quia ipse
buium in quo aliqua repugnantia inclu- secundura Philosophum est etiam in
ditur, sicut esl uniri, incarnari, assumi, nobis roateria generationis.
assuraere, io quibus inciuditur respectus Quod autem dicit Apostolus, ad Ro-
onionis unius naturse ad alterum, tunc manos, Qui factus est
i, :{ : ei ex semine Christua

tenetur praedicla regula. Similiter

,...,...
uavia, intelligendum est
. . . ez f.ictns
originaiiter, semiae Da-
non tenet quando in vocabulo includitur non materialiter. Virtus autem formativa modoTn-
le,1, s" alar '
itio alicujus, cujus oppositum alteri in beata Virgine non fuit ex patre carna-
compelit, sicut incipere esse, creari, etc. li, Bed ex virtute Altissimi.
Nota, quod proprie toquendo, compo-
iitw esl corporum, conjunctio esl cor-
poris
>oris el .iiiiiu.c. Hi, I,, est divinaa naturae
 : T

I 12 I. \l r, \l \i. OKI). 1'/! Kl).

- 1 1 1 1
ludl ui < -

li bolru erupit . ul gaud<

litienU o i im i fTuaura
deaul aegrol inlei : lapii line manibu
I \l'l I l\. IMOllt. |.| I
, llt t

genles. Chrisl < homini plui

I h lihllliltr Im ili iiillli. veniunt, nobli mullum Mlutiferi propler
quod 'i n ituralibui et arti-

ii< ialibui i omp iratui I aamqui ' liri-

011111 !
i,r
Aniisimua per peccalum propriam •
dicilui i apul nosti um prop
IIIIII-.IIHIH ? exccllenliam, raenlis innuc ntiam, a< suiii <-i molum ipii itualcm, qu< m
Dei amicitiam. Haec autem recuperare membris influit. Medialoi . quii parti-
oporluil per beneficium Salvatoris. Ex- « -
|
> . 1 1 propi divinse el liumaou
celluntiam enira recupcrare non potui* naturae, < t Deum ct noj
;

i< a-
iniis nisi per excellentissimum recupera- < ihr polcsl mediale. I indamentum ',

lorem aliquam meram

quia si par propter fidem, qua in nobia illuroi

creaturam reparali essemus, tunc opor- inlelle luro. ' totium ', propter chai
lerel n»>> esse subjeclos illi creatura*. tem, quia perficil afleclum. I'

Innoccatia reparari non poteral, nUi inquanlum incoi poral u<>- lc* • i

pcr satisfactorem sufticienlissimum, qui sacramentorum participalionem. Ilc—

videliccl esscl Deus <'l homo : Deus qui- Btia". quia solvil obligationcm contra-
dem qui pro hominc satisfacere possel ctam per peccatum originale, el actuale.
homo vero de genere \<l r, qui pe ca- 3 erdos '-, quia ip
Congruua V erat. Illc namque congrue satisiacil, dominum,
*
exaudit, i| - vus rog -
BrUisfactor
quii? <|iii potest el debet : sed non potest, nisi et ipse Deus exaudil se bominem. N ia
Deus. nec debet, nisi homo. A.micitia in exemplo, vita in prxmio. »
non poterat reformari, nisi per
simililer Item, Bernardus enumeral quali
mediatorem convenientissimum, qui sci- utililates- adventus Domini, d

licet utrique parli conlbrmis esset, et <( Venil medicus ad aegrotos, redemj
uliique parti amicus : hoc vero Christo « ad vendilos, via ad erranles, vita ad
convenit, qui est l)eo Patii similis per « mortuos. <>

divinilatem, et homini lapso per liunia- I )stenduntur adliuc niiilUe ulilitales

nilatem. Venit ergo Deus in carnem, incarnalionis Christi : «jui.i Deus

scilicet,

tamquam dominus ad servos, ut eos factu-. r>t homo, ut lioret homo Dcu- :

corrigerel tamquam magister ad disei-

: dominus Eactus est servus, ut fierct ser-
pulos, ut eos instrueret tamquam ine- : vus dominus Deus de cceio ad terras :

descsndit, ut homo, de lerris ad ccelos

1
dicus ad aegrotos, ut eos sanaret . Per
primum ostendit Deus potentiam, per ascenderet Dcus raclus est filius ho- :

secundum eapientiam, pcr tertium boni- minis, ut liomo Geret liliu-; Dei. Immor-
tatem. talis factus cst mortalis, ut mortales
iDcarnaiio- Qualuor IVuclus incarnationis ponit lierent immortales. Dives innocens faclus
5
'
Bernardus, dicens : Manna de ccelo de- est pauper, ut pauperes fierent divites.

1
Cf. Joan. x. la ; ad Pliilip. n, 5. 1
. ad Fphes. i. 22 ; I ad Timolh. n. o.
2 8
Cf. Exod. xvi, 14 el seq. Cf. I ad Corinth. iu et 12
» Cf. Canlic. i. 13. -
Cf. Joan. x. 0.

* Cf. Ibid \. 2. '« Cf. ibidem. v. II.

11
:>
Cf. Daniel. n. 34 Cf. ad Uebr. v. 6 et 7.
11
Cl'. ad Ephes. v, 23. Ct. ibidem, r.i, 17.
 COMPENDIl THEOLOGICiE VERITATIS l.llt. IV. 133

Obscurata est lux, ut noa illuminaret 11 : Famina circumdabit virum. Patet

Esurivit panis, ul 1 1 « •- reficeret. Siii\it etiam ex virtute agentis, scilicet Sjiiriius

fons, ut qos inebriaret. Tristata est laeti- sancti, <'ujus esl subito operari. Quamvis
lia, ut qos lietificaret. Pavebat Gducia, autem membra corporis Cbrisli fuerint
ut uoa confortaret. Laxata esl via, ut in conceptione completa, et perfecla us-
iter uostrum ad ccelestia dirigeret. qiu' ad aniraffl Busceptionem, ipsorum
tamen merabrorum distinctio Becundum
^ugustinum, tam parva et tenuis fuit,
(jiiod humano visui vix possel subjici :

quia ia lanto fuit minus corpus illud,

CAPUT \. quara alius conceptus, cura forraatur,

quantum augeri posset in utero infra
/> mirabilibus eirea fncarnationem quadraginta sex dies. Unde miraculo-
Domini. suin quod in i.ini parvo corpore
fuit,

recepta fuit anima sed hoc ideo factura :

fuit, ut conceptio Christi quantura ad

Excellebat incaroalio Cbristi aoslram tempus manendi in utero non essel no-
eonceptionem in pluribus, per quod ap- strae conceptioni dissimilis. Praeterea, ab
paret, quod ibi natura sua perdidit jura. inslanti suae conceptionis scivit omnia,
raveniuntur enim multa tam ex parte eljam secundura quod horao. Item, in

inatrs, quam ex parte prolis., et quam anima cjus

fruitione perfecla fuit unde :

i
m ex parle modi, quaa non sunt quantum ad hoc non solum fuit vialor,
iiiiduni viam naturse, sed secuodum sed etiam comprehensor. Itcin, mundus
potentiam virtutis intiniUr. qua? solius fuit ab oinni peccato, et |tlenus omni
Bst Dei. gratia et virtule. Habuit quoque patrem
Mira igitur fuerunt io matre, quce in cuelis, et matrem in lerris : sed pa-
Bernardum, sine podore fce-
uiidiiiii trem sine matre, et matrem sine patre.
cunda, sine gravamine gravida, sinc Item, per incarnationera ipse dominus
dolore puerpera fuit. Ibi portavit stella so- factus est strvus, adernus fartus es1

lem, jialnirs vitem, rivus fontem, filia lemporaKs, inunensus faetus est parvu-
patrem, creatura creatorem. Fuit, in- lus. Sununus lit iinus, incomprehensi-
qiiain, inaler patris, ae filia nali. Fuit liilis fit localis, simplex lit compositus.
quoijue juole jiosterior, contenlo ininor, Dicit Augustinus : « Videtur invisibilis,
mater et virgo luit, et cum Deo filium « palpatur irapalpabilis, iraraortalis oc-
communem habuit. Maledictionera leeis « cidilur. » Item, Augustinus : « Quis
evasit, ubi maledictas fuerunt virgines « uniquam existimare jmsset, ut porta*
••t conjugatae. Virgines quidem, quia « retur manibus lcemineis jiorlalor or-
non irenuerunt : conjugatffi vero, quia in « bis, jiauis A.ngelorum manducarelur,
dolore pepererunt. Sed utrumque beata « seu aleretur, virlus ccelorum inlinna-
Virgo evasit, <juia virgo genuit, et <lo- « relur, vita oniniuin moreretur? »
loreiu uon sensit. Augustinus : « Spei u- Hie quoque iiotanduin est, quod sieut
<• luni non niiiijiit radius solis, et iut<'- in divinis est trinitas personarum in uui-
it.it^ui Virginis ingressus, aut egn b- tate <^sentia?, sic in Christo est trinitas
« bus Dei vitiare oon potuit. » essentiarum seu naturarum in unilate
»io Mirabilia ijuoijue fuerunt in prole : personaa : quia sicut in divinis per di-
quia in instanti fuit ilii sanguinis >cpa- versas personas aon distinguitur essen-
ratio, consolidatio, figuratio, animatio, tia, sic in Christo pei diversaa uaturas
leificatio. Etquod ista oon fuerinl suc- non distinguitur persona.
lessiva, patet ex Scriptura, Jerem. xxxi, Denique Christi incarnatio fuit mira-
 o

i ;i n \i i; M \«, OHI). PH I I»

lnli modo, ijin.i i \ i iim 1 1

. modi |u ii- scilii el <li\ 1 11 .1 111 . 111 .Mi»s,i im
ducondi liominem pi a nt, pi >
111 no 1 d nobii
\ idcliccl nec de i iro, nec de mulii !'.i I 1. 1 111, h .

snul iii \il,iin : c< iiihIii- dc \ iro i/ii >

'
'
Secundaoi ia M
muliere, tii ut ia Heva : lei im> de * ii ijii tlui 111 ta

el muliere, ii ul ii 11111111- coni upi lniiii 111 1 pai inii fuit ••• <
ulla, partim n

biliter natifl : td complemenlum deoutl mfi -'i. <

i'
rulta quidem <|u lolum -< «1

univorsi quarlum modom introduci, ui modum, quia natus esl di \

gciliccl Iiiiiih» de mulien fiei el sine * iro manifi «I quantum ad tai lom. 1 1 rtiani,

per virlutem operatoris. Iu conceplione ratuitam, M ur

ergo l'ilii Dei Miniil concurrerunt virtufl 111 die, quia nath il ii-

innata, infusa,cl increata

1
. Virtus innata festa, in qua Chrisliu perafTectum con
materiam minifltravil : virtus infusa pitur, per efTectum nas< itor, el |" 1 amo-
purificando ad unionem verbi adaptavil :
rem perfei tum notritoi I tvi, 17

adaptatione, dicp, congrucB oaturte. \ ir- IN : .1 /<i< ii- lim • l f/ua

lus increata subito perfecit, quod natura jiiii iin 11 imus el

111 • 1 1 potuil nisi successive. De divina itaqoe generatione babel

in primo libro hujus ompendii, led nun< •

(]•• humana proaeqoeBdom est.

Nota itaqoe, qood lecondum verba

Apostoli, uhi ait Apparuit gralia J> :

CAPUT XI. Salvatorit nostri ommbus hominibus,

erudient noi Nativitai ' foriati fuit 1

I)c nativitate Christi. gratiosa, gloriosa, copiooa, frui I

Gratioaa, id est, gratia non meril -

nosiri- exhibita: Apparuit enim </iaii<i.

Cbristi na- Nativitas Christi triplex est, scilicet Glorioea, quia Dei Satvatorit noslri,
llY ln" humana,
piex
divina, gratuita. Prima est ez Copiosa, quia omnibus hominibus.
patre, secunda ex matre, tertia fit in I ructuosa, quia erudiens not Iste fructus

mente. De patre noscitur seternaliter, de nativitatis Christi doplex est, scil

matre temporaliter, in mente spirituali- respecto temporis prsesentis et fuluri.

ler. Et isla? tres nativitates sumuntur Item, respeclu temporis praesentis du-
secumluin tres naturas, qua3 sunt in plex est fructus. Primiu eat declinatio
Christo, scilicet deitas, caro, et spiritus. mali. ibi, Ift abnegantes impieta-
Nam ex patre nascitur Deus, ex matre tcm ', quoad maluin quud est contra
caro, ex mente nascitur spiritus, scilicet fidem : et ssecuiaria desideria, quoad
per gratiam. Ex patre nascitur semper, malum quod est contra bonus mores.
r\ matre nascitur semel, in mente nasci- S undus fructus est operatio boni, ihi,
tur saepe. Secundum nativitatem divinam sobrie, quoad nos jusle. quoad proxi- :

Christus habet patrem sine matre, secun- mum et pie, quoad Di-um. Item,
: 1

dum humanam habet matrem sine pa- futuri temporifl duplex e?t fructus. Pri-
tre, secunduni gratuitam habet patremet mus est spei in reanrrectione, ibi, /

matrem, secundum illud : Quieumque spectantes beatam spem. Secundus g ludii

2
fecerit voluntatem Patris, etc. Has . in glorificatione, ibi, Et adventum fjlo-
tres Christi nativitates reprasentat riie magni Dei. Apparuit enim in nali-

Ecclesia in die nativitatis ejus. Primam. vitate Christi heniirnitas et humanitas

1
Cf. Luc. 1, 35. 3
Ad Titum. n, 11 et 12.
- Mattli. xii, 50. * lhictpm. vv. \-2 et 13.
 :

COMPENDII THEOLOGICiE VI.IUIAIIS LIB. IV. 188

Palvatoris de triplici latibulo, icilicet de estnovui Idam : terra de qua orta esl

sinu Patris, quo celabatur de umbra

in : veritas : terra <le qua ortus esl fructus
legii, in qna Ggurabatur <le ventre : terrs sublimis : terra bona in qua semen
nialris, in quo farmabatur. Islo nainquo oeciilit : terra lliions lacte et melle :

aus - ilvil signacula libri lignati '.

germinana herbam virentem terra
terra :

Nativilai Christi fuit utilis, honesta, de qua oriebaiur fons irrigans universam
1' ".
l'!' juciinilii. Quid auteni utilius salute homi- Buperficiem terraa
iribus nis ! Vocabis. inquit, nomen ejusJesum :

Chris '/"" emm salvum fncirt />o/>k(//iii

suum '
: cerle ;i formidine timoris, al>

iiniiKinitate languoris, .1 delentione GAPUT XII.

carceris, ;i subjugatione hostis. Quid
honestius partu Virginis, ubi virgi /)<• circumcisione Domini,
quaa generat, Deus est qui generatur,
Spiritui siinctiis ijni operatur in genera-
tiohe ? Quid jucundius nativitate Deiet Circumcisiononi accepit Christus mul- (Juare
C.lnistns
hominii ? ii;ivisi suni, ({ui preecesserunt, tiplici ratione. Primo, ut legem, quan» circuoci-
ut Vbraham, qui exsnltavit ut videret dedit aliis, ipse compleret l0 Secundo, ut .

dicin Doniini . ftem, qui soquuntur, liuinilitatein ostenderet, quia coronionia-

Gaudete in t etc.*. Item, qui prsseutei libus ad qua? non tenebatur, se subjecit :

erant, ut Angeli decantantes, el pastores ipse namque Doniinuslegis fuit^.Tertio,

videntes : e1 Joannei eum in ntero aen- ul sanguinem suum pro nobisnon solum
7
licns'. et Simeon amplexans , sed maxi- in eatate virili, sed etiam infantili funde-
mevirgo ipsum generans. Luc. 1, i-7 Kt : ret. Quarto, ut nos circumcidendos fore
mltavit spiritus meus in Deo salutari spiritualiier ostenderet. Quinto, ut lue-
meo. reticos cOnfunderet, qui dixerunt euin
Protulil in iiiiiiviliilc nobis beata non verum corpus, sed phanlasticum
Virgo fructum, qui fuit seminatui habuisee. Sexto, ut Judaeis satisfaceret
iu conceptione, germinavit in nativi- qui scandalizati fuissent, si circumcisio-
tate, collectus in pannorum involu- nein non legem
accepisset. Septimo, ut
linno, ad donum allatui in purifica» veterera approbarel, quae usque ad ipsum
tione, (tagellatus in stipite, ventilatus in observanda fuit, Legalia enim secundum
(alsorum tostium accusatione, immoiatus Augustinum fuerunt anle passionem
in passione, purgatui in resurrectione, viva, post passionem Doraini raortua
comeditur in quotidiana Eucharistis eed postquam per munduni claruit Eyan-
eptione, el iu ccelesli fruitione *. gelium, sepulta.
Beata itaque Virgo esl ccelum, quaa Circumclditur Jesus non solum cir-
Christum roravil : i [>sa nubes, qua Chri- cumcisione legali, sed etiam circumcisio-
stuin pluit : i|is,i lerra, qus Salvatorem w Bpirituali. Unde possumus Domini christi
1 1

germinavit. In nativitate Domini luil circumciiionem quadruplicem assignare. gj,

,' ""'^,
.

beata Virgo terra, decujus limoformatus Primo, circumcidit eum pater cultello dri| ,|,,x i
-

8 Cf.
1
Cf Apocal. \. - Isa. xlv, 8 ; I ad Corinth. xv, 47 ; Psal.
M.illh. 1. 21. i\wi\, 12; Isa. iv, 2; Luc viii, 8; Numer.
3
Cf. Joan. vin, >i>. XIII,

ad Philip. iv, 4. I 1. Genes. 1, 12 el n, 6.

c "'
Cf. Luc. 11. 13-20. Cf. Genes. ivu, 1-2.

"
Cf .Luc. 1, II. " Cf. M.llli. v, 17.

f. ibidem. 11, -
 \:\r, h. \i r. M \(i. <>i;h hi: 1 I).

j, mperl itii m ii iii\ ii.ii • Be< un lo \ iin ,i /iiiim iii i/> nuiiii.i \
'

cumciderunl eum parentee <-|ns •

I

dio i ultollo legia rertio, i ir< um< idit ".i b< ulo, \ I». .. noin t

geipsum in omni vito u a i ultello humi- ad l'lnli|.pi n<--, ii U Uonai <t illi

litatts. Quai to, 'ii' umi idei unl eum Ju- nnii. <i.. \i. \n.'.|<. pnenuntiatom, ul

il ii in passione rultello crucia : et l

dicitur, Luc. i, >l < i
u, -I . \ \'<

per milites Pilati. \ ii _'iii<- prcdieatum, I m m, i

'»''
:

i
ireumoi Circumcidilur etiam Jesus in buu qua- Sanclum ttomen ejus. Vh \;. '

ii tin • i
'.in i
, ... . , .
, .

lui iaiuis, drupliciter. Pnmo, per aetractores, qui gnificatum, \<\ v, » I : Ibant i loli
*'
1

'Ji',',7'""
auferunl amicos, el Faraam. Secundo, i/niii/i nii \ \\ i il.ij, testificalum,

per raptores, qui auferunl bona lempo- quii pro iioimii innt. A ( ii-

ralia. Tertio, per haercticos, qui oulerunt lessoribtu collaudatum I' il. cxu, I
-

animam. Quarto, per tyrannos, qui au- Laudate, i'ii'ii, Dominum . etc. .1

ferunt corpus. solis ortu usque ad oceasum, laudabile

Gircumcisio nostra Bpiritualis duplex nomen Dofnini. \ - in< Lis vii ^inibua pi
est. Priraa mentis, in prttsenti ii culpa. - ii-iatuui, Cantic. i, 2 : Oleum effusum
Secunda corporis, in luturo poena. ;i nomen tuum. Bernardiu : Ji

Prima Bgurata fuil per circumcisionem i mel in ore, melos in aure, jnbilus in

solemnera, quae facta esl in /Egypto '

: « corde. Al> omnibus sanctis exall

et haec Lriplex est, scilicel incipientium a tiim. Psal. xxxin, i : MagnificaU Domi-
vitiis, et hoc cultello justitiae. Item, pro- miiit mecum, et exaltemm nomen eji

ficientium a siiperfluis cultello miseri- in idipsum. Petrus, Act. iv, 12 : h

cordiae. Item, perfectorum a mundialibus est aliud nomen tub coslo,... in quo
curis cultello charitatis perfectae. Secun- oporteat ims salvot fierL
daBgurataesl per circumcisionem factam In hoc nomine, / . -unt quiuqu" Id dc

iii Galgalis in terra promissionis '

: quia littcrae, qute possunt esse initia i>turun
in octava resurrectionis per pctram dictionum, jucumiila- moerentium, aeter-
lltle
,'

quid
Christum circumcidemur ab omnibus
:1

nita> viverUium, sanitas langnentinm, &

miseriis. \i\ quo patet, quod circumcisio ubertas egentium, satietas esurientiuo
nostra spiritualis eHicacior cst, quam Et hoc nomen, Jesus, Christo convenit cbr
Judaeorum carnalis, et legalis : quia tripliciter. Primo, ratione naturae, ut qui jg!
1 ™
iliorum circumcisio licet peccatum ori- ex divina natura crat salvator auct<»ritate, veuil
qur
ginale twleiit, januam paradisi taincn ex bumana natura fieret salvator mys -

non aperuit, sed nostra utrumque facit. rio, ut vindicaret >ibi nomen salvatoris 5
.

In hac matcria duo nobis tan-jfuntur. Secundo. ratione decentiae, quia decrevil
Primum est Ghristi humilitas in circum- ut ex re nomen haberet. Unde quia sal-
cisione, secundum ejus sublimitas in vat a peccato, a diabolo, et ab inferno,
nominis impositione. Vocatum est, in- merito nomen habet illi beneficio con-
quit, nomen cjus Jesus *. gruens ". Tcrtio, ratinne eflieaeiae, quia
Digoitas Dignitas autem hujus nominis multi- Christus nos sua pa^sione salvavil -.

nourinis
ptcx
,

cst.
r
hst enim ab
. [ .

aeterno consecra-
iesus.

tum, ut dicit sanctus Bernardus. Ab

antiquis praefiguratum, scilicet, inJosue.
A Prophetis desideratum, Tsa. xxvi, (S :

1
Cf. Exod. iv, 25 .'I xii, fc*. 5
Cf. Isa. xii, 2 : xxvi. 2 ; xli;i, 3.
8
Cf. Josue, \, 2-13. ,;
Cf. I ad Corioth. vi. ii ; Apocal. v, 9.
J
I a<l Corinth, x, * :Petra autem erat Christus. :
Cl aJ Titum, m, 4-7.
* Luc. ii, Z\.
 .

COMPtiNDII THEOLOGIC/E VERITATIS IJB. IV. 137

Christns, Qostrum baptismum conse-

crans : quia tactu sii;r mundissims carnis
vim regcnerativam contulil aquis. Ma-
teria fuit aqua, magis conveniens et
CAPl l' XIII. communis cseteris liquoribus ad baptis-
mum existens. Forma notatur per testi-
De baptismo Christi. monium Trinitatis : fuit enim ibiPaterin
voce, Filius in carne, Spiiitus sanctus in
columbae specie. Intentio consequitur
ln baplismo Domini notatur ipsius formam. Voces enim, ut aitPhilosophus,
humilitas, el nostia utilitas. signa sunt earumqus sunt in anuna pas-
Ipsius liumilitas notalur in quatuor. sionuin.
Primo, quia venil Jesus, scilicet dator p er vocem Patris, quaB audita cst in
non
salutis, et indigens salute. Secundo, baptismo Christi, notdntur quinque di-
quia ad Jordanem '.ubiCreator elemen- gnitates el excellentiaB ejusdem Domini
toram subjecit se humili elemento aqusB. QO stri Jesu Christi. Cum enim dicitur,
Tertio, quiaad hominem, id «•>!, Joan- /// r commendatur Christus a vera
es/ ,
t

nem, scilicet Dorainus ad servum, Rex essentia, quia solus Deus habet verum
ad scutiterum, Sol ad luciferum. Quarto, ss
,.
Omne enimesse a forma esl Deus
,.. :

quia venit ut baptizaretur ab eo, Bcilicet autem forma est sine materia, ut dicit
fons a rivo, plenitudo a stilla. auctor Boetius. Cum dicitur, Filius, commcn-
baptismiabaptismiministro. datur Christus a similitudinis paternae
ttilitas nostra notatur in quatuor, CO nvenientia. Ex eo namque dicitur Fi-
oli . quae circa Christum baptizatom evene- nUS} quiafitut illc : propter quod Fi-
l
£1° runt. Primo, quia Christus cum baptiza- j;„ s> B ic dicitur imago Patris \ potius
tusfuit, confestim ascendit de aqua\: etiam quam Spiritus sancti, propterratfo-
per quo I notatur in nobis _. -atias infusio,
ncin quam naDes supra in ld.ro I hujus
homo cnim per baptismum lihcratus a Compendii. Cum .licitur, meus, com-
culpa, ad virtutes statim ascendit. mcn( i a tur a substantiee indifferentia :

- !. uudo. apertinn estccelum »,«per quod dicitur enim, meus, id est, mihi consub-
notatur hominis post baptismum ascen- stantialis. Cum dicitur, dilectus, com-
dentisevolatio. Tertio, deseendit Spiritus men datur ab amoris benevolentia. Joan.
orporali specie sieut columba in tlIj 33 . />„/,,,. diligxt Filium, et omnia,
ipsum •
: per quod notalur quod baptis- soilioet quae habet, dedit in manu ejus.
mus facit hominem Spiritus sancti Qum dicitur, In quo mihi complacui,
templum. Quarto, vox patris facta est :
CO mmendatur a speciali complacentia.
Hicest filius meusdileetus* : iu quo no- Scd nota, quod placitum est quieta vo-
tatur, quod per baptismum de filio irs luntas unde complacui, id est, cum
:

lit lilms gratise. Spiritu sancto in Kilio sccunduin natu-

ln baplismo Chriati notantur substan- ram assumptam quievi.
tialia baptismi nostri, scilicet l.apli/ans,
l.aptizandus, materia, forma, et intcnlio.

incur-
^ a pt' /ans luit Joannes, in quo ministri
'*• sanctitas designatur. Baptizandus luit

1
M.ilth. 111, i:;. 1
] I . i
I .

•
M iiih. iii, 16 el 17. Cf. Luc. m, 22. » [bid.
3
Ibid. 1 , od Coloss, 1, 15.
 i:w i» M.it m \<, nith m i i»

I pra»d quod < l

in qoaotom bomo di /

triplici ralione Pi propter iofloeo-

~
I M'l I \IV. 1 1 . 1 1 1 > I ut di- lnin I ido,

propl onlomiil it' in u.iliir.i- qiiain

/' jih iul iiilinr i/iuh.r C/ui\li. habel i - •
j
> t
ad membra quia
(.lni lus exoellal membra ioa, quantom
ad aaturam dh ioilal i • a i ooformia
r
Pienitudo Post hoc considerandum esl V erbum B$1 iHii in natura bumanilalii i

iii Curiltq
iripiez, et incai natum, quautum Bu pleniludim in dicitui ' '//"'/ metaphoi i< ••, qni
''"'
charismatum Bpirtluelium, quffi lunt pua i
Ihristi verum eoosl
plenitudo gratiee in aflectu, plenitudo membris, ita corpoa i joa mj n i*i

gapientiffi in intellectu, oc pleaitudo puris fidelibos, Ham da pleoilodine ejoi

meriti in operc, ot effectu. omoi i|iniiii beoeiu iom
Circa primum notandum est, quod in -qiil-itils ', qill ad <nin SCCedoOt, \rip.|
Christo a sui conceptione fuit plenitudo lidrui rectam, vel per Bdei aen-
gratiffi, quantum ad gratiam personffi tnin.
gingularis, el quantum ad gratiam capi- Alia ratiooe seeaodam qood homo di-
tis, el quantum ad graliam unionis el :
citur caput Ecclet - ilicel propterna*
li.ro Iriplex gratia esl eadem in easenliai tiir.r oooformitatem, qoam capol h

sed differunl in effeclu, ad totum rorpus, ol supra dietom

christus
udem et
Gratia enim personae
l
sintrularis ctt Prsterea, aeeundum qood eadem gratia
8|>em non gralia habitualis, iiuam babuit Christus Bingularis peraona qua babilitaril hu-
habuit, et ' , . . , • •

quare? roinplrtissiinr et plrnissiuir,

i

cxcepla ,

manam naturam Christi ad ooiooem

eUpeisuc- ^de t>l s
l"'' M uas virtuteS niui babuit, Verbi, ut videlieel digna esset uoiri tan-
cedat? S(M | i,l q U od cis in patria SUCCedit : quia t;r celsitudini, vocatur grati
lidei succedit oognitio, spei vero succe- per quam Chrtstus ipseooo taolum fe-
dit Sciendum autem,
comprehensio rei, lioitate glori», verom etiaoi adoratiooe
quud prffidicta gratia persons singularia latria? diirnus fuit.
exuberat in Christo, ita quod inlluit in Atlaincn. in quantum est <onstructio
mcinbra corporis sui mystici scnsuin transitiva. cuin dicilur. ^ratia unioins
et niolum spirilualium. esl unio homanaa natura? ad divinam
Secundum fontalem plenitudinem mn- naturam quae gratia et lins uieritis

nis gratiffi in ipso babitantis, dicilur i;ra- data e>l bumanitati Christi, aliud
lia capitis unde nota, Christo inesse :
irralia, aliud est unio. Sicut enim
Cuput ec- quod Cbrislus secundum utiamque na- dillert gratia babitualis a gratia p«-r-

Christus turam ilirilur cuput Ecc/esi.e, quia non sonali et a gratia capitis. - uoio
secundum
utramque
1

Bolum ltt (juantum Deus, sed

» i\ i i-
ctiatn m dilTert a gratia babituab : propter quod
naturam.
ql uan tuni homo inlluit scnsum et motuni dieitur in Joanne, qu<> 1 Spiiitu- -anctus
et quare ?

spiritus et gratiae in omnes qui adlue- datus -^t ei non ad mensuram :

quod
rent ei, vel per Gdem rectam, vel per dupliciter exponilur. Primo sic, non ad
lidci sacramentum. Sed in quantum mensuram, id est totaliter et non parti-
homo inlluit eam per molum meriti, cularitcr, ut quidquid potuit Deus ci de
et illud meritum quod non solum ex Spiritu sancto dare, dedit ei : secundo
congruo, sed ctiam ex condigno intluit non ud mensuram, id est super om-
sic.

membris eratiam, et hoc babuit ex ncm proportionem respectu aliorum lio-

unionc ad Verbum. minum.
1
Cf. ad Ephes. i, 10 ; Joan. i, 16.
spiritttm.
3
Joan. iii, 34 : Non ad menmram dat Dcu>
 COMPENDIl THEOLOGICyfi VERITATIS LIB. IV. 139

De hoc quoque quod <li<it Joannes, quod videt, el per quod videl : quia se
plenum gratus ei veritatis ', nota quod per se, et in se videt omnia : non Bolum
neoiiuJo quintuplex distin^uitur pleniludo. Pri- qus fecit, sed etiam qus faoere potest,

qufnVu- ma est suflicientiaa, quaa in quolibetju- qus sunt infinita.

,lpv
i sto reperilur. Secunda esl copieB, quafl Recundus raodua est cognilio sensua-
fuit in Apostolis, Act. u, I: Repletisuni hHatis ex parte oafnis : el iate modus est
iminrs, etc. : fl in Stephano, Act. vi. N : cognitio per experientiam, quia (Ihristus
Stephanus plenus gratia ei fortitudine. non si-nsit omnia simul : quia sensus
Tertia esl universalitatis, quce esl in Ec- non est perceplivus rerum, nisi ad pra-
clesia, cui nullum donuni «lcrst. Quarta sentiam objecti.
est excellenti®, quaj hiit in btata Virgi- Tertius modus est spiritualis ex parle
ne, qoa omnes sanctos excedebal in gra- mentii : et istc triplex fuit, scilioet per
lia. Eccli. wiv, 2."» : In me gratia omnis. oaturam, per gratiam, el per gloriam,
Luc. i, 2S : Ave, gratia ptena. Quinta, Per naturara est igilur tertius modus
snpereffluenlia, qua fuil in Christo. Joan. cognoscendi, quo Christus cognovit
i, I i : Plenum gratise et veritatis. omnia, <}me spectant a<l universi consti-
Circa innocentiam Christi hoc scion- tutionem, sed longe excellenlius, quam
ilnm <'s(, quod habuil immunitatem oin- Adam, etiam existens in nalura insti-

nis culpa?, el quantum a<l actura, et tuta.

quantum non peccavit,
a<l posse : quia Quartua modus est pcr gratiam : lioc

nec peccare potuit, nec peccatum origi- modo Christus cognovit omnia quaa spe-
nale a patre traxit, quia patrem non ha- ctant adhumani generis redemptionem,
buit oarnalem, nec a matre habuit pec- longe lamen exoellentius, quam aliquis
catum, quam S[)iritus sanctus totalitcr prophelarum, vel etiam Angelorum. Non
a fomite liberavit. solum enim habuit Christus scientiam
pcr habitum innatum, ut Adam et An-
geli, sed etiam per habitum infusum,
vclut sancti per gratiam liiuminati. Co-
gnitioiK-iii non liabuit per habitum ac-
CAPI T \\. quisilum, qui propter imperfectionem
in ipsonou luil.
De plenitudine sapientim Christi. Quintus modus est per gloriam : hoc
modo cognovit omnia Christus ! liuita

quidem cognitione aotuali, inflnita vero

Sicut in Christo fuit omnis plenitudo non nisi cognitionem habltuali, vel c.\-
risto omnis plenitudo sapientia»,
gratioe, ita et cessiva. Aniraa enim Christi per gloriam
nou solum quantum ad oognitionem, comprehensionis capiebat quaecumque
v.'1'uin etiam quantum ad modos el capere potest natura Bnita, unita infi-

dirTerentias cognoscendi, <|ui iunt quin- nito.

que. Sciendum ergo, quod res dupliciter
Primus cs| cognitio eempiternalis ex habent cognosci, in arte scllicet, vel ab
parte divinitatis : <*t hoc modo cognoscit i|)s<> artifice, vel ab alio artem contem-
omnia simul, icilicet Rnita, el inli- plante. Utroque modo cognovit Christus
nita, quia apud Deura omnis infinitai res. Primo modo per naturam divinila-
'-t linita. Deus enim videl multa Inuno, tis, secundo modo per gloriam compre-
soilicel in seipso unde non dirTerl ibi
:
hensionis.

1
Joan i, I L
 :

I ill I). ALB. M Ui. <»HI) Plt II».

Patenl igitur i\ prcemisiia quinque luii. .111111 < ojpit -i M ruit eomptto

difTereiitioB i ognitioui <

| u .» <-i .uii iu anl.iii iii i|ii.iiiliiin viator. iioii 111 qiiau- , *b#]
i ln i
lo Per primum enim modum ha- inni coinprelu n
lniii cognilii n 'iii ii i I >• ,
- , |, i cundum I'. i i. .
io .u' iM et pleniludu inerili

ui homo, per tertiura ul \ iator, per I

Ihl iii nol itui iii isti* : pi iii'". quaiituiii I

quartura ut illuminalorj per quintum ,i.l iiiin qui merebatur, quia non Uuitum
nt comprehensor. i ..t bomo, sed etiam I
'•

ChiUUn Christus secundum utramque nalurara undo, quantum ad lempua quo

in". •( . . . ,
, ,

quomodo } dicitur ini, quia secundura divmitatera merebatur, quia ab inatanli i on< eption
illuiiiiii.it iiitus animam, et Becundum BUflB ii-'|u<- horam n
ad
humanitatera inforraat exterius vilam, et I ertio, quantum ad i<l per quod m<
hoc tripliciter, scilicet rairaculis, pra?di- batur, quia per habitum perfe :tissin
pationibus, et exemplis. Primum est po- charitalis, et per exereitium | #
* - r f

lentise, secundum sapientis, tertium bo- Biras \iiiui

nilalis. Quarto, quantum ad eum i ui m< i
•

Nota praeterea, quod scienlia Christi tur. quia non i.uiiiiiii Bibi, - •! etiam d

li(iiiiinis Limpidissima esl inter scientias bis. < Imnibus i niiii operibus iiua; i>i

creatas, quia nihil habet admixtum de cedebant ex libero arbitno, meruit bidi ui n

su<> contrario vel actu, vel potentia :

vii.ini seternam jam habitam, ej noh
praesertim cum non possit aliquid igno- habendam.
rare propter sui unionem ad \ erbum : Quinto, quantum ad id quod merel
tamen quia anima Christi creatura est, tur nobis, quia veniam, et gratiam
non est scientia ejus ita limpida sicut lain quoque carnis, et apertii muae
Dei, quainvis seit omnia, sicut Deus. coeli-siis. Ante incarnationem Christi dia-
M
boh di
Jesus i

liciebal ga-
r j- Quoil dicilur : Jesits proficiebat sapien-
' '
bolus hahuit manum altrabentem, piei.

pientia, et tin, et xtate apnd Deum, et

J
Jiomi- manum impeltentem. Attraheniem dico
ffilate, quo- ... n.
uiodo in-
nrs |U,n ost mtelli^endum, quod , i
•

in se potenter in culpam : vmpellentem aut< m

telligitur ?
p ro fecerit, quia ab inslanti conceptionis sine obstaculo. adlimbum in po-nam.
sapientia plenus fuit sed potius in aliis, : Sed Christus primam manum suo merilo
qui doctrina sua et exemplo profecerunt, debilitavit secundam vero penitus am-
:

et hoc coram Deo, id est, ad gloriam putavit. lirilur in merito Chrisli radicata q^jJJ'
Dei et hominibus, id est, ad utilitatem
: sunt omnia merita nostra, Bive satisfa- D0 * lr
rita radi
hominuni. Proficiebat tamen Jesus etiam ctona pcpna?, sive mentona vita- ader- cau.
in se cognitione experimentali et sensua- na-, quia nec ob otTensa ereatoris digni
li, quia secundum Apostolum, didieil sumus absolvi, nec immensitatem praxnii
l
cx iisquss passus est obedioitiam . quod Deus cst, digni sumus assequi, nisi
pcr mcritum hominis Dei.
Sexto, quanlum ad id quod mereba- ^u d siL
......
tur sibi, quia licet non mereretur tri ti—
r
meruit
Cbristus
j_ i<

cationem mentis. quam jam habebat,

CAPIT XVI. meruit tamen sibi per humilitatem pas-
si.mis acclerationeia resurrectionis glo-
De merito Christi. rificationem sui nominis. et diirnitatem
judiciariae potestatis, sicut ait Aposto-
lus, ad Philip. n, 8 st seq. : Christus /a-
Ghristus Simul fuit Christus viator, et compre- ctus est, scilicet pro nobis, obediem
viitor^et hensor ab instanti conceptionis suae. Ex usque ad morlem. Et sequitur : Propter

i A.l Hebr. v, 8.
 ,

COMPENDII THEOLOG1CA3 VERITATIS LIB. IV. 141

quod ei Deus exaltavii iiium, quoad Iraria quoniam secundum vo-

fuerunt :

primum, et cfonaptltV/tnomen, etc.,quo- luntatem divinam Christus quod justum

ad secundum, /// in nomineJesu om- eratvoluit, sed voluntate rationis justae
ne qenu fleclatur quoad tertium. s
consensil :Becundum vero voluntatem
loJll
. Septimo, quanlnm ad modum, qup carnis pcenam recusavit et sic una- '
:

reniii m nierebatur. Dicitur enim mereri

i«j-

tripliciter,
u s

scilicel de indebito laciendo

« j i

........
uuaeque volontas cruod
scilicet, voluutas divina
suum eral
justitiam,
tenuit,
vo-
debitum : vel de debito magis debitum : luntas rationis obedientiam, voluntas
vel de debito uno modo, faciendo debi- carnis natnram, id est, pcenae recusatio-
1 iii olio mo lo. Primo
11 vel secnndo mo- nem.
do meruil nobis, el oon sibi, quia non Unde patet, quod aliquid velle esl illi-

poteral facere sibi do indebito debitum, citum rationi, quod non est illicitum

vel de debito magis debitum, cum a sensualitati, -sicut fuit in Christo velle
principio fuerit sanctissimus, nec in san- non mori. Quamvis autem voluntas uon
ctitate proficero potuerit. Tertio vero moriendi fueril causaliter a sensualilate,

modo meruit sibi, quia bonum gloriae, fuit tamen occasionaliter a ratione : quia
quod sibi fuit debitum per gratiam unio- Christus sicut voluit, lecit aliquid horri-
nis : fccil sil)i debitum alio modo, scili- bile venire in imaginem et sestimatio-
cet per virtutem bonae operationts : me- nem, quo facto naluralitor mortem refu-
ruit enim sibi vitam seternam jam habi- git. Hoc autom voluit propter aostram
i im sicul nobis habendam. instructionem : ct sic ratio pro scnsua-
litate advocavit dicens : Pater mi, si
2
possibile est, transeat a me calix iste ,

et luec petitio fuit tani sensualitatis

quam rationis, sed sensualitatis fuit tam-
CAPUT WII. (|uarn affectantis, ralionis autem tam-
quam proponentis : et hoc Christus fieri

De voluntate Christi. voluit ad triplicem instructionem no-

strani.Prima cst ut sciamus non esse
peccatum aliquid velle ex sensualitate
ta 5 V..|iinias in Ghristo duplex fuit, scili- quod est contrarium divinae voluntati.
diim
"ltx cet creata, et increata. De voluntate in- Sccunda est, ut martyres Christi non
creata supra in libro I Compendii di- desperent si mortem horreant, cum il-
rtuiu est:sedcreatavolontas ejusduplex lam etiam Filius Dei horruerit. Terlia
fuit, scilicet rationis, et sensuaKtatia. cst, discamus discrete petere, scilicet
ut
Idhur, Volnnlas rationis duplex cst, sopponendo volunlatem oostram volun-
scilicct, rationis, ut ratio est : et ra- tati divinas : et hoc notatur in conditione
tionis, ut natura est. Voluntate rationis, apposita, si fieri potest, ut il»i, Verum
ut ratio csi, conformavil se in omnibua tamen non sicut ego volo \
voluntati increatse : sed voluntate ratio-
ni> ut iiilui.i est, et voluntate sensualila-
tis voluit aliquid proprium, quod noluil
voluntate rationis ut ratio est, scilicct

non moi i : et in hoc istte voluntates non

fuerunl sibi contrarise, li^t volita nm-

1
Cf. Luc. xxii, fc-2,et Matth. xxvi, 39-«. 3
n,jj #

' MUtti. xxvi.

 .

142 i). ai.i; m \<. oitl). riu ti

( \l'l i w III < \l'l i m\.

De defectibus quot Vhristus astumpsit. /i, i

Ni.ii iolum ln islu impsit huni.i-

I
(
.ii' a passionem Domini < onum od i-

11,1111 oaturam, sed etiam defectus i ii mui iii corpora palieot :

am insuperabi-
naturam, quos videlicel ipiura decuil lem, in modo humanitatera sdmirabi- p*" •"«
assumere. Unde cum pcenssinl exerci- lem, iu • iu i i bai itatem inaeslimabi -

tativss virtulii perfecta», el leelificati l«- iii

humanaa naturee, dod simulate assum- Circa corpui nota, quod Chriitus -u--
jisii pcenalitates lain corporalei quam tinuit iii tactu • mi sspi i
italcm : i

*
ipiritualei, qusa reipiciunl nostram \\>\- iii auditu opprobrioram confutationem \

turain m eommuni, licut famem, el si- in gustu aceti et feliii amaritudinem . ii

tiiu ex absentia alimenli >, tristitiam et oculis lacrymaram effusionem in corde :

dolorem in prssentia Documenti, et bu- timorem.

jusmodi, ui est calor, frigus, lasaitudo, De modo psliendi hoe tenendum •

etc. Nec omnes defectus corporales 10» quod .hiistu- passui

<

sumpsit, licut suut defe( Lus egritudi- rali, quia lecundum omnia membra cor-

uuiu multiformium : nec omnes defe- poris. l-a. i.iii. 1 : Xmi tst tp i.

ctus spirituales, sicul sunt peccatum, neque deeor : cl vidimus eum, el .

ignorantia, rebellio carnis ad spiritum. Item, passione acerba. Threa. i, I- :

Prseterea, quia uullus innocens debel omnes qui trmuitis per viam
vos
iuvitus pirnam sustinere, cuin hoc essel Kuit Christi passio maxima, tum ralione
contra ordinem divinaB justitiie : Chri- intensionis, pcoptcr optimam dispositio-
stus sic pcenalitates suscepit, ut tamen nem ipsius patientis, tum propti r inn
pati non posset invite, quia passio sua, centiam jus, tum propter bonoris ejus
<

nec fuit contra ordinem divinae volunta- excellentiam. Bonorabilis enim si con-
tis, nec contra ordinem rationis, licet funditur, plus Iseditur ct preecipue int<-r

fuerit contra voluntatem sensualitatis et suos. Item, gravis fuit ejus passio pro-

carnis. pter ipsius virtuositatem, quia liomo vi-

Dicimus etiam, quod Christus verc ti- lis de morte sua dolere non debet, com
muit, et vere doluit, et verc tristis fuit turpitudo sua tunc iinem capiat. Item,
prout ista notant propassionem, non se- propter ignominiosam passionem. Isa.

cundum quod lignificant passionem. lui, 2 et Vidimus eum despeclum,

3 :

Propassio Differl autem xpropassio a passione iiuia : etc. Haec autem ignominia attmditur in
et passio .
*•
,

differunt. tunc allectio dicitur propassio, quando patibulo crucis, quse fuil supplicium pes-
anima sic afficitur, quod oculum mentis simorum : et in consorlio iniquorum,
nequaquam turbat : passio \?ro dicitur scilicet latronum cum quibus erat depu-
quando ita fortis est, quod oculum inen- tatus. Curat autem Christus passione
tis turbat, et facit a rectitudine, vel a generali infectionem universalem, pa--
Dei contemplatione dcviare, et tunc ra- sione acerba libidinem, passione igno-
tio laeditur et patitur, unde differunt ista miniosa superbise pnrsumptionern.
duo, sicut disposilio ct habitus. In causa passionis attenditur charitas

1
Cf. Muttli. iv, 2 : loan. i\, 7.
 COMPENDH THEOLOGICjE VERITATIS LIB. IV 143

maxima, qua n<:^ liberavit a!> inferno, Sanat, viviflcat, ducit, dulcorat, obumbrat,
v ,mI m «"«Tocat, reierat, ilhtminat, oroat.
veniam dando, qua qob renovavit, gra- i

tiam largiendo, qua ccelum aperuit, glo-

riam conierendo. Haec tria notanlur in Primo, passio Christi debilital virtu-
titulo crucis. N nn propter primum dici- lem dsmonum. Job, \i., !'•• : Quasi
lur Jesus i propter secundum dicitur JV«- homo capiet Leviathan. Spoliat infer-

sarenus, quod Interprelatur candidus : num. Isa. viti, -\ : Voca nomenejus:

propter terlium, rex Judseorum. Accelera spolia detrahere. fnformal per
itui Christus sex vicibus Banguinem Buum exemplum. Petr. n, 21 Christus pas~I :

'

fudit, quinquies vivus, el seniel mor- susest pronobis t vobis relinquiens exem-
luus, acilicel in cireumcisione, in oratio- plum : unde Chrislus esl quasi liber
ii". in coronatione, in Hagellatione, in positus in pulpito crucis, ut discamus
rruciflxione, in lanceatione '. Per pri- obedicntiam, pationt*am, humilitatem,
nuiiii docemur peccata abjicere, per se- et charitatem.
cundum mentis angustiam pro saiote Disce autem specialiter quomodo se
nostra lenere, per tertiuro aniroam ho- habuil in capitulo quod sibi tenebatur.
stram virtutibua nrnarc, per quartum Unde Bernardus : « Stetit Jesus coram
carnem nostraro doroare, per quinturo « prseside inclinato capite, vullu placido,
inembro nostra mandatis Dei ligare, pOr « sermone raro, voce submissa, deflexis
sextumvulneralumcoramoreDeihabere. « in terram adspectibus, naratus ad op-
Postremo, quia istee passiones non « probria, ad verbera promptus. »

altin^ebant in Christo divinam naturam, Honorat imitatores. suos. Esther, vi,

sed humanam, ideo in morte Christi fa- '.)

: Sic konorabitur quemcumque vo-
cta cst divisio animsB sic a carne, ut ta- luerit rex honorare. Excitot n<l pugnam
o
uiU ' '

men Balva essel unio lam carnis, quam spiritualem. Machab. vi, 3i
I A'/V- :

anima cum divinitate. /thanfis ostenderunt sanguinem. Inllam-

Hoc etiara Bcienduro est, quod Chri- mat ad diligendum. Bcrnardus « Su- :

.'
slus si passus non fuisset, tamen senio « per omnia te mihi reddit amabilem,
defecisset, quanlum pertinebat ad con- « hone Jesu, calix quem bibisti, opus
ditionem humanae naturae in se conside- « redemptionis nostra?. » Reparat natu-
rala», sine unione : sed in polestate na- ram angelicam. Ipse enim Christus est

turae unitae fuitvel sic de6ccre, vel non lapis angularis *, qui iecit utraque unum.
deficere. Pacem dat inter Deum et hominem, et
inter Angelum et hominem, et inter ho-
minem et hominero. Eccli. xliv, 17 :

CAPUT XX. tn tempore iracundise faetus est reconci-

Armal contra munduro, carnem
liatio.

De eftectu passionis Christi. etdiabolum unde significatur per cly-:

peum, quem levavit Josue contra

llain Sanat nicntis vulnera. Numer.
'.

Eflectus passionis Christi multiplex m, 9, adspicientes in serpentera araeum

est, sicut patel in his versibus : Banabantur. Vivificat spiritualiter. Apo-
stolns, id Ephes. ii, •) : Cum essemus

,io debiliUt, spoliat, informat, honorat,

moriui peccatis, convivificavit nos,eic.
Bxcitat, inflammat, reparat, pacem dat et ar- Augustinus « Mortuus est unicus, :

[mat, « ne manerel nnicus. » Ducit per mare

Luc. ii, -l et xxu, i»; Joan. kix, • Cf. Josue, vm, I el seq.
* Cf. ad Ephes. u, 20.
 1 |

lii 1). ALB M \<> OKI) l'li lii

Inijii •
mundii I Ixo I. iv, 17, dc \ I n ninictj ' / jni ii j < i , ii| '

Mo) si. Dulcoral . I .

iod. \\ , _•>. de bi ii» prctiu uin
o ini o iii aqunH M.n.i. Obumbrat. I»
n i. i (Jim

Cantic. ii. •! : Sub utnbra iliiui quem I' |

il< %idera\ eram tedi, \ culpa i ini-' i « i.nli i . ii I

I i.iii, .">
: Attritus est propter icelera ;i « I - I
I i 1

tioslra. Ilrsir.it ccelum. \ba, \\ii, 11 : I •

. pm le n denipli qui oppi
Dabo clavem il',,nu\ David^ tcilicel cru- 1« iiui .
iminum sen ilu <i

cem, super humerum ejus, llluminat. in - primui m

I nde i iu\ esl quasi candelabrura lal er- eral quod 61
ii.i uli. Ilem, 1'obiaa illuminatus <-t per Qerel libi I ^num
frl | »
i ^
<

i s '. ( )i n.it. I udc <li\il b fuil, i|

lod Dominus ad i m limbi
Agnes : a El Banguis « u--j ornavit genas des< enderet, ul Ben ui ex.ii ni i celum
i'
meaSt » .i-' • ii'l> i !. Qu II

Christus passionc sua vicil diabolura. nulla juslilia dictabat, ul un puni-

quera ligavit : infernura, quem s[i<>li;i- i ' iii- pro i

>uiiii«i. ellen-
vit : mortera, quara superavil : mun- li;i- <li\ in.r, ijiii.i lim i.in |Uod im-
«luin, quera contempsil : supplicium, pretiabiie pon balur i ub [ retio \

quod perlulil : ccelura, <|U"<I aperuit. G pretii d.iti. S

Omoio pec Passio Christi lollil septera viiia capi- cnim ii <l<'ini--i i ii"- . -

cuia pas-
sione talia. Tollit enim >u jk rbiam capitis incli- tias tenereraur : nnn< aulem re lemit m
Clirisii lol
lunlur.
natio, per quam videbatur liluluin crucis ni,i. corp vita, nt nibil boi um
fugere, in <|u<> scriptum eral : Rex Ju- sibi subtraherem
daeorum. Invidiam, brachiorum exten- Circa passionem Domini
. ' iu C
sio, quasi ail amplexum invitans. Avari- suavil cilicet capitis inclinatioiKiu :

tiam, inullorum erogatio, qure in j

a 1 Oscirium, in signura i i-

sione tradidit. Bernardus : « Disce, liationis. Brachiorum extensionem ad

« Christiane, quantum debeas diligere amplcxum, in signum re< ptionia gra-
« Christum, qui dedit nobis carncm tiam de peccalo redenntis. Lalerisaper-
« suani in cibuin, sanguinem suum in t'onem propter effusionem pretii nostrae

« potum, animam in pretium, aquam i '

'1< mptionis et ablntii / enim
« lateris in lavacrum, vesti m crucifi- sanguis, ct aqua
lavornm in '. < mani-
« xoribus, corpus discipulis. matrem l)us et pedibu^ inGxionem, proptei m< -

« Joanni. » Acediam, festinatio ad pas- moriam nostra rccordationis. Isa xlix,

sionem. [ram, mollis responsio. Gulam, 15: Numquid oblivisci potest muiier w-
fcllis et aceti potatio. Luxuriam, lateris fanlem suum? Corporis denudationem,
vulneratio. in exemplum nostrae confessionis, qua?
(.ralia mi- debet essc nuda. Crucis portati
In redemptione nostra fuit gratia mi- scilicet
rabilis iu
redeuip- rabilis. Primo, ex parte motivi, quia ncm, in exemplum nostrae imitalioni-
tione nos
tra. charitas Dei vidil,quod nec per amicos, Cororue >[>in«;;t' impositiunem. in Gguram
nec per pretiura poteramus nos redime- nostrae glorificationis.
re propterea fratrem nostrum se fecit,
: De elleclu passionis Domini, ait Au- Eff.

nostram naturam assumendo, et pretium gustinus : a IV r redemptoris nostri m«ir- mirai

dedit, sanguinem suum pro nobis fun- « tem de tenebris ad lucem, de morle ad
dcndo. Respice i/i me, Domine, el misc- « vitam. dc corruptione ad incorruptii
rere mei, quia unicus, id est, non ha- « nem. <le exsilio ad patriam, de luctu

1
Cf. Tob. xi. 13 et seq. I ad Corinth. vi, 20.
2
Psal. xxiv, 16. * Joan. xix, >i.
 COMPENMl IHKOlJM.IC.K VI Itll.VHS I.IK. IV I i.'i

« ,iil gaudium, de terris ad coeleste re-

« ltii ; 1 1 1 1 vocati sumus. »>

Ite im,i licil VugustinusquodChrislusfuil

gacerdos,per quem reconciliati sumus,iuit
templum,ethostia quareconciliatisumus, CAPUT \XI.
l'uit Deus, cui reconciliati sumus. Chri-
Btus luit mediator populiJudaici et Gen- /)e cruce Domini.
tili-. 1 1 secundum hoc dicitur lapis an-
gularis 1
. Item, hominum et Angelorum,
et Becundum hoc dicitur pacificus -. Incruce Christi notantur haec: Suppli-
Item De», e1 hominum, et secundum hoc cium, quo aullum majus. Thren. i, 12 :

dicitur Redemptor. Bernardus Quid : t< omnes qui transitis per viam, etc.
vos
« ultra dcbuit facere.el non fecit? Absol- Nullum majus dico ex ca quod passus
9
« vil vinclum, illuminavil caecum, re- est ipse juslus pro injustis , ab injustis,

duxil crroneum, reconciliavil reum. • cum injustis, cx injustis causis, sub in-
Iiimd, Vuguslinus : « Ecce pro impio justis judicibus, et injustis pcenis. Oppro-
« pietas llagellalur, pro stulto Bapientia brium, quo nulium vilius. Sapient. m,
h illuditur, pro mendacc veritas negalur, 20 : Morte turpissima condemnemus
m pro iniquo damnatur justitia, pro cru<- eum. Prelium, quo nulluni convenien-
« deli misericordia affligilur, pro misero tius, quia sicut per lignum venil culpa,

sinceritas repletur aceto, dulcedo fclle sic et per lignum redemptio. Mysterium,

« imbuilur, pro morluo \ ia moritur. » (

l"o nullum profundius. Ad Ephes. m,
Chrislus pro nostra inQrmitate medici- 1S / / possitis comprehendere cum om-
:

uas acccpit in ?e. Curavit enim nos per nibus Sanctis, etc, quod cxposuit Au-
quando jejunavit quadraginta
ili.tiim. gustinus de cruce. Exemplum, quo
;

diebus, etc. Per Budorem, quando la- . uulluiu perfectius.I Petr. u,21 : Christus
•doTctus cst sudor ejus, sicut gutte sangui- passus esi pro nobis, etc%
ui^ Per minutionem, quando fuit cla-
•. Crux maltis rebus conpnratur. [psa
vis el I.iii :ea vulneralus '.Per potionera, enim es>i clavis na- coeli in
, vectis arcae ",
quando gustavit acetum cum felle mix- vis maris ", arbor Oanielis u palma fru- ,

tum .Per emplastrum, quando ejus fa- ctuiim '.*, ferculum Salomonis ts ,baculus
cies luit Bputia illita ". Per elecluarium, Jacob, quo transivil Jordanem '", scala
quando corpua el sanguinem dedit in ascemionis ", speculum imitalionis l8 .

i ena discipulis -.
Qamus, qfuo Lcviathan capitur l9 Torcu- .

lar, quo Christi sanguis exprimitur ,0 .

Cithara, qua daemon Saulis compesci-

tur". Palus, in (|uo serpens aeneus sus-
penditur ". Thau, quo frontes fidelium

1
cr. ad Ephes. n, - 11
Isai. \\\, 17.
2
Cf. Psal. cxix, T : ad Coloss. i, 2 i
'
Daniel, i?, 17.
kiallh, iv, 2. '* Cantic. vn, s .

•
( i. Luc. wii, ii. 1
Ibid. in, 9.
~
J
Cf. Jerem. passim,el Joan. xix, 24 1
C( nes. xxxn, 10.
Cf. Ilarc. w, 36. - 1
1 1 i '
•
1 1 1 . xxvi 1 , 12.
1

Cf. Matlli. xxvn, 30. '8 Ibid vu, 26.

I
ac! xxn, 19 -I 20. ' Job \i., 19.
3
I Petr. iii, 18. -' ,1

Isa. iaiii, 3.
:

[sa • \ii, 22. -'II. -

Sum< i •
s
'

XXXIV 10
 I ili I). \l.li M M.. n|!|i. |»H I I'

gignanlui . (jandetabrum, iiuu tabi ru i- •li ii M // i

CUlum illiiniiii.it ui I.ijiimiii, .njM.i crucii fuil de • • i

\l 1 1 .1 dulcorani Virga Moysi pef tini-' i lale d< palma . i.ilnil.i de ol

mare Rubrum populum Dei Ju \ i

i

Gladiui impiiitti < ioliam dei apitan

Vexillum ad pugnam spirilualem colli- < i ui Doroini |»alina, - edrw

gens '
. C ithedrn <li^ ipulofl ' Ibi i~ii eru-
diens . Buuus Dei > ni i >e honoran ~~
l D Ql il • nnii l Sdl |
litinlih

Clypeus Josuc, Hai impugnana . Liber, contemplationifl ci pi fant im h

im\ stei i.i profuttds' cdttliti4ttfl . Altlre opinionifl i palma rrttclunt li> .1
j

accdptlssiiham oblutlbnehj recipiens ". lenitalem tnisei i< •>t>\

Bepteth verba ChrlstUi in crucd protu-

l%
llt. PrimUhl, PnteP, dithittt Ulis , 8 -

cun&uftl^nddiemecUm erh it\ Paradi

Terlitith, Mulier,etci fiiim tutts". Quar-
tum, Sitio ". Quitttuttt Eli, Eli, tathtna « \N I Wll
Sextum. Patir, in ntantti
sabacthatti \ l

luas commendo spirilum meuih Sepli- '

.
!>< <i w, nsn Chrisii n / m/i
inum, ConsummdtUm esl ''. Pef primum
(loceniur ihjurias diniittere. Per secun*
iliiin, pelentes rxamliir. Per lertittm, Animi i
Ihristi posl morlem decM endil
aoli
parentes honorare. Per tjhartum, salu- ad iniernum, sive ad limbum, ad libe-
tehi ttostraitt desiderare. Per tjuintum, rationem eorum^ qoi (.lnisti menibra
'JUI
ad Druni in ttecgssitatibus clamare. Pef existentei de hoc sieculo trtftsierunt.
sexthm, auxilium nostrum in DeO po- Diaholus enim dum maottl 111 eum
uere. Per septiinum, vitani nostram, sine tefadit, in quo nihil juris b&bebal
debito consummafe. rito in ;ilii-< amisif potestatem.
QuatUttf bfachia cfucis significattt qua- Alia eattia (juare Cttristus ad infi

tUOf virtutes, (inil)tis eXtendi dehet homo descendit, esl ut tantoj bsi I
-
mu,
noster interior. Signat eniin pars supe- quantus fuerat liberamloruin casus. Pri-
rior charitatem, ihferior huinilitatein, a mus enim homo sic in slatera liheii ar-
dexlris obedientiain, a sinistris patien- hitrii positns raerat, ut
posset ad vitam
tiatn. Ilem, in quntuor brachiis crucis aeternam ascendere, vel ad morlem de-
notantur heneticia cfucis. Bighat enim scendere, prout vellet. 5ed peccato jier-
pars superior jauuae crelestis apertionem, acto, sic alterum brachium staterae per
inlerior inferni destructionem, a dextris onus culpae depressum est, ut esset in
gratire collalionem, a sinistris peccato- imo inferni, alterum vero in summo
rum remissionem. cceli : non autem ascenderet brachium
Quatuor iigna fuerunt in cruce, sicut aliud. Descendit ergo Dominus usque ad

;i
1
Ezechiel. i\. i-. L.vit. wii, 6.
2 IS
Exod. xxv, 31. Luc. xxiii, 34.
3 1(
Exod. xv, 25. Ibidem, f. 43.
14
* Ibid iv, 17. Joan. xix, 86i
13
5
1 Keg. xvn, 51. Ibidem, v. 28.
6
Numer. n, 2. ;
Matth. xxvi, 40.
7 17
Ezechiel. xxvm, 2. Luc. xxiii,
,8
* Esther, vi, 11. Joan. xix, 30.
(osue. vui, 19. ' Cf. Joan. xiv,
10
Deuter. xxxi, 24, 20.
 :

COMPENDU rHEOLOtilC/fi VEHITATIS LIB. IV. 147

infernum, ut hominem captivura eleva- semper habet luctum. Super hunc esl

mI usque ad ccelum. limbus puerorura, ubi c>l pcBna damni,

['erlia ralio quare Christus descendit el non sensus: el sunl il»i tenebree exte-
ad infernum, est, ut sicut vivus fuerat riores el interiores. Supra hunc n in I < »
<

luraen mundi per prsesentiam corpora- esl purgatorius, in quo esl pcenn sensus
lem, ita mortuus esset inferni lumen per el damni ad tempus, el simt ibi lenebrae
divinitatis majestalem. exteriores, el non interiores, quia per
Ouarta ratio e6t, ut boc idem Christus graliam habenl lucem interiorem, quia
exsequeretur per efQcaciam, quod pas« vident se esse salvandos. Suprcmus lo-
sione sua merueral secundum sufticien- cus inter haec est limbus sanctorum pa-
enlll tiaui. Duo quippe meruit persuam pas- trum, ubi fuit pcena damni etnonsen-
sionem, scilicet satisfactionem, e1 januee bub, el Fuerunt il>i tenebree exteriores, et

apertionein : el ideo haec duo effecil in non tenebrae privationis gratiae. Ad

descensu suo ad inferoarquia per Batis- hunc locum Christus descendit, ac suos
factionem soluta sunt vincula captivita- inde liberavit, et sic infecnum momordit,
lis, per apertionem autem januea facta quia partem abstulit, et partem reliquit
esl iliuminatio ipsius carceris etiam se- morlem vero quoad electos Deus penitus
cundum lucem exteriorem. Liberavit destruxitj sicul dicitur. Osee, xm, 14:
autem Christus omnes illos tjui meriti Ero mors /i/a,<> mors ! tnorsus tuus ero,

Bui capacee esse poterant, Bicul fuerunt inferne!

sancti non propter reatum
patres, qui Hic quoque locuS sinus Abrahee dice- Q"" infer-
i o j naa p '»u*
i
•
t i e «i
Dalur, quia lbi Am-aiiam imt. oed nunc Abrah® di-
i i

pcenae personae, sed propter reatum na-

caUir?
lurae detinebantur, Damnati autem hu- ccelum empyreum dicitur sinus Abrahae,
jus meriti capaces non sunt, neque parvi quia jam
Abraham. A nullo prae-est ilti

in limbo detenti, quia <\<- corpore Christi diotorum LocorUm est transitus ad alium,
non sunt nec per fideni> nee per Bdei Ba- nisi quod olim a tertio ad quartum, hoc

cramentum. est. a pufgatorio, ad Limbjum sanctorum

iiu Dicendum est ergo, quod anima patrum.
insti per triduuin mortis suae cum Kx jam dictis patel quare cantamus : Libcra ani-
animas omnhim fidelium de- l ' J '

mctis patribus in limliu fuit. lljidera « Libera , !W;-

Dominus Hodie functorum de pcenis inferni, el de pro-
fuil el latro,

s t/i
cui
• />/i-
Haraaiso 1
dixit

,
quia
:

nomine
«

«
r
lunuo lacu
i i
: » quia infernus r i

ihi sumi-
•
quar
,,>rili

''

tuinr in
>

can -

ecc
Paradisi intelligitur Dei fruitio, (juia tur pro purgatorio, sicut et ibi sumitur
peracla I ><i passione, tam ipse tatro, pro limbo, quando dicitur Chrislus ad
quam alii qui erant in limho, viderunt inferos descebdisse vel infernura destru-
I > iiui per essentiam. xisse.
\'l quem autem infernum Christus Ex praedictis coilige, quod Christus
'

descenderit, si scire volueris, nota quod mortuus esl in corpore, descendil ad iu-
infernus sumitur dupliciter, scilicel pro feros in anima, et surrexil in utroque.
[Ki'n.1, el pro loco pcenae. Secundum pri- Dicendum cst etiam, quod Christus Christua

iiniin modum i i- •.
dicitur,
ii
quod daemoncs
ii
ill<>
i
•
i

triduo totus Iml

i- -.
m
•
i

sepulcro, sed iimi

i
l'uit tolus
in sc>[>ui-

infernum secum portant Bemper. Itera, torum : et totus fuit in inferno, sed non nonTotum
proul infernus sumilur pro loco
....
quadniplnitiT
.......
distinguitur. I nus
pcenae,
est in-
totura :

vero substantiam el naturam.

quia totus
personam, toiinn
.
dicil ,dein
infemo.
de

fernus damnatorura, in quo est poena SimiLiter dicendum, quod quum unio
I (laiimi, ac tenebrae interiores animaB cum corpore faciat hominem,
 . : <

lis l» \l B M \C. OHI) |»M KU

licel onimfl el raro unita tuu < - >
til cum autetn Angelui iltiii muiieribus,
\ i i
bo. I iii, |. i inim rjuoi "1111 1-

iiniiii CSl I -liiii-.niijiii. M.ittii :

1,

II / - quidam de custodibu
runt in cicitatem ei nuniiaoerunt prin-
<;\i*i i wiii 1 ipibn v << •
rdotum l
m probavil
1 1111 non ortc magii 1 fai lam, el h.,-

I >r resun ectione f 'hri li, 1 omestionera '. Item, non '•--< pbai
tioi 1 orpoi 1-. el hoc per ta llem,
f
»
1 .
I t.i \ ii in eo I- 111 1 orpoi b, <ju<» n
Chrislus resurrexit tertio die > mor- il fai l.nii. el U01 |> 1 ionem
luis, resumendo corpus oon lol •
quale tricom ".Item.probavil eam faisse in
prius habuit, sed impassibile et immor- pore glorific it ) unito deitati, el ho p
tale. Caro enim Chrisli, qu« in natiTi- ingressum in domuiu januis < lau«
lato floruit, in possione aruit, per ;J<*- ltem,probsvil eara moltis ipparil nnibu
riam resurrectionis refloruit, et reno- Apparuil enim ipsa die
vata est, ut aquilac, juventus <'.lni«ii :
quinquies. Primo, Mai < M ._•.

lunc leo catulum suum suscitbvil -

: tunc Joan xx, l.i : Mulier, f/nid plora
:

phcenix revixil : tunc, Bicut dicitur, cundo, mulieribus redeuntibos o monu- ** f)

Jerem. xvni, i, figulus ex eodem luto mento ". Tertio, Pelro, se I non invcni-
Fracti vasis fecit v;is oliud, sicul placuil in tui modus ". Quarto, doobofl - j • u 1 1
^

oculis ejus. Tunc Jonas de ventre ceti eunlibus in Eramaus . Quinto, 'li-cij.u-
illa?sus exivit* : tunc vestitum esl can- lis congreg itis propter metura Jodae
delabrum auro '

: lunc suscitatum esl ruiu, januis clausis, <[u indo Thomas n<»n
labcrnaculum David quod cecidit* : tunc fuit cum eis '*.

:
refulsit Sol, qui |>iius eral in nubilo :
ftem, apparuil intcr resurrectionrm et i«t*
... mrr
tuii' vivificalum granum frumenli, est nsionem i[uinqui>-, seilicet I ti<iiii.-r- n«n
quod c idens in terram morluum fucrat " cunialiis» n . Sccundo, discipulis piscanti-
tunc cervus resumpsit cornua : tunc l)us ad mare Tiberiadis".Tertio, »lis.ipu-
Samson t'ilit pOrtas cum postibus* :
lis montc Thabor*». Quarto in Jerusa-
in
tunc Joscphcductus de carcere londetur, lem.Quinto, quando comedit cum disci-
10
et coustituilur doiuiuus /Egypti : tunc pulis*».
1
conscissus saccus circumdatur laetilia '.
Mullis «le causis surrexit Ilominus. I

ciirisius Dominusprobavit resurrectionemsuam ScripturaS implerct.Quando enim Domi-

quibua tes- ,

timouiis esse veram pcr Angelos, qui non mcn- nusdixit : Eece ascendimus Jerosolymam.
probaverit
(mn(ur Matth milli g Respondens :
ctc, subjunxit : El dic tertia rcsurgel**.

11
•
Cf. Psal. cii, 5. Cf. Luc.xxn in. xx. 19 e1 -

* Cf. Genes. xlix, 9. Cf. Jo.in. xx. I seq.

' Cf. ad Roman. i\. 21. 11
C.(. Mattli. xxvii .

* Cf. Jona\ 11, 11 Mattli. xn, : M). 1:

Cf. Luc. \.\iv. A-2. . .

5
Cf. Exod. xxxvii, 17. 19
Cf. Luc. xxiv, 15 et seq.
6
Cf. Amos, ix, 1 1
19
Cf. loan. xx, 19 et seq.
•
Cf. II Machab. 1, 22. :
Cf. Joan. xx. -

s Cf. Joan. xu, 24 et 25. 21

Cf. Joan. xx!. i

Cf Judicum, xvi, 3. Cf. Matth. xxviii. 10.

10 Cf. Genes xi.i. I I el M'q. ;3
Cf. Marc. w 1, I i :
!.• xxi\ , 36 el seq. ;

11
Cf. Psal. xxix, 12. Act. i, 3.
,2
Cf. Luc. \xi\ , 13 et :>eq. Luc. xvin, 31,1
13 Joan. xx. 26 et -eq.
Cf.
 COMPENDII THEOLOGICiE VEBITATIS IJI?. IV. 1 i'i

I t nos ad surgendum spiritualiter pro- rum,el quies contemplationis eeternoruin.

vocaret, quia lurpe eat ul sedeat servus, lVota,quod Bicut duplex esl mors, Bcili- Doplej
quando coram eo Burgil Dominus. Ut cetajnima3perculpam, etcorporis per ex- j™^ '/
lc-
faturam resurrectionem esse probaret. Btinctionem, itaduplex estresurrectio,sci- "orrectio.

lt potentiam suae divinitatis ostenderet, licet animss per gratiam, el corporis per
(juia mortuos suscitare non estopus na- gloriam. Et sicut animau mors causavit
turae, sed potentiaa divin&B. Non esl enim niorlein corporis, sicuthabetur,Gones.iu,
BSSU8 a privatione a<l habitum. Ul I9,ita e converso resurrectio animae cau-
no8 ad contemnenda lerrena pro adipi- -^.iliit resuri ectionem corporis gloriosam.
acenda tali gloria animaret. Surrexil Sciendum autem, quod quidam resu-
Christus velociter, quia tertia die. Nam scitantur ficto, sicul Samuel, qui licct
sicutjanuis clausisad discipulos intravit, vere Sauli apparuerit, ut habelur, I Re-
el si< 11 1 salva virginitate de utero matris gum, xwiu, II ct seq., non tamen vere
exivit, sic eum mortuum nec petra in qua resuscitatus fuit, ut quidam dicunt. Qui-
jacuit, nec militum custodia potuil reti- dain imperfecte, sicut Lazarus iterum
graliter, quia in corpore et ani- moriturus '. Quidam perfecle, sicut Chri-
ma. Soeialiter, quia multa cor-pora san- stus semper victurus 8
. Prima resuscita-
ctorum qui dormierant, surrexerunt. tio significat conversionem, sive poeni-
iEternaliter. Apostolus, ad Roman. vi, tcntiani hypocritarum. Secunda, recidi-
!t : Christus resurgens ex mortuis jam vantium.Tertia, perseverantium.
non, etc. Similiter surgendum est nobis
spiritualiter, sicut eis modis resurgemus

die judicii corporalitcr '.

Resurrectio Christi est causa et figura

brisli.
lOStraa rcsurreetionis spirit ualis. Causa CAPUT XXIV.
a D08-
dico motiva, et lioc dupliciter, quia cau-
IODI3
>a motiva est io comparatione nostri. De Ascensione Chrisii.
Diiin enim consideramus gloriam resur-
rectionis Christi, movemur ad surgen-
iluiu in novitate vitaa '. Differentia cst inter ascensioncm, et Ascentioet
.. , .. tis-stiQinlio
Item, causa motiva est in considera- a-suinptionem, et evolationem : quo- differunt,
tiuue Dei quoniam Pater dans Patrifi : niam ascensio perlinet ad Christum, as- eJ^qu'"^^
resurrectionem Filio, movetur ad dan- Bumptio ;ul beatam Virginem., evolalio <*° ?

dain eamdem gloriam fratribus suis : aulcm ad alios sanctos. El ratio hujus
sicul quando facit i.\ Blium suuin inili- est, quoniam ascensio lit propria virtule
tcm, movetur amore lilii, ut cum eo fa- ascendentis, assumplio autem virtute
ciat multos milites. Figura vero fuit,quia Cluisii assumenlis, qua Filius obsequilur
sicut Christus surrexit in novilate vitae, malri : evolatio vero lit ministerio Ange-
I nos in noviiate vitse ambulemus . lorum. Aliii est differentia, quia locus
1 1 •
-
1 1 1 _ sicut diem resurrection.s Cbristi evolantium est distinctio chororum : lo-
prccessit dies mortis in Parasceve,et dies cus vero assumptffi Virginis est Buper
quietis in sabbato Bequenti, ila gtoriam choros Angelorum : locus vero Christi
r surrectionis nostne prascedat in no- ascendentis esl supra vel ullra locum as-
-
moi tilicatio. membrorum et vitio- sumptse Virginis 9
.

1
Cf. I ad Thessal. i\ , 16 et 17 ; l ad Corinth. * Cf. Joan. xi, 4 4.

28 et 2:1 ; Maith. x\\, 31 el seq. 1

Cf. Luc. \.\iv, 5 el
•Cf. ad Philip. m, 21. 6
Cf. Joan. 111, 31 el \i
s
Cf. a<l Roraan. ri, 7 el 8; ad Colos. 111,
'>.
 1 > '

i:;u l» \l H. M\«. ur.h PH 1 h

clrca Ci i '
i .
i • 1
I unl muiiij mquan
nnHiuVi anda qua cin im '
inl i<
- iIp mpli ii ob ->i i

nem, el colliguntui ex oflii io dn \ *< en- i" iii . tamquam b

ronda
ii' I' iiii 't. quud acilii bI elei • i
r>ni ordia, quoad homini
Luh esl \ identibui omnibua riisi pulii ', tainquam ii. nuu- pni
ui deaidei ium v eniendi id ip um i ki ita- daBmon
rotur iii cia. He< undum »•- , quod nul \ endil Chrifilua plurihui uJ
Busi Bpil eum nb 01 ulis eorum . P< i acilii el "I '|ui. -' endura potl labore* qui- ium|
umbram nubif Ojruratur, quod in l> hua l.iii.-.iiu- fuil i Lribua anni
mortali corpore Jesum in altovidere non nobia sen iena. A»l dcndum |»i <»

possumus. liTliuui est, quod elevatia amicis, pro quibua utiliter laboravit.
manibua ferebatur in coBlum*. Blevavit lir! nardui S i ui um um hab
autem manua propter duo, acilicel ut « homo, ad h< um, ubi hal lium m I

suos Petri oiTerret, el ul inimicoa iilt" « diatoi 'iii M iiii-m interventrii em.
relracta manu percuteret. Quarlum eit, I iiini oatendil Patri I
'
rulnei .i !

quod benedixil eia \ ul eoa contra I"»- « mater ottendit Filio |> I ubei
sirin muriiret, et bonia ocelestibua auge- i Ibi nulla [inti!>l •
-- •• i'|nil-.i. ul.i lot

ret. Quintum ost, quod mcendii in jubi- toncuri unt ainoris insignia. »
latione quod refertur ad vocem jucun-
,
i
hrisf .
optimue <i'l\ <•• atni
ditatis redemptorum ascendentium cum qui lol habet linguaa pro nobia loquen-
ipso, qui prius voce laci ymabili in por- tes, quot vulnera pro \<1

tis inferni clamaverunl : u 'kdvenisti de- nquerendum de inimieii pro quibust/i-

siderabilis, quem exspectabamus in tene- res suas inutiliter expendit. Isa. m.ix. i

bris. » Sextum est, quod ascenditin voce /// vacuum iaboravi.ltem, - Chri-
/tth.r", quod refertur ad sonum pra?dica- Btus, ul li» I j i — locum [n J li.

tionis Apostolorum, qui sonns fuit eis \iv, 2 : Vado fuaraM vobit loeum. \ t

injunctus, dicetfte Domino, Marc. xvi, Kduciam injpsum aperandi nobia Iribu
I
."»
: Euntes in mundum universum, rot : ul iu corporalem : onem »ter-
~
prsedicate Evangelium omni creatu- nas hcredil itia u»>* milteret. Jo in. x\ i.

rse, etc. Ex tunc enini in omnem ierram Si enitn iinii abieroi /' aelittu n'-n >-
exivit sonus eorum 7 Septimura est, . niei <i<l i"s. Ut desiderium nostrum ji

quod ascendens inaltum captivam duxit - Iraherot. Cantte. i, 9 iTrakeme jh

captivitatem*, id est, captivos captivilate t>-. \ [ viiim nobis ;h1 ccelum oatonderi
inferni, quos secum victor captivos edu- quia sicut dicitur, Loc. xxiv. 50, »iJuxit
xit. Octavum ost, quoil dedit dona Itomi- Dominus juius discipulos >u»»s foras <i-
9
nibus : quia omnia bona nostra desur- vitatem Hethaniam, ut ipsa eductione
in
suui sunt, ([iio Christus ascendit. Horuin cognoscerent se hi<- non habere manen-
prima duo habenlur ex Actibus, sed tom eivitatem. Ouod autemin Hethaniam
tertium et quartum ex fine Evangelii se- eduxiteos j»rius. qu..e intorpretatur domus
cundum Lucam. Quintum et sextum e\ obedientm, signilieat quod per honum
Psalmo. Ilem septimum et octavum ex obedientia? transituri essent ad cielestia.
Psalmo. Post hoc fecit eos transire ia montem
Ascendit Christus regressus ad ecelum Olivarnm, ut por m<»ntem intelliiratur

1
Cf. Act. i, 9. tbidem, f.
•
s
Cf. ibidem. '
Psal. xvni. :> : ad Itoman. x. -

3 i.xvn.19.
Cf. Luc. xxiv, :»ii et :»i. ' A.l Ephes. iv,. 8; Psat.
* Ibidem, v. 50. 9
IbidVm.
5
Psal. xlvi, G.
 .

COMPENDIl THEOLOGICiB VERITATIS I.IU. IV i:;i

eminentia spiritui in sontemplatione, [>o>t Beminationera melit, sed Fructuum

per olivas autem pinguissimi pectoris maturttatem exspeolat. Terlia est propter
devotio. Ulterius ve?o [>o>t ista uon re- discipulorum consolationem, undfi dicjl

stat nisi saltus snima io omlum. Glossa super Art. i. :> : « Bicul quadra-
Rxaltatus autera fuit Christus triplioi- ginta fuerunl boras mortis Chrisli, ita

ter, Bcilicet in terra per vita meritura : quadragiuta diebus cum 0is conversatus
Buper lerram per eruois Buspendium : eat post resurrectiouera, quja consolalio
Buper coslos per asoensionis jubilura. divina excedit tristitiam bumanara. »

Vscensio Christi hiil Angelis mirabilis. Notu, quod Christo convenif descen*-
1 III!

[sa. lAin. I : Quis tsi iste </ui miit </e dera de tanturamodo secunduni dii-
c<el<>

Edom, tinelis v&stibus t/e Bosra ? iLnno- vinam naluram, qnia Deus illuc venire
nibus terribilts. I Reg. iv, 8 ; : X<m /uit dioitur, ubi Bpeciali effeetu apparet : sed
tdittti e.rsu/ttitit) ketl et uut/ius te/tius : adere proprie ei convenif secundura
t\e ntihis '
II. ir gunf verba P^ilistinorum liunianain naluram. quia secundum i
1
-

quando veciferabantur lilii Israel dum Bolpmmodo mutat locum, non

lain sc-
adduceretur aroa ftBderis in Silo in ca- cundum divinam naluram.
stra, ut per eam aaberent divinum ad-
jutorium in prcslio. Honiinibns salntans,
sicut snnra [>atet de multiplici frinlu
msionts Christi.
Vscendif Christus multipliciler, scili- OAPUT X\V.
eef potenter : quia elevatis manibus...
ferebatur in ecelum*. Patenter : quia I)e consessu Chrisli <u/ dexleram.
videntibus illis elevatus est *. (iau-
J
denter : quia aseendit in jubilatione .

h center : quia cum duabus turmis Ascendens Chrislus in ccelura, sedet Nomine
•2 ediebatur, scilicet hominuin et An- ad dexteram Dei Patris omnipotentis 5 .
q U jj j nle (.
gelorum. Non autem dico, quod ibi Dno intelligunfur per dexteram . Pri-
ll
s at " r?

tuerinl Vngeli in adjutorium necessitatis, mum est sequalitas majcslatis, ad quam

sed in obsequium dignitatis. Homines Christus sedet fecundum divinitatem. I)e
quoque, illos dico quos de inferis libera- hac dextera loquitur Apostolus, dicens :

vit, et qui post resurrectioncm usque ad Talem habemus pontificem, gui e<uis<'<lit
asionem mortui sunt de numero in dextera sedis magnitudinis in ccelis 7 .

Balvandorum, nec purgatorio ulterius in- Secundum est, quod per dexteram tntel-
digentes. Cleraenter : quia benedixit eis '.
liguntur potiora bona glorise in quibus
< 1 1
!
i — t ii— non statim |>o-t resurrectio- Christus sedet secundum humanitatem,
"
nem coelura ascendit, triplioi rattone. Pri- quoniam coliatum est ei a e <> quidquid 1 >
~
}

n_
niii. quia dilTerenda erat ascensio ut mul conferri potuit. Ef licet ab instanti nm-
i
tipliciter probaretur resurrectio, ut dici- ceptionis ('.hristus accepitbona gratiaB et
tur, Act. i, :{ : /// multis argumentis per gloriae in anima, eadem tamen bona fue-
dies quadraginta apparens eis. Secunda runt in ascensione manifestata, et in loci
ut patientiara nostrara informaret, congruentia completa. De hac dextera
quia mercedem debemus aequanimiter dicilur, ad Coloss. tit, I Quae sursum
:

exspectare, sicul agricola non statim sunt qu&rite, ubi Christus est in dextera

1
Luc wi\ . >i 5
Luc. \\n . >".

'.i. 9. *•
Cf. Marc. xvi, I
1
.'.

Psal. xlvi, 6. Ad Hebr. viii, l.

* Cf. Genes. \\\\ m, 12.

 1'iJ D \l .1'.. M \<- ORI) l'H II)

lh i tefietm : uhj iliril IJIn i . quod ui - perlei tio priemii, qua sibi - ompdlil
--11 tii ubi ledel l.hrisluM, lunl potiora bona <
undum bumaiiitatem.
_• I , I ! I . i
, I
I _ I
i I I
|»i,i 1. 1 uinliiiii quoque noo e»l, qu
ll
Buporqnoi Dicimua orgo, quod bsi n io Christi .
redimui Chri
luii l.iin ,nl locum . quam ad dignitatem. - pbanui autem
eandei ii

i IitihIub
'

In i|ii,uii iiin quidem Fuil ad locum, iini ii inten dexti i H

ajcendil luper omm i nelos, id est . ad .
redimufl eum n gnantem et quiew enti

ilignissimum locum cctli empyrei, s i\ (

'

quod notatur iu neasioi • led Sl

ad altissimam ejua partem, eo quod no- iiu- iii tribulatione positui babuil propu-
bilissimo Christi corpori congruil locus .1, ttorem el lusceplorem, node * idit

talis. tamen esl dicendum, quo Nuii I

eum stantem. Merito f-hristoa tedere di-
corpus Buum sil obligatum ad locum il- ,
itur id dexterara D
Imii, sod quia locus ille sil sibi secun- quia laboravit. P-M-l. lxxxvii, 16 :
ln ln-

«1 u iii congruentiam deputatus. In quan- boribiu " juoentute mea, mpple, fui. I l

autem ascensio fuil ad dignitatem,

liini derteram autem, qoia dia fuit in

yuouiodo sic sedel ad dexteram Patris, non tamen adversitalii PaaL sxxvii, 9 :
Affl
sit in dei . . .

teraPalria quoad .siliim, qili *al

.' non COnvemt, I 1 1 sum, ei kumiliaiui nan nimi
sed quoud excellentiam duplicem, sicut quia po»! abjectionom merito del
dictum cst quia per dexteram intelligi- :
Bequi gloriam quia qui te humiliat,
:

lur vel tequalitas majestatis, quae compe- Itabitu

lit Christo secnndura divinitatem, ?el

1
Cf. A.-i. \ii. .... el 56. •'
I.UC. I
 I OMPENDll THEOLOC.IC i; VERITATfS l.llt. V. 15:-?

u\m\ v.

DE GRATIAKUM SANGTIFJGATIONK.

cessat crealuraa rationali vitam spiritua-

lem, ut bene sii ei iu esse gratiae, quam
habere non potest sihe Dco Largitore 3
.

Verumtamen inexcusabilis esl bomo, si

c.aim i i gratiam gratum facientem non recipit,

quia gratia gratis data semper prae-
/)> virtutibus ei origine gratise. sto esl iiberum arbitrium excitare et

commovere, cujus est huic admonitioni

consentire : e1 hoc cst (|uod in se est fa-

Quemadmodum de coelis Deus non cere: quo facto [>otest homo ad gratiam
endit per essentiam guam Ineommu- gratum facientem se praeparare. Quam-
labilem, sed per influeniiam ab ipso vis enim gratia Dei sic habeatur Dei
manantem, ita nec spiritua rationalis dono efficiente, non tamen sine libero
elevatur su] ra _e per situin localem, sed arbitrio consentiente quia, sicut ait Au- :

per habitum deiformem, unde uecesse gustinus : « (jui creavit te sine te, non
esl spiritui rationali, si debet esse <li- « salvabit te sine te. »

_mis aeterna. beatitudinis, quod parti- Igitur gratia gratum faciens a tribus

ceps fiat influentia. bonitatis divinae. est, sed aliter et aliter. Est enim a Deo
efficiente, a gratia gratis data Liberum
arbitrium excitante et movente, et a

libero arbitrio consentiente. Quamvis

enim liberum arbitrium non possit gra-
CAPUT II. tiam efficere Ln homine, potesl tamen se
ad hoc habilitare, el prseparare, ut ha-
/> origiae virtutum et <//</{ i<v. beat : sicul ,iln|iiis iiDii potest illuminare
domum, potesl tamen aperire fenestram,
i|uo facto sol intrat el domum iLluminat.
4 boDum _d bonum gratiae uon potesl quis per Quod autem dico de Libero arbitrio con-
:.''
se venire, eumhoc nonsecundum li- sil sentiente, intelligo de adultis : quia in
veuieu-
dum ?
m it es naturae, sed secundum influentiam parvulis sufficit fides parentum, et sacra-
lomineai largitalis divinae '. Sicul emm creatura mentum Ecclesiae, el meritum <:iui>ti, el

_?__mv pro sua defectibilitate suo principio Bem- excusat eos impotentia sni.
entem se na iilnn
upouere l o
,
'
u , s jj j n (
.
sS( ,
t ul ,,.. 5 ic Sciendum etiam, quod habilitatio sive Pracparaiio
•
&•! aratiam
principium nro sua bonitate influere nou
-

uotuodo ,
i

praeparatio ad gratiam tnplex est, scili- ^t

,
i
- 1

>ulin_it
'
' ' '
iriplez.

'
Jonn. 1«. Ad Epbes n, Ik.
 . 1

!M l» \l.lt M \(, Oltl) l'll I h

cel , offi( iens, formal , el matei ialis. ln illo qui tudine raedi-

Pi im.i csi .i Deo l

: se< undn b , i
a! licit. G
i is «l.ii.i : terl ifl •• oobis. \ aima namque 1
cul rad
li.iliri l.i< ultatem < i iii- 1
1 umenl ura < i
in- radii ul mi I floi 1
1 rh u

stinctui f2
ii< cendi el diligendj I leum I • i 11 1 •- ,
-\< iii imago sli irtiflci • undum
ex n.iiiii.i, -
ed non habel i
I ionera excmplai interiuf e1 Fa< lurai i ius.

\ ii itatis, el ordinem dilectionis, nisi

gratia.

locitaot \il o| era l .1 Iria qoi ipi itanl , icijit

tria ad \IM III
cel lr\ naturaBj quec sci ipta esl in <
orde • I

bODa n|ir
ra. liuininis, dicens : Qusscumque vultit ui
faciant vobis homines, et vos facite il- Oe dii tinctione gratiai um
lis, etc. '. Ratio, quas dicil ea 1 sse
delectabilia, utilia el honesta. Gratia~
qu83 dicil Berviendum esse !)<•<», quia di.itia dicilur tripliciler. Primo gene- >>.,*&
summe bonus Bubveniendum proximo, : raliter, et sic i »1 adjutorium dn 1-

quia Del Blius \ quia imago Dei *, quia 1111111 creatura gratis impeosuin, et indif-

in beatitudine socius Oratia non datur 5

.
Ferenter ad quem< umquc actum, quia
ei, qui se non I1al1ilil.1l ad gratiam et sine hujusmodi adjutorii - tiae nibil

—
:

de hoc multa habes exempla, scilicet, possumus f.i ei e, imo nec in <
duran
in lllo qui ad largientem manum non - cundo, dicitur grati ialiter, et

extendit, quia Deus quantum in se est, talis gratia dicitur graiis daia, scilicet

dai omnibus affluenter In illo qui ,;

. donuin, quo se Imhiio praiparal id sueci-
contra lumen oculos claudil, <|uum Deus piendum donum Bpiritus sancti. Ilu-
faciat oriri solem suum super lionos et jus inim grati liberuin

malos \ In illo qui Fontem reperiens, arbilrium a majo, el exiitare ad bonum,

fumluni vasis sursum erigit, quia Deus, sine qua nullus Faeit sulfieientei qued ie

sieut ait A.ugustinu8, ihgenti liberalilate se est, ut praparet - ad laluteui. I <-rlio,

alque libertatis ubertate replet omnes dieilur gralia proprie, seilieet denura <li-

creaturas pro eaptu earum. In illo qui dalum ad uicrcndum quod qui-
vinitus :

domum suam sepit spinis, ne amicus in- dem donum gratia gratum fissims aj.pel-
grediatur: ipso vero Deus semper stal lalur. Sine ista gralia nullus potest
ad ostium, el pulsat 8
. In illo qui canla- mereri, nec in bono proficere, nec ad
brum non exstirpat de agro
ct zisania gloriam pervenire '". Isla triplex gratia

suo, propter quod fructus proficere non suniitur c\ verbis Apostoli. ubi ait, I ad
possunt 9
. In illo qui lingua igni subtra- Corinth. w, 10 1 (iratia Dei sum idquod
hit, quia tunc ignis deficit. In illo qui sum, ecce prima: et gratia ejus in me
ad sumendum eibum negligit os aperi- vacua non fuit. ecce secunda sed gratia :

re, quia talis deberet merilo fame mori. ejus semper in me manet, ecce tertia.
In illo qui tempore pugnse arina pojicit, Prater pradicla dicitur gratia gratias
quia talis saepe capitur et vulneralur. dans, scilicet Dcus. Itcm, gratia-gratia*
In illo qui movcre negligit rcmos tem- signum, ut eat propbelia. et potestai
porc tempestatis, quia talis submergitur, faciendi miracula.

1
II ad Gorinth. v. a. 6
jacob. i, •>.

"
Matth. vn, 12. Cf. Tob. rv, 16. :
Matth. v, ,:..

s v
Joan. 1, 12. Apocal. 111, "20.

* Genes. 1, 31 Matth. xni, 29 el 30.

5
Matth. xxu, 37, 39. Joan. xv. 5.
 :

COMPENDU Tlll.nl.ni.h. K VERITATIS l.llt. V i r.s

ilia opc- gratum faciens distinguitur in

Gratia s.iiial ipsum iniilando alTcctuin, ipsuni-
operantem e1 oooperantera. Gratia ope- que corroborat perducendo ad aotura.
rans dicilur pi te\ eniena '. et incipiene, Itcm, gratia borainera Deo reconciliat, a
u liberans, quia peceatum expellit, Gra- pcccato liberat, et pcenam eeternam in
ti i cooperans dicitur subsequens, el per- temporalem oommutat. Item, gratia
ficiens, ac adjuvaos: quia llberum arbi- opera nostra meritoria facit, et bona per
liiuiii adju> ai, el ei cooperalur iu mevito. peccatum amissa restituit, ac slabulura
lODIllll Multipliciter distinguitur bonum. Est in palatiura convertit *. [tem, per gratiam
lliplex.
cniin bonum per BS6entiam, el hoc esl efliciltir aniina sponsa Christi, lilia regis
Deus. Unde n#mo bonus, nisi soius 89(erni,et lemplum Spirilus sancti Mtem,
luin per Deus ". Kst bonuro per partioipationem, gratia ipsam animara purgat, illuminal
;pIi!i .in.

-.lllli per et illud distinguitur iu bonum gratiee, et et perficit. Itcni, gralia mentem elevat,

ooem.
iu bonum Unde Auguslinus
uaturae, Deo assirailat, et spirituali solatio cibat.
« Omne quod est, in quantum est, bo- Nola, quod «
1 1 1 a 111 \ i s viiius gpatuita
num est.a Genes. i.3i Vidit Deus cun- : siinul insil aiiinue cutn gralia, non tainen
ctti gusB fecerat, <•/ erant vaide bona. habet effectum suum lam cito sicut gra-
)ODl IU Item, esl bonum in genere, hoc est bo- tia : (juoniain effcctus gratiffi cst facere
enere.
nuin in objecto, sicut est eleemosyna. gratuin Deo, et facere dignum vita a?ter-
Nam ibi esl aclus in debita materia, na, el liic effectus statiin inest puero
3UU1 t\ etiamsi desil forma substantiarum. [tem, post baptismum. Virlulis autem elTcctus

autiu.
esl bonum ex circurostantia : hoc autem cst elicere actum meritorium de poten-
r>i quando bonum ex genere vestiturde- tia, el hic efTeclus non stntim inest pue-
liitis cirounistantiis, >icul est dare elc- ro post baptismuro. Iloc autem non est
emosynam indigenti,terapore debito, ei propter defectum virtutis, sed propter
vir- oompassione, et hrujusmodi. [tera, esl impotcntiani natune agentis. Puerenim
bonura virtutis, ct hoc est quando ad- non est aptus ad actus voluntarios.
ditur operi perfeclio ex parte operantis, Unde scicndum, quod triplex est per-
quse est per habitum mentis bene con- Prima
lectio. gratiss, et causat ^ ra-
r
est
nirame- ^litiila-. Item, esl bonum meritorium, tuitum, Secijinlii est virlutis, et causat
orium.
hofl esl quando additur ipsi o|)cri debi- bonum actum. Tcrtia est operis virtulis,
tu> lini>, hoc est, bona intentio super ct causat mcritum. Prima perfectio per-
ouum lnotuni naturalein, Item, est lnuiiiin gra- ticit animam, sccunda perficit animae
ti;e, ul esl ipse habitus gratura Deo fa- potcntias, lertia perficit ipsos actus.
unii.-!,) ciens. [tem, esl bonum glorisB, ut benum
remunerationis aeternae.

CAPUT V.

CAPUT IV. I>< i

irtutibus, </ primo quid sit virius ?

/)< effectu graiiss.

\uiic de virlutilius esl agendum : et

[triino quid sit virlus? « Yirtits est, tit

•Tectus Effectus gratiaa '->t quod excitat libe- aait Augustinus, bona quatitas mentis,
1

Y^'
," iii iii arbitrium ad bene cogitandum, el « qua bene vivitur, qua nullus male uti-

3
1
Psal. [.iii, it. Luc. i\ . 20 el seq.
-
Luc. xvi I, 18. M.ac. x, 42 "t I ,i.l Corinth, n, 19.
 156 I). \l I'.. M KG ORI) PB l.f).

.. lui , quam ioIui l)( ui ia liomine oj • i

m< .
onsolit,
iui .. ll.iw diffinil .. il.iiui iii . ..n.|..n.i- ii volunl imncral
tiono ttd ogenlern. debil i modo oblempei
llom, secundum Vuguslinum, « Virtui l
mologia virtutia I. .
Virtui
.. eil habitua mentii bene instituta? : diciturqui ! i, ron-
beec dalur in paratione ad bonura in sisttit in Bggreni rum, ii U
quo est. i.inii.i ;i.j Unentia pl
liiin, dicil Philosophus: i Virtui eat citorum I em, dicitur virtui quaai viroi
• babitui voluntariua io mediocritate nitena. Item, dicitui viitui quaai rirom
« consislens quoad uos, terminata ra- tuens. Item, dkitur virtui qn riribui
« tione proul sapieni determinabit. a nitena. Item, dicitur virtoi quasi viri
ll.ii iliflinitio datur in comparatione td status.
actura circa quem est.

Item, Philosophus : n Virtus est dispe-

« siiiu perfecti ad optimum : » badc datur

secundum comparationem ad finem.

Item, Isidorus : « Virlus est naturaa CA.PI I VI.
« habitus, animse decus, vitaa ratio, mo-
« rum pietas, cultus divinitatis, honor Deperfectionevirtulum.
« hominis, seternaa beatitudinis meri-
« tuni. » IIjit datur in comparatione ad
effectum. Cum virtus in medio consistal se un- Virm
Diffinitio Augustini sic exponitur :
dom Philosopbum, Ulud medium esl in
Virtus bona qualitas, hic ponitur
est tribus, scilicet in sgendis, in habendia,
qualitas pro genere, bona vero dicitur et in sustinendia. In agendis, scilicet

ad differentiam malarmn qualitatum ani- intra, supra, et circa modum. Aposi -

mrp. Dicitur (juoque bona, quoniam a lus : Rationabile sit obsequiu ttrutn*.
bono Deo datur, et bonos tantum inha- In habendis scilicet inter superfluum
bitat, et bonos facit, et ad bonum pcrdu- indigentiam. Proverb. xxx, S : Mcndit -

cit. Mentis ponitur ad differentiam qua- tatem etdiviiiai ne dederis mihi. Insus-
litatum, quae sunt in corpore. Qi/a bene tinendis, scilicel inter elevari in pross
vivitur, ponitur ad differentiam qualita- r is, et dejici in adversis. Unde illud Deu-
tum, quibus recte intelligitur, sicut est teronomii, v. Non declinabilU ue- :52 :

scientia. Qua nullus male utitur, poni- que ad dexteram, neque ad sinistram.
tur ad differentiam qualitatum, quibus Multiplex est perfectio, scilicet suf- Pef

bene et male uti possumus. Quam solus Bcientiae : lianc habent omnes exi-
Deus operatur in homine, ponitur ad stenlcs in charitate. Ordinis, hujus jiro-
differentiam virtutum cardinalium, qu;e prium esl servare conlinenliam. Iteligio-
babentur jier acquisitionem. n is, hujus proprium est renuntiare om-
!
Circa aliam diffinitionem Augustini nibus . Praelationis, ad hanc periinet
notandum est, quod ibi jionitur habitus ponere animam pro ovibus suis 3
. Secu-
mentis bene institutse, et lioc ad similitu- ritatis, liujus proprium est habere mor-
dinem regni, quod tunc bene instituitur, tem in desiderio *, et vitam in patienlia .

quando recte consulitur, et bene impera- Ad primam perfectionem tenetur quili-

tur, et juste obeditur. Eodem modo bene bet, ad ultimam vero nullus tenetur :

1
A.l Roman. xu, 1. * Cf. Ad Roman ix, 2 et 3.
;
Gf. l.uc. xiv. 26. Cf. Lnc. xxi. 19.

Cf. Joan. x, 15.

:t
 1 :

COMPENDII THEOLOGICiC VERITATIS LIB. V. l.iT

i .iil tres medias tenentur oliqui ex vo- concurrunt, Bcilicel disposilio nrteparans, '"'". rC(i u '-

\ ofGcio, etc. nabitus informans, operatio probans,

Virtus comparatur multis rebusj -<ili- preemium coronans.
cel auro, Eccli. u. •> : In igne probatur
aurum, Thesauro abscondito, Malth.
\iu. ii : Simile est regnum cmlorum
thesauro abscondito. Geramis, Eccli. i.,

lo : Quasi vas auri solidum, ornatum CAPUT VII.

omni lapide pretioso. Armis, II Reg.
i. T.\. 27 : Quomodo ceciderunt fortes in De sequalitate virtutum.
prcelio ? .. et perieruni arma beliica ?
\ilioi ilms, Matlli. vn, I" Omnis ar-
:

bor hnuti frucius bonos facit. De hoe 1 u- Virtutes omnes in homine sunt aequa- /Equalitas
, , ... . .
i |. . . .... viituliiiii
godeS. Victore » Arbor sapientis per : les, licel mter se distinctae sunt, perpro i U q U ii>ns
cousiai1 '

i timorem f eminatur, per gratiam irri- prias excellentjas : et haec aequalitas in

gatur, per Gdem radicatur, per devo- multis consislit. /Equales namque sunt
tionem germinat, per desiderium cre- virtules. Primo, quantum ad essentiam
Bcit, pcr rharitatem roboratur, per quia omnis virtus simplex est. Secundo,
« spcm viret, per circumspectionem quaatum ad ?equalem radicationem in
« frondet, |»er disciplinara Horet, per anima, secundum quod in ipsis est. Ter-
« doctrinam fruclificat, per patientiara lio, quanlum ad relationem ad eumdem

« maturescit, per mortem capilur. » Gnem, quia omnes propter Deura ope-
[tem, vtrtus comparaturfloribus, Cantic. rantur. Quarto, quantum ad a?qualem
u, .">
: Fulcite mr floribus. Fonlibus, cfleclum, quia sBqualiter faciunt dignum
Cantic. iv, 15 : Fons hortorum, puteus vita aeterna. Quinto, quantum ad a?qua-
aquarum oiventium. Semilis, Proverb. lera facilitatem al aclus suos quantum
iii. 17 : Vise ejus vise pulchrse, et omnes in ipsis est, nisi impediantur.
semit.v illius parificx. Vestibus, Psal. Sicut virtules 83quales sunt praedictis Virtutes

\i iv, 10: AdstitU regina a dextris tuis modis, iia inaequales sunt aliis modis. etquibus
modls
Primo, quantum ad usum, quia sunt sio
•'

iti vestitu draurato. Stellis, Baruch,

111,34: Stellse autem dederunt lumen in ut arma. Sed sicul miles non pugnal
custodiis suis. PigmentK Cantic. ui, (>' : aequaliter cum omnibus generibus ar-
Quse est ista, quse ascendit per desertum morum quae habet, imo melius pugnal
sicut virgulafumi ex aromatibus ? Ci- cum illis quae frequentius usitavit, sic

bariis :unde DominusinEvangelio Joan- est de virtutibus. Secundo, quantum ad

nis, iv, 3i Meus cibus est ut faciam : auctoritatem, quia secundum hoc major
voluntatem ejus qui misit me. Alis, Psal. omhibus virtutibus est charitas '. Et
liv, 7 : Quis dabit mihi pennas sicut qua?Iibet virtiis potest esse major alia se-

columbse '.'
cundum aliquam praerogativam, quam
ii- Tres sunl bonae condiliones virtutis, habel secundum aliquem eflectum. Ter-
.

''J~
qiia; sunl tentalionis remotio, actuum tio, quantum ad fervorem, quia viitus
ImuItiplicatiOj el in bono deleclatio. Pri- una ferventius operaiur quam alia.

mum ipsam virtutem in radice lirmat : Sciendum est, non

quod eadem virtus
undum, quasi (loribus decorat : ter- est aequalis sibi semper, Crescunt enim ^ruaes!
tiiun sapore fructuura deleclal. virtutes multis modis, scilicel quantum
. Similitcr dicendum est, quod ad c<m- ad inlensionem, quantum ad radicatio-
Tjjj^ summationem virtutura quatuor isla « nem, quantum ad potentiam virtulis,

i
n
Cf. I ad Coi mili. xin, U.
 1 —

I). AI.IJ. M M. «t|i|). |'|l 1 li

quantum majorem expi esnionem <li\ i-

ad \dum >
olunlati m ej
118B Bimililudinis, et quantum ad diutui pulabit muitt
niorom permunentiain Pi eetei ea .
'
i i

ii- iin.i virtute cresi unt omne -. el hab

exemplum in i ilhara ; in qua li debel
esse debil i
pi opoi lio Bonoi um, ni

esl ul quando una chorda lenditur, etiam < \l'l I \lll

omnes aliee lendantur, ne in harmonia
li.il dissonanl ia. onin i
ii lulum
Quare autem polleal aliquii ttsu unius
virlutis potius quam allerius, multae
suiii rationes. Prima est, quia Deo Conne caa -uni sibi \ irtottM el i
- »
• ^ i < J

placel , qui dator esl \ irtutis '. Secunda natee, ili ul qui unam babet, bah
esl natura « n i «
\ i <
n qu;c n i.i _ nes. Prima ratio est lai
« •
p I • > <
s , i 1

consona operibus unius \iiiuiis, quam qttia non dal unam sine slia '. 8< unda
alterius. Tertia esl usitatio : quia exer- ratio est, quiasicut unuiu membram in-
citavil se qtiis magis oirca untm virtii- digel alid •. ftic esl in i irtatibua. I ertia
irin, qu&ta circa aliam. Quarta estj quia ratio est, qoia sicul in eitbara -i defueril
iuiiuis inipugtiatur a vitio contrario illi uii.i chorda, non eril harmonia perfecta,
virinii. Quinta cst, qoia majorem habel ita nec in anima eril Bpiritualis melodia,
discretionem in operibus unius virtutis, nisi ailsint omnea virtu uai u i

quam alterius. Queelibel enim yirtusha- est, quia contra Bingula vitia -unt ali-
bct suas proprias rationes. Bexta esl quee virtutes. Unde omnes virlu- <
|
»
• r
i •
t

difficultas Btatus : quia cum

novo de tes habere, ut omnia vitia impugni nlur.

quis convertitur, licet habeal majorem Nam sicol miles mundi non <-st impedi-
cliaritatem, quam alius qui diu fuit in lus nisi omnia sua arina habeat, ita nec

charitate, non tamen esl ita bene expe- miles Christi sl aliqua virtua silu defue-
ditus ad bene agendunij sicut iile pro- rit. Quinta ratio cst. quia -nut steil

pter reliquias peccatorumj quee adhuc planeUe seeaper sunl in sphsBris -ui-. ita
inlnerent. virlutcs rn aiiima esse debent. Sexta ra-

n^fcTenUae Magniiudini 6cientiee rcspondere debet tio e-t. quia anima est sicut vas auri -<>-

respoD- rna&rnitUdo virtutis. et hoc multiplici ra- lidum ornatum emni lapide pretioi
dere debet •
......
magnitudo tione, scihcet ratione exempli divini. id est, virtutibus. Septima ratio est, quia

Joan. i, 1 i : Plenuin //ratia' ftvcritutis. anima cst sicul hortus nobilis . cui non
Luc. xxiv, 19 : Poieris in opere et ser- deest decor alicujus Qoris vel arboris.
mone. Act. i, I : Ccepii Jesus /acere, et Octava, quia anima est sicut apotheca,
docere, elc. Ratione exempii Angelici, cui deesse non debet alicujns radicis vel
qui quanto jjIus cognoscuntj tanto plus pigmenti medicina.
diligunt. Ratione exempli humani. Mattli. Ea autem qua? de connexione virlutum
v, 19 : Qui autem fecerit, et docuerit t dicta sunt, intclli^i debenl <le virtutibus
kic inagnus, etc. Ratione exempli nalu- gratnitis, qua- omnes quoad habitus sunt
ralis. quoniam lux et calor iu sole pro- connexse, sicut quoad actus meritorios
portionantur. Ratione obligationis. Luc. sunt aequales. Et licet similes sint virtu-
xii, 47 : llle servus qui cognovit volun- tes,tamen aliquae dicuntur matres vir-
tatem domini sui , et non pra'paravit, et tutum. non quod habitus virtutis gene-

1
Cf. Jacobi, i. 5.
* Cf. Seeli. l, io.
3
* Cf. Jacob. i, 5. Cf. Cantic. it, 1 et
3
Cf. ad Roman. xn, 4 el 5.
 CO.MPENDll Tlll.nl.nUC.K VEHITATJB Ull. V. 1 39

ret habilum, sed molu^ motum, slcut di- Virtus esl bona niullipliciter. Primo,
cit Bernardtts, ubi inquil : « Lectid paril iti se i quia Bicul ai1 Augustinus, virtus
<( cognitioneinj cognitio amorenij amor est bona qualitas mentisi quod
Nola,
« frequentlam.frequentia Familiaritatent, bond possessio est< quaa propinqua est
familiaritasBduciam,aduciafactlemim- civitati, aulem est haec intra civitatem,

i petrationem.i Secundum hUnc modum quialn anima; Secundoj in cboperatione.

quatuor dicuntur esse matres vitlutum, \d Hebr. xiti, U : OptimUm est </><>/ ><>,

ilicet Qdes origiue '. quia bx motibua etc. Tertioj in operatione : quia bonum
Hdei surgunt motus Sliarum Virtutum, lacit bominis opus, «
| mxl non esset meri-
charitai educatiotte \ prttdenlia regimi- torium, nisi ex virlute procederet. Grego-

ne, humilitas conservatione

3
.
iius : « Nihil habel viriditatis ramus boni

Viii» vero noa Bunt cottnexa sicut vir- « operis, ttisi manserii in radice charita-
CO
p t
tutes : cttjui ratio estj quiS vitia sunt in « tis. commutatione
d Quarto, quia in :

nobis r\ opsrat ionibus nostfis, quflfi si- de lupo Facit agnum, el tenebras couver-

sunt. Virlutes auteta TheOlo- lit in lucom .Maluin enim culpse niutat '.
miles non
peracquisitionem, iu boiram ^ratiae, et malum pmnse mu-
eaa non strai bi n< »l>i<

I per infusionem. Alia ratio rst, quia tal iu bottum gloriee quod signiBcat :

vitia suni opposita ad invicem^ sicut aqua mtttala in vinum Quinto, in <lis- ;

avaritia et prodigalitasj quod non bst in tinctione : i|uia per virtutes dislin-

virlutibufl guuntur lilii Dei, a liliis diaboli. Joan.

xi n, 33 : In hoc cognoscent omnes
quia discipuli mei eslis, si dilectionem
habueritis ad invicem. Sexto, in exem-
plificatione : quia otnnes sancti slude-

CAPUT IX. bant virtutibus. Unde commendamus in

:
Abcl innocentiam , in Abraham obe-
s
!> crnnmendatione virlutum, dientiam, , in Joseph continentiam ', iu

Moyse mansuetudinem "', in David hu-

militatem ", et sic de aliis.

Laudabilis est virtus propter multa. i-fmdabiiis

Virlus commendubilis estj primo a
virtus, et

causa efiicienle, qtaae esl Detts; Ipsam Quia magnae dignitatis. Christum enim quarei

enirn, ut att Augttslinus, soles Deus in doctorem habuit. Undc, Mallli. xi, ii'.l

hominc operatur. Becundo, a causa ma- Discile <t me, </uia mitis sum et humilis
tBriali in qua est, ojttia non nisi iu bonis corde. Quia magnoe sublimitatis. Tul-
autem de bonis na- lius « \ iilus una cst allissimis defixa
inhabitat.Non esl sic :

turalibus Bt fortuitis, quia talia pluit « Quia magnai jucunditatis.

radicibus. »

jttstos et injustoa Tertio, a Psal. cxxxn, Eccc </n<ii>i bonum et I

Deus super '. :

emusa Formalij qttaa esl decor Bpiritua- quamjucundum, etc. Quia magnae re-
h , p ga j XIlV) |i : Omnk gloria eju* tributionis. Psal. xviu, 12: /// custo-

jilise reyis, etc. Quarto, a causa linali. diendis illis retributio multa. Quia ma-
\ igustinus : « Prwmittm virtutil est gnaa utilitatis.Boetius : «Numquam sine

ii»M'. iiui virlutem dedit. i « pmnasuntvitiaetnumquamsinepraemio

' 1-8.
F. i.l Hebr. u, i el 6. Gf. Genes. iv,

» Cf. I rinth. xih, i el seq. *Cf. Ilatth. xxm, 35 et Genes. xti, I el seq.
» Cf. Luc n, W et
9
CI'. Genes. xxxix, 8 el '.'.

10
•
Hatth. ^, •
Cl. Numer. xn, 3.

i
orinth. xin, I §1
" Cf. II Reg. w. 21 el 22.
160 h. M !'•. M Ui. ORD l'l; l
D

a ount virtutcs.a Quia in.i iriloti l I / \a yaudii lu\ cupat. I

I ulliufl : « II. • i demum sapientia ul lifa \i (jolel II Qua tiberla

« oronio tue in te poHilo < e di< Chrittut not liberavit cl rurouei in

Commeudobiliu i
i
ludium virlulis liberiolem l' itoi oul
siuiln. scientie?. Rotiune exempli, quio ligolu I' il». v, 22 tttiquitat

Sancli sic fecerunt. Rolione ouctoritotii upiunt impiutn, et funibut pecca-

Apostulictc : Non in sermone est regnutn torum tuorum << jiiur. In divina

Dei, sed in virtute*. Rotione effectun, praesenti itinua: « role i

quia virtus peccotum expellit, scientia i num esl Deus, ul DeminJ euo
imii. Ratione originis, quia virtufl oD bene sit. » ><• I nola controriuni io

infunditur, Bcientio per Btudium acquiri- molis.

lur. Ratione finio, quia finis virtulia eal Virtus operotur miro mullipl
glurie, el noo scienlia?. Rolione obje- ncilieel io ccelo, cui vim focil I ndc,
cti, quia virtutis objectum eol bonum, Motlh. t\, 12: Regnum calorum vim
BcientiflB outem verum. Ratione materiee patitur, mundo, q
etc. Iu dit

in quo est, quia virlua non nisi in ulus hominem, ne comburotur - oncu-
Dei ', scienlia non Bemper. Rotione se- piscenliae,* et ne mergetur in equ !u-

curitatis, quia securius esl esse bonum, ptotio, ne inquinelur luto incontinenli
(juiini philosophum. Ralione honestotio, el ne luci retur npinio ovariliae. \n
quia major gloria esl sequi Dcum, quom humano, quia vulnerotum tanot, inqui-
Aristotelem. Ralionc vitandi mali, quia nalum mundat, mortuum vivid
primi parentes si exlendissent ila ma- calura illuminol. In inferno, quia
num ad lignum vitse sicul ad lignum infcrnalis non potesl laodere virtuosum,
scientiae, non incurrissent lot mala in ee sicul ncc ignis meteriolu Folamandram.
et in posleris sicul incurrerunl '.
Virlus ralionobilem illuminat ad «.«_: n — i

lionem veri, concupiscibilera excital od

omorem boni, iroscibilem coniortal od
detestatiunero mali. Itcm, I' ssimilat,
quia Patri per virtulis vigurem, Filio [
er
CAPUT X. veritatis splendorem, Spiritui ?ondop
choritotis Eervorem. Angelis confurmat
De efjvvtu virtutum. Hicronymus : « In carne enim |

« carnem vivere, nelurae eot ongelico?,

nun humans. » Mentem jucundat.
Virtutis gaudium praecellil gaudium ornat, sublevot, honorat, sanot, viviGcot,
mundi, in jugitate seu duratione. Pro- cibat, ditat, mundat. Item, virlus niala
verb. xv, 15: Secura mens quasi juge praeterita expellit, praesentia impugnat,

vonvivium : sed gaudium hypocritm ad et a futuris praemunit. Item, virtus men-

instar puncti . In puritate conscientiae, tem bene instituit, dileclum Deo homi-
sicut mundius quiescitur in floribus, nem facit, fructum tam pi:emii. quam
quam in lutu. In dignitate. Glussa super roeriti adducit, tempuralio discrete dis-
epist. ad Galatas : « Klatio animi de his ponit, opera qua- in se mdifferentia
« quae dignasunt, gaudium mundi de in- sunt, buna facit.

a dignis est. » Insalubritate.Sapient. vm, Sicut ea quae dicta sunt. declorant

7 : Utilius nihil vst in vita hominibus. nubis eflectus virtutum irenerales.
- ita

Contra gaudium mundi. Proverb. xiv, sunl etiam siogularnm virtntum elTectus

1
I ad Corinth. iv, 20. 3
Cf Genes. m, 6 et seq.
2
Cf. Joan. \ iu, ii. * Job xx, 5.
 .

compendh ii!i;ni.(M.ic.i; yi;iut.\ii> lib. v. h,|

aliqui speciales. Sicul est, quod liumili- quo distribuuntur dona secundum pro-
tas Deu subjicit, poeuitentia reducit, portionem a<l morita, et i>ta esl apud
juslilia deducit, obedientia condui t Deum. I nde, Apostolus, I ad Corintb.
patientia perducit, perseverantia inlro- ui, 8 : Unusquisque propriam mercedem
ilu.it. puritas jungit, charitas M» " unit. 1
accipiet secundur.i suum laborem. Di-
cendum ergo, quod nullus meretur sibi
primam gratiam merito digni, vel me-
rito condigni, sed tantummodo merito

congrui. Similiter, existens in charitate

< \IM T XI non potest alteri mereri primam gratiam

merito condigni, sc<l merito digni, et

// meritis virtulum. merito congrui. Potest autem existens

iu gratia mereri silu augmentum gratiae
c\ condigno, et per consequens merito
tnm. Merilum est boni operis efficacia ad digni, <
i
t merito congrui, prout superius
obtinendum i'l quod non ll;il, °' U1 '- velad exposita sunt.

babendum justius <|U<»<1 habetur. I nde Praefati Ires modi merendi generalilcr
per merilum de uon debilo lit debitum, habentur : unde si alii inveniuntur, a<l
el ipsum debilum fit magis debitum. eosdam trcs reduci poterunt. Cum ergo Portarn
,. .. ,, . ... . Christum
equum, qucm miles non irgo meruit portare
,

Sicut rex dal rticilur, <|uo(I IJeata \ uimil i

al
meruit, sed per usum equi meretur Christum ', intelligendum est compara- »n etanr"
live, id est, meruil ipsa polius porlare modo?
eumdem equum jam datum.
\<l intelligendum autem praedicta, quain alia : vel potest inlcliigi de merito

Bciendum quod triplex distinguHur me- condigni.

ritum, scilicet congrui, digni, et condi- Item, nuili dicuntur mcrcri teinjio-

n. Mcritum congrui esl per quod dis- ralia, quia nullum bonura irrcniunera-

milur subjectum, ut possit recipere lum, sicut nulluiu maluin iiupuni-

trratiam, sccundum rationera divime t ii iii : sed hoc dicitur improprie, quia
jusliliae. Istud vocalur dispositio mate- opcra in mortali facta non sunt directe
ria?, scilicet dum quisfacit quod in seest. bona, (ii iii non sunt informata chari-
Meritum digni dicit idoneitatem ope- tate : s <! quia talia opcra aliquid boni
rantis ad assequendum id quod meretur. habent, Dominus interpretatur ea ut

Merilum condigni dicit aequalitatem me- bona, el aliquid dal pro cis.

riti rcmunerationem. Dico autem

,i I
Itcm, peccalor quandoque meretur
sequaiitalem non arithmeticam, sed geo- occasionaliter, quia pauperes intcrdum
metricam, id est, non quantitatis, sed obtinenl benefactoribus gratiara suis pre-
proportionis. E1 hoc patet, quia Deus cibus, quarum prceum occasio sunt elee-

semper remunerat supra meritum, sicut mosynae '.

a
^' . punit citra condignum. Unde non esl [tem,satis improprie sumitur meritum,
un

inter meritum et praemium aequalis ubi dicitur; « Felix culpa, qua3 talem ac

quantitas, sed proportio quia apud : tautum meruit habere Redemptorem. »

Deum non est justitia commutativa, cum Ibi enim ponitur, meruit, pro exige-
nulli debeal aliquid, sed distributiva. bat.

Vocatur autem justitia commutativa,

Maid? justilin l<»ri, i|ii<i datur unus panis pro
h panni pro solido.
uno dcnario, vel ulna
Justitia vero dislribuliva esl principium

(.1 L. .
Cf. Act. \, i.

V
II
S V
U\2 II \l li M \', uMh. 1*11 I h

I \l'l I \ll i
\l'l I \lll

/// luilii I ii n i< ' ii i ni iim I h iijn i

ibui iin i

Quamvis nullus >il>i ni< i

b il ur priinara ' tpei a iiH i itoi ia t<»ul lei kuo( < _

gratiarn, Becufiaum quod dictum est, <t Lotaltter sunt a I

potesl tamea peccator se babilitare ad principaliter a gratia, q .

'
ia <
ompa-
ji.iiiam faciendo quod in bc est, quia ratur ad libei um arbili

nulli talium gratia denegatur. Ho autem ad cquum. Sicul '-111111 • . -

nitii est c\ merito uigni, \ el condigni, M- it, _ .t liberum orbi-

M'd congrui. Hffic autem congruitas iiniiii. in exercilio virtutum I'

multo magis esl ex parte Dei gratiam enira malum fa< ,

i non
conferentis, quam ex parle bominia ->• boniim V
;id gratiam liabilitantis : quia in pra?pa- \l efGcaciam mereodi tria valent. Ad
toro
ratione ad gratiamei in infusione gratiffi Primum esl difficultas op 1 b, quod | ci

nabet se anima ad modum matenaB, ipse iu martj rio. & indum, promplil
vero Deus ut primum movens el effi- voluntatis. Apostolus Hilarem datorem :

ciens. Alia ratiode patet, quod bujus- diligit Deus ". Tertium <-t magnil
niodi congtuitas magis est a Deo, quam charitatis. Ipsa enim cnarit

ab homine : quia habilitatio, quae est ex sanctuarii, secundum quod omnia 1

pafle hominis, solummodo dat locum crant in templo, ponaerabantur •.

divinae miserlcordiae, ul salva justitia \'l hoc quod aliquod opua >it merito- NoD
possil alicui confern gratia : quia inijuria liiiin. tria requiruntur. Primo, quod
fiefet (liviiuc justitise, si tali daretur ipsuiii opus fiat in charitate, quia opera
gratia in (|uo esset obex, i<l cst, voluh- quse tiunt cxtra charitateiu, mortua <:1

tas peccandi. Sufficiens igitur babilitatio sunt . sicut carbo exstinctus. Secundo,
ad gratiam cst, si bomo facit quod in quod fiat ex charitate : mulfa enim fiunl
se est. Kaccic autem quod in se est, tria in charitate, tamen non sunl meri-
quae
complectitur, scilicet ut homo actuin toria, ex eo quod uon finnt e.\ cbaritate,
peccandi et voluntatem peccandi deserat, id est, quia nuii referumur ad finem d<-
et conelur in bonum prout est sihi pos- bitum. Tcitio. quod idem opus .>il refe-
sibile. ribile ad bonum '. Ho< ideo <Ji< <<. quia
Nota, quod omne merilum vel deme- mala non possunt bona intentione fieri.

ritum acquiritur in hac vita. Item, non alioquin seqneretur absurditas, quod
bonum facere, sed benefaccre, laudabile idem opu- esaet meritorium ef dem
est. IVon enim verbis, sed adverbiis mc- torium.
rcmur. Undc versus : Attendunlur autem tria in merito e\
parte hominis, scilicct ^ubjectum, boc
In vitaB meritia praesunt adverbia verbis. est anima. Item, liberum arbitrium.

1
Cf. Usee, xiii, 9. 3
Cf. I ad i.oiinth. xin. J !>. u, 8 : ad
2
Cf. Matth. xi, 12. eaiat. v. -22
3
It ad Coriiith. ix, 7. Cf. Matth. xxii, 37-40.
;
Cf. Levit xxvn, 2 ...
 COMPENDll llll.ni.in.n; i; VEIUTATIS LIB. V. IG3

Item, intentio linis. Ilis tiilm^ respon- dare pro Deo, ita quod quotidie il<'t
il<'i)l tria b* parle Deii icilicet gralia, iiiiuin denariura, si quandoque oblivisci-
virtus, charitas, El gratia quidetti reddit tur, el oon refert in Deum dationem
lubjectum Deo gratum ! virtUs autem hujus denarii, tatnen datid est meriloria,
habilitat libetum arbitrium i Bhafitai propteripsam intentionem primam.
ro dirigil intentiooetn ad debitum li- Finettt sul» Htt8 potesl quis ponere:
oem. verbi gratia, aliquis intendit ire ad
Dicil Augustinus, quod mefitrtm nm- forom, et hoc intendit, ut emat medici-
;ii penes liberum arbitrium occasidtta- nas, d ;ul hoe" etttit cas. ut buretttr ab
lii>T : hoc dieit, quia liberum arbitriiittt IfiGriftitatti : e>1 ad ho<3 biirari deslderat.
facil ad meritura, led non sufGcit. Penes U1 melius Deo sefviat. ln isin ultimo
virtutem fdnrtaliter: hoc ilicit, ttuia ex pfaec"edetttes volUrttatel otnues sunt nn-
virlute tamquam r\ forma procedit tao- ritoricfe propter nlliinnin : secundum
tns, el elicilur de i> itentia. Penes inotuiu ettim nlliinnin llnem omnes preecedentei Uitiino
1
* noe volnn-
virlutum essentialiler : hoc <Iuit, quia voluntates judicanlur bona\ vel mahr, tatesbomr,
... . . . vel tnalfit,
molus essentialiter est merilUm. refles maxinie quando prtofes actus sunl in c t quom'
itiatn eiGcaciter : hoc dicit, quia sine diffefefites. ''"''

ratia nnllus motUs esl meritofirtS; Diversi Qnes nort suttl faclendi, quu-
Penes opua instrumentaliter : hoc dieit, rum unus non sil ad alitlm referibilis:
ijiu i opus exterius est quasi causa instrn- verbi gfatia, aliquis Intendit ire ad quam-
mentalis ipsius meriti. dam domum nt luxttrietttr, ad hoc vult
Nota geaeraliter, quod non ttteremur luxufiafi utsaniof sit, ad hocvultesse
sine gratia, aeque passioaibui ia <[u;m- sanus ut serviat Deo. Iste fiiiis ultimus
tuni passiones suot, aeque Ittotibtts na- illam vdlttrttateitt, qttae dst iuxuriafi, non
turae Dictl ettim Philosophus: « ISalura ittfofiftat, sed potius e COttverso illa vo-
« ueque boni neque mall sumtts ! tteqrte Itttttas islam intetltionem deformat, quia
« inviti. y> \ QgustinUs : « NettlO invitns nna intcntio pervi isa plttres depfaval
i kene facit, etiamsi bonum esl quod voluntates.
r
« aciij neque libero afbitrio ligato. » \nla. quod actio corporalis potest re-
Quisquii eoim aoa habet usum rationia terri ad linetft teftiporalem, dummodo
ii liberi arbitrii, nott mefetur, vel deme- postea referatuf ad Deum. Aclio autem
relur, sicul snnt iafaates, dormientes, ipiritualis, ut praedicatio, aott potest
iasaai, e1 attimalifl lnuia. feferfi ad Gttem temporalera, etiamsi
illml lemporale feferatur ad Deum. Kt
hoc esl quod dicil Augustiutts: « Debe-
« nins niaiuliuair ut evangelizemtis, non
« evaogelizare ul maoducemus. »

CAPI I \l\ 81 aiiicin in adtiottibus fittis primus

ponatur Deus, el Rnis ultimus aliquod
De fine ttctionis. teraporale, perversissimum esi.
Bene autem lieel constitilere duos
liiu-, seilicel temporalem el eeternum,

meritum vel detnerilttm eirca ul scilicel illud quod esl aleinum, linis
IQuia actionum
liuiin attendituf, ideo nota sit ultimus,
ilas de hac materla.
Il\ Gne dieitur aetus bonus, v.-l malus.
Malus aclus M' >n lii f\ Gne bonus.
Una intentio nmltos actus informat
l nde si aliquis intendil unum soiidum
 Kii I). \l.i: MAG <M',ii N. l.l».

/ i*t iii >nlem tabilii

bi ilicel \ ii iui> '/ meritum ilicet

cidentalif praemii peccata remi7/t7 quan-

i:\IM l \\ llllll - J • J jlUll.llll, Ijlj I j.llll (I ! Illll

quoad reatura pergratiara Oebilitatloml-

Quid mereamur bonii operibus. lem f remoi a '/-// horaii < i

auuefactione boni, atque repellit lc

lionei diaboli.
( Ipera t>< >n i sunt meritoria ti ium, n i-
Vota, ojood [ii iiii.iin ,n nullui
Oppraboaa licel vit« eeterniB, augmenti gratiae, re- ator [i"t' il :
i proprie, pI hoc
1
',"'' 1

''l'
,'; ini-siiinis |Mi'ii,T. Priraura respoudel ra- multiplici i . I'i in
Hl
dici operis, scilicel charitati : el hoi esl habel ra li< eni merendi, i«l ira.
pracmium substantiale vitae aeternte. 8 unda, propter ilatui indignitatem,
1'r.riiiiuin vero accidenlale respondet quia peccator non e»l dignui panc <|uo
generi operi», sicut el augmentum gra- itur. Tertia, quia nlliui hominii
liae, quia operibus excellentibus et su- (»l»us ptacet Deo, nisi [>l iceat ipse pi

pererogationis meremur magis augmen- l nde [ii i ii - i' ipexil Deua ad _bel, qnam
1 11 ii) gratiae quam aliis operibus. Remis- ad moncra ejus,ut dicitur, G< aes. >

sin autem pcenae respondet pcenalilali (Juarta, quia natnralitci an e '-'111 i

operis, quia opera, quaB magis sunt poe- -uuin effi i luin. -n el _'i.iti i rijin -it

nalia, magis sunt meritoria remissionis causa merili, praecedit meritum. I

pcena?. Esl enim regula io theoiogia, enira secundum .ugustinum, voluula-

quod poena pcense est resolutoria. tem nostram praevenil ut velimus, el - -

Xola igitur, quod li :el tota \ i> me- rjuilur ne frustra vclimus. Gratia -icut
rendi vitam a?ternam e! eliam alia con- supra dictura esl) p r 1» inum usura i

fistat non lanien totus

in charitate, et merilo condigni merelur augeri in

cffeclus quia effectus merendi consi-

: via, ut aiicta merealur perfici in patria,
deratur etiam penes magniludinem ope- cl hoc a Iko, cuju- - -laliam infun-
ris, sicut patet in merito remissionis dere, augere, ct perGcere secundum
ji(i';ia\ quod non solum consislil in operaliiincin voluntatis aostrae. Nam
charilate, sed eliam in operibus poenali- sicut Deus est ipsins gratis. fonlale
hus : et hujus exemplum habemus in principium influendi, sic ipse solu?
Christo, qui meruit nobis apertionem principium augendi per iinnlum infun-
janure paradisi cum effectu '
: hoc autem dentis, gratia vero per modum meriti et
meritum non erat in sola charitate, sed dignitatia : sed liberom arbitrium per
in charitate, et cxcellenlia operis, id est, modum cooperantis. Sicut liberum ar-
in sua passionc. bitrium per gratiam meretur meritu con-
Sciendum quod de praemio suh-
est, digni augmenlnm graliae in statu viae,

slantiali meretur homo tantum per sic etiam meretur merijo condigni ip-iu-
unuin actum quautum per mille, ma- complementum in slatu palria?.
nente eadem radice et non crescente. Quod autem ex condigno mereamur
Valent tamen huiusmodi opera ad mulla vitam aBternam, multae sunt causte -.

a'ia. Inde versus : Prima est eflieacia d<»ni Spiritus sancti

cooperantis in merito. Secunda, veritas
Jucundai. slabilit, auget, peccata romittit, Dei promiltentis. Tertia, persuasibilitas
Debilitat. removet, exercitat, atque repellit.
liberi arbitrii consentientis, et finaliter

1
Cf. Apocal. lii, 21. 1 Joan. n 2:> ;
Joan. sii, ii el seq.

-' Cl aJ Roman iv, 20-22; Matth. imy, 13;

 COMPENDll THEOLOGICiE VEBITATIS LIB. V. 163

perseverantis. Quarta, difficuitaa slatus quandoque exemplares. Primas docel

merendi. Quinta, dignitaa Chrisli capitis SalomoD iii Proverbiis, secundas in Bc-
nostri intervenientis, quod glorificari ciesiaste, tertias in Canticis, quarlaa iu
debel cum membrie Buis. Sexta, Libera- libro Sapientue. PoliiicsB uamque di vtrttn po-
. . litico, pur-
litas Dei tribuentis, quem non decel cuntur secunuum quiMl regunt vitam gatona,
r u
huinanain, quoad opera exteriora, et se-
l

parva reddere. Septima est obsequium l

I 1
'!
J l
i

m i

fideliter obtemperanlis. Octava, nobiii- cundum uuod pugnanl contra vilia. Pnr- exempia-

tas quod es charitate procedit,

operis gaiortse dicuntur secundum quod jam
qnod tantum ponderat in conspeclu ju- sunt in vicloria viliorum, et respiciunt
dicis, quantum amor \ quo procedit, et i parlim intcriora, parlim exteriora. Pur-
ideo oon potesl Bufficienter nisi summo gati animi dicuntur, quando devictis
b ino remunerari. jain vitiis possestor virtutum quiescit,

Opera qua non fiunt in charitate, licet raro insurgentibua primis motibus.
"
u aj non valeanl ad vitam seternam ', valent Exemplares dicuntur, quae in mente di-

lUt
F .'
tamen ad alia multa. LJnde versua : vina consistunt. Nam ideae virtulum in

Deo sunt, et ipse rerum omnium est

Aptai cor, miQO.il prenas, et dal bona terrm. exemplar.

Occupat, assuescit, delectat, mitigat,arcet. Aristoteles dividit virtutes in intelle-
ctuales et cousuetudinales. Intellectuales

Aptai cor, scilicet ad Busceptionem gra- dividit in fro>«p(av, id est, sapientiam, et

tias : minuit poenas, scilicel illas quaa de- intelligentiam.et tppu»v7{(iiv, id est, pruden-
berentur, si non fieret illud opus, non tiam spiritus. Et ha3c tria ordinant nos
autera illas quae jam debentur : et dat ad Deuni, quia «»j'f£a regit affeclum, in-
bona terrw, scilicet temporalia. Occupat, telligentia intellectum, sed <ppuwT5at< utrum-
ilicet ne sit homo interim otiosus, vel que. Prudentia enim sj»iri tus rej^it cogi-

operi innlo deditua : assuescit, scWicei ad lationes, el alfeetiones.

bene operandum : delectat, scilicet inen- Virlutes vero consuetudihales dividit

tem : mitigat, scilicet fomitem : arcet, in honestatera et liberalitatem. Htee duo
scilicet lliixum peccati. ordinant nos ad hominein : quia lione-
Ultimo sciendum, quod nullum ma- stas ordinat hoininem quoad seipsum,
lum impunitum,erit et nullum bonum liberalitas quoad proximum.
irremuneratum. Ilcm, philosophia moralis dividtlur in Phiioso-
, i .... phiae nio-
clhicam, ceconoraicam, et politicam. ralis tiivi-
610,
Haruin prima mores quoad ipsum liomi-
nem, sive quoad seipsum instruit, se-
cuiida familiam disponit, tertia urbes et
regna gubernat et regit.

CAPUT XVI. Circa virlutes hoc lenendum est,quod

cum una grutia gratificans
sit animam,
/>> diffinitionibus et differentiis septem tamen sunt virtutes quibus liuina- Septem
. . virtutes
oirtutum. na vita regitur, tres scihcet Ineologicae, pro reRi-

el quatuor cardraales. virtu- huujana», r.t Licet nas

tes sint gratuitse per informantem divi- el 'i" ?

'
:,

nam gratiam, possunl t&men informea

secundum Macrobium, di-
Virtutes, fieri per culpam, et iterum informari
cuntur quandoque politicae, (|uandoque pcr pcenitentiam advenienle gratia, quae
purgatorise, quandoque purgati animi, est habituum virtutia origo, linis et for-

•
l > I Coi inth. xiii, 1 el seq.
 16(1 D ui'. M \<. nnh. PH i i»

m ,,. i), i, ,, ola i hai itai txt ipitu objei tum propi ia ll< m » ii lud l,.-

qua informii ei le poti i il ii< ul •

IiiIm niiii per m f

tertB \ irtutes, i um il * irtutum forma. nalei rero pei a< quii l

yi
rlul ,,, \.,in .iiin habitui aliarum virtutum I
d1 ...I <.|,

r "" '
''
betur line arati > el i haritati . in qui umplifl
• >! IICllll.

conaiatil vita \ irtutum, lunc aunl iulor« lei ,i jure naturali Item, virtu
iii,,. i.niii aulem gratia lupervenerit, lh< '<\". ittcndunlur quanlum
t ii ii« rormantur el decorantur, e1 !> o ictui intei oi •

Runl a< c iptabilea. I ode \ irtutei infor- i hi iii. -

Iheol» n'-u

inrs Biinl aicul colorei in lenebria, licul habentui »ine <l"n i, i ardinali - \

cai bones exstiucli, el aicul rami ai idi, donii baberi poaaunt. Item, viii

,-\ sicul alae mortuae, licul aurum <>l.-< u- theolog anl discreth lum in

ratum, el gemma; converaas in ailii i

Deum, . ii.lin ,l. ,
in prox mum,
E run\ erao \ irtutea formataa aicul colo* Item, iu theo . quod habi-
res in luoe, visibilea quidem, e1 adspe* tus general aolus, *.-,l ia .
ardinalibuc
clui oomplacenlea, et aieul carbonea ar« mtra, quia ibi actua general babitua.
dentes, e1 Bicul rami virentes, et sicut I
nde PhUoaophua : <• Quales, inquit,
ala? vlventea ac volantea, el sioul aui um i bubI aotua, talea Bunl el hahitus. »

fulgena, e1 sicul gemma vai auraum

decorantes.
pra -
Differentia eal inter virtutea, et

eepta, el dona, e1 fructua, et beatitudi-

nes : quia virtutea potentiaa dieponunt, CAPI I \\ III,

prseoepta opera respiciunt, dona operi-

bus perfeclionem addunt, Iructus faculta- hc itijuhhus theolegicit m gem
tcm spiritui sive gustui saporem apiri-

tualem apponunt, beatitudines ipaia vir-

tutibus prasmium sive vitaa sive patriae Aiiima quanlum id lupei iorem p u-

conjungunt. Alia est differentia, quia t.ui qua consistil imago Trinita
in

donia expe- rectificari babet per trea virtutei theojo-

virtutibus bene operamur,
dite operamur, beatitqdinibus perfeote gicas. Unde sicul imagn reatorii con* I

operamur, sed fructibus fruimur Deo.

sistit in trinitale personarum el unitate
•
ssentiae, sic imag itionis in Irini-

tatehahituum cum umt it>- _-r.itic'e. Per

hos autem tres hahitus virtutum anima
fertur in summam Trinilatem secundum
CAPUT XVII. tria appropriata tribus ; s, ita

<[uod fides dirigit in summe verum cre-

De differentia viriuium cardinulium tt dcndo et assentiendo" : spes vero in

fheologicarum. summe arduum iDnitendo et exspectan-

du : autem in summe Imnum
charitas
desiderando et amando'
Ditfeivntia virtutum tlu-oliigicaruiu et Virtutes theologicx differunl inter .--
vir;u«
thecl
eardinaliuui ha?c eat •'
quia theologica? multipliciter. Primo secundum actus
i
^
rutn 'I
movent ad fmem, sed cardinales ad ea proprios. Nam tides facit Deo assentire. rent

quae sunt ail fincm. Alia ditiVrentia est, spes in Deo confidere. «haritas facit

quia theoWicarum virtulum finis et Deum diligere. St-cundo, ditTerunt ra-

objectum est ipse Deus : >?<] virtutum tione subjecti : quia lides in rationali.

cardinalium linis est ipse Deus, et noo - in ira-eihili, charitas in concupi- -

 . :

COMPENDII TIIKol.or.K. i: VERITATIS LIB. Y. Ii,7

liili : sed ambse Bunl In voluntate, quce ftiain futura. Praterita quidem : quia,
propter similitudinem aotuum tccepil secundum Apostolum, fide inteiligimus
nomina haruro potenliarum. Tertio, tlil- aptata esse sseeula -. Prssentia vero,
forunl ratione objecti : naro fldes esl situi ait Augustinua, - Deraus Deo ali-

cira veruro, spea eirca arduuro, charitas i|niil poste, fi nos intelligere non
circa bonuro. Quarto, ratione effectus « posse. » Pntura aulem, quio per fldero
ilifferunl : nam Bdes in prasenti Deuro credimus resurreclionem morluoruro ',

Bequitur, spes |in ccelum coroitatur, cha- ft hujusmodi.

ritas perenniter amplexalur. Quinto, Pides dicitur muHipliciter, scilicet lia-

differunl ratione cognitionis : qula per bltui inforroatus charitate, illuminans

li l-in cognoscitur Deus, ul veritas : per mentem ad oredendum. Act. w, '.»
: Pide
spem habetur, ul aeternitas : [»er chari- purifieans eordaeorum- /Equalitas Infof-
lalfin diligitur, ut bonitas. inis. Jaoob. ii, Ji» : Fides sine operibus
miirlmi rst. iVfotus fldei. Augustinus :

« Pides eat credere <[uotl non vides. »

Paoilitas eredendi. Malth. viu, lll : Non

inrciii tanlinn fidrin in Israel. Dcvotio
CAPUT XIX. lidei. Matth. xv, 28: Mulier, magna est
fides tua. Articulus fidei. Vide In aym-
/'- fidei utilitate. holo Athanasii : « HaaG esl fides Cathoil-
u i-a, ul i tfilainus et ('01111168111111'. »

Sicut in aliqua Bcientia qua>daiu sunt

les, seeundum Apostolum, esl spe-
Pides anteoedentia, ul luppositionei : quapdam
rondorwn substontia rerum, argwnen- vero consequenlia, ul conclusioncs
iinii iimi mpparentium '. In hae difflni- qua?dam quasi media, ut propositionts
Jiflen tione fides dicitnr subsiantia, id eat, prohanlcs: ita in iloctrina lidei qiuedani
loalia
fundsmentum substani aadiflcio spiritua- sunl ibi a<l iuoduin luppoiitionum, ut
fldes
li, qnod esl gratia, et gloria. [paa nam- •I qus sunl de jure naturali, ct univer-
que litli-s facit aliqualiter rcs spepandas salia anteccilcnlia arliculos lidci, scilicct

iu nobis subsistere per gratiam, et faeiet (juod Bcriplura sil condita ct cxposita
landem per gloriam. Vel, i<l<'o fides esl inspiratione S[iiritus sancti, ct quod vcra
fundamenturo gratiaa el gloriae, quia ipsn sunt qu;e loquitnr Duiuiuus in Scriptura,
est primus habitus viKutum primus : et per sanctos suus, et hujusmodi : qu»-
dieo nun tempore, Bed natura. Rerum daiu ad lnoruin conclusioniiin, ut ea quae
tperandarum dioitur, quia ftdea per aa- ad iiiurcs pertinent, icilieet non cssc for-
iini tacit in nobis Bubsistere res Bpe- nicaiidiini, fornicationem cssc mortale
randas. Argumentum dicitur, id est, ar- peooatum, et hujusmodi : quaedam ad
guens mentem, quia fldes inelinal in- nioduin propositionuro, ut arliculi fidei.

tellectum ad eredendum ea qusa noh El nota, i|iioil lidcs eit <|iiasi incdia pj<| aa jnler

apparenl : et propter 'hoc dioitur fides inter opinionero et icientiaro : quia oni- P in i°pem
1 i * et scien-
potius argumentura quam conolusio :
nio sc habet ad unaro partem eontradi- t«am me-
quia Rdes probat de non apparentibus otionil, ciiin roriniilinc allcrius parlil, el

quod siut, fi non probatur. Non appa- siiic causse cognitione, Scienlia vero ie
rentium dicitur : quia fides sua luco '! habet ad aliam partem conlradictionis
virlute manifestal ea quae non apparent, sinc formidine reliquae, el cum causae
i iin praeterita, quam praesentia, quam cognitione per medta necessaria : unde

'
\.l Hebr. xi, I. \l.iiili wi, 8 .
I ad ad Gorinth. \\, l

•
Ad Hebr. xi, 3. l ad l liessal. tv, i i
 r

IDH I» \l.i; M \«.. ORD l'l: 1 U

cientia csl ii''' ariorum 'i ii.i patdi tfaturjiliu n duple

quod lldcs parlicipal cum ulraqu ante | lum, qua lion

\,i i,. i
,- 1
\«l Bdei i) rfeclionem eplem perli- aperti IJ m in ci

i,. n'i w'i i

.
,
"'" 1
- Primum i L, quod sil priouBveri* Lum,el i

mouila •
i
i.ih innixa, m, ui |,,|, M,,\ \ , qu\ neqavit mal \ <bnl.il iuilio tripli
qua '
' '

%e es.se filium filite Phnraonis, magis eli- Prima e>l a i pei ratioai
i/rns affligi cum popuio l)ei f guam I' -• quam h int P
temporalis peccati habere jucundiia- dicitui cientia Si habc-
tem 1
. Secundum ost, quod sit charitatc lur teslimoi urarum el miracu-
formata, sicul Marise Vlagdalenaa, quam lorum, el b _niti«i dicitur fides in-
liilrs salvam formi •-'. babelur pei in-
fecit, el cui dimissa sunl 1'ertia ujuae

peccala multa, quoniam dilexil mul- lusionem gralia -

iiim '.
Tertium est, quod sil devotione dicitur fides formata, ei per taiem cogni*
fervida, sicul illms mulieris, cui <li\it lionem .-• —
^ .
<
- 1 1 1 i 1 1 1 ia prims ••

Dominus : o mulier, magna esi fides proptei se, el supra omnia. I nde ea ad-
tua '

! Quarlum, quod biI bonis operibus veniente pereunl omn

prohata, sicut iides Cornelii *. Quintum, accidentales, ad minus quosd actum.
quodsil fortiludine roborata, sicul fides Cum enim alise cognitiones veniunl in

Stephani , Laurentii, el aliorum Marty- animam, tunc fidea lamquam veloci

rum, qui per tldem fortes facti sunl in pi ipal motus omnium, enm fi<

bello. Sextum, quod sil obedientia deco- sil de non apparentibus, el difficile sit

rata, sicul fides Abrahae. Septimum, occulta credi

quod sit humililate subjecta, sicul fidi - Duo autem sunt m id hoc, nt '

beatae Virginis, qua? ait : Eece anciila firmiter credatur. Primum bs1 illustratio 4

Domini . veritatis-animam elevans. Secundum

Nota, quod fides magis innititur aucto- rectificatio animam firmam
auctoritatis
ritati, quam rationi, quia secundum Gre- instruens. Quorum primum esl per fi-
gorium, « Fides non habel meritum, cui dem, secundum per scriptnram authen-
« humana ratio perhibet experimen- ticam »-t per Spiritum sanctum edilam.
« tum » : intellige, sufficiens. Quamvis Auctoritas ergo praebet fulcimentum ti-

enim fides rationibus iirmetur, tamen dei, et Bdes assentit auctoritati. 1 trum-
nee talibus, nec experimento sensibili que vero per Christum eat, propter quod
debet quis credere contra lidem, sicul Bl splendor *, >{ verbnm ' dicitur. quia

palet in Eucbaristia, ubi visus et gustus mentem per fidem illuminat, etveritatem
et tactus et olfactus dicit esse panem el per doctrinam ostendit.
vinum, sed fides dicit esse corpus et san- Hoc quoque Bciendum est, quod tan-
;

guinem Domini nostri Jesu Christi

;
. tum una est fides tam in prateritis, .

Unde Augustinus : « Quod intelligimus, quam in praesentibu^, quam etiam in

« debemus rationi : quod credimus,debe- futuiis, licet magis clara sit in eis et ex-
« nius auctorilati : quod opinamur,debe- plicita qui ^equuntur Christum, ijuam in
« mus errori. » eis qui praecesserunt ejus adventum. - -

Xota, (juod duplex est eognitio de utNovumTestamentnmclarius est quam

Deo, scilicel naturalis, el accidentalis. Vetus. Quod enim nos credimus

1
Ad Hebr, u, 24 et 2:,. Cf. Exod. n. 1 1. Luc. i, B.

- Cf. Luc. vn, i7-.')ii. "

Cf. Joan. vui, 54-
s Matth. sv, 28. »
Cf. ad Hebr. 1. 3.

Cf. Act. x, 4. s
•
Gf. Joan. i, i.

3
Cf. Act. vi. 8 el seq. Cf. ad Ephes. ir, j.
 1

CnMIMvNhll illl.< M.ni.H. K VKRITATIS l.lli. V IfV.l

faclum, autiqui Patrea cr< debanl esse sorum verborum, el operum ihfirmo-
futurum, exceptis articulis « j u i adhuc rum. Isti i|iiiilt'in salvantur merito fun-
restanl complendi, sicut est resurrectio damenti, sictamen quasi per ignem pur-
mortuorum, el judicium extremum, e! gatorii, quo exuretur aBdificium hon
remuneratio bonorum, el punitio repro- idoneum tanto fundamento.
borum. Pides habel quosdam elTectus essen-
tiales, el principales, ul esl facere lilios
Dei, cl facere dignoa vita eeterna, et Ea-

cere similea Deo, el purgare animam a

tenebria peccati sive intidelitatis : e1 isti

CAIM T \\ effectus sunt a Deo. Alioa habet effectus

voluntarios et secundarios, ut cst cre-

De effeclu /i'/i'i. dere, et dirigere operaaliarum virtutum,

el imperare omnibus suo modo. Et isti
effectus a libcro arbitrio sunt.
Iulrs multa bonafacit. Hominem sal«-

vat. Unde diclum esl Marias Ma&dalenae,

Luc. \ ii. 50 : Fides tun te salvam fecit.

Mentem purgat, \ct. w. '.i

: Fide puri-
firtnts corda eorum. Contra mundum CAIM T XXI.
pugnat, ad Hebr. Sancti per fi-
\i. -\-\ :

dem vicerunt regna. Postulata impetrat. I)r articulis fidei.

Unde illud Matthasi, w, 28: mulier,
magnaest /ides tua! fiai tibi sieut vis.

Perseveranliam dat. Apostolus, ad Ro- habeatur ad eos qui svm-

Si respectus Ariicuii
1
.. . : lideiquot?
manos, \i, 20 : Tu autem fide stas. Tem- holum cdidcrunt, tunc articuli suut duo-
poralia oontemnit, ad Hebr. \i. 24 : Fide decim secundum numerum duodecim
Mpyses grandis faeius, negavit se esse Apostolorum. Si autem consideremua
i- !•. i j j t: Articuli
filiuin fi/i.v Phdraonis. Juslificat, ad (|iia> radicaliter sunt credenda, tunc arti- se[ptem
Roman. 3 iv, : Credidit Abrakam Deo, culi suntquatuordecim, quorum septem ^•jJJJJJ.
et reputaium est illi ad justitiam. Bea- spcctant ad divinitatem, et septem ad iatem.

tificat, Joan. xx, 29: Quia vidisti me, Christi humanitatem, et Ikc<- signata
Thoma, credidisti, beati gui, etc. siint in septem stcllis, el septem candela-
Super fumlamentum fidei quidam aedi- liris aurcis : in quorum medio filius

Bcant aurum contemplationis ', quia qui hominis anihulahat".

contemplantur Bine fide, quasi qui niti- Sunt igitur scptem articuli fidei, qui
tur videre solem sine oculis. Quidam pertinenl ad divinitatem. Primus cst
argentum prsedicationis, quia qui prae- uniiin Deum esse, qui ibi notatur :

dicat sine fide, oon loquitur eum qui « Credo in Deum. »Secundua est, Patrem
undum Deum est, fidelem sermonem. Deum esse, ihi, « Patrem omnipoten-
Quidam lapides pretiosos bonorum ope- tem. » Tertius est, Deum Filium esse,
rum, quia qui bene operatur eine (ide, ihi, Jesum Christum Pilium ejus. »
« ln
esl sicul «|ui facil Blructuram super are- Quartus est, Deum Spiritum sanctum
ii.iin. Item, alii aBdificant ligna, id est, esse, ihi. a Credo in Spiritum Banctum. »

amorem ardentem temporalium. Alii Sic patet, quod prsedicti quatuor articuli
fcenum, id est, fumum delectationum sunl de unitale divinaa es entise, el tii-

carnaiium. Alii slipulam t scilicel olio- nitate personarum. Quintus esl credere

Cf. I .i I
Corintb. m, 12. - cr. V| d. 1. ;
 i 1

170 h \l ii \l \i, ORI) 1'is i n

remiisionem pei itorura hii quiiuntio lumThomes: <|iiiniii M

Ecolesia, ibi, « Banotam Ki i

ira Ot» lam Jaeobui min plimuin P

tholicam, ian< loi um ommunionem, i pe pne.
miaiionora peccetorum i unlsvmbola
I i IViinuin tp
credere mortuorum reiurrectionem, ibi, lorum »eeundum N u eoncilil tar-,
:

" Carnii reiurroclionem, » fteplimui eil tiura Athao Primum ractam eet ad
oredere bunorum rerauneralionem, inb fidei instructionem lecundom ad fidei :

quo coraprehenditur et jnalorum punitio, explanalionem : lerlium ed Rdei dcfcn-

il*i. » \ .111» sternem. » Kt i-ii Irei arii-
i

sionem.
culi ad ilivinii.iiciii iHiiiii.nl: <|iii,i\ir So\a, quod aliud •
den Deum,
tute divinitatii lit peccaloruaa remiuio, aliud est crederc Deum, etaliud <• ia
quaB eal anims vivificato, el eorj im dere l><<> : quoniam rrcdert Deom, esl
reaurrectio, atque corporii simuletaoir credere ipsum •
- I m a
msB gloritieatio. Deum, esl credendo ipsum amare, el

Articuli septem aunt erticuli, qui perttnent

Alii credendo in Deum ire, i membi ejni
humanita- ad humanitatem Christi. Primus eat cre- haeorporari. Gredere rero I»
,rm dere Pilium l)<i esse conceptum <l<' Spiri-
-

dere rerbii * -

j
i j

iii sancto, il»i. « Qui conceptui esl <!<•

Spiritu sancto '. » Secundua est credere

Pilium Dei natum < \ Marii Virgine, il»i,

« K\ Maria Virgine '. » Tertius, Filium

Dei pro nobis mortuum in rruce, ibi, |
\\'{ I \\||.
« Passus suh Pontio Pilato, crucifixus,
morUius el sepultus ''.
» Quartus est, 1/. tpt.

Pilium Dei descendiise ad inferos secun-

iliim auimam, ibi, « Descendit ad i 1 1
< •—

rus. » Quiotui est, Filium Dei resurre- Spei est certa axipeetatie faturs bea-r
xissr ;i mortuis, ibi, « Tertia dia resur- titudinii aa l>< i gratia pl m»'iit;> propi -

rexit a morluia '. » Sextus <.st, euimiem provenipns. ln hac diffinitione non sumi-
aseendisse ad 1'atris aequalitalem, ibi tur pertitudo rationis, iu qua plene uni
« A.S cend.it ad ccelos, sedct ad dexleram |»arti < miMntitur. ied <-it tudo opinionii
Dei Patris Seplimus
omnipotentis '. » qua uni parti consentitur. qoa latione
est, Kilium Dei judicaturum vivos et mor- probari videtur, nec tamen omnino, Bed
tuos, sive bonos. sive malos, ibi, « Inde cum fonnidine. Iluju- autom esspeela-
venturus est judicare vivos et mor- tionis cau>a primipali- ai gratia Dei, el
tuos 6 . » non motia im-rita : (juia opera nostra
Apostoli qualuordecim arlieuli colliguntur
Isti non sunt meritoria, ni>i ex D<-i gratia.

8vml)oli ex svmbolo quod Apostoh ediderunt. >ine merilis tamen almuid sperare, non ^ lDe '
. . - UOD
Arlieulum primum et secundum de divi- est >pes, sicut ait Gregorius, sed prse- spes.

nitate posuit Petrus tertium Andreas: : sumptio.

Barthol jnueus quartum quintum Si- : In pradieta diffinitione diflinitur mo- F

inon : Thaddfieua sextum >eptiinum : tus spri. et non viitu>: »jed virtus spei "ruut,
Matbias. Item, primum arlieulum de diflinitur >ie : Spes audacia menti> de
eal
Diaol
bumanitate Kbristi posuit Jacobus ma- lar<»itate Dei concepla habendi vitam
jor secundum el tertium Joannes quar-
: : a-ternam per bona merita.

1
Cf. Luc. i, 31, 35. * Cf. ad Ephes. iv, 9.
2
Cf. Luc. ii, 7.
:
'
Cf. Marc. xvi, 19.
3
Cf. Joan. xi\, passim. Mnttli. xvi. 81 el nv, -Tl ei seq.
 i
OMPENIUI IIII.OLiKilc i; VBHITATJS LIB. V 171

Intef fidem el ipem talis eit differen- cireumddbit. Gloria?, Proverb.xxvuii95 l

lia. Fide8 enim eel de praeteritis el lutu- Qui sperat in Deo, sanabitur*
ris, ipei autem de futuris tantum. Fidei EITeclue ipei multiplex c.*t. A trilmla- Spei effec-

eit de bonii lulem de bonii el mqlii, ipei tione liberat.Psal.xxi,5 : /// te sporaverunl

tantum. Fides es1 de bonii tam libi quara patres r\Q$tri \ speraverunt, et liberasii
aliii, ipes autera <lr bonii ilbi tantum : eds, Exemplum de Suianna et Daniele '•

eonveniunl tameo in boo, quod lam lidei Conlortat, Porcuntos septera filiQfl sub
quara ip n esl de invieibilibus. unius diei temporo compioieni malcr,
i
ertitudo spei ex lril>ii> oritur, leiiicel bono aairao ferebat propter ipemi quam
r\ divina largitate, < \ ihundantia mcri- ia Deum babebat Mentem elevat, Isa. .

torum, et ex pragustatioue Bterno* \i., Qui sperani in Domino, muia-i

91 :

rura. /////// forlitudinem, assument pennas,bia.

Nota, quod ipei proul oil viatorura, Balvat. Qui salvos faeis sperantes in tt
iio eet ouin oertitudine opinionie, ut <li- Temporalia ministrat. Oeuli omriiuvtk in
'.
itiim eet. Bpea autem illorum qui sunt te sperani, Domine, eto.

in purgatorio, el qui fuerunt in limlio, Spes multis rebus comparatui 1

: dicituv
eel cum certitudine scienti», et non <»[>i- enim gajeaj ad TJieaial. v,8 fnduti ga~ :

nionie, ut esl illa viatorum, unde decli- Av////.w//////v. Anrhnra.ad llcbr.vi, INet l'l:

nat aliquo raodo a Bpe proprie dicta. Qui confugimus ad tenendam propasilam
Sjif< vero, ijua- tuit iu Stephano, quan- tpem, quam sieui anehoram habemus
do vidit cceles apertOM ', el quaa fuit in mnimsB tutam <n- firmam. Medieina,
Paulo, quando dixil : Scjo cui credi- Peal. \w, I : /// Domino sperans non /'//-

tti, etc. ', et quffl fuil In Adam ante pec* firmabit. Gemma, Pi«overb. \vn, H i

3
catum luit cum oertitudine visionis,
, Qemmagratissima, easspeeiatio, eia. $q-
tamen satis debilioris, quain in ccelo. latium, ad Hebr. \i, IH: Foriissimum
Unde spes sic rampta adhuc est mraus solatium habeamus, qui eonfuaimus ad
proprie dicta. tenendampropositam spem.C\^\\a, Gloi»
Ia bis patet, quod in palria non es1 saeuper illud Psalmi iv, Speraii in ii :

ipei praemii : quia beatitudo csl omnium Domino per ipem enim intpatur ad
:

bonornm simul lota possessio. ITnde Ibi illud videndum quod creditup. Lignum
nilnl est Futurum quod Bperetnr. Et licet vitte, Sapient. iu, i Si coram homini- >

Banctis adhuc futura sit resurreetio cor- bus tarmenla passi snnt. spes iitofum
porura secundum rera, tamen prsesens es1 immoriqlitate plena tst.

undum cognilionem. Bpes autera ele

futurura respieit, ijuod prival lam pp«-
Bentia rei, quam eognillonls, proul spei
prie Bumitur.
Duplei spee, scilicet, Buffragii, el CAPUT XXIII.
proprise auetoritatis. Prima posita est in

nelis, seounda in solo Deo. Et lia-r t i*i— Ds ckarifQte.

plex est, scilicet veni«, Psal. \\\. 2 i

/// ir, Domme, spereni, non eonfundar

nimternum. Gratis, Psal. xwi, 10: Spe- Charitas lacundum Apofitplum lio * 1
«

•
- charitaa,

raniem aulem tn Domlno miserioordia finitur, I ad Timoth. i. •"»

: finis prtreep-.

1 r
Cf. A.t. vn, 56. '
Cf. II Machab. vn, i el
• l I Timoth. i, 12. Psal. \\i. 7.

i<*s n. passim. 7
Psat. cxliv. I.J.

'
Cf. Diniel mii, W el seq.
 1

172 h. m.i: mm. Miih. I»H i :•

// rs/ charitat dt 1 01 de puro < i . *,,, , ,, ,, 1

quantum ad a< lum diffinitur
iiu bona ,
r/ jul, -111111 /u in li umitui l.i' quatuoi modis, Prin lil

finu pro onsummatione, quia

<
i haril Sententia) um I lilei ti<<.

esl consummatio, »ive perfectio omnii <|u.i diligitui l»< i. |<r <>, el pn
prscepti. Potesl etiam dici finii lermi- mui propti i l»< ini. i i .ii h< ... » >>' uii-
n itiunis iiiiiiiiiiin praeceptorum, quia om- do lil <.>lll<l 'I < ll.ll ;
'
[>IJ-

ni. i opera,qus3 sunl in praecepto, tendunl l.ui- amantem um amato < l

ad < Ii.ii ii.iiiin ,ui magisai magi» habeatur a undum tugu^linum i <
ifa u
De corde jiinii, nl esti de inlelleclu virlus qu.i |ei Deum, et % i
.•
[>

puro, dicil Glossa. El sumitur hic intei- deramus, » Quai to indum \

Irrtns pro actu eecundumintelligendi, itinum Chai lus,quae oimi

<

I
ui- iii causatur molua charitatis. Quaato nostri rectissima aflectio est. » 1 1 ru m
enim quis Deum magifl intelligit, tanto diffinilionum prima datur m omp <

magis diligit, nisi alias impediatur. Et tione ad Deum, »••< unda in i omparatione
hic ista pra?positio, de t
notat causam ad ejus po i em, lertia in i omp
efticientem. tione diiecti ad dilei tum.
Et conscientia bona, nl est, spe, quia
qui puram habet oonscientiam, secure
sperat.
Et /idi' iion /ir/n, id est, simulata vel
Charitatii fragili, sed inter adversa forti. Prosper I \l'l I WIV.
descnptio m 'i' ,lu ( ' r ^ t,a 'Oiilriiipln/irii deSClibit
charitatem sic : « Gharitas est (ut mihi l>>- differentia inier charilatem ci aliox
« videtur) recta voluutas ab omnibuster- ainores.
<i renis et praesentibus ac futuris prorsus
« adversa, juncta Deo inseparabiliter el

« unita, igne quodam Spiritus sancti (a Ainor triplex est, scilicet graluilus, na- x
« quo est, et ad quem refertur) incensa, turalis, et vitiosus.

« inquinamenti omnis extranea, corrum- Amor gratuitus est laudabilis, quia

« pi nescia, nulli vitio mutabilitatis ob- virtus est, et babet finem principalem
(i noxia, super omnia quae carnaliter di- bonum incommutabile. Bic dividitur in
« liguntur excelsa. allcctionuin oinniuin amicitiam, ••! concupiscentiam. Secun-
« potentissima, divinae contemplationis dum amicitiam diligit qui> Deum puri»-
« avida, omnibus semper invicta,
in sime, non respiciens utiJitatem suam,
« summa bonarum actionum, salus mo- - 1 bonitatem amati : boc modo diiigit

« rum, finis ccelestium pra?ceptorum, homo plus Deum quam seipsum. Secun-
« mors criminum. vita virtutum, virtus dum vero concupiscenliam diligit quis
« pugnantium, palma victorum, sancta- Deum, remunerationem exspectan».
« rum mentium armatura, causa merito- Amor naturalis nec laudabilis e?t nec
« rum bonorum, praemium perlectorum, vituperabilis, et habet finem indigen-
« sine qua nullus Deo placuit, cum qua tiam, vel utilitatem propriam. Tste simi-
« aliquis Deo displicere non potuit, fru- liter dividitur in amicitiam et concupi-
« ctuosa in pcenitentibus, lata in proli- scentiam.Secundum amicitiam diligimus
« cientibus, gloriosa in perseverantibus hoc amore nos, et no?tram perfectionem
(i victoriosa in martyribus, operosa in et nostram conservationem. et magis ea

« omnibus omnino tidelibus, ex qua quae sunt plus necessaria, ut caput pro
« quidquid est boni operis vivit. » quo totum corpus exponimus, hic com-

1
111 Sententiarum, Dist. XXVII.
 OMPENDU THEOLOGIC E VERtTATIS l.llt. V. 173

bi
I

munis esl aobis el Secundum

brutis. velle possidere, el ab i|»su possideri.
• incupisceutiani vero diligimus Deum, Item, diligere Deum esl voluntalem ejus
quia oecessilati nostrs subvenit : quia volunl iti nostrae in omnibus praBferre.

hoc amore non diligitur res propter Be, Diligere vero proximum esl velle <m niiiaer»'
proxiaiuoi.
sed propter usum ejus, unde hoc modo, onum non per essentiam, simi pci- ^ra- '

l(( M(?
[ilus diligit homo seipsum dilectione ua tiain. Item, diligere proximum esl idem
turali quam Deum. velle, el idemnolle in bono.Itenij diligere
Aninr vitiosus vituperabilis est, quia proximum cst guccessum bonum <'i opta-
catum est, et habel finem voluptatem re, el queerere. Item, diligere proximura
sive delectalionem in crealura. Hic amor cst velle <'i idem quod sihi.

dividilur etiara in amicitiam et concu- Est iterum differentia inter dileclio-

piscenliam. Secundum amiciliam diligi- ncin Dei, et proximi : quia Deum diligi-

mus hoc amore creaturam sive delecta- inus in B6, <'t propter se : proximura vero
tionem creaturse propter se, quainvis in diligimus in Deo, el propter Deura.
uobis non babeatur: secundum concupi- Quando autem dicimus duplicem esse
Bcentiam vero diligimus voluptatera crea- charitatem, sciltcet Hoi <•! proximi,'haec
lurae propter nos. duplicitas non intelligitur quantum ad
A.morilerum multiplex cst, scilicel na- babitus, sed <|uantum ad actus, quia uno
luralis erga se, pius erga parenles, ju- babitu charilalis diligitur Deus et pro-
cundus erga socios, justus erga amicos, xiiiius. Charitas quandoque dicit habi-
violentus erga iuimicos, sanctus erga tum, ad Roman. v, .*">
: Charilas Dei dij-
Deum. fusa est in, etc. Quandoque dicit motum,
amorem, di-
Item, differentia cst inter Cantic. n, i : Ordinavit in i/ic charita-
lectionem, el charitatem quia amor :
lcm. Quandnque signum. Unde, Joan.
Teriuit.
proprie est naturse, et dicitur amor quasi xv, 13: Majorem dilectionem uemo lm •

animorum unio, quia quietat appetitum bcl, id est, majus, etc. Quandoque ter-

in re amata. Dilectio cst amor proximi, liam personam in Trinitate, I Joan. iv,

et dicitur dilectio quasi duo ligans, social Iti: Deus charitas est, et sic sumitur
enim amantem cuin amato in amore, ut personaliter. Quandoque sumitur essen-
- inuluo diligant. Charitas est amor in tialiter, et sic lola trinitas dicitur chari-
Dtiiiu :hunc amicum determinat et ju- tas. Quandoque sumitur pro fervore
ilir.it omnibus chariorem: unde dicitur charitatis. Unde, Luc. vn, i" Remittun- :

charitas quasi cliara unitas, vel quasi tur ei peccata mulia, quoniam dilexit
charum faciens I*' o. multum.
rVlia est differentia inter praedicla :

quia amamus Deum propter se, diligi-

mus eum super omnia propter sua bene-

Bcia : quia dilectio esl diversorum ele-
ctio : charitas ulrumque compleclitur, CAPUT XXV.
scilicel super omnia, el proptei
Diligere Deum in hoc differt a dile-
!)<• cffectu charitaiis.
iuiil
clione proximi, <|uia diligere Deum, esl

velle ei bonum quod habet, scilicet quud

sit omnipotens et summe honus, et hu- Charitas peccatum expellit. Uade de
jusmodi. Item, diligere Deum est velle Magdalena dicitur: Remittunlur eipec-
precepta ejus Bervare <'um intentione cala multa, quoniam dilexit rhultum '.
fruendi on. Item, diligere Deum esl eum in custodit. \<1 Romau. xiii, ^>: Qui

Lu
 i 1 1 .

f 7 V I» M.l; M \\i Mith IT. I h

rtlligit i>i <i i iniiim i»l< . I h iii n 1 1

• > 1 1 1 1 1 1

jungit. I .lii.in. iv, 18; Qui iiniii'! ii'

ihnrihiii ,
iii />>" manet, i»tc, Mentem
virttltibuH ortial I »d Corinth.xiil,! i Cha~
li/iis /iiltirus rv/, liruiijini ' s/ ,
« -
1 l'.|- i M'l I \\\ I

feetlotletn adducit. tpostolus : Adhw et

n f/riihu) i iii i iii, n vobis [demomtto '. / hii/m iifni i li

hliiiiani Iribuil. Jbfttl. XlV, 29 : Si qttii

i/ifii/i/ llir, clc.cl SCIjllitlir : .\il riim |

niemus, et mttftsioneni apud euHi /mir- Charitas est bonorom priocipium, qoia
nnis. Dilectione Del dignum faciL Joao. a Deo : boootiim mediottij qu a »e< uo-
\i\, i* 1 : ijui i/i/ii/i/ nir. diligetur, ftte. diiiii hciiin : bonorom linis^qoia propti
GfldfltdS Iti COrdibtlfl hu^lris dilliiinlitur. M iiii.

<-ii iii ,nl pfoxittitim ulldtatUf. Bffundittir Charitas dicituf lx n i opefatiooii

pef |iia'(lic,ili(iiu'in. el |x i Opcfd rtiiseri- ( i/iiiim . <|i)ia liii)\> ' i I i<l fj

Cofdld?, IttfUoditttf per illurtllnationem « Chai itas ni i _- 1 1 1 opei atur -i <-t 1

^iaiia', superftihditUf bef dpefd berle- liiur etiam medium, qtria opera infof-
(itibflis el superefogdliGtiiB. Per chttHta- ni.it. hiciliir qtioqoe fhtb, quia h\r
tcin vniil Dciis ad lioiniiics in iinania- diriirit. ci ai| debitfltti finetn perdaett.
tionc, cl in lioniincs gfdliffi coll&tiotte. Qtiomodo autetn dicalflf ffni -n-
P<3f i[»sani cliarilalcin < urriinl ln mi n<- iluin esl qtlbd tripb-x esl I

ad Deutil bona opcratiiuic.Vl pervcniunt coosomptioniSj coosummatii t<-r-

a<l cuin in glorilicatione. tninationti. Primo fnodo charitai esl

Virtua Amoris esl vulnerarc, quia intiina Bnis peccjitoruin. qttil msumil I
nmoris ,
, i /
(juuiis? cordis penclrat. (.antic iv, '1
: \ul)ieio- cUtldo mod". fest liui- [ir.f <"[iioriiin. qoia
sti cot tMUtti, etc Latiguidum facere, et ea [icrlicit. TeftiO mod<>. tnm vit i ster-
lioc pcr dcsiderium csscndi CUfti ainato. na, ijiiiiin ipse I' Bflis ii"- i

Canlic \\ <S : Xitti/ie/is ei, sciliccl dilectu labtifis : -"<l vii a seti rtid lii quo
inco, f/i/in oittnre /itiifjueo. Incbriare. (juicscitui . DettS vcro termious in '
| j • •

i[uiii sic tcndil in anialuni, qUOd sui i|i- quteseituf.

sius ct oinniuin rcruin prrelcr illum obli- Chafltas dicitor formd viftotom toul-
viscitur. Canlic. v, I : Comedife, omiii tipliciler. Primo. qui;i nidvet OhlOPs vir- '

mei, e/ bibttS, >/ i/fl/rio/iiini, r/iorissimi, ttites ;id n|)cra exteriora, p<'i qu* perfi-*10 m<M
Liquefacere, quia cor in divina dulccdinc ciuntur virtutes, et mercntur atigeri. 8e-
sie resolvitor, ijuod appetens com appe- cundo. (|iiia ottlties \irlutes movenlur ad
tibili mirabili amicitia unitur. Cantic. v, linem charitatis. scilicct ad bonum Cha-
li : Anima ineo liquefacta est, ul locutus ritas enimhabet bonum pro fincet obje-
esl, scilicet dileotus. Amor babet vim cto : alia? autem virtutes habent booum,

dilTusivam in bona operatione, unitivam ooo pro objecto. scd pr«» Bfle tantum, et

in proximi dilectionc transformativam ille fiois virtutum perfectiooem denotat.

in justificatione. ltcm, atiter hic osten- Terlio, «juia charitas au<jet virtutum de-
ditur, quod habet vim diffusivam, ut pa- lc< -tatiouem. et tollit fa>lidium. et alle-

tet in creatione : unitivam. ut palct in viat onera propter ipsius dcsiderium.

Christi incarnatione : transFormativam, Quarto, quia compoii.it animam et per-
ut in elorificatione. ticit, non quidem in csse naturse, sed in
esse ".rraluito et meritorio.
Charitas multis rcbu^ assimilatdf, quia

1
1 ad Corinth. xn, :>i.
 . . .

COMPEINDII THKOLOiilC i; \ i uiiaiis i.ii;. \ m

•
omparatur quod fornax Iribula- auro,
tionis probal '. Aurone, quam sequitur
dies tetemilatis ^rcae Xo e, in qua qui '.

Don Fuit inveutus, periit Arbori bonos .

fructus proferenti \ \l;i' ad ecelestia Bub- CAIM T XX VII

levanti \ Bitumini animam Deo con-
jungenti \ Glavi ocelum aperienti \ Co- l)c ewceiientia charitatis.
ronae mentem decoranti . Capiti sensum
el motum influenti '.
Charitas enim in-

lluil aenatlm, iil esi, rationem tneftndi Charitas uxcellit aiias virtutea in mul-
alii< virtutibue, i'i iiiuium. iii c>t. affe- tis. 1'rimo, in Dei ciuilurinitati'. I Joan.
ctum movendi meritorie mentem Deo iv. Diligamus Deum, quoniam Deus
19:
illuminantem. Eborl tbronum Dee eihi- prior. eto. Sepundu; in speciali dignita-
1»'uii Funi l> attrahenti
. Firmamen- ii i • < ic Iticlianhis : « Charitas esl regina Vir-
lo aquas voiuplalis ;il» aquie slernitatis « lutum. » Tertio, iu pretiositate, quia
dividenti
!

\ Konti mentem irriganti *. csl auiuin do Ophir. Qaarto, iu specio-

Gemmfl animam ornanli' 1
. Gladio llam- silale, ijiiia c4 plaucla Veneris, et ani-
meo paradisum ouslodienli '. Igdi affe- in;c pulcliriluilo \ quid sicut puichriludo
cluin aocendenti '*. Jugo auaviter pre- cxlciiuris hoiniuis esi in deceiili rriem-
,:
un.Miti . Manns de ooslo descendenti l *. brorum onlinalione, ct vcnustatc coloris,
Itnsa' rubenti
:

. Ra lici bumorem gratie, sic etiam jtulcliriliulo aniime cst ex de-

quem a sumino trahit, ad virtutes krans- ccnli ordinalionc acluiim, ct hahilu ve-
inittcnli, ut sic iiuliiiinlur et conserven- nusto : hoc autem facit chai ilas in aui-
21
lur in bono *'.
&oli fulgenti . Thesauro ina, cujus actus ordinalus estj el venu-
:

lateuti \ Vinculo omnes rationes diiigen- stus hahitus. Quinto, in supportatione

di indiledocolliganti"iVino inebrianti *\ laboria. Auguslinus « Omniii gravia :
et
\— h peccalorurn turpitudinem coope- « iinmania h-via facit amor. » BextO, in
''.
rienti ITngucnlo vulnera lethalifl cu- \ i-orositate. Cantie. vm, (i : Foriis est
ranti ul ntitrs dilectioi SeptimOj in ulililiile.

Au-ustinus : « Ifahe charilalem, ct fac

« quod vis.» Octavo,iD delectationejquia
charilas sccuirIuiii aetuin siiuin lacit nos
deledarr in Deo, non solun) iu patria,
sed etiam in via.

- Ipient. iii, t ; I Peti i, i, 18: J<>;in. iu,

i

Gf Ivvod. w\, 7 el \w, ..

; Proverb. xvu,
i...
i.

-'
<:f. Cantic. w, •». Cf. Genes. iii, 2i.
1
Cf. Genes. w, 1 el seq. ;
I Peti i, m, 20, Cf. II Macbab. \m. 8.

M ttth. »n, I" Cf. Exod. \\ i, 1 1.

1
Cf. Psal. i.i\, 7 : Apocal. \u. I i. Cf. Eccli. xxxix, 17.
• Cf. Genes, \ i. 1 i. Cf. Sapient. w, A.
"
Cf. Apocal iii, 7. Cf. Isa. xi, l et i.ni, 2.
I ll. XLV, 11. Cf. Apocal. i, 16.
,J
Cf. I a.l Bphea i, C.f. Maltli. xiii. ii.

lll fteg. v. 18 i'.(. ad Coloss. iii, 14 ; < Isee, xi, 1

" i.l. Josae, ii. I Cf. Cantic. . I.

.. . , . „ Cf. M.itth. xxn, n el 12.

Ibidem, u, 6 Cf. Provprh. x\> ii, ; Lui
 1

17. ,
I). ai.i; vi \<v r>nii i'i: i.i».

i.MM I \\\ III I \l'l I \\l\

lh Hionu utlecttOHii ! h fji adibui finn

Dilei-t ii Signa dilectionis sunl ha_( iini.i .1 iii i-

Gradu unl ifti. Primu
ligDQ,
i|l.'i CU8 iiinii iuii lilnnli r audll , lilniili-i de • uiii diligo iii' proptei me
inso loquitur, ssppe tle 1 1 <
> cogitat, .ine non esl bonus. Sei undus um «J • 1 .

laedio illo obsequitur, corpus el res pro Deum propler roe, iste esl m<
illo exponit, oflen.ara cavet, offensum sed tunc esl bonus, -i prini ipalis (inin esl
placat, congaudel prosperilali, cOndolel I teus. rertius i »i. cum diligo Deora pro-
adversitati, gaudel de illius praesentia, pter - . id i Bt, quia bonui II est \ alde
dolel de absentia, diligil et odit lioc q bonus, quia talis amor udo lantum oco-
ille, conatur ei placere, limel displicere, Id, il est, dextn respii il Deuro. Quartiu
trahil aiios ad ejus amicitiam, munera est, «ii iii diligo ii.' propti I leum, l

ah eo d.ilii iiMii alienal , consiliis illius I optimus, quia in lali amore nitiil

acquiescit, petil ab eo fiducialitf r '.

quarit bomo <]' BUO '-li.ini in -~# - | •
—
i

Qualiter possil quis scire utrUm habeal sed tanliim quae Dei sunt.
charitatem ? Nota quod quidam sciunl se Sup t ' iniiiii diligendus i .1 I >eus l
:

non habere charitatem, ut qui sunl ac u quia cum ip principium primnm,

peccandi vel in proposilo. Quidam dubi- liou ip_ - -liiiiiiniiii : el li

tant se habere charilatem, quia rationes summnm est, summe bonuro est : el

habent pro utraque pai te, ul sunt illi qui hoc ipso quod surome bonum sum-
est,
incipiunt facere quod in se est. Quidam me beatum est : et hoc ipso quud >um-
putant se habere charitatem, sicul qui nie beaturo est,summe beatilicum est : el

multa ])(»ua fecerunt, et diu abstinuerunt hoc ipso esl .umme fruendus, e< pr -

a peccato, adliuc tamen sustinent motus pter hoc ipsum est ei summe am per -

tentationum, et imaginantnr iurpia. Qui- rem inhaerendum, et in eo tamquam in

dain experiuntur sc habere charitatem, Bne quiesi endnm.
ut illi qui gustant divinam dulcedinem, Tria generaliter diligunlur, scili

fomes fere exstinctus est, et

in <|uibus honestum, et deleclabiie. Propler
utile.
quasi semper vel bona faciunt, vel atle- priroum diligenda est tribulatio, quia
etant. Quidam eeiti sunt se habere cha- utilis. Propler secundum d _ la i st

ritatem, ut quibns Deus revelavit, qualis virlus. qniii honesta. Propter tertium di-
iuit Paulus, eui Dominus dixit Sufficit : ligendus maxime est Deus, quia est de-
tibi gratia mea *'.
lectabilis imo propler haec omnia dili-
:

gendus est Deus, quia ipsum dili_

utile, honestum, et delectabili

Gradus amoris, vel charitatis in qu;in-

tum tollit peecatum. sunt isti. Primo.
tollit charitas peccalum mortale, non
quanturo ad habitum, sed quantum ad

1
Cf. I ad Coiiuth. xni, i i i
s
Gf. Mattli. x. 37.
2
II ad Corintli. xn, 8
 . <

I OMPKNDII IIIKol.ui.lC.l: VEHITATIS LIB. V. 177

actum liberal enim : peccato mortali, .1 ini) Deus, secundo parentes, deinde lilii,

1 *1 Qon a potestate c idendi io illud. Se- posl domestici, ultimo inimici '
: sed hoc
cundo mod charitas tolfil peccatum
>, de exhibitione quidam intelligunt.
mortale, quantum ad actum, el quanlum Miquis magis diligitur ab altero mul-
ad habitum, Bed veniale neutro modo, tipliciter, scilicel majori affectu : sic su-
aicul patel in aliquibus sanclificalis. per omnia diligendus esl Deus : sed in-
rerlio modo, charitas lolltl peccatura ler homines magis diligendi sunl pa-
morlale utroque modo, el veniale quoad rentes quara lilii. deinde consanguinei,
actum, Be non quoad habitum I
talis : Becuodum gradus cognationis. Majori
fait charitas in beata Virgine ante con- aileclu diligendi sunl iilii quam paren-
ceptionem Christi. Quarto modo, chari- trs. Bed aeque pertinentibus succurren-
11- lollit ntrumque utroque modo, sicut diiiii e&t prius magis indigenli.
Ad majo-
luit in beata Virgine io conceptione rem gratiam sic magis diligendi sunl
:

Christi, el posl : tunc enim fuit in ipsa qui se magis ad gratiam praeparanl et
Bublatus fomes mdi totaliler. Quinto [i »cc habilitant.Ad gloriam : sic diligendi sunt
modo, tollil charitas utrumque utroque secundura gradus parlicipandi bon
modo, el insuper omnem miseriam <' : gratiae.

hoc lit in patria. Perfecta esl charitas Nola, quod idem csl ordo dilectionis
quando esl habitu magna, motu interiori naturae et gratiae, hoc excepto, quod lio-
directa, opere exteriori sollicita, radice mo dilectione naturali se magis diligit,
stabilita, lervore discreta, dulcedine con- quam Deum : sed e converso cst in <li-

itoria. leclionc gratuita.

Diligendus eil Deus toto corde, id est, Prseterea, sciendum quod Ldem
ost

intelleclu Bfne errore : lota anima, id ordo charitatis, <jui secundum Augus-
est, voluntale sine contrarietate : lota tinum, est in via, eril etiam in pa-
mente, id esl . memoria sine oblivione. Iria '
: quia cum gloria perficiat naturam,
<jui<l<|iii<l non cst iinperfectionis iu na-
tura, manebil in gloria.

1 \IM T XXX
CAPUT XXXI
orditie charitatis.
bc dilectione proximi.

Ordo charitatis secundum Augusti-

num, est diligere primo quod supra nos Mutuo se debent homines diligere,
est, id est, Deura : deinde, < j 1 1
< > I nn> su- <jiiia omoes sunl membra unius corporis

111 11— : posl hoc, quod juxta hos est, iil Christi myslici, <jiiia uno Spiritu sancto
c>.t. proximum : ultimo, quod infra n<>s viviflcantur spiritualiter, el uniuntur :

esl, id est, corpus nostrum proprium. In quia unam lidem habent : quia unum
eodem gradu contineri debet corpus pro- baplisma receperunl : <[ui;i unum patrem
ximi quia utrumque tenel rationem in-
: habent el dominum : quia a<l unum re-

ferioris boni respectuspiritus noslri. Se- gnum tendunt*.

cundum Ambrosium, diligendus esl pri- Dileclionem proximi suadel jus natu-

Cf. Malth xxii, 37 el 38 ;

Exod. ix, 12; II Cf. Ad Roman. xn, > ; I ad C01 inth. 111, 27 ;

1 nitli w\. 1 1 1
1
1 > ; Maltb. \ ad Ephes. w \ Matlh. vi, el mii

XX\I> f

t
 , 1

17« I» M l; M \<. olilt |»|l I h

i >. i.-. 1 1. > 1 1

' Mciltli. \n,
' l_' Omttia qusecumuue Dilei ii" .iil' rlu« dup
proxlml inlhs ni faciant vobi homines, et
Ufl iillinl '
i
innoi ni .• et alia li 1

tipiei, «-t facite iiiii Jui S riplui b, Matth. kxii, lei tione inn | mir <li

89 proximum tuum ieut U

:
Diiiffe» -
mii. ii quia non debemu
ip.um. Exemplum creatura quia limilir. i luiii iii quantnm maluni, led in qua iluin
liraili _ 1 1 1
«
j
•
•
t , et orane siniile diligit libi •
tpediens, \< I i ipublii \i!<--

siinile. otui dilei lionii bei dupli

Meiiui eit Meliui eit diligere qutm diligi, qut- lliei i
prim ipalii i
iu* \i1- -

nuaaf ?i drttplici ratione. Prirao, quia quod <lili- ctui principalii .!• et opei n e ini-
•'-''• e
J
„innis, si quod diliffamur,
iiinis :
ied ue- micii bona npiritua
quore '
.
'

Boiraus, sed credimus.secundo, quie ili- «•i gloria : et ita tenemur pei alTei lum
ligere propriee virtutii eal i sed <lil - diligere inin \ item 'I

lienaii Tertio, quia cum vere « I • I i _r i 1 1 1 « i «^

nis secunda m na
alios nobia obligamus : cum vero <lili- lentporalia h<>< modo non ur
giraur,
-
< iliis obligamur. Quarto, quia - nipei d inimico», quia i

cura diligimuSj mereratar nobii : cum per exp 'IM eii habere bone tempi ralia.

autem diligimur, alii ra srentur -ibi. Eodem modo distinsjuendura esl de

Per dilectionem proximi efficimur imi- dilectione effectus, qui limiiiter du-
tatores Ghrislii Joan. w, l_ : ffoc est plex estj inno< entii I benefici
prseceptum meum t
ui diligatis invicem Primo modo tenemur omnei <J.

sivut dilexi oos, Discipuli Balvatoris. ifiiraicoB, quia tenemur eii non infei

Joan. xni, 35 : /// hoc coffnoscent omtu mala, nisi forte propter bonum p<-i
quia discipuli mei estis t etc. Contem- vel reipublii 9 ndo modo dielin-
platores Dei. I Joan. n, IM . Qui diiigit - tendi eel dileclio beneficcntiae : quii -

fratrem suum, tn iumine manet, et videl i -t beneficium ipiritueie utem l

Dcutn. cessarium, lunc lenemur illud inimi -

Uiiiiia? so- Sociolns fratema utilis est, ratione impendere : sicnt orare pro eis, o n qui-

sublevationis. Egg1b.iv, Im : Vsesoli .'

>/>>ia dem in speciali, »-d in generali : ita

< xin ceciderit, u<>>> habet subleoantem ye. - ilicel ut non exclndamus ib orati -

Ftatione consolationis. Psal. cxxxu, I : nilms communibus '. Si vei

Ecce quam bonum, ei quam jucundum, ficium tempormle, ad li<«- non tenemur,
elc. Hatione exlioitalioni<. St-neea : nisi in < i>u uecessitatis.

« Semper ante oculos tuos ponendus esl Nota lamen eeee daplicem inimicum,
« aliquis, cujus exemplo proficias : quia scilicet personae nostrae, et Eccli si e. L-i-
« nisi ad regulam prava non corriges. » tur inimico personae nostrae benefacere
Eccli. xi, 34 : A scintiila una augetur perfectionis eel , niei in quantum ipsi

iijxts. vel alt<'ri bem-ticium oceasion.ilitt-r n<>-

civuin esset : quia in tali casu beneficium

subtrahere utile est. Fnimico autem E -

CAPtft XXXII. clesiae hi-neficium subtrahere perfeclius

<-st el melin-. nisi in quantum per bene-
/>>• diiectione inimicorum. ticium speratur reeonciliandus Ecclesiae.
I'\ praedictifl patet, quod optare hona
temporalia inimicis Ecclesia? imperfe-
Circa dilectionem inimicorum nuta, ctionis est, nisi per accidene, scilicet

quod alia est dilectio affectus, et alia Ji- quando creduntur per hoc convertendi.
lectio effeclus. Tnimicis vero persona? optare bona tem-

'
Gf. Ma!th. v, 44. Cf. Ad Roman. xn, 1*.
 i.tiMIM.MUI llll.nl.in.H ..!; \ BHITATIS LIH. \ 17'.»

poi ilia, perfeetionis i>t , nisi per aGCi- lem, quae est omnis virtus, prout ejus
dans, Bcilicel quando putantur eis, vel actua pertinel ad debitum obedientiao
aliis uocivu. prasceptorum.
quod licol amicum diligere sit
Nola, [psa enim justitia compre- •Itislilia or-
generalis
«lio.it ad
in igifl debitum '. lamen diligere inimi- bendil virtutes ordinantes ad proximum, proximum,
<ui ceip-
cum, magis esl remissionia pcenae meri- ut est aequitas el liberalitas : el ordinan- siiin, ad
lorium, el ad alia multa valet. Primo, tes iul si'i|)suin, sioul innocentia el pce- Ueum.

quia magis aceedil ad perfeotionem vir- nitentia : el ordinantes ad Deum, sicut

tutis. Majoris enim perfectionis est, quia esl latria, pietas el obedientia. Propter
magis gratuitum. Secundo, quia motua boc justitia dicitur circuire omnes Vir-

cbaritatis quo diligimus inimicum, ma- lutes, quod non lantum esi virtus spe-

gie meritoriua esl remissionis pcenae, el cialis, sed etiam generalis comprehen-
boc ratione difflcultatia : licet diligere dens totius animae rectitudinem, cum
..11114-11111. Bil magia meritorium yitas aeter- ipsa dicatur rectitudo voluntatis.
ii. 1- ratione intentionis. Amor euim na- Iicin, per virlutes cardinales instrui-

luralis ferventiorem facil motum cbari- tur homo in operibus, el contra vitia ar-

latis, sicut dispositio materialia conferl matur. Primum lit dupliciter, quia in-
foiin.i'. Tertio, quia inimicum diligere, quoad se per prudentiam, el
stituitur

esl expressius signum charitatis, quia quoad proximum, per juslitiam. Secun-
oontra motum aaluras asl : unde valde dum ctiam lit dupliciter : quia homo ar-
difficile esti nisi adsil gratia, per quam matur in prosperis per temperantiam, et
vincatur natura. in adversis per fortitudinem. Item, dicit
\ il i. quod iile cui injuria tacta est, AugustinuSj quod prudentia est in eli-

iiun debel reconciliaUonem (|iia?rerc ex gendis, fortitudo in tolcramlis, tempe-

debito necessitatis : Bed si facit, complet rantia in utendis, justitia in distribuen-
debilum perfectionia : unde ait Chryso- dis. Item, dicit quuil prudentia est in

stomus,quod lalis debet reconciliationem praecavendis insidiis, juslilia in subve-

quxrere, ul duplicem gloriam consequa- uiendis miaeriis, fortitudo in perferendis
lur : uii.iiu. quia injuriam passua esl :
molestiis, temperantia in coercendis <lc-

allerara, quia prior rogavit. lectationibus pravis. Augustinus .iit in

Musica sua, quod succedit prudentiae

contemplatio, fortitudini firmitas adhae-
rentise, lemperantiaa mensura delecta-
lionis, justitise debita ordinatio ad Deum
i \IM T XXXIII. el proximum.
Isi;c quatuor virlutes appellantur <ar- Quare car-
(Jiu.iles di-
//• virtutibux cardinalibus in genere. dinalds, quia sicul ostium vertitur iu cuntur .'

cardine, sic in lii-- vertitur el regitur vita

hominis. Vocantur etiam politicas, quia Quare po-
liticae, et
Per virtutea cardinalea anima rectifi- ordinatur in liis vita civilis, el hominem quare liu

Nam prudentia maoee, et

catur iii suis viribus. re- poliunt et ornant. Dicuntur etiam huma- consuctii-
ctificat rationalem, fortitudo irascibilem, n;i', quia humano studio acquiruntur, ni- diuali !8 "

lemperantia c wpiscibilem Justitia si divinitus infundantur. Appellantur

i rectificat omnea vires, proul nalura etiam consuetudinales, quia non ex um>
justitiee comprebendit, non solum specia- aclu, scd ex consuetudine nascuntur, vel
lem justitiam, quse esl in commutationi- (juia honestas humana se magis exerci-
bus, vel disti ibutionibus, sed eliam ! tat in istis. Bicul el sanctorum devoti<

it. xix, 1- Matth

 IKII I) \l I*. M \<, <i|;|. |»H 1.|.

iii. ri cxi i ' ital in \ ii iniiliu - lh< >. Part< pi ud< nli i jkIuiii Tulliura m
viriuiuni \'»!.i .
M I prudculi i ii<- quod lunt inlclligi n'i i
pi >-. identia, mrro<
oardloa . .

Httra offl- possit, lemperantia! esl non pra?sumere Iritellif quain inimu
quod ii"n possil , justili e est \ ellc in oro .-
pii it . .i qu i innt. Pi •> • idi Qt i sul<

nibue quod .ii|iiuiM sit, lortitudii vii ui id< |>< i quam iliqu
velle |ilns quam possit. Isl b virtutei ha- videlur futurum .uii< <|<i iiii laetnn lit.

bent -ii"- gradus perfeclionis, .ecundum \I> moi 1 1 i

iiikIuui enmdem • er
i|iins aliter eaa possident incipientes, ali- quara repetil quis ea quas foerunt.
V.f.i, jinli< iiiui J»
ter perficientes, aliter perfecti. Dicuntur <ju<t<l <lu;. '
i.iii'<-

etiam virtutes politicte quandi que secun- discretn n i! •

et diffinitn un
iliiin quod regunt vitam bominis quoa I Judicium discretivnm es*, qno ratinju-
upera exteriora, et proul pugnant coulra dicat ali<jui<l iendum, \ el •
i

vitia, et hoc modo sunt incipientiuro. ciendum. judii ium '

il

Purgatorise dicuntur secundum quod jara lia, et non virtus. Judieinm vero diffini-

siinl in victoria vitiorum, et consistunt liviini est, quo ratio imperal aliquid fieri,

parlim. intra, partim extra, et sic sunl vel ii< »ii fieri : et « ir< ;i i-iu<l • -i .

proficienlium. Dicuntur autcm purgati Unde iu prirao ju<li<i<» se habel virtui

animi, secundum quod jam devictia \i- scientia ;i<l operationes bonas ul c nsi-
liis quiescit homo, ita <[ii<i<l raro primi liarius : in secundo vero judicio se h
iinilus insurgunt, <•! hoc modo perti- ut imperator. Prndentia babet
nenl a<lExemplares <li-
perfectionem. caeteras virtutes in actibus an-
cuntur proul sunt in mente <li\ ina. Nam dum omncfl partefl philosophisa moralis,
sicut omnium rerum Deus excmpl ir est, quae sflnl ethica sh <•
moi uomica,
ita ft ideae virtutum in i|»><i consislunt. et politica : quarum prima mores qu
isum insiruit : sccunda familiara
ponit : tertia urbes <! regna i<-_'it.

Triplex esl prudenlia. Prima est cor-

CAPUT XXXIV dis, et lia*<- dispositione p
est in
tiiim, et recognitione praeteritorum,
De prudenlia. praevisione futurorum. Deuter. xxxu,
2\> : Utinam saperent, scilicel praeterila.
et intelligerent, scilicet praesenlia, ac no-
Prudcniia Prudentia secundum quod cst virtus vissima providerent, scilicel futura !

quid fit
_e .uudum politica, est (ut ait Macrobius) ad ratio- Secunda est <.ri-. <t <:>t haec in modera-
-
diversa. sermonum. Proverb.
n |s Q ormam, quac cogitat quascumque rione x, 19 Qui :

agit, universa dirigere, ac niliil praeter moderatur labia, sua. prudentissimus

rectum velle vel facerc. Prudentia vero, est. Psal. cxl, 3 : Pone, Domine, custc-
secundum quod esl virtus purgatoria, diatn ori meo. Terlia est operis, et

est, ut idem ait, et mundum, omnia ct consistit (ut ait Tullius in fuga mali, et
qu;e in nmndo sunt, divinorum conlem- electione boni. Psaf. xxxm, l"> Diverle :

platione despicere, et omncm anima? co- a malo, et fac bcnum.

srnilionem in sola divina erigere. Pru- Nota, quod alia est prudentia munda- P<"
dentia autem prout est virlus purgati ani- na. alia liumana. alia divina. Prima est dM
mi, est sola divina noscere, el ea tam- in temporalibus acquirendis. se< unda in
quam nihil aliud sit, intueri. Prudentia c«»mmodo carnis, tertia in obsequiis di-
eanc excmplaris est ipsa mens diyina, vinis.

cui omnia nuda sunt et aperta '.

Ofticium jjrudentia? est aclus aliarum

1
Cl. ad Hebr. iv, 13.
 COMPENDII TIIKOLnr.lC.K VERITATIS LIB. V. 1H1

iuin virlutum dirigere, Bicut supra dictum citali, comitate vel hilaritate relinentur.
esl. Bernardus : « Discretio non taui Modestia est virlus per quam pudor ho-
« virtus est, quam auriga virlulum. o nestu9 charam et slabilem auctoritatem
Nolle enim fallere nec falli, ut dicit Se- comparat.
neca, est res secundum veritatem aesli- Species temperautiae sunt tres, sobrie- Temperan-
. . i
•
i» ' la ' •pcciei
mare. Item : « lunc per rationem recle la>, conlinentia, el modestia. rrtma con- quoi?
ii vives, >i divina prius GBstimes, >i di- sistit circagustum, in quo ponil modum
gnilatem rerum non <\ opinione mul- Secunda esl circa lactum,
Bobriutas.
« torum, sed c\ earum natura consli- quanlum ad vim generativam, cui impo-
« tuas. n Officium prudenlia est etiam nit modum castitas. Habet enim homo
nobis commissa ad Dei gloriam, etpro- vebementem appetitum conservandi se in
\iiui sedificalionem dispensare. .Maiih. esse individui per nutrimenlum, et con-
wi\, i'i : Quis, putas, est fideiis servus Bervandi se in esse speciei per generatio-
et prudens, guem constituit dominus su- nem. I>ti autem appetitus restringunlur
/>rr ftuniliiim, etc. Ailliue. ofticium pru- per sobrietatem el conlinentiam. Tcrtia
dentisB esl mutabilitatem fugere. Seneca: consistit in diclis et faclis.. Paclum au-
• Scilo quibusdam perseverare de-
te in tem prout hic accipitur, pertinet ad tres
bere, quia coepisli, quasdam nec inci- sensus circa proprias eorum materias,
« pere. » scilicet visum, auditum, olfactum. Perti-
net etiam hoe faclum ad tactum, non
quidem qui est in generativa, sed ad
alios,quorum organa sunt inanus ad pcr-
CAPUT XXXV. cutiendum, vel capiendum, et pedes ad
ambiilandum. lu omnibus istis modum
De temperantia. ponit modestia.
Dignitas temperantia) in hoc est, quod
animam decorat, quia sicut in natu-
remperantia secundum Macrobium, risforma est decentior materia, sic et
prout est virtus politica, est nihil appe- inmoribus plus commendatur modus,
tero pcenitendum, in nullo legem mode- quam ipsa actio. Propter lioc tem-
'' l| exoedere, sub jugo ralionis cu-
ia perantia comparatur soli, qui medius
piditatem dOmare. Temperantia prout e»t planetarum,et decentior inter omnes.
est virluspurgatoria, estomniarelinquere Meritum cumulat, quia medium tenuere
in quantum nulura palilur, quse corporis beati. Lnde dieilur, quod veibis non Nonverbis,

usus
•,-,.. .

requint. Lemperantia vero prout meremur, sed adverbiis, id est, non eo

s ed
biia
adver-
mere-
virtus purgati aniini. esl lerrenas cu- quod aliquid facimus, sed in eo quod
pidilates non solum reprimere, sed peni- bene facimus. Istud patet in illa vidua,
ius oblivisci. Temperalia proul est virtus com-
qua' obtulit duo minuta, et raagis
emplaris, est qusedam in.se perpetua mendata est quam qui magna dona mise-
intentione conversio. runt in gazophylacium '. Viliosos appe-
Partes temperantiae secundum Tullium titus refraenat, sicut supra diclum est :

sunt Ires, continentia, clementia, absti- unde comparatur fraeno, et remo, et li-
nentia seu modeslia. Conlinenlia secun- mae, quae superfluum rubiginis lollit de
dnin eumdem Tullium, est virlus per ferro. Aetiones informat, secundum quod
quaiii cupiditas consilii gubernatione re- Apostolus instruit, dicens ad Romanos,
gitur. Clementia esl per quam molus Xl1 - ' : Rationabile obsequium vestrum,
animi in odium alicujus lemeritate con- Mediuin servat. Bernardus : « Tene me-

1
Cf. Luc. .xxi, 2 et 9eq.
182 D U,B M W». ClHII l'l: I h

ili , -i i \ i- pi rd< i
• modum Dn I' • \n\ lilmlii I illiiiin

hoi medio dicitui iini qual uoi tifii enti i, li<i

patii nl i
i
•
[i >l i-

\i. .ii.. ini ii.i -i unduni euni lem ast n

' i l-.n iiin i i uiii • iiui ampl i quadiim
Istuil mudium voluil I »
nui noi lenere .iniini propo»ition< itio nlfiiw td«
qunndo lecil 1 1
*
•
v.
am non dc rapilc \ el iinn ratio I id m
ile pcde, sed de costfl ! cl quandu fei il iii iii. i i- rebus mallum ip

hominem parl ii rporalem, el pai t

im animuu i
<
i la *pe fid »U
Bpiritualem, ul dignitate naturas nub Icm i\ it. Patienti uhli-
nntura essel angelica, el Buper corpo- tatii < aui ' r «111111 1 /iii atque •

ream creaturam. Christo assimilat, liiiin \ oluntaria el diutui na pei I'

qui medio discipulorum

stetil in sedit », §61 erantia esl \ irtui in rationc bene i on-
in medio doclorum Busp msui esl ia . ita, itabilii el p i permansi
medio latronum ', locatus esl in medio Multi biiiiI efiV lun rortitudinis. Pri- '

duorum animalium visus es! a Joanne ', mui esl <|ui.i de hoetibna triuinphat.
in A.pocalypsi in medio candelabrorura Judaa Machabaiue, II Mai bab.
aureorum \ Naluram conservat, quia idem vir lortiuimus. Secuadus, quia
natura in inediis delectatur, et pei ex- homini sua bona onsei \ at Lue. \i. - i 1 i

(rema corrumpitur. Unde Philosophus :

Cum forlii iii iiuiiiis, .i«. Tertiue, quia
« Excellentia sensatorum corrumpitur ditat. Proverb. Mantu fortium
\. i :
<H-

sensus. » Kerculis seterais cibat. Qnde vitias jinint. Quartus, <jui regnum i

temperantia comparatur ligno vitee, quod lorum expugnat. M.iiih. \i, 12 : ttegnum
erat in medio paradisi :

.
ccelorum vim palilur, elc. Quinlus, quia
oraat. Proverb. \\\i, 3 i Forlitudt
decor indumentum ejus Sextus, quia in

extremis assecurat. Proverb. \\\. 'Mi :

CAPUT XXXVI. Leo fartissimus besiiarum <i<l nullius pa-

vebii occursum. SeptimuSj quia remueer
De fortitudine. rationem exspectat. Proverb. xxxi. 10:
Mulierem fortem guis inveniel ? eus.
Portitudo consistit in uuinque, srilii

Portitudo secundum Macrobium, prout in aggressione arduorum. Psal. x\\. - •'•

esl virtus politica, esl animum supra I iriliter agite, ei confortetur eor
periculi metum agere, nihilque nisi tur- strufR. In oontemptu terrenorum. \ I

pia limere, tolerare fortiter adversa vel Bebr. \i. 21- : Moyses negavit se

prospera. Portitudinis purgatoriae i it filium filise Pharuonis, ete. In -u-tint-n-

animo non terreri a corpore recedente, tia tribulationum. Cantic. vm, 6 : Foriit
nec altitudinem abhorrere. Portitudinis est kImors dilectio, Tn reaistentia tenta*
purgati auiiui es1 passiones ignorare, tiunum. Apostolos, II ad Timolh. n. '>
:

uon metuere, ut nesciat irasci, et niliil \iin cnronatur. nisi i/ui leyitinte cerfa-
cupiat inhonestum. Portitudinifl exein- vcril. In iinpuy-natione vitiuium. Job.
plaris est esse immutabilem, quiasemper vii, 1 : Militin est cita fumunis super
idem est. nee aliquando inutatur. terram.

Cf. Genes. u, 21. Cf. Isa. i, v

e
' Cf. Luc. xxiv, 36. <:t. Apocal. i, 13.
;

Cf. Ltic. ii. 46. •

Cf. Genes u. 9.
4
Cf. Luc. xxiii, 33.
 1

COMPENDH THEOLOGICiB VERITATIS LIB. V. 183

i f, r
- MmIi.i juvarrl iortitudinem. Priroum esl
1
'"p"
t\ln>rtatio prudentium. LJnde legitur de
Juda MachabsBO, II Machab. w. 1 ,

<|iioil armavii socios, non clypei et hasUe

munitione, sed sermonibus optimis, ^r- i.UM I \\WII.
cunduin, exempla robustorum, ui legitur

de Bleacaro, quod elegit fortiter raori De justiiia poiitiea.

pro paternis leglbus, exempluro virtutis

el fortiludinis posteris relinquens*. Ter-
tium eat eiercitatie Unde \r- iu pugnis. Justitiea politioB iecundumMacrobium,
gitur in Josue, quod Dominufl non dele*- est servare quod suum est.
unicuique
vit Btatimorones hostea Bliorum Israel, Justtties purgatoriai seeundum eumdem,

sed reliquit aliquos, ut per eos habereni eal ad unam eujusque propositi viam
consuetudinem prceliandi *. Quartum est uniuscujusqufl virtutis offlcium conser-
spes remunerationis. II Paralip. xv, 7 :
vare. Juetitiai autera purgali aaimi est,

ifortamini, ei non dissolventur ma- ita oum

superna mente sooiari, ut servel
nus vestrse enim merees operi ><--
: erit eom ea fradua perpeluum imitando. Ju-
ttro. Quintnm, hostium debilitas. Grego- iiemplarifl eat, m uui1 parenni fege
stiti;*-

rius i Debilia esl hostis, qui noo pot-

: perapiterna operis sui continuatione non
« c>t vincere nisi volentem. » Sextum, fleetitur.

orationis adjutoriura. Bxod. xvn, II : Parles justitias seoundum Tullium sunt Partcs jus-

Cum manus Moyses, vineebai h-

levarei sex, Bcilicel reiigiq, pietas, gratia, vindi» et qua?
roc/, etc. Septimum, arraorum spiritua* Religio se- 1

eatlo, observantia, vevitae. ^jjj ?'

lium apparatus. Unde Samson vieit Pht- cundum eumdem Tulliura, esl virlus,
listhaBOfl in raandibula iisini *, Id est. quas Buperiorifl cujusdam aatura?, quam
temperantia el Bimplicitate. Octavum, divfnam vocant, curam, ceremoniamque
meraoria DominicsB |> is-ii »n i- i qupd si- aflert*. Pietas est per quam conjundis
gniflcalum est in David, I Reg. xvn, t.">, Banguine el benevplentiea offlcium, el

qui contra Goliath venil in baculo el benevolens tribuilur cullus *. Gratia est,
hmda. Nonum, cibus Bpiritualis. Psal. in qua arolcitiarum et offlciorum alterius
r.in, 13 : Pqpis eor hominis confirmat. memoria, et remunerandl volunlas con-
III Reg. \i\, N Ambulavit Elias \n
: linetur. Vindicatio esl virlus per quam
foriitudine eibi ii lius, elc. LJnde el Pe- \is, et injuria, e1 omne quod infensum
trus potalus S [>i i i t us sancti gratia, eon,- est, defendendp atque qlciscendo propul-
forlatus esl dicens, Act. \, 39 : Obedire Batur. Observantia esl virtus per quam
oporiei Deo magis quam hominibus. homines aliqua dignilate antecedentes
Idem vero Apoetplus ante lalem confon- cultu quodam, et honere dignantur. Ve-
tationem dicit, Marc. \iv. 71 : Nesrio ho- rilas est virtus per quara immutata ea
minem isium. quai Bunl aul fuerupt, aut fntura sunt,
dicuntur.
.\cita, quod justitia non lain est virlus

gpecialis, quam generalis, ul habes supra

de virtutibus cardinalibus in genere.
Justitia, nl dicilur in libra Sapientis,
i, 15, est perpelua, mulliplici ratione.

1
Cf. II Machab. vi, 14 -'i »eq <:). Deuler. vi, \'4.

1
Cf. Josue, xxiii, passim. u. Matth. iv, l".
8
Ci. Judicum. xv, i ...
 84 h. M.lt M M.. OIU) |»H I I).

I'l lllio, ijlll.l |

.. I
|)( lll.it . 1 1 1 1 1 1 1 . . 1 1 1 . - 1 .1)1- Itoman, i I Cn didit \in <> tam D
liendu eam in debitu lo< cilicel i reputatum Item, in "'

.1.1-1 ii i in I». ii .
.i unra i
<
•
1
1 >• • i alei i i
... |
Se- r \
t flfl Clamax <
uni ju
pnlrla dm
ll.l
cundo, quia iii.i 1
1
* lni iii ji.ii u. i
-i . uinliiiii Dom 1 1

ettsenl iuni usum, W\& auteni . el \ irtuti I > i !

11 I:

cardinaleH etai maneanl in patria i

• un- tia morabitui In bumiliatione.
ilinn enaenl iam . non tamen se< undum M.itih. in. I .
Si*
"'

omnem usum. I emperanlia < nim non nem justifiam. Gloi i

I' i»ti-

i rliifn.iliii molus illii ilos, pi u lenl ia non i ,i esl subdere -• m uoi . » In i rodi-
cavebil ab insidiis, fortiludo non ogfjn*- t ..ii.-. Provi rb. \i. 18 : S< minantt ji

dielur Lerribilia. i m tit mej < - /"/'

Juiliti
pei v.Tiitur
I
Justitia pen ertilur tripliciler, sriln i

tripliciter. amore personae, vel | iniod. Isa. v, 23 :

I se t/iu justificalis impium pro muneri-

Ims /Timore. Malth. \, 28 : Nolite time-
re eos, etc. Rancore. Marc. w, ln : Scie- <\IM I \\W III

hat tjiitnl per invidiam tradidissent eum.

Ad rcctitu-
lh- tltfnts ommuni.
diuouj jua- .Mult.i movenl ad rectitudinemjustrtisB. ,,i •

li 1 1

nioveut.
;i plur.i
Primum esl rectitudo humani corporis,
quia indecens valde esl in recto corpore
curvum habere animum. Secundum est Licet oninee habitus <laii divinitus \»>-
sancli
naturalis inclinatio quia, ut ail Augu- : >int dici generaliter don -]•>< ialiter 1
1

stinus, « Justilia est in corde hominis tamen et appropriate septem snnt '1

naturaliter. » Tertium, quia bruta ani- Spiritus sancti, quae pei ordinem I-

inalia docent mults quae pertinenl ad enumerat, a snmmo incipiens usqne

justitiam, ut est innocenlia, concordia, ultimuin descendendo '.

el hujusmodi. Quartum est Scriptura. Septem igitur sunt dona multiplici

Ecclt. iv, 33 : Usque ad mortem certa ratione. Primo scilicet, ut per na?c sep-

/iro justitia. tem expellantur vitia septem, ita seilicet

Etl'**ctu9
justitisaqui
Effectus justitiae est, quod beatificat. ut timor expellat superbiam, pietas in-
et quol ? Matlh. v, (i : Beali </ui esuriunt, etc. vidiam, Bcientia iram. quae esl q
-

1 Petr. iti, I i : Si i/i/itl patimini prop- quaedam insania, fortitudo aeediam, on- <

ter juslitiam, beati. Quod exaltat. Bccli. silium avaritiam, intellectus gnlam
xx, Qui operatur justitiam, ipse
30 : piehtia luxuriam. Secundo, dicuntur si

exaliabitur. Appetitum concupiscentiae septein dona propter expediendas virea

relraenat. Isa. xi, •">
: Erit justitia cinau- tfaturales. Nam irascibilis indiget expe-

lum lumboram ejus. Locum Deo prae- diri tam in prosperis quam in adversis :

parat. Psal. lxxxviu, I"» : Justitia et ju- in prosperis quidein per timorern, in

dicium prseparatio, etc. A morte aeteraa adversis autem per fortiludinem. Con-
liberat. Proverb. x, 2 : Justilia liberabit quantum ad
cupiscibilis indiget expediri
a morte. Coronat. II ad Timoth. iv, 8 : effectum respectu proximi, quod fit per
et quantum ad effectom n s
-
Reposita est mihi corona justitix. Re- pielatetn :

niunerat. Psal. xvu. 21 : Retribuet mihi ctu Dei. quod fit per guslnm sapientiae.
Dominus secundum, etc. Hatioiialis quoque indiget expediri in ve-
Justitia eonsistil in lide. Apostolus, ad ritalis specnlatione, quod tit per donum

eum spiritus timoris lto-

1
Isa. xi. 2 et 3 : Et requiescet super eum spi- et pietatis : et replebit

ritus Domini : spiritus sapientise et intellectus, mini.

spiritus vonsilii et fortitudinis, spiritus scientise
 :

COMPENUII Tlll.ol.oi.K. l. VEKITATIS LIB. V. 18!S

ioteilectus : el in veri electione, quod lit Secundus esl timor huraanus, quo
per consilium : atque in electi exsecu- quis nimis timet pelli bus, Iste timor
tione,quod fit per donum Bcientise per . nascitur ex nimio amore prsesentis vitaj

hoc enim donum recte conversamur in et esl quandoque inorlalis actus ejus,
mcdio nationis pravsB el perversae, Ter- cum potius *
j
< 1 i — peccarel mortaliler,
tio, dicuntur esse Beptem dona, propter quam amitleret vilara suam : quandoque
i iin-ii activs et contemplativse vita. est cum quis faceret potius
venialis, nl

Contemplativa Biquidem iiiu dona debel peccatum veniale, quam permitterel se

habere, scilicet timorem ad roverentiam occidi.

majestatis, intellectura ad inteliigentiam Tertius est timor mundanus, t|iio quis

veritatis, sapientiam ad gustum bonita- nimis limetsuis rebus spoliari. Hie na-
tis. Activa vero ita debel habere pieta- scilur ex nimio amore rerum tempora-
tfin ad agendum, fortitudinem ad susti- lium, et esl quandoque mortalis, quan-
nendum, scientiam ad discretionem pie- doque venialis,penitus eodem modo quo
tatis, consiiium ad directionem fortiludi- dictura esl de humano.
nis Plurima ergo dona sunt ad intelle- Quartus csl timor servilis, quo quis
ctura spectantia : quia lux cognitionia timel peccare principaliter propter poe-
multum valet ad recte vivendum Propter nam.
.
imdem causam lit donorum obviatio : Quinlus est timor initialis, quo scilicet

iihi semper adjungitur ununi tli-

quasi timet quis jxpnam, et Dei olTensam. Unde
rectivum cum alio, quod Bpectat ad ac- quasi duos habet oeulos, unum ad ge-
lionem vel passionem unde Gregorius : hennain, alium ad Deura, el hic esl

super Ezechielem dicit, quod « sumus principalior.

« per sapientiam maturi, per intellectum Sextus est timor lilialis, quo scilicet

« provitli. per consilium cauti, per forti- quis timel offensam Dei, vel separatio-
« tudinem animosi, perscientiam discre- nem a Deo.
« ti, per pietatem misericordes, per li- Nuraerus praedictorum timorum sic

« morem humiles. » accipitur : aliquis timor esl a Spiritu san-

cto, el cuni S|)iiitu sancto, sicut liinor
iniiialis ct linalis. Aliquis a S[)iritu san-

cto est, et non cum Spiritu sancto, sicut

tiinor servilis. Aliquis esl cura S[tirilu
i
\IM T XXXIX. sancto, et non a Spirilu sancto, sicul
timor naturalis. Aliquis nec a Spiritu
hr timore in communi. sancto, nec cuni Spiritu sancto, sicul
timor humiiinis. mundanus quos nec
e1 :

Spiritus sancti gratia secum compatilur,

Timor, ut ail Augustinus,esl fugamali. nec per Spiritum sanctum dantur.
Species timoris sunl -c\. Esl adhuc alius timor reverentiae, qui
1'iiiiius est naturalis, quo quilibet na- solus inter omnea limores erit in patria,

turaliter timet nocumentum natura?. I>te sicut dicit Psalmista, Psal. vui, 10 : Ti-
non est meritorius, neque demeritorius : mor Domini sanctus, etc. Keverentia
quia non Bubjacel libero arbilrio, et dici- vero est resilitio a considerata magnilu-
tur niihiinlis, non a natura insiiinii. sol dine Dei in propriam parvitatem.
deslituta r quia iste timor esl pro peccato Tiraor Domini multa bona facit. I'ri- Etrectua
m • ii-. i i- ..- liuioria Do-
priiuoruin parentum nillniii^ :
i

noc ti- mo, quia expellit peccatum. Lccti. i, 27 m :

iui qui.
quol?
more Christus naturaltter mori timuit ' . Timor Domini expellit peccatum, Sa- el

Cf. Maiili. xxm, JT el seq.

 1

186*
n \l.ii M \<. ORD i'i! l D

pientiam gl nit. Kcnle. vn 19 t Qui tUnet [nitiali Secundo modo

Deum, nihil negligii Mei labilit. aat, qui malui
l
li «xvu, 4 : 8i non in timore Dumim coactione per poanam cujus lamen - » 1 .
—

tenueri* le instanter, ciio *uhvertelur do- <iii* habetui in volu

i/i/ts iua. Spiritualiter dital Paal xxxui, . -il. retui impunitaa, ul sil

10: Non tsi inopia timentibw eum. tugustinui I' »ii inlelligilui dicturo
Bona opora cumulat. Kcoli. av, I Qui ojua, qui ait, quod limi bonui
timet Deum, /aciei bona. <<m delertat. eat, non temeo qui I

Eccli. i, I _'
: Timor Domini deleciabii agit: qti re bonum aal
cor. \ itam prolongal : nam timor Domi- l
•• bene, id •

ni apponit \iiinn. Devotl m irrigat. est ex voluntate aj qui a{

Proverb. Timor Domini fom
\i\. _'7 ;
tutechariiii '
itw*
i //;/. /Gternaliler remuneral << li i, 9 . I I

l/Dirtih Dominum bene erit in exlremis.

i
\l'l I \LI.
i:\imt \i..
//' liimnr niitttlh

I h- timore servili,

I imor initialis ideo aic diotui esl . quia

Timor ser- Timor servilis donura Sniiitiis sancti eat incipientiura primo poenileri I ie,
vilis do- '
. _ . .
'
j
num Dei. esi. nec tamen esl cum Spiritu aanota :
!*• *iv-i '<. '* : uomme a faeie tua
sicut aurora est a sole, nec tamen cum eancepimus, etc. Eat etiam eorun qui adf
sole esl. Timor scrvilis Spirituisancto huo auntin anj. ustiu pro peccato quod r

locum [napiiial, ui eum sicut Beta filum commiserunt,aed hac an_-u^ti;i f<>r.i- unt-
introducat. Sela namque filum intn.du- titur, quando conscientia Berenatur .i<1
cendo ipsum preecedit, non t unen cum plenum quia perfecta charita» fo\
:

ipse permanet, sicul ail Augustinus. mittit timorem initialem ', in quantum
e
mI ril
ll

L
t! "
Timor servilis sst bonum, quo nemo habel naturam limoris servilis, - in-
viiis. bene utitur, quia licet babitus timoris dum hoc scilieet quod babel oculum ad
servilis bonus sit in se, seoundum stiam pcenam. Timor enim initialis babct du -

quod donum Spirilus sancti est, t.nnen oculos: unuin ad gloriam, qui est <i es-
ejus actus quandoque peooatum est. sentialis : aTterum ad poenam, qui est ei

Timor servilis duo facit. Primum est, accidentalis, sed timori servili es - n-
quod praeparat viam charitati. Secun- tialis.

duin est, quod retrahit a peecato melu Praeterea , timor initialie abatinel a
pieme lantiun. Ratione prirai bonui est, peccato veniali retrahenti a gforia pi -

sed^ralione seGundi distinguitur. pter poanam purgatorii : iu quo polest

Usus timo-
ns servjis
bonus et
...notanduin
pis servilis
i ,,,!,.

duplex
est,

est,
quod usus timo-
'

s< iiicct cum (juis

convenire
pienain purgatorii, in
cum perteclo, qui eliam timel
...
quantum est dila-
ulitur csscntia habitus tantuin. vel utitur tiva _loria\ sive separativa ad tempus.
cum servilitate. Primo modo usus cjus Duplex est amor, scilicet lilialis. quo AmrYex C
bonus csl : nam ille est abborrcre prenas Deum diligimus propler se tantum : <-t

1
;eternas. quoq bonum est cum timore mercenarius, quo non dili^ r
imus princi-

1
Uoan iv. is,
 u .

Cn.MPK.Nhll THEOLOGIC/E VERITATIS LIB. V IN7

paliter, led se undario, babito respectu

iul mereedem. Huic duplici amori re-
spondct duplex limor,scilicel initialis el

tilialis. .Nain filialis limor respondel

amori tiliali, initialis vero respondel GAPUT XLIJI.
amuri mercenafio.
De doiw pietaiis.

1
1. .11 n iii pietatii in tribus consistit, sci- .
Doa um
. .

1
pietatis in
GAPIJT \l.ll. lic i in cultu Dei, in veneratione sacrae i|uibu3con-
sistit?
d m •
. . • •
i l
Seriptura?, nonore proximi.
De timore filiali. Gultus Dei consistil in professione di-
\in.c majotalis, cl llOC 8Bl 9eo<je6e(a •.

Veneratio sacrae Scriptura? consislil

Timor filialii proprie limel offendere in hoc, til ei firmiter eredatur, sollicite
2
Deum, qui etiamsl propter peccatum non custodiatur, el (ideliter dispensetur .

Bepararetur a Deo,tamen apeoeato aba- Honor proximi consistil in reverentia

tinerel, ea Deum offendereti el In lio<- uperiopum, in ronfonnilale aequalium,
timor separaiionis lilialis dirTeri a I » initia- ct in subventione inferiorum.
li. quia initialii proprie est timor scpara-
tionii : quia prbpter oonscientiam pecpati
timel a Deo separari. Timor auteip lilia-

lii < in t iii timel offiendere Deum.

Alia est dilVcrmtia, qnia timor initialis GAPUT XLIV.
asl imperfectorum, sed lilialis perfecto-
rnni. Ih- dotiO S('ir)i/i,r.

I iti.i es1 differentia, quia cum in ti-

morc pcenae sinl duo, scilicet punctio, et

cautela, ipsa punctio pertinel ad timo- Scieuliir donuni, <|iio<l iilrin est in cs-
rem initialem : talis enim punctio est ex scntiii < im prudcntia quffi cst virtus po-
conscieetia peccati, de qun nescit an sil litica, scd tlillcit in ralionc agcndi. Pru-
dimissum : cautela vero perlinet ad ti- ilcnlia cniin pmccdit c\ prinripiis nalii-
niorciii lilialnn : sirut snim perfeclus liililms. siicnliic vcro diMiiini c\ prinri-
i
peccatum, quod Deum offendit, ita piis lidci.

per msequens cavet pcenam, s< d lamen

c IMopiius iiclus iluiii si icnliic csl tlocc- Scientise
ac u9 '

per aoeidens. Timor stiam Qlialis dicitur iv irctc con\ crsari in mcilio nationis
- iii tua tl Dastus '. pravae el perversae. Adquod requirunlur
Iri.i : priinum ept, tpiod lialical r;iliou<'s,

quibue Ifi ditiMnliit ;ili ini|iiigiiiiiitil)us

lidcm suiiin. Sccuiiiliiin csl, <|iio<l a nialo

alislincal. Tcrtiiim, quod bcnc ct pru-
ilciilcr lcnipoiiili i aduiinislrcl.
hr.ctcrca, scicntiic doni csl iliri^crc

opera ad normam riilinnis <'t it<l confor-

mitatem Dei. Ilem, per scienliae donum

1
Cf. Eccli. i\. i
• Cf. Joan. v, i'.: M.iiili. xxiii, J el P : ad
' Cf. ad Roman. ix, io ; ibidem, xu, l Ephes. v, 19.
 fiK h \i r. M \i,. «
i|ii> i-i; l.h

icitui oe »ub specie boni molum lateat. In ho lutem dilTerunt

Iiiin, donum icientia regil pietatem i, quia ibonuuidl
propter quod eliam lnec <ln" conibioan nialum, M*d
lui . Iii-ni, |hi donuni u ientia?, i
ii bomo «
-
i
anluum.
quid ^it . el •• quo lil . el ad quid ^it.

Si ientiee donum esl n ienl ia la< iendo-

i iiiu : p| ideo ratione scientic i onaiitil in

cognitione, secundum quam non eil vir-

ins, m i| ratione faciendorum consislit in I \l'l I \l.\l.

operatione, secundum quam eal i irtu
De dono tapienlue et intelleelu .

( \l'l I \l.\. S ipientia el intelleclus diuVrunl, <\

lapientia esl cognitio Dei abaolute, intel-

*
u
/)c dono cnnsiiii. lectua vero collative, aeilicet in -
omp
ratione ad creaturas. Ilem, alia differen-
tia est quia intellectu i ognoa itor Deni
Consilium Consiliuin suinilur tribus mo(li>: qu.m- per illuininiitii.il. iii de auditii ia Scripto-
arciintur • •

emm • • • •
i •
i i i

muitiplici-
doque
i

uicitur conaitium detiberatio

i i i

ra , sapientia autem c< - iturexperi-

ler -
de rebus valentibus ad finem, ad quem mento. It.iii. per inl.ll.-.tum Deom
tendimus, el tale consilium pertinel ad ^noscimos, per lapientiam dolcedinem
prudentiam, vel idemest, quod pruden- ejus gualamoa. Unde upienlia dicitor
tia. Quandoque dicitur consilium, per- quasi sapore virtotum condita sctentia.
suasio rerum excellentium, ad <juas non Item. sicot dicit Gregorios, per intelle-
tenemur, secundum quod dicitur hoc ctnra sumus providi, per sapientiara ma-
esse consilium : 5» vis perfectus tsse, turi.

vadc, vende, etc. J

. Quandoque dicitur
consilium prudentia valde exercilata in

medio contemplativorum el activorum

donorum, et deliberatio de quibusdam
oporibus arduis, sive teneamur ad ea, CAPUT XLVfl.
sivo non et secundum hoe sumitur con- :

silium donum, et ita consilium et pru- De beatitudmibus in genere.

dentia sunt idem in essentiu tamen con- :

silium abundat supra prudentiain in uno

accidente, secundum quod ejus est impe- Beatiludines sunt Beptem aecundum
rare. distinctionem graduuni, quamvis sint
Xota, quoJ sicut ad seientiae donum octosecundum essentiam, quas Salvator
pertinet reprobare malum el eligere bo- enumerat in Sermone in monte, scilieet
num 3
, ita pertinet ad consilium cavere paupertas spiritus, mititas, luctus, esu-
vScientise pericula, quae sunt in hoc exsilio. Item, ries justiliae, miaericordia , munditia
U
be° re"ere s ' cu * sc i en tiae donum habet regere pieta- cordis, pax : quarum beatiludinum nu-
pietatem. i
eni) \[ a donum consilii habet regere for- merus accipitur secundum integritatem
tiludinem. perfectionis .

+
1
Cf. Isa. i, 16 et 17 : Psal. xxxm, 15. Cf. ad Roinan. i, 20.
5
* Matth. xix. 21. Cf. Matlh. v, 3-11.
3
Cf. Isa. vii. 15.
 i.nMlM.MHI rHEOLOGIC_E VERITATIS \AH.X. !««.»

I
iui.'.'n- Requirunlur ad integutalem perfectio- amore carnalium voluptatum et delicia-
r"
nis tria, scilicet reci ssus .1 ina o, proces-1 rum ac proprise excellentisB. Hcec tria

•qui.iia. sus in bono, et pertectus status in opli- complectilur amor mundi. Unde dicitur
ino. Sane malnm omne procedil ex BUper Lucam :Pauperes sunt, qui non
•

tumore superbis, aut ex rancore mali- « quauunt illecebrosa. » Super Mat-

Ujb, aut ex languore concupiscentia?. Ihseum Gregorius : « Pauperes spiritu
1
ontra haec tria sunt Ires beatitudines, « humiles el Deum timentes. »
sunt
- ilicet paupertas spiritus contra malum Alia (Wossa dicit, quod « pauperes sunt,
Buperbias, mitit;is contra malum ranco- « t|ui nihil habent, el omnia possi-
ris, luctus contra malum libidinis. .. il"iit.

bono altenditur bc-

Item, processus in

cnndum divinam mutationem, quu?. cst

secundum duas \i;is Domini, scilicet mi-
ricordiam el vcritatem, * I
«
* quibus 111

Paalmo xxiv, 19: Universx viee Domini CAPUT XLIX.

misericordia el veriteu. Item, secundum
li is duas viaa sumunlur duse bealiludi- L)c secunda beatitudine
ni s, scilicet eauries justia?, et akTectus

misericordise.
Praterea, Btatiis in optimo attenditur .Milis ost ^sicut dicit Aristoteles), <jui

in duobus, scilicet in limpida cognilione, nec patilur, nec deducilur. Esl autem
ft tranquilla afleclione, et secundum hoc mititas eadem cum mansuetudine : lia-

Bumuntur duas ulliraas beatitudines, seili- belur enim in Glossa super Malthseum,
cel munditia cordis ad Deum videndum, t|uod « mansuetus est, qui nullam ama-
el pax mentis ad perfecte fruendum. ritudinem animi sentit. » Ex <|uo pa-
ludun- Per has septem beatiludines exclu- tel, quod mansuetudo est purgati animi,
luntur st'[)lem vilia eapilalia. Paupertas ft potest dici quod mansucludo est spe-
\ s|)iiitus excluditsuperbiam, mititas iram, cies fortitudinis mediante patienlia.
luctus invidiam, quoniam qui lu^ret pro DilTerunt tamen inansuetudo et pa- Mansueiu-
peccatis aliorum, non invidet esuries : tientia : quoniam patientia est in susti- p a tienti_.
Jltr «renti«.
justitkt' acediam, misericordia avaritiam, nentia molestiarum corporaliuin, man-
mundilia cordisgulam, quia cordis mun- suetudo vero in sustinentia contumelia-
tlitia non servit ventri ad moduin bruti ruin.
animalis. Pax excludit luxuriam, quia
_ uslat <
> s|)iritu desipit umnis caro. Et
sicut in enumeratione donorum esl <>rdo
arlificialis, quo primo ponuntur digniora, CAPUT L.
in beatitudinibus est ordo naturalis, quia
digniores ponuntur ultimo. De tertia benlitndinc.

Luclus esl lugere pro peccato, et i|i-

( \l'l I M.VIII. - 11 111 odire, ita quod insurgamus ad dc-

structionem ijisius. Lugere autem de
De prima beatitudine. malo fugiamus ipaum, in quantura
ut

avertit ab amico, sic lugere est solius

charitatis. Lugere vero de quolibet malo
Paupertas spiritus poniturhicpro abs- speciali, esl cujuslibel virtutis. Quaeiibel

linentia ab amore mundi, i«l est, ab enim virtus luget de suo conlrario.
 190 I» \l K M M. (IHH l'l: l.li

lllllls // ////</// ii iiiii , t hO( f.Hlfli

Kl ill< -I lili o|< ln li.ill llii

l \IM I II

lh iimirla l,< ,it,l,(ili,,< I, \|M | | III

///' w / /,/ / rilhl lliliin

risiirii-s justitiffi es1 vehemens deeide-

rium justitisB, sive Bumroi boni. Esuries
aulrin justitia? potiue eal beatitudo, Mundilia cordii eet, qua elariucatui
quam eauries aliarum virtutum cardina- oor*et mundaturad videndum Deum, e1

lium quiaper justitiam immediate con-

: ardentiasime diligendum. \< pitur au-
jungimur Deo truod aon lit per alias
: tem lii'- munditia cofdii noo pro •>
n-
\ iriiiics cardinales. tola, lad pro slalu quodam qui eat pur-
Justitia vero prout lii<' sumitur, com- .^nii inrmi.
prehendit Qdero, spem, charitatem, quas
immediate conjungunl m.s Deo.

i.AIM I l.l\.

CAPUT LII. />> -oplimn Itralihidni' .

hr quinta beatitudinei
Pa\ 68t status virtulmii. in quo
deiectatio in Deo sin.- .
ontredictione i

Misericnrdia est, per quam pro terre- uis, mundi, el diaboli : ?el w eal aliqua,
nis nrlrstia mercmur. ineflicax est. Unde pateti «ju< >d pai
Opera misericordiaa sunl quatuorde- statua animi purgatiaeimL Pacificia au-
cim, septem scilicet corporalia, et sc- tcm magis altribuitur eaee lilios Dei
pteni spirilualia. Corporalia sunt ha»G :
quam aliis ma-
: quia licel miaericordia
Visitatio infirmorum, potatio sitientium, \iine aaaimilel homiuem quantum I
1
'.

cibatio esurientium, redemptio captivo- ad opera exteriura, lamen qUantum ad

ruin, nudorum. collrclio perc-
vestitio interiora maj:i- .i--:inilat pax.
grinorum, sepultura mortuorum. Prima
sex de istis habemus in Evangelio sc- l
,

ptimum in Tobia *.
Opera misericordia? spiritualia sunt I \IM T LV.
haec : Delinquenti ignoscere, peccantem
corripere. ignorantem docere, tilubanti De octaeo beatiludine.
consulere, mcestum cousolari, pro solute
proximi exorare. injurias sustinere \ Et
hoc ultimum propterea dicitur opus mi- Octava beatitudo est, de qua dicitur :

sericordia?, quia responsio mollis, et hu- Beati qui persecutioaem patinntur pro-

1
Cf. Matth. xxv, 35 et 36. ' Cf. Luc. xmi. S et4; Matth. r, 36-4
2
Cf. Tob. n et xu. 12. * Froverb. w, 1.
 f.n.MPKNMl Tllllnl.in.K ,.V; VKIUTATIS l.llt. V :i|

pter justiliam^quoniam ipsorum est reg- ilmis iiudit anuenissimam barmoniam :

num ccelorum '.Hasc virtus, scilicel sus- siili ratione Vorbi incarnati guslal sum-
tinentia persecutionis propter justitiam, uiaiii dulcodinera : sub ratione sapientiae
annexa esl paci. Cum enim pacificus Bil comprehendentis utrumque, scilicel ver-
absque contradictione carnis, mundi, et bum el Bplendorem, odoral summam
diaboli, patet quod idem paratus esl su- fragrantiam : sub ratioue Verbi inspirati
perare mortem el tentationem mortis. in corde tangil summam suavitatem :

I iiilc sustinentia mortis pro Qhristo, in suli ratione Verbi mcarnati el inter ims
eodem gradu esl cum pace : propter hoc corporaliter habitantis, reddentis se no-
diximus, quod octo sunt beatitudines bis palpabilem el osculabilem, percipit
quantum ad essentiam, sed tantum le- ardentissimam charilalem '.

|itcui quantum ad dislinotionem gra- I \ prsdiclis patet, quod Bensus spiri-

illlUlll. tuales dicuntur conceptiones mentales
I.i sci ii luuiu. i|ui)il aupra pacera \\^\\ circa conlemplandam, quae
verilatem
r>t virtus tlia. Dioit onim Augustinus : quidem contemplalio incipit sensu, el ;i

i l\i\ esl liuis el consummatio omniura pervenit ad imaginationem, el de imagi-

<( virtutura. » natione ad rationera, el de ratione ad in-
Octava beatitudo dicituf redire adca- tellectum, et de intellectu ad intelligen-
|iut duobui tnodis. Primo, quia idem liaui. et de intelligentia ad sapicntiam,
praemium sihi promittilur, quod primae sivc notitiam excessivam, quae incipit

beatitudini, Bcilicel regnum ocelorum. hic in via, et consummatur in gloria '.

9 •uiiiln. quia omnea probat prima ;i

usque ad ultimam utrum verae siul, sic-

ui ;iit Augustinus : « Qualia unuaquis-

que ;i|)iul se lateat, illatii conlumelia
« probat. » CAPUT I.VII

l v praedictis colligitur, qiiod babitus

virtutum cardinalium principaliter dis* l)f fructibus spirilualibus.
|i inunl ad enercitiura activee i babitus
vero donorum munt ad aotus con-
ilis|i

templ »ii\ 8B : babitUs aulem beatitudi» FYuctus duodecim spirituales non ili-

iiuiu disponunl ad perfectionem utiius- cuntur novi habilus, sod status consola-
II'-. tionum, i|uibus consolatur s|iinlus ju-
•I

storuni : et istae consolaliones conse-

quentur opera perfecta. Sunl autem isli

fructus : charitas, gaudium, pax, pa-

tientia, benignitasi longanimitas, boni-
i.\IM T I.VI. ias, mansuetudo, fidfs, modestia, conti-
nentia, castitas ".

/ )c sensibus spiritualibus,

Pet sensus Bpirituales percipil anima

Bpiritualia, quae in sjionsi sui pulchritu-
dioe percipere fas i Bt. 8ub ratione splen-

1
M.illh. v, 10. Lui . xxiv, :{'.'.

* Cf. i "l Corinth. \iu, l ; Sapient. ivi, 20 el

i
Cf. I ad Corinth. iiu, 12.

21 . I Petr, ii, 3 I intii . i, 2 j Joan. xx, lb ;

•
a«1 Galat. v, 22 el II
 , 1

M)2 I» \! i; M \<, ()|(|) l'|: i h

i fjuocj ill.i riijoiiiin - ii 1

mloi

« \IM I l.\ III

i
\IM I I l\
I >< dulia, et latria.
// , . . . /,/ ij,

Lairia est sei s itus, el re> erentia l>' o

exhibita : unde si creaturse exhibctur Pi ;i( e|.iniii es| imperium foriendi ab-
honor !)<•<» debitus, r>i idololal ria. <jiii<l, vel 11« » ii faciendi. I
'
i
•
piorum
Latria autem comprehendil quinque, alia siuit affirmativa, ui. ftorwra /.'/-

Hcilicel lidrin, sapicntiam, reverentiam, //'/// : alia negativa, ut, Non

BacriGcium, oralionem : prima duo sunt Praecepta afllrmativa sumendo
cordis, alia iliio sunl operte, ultimum dicuntur prtecepta : sed negativa dicun-
esl oris. lur prohibitu
Dulia debetur creaturae iu quanlum Praecepta affirmath .i oblig
rsi imago Dei. I ude <luli;i est honor, srd uon ad semper : negativa vero obli-
qui debetur sanclis. Unde de Beata Vir- gant semper, 1 1 ad semper.
gine sciendum cst. quod in quantum esl Praecepta di _ possunl dici d ita,

persona sancta, debetur ei <luli;i : sed vel Primo modo tantum perti-
iiin.it i.

in quantum mater Dei, debetur ei hy- nenl ad«populum Israeliticum secnndo :

perdulia, id est superior dulia. Sane si modo omnea obligant ijui.i quidquid :

persona, cui debetur dulia, est in prae- conlinei decalogus explicile, h< uti-

lationc conslitula. debelur ei reverentia, nel lex naturas, qua. scripta <^t iu i

(|iuc cousistit in obedientia mandato- cujuslibei implicite. Islud enim pra

rum, el in exhibitione lionoruin. Si au- ptum lcizis oaturas : (Juod libi n<<n via

tem est persona simplex, debetur reve- fieri, aliis ne (eceria, includil Ikh<
p
rentia tantum, quae consistil in exhibi- cepta, Xou occides, Non furtum fa
lionc honorum. el hujusmodi, quae decalogus ponil ex-
Hyperdulia autem debetur creaturae plicite '.

excellenti, sicui cst caro Christi, beata Quaedam praecepta ponunlur impera-
Virgo, crux Christi. tive, illa scuicet quae sunt aflirmativa :

Unde sciendum quod vere ligno

est, «jucedam indicativr. scilicet n> gativa : <-t

crucis C.hristi, in quo pependit, si non hoc ideo, quia difficilius est facere bo-
figurala signo cruciGxi, debetur hyper- num, (juam declinare malum *. Plures
dulia, <|uia fuii instrumentum nostra? enim in faciendo bonum reqniruntur
Adoratur rcdcmptionis. Crucibus autem faclis. in circumstantiae. In quibusdam praeceplis

pliciter" quantum sunt ligna sive res lales, nihil probibentur actus, habitus, et affectus,
vei ratioue
j |-,
e ( ur : S rd crucibus faclis in signum ut patel in bis : Non mcechaberis, Non
vet raiione Christi crucifixi, debrtur latria. Imagini- desiderabis uxorem proximi tui ', quia
iuiaginali. , . . , , , ,.
bus enim eadem debetur aaoratio, quae appetitus est nimis inordinatus ad illa.

debetur et illis, quorum sunt imagines, In quibusdam solummodo prohibentur

non in ijuantum res fectae adorantur, actus, ut cum dicitur : Non occides '.

1
Cf. Exod. i, 1 et seq. ; et xx. 3- 17. 21,
:
Cf. AdRoman. u, 11 et 12; Lue. vi, 31 ;
3
Exod. n. 14, 17.

Matth. vn, 12; Exod. xs, 13 et lo; Genes. viu, * Exod x.\. 13.
 <
OMPENDIl THEOLOGIC .!•; VERITATIS III,. V. I'i:i

Hoc dico secundum formam tradendi, lium furtum fades. Ore quoque
: .\(jh

dod secundum virtutem intelligendi, la dimus proximum, el contra hoc esl

quia omnia praecepta uegativa manum illud : Xon loqueris contra proximum
el animum Ligant. tuum falsum testimonium. Corde laedi-
-Muliis modis ligamur, scilicel l< iniis proximum dupliciter quandoque :

JJ.
Dalurae, ul est diligere Deum super om- respectu rei irrationabiliSj de hoc dici-
niii, et nulli facere quod aobis Beri no- tur : Non concupisces domum proximi
lumus '. Preeceptis divinis, ut ligabatur tui. Quandoque respectu rei rationalis,
idam praeceptis siln datis \ el Judaei el de hoc dicitur : \'<>it desiderabis uxo-
suis . Voto, quia secundum Augusti- rem proximi tui.

uum, vovere esl voluntatis, Bed reddere

aecessitatis '. Unde quibusdam etiam
consilia sunt praecepta, sicul religiosis
i|ul voverunl talia. Decretis patrum, ut

esl jejunare aliquas vigilias, el hujus- CAPUT LX

modi. Consueludine, secundum quod in
FYancia primogenitus succedil in regno, hc prhno praecepto.
M indatis pra?latorum. Unde Super :

cathedram Moysi, ctc. Conscientia, '.

quia secundum Augustinum, « Quidquid Primum praeceptum '

trcs babel cluu-

*« lit contra conscientiam, aedificat ad sulas. Prima esl Non : habebis deos alie-
- Di iin.iin. » nos coram >/n\ Ubi prohibemur adorare
Numerus praeceptorum sumitur sic : crcaturas spirituales, scilicct Angelos.
quia quaedam ordinant dos ad Deum, Secunda est Non facies tibi sculplile, :

quaedam a proximum quod Deus insi- I :

hoc est, imagines fictas, quae nullius rei
nuare voluit, quando in duobus tabulis naturalis sunt repraesentativae. Tertia
legein dedit ". Iu prirua tabula Buot tria esl : Neque omnem similitudinem, sci-
praecepta, quae perlinenl ad Deum, quo- Licet imaginem rei naturalis. Et sequi-
iuiu primum pertinet ad Patrem, quia lur : Qu3e estin ccelo desuper, ut Solis et

de divina unitate. Secundum ad I >

<
• i Lunae : et quee in terra deorsum, ut ho-
Kilium, quia esl de juramcnti veritate. minis, bovis, el similium. AVv eorum
Iciliuin ad Spiritum Ranelum, quia cst i//r;r .sinit in aquis sub ierra, id cst, pi-
de spirituali vocaliooe. In secunda tabula scium. Non adorabis ea, scilicet actu ex-

septem prsecepta ad proximum *\)c- leriori : neque coles, scilicet affeclu

ctanlia : quorum primum esl de exhiben- interiori. quod non repre- E\ his patet,
dis bonis, ul est iltud . flonora palrem henduntur Christiani, qui faciunt ima-
tuum, etc. '. Reliqua sex sunl de ca- gines, iKiu quidem ad adorandum, sed
vendis malis, quae inferri possunt corde, ad memorandum. Honor autem, qui
vel opere, vel ore. Opere laedimus pro- exhibetur saoctis, non cst latriae, sed
ximum Iripliciter, propter quod dantur duliic secundum rationem allegoricam.

tria praecepta Primum esl Non

". : occi- Prima hujus praecepti clausula osten-
imlum Non mcechaberis.
: Ter- dit Judaeos 1 1 Sarracenos esse idolola-

1
Cf. Tob. iv, 16. 1
i. I.xuil. x.wil lii el seq. ;
el uxur, l el

i. Genes. u, :t. s( q.
I
iii, 4, 30. "
Exod. xx, 12.
•
Pa il lxxv, 12; ad Hebr. xui, i\ Eci I'-. v, "
Exod. x\. 17.
inth. xi, l el >eq, i
!. Exod kx. 3, i el I.

2.

13
 . '

191 h \l i; M \i, ohh pn i.h

1 1
.1 ,
<
1
1 1 1 dcoa Ii.iIm ui alicnoi Judu • int p< • ii i
mortal
quidem \\a iom Soi ra fni Mahumetum quod juratur,
uxipci tanl I
lud |m.i <
cpluiii iM »M -i.liini inlclligilur
ii.i'i

idolo
ellcl i
onti i ei uudam i lauitulam, ncilicet, Be« undtwi prasdii i nn
\'//< facivs iiin iculplife, raciunl ha;ri i< 'I ii i unduiu iiitenlium m m »ral

ii« i ijin iuhi 1 1 .>liiiii ilr peo, ojii quod \ iiintiii '-11111! nomeu llei "' vanuni
imaginalinne wa e! phantasia i onfin- niiilii|ili< ii. i -. ilii •
i

Kinii. open l irdi licul mali aui lantum

i
lontra. |ei ti.iin i.u Miiit iii. ili ( ihrialiapi, iniiiiiiii -iii. i. <li. uniiji i.ln i«tiani. qui
quia superbi coiunl BimiUtudiucm eorum lii el itum i ini baptinni,
qusB sunl Buper ten am . ecilicel honoi t.mii ii n iii -•!'
raiuenti, id i
-i. . i atiam
m.iiii diligunl Buper omnia praelaturas. iinii habepl '
lic t
niala juration .

Avari colunl similitudinem eorum quas ti iii-. ress '.ii i, pra one, quae
suiit Mi terra, scilicel pecuniara el divi- lit vana intentione, el ind<
ti.is. Voluptuoei i'')liint Bimilitudinem <!<• qua dicitur Papuliu hic ; labit me
eorum quae sunt in aquis, id est, delicias liumnut, >\> . .
Opi unduoi q
et voluptates, hypocritfB nomen Di B turaunj iji sin
latione operii exteriorii, noo. iq purif,
<
ordis . Unde -niiiunt illud m vanum,
quia rei eperunt mercedem suam '.

i:\put IAI.

hc .srcuu/lo pr&cepte,
<\l'l I I.XII.

Secundum est : Non assumes uomen l)e terfio prxcepto.

Ihnnhii Deitut in vauum Hi< prohibc-
'.

tur juramentum quod fit sine causa, «'t

perjurium. Uterque enim peccat, scilioet Icrtium est : Ma/W/i/o ut di< <n tabbati

pre nihilo jurans, et falso jurans, assu^ .sanctifices :... non facies ornne opm
mens nomen Dei in vanum, quia primus . In hoc praecepto quo Id m esl mo-

sine causanominal summam veritatem :

r.ilc ul vacatio qaae est Ivum, oran- ad
secundus autem nominatam contemoit. do, colendo, meditandp quoJdum :

Tribus modis quis peccat in perjurio :

ceremoniale, ut as$ignalio diej septioias,

vel jurando contra conscicntiam, vel qiMB ligurab cessationem it lopice ,

jurando illicitum, vel veniendo contra cati, allegorice quietem corpori-. Christi

juramentum. in sepulero, anagagiee requicrn aeternam

6
Pra-terea, sciendum est quod jura- in cielo .

menta, qua? quis ex certa seientia facit. Islud ergo pr.eceptum putest triplieitci

vel sonant in blasphemiam, ut quando aceipi. Primo g.neraliter. ut cessemus ••

tjuis jur.it per oorpus Dei, Lntestina, et vitiis. Secundo specialilcr, ut cessemus
siuiilia, vtl sonant in irreverentiam, sicut ab operibus corporalibus, quae impediunl
quando quis jurat per vulnera Ghristi, vacationem ad Deum. Tertio specialis-

5
1
Exod. xx, 7. Exod. xx. 3 et 9.
6
5
Isa. xxix, 13. Cf. tsa. i, 13 : Jotn. \ix. ti : T-a. ixxu
Cf. Matlh. w. * et xxiu, 3 et se.|. Apocal. xiv, 13.

Cf. Malth. vi. :..

 CO.MPKMUl THEOLOGICi* VERITATIS I.IIJ. V 193

sinir. ut esl iu viris contemplativis, qui luali debemus obedire in spiritualibus,

ab omoibua mundanis se separant, ul Bed pialaln sseculari, scilicet regi in tem-
totaliter De i vaccnt. Prima n acatio est poralibus reipublicae, patri vero carnali
necessaria, Becunda debita, lertia per- in dispositione rei familiaris '.

fecta. Secundum ergo quod sabbatum

dicilur requies, sive vacatio ad Deum,
sir ilir^ Dominicj potesl dlci dies Sab-
bati, fi quselibel dies Btatutaad venera-
tionem divinam, in quibua cessandum CAPUT I.XIV.
r-i ah opere servili, iil est, a peccato, el

al> opere impediente vacationem ad /)r quinto prsecepto.

Deum. Opera enim Bervilia determinan-
lur ab Ecclesia opera mechanica, quas
ruiiI agricultura, mercaturo, placita Quintum est : Non occides \ Hic ex-
rcitia. plicite prohibetur homicidium, sed im-
plicite oinnis niolus irae contra proxi-
iiuun, sive tantum cordis, ul ira
ille sit :

sive oris, ut contumelia sivc operiSj :

i
\l'l T I.XIII. ut percussio citra mortem, \c\ depilatio.
Prohibetur hic omnis occisio injusta,
/) quarto prmcepto. quae lit tripliciter. Ex causa, ut in illo

qui occiditur sine culpa. Vel ex ordine,

ut cuin ille i|iii non est minister Legis,

Quartum rst Uonora patrem tuum : occidit. Vel e.\ animo, quando minister
ut
cl matrem tuam Huic praecepto addi- '. legis occidit, non amore justitiae, sed
lur promissio, scilicet, Vt sis longsevus libidine vindictae.
super terram : quia justum est, ut con- Distinguiturautem homicidii genus
- srvatio vitaB alienaa mereatur conserva- dupliciter, scilicet verum, quod ilieitur
tionem vitaa propria?. corporale, el interpretativum, quod di-
mu- Pater dicitur in hoc mandato qui est citur spirituate. Homicidium spirituale
principium per gen rationem quoad esa i
fit duobus modis. Uno modo omittendo,
naturae, ut pater carnalis : vel ijui est ul cum quis videt alium in extrema ne-
principium per ministerium regeneratio- cessitate, et non subvenit ei, interpreta-
nis quoad esse gratiae, ut pater spiritua- live dicitor eom occidisse. \ l i «
> modo tit

li>. Sumitur autem alio modo^a/ernop committendo : e1 hoc qoaodoque corde,

secundum rationem propriam, Bed Be- s ilirrt udiendo ': Qui odit fratrem
rundum rationem personae, qui dicitur suum, homicida est . Quandoque ore,
pater aetate : vel pro rege, qui dicitur scilicet detrahendo : quia ille cui detra-
pater defensione hitur, occiditur in conscientia illius qui
Honor intelligitur hic dupliciter, sci- aucTil detractorem, in qua prius vivebal
licel exhibitio corporaKa in sustentatione, per bonam famam . Quandoque opere,
et spiritualis in reverentia i i obedientia. scilicet malo exemplo alicui occasionem
Sed obedientia diversificatur secundum ruinsB praestando, el tunc interpretative
diversitatem patrum : qoia patri spiri- ilicilur illuin occidisse '.

tod. xx, 12. . Luc. xvi, 21.

iv Reg. v, 13 •
1 Joan. \ i. 5.

H il
i.
i ii, ; Ail Kphes. m. 2. •
Cf. Eccle. \. II.
I. »d. xx, 13. Cf. Malth. \, II.
;
Cf. Matth. iviii, 6.
 :

r.n; I». \l.i; M \<« <>l:h. i'i; i.h.

i \IM l i.\\ • \l'l I I w II.

Ih si-.i to prse< epU I h <,< tui i, /n .1 ceplo.

Sextura esi : Non incechaberU '. In Octavuin esl Von loguerii conlra m
Iiiu pra?cepto, ut dicil Augustinu», pro« proximum tuum falsum rm*. tr

hibetur omnis illi'itus concubilus, et Hi< |

i >li bclur oron ii,

omnis illegitimus usus eoruni membro-; aicut dicil Auguitnus, quod delermina-
riim. De hac materia quaere Bupra, libro iui pcr tree ITerenl nim m «I I

lertio, in capite de luxuria, et capite da iuin | erni( iocum, <|U" I du < i .

" ii -

sequcnti. ciosum, quod prodesl : jocosum, q

dekclal \ Includitur in h" [ i

laciturnitas verilatis lempore ne<

li^. lamen i ausa «-t opportunil - ;'

ipsam lacilurnitatem \ •! it.iti- li i-

CAIM I LXVl, t .ini.

!)> septimo preeccpto.

Sepliinum est . Non furtum facies

2
. ( \IM I LXVIII
Hic secundum Augustinum, prohibetur
omnis conlrcctatio rei alienae ex cupidi- [>> ii"in, prsceplo et decimo.
tatc.

Conlrcelatio rci alienae potest lieri licite

tribus modis. Primo, quando lil nou ex Nonum « t decimum prjeceplum est :

cupiditate, sed ex obedienlia, sicut fece- Non concupiscesproximi fui domum

runt lilii Israel auferendo vasa ^Egyptio- ncc desiderabis uxorem ^jus. non ter-
rum '. Secundo, quando lit ex cautela, ut vum, non ancillam, non bovem, non
si aliquis furelur gladiura furiosi, ne sibi asirtum, nrc omnia qute. illius suni .

vel aliis noceat. Terlio, quando iit ex Duo proliibenlur bic, s,ilic«-t concupi- (

necessitate, ut cum aliquis ad mortem scenlia carnis in uxore proximi et con- *

esuriens furatur pancm. quia in ncce^si- cupiscentia oculorum in re aliena. Nam
tate omnia communia sunt. ad ha?c duci maximc inclinatur natura
corrupla A unum 1 propter conservatio-
nem sui in esse indtvidui : «<] alterum
propter cuiiservationem sui in esse >pe-
ciei. Hi« uon prohibetur appetitus. qui
est cx corruptiocfi fomitis, vel a de-
lectatione sensualitatis, quia impossibile

1
Exod. xx, 14. »Exod. xx. 16. Cf. Levit xix, 10.
3
-
Exod. xx. 15. Cf. Matth. xil, 36 et 37.
5
3
Cf. Exod. xii, 33 el 36. Exod. xx. 17.
 COMPENDI! THEOLOGI&E VERITATIS LIB. V. 1!)7

esl quod illae concupiscentiae non Binl io tione, quam se ad consilia obligare : el
nultis sed prohibetur appctitus,
:
<jui esl in his negligentem esse.
es consensu ralionis. Quamvis istud Nota, quod in lege Mosaica fuerunl
proceptura ad duo tantum determiuetur, judicia ceremonialia el moralia. Lex au«
tamen prohibetur ibi universaliler omnis lem Evangelica judicia temperat, parlem
concupiscentia malse voluntatis. auferendo : Gguras evacuat, rerum vc-
ritatem consum-
exhibendo : praecepta
mal, adjictendo '. Adjicil autcm Iria,
Bcilicel tnstructionem documentorum,
promissionem praemiorum, <-t perfectio-
I \IMT LXIX. iirin consiiiorura. \A ideo dicitur l<-\ DiffereQiia
'

Mosaica ab Evangeltca differre : quia $an BC-

D eonsiliis in genere. illa Bgurarum est, ha?c veritatis : illa
1,1.

pcenae, haec gratisa : illa litteralis, haec

spiritalis : illa occidens, haec viviGcans :

Consiltum proul dividitur contra prae- illa fcimoris, haec amoris : illa setvitutis,
ceptum, esl persuasio melioris boni a<i haec libertatis : illa oneris, haec hono-
(juoil non tenemur. Consilia in multis ris
8
.

differunl a pneceptis. Primo, quia ad

praBcepta tenemur, ad consiiia vero non :

quia procepta servare est necessitatis*

consilia vero voluntatis. Ilem, lex vetus
dat praecepta, Evangelium vero Buperad- CAPUT LXX
dit consilia*. Item, consilium pertinel ad
perfectos, praeceptum ad perficiendos, l)c consiliis Evangelicis.
- >d permissio ad imperfectos, prohibitio
ad perversos. Item, praecepta separant
aos ab illicitis, consilia vero a concessis. Consilia quae Christus adiecil praecep- „ Con8l !la
J '
EvaDgehea l

Item, per prsecepta declinamus peccata, tis, sunl ista : qutp, et

§ed per quot 1
eonsilia occasiones peccati. Primum est paupertatis,qua? consistit
Item, per praecepta maxime negativa in abdicattone Und<\ Luc.
proprietatis.
pcenam fugimus, Bed per consilia pra?- xiv, 'Y\ : Qui non renuntiat omnibus quse
luiuin cumulamus. Item, consilia
ser- possidet, no)i polest meus esse discipulus.
vata afferunt prcmium, non
servata non Matth. xix, 29 : Omnis qui reliquerit
adducunt supplicium. Item, ad prsecepta domum, vcl fratres, etc, propter no-
constringimur ex debito, sed ad consilia men mcum, centuplum accipiet, et vitam
""" oisi ex voto. It<-m, consilium per seternam possidebit. !)< hoc Hierony-
votum lit preeceptum, sicut ait Augusti- iniis : « Monachus habens obolum, non
nus : i Vovere est volnntatis, sed red- « valet oboluin. »
dere, necessitatis. Item, melius
» esl esse Secundura est obedientia : unde illttd
otum minoribus, quam in majo-
iu
Ma(thaei,xxm,2 et '.]
: Super cathedram
ribu9 indevotuin inveniri. Unde melius
Moi/si sederunt Scribse ei Pharissei,omnia
esl uuila praecepta servare cum devo- ergo qusecumque dixerint vobis,servate et

1
Cf. Exod rxxtv, i I et seq. Marc. \, 10-21 et seq. Deuter. iv, el seq.; Matth. v,
:
; x, i : l

Matth. nx, 18-21, el xxv, 35 29;'

el 36; Joan. v, 17 : ji.au. xiv, -21 ; Matth. v, 21 el seq. ; et
' XIX, o ; M.iltli. vi. 2 ,| geq. ; p9a |. lxxv, xix, n et seq.
10. 3
Cf. Joan. i, n ; ad Roman. viu, 3 el seq,
'• '!••
1
• y, 3 .i i : Exod. xvni, 23; Levit.
 1

I!»H I) \l.lt. M \i,. Oitll l'H KD.

/tiri/r, otci Ibidem, \\i, i\ s ' ?wi di liberttione |" i lit icndi, mi rtale

/ llll Irimr j,n I , ,,<\ , I, , , r i/ r / \r, ///•///, ilin,

r/ lnl lill < i ll< i iii \ii,i iii •

Pi ' ipii

Obedientlt ondum uutum, quod duiilcx i

i . i li.i omni |'

obedienl i
i ilicel porfecl i
. quu hi

extendil ad oinnia qus non sunl < onti a iii iio, ic ii lolura quantum ad i alpatn,

Douin, vel ronlra regulaoi qtiam quii vril etinm quatilnm ad '
'

professus eat, el quts diHpenaationi pi namque malum oritur ex Irip

lati 1 1
• • 1 1 subdunl iii h< liac ohedientia mcupU i "ii-

dicil Iteruardus :
< Pei fei la obedientia cupitti • niii o< ulorum, uper-
« legem nescil . lerminis uou arctatur, 1 1 i.i \ ii i I'

« 11 < »ii continelur profesaionis anguslia. i [leriecte non elon^ on •

li

Ail hanc nullus lenetur debito uecessila- plicT.

tis, sed soluiu perfectionis : sicul lene- ini.ii luui conailium horitali-

iniii semper imilari charismata melio- Diligite inimia I I aulem

r,i '. Ali i esl obedientia impei fecla, i i- quantura ad dileclionaa aflectu

nicii sufdciens ad Ealutem, qua quis prseceplum, -'«I quantum ad dilectie-

obedil tantum in lii- quae servare pro- iicin effectus est i Qnsilium ; quia inimi
misit, vel in illis quts in hi-> implicite velle gratiam s1 _luii.ui.

continentur, sieut snnt illa Bine quibus tis : aed osleudere ei signa bene^ i li nl

religionis perfectio non servatur, ul re- il pei fectii ui-ilii : unde *•! I

cipere officia, el hujusmodi el talis : iinn omnss iciiciitur. Sene - 1i«j-

obedientia necessitatis eBt. Cum erf niiui signa familiai veniani

dicit beatus Benedictus in Regula, quod petit, \cl ne ;essi1 is exposcit, vindii

si praelatus preecipial aliquid impossibile, est, vcl quando oe ille <|m bostU ad
tentandum est facere, loquitur <lc obe- familiaritatem idgsrit, sl hsbelur prte-
dientia perfecta, quam dum observat Bumplio quod nen simulate vel irrU
subditus in his ad quae non obligatur ad rie faciat, tunc diligendus est, et inl

magnse amicos compulandus. Sed quo<l aliuu

praelati

perfectionis
praeceptum, consilii est
et non necessitatis.
et

Sed si ultro se ad familiantatem

...
tntmico mge-
-

£ pe
j.

faciat ad simplicem monitionem tale rat, hoc perfectienis est. Unde quod
quidj majoris perfectionis est. aliquis injurism passui aciliationem
Tertium cst castitas, de qua Dominus quaeral et amicitiam, non e*t debitum
dicit. Mattli. xix, 12 : Sunt eunuchi, aecassilalis, sine quo boi •
selus, sed

qui se castraverunt propte* regnum <<r- il perfectionis et consilii, qi - im

lorum, Ad idem pertinet illud Matthaei,v, ekspectatur prsmium.
27. 28 : AudistiSi quia dictum cst anti- Quintum est mansuetudints. Si 'juis

quis : Non mcechaberis*. Ego autem dieo ir prrrusserit in dextermn mnnllam

vobis, quia omnis ijui viderit mulierem ttiam, prsebe illi el mlteram . Hoc autem
nil concupiseendum, etc. Hic ostenditur, sic intelligitur : jiaratu- sis aliam susli-
quod non solum damnabilis est conscn- nere patieuter, et istud consilium
sus ad o|ius mipchalionis. sed ctiam paitentiae iu laesionis coij»oiis. 9<
consensus ad delectationem. a<l idcin perlinet aliud quod <st palietF
Nota autcni. quod concupiscere ex sii- tire respectu ablationis rerum, sicut est

bito niotu veniale esl : scd concupiscere illud, ibidem : Qui vult teeum judieio

1
Cf. ad Corinth. xn, 31.
I
4
Matlli. v. 44. Gf. Lur. wn, 3 et 4.
3 5 Maiili. x. 39.
Bsod: xx, 1+.
s
Cf. I Joan. ii. 16.
 * i

o.MPENDIl THfcOLOGIC .!; VERlTATlS l.li:. V D»n

lendtre, ct tunicam tuant toliete, soilicet |mm' <«i'lu in , \ el lerram, vel pef
dimittc ri rt /mllium '. capillum, pfopter idololatHam, tie scili-

Nota, «
1 1 1 1
<
I contingit sua repetere Co- cct eredafhus alitiuid numinis psse in
ram judice fidei dupliciter : aut cum illis. Kiuht tathen interdum juramehta
cotttentione el lYamlc, aul cufti cbarilate. per Kvangelium, el crtiCesj ld cst. per
Primum nulli licet, sectittdura Vero licel ciiin cui 1 1 ;
i
<• suul dedicatd.
infirniis el imperiectlSj perieclis atitem Octavdm csi de vilauda oecaslone bec*
inm. Uhde ntiti repetefe* cobsiiium est cali. liulc dicitur : Si oeuiUs tttits dr.rtrr
inflrmis, perfeells veto pf«cepttithi Illis srmndal\iut tr,rr//r eum y el ptvjice dbs
;iutein (|iii rcnuntiax crunt proprictati, te *'.
SeCtindtihl AugUStiiltini, nullimi
itmi licel rcpdcre sua, Ul sua : BCd nt iiicinhroruin crui pru cipitur ad litlcrani,

congreg itlonis, bon probttifSe, sed pro- seaoccasiti bCcCandl. Potest enith occa a
pter cuminunc honum. sio eBSe c\ adspcctu, ct tuiic oculus
9 \tuin Cst niiserii -ordia-. el -upcrcro- sinister scamlali/.at. Yel potest e&SB oc-
lionis, ut illud : Ornni petertti /c tri- c-asie ex eontactUj ct luud manus dexlera
bue*. Bl illud, Si vis /irr/cctus &3&t, scamlali/al. Polest insu|)ci eSBti DCCaSio
J
mde, ctc. . [leccandi c\ alio. cl lioc a consiliario.
N l.i. ijiioil darc supcrlluiiin, est ne- qni dicitur orii/us. vcl ali adjutorc, qiii

ssitatis in necessitate extrema : scd dieitur uiauus : et cst dexters qui cst

darc qtiibul egtiihttS, cnnsilii. AtlgtiBti- adjulor iu spirituulihus, sinislra ih lein-

nus : « Mclius BSl iniinis egefe, quain poralihus : hujusinodi cniin si scandali-
pltts lialn •!!•. " Qhtid autcindicit Domi- /ant. ahjicicndi sunt, quia oceasiones
7
nus : Ou/vrumi/iir rullis i/t /acinnt co- peccandi SUnt ahjiciciid;c .

Iiis /miniiic.s, c/ voit /nritc ////> \ sic in- Nonuin consiliuin csl de rcctitudine
tclligendUm esl ! QUHcumqUe vullis ra- inlcnlionis ac linis. Unds dicilur, iMat-
lionabilitef, ct dictantc cliarilatc, nt /a- tlnci. vi, I cl 1 : A/tenc/itc nc jus/i/iam
it vobiSi ilc. Iudc si peteremUs icm rrst/ain /ariatis corani /loniini/nis, etc.

aliquarh, 61 hon \ idcrcmus iiiud BSSe ra- ltcin, illud : .Xrsrio/ sinistra tua i/uid
tionabile, non vellethui jam rationabllt» /aciat dcrtcra tno. [tetttj Malth. v, 16 :

i »ii nobil. Sic luccnt lu.r rcslra coram liomi-

Scjitimuin consiliuin cst \\i> simplici- nilius, ut vidcunl o/icra rcs/ra lnmn.
taic verborum i ui ibi, Si/ sermo yester : et ijlori/iccnt Patrem vestrum, etc« De
I est : /Von, mnr. Gujus sensus cst : his mila, (juod contingit conslitucrc
9i aflirmatio, vcl negatio esl ib orc, sit duos lincs, scilicct tcinporalcin. cl a'lcr-
ct in corde. El ad hoc eonsiiium reduci- r ii iii : scd si iclcrnus linis cst ulti-
lur illud Malllnci, v, :}:{ el M : Audistig iiius, hoc bene licet. Aetio autem spi-
i/uio dietum 'ii/uis : \,,n /irrji/ra- rilualis, vcl [)r;cdicalio non potesl
/o'v... Ego autem dico oobUh non jurarc referH ad Rnem temporalemj ita quod
omnino. Noia, quod jurtra, quantura ad illud temporule ^BfentUr ad Dcuin, ([uia
iiilinnilati iii [icrlinct, bermissioniB SSti mm sunt fioicnda mala ut vcuianl lm-
N id juraic .iiiI-iii, qiiaiilum ad [icifc- ua \ l.t hoc i sl quod dicil ^UgUStihUBi
clionem pertinet^ consilii c-i. Prohibel « Non dcbemus uvangelixare, ut uutn-
ctiam DominuB juiarc per crealuraS) t ducemUs ^f\ mahdncard) ul evange :

Matth. v, I
* Malth. v. 29.
* l.uc. vi, 30. i:i. Matth. v, 30.
M Ih. six, 21; Luc. m. il. •
ii l d Corlillli i«i lii , a>J Rdman.
'
M ittb. vii, 12. Cl I uc. vi, H
1
Miiili. v, :t:.
 . ,

Mlll n \i i; \i \i. drii iM! i h.

« lizomu N.i.i i h iiii, uuod 1101 li di citt tnih.i I

iinii illoi actus i efei re 'l Deum qui |. rabilis, ••! •

llu 1 lh<*saui 1-
i iiin li 1 1 1. imii (iuminium ex impei io i / .
. -//'./ /

1
1 ii :
i
, 1 1 1
i i
m a nd u ca r e , cog i ta re , e I i g< aulem dedit l) a/ffictionem ti curam
iv, el miiuIi.i ; Ked ii 'ii lenemur ncl jiiiiinin, id addut t et conyreyet.
i
' lei re inohcdionten ral ioni, ul e»l nu- elhot iitmins 1 si .
ii iii tllicitudo
ii ili\ .1. renpiratn .1. •
•'
hujusmodi '. 1111 11/1 Sollii itudo prima pnecipilui
I lecimum consiliura • >sl de 1 onformi- iinda L0I1 1 alui lei I ia prohibi lui

late operis ad doclrinam, ul il»i : . \l h- Duodeciraum ctt fratei djb • "i rei tioi

gant onera gravia et imporlabilia : ... 11I, \l.ii li. w 111, I

."»
: Si 1
<< 1 <i> ii 1/ 111 /'•

digito autem suo im/inii 111 movere, /////'/ iiiii^, el x 1 quod 111

etc. '. Ail idera esl illud Mattheei, vn, •">

:
cori quandoque onsiliuin, ut
Hypocrita, ejice primum irabem de ocu- quaudo • orripitur suj
lo 1 1111 ,
'•/ 1 inii- videbh . etc. (juandoque est praei eptum, ul 1

Nota, quod aliquando in preedicatione de morlalibus : «-t 1- uudo modo ad

asseritur inlentio generaliter, scilicet de omnea pertinet, >[ obligat semper qu :

his qua3 perlinenl ad statum b ilutis, .ili- pro loco ••! temp quando
quando vero asseritur secundum statum \ ai at, et licet, el videt, quod utili> sit

perfectionis, utpote religionis. Primo

modo tenetur praedicator facere quod di- Sciendum est, quod triplex est con -

cit, cum asseril ad ln>c omnes teneri. ctio, scilicet amoriflj t i

m< .1 i>. etpudori
Secundo modo non lenetur, nisi perfe- Huncordinem fraternfle correction s do-
ctionem illam ipst' voverit. cel Dominus in Evangelio. Primo enim
Malus prte-
dicaudo
peccut.
....
Utrum autem
uo, distraguitur :
nialus peccet prsedicau-
quia existens m peecato
iimuit
(ii m jubet
fratrem revocandum
i-uiii singulariter corripei

notorio peccat, quando praedicat, sive ex dicena : Corripe eum miet te, etipsum
necessitate officii hoc faciat, sive ex vo- soluiu S d si hoc non \.<Ih. docet eum
kmtate. cjuia scandalizat. Existens autem esae revocandum timore, ubiait: Site
in peccato occulto, si praedicat, et non non audierit, adhibe tecum unum, vel
studet ex dieto suo compungi, adhuc duos:e\ hoc non valuent. docet eum <•-
>\

videtur peccare, <|Liia videtur contem- revocandum pudore, ubi dicit Si non :

nere. audierit eos, dic Ecclesut aulem

Undeeimum consilium est de vitanda Ecclesiam' non audieril, tit tibi sicut
sollicitudine, ut ibi, Matth. vi, 31, 34: ethnicus et publi£anus,'\d esl, nmu-
Nolite solliciti esse, etc 8. Et ibi, Nolile nieari debet, et sic e\ilari. Sam praedi-
solliciti esse in crastino Sciendum quod ;
. clus orda fraternae correcliouis intelligi-

triplex fst sollicitudo. Prima est lauda- tur tantum de criminalibus : quia de
bilis, ut est providentiae spiritualts. Unde culpis eommunibu- at claustra
Apostolus, I ad Corinth. vn, 32 Qui : in suis capitulis accusare. non prsemiss 1

sine uxore est, sollicitus est qua Domini admonitione. V rumtamen accusans
sunl, quomodo, etc.Item,ad Koman. xn. alium, caveat diligenter ne hoc faciat ad
8, de praelatis Qui pratest in sollieilu- : ditramandum. sed ad conrigendum :

diite. Secunda est lolerabilis, et est illa quoniam si quis ex deliberatione con-
sollicitudo cura? temporalis quoad cor- trarium faceret, mortaliter peccaret.
pus. Luc. x. il : Marlha, Martha, solli-

1
Cf. I ad Corioth. x. 31 ; ad Coloss. ni, 1T. 1
Ibidem, \ . 34.
M.itlh. wiii, 4. 5
-
Kccle 11. -2".

3 6
Mattli. vi, 31. Mattli. xviu, 15 ••( seq.
 VKRITATIS LIB. VI 201
COMPENMl THEOLOdlC I.

LIBER VI.

DE SACRAMENTORUM VIRTUTIv

mentis tam nova?, quam veteris legis,

quia tam illa quam ista sunl ex simili-

tudine repraesentativa, et ex institutione
CAPUT I
signiDcaliva.
Sciendum autem, quod eadem dillini-

l>. medicina Sacramenlorum. tio convenit sacramentis novae legis, sed

sic supplenda est, ita ut ejus similitudi-
noin gerat, et causa existat : quia non
Ccelestis medicus humani generis re- sulum ex similitudine repraesentant, vel
paralivus, tali modo sanavit aegrotuoQj e.\ institutione significant, sed etiam ex
sirut optime competebal aegrotanti et virtule divina sanctificant, et gratiam
aegritudini, et occasioni segrotandi et conferunt, per quam anima curatur ab
ipsius aegritodinis curationi. .Egrotus infirmitatibus vitiorum, et hoc est quod
ieitur homoest, mOrbus autem origiaalis insinual Augustinus in alia diffinitione

culpa. Origo vero illius eulpa? licet prin- dicens : « Sacramentum est illud in quo
cipaliter fuerit ex consensu rationis, sul) tegumento rerum visibilium divina
occasionem tamen sumpsit ex sensibus virtus secretius operatur. »

carnis. Ad hoc ergo quod medicina re- Esl et lertia diffinitio Hugonis de
spondeat morbo, oportuil quod non sancto Victore, qui ait: Sacramenlum
«

tantum essel spiritualis, yerum etiam est materialc elementum extrinsecus

aliquid haberel de seosibilibus si^nis : oculis suppositum, ex institutione signi-
ul si''ut sensibilia fuerunl animae occasio ficans, ex similitudine repraesentans, ex
labendi, itii essent ei occasio resurgendi. saaclificatione aliquam gratiam iavisibi-
I i propter lioc medicina nostri vulneris lem confereas. » Triaautem hicjungua-
consistit ia Bcclesiasti ia 9acramentis. tur, quae suat de ratione sacramenti
stricte et proprie sumpti. Primum est

naluralis similitudo, ex qua habet aptitu-

dinem significandi. Secundum est actua-

CAPUT II. lis institulio, ex qua habel ordinem de-

terminatum, respectu hujus significati.
I ' diffinitionibus sacramenii. Tertium est spiritualis sanctificatio, ex
qua habet virtutem efficiendi illud signi-
ficatum.
S icramentum est, ut ait Augusliaus,
invisibilis gratiae \i-il>ili-> forma. Ha?c
ilifliuilio geoeralis estj et convenit sacra-
 'II '
h. M.li. M \«, "hH |»n i |,

I ii- t,. mIiiUi

mitti ndo, qui iulinnoH ui I oleo,

-i' tii di< itui , Mar< . 1 Bapl mum
\ «
1
ipiendo, deiode fonuam
< \l'l I III do ' rdin 1
111, pokM-laleoi ligaodi
• i Holvendi ti ibui odo, 1
t >-

/>> \m rmiii nl is iim ./ leUi ' i- i/inli.r cranu utum allarin .

I m
operaodo, coiuparaodo ano iia 1

ri cooficii ado ac dandu mmi-

ra
ttillini
v_
ii

DO-
legii
3 i. i.iin. mi.i

lamquani iiovic legis Iator, in qua

Btiluit,
legis trralis
.... <
)hi ^iu^ in- 11 uir pas«ioi
.
_- < j 1 1 1 1 — -ui *.
imcotuoi el

Cbristus!
vocans ad pramia, dedil pra?cepta, iosli- loslitula budI etian al i mul-
luit sacramenta. Christua enira verbum liplici de Pi imo, propter humil
Patfis, <
-ii iii sii _umhi_ bottitati., _l liooem, qua homo qucril Mlutem, in-
Buthrace vnitaiis, el Buraihaa virttttis, ferioi ibua ttubjicieu lo. >• 1 uodo,
ratione Btihitnae bohitalts protntsil (___* piopirr eruditiooem, qua bomo pi

mia beatificantia, ralione vefitatis insii- visibilia ad cognoscenda invisibilia rapi-

tuii sacrdmentd _djuv_ntl_, ui |irr Bacra- tur. Tertio, propter itatiooem, qua
mrnta ivpairlur virlus ftd i n 1
1 >I «- 1 1 < i .1 pia- homo noxiam declittel 01 ohem el

cebta, el prr praecepta befvettiatuf ad oiium. Quarto, proplei - m

pra inia. medici ad medicinam, qoia cum un
Insliluit aulem sarrainrnla in verbis, sit Drus el lioiuu . cobgruenlei medici-
ei rlrinrnlis, nt ait __ttgttstihtls : « f\bC6* ba debet cotttinefe allquid divittttm, scU
dnntvnba ad rlriurntuin, rt lit sarra- llcel ittvlsibileifl irratiiin. el aliquid
mentum » : el esl ilii cfameiituni bfti ina- hun*iniim. Scilicel Viiibilein _ rai i.-i* for-

teria, <t vttbd pro fofittA. Ad hoc vnn main. Quittto, proplef eohgruilaletfl ei
instilula snnl sacramrnta in vrrhis ct bttfte infirmi, quia <um ittOfmus >it

eleraentis, ut lialierent evidentiain sij,ni- liomo coosltttts e_ (orpoir e( spiHltt,

Bcandi, el effi.aciam sahdtiflcandi : quia spirilus autein iu Corport nott Ix-ne

(Inin elementa oculis, el vcrba aufibttS -

capial spirilualia tiisi in corpora.ibu-.
ol.rrunl, ijni sunt dno sensus pruM/ipue < 11 _ 11111 111 fuit dare medicara bla -piri-
cd&hoscitlvi,
C '
dant evidrnliam si_nilica- I
lualia itt rhbtts COf| oralibus, sicul pilula?
tionis. Deinde verba sanrtilirant eleinrii- jfi ttcbttla dantur*. SextO, prObl
ta, nt plenior tiat humanaj cirationis au_mrntationrm meriti : inultum I niiu

efficacia. •»
valet ad mrrituin qttando Dco creditttf
Instituit Deus saorainenta di-
auteni in bis, ulii humana ratio non prrr-1

versimoae, qinedam scilicet anle adven rxperimentum.

tttm suum. ut matrinionium, et pipni-
tentiain. Srd „__(_ duo conlirmavit el mentorum causa
Patel efeo ex pr„dictis quae
eificiens,
.... r-ii

quia divina
sacra- c * u «
cr&:
rnm ir

consuinniavit in lce_ l_\ an^elica, dum institutio : (jtioe lormalis, quia t^ratue
p.pnilentiam prunlicavil, et nuptiis int m- sanctilicalio : (ju.r linalis. quia luimanae
iuit '. Alia quinque sacramenla solus inlirmil itis curatio.
Cliristus iniliavit. C.onlirniatiom m qui-
dein, parvulis manum imponendo .

1
Cf. Matth. iv, 1: ;Joan. n, 2. Mitth. xin, 31 el 32 : Luc. xxu, 19 tl 80 ;

2
Cf. Marc. x, 16. ad Itomaii. i, 5.
:(
Cf Mattli 111, 16 : Joan. m, :>. . Liic. iv. _3" : Matth. x. 1.

*
Cf. Mailh. xwr.i. \9 ; Joan. _x, 22 et 23.
'
Cf Ad HpIm-. XI. t 6l --q.
 i

COxMPENDII mEOLOGlCA VIKIIAIIS LIB. VI. 209

recipiunt uialiiiu pfittB, i|iiaiu voniant

ail sai ramcnta : quitlaiu Bl sacraincnluin

el roin SUBcipiuflt, ul dignte acccdeutc^.

S.u taiuciiluiu dicituf a sarraiido, el Saeramea
e
CAPUT IV. hoc pbtesl intelligi iripliclter! aui sancti- Xuur?
talmn pfflcietido I inluiii, ,iul 1 uuiil atcin

l> r/frrlK Mirnnnrudirnni nor.r Iri/is. J 1 1 I i

•
unlu linluin, uut saniiitalein

M-iiilii-auilu ct dieiendo simul. IVinio

iiukId nMiMMiil ratiit sacrainenli reluis

ElTecttte - i i .uiiciiliuiiin tloVtt legiS sigttiHcutis pef -acrauienta tain velciis,

multiplex c-l. IVnuo. a peftcalO uiun- i|uain novir legls. BecUrtdo ttlbdd cdu-
dant. Secundo, in bono coflservant. vettii sigttia voiciis. Teflio irtodo bflflVe»

Tert o, ;
corpori Christi myslico incorpo- uit sacramentis nov.o leglS; HUjUstttOui
rant. Quarto, justificant. Quinto, ad iutu- exehiplttrfl habetrtUS iti UalUflS, quia me-
ram vitam praparant. Sexl >, erudiendo dicltta dicltuf sahare efficietldo I inluin,
illuiuiuaut. Septimo, a nialo preservant. sed sudor sanat imlicanilo linluin, c\cr-
[sl i pati nt in sepietn Facramenlis per ciatio sanat efflciehdd bt sighiflcahdtt.

ordinem. Nam priraum operatur baplis- Ouiuque srtfll qux> aniiuain justilicant.
niu- uniluin eonlinnatin, ii sic do simI di\ ersiinodo. Dcus ciiim justilicit

aliis. auiiiuil ilc uratia justilicat rornialitor

aiit.r - raraenta dicuntur vasa gratise, et expeUendomorbumspiiituatettt, iftipletto

D causa, non i|ii(i(l iu eis gratia substan- maudatoriiin juslilical ul dicla. sacia-
tialitor bohiiUeatUr, vel c&Usaliter effi- inonia Vefo latticjuahi Vasa thedicinalia,
cialur, ouin in sola aniiua liahoat collo- in quibus eoiileiiur ^ralia, saccrdos au-
cari, ct a boIo Ded IfifUhdi: sed qttia in tetii mihlstefio. Exclnpittrti aulem hoftttn
illis cl bef illa gfatiatrt euralionis a lialu niiis in ourationc morlu eorporalis.
sumhio nicdico C.hristo oporlel hauriii : Dous oniin sau il rtdfpus ainiorilato. me-
licct loMi ailigaveril potetltiatrt suain sa- dibitia effective, diota eonservative, Vas
bfathetltis, qtiifl et pef alias Vias gfatiatn tfifedicihse cohtertlive funde aiciiuf vul-
conlerfe valeai <\u attde vult. garitef : Pyxis ista sanaVil fne), ffledibtts

Sacfatnenta sehiper habehl Bignifica- verO sattat ut ministef.

tionetn vefitatis, ttob semper efficaciaru

curationis. iuui prdpter defectUtti ex pafte

sui. sed i'\ parle sttSbipletttiS : quia
gfatia nulli datur rc|uii:iianli ot ini|)u- GAPI I \.

gttanti grral iae foflteth. tlnde et sacra-

mcntanon sanctificant, flisi digtie adee- 0«? tiufMM sacrdmeMoruHl.
dentes, ot absquc omoi fictiofle. Nofl-
uuinquaiu t 111101 virtute Sbi raiueuloruin
tit ,i,. attrito bontritus, ita ijhdd defectus Saefiiflietit& ttovft legis snui septeth,
di.uilati-. vei jir.e[)arationis ex pafte secundum septpfli divcisil.ites horfliflufh

B b'pientis, supplelflf vlftflte divina ifl in EtcleSia. Pfihiuhi est ihtrafltiufli, ut

acratnentis contenta, dUmrtiOdo ttflfl bapilsmus. SecdttdUtfl est pu^flatttiuth,

accedat sciehs itt trioftali peccato, vet ifl ttt fcottfifmatio.jertiuth, vifes fesurfletl*

pfoposilo peccandi. tiuiu.ut EuchaHstia.Qttafttlttt, resUf*en-

Unde sciendum, quod quidam susci- tium,utpcBnitentia. Quintum,exeuntium,

piunt sacramentnm lautuiu, ul fiole »' extrema unelio.Sextum, minislran-
edentes qnidam rem tantutn, ut <|ui
:
tium, ul ordo. Septimum, Rovfli miii
p r contrilionem 'i fidei devotiortem introduceotium, ut matriinoititttn.
 204 n \i i; M \i, niih. PH/ED,

i uruta Sai i • 1 1 1 • 1 1 1 .1 llguralu unl in eptem iiu sutem esl tnedi< in i

Hlllll
iii' ulis, (,iiiluis ln i \ etei ii I estami nti nii.ii -. -|hi itualis, Mi 'jii i dat
i i
Qtnoola
pa iii igillata . quae \ gnui qui hab i iam tii- .nl robui • t •
m
l.i\ i-in h.i\ nl, i|ui i l.nnlit el in iii" i|" -
k| i-niM. Matriu
'

i ii , i ' Beptem lubia qui-

-mi.i\ it. Itrin, in iih I •
iii i lici-
|

bus Angeli cecinerunl Ilem, in leptem .

ii. i iii t-1 if j i ,i t i \ ,i, in quo o

slrllis, quaa li.ilnli.it airoilis filio bominii ii.i I .ii haristia haei

in dextra bub '. Itero, in seplem panibua ( lurat (iiini \ enialia, quae vuni •

i|uil)iis Dominus lurbam latiavil

;
Item, riiin.i- majoria • on i
nn
in septem oculis super unum lapidem in\ en1 iiu iii homini
licin, in seplem lucernis tab< raai uli bu- que iiiclnn.it. ct nihiiominui
perpositis candelabro •. Item, in Beptem 'i \ .it.

'.
liitiuiiiliiis .Niiiiiiiiiu

Se|ilcni Sacramenta sunl septem, quae diapo-

aora
meota dia iiimt ;k1 septem virtutes habendas. Nam
j.oniiat ad
eplem baptismus esl sacramenlum fidei. Con-
vir- '

tutcs. Qrmatio spei. Eui tiaristia charitatis. Po> CAPI l VI.

Extrema unctio perse-
nttentia justitiae.
veranliaa qui est fortitudinis comple- :
// poteslaie disperuationu taeramen-
mentum. Ordo prudentia?. Matrimonium torum.
temperantia?.

Bacramen- ^ Ma ( '' iam ratio nuincri s;icr,unento-

ta ordiuan- nijn ,. s( ;
nu\n ordinantur contra tripli- Poteslas dispensatu itorum
J
tur contra
tri|>iicem cemtculpam, et contra quadruplicem pre- regulariter spectal rolum genushu-
nam. n ntic
colpam, et j r manuin.
quadrupli- I
i
baplismus ordinalur contra In omnibui aacramentis dispen-
cem pff- sandis. necessaria est dispensationis io-
pe Cca i ura orieinale.
o Pcenitentia contra
nam. *

morlalc. Extrema unctio contra veniaie. lentio, qua <jui> intendil facere quod
Ordo contra ignorantiam. Eucharistia Christus in-ilituit ad humanam salutem,
contra malitiam. Confirmatio contra im- vel saltem facere quod facit I clesia n

polentiam. Matrimonium contra concu- quo clauditur in generali inteniio pr

piscentiam, quam temperat el excusat. dicta : quia ipsa Kcclesia sicut sacramen
Alia adhuc ratio numeri : quia sacra- ta a Christu accepit, sic ad fidelium sa-
menta sunt causa sanativa morbi spiri- Iutem dispensat. Rursum, quia ordo w
tualis ad modum corporalium. Medicina dignitatis exigil ul majora majoribus, et Tum .

vero corporalis quadruplex cst, scilicet minora minoribus commitlantur.<|u;cdam

curativa, eonservativa, pra-scrvativa, et
'
respiciunt excellentiam <liirtiitat:>, ut -;i-

meliorativa. Simili modo et sacramenta cramentum conlirmationis et ordinis. un-

curant. Baptismus curat simul et totaliter. de confirmatio et ordo confcruntur ab

Pcenitentia vero eurat quantum ad poe- Ejiiseopis. Quaedara respiciunt indigen-

nam, quousque nullius pcenae homo de- tiam nccessitatis, ut matrimonium et

bitor sit. Extrema unetio curat a morbis baptismus quorum unum generat,alte- :

levioribus, seilieet a venialibus, sicut rum vero regenerat et horum dispen- :

baptismus et pcenitentia curant a letha- satio etiam personis inferioribus concc-

libus. Sic ergo prafdicta tria saeramenta ditur, maxime in articulo necessitati-.

sunt quasi medicina curativa. Conttrma- quod dico ratione Kaptismi. Qucedam

s
1
Cf. Apocal. v. t et^eq.. et ui, 7, et vui, -2 Cf. Zachar ni, y.

et seq. ; et i, 16.
* Cf. Naraer. rm, "2.

3 tf. IV Heizuni, \.
-C.f. Matlh. \v. 36. 10.
 COMPEiNDII THEOLOGU 1 VERITATIS L1B. \l 203

aulem sacramenta sual quasi media, ul

Eucharistia, poenitentia, et extrema un-
clio. I'"t istorum dispensatio ad solos
pertinet - ic srdotes, qui sunt quasi in

medio inter Episcopos et minores pereo- CAPUT VII

n. i> constituti.
Sacramenta dispensari possunt a bonis br tripiici statu fideiium,

cl malis, a lidelibus et inGdelibus, intra

Bcclesiam et extra : quia si dispensari
possent lanlum a 1» inis, nullus c Triplex est st;iius Gdelium in acie ec-

certus de susc iptione sacramenti, cum clesiasticae bierarchia?, scilicet tidei geni«

nullus sit certus de bonitate ministri, tae, fidei roboratae, ct fidei multiplicatae.

Bicul nec de propria, et scmper ita opor- Per primum lii distjnctio fidelium ab
teret iterari, el malitia unius praejudica- incredulis in Baptismo : per secundum
rel alienae saluti. Idcirco sacramentorum lit distinctio lortiuni ab infirmis, et lioc

dispensatio committitur bomini n<»n ra- in Confirmatione : per tertium lii distin-

lione sanctitatis quae varialur, sed ra- c!io clericorum a laicis, per sacramentum
Sacram, '
n-
tione auctoritatis divins, quae semper Ordinis. Hinc est, '
miod
i
ha?c tria sacra-
ta noa ite-

manct quantum esl de se. menta characleres imprimunt, per quos rabiiwi

S irndum autem, quml in sacramentis tndelebiliter impressos semper distin-

quaedam Bunt Bubstantialia, qusedam vero guunlur : unde nullatenus iterari possunt.
sacramentalia. Quantum ad substantialia Character ergo baptismalis incipientium
non [>hi> valel operatio boni ministri, csl, confirmationis vero proficientium,
quam mali, <[uia Deus ibi operatur ut Bedordinisperfectorum. Praedicta triplex
actor, homo vero ul minister. Sed in sa- dislinclio lit ad similitudinem distinctio-
cramentaltbus, ut -unt oper&tiones, plus nis alicujus exercitus. Prima est com-
potest valere operatio boni miuistri quam n.unis, scilicet totius exercitus ab alio
mali : hoc est autem per accidens, non exercitu, et haec lit principaliter per
per se, id est, quantum ad alios etTectus baptismum. Secunda cst specialis, scili-

non i]iiantum ad essentiales.

accidentales, ii I militum a popularibusj haec autem tii

Quamvis apud haereticos sint sacramenta per confirmalionem. Tertia est specia-
vera, non tamen recipientibus Bunt uti- lissima, scilicet ducum militum ab utris-
h i. nisi ad Ecclesis unitatem redeant. que, el haec lit per sacramentum ordi-
Unde Augustinus : « Ecclesia comparat i nis.

c paradiso judicat posse baptismum ho- Praelerea, quia character esl signum
<f mines foris recipere, scd salutem non distinctivum spiritualeet indelcliile, ideo
i t mere. Nam et flumina de paradisi fon- imii confertur in sacramentis, quae solent
i largiter manaverunt, non tamen in iterari, sicut est potnitenlia, matrimonium
« Mesopotamia, nec in /Egypto, 11110(1 illa p| hujusmodi.
« flumina pervenerunt, est felicitas vitae, Notandum ergo, "
quod character bap- Nollnm sa-
,. ,. cramentuui
paradiso commemoratur. omnium cnaraclerum atiorum,

i quae (!<• » ttsmatis esi vahdum

a "
fundamentum, et ideo illo non habito ?[fmu^p
non possunt caeteri characteres imprimi,
a<- per lioc oportet denuo fieri, ul illi
characleres habeantur : unde si ijuis or-

dinatur non baptizatus, nihil prorsus

agitur.
Quamvis tria sai ramenta sint, ul di-

<-tiiin t -i. quae propter charai ti : i im-

 . .1

200 h \l It M \i, n|;|,. |-|: I h

iiimii non itei inlui i

im< n •
i ,
,i : |.< i h.ijiii miim uulem m
mune esl hoc omnib i
amenl i
noo l.ii.iiui . I'- iii,

ilerari eirca ean rlom p< i

lonam, el m >
-
i' i in Irj nuti ii banl
lerium, i
i
i \ eadcm cautu el h< n li.uii p< i fi |

ideo, ii>' lial •

ontumclia > i amenlo. I
liaut, Scd li

hoc enim credi poasi i, quod Bacramenla conferunl qu i n-

prius diapentata esaenl ineffic icia 1

itrabant. I nde pi i

inepla, licel qusedam i \ n< i

•
- litate el [i.n.i\ ' i uii , i j.c iilu\. i uiii ftd e

uliis causis iterai i possinl ud lei 11'iiniiii, iu ui i id

Qu&dam iunl de Bacramenturum Bub- \ ii it.ili iii, el Bicut imperfectum ad perf<

slanlia, qua d.iin ilf OOngrUI uli.i. S «llllll.

quaa puul de Bubstaulia, omjttantur, eya- l.-i it .di.i iliil. i. nii.i. qu - r "
cuanlui -,icr,iii:ciila. d -iilil i I--I .iml.i • -I omnibu ntis, quod < <»n-i<-t un
QmUsione vero iHorura. qme iunl de iu rebus Bcnsibilibus, ipviaibilem tamen
riiii-riiriili;i. nuii cvacuaului tacra- iii.iiu srgniticantibui
lllclll l. i ameqtis uovae |uod < i nl

fii.im in \ erbii, et in*rebua. ll

iin nla iin\ .i- legis eftii iuut quod fiyurant,

ho •
non faciunj aacraraenta v< tei is

IAIM I VIII. legis. Itera, sa< i.nii' n'.i n«'\.i legis justi-
licani i-i ipi.iiituni ab i.jii- operatum. ct

/>c uistitutioiir su< / ninrntoruiu. quanluin ad 0| i.ui- : ied -

iinnta veteris legis justificanl - im

quautiiin ad opus operaBS, qui.i nofl vu-
Ali initio iustituta smil sacraincnla ad lcbant laci' nlil.u-. ni-i quantuin ilioiuin
curatioiHMii liniiiimnii. rl semjier ciun ehariias et drvotin lidii extendebat. II

inorho cueurrerunt. In lege cnim natur;r intclli^ilur de circuincUimic, qua- (liin

fuerunl oblationes, sacrificia, el dcciina- non fueril iu lege data, ncquaquarn int-i

tioncs. In lage autcin scripta introduela lej:alia ciMnjiutatur : ipii.i iji>a in parvuli-
ol cireuineisio, ct adjuncta est eocpiatio, tollebat originale peecatumi et jiatiam
atquc sujieraddita oblatiouum etsacii- conlerebat, qiiud m.n faciebanl legal
Sacramen- ticiorum mulliforinis dislinctio In ! _ Item. reiralia secundum Au^u^tnium fue-
11

leae iosti- aulcin nova >tatuta sunt sacrameula uu- runt anlc jias>ioniiu Itiuiiini viv
mta. nnM-o pauciora, ulilitate potiora, virtute statiiu po>t passionem mortua, et

eflicuciora.jM-aemincnlia digniora,, fttque quam claruit veritas Evangelii, fuerunt li

si^nilicationc evidc uliora ;

in quilms cst oinniuu &cjiulta. Nostra vero -
nta m
imjiletio simul ct evacuatio omnium u- jue ad tinein semper in suo
praedictorum, >ieut ait Huuo de sanclo manebunt.
Victore. Primi temporis sai rarnenta lue
ruut sieut umbra, mcdii temporis sicut

imago sivc ligura, postremi vero lera-

poris. scilicct gratia?, sicut corpus, quod i
\IM I IX.
intra se veritatcm continet cl gratiam,
quam significatione repra-sentaut, ct De sacramente baptismi.
principaliter conferunt et promitlunt.
Prtedicta patent : quia ejusdem munda-
tionis similitudo, est in oblatione legis Baptismus est janua umnium sacra-
naturse, sed acculte invenitur. Tn eircum- mentorum. quia nulli confertur in ei
cisionc vero evidenlius aliquantulum sia aliud sacramentum ante ipsum.
 i

I OMPENDII I HEOL oiilC.I. Yl.llll AIIS LIB. VI 201

De substantia baptiaroi Bunl quinque. giditalc. Naqi baplismalis tj [ua sua pu-
IV. iii iin ast expressio formae vocalis a ritate nos mundnt, sua perspicuitate illu-
i' i in-litu.c, quaa esl haBc : Ego lo bap minat. atque sua frigidilate al> aestu
ti/it, iu Domino Patris, el 1'ilii. el Sjm i conoupiseeqtiaB nos leroperat. Itcm, bapr
lu- sctncti, absq missione vel addi- tisinus lit in aqua, nequera inopia excu-
lione dictionis, absque praeposteralione -n 'i .
1
1
iii' proptcr defecluro humines
ordinis, el absque commutatione no- salqtis pcriculuin inruirririil. >i in alio

minis : liis enim quatuor modia forma aliijuu lifjiiin-c licid : cl ul invcnialiir
verborum violatup, scilicel omissione, a|ui(l uiiiiics oororaunis baptismi roate?
additione, Iranspositione, el coiumuta- ria.

lioqe, iil r-i. -i ponitur loco Patris, el Tpjplex aiitcm c-l liaplisinus, scilicet, BaptUn.ua
., ii
•
• triplex.
Pilii, 1 1 8pii itus Bancti,nomen potentis, lliiniims tlaminis, el sanguims. Inter
sapientjs, el henigni : quia in quocum- hoa talis esl differontia, quia baptismus
que nlniiii.iic baptitetur, non dubenl lluininis a lola poena kiherat, el a eulpa,

poni appropriata tribus personis, sed el graliam in habitu iqfundit, e| eliaracic-

expressa nomina personarum. Similiter iviu imprimit. Baptiamus llaininis delel

loco verbi, baptizo, non debet dici, im- culpam non scincl tanliiin, sed pluries, et

mergo, \ el iulin_ halici gratiara in usu iq quo copsistil

S cundum esl ablutio per elemcntum inciituni. Haplisiniis saugqinis lilnial ali

aqua? cujuslibet, vel maris, vel fontis, vel oinni tentfttiane, el conferl statim prae-
Huminis, Bive frigidaB, vel calidae in toto inium, (juia projuiuiu csl mai-l\ ruin sta-

corpore lacienda. vel saltem in digniori tim evolare. Ex his patet «juis sit raelior
parte, scilicel in capite. inter hos baptisrooa, quia se habent ul
Iiiiiuni est, i|ihmI imroersio ista liat excedentia et exccssa.
al) iiini. el in eodem lempore, ijuando In baptismo quoddaro esl sacraroeu-
forma verborum exprimilur, ita quod luin tanliun, ul ahlulio exterior : (|iio(l-

non iiniis pueruro immergat, <i alius dain aal ics lanluro, ul gratia jnteriqr:
verba proferat. quoddam fcs, el saoraroenturo, ut chara-
Quartum esl intentio vel sperialis vel cter.

_ ii autem intentio est,

iralis. Speeiaiis Octo sunt de soleronitate baptismi, ijua. de
nt i-l" baptisandus mundetur. Generalia qua. non siint de auhgtantia. In.lc ver- Jtebapli"
1
i-l faccre illuil quod facil Kcclesia. fn- sus m i ?

. lcntm cjuoijue illius roquirilur <jui est

baplizandus, si est adultus, quia qui in- Sal, oleum, chrisma, cereus, chrismale, saliva,
viti baptizantur, non reoipiunl sacra- Flatus, \iriuii'iii baptismatis ista pgurant.
ii entum.
Haec i' ii iii pairini- uoo iiiiii.ini i
— , sed ornant.

Quintum esl fides ippius baplizandi :

qui . in ailultis requirilur fides propria, Iii quatuor locis inungitur baptizan-
sed in parvulis aliena: quia parvuli in «lus, a ilii ct iu IVontc ui fidem publice
fide ecclesiaB baptizantur. protestetur. In vertioe, ul agenda ab eo
Raptismus merito lit in aqua, el non siiltlilius intelligantur. [ntcr acapulas, ui
o in aliu liquore : • j i i ; * cum homo peF pec- jugum f.hristi suavius portetUr. In pe-
itura primi parcntis incurreril iinniun- ctore, ui ilulii coiilc Dcus difigatur.
'i t ,mi ,i ignoranliaro, el ooncupiscen- Baptisrous fuil roateriaUter institulus, Baptiumt
. • ,
i , • . .. iustiLutio.
tiain, per baptismum ab liis tribus libe- quando Lnristus baptizatus Imt
i i

forma-
i

ratur. El hoc notatur in proprjetatibqs liter, quan lo ilixit Euntes,doeete omnes :

J
scilicel puritale, perspicujt_)te, fri- gentes, <{<-. finaliter, quando ili\il \i- ;

Iaquse,
liatth. x.wiu,
1
f.l. M.itlli. ui, 16. 19.
 208 I». M .11 M 10. ORIJ Pfl CD
'

rodemo : Nisi qui renatu fuerit t eU Solcnl pueri baptizuri ii I' IVn-
effei ii\«-, quandu < ln i itun pa l*« li osl< ni m-
iii, EITcctua baptismi mullipli . i t. \«l prriculum. Solcn ni-
"'i' 11 "" raraenta praeparal, quia baplis- indum
alta b li< i|uod in baplismo iit reuur-
inh icraraentum intrantiura. 1 pec- reclio spiritualis, el «|

i ato iiiuiiil.it, quod Bignificatura i -i in Bun ii dal

mari Rubro, ubi subinersi sunl /Egyplii, Baptismua Christi el Jonnn
Bed liln Israel exierunl securi . Mola, niunt in maleria, «i in raodu mer-
quod in baptisrao deletur originalis pec- gendi : ted diflerunt in rorona, <|

cati macula : fomes vero non lollilur, -« «I

baptisraua Joannis Iradebatur iri nom
remittitur. Pcenam relaxat, undc pueri venluri. DitTerunl etiam in
induuntur veste candida. Rationalem il- baptismuc Christi vn I
iu-
luiinii.it, unde ponitur sol in ore. Con- tcra non. Item, in line, quia I

cupiscibilem ad bonum inflammat, uude .1, unnis ad baptismum Cbristi invital

datur candela puero. Irascibilem confor-
tal, unde Israel vicil Amulech post tran-
sitmn maris Rubri '. Gratiam Iribuit:

quod [iguratum esl per columbam, quae i

. \IM I \
si dii super Jesum baptizatura . Chara-
cterem imprimit: hoc figuratur, per mare l> calechismo et exorcismo.
vitreum in Apocalvpsi, iv, ii. Pomilem
mitigat : quod signiGcat aquae frigidil is.

Communionem Ecclesiae praestat, sicul Catechismus el exorcismus lamquam

f
Jeremias circumcisus fuit, quamvis san- praepi ratorii praemittunlur in baplismo,
ctificatus fuerit in utero A satisfactione
exteriori liberat, quia non
".

requirit gemi-
III
ut in ipso gratia efficacius

lcjbusde
•

>catechismus
««i» retur.
institu

tum, neque planctum, intellige exterio- est: primo,propter inslruclionem dearti-

rem : nani interior requirilur iu a«lulto, culis communibus susceptionem: a«l fidei

scilicet contritio. Potestatem diaholi mi- si cundo, propler responsii n a«l fi«l«-i m
nuit, quod significat exsufflatio. Januam professionem : lertio, propter responsio-
cceli aperit, quod significatum est quan- nem ad fidei observalionem. Qui v<
7
do Christo baptizato aperli sunl cceli . El adullus peccatum proprium habet, el per
notandum, quod passio Christi aperuit se respondere potest, requiruntur b
januani ccrli per causam meritoriam, ct ab eo. Parvulus autem, quianon babet
satisfactoriam generalem baptismus : peccatum actuale: nec per se respondi
autem aperit per causam efncientem sin- jiotest, requiruntur haec ah eo pervica-
gularem. Facil enim istum hominem iium, qui jiro ijiso respondet de fidei ob-
singularem evolare. Os ad laudandum, servantia.
el aures ad audiendum aperit: undepo- Exorcismus ideo inslilutus ut a
nitur saliva in ore et in aure pueri. Tem- baptizando diaboli j
»< > t
«
stas repellatui
pluni Christi efficit : unde dicitur bapti- Nam propter peccatum hominis «liabolu-
zato: Exi,immunde locum spiritus, el da inhominem potestatem accepit, et c-tiam
Sjiiritui sancto. Laudabilem coram Dcn in illa quae veniunt in usum hominis.
reddit unde balsamum est in chrismate.
: L nde tam aduUi quam parvuli exorci-

1
Joan. iii, ...
J
Ci. Mattli. m, 16.
2
Joan. win et xi.\. passini. . Jerem. i, •>.

3
Cf. Exod. xiv. 2S et 29. M dtli. 111, 1«..

4
Cf. Exod. xv:i, 8-13.
 :

compendii riii;t>i.()(,K;.i: \i:uir\ns 1.11? \i. 20U

zari debenl ad expulsionem diabolicae uominis Christi aniinat. quoniam opor<

potestatis. tel verum Deuin el verum hominem con-
Gleri. Primo, ut confiteamur eum secun-
iIiiim divinam aaturam Patri, et Spiritui
Bancto aBqualem. Secundo, ul confitea-
mur «11 1 1 1 secundum humanam aaturam,
< \IM I \l. crucis pertulisse supplicium. Primum
apparet in lorma yerborum in Trinitatis
lh confirmatione. expressione : sacundum clarel in fronte
orucis significatione. Intus et extra spiri-
tnali decore nos ornat: intus quidem
Confirmalio sacramenlum est pugnan- per conscientis puritatem : sed exlra
liura, de cujus substantia sex sunt. Duo per odorem bonae famae. Et haBC duo chri*ma ex
ex parle Bacramenti in se, scilicet mate- siguiGcanlur in chrismate, quod conti- baifsaiuo

ria chrismalis, et torma verborum, quae citur ex oleo primum, et ex

propter
talis est, secundnm morem magis com- balsamo propter secundum. In bonis
munem : Signo te signo crucis, confirmo agendis el maiis sastinendis roborat :

lc cliiisiii.il salulis, in nomine Patris, et dalurenim ibi Spirilus sanctus ad robur.

1'ilii, et Spiritus sancti.Duo ex parte mi- Animam et corpus armat : animam qni-
nistri, scilicel dignitas pontificalis, el in- dem per impressionem characleris contra
lentio debita. Duo ex parte sus-cipientis, pusiiianimitatis vilium : corpus vero per
Bcilicetfrons inqua debetfieri chrismatio, clypeum crucis contra insullus daemo-
et quod confirmandus sil baptizatus. num. Contra verecundiam el limorem in
ti» in Unctio chrisraatis triplex lii in tribus confessione nominis Christi audaciam
-unienlis, quorum diversitas ex Bne praestat. Primum notatur in chrisma-
J
'
-
accipilur. In baptismo fil in vertice, ad lione frontis qui csl locus verecundiae.
nandum (idci susceptioncm, quia ver- Secundum in potestate ministri. Pugnan-
lex csl locus ccllulae rationalis. In con- tem coronat : quod notatur in vitta, quae

(irmalione lit in fronte, ad significandum circa caput confirmati ligatur.

andaciam confessionis, cujus impedimen- Qua?dam sunt circat contirmationem

luiM cst limor et verecundia, quae specia- quae non sunt dc esse sacramenti, sed de
I ler manifestalur iu pallore vcl rubore bene esse: quae sunt b»c : Quodjejunis,
fronlis ex propinquitatc celiulae imagina- et a jejuno detur : quod per aiiquem
lis. In ordine lit in manibus, ad signifi- Episcopo preesentetur, (i u i etiam patri-
candum potestatem consecrandi Domini- nusefficitur: quod vitta capili circumli-
1 i corporis sacramentura. getur.
Hujus sacramenti multiplex est utili- Per islud sacramentum liunt fideies
,J
' eDi

-:<|ini gratiam m 1j;i >l m datam 1

|
t
•- <
>
1 1 m 1

pleni Lnnstiani.
• , iti
1
•,
lcniUulme dn-o coniae:
1 i- • ChrisUaoi.

coiiliiin.il . Psal. lxvii, 2'.» : Confirma qui lamen iu baptismo pleni facti sunl
hoc, Deus, quod operalus es in nobis, plenitudine &uflicientiae.
scilicet in baptismo'. Ad militiara spiii- Sacramenta se liabent in dignitate ut
tualem praeparat. Unde confirmandi.tam- excedentia, el excessa. Nam Eucharistia
quain pugiies pugnaturi inungunlur, ne praeeminel in esse : baptismus in effeclu:

ab inimicis de facili terreantur. Et quia matrimonium in mysterio, quia signifi-

omnes Chrisliani debent esse in bello «
- ; 1 1 conjunclionem Christi el Ecclesiae
Christi, propter hoc omnes debent sacra- confirmatio in dignitate ministri, quia
nientum hoc accipere, ut facilius possint nou conferlur nisi ab Episcopis: poeni-
alra mundum, carnem et diaboium tenlia in frequenti peccatorum remissio-
pugnarc. Ad confessionem con tantem ne, el i de aliis ;acramentis.
x\\ I ,
 1 1

_'|n I» \l r. M \'. IMUJ l'l: i |J

liifttiluil <|iii M. .11 ihteudil quod • udi '

ludibi iii \ . I
- uli i

l
pro utilitale \ • I i

\ el |« i

' • \ l'i I \ 1
,,i i n ,n, quu |

• liini, quod • uiii <li' itui //

lawnmmto tinvhtori (ta corp U ,,, um ,,„,,,.

est dc tubal intia forn de beu

milti I)' >n di;bi \

teuohAPiltla ist s.i.-i-iiiii.-iiiniii eharitati. Daruque eat forma n. i|ua

i nn ilivni.i', «
1 1 1 - 1 1 1
1 ttti.trflB : qua Detta m ,,,,,, puteal Iransaubal '.'I

htifc Babrimbttto magtia. dilectioni» nobli f,,,,,,., ,] ( .|,, ; ,,,,„ ,i,.|,.-i R.

signttttl o-tenditj <i tto.trae dilectionis Roriem modo dicendurti eatd.

affectulii pbr iderti Bticramentum spbcia- |,,,,,i v g| v ini.

llter brga _e Ittflamttiivit. | n ,| (

.
,,,,,., q UO jj ,,,.,1, ,

D_ -UbsttttttiB httjufl Bacratnenli sttnl

n || a eat i , alii Ht debita M
ijualtttir. IVnnuni rsi, quod CottBecrana n;( ,,,., ., ._ ,,.,,, i; ll( | in Stpahisfru-
Bttbhiristiihi sil sacbrdos; Bei undiim. mehtitius, quia »' tte illn """ ,,M l:
l'"
sfJ.bibs UifitS et vihi. Tnlimn, Itttbtilib
cotifebtib. M.tnia vtJftJ 6ebl1 quod
bbtisebratttls. Qtiarttim bst formd verbti- |)ai)jv ;n,. , i( ;izxmI1St ,,,,;., |, (
.
t m f

rum, vidblicei : HtiC esl rnim corjttts metttato pdssel cbtiBci, l.iim n i.
• m iii

iii bttttt. Bt l.ta B_l _tthbr btilicem :

Hic ,i ( .| (( ., rferi, ddpliei «h . Pl n.

esl rnim cali\, btb: panis azviiiu- onvenit

qU
.
j a •
inslilill -

Ad prniius ititeHigetidttm Isttt,

esl
tibta n j
.
Christus ehittt dbdil flistihtilis cor- *• H
t0 ____i
clrbtt lhtbtttioflbm; qtioti ttlittd itttett- |)n> ,„„,„ Lonfectuta in tali

lin, aliml atlen'io :

qnia Ihlentiti semper S( , -niid.-i bst, quia litis paiii-. bonvenit
BSt Hbbbss.Ha; vel speeitilis, vbl geheri- 8 jgbi6eilo : OhriBtus enim sitte omni
lis, sieul iliclum rsl de baplism... Attm- f m nnil.i (>ecbati fuit.
tio autem mm rsl de' suhslantia, sicttt Slmilit.t dicbndum Bsl d§ itttiterta
i|uamlo mrns rapitur in prolalione ver- \\ v \^
.
rjui;| a | ia ,.,, ma t,. r
.j
a tteetissaria,
borum ad alia, quod «Jtiatidoljtie CtJtl-
^lia d.-bita. Materii necessaria cilicia
tingit ex intinnilate, tjtiahdtitjug rx vinum. quia Sanguis Christi n«»n pdtes
negligenlia vel in.uria, et tunc est prc- j n a |j a materia ctinBci, <|uain iu viho.
batiitn. Scicndum praeterea, quod non Materia verti flebita est, ^utid aqua viho M|
miscel
solutn rei|uiritur intentio r.msecrantis, m isceatut ;
et hoc duplici ratiohe. FVi- eT
sed etiam intentio islud sa.ramenluin ma? q U j a taij s ma t er a cOtivehit institu-
j

institurnlis. Indr si aliquis sarerdos sta- tioni : Christus enim san^ttihem sttum
rrt in iorn, el snprromnrs panes formam ?u |, ta li specir dedit J
. Sbcuhdi, quia
verborum prohrrrt, etiam cum intentio- tatis matrria convenit eliam signifr
ne consecrandi, htin fleret lbi transsub- quia Ebclesia, qua? per a ^uani sig
stantiatio : et hoc non e^srt propl-r defe- t ur, Christo per Bdeffl et charilatem
ctum virtulis verhorum, cum una vibe jungitur. Sciendum pra?t. .
[Utid ih
_acerddS po-sit btinsebrarb tot hostias, aceto et agresta noti conticitur. quia ace-
quot toti mundo suflicerent, si esset ne- tum non vinum, sed fuit. sicut et est
crssarium Ee.lesi<e,sed propter defectum agresta non est vinum, sed erit. In con-
intentionis illius qui hd. saeramentum fectione autem sangttihi. tam modicum

1
Cf. Liic. ixn, 1. -I -0 . I ad Corinth. m. Ji Luc xxn. -

et 25.
 : i

COMPENDll Hll.oi.iM.M. i; VEBITATIS III. VI. 211

aquse debel ndmisceri vino, quod abser* prius appartebal in integro. Ilem, exem*
hi'i'i |
» « » —- i t iil> illu : alioquin impedilur plura esl de sermone, quem quis multis
consecralid si vinum ab aqua vineitur; recilat, quia quilibel auditor recipil il-

Islud designat, quia cum rios ad Chri- lum totum. Unde quamvis sermo sit uni-

slUni cnuvriiiniii-, non ipse in nos, sed bua in proferente) tolus t.iiii*ii est in

iiiis in ipsura mulamur : quia corpori qtiolibet audiente^

ioipo ejus mvslliu incorporamur. 9i una gutta rJostia frangitur in tres partes propter Hoitia
e r
j"in vini imponitur ex aliqua negligentia multaa rationes. Primoj propter tres q^S u r fn
suine.
s^nnniiii, noii propter hoc debinil esse personas divinas in una essentia, sic ireapartesi

sanguts, neC propter admixtionem vi- snnt trea partes in divisione hostia?, unus
nnm in Banguineiri mutatur, Bed ulraque lameu ( '.Ii i>i u-. est. Secundo, propter
species in sua natura permaneti Sed si tres stalus Bcclesin?, scilicel militan-
de vino multum ponitur ad unam gut- tium, triumphantium, el in purgatorio
lam sanguinis, sicul quandoque lit in ardentium. Tertio, propter Ires shilns

ablulione, tunc ibi desinil esse sanguis : Christi in quibus hiit, soilicel mortalis,
(|uia species illins guttse sub qua esl san- mortuus, et immortalis. Quarlo, pro-
guis, absorbettir B muttd vino adjuncto. pter tres apertiones in corpore Clrristi

Circa Eucharistiam esl quoddam sa- tempore passionis, scilicet manuum, pe-
cramentum tantum, nt species pania et dum, et lateris. Quinto, propter tres
vini quoddam esl il>i res tantum, ut
: substantias in Ghristo, scilicet divinilatis,
rpus Christi mysticum quoddam est : aoimse, el corporis.
ilii res el Bacraraentum,[ut corpus Chri- Sacramentum corporis Christi praefi- Figuranir

Bli verum, quod trax.i1 de Virgine : guratum cst multiplieiter, scilicel in tumEucha-
rjrti» mui-
i>t u« enimesl resprimi,e1 sacramentuna
I
1
oblatione Mtelchisedech ', in qua figurale
r
'
tiplicitcr.
ninli. habemus formam exleriorem ?acratuen-
Snli utraque specie totus Ghristua in- ti, et primum effectum, scilicet refe-
ili\i-ns est, >
»
i 1 1
«
•
't corpua el anima, et ctioUem : ibi enim pra?cessit ligura spi-
Deua ac per hoc utrobique es1 tinum
: ritualis refectionis in pane el vino. Ilem,
et simpiicissimum saeraraentum. 9ub Eucharistia esl refectio spiritualis vitae

Bpecie namque paniB esl corpus Ghristi in rc Item, in manna, ubi figurabalur
per conversionem, el sanguia per botine- eflectus gratiee 2
. Item, in agno paschali,
xionem, anima per conjunctionera; e1
e1 in quo Ggurabatur liberatio a servitute

divinitai per unionem, Ista enim qua- /Ggyptiaca ', Ita noster Agnus est sig-

tuor non pessunl dividi, nec ab invieem uum liberationis a diabolo. Item, in ili-

aeparari. Eodera modo dicendum est de vereis sacrificiis, de quibus habelur [n

sanguine. Levitico '. quibua (igurabatur oblatio
modo Preeterea, Ghrislus sic tdtus est in tota passiouia Chrisli, ul luil liostia quoad
•
, quotl ''-t iu qualibel parte ejuh, reconcilifttionem, el viclima quoad sa-
sive sit integra ill.i species, aive divi&a liefactionem pro peccatia nostris, ln>-

per boc non esl il)i ut circumscriptus, locauBtum quoad totius corporis sni
\il occupane loeum, vel habens siium, lcesionem. Item, in oblali i Manue,
vel perceptibilia per sliquem eensum de quo legilur in lihro Judicum . per
rporeum. Exemplum liujus habetnua quam Bgurabatur in <|u<> debel lieri

in Bpeculo, quod Bi dividatur in muUae eblatio, et super quid» tjuia in fide Jesu
partes, in qUalibet apparel imago, qua? Christi, qui per petram designatur. Item,

1
Cf. tienes. \i\, 18. i i. Levit. wi, passim.
M>d. xvi. 14 etseq '
Cf. ludii um, cui 10.

iq.
 212 h \l B. M \*. ORI) PH 1 h

in figura Junathae mellita, ubi Bguraba- ma rpore, ipsa quidem dei

lur quia offerre debeat, quia Jonathaa : i imnia.Paal. klvii 2 i/<</ /<

perfavumvero mellia 'I ignatui di mintu, et laudabili I nima

lio ofTerentia '. im I

I igura aanguinia Cbriali fui! vinum ad j,l n , j\ itia l etl, p

deaignandum refectionem. Cantic. n, I
•'
<ii -mi.i iii afl Item,

Introduxitme Rex incellam vinariam. corpua ejua exccllit omnia corpora, quod
Iiriii, aqua ad designandum ablutionem.
\
dc - inctifi

Unde illud : Vidi aquam egredientem, ^ini-, fuii tumptum, el divinitati uni-

Item, sanguia ad designandum re liim '

ctc. .

deroplionem. \d Hebr. ix, 22. Sine tan- quod esl in < i*l iioIj ouiii in

remissio. lerra unila sunt.

guinis cjfusione non fit

CAPI T XIII.
'
\IM I \l\ .

hr dignitale et excellcnlia sacramenti !>< mirabilibus, guse tunt m

Eucharislise. I tcharistia.

Disrnitas el excellentia hujus sacra- llirabilia multa suut in h<

menli apparet Primo, quia in inuliis. mento. Primum est, qu< <l est ibi

sieut jam dictum est, tam anle legem, Chrisli in tanta quantilatc si< il fuit iu
lo

quam in lege luil praeGguralum. Sccun- cruce, '-i >icui jam esl iri ceel< . 1
i-

d(3, quia a Prophetis praenuntiatuni. iiicn excedil lermioos i liu> I >nn •

S -

Psal. iaxvii, 2."> : Panem Angelorum cundum, quob ibi sunl aecidenlia -ine

manducavit homo. Ponitur hic praeteri- Bubjecto. Tertium, quia ibi panis iti

Imn pro futuro, prophelali certitudine. vertitnr in corpus Cluisti, qu<> 1 non lit

Tertio, quia a Christo institutum et hoc materia corporis Chrisli, i nnihila-

Sucramm- dupliciler, scilicct verbo, ct faclo. \ erbo, lur. Quartum, u<»il corpus Cbristi non «j

ul patet, Joan. vi, Ego sttm, in- aui:etur ex mullurum ho6tiarum s

-
duriiUna -"'I :

q^ponis vivus, qui, etc. Facto, Malth. cratione, non minuitur ex hostiarum
in«ntuiim
iiupiiciier, xxvi. 21» : Accipite, et comedite : Hoc sumptione. (Juinlum. quod idem corpus
verbo el _ , . . ,. ,

fucio. esl, etc. Quarto, quia ab Apostolis ob- in pluribus locis est sub omnibus hostiis

servatum. I ad Corinth. xi, 20 et seq.: consecratis. Sextum. quod quando divi-

Convenientibus vobis in unum, elc. ditur hostia, non dividilur corpus, -

Quiulo, quia a summis Pontificibus so- sub qualibet parte totus esl Christus.
lemnizatum, qui ordinaverunl cantum et Septimum, quod quundu tenetur hostia
orationes, locum, et tempus, et vesti- in manibus. et videtur oculis, corpus
menta, et vasa diversa : qua? omnia sunt Chrisli ncc tangitur per se, nec videlur.

ad decorem hujus sacramenti. sed h*c tantummodo cicca sj)ecies sunt.

Maxima dignitas apparet in hoc sa- Octavum, quia cum desinunt istae formse.
cramento : quia cum Chrislus constet ex tunc etiam desinit esse ibi corpus et

tribus substanliis, scilicet deitate. ani- sanguis Christi. Xonum, quod cum non

1
Gf. I Reg. xiv, i3. Cf. Joan. i, l*.
4
2
Cf. Ezechiel. jclvii, 1. Cf. Lue. i, 31.
 Co.MPKNDII THEOLOGICjE VERITATIS UH. VI. 21:5

Btt ibi panis ?el vinura, laroeo accidentia omnibus, quia esl ens in actu prius exi-
eumdem effecluro habent, ut prius, sci- Btens. Terlio modo, incarnat Christi
licel satiare, inebriare, et hujusmodi. esl mirabilior quacumque mutatione :

Xola . quod Deo convenit esse ubique quta ibi esl unio finitae substantias ad in-
simpliciter el proprie, creaturaa convenil linitum.
iu uno loco lantum. Corpus vero Muulus quadruplicem mu-
distinguil
Christi medio modo B€ habet. Cum tationem Bubstantialem. Prima osl a non
enim non debet eequari
sit creatura, enle in ens, ot baec drcitur generatio. Se-
Creatori in hoc quod sil ubique. Cum cunda est ab ente in non ens, ut corru-
sil unitum deitati, debet in hoc ex-
1 ptio. Terlia cst ab ente in ens, quod
cellere alia corpora, ul Bimul el semel inodo non est, sed jam erit, ut produ-
possil esse in pluribus Locis, sub i.sto vi- ctio. Quarta est ab ente in ens jam exi-
deiicet Bacramento. stens, et talis est conversio panis in cor-
lu sacramento Eucharistiae quoddam pns Christi. Hasc mutatio non habet
esl secundum naturam, ul hoc quod ibi similitudinero in ualura, scd est in alte-
accidentia sunt in loco terminato. (Juod- ratione quasi contraria . quia liic muta-
dam ost ilii supra naturam, sed uon su- tur una substanlia in aliam, et inanenl
pra intellectum, ui quod ibi sunt acci- eadem accidentia, sed in alteratione e
denti 1 Bine Bubjecto. Quoddam esl ibi converso est, quia ibi mutantur acciden-
Bupra naturam el intellectum, ut quod tia, manet eadem substantia, sicut
et

ibi Christus esl totus, el lantus quantus patet in corporalibus, quando de albo lit
fuit in cruce, nec tanien excedit terminos nigrum et in spiritualibus, quando lil
:

iliius parvflB fonnae. de justo impius, vel de ignorante sciens.

De mirabili transsubstantiatione nota, .Nota, quod lia?c nropositio, de, inul- De prsepo-
quod triplex esl mutatio. Una est artifi- tipticiter suinilur. (Juamloque enini 110- notat?

cialis, ut quando lit vitrum de cineribus. tat causam : ut cum Christus dicitur
Alia oaturalis, el haec duplex est, scili- conceptus de Spiritu sancto. Quandoque
cel accidentalis, et substantialis. Acci- materiain, ut cum dicitur (llirislus nalus
dentalis est, quando idem Bubjeclum de Virgine. Quandoque identitatem sub-
manet sub diversis accidentibus sibi in- stantiae, ut eum dicitur filius natus de
vicem succedentibus. Substanlialis est, patre. Quandoque transsubstantiationem
quando eadem materia manet sul) diver- vel conversionem, ut cum dicitur corpus
sis forinis substanlialibus. sicut patct in Cbrisli fieri de pane. Quandoque ordi-
Iransmotatione elementorura ad invi- nero, ut cura dicitur creatura esse de ni-
1. Tertia est mutatio Bupernaturalis, hilo.

ut quando nec materia, nec subjectum

manet, sed tantum accidentia sine sub-
jecto : el talis mnlatio esl in transsub- CAPUT XVI.
Btantiatione corporis Christi.
Tn rerum niutalione potest notari tri- De effectu in suscipientibus corpus
plex difficultas, vel ex parte termini a Christi.
quo, vel ex parte termini ad quem, vel
ex parte distantiae terminorum ac invi-
cem. Primo modo, creatio est rairabilior Digne suscipientes corpus Clnisli, bo-
omnibus mutalionibus, quia cst de non num multiplex consequuntur.
ente simpliciter. Secundo modo, convcr- 1'iiiuuin cst Christi commemoratio.
sio panis in corpus CJirisli e>t mirabilior llut facite in meam commemorationem ',

1
Luc. xxn, 19.
 < t . ,

21 I I) \l.lt M M. Mi:n l'K 1 l)

B( ilii • i
dilecl i», liheralioni», inni iIh. qu •'

llls. iiiiui.il- pi

[ti iii, \ n ifii ,i )>• inti riur, quia npn- lim. -['ii iin.i

1 1 1 1 1 1

1
1 1 . 1 1 1 1 per \ irlutew liujui ia< i .iin' ii ln iii .hii.i diabulum I' -••'

li m de •iiii it" conti itu». I ndi »ii nl Wll, .

/''/.-

i
lehefl ii, '••. Ii-iniiii \ ii.' i
"in' itluiu \ i- ,< , //./. i. .

i iiii prcBbtubal , sic per ham g i atium pui 1 1 1 1 1 l . \

.iiiuii', illiiiiiiii.iiniii ,
|ni li< iiinn, refii .ul Roman. viii, VI Quomodo i<<"<

iniii , el v'i\ ificamui . I i

bene i
cdditur \ \\~\
</ itnii i
uin <U"
per « ilnini, per quetu el iqora intravit. llilll. .IIIH.I. i

Itnu, rui'|Mii i> ( dinsli iii\ iticj ni' >i - - hi-' - , < ln i-ti.iii'-, quantum d<

pnratio. I 'inl'- dnliiin \ii'jii-liiii : » Niui (( I

'
lll l-llllli. ([111 drtllt liolil- | .11 ll' II»

(( ln inr inulaliis in t<\ sn| In mul.ilr ii- -'l.llll III • llilllll, -.ill.il lirln ||i |, itlllll,

(( iu 1 1 1
r

- . | ii* >ii intelligityr < 1

<
• unione iniiii.nii in pretium, aquain lateria in

corpqris mystici de qovq facienda, Bed <( I.i\ ,u ruiu.

de augenda. '•

non enirn upil dissirpiliAi Ilrlll, lidri ri.liiliirlnl.iti", qiJl.i lll I.

licin, spiritualia refectio. Paal. \\u, I.lllirllto lidrs rlrVatlll -Upl.J ll.ltlll.lUl, »*cr«B

2 : in /<><<> iuiuii.r, etc. Peua enim non -Upl.l -•Uslllll, ct BUpra illtrlic tlllli.

taiituin inslituit sacrainrnluiii quod nns \po>tolu.-. II ,nl li.-r.iilli , /./ ' 'i/ -

in esse gratiaa generaret, ul baptismum :

oitqlem redx oinnwi intelleeiun\
vel i[ii"il genitoa rpborareti ut < < >nii i uia- iilnrijuiian C/n tsti.

tionein, vcruiii cliani i|ii"il roborat I iii.Aiiifli' a "u\ i\ al Pi il. i.w

nutrirel, ul Euch.aria.tiam : prqpter <] u •
•< 1 2.'i \Panem Anyelorumwand~ucqi ithum
li;ri' tii,i sapramenta dantur omniiiu- qui Item, r-egni i iplealis i ullalio. Joan.
ad lidem accedunl. VI, "i.'i. .)~ : Qu\ mandiKu/ iw<iii< <'ir-

Itcin, ilevotionis augmentatiq. Psal. ikiu. <l lnbr

wii, ;i : fmpinauasti in oleo, eic. Nu- ltcin. sjiiritualis drleclatio. $ nl.

trimentum enim quod liic datur noliis Wl, 20 : l'a,t<in </< <'//"

quantum ad asse gratuitum, in tripus at- .•tc.

tendilur, scilicet in eonservatione devo- Ilem, intellcctus illuininatio. I I" _ .

tionis ad Deum, et dilectiqnie ad proxi- XIV, 27, gUSlaYi! .I"HiltllH> de Ilirllr. et

mum, et delectationis inlra aosmetipsos. illuminati siint oculi ejus.

Itcm, fomitis mitigatip- Psal. \.\n. 2 : De effectu Euch iristiaBpUcitHernardus :

Super (u/uam refeciionis, ete. quia sic- : « Corpus Christi esttegris nje<ri<-ina. \>
- .

ut aqua refrigerat, stc et istud sacrainen- <i regrinmtipus via, debiles < oni .-rt.it.

tum fervorem concupiseentiae mitigat. (. vajeptes delectat, (apguorem riinat. - -

Item. collatio gratiae. Exod. wi, 13, « nilatem coiiservat. Per boc tit Jio-

descendente manna descepdebat pariter « mo mansuctior ;iJ «urrectionein, |ia-

et ros '. « tientior ;id laborem, ard-.ntior ad

Item, virtutum ruboralio. Psal. cui. « amorem. sagaciqr ad cautelam. ad
15 Panis cor horninis confirmet.
: « obedientiam [jromjitior, ad gratiarua^
Ilcm. peccatorum remissio, quia per '< actioius devotjqr. »

istumcibum semperfit reparatio deperditi. Siout recte eommunicantibus luulta

Unde quando di( ituiin oration.l uuinica )« :
bona [iroveniunl, ul ilictum pst, si<- in-
Panem nostrum ijuofidianum da nobis digne sumentibus corpus Christi niulta
hodie, statim sequilur : Et dimitie uobis mala occurrunt. Xullins enim opus nla-
debita nostrq -\ Istud intelligitur (Je ve- cet Deo, ni^i placeat ipse prius. Indigna

* Cf. Numer. xi, 9. 5

Maltli vi. ti et 12.
 COMPENDll THEOLOGI1 1 VERITATIS L1B. VI. 311

enim rommunio peccatis hominera illa- Girca comraunionem coramit|itur psc.

queat, damnationem prieparat, proxi- catum iriluis modis. Primo, cura i|uis

mum Bcandalizat, mentem exccecat, len- statuto tempore oommunionen| dimittit.

tationi subjugat, Deum irritat, vitam Joan. vi, 34 : Nut manducaveriiis car-.

temporalem breviat, gratuilis Bpoliat- nem hommis,fitii etc. Secundo, cum

De his per ordinem dicitur, Psal. lxviu, quis suo lamporo comm.unicans mala
23-26 : Fiat,\nqui\,mensa ttorum coram aecedit. Apostolus, I ad Gorinth. \i,_'» :

ipsis in laqueum, ecce primum : et m Qui manducai ei bihii indigne, judiciupt

retributiones, ecce Becundum : elinscanr sitji manducat ei bibit. Terlio, cum qujs

dalum, lertium obscureniur oeuli : post communionem a peccatis ee noq

eorum nevideani, ecce quartum etdot* : custodit malum incurxit.
: at iste triplex

sum eorum semper incurva, ecce »juin- Primo, quia Ghristum, quem luaeepit
tura effunde super eos iram tuam, ecce
: ignominiose, a se expellit nam turpius :

sextum //'// habitatio eorum deseria,

: ejicitur, quam non adrqittitur ln ispcs.

Beptimura : ei in tabemaculis eo*> Secundo, quia talis quodammodo simili*

rum iiini sii t/iti inhabiiei, toce oota- tudinem Judae gerit, qui postquam com
vuiu. Ghristo cosnavit, ipsum tradidit '. Sic et
Aesalem fratrem siiuiu adconvivium \ u-

ci\ii. et postea ocpidit '. Tertio, quia

ordinem honestatis perverfit. : venturq
GAPl I Wl. enim reverentiam exhibet, el prsesanti
nullara. Unde similis cst illis, (jui cum
Oe modo fumendi Eucharistiam. ramis olivarum, el clamure Festivo oli-

viaverunt christo, e| ipsum postmodura

erueifixerunl
Gorpus Christi quatuor modis surair Qualiter autera ad communionem acee- Modua di

lur. Quidam accipiunl illud spirituilitei dendum possumufin esu agai

sit, discera dTKhu-
nsliauj.
tantum, ut qui accipiunt rem -acramen- paschalis. Comedebant anim Judsei ae-
ti, idest, gratiam, non ipsum sa.iainni- cinctia renibus, calceatis pedibus, bacu-
tum coiji.uis Ghriali. Da hec raedo su- log habenles in manibus, cum lactucis
mendi dicit Augustinus : n Erede, el agcestibus, et panibus aaymis, et festU
mandueasti, i id aat, oorpori Christi nanter i. Ber primura significatur jmri-
raystico iacerpoiatus es. Quidam sami- tas castitatis. Luc. xn, 33 : Smi lum\i
mentaliter laulura. ut aommunicantea, in rrs/n jir , rrlnr ii, ei lucernx, etc. Per
in itali peecato : ijuia li« . I Deus sit ul.i-
s ,.,. Mll j„
( m affectus devotionis. pantio.
que ntiaui. imii taraen per gra-
p VMt |
.

Q uam putchvi suni gressus tui

tiaiu Quidara ipiritualiter et sacramenr in calceamentis, filia principis. De* ter-
taliter, u1 qui aeeipiunt ivm, e1 sacrar tiura memoria Dominica3 passionis. Ge-
raenlum, ut commuaieantes m gralia. Qe s. w\n. 10 : In baculo meo transivi
(Juiilain iicuin» ni.nlo, ul.jiii i rciii.
Jordanem istum. Per quartura amaritu-
li, •. -anaincntiira acci|iiuut. ul lucidici, do conlritionis. Psal. i.wix, Cibabh fi :

qui niliil eenBeiuaft. Ptimi non inamlu- nos j imir lacrymarum. Pcr quintum
itei inaiuliicaiit. lecuedi inaii.lii.anlc^ promptitudo bonae voluntatis, et opera-
in.ii iii aiiilu. anl, taitii niaiiiliic nilrs tionis. Proverb. xxu, 29 Vidislivirum :

manducant, quarti non manducantes nan vclocemin opere suo ? Coram regibus
nian.liicant. tfabit.

1
Cf. M.iiih xxvi, iq. M ittli

' i.l. II II .inn. xiii. 26-29. '

Cf. Rxod. xu, II.
 1 *

Jll. h. \l i; \l \i,. nftl). l'l: l h

I i<iii . ijuali dr-hcanl i iii-

oantes, ostenditur in \ ••-iilm i I

• » t .

lilm Rcquiruntur enim istu, judicium

discrclionis, munditi i
castilati - moi iili-

catio carnis, constantia forlitudinis, per- • \IM I W II.

se> eranl ia l< in^unimilatis, \> 1 1 •

-
< tio < li i
-

ritatis. Primum nolatur in sunorhumera- /h ,//, liin-iiliU il i 'niiiiinii,

li.secundum in alba, tei tium in cinclui i.

quarlum in favore nive manipulo qui

portalur in brachio sicul clvpeus, quin- tbslinenl i|ukI.iiii a commonione |»h»-a a
iuin iu stola, nextum iu casula. pter culpara propi i im diqui
Cbristicor- Corpus Christi Bumitur velatum acci- culpa moi i ili, -< <l propti am< nl
pus vela i , , i,- ,
,, •

lllM1 „„,„1 aentinus iiuiiiipini raliune. rrimo, pro- reverentiam, picul mini
tiir, et
i|ii;ire '.'
pfermeritum quantum ad bonos, quia raundos carne, vel mi nl . \ < I etiani in-
Kecundum Gregorium, « fides non habel devotoa :
el isti bene faciunt, dummodo
« meritum, cui humana ratio prsestat possint juste et rine alioram scandalo
« experimentum. » Sccundd, propter in- Bupersi dere. enim non instat n I bi

dignitatem, quoad nialos. Exemplum de sitas, consulendum esl tlibui ul <!<• om t i

Bethsamitibus, I Reg. vi, 19, qui per- munione exspectent quousque parati, et
cussi sunt, (juia arcam Domini i 1 1
1 — •
• -
devoti <i<- circumsp<ecti possint
nint. Tertio, propter imbecilitatem quan- Nulla tamen n< debet compel-
tum ad omnes non enim possemus : \i- lere, ut aliquis in p»eccato mortali exi-
dere claritatem corporis Christi glorifica- Btens scienter communi»cet.
ti. Exemplum de Moyse, in cujus faciem Peccatum facit indignum communione
non poteranl intendere quando lilii [srael tribus modis : aut in habitu, ut quando
resplenduit '. Quarto, propter vitandum quis accedit non conlritus de peccati
horrorem, qui fieret si Christi carnem praeterito, et inconfessiiB. Aut in actu, ut
"\
dentibus attrectaremus quandoqui> inmiutat fonnain sacramenti
Lojcia doq T res sun ( causse quare laicis non da- et irreverenter ipsum tractat. Aut inj
*
dalur sub .

utraque tnr istud sacramentum sub duiili<i spe- sito, ut quando habet voluntatem ]
specie, et . ,, . .

quare? cie. 1'runa est, quia possent credere,

,
candi in futuro.
quod lotus Christus non esset sub utra- Potest etiam propt»*r reverentiam - -

que specie. Secunda, propter periculum, cramenti exclusio lieri a communione

quia de faeili posset effundi sanguis. tripliciter. 1'rimo. propter reverenliam
Tertia, ut veritas respondeat umbre, sacramenti exterioris : >i<
-

excludit pollu-
quia in lege non bibebant etiam offeren- lio, el immnnditia corporalis. Seeundo,
tes de libamine s
. propterreverentiam rei contenta? subfor-
mis : sic exciudit defeclns ju<l:< ii.

rationis. ut in pueris. amentibus. Tertto,

propter reverentiam rei significatae, td

est, unitatis <corporis mystici : sic exolu-

dit vinculnm interdicti vel suspensionis,
vel excommunicationis etiam injusta?.
Sic igitnr proptcr solam reverentiam
sine omni culpa exeluduntur multi a
communione. Hoc primo patet inpueris,

1
Cf. Exod. xxxiv, 33. 3
Cf. Deuter. xn, 16
s
Cf. II ad Corinlh. m, 13.
 COMPKNDIl IIM.ol.iM.ii: i; VERITATIS LIB. VI. 211

u i|iii tainni si sunt prope frtutcin iulultam suslentari alimenlo corporis Christi ve-
,
scilicet decem vi*l duodecim anuo- ri. AHoquiu efficitur aridum, sicul cor-
tot '' •'
rmn, el apparcnt in «is signa reverentise, poreum membrum a«l quod non trans-
el discretionis, possunl sumere, alias mittitur corporalis cibi uutrimentum.

rio»i iu
"""• -tem, patel in furiosis, qui exclu-
lll ° liiiiiliu- sine <

11
ulp.i, iiui tamen communi-
iinnmi care nossunt, uuamlo liabrut lucida in-

tervalla. Item, cum quis habel lutosaa

manus, licel hoc >it sine culpa, tameo I V.PLT Wlll.
pro sula reverentia uon debet tangere
eorpus Christi De officio Missse.
Tria genera hominum in lege exclu-
debantur al> esu aerni, scilicet incircum-
cisi, qui eignificanl accedentes irreveren- Praerogativas plurimas habel Missa. Praeroj»ati-

ter ad communionem. Legitur, II Reg. Primo, quia celebralur a jejuno. Secun-

vi, 6 et quod percussus esl Oza, qui
7, do, quia tantum in Ecclesia, et supra
tetigit arcam Domini. Item, alienigena? : altare, nisi quaml ique propter necessi-
hi significant infideles, de quibus, Ge- talem liat sub tentorio vel in alio Loco
nes. xxxv u, 33 Fera pessima, come- : honesto. Tertio, quia oportet celebran-
dit eum, bestia devorabii Joseph, Ltera, tem esse sacerdotem. Quarlo, quia opor-
immundi, qui significant habentes peo- tet eum indutum esse sacris vestibus.
catum mortale. De his propheta, Isa. i.n, Quinto, quia tantummodo lit in die, et

II Mundamini,qui ferlis vasa Domini.

: non in nocte, nisi in Nativitate Domini.
De liis Iribus nota, quod indigne su- Sexto, quia celebratur accenso Lumine,
mii, qui non surail reverenter, vel non etiam si mille soles Lucerent super ter-
catholice, vel habel mortale scienter. ram. Septimo, quia ibi sonanl verba
Qui non communical suo tempore, divina, angelica, et humana. Divina
inulta mala incurrit. Primo, <| uia lalis quidem, cum dicitur vel cantatur : « L'a-
multiplici utilitale privatur, uY qua bu- ter noster, » et Leguntur verba Domini
pra dicitur, in capilulo de e/Jcctu Eucha- in Evangelio. Angelica vero quando di-
'/.v. Si enim Rahab salvata est, quia citur : « Gloria in excelsis Deo, etc. »

suscepil nuntios Domini '. multo magis, Humana aulem, ut in colleclis,el hujus-
qui ipsum suscipit. Secundo, quia con- modi. Octavo, quia ibi audiuntur tria

stitutionem ecclesiae transgreditur : sta- idiomata nobilissima, scilicet Hebraicum,

mi uoo tuit enim Ecclesia, quod qui non com- ut Sabaoth, et Hosanna : Graecum, ul

tiopaa
a. mtei
Jicitur. ...
municat in Pascha, vivens ab ingressu
ecclesiae arcealur, el moriens careal ec-

clesiastica sepultura. Tertio, quia

dictionem incurrit. Eccle. iv, II)
male-
: Vte
Kyrie eleison
sunt
tam plena
lis,
ibi. Nono,
esl

Bicut sol atomis,

: Latinum,
quia
mysteriis, sicul
sicul
ul

Missa suo
in aliis, quaa

mare gut-
firmamentum
modo

soli, etr. Benr boIus cst, qui Christum sirllis, sicui ccelum empyreum Angelis.
non habet. Quarto, quia vicea Deo non Decimo, quia sacerdotes in solemnibua
rependit. lugustinus : « Verecundum ecclesiis habent in Missa sua plures mi-
« esl iili hospitium denegare, qui solet nistros, diaconum, Bubdiaconum, et

f omnem pulsantem admiltere. » Quinto, acolylhos. Undecimo, quia Vngelis ibi

quia vires spirituales perdit. Quilibel existentibus sufficil in praesentia tanUe

enim qui esl Bine mortali, esl membrum majestatis esse scholares. Duodecimo,
i j><»n^ mystici. Membrum autem debet quia ilii es1 Dominus cceli el Lerrae.

'
Cf. Jnsue, II. - el seq., el n,
 210 h. \l.li M \<.. ORI). l'l: l.h

HIimbio Officium Mi -.• iuoraliter exponilui brani M im, ( • utieni ••\ tnanti
raiu expo-
jj ft tntroilus itignifiral inrhoationem mulaa habene, vel morbum habet,
Iniroltui, boni operia duplicatur, quia in no- ileliru», ,|,-
: el - < i
t j(j i

talibn*
sii.: inceplionc debemufl declinnre i injun^ndum, iju< incnnl M
Kwii .

Bje |
malo, el (acere bonum. Kyru eleiton H do aliq
•"" Ml " r
braturu*M
irulo
iiiimiI
'
novem vicibua variatur, sif/nilical m, non i
ililu-

Dei indige- invocationem misericordis L)ei, qua tionem in W priori, iiuia i I Mi--un
IIIIIH IHlV.'lll .. . . .

modii. novem modis indigemtis : primin inlni- xecunuam urc< lerct non jejunim
peccatorum remissionem, quai
niuilis .ul

eommittimus corde, ore, et opere, quan-

liiin ad rontritionem. Secundis Iribus
iikhIis, quanl um ad gi .iii." collationem,
Bcilicet fidei, spei el charitatia. Tertiis • \l'l I \|\
liilms modis,quanlum ad glorificatio-
ncni. qua gaudebimus in Deo supra noa, De negligenliii qiue fiunl ,,, i/

intra ims. <lr nobis ipsia, el juxta noade

ceisis!
proximo. Gloria in excehis Deo, signi-
Coiiecta. actionem. Colleclse dene-
fj ca t gratiarum
° 8 aegligentiam evenil ouod ner-
aei '

Epielola. ' l
.

Aiieiuiu. i.uii orationem : Epistola el Evangehum lecto Caaone nec vinnm, nec aqua repe- •

(midunle. • , , . i , .

Evange- novaa et vetens legis observationem : riatur in calice, Btatim infuinli debel
ll,im -
Graduale e1 Alleluia, vitaa activae, et utrumqua, et saeerdoa iterabit Canonem
contemplativae perfectionem : Qfferio- wve consecra|ioneni <il> illo loi - nili

rium pontribulati spiritus sacrificium. modOj ei perficiet nsqui td lir,. m, ita

oitereuda. Secreta significat statum viaa : Pr&falio tamen m nec dimittat duaa erueea, qu
secretu. s | a |iiiii patriee : Sanctus, Sanctus, San- fieri singulariter super heetiam
Sanctus. ctus, exsultationem Angelorum praesen- verunt. Ve\ meliua peteet diei, qnod
anou '
tium : Canon transitum merabrorum in aliam hostiam Buraat, al Qanenem
Pater nos- Corpus Christi mysticum. Paler nosfar priecipio iaeipiat. Qued -i da simpliei
ter. Agous filiationem per gratiam vino aqua dmsecralio.
Oei, et
signifieat
'
: vel li.ii vinum
. . , .

quare Agnus tri Dei, liberationero per naisericop- reputabitur pro eonsecrato, -.«I aqua
Commu^ diam : et triplicatur, ul liberemur a ma- m»n.
UIO.
lis praeteritis, praesentibus, et fnluris. Si quiil de aanguine aeciderit sui
Commimio seu complenda significat boni corporafe, vel palam altarig, vel super
operis consumraationera. albam vel Dasqlaa», para itla reecindatur,
Circa quaedam alia qua3 sunt in Missa, et in loeo reljquiarum reservettrr, prius
nota significationem allegoricara. Inlelli- tamen extrahatur sacraraentnm quantnm
gimus enim per altare crueem, per cali- poterit, sumatur, dainde abluatnr et
et

cem, sepulcrum, per patenara lapidem sumatur ablptio. Si vero super terram,
superpositum per corperale sindonem,
: lapidem, vel liuuum ceeideiit, lingendua,
in qiiii corpus Domini fuit iuvolutura. radendus, et extergendns >;t lo«ua
Nota etiam. quod omnes Missae sunt ille, et pulvis in sacro loco reponendu-.
aeque bonaBquantum ad epua openatura, Porro si in ipsum sangmnem musca
una tamen est melios altera quantum ad vol arama eeeiderit. vel aliquid aliud
opus operane. Unde melius est audire tale, qnod vi.\ siue vomitu, aut mortis
Miss;im boni sacerdolis quam mali. sicut periculp suroi |iotest. jjerfundatur et

in mensa eorporali eumdem eibum ju- lavetur qmim cautius jtotest in caliee. et

eumlius arcipimus ;i mundo minisiro, ablutionem sumat saerrdos sed mus< :

quam ab immundo. sive aranea super piscinarn rremetur.

Nota, quod perieulosum est si cele- <Jnod si corpus ^jve de corpore Chrisli
 » .

COMPKNDil iiii;oi.<M,K..i; veritatis uit. vi 2iy

super p.il.iin altaris ceciderjt, vel mper pro proprijs peccatis esl actus pceoiten-
aliud \otinicntuin. mui iiiridalur, >r<l ti.f, que pst \irlns jiislilia' : S6(l lugere
\iiio abluatur, el a ministro suniatur. pro inalis alirnis, OSl alSeius virlulis.
Si inliriuus corpus Ihuniui rejiciat, sriliirt misc rifi/nli.f : Iqgere \ ero pro
SUSCipiqtur jiroul ilili^cntiii.» QOtest, et honis a-lriiu-, BS| arlus tnti.r liratitudi-
sumatur a satciiluir, \cl ab aliquo puero nis, <\r t[iia djcilur : licali i/ui lui/nil,

disci t'tt> 1 1 uiun<l<>. si aeger mni potest rlf. '.

illutl resumei Mr durathiiir ituuiilriilia' sririuluin Quamdla

'
debel dn
BSt, ijuiiiI rxlrriiuriu iinii i>|iiuM esse rare pcBoi
ten ltt '

jirrjirtuiiin. -rd <\v inl"ii'>ri distinnuitur.

Ksl rniin |urnilriilia inlrriiir sfriiuduin

haliitilin : rt liiff drlirl rssr [irr|if tu;i.

i \l'l I \l. Ali;i rst Mcunduui arluni, ot lianr nun

oportel esse perpetna m « Semper enim
De mcfnmenlu /)<t
j
ni/en/i,f tciirtur t[iiis ad iiilrriorrin [uiMiitriiliain
liiiliiliiiilrin, nun [ircassr. el
qua vidlcl

\ull dc r.flrru nun [irrfiirc. Srd ;id c\-

t-Qiteo- INi-nitfUtia B&t, ut ait Aniluosius, teriorem poenitentiam non semper trm'-
[ii.itnita inala [dan-rrr, et [ilauuenda tur. Prseterea, alius est dolor rationalis,
itiM-uin luui ttiininillrit'. Itrin. dir-n- (jui ost peccali deteslatio : alius sensua-
rius : « INcuitrntia esl anti: acla niala lis, qui est passio : primus dolor semper
e| [ineata tlfif, el itrrinn lli iula noii debet esse in pcenitentia : secundus non
•
niinittere. o est de ncrcssitatc. Itcin, quamvis linnio
C.iiea pra-iliflas diflinilioncs uot.t, quud non sit certus <\r peccati remissione,
quadain difliiiituinr s tlantni' j»rr rssrn- lamen non opoptet ppopter hoo pceniten-
tiain. ul litunt) est animal rationale nitir- tiiiin exteriorem esse perpetuam, tjuiii

tale. ijiiail.un jiri .ausam, ut dirs bsI nuu exigitur in talibus certitudo scientia?,
BQJ linciis. Dilliniliu autrin [itcnilr ntiae I sufiirit crrtilud:) funjrrturai [U'ul>;i-
datiir [iri f,ni>ain. et nun per rssrnl iain. bilis, ui est quando huinu fecit jiroliiibi-
Vrruintanif u [itinilf ntia difliuitur per lilrr (jinid riiit BX jiarte sui dultunlu,
1 1 u j I i
t
«

• 1 1 i atluin, uiiuiu t[iii rst rrsjiectu ftiiilitrndo, sati-fiir iendu, ciiiciidaiido.

jira-toriti, seiluet ni.ila jira-tcrit i [ilau- (iUin in uinni sacramento no\;e Iruis Q u ffl sit
.

hujua Ba-
iv : altriuin pespectu fuluri, soiljcel ^il iiliqua niiilniii \ isiliilis clcincnli, qiuc crameali
p)angenda. ilrruin nun rinniuitterr .
est Bigaum el
.

causa graliaa, oportet etiam

.•
iii- materia ?

Priipus ftctus r-l in rr : -mi iindus in j.io- in s;if liiinrnto jitrnitcntiir ilii 6366, scd
posito. lunr niiitiMia srn-ihilis large sumitur juai
tia 1'triiitrnlia iliijdrx est, quad.iin intr- niiini re, si?e rea illa sit extepior .-uh-
.'uaoJo rior taiitiiin, el liaec esl de jure ualurali :
>l.iiil a. sivo artio huinana : undf sffiin-
'
>oiteut , . . . . .

i[ii.fila:n i\li " u; iju.r

i
, . lil atl arbitiiiiin duin lioi in |iii'uilrutiii, jiroiit rsl >arr.i-
g*" liniiiinis. IVima ntiii es| .-ar rauiriituin liiriiluin, -iinl pej rl \rilia, vcrlia (juijqic
[U'ii[il ir scrlilid.l \rlii ist 8 f I.Uln 111 'lutionr sunl
: II ! II
in confessiope &1 iil > : reg
Nuii rniui [nriiitriitia jipr -t; >u-<f[»ta di- Ad
auteiu est ipi^ aotifl liuuiaiiii. intrlli-
filur |iiiijuir - if i.iinr iiiuin l-erlrsiae,
genduHi i>ia |il'iiius, iioi i i|uii.l sicul in
.iii |alis etiaui anli' li<t|>tixtiiiiiti jio-sit nirdifiiiis riii'|ioialiliu^ i|ua'(lain foii-i-
lirri srd [Krnitrnlia iiijiint ta |>rr mini-
:
^tuiit in sola passione furati, u| eil sectio
Ivi li>i.r saj r iiiiriiliiin est.
.
\iilnrii> : quasdam vefq in aclione ejusr
Lxlrns
Notandura quoque est. quod lugere ilnn. ui esl exercitatio corporis : ita in
22(1 n. \i.i; m m. mhi>. i'H l.h

amcnl is qua*du m < tunl in

|
" \ iii- 1~ in\ in' ibilem, quain i ito ln uii n-

sionc ejui qui ian< Mi< ntur, el non in « dum judii «iii iii pii — ifnijffi
aclione, nisi per accidens, ul baptismus, «
p ilrem
confirmatio, Kuchai istia, exti ema ii", Debet pcenilcnl I

ordo Qutedam vero consistunt i - nentia VI, Jl> : l.mtiuii iiiii'1'nitt fn< tifn \

liter in a< Lu ejus qui lanctificatur, ut alia lunlaria. tuguatinus : » Cooa gaudio ^'
duo sacramenta, scilicet pcenitentia et lebel facere immortalis folofni qoas-
maii iiiiniiiiini. Iu primis ergo quae sine • cumque faccrel homo pro differenda
aclu nostro operantur, requiritur exte- morte moritui u Perfe i.i. tugu-
rior materia, i j 1 1 . <- signifii at et i ausam stinus :
« Nolla pceoilentii dum-
ci rnii sacramenti. In aliis vero ipse « modo -it vera. » \< celerata. I.- li.

actus noster esl pro materia sensibili. v, H : \i,n tardet converti ad Dominun
Iv\ praedictis patere potest, quod in Hieronymos : « Navicuhe hesrenti in

hoc quoddam Bacramentum tantum,

csl lolo tuoem potius praecide, quam
ul e3t actus pienitentis exterior quod- :
« Boh c. » Pei (
intic. v, 3 :

(liin est res i iniiiin, ut remissio pecca- Lavi pedes meos, i/uoniodi, mquinabo
lorum : quodJam res e1 sacramentum, illot ? Fortis. Hierooymus : Licet in

ul contritio interior. « limine jaceal pater, lieet matei ubera

« ([iiilius le nutriiT.it. «. -tend.it. per eal-
« eatum pergepatrem, etc. '. Item, re-

snrrectio' spirituaiis (qoai eal pceoitentia) p<£0 '|ffl

dehct esse cum Christo semper vicluro, ipiriioS

CAIMjT XXI non cum Lazaro iterum moritoro ". Pee«

nitentia debet esse prompta H non diu
De qualitate poenitentise. Primo, ne infructuosi simus, quia
dilata.
diu exspectamur unde, ha. v, /;"./- :
'1
:

spectavit ut faceret uvas, fecit uulrm

Est pcenitentia quaedaiu vera. Augu- labruscas. Secundo, quia ad magna vo-
stinus : « Pcpnitentia vera est, poeni- camur. (ienes. xxv, 12 : Eao ero mere*
(( lenda non commiltere, el commissa tua magmi. Tertio, n>' cternis nuptiis
« ilellere. » Qiuedam est falsa. Isidorus :
excludamur, sicuf factum est tatuis vir-
« Irrisor est, et non pcenitens, qui adhuo ginihus, quae differebant se praeparare \
« agit quod pceniteat. » Qucedam esl Quarto, ne ab hostibus impcdiamur.
coacta. Psal. xxxi, i : Conversus sum in sicut tilii Israel a Pharaone, nc egrede-
serumna mea, ele. Queedam est sera. rentur de ^Bgypto \ Quinto, quia relin-
Augustinus « : Si tunc pceniles quando quere peceatum etiam pcenis compelli-
« peccare non potes, peccata te dimise- mur. Gre&orios : « (lontemnendus esset
« runt, non tu illa. » Qusedam iniqua. « liic mundus, etiamsi rebus prosperis
Matth. xvvu, 3 : Judas, paeniteniia du- « ahundaret. At cum tot adversitatibus
ctus, etc. Quaedam desperata. Sapient. « animum pulsat, cum tot calarnitutes
v, 3 : Dicentes intra se, pcenitentiam « ingeminat, quid aliud, quam ut non
agentes et prse angustia spiritus gemen- « ametur, clamat ? » Sexto, ne blande
tes. Quaedam sancla, et meriloria. Ber- seducamur, sicut avis per fistulam au-
nardus : a feiix pcenitenlium humilitas ! cupis, et sicut piscis per escam inhamo,
« bona spes contitentium! quam potens et sicut ursus per mel. Seplimo, ne
a es apud Omnipolentem, quam facile morte pra?veniamur. Gregorius : a Nihil

1
S. Hikkonymds, Epistola ad Heliodomm. 3
Cf. Matth. xxv. i et seq.
2 4 Exod. XV,
Cf. Joan. xi. 14. Cf. 9.
 COMPENDIl IHKOLocii 1 VERITATIS LIB. VI. 221

tiua tnorle, etc. » Octavo, ne consue-

tudiae leneamur, sicul arbor de Facili

Don evellitur, cum bene radicatur. Je-

rem. xm, 23 : Si mutare potest .'Ethiops
pelletn suam, etc. CAPUT XXII.
\<l agendam pcenitentiam movenl qua-
?* quibus Bernardus Nimis du-
"Jjj
luor, <le : « De effeclu pcmitentise.
piuta (( limi ( .s,i ,,,!•_ (jiiod iimii emolliuul be-
i neficia, uec terrenl supplicia, nec alli-

« ciunl promissa, nec castigant llagella. » Per poenitentiam absolvitur homo a

[mpedimenUi
I
poenitentise sunl,
i
pusil-
'
peccato, restituitur Ecclesite, reconcilia-
,t« |i(J>

lentid- lanimitas aggrediendi : lales sunl sicul lur Deo, donis sptritualibus ditalur, dc
equus timbraticus, qui Iruncu vel umbra filio diaboli liliws Dei efficitur, paradisus
terretur. Pudor coniitendi : sed,sicul ;iil Dei aperitur. Haec esl quae Angelos la?ti-

Augustinns, verecundia magna pars poe- fical 4

, impium justificat, amissa bona
nitentise est. Horror satisfaciendi, sed revocat, vitam selemam donat, poenam
contradicil Apostolus : Momenianeum ei aternam vetat.

teve tribulationis, elc. Delectatio pec- rtem, pcenitenlia est secunda tabuia Semper
i-i
.

candi sed lemporale :

i

ral <[
iii.
Ideiectat, posl nautragtum, ad
i •
i

quam ,i
potest uoino
iterauda
e<st poEoi
tentM
quamdiu est
-

aeternum quod cruciat. Spes diu viveodi: recurrere, in slatu vita 1

prae-
s< d Dominus ait : Jnm securis ad radi- sentis, quandocumque et quotiescumque
irni arboris posita est . Desperatio gra- divinam misericordiam voluerii ini|>lo-
tiam obtinendi : scil conlradicit Ezechiel, rare. Duplex est enim naufragium, scili-

jtvin, 1\ el 22 : Quacumque hora inge- cel peccati originalis, el aclualis : sed <le

muerit peccator t
etc. Tiraor recidivandi. primo liberamur per tabulam baptismi,
Auguslinus : « Quando cecidi, erexit quae virtutem ei efficaciam accepit a ta-
« me:quando steti, tenuitme : quando buia crucis Chrisli. I)e secundo autem
« ivi, iluxit me. » lla loquitur de Deo. liberamur per tabulam poenitentiae, quam
Exemplum delinquendi : sed stultus c^t, divina clementia providii homini : quia
qui vidit aliquem cadeutein in foveam, pro peccalo actuaii non potest iteruni
si uou sit iu eodein loco caulior. Consue- baptizari.
ludo peccandi, Balaam consuetus sicul Nola, quod a reatu peccati Liberamur
monstris, non curavii quod asina loque- pergratiam : a sequelis autem peccato-
retur*. Confidentia de Dei misericordia, rum per poenitentiam, et partes pcenilen-
quod quando poenituerit, ipsum recipiet : tiaB : .< miseria veropcr gioriam.
-«•< hoc peccare Spiritum sanctum.
in ltem, nota qualiter opera morlificata operamor-
bregorius
I est

:
.,....,.,.
ftlisericordiam debe- l)ei vivtncentur
.

: quia
•
i-
itcei verum sit,quod a
, t'"»:ala
viflcan-
vi-

tur.
amussalt iii erubes< sre, si justitiam ejus prtvatione ail liahitum non sil regressus
« noiumus formidare. » in vita naturali, non tamed cst verum in

vilii morali. Nam ;i privatione ad habi-

tuin voluntarius est regressus, scilicel a
morte culpae ad vilam gratia*. Unde <!i-

cimus,quod sicut peccata aclualia trans-

eunt iulu, el remanent reatu ita bona :

opera transeunt aclu.etremanenl merito.

Secundum autem qu<><l manenl dicuntur

1
II ,i.l <
orinth. iv, 17. \CI. Numer. kxii, 28el se«j.
4
M itth. i i, 10. Ct. Ltt< x .
\.
 i) M.lt. M \', Ijftlj l'll II».

iiiiiiiilic.ii i, vcl viviiicari Bona igilui punial llent, per ; ttn offendit I.

opera quamdiu unl conjuni 1 1 i

adi< i
mi rtni lb iiii, K<

rendi, scilicot charitati, dicuntui viven pei i intritionem rei I)

quando autem ob illa sepai mtur, di< un- l

tur morlificari . el quando rcvertuntur, nem -il»i.

i|i< uiiiiir vivilicari, quia rcdi unl ad il i- 1 1

. m, i-t.r ln pipoib -
&unl
iuiii Mi;r briginis, videl el tres dia?ta?, quihus itu rram proti
charitatis, et quia valent ad niajorcm ra- sibnis, de quibus dicildr, I I. lil, I* :

dicationem eharitatis, tbimui viarri trium dieftim. Itt*m

trea p signihYatil tres morl

raliter, quoa Domious *uscita> t quo«
ni.ii ii '[>>i- cohtrtlionem Buscitatuf puella
in domo 1

,
perj confcssionem ju in

CAl UT Wlll. porta", per satisfaclionein I in - -

puleru .

ue partihus pahiilentik.

Qiup exi- Partes pdmiiehliae ihtegrdlcs suhl tn

pStectio- scilicet cohlriiio, cohressio, el salisfabtib. I \|M | \\|V.
nempoBBi- ji ua mvis ,,, imi coniple nlnin beccati
possil esse in actu sblum oris, cl fbrdis />. conlriiU
soiuni, vel IHiim simiil, labieft ad pgffe-
clionem pcenitentiae exigitur noriim trium
a£j?re£atio, licel ad esse sihiplicitef sutr Cbntrltio est dblor voluntarie pn
ficiat cdhtritio in actti, ei confessio, ei <ati> as&bmptus, <um proposifo ronfi-

saiisfai tio iu propositb. N<>n enim in nis leiidi, et Salisfaciertdi. 1 1 .

i
<
diffihitio ma-
quae habeht esSe successivte, exigildr gistraiis <st : 1*1 dbhitur hic dbvor prb
quod partes integrales sint simul, secl k*eiiefe : votuntatie assnlHpttu bonitur
exigitur li<»c in tolo <]u<»il habet essfe pcr- ad difTeivntiam HbioHs haturalis, qui
iH anens. non est meritorius. cuiu n<.n

Ouod autem tres sint parles pcebiten- nntris : sed VomtitaS tantum pohitur in
tiae* sic bstehditur : Pcenilehtia est fl)u'bd- ^enere nmris. ,Pta /> .ponitur ibi

dam sponlanruin judieium, in quo eon- materia ddlbris ad dilleivntiam dolbris

tritio esl quasi qmeilam citatio, ulti se- ittviaiae, t\\l\ 6bt in bono aiieno. Sic <••_

quitur rei anle judieem sponlanea <on- diffinilur contritio, prout cst actus virlu-

fessio. Deittde sequitur per judieem im- tis : sed prout est pars feacratnettti po?ni-
[)osit;v emendae solutio. Se<l itt hbcdiffeH tentiae, oport<-t <[uod aliquid in compara-
judicium fori a judieio poli : quia ilti tione ad alias partes addatur, el ide i

confessus ib jure condeittnatuf, et bic pouitur. cum proposito confilendi,et sa-

absolvitur. tisfaeiendi.
Sufacien- Aliaest pai tium i-tarum sufticieniia:quia Nota. quod durUm quando
tia
tium
par-
poefli- cum omne peccatum
'
.

eommittitur corde.
. .......... divince mspirationi
cor dicitur
se tangenti
.

non < -

teutiae.
^^ vel opere, justum est ut per cotttfa- dit, sed obviat, in affectu peccati demo-
riuni curetur, scilicet ut peccator culpam rando. Fraiiyi vero dicilur, quan<lo in-

animo detestetur, verob accuset, et facto cipit a proposito peccandi resipiscere.licet

1
Cf. Matth. ix. ko.
'
Cf. Joan. xi, i-i et ii.

3
Cf. Luc. vii, )4 et i...
 . u

i mNIIM \|HI I III n|.(M,h. I. VI.IUI A IIS LIB. \ I 22.1

bbtidiim Idtaliter coiivfertdtttr. Cdntwti rorinat. <|iiain\ is n.m fellfei il Vliu modo
autetti ilicilur, i|titindi> vdluttlas perfecte [ifer cau-ain, ita qtto 1 rtidttt^ a grati i eli—

;il> eltfeHii peccandi restlit. ciatnr. Pritlib rttddd attritib lil cobtritio :

l)Ulr: ln contrilione duplex esl dolor. I nus <|iiia a.in- illfe sini|ilc\ ttihttfetts in anima
ilolor.
esl \ >liuit ii-. iiui
'
ndh esl litiud ijilaro
'
Ibrrtiatur advfehienlc gratiu, sicttl cdlor
peccali displicentia. Aliua esl sensualis. advettiettte Ittee. Secttttdo rtiodo impos-
Primus esl de essentia contritionis, el dc sihilr est) qttdd allrilio liat coiiti it io.

hoe doldrfe iutelligitur illud Jereraiffi, vi, Sfed Sl <|u;critur. (jttattlditl t[uis de pec- Quamdiu
de peccato
2i> : Luctum unigeniti fac tibi : quia ho- cato ddlere debeat ? Respoildfed sicut <li-
iii lere de-
debel magis velle lluuo samio VictorB Dbus quan- bet pi
mrt <\ ratiotte ttttm- <-it ilc : «
tor .'

qu&ra pe - i|ii;im unigenitum \ i\ ere. « do absolvii lioinincin a vinculo peccati,

Secundus \ci<> dolor non requiritur de « ligal cuin vinculo perpettue detestatio-
rorttritl mis rte"! sed flo p irfe- « irs. » Sctl tlclcstalio pfeccati <lii|il<'\ esl :

Ctibtife : <[uia tolts dolbf ttotl rst in nosira quasdani in Itabitu, ad tjuam semper te-
poteslale. iiciur liomo tii.iin posl perfectam pfecbali
i po \ >!a liiam. qtidd contrltib poiesl lan- rcinissioncm : <lc ijna dicit Auguslinus
tuin ibtendi, IJUod UOtl soluin culpa, sed lo(|iicns dc [ncnilcntc, tjuoil t< [lo-iiitcns

i
etiam Ibl i poena dtmittatur. ttdc atitem sfeittpfer dolcal. cl <lc dolorc gaudeat, b1
111
potest lifri dupliciter. Utto modo Bx parte non scin[)cr dolnissc doleat. » Alia dc-
eharitatis, q ;i- <lis[>li entiam pfeceati cau- testulib esl in aihi : ;ul hahc hbmo iioii

sal ! quia qttanddque contingit latilum sempfer lciiclnr.

ihai itatfin lutendi in actuj tjbod cort- Si icndum aulcin. qudd bedti, ti dam- Conlritio
li.ni est iu
tritio inde Bequeu9 merebitur absoliitio- nali, <i hi <|ui sunt iu rtttrgatdrio, non iaferpo, iu
purgato-
bem ;tl> onmi [)ii'ii i. ut in Magdaiena '.
habenl eontritidnein proprie : cujus ra- rio, pura-
\liu modo lit istud bx parle doloris sfen- tio cst, (|uia in ebtttiilibne proprife sum- .Jiso. et
qirare I

-ii - quem voluntas in contritiotie pla sunl tria, s-iliccl gratia, dolbr, el

excitat : qttia llle dolor qttsedam pcena fesl clTcctus nicrili salisfitcieiltiS : in beatis
<|u;i' tantiiin polfest intendi, quod sufft- aul 'iu non fesl dolor, in il.unnatis vcro
cial a<l deletibttem culpat <t pofettcfe. non r
BSl u ialia, ct lii (jui snnl in purgalo-
r tri
\<>ta. qttdd ilolor contritidnis sensibi- rio, non merentur.
lis \ci sensualh Iriplei cst, deQctens,
lufQcii n-, fel prfleeminens; Pritnus Irahil
a<l inferttum, secundus a<l purgatorittm,
tfettitis ;nl pttradisum. El esl simile <lc

Kcientia, quae reperitur in electis : quia C AIM I XX \

sctentia deficiens repellit a dignitatfej Buf-

Bciens Idleratur, Bttpereminens inerito l)c confessionc.
< oronalur.
ua DitTerentia autem es1 inter altrilionera

t\ <i tontritionern, simi inler formale <i Gottffessio esl, ut ait Augustinus, per Conf<
lorraatum, <[iin<l <i dieitur (\>' Bdfe infor- <|nam rhdrbtts latens spe veniffi aperitur.
ini <i lonnala. liruin atltem allritio liat Gohfessio -acrainculalis. qttaa esl bars
ntritio, distraguendura estj quia con- |ncnilcnli;c, cdttvenientfer describitur per
tritio dicitur cum gratia ii iti<>. Hdfe au- materiam i|u;c <-! peCcalurti : el per a -

i<in pdlest esse dupliciter. Uito modtt luin, <|iii fesl Biperire : <i per finein, qui
per concdmitattttam, qaia gratia associa- esl ^|>rs \cni;c.
lur motui existenti in anima, <i illara in- I)u|di'\ esl confcssio, quaedam esl

Lu . - -
 I) Al.li. M \(, OlilJ N; I U

1 ODftfl llo Hclll.ili -.. ,|i|.,. (ii | ), IP) ,| lui , | ,|, jUI ,.
iiinuiiiu ii-
duplaii i i . i

"
,

M.ilni Ull. « .» • J . i-< 1 . i iii i

-I VOI .ili-. IIUiE lil n "ii
, ( I
Ci

liomini, 1
1 lie i non i
i
di jui e nalu-
rali, miI r.\ .nij.iu o '. I.iim ante iii-

carnalioncm Christi sufficiebal i onfi

tsio menlalis Deus nondura ral : quia <

nomo : Bod postquam fai lus -i nomo, .

debet coufessio fieri liomini vicario < Ibri«

sti. Im hoe enim quod ministris nacra-

mentorum Chrislus dedil poteslatem li- Quam v\ j. i
,iij. ijjij- u.,u r»iul

gandi alque soh eudi \ insiouai ii con- rdoli, tiiii ii oportel

fossi in eis tamquam judicibus fieri quia iion —ii 1 1 1 ei nota ut judii
debere. Sic ergo Chrislus instituil con- Quamdiu possil nuin diffen ol
fessionem tacite, 6ed ipostoli promul- sionem, dua sunt opini Quidam f-»

gaverunl eam expresse. Jacob. v. 16 :

cnini dicunt, quu I pei il ilim
Confitetnini alterutrum peccala i ettra. < > nfiteri babita opportunil iu .uffii ienti.
CoDfessio Quamvis igitur in contritione remitta- Aln communius dicunt, quod i um con-
vocali» nr
cessaria. Uir pc'catuiii com iniliiilcr, laincii COQ- fessio -it inler iffirmativa, n m
p
lcssiu vocalis esl nccessaria, vel in re, obligat ni-i pro loco <-t (empoi I.

quando habetur opportunitas, vel in pro- autem determinat in D lod om-

posilo, quando articulus necessitalis eam Ilis llolllO COnfit 'llicl III ..lllio. qi,

excludit, et non contemptus rcligionis. tunc quilibel de n i ssil ile i immuu

Et ista necessitas confilendi posl conlri- etui . imen qualui
In casibus i - '
i

tionem, non est in lali casu propter ne- tur quis ante hoc lempus conGteri. I m.
cessitatem remedii, cum peccatum jam csl ralione sacramenti, quando quis i ul
sit dimissum, sed propter obligationem communicare, vel celebrare. Aliu- est
praecepti. Contessio et satisfaclio neces- ratione periculi, ut si est in periculo
saria esl non solum propter reconcilia- morlis. Tertius est n.lione cons
tionem in judicio Dei, sim! eliam in ju- ut si dictat sdii conscientia, quod statim
dicio Ecclesiae. tcnealur. Quartus cst ratione dubii, ut
Circums- Quas etiam circumstantias (enemur
tautia> cou-
si non sperat tllo annu amplius ha
fiteudae, et confileri. Xota, quod circumslantiarum confess irem, quem modo babet, vel si

quanlam sunt trahentes iu aliud ccnus liahct casum dc quo potesl sulu- I'upa
peccali, ut coirc cum muliere conjugata, absolvere, Bt modo habet copiam pceni-
ct has tenetur homo confiteri. Quaedam lentiarii domini Pap
eadem specie, et ha-
sunt aggravantes in Si quaeratur. ulrum confessio fa<ta iu
rum qusedam sunt non aggravantes no- peccato dicendum est
mortali valcat, '

m0
tabiliter, sicul scienliaet hujusmodi : has iiuod confessio esl in remedium, et in
non tenetur quis confilcri, quia sunl praeceptum. In quantum cst in reme-
quasi venialia Quaedam sunt peccata. dium, non valet in morlali facta lameu :

aggravanles notabiliter, et has secundum absolvitur homo a praecepto, sicut ticte

quosdam tenetur homo confileri. .Wm baptismum non recipit ni>i suscipiens
enim sufficit illi qui accepit centum mar- sacramentum, el non rem sacramenli.
chas de alieno, dicere Ego accepi alie- :
l*trum confessio si» iteranda? Xola.quod An 3
num, cum hoc posset verificari si solum regulariter nullus teiietur coniessionem dem
ti
accepisset unum denarium. Secundum bona fide factam amplius iterare. Sunt

1
Cf. Joan xx. 2s ; Matth. m, 17. '
Ex. de | aenilentia et remis Cum
1 \" iii,
Cf. Matth. x i, (6 el 18. omnis utriasque se . .
 i
iMPENDII THEOLOGICiE VERI1 VIIS LIB. VI. 22j

tamen quataor casus, in quibus tenetur Fntegra, secreta, lacrymabilis, accelerata,

Fortis, ''i accusans, el -it parere parata.
quis iterare confessionem : quorum duo
sunt propterconfessorem, el duo propter
confitentem. Priraus, si deficit confessori \il multa valel confessio. \ morte li- a.i quid
valet con
ela\ i^ potentisB, [uod uon habet po- berat : quia sicul confessio in foro con- fen
item ab illo peccato absolvere. S tentioso damnat, sic in spirituali liberat.

cundus est, >i deficii ei clavis scientiae, \ ulnera mentis Banat. Hieronj mus :

quia nescit discernere. Tertiua est, si « Vulnus nuit intellectum lardiua sana-
oonfitens dimidiavit confessionem : opor- « lur. » lliMnn homini manifestat. Au-
tel enim quod uni fiat confessio integre gustinus nollem confiteri, non me
:
« Si

omnium i|u.i' habentur in memoria. Si « tihi absconderem, sed te mihi. » Pa-

vero aliqua exciderint a memoria, non radisum aperit. Augustinus : « breve
ideo debet reputari confessio dimidiata. « verhum, Peccavi, quod portas aperil
Quartus est, si contempsit seu neglexit, • paradisi. » Exemplum in latrone dex-
ct oblitus esl Batisfactionem, nam >i Bci- tro». Peccata legit. IJnde quaedam GIos-
ret, et adimplere vellet, non qporteret sa : « Si homo peccatum detegit, Deus
coniessionem iterare. « tegit. » Misericordiam divinam emol-
Si vero aliquis cadat in peccatum lit. Glossa super illud Psalmi xxxi, 5 :

postquanq bona fide fecil confessionem, Delictum meum

cognitum tibi feci. « Si
questio est utrum teneatur confessionem « homo agnoscit, Deus ignoscit. » Ani-
v
priua factam iterare?e1 esl opinio, quod mumjucundat. Psal. xli, . >. ht voce ex-
non in specie, snl in genere, licet sultationis ei confessionis, elc. fnterces-
aliter dicant quidam. sores multiplicat. Sacerdotes enim pro
ta, quod confessio facta per nun- suis confessis orant '. Conscientiam mun-
nun tium vel per epistolam, quod-
licel sit <lat. Augustinus : « Confitendo Bl homo
d.iii» opus bonum, et meritorium, tamen « de tedo pulcher. » Poedus diaboli rum-
iu quantum [est pars sacramenti poeni- pit, sicul cum aliquis secretum alterius
non potest sic lieri quia deter-
tentiae, : detegit. Deo hominem coniungit. Au-
minatam habet materiam, scilicet actum gustinus « Quid propius auribus Dei
:

nonis, quo conscientia hominis ma- « quam confitens cor, et \ ila quae esl ex
nifestari consuevit. Unde sine necessitate " fide? » [nvia salutis dirigit. Proverb.
non licel aliter confiteri. In necessitate xxvui, 13 Qui abscondit scelera sua
:

potest defectus per aequipollentem actum ndh dirigetur, etc. Peccatum delet.
^ipplni. Psal. xxxi, 5 Dixi : Confitebor adver-
:

sum me, etc. Satisfactionem supplet.

Glossa supiT Matthaeum : « Jubemur
confiteri peccata nostra, ut erubescen-
I \IM I XXVI. tiam patiamui pro pcena. > Malum pra3-
cavet. Exemplum dc dente putrido^ (jui
De qualiti effectu confessionis. Urahitur ne alii computrescant.

Qualis debeat esse confessio, nolalur

lii- versibus :

simplex, humilis confessio, pura, Qdelis,

t, rrequens, ntida, discreta, tibens, vere-
cunda,

1
Cf. Luc xxin, -Cf. ad Bebr. vn, -i:.

.W.MV i.,
 n \i i', M\<». ORD PB ED
iodultum, Quarto, pei li rii

duna lami n uoii li< •

ntietur
ih-i \n di

propti i ii.

1
M'l I
\ \ \ II. ijn ,ui, morti ulo qu
rdoi potesl abtoh ere. I b-
Cui debeat fieri confessio? ,, ab illis apud qu
propt* i
defe< Lura ni . quaodo
l
idiota, vi I proditor > mifi

Bacerdoti lieneraliter leneas, quod confessio nis, vel quando solel mulii
piavMcon ^ebel
"" ^ 1
''" ^ 1 1 " 11 habenti claves, qua tes pn | i
, : ,,,. j rjon invenit
ntendum. 5un t scientia discernendi, et potestai li- aliquera qui an item babeat, efuci-
gandi, atque solvendi. Sciendum autera, tur ei lacerdoi propriat, non qu
quod sicut baptismus esl sacramentum sed disci t
hon<
1
necessitatis, ita el pcenitentia , ordine, vel • \ pi rson i,

Minister Llnde sicul baptismus duplicem habet

hujua sa . . . .

cramenti. iniiii^l ruin ,

mitiiii CUl roinpHil baptizare
r\ offlcio, scilicel sacerdotem : ;iliiiiii cui
committitur dispensatio baptismi ratione
oecessitatis : ita v.\ minister poenitentise I \l'l I
XXVIII.
duplex est. Unus est cui confessio lii ei
officio, sicul esl sacerdos. Alius qui uu- /> rigillo confession
diendo confessionem, vicem supplere
potest sacerdotis in necessitate, ul est

laicus. Dicunt tamen aliqui, quotl cum Ea quae geruntur exterius in

deesl copia sacerdotis, non oportet con- mentis, Bunl signa rernm qnae interiua
fiteri laico, sed suflicil soli Deo. contingnnf : et ideo confessio qua qois
Quamvis omnes sacerdotes claves ha- saeerdoti -- subjicit, signnm est Buperio-
bcant, non tamen possuut oinnes ligare ritatis qua quis D subjicitur. Deus au-
et solvere, sicul excommunicati, sus- tem peccatum illius qui se per pomiten-
pensi, haeretici, et damnati. Hoc autem tiam subjicit, tegit*. Unde oporlet de
non est propter defectum ordinis,sed quia necessitate sacramenti, quod los :'aV.

non liahent materiam debitam, scilicet celet confessionem.

et c

subditos, qui aufcrunlur ab eis cura ex- SunJ et a 1 i ^e hujus celationis utilita-
communicantur. Possunt tamen tales tes : quia per hoc homines ma&is ad
baptizare, quia lioc est sacramentum ne- confessionem attrahuntur, et simplicius
cessitatis. Possunt etiam tales Eucha- peccata confitentur. saeerdos autem non
ristiam consi crare : quia hoc substan- solum debet celare peccatum quod in
tialiter adhaeret ordini. confessione recipit, sed etiam omnia alia
Proprius Dicendum eliam, quod nullus potest signa per qua? posset peccator, aut nec-
BU
qu[s°" absolvere confitentem, nisi proprius sa- catum comprehendi. Potest autem pceni-
cerdos. Proprius vero sacerdos dicitur tens facere ut illud quod sacerdos per
sex modis. Primo modo, ipse pastor confessionem sibi factam sciebat ut
Ecclesiae, ut Papa, Episcopus, et Cura- Deus, homo. Et hoc
sciat ut facit dum
tus, quilibet in suis casibus. Secundo, licentiat eum ad dicendum : et ideo si

per determinationem superioris, ut vi- dicit, non frangit sigillum confessio-

carii. Tertio, per privilegium quibusdam nis.

'
Cf. Matth. m, b ; Luc. xi, 52. * Cf. I Joan. i, 9.
 i
OMPENDU Hll.nHMili: K VERITATIS LIB. VI. 221

Si autcm quseratur, utrum id quod

s<-it saccrdos per confessionern, el Bcit
llio

ali») uiudo, possit revelare : super boc

iu
»8- diversae sunt opiniones : sed haec esl
r.
\ <m ior : quia >i\ e sacerdi tl illu'1 CAPI I XXX.
iluiii ante confessionem sibi factam,
Bive post, non tenetur celare, quantum I h- singulis partibus satisfaclionis in

ad i«l quod scit ut bomo. Nota, quod iste communi.

est modus d cendi : » Dico til>i in con-
(essione, non clauditur tale dictum
» el

sigillo confessionis, quia uon servatur Satisfactionis quaedam sunl partes

ibi modus coniessionis vel ordo. principales, scilicel oratio, jejunium, et

eleemosyna. Quaedam vero secundariae,
quae ad lias reducuntur, ut vigilis, pe-
Dicendum er-
regrinationeSj disciplinse.
go, quod omnia opera carnem affligentia
. \IM I XXIX. reducuntur ad jejunium, omnia vero
opera Bpiritualia ad orationem, omnia
I >> satisfaclione. autem opera misericordiae ad eleemosy-
nain.
SufGcientia partium principalium pot-
S ut iu bellis ft controversiis restituta cst accipi respectu termini a quo est

amicitia, non statim restituilur debitum inotus satisfactionis, quia per jejunium
illati damni, it i |»«ist remissionem culpac revocamur a concupiscentia carnis, per
in contritione, seu confessione, remanet orationem a superbia vitae, per eleemo-
debitum poenae satisfactoriae. Injungit s\ nam a concupiscentia oculorum.
autem - ic rdos quaedam ad sanctifica- Alio modo sumitur isla sufficientia ex
liuiii> (undamentum, Bicul abstinere a parte termini ad quem lit satisfactio,
cato, restituere ablatum. Quaedam ad quia per jejunium ordinatur hoino in
tisfactionis expeditionem, ul est vitare seipso, pereleemosynam ad proximum,
:ti.i malorum. Quaedam injungitad per orationem ad Deum.
substantiam satisfactionis, ul jejunare, Terlio modo sumitur haec sufGcientia
\i.il,iiv, «I ire eleemosynam, peregrinari, ex parte materias (!«• qua lil. Pereleemo-
et hujusmodi opera poenalia. Quaedam synam enim lit salisfactio de bonis exte-
injuiiuit a«l perfectionem el securitatcm rioris substantiae, per jejunium «le bonis
tisfactionis, ul siiut opera supereroga- corporis, per orationem de bonis men-
ti«mi>. lis.

S itisfactio debet respondere culpee in Quarto modo sumiturhaec suflicientia Quotmodia

. . . . ,. _ lit salisfnc-
scilicel in numero. Psal. vi, 7 : ex parte modorum satisiaciendi. ril tio?

hivdbo /)er simjulds noctes, etc. Iu pon- enim satisfactio tribus modis, vel per
dere. Augustinus : « Libenler debel fa- punitionem vel, per redemptionem, vel
re tmmortalis futurus,quaecumque fa- per supplicationem. Primum facimus
pro differenda morte moriturus.t jejunando, Becundum eleemosynas dan-
Iu mensui - orius : i Tanto tempore «lo, tertium orando.
« debet esse amaritudo in pcenitentia, Quinto modo sumilur haec sufficientia
i quanto fuit in culpa.s Ista tii.i requi- c\ parte effectus. \*<i salisfactionem
in pcenitentia secundum conve- cniin tria magna bona nobis proveniunt,
Lruntur
nientiam, non secundum necessita- scilicet impetratio ^rati.c, remissio |i«c-

t.in. n. c expurgatio reiiquiarum culpse \<l

 :

228 D \l H M \'. OIU) 1*1: I I).

pi iiinini \ idetur \ alorc eleemosj na pro- I'i item quatuor Runt limul
pter multiplicationem interct 101 um, '"I lempoi •
. non n ttui i Pri item et
1
'
undum jejunium, ad tei Lium 01 a« postei ioi [ua* - < unduiii ordimmi
tio. n itni lu' itui ihquu modo ad
ordinem i iti.

Inter ista i ero i idetui ni ordo i

lit I itei < -111111 motoi Uberi

arbitriipi
CAPl I XXXI. ritui con iluntatii in bujusmodi
mutatiom , Volo i au im
De singulis partibus satisfaetionis. arbitrium sumuntor hic i
I- m.
Pra , motos iste appellatur mol
lilx-ri arbitrii. I quoque motus qui j

Eieemosy- Eleemosyna dupliciter potesl accipi, liberom arbitrium I

1
ut
' ,; ' , l
"! necessitatem
n ll J
l

1 (
aut intentione sublevandi primo motori, vocator motusfidei: qu
cipiiur? opus misericordiaB -
proximi, el sic esl habet aliquid i ognilionis, et aliquid <.!!

aut intentione recompensandi pro debito ctionis sicut fid< Dics qood
offenssa divin», et sic esl opus justitise. motus liberi arbitrii, sive motus li<l< i in

Unde primo modo proprie pertinet ad Deum, ter est pi ior quam mol
meritum vitae, Secundo modo ad meri- quo' de peccato <p ur : quia
tum dimissionis pcen®: quia eleemosyna Bicut iu generatione peecati pii<>: n-
sir data proprie est satisfactoria. [uam aversio, cum coni
Dejejunio quoquc sciendum est, quud 1-iuM't aversionem ita in ejus destra- :

in carne duo sunt, unurn natura, quae clione prior est conversio ad Deum [

debet sustentari : et aliud vitium, quod liberum arbitrium, qoam aversi

debet domari. Jejunium ergo quod natu- tura per contritionem de [>• i ito. (J ,J, "1

rani servat, et vitiuin domat, bonum est, enim primum cst in compositione, ulti-
ct satisfactorium, aliud vero non. mum est in resolutione. I>ti vero duo
Oratio dupliciter habet fieri : aut pro motus liberi arbitiii, et contritionifl suiri

impetratione bonorum, et sic est pars, priores, quain gratia infundilur. quia
vel ojms contemplationis : aut pro remis- sunt causa praeparatoria ut gratia d>-tur.

sione malorum, ct sic est proprie pars Quamvis enim l>- us -ine ulla praepa- Deo

satisfactionis. ratione possjt impium justificare, tamen tj ,

requiritur praeparatio ex par

quoniam sicut requiritur prseparatio ex
parte materiae in naturali mutatione ad
recipiendam formam, ita in mutatione
CAPUT XXXII. voluntaria, et hoc non est ex impotentia
agentis, sed suscipientis. Alia ratio
De justificatione impii. quia in justificatione peccatoris fit intro-
ductio unius formae et expulsio contra-
rias : ideo requiruntur praedicta duo, sci-
Justificatio motus ab motus disponens ad
Justificatio impii
x
cst injusti- licet liberi arbilrii
impuquid? . . .

Qusesuat tia ad justiliam. In justilicationc impii gratia 3

susceptionem, et contritio, id cst,

justificatio- quatuur requiruntur, scilicet molus liberi recessus a peccato disponens ad culpae
Del '" ai 'bitiii,
"it'a
''
contritio, iniusio gratiae, et re- expulsionem. Gratia vero prius infundi-
niissio culpoe. Horum prima duo sunt ex tur, quam culpa remittatur, quia per
partc suscipientis, alia vero ex parte gratiam culpa remittitur, sicut in intro-
agentis. ductioue formae prior naturaliter est
 I OMPENDIl THEOLOGICiE \ l.lillA I IS LIB. VI. 229

forma, quae expellil a parte agentis, similiter sunt duo, primum est meritum,
quam illa, quaB expellenda est, removeri el praecipue Christi, quod esl inffistima-
possit. bile, e1 aliorum sanctorum, qui fecerunl
Qualiter autem justificatio fial in in- opera multa supererogationis, quae
'

Btanti vel Buccessive, uota distinctionem. omnia sub potestate clavium Bunl posita,
Potesl enim justificatio dupliciter accipi, ut quod minus est in uno membro Eccle-

sicut e1 Uno modo, ut dioat

generatio. bUb, compensetur iu alio. Unde si aliquis
motum ad justitiam cum termino ejus- non est membrum Ecclesia3, non influit
ilnii. e1 Bic lit successive, ut quando in ipsum meritum praedictum. Secundum

Buccedit Buccessiva prasparatio. Alio esl indulgentia, quam dat Ecclesia per
modo potest accipi ut dical solummodo Papam et tamen ul ipsa in-
Episcopos :

mutationem sine motu : et hoc modo lit dulgentia tantum valeat, quantum sonat,
justiflcatio iu instanti, el hoc triplici exigitur auctorilas cl causa, scilicel com-
ratione. Prima, quia lit virtute infinita munis utilitas ex parte danlis: exigituf
e1 simplici, qun immediate operatur. etiam fides formata, el obedientia, ex
S cunda est, quia lit iu Bubjecto sim- parte recipientis, hoc cst, ut solvat id

plici, scilioet in mente. Tertia est, qruia propter quod datur.

ipsa forma tam qua expellitur, scilicet

culpa, quam qus introducitur, scilicet

gratia, omnino simplei est.

A<1 illud ijuod ilicit Augustiuus, quod

majus est justificare iiupium, quam CAPUT XXXIII.
luiu et terram : dfcendum est,

quod majus quantum ad id*quod lit,

est, De pamitentia venialium.
quia meliufl 6St, Bed non quoad modum
faciendi. Quamvis enim in justilkatione
impii sit resistentia formalis, scilicet PoBnitentia est remedium institutum pcenitentia
qul
ad contrarium, non tamen est
'

atrarii ad expiandum peccatum, cui debetur

ibi resistentia effectiva, qua aliquid re- pcena sensibilis, qme cum debeatur
Bistal agenti, scilicel Deo, cujus virtuti peccato non solum mortali, sed etiam
nihil resistere potest. veniali, patet quod pcenitentia est reme-
ln justificatione enim impii est aliquid dium contra utrumque quia non esl :

ex parte I >. i . et aliquid ex parte pecca- simpliciter de venialibus, sed de morta-

et aliquid ex partc Bcclesiae. Ex libus, quia poenitentia introducta est ad
parle Dei sunt duo, scilicet miserieordia, reconciliandum amicitiam vcl animam,
quae reatum indulget '
: et justitia, qu:e quam mortalc peccatum tollit.

emendam aliquantulam exigit vel hic, Licet igitur pcenitentia non .-it de ve- Pceniteb

vel in futuro, scilicel in purgatorio : hasc nialibus simpliciter, tamen es1 per acci- niaiibua
a c

significatur per liiim> discipulos, quoa dens: el hoc es1 tribus modis. Primo, f|'g[13 u .j'.

misil Dominus in omnem locum, quo ratione dubii, ul quando creduntur esse DUB o>odi«.
erat ipse venturus *, tunc quidem corpo- mortalia. Secundo, ratione statuti, ul

raliter, nunc autem per gratiam et Bpiri- quando homo, qui tenetur confiteri
tualiter. Ex parte peccatoria buuI etiam semel in anno, non babel uisi venialia.
duo, scilicel amor, etdolor: e1 hi sunl Tertio, ratione periculi, ut quando venia-
duae luuhi', quibus peccatum conteritur, lia delectatio ad hoc producta esl quod
quae secundum legem u<<n debent diabolo nisi homo Be avertal ab ea, trahil iu

obligari. Ex parte Ecclesiai mortale.

ttignore
Cf. Deuter. xxiv, 13. Cf. Luc. x, ( et §eq.
 10 h M.u M \«. ORD PB ih
l> pi mi ione aufc m veniali pi •
i
.ii anum nae
b< iendum, quod in duobu i b libu
remittitur. Primuc est, i lali habeai Quodlib* i
enim n D
p ccatum mortale : quoniam line mor- licet non liabeanl
tali numquam dimiltitur \ enialc ; licet <

converso possil Geri, Bcilicel quod mor- I

pi dligitai

Quod moi lal ''

dimittatur sine veniali. (-11111 enim mortale non remiltitui I
.j u< ..)

^UDrtTiie l"'
r,
'

, ' l " m morlale tollal charitaiim, ijua- niiiiin ••nialc |

venlall. uuiversa delicta operit, constat quod exi- veniali. Ilem, mortale rerailtitu
Btenti in peccato mortali nulium veniale veniali led non ven ine mortali. PJ
remittitur. Secundua est, quando volun- Cujua dupl 1 esl 1 I'

1 1- li\.i iii.iii' 1 in affectu alicujus peccatj mortale el veni de »e i

venialis determinati tantum, quoniam el dispositio

illud lnlli non potest, et boc multiplici manere disp
ratione. Prima est, quoniam oninc pecca- cunda ralio est, «jui 1 mortale opponil
liim remissione indigel quoad duo, Bcili- charil iii, vcniale autem f-

cel quoad culpam, et quoad poenara sed : Bed Bublata charilale toliitur f<-: on
non potesl esse remissio secundae Bine e convei
prima, quia quamdiu homo culp im
in quo cul- habet, debitor esl poense. Culpa aulem ,

pa eonsie- . ... . .. .. .

tat? consistil 111 ueordinatione voiuntatis.

Unde voluntas sic manens pertinax reor-
dinari non potcst. Alioquinduo opposita CAPLJT \\\l\.
siinul essenl in eodem. Alia ratio est,

quia manente causa, non potest tolli Propter rjui<l dimittaiur peceatum
effectus : sed voluntas inordinata ad ali- niale?
quid, ost causa venialis peccati : unde
manente voluntate lixa in illo, rion re-
mittitur ipsum peccatum veniale. Scien- Ad peccati venialis remissionem 1

dumetiam, quod unum peccatum veniale exigitur novus charilatis habitus, -

bcno potest dimitti sine alio : quia pecca- suflnit novus motus quia peccatnm :

tum mortalc, quod majoris est adha^- non tollebat virtutis habitnm, ><•<! imj -

rentise, potest etiam remitti sine veniali. diebat ip^ius actom.

Alia ratio est, quia peccatum mortale ita Notandum*autem, quod p
Deo displicet, quod facil ipsum peccan- niale n« 11 dimittitur sine contrition
lem Deo displicere. Sed veniale licet cujus haec est ratio : quia quamdiu vo-
Deo displiceat, cum inordinatuin sit. luntas in aliquo veniali iixa nian«t, num-
tamen non facit peccatorcm Deo displice- quani dimiltitur : sed volnntatem ab
re : quia per illud non privatur gratia, avertere quod quis prius volebat, -

sed obnubilatur, in quantum cjus pro- displicere ei quod voluit : talis autem
cessus ad exteriora impeditur : et propter displicentia, dolor contritionis dicitur.

hoc unum vonialc non impedit quin Sed sciendum, quod contrilio pot< sf

aliud remitti possit. Tertia ratio est, accipi tripliciter, scilicet vel in actu, vel
quia vcnialia non habent connexionem in habitu, vel medio modo. Contritio in

ad invicem, nec ex partc aversionis, habitu non sufGcit a<l peccati venia -

quia non avertuul a summo bono : noc remissionem : quia tunc quicumque
ox parto conversionis : et ideo unum haberet pcenitentiae virtutis habitum, non

mortaie^e- dimitti potest

sine alio. Non est autom posset habere venialo peccatnm, et -

mittitur
s^c j e mortalibus, ubi non dimittitur veniale peccatum non posset esse cum
sine alio.
 *

COMPENDH THEOLOGICiB VER1TATI8 1.115. VI. 2:il

itia. Contritio non quoque in actu tatis ex parte nostra, sicut esl lunsio p
semper requiritur, quia sequeretur, quod ctoris iu confessione venialium, oratio
peccatum u< »<! u > iu memoria non
>j « | i Dominicalis, eleemosyna, jejunium, el

habet, remitti non posset: propter hoc hujusmodi. Ratio autem horum est, quia
[uiritur contritio medio modo, scilicet cum venialia dimittantur per fervorem
ut peccatum displiceat actualiter vel ex- charilatis, quse implicite vel explicite

plicite, vel implicite. Dico autem continet omnia illa, quaa na!a sunl de se
implicite, quia t.ilis actus non sufGcit lervorem charit tis excitare, dicuntur
quod displiceret explicite, si ad aliud venialia peccata dimittere : talia vero
r.itimi veniale cognitio ierretur< suntomnia quae prsedicta sunt. Unde
rTor Notandum etiam, quod lam lervens cum secundum quantitatem fervoris sit

»pec- potesl motus charitatis in Deum, quantitas remissionis, patet quod prout
«•*»»- (lnnil
omnia peccata venialia consumat, per enumerata maior vel minor excitatur
etiam sine actuali cogitatione ipsorum : fervor, qui implicile vel explicite contri-
ijina quando <juis ierventer in Deum tionem continet, plura vel pauciora ve-
iertur, displicet ei quidquid a Deo retar- nialia dimittuntur, non tamen semper
dat : et ita licel explicite de peccato omnia.
oiali non cogitet, tamen in illo motu
mteritur implicite displicentia peccati
venialis, vel omnium, unius, vel
aiiavi-
Sciendum etiam, quod in contritione
. non •!.' venialibus non exigitur propositum (.AIM T XXXV.
r r.
m
• •
•

aiin nnn peccandi vemaliter, •

sicut
.
contri-
i

tiour de mortali exigitur: sed sufGcit, De extrema unctione.

quml displiceat ei peccatum prasteritum,
et qua ad peccatum veniale
iniinnitas
declinatur: quamvis afa e nnino im- Mediator Dei et hominum non solum Mediator

munis ss non possil ita tamen, quod : vocatur Jesus in quanlum habet sal- minum vo-
voluntas non maneat Gxa in uno veniali, vare ', sed ctiam Christus, in quantum eSium "j°e-
iiuia illiul sic retentum non dimitteretur habel unctionis eratiam in alios diffun- UB « ed el

in contritione
, ...
generaii,
i-
nec
.

m speciali:
. ,.

dere : <mi<><1
...
signiGcatum
n
luit in
.

rege Da-
«

Christus.

ct haBcratio: <juia peccata mortalia sunl vid, qui tribus vicibus unctus fuit. Pri-
in potestate nostra, ut vitentur, non mo, in domo patris suisignum regni in

soium singula, sedetiam omnia : venia- futuri ': haec signiGcal unctionem in ba-
liavero etsi Bingula vitari possunt, non ptismo. Secundo, in Elebron super Ju-
tamenomnia: quod ex inGrmitate naturse dam '
: et postea inulta mala habuit.
contingit. Ha?c signiGcal conGrma- unctionem in
Ifulta Bunt |)lt quae lolluntur peccata tione. Tertio^ iterum in Hebron super
venialia, quaB per tria comprehenduntur. omnem [srael post hanc autem in '
:

Primo Bunt omnia <|ua' gratiam con- illa pace regnavil : hasc signiGcal unctio-
fernnt, ut omnia sacramenta Ecclesise. aem in extremis.
S icundo, illa quilius impedimenta favo- E«trema
i- n
ns et grausB toilunlur, sicut est aquabe-
i ....
De substantia hujus sacramenti sunl
quinque. Pnmum est, <[u<><i
i i

hanc un-
unctio
qrairit
re-

umi ue
Secundum
-

aedicta, quae virtutem inimici reprimit, ctionem faciens sil sacerdos. 'i i

rt episcopalis benedictio, et alia sacra- est intcntio debita. Tertium es1 materia
mentalia. Tertio est exercitium humili- debita, scilicel oleuin infirmorum. Quar-

1
Cf. I ad Timoth. n, s. ' Cl. II Reg. n, i

s
Cf. i Iv .. v.i, 13. • i.i. II Reg. v, 3.
 , , n

J'._' D M r. M M. OBH PH 1 f).

Ihiii <
o \ foi iii- 1 \ 'i Ihii iiin. Ii.i ilii t : unn t
dupl
i er islam um lii mem , < i
quam iin i <
t pi

formam di< ere di bcl inunj i Qu n- inflrmil uali, ontrahitur

tiiin esl I
i inun .
' ndus, quia lil -"I pei ijinl.ii» .i iii,

oculos, ad aures, ad nares, ad lumbo .

e( ail manus.
In hoc Bacramento forma verborura um pri

esl deprecativa : quia istud Bacramentum .

debet > alere per orationem Ecclcsiae, el hoc i um, quando ralin

per modum sufTragii. Dal ur i nim ad expedil sanitati ipirituaii. Iun< enim
effectum, quem bomo per propria ope- i-iml sai ramentum i umqu
ra possel consequij nisi infirmitas impe- busi ipientibufl dtgne. Interdum enim wti-

diret. lu esl sanitafl coi -

I nde nota, quod in aliquo sacra- tuin .

umulandum. \

iiniiin verborum forma non esl in Bola <l<\ otionem ex< itandam, et ad i

oratione, nisi in isto. Dicil enim Jaco- rem transitum ad ccelum.

Ims, v, I i, l.'i : fnfirmatur quis in vot In b< amento, sicut in i

inducat presbyteros ecclesise, et orent tii.i suni. Unum imentum I

super eum. Iu quibusdam vero sacra- tniii, scilicet unctio exterioi . \

mentis consistit in sola enuntiatione res i

idlum, scilicet efTectus dopHcis - ini-

verborum virtus, sicul in baptismo. I)i- tatis, ul dictum i b! I ertium esl

xit enim Dominus, Matth. xxvni, 11» :

mentum et n - icet quaedam un
Baptizantes cos, ctc, non faciens men- Bpiritualis interior, id est, mentis jucun-

tionem de oratione. In aliquo autem ditaSj et solatium.

eramento secundum quosdam consistit
forma in oratione, ct enuntiatione, ut
in sacramento pccnitentia?. Consuevi -

runt enim confessores primo orare,

dicentes : « Absolulionem, remissio- I APUT XXXVI.
nem, etc. : » postea dicerc : « Absolvo
te. » Cum enim in peccato offendatur // wcramento Ord
Deus ct Ecclesia, contra primum mcrito
lil oratio, et contra secundum absolutio.
Quibus da- Islud autcni sacramentum non datur Quinque sacramenta, de quibus di-
lur et ad . . .

quid insii- msi adultis, qui peccata vemalia viden- ctum est, pertinent ad statum nas :

tiiliun est . i l . • , •

extremse '"'' habere, contra quse institutum est : sed duo, de quibus dicendum est, perli-
unctioms nec datur aliis quam infirmis in periculo ncnt ad communem statum siae :

sacrameu- , . . ,

tum? mortis constitutis. Sanis autem non da- quia Ordo pertinet ad generationem -j.i-

sacramentum
lur hoc : quia habent aliud ritualem, matrimonium vero ad genera-
remedium paratum, scilicet pceniten- tionem carnalem.
tiam : nec datur nisi postulantibus, qui Ordinem prsecedit prima tonsura, quia
dcvotionc sursum eriguntur. Et si saepe in onmi transitu de statu a<l statum con-
inlirmatur quis ad mortem, sa?pe potest venienter interponitur aliqua dispositio
inunffi : sed in una intirmitalc non debet media. Unde in transitu a statu laicorum
quis his inungi, nisi eadem infirmltas ad statum ministrorum Dei, convenien-

Nemo bis
u ^ ra annum protrahatur, ita quod in ter prima tonsura interponitur. Fit etiam In tODil
caj.
uuo auno uno anno propler eamdcm infirmitatem in hac tonsura aliquorum capillorum re-
l l re -

lnungatur. .
et
Effectus nemo bis inungatur. secatio in modum coronae : quia in mi-
cramenti! EfFeclus hujus sacranienti multiplex nisteiium illius assumitur, cui servire,
 COMPENDIl THEOLOGIOrf! VERITATIS Lllt. VI. 233

}
regnare est. Esl itaque duplex signum municatis. Actus lectorum esl legere Lectorum,

distinctum in ordinatis, scilicel exterius prophetias. Actus exorcistarum est arce- Pomi
tonsura, el interius character. Ad esse re daemones, ne dominentur in corpore
autem ordinis lonsura non praeexigitur, nondum baptizati, scilicet per conjura-
sed ad beneesse: quia dispositio con- tiones. Actus acolvlhorum esl deferre Aoolytho-
litatis esl i|>-;i tonsura ad ordinem, lumen Evangelii in lumine corporah.
n- 'ii aei essitatis. Aclus subdiaconorum esl accipere obla- Subdiaco
1
uortuii,
Hogo de Sancto Victore ordinem sic tiones ab offerentrbus, easque offerre

o.qm.i describil : • Ordo esl signaculum quod- diacono : legere autem epistolas, non esl

dam, in quo potestas Bpiritualis tradi- actus eorum principalis, sed consequens.
tur ordinatis.el ofBcium.a Hic nota,quod Actus diaconorum esl ordinare hostias niacouo-
ruin,
ut in uaturalihus dedil Deus Buperiora in altari : Legere autem Evangelium vel

corpora in regimen inferiorum, sic el in prsedicare, es1 actus consequens. Actus

te "
spiritualibus quosdam posutt superioreSj Presbvterorum csl consecrare corpus el 5?!„ y .

quosdam inferiores, ul illi potestatem sanguinem Christi, el esl actus principa-

habeanl super istos: Bicul sunl cjerici, in lis: alius esl sonsequens, scilicel ligare e1

spiritualibus, el principes ac judices sn- solvere : per quem actum corpus mysti-
culares, <jui prsesunl in temporalibus '. cum praeparatur, ut sit aptum el ido-
raiiien De Bubstantia hujua sacramenti Bunl neum ad perceptionem corporis Christi
htims
stauiia sex. Primum esl potestas ordinis, quia veri.
portel quod sil Episcopus. Secundum lu quolibet ordine character imprimi- In quoUbet

sl materia, Bcilicel unctio in sacerdoti- tur : sed (juando nunc dicendum

Qat, cuaracter.
Ims, el tactus illorum qua i
tangenda est. Ostiariis quidem character imprimi-
sunt iu aliis. Tertium est forma verbo- tur, quando datur cis clavis, ct dicitur:
ruin. Quartum esl Bexua virilis, quia « Sic agite tamquam rationem reddituri
mulier non recipil characterem ordinis. Deo do rchus qua> clavibus istis reclu-
Quintum esl intentio recta. Scxtuin est, duntur. » Lectoribus character imprimi-
quod ordinandus sit baptizatus, quia tur, cum Episcopus porriyit cis librum,
baptismus est janua omnium sacramcn- oum debita forma verborum. Exorcistis
torum. vero, cum dal cis lihrum exorcismorum
Quoddam est hicsacramentum tan- cum debita forma verborum. Acolythis
tum, ut visibiie signum, quo potestas autem in verbis quae dicit Kjiiscopus
tradi ostenditur. Quoddam c>t rcs tan- duin tlal cis candelabrum. Subdiaconis
tum, scilicel gratia quae confertur digne imprimitur, quando Episcopus cum
recipienti. Quoddam esl res et sacramen- forma verborum dat ci^ calicem va-
tum, ut character. cuum, e1 caetera vasa quorum usus cst in

Septem sunt ordines, scilicel Ostia- confectione Eucharistiae. Diaconis el

rius, Lector, Exorcista, Acolythus, Sub- Presbyleris rmprimitur, quando Episco-

diaconus, Diaconus, el Presbyter, qui j)us imponil manum eapiti cum vcrhis
omniura ordinum es1 perfectissimus, et ad hoc statutis.
terminus aliorum. Illi autem sunl quasi Praedictos autem ordmes Chnstus Omnes or-
n .. .
diues
,

Beptem gradus quibus ascenditur ad exercuit: Osttanatum, quando ementes Christua

J cx '

thronum Salomonis. ct vendentes <lc lemplo ejecit . Lectora-

UJ ofli-
Vctus ostiariorum esl custodire locum rum, cum in medio seniorum librum
3
iuni, !•< tionia Bacramentorum ab iis <jui [saias aperiens, legit in eo . Exorcista-
immundi determinati Bunt,id est,excom- tum quando daemoniacos sanavit *. Aco-

1
Cf. ad Roman. xm, l »'t seq. s
Cf. Luc. iv, 17.
1
Cf. Joan. ii, 15 el seq. * Cf- Luc. xi, 14.
 I _

231 I). \l.lt. M \<.. Oni). I'l: 1 I»

lythatum quando dixit: Ego tum lua judiciura non debel vendi
iiii/in/i '
Subdiai onatum . quando ntco I I
non iiii. -

bo proecinxil , 1 1 pedes di i pulorum 1 1

- I
del
\ ii . I liai onatum, quandu in i
a»n <
i Si qui I

|)iis ci Banguinera suura miuiatravil raunicatus, vcl Bunpcn

discipulis, el dormientei tpostolos exci ii- non apo in

l,i\ ii . Presbj teratum, quando se in ordine, vel bcn ii< i". oon Bolem
crucis oblulit, quando \u cen panem
el < i
po niti ns. \nte ordini
el viiiiiiii in corpua Eanguinem suum
1
1 per coi n« iii pra p ii. i. iii |.

ruii\ ertil '.

mortali nou a<-< edal . I'i imam t
m
non r
i
<
_' 1 1

Xullus ordinetur, nisi examinatio pi

cedat. Non ,i i ipifintur simul •

'

minoree cum subdiai onatu. n< im

CAPUT WWII. •lijii sacri ordinea simul, -• -I Brradatim. d,i

i per Battum ac< ipiat qu H

f)r qualitate ordinandorum. nec ab alieno Episcopo, Bed b buo. N
contra Episcopi prohibitionem, et Bine
titulo, nec furtive. .Mis-.nn in <jua ordi-

in qnibus
Qualitas ordinandorum consistit in natur, botaliter audiat. Omnia qtue sunt
cousisiit duobus, scilicel faciendis, et evitandis
ordiunc- •
tangenda ia susceptione sui ordinis,
doriun
i

racienda
i

sunl naec : sit m moribus unusquisque tangat. Non i-

qualitas?
H r •
i i •< i i
|)ii(licus . iiuluiu nonestus: cibo
iii el centiatus et pra?sentatns. Jejunm a j
-

potu temperalus : competenter, quamvis juno accipiat i Non upiantur,

non eminenter, litteratus mansuetus et :
nec conferuntur ordines ni-i temporibufl
modestus tonsuram deferal clericalem, :
ab Kcclesi i institutis.
hospitalis, doctor in proedicatione, resi- Multu sunt quae impediunt promoven- 0<i* im ;

dentiam faciut in Ecclesia suu, vel bene- dum etiam non Bine < ulpa, li-e t -
vendc
ficio : corrector vitiorum per virgam dis- causu. Ni n enim debet promoveri ign -

ciplinoe : exemplum praebeal bonoe vita? tus, nec bigamus, nec neophytus, !<•
vel fumoe unicum sufficiat beneficium :
corpori- vitiatus, nec de illegitimo thoro
habens curum animarnm bonus sit gu- :
natus, ne<: servus, nec obligat is a<l ra-
bernator familise. tiocinia. quoniam repeililur ab ordini-
De necessitate clericis vitanda sunt bus.
hoec omne crimen mortulis peccati, non
: I.x praedictis patet, quod dignitas clc- r'"'- i
u;
do. a qi
. ,.
litigiosus, non cupidus, non Iusor, non
,
ni ahs, sive ordines nou conf-.-ruutur a ia

ne^otiutor non exerceut venationes cla- :

quolibet, nec cuilibet, nec in quolib -t lo- codjS
mosas non sit incontinens, ncc mulie- tempore, nec qualibet de eDt '

:
co, nec quolibet j ,

ribus cobabitet, non sit in comessationi- hora, se<l Missae.

bus, et tabernis. et fabulis non intersit :

spectaculis, nisi honestis non immi- :

sceat se negotiis soecularibus non debet :

intendere histrionibus, et joculutoribus :

tubernas non dehet intrare, nisi in itine-

re : Horas non debet negligere : justum

4 30
1
Joan. vin, 12. Cf. Joau. x. 17 et 18 et xix, : Isa. t.iii, 7;

5
Cf. Joan. xui, 4 et seq. Luc. xxii, 19 et 20 I ad Corinth. ; xi, 24 et S

3
Cf. Matth. xxvi, 26 et 27 ; Luc. xxa, 46.
5
Cf. I ad Timoth. m, 8.
 COMPENDIl THEOLOGICiE VERITATIS I IB. VI. 233

spondens illi. Esl enim conjunctio spiii-

tualis per consensum animorum, quaa

solvitur per mortem spiritualem, quia
liiniii» moritur mundo per religionis in-
< \l'l T WWIII. gressum '.
Alia est conjunctio carnalis per
commixtionem sexuum, qua3 solvitur per
//- sacramento matrimonii. mortem carnalem.
I -t autem causa matrimonii quadru- Matrimonii
,
... .... . (•(lllril iiua-
plex, scilicel efnciens, ut consensus ani- druptex.

Hatrimo- M iti imoniuro esl conjunctio maris el morum per verbade praesenti expressus.
IllUlll,
quid *.'
fceminee, individuam vitae consuetudinem Materialis, ut ipsae personae legitimae.

retinens. Forroalis, ul benedictio, annuli subhar-

Matrimoniura per sponsalia initiatur, ratio, et hujusmodi. Pinalis duplex est,

per consensum animorum expressum, una principaliSj scilicet prolis procreatio,

per verba de praesenti ratiGcatur, per el fornicationis evitatio : quia matrimo-
carnalem copulam consummatur et per- niuiu noi! siiIiiiu in oflieitiin, snl in

Bcitur. remedium institutum fuit : licet fueril

\ :
tutem sciendum, quod duplex primo solum iu officium. -Vlia esl se-
esl perfectio. Prima esl in esse simplici- cundaria, et Qla est multiplex. Qnde
ter, secunda in esse completo, sicul patel versus :

in puero, in quo rst perfectio, quantum

flostea conciliat, el eo de3cernitur haeres.
;nl esse hominis simpliciter, sed non esl
I5i> li^at, arma notat, jus transfert, auget lio-
in eo perfectio quantum ad esse comple-
[norem.
secundum quantitatem et operatio-
tuni,
Malrimo-
nem hominis. Eodem modo dicendum esl Quadruplex distinguitur matrimonium, niuu)
de matrimonio, in quo duplex est perfe- Primum est carnale inter virum e1 mulie- quadrn-

ctio. Prima est, quse facil matrimonium, rem. Secundum est morale inter Deum
scilicel consensus animorum per verba et animam. Tertium est allegoricum
de praesenti expressus : el ad hanc non inter Christum et Ecclesiam. Quartum
exigitur copula carnalis. Secunda perfe- anagogicum inter Deum et animam
cl -t quae matrimonium consummat, in Ecclesia Iriumphanie per conjunctio-
el ad hanc exigitur carnalis copula. neni g!oria3.
Bonum Monuin matrimonii triplex est, scilicet I^otesl tjiiis accedere ad uxorem suam
OMtriaio-
[>lex. Bdes, ut neuter alieno thoro maculetur. quatuor de causis, scilicet causa prolis, Quibae Je
i i i i i
•. i oausis uitis
Proles, ut ad cultum Dei nutriatur. Sa- causa redaendi aebitum, causa vitandae ^,1 '„i

vor- cramentum, ut non dissolvatur. Licel incontinentiae '.

Istis tribuscausis nonest uxoremae-
cederc.
icere
Kc- enim Ecclesia |m>-ii divortia propter peccatum. Quarto, potest (ieri causa ex-
DOO
.

itueu uia-
impedi nta matrimonii facere, num- plendae lilii-linis : el hoc modo peccatum
imoniuin quam tamen potest, nec debel matrimo- esl veniale, vel mortale, secundum quod
solvere.
nium quod legitime celebratum est, <lis- libido cst venialis, vel mortalis.
Bolvere quia quos Deus conjunxit,
: autem peccatum in conjugali coitu
Fit

homo oon potestj quanta?cumque aucto- fjuiiKjuc modis. Unde versus :

ritatis tamen solvitur

sit. Beparare '
:

matrimonium per mortem. Quinque modis peccal uxore maritus abutens,

S( iendum, quod duplex esl conjunctio T< mpore, mente, loco, conditione, modo.

iu matrimonio, el duplex esl mors corre-

Mitth xix, 6. 3
Cf. I ad Coi intli. \u, Lt.

I id C"iinth xi, i et seq.

 1 . i

li.il, I). Al.l'. M \<< OHI). I'l: lli

Vota, rjuod uxor dimisi i

pi opter i
pei -l" ph ''i

iiM iiiniiini. 1
1 con< iliatur viro multifl m'»-
dis. I n 1
<
\ ii ii
infamai
iii.ii iiiiin. Quinlo, ne velut iocontin
I Itimo moDi lialui . 1 1 lim i, nei i on< iliatui
damnaretur, qnia de tribu i do-
\i' i n pro Miiii. ju», frau n inl jnnli<-
I- iii.
t.ih, < i talefl < <
mburebantur, alifli sdulle-
lapidabaotor 5i », ut ••
irUi
""" '"'"
Tria sunt ornam( nta Bponsse, Bcilicel solatio suslenUretur. Septimo, ut partufl
h, oui Qiu. i

annulus in digitOj monile io pectore, co- ejua diabolo < elaretur. ' l
Juda?i
rona in capite. Primum significal operifl Christum lamquam illrgitimum i

puritatem, quia in manu esl opu Si un- persequi viderentoi tNooo, oe legi, quse
iliiin afTectus Binceritatem, quia in peo < iiiiiim-iiil.il matrimooiom, contrai
tore est affei tus. Tertium contemplationis Dominufl videretor,
claritatem, quia in capite est perspicaci- (Votaodum, <ju"<l doodi int imj •
-

tas intellectus. dimenta matrimonii. Unde vei

Quarebea- Multis de causis beata Virgo fuit di
tu VlP£°
Maria dea- ponsata viro. rrimo, i> i
ul designaret Eccle-
,ii Erroi, i onditio, rotom, . tio, cnrii

fuerit viro .'

s ' am desponsatam Christo, quae similiter Coltufl dispai itai - imen, i.

,- affinis, -i t"i te i

est virgo. Secundo, ut Joseph testis esset

socianda vetant conjugia, juncta retardant.
integerrimaa castitatis ejus. Tertio, ut

1
Cf. Matth. i, 18 et seq.
 COMIM-NDII THEOLOGICiE VERITATIS \A\\. VII. 231

LIBER VII.

DE ULTIMIS TEMPORIBUS.

ftfultffi rationes sunt quare oportet esse

purgatorium. Prima est, quia secundum
Augustinum, tria sunt genera hominum. Trio Reue-

CAPUT I.
Q.
uidam
i

sunt
u
mah, quihus non
valde
,. .. ra homi-
num.
prosunt EcclesisB su£fragia. Quidamvalde
I>> finf mundi, boni, quibus non sunl aecessaria. Quidam
nec valde inali, nec valde honi, qui lia-

bent venialia, et liis dehetur pcena purga-

idicii h- Finale judicium quffidam sunt antece- torii. Secunda est, quia sicut suinma
i en. dentia, quaedam concomitantia, quaedam bonitas non patitur, quod honum rema-
lu0
sequentia. Antecedentia judicium tria» neat iiremuneratum, ita summa justitia
sunt, scilicet pcena purgatorii, KcclesisB non palitur quod malum remaneat im-
laemia. sulTragia, et persecutio Antichristi. Con- punitum. Tertia est, quia divinae lucis
comitantia judicium duo sunt, scilicet tanta est dignitas, quod eam soli mundi
1
conflagratio mundi, et resurrectio corpo- oculi cernere possunt. Unde oporlet,
Q^jilf ^!
rum. Consequentia judicium duo sunt, quod quilihet veniat ad niunditiain han- quiriiur
,
.... autcquam
scilicel poena infernalis, et gloria coele- tismalem antequam conspectui divino quisad
Btis. pracsentetur. Quarta cst, quia culpa est veula??'"
De quibus per ordinem est dicendum. ollensiva diviiue majestatis, et dainnosa
Ecclesiae, et deformativa innobis imaginis
divinae. Sed olTensa requirit punitionem,
damnum requirit satislactionem, et defor-
GAPUT II. matio expurgationem, propter quod ne-
cesse est quod peccato poena vel hic, vel
/h Purgatorio. alihi respondeat. Quinta <'st, quia contra-
ria contrariis curantur : sed peccatum ori-
tur e\ delectatione unde debet per pce-
:

t-nr- Purgatorius ignis corporeus est, per namdeleri. Sextaest, quia nulli dehet ne-
gatorii , . .

.;• quem tantuinmodo spintus justorum qui gligentia suffragari : Bedsi non puniretur
"
U U 3%
in hac vila non impleverunt pcenitentiam, talis, videretur in futuro commodum re-
purga- neque satisfactionem condignam, affli- portare de negligentia pcenitentiffi dilataa.
untur. lli qui sunt m purgatorio, spem Septima cst, quiajnstum est, ut spirjtus,
11iah.nl evasiouis, quia Bciunt se non i
qui contempto Bummo subjecit se infimo,
in inferno tamen propter poenarum
: et id est peccato, subjiciatur postea inferio-
magnitudinem hoc aliquando non adver- rihus, id r>t, pcBnis.
Nota, quod aniinae postquain fuerint
 1

238 I» M.li M \", "|;|». |'|: I I»

<>- de
4oloiai i" ignc Biiffii ienter pi itim e\ ali affli< li< quan*
1

i";^" '

lanl ad irloriam, , t i,.„ patel multiplici iiiin .i,| utrumquG minirna \nvnn
fl.ilnli i I I \\

i"" 1"d ralione, 1'rimo, riuia posl purizationcm torii ma i inundi.

glorlnui, ,t i-
quart .•
nnll.i rcmanel ad
i i

gloi lam di gimilitudo

i

I
lud patel de poma damni aflV- i-.in»

iii .iiniii. i . unde mcrilo iili debel jun^ i. 1

iii quo <!'
immum bonum
Si i undo, quia janua i celi illissemp u posl li.in, \ ii iin ub on n-
ap >rta,quia nullum habent obstaculum '.
lensioi i .1 . quam aliquii alTi

Tertio, quia necesse eal illoi spiritus, lemporalii in ista \ ila, n i um jam
in quibua sursum ele^ ans,
i _l chai itas 1
tempuc habendi a<l\ en
inhil retardans, Bursum elevari ad -\<>- ejus molestiue lolcratui .
l-iu<l el ara p
li.un. Quarto, quia cum Deus Bil pronior tel de pcena nsus : 'pii.i < um dolor ii<<ii

,nl miserendum, quam ad puniendum, biI essentialiter \m u-

merito debel purgalos conjungi re gloriae, -ii-. lanto il<i|ct .niiin.i, quauto
ijiutspurgandos Bubjecit pcense. Qainto, iii... i- .ii rjsith niii aliquid ib

quia nun punil Deus lii-< in idipsum. Unde igne in ip ^r.

«ii iii istc sufficienter Batisfecerit in pcenis Ratio a rl tatu pcenae purgatorii 1.

ignium, non ampliusdebel puniri indila- est : cum »'u - magia

«jiii.i I
q i
•
men-
tione praemiorum. Sexto, quia post pnr- 'l.iin quam pcenam, plua pouderal in

gationem non debet lali> esse in purga- pcenitentia virtutem I>< »n.» voluntati
torio, neque in limbo, quia non esl de quam pcenam afflictionis. LJnde pl
numero illorum puerorum neque in in- : ponderal Deua modicam pcenam volun-
femo, <|u ia nonesi de numero damnato- tariam in prsesenti, quam muito m i

rum ergo debet esse in ccelo, quia posl

: non iia voluntariam in futuro, >i<ut pl
mortein non sunl aliareceptacula anima* valet modicum auri, quam multum
riiin. Septimo, quia eflicacior est chari- plumbi. Unde oportet utquod ibi <l<!i-

tas quam iniquitas : sed iniquitas statira cit in voluntate, bic suppleatur in acer-
ducit ad supplicia : ergo charilas statim bitate.

ducit ad praemium. < lctavo, quia cessante !)• igne ijni purgat animas, duplicitei
impedimento, corpora gravia feruntur estloquendum, vel quantum ad i'l qu
r .,. ., • ti- ij jin
deorsum, et levia sursum : sic malorum d iate animas alili_ii el -'
corpi -

spiritus,remoto carnis onere statim fe- reus vel quantum ad id quo>I proxin
:

runtur ad locum suppliciorum, propter affligit, et immediate, >ic->t

peccati gravitatem spiritus vero bono- :
Primo modo dtcitui - - nndo
rum, si non sil impedimentum alicujus modo similitudinarie, >i< ut leo verus, et

culpae, vel pcenae debilae, statim feruntur lco pictus. Utrnmque langil Greg us
ad locum praemiorum. quandodicit : « In eo ardent, dum ardo-
« rem vident.
Ille autom ignis corporeus dupliciter J S DIS n
potest consulcran.Primo.prout ei-t ut est quaiifl
instrumentum naturae, sic s in "^.J -

CAPUT III. eorpus.et non inanimam.Secundo. nrout Lnio

niae ad l
.... ,

est lnslrumentum divince justitiae, sic i_"->-m.

De acerbitate pcense purgatorii. agit in animam, imprimendo illi spe-

ciem suam. per quam affligitur, quia
violenter illa specie informatur. Sicut
io purga- In purgatorio duplex est po3iia : una enim anima secundum ordinem naturae
l
est damni, de carentia divinae visionis : unitur corpori ut instituat vitam, sic
p iex pceoa.

1
Cf. Apocal. ni, 20.
 COMPENDll THEOLOGICi« VERITATIS LIU. VII. 239

merito Becandum ordinem justitiae uni-

tnr igni aquo Buscipial poBnam.
Not.i, quod daeraones non puniunl ani-
mas in purgatorio, Bed illiceas adducunt,
vel etiam assistunt, communiter dici- ut r\iMT IV.

Det tur. Ia permissione tamen Dei daemones

puui uut in hac vita quandoque bonos affligunt, he suffragiis Ecclesisn.
IIIIIU-
est ratio : quia in preesenti durat
pugna in daemonem e1 hominem, i[uia

daemon habet in eo potestatem exercitii, Sicul perlinet ad divinae justitiae seve-

snl post hanc vitam non sic. Unde et aer ritatem bonos proptervenialiapuniri, ita

iste caligiuosus esl assignatus daemoni- pertinet ad bonitatem divinae misericor-

bus magis propter tentandi officium, diaa eosdem per suflragia relevari. Pro-

quam propter supplicium '. suut ergo suflragia defunctis, uon ad me-
D lo i- pcenalibus ubi sinl et quot, rituni vitae BBternae, se.d ad solutionem
orii ubi
require supra libro IV, capite de descen- poenae : el hoc vel ad pcenarum mitiga-
su Christi ad inferos. tionem, vel ad celeriorem liberationem.
Si iendum tamen de loco purgationis, Sunt autem quatuor modi suffragio-
quod dupliciter assignatur : au1 secun- rum generales, ad quos omnes alii re-
ilmii legem communem, ''t sic est in uno ducuntur, scilicet oralio, jejunium, ele-

loco in parte inferni circa limbnm pa- emosyna, et sacramentum altaris quo- :

trum : aul - icundum dispensationem rum numerus sic accipitur qUoniam :

specialem, e1 >i purgantur animae ali- defuneli a posna absolvi possunt duobus
quando in diversis locis in quibus pec- modis, scilicet per viam gratise, et per
iiini. Hoc autem lit propter aliquam viam justitiae. Per viam gratiae duplici-
. suain revelationein per suttragia eorum, ter. Primo per intercessionem publicam
1,

oiu
l

l
,l '' ,us apparent iu illis locis, vel etiam capitis, quae est in oblatione sacramenti
propter aliquam aedificationem viven- altaris. Secundo,per intercessionem qua-
tiuin. si privatam membrorum, scilicet per
Ignisautem illeplus.vel minus cruciat, orationes justorum. viam
Siroiliter per
cundumquodplu8,velminusdecombu- justitiae dupliciter : primo per modura
stili, Beu cremabili (alias,criminali quis- redemptionis pcena;, scilicet in eleemo-
que secum tulit.1 ^porlet enim prius quam synarum largitione : secundo per mo-
facies Dei videatur (sicut legimus) quodli- dum solutionis pcenae, scilicel injejunio-
gna,fcenum,stipula,id est,majora,rainima, rum afflictione.
mediocria, el venialia totaliter per cre- Si autem quando incipiat
quaeritur,
J
tamdiu mationem consumantur Praedicta vero . valere defuncto, id quod pro Be fieri
rin pcBnae diversitaa non esl ex diversitate mandavit ? Dicendum, quod opus ope-
a >-
i.uis ardentis, bcu agentis, Bed subjecti rans, id est, meritum auctoris statim
patientis, Bicut sub eodem Boleunusplus consequitur mortuum de bonis quse
aestuat, aller minus, ut dicil Gregorius. praecepit pro anima sua Geri. Sed non
esl autem, ut dicit Augustinus, opus operatum, id est, fructus ipsius
quod tantum durel dolor, quantum lia>- operis, usquequo fiunt : quia primum
Berat amor. Tanto enim quisque torque- valet et merito absoluto, sed secundum
bitur diutius, quanto affectus ejua venia- e\ merilo conditionali.
lilui^ adhaerebat iortius.

* Cf. ad Bphes. vi, 2 ct n, 2. 1

Cf. I ad Corinth. m, 13.
 _'W) i». \u; m m, uith i*r. i.h

I altioi ii-

illorum *uffi protunt n« »t> ,

i i
unique autera est in bii qoi ftunt ia

purgatoi io, m ilii el • li

i
\l'l i v. I i it potc*l Iioiiio pro
altero \ r- "<• ii"n vaht, ita

Quorum mfjragia prosinl, tt quibt iii pro <h fun

v •
i, quod suffragia prosunl deftra-

ctis, Bed i .nji iiiin

\d hoc quod valeant suffragia, requi- tate iii' ritorom in mm I pro

ritur aliquid ex parte agentis, el aliquid i it.it. \ i\ .,i -11111. qui i. iollicitanlur
c\ parte mortui recipientis. \.\ parte pro aliquibus, quam pro aliis. III. > enim
agentis requiritur quod sil in charitate, suffragia, qua sp< fiunt pi<< ali—

el quod intentionem Buam dirigal ad quibua, plus valent illi- quam ali s, li< t

illos (iniltiis vult ui opera sua profi- etiam aliis aliquo modo communii entur.
ciant. Suffragia v< ro, ommuniler pi
quae i .
-

An sl11
]' '
Distinguendum <>! tamen, quod suf- hmctis liunt, quamvis pro modulo
rum i
rci- fraeia per inaluni possunt Geri duplici- omnibus prosint, illistamen amplius, qui
'
Biul? .

ter. \ el ut per auctorem, el sic uon pro- duinessenl in \ int nl

sunl, nisi forte per accidens, scilicel in silii |u ut. (Juamvis aut<m ut <li- ^ofl
quantum per eleemosynas mali hominis ctuui est) suffragia aon prosint iis qui sunt T ,

excitantur boni pauperes ad oraiiduui in ccelo, uec illis qui >unt in inferno,
IU [>
pro defunctis : vel ul per ministrum : et men aliquo modo prosunt etiam illi-

hoc dupliciter : quia, vel facit ea mini- Unde nota, quod valent ilii- al in

ster publicus Dei et Ecclesiae, sicul

quan- purgatorio, permodumpu - oie \ a-
do sacerdos malus celebrat Missam, vel lent salvatis, qui sunt in ceelo, per mo-
agil exsequias mortuorum, et sem-
talia dum conjunctionis, quia multiplicatio
per prosunt, quia malitia ministri non salvandoram augmentatgloriam acciden-
nocet operi boni auctoris, sicut patet talem. Valent et damnatis in inferoo per
in (loniino justo dante eleemosynam per modum diminulionis quanto enim jilu- :

servum malum. Si vero facit ea ut mi- res salvantur per meritum I. n-

nisler privatae personae, existentis tamen to pauciores danmahuntur, et ita rninor
in charitate, sive defuncti, sive alterius, erit pcena per subtractionem consortii
etiam talia prosunt : quia opus illud lic -t illorum. Valent etiam impiis 1
facientibt-
. impi.
inortuum quoad ministrum, non ta-
sit per modum meriti. Quod pro parvuli
men quoad auctorem. Si vero malus defunctis celebrantur missae mortuorum,
minister facit aliqua de mandato ejus qui hoc non fit propter illorum indigentiam, P arTD .'

non est in charitate, non prosunt. cum statim evolent ad gloriam, sed pro-
Aliquid etiam exigitur ex parte acci- pter gratiarum actionem.
pientis, ad hoc ut suffragia prosint illi.

Primum est, quod ipse sit in charitate.

Unde non valet his qui sunt in inferno,
quia sunt a corpore Christi mystico se- GAPUT VI.
parati : unde nulla spiritualis influentia
pervenit ad eos, sicut nec influentia cor- Ulrum indulgenlix prosint defunctis ?
poralis valet membris a corpore ampu-
tatis. Secundum est indigentia : unde
non valct etiam beatis, qui non sunt Papales indulgentiae prosunt defunctis
amplius in via, sed in termino, nec pos- in purgatorio : quod patet, quia crux

:
 COMPENDII THEOLOGICjE VERITATIS LIB. VII 2il

aliquando datur pro duabus, vel Iribus, Hic ex parentum seminibus concipie- Anttchrii-
Lui onde '.'

vel qualuor, vel decem animabus. In tur : sed posl conceptum descendet s[ii-

Ecclesia enim es1 thesaurus meritoruro ritus malignus in matris uterum, cujus
tam Christi, quaro perfectorum, de quo virtute et operalione deinceps puer oa-
solus Papa, qui habet claves hujus the- Bcetur, aletur,adolescet : propter quod «•!

sauri, pro necessitate EcclesisB potest ac- fi/ins perdititmis vocabitnr. Nascetur au-
cipere et dispensare '. Alii autem Epis tem in Babylooia de Iribu Dan, Bicut di-

pi ntui habenl in his potestatem gene- cit Glossa super Apbcalysim '.Posthoc
ralem, Bed limitatam, el non nisi per veniet in Jerusalem, el circumcidel se,
Bummi PontiQcis dispensationem. dicens Judieis se esseChristum illis pro-
Dicendum ergo, quod Papa proprie missum, unde plebs Judaea specialiter ei

iiini absolvil defunctos a pcena, sed quasi adhserebit, sicul dicit Haymosuper Apo-
pro eis •!»• communi thesauro Ecclesis calypsim : doncc Henoc, et Elia praedi-
Bolvil : sicul alitercreditorliberatdebitb- eantibus, qui ex illis Euerint salvandi, ad
rem, dum eum a debito absolvit : et ali- Ghristum revertantur.
ter amicus debitoris, dum pro eo debi- Angelus bonus deputabitur primo An- Angflua
dabiturAQ'
tum solvit : sed viventes utroque modo tichristo ad custodiam : sed (juando ita tichristo
in custo-
absolvit Papa. obstinabitur in peccato quoddicel se esse dem.
Deum, quod Deseret
llli autem quibus datur indulgentia, et extollet super oinno id
Angelus
i non possunt eam ulterius dare, neque dicitur Deus, aut colitur, sicut dicit Anticbris-
t ii ui, et
vivis, neque defunctis : et hoc duplici Apostolus \ tunc primo deseret eum An- quomodo 1

ralione. Primo, quia indulgenlia non est gelus ex. toto, nec habehit eum postmo-
donum coliativum graliae, sed privati- durn ad protcctioncm, sed ad accusatio-
viiin poensB, privatio cum nihil s.t, aliis nein.
comrounicari non potest. Secundo, <[uia

dare indulgentiam, auctoritatis esl etju-

risdictionis, quam non habent laici, exeo
quod indulgentiam ah aliis recipiunt:
umle non possunl defunctis impendere CAPUT VIII.

indulgentiam per auctoritatem, sed so-

luin boni operis sui suffragium per cha- De vita Atdichristi,

ritatem : Papa vero potest utrumque.

Antichristus erit luxuriosus, et in con- Antichristi

cupiscentiis feminarum, ul habetur, Da- simi.

t \IM I \ll niel. xi, -)7. In aperto tamen per livpo-

crisim simulabit sanctitatem, ut facilius

De adventu Antichristi. decipere pussit. Cor suum per superbiam

magnificabitur, sicul dicitur, Daniel. viii,
2"). Contra principem principura con-
Anteqnam Dominus veniat ad judi- surget, id est, contra Deum. Et ut dicit

eium \ regni Romani li''t destructio. Nam glossa super Danielem, vm, 25, in

sicut dicit Glossa super Apocalypsim, tantam elevabitur superbiam, quod le-
prius erit discessio ab ntroque imperio, - et cerimonias mutare conabitur, vel
qu i completa aderit Antichrislus. cursum temporum.

. \t ittli. xvi, 10; Joan. x\, 23 ; ad Coloss. I. xi, T.

4
II, 13. II ad Thessal. u, *.

1
Cf II ad Thessal. ii, 3.

XXXIV i.,
 I» U,H M Wi. i
>RI). I'l: II»

Pr«i p I i"l E quo [uo |'i iv tumpl mI, di< • iniii ui <ii-« iii i' ni p<

obri ti
quod non pul ih.i Deo punii n lum,
. lllllll.jl. Illlj.i ll< ul
pi opter hoi quo I judii ium difTi i Ap \nti« bri»li ii - .ii-

I' il. 01 undum llebi a •

[ufe- iluiii

rentur judicia tua a facie ejut, l)< < 01 ib

Biatpha etiam blasphemuf tpoi
i Anli-
| i ,i
'
. »ii ut. '
al. autem bono en
chriiil. xiii, i», dicitur. I nde Danielis, \i. 36 inil.i suadi biint.
[dversus Deum deorum loquetur ma- ..|ii- m<
gnifica. Itera, ad majorem Dei contu- fallai ii nni .i

meli iin faciet imaginem suam adorari, < .iiii ill.i f.P i •!. I I
.

el omnes suo charactere Bignari in dtx- lypsim, xiu, I'» : M tuam bi-
tera manu sua, et frontibus tuis % Bicut t bnjni, ii futura pi t,

habotur in Apocalypsi, \ni, 16. Con- sicut dicitur, Apocai. xiii, I in de

filebitur enim bc verum Filium l)<i, 1 1
ccelo des endere in tei ram. Gloi -
1.

lilniin bominis ita ul'

in templo Dei
:
malignum spiritum faci t bu
sedeat tamquam ipse sil Deus, et se Fa- ndere, ut loquantur variia lii

ciel adorari. Judeei namque lemplum Spiritui < nini malignus descendel in i

quoil Romani deslruxerunt, resedifica- in c^onspectu hominum, b'icu1 3

bunt '. Aftirmabit ante Be nullum fuisse - mctus desi endil in \

Christum, sed Antichristos fuisse, ut I nde jactabunl \

dicitur in Glossa super epistolam II ad lis ( Ihristi, ijui Spiritum i nnt in

Thessal. ii, i : quia sicul in Christo om- con Itvi. Item, pec artem n
"
nis plenitudo divinitatis habitat ', ita et mulabit se mortuum, et feretur a daemo-
iu Antichristo plenitudo omnis iniquita- nibus in aera, quasi ascendat in coelum :

tis : quia in ipso erit capul omnium ma- et sic putabitur ab hoiiim l
-

lorum diabolus. xtsse, qui prius mortuus putabalur : <-l

tunc mirabuntur populi, t-t .bunt

eum, atque laudabunt. Ei o non - I

faciet lunc miracula. De ho modo

piendi dicjtur, Psal. \ secundum He- Anli <

CAPUT IX. braeso, 9 : fnsidiaturin abscondito t quasi

leo in spelunca sua. Glossa : « Recte
De quatuor modis quibus decipiet. Antichristus comparatur leoni existenti
in spelunca : quia in eo vis et dolns op< -

ratur. » Vis eoim per leoneni, dolns per

Caiiidiias Merilo comparatur Antichrislus ce- speluncam intelligilur. Greg rius: Pen-
ti
'
rasti ', qui est serpens cornutus : quia « semus quae erit hunians mentis iila
quatuor cornibus armabitur, scilicet cal- « tentatio, quando prius marlvr corpus
lida persuasione, miraculorum opera- « tormentis subjiciet, et tamen tnitor
tioue, donoruui largitione, et tormento- « ante ejus ocuios miracula faciet. »

rum exhibitione. Sicut enim Antichristus finget se a mor-

Primus ergo modus subvertendi homi- tuis resurgere, ita etiam tin_ - ad
tas.
nes erit callida persuasio. Praedicabit ccelum ascendere.Apocal.xin, 12 : Cujus,
enim legem novam pravam esse, et scilicet bestiae, plarja mortis curata est.

LegemChristi pro posse deslruet \ Prae- Glossa : « Arte magica asceudet Anti-

1
Cf. II ad Thessal. n, 4. 4
Cf. Genes. xlix, lT.
- Cf. Matth. xxiv, 5 et seq. 5
Cf. II ad Tinioth. iv ;
3 et
3 6
Cf. ad Coloss.n, 9. Cf. Act. n, 4.
 COMPENDII fHEOLOGICiE VERITATIS Lllt. VII. 243

ehristus in aera, Ferentibu8 eum daemo-

nibus. Faciet arbores cito llorere, are-
mare turbari.naturas in diversas
;
,

Bguras mutari mortuos etiam Ln con- :

speclu hominura suscitabit. » CAPI T \

Tertio, decipiet per munera. Ipse nam-
que Antichristu8 inveniet thesauroa ue sequentibus Antiehristum.
absconditos, per quos ad seqnendum Be

iiirliuil.il plurimos : ditabit enim bonia

divites hujus saeculi, et tunc eorum fai- Pradictia quatuor modis Antichristus
-.1111 Felicitatem ad decipii ndum alioa multoa atl se attrahet. Unde, Apocal.
ostendet. xu, i : Cauda ejus trahebat tertiam par-
Quarto, compellet per minas, ot lor- tem steliarum cceii, ei misit eas in ter-
menta, quoa aliter vincere non poterit. ram. Attrahet[aulcm malos per munera,
Tantavero, Bicutail Dominus, tuncerit bonos per tormenta, siui|ili<rs per prai-
tribulatio, /// "/ errorem inducantur, si dicationem, e< miracula. Qui enim sancti

fieri potest, etiam eleeii '

: et hoc innui- et jusli credebantur, adhaerebunt ei pro
lur, Apocal. i, 15, ul>i dicitur : Pedes su;e arbitrio voluntatis. Habcbit secum
ejus simiies aurichalco, sieut in eamino magos, et maleficos, reges quoquc, et

ardenti. Per pedes ultima Christi mem- principes. Unde, Apocal. xm, I : Vidi
bra, per caminum vero vehemena tribu- de mari bestiam ascendentem, elc.

latio designatur. Exhibebit enim cuncta Glossa, i<l est, Antichristum, habcntcm
qme in preecedentibua martyribua impleta capita septem, id est, principes univer-
sunt genera tormentorum, sed in illis sos, et cornua decem, id est, cos qui
regionibua tunc bdeles maxime Bunt ve- impugnant decalogum.
ndi, et veheraentius, ubi Dominua fuit Nota igitur, quod Antichristus primo
crucifixua Et dicit Haymo super Apoca- veniet in benignitate, ct miraculorum
lv|is'un : « llhi tentatio non per part< -
operatione : cttunc a Judaais suscipietur,
&ed simultotum examinabit mundum: qui ci specialiler adhaerebunt : ad quo-
Solventur enim daemones, qu modo i rum conversionem venient Llias et

« ligati sunt, ne possint nocere quantum Henoch \ et tunc Antichristus in apcrtam

« vellent. Fidelea quoque ill<» tempore persecutionem consurgel.
« non praedicabunt, quia tamquam ex-
« communicati habebuntur tunc boni.
« Nihil vendetur eis, nec emetur ab eis,

c nisi habeant characterem, id est, >'\g-

« num aliquod ad litteram, ul adhaeren- CAPUT XI

« tes >il>. . intur, et alii interfician-

« tur. Aut nomen b stiae, i<l <'-t, confi l)r Gog r/ Mnijnij.
« sionem oris : aut numerum nominis
ejus, id est, multiplicationem operum^
ul

i>
habctur
autem
rsecutoribus,
in Apocaiypsi
sicut eril crudelior

ita sancti tunc

'.
Antichri-
omnibus
tempo-
di
De Gog

|ii<i>
suni decem
clausae, non
r\ Mtagog
,
dicunl quidam, Opioionee
i
•

diverm de
tribus intra montes q „
tamen quinexire
ita
,

,.

M *g°g-
t

<• ris Fortiores erunt omnibus retro mar- possent, Bi permitterentur, Bed non per-
« ivi ibus mittuntur a regina Amazonum, sub cu-

Matth. xxiv, 2*. Cf. Apocal. xi, •'!

; Malai a. rv, •">.

Cf. Apocal. ni, >.

k
Cf. Ezechiel.xxxvm,2 <•! Beq.; <Apocal.xx,7.
 1 -

I) \l i; M \<. <»ii|, |»|1 i i,

ju regno ol dilioiw vivunt. 1 1 i

ilicunl j.i.i ili' ... it \ tnni' /i > .

Jinl.i i iii I i 1
1
•
~.i i uli exilura •
i ontui ai Pi plum
iii .1 -
1 usalem, 1 1 i um buo M< i I oati ndenl // u \t dtut olix &, tt

< :
Iructui duo ' andelabra <
lumen
A lu dicunl , quud pei Gou el Mai danlesalii I andi m 1
\ let

inlelligitur exercilus Anticbristi, qui in in I i usalem : et ja< 11111111 « orpo

linc Bieculi \ i
iih i
ad expugn indarn I iumiiii 111 plaleii tnl.ij» -1

>iam '. Per <i". enira secundum ii<>' libus < iiiii dimidio, quia nulluj audi -

Glossam, illi per quosjatenter diabolus l.ii corpoi 1 1 "i niii tepelii e propter m<
perse juetur Gdeles, designantur. Pi i tiiin Antichristi 1 irum
Magog illi per quos aperte Ecclesia op- iruiit valde lasti propter mortem 1 orum :

primetur : vel iidem qui tempore Anti- posl diea autem tres et dimidium resur-
christi prius occulte, ot posl modum gent, et 1 orum em
aperte Ecclesiam persequentur. talem : • Eliaa et Henocb,
Secundum Augustinum, Gog referlur huc : et aaeendentin ccelnm in nube,
ad gentes, Magog ad diabolum quia :
Antichristus vero qnindecim
Gog interpretatur occullatio, et M, poat moi lem iilorum regnabit.
dejectio, vel deslitutio.

CAPUl Mll.
I.AIM T XII.
De duratione Itujus persecutiot
De Elia ct llcnoch.

Hejjrnabit Antichristus, sicut di it

Autichrisli Inter occullum adventum Antichristi, Glossa super Apocalypaim, tribu> annis
aijveolus
iluplex. ijiii est nativitatem, et manifeslum ejus cum dimidio. Unde, Daniel. xn, T, ju-r

advenlum, qui est per praedicationem et ravit Angelus per oiventem in xternum,
apcrtam peiseculionem, venient Hlias et quia i/t iempus, sciucet uniua anni, et

tlenoch, et convertent (sicut dicitur Ma- tempora, scilicet duorum annorum, ei

lach. iv, 5) corda patrum infilios. Glossa: dimidium temporis, id eet, dimidii anni.
« Ad instructionem praeteritorum de Gde Glossa : « lloe spatio diiitur duratura
Salvatoris, in quantum et ipsi credide- desolatio sub Antichristo. » Nisi autem
runt, et cor filiorum ad patres eorum. » (ut dicitur. Matthaei, xxiv, 22) breviati
Glossa : « Quia suscipient Gdem, quam fuisseni dies il/i, non fieret salva onmis
ilii habuerunt. » Unde et Christiani et caro. Gregorius : « Quia enim, et super-
Judsei tuuc in Christum pari religione « bos nos et infirmos adspicit Deus, dies
consentient. « quos singulariter malos intulit, miseri-
De eorum praedicatione, et sancta « corditer brcviandos dicit. » Et (jlossa
conversatione dicilur, Apocal. xi, 3 : super Matthaeum : « Haec tribulatio
Dabo duobus testibus meis, scilicet Eliae quanto caeteris gravior, tanto brevitate
et Henoch, et prophetabunt, et est, prae- inoderatior. »
dicabunt, diebus mille ducentis sexayiu-
ta, id est, tribus aunis. sicut ipse Christus

s
1
Cf. adhuc. Apocal. xx, 7 et seq. Apocal. xi, 4.
-'
Gf. Matth. iv, t7 et seq.
 CO.MIM.NDII THEOLOGJCjE VERITATIS Llli. VII. 24.")

([tii est in s[tli;i'ra sua. sed ctiam (tinii

ignes i|ui in terra el super terram sunt,

concurrenl ad mundi conflagratiom m .

CAPI r XIV. Ignis uutem isic hab bil officium qua-

tuor ignium, scilicel ignis infernalis,
Ih' morte Antichristi. reprobos puniendo : el ignis purgatorii,
bonos a venialibus purgando : el ignis
terrestris, vegetabilia el sensibilia consu-
Potesl ite sua Dominas oc ;i lel Vnti- mendo, el omnium hominum corpora
christaro, sicut dicit Glossa Buper \[>o- incinerando : et ignis elementaris ele-
i dypsim, sivr per Be, sive perMichae- menta subliliando, el ad innovationem
lem '. Occidetar autem io monte Oliveti, disponendo. Per illum igilur ignem ita

in papilione, et solio buo, in loco circ,a facies tcira- exuretur, quod figura Iiujik
i|iicniDominus asc adil in ccelum. In- mundi peribit, sicul olim facturo fu.il per
terfecto autem Antichfisto non statim diluvium *. Lt merito primuro Dei judi-
veniet Dominus adjudicium ><-d Becun- : ciuin fuil per aquam, contra ardorem
(luin Glossam Buper Danielem, conceden- luxuria>, qui tunc \ i^uil ultimum vero :

lur quadraginl quinque dies ad refrige-

i per ignem erit contra lorporem charita-
rium sanctorum, el ad conversionem et tis, quaa luncquasi senescente mundo re-

pcenitentiam subversorum *. Quantom frigescet '.

autem spatium sit inter illos qaadra- Islins antcm ignis actio erit succes-
ginta, quinque dies, et finem mundi, ne- siva : habebil enim initium,
medium, el
rao scit. finem. Primo namque judicis adventum
Mmistri vero Antichristi post mortem prasveniet, el quasi simul per illuro fiet

illius gaudebunt, ducentes uxores, et purgatio justorum, punitio malorum, et

diccntes : mortuus
Licet princeps noster corporum, cum consuroptione
ineineratio
. habemus tamen potestatem, pacem, temenascentium, sicut dictum cst. Quo
el Becuritatem : et cum talia dixerint, faclo slatim crit resurrectio corporum
repentinus eis Buperveniet interitus :i
. Ju- cum adventu judicis ad judicium, et
ihfi vero tunc convertentur ad fidem, et tunc inflammabitur totus mundus per
sancta Ecclesia usque ad finem paciGcata circuitum. Terminato autem judicio, t«>la

quiescet, quia tunc fraudulentia et ssvi- caliditas illius ignis exsequetur senten-
tia diaboli penitus ubique deficiot '. liam jndicis. (nvolvel enim peccatores,
et trahct in infernnni. Ll ita patet, quod

ignis iile adventum judicis prasveniet et

prsecedet, et comitabitur, et sequetur.
Post praadicta fiet mundi innovatio, innoTaiio
etpurgatio
CAPUT \\ sed intcr purgationem el innovationem differunt.

multiplex est differentia. Primo, quia

De eonflagratione mundi. purgatio crit qualitatum pcenalium de-
tractio, Bed Lnnovatio erit pulchrioris
formaa inductio. Secundo, quia purgatio
Ignis maximus praecedct faciem judi- esl elementorum ab impuritate, quam
quia virlute divina non solum ignis lialicnt «-\ conjunctione, ad puritatem

1
Cf. II ad Tbessat. u, 8 ; Daniel. xj, W. '-
C\\ Psal. xcvi, :i ;
I-a i..\m, 15.
D iniel. xn, 11 el 12. 4
Ct'. I ad Corintfa wi, •!! : Genes. vn, 18
3
Cf. II adThessal. n, 8. Hatth lxiv, \2
k
Cf. Jprem. xzxm, 9 : Hatth. xxnu, 20.
 t u

21(1 h M.li M M, OKI) !'M I h.

mutatio. Inno^ - • t i «
» vero • • <
um
teloi i
i coi pon«, !
il ilu \ eteri io stalura n<>\ um < ommul 'iii plenitud I

ti<>, el hoc pei '

onem a motu. In II

« .1-1 1 igna coelie enim proplerimpermixtionem nulla tui i.

,m l'" n,;i> '• '• tantum imperfectio el ii i ii in <lnii

"buniur" * i

molus. I nde non eril in i ii pui u itio per membi oi um, lluum t un-
ignem, Bed a motu <
essatio. Ua auli m guium, < r.inuiii • t ln (II.

purgabuntur elementa, « j n < >« 1 praecidelur iii monsl im.

;ih igne via combustibilis, ab aere obacu- I; m _' ni quoq
ritas, ;ih aqua glacialis trigiditas, ;i terra Iiji.i. quae priui erant, i ui nu
\ ero gravitas <•!
opacitas. i
lera puK 'i • iii quem redu
nt, ii.i qnod iii
q
sin ii - * 1 1 1 n i — ille <li-j fuei it ad ean -
| .

<jViii animam redeat, quae ipsum priroi-

tus, ul viveret el animavil
CAPUT XVI. x 'liim i juantuiu
ad membra principalia, sed etiam sah
De resurrectione generali. '
apillis, el cseteris membi int

ad de orem. Resurgenl etiam homini -.

quantum a<l quantum ad ur et -

Deus sicul est potentissimus in condi- t quantum ad decorum esse,

tione naturarum, ita est clementissimua el resurgel unumquodq in

in collatione gratiarum, et justissimus in optimo buo - 1 1 1 quia duplex •

retributione stipendiorum '. Quoniam mor>, animaa scilieet perculpam, <-t <<<r-

igitur homo vel meruit, vel demeruit poris per pcenam : hi> I dupli
in anima simul et corpore, punietur vel resurrectio, scilicet anima. j
_ tiam,
praemiabitur in utroque. LTnde in eisdem et corporia |
- oriam \ El sicul in

oportet cuin resurgere. Ad vocem autem primia parentibus mo ilpae intulit

tuboe rcsurgent morlui, sicut dicit Apo- mortem poena., ita resurrectio animae p<

stulus \ Dupliciterautcm intelligitur illa gratiam causabit resurrectionem

vox seeumlum enim quosdam vox lubae
: riam.
est imperium Chrisli resurgere imperan- In resurrectione concurrent quatuor
\vx lubae, tis secundum alios vox tubae est mani-
: causse, scilicel i Eficiens, i; - Deus : ma-
Tubam 8o- festa Christi apparitio \ Unde Grego- terialis, scilicet pulveres : formaJ s, s i-
nare ' quld,
r;us: «Tubam sonare, nihil aliud cst, licel conjunctio corporis, et anin.
« quam mundo Dei Filium judicem de- finalis, scilicet ut recipiat unusquisque
« monstrare. » Resurgent igitur omnes, pmut bonum, sive malum ".
gessit, sive

nulla in cis existente quan- differentia, Resurgent tunc homines velociter, inte-
tuin ad ordiuem temporis, sjd magna, graliter, socialiter, seternaliter. Et i rit

quanlum ad ordinem dignitatis nain : is',a resurrectio justa quantum ad Deum.

raali resurgent deformes et passibiles: perfecta quantum ad resurgentes, mira-
in bonis autem natura salvabilur. et vitia culosa, quantum ad ipsam resurrectio-
detrahentur. nem.
Omnes vero, tam boni quam mali, re-

|
Cf. 1 ad Corinth. w, 10 Matth. ;
x\i. 27. Lue. xxi, 2ii et xu, * et 7.

* Cf. II ad Thessal. iv, 16. 6

Cf. ad Roiuan. \i, 4 et 5.
I ad Coriuth. x\, 52.
3
Cf. :
Cf. ad Philipp. m, "21 ;
II ud Corinth. v, 10.
4
Cf. adEphes. iv, 13.
 COMPENDIl rHEOLOGICiE VERITATIS LIB. VII. 247

De qualitate autera judicii aota, quod

eril horribile. Virtutes ccelorum move-
buntur*. Intolerabile. Job, \i\. 13: Quis
< \IM I Wll. mihi hoc tribuat, ut in infemo protegas
i/ic. etc. [nevilabile. II ad Corinth. v,
Dejudieio extremo. lu : Omnes nos manifestari oportet ante
tribunal Christi. Fnopinabile, quia dies
Domini sicut fur in nocte, ita veniet \
Posl resurrectioneni statim erit judi- [nexorabile. Proverb. vi, U.Zeluset
,ul
rium. [psum vero judicium praecedet non parcet
J;
/uror v iri in die vindicU.
Irina citatio. Prima Fuil per Prophetas. Erubescibile. Apostolus, ad Roman. vi,
Unde illud Proverbiorum, i, 24 Voeavi, : •>[
: Quem fructum habuistis tunc in
etrenuistis. Secunda per ApostoIos,,et UUS in quibus nunc erubescitis ? Prae-
predii s Luc. xrv, 17: Misit ser- dictavero erubescentia erit in duobus.
vum sum hora comx dicere invitatist p rj ra0j m veniendo ad judicium, quia
etc.TerUaeritperultimamvocemlub»: nia cum
|, habeant corpora ponderosa,
et hsec citatio erit peremptoria. oportel eos illuc portari ab Angelis, sicut
- :undum Richardum triplex estju- Babacuc portatus fuitadlacumleonumin
#J»
dicium. Primum esl uniforme, hoc est Babylonem \ Secundo, instando coram
judicium pnesentis Ecclesiae, qua non judice, quia peccata eorum omnibus
judicat, nisi de sola qualitate retributio- enmt tnaniresta. Unde illud Nahum, ui,
num, el in genere tantum Becundum $ . Revelabo pudenda tua in facie tua,
quod bona bonis, el malis mala redden- e i,.
lur: sed numerum el quantitatem re- Locusjudicii in valle Josaphat
tributionum nescit Secundum
eril » :
^jjj^
dicitur quia *"* «V-
'.
et hoc multiplici ratione. Primo,
dlcim " '
multiforme, scilicel quod quilibel expe- ocum opor t e communem
jurac jj esse :
[ |

ritur io morte aocipiendo sententiam de J erU salcm e1 lerra adjacens videtur esse
omnibus bonis et malis, quse gi ssil sed :
CO mmunis, cum sil quasi me lius nostras
non omnia bona vel mala statim recipit, habitationis locus. Secundo,' quia debet
quia recipit in anima tantum, el non in esse pu blicus:sed locus praedictus esl
corpore. Tertium dicitur omniforme, id famosissimus propter opera oostrae red-
ultimum judicium, quando recipit emptionis qua3 ibidem gesta sunt.
nnusquique se undum numerum el Terlio, competil locus iile ratione nego-
quantitatem sive bona, sive mala, in tii. quia tractandum est ibi opus mise-
rpore et in anima. ricordiae et justitiae. Mbns Oliveti qui est
i
muiii judicium est horribile ex apud illam vallem, designal misericor-
omni parte, quia snpra eritjudex auste- diam Josaphat aulem, quod interpreta-
:

rus, el iratus, subtus patens infernus, t ur judicium, designat justitiam.

intu^ conscientia remordens, extra mun-

dus ardens, a dextris peccata accusan-
tia, a sinistris daemonia terrentia, contra
illns boni Angeli in inferna propeilen-
i
omnes sancti judices Bententiam
approbanteSj omnes mali cum bonis et

peccata damnatorum cognos 'entes.

' Cf. Mattli. xii, 3« et 31 * Cf. Daniel. xiv, 35.

1
I.uc. xxi, 26. Joel. iii, 2.

I
•
I
--
 2iK I). \l.li M iG. ORD l'l! II)

llilr Oit, <pl"<l <

Jin iii judii

bnnl justi tam iii natui i divii quam

humanitati i
malii autem nollo modo
videri poteril in ronna <b
i
\ I
* I I XVIII, hoc duplici ratione. Prim pter di

I' < tiiin d iii ipao vid

Oe judicantibus. quia natu ad
Dei \ isionem. ^< undo, propter den
i iiuiii delei !

Non Bolura Becundum potestatem di- divinitalis: quia \i<: Deum, secun*
vinam, sed etiara in forma humana dum Joannem . \iti

Christus judicabil '

: quia in jurisdictione non potesl coramunicari reprol
ordinaria judicabil m Deus, cum lota l
prsdi ii- quodChi ip«

Trinitate : sed in jurisdictione delegata parebit blandus jnstis, ••! terribilii inju-

judicabit ut homo. Unde nota, quod itis, -i<:utcli'ii G Quod (igura-

quinque sunl modi judicandi. Primus lum esl in columna nubii iu oii

modus esl iiiiiiia- auctoritatis, quo ju- in nocte '

. Videbunl mali bnmanitatera
dicabit Christus ul Deus ». Secundus Christi, ut timeant : et non divinitatem,
est secundae seu delegalae auctoritatis, nc gaudeant. Boni autem ntramque
quo judicabit Christus ut homo . Ter- (llni^ti naturam videbont. Stigm
tius est accessorise dignitatis, quo judi- quoque Christoi monstrabit, et in

cabunl Apostoli el viri perfecti, quicnm passionii siub, -

ilicet crucem, cla\

judice eminentius residebunt vel judi- etc". Sedebit quoque Christui -upra in

cabunt, tamquam melius scientes leges eminentiori loco <:uui sanctis, mali
et consuetudines regni Dei, quibus im- vem sulitus in lerra, quam di

plendis et sciendis operam dederunt. runt

w
.

Quartus cst approbationis, quod judi- l.t merito tunc Christus judiciura Qaut
cabunt onines sancti, et etiam Angeli '. ezercebit, tum quia vere scit m.-iita sin-
Quiatus modus judicandi est culpam gulorum, in qu<i sunt omnes tb< >auri
judicandorum manifestare, sic etiam scientiae et sapientis Dei absconditi " :

mali judicabunt
5
. tum quia non est reus de aliquo illorum.

Actus I" judicando Christus babebit duos d<- quibas judicabit »». Non ..-nim fecil
Chriat-.ju-
ac j us opposilos : unum passive, et alium peccatum \ i:
ne<- inventus est dolus in
qui? active. lYunus vero st inlirmitatis et <: : ore ejus : et lnee duo praecipue decent
alius potestatis. In primo enim adventu judicium.
Christus venit a l judicium passive °, in
7
secundo veniet ad judicium active .

s
ln primo venit in forma inlirma ,
in

sccundo apparebit in forma gloriosa.

1
Cf. Matth. xxiii, 39.

' Cf. Matth. xxv. 31. Cf. Exod. xui, 21.

3
Ibidem. J
»
Cf. Joan. xu. i

*Cf. IadCorinth. vi, 3. * Cf. Luc. xx. . Joan xx. 27 : Matth.

5
Cf. Matth xn, 27. XXIV , 30 -:-t xw. 31.
6 iloss. n. 3.
Cl'. Luc. xxi, 27.
1
C.r. Matth. xxiv, 30. "Ci. ad Hehr. vn. 26 [ 27.
* Ci. ad Philip. n, 7. 15
Cf. Joan. vn .

16 Petr. n, 22.
9 Cf. Joan. xvu, 3. Cr. Isa. lui. 9 ; II
 COMPENDII THEOLOGICiE VERITATIS Idli. VII 24'J

Patris mei. Quarta esl remunerationis

retributio, ibi, Possidete. Quinta es1

regni assignatio, ibi, Regnum. Sexta

esl glorise praeparatio, ibi, Vobis para-
CAPUT XIX. tum. Septima est seterna prsdestinatio,
ibi,.l constitutione mundi,
De judicandis. Item, sententia contra malos continel
in ipsa Bex clausulas. Primo, a Deo Be-

parationem, cum dicitur : Discedite a

Ordines quatuor erunt injudicio. Qui- me : Becundo, maledictionem, ibi, Atale-

dam enim judicabuntur, e1 damnabun- dicti, Tertio, incarcerationem, per hanc

tur, ut quorum merita damnabilia per- prapositionem, i», designatam. Quarlo,
niixia Bunl aliquibua bonis, picul pcsns acerbitatem, ibi, Ignem. Quinto,
illorum, qui habuerunl fidem sine ope- liberationis desperationem, ibi, /Ster-
ribua '. Quidam judicabuntur el salva- num. Sexto, dsBmonum associationem,
buntur, ut quorum merita bona per- ibij Qui paratus esi diaboio ei Angelis

ini\la sunt aliquibus venialibus malis. ejus.

Quidam non judicabuntur, ct damna-

buntur, ut quorum mala merita omnino
impermrxta sunt bonis, ut qui caruerunt
fundamento Gdei. Quidam vero nonju-
dicabuntur, Bed judicabunt et Balvabun- CAPLT XX.
tur. ut quorum merita bona impermixta
sunt malis, Bicut perfectorum pauperum De innovntione mundi.
Cbristi, de quibus. Matth. \i\. -7 el 2ti :

Vos qui reliquistis omnia, et secuti estis

me, etc. Terminato judicio statiin erit inno-

De prsdiclis «ju.iiuoi* ordinibus nota, valio inundi, quae non complebitur
quitJ omnes hominea judicabuntur judi- quaindiu peccator est in mundo, id est,

cio retributionis, sed non judicio dis- quousquc detrudatur in infernum. Sicut
Bptationis. InBdeles enim quia non fue- eniin ille maximus ignis elementa pur-
runt cives civitatis Dei, tamquam hostes gabit, cum habeat virtutem expulsivam
sine nila meritorum discussione, el au- formss extrinsecse, sic mundum innova-
dientia punientur. .lusti vero non judi- bit, cum habeal virtutem subtiliati-

cabuntur, ut eorum merita de novo vani.

discutiantur, an bona vel mala sint, sed Mundum autem innovari, iil est, ;>ul- MunJi Iq-
'

ut bonorum praeeminentia omnibus ma- chriorem formam accipere debere, ,!''

1 l
'|''
\,[

nifestetur, et ut contra maloa appareat uare?

ostenditur multiplici ratione '.
Primo, 'i

ju>t i sententia damnationis. quia sicut dignum fuit quod elementa

.iia Dusb > < 1 1 1 1 1 1 i .
»
* ferentur in judicio : purgarentnr pro eo quod infecta erant,
'"
una pro bonis, alia contra malos. Sen- propter peccatum hominis, ita dignum
8
^' nua ;m " continet septem clau- inundus innovetur, propter glo-
•QieDt"' P r0 '' est, ui
ptima. sulas V Prima est amabilis vocatio, ibi, riticationem hominis. Secundo, ut crea-
Venite. Secunda, divina benedictio, ibi, turae remunerentur pro Labore, <|uo
Benedicli. Tertia, paterna dilectto, ibi, homini Bervierunt. Tertio, ul totua mun-

1
Cf. Joan. iii, 18 ; Ifatth. xx\, 33 el seq. Cf, ' Cf. Maiih. xvi, 27 : I ad I orinth. kiii, 12 ;

etiam S. Grbgoriom, Lib \\\i . lioi iliam. ad Roman. i, 20 el ~\ ; l ad Timotb. \i, 16 ;

» Matth. xxv, 34. l Joan. iv, 12; Joan. i, i B.

 . i

I» \l I: M \i, (»1.1» l'|: 1 h

doa proul bsI |" .- ihile conformelui

homini ^- 1
<
> i iii- ato. Q |uia mund
l.i L ui homo pi i - pcculum tioni
tiu.i I )i'inn CO ii i|in iii iii n. II .1 ura
natura \ idcre non pol uit. I fnde in futui o I
> i opti r ho V<
oportel spcculum meliorari, el pui ..111 , h cundum
iii in pulchritudine 1 real ui 11 um ampl elemi nl qu .i Dominu
refulgeal speciea 1 reatoi ie : li" 1
autem intercidi i in illi i •

t
•
<
*
1
1 eril .nl necessitatem, quasi I» \it I
'
Miiiin \\\ i : T I />

aliter \ ideri non possit, bicuI modo : dentis flammam ignis, ita quo lum
Bfid ad jucunditatem, 11I scilicel delecta- ustivum el frigidum glaciale lendcnl
tioni visionis intellectualis addatur de- inferius, perspii uum aulem in aqu i

„.
Bldera pur-
lectatio visionis sensualis. Orbes .111- lu\ iu igne manebunt : rjuia de omnibuu
gatione imi ccelestes el sidera propter imper- elementis ignobile tendel d<
iion indi-
gebuot. mixtionem
. .

nutia
11 •

indigebunl
i- 1

purgatione — tiiii, el terrenum,

Bicul elementa, sed tantummodo motus tenebrosum, e1 hujusmodi. P
cessatione, el ideo innovabuntur, sed qOod cazlum et terra transibunt '
quan-
non purgabuntur. tuin ad formam, sed non quantura
Oueerequi- Fnnovatio autem in illis duo requirit, substantiam.
rantiir a 1 I

eonim in- scilicel motus cessationem el claritatem Patel etiara \ praedictia terminari
oovalio-
nem ?
II-
Sjilcndiiiis aniplnircin. quando stalut ~n|
i- i
transmutation -
•

mentorum,
orien tf!" et m oriente, et luna in occidente, ubi rationes animalium, el pianlarum,
Lunaiooc- creati sunt. Sujus dicti Irnec est ratio, causas illoi uiii c Bsabunt, el i-ta
ciuentr J p
stabunt. quia corpora superiora facta snnt ad dicuntur elementa intei n quantum
usum hominis dupliciter. LTno modo ad Bubstantiam, Bed quan
propter necessitatem corporis, scilicet, nem et passionem. < loi pora oslestia

slatuin generalionis et corruptionis : et habita quiete, et Lumine clariori, dicun-

ideo ccssante illo cessaliit motus. Alio tur renovari. Verumtamen illa, quae,
modo propter delectationem in pulchri- sicut dictum est, intereunt, in homine
tudine creaturae, el propter cognitionem salvabuntur, qui similitudinem 1.

Dci in illis : idco lux illoruni nou cum omni genere creaturae, ct propter
cessabit, sed mauis augebitur. haec in hominis invovatione et irlori-
3
lmpressio- Circa clcmcnla autcm nola, quml '
Gcatione p«>->unt diei omnia renovari .

nuui cesea- .

tio. terra erit sicut crystallus ct compla-

nabilur. Aer crit clarior, ncc habcbit
impressiones quas niodo habet, quia
non erunt nubes, ncque venti, ncque
pluvise, ncquc ros, neque nix, neque CAPLT XXI
tonilrua, neque fulgura Ignis ctiam et l
.

aqua fient puriorcs, ct manebunt non De poenis inferni.

solum secundum substantiam, sed etiam
secundum suas qualitates, quas babc-
bunt quantum ad babitum. >ed non Sicut patet divina potentia increando.
quanlum ad usum quia cum in his : sapientia in irubernaado, clementia in
duobus clcmentis magis vigeant qua- remunerando et reparando, sic patebit

1
Cf. Matlh. xxiv, 29 : Luc. xxi, 26 ; ad Hebr. mv, 35.

i, 10 ; Psal. ci,26.
3
Cf. Luc. xxi. 26 : 1 adCorintb. rv, 53 ;
Isa

» Marc xiu, 31 et Luc. xxi, 33. Cf. Matth. xxx, 30.

 COMPENDll THEOLOGICiB VERITATIS Ult. VII. 2SI

divina justitia in puniendo. Dignum esl rebus puniatur, scilicet a faecibus cor-
enim, ul non remaneat dedecus culpae porum mundanorum, quia in innova-
Bine decore justilia. tione mundi quidquid st ignobile in <

Licel autem peccatum sit transito- mundo, ad locura pcenaruin defluet, et

riiiiii. (amen erit pcena perpelua, multi- il»ihorrorem carceris mulliplicabit. Et
plici ratione '. Priina, quia homo pecca- iterum secundum Basilium, « Deus facta
vit ia buo seterno, ideo puniefur iu « n untli purgatione dividet ;i calore
terno Dei. Secunda, quia materia ignis o splendorem, et totum calorem mittet
•rin
DU inferaalis est selerna, sic et peccati > ;nl regionem damnatorum, u1 amplius
macula : ideo el poena. Tertia, quia « crucientur : el totum splendorem mit-
peccatam esl contra illura qui esl infi- i tet inl regionem beatorum, ut amplius
nitus : nnde et poana debel ei esse infi- « jucundentur. »

nitii. qod quidem acerbitate, sed «iu ia-

lione. Quarta, quia homo per peccatum
perimil bonum, quod possel
in >o •

seternum bonum, e1 merito perpetuum

incurril malum. Quinta, quia mala vo- CAPUT XXII.
luntas reproborum Bdterna est, vellent
onim peccato si possent) perpetuo de- De diversitate pcenarum.
lectari : el ideo perpetuo debent puniri.
Sexta, ijuiii in infinitum erat rationa-
li^, cum praeponit finitum infinito in Cuni in damnatis sit diversitas pec-
judicando, el Bimiliter concupiscibilis in c itorum, erit et diversitas pcenarum.
appetendo, el irascibilis in adhaerendo :
Unde cum in peccato sit aversio a crea-
unde et merito pcena eril infinita. Sep- torc, et conversio a I bonum commuta-
tiin.i, damnatus de peccato perpe-
quia Lile, et deordinatio voluntatis contra
trato, numquam habehit veram pceni- dictamen rationis, merito pcena variabi-
tentiam ideo Deus numquarn mutabil
: tur propler ista. Unde propter aversio-
punitionis illius sententiam. Octava, nem eril carentia visionis divinae, sed
quia peccatum a vita perpetua separat, propter conversionem erit pcena mate-
scilicet ;i Deo : ideo mortem perpetuam rialis incendii : propter deordinationem
iator incurrit J . autem rationis et voluntatia eril pcena
Post rationes inducam exempla de universalis, quaa consistit in afflictione
eadem materia. Videmus enim, quod varia, acerba, el aeterna.
emptio moment inea dal jus possidendi [gnis auteni infernalis non omnes
perpetuum. Etem, vulneratio momcnta- sequaliter cruciabit, sed al> eodem igne
dat mortem perpetuam. Item, casus alii plus, alii iiiinus torquebuntur, se-
in toveam temporalis est, detentio p
cnndum quod plua aul minus peccave-
petua. Item, crimen laesae majestatis runt, sicul iib eodem igne aliter utilur
temporale est, servitus perpetua. Item, palea, el aliter lignum. Quamvis autem i«i>.s cor-
. ... . poreusagil
plaga temporalis est livor perpetuus. ignis illc sil corporeus, nec possil agere m epiri-

Quoniam iu peccato esl delectatio cum in spiritum ipsom caklaciendo, agit

q JJJJ'odoS
contemptn Dei, merito praecipitatur pec- tamen in ipsum, ul instrumentum divi-
cator in locum iofimum el despectum, n;c justitiaB, ipsum laedendo el ille <l<>- '
: Dolor ma-
et maxime a Btatn gloria Dei elongatum, li>r csl maximus, tiiin propter potentiam j
* }'.','
^, ",! t

scilicet in infernum, ubi a despectis divin.se manus ipsum ignem moventis, quare?

1
Cf. Matth. xxv, H. Joan. nv, 24.
Sapient. v, 1-15; ad Colos*. m, » Cf. Luc. xvi, 24,
 1

I». Al I*. M \t, OHl) i'|( Vh

iiini propter on ibilitatem patiei s '
ripstl I ulii i
damnum,
i niii propter immcdialiom m i onjunctio- < nl.i. laliom
iii .
ilium, mortem, *ervilut< m. II

i n
Iniernu i
i
loi u Lcnobru um m.i
i f< 11 1 ^ lofei >ii locu justiliae . Lumen autem cum I Primum p [u .< damn il amisei unl
oolii 1 1 i

tablle, - delectabile, lamcn ingeril Lristitiam per Deum, <t om ;i.< f.ni.
qaan '

accidens, scilicel in quantum ostendil gloriae, non solum in d i Uam in

aliquid triste. I
nde in inierno esl aliquid -|x- I
14 \ '/"/ de
obscuri luminis, <|n<> damnati videre fragmentu ejiu testa, ut hauriatur
possinl unde doleant, <•! non unde laeten- parum aquse de fo\
tur. misericordtae, aul portetui >i/ns de
Qloi 1'iin Reprobi videnl usque a<l diem judicii iru endio, icil i
'
li iritatis : <pji i

bcatorum
rciirdlii gloriam beatorum in universali, uon in cundum Jeremiam, \ m, _ /
qunliter vj
doant .'
parliculari : quia videnl eos i;i ma . /iuihl > t !>•

gloria, sed non in quali. De hujusmodi Matth. \\ii. 13 : Ligalu manibut

autem visione non laetantur, sed tristan- pedibus, <t<-. De tertio. P rb. \i\,
tur, 1 11 lii propter invidiam alienae felici- 2H : Mallei tluitorum
/
latis, tiiin propter carentiam propriae poribus. Istud autem non intellig
Postjustumel ultimum vero
beatitudinis. de malleis materialibus, sed <!<• <li

judicium, hoc eis subtrahetur in poenam sil ite pcenaram quibua impii maliean-
eorum, cum videbunt etiam hoc adspe- tur. De quarto, Apocal. win. 7 : Quan-
clu indignos se reputari. ln damnatis tnm ij/oii/irmit v. i-t i,i deliciu /nit,
crit fletus Bpiritualis ', scilicet dolor in- ete. I><' quinto, Isa. im, <s : /
terior, et non fletus corporalis, qui est bustss vultut eorum. Iiuo taiu ignomi-
cum lacrymarum quia
resolutione : i
niosum erit corpus peccatoris, quod
sante motu coeli, nulla jam crit genera- anima resumens ipsum stupebit, quan-
tio vel corruptio, tamen erunt ibi illa do tam terribile illud videbit, et v.-llct
quoe non sunt corporaliter inspicienda, habere tale sicut fuit quando dimidium
scilicet comprehensio cerebri,et formatio comestum fuit a vermibus. De sexto,
taciei, ct hujusmodi. Mattb. uu, 13 : Mittile eum m tenebras,
Veruiis Vermis autem, quem Dominus in etc. De septimo, Gregorius « Ibi mors :

conscien-
tiae quid? Isaia
3
comminatur, ncquaquam materia- « semper "vivit et haec (sicut dicitur :

lis cst : quia nullum animal prseter ho- « Apocal. n. II) erit mors secunda. »
minem rcmanebit. Erit autcm ibi vermis l)c octavo, Thren. i, 1 Prmceps pro- :

conscientiae, rodens animam, et non vinciarum facla esl sub tributo. Nota,
corpus. In summo loco sola est laetitia. quod damnati sub tributo poenarum sem-
In loco iniimo sola est tristitia. In me- per scrvient, et tamen numquam per-
dio, hoc est, in mundo hoec sunt modo solvent \
permixta. Kx praedictis collige, quod erit ibi

Post diem judicii tria tantumrnodo calor ignis, stridor rigoris, tenebrae,
loca erunt habitata, scilicet ccelum, in- fumus, lacrymae, mcerores, adspectus
fernus, ct limbus, Quot sint loca pcena- da?monum, clamor improperii. ariditas,

rum, require in libro [V, capite de de- sitis, fcetor sulphuris, vermis conscien-
Genera pae- scensu Christi ad inferos. tiae, vincula, carcer, timor. dolor, pudor,
narum
quot ?
Octo genera pcenarum in legibus esse invidia, rancor, carentia visionis divinae,

4
* Cf. Job. x, 21 et 2:2. Cf. Lue. xvi, 24 ; Matth. xx%, 41 ; Isa. lxvi,
* Cf. L.uc, xvi, 23; Matth. xxv, 32 et 33.
3 Cf. Isa. lxvi, 24.
 COMPENDIl THEOLOGICJE VERITATIS LIB. VII. 253

ablatio omnis salutis. Ipsura etiani

spei
quo omnis creatura appetit, ent
I

eis pcena, quia quarent mortem uatu-

ralem, et uon invenient. Il>i erit (sicul

ait Dionysius) proterva phantasia, de- CAPUT XXIV.
mens concupiscentia, el Furor trasci-

l»ili-
De dutihiis in communi.

Dos in patria est illud quod immediate l)o '' i uid?

aniinaiii DeO COnjungit : ul est visio, di-

pt *
lectio, ft comprehensio. Sunt enim dona
CAPUT Wlll. °in^.

qusedam patrise, sicul esl sapientia et in-

jloria sanctorum. tellectus, Deo animam con-

quaa licet

jungant, non lamen sine habitu medio :

et propter hoc non dicuntur dotes, sed

L [Jnumquodque tanlo perfectius est, animaa prcemiationes Dotes enim non 1

.
bo-
du
magis conjungitur essendi piiu- appellantur dona quselibet, quse dantur
,
"quanlo
Homo autem qui perfectum esse animss in introductione sui in gloriam,
cipio.
exspeclat, duplicem habet finem ulti- sed dona praecipua, per quaa ad aclum
nuin extrinsecum, qui est beati- vitae gloriosae disponitur : sicut et in
ruuiu. I

in patria beatifica- prssenti non appellatur proprie dos

tudo creata, quaa oos
formaliter. Alium habet linem in- quodcunique donuni datuin sponsae in
bit

trinsecum, qui esl beatitudo increata, sua traductione, sed donum praecipuum
de (juo Bustentari debcat.
quse nos beatificabit effective, sciiicel

beatitudo
J
Dotcs sunl
,,.,*,
duplices. OuaMiain enim
. Dotes
piice*.
du-
ipsum Deum. Prima, Bcilicet

tamquam finis in quo spera- sunt a parte animse, quibus Deo, tam-
creata, est
Secunda vero,
tur. scilicel increata, tam- quam principio vitae suae, sine habitu

quam finis in que quiescitur. mcdio conjungitur et per quas intro- :

'uii '!••
Ali<» modo judicabant Philosophi de ducitur in amplexus sponsi sni indisso-

MDuaut beatitudine, sed male. Dicebant enim lubiles, et fruitionem ejusdein. Quasdam

Stoici beatitudinem in virtute animi con- vero dotrs sunt ex parte corporis, qui-

sistere, Peripatetici vero in cognilione bus ipsum corpus subjicitur animae suae,

veritatts, Epicurei autem in voluptate. lamquam principio vitae suae, ne per

Nos autam dicimus dupiicem esse beati- ipsum aninia al» actu gloriae retarde-

Deus enim tur.

tudinem, sicut dictum est.
Kssenliale
v
LNotandum
.

autem, quod dotes animae i i i

remunerat indum merita. Apo-

- prsemium,
(
'
la, l
'
' l 'J ""
ad Corinth. m, 8. Unusquisque
snnt de praBmio substantiali, dotes au-
stolus, I a 1 (
;

tcin corporis de praemio accidentali. Christua

propriam mercedem accipiel, etc. Prop- 1 l
dolea noa
.

merita. Joan. i, I»'» Gratiam pro Christus dotes non habet, quia sponsus habet, et
ler :

gratia. Matth. \\. I : Ite et oos in vi- t

, sed anima sponsa : el esl dos pos-

neam meam, etc. Supra merita nnde :

sessio s|iinis;i', qu83 usuin ejus habebil

illud Lucae, vi, 36: Mensuram bonam, et posl mortem viri. Similiter nec Angeli AnKeii do-

confertam, et coagitatam, etc. dicuntur habere dotes, quia 1

cum in nup- '.
.
t*
habent,
l '"'",
et
tiis sii animorum, el anio
consensus qaai

cornorum. secundum non est in Ange-

lis. licel principium habeant. Unde An-

1
1
Cf. Apocal. vi, 10 et 11. Cf. Juan. iii, 2'J.
 . i 1

:, i 1». \l.lt. VI \i, OIUJ l*l: I h

L'cli inni po isunl 1 1 1

< i ponsa ul liomo . : inlelli I'

< iiii dotoo |»i "|n p- hahebunl i< ipi - uudum tria, quae
Spon carn ilibui dantui Iria i
ili- ii .1,
p
cel <!•>>, donatio proptor nuptia i pa- comprehen picial I' pol iaro,

raphei na I)o autem esl donal i" facta I liam, <t • i 1 • • lio \><>-

gponsa? i x parte patris, <•! hoc ad usura '£

iri

s | , i r
i
~ i |n opter onei •< matrimonii, led - *
Circa tota, 'j i

possessionem Bponsae. In divinis autem rei \ \ut in -' ponil pra?« ntiam, •
om-
I >rii> Pater dat sponsae dotem ad po prehensio ponit i • i conlinj im, <h-

dendum sponsum Christum ad gloriam leclio |" iii amantifl ad n m amal im • <>l-

ri honorero, et non usum quia l>o- .i<l : ligantiam.

norum nostrorum non eget. Donalio au>
tem propter nuplias est, qua a sponso
datur sponsae, el hoc erit in futuro gau-
dium quod habebit anima in visione
Chrisli hominis. Parapherna sunt, quod CAPl I \\\|.
habel sponsa pra?ter dotem, Bicut sunt
rounera, quae ei dantur ab amicis, et hu- Ih- doiibui aninue in tpeciali.
jusmodi. Islud eril in patria per gau-
dium, quod habebil anima de Bocietate
beatorum, el de congratulalione felici- Prima <l<>- ania . nilio qoj
lalis eorum. (livin i essenlia videbKur t->ta ab omni-
hus, sed non lolaliter prout est infini
Videbilur lamen divina bs<j ntia limpi- •

diiis ab uno, quam ah aliu : el if

fectus erit ex parte videntis, non \i»i :

CAPUT XXV quia idem eril visum.

Beatitudo autem consistit in perfecta
De dqtibus animap in yenerali. operatione potentias altissima?, >• ilicet

intellectivas : 1 1 circaobjectum altist -

mum, scilicel Drum. Ex parte i_ritur

Animae Dotes aiiinia? sunt tres, scilicet cogni- objecti, cum sit unum aimplicissimum,
dotesquot? , . ,., .. ,
. . • • ..
ho, dilcclio, cl mnaesio, sive tentio, quae nulla potesl esse diversitas sed e\ j

a quibusdam appellatur comprehensio, a potentiae. Nam in quanlum una potentia

quibusdam vero iiuitio. Haruin dotium magis erit perfecta lumi . ria^. quarn
numerus multipliciter accipitur primo : altera, tanto perfectius ibitur circa
ex parte virtutum theologicarum, quia unum etidem subjectum, >ive objectum,
cognitio succedit lidei, tlileetio vero cha- sicut idem s<d diversimode a diversis
ritati, comprehensio autem spei. Accipi- adspicitur, vel eadem Iittera a iliv-
tur alio modo ex parte potentiarum ani- legentibus, secundum quod oculus
ma'. Cognitio autein potest appropriari magis vel minus dispositu-.
intelligentia?, dilectio voluntati, compre- Tribus modis cognoscitur aliquid : se-
hensio memoriae. Ajipropriantur etiam a cundum quod est, vel sicut est, vel quid

quihushani aliis tribus polcntiis, scilicet est. Primo modu cognoscitur Deus in
rationali, concupiscihili, ct irascibili. via etiam a malis. Secundo modo vide-
Sensitiva uon possunt intelligi, quia hitur in patria a honis. Tnde, I Joan.m,
Deus non est ohjectum potentia? sensiti- 2 : Simi/es ei erimtis, quoniam videbi-

1
Cf. Isa. Liu, 2 et 10.
 :

COMPENDII THEOLOGICjE VERITATIS LIB. VII. 258

mif< ruui sicuti est, id est, Buara ma- proportionem esse inter videoteni <'t \i-
jeslatem, claritatcm, el bonitatem. Tertio sum autem dispositio eril ex parte
: hsec
modo, n <• a li >nis videbitur, uec a ma- videntis, et non rei visaa.
li>, uejj iu via, aec in patria : quia fini- Sciendum autem, quod multiplex est
tum numquam capiet infinitum. \ i<lrl»i- medium. Primum esl mcdium peccati.
mus tamen Dcum in bo, el Deum in Isa. lix, 2 : fniquitates vestrse diviserunt
uobis, et nos in Deo et Deum in crea- ; inier vos </ l)<'i<m vestrum : istu<l est
luris. et ereaturaa in I» medium impiorumr. Secundum csl me-
autem Deum in sua ea- dium creaturs. Apostolus, ad Koman. i,
sentia, esi \isi<» meridiana : cognoscere 20 : Invisibiiia Dei a creatura mundi,
vero crealuras in Verbo, esl visio matu- per <•<( quse facta sunt, inteiiecta, elc:
tina : sed cognoscere creaturas in se,hoc I' 1
medium Philosophorum. Ter-
"' esf

est, iu proprio gener», appellalur visio tium est medium figurae. Apostolus, I ad
vespertina. Videbit enim unusquisque Corinth. x, II Omnia in figura con- :

gitationes alterius, proul vull ipse co- iingebant iiiis hoc est medium Prophe- :

^it.uis manifestare. LJnde G ius : tarum et Patriarcharum. Quartum est

a Uniuscujusque mentem ab alterius medium Scripturae. Psal. cxvin, 130 :

iculis corpulentia aon abscondet. Vi- Deciaratio ser-monum iuorum iituminat,

« debunt itaque jusii Deum, ut gau- et inteiiectum <l«t parvulis : hoc est

tn1 : videbunt gloriam sanctorum^ medium Theologorum. Quintum est

« ut congaudeant : videbunt quoque pce- medium fidei. Apocal. u, 10 : Esto /<</<•-

« n i> reproborum, ut de evasione peri- lis usque ad mortem, et dabo tibi, etc.

« culorum gratias agant. » ll"< est medium fidelium, quo tamquam

11
VI sciendum autem qualiter Dcus sine in aenigmate vident Deum.
medio videatur, nota quod triplex est Secunda «l< >s animae est dilectio : sed
u.i' liiini, scilicet differens, obnubilans, el inter dilectionem el virtutem differentia
i
uo disponens. Sine medio igitur differente est duplex : una secundum habitum,
est
M-
ur videbitur Deus, quia l><i \i-i<» nun est quia virtus est proprie illud quod transit
per distantiam, sed per praesentiam, cum de statu gratia^ad statum gloriaB dos :

ipse Bit essentialitcr ubique. Videbitur autem est id ijuod supra meritum datur
etiam sine medio obnubilante, quia tol- in inductione sponsae. Atia est differentia

letur speculum, el aenigma : quae ambo ut penes objeclum, quia licet objectum
Bunl iu via. Cum enim visus noster in utrobique sii Deus, non tamen secun-
praesenti non \>>>»\\ propter debilitatem dum quod Deus, sed eril objeclum vir-
iu tam excellentem lucera figi, necesse tutis quantum est summa bonitas
in :

habere medium, scilicet speculum objectum autem dotis in quantum unibi-

creaturae. Quia vero infinita esl distanlia lis in unum spiritum.
inter speculum, <! rem visam propter : Nota, quod fides el spes secundum fidei et

obscure relucct ibi similitudo, unde rem evacuabuntur in patria charitas :

cuabuntur
el -
°. |,oino
vidcmus in a?nigmate, id est, obscure *. vero neque secuodum rem, neque secun-
1 '
UO ?

Videbitur quoque sine medio similari, dum actum ejus evacuabitur, sed solum
quia Deus cog etur in seipso, et aon Becundum modum, quia imperfectio ejus
per aliquam abstraclam similitudinem, tollitur*. Dicit autem Augustinus, quod
alias creatura essel termiaus, et Deus « Gdei succedit spes, quam videbimus :

aou esset vere finis omnium. Non autem « spei vero succedit beatitudo, ad quam
videbitur Deua sinr medio disponente, « perventuri sumus : sed charitati nihil

quodesl gratia, et gloria. Oportet enim « Buccedet, sed polius augebitur. t

2
rinth xm, 12. Cf. I ad Corinth. xni, 8.
 250 l» M -I'. M \<.. ORO l'l: 1 D

l.iii.i doi . « 1 1 1 1 1 1
» i
i • >iii|>n-ln-iiMi>, it.i aequabuntur, ul nullu na ua
i|u i- rsi tentio visi el amati, vv\ lentio conti n cl lio< ' i iui;..i--ilnli-

veri boni el praemii, el islud verum est, tai Se< tind matcria um
proul comprehendere umilur pro attin- forma baeiautem <<<uij eril

ii', el ii 'ii pro circumplecti divinara perfecla, quando i lui •• f

immensitatem. rna : penea banc perfectionem lomitur

Bubtilil i I i '
i
i
i < omposil .. i orpoi
oi ..un/iii i um anima : perfectio
mpositionia <•-'. quod omnia oi

sine impedimento ^nt mobilia ab anim

CAPI I XXVII. penea banc perfectionem inmitur agili-
tas. Quarta compoaitio est corporis cum

/), dotibus corporis in generali. Bpiritibus lucidia, « j 1 1 movetur eorpna

1 1 > t i -

ab anima : el bu c perfectioni aecundum

perfectum atatum respondel < lai

LTnaquseque pars perfectius habet esae Tertio, sumitur praedidarum dotium

in suo lolo, quam in se. Unde sicul ani- numerua Becundum propi
,;
ma iiimc a corpore corruptibili Beparata sunt in elementis.Nam p [metrana-
perfectius habet esse, quam ei conjuncta, parentiam aumitur claril

sic in futuro reconjuncta corpori incor- soliditatem Bumitur impassibUitas, pei

ruptibili, perfectius esse habebit, quam tenuitatem ignis suraitur aublilitas, pei -

modo separata : raaxime cum non im- mobilitatem suraitur ag lil

pediatur tunc a corpore, sicut modo : Quarto, sumuntur istae dote* indnm
quin polius de glorificatione corporis (juatuur defectus, quoa habet eorpna hu-
habebit tunc gaudium spirituale. manum a quatuor elementis, <!<• quibns
Corporis Dotes corporis suut quatuor, quarum componitur. Habet enim corpna hun -

^Reqffiu nnmerus sic habetur. Nam ad hoc quod num ab igne caliditatem, et inde - li-

aj perfec- perfecte subjectum sit animae, nec nem a terra exossitiem ab aere na->i-
r us x
cor ,, j :
*
tioucm
unionia impediat eam m openbus glonae, quatuor bilitatem : ab aqua frigiditatem, et in

corporis. requiruntur : quorum duo pertinent ad tarditatem. Sed ista tolluntar per qnatuor
sensum duo pertinent
: alia ad motum. dotes corporis, quas Christus assumpsit
Quoad sensum duo requiruntur. I num ante passionem suam, sicnt dicit Hugo de
ut sit receptibile specierum sensibilium, sancto Victore : claritatem in transfigura-
ad quod disponil claritas. Alterum, ut tione "
: agilitatem, quando ambulavit
non sit receptibile passionum ignobilium, supra mare
2
: Bublilitatem in nativitate,
ad quod disponit impassibilitas. Quoad ,j U a salva virginali integritate matris na-
i

motum etiam duo requiruntur. Unum est, tus fuit 3

: impassibilitatem in <aina,
ut per contrariam dispositionem non re- quando corpus suum diseipulis su!> man-
sistat suo motori, ad quod disponit ogili- ducandum dedit quod intelligendum 4
:

tas. Aliud, ut corpora per qua' movetur, es t secundum actum, non secundum ha-
non resistant ei, ad quod disponit subti- bitum : quia aliter derogaretur diyinis
litas. miracnlis.
ia hoiuine Alia differentia talis est quia in homi-
CO
quadru-° iic quadruplex est compositio. Prima est
ples composi-
"
qualitatum contrariarum : haec

tio lunc erit perfecta, quando qualitates

3
1
Cf. Matth. xvii, -2. Cf. Luc. u, 7.

*Cf. Marc. vi, 49. *Cf. Luc. ixii, 19.

 1

i
hmim.mui inr.tii.nr.n: r. vkiutai is i.ih. yii.

merito Christi. Baptismus enim cx pas-

^innr C.hi isti habel efficaciam.
Secunda dos corporis est impassibili-
tas, qnaa resultat ex \ irtute animae corpus
I \l'l I WVIM suura potenter continentis, ita al a aullo
exteriore agente valeat imraufari. Prae-
hc dotibus corporis in speciali. terea, quamvis corpora sanctorum sinl
composita ex contrariis, illa lamen con-
trarietas eritad omnimodamasqualitatem,
r-
Prima <!>> corporis est claritas. Sed et concordiam redacta. Dixerunt quidam,
BUOt ?
notii, quod aliquid dicitur ctarum duplici- quod impassibilitas sanctorum corporum
ter, aut (ini.i pervinm, Bicut dicilur vitrum ivsiilialut ex natura quinti corporis, id

claruro : aul qnia lucidum, sicat dicitur est, quintaB essentias. Sed hoc aon est
clara. Corpus autem glorificatum verum, quia nihil de quinto corpore venit
Istella
erit et*pervium et lucidum :undeutroque in composilioncm materialem corporum
modo Duo enim sunt,
erunt corpora clara. inferiorum. DifTerentia est inter impassi-
qusenunc causant obscuritatem in huma- bilitatem sanctorum, et Adae in statu in-

do corpore : nnura est materiae impuri- nocentiae, puerorum, quia impassibi-

et

las : alterum luminis paucitas. Tunc vcro litas sanctorum erit non posse pati. Ini-
tolletur utrumque, scilicet illa impura passibilitas Adae fuit posse non pati.
densitas, et obscuritas, quaa ex modicitate Impassibilitas puerorum in limbo crit ni-
luminis est : el iil Tunl corpora cla- hil pati, et hoc non est ex potentia resi-

rissima. M quod corpora glorificala gtendi laBsioni extrinsecae, quam non ha-
pties lunc erunt clariora, quam sol sil bebunt, sed rx ordinatione divinae mise-
modo, sicul Dominus ait, Matth. \ui, 13, ricordiae, quaeaon permittit aliquid eis
quia justi fulgebunt sicut sol. Sed l «— i
•'
adhiberi per quod possint laedi. Ex i[uo
[saia, xxx, -ii : Erit ///./ lurue sicut lux patet, quod si tales pueri ponerentur ad
i lis : et lux solis erit septempliciter sic- ignem post resurrectionem, laederenlur
/it l/t.i septem dierum. Sciendum quoque, ab eo, nisi obstaret divina misericordia.
quod corpora sanctorum non erunt aequa- Si cus est (Jc corporibus glorificatis, qu;c
liter clara, quia melior anima habebit eliamsi ponerentur ininferno, non senti-
irpus lncidius. Unde licet corpus Chri- rent aliquam laesionem.
sti supra modum excedat claritatem alio- Subtilitas est tertia dos, quae aufert
rum, tamen in comparationc sanctorum grossitiem corporis causatam (>\ materia-
potest claritas ejus assimilari c'aritati so- litate elemcnti, et compositione elemen-
li>, se andam illud Malachi&j rv, 2 :
talium qualitatem. Nota ergo, quod du-
Orietur vobis timentibus nomen meum plex est subtilitas : una ex raritate partium
Sol justitue, i'I est, Christus. Claritas stantium non propinque, sed ex lali sub-
inctorum potesl i tu ( .ln-isti com- tilitate efficitur corpus Facile divisibile, 1

parari claritati stellarum. Unde Aposto- ea non erit in corporibus gloriRcatis. Alia
lus. I ad Corinth. xv, il : Stella aslella esl ex perfecta victoria formae super ma-
differt in claritate, hoc est, qnod sancti teriam : et hujusmodi subtiiitas esl nnita
|i!us vel minus luccnt secundum differen- substanliae, sicul dicitur ccelum subtile,
tiam meritorum. Claritas vero puerorum, et hoc sanctorum
uni lo erunt corpora
([ui post baptismum moriuntur antequam subtilia. El esl sciendum, quod sicul duo

veniant ad annos discretionis, comp irari corpora non glorificata non possunt esse
tumini lunas : <|ui i ^imt luna aon simul in eodem loco, sic nec duo gloi ili-
k[»Mt(^t
habet lumen a I
a sole, ita i^ti oon cata. Alioquin Bequeretur Lnconveniens,
habent gloriam ex merito proprio, - sd ex ilicel in unoquoque coi pore glorificato

t:
 :_'.';k I) \l.li M \<. DHI), i-i: I h.

esset potontia agendi bi inti andi |» i

altoriufl i orporia : in alio \ bi im-

potenlia n istendi, Corpu glorifi-
cal iini poti l < uiiiil in eodem lo< o
i iiin corpore non glorii undura « 1 1
—
I \l'l I \\l\
• iniii antiquorum quod tami d nec fides
habel nec auctoritas, el ratio contradii il :
ureolit m </•

habenl tamen aliquid appai entiae pi

.N;uii flicul iii corporibui non gloriosia
ipsa groflsities irapedil ne duo corpora iui • ola i
'
int-iiii udium,
uit esse in eodem loco, quia unum veniem ei opere praecellenti <-t privile-
alteri resistil : itagrossitiesistaper gloria S i ndum autem, quod »ii ut ex
Bubtilitatem tolletur, adeo quod corpus idio i-i.i mii esHentialis, ij' I au-
non gloriosum non possil resistere glo- tea, redundat in i
>>< pore quidam d<

rioso, ita quod corpora gloriosa penetra- . qui esl gloria corporis, it;i <-t •
olae
bunt alia corpora, non ea dividendo, Bed iiltat aiiquid >\»> al

subintrando, manente distinctione divi- re, nt sic aureoia non tantnm principa-
sionum utriusque corporis. liter sit iu mente, sed per quamdam re-
Quarta dos corporis esl agilitas, quae dundantiam fuigeal eliam in carm . S
tanla erit, sicut dicit Augustinus, quod dum autem, quod di ii um qui in
(( protinus ubi volet spiritus, ibi erit el martyrum corporibuj apparebit, nonpot-
« corpus. » Verumtamen sicut melior ani- esl dici aureola, qoia martyres aliqui ci-
ma habebil corpus lucidius, ita et agilius: catricee non babebunt, utpote qui bud-
ita tamen quod voluntas sanctorum erit mersi sunt, vel Eamis inedia, velsqualore
oninino conjuncta rationi. Unde voluntas carcei ia interempti, <t tamen i-^ti au
eorum numquam appetet quod non debet. lam habebunt.
Sed voluntas animse raelioris volet ratio- Tribus generibus hominum debetur -

nalibiliter citius moveri corpus suum, aureola : quod patet multiplici ratione.
quam alterius : et spiritus minoris glorise Pi imo, exoperibui - rium
non volet corpus suum tain cito moveri, animse potentiarum. Excellentissimum
sicut alterius. Unde patet, quod
omni- iu autem opus concupiscibilis - rva-
bus verificabitur dictum Augustini, quod tio castitatis virainalis.
;

otissimum
ubi voletspiritus, protinus erit et corpus. vero opus ratienis, est praedicatio veri-
Quare corpora modo sunt tarda, et tunc t-ilis Excellentissimum opus irascibilis,
agilia. Haec est ratio, quia nunc in cor- esl perpessio mortis. Unde patet, quod
pore duplex est niotor, scilicet natura virginibus, praedicatoribus, etmariyribus
elementi praedominans, movet ad Hostet
quse debetur aureola. Secundo, patc-t horum ceo
niedium locum, et voluntas animae, qua? numerus et sufficien liostiljus quos
movet indifferenter ad quemlibet locum. per pugnas magnificas vincimus, quisunt
Nunc autem corpora tarda sunt ex con- mundus, earo, daemoni i. Ma - enim
traria inclinatione naturae ad voluntatem, vincunt mundum, Virgines carnem. lVae-
quia terra prae lominans naturalis deor- dicatores diabolom, quem non solurn de
sum trahit. In futuro autem natura erit se, sed eliam de cordibus aliorum expel-
unde et tunc
totaliter subjecta voluntati, Junt. Tertio, patet id per victoriam tripli-
corpus movebitur ad imperium spiritus. cium passionum. Sunt enim passiones
innata?, illatae, et in cordibus alienis in-
flicta? : sed passiones innatas superat vir-
ginitas, illatas martyres : illas autem
qua? sunt in cordibus alienis, praedicato-
 CoMIM Nhll IHEOLOdlC K VKKITATJS LIII. VII. 2jU

res. Quarto, dislinguuntur aureoke se-

cuaduro ca quibus Christo nobilissime
mformamur. Christus eniro Fuil Doctor,
verilalem mundo manifestando, Martyr,
a mundo passionem el mortem susti- « \l'l I XXX.
nendo, Virgo, puritatem servando *.

Quinlo, sumuntur aureolae secundum I >< aureolis in specie

purilicationem in V( leri reslamento
Tria namque babebanl aureolas, ut legi-
lur, Bcilicet altare incensi, arca fcederis, rYureola prima debetur marlyribus, iu
el mensa propositionis. Prima significal <|iiil»us csl perfectissima victoria de im-
aureolam marlyrum, <|ui corpora sua pugnatione <'\tn i<»ii : el haec perfectio
super altare passionis immolaverunl Se- victorise consideratur exduobus : primo,
cunda significal aureolam virginum, quia <'\ magnitudine passionis : quia inter
ui arca lcederis Fuil inl us el extra auro omnea passiones illatas exteriusj mors
decorata : ita virginil is meutem etcorpus sUpremum tenet locum. E1 praeterea d<>-
decorat el ornat. Tertia signilicat aured- lor tactus omnibus ahis doloribus piie-

l.iin praedicatorum, qui sunl sicul in men- eminel : et ideo in hoc gloriosior victoria
Ba propositionis ministrantes panes prae- est. Secundo, consideratur ex causa pu-
dicationis el doctrin Lina\ quae <st Christus ipse. Martyrem
Aureola diminutive dicitur, et hoc in tuiiiii non facit pcena, sed causa, id est,

comparatione ad auream. Unde nota, mors propter Ghristum suscepta \ Scien-

quod inter auream, el aureolam, el pal- duin autem, quod martyrio non debetur
niam est Aurea enim prav-
differentia. preemium, secundum <|u<»<l al» exteriori
iiiiiini esl substantiale, quod metapbo- infligitur, sc<l secundum quod volunta-

rice dicitur corona, tuin ex parte me- rie pro Christi nomine sustinetur quia :

riti, <|uia noo respondet generi operis, non meremur ui>i per ea quaa sunt intra
iradici charitatis, tum ex parte praemii, nos, non per ea quaa sunt extra n<»s, sic-
quia per boc efficitur homo particeps ut nec demeremur uisi per ea quae sunt

divinitatis, el per consequens regiae [»<>- intra nos. Quanto autem i<l quod quis

testat 9 : tuia etiam ratione perfectionis, voluntarie sustinet, difficilius est volun-
quod signiticat figura circularis. Aureola tati sustinere, tanto voluntas, quae prop-
veroesl praemium accidentale, non tameo ter Christum i<l sustinet, ostenditur lir-

quodiibet ui ile, sed iilud quod re- niius iu Christo li\a, et i<l<'<» excellentius
spondet operi excellenti, et priviiegiato, <'i praemium debetur.
licet virginitati, marlyrio, et praedica- Aureola secunda debelur virginibus,
ti<uii. Palma <-t praemium accidentaie, propter singularem \ ictoriam quam de
quod nec radici, uec operi debetur, se I carne « » 1 > t •
1 1 .
•
i » t contra quam quotidie bel-
voluntati. Tale praemiura habuit sanctua luin geritur. Quam\ i- autem el \ iduae
Martinus, eo quod martyrium desidera- pugnenl contra carnem, perfectius tamen
vit, licet <>[»us non fueril subsecutum : virgine8 triumphant, quia nobilissimum
unde <!< i[>-<< cantatur : « Quam (scilicet genus victoriae esl numquam li<»-ti <•<--

« animam) etsi gladius persecutoris non sisse. l!li> autem virginibus tantummodo virgii

abstulit, laiinn palmam martyrii non

i i

debelur aureola, qui vel quae

i i i ii
nabuerunl
repnrnri
<i
poust.
« amisit. Ha?c autem palma, nec aurca, propositum servandi virginitatem, quam-
aureola « i *
-
1 * •
-
1 dici. \i> hoc propositum sit interruptum, in-

-
h xxii, 15-46 : Joan. >xix,e1 vni,3-12. » Cf adHebr. I

8 \
Cf. Ex< I \ • ••' xxxvii, • ' i. id Philip. i, 29.
200 h M.l'. M \<. ORO PB II»

togritate tamei ti mancnte : dum- l'ra uutem non dehdui la,

modo in fine vitae invcnianlur ad priraum quamvU tialjcaul oflirium |ira li.

propositum redii -. qui • virginil n- ni

tin reparari pol ed noil virginita debetur habitui, mmI aclui pu in

corpoi 5i aliqua ait carne dum illud \ i: Vam et qui eerlai

virgo, etiamsi propositura non habuil agone, non eoronai ta-
perpetuo aervandi virginitatem, non eat veritt Praedi int

tamen dubium quin habitura esl e bi tui m liae, inter ipiritaaU

ludium de incorruptione carnia <t su- emosynas computantur,
peressentiale gaudium : sicut etiam in-
nocentea de hoc gaudebunt, quod immu-
nes a peccato fuerunl \ quamvis peccati
opportunitatem non habuerunt. Nota,
quod aliqua potesl corrumpi carne, ni CAPI I \\\l
i
imen aureolam amitlit, Bicut illa quae
violenter opprimitur. Unde sancta Lucia Enumeratio ccelestium ga tm.
dixit : « Si invitam me corrumpas, mer-
« ces milii duplicabitur ad coronam, »

quod non est intelligendum de aureola Ultimo cmlorum gandia snb epilog
duplicata, sed quia duplex praemium re- enumeremus, non quidem sii .

portabit : unum pro integritate Bervata : rum, sed genera Bingulpram. Tot enim ,'„'

aliud pro injuria quam passa est. Insuper Bunt gandia particularia, quae quilibetM
sciendum est, quod virginibus debetur habet in bc vel in quod ea solius
iliis,
1
fructus centesimus : et hoc quia ccele- Dei notitia comprehendit, el illi qu -

stem vitam ducunt, quae signiGcatur per summa sapientia volueril I ,n-
centum quia numeras : ille de laeva trans- tum namque gaudebit quisque de bono
it ad dexteram. Viduis debetur fractus alterius, quantum d proprio < :

sexagesimus, quia tales exercere se de- quod tamen non esf inteliigendum de in-
bent in operibus misericordiae, quce si- tensione gaudii, sed de numero gaudio*
gnificantur per sexaginta. Conjugatis rum. Tut igitur, et tanta snnt ibi gandia,

autem debetur fraclus trigesimus, quia quod omnes arithmetici hujus mundi non
talibus sufficit implere decalogum in fide possent ea numerare, - netrici
Trinitatis. Ex ductu enim ternarii in de- mensurare, nec grammatici, dialectici,

narium iiunl triginta. rhetorici, aut theologi explicare : quia

Aureola terlia est pugnantium seu oculus non vidil, nee auris audivit, nec
praedicatorum, quia perfectissima victo- i" '-">'• etc*. Gaudebunt enim sancti sn-
ria contra diaholum obtinetur, quando pra se de Dei visione, infra b oeli et

aliquis non solum diabolo impugnanti aliaram creaturarum corporalium pul-

non cedit, sed etiam ipsum de regno ejus chritndine, intra se de corpoiis glorifi-
expellit et non solum a se, sed etiam ab
: catione, extra se de aagelorum et homi-
aliis. Nec est dicendum (ut quidam vo- num associatione.
luerunt) quod haec aureola debeatur tan- Deus enim omn - s nsus spirituales Rt
1
tummodo illis, quibus competit praedi- ineffabili delectatione reficiet, cum ipse "p

care ex officio, et docefe, scd quil>us- sit omn<um sensuum spiritua-

objectum uuc|

cumque exercentibus licite actum istum ". lium futurus. F.rit namque Deus specu-

3
1
Cf. Matth. xni, 8 23 ; Jacob. i, 12 ; I ad Co- II Timoth. n.
rinth. vn, 25 ; Matth. xix, 29 ;
I Petr. v. 10. * I ad Corinth. n, 9.

* Cf. Daniel. xu, 3.

 1

I "MiM.MHi THEOLOGIC h! VEIill VMS 1.115. \ II 261

1 1 iii visui, cithara audituij rael gustui, Divus Bernardus : « Mercea sancto-
balsamum olfactui, II"- tactui. Ibi erit (i ru ii)lam magna est, quod non potest
candorlucia sestivalis, amoenitas vernalis, « mensurari lam multa, quod non pot-
:

abundantia autumnalis, requies hiemalis. « cnI numerari tam copiosa, quod non
:

Il)i. teste Augustino, hilget quod non ca- K |init'st liuiri tam pretiosa, quod non
:

pit locus, sonal quod non capit lempus, i potesl estimnri.

olet quod non spargit Qatus, Bapit quod Item, Vuguslinus : « IIIimI quod pro-
non minuil edacitas, non eritquod divel- « miltil Deus, non capitur, spe non
fide

lat satietas. Ilii. sicul ait Idem Augusti- u attingitur, charitate oon comprehen-
nuSj Deufl Bine Bne videbitur, sive fastidio « ditur. Desideria el vota transcendit,
amabitur, >\\\<- fatigatione laudabitur. « acquiri potest, sestimari non potest. »

Ibi videretur Btultitia sapientia Saloma- Ibi, Becundum Augustinum, « Carmina

nis 1

. Il)i esset deformitas pulchritudo K non desunt, prsemia non deficiunt ibi :

Absalonis*. Ibi esset tarditas velocitas « nihil (|uo)l amabilur, deerit : ibi uiliil

Asaelis '. Il>i judicaretur infirmitas forti- « desiderabitur, quod nou adsit. » llla
4
tudo Samsonis , Ibi essel mortalitas lon- Beatitudo, sicul ail Augustinus, in duobus
ga vita Mathusalem . Ibi essel paupertas coosistit, scilicet in necessaria prsesentia
regnum Augusti. Ibi Becundum Augusti- Dinitis boni, et in necessaria absentia
num, nihil obest, nihildeest, nihilafHuit, omni niali.

nihil defluit, nihil est extra quod appe- Item, Augustinus : « vita vitalis,

tatur, quod fastidiatur. Ibi,

nihil intra « dulcis et amabilis, et semper memora-
lecundum Bernardum, Deus erit rationi « bilis : ubi summa securitas, secura
plenitudo lucis, voluntati multitudo pa- « tranquillitas, tranquilla jucunditas, ju-
j, memorias continuatio asternitatis. « cuntla felicitas, felix aeternitas, ubi
Item, Augustinus de corporis el animaa « asterna beatitudo, el beata certitudo,
misera vita : « caro, illam vitam am- « ubi certa visio, et sine line laudatio !

• plecti debuisti, ulii vita sine morte, ubi « Ibi affluentia divitiarum,influentia deli-
a juventu8 sine senectute, ubi lu\ sinc « ciarum, ct confluentia bonorum.» Deni-
i tenebris, abi gaudium sine tristitia, ubi tjue de gaudiis coslestibus repleal nos Dei
• [ii\ sine discordia, ubi voluntas Bine Filius, tjui cum Patre el Sjiitiiu sancto
« turbatione, ubi regnum sine muta- vivit et regnat Deus. Amen.
« tione. »

1
Cf. III He P . iii. 16 et seq. * C.f. Judicum, w i, -i.

II i; _
.
i 26. Genes. \ . 27.
3
Cf. II Reg. ii, 18.

g^=* ^2-» -
 INDEX CAPITUM
Q! i; i\

GOMPKXDK) THKOLOGIC/E VEHITATIS

COMINENTUH.

PROLOGUS.

LIBER I.

DE N ATURA DEITATIS.

Cap. 1. Ouod Deus est. 3

II. Quod unus Deus est. i

III. Quod unum soluin principium est. :.

IV. Quod Pater est. 6

V. Qnod Filius est. 6
VI. Filius esl imago Patris. 7
Ml Quod Spiritus sauctus est. 9
VIII. S| liritus sanctus amor Patris el Filii est. 9
IX. Spiiitus sanctns charitaa el donum sanctorum est. 10
\. In Trinitate personarum unitas essentiffi est. 13
XI. Multiplex trinitas est. 14
XII. .£qualitas pei sonai um •
1S
XIII. Interessehtiam rt personam differentia est. 15
XIV. !>>• immensitate Dei. 16
XV. De inflnitate Dei. i:

W De incomprehensibilitate hei.
1. r.

XVII. D^ incircumscriptibilitate Dei i'.»

XVIII. !» eternitate Dei.

XI\. De incommutabilitate Dei. C2
XX. Ue simplicitate Dei.
\\l De excellentia Dei.
XXII. I>>-nolionibus Dei.
XXIII h^ nominibus divinis
 ?

I\|)| \ i
\N ! I \|

\\l\ I'

\\\ l>

\ \ \ l [)

/11. I) D
\ \ \ II I De virtul mira< uloi i

\ \ i \ I
'

XXX. I
'

\ \ \ I h' jl '

XXXII De -olunl it« U

XXXIII. !> ju til D
XXXIV. De mi lia Dei.

LIBER JI.

1)1. OPERIBUS CONDITORIS.

I. I)'- ipsa i 'i uui ci eatione.

II. De distinctione creaturarum in generali.
III. dislinctione orbium lam coeleslium qnam
I)>.' •
lementoram.
IV. De natnra ccelorom el superiorum corporam.
V. De natura stellarum in cflmmuni.
VI. De luce.
VII, I)'' planetis in specie.
VIII.Dc quatuor elementis.
IX. De impressionibus aeris.
X. !>' tempoi e. ,-

XI. De Angelis in i ommuni.

XII. D>' distinctione coelestium bierarchiaram.
XIII. De proprietatibus An^elorum.
XIV. De proprietatibus el of ti < singnlorum ordinom. .•
i
i
:,i

XV. De cognitione el motu Angeloram.

XVI. De praelatione Angeloram.
XVII. De confirmatione Angelorum.
XVIII. De custodia Angelorum.
XIX. De loculione Anirelorum.
XX. De speeialibus nominibus Angelorum.
XXI. De casu Angeli.
XXII. De spirituali t-asu da?m"nis.
XXIII. De locali casu diaboli.
XXIV. De restauratione ruinae Angelorum.
XXV. Cur peccatum diaboli sit irremissibile
XXVI. De proprietatibus danionuru. s

XX VII. De malitia diaboli.

XX VIII. De Lucifero.
XXIX. Quid sit anima secundum diffinitionem ?

XXX. Quid sit anima secundum rem? 61

XXXI. Ouid sil anima secundum nomen ?
XXXII. De triplici anima.
XXXIII. De potentia animae vegetativae.
XXXIV. De potentiis apprehensivis animac sensibilis. 63
 '''''

INDIA CAPITI M 263

XXXV. De sensibua particularibus.

\\ \ \ i. De sensu communi. '•

\\\\ ll. n \i imaginativa. "'

XXXVIII. De m «Bstimativa.
XXXIX. !»<• phantasia,
^
XL. De memoria.
1 '

\ i
'. !».• \ i -••n-il>ili el moliva.
M.II. De potentiis animaa rationalis. 68

\ i iil. De divisione polentiaram animse. 60

XLIV De potentiis cognitivis. .

89
•"
XLV. Di modo cognoscendi.
"
\l.\ I. De inleliectu ageute el possibili.
"-
XI. VII De intellectu speculativo el praotico.
XI. viii l).' ralione et partibus ejus. '-

\l l \ . D potentiis animse motivis. " !

••'
l . D. voluntate.
1.1. De s) adei esi. •

I II. De conscientia. i

'•
l.lll. De operationibus animss.
''
l.iv. De quantitate animse.
LV. I»'
v
immoi talitate animaa.
De libero aj bitrio.
I.\ 1. '

LVIL De natura corporis humani. |S

"'•'
I.Vlll. I».' physioguomia hominis.
s|
I l\. De regulis generalis physiognomiee.
,v-
I \. De toto bomine.
l\l. D. 1 proprietatibus bominis. V!
S|
I.XII.De primis parentibus.
s
1A1II. De prseceptis A.dse tlatis.
I\iv. De paradiso. 86
Sl1
LXV. De casu primi lioniinis.
~
l\\l. De ordine tentationis in nobis. x

LIBER III.

I>i: uUIKUPTKLA PECCATI

I. De nialo in genere, 90
II. De peccati difflnitione. 90
III. Quid -it peccatum secundumrem? 91
iv. Quid Bil /atum secundum nomen |
? 91
\ . I) •
oi i
r
i_ i 1 1 e peccati. 92
VI. Do divisione peccati. 92
\ ll De effectu peccati. 94
VIII. De peccato originali secundumrem. ,,s ;

IX. De peccato originali Becundum nomen.

X. Dn primis molibus. II

XI. De morosa delcrt.iiiono, •) consensu in peccatum 101

XII. De peccato veniali. 102
XIII De effectu peccati venialis. 103
 .

IM»I \ ( \l'l I I M

\i\ h ,

\ \ D< npi i i

W I De Mi ridi

XVII De ii. i

XVIII, De no
\i\ h 1H
XX. Di 112
XXI I)

XXII. Quomodo uperbia lil morl ile r< l renial n .

XXIII. Q lodo m\ nii.i »il moi

XXIV. Quomodo ira sil mi le
'

~
XX^ Quomodo bj edifl moi lali il 1 1

XXVI. Quomodo avaritia ail morl reniali I i i t

XXVII. Quomodogula t\\ mortale, relvenial

XXVIII. Quomodo luxuria lil mortal niale i I

XXIX. De peccato iu Spirilum san< tum.

XXX. Enumeratio pec< atoi nm ordia •

XXXI. De peccatia oi ia.

XXXII. !>'• pei catifl opei is. I II
XXXIII. De peccatis omissionis. 121

LIBER IV.

DE CIIRISTI IIIM A.MTATE.

De
I. incarnatione Christi. 122
II. De salutatione Angelici
III. Dp responsione virginea.
IV. De sanctificatione materna.
V. De conceptione dominica. 126
VI. De rationibus Incarnationis. 127
VII. De modo Incarnationis. 129
\lll. ])' unione et natura assumpta.
IX. De utilitate Incarnationis.
X. De mirabilibus circa Incarnationem Domini
XI. De nativitate Cbristi.
XII. 1)-' circumcisione Domini.
XIII. De baptismo Christi.
XIV. De plenitudine gratiaa Christi.
XV. De*plenitudine sapientise Christi.
XVI. De nierito Christi. 140
XVII. De voluntate Christi. 141

XVIII. De defectibus quos Christus assumpsit. 142

XIX. De passione Christi. l »2

XX. De effectu passionis Christi. I « :<

XXI. I)e cruce Domini. l-* s

XXII. De decensu Christi ad inferos. 146

XXIII. De resurreelione Christi. 148

XXIV De A.scensione Christi. 149

XXV. LV consessu Christi ad dexteram Dei Patris. l->l
 1

INM \ CAPITI M 267

LIBER V.

DE GRATIARIUM SANCTIFICATlOflE.

I. I> •
\ii tutibus, >{ oi igine gratis. 153
II. De origine vii tutum, el gratia. 1 ,

lil. !» distinctii gratiarum. 154

1\ . De effectu gratiai. 155
V. De virtutibus, el primo cruid sil virtus?
\ l De perfectione virtutum. 1.,,,

VII, De BBqualitate virtutura. 157

VIII. I>. connexione \ii lutum. I.,s

l\. I> commendatione virtutum. i;,m

\. !)• effectu virtutum. li;o

XI. De meritia virtutum. 161

\II. De habilitate virtntum. 102
\III. De operibus meritoriis. ir,j

XIV. !>'• fine actionis. [63

W Quid mereamur bonis operibus
.
.'

16S
Wl. De difflnitionibus et difTerentiis virtutum. 163
XVII. I>p differentia virtutum cardinalium <>t theologicarum. 166
XVIII. De virtntibus theologicis in genere. 166
\i\. D'- n\l<-i utilitate. 167
XX. I)»' effectu fidei. 109
XXI. De articulis fidei. 169
1
XXII. I»' -|"'. 170
XXIII. !>• charitate. 1:1
XXIV. I»' differentia inter charitatem et alios amores. 17-2

XXV. De effectu charitatis. 17:1

XXVI. Quibusrebus charitas assimiletur? i: (

XXVII. De excellentia charitatis. 173

XXVIII. De Bignis dilectionis. 170
XXIX. !>• -1 adibus amoris. 1 76
\\\. De ordine charitatis. 177
XXXL De dilectione proximi. 177
XXXII. De dilectione inimicorum. I7s
XXXIII. De virtutibus cardinalibus in genere. 179
\\\I\ I).- prudentia.
. 180
XX.W. De temperantia. 181
XXXVI. D^ fortitudine. |R2
XXXVn. !>-• justitia politii {M
XXXVIII. communi.
!>'• -lon i> in i^i
XXXIX. De timore in communi. 183
XI.. !)' timore Bervili,
\I.I. De timore initiali. 1 B6
\I.II. De timore filiali. 187
XI.III. De dono pietatis. 187
XUV. dono scientia?.
I>e

XI. V. De dono consilii. l

s>
,ss
XLVI. De dono sapientise et intelleclus.
XLVH, !>• b< ttitudinibus in genei ,ss
 ,

2«8 INDI \ ' .M'il i

M

prim
'

\i \ iii Di i
i •
itilu

\l i\
l [) tortio b< atitudii
ii De quoi i
i
I" alitudini ,

iii De quinl i

l iii. Di

I l\ . Di - ptim i bi ililud

l.\ . Di

l.\ i. D< m n ibu pii itualibu

l.\ n. |i. h uclibua spiritu ilil

LVIII. De dulia, I
l itrio.

I.IX. De praji ptis •

in

l.\. I)'- imo pi

pi ee-cepto.

l.\l. De Becundo pi •
>' epto.
I.\ll. De tei tio prascepto.
'"
«I" " '"
LXIII. 1)'' 1 •'" 1

I' 'I

LXIV. De quinto prescepto.

I.\\ De sexto pi a?i epto.
.

LXVI. De septimo pi oecepto.

LXVH. I»' octavo praacepto
LXVIII. De nono el decimo pi oecepto
I.XIX. I>': consiliia in genei •

LXX. De consiliis Evangelicis.

LIBEH VI.

I)K SACRAMENTORUM VJRTUTE.

I. De medicina sacramentorum. j<m

De diffinitionibus sacramenti.
II.

III. De sacramentis nova? legis seu gratiae. i i

W. De elTortu sacramentorum novae \^S\*.

V. Do numero sacramentorum.
VI. Do potestate dispensationis saeramentorum.
VII. Do tripliei stalu fidelium.
VIII. De institutione sacramentorum.

IX. De sacramento baptismi.

X. De catechismo otexoreismo. - •

XI. De contirmatione.
XII. Do sacramento Eucharistiae 2in
XIII D>- dignitate et excellentia saeramenti Eucharistiae. 212
XIV. De mirabilibus qu;e sunl in Eucharistia. 212
XV. De effectu in suscipientibus eorpus Chiisti. 213
XVI. De modo sumendi Eucharistiam. 215
XVII. De ahstinentia a communione. 246
XVIII. De oftieio missae. 21"
XIX. De~negligeutiis quaefiunt in missa. 218
XX. Do saeramento poenitentiae. 219
XXI. De qualitate poenitentiae. 220
 INTH.X CAPIT1 V 269

\\!l. De effectu poenitentim. -2H

\ \lll. De partibus poenitentiai.
\\l\ . h conti itione.
\\ >
. De confessione.
\W 1. De qualil ite el effectu confessionis, 22ii

XXVII. Cui debeal (leri confessio '.'

226
XXVIII. De sigillo confessionis. 226
\\l\. De satisfactione. 227
\\\. De singulis partibus satisfactionis in commuui. 221
\\\l. De singulis partibus satisfactionis. 228
XXXII. De justiflcatione impii.
\\\lll De pconitentia venialium. 229
\\\iv. Propter quid diraittitur peccatura veniale? 230
XXXY. !>' eztrem unctione. i -2'M

XXXVI. De sacramento ordinis. ~'M

WWIl. De qualitate ordinandorum 234
XXXVIII, De sacramento matrimonii. 235

LIBEH VJl.

DE l I.TIMIS TE.UPOR1J3US.

I. De Bne mundi. 237

II. !•> purgatorio. 237
III. !» icerbitate poenaa purgatoi ii.
238
IV. De suffi i.ii- Ecclesiai.
239
V. Quorum suffragia prosint, etquibus? 240
VI. Utrum indulgentiaa prosinl delunctis ? 240
VII. I» i Iventu Antichi isti. 241
VIII. !>•• \ii.i Antichristi. •_>',
|

l\. De quatuor modis quibus decipiet. 2i2

X. I>' sequentibus Antii ln istum. 243
XI o^j
XII. !»' Eli i el Henoch. -y, ;.

XIII. !>•• duratione hujus persecutionis. 244

XIV. De morte Anlichristi. 243
W De conflagratione mundi.
.

24b'
XVI. !)-• resurrectione generali.
XVII. !>- judicio extremo.
XVIII. I).' ju licanlibus.
XIX. l>o judicandis.
W. De innovatione mundi.
XXI. !»'• pcenis inferni.
XXII. De diversitale poenarum. :,i
270 INhl \ « \l'll I
M

wiii Di '"luiii

\ \i\ h. dolibn iii i ommoni.

\\\ i»,- dotiboi snirom ii

\\\ i ii. dotil n inimo in ipei >> u

\\\ ii h. dotibn "

w \ iii ii. dotibni 01 poi ! '-

\\i\. De anreolii in i

\\x. De aureolii in spei

XXXI. Enumi ratio i o lestii m gaudiorum.

 INDEX RERUM
Nolabilium ,
quce in Compendio theologicce veritatis

mtinentur.

N.-B. — Numerus prior romanus indicat librum, posterior vero arabicus

capitulum.

Actus dicitur cx fine bonus vel maius.

V. 14.

Actub peccali et reatus difTerunl. III, 2.

Ad, prsepositio, quitl dicit? I, 0.

Abstractiomi iiisunt duo. II, 15. Adam duplex prsBceptura accepit. 11,63.
Adah qaomodo lapsus ? II, 63.

ADAM an Ileva gravius peccavil? Ibid.

Acedia, quid? Ill, 18.

Dl i: lili;e sex, scilicet malilia, dcsperatio,

pusiilanimilas, raocor, lorpor, evagalio. i.. alitas divinarum personarura in quibus

Ibidem. eonsialot 1 \, 12.

da quce ex acedia eveniunt. Ibid.

.dia quando morlale, et quando veoiale

peccaluin ? 111,525. jKstimativa virlus quomodo ab imagioativa

differt? 11,38.

ASsTlMATn i: officiuin. Ibid.

A nocorporalis potest r< ferriad fincm tem-

poralem, non spiritualis. V. 1 '»

Actio in diviois duplex : uiih pooit aliquid ^Etatbs muodi qa» et qaol? II, 10.

in re, aiia non, l. 30. Etai •

bomini*. Ibid.
 i

•12 |\hl \ l:i l;l \|

1 1 1 i:m i
i-i ini. i minabilii vilae jucnnda,
I..I.I i r i i i i i
el i" i fei ta po i, I :

i.i m .i i
. -
ioII Deo propi ie i onti II ,1

Ibidem. nainr tripliei

ll.

amma r-,t [maiortalif. II

Affeci ih.m. i anim&B. II. tl Ahim \ eor corpori nnil li

u corpori nnita eootrabit mult

moda et ioeommoda. Ibid-

AMoa moltiplex. I, 8 et v, 21 et II. elymologia. II

Amoris gradua. \'. 29. Anim i moilipiex actu». II,

Amor, dileclio, tt cbaritas, qoomodo difle- A.m.m i. tres. Ibid.

ront? V, U Animi: poleoti II,

Amor duplex, scilicet lilialis, et mercena- Tria snnl et aruu, poteolio), babiloa, el ;

rius. V, i t. ^iones. II. ,_

Anim.j: accidentia transmulant c-rpora.

II, 57.

Angelus creatoris similitudo. I, 6.

Angklus, quid ? II, 11.

Angelus mobilis tripliciter. Ibid. A.NTicnrusTus nascetur in Babylonia de tri-

Differentia inter Angelum et animam. bu Dan. VII, 7.

Ibidem. Angelna deputabilur Aniicqristo ad c .

AnGELI quando creati? II, 13. diam. Ibid.

Angelus est nomen officii, non natnras. A.NTicuiusri mores pes-imi. VII. B.

II, li. Anticukisti praesumplio. ibid.

Angelice custodise effectus. II, 18. Anticuristus quatuor vcrsutiis uletur.

Angeli ob tria nobis serviunt. Ibid. VII, 9.

Angelus an accendat afiectum bominis ? Astichristi adventus duplex. VII, 12.

Ibidcm. Anticuiusti mors. VII, U.

Angeli quomodo loquunlur ? II. 19.

Angelorum perfectiones. II, 13.

Angslorum visio duplex. Ibid. Appropriata divinarum personarum. I,

Angelorum officia. II, 1 1 20.

Angelorum cognitio multiplex. II, 13. Aitropriatio quid sit ? lbid.

Akgelorum molus. Ibid.

Angelorum actus. II. 18.

Angelorum specialia nornina. II, 20. Articuli fidei quot V, 21.

Angelorum numerus indicibilis. II, 23.

Angelorum qui ceciderint? Ibid.

Angelorum ruina restaurabilis, et quomodo ? Ascensio, assumplio, el evolatio, quomodo

II, 24. difierunt? IV, 21.

Circa ascensionem Christi octo consideranda.

Ibidem.
Anima quomodo est in Deo? I, 23. Quare ascendit Christus in coelum, et ad

Deus in anima fideli mullipliciler. 1,17. quid ? Ibid.

 ?

INDI.X liKlil.M 278

Asi Christi Angelis mirabilis, dremoni- Baptismus Lriplex, flnminis, Qaminis, et san-

bns terribilis, et nobis~salutart8. [V, 24. guiuis. VI, 9.

Ascensio Christicur oon staiim p« »- 1 resur- Octo tunt tlc solemnitate baptismi, qusa non

reetionem? Ibid. Bunt de subslantia. [bid.

Baptismi eflectus. Ibid.

BAPTI3MI s Christi et Joannis quomodo diffe-

Assehimi - aliqnid de Deo mnltipliciter. runt

'

Ibid.

I. 1

Beatitudines septem secundum distinctio-

Assisiehk, et minislrare, quomodo dille- nem graduutn, et octo secundum essen-

runt? II. 15. tiam. V, 47.
Per BKATITUDINBB excluduntur vilia capitalia.

[bidem.
A.88UB, quid et qnotqplex sit? II. 9.

Bonlm multiplex. V, 3.

A.ORBOLA, quid ? VII, 20. BONITATIS summ;e triplex eflluxio. II, i.

&UBBOLA quihus debeatur ? Ibid.

Dillerentia inter auream, auheolam, et pal-

mam. lbid. Bruta citius recipiunt intluxus primi moto-

ris quam homines II, 39.

Avahitia, quid ? III, 19.

A A-RUS scelestissimus. Ibid.

Mala qura ex avahitia sequuntur. Ibid.

Avahiti.i: septera filiae. Ibid.

Avahitia quando mortale.et quando veniale

VII, 26.

AvAiuriA cur idololatriae comparalur ?

Ibidem. Caligo, quid ? I. 9.

Casus Angelorum. II, 21.

B Catecuismus quare institutus ? VI, 10.

Cuaracteh, quid ? VI, 7.

Bai-ti- Lristi utilis nobi». IV, 13.

ln BAPTISMO Chrisli notantur substantialia

baptismi nostri. Ibid. Ciiaiutatis defmitio.

Baptismo quinque necessaria. VI, '•'.

Cbaritab quasi chara unitas. V. 24.

Baptismus cur in aqua ? Ibid. CllAHlTATIS cfieClUB.

X\\l\ 18
 I\|»l \ lil l:l \|

i ii \iin a foi mi .n lutum. \ ,

20 ilnu iv

Ciiamia- iiiiilii nilatnr. [bid Cu

Cuarii iliai virtuli li

Ouaritatii ordo. V t 30 Ch non fui»fc«:t, ta'

(n kRiTAi nnmquam t •
Itni V\ !«:t. Ibid.

Goarh 4i duplex nobii datnr In jnttifii CiiH.:>ji mnllij

(
oe. I, J IV

Chbjiti i Qjoaii libei in cr

Ibidem.
Ghristus ciir nec prini nec posterios vene< Cfl inoi imilatorei bonorai.
ril? I\ Soavitaloi in 'ii Ibid.

ln Christo uiia persona e( trei eisent Ritn -

ifl, templnm, boitii Ibid.

iv, 8. Chri8T1 crux qoid IV,

In Christo triplez unio. ll>id. Chrisi -
|
•«-•iii verba In emce prololit.

Christus secundum quod est liomo, non est Ibilem. .

personu. Iliid.
Cbristui cur ad inferos deeeendit ?

Chribto liomini plurei actus conveuiunt, IV, 22.

proptcr quos diversis rebus comparalur. CnaiiTDS ab inferii quos liberavii

IV, 9. Ibidem.
Christi nativilas triplex. IV, 11. uisii s in triduo m ;;».- non fuit liun .

Curisti nativitas graliosa, gloriosa, copiosa, Ibidem.

fructuosa. Ibid. CiiiusTus quibus testimooiii probaverit re-
Curistus circumcisus multiplici latione. surrectionem suam ? IV, 2

IV, 12. Chhistls apparuit quinquies in die resurre-

Circumcisio Christi quadruplex. Ibid. clionis, et quibus ? Ibid.

In baptismo Curisti notatur ipsius bumilitas Item, Apparuit quinquies inter resurreclio-
et nostra ulilitas. IV, 13. nem etascensionem. Ibid.

In Cuiusto plenitudo gratiae persona; singu- Multiplex causa cur Cbbistoi resurrexit.

laris, capilis, et unionis. IV, 14. Ibidem.

Christus nou habuit fidetn et spem, sed Ke>urrectio Chiisti causa et ligura oostrss

quod eis succedit in patria. Ibid. resurreclionis spiritualis. Ibid.

Curistls in quantum homo est caj>ut Eccle- Circa Ascensionem curisti oclo consideran-

sia3. Ibid. da. IV, 24.

Curistus plenus sapientia. IV, 15. Quare Curistus ascenderit in ccelum, et ad

Christus quomodo proficiebat sapienlia ? quid ? Ibid.

Ibid. Christus a dextris Dei, et quomodo ?

Christus secundum utramque naturam di- VI. 25.

citur lux. Ibid. Cukisti corpus non obligatum loco. IbicL

Curjstus meruit in quantum vialor, non in Cuhisti corpus quomodo sub hostia ?

quantum comprehensor. IV, 16. I. 17.

Christus meruit sibi et nobis. Ibid. Ghristi corpus cui velatum sumitur?
In christo voluntas creata et increata. VI, 16.

IV, 17.

Christus quomodo mori recusavit ? Ibid.

Curistus quos defectus assumpsit ? IV, 18. Circumstanti.£ peccatorum quae ? VI, 25.
 .

INDI.X RERI M 273

Quatuor cojcva, ccelum, Ajigelus, materia, Confessio quando facienda? VI, 25.

el tempus. 1, 1. Cokfessio facta in peccato mortali an va-

leat? Ibid.

qoando iteranda ? i l > i « 1

Coi i n el lerra quomodo transibunt ? Confessio an possit fleri per nnntium, vel
VII, -Jii. per epistolam ? Ibid.

Coeli ioclinant et non cogunt. II, i. Confbssjonis conditiones. VI, 26.

ILOKUM natora et conditio. Il>id. Confkssionis ellectus. Ibid.

i^ix' non purgabunlur. VII, 15. CONFBSSIO cui facienda ? VI, 27.

CoNFESSiONissigillum. VI, 28

Cognosoibilia qusedam intra ralionom, «jiKe-

dam juxta, qnajdam Bapra. I. 16.

Ad CONPIRMATIONEM perfectam in gratia tria,
Tribua modis cosroscitub aliquid, secundum
pertinent. IV, l.
quod eet, vel sicut est, vel quid est.
CONFIBMATIONIS sacramentum quee exigit?
VII, 87.
VI, II.
COONITIO dupl. 11, 34.
CONFIRMATIONIS utilitas. Ibid.
COGNITIONBM immittere, incendere, et men-
tem illuminare, quomodo diQerunt ?

II, 18.

Confobmitas voluntatis noslrse ad divinam

duplex, in modu volendi, et in volito.

Gombta, quid '

II. 9. i 3_>.

Confobmitas ad Deum quatuor comprehen-

dit. Ihid.
Communicans digne multa bona consequitur.
VI, 15.

Ma ;ndigne commcnicantes incurrunt.

,| Conscientia quid sit, et unde dicitur ?
-j
II t2
Circa commcmonem quot modis potest aliquis '

16 Conscienti.* error octo modis advcnil.

Deccare ? VI

Quare Ibidem.
laici non COMMONICANT sub utraque
specie ? Ibid.

Comhonionb qui privantur ? VI, 17.

Consimlm accipitur mullipliciter. V, 45.

CONSILIOM, quid ? V. 69.

iA duplex, carnis el oculorum. CORSILIA a praeceptis quomudo diQerunt ?

V, I
Ibidem.
CoNSILIA Kvangelia quce et quot ? Ibid.

nfessIo est per quam morbus latens spe

veniae aperitur. VI, 25. Partes coni'OBis bumanihabent similitudinem

Co> duplex, menlalis, et vocalis. tnlius mundi. "•

Ibid. I
ORFUS humanumex quatuor elementiscom-
Qoae circumstanti.T sint confitenda.' ? Ibid. positum. Ibid.
 27« IM»l \ Rl Rl M

I
iiim bominii qaelc .'
II, 8J. P . .
i

v,

i iu.i no ii
i|
Liicel amoris, limoi it el

pudorU, V, 70. D uwam| IV

i) . iii» moroM i

m III, 11.

Corrbptio triplex, amorii, timorii, et pado- Dblbctatio daplex, oataraU

ris. v, 70. Ibidem.

Grbarb, ^enerarc, et facere, quomodo dille- Delm eete probator. I. I

punt ? II, 1. Dki eeee petfectum, nostrum imperfectum.

Creatura triplex, spiritualis, corporalis, et Ibidem.

ex bis composita. II, 2. Dkus nqos t-

Crbatura corporalis proprie dicitar creatoris Daus Lripiiciter dicitur, scilicet naluralit

vestigium, spiritualia similitudo, compo- adoplive, et nuncupative. IL»id.

sila iinauo. I, 0. Dtis est summum, primum,et unurn solurn

Cbeatura prius est in Deo quam in seip- principiam.
[,25. Deis cognoscitur tri - ilicet per •

In omni cheatuha aliud est essentia, aliud ionem, eminentiam, et causara. I. 16.

virtus, aliud operatio. II, 11. Deus cognoscitur interius et e.xtcrius.

Ibidem.
Del> ubique est, et quomodo ? I. 17.

Chedere Deo, in Deum, et Deum, quomodo Deus ita est in irralionabilibus creaturis. ut

diflerunt ? V, 21. non capiatur ab ipsis. I, 1.

Dels pro ratione merilorum cognoscitur in

patria. Ibil.

Deus aliter relucet in viatoribus, aliter in

beatis. I, 10.

D Deus ubi erat ante mundi constitutionem?

I, 17.

Deus an sit in diabolo ? Ibid.

Dius in anima fideli multipliciter. Ibid.

Dahnati cur puniuntur Eeternaliter ? I, 33. Deus est eeternus, et tamen nullo tempore
In damnatis eritvarietaspcenarum. YII,22. mensuratur. 1,18.
Damnati an videant gloriam beatorum ? Deus omnino immutabilis. I, 19.

Iliidem. Deo conveniunt aliqui motus mystice.

DamnatoRUM fletus qualis ? Ibid. Ibidem.

Ipsum esse in damvatis erit pcena'e. Ibid. Deu- in essentiasimplex, in donis multiplex.

1, 20.

Quee soli Deo et nulli creaturee conveniuntr

De, prcepositio,muUipliciter capitur. 11,5, 1,21.
etYI, 14. Si quid Deo et creaturae conveniat, tamen
excellentius de Deo dicitur. Ibid.
 ?

IMHA lil.lll M 277

otionibaa I !• -- Perfecta conformitaa ad 1>i dm comprehendil

n -
sl caasa efflciens, eiemplaris et ftoa- qoatuor. I, 32.

lia, eed nnllo modo materialis. H, I. Juatitia lh i sumilur Iripliciter. I.

Nomen qood de Deo dicitor, aut i asentiale, Quajustiiia Dbus puait bominem aaternali-

peccato momentaneo
'

aut personale, aat ootionale. I, ter pro Ibid.

Deis est ineffabilis. 1. 24. ln omniboa operibu8 Dbi invenitur jaslitia

Dsusnon habet definitionem. Ibid. et misericordia. Ihid.

De Dbo asseritur aliqaid multipliciter. Ibid. Qaare Dsua panit homioem ia praesenti?

Dei potentia duplex, absoluta, et ordinata. Ibidem.

1,27. Cum Dbus sil justus et misericors, cur dici-

Deo non attribaantor actaa culpabiles, noc tur ei proprium csse miaereri potius quam
malerialea, oec inconvenientes. Ibid. esse jtistum. I, 34.

Dei/s scit omnia praesentialiter, simul, perfe- Quare Di-.us hominem fecit, qui pec
te, el immutabiliter. 1, 29. posset ? II, 65.

ntia inter scientiam Dei, Gbristi, An- iti vident Deum sinc modio. VII 27.

geli, et hominia. Ibid.

Sapiontia Di-:i multipliciter nominatur.

Ibidem. Dubolus quomodo hnmini loquitur? II, 19.

cognoscil bonam per propriam esaen- Casus diaboli duplex, scilicet apiritualis, et

tiam, mala autem per essentiam suam et localis. 11,22(123.

per habitum oppositum malitioe. Ibid. Peccatum diadoli quare stt irremissibile

Dbus non est causa mali. I, 30. II, 25.

DiDS prasvidet sahandum, et modum quo Diaboli plura nomina. II, 20.

'.vari debeat. Ibid. Nocumenta quce diabolus infert homini.

Quarc DBUshaoc praedeatinavit et nonillum, II, 27.

quaMio incxplicabilis. Ibid. Diabolus semel victus, an de caetero tentare

ntia Dei comparatur ad rea creatas, sicut audeat? Ibid.

ars ad artificia. I, 81.

Volontaa Dei duplex, scilicet beneplacili et

signi. Qune signa sunt quinque, scilicet Diei Dominicae dignitas. II, 10.

praeceptio, prohibitio, consilium, permis-

sio, et operatio. I, 3_.

\ ontaa heneplacili in Deo sumitur propric Diligbre Deum et proximum quid sit?
sed voluntas signi dicitur tantum mcta- V, 24.

phorice. Ibid. Dii.eltionis signa. V, 28.

Conformitas ad Deum doplex, ^cilicct pro- Melius est diugbbe quam diligi. V 31.

portionis.et proportionalitatis. Il>i<l. Dilectioms proximi suasio multi|ili x.

Qoaliter voluntati divinaB t< neamur confor- Ibidem.

mari ? Ibid. Dilectio duplex, acilicet affectua ct effectus.

Conformitas voluntatis luimana? ad divinam, V.

attenditur secundum voluntatem rationis. Dilectio inimicorum multum utilis. Ibid.

Ibidem. Dilectio proot esl doa el proot esl virtus,

Voluntas creaturee potest conformari volnn- qaomodo differunt? VII, 27.

lati Df.i qnadrupliciler secundum habitu-

dinem quatuor causarum. Ihid.
27N IMH \ l:l l:l M

Dimi n poi alt quomodo la D Diffi Lnm,

1, 14. ii |]

m qoal ii,

Dolob raliooalii 1
1 leniualii Prima requi ii VII

ritur in poeoitentia, non - caadaa. \ l,

10.

Elui el ii' i
| 'utii. \ ii.

19

Beptem sunt dona Spiritoi sancii maltipiici

ratioae. V, W.
Effectui do ohum Spiritus nancti. Ibid. natio daplex ia diriai per modam
natarrn, alia per modom volootatii.

Dos est id quod 9upra mcritum datur in in-

ductione sponsan. VII, 26.

! mi i ; uoitai tres personas admittil. I,

JO.

Essbrtia, substantia, inbaiiteotia, et perso-

Don:s sunt dupliccs, j-cilicet animae et cor-
na dirTeruot in creatura re et nomine, in
poris. Illee sunt de praemio substautiali,
divinis ratione. I. 13.
ha' de praemio accidentali. VII, 24.

Nec Chiistus nec Angeli dicuntur hahere

DOTE8. Ibid.
Quatuor sunt de substantia sacramenti Ei-
Dotes animae sunt tres, scilicet cognitio, di-
cuaristi.e, scilicet sacrdos, species p
lectio, et inhaesio sive tentio. VII, ~2o.
et vini, intentio consecrantis, et forma
Hae dotes appropriantur tribus potentiis,
verborum. VI.
scilicet rationali, concupiscibili, et ir sci-
Forma consecrationis corporis Christi e*t
bili. Ibid.
haec : Hoc est enim corpus meum. VI
Dotes corporis sunt qualuor, scilicet clari-
Forma consecrationis sanguinis '.'hristi est
tas, impassibilitas, agilitas et subtilitas.
heec : Hic est cnim calix, etc. Ibid.
VII, 27 et 28.
Enim non est de substantia formae, sed de
bene esse ipsius, unde omitti non debet.
Ibid.
Dhaco, quid ? 11,9.
Non solum requiritur intentio consecranlis,

sed etiam intentio istud sacramentum in-

stituentis/cujus defectu si Sacerdos staret

Dulia, quid et cui debetur? V. 58.
in foro, et super omnes panes formam
verborum proferret, etiam cuai intentione

consecrandi, non fieret transsubstantiatio.

Ibidem.

E Materia EicnARiSTii alia est necessaria, alia

debita. Ibid.

Aqua debet misceri vino, et parum ut absor-

beri possit ab illo. Ibid.

EcLirsis quoniodo fit? II, 5. Si gutta vini imponitur sanguini, non muta-
 1\IH \ HFIil M 279

tur in aanguinem, aed oJLraque Bpecies ia ris, oec aliis quam infinnis in periculo

sua uatura permanet. VI, 6. mortia conBlitutis. ^ l 35.

t Bacrami ntum Bucrabisti e eat corpua Extbbma uhctio -contra peccata venialia

Chriati mysticum, mentum ?ero tan- instiluta. Ibid.

tum Hoc Baoramentum potest iterari. tbid.

ei iei panU et vini. Ibid.

Effectua bxtrbb e uhctiorib. Ibid.

Totus Christua aat Bub qualibel parte ulrius-
qne speciei. Ibid.

Boatia frangitur in tres partei propter mul-

tas rationes. Iliid.

Euchabistia multipliciter pncfigurata.

[bidem. V

lABlSTLS ilignitas et excellentia. VI,

'

Ifirabilia multa sunt in hoc sacramento.

Facbbb quod in se est, tria complectitur.
VI. 11.

ln quoddam est secundum na- V. 13.

I IABI8TIA

turam, quodd un -upra naturam non su-

pra intellectum, et quoddam supra natu-
Fides, quid? V> 19-
ram et intellectum. Ibid.
Fidbs multipliciter dicitur. Ibid.
Conversio panis in corpus ("liristi, non ha-
FIDE8 inter opiuionem et scicntiam media.
bet Bimilitudinem in natura. Ibid.

Effectus ErciiAiusTi i:. VI, 15.

Ibidem.
Ad fidei perfectionem seplem pertinent.
EUCBARISTIAM indigne sumentes quee inala
Ibid.
incurrant? Ibid.
Effectus fidei. V, 20.
• inpus Christi sumunt quidam spiritualiler
Diffcrentia inter fidem et spem. V, 2-2.
tantum, quidam sacramentaliter tantum,
quidam spiritualiter et sacramentaliter.
vi, in.
I. •>•
M«dus dignesumendi Elcuaristum. Filius est in divinis.
Ibid.
Aliquis dicilur Filius Dei multipliciter.
Quare corpus Chrisli velatura sumitur?
lbidem. Ibidem.
Filius Dei quo sensu dicitur sapientia Pati i> ?
Qui a communione excluduntur? Ibid.
Ibidem.
FiLiUS Dei est imago Patris. I, «i-

Ibid.
I
. piiepositio, quid dicat ? I, 10. FiLli Dei triplex excellentia.

Filius Dei, virtus Patris. Ibid.

Bmc conceditur : PlLlUS operalur per Pa-

» s#
Kxemplak, liber vitae, et speculum, quomo- trem.

dodifferunt? VI, 25 Edultae rationes quare Filius incarnatus sit,

et non Paler, vel Spiritua Banctua. IV, 6.

Extbema unctio requirit quinque. VI, 35.

In hoc sacramento forma verborum est de- UllimopiRB voluntatea judicantur bona
precativa. Ibid.
V t '»

Sanis non datur hoc sacramentum, nec pue-

 ' .

2H0 INhl \ 1(1 l:l M

Portitooo, quid ? \ -

i iii dinii quatuoi pai

ii.-i nii.i. fldocia .
p itientia, el p pnstu
ti.i li.i>i. iii

POBTITI DINl 'I-. Ibid. Vana \. quando iii mort

Portiti loniiitil in i
looram, Ii-.' III

lostinentia Iribulationum, •

nlia

tentationnm, impugnatione ritioram.

I'
[bideni. :\(t* \'J

Fobtitudinbm juvant exhortatio prudentinm,

rxcmpl.i lobu-iorum, exercitatio in pu-
gnis, spes remunerationis, boitinm debi- iMiij qnom< Dorator II, :>.

litas, oralionis adjutorium, armorum

ritualium apparatm, memoria Domini
passionis, cibus spirilualis. Ibid. Ciiaiia sanctificationis in ulero est u

quautum ad essentiam quam lacram

lis. n
Fomes remanet post baplismnm. III, 8. 'HAriA sanctificalionis in u:

inter gratiam sacramentalem, •

iam
plenie confirmationis in pat' Ibid.

Fragilitas bumana. II, tii et III. 7. Particeps grati.k sanctilicationis in d

non potest peccare mortaliler. lbid.

Triplex preeparalio ad gratiam, scilicet effi-

FhiCTUS duodecim spiriluales, non dicuntur ciens, furmalis, et materialis. f .

novi babitus, sed status consolationum. riiiATi.K.multiplex acceptio. V. 'i.

V, 57. Gkatia uratum faciens dislinguitur in ope-

rautem et cooperantem. Ibi J.

Effectns grati.k. ?, 4.

Primam ouatiam mereri non possumus.

V, 15.

Gl-la, quid? 111. 2

Filiae clle, scurrililas, multiloquium, inep-

Gaiskiel, fortitudo Dei. II, 21». ta lceiitia. immunditia, bebetudo menti-.
lbidem.
Gllk nocumenta. lbid.

Duo tantum geinera in divinis, scilicet sub- Hllk remedia. Ibid.

stantia, et ad aliquid. 1, 12. Quomodo glla sit peccatum mortale vel

Inter omnes emanationes perfeclissima est veniale? II, 27.

generatio. I, 5.

Glacies est aqua congelata. II, 0.

 IM»I \ IUIUM 281

Horje moralea tres, scilic.t eonlrilio, con-

fessio, el Batisfactio. I. :i.

HTfERDULIA quid et cui debetur? V, 5S.

li

Hauitls alii acquisili, alii infusi. 11, 12.

Cur Heva de costa formata? II, ii3.

Idi i. reram.et exemplar,et rationes.quomo-

dodifTerunt? I 25.
Hieraucuia triplex, scilieet superccelestis, Ide.i: in Deo sunt plures secundum inlelli-

Bi -
st subccelestis. II, 12. gentice rationem. Ibid.
Hierarcuia non est in tiibus peisonis sunt form;e piincipales rerum quue di-
Ibidem. vina intelligentia conlinentur. Ibid.

Hiekahcuia ctolestis dividiturin superiorem,

mediam et inferiorem. lbid.

Imago triplex, scilicet aequalitatis, imitatio-

nis, et repnnsentationis I, G.
Homo ad imaginem Dei. I, 6. Im\go alicujus rei est in aliquo aut quanlum
solus est erecti corporis. II, 57. ad speciem signum
! i

et speciei, ut imago
Hu.MiNis dimensio ad mundi totius dimensio- bominis in fiiio, aut quantum ad signum
nem. Ibid. tanlum, sicut imago est statua, et hcec im-
HOMIRH proprietates. II, Gi. perfecta. Ibid.
Humi.ms dignitas. II, 62. I.mago Trinitatis in nobis. Ibid.
Homini primo quadruplex adjutorium da-

tum. Ibi.i .

Hominis oculus triplex, scilicet carnis, ratio- Virtus imaginativa, qubl ? II, 37.
nis, et contemplationis. Ibid.

Admirabilis status primi iiomims. Ibid.

Cur domo dicitur factus ad imaginem Dei IMMERSITAS quatuor in Deo complcclitur,
potius quam Angelus? Ibid. scilicet infinitatem, incomprehensibilita-
Humi.ms quinluplex status, scilicet inuocen- tem, incircumscriptibilitatem, et ajtemita-
tia, graliu.', culpaj. poeniientiflB, et gloiiie. tem. I, u.
11,05.

IHfRBsnONRS aere.T. 11,9.

Humicidium corporale et spirituale. V, 54.

I.n, prsepnsitio, quid importat? , 10.

Hostia cur frangitur in tres parles ? VJ, 12.

 \ .

2ft 1 IMH \ l:l 1(1 \i

Im m n \j i«< \ erbl c< i i

eitl im
i
\ erbi Dei potentiam, lapientiam, 1!

el bonitatem osli ndil Ibid.

InCARN v ilu.M fi IV, 9,

Mirabi i Incarn itionsm. IV, 10. ipitor irij.

• III,

iNCOMPBBEBKSlBILITAfl I) I, 16.

1n quolibet iboividoo invenitur virtus, -\><-

cies, et alilitas. |, |Q.

Infbrnus dicitur tlupliciter, scilicet pro pce-

na, et pro loco poenae. IV, _>_>. Dignitaa hujus nominis, J IV. 13.

In nomine Jbso quinque litters, et quid si-

gnificant ?

[nfinitas Dei. I i;;. IIoc nomen, Jc-i s.convenit CIiri=to

( tri[>li i-

Infinitdm tripliciter dicitur.scilicet negative. ter, scilicet ratione nalurae, d>

privative, etconlrarieseu disparate. Ibid. eflicaciae. Ibid.

Inimici quomodo diligendi ? V, 32. JuniciuM Philemonis de Hippocrate. II.

Immicus duplex, scilicet personae nostrre, et Piimum Dei judicicm per aquam. ultimum
Ecclesice. Ibid. per ignem. VII, 15.
Inimicorom dileclio valde utilis. ILiJ. Judicium triplex, scilicet uniforme, mulli-

forme, et omniforme. VII. 17.

UHimum judicidm horribile ex omni parle.

Quid remittendura et non remittendum in Ibidem.
INJDRIA? 111, 17. Locus judicii erit in valle Josaphat. lbid.

Non solum secundum potestatem divinam,

sed etiam in forma humana Christus ju-
Ira, quid? m, 17. dicabit. VII. 18.
Ira duplex, scilicet per vitium.et perzelum. Quinque sunt modi judicandi. Ibid.
Ibidem. Christus in judicio nullo modo videri poterit
Ira duplex habet esse, scilicet esse naturce, a malis in forma divinitatis. Ibid.
et esse moris. Ibid Quatuor ordines judicandorum. Ibid.
Tres gradus ir_e. I bid Judicicm rationis duplex, scilicet decreti-
Filise ir.e, rixa, tumor mentis, contumelia, vum, et diffinitivum. V, 34.
clamor, indignatio.blasphemia. Ibid.
Mala quee veniunt ex ira. ibid.
Ir.e remedia. VtiA. Justiti.i: est servare unicuique quod suum
Quomodo ira sit peccatum mortale vel ve- esl. V. 37.
niale? m , 24. Partes jcstitij; sunt sex, scilicet religio,
 [NDEX IU.IU M 283

pietas, gratia, vindicalio, observantia, Libbbom arbitrium in patria liberrimum

veritas. V, 37. II. 56.

Jimiiia manet in patria. Ibid.

Mulla movent ad rectiludiaem Ji-nni..

[bidem. Libbi vitea Bunt tlua* pagiua. I, 30-

Justitia consistit 111 lide, oratione, sancta

meditatione, el bnmiiiatione. lbid.

Jlstitia duplex, scilicet commutativa.et dis- Licita non semper facienda. II, 2.

tiibutiva. V, 11.
Jlstitia Dei tripliciter sumitur. I, 33.
Liuamur multipliciter, scilicet lege natur&B,

praeceptis divinis, voto, decrelis patrum,

consuetucline, mandatis prailatorum, con-

Jlstificatio impii est motus ab injustitia ad
scientia. V, 59.
justitiam. VI, 32.
In jlstificatione impii quatuor requirunlur,
scilicet motus liberi arbitrii, contritio, in- Aliquid est in loco circumscriptive et diffi-
fusio gratite, et remissio culpa 1
Ibid.
.
nitive, ut corpus : aliquid diffinitive, non
Justificatio impii fit in instanti. lbid. circumscriptive. ut Angelus : allquid nec
Ji -iificahe impium est majus quam creare sic, ut Deus : aliquid partim circumscrip-
eeelum et terram. Ibid. tive, panim diffinitive, ut corpus Chrisli
In jlstificatione duplex charitas datur, sci- in Sacramento. I, 17.
licet creata, et increata. 9.
I, Tria tantum loca post judicium habitanda,

scilicet ccelum, infernus, et Limbus.

VII, 22.

Llcifer fuit de supremo ordine superioris

hierarchiai. II, 28.

Lucifer subditos habere voluit, et nulli sub-

. . ieclus esse. Ibid.
Latria est servitus et reverentia Deo exhi-
bila -
V, 58.
L atria comprehendit quinque.scilicet fidem Lux est actus lucidi, secundum quod luci-
sapientiara, reverentiam, sacrificium, et dum. 11,0.
orationem. Hiid, Lox dal esse intentionale corporibus vel co-

loribos, sicut intellectus agena dat pban-

tasmatibus esse inlcllectuale. Ibid.
Lli.io habet sex mille >excenlae sexaginla Lix, lumen.et splendor,quomodo diflerunt?
sex unitates. II, 23. Ibidem.

Libertas triplex, scilicet a necessitate, a

LuxOBIA, quid ? 111,21.

peccato, et a miserii. If,

Differentiae Luxuni i sunt octo, scilicet forni-
catio, meretricium, adulterium, stuprum,
sacrile/^ium, mceslus, sodomia, libidino-
LlBBlUM arbilrium, quid ? II, 56. sus coitus conJDgalis. Ibid
2M i
IMil X l!l l:l M

Filia u icuriji ion1 • Ma I |,|. x l

menlii, Inconii leratio moi Ll Lan«

lia, amor inl pi o cipilatio, odinm D< i, i

\ non | ole I i ;; woaiui
;iii- ctui p i uii, el d< -
Ibidem.
liiim i
ii cu i Ibid. v iohii impedimento.
i
rij remedia. Ibid. VaTIIMOSII

Mi dii i •
\ qnadrnplex, | curativa.
•

lita | | ntelii
M M

Mbdium triplex, acilicet difh-rens, obnobi-

Cur data est potestaa d»'monibus ex< irci m.li lans, et disponene. yji.

magicas artes ? 11,37.

MBMBIA 'orporis anol trirlicia, scilicet radi

Malim cognoscilur per spociem oppositi lia- calia. deservienlia. officialia. II.

bitus. 1, 20. Omnia membra mutuu aibi deaerrinnt.

Malum triplex, scilicel culpir, poenee, et Ibidem.
damni. III, 1.

Mallm est multipliciter ulile. Ibid.

Memobia est repositorium praeteritorum.

II, 40. •

Maria soplem tantum verba locuta est in Mkmoiia, imaginatio, et reminiscenlia, quo-
Evangelio IV, 3. modo difTerunt ? lbid.

Marle quadruplex puritas, scilicet sanctifi-

cationis in utero, innocentiae in vita, vir-

gineae castitatis, et praesentiee Dei. IV. \. Menpacium triplex. scilicet perniciosum.

Mari£ sanctiticatio triplex, scilicet in utero, officiosum, et jocosum. V,

in Spiritus sancti obumbratione, et Filii

Dei conceptione. lbid.

Maria virgo cur desponsataviro? VI, 38. Meritum est boni operis efficacia ad obti-
nendum id quod non habetur, vel ad ha-
bendum justius quod habetur. V, 11.
Esse matrem Dei est suprema digniias quae Ad efficaciam merendi tria valent, scilicet

purae creaturae communicari potest. difficultas operis, promptitudo voluDla'is,

IV, 4. et magnitudo charitatis. V, 13.
Triplex meritum, scilicet congrui, digni, et

condigni. Ibid.

Causa matrimonii quadruplex. VI. 38. Meritum Christi. IV, 16.

Quadruplex matrimomum, scilicet carnale,

morale, allegoricum, et anagogicum.

lbidem. Micuael, Q".is ut Deus. II. 21
 [NDEX lil.lUM 285

Muuculum est arduum ant insolitom supra Mundus triplex, scilicet archetypus, macro-

spera aut facoltatem mirantia apparens. cosmus. et microcoBmus. II, 2.

i. - ErrorescircaMUflDi creationem. II, \2.

Miiua la quadam rant supra uaturam, Muhdi immunditiaa ad infernum defluent.

quaedam contra aatorem, qnaa lam praeter VII, 22.

naturam. bid.

rjcobdls etymologia. I, 34.

Proprium Dei est HISBRBBI. Ebid. \

MisBRiconDU Uci patet in effeclibus divino-

rum beneliciorum. Ibid.

NaupraGIUM duplex, scilicet peccati origina-

MlSBA plurimas habet pnerogativas. VI, 18. Hs, et actualis. VI, 22.

MiSSM moralis exposilio. Ibid.

Nativitas. Christi triplex, Bcilicet divina,

M ssio Spiritus sancti et Filii duplex, scilicet bumana, et gratuita. IV, II.

visibilis, et invisibilis. I, 9. Ha> tres natimtatf.s repnesentat Ecclesiain

Solius Patris est mitteue, et non mitli. die nativitatis ejus. lbid.

lbidem. NATiviTAsCbrisli gratiosa, gloriosa, copiosa,

rant improprbe et exponendce : Spiritus fructuosa. Ibid.

ictni MnriTse, et mittit Filium, et Fi- Nativitas Christi utilis, honesta et jucunda.

lius mittit seipsum. Ibid. Ibidem.

Modus significandi qnid sit ? 1, 22. Natura neque boni neque mali sumus.

Mo -noscendi Dei, Angeli, et bominis. V, 13.

II,

"Nebula est Bignum serenitatis. 11,9.

Mobb duplex, scilicet animae per culpam, et

cnrporis per pcenam. VII, 16.

Nix quomodo generatur? Ibid.

MoTUfl triplex, scilicet naluralis, voluntarius

et violentu-. I, 19. Nomk.n Dei aut essentiale, aul personale, aul

Motus primi mobilia ab Oriente in Occiden- notionale. I, 22.

tem. II, .").

Ibic NOMKN, Detu, tripliciter aecipitur, scili-

Primi MOTUfl sunt venialia pecata. III, cet naturaliter, adoptive, et nuncupalive.

10. I, 2.

Nomkn Dei assumilur in vanum corde, ore

et opere. I, 61«

Mundus ad ima<:inem Dei factus. I, 6. lloc nome\, Spiritut tanctus, ut est circumlo-
28(i IMHA l'.l 1:1 M

culio uniiiH propi il oomloli, onti oil lan I

t ii iii tertiae penona i il <n r<> bae dlctii Iqoando pi II I

imaotur diviiia ommune toti 'i rl Diffi

nit.ili I Ibidem

Principalia nomina i)'i- '• • Ofii i i diernm espooontor moraUler.

11,2.

UM. III.

III
Notionbi Dei suot quinqoe, icilii el paterni-

procenio, innsjcibilitai, >-i Ail <M ! ka boni tria QOI incilant.

las, Bliatio,

communia spiratio. Trei primaj innt |

natora . ratio, et gratia.

Bonalei. '• --'• int dnodocuB. V

Notionbs habent multa nomina. Ibid. |)ifr'. meritoria \d\h ia| a grat.

Ibid. totaliter a libero arbitrii *,

Notionum regulse.

Non omnia OPEti facta in

ritorii. Jt<id.

Nuntius incarnationi8 cur Angelui ? IV, 2. OPEBA bona sunt meritoria triurn. - ilicet

vitre cternae, aogmooti gratim, et re

sionis poenae. f, 15.
< iheka qiitc non fiunt in charitate, non va-
lent ad vitam ielernam, sed ad alia multa.

V, 15.
Opera morlificata quomodo revivisc.nt?

Yl, 21'.

Obbdientia duplex, scilicet perfecta, et im- Ordo est signaculura quoddam in quo po-
perfecta. V,70. testas ipiritoaUi traditur ordinatis et

officium. M,3G.

Obduratur cor hominis per inhabilitatem

ad suscipiendam gratiam, per firmam
adhcesionem ad peccatum, et per rebellio-
nem divinarum inspirationum. 1,31. P

Oculus hominis triplex, scilicet carnis, ra-

tionis, et contemplationis. II, 02. Pagin.e libri vitce sunt dute : una est pra-

sentis justitice, altera est disposilionis

aeterncP. I» 30.

Offensus non tenetur necessario reconcilia-

tionem petere. V, 32,
Paradisus terrestris qualis fuerit ? II, 64.

Peccata omissionis. III, 33.

Parvuli decedentes non baptfzati solam

 INDI \ RERI M 281

poBoam damoi babeot, non sensus. ailm mortale et veniale. III, <».

III. Septem pbcoata eapitalia. Ibid.

Ex PBCCATO inulta niala. ;inle mortem, in

~.
morte, el posl mortem. III,

310 <t propassio ililloi unt sicut habitus \ n m csi pcena peccati. Ibid.

et dispositio. IV, i v Pkgcatum redditbons qusB liunt infructuosa.

Passio Cbristi iuit maxima. IV, 19. Ibidem.

Si Christus passus non fuisset, tamen senio ah \i cx homine infcinuin facit. Ibid.

defeciaset. ibid. Peccatum nocet ipsum deserenli et de illo

Efleetus passionis Christi. IV, 80 poenitenli. Ibid.

Omoia ; i Christi passiohe lollunlur. Per PECCATUM corrumpilur puritas liberi ar-

Ibitlem. bitrii in agendo et susci[>iendo. Ibid.

ilise iooalae, aliae iilalse, aliee cor- i' Mt m uocet omnibus. Ibid.

diboi alienis inflictSB. VII, 29. Per peccatuM lit corruptio speciei, modi, et

ordinis. Ibid.

Peccatum originale est in carne et in anima.

Peccati quadropiex definitio secundum qua- III, 8.

druplicem causam. 111,2. Transmissio PECCATI originalis ad posleros

In teccato sunl duo, scilicet aversio a crea- non est a I>eo, nec a natura condita, sed a
tore, et conversio ad creaturam. Ibid. vitio prirni hominis perpetrato. Ibid.

PtccATLM non esl subslanlia vel res aliqua, PBCCATUM originale habet multa nomina.
sed defectus et < orruptela. III, 3. III, 9.

Cur PBCCATUM actus, aliud habitus, aliud Picccatum veniale semper est a voluntate ad
macol atus ? Ibid. hoc movente, vel permittente, vclnon pro-
Aii m h.ibel molta nomina. III, i. hibente. 111,12.

Volnotasest causa pbccati non cfliciens, sed Actus qui ex se esl venialis, potest fieri mor-
deficieoa. III, o. lalis. lbid.

Qnsedam anlecedoot peccatom, (i!;;eilam se- Uifferentia inler peccatum morlale el veniale.

t]uuntur, qnaedam circumstant. Ibid. Ibid.

Unum peccaii m dicilur majus altcro causa- Ilomo polest per aliquod breve tempu- ei

litate, generalilate, deformitale, difficul- sine peccato veniali, non diu. [bid.

tate icmiltendi, periculositati', etc. Effectus peccati venialis. II, C{.

Ibidem. PBCCATORUM actualium mortalium unum

1'eccailm cx impotentia, ignoranlia ct ma- est inilium, duplex radix, triplex fomeo-
litia. III, G. tum, sepliformc capnt. III, I i.

Peccatlm ex amore male accendente et ti- PBCCATUM in Spiritum sanclum procedil ez

more male humiliante. Ibid. libera et imjiroba voluutalo liberi arbil i ii,

Peccatum corJis, oriset operis. Ibid. et cst irremissibile. III, 29.

Pkccak m in Deum, in seipsum, et in proxi- Peccata cordi^. III, 30.

mum. Ibid. Peccata oris. III, II.

PbcCATOM in Patrem. in Piliom, et in Spiri- PeCCaTA operis. III, 32.

tum sanctum. Ibid.

Pkccatljm commissi et dclicti. Ibid.

Peccatlm carnale et spiiituale. Ibid. Pehjliiium prohibetur. v. 61.

P catlm originale et actuale. Ibid.

 1

JKK IM)i;.\ l:l l:l M

1 Iriplex, icHlc< I e, rlrlolii, Parl i - 100I i

et operii virlut Vt 4
MolUplei esl i •. icilieel lofficieol VI, -

ordioU, n lig looie, pralaUooie, et leeoi i-

latie. v B

Pbrfbctio doplex, eoilioet in esse limpliciter, Potbrtiabum aoima divi 11,43.

ii in eise completo. ^ ' . 38.

Piiimi m priodpiom, solum unum

Trei partei Philobopii* moraiie, icilicet j, ;i.

ethica, cecooomica, <;t puliiica. V, 34. Pbjma rerom prindpia sunt a Deo io

diate, scilicct materia aa. II, I.

Donum PIITATII consistit in cultu Dci, vene-

ralione acilicet Scriplune, et lionore pro- Pn lceptlm esl imperium facieodi we\

ximi. V, 13. faciendi. V,

Pp.lceita affirmativa obliirarit semper.

non ad aemper : oegaihra

Plenitodo gralia; personoe singularis,capitis, ulro |ue modo. Ibid.

et unionis fuit io Ghristo a sui conceptione. Ph.Li.i ita decalogi possunt dici data.

IV, 11. innata. Ibid.

Sufficientia pr.eceptorlm decalo. Ibid.

Pluvia, quid ? 11,9.

Pr.ldestinatio est alicujus ad gloriam prsB-
ordinatio. 1

Poemtentia est praeterita mala plangere, et Ph.edestinatio non imponit neces-ilalem.

plangenda iterum non cominitlere. Ibidem.

VI, 20. Pr.edestinatio est de bonis cum causalitate,

Poenitentia vera, falsa, coacta, iera, iniqua. praescientia est etiam de malis, sed sine
desperata, sancta, et meritoria, amara, causalilale. Ibid.

voluntaria, accelerata, perseverans, prom- Pr.ldestinatio oratiunibus adjuvatur quan-

pta. VI, 21. lum ad effectum. Ibid.

Ad agendam pobniten iam quatuor movent,

scilicet beneficia, supplicia, promissa,
llagella. Ibid. Malus PhjjDiCANDO peccat. V. 70.

Poenitentle impedimenta sunt pusillanimi-

tas aggrediendi, pudor confiteudi, horror
saiisfaciendi, delectatiopeccandi, spes diu Pr.esciti possunt demereri facilius quam
vivendi, desperalio gratiam obtinendi, mereri. I. 31.

limor recidivandi, consuetudo peccandi,

confidentiade Dei misericordia. Ibid.

EfTectus pqemtentll. IV, 22. Dileclionem proximi suadet jus natura? et

Poenitentia est secunda tabula post naufra- exemplum creaturae. V, 31.

gium. Ibid.
 .

I.NM.X IIKItl M 280

PnuDBNTiA, quid et qnoloples N ''<

romdam, «'t prseparatio damnationia
Parlei prudbntijs sunt inteliigentia, provi eoromdem. I, .'H

deniia, ct memoria. Ibid

(Jfficium 1'uudenti i est actus aliarum virtu

lum dirigere. Ibid Hklmivuulm proprium sst siinul i

I. 13.

1'rlina, quid II, «i.

RBSUBRBCTIO Cliii.^li vera. IV. "23.

llomo cum suis meritis vcl demcritifl resuh-

l\ mmi ii bic variis de causis. I. 33. BBT. VII, 1»',.

Omnes uesi iigi.m inlegri corpore, debit;i

Btatnra, secundum Belalem pleniludinia

Multiplex ratio quare oportet esse plt.i. m<> Gbrisli. Ibid.

RIlm. VII, 2. Rbsurrbctio tria corriget in nalura, scilicet

PUROATOBIUB k nis
r
est corporeus. Ibid. defectum, superlluum, et errorem. Ibid.

1 in PURG ITOBIO. Ibid. Resurhectio duplex, scilicet animse pergra-

AnimiB PUB6ATJ5 statim evolant ad gloriam. tiam, et corporis per gloriam. Ibid.

Ibidem.
In purgatorio duplex est poena : una est

damni, alia sensus. VII, ,\.

Ros, (jiiid ? II, D.

D.iinones non puniunl animas in purgatork».

Ibidem.
I.ocus plrgationis duplex, scilicet secundum
- imeommnnem, et secundum dispensa- S
lionem specialem. Ibid.

Propriua sacehdos quis ? VI, 27

l. Sacbamentum e»t invisibilis gratiae visibilis

forma. VI, 1.

Sacramenta nov.c lc^is Christufl instituit.

VI, 3.

Difierenlia inter bationi lusales, semina- Sachamentohum causa efficiens, formalis et

les, et naturales. I, 28. Bnalifl. (bid.

R\no csl vis animae non solum cognitiva, Effecta8 sacrambntohum novae 1< - VI, i.

i
eliam motiva. II, ix. <.>uidam suscipiunt baCRAMENTUH tantum,
IImio dividitur in partem superiorem et in- qoidam rcm lanlnm,qoidam Bacramentum
f-riorem. Ibid. et rem. Ibid.

Ratio et intellectus differunt. Ibid. Nnmernfl et flufficientia seplem bacbambnto-

rum. VI, S.

ptem sacbambnta disponunt a«I septem

R nnvriu est praeecientia iniquilatis quo* virlnlei Ibid

XII
 _!'.<!» I\|»l \ l;l l;l \|

Poleilai dUpi n alioni parli ilan ronl ll.

i:n Itei i" Lal ilum sd tum inura. Ibid.

VI, o. perceplil

sai.i!ami .n i \ diipeoiai i
i
'
;i bon uni i im.

molii, ^i Rdelibui et iofldelibai. Ibi i

jni mpra n non k
s ici qus3 impi imuot cbai lar. ii

non possuol ilerai i. \ i

>mmo • .
i ;

Nullum SACBAMBNTUM validuui anli: baplil CUi |i

iniiin. II

Diffi renl a inter iai iambktj vaterii el d

legis. vi..s
Si>;na volunlali jiliciti itfnl qoii

icilicet pr8seeplio, prohibiti ntiliam,

permiuio, el operatto. 1.
Salutatio A.ngelica commeodatur ab auclo- I

re, n Duotio, ab ea quas salulalur, d ab

ipso modo salutandi. IV.

ln Deo perfecta IIMPLlCJTAt.

Sanctificatio Iriplex, commuois, specialis,

et specialiseima. IV, 4.

Sani rus idem est quod mundus, vel flrmus, S illicitudo tripli \. laodabilis, lolera
vel sive lerra. I. '.».
vilaperabilis. v. ~n.

Sasguikem ('liri.-lus quioquies fudil. IV, 19.

Spibituu sandus procedit a Palre mediat

immediate. I, 7.

1'arles satisfactionis quaedam sunt princi- Spibitds sanclus est amoi Dei tripliciter,

palcs, qurcdam secundarhe. VI, 30. scilicet essentialitor,personaliter, el exera-

plariter. I, 8

Puter et Filius diligunt se Spiritu sanclo.

Scientle donum est scientia faciendorum.
Ibidem.
V,44.
S iritus sanclus est charilas qua diligimus
Scieistia Dei, Ghristi, Angeli, et hominis.
I>eum et proximum efricienter et exem-
I, 29.
plariter, non formaliter. I, 9.
Scientia Dei mulla sortitur nomina. Ibid.
Cura datur nobis Spiritus sanclus, dod inci-
Plura scike possumus, sed unum solum in-
pit esse in loco novo, scd novo modo.
telligere. II, 45.
Ibidem.
SnniTus sancli missio duplex, scilicet visibi-

lis. et iovisibilis. Ibid.

Chrhtus sedet ad dexleram Palris secundum
Spiritls sancti proprium est milti et non
utramque naturam. 1V,25.
mittere. Ibid.

Variis modis datus est Spiritcs sanctus in

Sexsualitas appetit quae delectabilia sunt siguo visiljili. Ibid.

corpori, ac nociva rcfugit. II, 41. SriRiris sanctus dalus est Apostolis anle
 iM)i;\ iiKin \i 291

paesionem, quando fuerunt baplitati, et Symbolum triplex, scilicet Apottolorum, Ni

bis posl reenrreclionem. I. 9. caeni concilii, et Alhaoasii. \ , 21.

Apoatoli qaadraplicem effeolam tont oooie-

culi ex prffisealia Spiritus saocti, icilicet

eloquentiam in liufuii, uudaciam in lor* Syndbbiiii eat vis moliva, natoraliler stimu-

mentii, efficaciam in miracoli.*, et prote- lans ad bonum et abhorrem malum.

clionem a viliis. Ibid. 11, 5t.

< >uo
v tempore missus csl Spiritis sanclus SvNDERiisis numquam sntinguitur lotaliter,

Ipoatolii? lhiil. eliam in diabolo. Ibid.

lloc nomeo, SriR<Tus sanclus, si sumatur

proat eat circamlocolio unius proprii no-
mii i-, coavenit lanlum terliea periones : si

vero sumanlur bffi dU83 dictione? «livisim,

commune est loli Tiinitati. Ibid.

SpIRITUI saiulus babet mulla nomina.

[bidem.

'l'i mpbbantia, quid? V, 35.

Sies est certa exspecta'io bealitudinh ex Dei TBMPBBANTLE partes sunl conlinenlia, clc-

gralia et merilis proveniens. V, 22 menlia, abstinenlia, et moJestia. Ibid.

Differeotia iuter lidem et spkm. Ibid TiiMi'ERANTi.i: dignitas. Ibid.

non est in patria. lbid

Duplex e«t BPBS, scilicet suflragii, et aucto

riti lbid TlMPUl est mensura inotus primis mohilis
Eflectui SPEI multiplex. Ihid et mobilium. II, 10.

STATOs qaintuplei primi hominis, scilicet I'er tria homo ducilur in tiniatione, scili-

innoceotiai, aratim, culpas, poBDileotiee, ct cet suggestionem, deleclulionem, et con-

gloriae. IV, 8. sensum. II, C(i.

Per tria homo detinetur iu tbntationb, sci-

licet opuspravum, comuetudinem, et de-

i itBiA inilium omnis peccali. III, 15. sperationem. Ibid.

Differenlia inter supebbiam ct vanam glo- \ i io triplez, scilicet a diabolo, a mun-

riam. Ibid. do, el a carne. Ibid.

Species et gradus surthiii i . Ibid. Hemcdia contra TENTAT10NB8. Ibid.

Mala quie oriunturex IUPBBBIA. lhid. Tbni itionum (juatuor speciei, srilicct aspe-

ra, vana, duhia, fraudulcnla. Ibid.

Snnt quatuor modi su khagiorum, ad quos

oranes alii reducunlur, scilicet oralio, je- Tilrr.i: molus, quid '.'
II, 9.

junium, eleemosvna, et sacramentum al-

taris. VII, \.
<!
•Juorum siffragia prosint et quibus prosinl '.'
Tbbolooia duplex, symbolica videlicet,

VII, 5. mystica. I> *3.

 , 1

M(-)
l\hl.\ HKHI \l

'

i iisbaurizari an liceal lli, 19 A< to '

n< n morlaJii
laor modl m i

Noa iltai 'h i

vivere -

Timor esl fuga mah. \ IIAU. III

Bpeciei timobii lont iex, icilieet naloralii, •

"' lii. iii. n
Iiiiiii.-iimi.-4, m ii ixlan u .iii- iml

Qlialiii Ibid.

Rffectui riMORis Domiai. Ibid. int qaalaoi priaeipalei, -

Timor lervilii eitdoaam Spirilai lancli, aon •Ol I

pbirui.
lamen eil cam Spii ita i incto. V, 40. II. '.».

i
bui TiMORiBierviliibonuietmalui. Ibid.

Iimob inilialis babet duos oculos, unum ad

gloriam, allerum ad pceoam. V, ii Vebbi m tri|)le\, &ciiictt meoiia, orw,

M- ||, |

VgRBUM Filius 1'alri-. I, 6.

TOMTHUUM, quid ? 11,9.

Vermis damoalorui v.i

Torsura clericoram cur in modam coronae .'

VI, 3G.

ViBTUS ett Oona qualitas rnenli*. qua beoe

visitur, qua nullus male utitur. quam so-

Tiumtas bcala tripliciler innolescit, scilicet lus Deus in homine operatur.

in Scripturis, in figuris, et in crcaturis. Virtls est dispositio perfecli ad oplimum.

I, 10. Ihidem.

Tisinitas increala, et crcala qu;e esl mulii- VihiuTis elymologia. II

plex. 1,11. VIRT08 consistit in medio.

Virtcs comparalur multis rehus. Ibid.

Virtotom aeqnalitas et ioequalil - Vt 7.

Vox tub i. in judicio est imperium rcsurgere Oesccnte una virtute crescunt umncs.
imperantis, vel manifesla Chrisli appari- Ibidem.
lio. VII. 10. Quare polleat aliquis usu uuius riBTUTiS po-

lius quam altorius, multiplex ratio.

Ibidem.
7
Tohbo, quid '
II, 0. Virtltes gratuike connexoe sunt ita ut qui
hahet unam haheat omnes. V. >.

Virtls mullipliciter commendahilis. V, !».

Virtutbs dicunlur quandoque poli'

quandoque pargaloriae, quandoque pur-

gati animi. quandoque exemplares. V, 16.

Virtutbs ali.t- inteliecluales. alite consuetu-

dinales. Fbid.

Pceatum aliquo.l est veniale liipliciter, Septem vibtutes quibus humana vita regi-

scilicet ex genere, ex evenlu. et ex causa. lur, tres theolegica? et quatuor cardinales.

III, 12. Ibidem
 INDEX RERUM 29;J

Yuuutes possunt fleri informes, excepta Voluhtas Dei duplex, ecilicet signi, et bene-
charilate. \ . 16. placili. I. '\2.

Differenlia intet virtutbr, prsecepta, dooa, Conformitas volu.ntatis nostrsB ad Deum est

froclus, et beatiludin Ibid. duplex, acilicet cooformitafl proportionis,

Virtutom Ihcologicarom el cardinalium di>- et proporlionalilatis. Ibid

crimcn. V, 17. Volurtas non cogitur a bono, sicul inlclle-

ctus ,1 vero. II, 50.

Voluhtati bonorum non solum Bubdilur

Vis motiva sensibilis dividilur io virtntem creatura, sed etiam ipse Deus. 11,62.

oalnralem, vitalem, etanimalem. II, il. Voluhtas iu Chrislo duplex, Bcilicet creala,

et increata. IV, 17.

Voluntas rationis duplex est, scilicct ratiu-

\ i:iA iiiui innl connexa. V, 8, nis ut ralio osi, ct ut natura est. Ibid.
 INDEX
LOCORUM SACR/E SCRIPTUR/1:,
Oni
V
iii

COMPENDIO THEOLO&ICJE VERITATIS

KXlMilCANTUH.

EX VETERI TESTAMENTO.

GENESIS.

<,vl '-
U I. fn principio creavit Deus casium
et terram. H |

I. 2. Terra erat inanis et vacua. \\\ \

I, 26. Faciamus hominem ad imagi-

nem et similitudinem nostram. I, et 20.
I, 28. Crescitc, et mulliplicamini.
II 63.
II. 2 Requievit Deus die septimo ab
ttniverso opere quod patra-
rat.
n. i.
II, 7. fnspiravit in faciem ejus spiracu-
liiui vitse. II, 02.
III. I»',. fn dolore paries filios. III. 7
XIX, 2ii. Respiciens uxor Lot post te, ver-
ta est m statuam salis. ||ii,|.
 .

IM>I \ I. l:l M Sl l:il'i l II I

I \<»|»|

III, I i . Qui < i/ . tnisit mr n <l i

I .
_' _'.:

\\. .'>
Von habebis deoA ulienos coram
im\ \ liO

XX, R. Memento ut diem sabbali xanrli-

jll I s .
\.
\\, 12. Ilonora patrem tuum et niatrem
I iia iii v,
XX, I •!. Non "i cidi .
\

\\ . I i . \iiii nurt liiiln V

X \ , l">. .\mi furtum facit v,
XX, l(>. \oii loqueris contra proximum
falsum testimonium.
iiuiin S . 67.
XX, 17. Non concupisces domum proximi
tui nec desiderabis uxorem
:

rjus. elc. V,

iNTMERoRUM.

XXT, .">.
Anima nostra nauseat super cibo
isto levissimo. III. 7

DKLTKHo.NnMII.

X XVIII, 19. Maledictus eril ingrediens, elma-

ledictus egrediens. III.

XXXII, 6. Numquid non ipse est paier

tuus, qui possedit te, el feci/.

el creavit tc ? I. i.

XXXII, 39. Videte quod ego sim solus, et

non sit alins Deus pneter

tne. I, 2.
 IN COMPENDIO THEOLOGICiB. 297

rum .!;.

V, 15, Ego ducam, et redueam eum ad

tr, II. 1«.

|m|;

XXI, 13. Ducunt in bonis dies suos. 11,55.

XXXI, 27. 2S. Si osculatus sum manum meam
ore tneo,... quaeest iniquitas ma-
xima. II, 66.

l»S\I.Mum\M,

IV. ."). Irascimini, et nolite peccare. 111,24.

VIII, S. Omnia subjecisti sub pedibus
ejus. II, 62.
XXV, II. Redime me, et miserere mei. IV, 20.
XXXII, 6. Verbo Domini coeli firmati sunt :
et spiritu oris ejus omnu rir-
tus eorum, I, !).

XLVIII, 20. Introibit in progenies patrum

suorum, et usque in seternum
m iii videbit lumen. I, :{.'}.

IAVI. 7 el 8. Benedicat nos Deus no-

Deus,
sler, benedicat nos Deus. I, 10.

LXVII, 29. Confirma hoc, Deus, quod ope-

ratus es in nobis. VI, II.
LXXIII, ii :
>. Superbia eorum qui le oderunt,
ascendit semper. III. I ii.

I.WVI, i. Memor fui h<-i, et delectatus

mm. III. I I.
298 IMH \ I
ni ORI M SCRIP1 1 R l

liXXVII -i l'(liirul Aiii/i ln, uiii imiuiliK iii ,1

lioni" \ | | ;

l.\\\. 10, \nii 1 1 ii iii i, I h ii rect I j.

I.\\\l\, _. I
../•'///-, et n '/ii' iii geulum tn
- . Deus. I i

(.1, _~. ///s/ /Hl ihllill , lll lllllrni /11,11111-

(.11. i. Qui vropit miiii omnibui iwi-

i/iiiIiiIiIiiis luis, ijin Miinil i,m-
IH\ lllflllllilnlr, hlils. \

(.111, !}. O/// iiiiilmliis iuper penneu ven-

/iiiiiin. I. 1»,.

IMtuVKmwnMr.M

XXX, 8. Mendicitatem et diviiias ne dedc-

ris mihi. V, 6.

ECCLESJASTjE.

IV, Kl. IV.vo//. VI, 17

SAPIENTLE.

III, I. Justorum aninue in mmiu Dei

sunt, rt non tanget illos tor-
mentum mortis. II, 55.
IX, 13. Corpus quod corrum/iitur aggra-
vat tniimam. III. 10.
 |\ C0MPKND10 THBOLOGIC/E 299

ECCLESIASTICl.

.\. '.». Avaro nihil estscelestius. IM, 19.

I-\I.K.

\lll, 8. Facies combustse vultus eorum. 11,22.

I III. 8. Oenerationem ejus quis enarra-
bit? \, 4.

LXVI, •.•.
Si ego qui generationem atiis

tribuo, sterilis ero ? I, i.

LXVL 2L Vermis eorum /t<>u morietur, et

ignis eorum >ion exstingue-

tur. I, 33, etll,51.

.IKHKMI K.

I. fi. A, (i ,
(i, Domine Deus, ecce ne-
scio loqui. I, lu.

M, :{(i. Quam viiis facta es nimis, ile-

nms vias tuas. IV, 7.

VI, 26. Luctum unigeniti fac tibi. VI, 24.

THRENORUM.

I, I. Princeps provinciarum facta est

mb tributo. VII. 21.

300 INDI \ Mh.um \| SCHIH I H i

I /l < iiii i i

\\\lll, 12. I ii rignaculum rimilitudinis. I I

nwiii.iv

III, 1-9. Angelus Domini descendit m for-

nacem. II, 18,
X. 20. Princeps Persarum et Gr/eco-
non. II. jti.

MALACIIL-E.

III, 6. Eyo Dominus, ei non mutor. I, 19.

IV, 2. Orietur vobis timentibus nomen
meumSoIjustitise. VII, _:
s
 .

IN COMPENDIO IIIKoI.ik.IC 1:. :toi

EX NOVO TESTAMENTO.

MAITII.l.l.

Cap. III, 1". Hic est filius meus dilectus IV, 12.
\'. 27. Audistis quia diclum est anti~
</i(is : Non moechaberis. \ , 70.
V, -W . Ego autem <li<<> vobis non jurare
omnino. Ibid.
\ . :!7. SU sermo vester : Est, est : Non,
non. Ibid.
V, 39. Si <jnis te percusserit in dexteram
maxillam. Ibid.

VII, 12. Qusecumque vuitis ul faciant

vobis homines, et vos facitc
illis. Ibid.

VII, I". Omnis arbor bona fructus bonos

f«cil. V, 6.

\\lll, 15. Si peccaverit in te frater tuus. *, iO.

\l\. i2'.i. Omnis </ui reliquerit domum, et

fratres, etc, propter nomen

tneum, eentuplum accipiet. Ibid.

XXV, i-1. Nudus fui, et non cooperuistU

III» 1"»
me.
\\VIII. 10. Baptizantes eos in nomine /'«-

tris, </ /'t/ii. </ Spirilus san-

cti. VI, 'I.
30a i\hl.\ LOCORI M »< »'il'l 1
l i

M \|!i I

XVI, 15, Euntes mundutn universum

in t

prsedicale Evangelium om
IV
creatu

LUI I

*i >>>
I, 35. Spintus tattetui suj

te, t oirtus Altissimi obum-

IV. i.
brabit tibi,

scpientia, et
II, 52. Jesus proficiebat
setate, et gratia apud Dcum et
IV I i

homines.
XII, i". Servus qui cognovit roluntalem
domini. etc, vapulabii mul-
II. 23.
tis.
IV, 23.
XVIII, 33. El tertia die resurget.

JOANNIS.

I, 3et4. Quod faetum est, in i/>so vita

erai. I, 25.

I, Kl. In mundo erat, el mundus [>er

ipsum factus est, et mundus
II, 2.
eum non cognovit.
I, 14. Yidimus eum plenum gratue et

veritatis.
IV. U.
VI, oo. Qui manduea! meam carnem,
et bibit mcum sanguinem, ha-
bet vitam xternam. ll >
°°
 IN COMPENDIO THEOLOGlCdS. 303

\l> HuM.WnS.

I, ;{. Qui faetus est ei exsetnine Da-

^

vid. IV, H.
\, 17. Fides ex aitditu. I, l<».

XI, 30. Ex ipso sunt omnia. I, 1.

i \i> r.um.vniius.

XIII, 8. Charitas numquam excidit. II, 17.

XV, il. Siella a stella differt in clari-

tntr. VII, 28.

\l> GALATAS.

IV, 7. (taque jam mm est servus, sed

/i/ias : quod ti filius, et li.rres

per Deum. I , I i.

Al> EPHESIOS.

I, 'J e1 5. Gratia vobis et pax a Deo, Palre

nostro,.,. qui prsedestinavit
nos in adoptionem /iliorum. I. i.
304 INDI \ LOCOIU M M KIITI II I

III, \h. I i po iti comprehendere, cum

omnibu ancti ' -''

l\, , i ,111 Dominui, una fide unum

llll 1,1 IMIIll

\|> l'IIII.M'l'I.N-1 -

II. 8. Chruslus facius est obediens usqui

nil mortem. '

II, '.i. Donavit illi nomen f

etc, '
'
-

Al) COLOSSENSES.

III, 1. Qusb sursum sunt quserite, ubi

Christus est in ' dextera !>• i

IV. 25.
scilens.

I \D TlMOTHEl M

I, 5. Finis prsecepti estchariias dp cor-

III .
de puro.
II, i. Omnes homines vult salvos
1 =
fieri.

II AD TTMOTHEUM.

II, 'i.
(? M ' ''^'/a/ in agone non corona'
iur. nisi legitime certaverit.
'" •'"
 i\ co.MPKNDin iiii.iii.ui.n :.k. :;<>:»

\D iiitm

II. II, \2. Apparuil gratia I>>i, Salvato-

ris uoslri, omnihus hominibus,
erudiens nos. IV, II

Al) IIKHH.UnS.

I, :i. Qui cum sit splendor glorite, et

figura substantiaeejus. I, 6,

\ I. I . Est fides sperandarum substantia

rerum, argumenium non appa-
rentium, V, 11).

XI, 3. Fide in/elligimus aptata esse s%-

cula. Iltid.

JACnltl.

I, 2. Otnne gaudium existimate, fra-

tres, cum in tentationes varias
•">•".
incideritis. II.

1, I". Ajiiul quem non est transmula-

tio. I. 19.

I\, 6. Deus superbis resistit. III. 15.

V, li. Infirmatur quis in vobis ? in-

dueat presbyleros Ecclesue, et

orent super eum. \ '• •*•>•

.WXIV
3or, IMil \ LO( ORl M 5< RIPTI H I

I PETMI

:{. Benedictut Deus, ei pater Domi

1,1 nostri Jesu Christi, qui .

regenerax it n ' •
*•

I JOANNIS.

III, 2. Stmiles ei erimus, queniam vide-

bimus eum, sicuti est. VI, 26.

APOCALYPSIS.

IX, ii. Quasrent hombies mortem t et non

.. ••

invenient eom. "

XI. 3. Ztofo duobus testibus meis t etpro-
phetabunt diebus mille ducentis
sexaginta. VII, 1-
 D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS l'l! KDIGATURUM,

SUMMA DE GREATURIS.

Prhna pars de quatuor cocequcevis, scilicet materia prima,

iempore, c<elo, ct Angelo.

TRACTATDS I.

DE PRIMO CO^QU/EVO.

QU.EST10 I.

l><' ereatione.

Quaerilur <!< creaturis.

El primo, de creatiooe. Secuodo, de crealuris.

< lirca crealionem quseruntur octo.
Primo, An >ii rj eatio?
S cundo, Quid sit?

lertio, Cujua sii proprius actus creare?

Quarto, Utrum sil communicabilis alii ?

Quinto, riiiiui sii opus naturse vel voluntatis?

S< \i". Utrum sil separatus ab opere naturae el proposito?

S plimo, Utrum plussil oslensivus potentise,vel sapientiee, velbonitalis?

Octavo, Utrum sil naturalis vel miraculosus?

;tON h. \l i; M \«. OIU) l'l; l.h.

td modura
>' tiiin. noa '
i

omne quod esl in mundo, exit

.1

de potentia ad actum p il i

1
naodum cre ition I

AHTICI l.l - I h Porpl quod dill •

i ni i
quae dividunt iup< ile

.1// creatio sit '.'

iunl iii ill" : ied quidquid etl in mundi
dilfi i . nti.i cnti

iii illo : • t ila •- x i t ab Hlo licut •• Lui de

\ il primum H' pruccd i\it -

: potenti i Si Foi I quod eni n< d

1. Quodcumque est, esl subslantia vel ) i .i l.<-i causalilatcm

accid iis : ergo si i i
eatio est, eril Bub- .i it < • >n 1 1 Philosophum
,i in |
io .i--

stantia \<d accidens : led uon eil iub- Ca qui <li quo ii I i
prin

stantia, uec accidens : ergo non i sl iia, quae magii influit quam aJiqu

PrOBATIO MINOR18 '.

quia (|ili<li|ili(l llnl.ll lilll.

Bubstanlia vel accidens, cadit in aliquo i. Praeterea, Idem eodem mod -

d cem praedicamentorum « sed creatio : bens, semper 1 1< it idi m : led 1 1 -t

iiou cadit in aliquo decem praedicamento- idem eodem modo - ibens ab a srno li i :

lii iii : ergo, etc. Probatio hujus est, ... ideoo lluit opua ejuj ab aetei n i :

quia si cadil iu aliquo, non csl nisi in io non iuit opus ejus ab

actione, sed non cadit in actione, quia .<< numquam fuit opui ejufl : et ita

actio esl secuudjim quara in id <

j 1 1 «
•
<
i sub- niliil est.

jicitur, agere dicimur : xd creationi niliil Si dicatur, quod cn — t opus \

subjicitur, quia creatio esl c\ nihilo : el luniatis Dei, esl pi in- ipium
si subjiceretur ei aliquid, hoc esset mate- dilatorium. Contra : Cujuscumque actio
ria : sed hoc non esl verum : quia ma- - ntialitcr nun dividitur a voluntal
tcria esl creata nl alia. Ulius aclio posl voluntatem i dila-
Praeterea, Proprium actionis est, uldicit toria
1

: scil aclio Dei non esl divis

Philosophus , e\ sc in eo quoJ subjici- sentialiler ab cjus voluntate : ergo post

tur, passionem inferre : quod iterum non voluntatem non est diiatoria. Probatio
convenit crealioni : non enim omnia Mi.iu.L est in XI Aletaphyst ubi (Jici-

creata pat unlur.cuin passio sil propria lur : \ oluni ls es a :ti'< illius. Pra
materiae, ut di il Philosophus. Omne ijuod habetvoluntatemdilatoriam,
2. Item, Quodcumque est, est creator mutabiie est ab liabilu in actum : -• .1

vel creatura : sed creatio cst : ergo, etc. : Deua esl onmino immutabilis : ergo non
sed non est creator : quia non convenit habet voluntatem dilatoriam.
crealori ratio creationis qu;t csl factio Lx CONTRARIDM C>t,
alicujus ex niliilo. Similiter non est crca- 1. Quod dicitur in principio Genes -

lura : quia creatura creationis cst termi- i, 1 : /// principio creavit Deus ecelum et

nus : ergo nih 1 est. Praelerea, Omnis terram. Ergo creatio est.

creatura creata esl : ergo creatione crea- 2. Prsetei ea, Non les essi nisi {iri-

ta : ct sic irelur in inGnitum. niuni ununi. cl illud habebil rationem

3. Item, Quodcumque exit de poleulia causae respectu aliorum principiorum na-

1
Cf. Opp. B. Alberti. 11« Part. Summae tlieo- * Pohpbt&ius, cap. de difftrentia.
logiae, Quaast. -2. Tom. XWIll hujusce novaB Cf. II de Generatione et Gorruptioae, tex.
editionis nostrae. com. 56.
- Aristotkles, Lib. V Metaphys. tex. com. 14. 6
Pro hoc vide VIII Physicornm, cora 15.
8
Iu ^ex principiis, cap. de actione. "
Lib. XI Metaphys. t^x. com. 51.
 . :

Sl MM \ DE Clil VHIIIS rRACT. 1. QU EST. I

turae : principia autem naturae Bunt for- tur istis duobus modis, Bcilicet ordina-

iiki, raateria, ot efficiens : ergo respectu bile in praedicamento, 1 1 hoc condividitur

pra?dicamenlo Bubstantias el dicitur ac-
illorum eril causalilas primi, el non pot- :

esl i usalitas per modum geueratio- cidens ens in alio, et hoc condividitur
1 1 iBecundum Philosophum, prin-
— : i[ui,i contra Bubstanliam secundo modo di-

cipiorum non osl generalio materia : ctara. I'.i Bieut non omnis substantia sic
enim non b1 generabilis similiter nec i :
determinata es^t in praedicamento sub-

forimv ut dicitur in Metaphysica 1

: Bed stantias, ita etiam non proprie omne ac-

|i itius compositum esl generabile : ergo cidens sic determinatum est in prffidica-

de nihilo producuntur in esse : oportel mento aliquo accidentis : et hoc ideo,

enim, quod aut de potentia, aut de ni- quia quoddam accidena non esl nisi ra-

hilo : sed iu m de potentia : quia sic ma- tionis el nou naturae :

pr»dicamenta au-
leriae essel materia, et potentiae poten- tcin. ut dicil Boetius, sunl prima decem
tia : enro de nihilo : et sic creatio ei ii reTum principia Bignificantia. Possel ta-
'\. Praeterea, lu principio «Ir Calo <t men dici, quod creatio est in praedica-
Muiuln dicil Philosophus : « A.lliiluii- m ento relationis : sed relativum dicitur
quod Bignificat relatio-
mus magnificnre Deum gloriosum crea- dupliciter, scilicel
iii (iiiiniuin, erainentcm proprietati- nem, ut paternitas, Bliatio, el hujusmodi
l>us eorum quae sunl creata*. » Praeterea vel quod refertur ad aliud, ut pater, el

in libro XVI de Animalibus dicil Philo- filius, e1 hujusmodi. Et Bimiliter se ha-

sophus
:

. quod sensibilis scilicel anima, bet creatio et creatura, scilicet quod Licet

et vegetabilis, educuntur de potentia :

secundum nomen non significel relatio-

intellectus autem egreditur ab exlrinseco, Q em, refertur tamen ad aliud : quia sup-
relationem creati ad creatorera et
et nun educitur <U> potentia, el educitur [jonit :

in esse : ergo <lc nihilo : ergo creatio hoc alilii uiclius patebit.

erit. El per hoc patel solutio ad primum.

Ai> becundi m dicendum, quod creatura aj 2.

ii 1 10. Quod concedimus dicentes et creatio est accidens relationis, quem-

adprimum, quod substantia dicitur du- adraodura dictum esl : est enim relatio

pliciter, determinabilis scilicet in praedi- causata a principiis quaa sunt ante crea-
camento, et illu dividitur per primam et turain, ut Deus el niliil.
undam, secundum quod habet ratio- Ad hoc autem quod objicitur, quod
nera subjecti ad aliqua aut enim : Bubji- creatura creata est, dicendum, quod pot-
citur accidentibus el Bubstantiis quibus- esl concedi eodem raodo quo priora de-

ilam, ut [iriin.i : aul accidentibus Bolura, oominant seipsa et tunc non polesl in- :

ut secunda. El dicitur mbstantia quaa di- ferri ullerius, quod illius creationis quae

viditur contra accidens, el haec non sic creata est, sit alia creatio :
d ideo non

determinatur : quia quaedam substantia iliitur in iulinitum.

est, qua lentibus numquam subslat, An Ai.ii i» dicendum, quod prima pro- a.] 3.

sicut iramutabilis, -i.-ut dicit Philosophus positio vera est de his quaa exeunt per
de primo quod impossibile esl quod sit ', naturam : Bed difTerentiae inferiores non
per dispositionem aliam. Unde ha c Bub- sunl superioribu8 potestate per natu-
in

slantia non est nisi ens oon in alio, ct rain. sr.l per abstractionem el operatio-
baec non incidit in praedicamentum Bub- ii. •iii rationis el ideo nulla est illa obje-
:

itiae proprie. Similiter accidens dici- ,-ti.i : (|iiia BUperiora non sunl principia

'
Lib. vii Kfetaphys. i-\. 26 el ;oii" animalium, ca] - I
l 'i-' 1

:
('.t'. I de CcbIo el liundo, tex. com. 2. \ ide XII Mel iphys. tex. i om M! el »t.

3
In translatione Tbeodori esl in libro II de
 . . J

•Tlii I) \l I. M \i. OHIl |'|: l h

Ii. sed ndi. I i < • ho< — I 'llll .1 \lu Uj,

\ ii Plalo in prinripi quia i adi ni po- iiui . I Imiiii illud uiii

Buil principifl i sendi el i >•„ nosi •

ridi creol .nii lerminum ' I
I id<

A(( t
\n \i n i. dicendum, quod illa pr< p quod iii •, .
i
•
iim i i

tin \ erissima omnibut Idemesl in , i

t
a< •
id< ; i

bi <l primum uno modu sc hab ad ununi '

quod ruriicetui n ci

el ail mulia ni multa, • i

ad lempi »ralc ul l
m, Alu "/ " hfl iii

temporale, el ad inlcmporabile ul in- subji cli : propterea qu

temporabile, el ad < ompositum ul > om- p< ludim
positum, el ad simplex ul simpiex. I
i

ali< ! iitniin-
accipitur ex \ erbo Philosophi in libro de que. Quod iM .ii habiludinem alii uju
Causis dicentis, quod causa prima cxisl i
quia < ujus4 un
in rebus omnibus secundum dispositio- que i aufaB noli t
habiludincm, illa Bup-
nem unam Deua eodem modo
: el ideo ponil personaliti rtihii nulliu •
-t

se habel ad omnes res. Sed quod haec rea cau i. SimiJitcr videlur, quod non <<nli-
modo causatur <•! non semper, li< c es1 in in : quia non i ds pi re non li .1. t
or-
ex Bapientia al> Beterno determinante >i< :
dinem, ni nec difTeri
el hoc appellat Apostolus plenitudinem
t"iii|)niiN. quando misil Deus Filium Pra Propter dicta quorumdam
2
suum in lerris , scilicel ab aeterna sa- quaei ilui . Quid sil ci

|i'n ntia sil determinalum. Kt bene con< Si enim iio, lunc «

portel «j u • •>

dimus, quod solutio <lc dilatoria volun- sii in agente, vel acto : <
'
autem,
tate non est bona. quod n ii esl ui agente per diffinitionem
creatftmis. Si autem esl in acl I iua :

Subjectum tempore el <

ante
accidens, vel causa ad mi -

teria ante generationem : sed creatio ut

AIUICIUS II. causa praecedil creatum.ut videtur
non est in ipso tamquam in eo quod lit.

Quid sit creatio ? Praeterea, actio primi substanlia su

ut dicit Philosophus in I Mela\ •

Quia actio <-jus inteliecl I vila

A<l secundum sic procedilur :
ejus : el ita creatio non potes ss int<-r

Dicit (ilossa super Genesim superillud, creanti m el i reatum : el cum omnia

ln principio creavit*, id est, de niliilo aclio media esl inter - tem el actum,
fecit. Ergo creatio est factio alieujus de sive i<l quod lit, creatio non p<<

nihilo. [iroprie actio secundum rem.

El tune gueeritur :

I. Quomodo factio ponalur in dillini- Soletio. Dicimus ad primum, quod s ' 1,jl1 '

tione ereatiouis, cuin facere sil agere, et facere sumit<ir in communi modo [.r<<ut

agere 11011 sil creare, ut probatum est su- dicitur in principio secundi Sententia-
pra ex diffinitione actionts ? rum. quod lacere convenil D ho-

1
Vide pro Imc Averroem inl Metaphys. com. tentiarum, Dist. 1. Art <•. Tom. XXVII hujusce
i..>. novae editionis ii">tra-.
- Ad Galat. i\, :t : Ai ubi venit plenitudo Genes. i, 1

temporis, misit Deus Filium svum, fartwh Ex Beda in liunc locum Nuta edit. Li;_
muliere, factum sub lege, etc. Tex. com. 51,
3
Cf. Opp. I?. AlL.-i li. Comment in II S< u-
 .

Sl MM A DE I REATURIS, TR \CT. I, QUJ5ST. 1. :;ll

inini. El non Bumitur

Bimiliter actio possil in actionem primi, oisi per simi-
undum ita Btrictam acceptionem litudinem inventam in actionibus alio-

andum quod diflinitur a Philosopho rum, diftinit actionem primi per compa-
el ;i Gilberto Porretano. rationem ad actiones alias.

\n \i.ii i> dicendum, qu< <l alicujus Sed lunc objicitur ulterius, quod ille

undum rationem uotat lerminum : inlellectus falsus est. Responderi potest,

qui tamen lerminus est subjectum ejus- quod non. Sicul enim dicit Philoso-
dem relationis. I.t boc bene contingit in phus *
t Cjuod abstrahentium non esl men-
relationibus rationis, licel non contingat dacium, eo quod modum abstractionis
iu relationibua qusa sunt Becundum rem, non ponunt in re : sic potesl dici, quod
u i patebit infra. i st ''
modus intellectus non est falsus :

^j 3
\d ai.ii d dicendum, quod de notal quia modum illorum situiliuiu quaa ad-
habitudinem ordinis. \<l argumentum ducit, nonponit in re, sed in multissem-
quml contra est, dicendum quod duplex per accipit aliquid, quo aititur ad
esl ordo. Unus esl in ordinatis, et ille intellectum rei, ut patet etiam in ge-
l.iutuiu est entia ad ens. Alter esl in ra- ueratione divina :enim aoo est actus
ibi

tione ordinante, el ille est Bsqualiter re- medius inter generantem et genitum, et
Bpecta enlifl el non entis, sicul patel in tamen intellectus ponit ibi generationem
mpositione quaa est entia el non entis, generantem et genitum : et similiter esl
ut iu verifl el falsis, et in ordine anius hic creans, creatio, et creatum : tamen
coatradictorii ad alterum, quorum unum secundum rem creatio inliil aliud est
ena el alterum non ens. quain relatio qusedam rationis, quae est
increatura cx huc quod incipil esse po^t
\i> n . i|ihmI quaeritur, Quid sil crea- nihil.

lio ? Dicendum <

1 1 1 * » * i relatio est, Bicul El haac de isto.
supra dictum esl : creare res secundum
rera non Buscipit aliqutfm actionem :

quia primum non aint aliqua actione di-

versa b Beipso, al probatnm eal

Si quidem quasritur, quomodo tunc A.RTICULUS III.

diffiniatur per facere '.'

Dicendum, quod
illa ratio esl de aomioe, et aon <lc re. Cujus sit proprius actus creare* ?
Si ulterius objiciatur, quod rationi
nominia debet respondere ratio rei Bi

\. iniii sit aoraen Dicendum, quod'. in- A<l terlium sic proceditur :

tellectus dupliciter diffinil aomina : illa I. Tria sunl agentia, scilicel intelle-
i - M i iii in quse potest sufficienter c\ pro- ctus, natura, et Deus. Sed opua nalurae
priis principiis rerum, proprie diflinit, et intelligentise practicsB semper supponit
ut hominem, et asinum, el hujusmodi. materiam circa quam vel in quam <>|m--

Sed illa ia quae non |><»t<'si aisi per com- retur. Creatio autem aon est circa mate-
parationem, diffioit in comparatione ad riam vel in materia, sed de nihilo, ut
similia illis, et o esl omnes illa> <lif- habitum est. Ergo non erit opus naturae
finitiones deficere quemadmodum simi- vel intelligentise practicae, <t ^i< relin-
lia deficiunt. Unde cum intellectus non quitur, quod sil <»|»us Dei tantum.

1
Vide pro hoc Averroem \a Physicoram, I Cf. Opp. B. Alberti. II Part. Summse theo-
com. i 9 et xi, pt III <1<- Anima, com. i. Nol l i logice, Qua>sl. i el -J. Tom. XXX 11 Dovae • ditio-

edil . I.ugd. ni- M"-'

* II Pbysicoram, tex. com. 1 8.
 1 1 ^

;u D \i.r. m \<. OHI). PH ii'

2. Il.in, IhiM niil exilui iii I qua pai lii ipanl <
•-<• di\ inum |" "•

iiiiu «
l
• potentia in a< lum, sllei de ni- parilitali ippellatii lio nalu*
lnln Sed unui illorum proportionatur :
. \ idetui . quod \

potanlias agentii creatij ncilicet exitus dc animi u multu n

potentia in actum. I >i

.
••» alter cuni major li.i.

sii, Bcilicel exitua de nihilo in essi a _'. i em, 1 -

1
• « iui per quoddam rer-

eril proporlionatui potentiae agi nlis in- lnmi inli.i . U Im iiu- '|

creati. lis l..<

-
\. Iicin, Deus oon univocatur cum rei i|» al \.i \ ult <i cere, qu :

creatura in aliquo : ergo etiam operatio pianl animai p i

mortem, quai • ondi-
smi proprie dod univocabitur cum ope- <!. runl per i reationem.
ratione crealurae : sed operatio creaturae :,. Item, Hab< ri potest per rationem

esl niitius vel mutatio, generatio sc licet \iii:i.- . iiiin angelicaB sunl

simplex et secundum quid, scilicel alte- poralia, et ii i opei al

ratio, el augmentatio, el secundum supra <»| erationea i rpoi um, el supi

locum motus : ergo operatio divina oon operalionea virlutum < orporaJium, qu
eril univoca alicui horum : sed omm - siint humidum, calidum, frigidum, •
istae mutationes determinantur |i r tria -, (ii iii . . ruiit SUpri n.itur.iiii : <t

principia rei mobilis, scilicet poteniiam, ita (iiin oatura operetur per exitum de
privationem, el actum : ergo operatio potentia in aclum, eril operatio Ai -

divina non erit determinabilis per illa : iii iii de niliilo in

ol it;i cuin nulla mutatio sii existentia i. Iti iii. In lilno de Causii : I

in secundum quod est inactu, opor-

iiclu prima non esl intelligentia, neque ani-
tet quod operatio divina sit cxitus de in;i, neque natura : ii il supi r

liiliilo in iiclum : ethoc estcreatio : ergo inteiligentiam, animam, et naturam,

creatio est operatio divina. Et Grmitas qiue es1 veruml
creans <unnes res :

bujus rationis esl super hoc, quod omne est creans intelligentiam absque medi .

(|uod cxit in esse, aul exit de actu in et creans animam ct naluram et reliqu

aclum, aut de potentia in actum, vel de resmediante intelligentia. H«c aunt ver-
nihilo in esse potentia vel actu : et pri- ba in commeiit<> septims propoaitionia
inuin membrum non est i onveniens : in librodc Causis.
ergo secundum erit el terlium : quartum
eniin membium quod posset es>e de Solotio. Dicimus, quod creare pro- soloUo

non csse in non csse, etiam non est con- prius actus Dei est, tt nullius alterii-

veniens. Ad ALT.TORiTAits Platoni- responden-

d °*
2

Seil contra CONTRA : duin est, quod qmedam operatio est,

1. Plato in Timteo inducit Deum lo- qu;e proportionatur corpori adsuscipien-

quentem diis motoribus orbium dicens, dam animam rationalem secundum quod
sic : « Imilantes meam juxta elTeetum ipsa est actus corporis humani : inler

vestrum folertiam, ita instiluite alque polentiam enim et actum proporlio est :

exercitate morlalia, ut quibusconsortium et respeclu illius est operatio Aiu^iorum

divinitatis et appellationis parilitas com- per motum cceli vel per motum orb s : et

petit, divina praedita Grmitate lingatis. » debac loquitur Plato. L"ndeetiam positio
Sensus est, ut secundum quod effecti philosophica est ', quod finis prosperita-
sunt Angeli solerlia divina, participantes tis aniime post mortem, est quod conti-

esso perj)eluum divinum, ita in genere Duetur primo molori per contemplatio-
mortalium Gngant animas ralionales, nem. Et hoc e^t quod dicit Plato in

1
Vide I Ethic. Tract. VII, cap. 17.
 .

-I M.MA DE CREATURIS, MiU.T. I. QILEST. I 313

inda auctoritate. El non intelligit esl majus e1 melius est quam es6e. Sed
Plato, quqd A.ngoli animabus ienl esse. communicat Deus actum beatificandi :

l.t Bimiliter intelligitur ultiina aucto- quia dicit beatus Dionysius ', quod qui-
ritas Deus enim in opere natarsB infima
: dam Angeli purgant el iiluminanl et

movel r superiora, scilicel per moto-

|> perficiunl alios Angelos. Ergo etiara

el motus orbium Et similiter anima comniunicabilis r^-l actus creationis.

movet etiam in generatioue et aniraato- In contrarium est, quod operatio in- sedcontra.
iiiin i irruptione. LJnde creatio ponitur finita non polest fieri a virtute finila : sed
ia auctorilate pro causalitate quacum- educere aliquid de nihilo in esse es1 in-

que, et non pro cduclione in esse de finitum ergo non est comparabile
nihilo. eductioni de potentia in aliquid quae esl
Ad sationsm dicendum '. quod opera- finila : el hoc contingit propter incompa-
tio intelligentiee esl supra materiam, Bed rabililatem potentiae ad nihil. Sed Bicut
4
non eodera modo quo operatio naturee : dicil Philosophus in IV Physicorum ,

quia operatio naturae es1 Bupra materiam quod omne finitum omni finito coinpa-
secundum generationem el corruptionem rabile est. Et ibidem, quod entis ad non
el transmutationem : operatio autem ens non esl proportio vol comparatio,
\m_i|oi iiin Bupra principium totius na- sicut quatuor comparantur ad tria, ct
turse, quod
motus cmli quia Angeli es1 : duoadunum, sed ad nihil nihil compara-
deserviunt primo in raovendo orbes. tur. Ergo eductio alicujus de nihilo in
essc- non est operatio linita ergo non :

erit nisi virtutis infinitae et numquam

finitae : quia Bicul se habel opus finitum
;ul virtutom finitam, ita <>|>iis infinitum
\l!ili'.ll.rs IV. ad virtutera infinitam

Utrum creatio sit communicabilis aliia Soli no. Dicimus, quod creatio est soiutio.

Dee 2
? actus incommunicabilis, el non conve-
nit nisi DeOj sicut probat ultima ratio.

An primi m quod contra lioe est, dici- Ad i.

\'\ quartum bic procedituc : lniis quod uon est simile de justificatione
I. Sicut (luit Augustinus, quod majus et creationc : justificatio enim major <li-

est de impio facere pium, quam creare citur crealione quantum ad circumstan-
ca 1 11 1 11 it terram. Snl in justificalione tia justificationem quae non sunl essen-
iinpii aliquid operatur creatura Bicut gra- liiilia justificationi, sicul esl voluntas
iii. v.l etiam homo Banctus impetrans mala quae contrariatur Deo juslificanti,
alii justificationem virtute orationum quae non esl in creatione, M>i nihil con-
Buarum. Ergo videtur, quod multo for- trariatur Deo : s <l creatio major est

tius communicabilis sil alicui creaturae justificalione quantum ad essentialia :

actus cre itionis. termini enim inter quos est mutatio,

1. Praeterea, Plos est operari beatifi- essentialia principia Bunt mutationis : et

candoj quam creando : qui i beatum illi iu creatione sunl nihil el ens : Bed in

1
Vide VIII |>li\ sicoi am, com. t> el .6. l\ Sentcnliarum, Dist. V, ir\ •. Tora \\l\.
B. Albei li. Comment. in I Senten- Cf. adhuc I"" Part. SummtB Lheologire, Quaesl
tiarura, Dist. Tom. \X\ nostrm edi-
III. Art. 6. membi . t ad '>. T XXXI.
tionis. Cf. oti.im Comment. in I! Sententiarum, S. Diontsius, Lib. de Ca?lesti hierarchia,
Dist. I. An 7, Tom. XXVll. i:i in III Senten- cap
tiarum, l>i-t XIV, Arl. 5. Tom. \X\ili i;i n i
•
l\ l'ii\ sii oi iiin. Lex. i "in. 71.
 .

II i
I» \l.l'.. M \f, iiMh l'|: I H

justificalione <!<• ente in potenlia lii bene mam

ens actu aecundum gratiam quod . est oj I non cundum
soluti I
scquentem iina? t ionem autem quod volunt undum rem
idem e quod nati '
i in

divii

substanl i
i

l
ad lotum.
\( IK.I II - \

/ i rii m creatio sit opus natw & i el i olun

tatis '
?
\l:il< LLUS VI

quintum sic proceditur

\<l :
I iiiim creatio nt actut eparatut ab
Dicit Dama8cenus in libro primo de opere naturx et propo >
I

Fide orthodoxa : « Cre4tio est in l)<i

voluntate opus existens, non coaeterna

cum Deo : quia non aptum natum est \<l sextum proceditur sic :

quml c\ !)<m ente ad esse deducitur, I . Niliil lit in actu ;ili<ju<< ui~i per i<l quod
coaeternum esse ei quod sine principio est in aclu :
-•<! <-\ semine lit actu li<>:

est *'.
» Ergo creatio est opus voluntatis -i lii secundam naturam, «r
•
f
» «
» ri »-t

et nou naturae. quod actus consimilis ->it in semine -<< un-

Item, Creatio etsi postea facta est, sed < 1iiiiispeciem !i<><- autem esl falsum: :

11« »11 ex Dei substantia : ex nou ente vero artu bomo non lit al> aliquo prin-
ad osso voluntate deducta est. cipio quod sit in s<-min<-. Cum igitur in
Sedcontra. 1n CONTRARIUM est, (Jlioil ercatio est OpUS semine Bint omnia principia generationis
Trinitatis : ot quidquid trilms personis naturalis, <\ principiis natnralibua n<jn
couvenil conjunclim, convenit secundum tit forma < t actus bominis Badem
naturam et substantiam : ergo croatio est objectio de scmiii" tabae omnibns aliis et

opus naturae et substantia?. seminibus ad ea quae nascunturex i;

Priina autem propositio seripta est in
Soiutio. Solutio. Creatio ojms voluntatis, ost terlio de Anima
et cst opus naturae: secundum enim quod 2. Iloin.Niliil agit ultra suam -
m:
voluntas ost principium operans super ergo calidum numquam ultra calidum,
essoutiam extrinsecam sibi, siout est in et frigidum nunujuam ultra frigidum, et

arto, sic creatio cst ojms voluntatis : actusmi\ti numquam ultra actum mi\ti:
quia creatio est opus Dci non secundum sed forma? substantiales nec sunt cali-
suam essentiam. sed socundum essen- dum. friiridum, humidum, <t -i um, <

tiaiu extrinsecam, qua? educitur in esse nec barmonia mi\ti ergo videtur, quod :

de nibilo : et sic voluntas dividitur contra non actione mixti nec actione primarum
naturam, quod natura est secundum qualitatum efticiantur : et ideo oportet,
principium intrinsecum in eadom osson- quod creatio sit actus conjunctus opera-
tia producens sibi simile socundum for- tioni naturae, ita quod operatio naturae

1
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- doxa. eap. 8.

tiarum, Dist. XXX, Art. 3. Tom. XXVI nova Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
s
Cf.

editionis noslrae. Cf. etiam I am Part. Summa? tiarum, Dist. I, XI et XII. Tom. XXV novae edi-
theologioe, Quaest. 53, membr. 1 Tom. XXXI. tionis nostree.
2
S. Joannes Damasgenus, Lib. I de fide ortlio- 4
III de Anima, tex. com. 1T.
 SIMMA DE CREATURIS, TRACT I. QIJ EST, I. 315

di>[)uii it materiam, el creatio inducat quo extrahente quod est suae Bpeciei vel

rorroam. sui generis : e1 haec superius in objectio-

S quod forma. inducan-
torte dicatur, nibus inducta est. Sccunda est, quod For-
tur a virtute ccelesli, hoc improbalur per ma substantiales quae sunl io materia,
easdero propositiones : quia aihil lit in ut forma lapidis, hominis, et asini, neque
actu nisi per existens in actu: e1 etiam sunl activae neque passivaa essentialiter.
nilnl agil ulii.i suam speciem : quia aliter El veritas bujus propositionis pendel ex
virtus activa qod responderel essentiae hoc quod substantialis forma non habet
speciei, et etiam actio essel in infinitum: CQntrariura, e| quod nihil sit aclivum el

i|u: i -i iidii terminaretur ad idem in spe- passivum essentialiter uisi contraria.

cie *ii iii agente, non esset ratio quod Tertia popositio est, quod formae activae
lerminaretur in aliquo. Praelerea, agens et passivae sunt qualilates primae. Et ex
non intendil destruere ni>i contrarium istis propositionibus Bequitur, quo<l
sibi. Et appello contrarium dissimile se- agens formas substantiales agal eas per
cundum formam in eadem materia exi- principia non naturalia : el ideo dicunt,
stens cum agente. quod tales formae sunl ab intelligentia
agente, et vocanl eam datorero Eorma-
. Soli ii". \<l hoc csl responsio Plato- rum.
g
nis,quod quia formae similes njonsunl ex Sed opinio Aristotelis est alia s
, scili-

neratis in materiael semine, ex quibus cet quod formas naturales sunt generan-
liunt generata, necesse esl esse formas tes formas, quaB sunt in materia semina :

Beparatas quaa dent formis generatorum autem sunt, quae danl formas generatis
esse. \A ratio Bua ponitur in commento per formas quas accipiunt a generantibus
super septimo Metaphysicx \ haec scili- priiiiis. scilicel semen hominis, a quo
cet, quod forma substantialis in quolibet descinditur, a virtute ccelesti accipil vir-
ente est ens additum formis complexio- tutem formativaro ad producendum for-
nalibus, scilicet calido, Erigido, humido, mam consimilero super roateriam. In his
it Bicco, i-t immixtionibus horum. [stas autem qute non generantur ex semine,
ergo formae additae qualitatibus, aul ge- sicutiila quae generantur ex putrefactio-
nerantur ex se, 1 1 tunc erunl a nou ge- ne vel comroixtione elementorum sola,
nerante, quod esl inconveniens : aut ;il> sicut est generatio mineralium, estvirtus
extrinseco aliquo sibi, el illud extrinse- formativa respectu formae substantialis a
cum, aut cnt individuum aliquod ejus- virtute ccelesti tantum. Generatio autem
dem speciei, aul species, aut genus in- elementorum es1 a motu cceli cum virtu-
clusa in ipsa materia, aut forma Beparata. te ccelesti : quia esl respectu formae suli-
S d quia non et>\ individuum vel species stantialis elementi. Kt cst ratio Aristote-

vel _i'uus inclusa in materia, relinquitur lis haec, quod formae illae substantiales
quod tales formae sint a forma separata. omnes, aut gcnerantur per se, aut non
Posteriores Philosophi respondent ali- ex se. Non potesl dari primum : quia
tcr, sirut Avicenna ', et Theodosius, el haec generatio nihil esset: quianihil ge-
iltorum. El fundant suaro re- neratui ex seipso : ergo oportet, quod
Bponsionem super tres propositiones,qua- generentur ex alio : sed generans es1 illud
rum prima est. quod iilud quod es1 in quod movet materiam donec recipial
polentia, non exil in actum nisi ab ali- formam, el illud quod extrahil rem de

1
\ i.|f opiniones ••! rationee Platonis, \'ll Pro bac responsione Aristotelis ?ide \

Metaphys com. 31. m, VII Metaphys cora.31,el \ll tietaph

Pro hac responsione \vicennaB vide ulii com. 13 el 18 ubi fuse exponitur.
snpra.
 ,

310 h M i; M \L <i|;h |'|; 1 h

potcnl ia n I
a< tu 1
1 1 l
a utem quod iii nili iii

uiii\ el materiom , no< • sario e i

corp ii, eal ni nulura. Et I

li.iln n qunli tatom di i \ am aul poti n -

I .i •• prop du ilui iii

1 1 im, qui \ ol i 01 pus habi ns vii lutem intellei tu n

\ i
I qualitatem acth am . ul elementura ura intel-
quod habol qualitatem acl i\ am el >i
- I. 'u pei ulal o, qui cstai tu^ intelli
—
, i

|nis habcns potcntiam quod agil per I

ibilia : uim i d n il p ibilem
aliud corpuH liabena qualitatem bi tivam, in .i imii i| e ulat 1 1 uiii in

ni ccelum cujus virtua conjungitur virluti intellectuf "I

elementari : quia agil per qualitatem nere i um sp< i ulati \

aclivam, calidum, frigidum, et hujuamo- i iii niiil' 1 1 mull

di. Ista ergo operalio quas pi ndel ex ribua agena intelli - undum quod
qualitatibus aclivis, aul esl respectu for- Bunl multa . el roe< ie, per qa
msa el Bubjecti, aul respectu Bubje li pei ficitur ro ua intelle I de
tantum el non formae. Si n spectu forn intolligitur, qii<>'l esl ?imile in actu eon-
el Bubjecti, lunc habeo propositum. Si veniente gecundunn ricul i

autem es1 tantum respeclu subjecti, lunc de luce, quod ipsa conjuncta qualitatibua
subjectum e1 sua (orma sunl ab agen- complexionalibua rei varianlibaa roper-
tibus separatis el sic unum, in quan- ; (iciem lerminati corporis, lacit omm
lum unum es?el a duobus agentibus se- colores. Et iate naua Philosopbi in

paratis, quod esl inconveniens. ill<> loct), ul patel consideranti circum-

Et si objiceretur, quod non esl unum Btantias litterae : aii ul enim « -t lux, it.i

in quantum unum, sed unum habet ratio- esl intellectus - : et rieut qualit

nem formse, alterum subjecti. Contra |)rim;i' cbmplexionalea variantee roper-

est, quod subjectum nulluin habet esse Bciem, ita sunt phantaemata morentui
;

actu quod causatur in generatione nisi intellectum pi asibilem. Va ai

-
an-
per formam : et sic subjecti et formae es1 perlicii s mota ab utroque, il ntel-

ununi esse tantum, quod causatur in ge- lectus possibib». Et sicul e*si spi

neratione a virtutibus generantibus : et cbloris constituta, ita est intellectos spe-

sic tenet inconveniens conclusum ab Ari- culativus. El similiter cst in natura de
stotele, quod unum in quantum unum virtute ccelesti quae est movens et a_ ns,

causatur ab aerentibus diversis. - uuduin quod conjungitnr cum vhrtute

Prseterea, Actio agentis in generatione complexionali quae est in materia, et ipsa

non est super subjeclum propter sul)jo- materia esl mota, et species constituta
ctum, sed propler formam. Cujus ratio est id quod efiicitur in materia ex virtute
est, quia csso subjecti non csl nisi pro- ccelesti et virtute compb-xionali. Et non
pter esse formse. Et cx hoc scquitur, oportet, quod similis sit illi in genere et

quod illud agens cst rcspeclu esse sub- specie, sed tantum in actu conveniente
jecti, et respcctu esse fonna?. secundum naturam.
Et sic sunt istsemovent rationes quae Ad ALiun dicendum, quod haec propo- aj 2.

Philosophum ad ponendum, quod formee sitio vera est : quia nihil agit ultra suam
substantiales producuntur a virtutibus speciem sed hsec cst falsa, quod omn-
:

formativis existentibus in materia. actio terminetur in simili specie et hoc :

Ad i. Skcdndum hanc ultimam opinionem ideo contingit, quia materia mota non
respondendum est ad primum objeclum, semper est mobilis secundum speciem
quod ha?c propositio, Ens in potentia virtutis agentis, sicut materia elementa-
non tit in actu, nisi per illud quod est in ris non est mobilis in speciem virtutis
actu, vera est, si debito modo intelliga- ccelestis : sed movebitur in speciem illam,
tur : non enim sic intelligitur, quod fit quee magis convenit ah agente salvata
 : u

Sl MMA l)E CREATURIS, TRACT. I, Q1 /EST. I :;I7

mobilitate materiaa : sicut enim dictum Sed vidi-tur, quod potentiam : quia
eat, materia uon Bemper mobilis est in operatio egreditur a potentia : el crea-
speciem virtutis moventis. Unde cum tio est operatio quasdam, ui vidotur :

movens sit virtas ccelestis cum qualitati- ', etc.

bus elementaribus, forma Bubstantialifl Si:d c 'M it a : Potentia Dei esl inGnita,

quae generatur in materia in actu, re- r\ aon atrit Deus secundura dimidium
Bpondebit virtuti agenti quantum permit- suaa potentias vel lertiam partem : ergo
tit materia : el hoc appellavimus Bupra opus oslendens potentiam, ostendel eam
actum convenientem cum agente Becun- totam : ergo oportet, quod sii infinitura :

diiiu naturam. Sicul enim dicit BoetiuSj sed ii 1 1 u iii creatum esl infinitum: ergo
.1 tin u in solura termin ilur secundum ii u 1 1 u iii creatum esl ostensivum divinae
potestatem agenlis, se I esl 9 scundum potentias.
possibilital im palienlis et materieB. El
ideo dicil Aristoteles '. quod oranes for- Solutio. Dicimus, quod creatio prin- Soiutio.

ni i' Bubstantiales sunl in materia, ex.ce- cipaliter ostendil potenliam, sed cum hoc
[»tu intellectu qui eliam Becundum ipsum ostendil bonitatem, et Bapientiam, Po-
nullius corporis esl actus. tenliam ostendit per comparationem ad
terminos creationis, qui sunt aihil et ali-

quid: qui, ut supra dictum est, aullam

habent proportionem : el ideo quoad hoc
ostenditur potentia infinita. Per corapa-
\i;ni;i LUS VII. rationem autem unius creati ad alterum
quod curn ipso crealur, et per compara-
/ triiin actus rrriitionis plu& sit OStensi- tionem unius creati ad sua principia es-
vus potentue, vei sapienti/e, vel boni- Bentialia, intelligilur sapientia. Per com-
'.'
tatis parationem autem creati ad Gnem in quo
est complemenlum creatura', intelligitur
bonitas.
septimum sic proceditur
Ail : Et sic patel solutio omnium praeler nl-
N idetur, quod crealio indicel l><>uita- timum, ad quod dicendum, quo 1 crea-
tem quii dicil Augustinus
: « Quia bo- :
tura secundum qualitatem suae essentise
uii- est, sumus l)iou\ -iu- dicit . >>
omnem potentiam, sed se-
noii oslendit
Bonum esl diffusivum esse '
: » esse cundum modum suae creationis quia :

aulem diffundilur per creationem. Ilem, bi ilicet fit aliquid ex nihilo, quemadmo-
Plato dicit in Timaeo c Dicamus igitur : iliini dictum est.
quam ob causam ille rerum au stor gene;-
rationem el hoc universum conslituit.
Bonus erat. »
Videtur, quod ostendal sapientiam.
Plura i-uiiu ordinata, sapienliam osten-
'luiit : quia dicit Philosophus in primo
Metaph quod Bapientis esl ordinare
ila. S <1 -iv, ,i,i ,, creatione procedunt
plura iu ordine. Ergo ostendit Bapien-
tiillU.

1
Abistotklbs, I.iIi. II de Generatione anima- cap. >!.
liiim 5. Dionysius, I.iIp. de Divinis norninibus
'S. Aog Lib l de Doctrina christiana, cap. i.
:ilM D \l.i; M \<. "lih. I'M l.h.

rali iii H' iii \ liluutariiiiii. I

r

i-

cidil in <ii\ imiiiii • i

ille < -i mirai ul

ut >li< it \

mirai ulc
\I!IK I II S \ III. Praeten 0] •
itiooii i ondi
• lltiil op( i i

-
/ trum aclut creationu sii naturalis, quod ;
'it opera <li\ ina, i

i el miraculosus '

? ationia oia, el ploril

• t i-i duo »un1 opera mirai uloi

i

ii istud quasi umque nim veniunt ad . •

Ailoctavum sic proceditur :

eamdem divisionem, debeuj
1. Miraculum esi, ul <li'it Augustinus, dem rationii iu nomine <li'.

aliquid arduum etinsolitum, qaod praater S forte dicalur, •|ii«»<l ci eatio uou <>ni-

spcm ft facujtatem admirantia apparef . niuo elongatur • fa« ultate no ii-

Crealio esl tale. Ergo, etc. timii^ : li iitii < iregorium, qui

Probatio. Illud estarduum, qaod ele- .Ii.it, *

1 1
i
•
>
• J \l i non • - i
princi-
vatur super omnem potentiam creaturae : [liuiii mundi nisi spiritu prophi
creatio est tale, uf probatum esl Bupra. S i> 1..M11A : < tpus creatiooifl ad idem
Similiter, insolitum est, •
1
1 1 • »< 1 non itera- estcum opere natu id komi-
lnr frequenter : >v<\ hoc iterum convenit nem et ad asinum, aquaiu, ei terram, <{

crealioni. Similiter, esf praeter spem : hujusmodi : _ umilia sunl opera : et

quia spes in diffinitione illa secundum -i iinuin in .11 c>t miraculosum, neque reli-

A.ugustinum accipitur pro spe naturse, •{uum : uuia de Bimilibus idem esl judi-
sicut dicitur de Abraham, quod contra cium, sirut dicil Boetius in Topu
spem in spem credidit Hoc etiam dicit '.

Glossa « Contra spem naturae in spem

: S i.i ii". Quidam distinguunl inter soiuiio.

gratiae. » Spes autem naturae non «'-t, mirum, mirabile, et miraculosum «\ :

nisi de his quae exspectantur ex ••iiusis hoc quod miraculosum est, (ium'1 omni-
naturalibus : sed creatio non exspectatur no esl praetef spem gratiae el natu
ex causis naturalibus : ergo est praepter sicut multiplicatio panum, et illumina-

spem naturae. Et similiter est prseter fa- tio caecorum. Mirabile autem est, «njod

cultatem admirantis: facultas enim ad- esl secundum spem gratiae, licel nou se-

mirantis est secundum potentiam cogni- cunduin Bpem natui sicut resurrectio

tivum vel operativam : sed cum causa mortuorum, partus Virginis, et hujus-
crationis sit divina, ex eo quod nulla modi, de «quibus est spes - itiae. Mirum
creatura praecessit, non potest in illam autemest, cujus caus.i est alta et diflici-

cognoscendo vel operando et : sie crea- lis ad cogaoscendum, quod dicit Aristo-
lio erit miraculosa. leles in principio veteris metaphysu
2. Praeterea, Triplex est cursus secun- quod fabula componitur ex miri>. et
dum triplicem causam, scilicet naturalis, quod Philosophi ex admirari primo phi-
eujus principium est natura : et volunta- lnsophari inceperunt. Sed ista distinctio
rius. cujus principium est voluntas : et non est vera quia in diffinitione rnira- :

divinus eujus principium est Deus. euli secundum Augustinum non ponitur
Sed ereatio non incidit in cursum natu- nisi pro spe naturae. Et propter hoc mi-

1
Cf. Opp. I!. Alberti. Coinment. in II Sen- cap. 16.
tentiarum, Dist. I, Art. 8. Tom. XXVII hujusee 8
Ad Roman. iv, 18.
novse editionis. * S. Grbgobius, Bomilia I snper Ezr-chielem.
- S. Aogustinus, Lib. de Utilitate credendi,
 SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUifiST. 2. 319

nuii, mirabile,et miraculum, eadem Bunt scientiam preeponi alteri, quia est certior,

apud Sanctos,differentia tami d secundum aut meliorum, aut mirabiliorum est

<[ui.i

rati >nem nominis. Mirum igitur dicitur Unde dicimus, quod creatio miraculosa
quoad substantiam miraculi mirabile : est.

autem dicit aplitudinem illam miracu- : Ad quod est contra !i«»r responde*
i 1
f
aj object.

lum vero «li«it magnitudinem circa apti- mus quod generalum et creatum idem
tudinem illam. Similiter secundum Phi- habent judicium quantum ad naluram et
losopb ia idem asl mirum et m.irabile : Bimilia sunl : sed generatio el creatio
illudenim quod Phiiosophus io Meta- noh >iinl idem, uec habenl idem judi-
physica miruin vocat, boc in principio cium.
deAnima vocal mirabile. ubi dicit unam

QILESTIO II.

Ue nmlri i.i.

Deinde quaeritur de creatis.

El primo quaeritur de quatuor coaequaevis. Deinde <le his quae de qua-

tnor coaequaevis secunduni numerum sex dierum processerunt.

Circa coaeqnaeva primo quaeritur de singulis, secundo communiter 'l^

omnibus simul.
[tem, fnter coaequaeva singula primo quaeritur de maleria : dicit enim
Glossa super Genesim in priucipio, quatuor esse coaequaeva, scilicel ma-
teriam, tempus, ccelum empyreum, <•[ angelicam naturam.
i
lirca materiam octo inquirunlur.
PrimOj An sii ?

S icundo, Quid sii ?

I
rtio, Utrum creata -ii vel non?
Quarto, Utrum sii simplex, vel composita?

Quinto, Utruraomnium creaturarum sil materia una ?

Sexto, Utrum omoium corporum sit materia una?
Septimo, Utrum omnium ingenerabilium sit materia una?
Octavo, Utrum omnium generabilium el corruptibilium sii materia
una?
 i .

;;jn h \i.i; \l Ui. 'iiih im; l h

indi> iduum I u< ui u< > iden-

tiuiii quai iii .ih non poKsunt
nii i

Item I 0' ilur qu< <i <\>-

\ltiiu l.l - l :ili r .

a
quocumque removetur »uue rius, el inl
.'
h/ rnaleria tit i ni i .
.

<\ non n inlnl aliu ni-

ii .itiim ni.ii< n.r in i, id ex

A(l priraum proceditur tic :
quo eal ^eneralio : ergu \ idetui . quo
1 . l'.»i iii.i dal esse ergo quod :
caret inatei iau I • 1 1 -it in natui
iii forma, caret omni i »ed materia i .
I'i eeli rea, Di< itur iu liln<> D< uti i

prima secundum rationem primae mate- monii, tcxxii, • ! <t i ; Datt magnificen-
riae accepta, carel omni forma ergo ca- :
tiam Deo noslro. I >> <
/
< //• <>

itI omni esse el quidquid carcl omni : S -I mati i .i non esl pei !• •
ta. I.i _'<>

esse, mliil est : ergo materia prima ni- iioii est de operibus D • t quod n<

secundum rationem materia?

lnl esl pri- est (!< operibus Dei, nihil est : ergo m
mee accepta, quia caret omni forma : er- teria nihil est.

yo carct omni esse.

»
Contoa : Se<l

2. Item, Dicil Philosophus in libro de L.Glossa super Genesim in principio

Causis, quod prima rerum creatarum dicit, quod per ecelum el U rram iotelli-

estesse, et non est ante ipsum creatum gitur materia inferiorum <'t soperiorum
aliud. Ergo quod esl ante esse, non est iiiii.iiuiii.

de Dumero creatorum sed quidquid est :

'2. Itcin, Auguslinus in libro XII ' on-
ante formam, est ante esse ergo quod : fessionum : « I u, Domine, lc<.i>ii mun-
est ante formam, non est de numero dum dc materia informi, quam f<- i-ti de
creatorum materia autem prima est
:
nuliare penenullam rern '
: . ma-
antc fonnani ergo non esl dr numero : teria est.

creatorum e1 quidquid non est de nu-

:
•i Item, Generatio ef corruptio non
mero crealorum, nihil est ergo maleria : sunt sinc actione et passione : aclio au-
prima nihil est. Quod autem hoc sit ante lem et passio non sunl sine contrarietati

esse quod estante formam, patet ex hoc sicut dicit Philosophus in |»rimo Phy-
quod esse non esl nisi individui, vel sicorum •, quul contraria s< i dod
speciei, vel generis, vel principii : et agunt, sed in materia : ergo nnteria e>t.

omne tale est a forma : ergo omne tale i. Item, Contrariorum -

cst a fornia individui, vel speciei, vel unum subjeclum : et illud e>t materia :

principii. ergo materia est.

ltem, Prohatio quod forma est illa .'">.

Itein. fbidem dicit, quod principia
quae contrahitur per differentias, et non mutationis tria sunt, scilicef snbjectum
materia, quemadmodum principiumcon- qu«»d est materia, et duo contraria : er^o
trahitur generalissimorum, et quod ge- materia e>t.

nus contrahilur per differentias specie-

ioiut, °-
rum, et species per differentias indivi- S r.iTio. Quod concedimus dicentes
Au 1.

duorum, sieut dicit Porphyrius -. quod ad primum, quod forma dat esse : ma-

1
Cf. Opp. H. Alberti. Lib. 1 Physicorum, J
S. A.CGUSTINOS, Lib. XII Confessionum, cap.
Tract. III, cap. 11, pag 07. Tom. III oovae edi- 8.

tiouis nostrse. H Physicornm, tex, •'<!

2
Cap. de specie.
 SIMMA M. CREATURIS, TRACT. I, QtLEST. 2, :;ji

leria autem babel esse subjecti e1 poten-

tite : t-'i hoc babet .1 seipsa, el li"' non
< sl esse Bimpliciter, Becundum quid. sed
\ 1
» \1.11 i» dicendum, quod cum dicitur,
Priroa rerum creatarum est esse, ponitur UtTICULI S II.

pro ente, 9icul dicil il»i Commenl 1-

tor in expositione illius propositionis. El Quid sii materia '.'

idero dicit beatus Dionysius in libro de

Divinis nominibus '. El dicilur il»i pri-

mum natura, a quo non converlilur con- \>I secundum proceditur sic :

[uentia subsistendi, el sic ena esl ab- In primo «If Generatione et Corruptio-
- ilule primum : quia in i|»^«» stal reso- ne , diftinitur sic roaleria : Esl autero
lnli<i posterioruin in |>iiu>. Et ibidero hyle maxime quidem et proprie subje-
hoc primum ponil principium cognitio- clum generationis et corruplionis et sus-
1 1 i — . Cum autem dicitur materia prima, ceptibile, modo autem alio csi quod aliis

ponitur principium secunduni rationem transmutationibus.

nerationis e1 temporis. Et sic patet, Item, ln Nlll Metaphysicx : Dico ma-
quod primuni hinc inde ponilur a?qui- teriara illud quod non esl hoc in actu,
voce : quia cura dicitur de ente, esl prin- sed esl hoc in potentta '.

< ipiiiin cognitionis respectu eorum quaa Item, In XI Metaphysiae : Materia esl

ordinabilia sunl in praedicamento. Cum hoc secundum quod videtur : quoniam

autem dicitur de materia, esl principium illudquod est secundum contractum, et
gen srationis respectu generatorum. non cst secundum ordinem, csl materia '.

\u Ai.11 11 dicendum, quod cum dicitur, [tem, ln (ine primi Physicorum : Dic 1

Ceneratio substanliae e»1 ex non substan- materiaro primuro subjectum unicuique,

li.<. it substantiam composi- ex quo lil aliquid eum iusit, pcr se et

lara, relinquendo potentiam ad illaro non secunduro accidens '.

quod remoto
quae esl materia. Si dicitur, Coxtra peumam diffinitionem objicilur
Buperiori removelur inierius. Dicendum sic, quod

est, quod hoc verura est quando negatur 1. Primum subjectum npn videtur
perius signiGcatione >{ suppositione : materi 1 esse generationis et corruptionis,
1 cum dicitur non substantia, non lit Bed potius videtur subjectum alteratio-
suppositio pro superiori, sed pro parti- nis : omnis enim generatio fit secundura
culari generabili. E( est ratio, quia ge- actionem et passionem qualitalum pri-
neratio non esl superioris, sed inferioris marum : ergo materin prius csl suscepli-
particularis : natura enim nou intendit l»ili> primarum qualitatum, quam gene-
_ nerare hominem, sed hunc. rationis et corruptionis : sed alteratio esl

a<j i. Ad LLTUiuw dicendum, «juoil omnia roulatio secundum qualitates, roanente

opera l>-i perfectasuul : sed perfectio Bubjecto oodem, ut dicil Philosophus in

omnium operum nou c>t unius rationis, primo de Generalione et Corruptione

imo unumquodque dicitur perfeclum, ergo materia prius est susceptibilis pri-
quando est in debito statu sui 1 tideo marum qualitaturo, quam gcnerationis el

materia perfecta est, quando habel ra- corruptionis.

tionem subjccti ad formas generabilium. -. Praeterea, Non (il generatio uisi

- I
1
jids, Lib. <!• Divinis nominibns, * VIII Metaphys. cap. 1, tex. com. 3.

.
.. de ente. '
XI Metaphys. cap. I . lex. com, l i .

1
I dc Generationc el u plione, cdp. 2, l Physicorura, lex. com 82.
I de Gem raliono i«l Corrupl [».
.'.

KXXIV . -I
Ml h \l i; M \«,. <i|;|,. |»H 1,|),

condcnsal i vel i arifh uta maleria 1 nii male di< ii dicendu f)

rai iiaii> el spissitudini pi iu pti n illud guod non I

tu tu
i i
quam matei iu l"i maa mb luntiali^ hoi 111 polen/ia. Quo i
I io po-
secundum quam i
nei atio >>> tu omnii \ormm, prob
3. Si dicatur, quod primum doii \><>- indirecte si *~ lum po«»ibiliH
nii iii quod esl ante quod esl
iln pro eo .nl liam , lunc > iiiii 1 1I1 illa,

nihil, Bed poniturnr imum pro proximo, j.ui.

adhuc idetur falsum quia matei ia noo

\ : materia quee 1 onjun 1 1 um
videtur esse proximum Bubjectum impo9sibilitate ad aliam formam, non
nerationis, Bed potius corpus, cum quan- bilis ab illa cui 1 onjum
titas Becundum Philosophum abstrahal .1 ut patet 111 111 ma-
motu el mutatione. Vel hoc esl ideo, quia leria 1 tali foi ma noo [uod
quantitas non li ibet contrarium, el omne I ihuiu est.

quod mutalur, mutatur de contrario in

contrarium. 1
-i 1: \ n.Kii wi objicilur -

i . Prseterea, Videlur falsum quod dicil 1. Dicil Boetius in libro de Duabtu

111 secund 1 parte difdnitionis, quod mo« nalurit in una persona ( hristi, q
do alio sit subjectum aliarum transmuta- 111 it> 11, i proprio intelieclu non esl in-
Lionum : quia modo non videtur 1
lclligibilis. Ergo quod non videtur,
subjectum ;ili irum transmutationum, hoc quod videtur: Bensus enim secun-
potius compositum, quemadmodum <li- dum contactum, i<l 1 undum q
citur in V Physicorum \ etiam quod \ i>iu est, hoc est qnod inli ir.

tales mutationes sunt de subjecto ad sub- 2. I'i.i tric 1, Quid est hoc *
|
•
i • I dicit,

jectum. Omne illud (ju<><l esi nla-

3. Praeterea, Videlur sibi contrarius in ctum, et non > •
undum 01 dint

Gne primi Physicorum ' : dicit enim, materia ? tmnis enim m '

(jiiuil materia esl ingenerabilis e1 incor- miuatur Becundum ordim m, sicut dici-
ruplibilis : e1 hic dirit, quml sil 611 tur iu fine primi Physicorum mat '
:

ptibilis generationis et corruptionis. enim dicit ordinem potentiae ad actum:

(i. Item quaeritur, Quare dicitur ma- et hoc habetur in praecedenti diffinitii
xime cl proprie ? Videtur enim, quod PraBten I mtactus corporom est

materia secundum eamdem rationem materia proprie non est corpus.

subjectum sit omnis transmutatioDis. 8i 3. Si forte dicatur, quc I materia qui-
enim passio communis est, oporlet ra- dem non ordinata est, sed lantuiu
tionein subjecti esse communem : sed gnoscitur, ut dicit diffinili andum
transmutari secundum contraria vel me- quiul contingit formam, quia forma
dia est passio communis in omni motu principium cognoscendi et se et m
et mutatione : ergo ratio Subjecti erit riam, hoc videtur contra IMiilosophum
cominunis secundum unam ra- : et ita esse, qui Physicorum dicit iu primo
tionem subjectum erit in omni muta- ante finem \ quod snbjecta quidem na-
tione. tura scibilis est secundum anologiam :

sicut enim ad statuam a?s aut ad leelu-

CONTRA SECUNDAM objicitlir sic \ lum lignum. aut ad aliorum aliqnid h i-

Materia non est in potenlia respectu bentium formam, materia et informe

illius tantum, sed respectu omnis formae. antequam accipiat formam se habet :

Gum ergo liic dieat fonnam determina- sic ipsa se habet a>l substantiam et quod

s
1
I Physicorunij tex. com. 3 et ...
3
1 Physicorum, tex. com.
- I Physicoruin, tex. com. 82. -
1 Physicorum, tex. com.
 -I MM \ DE CREATURIS, TRACT. I. QU EST. 2. 323

l-.t it;t videtur materia cognoscibilis stanlia el entitas materiee in se conside-

- uikIuiii ordinera, et uon secun- rata qoq esl intelligibilis proprio intelle-
ihiin contactum. ctu, sed intelligitur secundum .privatio-
nom, scilicet quod hoc esl materia, quod
Cok i k v iii i\t \m objicitur sic : prteler formas accidentales el Bubstan-
primutn subjeclum,
1 . ('.iiiii di< iittc tiales invenitur in ente : et ideo si debel
aut dicilur primum ante quod niliil est, intelligi, quod hoc sit per ordi-
oportei
aul proximum. Si ante quod uihil, lunc nnn ad formam, vel per conjunctionem
male adjungitur, cum in->it quia hoc : ad formam : el sic quodammodo diffini-
itun semper inesl secundum eamdem bilis est, el habel quamdam composi-
rationem, sicut terra secundura quod tionem rationis, secundum quod ratio
terra aon iuoi alii. Si autem dicil pri- accipil eam ordinatam vel conjunctam.
iiuiinproximum, hoc uon est materia Si tunc accipitur ul conjuncta, sic difti-

solum, -»• compositum omne enim 1 : nitur illa ratione in XI Metaphysicse.

mixtum et complexionatum composi- Si ut ordinata, tunc aul ordinata ad
tnni est. mutatiouem, auf ad formam. Si ad mu-
2. Praeterea, Quare dicit non secun- lationcin, tunc sic diffinitur in primo de
dumaccidens : Imc enira quod inesl uon Generatione et Corruptione '.

secundura ib. aon habet ratio- Si ui formam: aut secun-

ordinata ad
ii - -
iii subjecti : «'t ita per hoc ipsum quod iliini ordinem contingentem formam, el
dicit substantiam, removetur accidens : sic diffinitur in fine primi Physicorum }

superflue additur postea, non se- et hoc notatur pcr hoc quod dicit. Ex
cundum acciden (jiio fit <tliqi(i<l cum i/i.sit : aul secundum
Prsterea, ' Ibjicitur omnes istas
contra ordinem non contingentem formam, et
distinction - simul. Quod omnino sim- sic diftinitur in VIII Metaphysicx .

plex est, Dullo m< i\ diffinibile : quia Dicimus ergo ad primum, quo<l prima Addilln. 1-

omnis difBnitio dicit partes dtffinili. .Ma- potcntia materiffi est ad formam sub-
tei ia autem simplex esl omnino. I stantialem : substantia enim composita
iiiillu modo est difGnibilis. ("-i causa accidentis. Et ideo li<-ct cali-
Si forte dicalur, quod descriptiones iliiin el frigidum sint qualitates, quarum
Bunt. Contra hoc iterum est : quia de- actionc el passione lit generatio secun-
Bcriptio vel est ex parte substantialium, iluin circulum vel secundum rectum,
sicut ex differentiis i lis praeter tamen non sunl in materia nisi po>l
genus, vel ex substantiali et accidentali, formaiu Bubstantialem elementi : po-
sicut si proprium conjungitur cum natur euim per quod
impossibile,
vel difTerentia : vel ex accidenlibus materia sit ante formam elementi, ma-
s ttis, sicul crispus musicus Cleo- teria uec eril calida, uec frigida, nec
uis lilius esl descriptio Socratis. El una- humida, nec sicca. Prima eoim forma
quseque istarum descriptionum esl de substantialis quam recipil materia, forma
composito lantuin. el uon de simplici. elementi est. Quod probatur per diffini-
i
i descriptio non potesl esse materiee tionem elementi. Elementum enim est,
i iini sil siraplex. i\ i|ini <•
ponitur res primo, et esl in

Prseterea quaeritur, Qualiter differunl re, el n esolvitur in form tm aliam :

istae uotificationes materiae. i<l riiiiu in ijiiu stal resolutio, princi-

pium esl in natura.
S m.i i io. Ad ultimum respondemus \n ai.ii n dicimus, quod raritas ei den- A.l -1.

primo, quod (sicul dicil Boetius bud- sihis potius dicunt positionem parlium

1
i de Genei atione el i oi raptiom , i a Mll Metaphys. uap. I.
 1

:ii!l I). Al.l; M \<>. <»|:|i |'|: m,

matei ia? quam qualitatei naturalei ma- dii iini , m ilici i "il quod .

leriai supei additas i

1 1 ideo dr talibus rumpitui el •

i
p

cundum natui am non > ' objei lio d in- . i < .i i uplioni I 'i-

potius secundum ralionem. Dicunl tamen i itur etiam [itibile et

quidam, quod materia i I us< eptibilii 1

1 iplionii jc< lum 1 1

primai um qualitatum el rarilatia et d< n tatione qua •

sii;iiis : et lamea primo est Bubjcctura et si< malei ia i ra-

fni m.i' Bubstantialifl : quia non re< i|»it tionU <-i « orni| I non i

qualitates primas n . -~i per illam. i onti istiui diffinitionis, ad aliud

a<i :i. Ad \i.ii i» quod primum
dicendum, quod dicilur in primo fhi >n in

dicitur proximum. Et priraum dicit etiam One : il»i enim probatui .

q lod non eat

ante quod nihil est : potentia enira generabilifl et eorrupUbilifl quemadmo-

raaterias prirao est ad substanlialem «I ii iii compositum. Si enim . ir,

forraam, et « « 1 alias per accidens, sci- cum oranie gi n

licet propter illaro : et sic primum jet matei i i antequaro . ir,

dicit ante quod nihil est. Similiter quod esl inconveniens. Similiti i
-
r-

primmn subjectum in generatione ma- rumperetur, cum omnifl corrnptio sil ad

nens idemnumero, lioc est materia :
maleriam, esset malcria postquam cor-
non enim est eadem corpon itas nuraero rnmperelnr: el ita concluditur^ quod i

quae e>i iu gcnito, in <-n ex quo lit «'t incorruptibilia et ingcni rabilis : nihilo-

Iransmutatio, sicul rst in semine et in minus lamen esl subjectum . ionia

homioe. Quod probat Avicenna in Suf- (I corruptionis.

ficientia per dimensiones quae alterius An ai.iiii dicendum, quod passio quas
rationis sunt in semine, et in eo quod lit est transmutalio secundum i mtraria, a
per generationem ex illo. non cst communis nisi Becundun s

Ad hoc quod objicilur, quod quanti- et lioc modo prout contraria reducnntur
tas est ante rautationem <'t abstrahit a ad privationem quemadmo-
ct habitum,
motu et quod
mutatione. Dicendurn, dum docet Philosophus in X prinut
isla est quantitas accepta secundum in- philosophue Sed Becundum determina- J
.

telligentiam, et non secundum esse quod tam rationem non est communi- passio :

habet in materia. quia in formis substantialibus absentia

Ad hoc quod objicitur, quod quantitas et poti-ntia formae facit nratati mem, ut
non habet contrarium, et ideo non mu- di<it Pbilosophus in primo Pkysico-
talur. Dicendum, quod ex hoc non se- rum '

: iu aliis autem inutationibus non

quitur, nisi quod non mutelur per sc : est ric, sed privatio salvatur in illis in

sed per accidens mutatur mutatione sub- natura contrarii : undr privatio albi ni-

jecti. grum est, vel medium. Et propti r ho<

Ad 4. Ad alitjd dicendura, quod composi- etiam ratio subjecti determinala non est

tum est subjectum primum in aliis mu- una, commnnis. Et propter hoc
scd
tationibus : sed tamen lioc ipsum com- dicit maxime quidem et propric et dicit :

positum rationem subjecti babet a ma- maxime, quia materia perflcitur essen-
teria : materia autem e>t subjectum re- tialiter a forma substantialL Proprie au-
motum hanc diversitatem notat Phi-
: et tem dicit in comparatione ad alias formas
losopbus cum dicit, mo<lo autem alio l
. quas non desiderat nisi propter islam.
Ad 5. Ad aliud dicendum, quod susceptibile
generationis et corruptionis dnpliciter An aliCd quod contra diflinitionem Ad di6

1
Yide de Generatione
I et Corruptione, com. 1
X Hetaphys. tex. com. 15.
1 in fin^ commenli (Nota edit. Lngd ) I Physicornm, cap. ultimo, tei. com. 31.
 SUMMA DE CREATURIS, TRACT. I, QUjEST. 2. 328

andara objicitur, dicendum quod iu- formee in composito '

: quia subjectum
Lelligitur de materia iu ordine ad for- non habel esse nisi a forma. Et propter
111. im propinquam, Bicul esl onlo eali- hoc dicit, secundum quod videiur quia :

dissimi ad formam ignis : e1 ita non isle est solus modus intelligendi perfe-
procedil objectio : quia materia quaa est ctu^. quo intelligitur materia, ut dicit

iu potentia ad omnem formam, est mate- Commentator ibidem J

.

ria remota. Unde dicit Commentator \i> ai.u i> dicendum, quod hsc pro- Al1 2

super Hietaphysicam ', quod unumquod- positio omnis materia

falsa est, quod
que est iu potentia in illo ex quo educi? determinetur secundum ordinem male- :

tur uiiii motore, quemadmodum idolum ria enim secundum quod est in ente,

iu potentia esl in cupro, quia nno mo- non determinatur Becundum ordinem :

tore, hoc est, arte educitur de illi» : el sed veruni est, quod omnis potentia ma-
cnprum in potentia est in terra, quia teriae determinatur secundura ordinem :

uno motore, hoc est, mbtu uno superio- et ita intelligitur pracedens diffinitio.

nuu educitur de illa. Sed idolum non Unde palet, quod non esi contrarietas.
in potentia in terra: quia ad hoc Ai> aliud dicendum, quod contactus aj -\.

exiguntur plures motores ut educatur, dicitur proprie communiter. Proprie et

- ilicel uatuia el ars. 1 -t corporum, quoruin ultima suut si-
iuul, ul dicil Philosophus in VI Physi-
difin 3. \ X) ln ,j, 1()l | objicitur eontra tertiam corum Sed communiter dicuutur con-
'.

diffinitionem, dicendum «juoil licet enti- tingere Be determinans <'t determinatum

ta> materia in se considerata, perfectum ut potentia et actus.
intellectum non habeat, cum intellectus
quod esl in ente |»<t formam vel
ejus esl \i> n.1.1 d <[uod objicitur contra quar- ^!^?-**
analogiam secundum quod ex materia tnm, dicendum ut supra, quod primum
ariitici.ili cognoscitur materia in natnra, ponitur utroque modo : et si idem est
it <li<itur iu auctoritate Philosophi, quod ante quod nihil est, tunc solven-
ii ad statuaiu a3s el .ul lectulum li- duiu est argumentum quod . est contra :

gnum se habet. Etdicitur in illa aucto- quiamateria prima sola est subjectum:
rhate, quod sic se habel iniorme et ma- haec enim sola salvatur eadem nuniero
leria ad substantiam, et hoc aliquid et iu utroque termino transmutationis.
quod est. El intelligil per informe ratio- Unde non quod sub eisdem
oportet,
nem privationis
materia, per mate- io formis quibus fuit, maneat in <-o cujus
riam autem naturam Bubjecti, per sub- esl maleria. Si autem est idem, quod
ttemtiam autem intelligil formam, per proximum tunc dicendum, quod [»ro-
:

hoc aliquid determinatam et compositam xima sunt ilia inter qua3 non est me-
substantiam hocaliquid enimest forma
: dium: inter materiam autem primam et
contracta per maleriam. Per hoc quod formam substantialem non es1 medium,
'>/, intelligil rationem subsistentia?, et dispositiones secundum esse quod ha-
»[uam habel composita substantia a com- benl in composito, consequuntur formam
T
positione materiai et Formaa. L nde quod substantialem sed secundum esse <[i]<»il
:

idem quod nunc esl apud naturam. habent in transmutando materiam, f>ra>
Performam autem inteliigitur materia cedunl formam Bubslantialem sed illae :

andum quod accipit esse a forma se- : quas prscedunt et quse Bequuntur, non
cundum Philosophum enim in VII Me- sunteasdemnumero, sicutnon est eadem
taphysicse % idem est esse Bubjecti <-t qualitas in numero intensa el remissa.

immentatoi supei IX Melaphys. com. 12. \ll Metapbys. eom. 14. lez.
1
VII Metapbys. t< \. 1. 11. » vi Physicorum, tez. com. 1.
 o :

:m I» \l U. M \«. 01(1) l'l: I h

a.i i \ n i i i i\m m 1 1 1
1
-
< imIumi, quod hoo quod
ili ii , iii iii \> i n ii il ii iii m i
iiJens, 1 1 • • ii di i'i -

minal -
ubjei iiiin, \ el «ii.nii lioi <
|
i • •• I I|p|«- llll. i I i.,tn.

ine i : ned osl dclermimilio ejua quo I etl eni quam m itei i

prd edil . ex i|n«i iii re», licul Blbura lii iit liabitum •

«•\ longo : unde I <

• 1 1 ^r 1 1 1 1 1 uon eal pi quam « il« lu

iiniiii subjeclura «i propi i > matei ia albi. mni ei it effi ' lui |u ii

iiim esl elTectuB |-i in ul proba-

tiiui • -i iii prirao
lei ia ii"n • iiuni.

Ii' ni. Nihil « realur, ul di \ s

u.in.n.i s iii, slinuii in libro I \ \ \ II I

Q ,iu,i t '.

undum ralionem id mnium

/ Irinii niiilrriu i rniln sil , i il TlOfl ''
enim ' reatorum id<*ae -unt io mente i

non eril creatum nisi ideatum. Inde pro-

An lertium proceditur Bic : ceditur Bii Nullum non ideatum l>

I . ( Imne cujus esse prflecedit non ee ideam : sed <>uni«- informe esl non ii

radicatur in aliquo : materia non radi- iiim : ergo iiulliiiu inlorme habet ideam :

catur in aliquo : ergo materiae esse non - I materia prima i bI informe, ul di« it

preecedil non esse. Probatio imu.m i .. Oro- Augustinafl «t Philosophufl in primo

ne cujus esse praecedit non esse, habet Physicorum : ergo materia primanon
oppositionem entis ad ii«»m ens :
«•! omnis habet ideam. Inde sic : Quodcumque non
oppositio radicalur in aliquo : omnis habel Ideam, non etl creatum ma-
enim oppoBitio circa unum lit aliler : teria prima non habet ideam : i _ non
enim non esset oppositio ergo prima : es1 creatum.
vera. Probatio seci mu. per deductionem CONTBA :

ad impossibile : quia si materia radica- Augustinus in libro \ II ( on

tur in aliquo, tunc materiaa erit materia, num : « Tu, Domine, fecisti mundum de
et ibitur iu inlinilum. Probata ergo utra- materia informi, quam f»-«i s ti de nulla re
que praemissarum, videtur Je necessitate pene nnlla rem •. »

s lm 1
1 1 i conclusio. Item, Augustinus in li Ijro III de / -

Procedatur ergo ulterius sic : Omne nitale dicit, quod omne enfi est ab ente
cujus esse non praBcedit non esse, est primo quod est I) us . Materia prim
increatum : materiae esse non praecedit ens. Ergo esl ab ente primo, «t non ni>i

non esse : ergo est increatum. Probatiq per crealionem : ergo est creata.

primae propositionis est cx diftinilione

incroati : quia increatum est, eujus esse Quod concedimus dicentes a«l primum,
Ad
non praecedit non esse. Secuxda autem quod haec propositio e>t falsa Omnecu- :

est conclusio praecedentis syllogismi. jus esse praecedit non e>>e. radicatur in
2. Item, Causatum causae primae verius aliquo. _Vec valet probatio non enim :

est ens, quain causatum causae secundae : oppositio contradictionis est inter s.

scd creatum est causatum causae primae non esse in quibus non esse praeceJit •

M.r. Opp. B. Uberti. Comment. in II Senten- -

S. Adgcstinos, Lib. LXXXIII Qu_estionum,
liarum, Dist. I. Art. 3. Tom. XXVII novae etli- Quaest. _6.
3
tionis nostree. Cf. etiam II aiu Part. Summse I eom.
Physicorum, tex.
theologiae, Qiu^st. 4, membr. l.art. 1, part. 1. *S.Augostinos, Lib. X_IConiessionum,ca
Tom. XXXII. 5 Ii.f.m. Lib. I!I rle Tiinitat-. cap. 1.
 , :

SUMMA l)E CREATURIS, TRACT. I, QUiEST. 2. ;?27

I pol ius inter ea in quibus esse prsscedil causatum primae causae ad causatum bo-
1
1
• r i
i
Bse. \d quod intelligendum, notan- cundaB causse. Dicendura, quod proposilio
duniest, quod veritas non univoce es! in falsa est. Si ergo quaaritur, ln quo atten-
affirmativia : el negativis, sed perpriuset diiur nobilKas causae primae respectu -

posterius: aegationisenim intelleclus aon cundsB? Dicendum, quodinmodo causan-

esl nisi per afiirmationem. Sirailiter, ne- • li : quiacausa prima causal per seipsam,
itionis veritas non esl nisi per veritatem et aon causa seounda : sed secunda oausa
afilnnationia : dicil enim Philosophus, iion causal ni>i sti|i|iosita prima.
(|ikiiI unumquodque bic se habet adve- An ii.iimim diceadum, quod materia Ad :<.

i ii m . Bioul Be habet ad esse. I nde eum prima in ratione materise accepta non
•
•>-< negationis non sit aisi per esse allir- potesl abstrahi a ratione potentiaa : quia
rnationis, veritas aegationis non aril nisi i|isa secundum seipsam habel rationem
per veritatem afiirmationis. Verbi gralia, potenliae secundum seipsam eaim subje-
:

veritas compositionisquas secundum rem ctum est, el ratio polentiaB el ratio sub-
componibilia sunt, sicut idem cum seipso, jecti in ipsa buuI idem, et sic habet tor-
et soperiui oum inferiori, el propria pas- main quamdam ratioais : eo quod priva-
cum Bubjeclo, el effectus cam causa lio iMiii est absolute resj sed ordo ad rem
propria : et talia prsdicata ex natura sui quaa est forma : haec autem ralio ordinis

oppositionem habenl ad praedicata exti e*1 loiina secundura quid : e1 hoc cst

nea ilii Bubjecto. Unde cum removetur a quoil dicit Phiiosophus ', quod prinoipia
Babjecto illo, causaturverilas illius nega- secundura naluram sunl duo, rationeau-
tionis a maleria preedicatorum illiussub- liMn tria : materia enim semper cst una
jecti. non esl asinus, Unde haec : Homo aumero, Bed conjuncta privationi el po-
veritatem habel ab hac, quod homd esl tentiaB csl duo secundum esse, El ha?c

homo : ct quia homo opponitur asino, forma rationis non diminuens simplicita-
quidquid est homo non esl asinus. El sic icm materiae secundum rern sufficit ideae
patel quaiiter veritas in negativis esl ave- unde halicl iilcant quodaramodo, et esl

ritate in aflirmativis. Unde in opposilio- ideata secundum quid. El hoc esl quod
ne contradictionis •
•->•• praecedit n 'ssc, dicit Augustinus in libro XII Confessio-
et non e converso. Unde anl iquam mun- nui/i : a Sicut fatemur majus bonura esse
dus esset, Ii.it propositio : Mundus non <l tiod creatum atque formatum est, ita

. neque vera [ue falsa est : el boc dicimus minus bonuin quod creatum in-

ideo, qu«a non esl propositio : compositio forme formabile tamen bonum ••>!, sed -'.»

cuiin propositionis causatur a composi- Iloc esl etiam quod dicil Rabbi Moyses
lione rerum : res autem compositae ante in prima coliatione libri qui dicitur, Dux
mandum non sunl : <-l qnia affirmativa neutrorum : « Tu scis, quod principia re-
• mdo non est, etiam
jii negatio silii oppo- ruin generabilium sunt tria, raateria, for-
sita h mundus oonest. Et simi-
non est, ina. et privatio determinata quae semper
liter dico de lii> Mundus non erit, et, : materiam concomitalur : quia nisi tunc
Mundus non fuil. El sic patet, i|ihhI -<>- adhsBserit, non esset materia receptibilis
phistica es1 probatio, qua probatur pro- Imiih.c : el idcirco privatio esl unum
positio prima. principium, e1 in acquisitione rormaB de-
Ai> Ai.u i> dicendum, quod baec propo- struitur privatio ejusdem formaB, el adhav
sitio esl falsa : Causatura primae caus rel ei alia privatio : el sic esl semper,
verius esl ena quam causatum secundae sicul explanatum esl in naturali scien-
> lus e. I .i >i quis probel eam sic : gicul tia.

habel causa prima ad secundam, ita

1
l.ib. I Physiooi um, tea com. 60 1 s v, i ii, \n | sionum.cap
 m

h. \l,i; M \«. niih 1'lM.h

'
| • I lllllllll I III. I-

i. i i.c iii'. enietur uniim iml

pi iiniiiii .
ied quo I ' »t iudr. n"ii

ijin primum
\lil K.l II 8 l\ . iii |uod '
-' iii. 'i' i ia |'N-

ei ii non iompositum.
I hiiin m/i/r/ii/ m/ rimplea vel cotn- I iii ln primo Phyiu ""< di< ii

JIIISllll '

/ .

1
1 1 ... I principium eat quod non e»1 ab a\

ini ab i|>- I
"iini' < "in|

ab aliis, h »mpo«
\J quartum proceditur sic :
nentibu i prima non
1. hicil Augustinus in libro XII Con- composil i.

fessionum : « Verum est informitatem i.mmiia :

i
|
»
-. .
1 1 1 1 quae prope nihil <si, vices tempo- 1 . Materiaqu
porum iion habere*» Quia ubi nullafor- derana formam sicul fcemina virum
niii est, vices temporum esse non possunt. sculum, et bonum, sicutdicit
lurpe Philo-
Ergo materia non esl composita formae Bophus in Bne primi Physicorum
substantiali aec accidentali. El sic infertur inter desidcransel desiderium rompositio
ultcrius, quod eliam non habebit quan- est : ergo materia >
-\ compoaila. Quod
titatem : ergo non habebit compositionem autem inter desiderans et deeiderium com-
partium, et it;i simplex est. positio eat, probatur *\ " quod omne •

2. Itera. Ibidem, Augustinus:« Nonne desiderium ponil principium desiderii in

tu, Domine, <l<>cui>li me, quod prius desiderante : principinm autem di siderii

quam istam informem materiam formares cum desiderante uumquam est id< ra :

atque distingueres, n<>n erat aliquid, non quiaunum <-( passio,a]terumsubje lum:
color, non Bgura, uon corpus, non spiri- et sic probatur, quod cuicumque inesl
tus? Non tamem omnino niliil erat : erat desiderium, quod illud esl compoaitum.

enim quaedam informitas sine ulla spe- 2. Praeterea, Dicit Boetius in libro <l<-

cie \ » Hebdomadibus : « Nihil appelit aliqui<l

3. compositum, re-
Item, Quid<|ui(l est nisi per bo<- quml est simile : » materia
solubile est in principia componentia : appctit formam : et ergo per hoc quod
matcria prima non est resolubilis in ali- est simile : sed eimililudo - onvenien-
quid ante ipsam ergo matcria non esl : tia duorum in una forma : unde \ sel-

composita. Majob patet per se, et scribi- mus dicit, quod « quaecunique sunt r-iu.i-

tur in primo Physicorum*. Minob proba- lia, babent similitudinem per aliquod
tur ex hoc, quod si malcria prima rcso- unum quod est in utro(]ue. » Cum igilur
lubilis est in aliud, boc non est nisi in inateria jirima appetat lonnam, habebit
materiam praecedentem et formam, et sic similitudineni cum illa : et ita maleria
ante primam materiam esset alia, quod primababebit formam.
est inconveniens : quia in nullo genere 3. Praeterea, Yidetur quod materia
est aliquid prius primo. prima non p<»sset abstrahi a quantitate :

i. Praeterea, Dicit Philosophus, quod ex non quantis enim numquam tit quan-
in omni genere est accipere unum indi- tum. Cum igitur materia sil principium

4
1
Gf. Opp. B. Alberti. I Physicorum, Tract, 1 Physicorum, com. 65. tex.
3
III, cap. 13. Tom. III novae editionis nostrae. X Metaphys. com. 7. lex.
1
S. A.nGusTiNus, Lib. XII Confessionnm, cap. 6
I Physicornm, lex. com. 42.
7
19. I Physicornm, lex. con
:!
Ii.fm. Ibidem, cap. 3.
 :

Sl'MM\ DE CREATURIS, TRACT. I. QUjEST. 2. 329

oorporis, el ex ipsa fiat corpus, videtur que inest forma hominis, illud est homo
quod ii"ii Beparetur a quanlitate ni^i se- sed in iusi inti generationis inest forma
cundum rationem. I.i hoc est quod dicit hominis, cum non sit successivum : ergo
primo Physicorum
x
tristoleles in x
<»l»ji- n iostanti genorationis esl honio. El ex
;

eiens contra Melissum, qui ponebat, <|uo<l [ l(

„. sequitur, quod non sil semen.
principium esset infinilnm unum : et ob- Similiter, Quidquid corrumpitur, ha-
jecil Aristotelea in contrarium sic : Inli- bet formam quae corrumpitur in ipso in
niti ratio quantitati congruit, id est, con instanti ill<> : quia si non haberel eam,
venit, sed non Bubstantise, aeque quali- non corrumperetur in inslanti, sed essel
tati si quidem ergo Bubstantia quantum,
: ante corruptum <'t quidquid habet for- :

supple, est, illud principium quod ponit mam seminis, esl semen ergo in illo :

Melissus, ilii'> el non unum est <|u<><l ens instanti est semen <'t non semen, el es1
[>• >^i t ii iii a Melisso. Si vero Bubstantia est homo et non homo. Gum ergo hoc sit

Bolum, noa fst infinitum, neque magni- inconveniens, relinquitur, quod genera-
tudinem lial><'l>il ullam. Ergo a simili si t i<> el corruplio non sunt in eodem in-

materia prima est substantia tantum, non Btanti : ergo in diversis. Seddicit Arislo-
habebit ullam magnitudinem, <*l ita non teles, quod inter qua?libel duo instantia
crit prin ;ipium. esl l<'iii|>ns medio illo
medium. Ergo in

tempore materia sul> nulla forma est, et

,
,
Iiim qu&ritur, Utrum materia prima ita materia quandoque est nuda, non
lu 'iii quandoque Bine omni forma ? tantum secundum intellectum, simI se-

<[ui i cuikIuiu rem.

1 . Si i[»sa numquam esl Bine <>iuui for-
ma, nisisecundum intellectum, sedpotius Prjeterea quaeritur juxta hoc, Utrum Qucest. 2.

secundum rem, videtur quod ipsa Bim- aliqua forma accidentalis eadem numero
pliciler n<>n debet poni principium na- sil in corrupto <-l generato cum mate-
lui ria? Si enim sic est, tunc non solum
2. Praterea, Quando ex semine gn\r- hyle esset subjeclum generationis, sed'
ratur homo, eadem est materia quaa est corruptionis hyle cum aliquibus formis.
sob forma seminis et Bub torma hominis. Quoil autem sic sit, videtur <
i
\ secundo
Cumergononsitsubutroquesimul.opor- de Generatione et Corruptione*, ubi
tetquod per successionem sitsubjectum probalur, quod habentium symbolum
illius et isiins. Aul ergo corrumpitur Facilior est transmutatio. El assignalur
forma seminisin instanti, vel in tempore. causa ibidem : quia in habentibus sym-
Si 11 lempore, lunc forma substantialis boluiu non destruitur nisi allera quali-
Busciperet inl snsionem et remissionem, tas, Bcilicel contraria, <-t altera manet,
quod fiils jm est : ergo relinquitur, quod in cum non invenial contrarium in agente
instanti corrumpatur : e1 eadem ratione in ipsa, sed potius conveniens.
forma hominis generatur in instanti.

Quaeritur ergo, Utrum iu eodem in- lutio. Dicimus, quod materia qua3 soiutio.
nti in <|ii<> corrumpitur forma seminis, esl sub (
ctum generationia et corruptio-
leretur forma hominis, aut diverso ? Si nis, el principium hoc modo quo subje-
iu eodem, tunc contradictoria verifica- ctum potestesse principiura, simplexest,
buntur de eodera ineodem instanli, sci- non habens compositionem penilus, sic-
licet quod sit homo el non sil homo, el ut.dicunt auctoritates Augustini, et j>n>-

sil semen <t non »it semen quia quicum- : bant rationes indu :tae, uisi tantum <>nli-

1
F
%
Physicoi ara, 1 \. cora. 1 >.

1 11 de Generatioi 1 Corruptione, lex com.

 I). \l.ll. M \(, Mlth. IMi I h

iii .i-l foi iu.iiii i iiin ub '

niti i matoi ia primi Phy ri< <>, u •
*
• J 1
1 \i

el hic ordo dilTerl .il» ip a, licul poteatia I appi

ab eo quod •
•• i
in polentia, el eil imper- i
onl i ii ii :
-' 'i • •
quod
'ectio ipniui el dependcntia od foi mam !
l"i iii i, di\ iii» i t
optiino, appeli
el ideo non di< it eni Bimplicitor, sed »e- i ii • i i> illiuii tamquaiu perfei ti-

cundum ijuid, ita b< ilii el quod non ba- bilix ad pei fe< Lioni m.
bel composil ionem in aliquo quod Bil i
\i> \i n ii dieendum, quod
simplicilcr : quia uon i il ibiolute rei <i pi ini.i numquam li mp |uan-
qua icilicel Bccunda eg| inchoalio rei titate : el ai cipitur quantil n »••< uodum
quoa esl form i, el esl se ;undum verita- I ii"ii Becundum quod coosiderant
lem ordo ad formam, qui ordo medium ii ni- 1 h iii. iii. i. Dii imui quod
esl inter ens ol non ens. materia numquam e»1 tempo ne
Ai! object. Ah ln iiuimI contra objicitur, dicimuB quanlilate, lami n nulla eadeno qui
quod materia Beipsa est principium deii- esl lubjei tiiin iii . '
. "i i upto
derii : desiderium enim illud nihil aliud ;in idena enim eil
rst nisi privatio formae cum potentia li i- iiiiuliiiii naluram, <-t forma n id< n

bendi illam, quae potenlia eal ipsa mate- [iii^t formam Bubstanlialem, el compoii-
ii;i : ipsa enim entilas materiaa esl sub- tio compoBitionem iub-
accidentalii [)"-t

jectum subjicibile lormsa : quae subjicibi- Btantialem «a materia el forma. Unde

litas esl polenlia el desiderium sive ruin matei ia non babeal lubil m-
appelilus, el non diiTerl ab ipsa nisi ee- tiale i\ composilione quam babel ad
iii inluin rationem dictam. hanc formam subsl inlialem vel il ara :

Et siUtrum illa ratio ;ili-

qua?rilur, lunc ••t-i.iiu ii"ii habel ess< mtale •

quid ponat? Dicenduni, quod secundum compositione ad quantitatem hanc quae

rem quae simpliciter res sit, nihil ponit consequebatur lorm im illam Mibstantia-
super subjectum : et Ime contingit ideo, lcin compositionem materue eum
vel

ijuia m»n est ratio rei sed privationis rei :

hac fonna substantiali. r- I

et privatio nihil relinquil nisi subjectum rumpitur haec forma inbstantialis, ita
cum ordine el aplitudine ad formam. etiam corrumpitur haec quantitas. El bi

Unde Anselmus : « Orbitas nihil aliquid patet, quia quantitas seminii non e»t in

majus ponit in oculo, quam in Lapide, homine generato.

nisi quod in oculo relinquit prout est Ad hoc autem quod objicitur, quod
subjectum habitus '. » undum huc maleria non eril princi-
Ait object. Ai> quod objicitur de bono, dicen-
ii) piuin corporum naturaliura. Dicendum,
duin quod duplex est similitudo. Una esl quiid hoc niui sequitur : licel •.nim non

secundum convenientiam completam, el maueat eadem quantil - - indum esse,

talis non ponit appelilum quia appeti- : tamen est semper conjuncta qnantitati
tus cst rei non habitae, quae tamen potest isli vel illi, sicul L-liam semper est con-
haberi. Alia est simililudo secundum juncta fnrmae substantiali isti vel illi.

convenienliam in ordine ad complemen- Unde iiLni est siinile de posilionc M -

tum et h;rc ponit appetitum rei non lia-

: lissi : quia Melissus ponit unum ens tan-
liilo?, ad cujus tamen habituin per po- tuin, quud nullo mudo est aliud nec per
tentiam ordinata esl res appetens. Et quanlitatem, nec per qualitatem, nec per
lia?c similitudo ordinem non ponit nisi aliquam formam praedictam.
illuin cum negatione contrarii sie quod

non appelit contrarium. El quod ita in- Ad alild dicendum, quod maleiia aj
lelligendum sit, patel inspicicnti Qnem numquam tempore est sine forma sub-

S Ansklmds, t.ili. de Casu diaboli, cap. II. :

I Physicoram, tex. com. 81.
 Sl \IM \ l)E r.lll \ll RIS, fRACT. I. Ql I ST. 2. 331

Btantiali, el tamen Bola esl subjectum conlradictoria \ identur siroul i sse vera
idem numero manenssub formia diver- in eodero instanti, el de eodem, dicunl
ais. quod hoc nilnl esl incoiiv cnicii- : quia
\<\ hoc autero quod quasrilur, l ftrura iKni Bunt Mi uinlnni idem ambaa partes
generalio 1 1 corruptio sinl in eodero iu- conlratlictionis : liccl cuini iiistans indi-

Btanti vel non?diversi diversimodc re- \isil»ilc sil quantitate, tamen divisibile
spoudent. esl per rationem : esl enim in ratione
Quidam dicunt, quod uon semper «\- linis et prinoipji, et secundum quod es1

trema contradictiouis mensuralur eadem in ratione linis, sic es! corruptio unius :

mensura. Curo enim dicilur, est homo, becundum autem quod in ratione princi-
non esl homo, esse hominem mensura- jiii, sic esl generatio alterius. Sed solutio
tur instanti : Bed iKui esse hominem, isla improbalur per hoc quod dioit Ari-
prssi ipue Bi sonet corruptionem, mensu- sloleles in IV Physicorum , scilicel quod
ratur lemporc : ot similiter esl de i sse quando qu is puncto medio ut duobus
semen el non esse semcn. Et illi dicunt, utitur uno, luuc quiescere accidil : unde
quod homo generatur in instanli el esl :
si in eodem instanti accipitur linis et

Bed semen corrumpitur in toto lempore principium, eril quies in medio : ergo el

quod continuatur ad hoc instans el non :

tt'iii|iiis : el hoc infia c\|i!aiialtitur in

est inconveniens, qtfod tempus continue- qusestione de instanti sive de nunc,

lur ad instans inter tempus eniui el :
Si (|nis vellet Eubtilius dicere, dicerel
instans nihil est medium. Sed hsc solu- quod lempus diffinitur ex motu. Unde
tio non videtur Batisfacere etiam obje- sicul niotus non tlicilur univoce *\c niu-

ctioni i|nia objectio probat, quod iin-

:
tationc medium, et de illa
quaa habel
possibile e-i tormam Bubstantialero eor- qu83 non habet medium, ita tempus non
rumpi in tempore nulla enim mutatio : dicetur univoce de mensura unius el il-
mensuratur tempore, nisi quaa babet lius tempus enim quod mensural mu-
:

medium a quo el in quod el in formis : tationem qufe esl per medium, esl men-
inler quas est mutatio, nulla esl lalisj sura divisihilis per prseterituro et fulu-
nisi illa quas habet contrarium, ex cujus rum, secunduro quod in motu
semper tali

inlerceptione per inlensionem el remis- accipitur prius el posterius. Unde sicul

sionem lit medium. Forma autem sub- in tali niotu nuniquain c^t accipere pri-
stantialis nullura habet contrarium : sed inuni et ultiinuni indivisibile, in quo sal-
unaqua?que formarum substantiaiium vetur esse motus, ita in mensura ejus
immedial i esl ad materiam, quod non numquam csi accipere aiiquod instans
in formis habentibus contrarium : indivisibile, in quo salvetur esse mensu-
materia enim non nu>\ etur a contrario rae : scd mulatio quae non habel me-
in eonlrarium ni>i per mediuro : el ita dium, illii cst indivisibilis : el ideo men-
videlur, quod non esse formee substan- stira cjus csl imlivisiliilis, cl essc men-
tialis ita mensuretur instanli sieui ess surae ejus salvatur in indivisibili sicut
Ideo di< mii alii, quod in eodero in- i|i-ii mutatio. Unde ^eneratio esl in nunc
Btanti esl generatio et corruptio duaruro iinli\ isilnli sicul ipsa corruptio : el sicul
I u inarnni s iminie el hominis : et ideo i|)-;i generatio el corruptio Bunl una
dicjl Aristoteles ', quod generatio unius mutatio numero, mensura ejua non ita

ssl corruptio alterius, e1 e converso re- csl eadem cum mensura iiJius numi ro,
(lectens unum super alterum. el ila sunt in diversis nunc generatio et

\ l hoc autem quod objicitur, quod cori uptio.

r
de flenei itione Corruptione, Les com. tex. '"in.
1

I p| i\ I
* 1
-. sii oi iiiii, lini.
 1 1

i) \i r. m \(,. ORD. PB 1 i<

l' -i duo nunc

ohjicitur, quod intei dierum scundum quod inti in-
1
lempua mcdium
i
Dicend quod , gelii endo \ in

hoc iii
1
do iinii, quod esl
1 1 1
*
•
"i.
1
1 *_• 1
,j . < jn indum
Btantia tomporis, quod habe' prneteritum i ogn lioni in matutinam el m :

nt fulurum ox priori el poHteriori ia mo- el secundum huni modom maleria |

tu compoHitum Cujua ratio est, <

j <
i * -« I
ma bene accipitm
nunc illud esl conjunctum priori el [> i undum li<<<- non e»i nini in

leriori el ideo cemper inter ipeiim et

: lione .
el m i remanet adhui in r>-

oliud eril prius el posterius quaB aunl numquam esl line forma.
partea ipsius temporis : sed nunc auo6
esl mensura generationis <-l corruptionia,
c>t mensura mutationis -iin|)li<is non
habentis partem |>osl partem : el idi

ipsum non erit conjunclum priori el p

\lilhl II 8 \.
steriori : et ideo nihil prohibet, quod io
lalilius iinuni Mii 1 1 < immediote conse- Utrum omnium ereatura u itmaUria
quatur alterura aunc, quemadmodum una*Y
forma generati immediate consequitur
formam corrupti. Et sic patet qualiter
1

materia numquam esl Bine torma, et ta- quintum proceditur aic

<I :

men non esl sub eadem forma. I. Omne creatom non <-ns in alio pi

Utrum autem aliquod tempus compo- esl omni creato ente in alio sed omne :

natur ex instantibus, vel aliqua generatio creatum esl ens in alin praeter m
sit sinr motu formamm habentium me- riam, materia autem non <-t ena in
iliuni. ita quod sil mutatio et non mo- alio ergo materia priusesl omniereato.
:

lus, non cst praesenlis negotii determi- Ouud aulem omne creatum praeter
nare. materiam sil ens in alio, probator >ic :

Ens creatom praeter materiam, vel -

Ati qasBst. Ad illud quod ultiino quaeritur, di- Bubstantia, vel accidens. Accideoa autem
cendum quod nulla forma eadem nu- est ens in ;ilio : substantia vero praeter
lnero est in corruplo el in generato. materiam, vel est fornia. vel composi-
Ad hoc autem quod contra objicitur tum forma vero eat ens in alio. Simili-
:

ex lihro de Generatione et corruptione, ter compositom quia in suis compo- :

dicendum quod non dicuntur habere nentibus. Tunc iirobatum est, quod ma-
symbolum, ideo quod forma illa in qua teria sit prior omni creato, cum sola sit

conveniunt, non destruatur sed juia : < ens non in alio. Sed quidquid est prius,
minor est contrarietas contrarii ad me- et non est prius tempore vel ordine - -
dium, quam contrarii ad extremum : et lum, secundum quod i{>»uni e>l jirius ad
ideo facilior transmutatio. Llnde caliditas alia, habet caosalitalem ad illam, et non
aeris est sicut caliditas media, et calidi- causalitatem efficientis, vel forma?, vel
tas iunis sicut caliditas extrema. linis : eruo materiae : et ita eaosa mate-
rialis esl una in omnibus.
Ad l et 2. Ad auctoritates Augustini dicendum, 2. Item, Potentia materiali- esl. qua?
quo.l Augustinus distinguit opera scx sci|is;i non reducitur in actom : hae<-

1
Cf. Opp. R. Alberti. 1 Physicorum, Tract. I. Art. 4 Tora. XXVII. Cf. adhu<- 11*™ Part.

III, cap. ll.Tom. M novx editionis nostrae. Cf. Summae theologiae, Qmest. 4, membr. 1, ait. I,

etiam Comment. iu I Sententiarum, Dist. VIII, part. -2. Tom. XXXII.

Art. II. Tom. XXV. Et, II Sententiarum, Dist.

:
 1

Sl \1\IA DE i Kl \ll KIS, Tll VCT. I, QU EST. 2.

in omnibu8 spiritualibus et i orporalibus illniiiiu inm esl oadem materia, ricul »li-

Bubstantiis : ergo materia eril in omni- cil Aristoteles in primo Metaphysicx '
:

bua : potentia enim materialis non esl sed corruptibilis el incorruptibilis non
sine materia. est idem genus, sicul ibidero habelur :

[lem, Posl uuum indivisibile in es- erco inni esl eadem maleria : erco sub-
Bentia et substantia, non esl nisi mulli- Btantias spiritualis el non spiritualis, cor-

ludo Bubstantiae el essentiae : Bed nnilas porei el non corporei non erit gi aus
indivisibilis essentias »'t Bubstantiae esl io iinuiii neque materia nna.
prima substantia quaa esl Deus : ergo in

omnibns subslantiis quaa sunl posl pri- Solutio. Quidam concedunl, quod Solutio.

liiuin, est multitudo : sed prima multitu- omnium esl materia una el spiritualium
do est materiae et formaa : ergo in omni- el corporalium substantiarum. Quod au-
bua erit materia el lorma. tem quibusdam esl cum quantitate,
in

i. [tem, Dicit Boetius, quod « quid- et in quibnsdam cum contrarietate, et in

(jiiiil primum, esl hoc et hoc »

esl citra : quibusdam cum forma substantiali vl
»"il citra primum, hoc <'l ho< esl materia accidentibus spiritualibus, sicut sunl
et forma ergo in omni quod ost citra
: Bcientia, el illuminntio, et hujusmodi,
primum, est materia el forma. Quod au- hoc accidil materiae ex perfectione sui a
trin un. i materia sil in omnibus, hoc vi- forma : quandoque enim perficitur ila

detur expresse dicere iugustinus in au- quod determinatur tola potentia materiae

ctoritate supra posita in praecedenti arli- ex creatione : et sic null<» modo post
culo immed :
ale, ubi ilixit : « Non eral perfectionem erit iu potenlia ad aliud.
;ilii|iiiil. non color, non Ggura, non cor- I nde oporlct, quod tunc sit sine quanti-
|ni>. non sjiiiiius : non tamen omnino tate : ijuiii omne quantum esl in poten-
nilnl : erat 1'iiiin quaedara informitas ti.i inl motum. Quandoque autem ita
sinr ulla Bpecie. » Ubi ad eamdem raa- perGcitur, quod remanel in potenlia ad
teriam videtnr aptare formam coloris, et ubi et non ad formam, et tunc est cum
Ggurae, etcorporis, el spiritus. quantilate sine contrarietate, ut est in
5. Item, I ii (niini ordine secundum superioribus corporibus. Quandoque au-
supponit priua : ergo in ordine composi- tera remanet in potentia ad ubi el ad
tionis secund i prsesupponil primam : formam, el tunc esl cum quanlitate e1
Bed secunda coropositio esl substantiae contrarietate : et tunc dicunt, quod se-

et accidentis, autem materiae priroa 1 cuuiliiin quod perfectio ejus descendit ;i

iormae : ergo nbicumque esl reperire prima causa, ita determinatur polentia
secumlnm, »t primam : sed in corporali- ejUS J>lus vel niiniis.
lni» el Bpiritualibus creatia ini enitur \il argumentura autera quod contra
cunda omnibus erit reperire
: ergo in est, respondenl quod Augustinus loqui-
est primam el sic omnia habebunt ma- : tur de materia proul proportionalur ad
teriam el formam. actum. Uude cum potentia talis difGnia-
Qnod autem in omnibus sit composi- lur per actum, secundum differentiam
tio secunda, per inductionem patet : ipsorum actuum ponil diversitatem po-
corpora enim habenl proprietates et a<- tenliarum nihilomious tamen subslan-
:

cidentia. Similiter Bpiritua i

ecipiunl bo- li;i materiaa uon proportionata aclu una
nitates et illuminationes (luentes ii est.

primo. Si quis aliler vellel dicere, dicet quod

?edcoQtra ( .(im i! v : nuii omnium Bubstantiarum est materia
Quorumcumque non est idem genus, un;i. quemadmodum dicil auctoril is Aii-

'
I llelaph) -. lex. i om. 1
 n \l H M \'. <)Hh. |'|: i |,

totelii 'i •
Lindum hoc lubsianl u onim ni i

dupliciter componitur : in quibusdam oliquam ,

m ma
<
1 1 1 1 1
1 lubslanliis esl compositio ex ma- pen , et i lum sed
Iiti.i el foi iii. i, ucul in _ n< rabilibu §1 pcr altcrum : l lisec est
|

corruptibilibus, quorum neutrura praedi- ritua

cal ii dc subsl iuii.i composiU ompo- i
el ideo i . mati
situra niiin neque materia < -i . neque \ii \i.ii n «I n lum, quod prima mol- •

forma : unde in talibus uni\ ersale quod titudo non eal ma • t

form*, nisi in

proedic itur de composito, noo ac jpitur quibusdam, ul praedit tum •

a forraa materia., sed a forma totius con- l per hoc pate! solutio ad sequens.
juncti. In quibusdam
autem non esl \n i i i ,mi m dii endum, quod prin
talifl compositio, Bed cx quo esl el quod compositio subslanti I ei

est, quemadrao lurn dicii Boetius ei :

quod est, vel mali i : unde
quo est esl forma tolius, quod est autcm hanc \ el semper suppouil
illam • >m-
dicii ipsum lolum cujus csi forraa : ot positio secunda, sed non hanc determi-
haec compositio esl in incorruptibilibus minate.
et in ingenerabilibus, in quibus forma
liilius nou differl a forma materiae : quia
non habel materiam : ergo ipsum lotum
quod supponitur per quod est, non ha- AKTICI LUS VI
bel distinclionem ;i materia propter
earadem causara. Et hoc praecipue ve- Ulrum oninium composiiorum tit una
ruin csl in spiritualibus substantiis, in materia ?
quibus lKin esl accipere compositioncm
nisi sii|»|iosiii et naturae cujus esl sii|ij»o-

silum illud. Ad sc.xtuin proceditur si<- :

Si autem quaeritur, qualiter debeat I. Supra', in diffinition materia quae

signiticari? Dicendum quemadmodum siiinilur c\ libro 1 de G
dicit Arisloteles in primo de Coelo et Corruptione, dicitur, quod alio mod
Mundo ', quod cum dico hoc caelum, subjectum in aliia transmutationibus,
dico raateriam : cum dic ccetum,
sed i
quain in generatione et corruplione :

dico formara. Similiter cum dico hunc ergo omne quod transrautatur, b
Angelum, vel hanc animam, dieo sii|i- materiam : sed omne corpus esi ti

positum : ct cura dico Angelum vel mutabile : ergo omne corpns habei ma-
animam, dico naturam cujus est suppo- teriam, soeundum hanc rationem, quod
situm illud : ct idco in talibus et quod materia est subjeclum transmutationis :

cst et quo est prsedicantur do suppo- el ita videtur matoriam unius rat:
silo. habere omne corpus.
AJ j
Digimus ergo ad primura, quod ratio- [tem, ln Bne primi Physicorum j>"-
cinatio bona es1 : >vt] cns non in alio nuntur principia rei mobilis generaliter,
non cst descriptio tantum materiae, sed ct non Jiujus vel illius : et il»i ponitur
c-t descriptio quod est materiae el : et materia pro subjecto : ergo materia erit
idco non oportct, quod in omnibus sit subjectum in omni mobili in quantum
una materia. cst mobile : el ita cum mobile sit corpus
A j2. Ad ALiun dicendum, quod materiale corruptibile et incorruptibile, materia
minus dicit quam matoria. Potentia erit subjectum in utroquc.

1
1 de Gcelo et Mundo, lex. cora. 92. :

I Pbysicorum. tex. com. 81.

* Cf. Supra, Quaest. -2. Aii. 2.
 :

-I \i\l \ Dl. CREATURIS, IIJ \« I I. Ql EST. 2. S3j

_'
lieni, Quorumcumque passio una dum quem est communis : el cum ila

i-i uniiis rationis, illa passio supponil sit. oportel quod habeal determinatio-
ii naiii rera subje ti sui in illis, ul 1i;i- nera aliam, scilicel quod Bil subjectum
bere tres angulos sequales duobus rectis, individui sensibilis quod videlur, non
supponil unam rationem trianguli : Bed i<l quo,d intelligitur ex ea : et hasc esl

Iransmutatio esl passio communis omni perfe.cta imaginatin materise '. Loquendo
irpori naturali : ergo subjeclum trans- ergo realiler de materia el non logice,
mutationis secundum unam rationem adhuc contingit loqui dupliciter de ma-
erit commune umnibus corporibus sed : teria. Uno modo prout super ipsam ope-

hoi Bubjectum esl materia : ergo uua tur creator opus distinclionis el ornatus,
esl materia iu omnibus corporibua. quod determinatur in operibus sex die-
:». Hoc iiliin videtur haberi ex /V,r- rum : et Bic ipsa esl una in substanlia
dicamentis, ul>i dicitur, quod proprium differens secundum esse quod accipil per
undura sui mutationem esse susce- ornatum et distinctionem a creatore : <•!

plibilem contrariorum, cum sit una et sic de ea loquuntur Sancti super pri-
dem niiiiu ii i ii iii capitulum Genesis. Aliter loquun-
lra .
I \ 1 1; \ : ratur Philosophi de materia, scilicet se-
Dicit Aristoleles ', quod potentia non cundum quod esl principium corporis
dicitur secundum unam rationem "l<
k

mobilis, in quantum hujus principium

potentia quae eat ad ubi tantum, <•! de dico ut secundum hoc
subjeclum : cl

polentia qua» est ad formara : ergo ma- differt materia per cssc secundum <|u<mI

teria non erit unius rationis in ccelo et differunl mobilia in genere, secundum
iu generabilibus <! corruptibilibus. quotl quoddam mobile est secundum lo-
cum quoddam transmutabile
tauluiii, et

joiraij. ^'" ' "" Dupliciter contingit loqui de secundum formam secundum etiam :
<•!

materia corporum, scilicel logice, <! se- hunc modum differl potentia maleria?,
cundum esse rei. Logi undum quod ut habitum <'st in auctoritate Philoso-
accipitur universalc abstractum ab hoc phi.
el al» illo : et sei undum hujus rationem Et e\ liis patet solulio ad omnia quae-
communem consuevil dici, quod una esl sita : quia omnes illae rationes sunl lo-
materia corporum. Sed Averroes in gicaa communes, non considerantes
et

commento super \i Metaphysicse cul- ipsam secundum esse quod habet in cor-
pat hunc modum inteliigendi materiam, pore naturali.
sic dicens : Pormae communefi in quibus
inveniuntur universalia, Bunt entia in

potentia : <'t ideo scire aliquid secundura

quod esl universale, est scire in potenlia
lantura communitas igitur quas est in
: ARTIGULUS VII.
fonuis r immunibus intellecta, non ha-
bet m extra animam, nisi in potentia :
Ulrum omnium ingenerabilium et in-
ista autem communitas quae intelligitur corruptibilium sit una materia?
iu materia, est pura privatiOj cum non
intelligatur nisi secundum ablationem
formarum individualium ab ea mate- \il septimum proceditur sic
ria : ergo non haberel intellectum extra I. Illorum esl materia una, quorum
aniraam secundum hunc modura secun- idem esl genus : sed ingenerabilium el

1
Cf. \lll Slelaphyi I \H M< .
\ll Melaphys. com i i

•
ni. I' 1
 1

I
h \l l; M UJ "l:l> l'l: l.li

incorruplibilium idem i Dicit A in priii

iji ioi iini i

!

matei ia uiiu Ctelo 'i htundu . <|U'».| cujelum

Quor
2.1t< imquc eadem po«
iii, • i
materia et hoc est 1 ei um dc
tenlia ad motum, esl matei ia una »ed : quolibel 1 01 j
»
-
-
1 * -
iuj ili m
quaei umque mo^ cntur uno motu, illo- hlllll

1 iini i'si polentia un • ad motura raati 1 1 extra ipsum po1

ergo quxrumuue moventui uno motu, \>l actu, quemadmodum in noo corni-
li.ilinii potentiam unam : sed omnia ptibilibus, quorum n numquam
corpora ingenerabilia el incorruptibilia potesl transmu .l<

ventur motu uno, scilicel circulari :

qua ' »1 ,
i-i
|
:
<
unsequena numquam
ergo ipsorum esl materia una. i' potesl -11 li alia forma : et ho
::. Itnii, Quorumcuinque est contra- quod dicil Aristotelcs, quod in perpcluii
riclas una, illorum est materia una :
r-i idem posse el : quia Bempi
quia contraria nata sunl Geri circa siiut viiinil : el ide< nus, quod nul-
iilnii : si il Buperiorum corporum esl lorum duorura vel plurium p
contrarietas una, scilicet dextrum ''l si- 1 iiin ma
nistrum, ante el relro : ergo ipsorura \\> id autcm quod objicilur in '"ii-

r>l materia una. Irarium, quidam cum respondenl di*

Contb \ :
slinctione dicentes, quod mati
Sp'Jc<)nlr.i
I . Quorumcumque esl materia una, riorum determinatur duobus m
illonim rsi transmulatio ad invicem, -- ilic io comparatione ad formam
1 • ui

sicul dicil Aristoteles in primo libro de subslat, et in comparalione ad motum

Generatione et Corruptione '
: sed supe- ijiii 1 sl communis p i--i'> c msequi 1

riorum corporum non est transmutatio composilum. I't primo modo non
ad invicem ergo ipsorum non est ma- : una : se mndo aulem modo un i est

teria una. communi lum enim ratione subji

'1. Ileni. Quorumcumque est maleria comparalur ad passionem secundum
una, participant illam aclu, vel poten- tionem communem universal
tia : si igitur superiorum esl materia Et r\ liis patet solutio ad onn.
una, participatur ab ipsis secundum
actum vel polentiam. Constat autem,
quod non secundum aclura secundum :

actura enini differunt qucinadninluin et

ipsa corpora. Si ergo polentia est una, ARTICULUS VIII.
materia <|u;c niodo cst suh forma unius,
polest esse sub forma alterius. Sed in Utrum omnium generabilium < l corrup-
superioribus perpetuis idem est posse et tibilium sit materia uua ?
esse, ul dicit Aristoteles in 111 Physico-
rum, cap. de infinito, in tinc capitis per

haec verba : Contingere enim ab esse Ail octavum sic proceditur :

nihil differt in pcrpeluis -. Ergo una 1. Eorum c?t materia una, quorum c.-t

materia secundum esse esset omnium transmutatio ad invicem : sed corrupti-

perpctuorum et hoc : est contra intellc- bilium est transmutatio ad invicem : 1 r-

rtum quia unius perfectibilis non sunt

: go illorum est materia una.
plures perfectiones substantiales. 2. Item, Corruptibilia sunt receptibilia
earumdem conlrarietatum, scilicetcalidi.

1
Ide Generatione et Corruptione, cap. pon- - III Physicorum, tex. com
3
ullimo, trx. com. *>3. I de CobIo et Mando, fe\. com. 93et 9:..
 <

SUMMA DE CREATURIS, fRACT. I. ot.liST. 2. 337

idi, lniinitli, el sicci : ergo ipsoruro dem iu generalionibus el corruptio-

esl materia una. uibus : ergo nec perfectae : sed mate-
:>. Praeterea, Si materia esset divei ria <'-l perfecta : ergo matoria uon esl

oporterel quod secundum differentem uii.i.

iii >< 1 1 1 iii determinarentur principia ge-

nerationis el corruptionis : quia materia Soli no. Dicimus, quod omnium ge- soiutio.

qusB essel principium generationis in nerabilium esl materia una secundum

uno, in»ii essel principium generationis potentiam.
in altei o. \i» ntiMi \i iiuml esl rontra, '
dicimus . ,
•

'
Acl, ODject.

>n'ra
1
n i it \ :
<|iiiiil Aristoteles toquilur ilii de potentia '
I .
Per superiorem aucloritatem l
,scili- propinqua dfsposita, et oon de potenlia
cel quod uno mo-
i<l eat io polenlia, <
| n >«I absoluta in se considerata.
lore educitur de illo sed non omnia uno :
\i< \i.n i) dicimus, quod omnium Ad object.
2
motore educuntur ex eodem, ul idolum potesl esse transmutatio ;t<l invicem, -<'<l
-

ex terra oon educitur uno motore ergo :

iion immediate, n( materia hominis in
non omnium corruptibilium el generabi- elementa, e1 es elementis in arborem, el

liiim esl potentia una ergo ue |ue ma- : sic de iilii-.

teria una. Ad ultimum dicendum, uinxl illa obie-

'

'2. Praeterea, Si eoTum est materia ctio esl sophistica : quia considerat ma-
iin,i. quare uon es! eorum transmutatio teriam secnndum esse quod habetinactu
ad invicem ? sub forma, e1 non secundum quod est
:>. Iifiu, Secundum perfecliones dilTo- Bubjectum transmutationis.
iunt perfecta :
^•><\ perfectiones non sunt El haec de materia dicta sufGciant.

I\ Metaphys. tez. com. 12.

\ ^
338 D \l I». M \<. "Hh l'h 1.1»

TRACTATUS II.

DE SEGUNDO COMQVJEVO QUOD EST TEMPI

QUiESTIO III

i»«- eeternltate.

Deinde quaeritur de secundo coaequae> iquodesl tempus. Sed quia qui-

busdam creatis adjacel tempus, etquibusdam aevum, el quibusdam aeter-

nitas, ut dicunt Sancli, el hoc pereamdem rationem mensurae in genei .

ideo disputandum est de his tribus.

Et primo de singulis, postea de omnibus communiter secundum conve-
nientiam et differentiam eorum.
Item, Inter singula primo quaerendum esl de aelernilati
El quaerilur primo, An sii ?

Secundo, Quid sii secundum diffinitionem?

Terlio, Ulnun nihil aliud sil seternitas, quam essentia divina?

Quarlo, Quee sunt in aeternitate, et quae aeterna?

Quinto, De quando et mine aeternitatis.

insit rei, ncc in Deo, nec iu creatui -

ergo cum dicilur, Deus seternus, u n

prsedicatur aliquid inesse Deo sed quod
:

A R T ICULUS I.
relinquitur aliquid circa ipsum ex aeter-
nitate adjaeente extrinsecus. Si ergo erit

An xteniitas sit • ? aeternitas cxtrinseca, erit extra Deum

cum ponatur esse sine prineipio, erunt
duo sine principio, ct duo increata, et

Ad primum proccditur sie :

duo principia sed : haec sunt inconve-
1. Dieit Boctius in libro de Trinitate, nientia : er^o aeternilas non u^t.

quod quando non praedicat aliquid quod '2. Item, -Eternitatis est mensurare,

* Cf. Opp. B. Alberti. IV Physicorum, Tract. III. cap. 1 Tom.IIl doys editionis nostrse.
 Sl\l\l\ DE CREATURIS, TRACT. II, QUiEST. 3. 339

genere mensurae sed dividente, diiTerentia secundum

q U ia ponttur in : in el

quod esl sine principio et Bine Bne, hoc quam dividilur contra aliud genus acci-
immensum : et hujus quodest inimen- dentis. Unde genera accidentis qusa
>uiii Don '-i mensura : ergo cum aeter- transumuntur in divinam prsedicationem,
nitas ^it Bine piiucipio et sine tine, non quoad naturam accidentis q 11:1- esl in

erit mensura : se I .il» omnibus ponilur in ipsis, mutanl modum praedicandi omnia.
nere mensurae ergo aeternitas nihil est.
: Quod patet : quia eliam relatio quam
[tera, Nilnl est ex oppositis contra- dicil Boetius extrinsecus as*islere in Deo,
dictorie : aeternitatis est esse sine princi- non dicil inesse ul accidens : quia in Deo
pio <•! sine Bne : el quidquid est sine uullum esl accidens. Sed quoad dilTeren-
principio et sine fine, boc esl iniinitum :
liam non omnia mutant modum prsedi-
el quidquid es1 infinitum si ejus partes candi : quia relatio retinet suum modum,
•
ipientur, semper esl aliquid extra el Bimiliter ubi, el quando quantum ad
accipere : etcujus pars semper est extra, rationem, ul dicil Boetius. Et ita ex
illinl 111111141111111 c>t totum simul et per- auctoritate Boetii debite intellccta ha-
:
u in : ergo aeternitas numquam erit betur, quod aeternitas esl essentia divi-
ini.i el perfecta simul. Cum ergo ab om- na, habens tamen alium modum praedi-
nibus ponatur esse mensura interminata candi : et ex hoc non sequentur praedicta
sive infinila et tota perfecta simul, po- inconvenientia.
nitur i|i>.i componi ex contradictoriis, An aliud dicendum, quod hoc (|uod Ad 2.

scilicel ex infinito et Gnito, e! perfecto et dico, sme principio et sine fine, non cst

imperfecl >, el ita nibil erit. difTerentia positiva aeternitatis, sed uega-
i. [tem, Ab omnibus ponitur seternilas tio consequens positivam difTerentiam.
mensura esse Dei : se I Deus immen-
esl Et ideo hoc quod dico, esse sine principw
mi^, ut dicit fides Catholica : [mmensus et sine fine, quantum hujusmodi non
in

Pater, etc. : t quod

el est immensum, est mensura, sed in quantum perfectio
illius uull 1 est mensura : ergo aeternitas excludens potentiam ad habere princi-
11. > 1 1 1 iit mensura Dei : el si non esl men- pium el habere finem. Vel dicatur aliter,

-ui 1 Dei, nihil erit : quia nihil intermi- quod aeternitas in quantum est sine prin-
oabile esl praeter eum : ergo aelernitas cipio et sine fine, non mensurat, cum

non erit. hoc accidal ei, sicut dictum est, ex ne-

««dcouii Comtra : tione consequente, sed in quanlum est
D it fides Catholica : « .Klcrnus Pa- duratio eodem modo se habens in nunc
ter : » etc. stante.
Itnii, Boetius dicit, quodnunc stans et Ad ai.iih dicendum, quod infinitum Ad z

ui.niii ivenssi - !,semperaet< rnitatem facit. secundum illam distinctionem quae jiosita
llcui, Avicenna in commento super est, esl quantum imperfectum el hoc :

lihruin de Causis : Quod esl aeternum niodo uon dicitur aeternitas iafinita sed :

aeterno, hoc est aeviternum aeviterno, dicitur infinita, quia uon finitur extra :

• I tempus temporali : ergo seternitas est. finiens lamen alia sicut aevum et tempus
el omnetale, perfectum esl el etiam per-
utio. Concedimus, quod aeteroitas fectissimum : <|uia illius perfectioni nihil

. Bicul probant ultimse auctorilal additurextra vel intra.

Ad iMti.MiM quod esl contra, dicimus, Vd aliud dicendum, quod Deus dicilur a.i k.

i|iiuil in quolibet de novem praedicarnen- immensus in comparatione ad locum el

tis accidentium sunl duo, scilicel natura tempus vel intellectum creatum, ul dicil
identis «jn in i[>-<>. Bicut divisum Damascenus sed nondiciturimmensus '
:

scs, Lib. I d" Qde "i Ibodoxa, cap. 1 i.

 i

14(1 I) M .1'. M \«. ')|!D |»J? | h

idco quod i adaequatur ibiipi i in di- nominibii Ktern I

itiqoun
vrersin .iiti ibuti i ! qui i i
inta ipicntia immulabile et un e in metieod
ejus, quanta esl bonita - eju I imililer Ali.i translatio bab< I
anliquum
tantufl i~i ipse, quanta e i
o lei nitas invariabile, el lotuui Kccondnm lotum
rjus, cum aaternitas sit unum de attribu- 1 1.

tis, Si i.iiinn vellemui Becundum Por-

phyrianos dicere, diceremue quod ajter- 1
III \ PRIM \M Obj
nitas ejus non eat Deus : el tamen non I Privath iiiii el n< im non di< unt
M'i|iiiiiir, quo I plura Binl inci eal i vel difTei entiafl i onatitutivaa » el positii
plura principia : quia illa praedicamenta ergo n"ii debenl poni in diffinitione
quae praedicanl extrinsei ua alii ujua el ita male ponilur ibi intermi-
cundum Porphyrianoa non praedicant inilii

rem, sed rationem, u1 verbi gratia rela- -. Pra tei i a, Privativum non • nit

tin, el quando, et ubi : el propter hoc Deo : «|ui.i privath um est lmperfe< ti<> :

non sequitur, quod plura entia sinl sine o nec aeternitati.

principio, sed plures rationea : has au- ''>.

Item, Quare poliua didt, htfermi-
tem rationes quidam appellant formaa nabilu privana potentiam, quam in

assislentes, quarum imaginessunt formae mi natum privans actom !

creatse : et ita dicunl Porphyriani verita- I ii.m. Objicitor de hoc qood dicit, l <-

tem esse sine principio, el aeternitatem, / ./' : 1

1 1 1 i .

cl ideas, et multa alia quae nihil aliud 1. Com lempos diffiniatur in compa-
sunl secundum ipsos nisi respectus qui- ratione ad motom primi m<»l)ili-. \ id<

dani ad ea quae sunt creata : ct secundum a simili, quod Eeternitas «1- l»<-t <lifiiinii io

liur aeteraitas est respectus durationis comparatione ad esse doranfl : <-t ita ma-
esse divini ad aevum et tejnpus. le diffinitor per vitam.
2. Item, I ante vitam
duratio esse secoodom rationem
ante durationem vitae. Cum ergo aeter-
nitas sit mensura prima secundum ra-

AixTlCULUS II. tionem, debet difiiniri comparatione

in
ad esse, et non in comparatione ad vi-
(Juid sit seternitas secundum diffi- lam.
nitionem '
? 3. Praeterea, Diooysios dicit \ quud
aeternns Deos i st landand iiodom
quod ipse est factoraevi, et temporis : et

Deinde quaeritur, Quid sit aeternitas ? rursus anle saecula existens, in quanlum
Et sumatur diffinitio Boetii, quod ante ssvum est, el regoam ipsiosregnam
aeternitas est interminabilis vitae posses- omnium saeculorum. Si ergo sic dicen-
sio tota simul et perfecta ~. dus est a?ternus : non ergo dicendus
Item, Isaac in libro de Diffinitionibus est aeternus per vitam vel vitae poss -

quod
dicit, aeteraitas est spatium contt- sionem.
nuum nou inters» etum. i. Item, LJua?dam dicuntur a-terna
Item, Dionysius in libro de Diiinis quae oon sunt viva, si:ut Dtouysios dicit,

1
Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in I Senten- !
Boetius, Lib. de Consolalione philosophiae,
tiarum, Dist. VIII, Art. Tora. X.W
8. hajusce prosa 2.

novae editionis. Cf. etiam I am Part. Summoc " S. Dionysios, Lib. de Divinis nominibus,
theologiae, Qua?st. 23, membr. 1, art. 1. Tum. cap. 10.
XXM. 4
Idem Ibidem.
 :

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUjEST. 3.

corpora Bcilicel incorruptibilia el invaria- nunc lerminans < si simplex, au1 sicut

bilia. E1 Psalmis! t, Elevamini, portse ii' nc continuans. El constat, quod

ggternales '. Ergo non generaliter diflini- neutro raodo : quia 1111111' terminans es1

lui- seternita8 per vitam. ad quod terminatur continuum aliquid

.">. Praeterea, Quare non diffinitur per quod <'-i 111 ratione mensurs : aunc au-
iutellecturo sicut per vitam, cum in !>" tcin conlinuans esl lerminus <|u<> <-<>|iu-

n. »n differanl ista, esse, vivere, el intel- lantur partes esse durationis ipsius con-

i
<> '? linuse : el -i<- sequeretur, quod aul SBter-
1 11 m. < tbjicitur de boc quod dicitur, nitas continuorum, aul esset ter>
essel

rio :
minus copulans esse conlinui, quorum
I Possessio '--t rerum extrinsecarum utrumque faisum esl : quia si essel con-
,1 i|»s'm- \ ita?, ul videtur : el iiii ira- tinuorum, haberet partes: si autem essel

proprie ponitur. terminus continui, tunc uon essel Lermi-

Si lorte dicatur, quod ibi refertur ad nus nisi temporis, el sic aeternitas essel

intrinseca, adhuc possessio videtur substantia temporis, el uon essel anle

rerum pertinentium ad usum vel ad uti: tempus, quia substantia lemporis uon
sed vita •> terna pertinel ;» • 1 Irui :
<'t ita cst ante lempus.
nihil i -t dictum, • '
t :{. Praeterea, Perfectum dicitur multis
- forte dicatur, quod possessio sumi- moilis : dicitur enim perfectum, cui nulla
inr hic a i
1
s» — one < i proprielatibus partium suarura <l<'<'st. Et dicitur perfe-

ipsius, secundum hoc possessio notabit ctum, quod est post Qeri in factum esse.
Buperpositionem :
<•! cum nullasit super- Kl quaeritur, secundum quem inoduni
positio in comparatione ad res extrinse- seternitas dicatur perfectum? Si primo
iterum sumetur secundum hoc im- modo, tunc habet partes. Si secundo
propi ie. modo, tunc a?ternitas eril facta quoruui :

2. Item quseritur, Quomodo in diflini- utrumque <'st inconveniens quia dicit :

lione seternitatis possessio cadil in recto Gregorius el ponitur in libro primo Sen-
el vita in obliquo? cum vita intermina- tentiarum, distinctione IX : « Quod fa-
liili- itialior sit eeternitati quam ctuni non est, nec perfectum proprie
5s Bsio, u1 patel ex prsedictis objeclio- dici potesl \ »

uiltus. I ) 1 . 1 n 1 > 1 : , quaeritur de hoc quod dicit,

Deinob, Objicitur de hoc quod dicil, Simul.

Tota 1. Idem eniin videtur totum el simul :

I . Totum enim babel pai tes : quia ft ila nugatio est.

totum relative .i<l pai tes dicitur : el ita 2. Itcin, Simui uotat simuitatem
seternitas \ idetur habere parles, <iin><l esl duorum in codem loco vel tempore el :

contra Boetium, qui dicit, <pi«»<l « nunc ila videtur, <ju<><l in selernitale diversa
Btans el non mov< ns - - semper facil sunt conjuncta uno loco vel tempore.
in

eeternitatem '. » Ultimo, 1 Mijifiiur quod diffinitio non

J. Prasterea estcontra Vnselmum, qui videtur convertibilis : quia <li<'it Augu-

dicit quod Deus setei uitas est, <! ill stinus in libro XII Confessionum : « Di-
B: mplex '. \i-ii milii voceforti in aurem interiorem,
S forte dicatur, <|ii<><l eeternitas esl quod nec illa creatura iil>i coaeterna <-(,
simplex, <'t dicitur lntn, quia periecl i : cujus voluntas lu b< lus 1 b, leque perse-
tunc quaei itur, qualitcr -ii simplex ? Si verantissima castitate hauriens, routabi-
enim esl Bimplex Bicul uunc, aul sicul litatem suaro ouroquam el nusquaro

1
Psal. xxui, 7, 9. ' ?. ANSELinjs, Iu Prosologio, eap. 18,

-
BocnuSj Lib. de Triru' • - G !'. . Lib. XXIX Moi alium, cap 1
 1 :

:U2 h \i.i; M Ui. OHI). l'l! i h

0xei it, el te ibi miipor pi a?s< nti m, >\ \\> rentiam

i|in iii el loto afTe< lu c lenel , non liabeni eeternitat pi 1 U n diir renl am
fuiin tiin quod exspci let, ei in pi i
diflinitui .
q I 1

iiiiin Irajiciens quod meminerit, nulla Si foi '111 . quod antiquum

\ ice \ .n ialur, nec in lempoi .1 ulla dis- Bumitui 111 11 1 .

tenditur. ' » beata si qua ista est, inl qua ralui

rendo beatitudini Iuab, bi mpiterna temporis Iransumitur ad diffei

atque illustratore buo

!

inbabitatore le

|'a hoc accipitur, quod tngeli a tei ni Pn 111 1.1 \ qua?i i in

sunl per inbabitatorem : el tamen non labile '.'

Ho< enim non \ idetnr
convenil eis interminabilia \ ita : ei com enire a?tei nitati, -> \ el

diftinitio non es1 com ertibilis. qu %ngeli quod mensu am,

immul ibi immutabile non
il 1

objectio- Di.i.Mn; quseritur de secunda diffini- videturesse propriadifTerenl

D" ,
;"!
t,

secuinlaiiii
;' Lione: quia 1
Si foi le dic iim , quod non 1 I on-
BBiemiiatia
diflimtio-
uem. spalium, cum
|. Videtur inconveniens quod
iiLii 1 11111 spatium
... >it
dicitur
Bim-
veniens,
nitione sil
quod
commun
difTerentia posita in difii-
licil Philo-
plex, et seternitas sil simplex. Bopbus in libro Posteriorum, quod tota
Spatium videtur ess
1. Item, un- diffinitio esl in a que, el 1

dum dimensionem loci vel eorum quae Hoc esl contra Auguslinum ', qui dicit,
sunt secundum locum. Si forte dicatur, quo I \ era •'
rera incommu-
qund spatium mora dicitur ilii sicul vi- tabilitas, quae nulli convenit ni>i h
detur dicere Gilbertus in commento ponitur in distinctione \ I II libri primi
super Boetium. Contra cst, quod nulla S< ntentiarum.
mora est indivisibilis, <t ita ul prius.
\\. Praeterea, Spatium dicit distinctio- Ultimo quaerilur, Penes qnid ai

nem quamdam, cum aeternitas dicatur piuntur tres difGnitiones istae '.

esse nune stans et non movens sese.

i. Praeterea quaeritur, Qualiter ibi Solutio. 1'raenotanda est distioclio
sumatur continuum ? Dicitur enim in V Vhlae, et diMin quia ,
1 VI-

Physicorum ~, ijuotl in his est conti- dctur diffiniri aeternitas.

nuum, ex quibus unum aliquid aptum enim vita

Dicitur dopliciter. I

naluni est Beri : et lioe aut incastratura, modo secundum quod respicit ess
aut tactu ut colla, aut insertu : sed cum cundum naluram, et sic quandoqne di<i-
simplex sit aeternitas, nullo istorum lur quandoque improprie.
proprie, - -

modorum dicitur continuum. cundum quod dicitur actus formae per-

Itjem, Objicitur de eo quod dicitur, Bcientis materiam, secundum quem
Non inlersectum : quia linea est spatium actum perfecte attingit operatioi
eontinuum non intersectum, et non est illius rei quam perficit forma : et irecun-
aeternitas. dum hoc dicitur aqua viva quando est in
tempus non
Praeterea, erit interse- perfectione refrigerandi et purificaodi
ctum, eum sit continuum. et sic dicitar lapis vivus, sicut ma.
quando attrabit ferrum. Proprie dicitur

objectio-
Deinde objicitur de tertia diffinitione, secundum quod est actus animae : et sic
nes contra e | quaeritur de co quod est antiquum
tertiam ' x l
: dividitur a Philosopho in II de Anima '.

1
S. Augustinus, Lib. XII Confessionum, cap. •
S. Augustinus, Lib. I de Trinitate. cap. 1.
II. * II de Anima. cap. 1. tex. com. 13.
'-'

V Physicorum, lex. com. 27,

 -I MMA Di: CREATURIS, TRACT. II, ni <EST. 3. 343

ul>i dicii : Multipliciter autem vivere cui opponitur in daranatis pcena affligens

dico. El si unura horum aliquid insil extra.

solum, vivcre ipsum diciraus, ut intelle- llis babitis, dicendum esl quod 8Bter-
ctus, t-t sensus, e( motus, el status secun- nitas proul comparatur ad vitam, dupli-
dum idhuc autem motus secun-
locum. citer dicitur : aul enira dicitur ipsa vita

iluin alimentura el decrementum el durans, ut accipiatur quodam modo se-

augmentum esl unde et vegetabilia :
cundum concretionem : aut dicitur

omnia videntur vivere. His raodis dicitur duralio ipsius vit», ut quasi foimaliter
vita secundum quod aliquo modo respi- consideretur.
cil esse, el sic dupliciter dividitur secun- Si primo accipiatur, adbuc sumitur
dum diversas considerationes. dupliciter :
'-11111 aeternitas secundum hoc
Dicilur etiam vita quandoque Large sit increata vita durans sine principio e1
sumpto vocabulo non respectu esse tan- Bine fine, illa potest dupliciter conside-
tuni, sed respectu bene esse : el sic ite- rari, scilicel in se e1 ut est participata ab
ruin dicitur raultipliciter : aul hoc enira omnibus beatis : e1 utroque modo dicitur
undum bene spiritus, aul se- vita 83terna et ssternitas, sicul patel ex
cundum bene esse conjuncti : corpus hac auctoritate : dicit enim Maximus in

enim per se non habet vitam, si est se- commento Ecclesiasticse hierarchise Dio-
cundum ben conjuncti : aut hoc nysii super cap. 3, de sancta synaxi,
esl respectu naturalium inter se debito communione, sic: « Mors sancto-
id est,

modo proportionatorum, et sic vivere rum qua omnino moriuntur mundo, ut

dicitursanum, aegrum autem vel langui- soli 1 > <
*
* > vivant, est pretiosa, purga-
duin non vivere: aul respectu delectatio- tissimarum animarura ad intimam veri-
nuin extra quaa sunt delectabilia con- tatis conlemplationem, quee vere est

juncli, el -i- dicitur vita voluptas corpo- beatitudo el aeternitas, transitus. » Sed
ralis ; qui autem est in tristitia, non vivil hoc modo dicitur eeternitas minus pro-
se undum hunc modum. Si autem est prie. Sienim consideratur intra, es1 per
undum bene esse ^piiitus : aul hoc moduin qualitatis ejusdem perficientis
eril secundum modum visB, aul secun- beatum spiritum secundum quod con-
iluiii modura patria?. Si secundura ino- junctus <">l fini ultimo nec mensuratur :

<liiiu via ;iut i('s|M'ctu:eorum ad qusB hoc modo vita nisi secundum intensum
sufliiit >ilii natura, ut respectu virtutis et remissum qualitas enim aliam men- :

politicaB rt felicitatis consequentis illam : suram non recipit. Si autem sumatur

et sic vivit qui habel virtutem consuetu- extra, adhuc non dicit mensuram vel
dinalem : non habens autem, non vivit rationem mensuras durationis propriaa,
hoc roodo, Bed potius brulaliter w\\\ >i Bed mensuratur per raodura exemplaris
vivit : aut est respectu virtutum in quas secundum quod aliquid minus nobiliter
non sufficit >il»i natura sola, sed infiin- vel magis vivena appropinquat <'t |>lus

duntur cum gratia vel per gratiam, et sic vel Unde hoc modo sumitur
minus.
vivii qui esl in gratia: qui autemesl in «ternitas minus proprie, el (juasi mate-
mortuus
cato, est. Si autem esl se- rialiter, quod magis dicitur seternum,
cundum modura patrice: aul esl intus, quam aeternitas colligit tamen hsc :

vel extra : Bicut enim caro dupliciter membra nobiliora omnium divisionum
vivii, Bcilicel causaliter per animam, h praBcedentium. A prima enim accipil
formaliter per vilam influxam ei ab ani- vitam intellectualem, a Becunda increa-
ina. sic anima beata vivit dupliciter, lam, a lertia perfectionem ultimara se-
licel beatitudine intus, cui opponitur cundum modum patrise. Unde eic dicta
more conscientiaB quam patiuntur dara- ssternitas esl vita intellectualis increata
nati, et beatitudine increata ad extra, beata in Be vel participata el carens
 t

341 D. ALB. M \<« OHI) l'l: l.h.

utroque lermino ! quia aliloi < el iin- pi ioi i <t |

•
ui-
iii' i oal i : licel enim ii«>n pai ti< ipetui ab Cl mdi\ i-iluli- dii itur a l<-iii

sterno, ipsum tamen participatum ii quam quando i omparatui ad i i-

ab sterno, el sei undum hoc non bab< i

t iin, iit patebil infi i. 1 rum acci-
comparationem ad alias mensuras quoa pitur duplii ar pro
mensuranl creaturas \ el temporalei \ 1 1
ip o durante malilci pi

,r\ itei ii. i- . sed mensurat, u1 dixin durationi l

modo Bumpta
exemplariter, el aliter non. non babel ompai ttionemi ad men-
Si autem accipiatur Beternitas pro ipsa Burai quae sunl quaai ejuadem nei ,-<

duratione vitae, bic accipitur magii pro- .iiiii 5< cundo modo, babet comp
i|

prie, e1 quasi rormaliler id quod es1 ipsa lionem ad ipsas, ul pra?dii tum li- •

EBternitas : sed secundum hoc dupliciter cel lamquam mensui exi «I •

accipitur, in se, vel participata. El Bi in rati\ e ad mensui

se accipitur, tunc accipitur propriissime : lli- itaque pnenotatis, respondendum

el eril mensura carens utroque termino, esl ad objccl i per ordinem.

scilicet ante el poat, el indh isibilis el Au pbimum ei_'u dicendum, quod pri- \d i.

immutabilis vitaa increalae perfectae per- vativum non conveni! Deo, ne< matc-
fectione ultima : et secundum hoc habel riale, ut supra determinatum fuit - : .1

comparationem ad alias mensuras im- I hujusmodi termini qui privativi viden-

quam mensura excellens, scilicel ad lur, negative exponendi Bunt. Undeqnod
aevum et ad tempus excellit aevum :
-
-
<li<it, interminabilis, exponi debet, i<l est,

cundum principium, tempus aulem non terminabilis : . t I.

cunduni principium el finem. Et qui <l tionis secundum durationem eal incboa-
ita esse videatur, patet per Anselmum tii» qusedam eternitatis vel proprielaa :

in libro de Concordia pnescientue et li- et ideo ponilur iu notificatione ipsiua.

beri arbitrii, ubi dicil sic : Quamvis
« Si autem quaeritnr, Quare non j
» <
- ^- u i

in aeternitate nihil sil nisi praesens, non conditionem positivam ? Di < mdum quod
est tamen illud praesens teroporale sicut haec esl revera ii<_ atio r
consequens diffi -

nostrum, sed aeternum quo tempora in rentiam aeternitatis positivam, quae est

continentur cuncta. Si quidem quemad- perfectio durationis repugnans principio

modum praesens tempus conlinel om- et lini quoad nos : tam<n aptior esl n -

nem locum, et quae quolibet loco sunt : gatio consequen>, ijuam ipsa differentia
ita aeterno praesenti simul clauditur positiva ex (jua sequitur.
omne tempus, el quae sunl in quodlibet An secondoh dicendum, quod inaevi- aj 2.

tempus '. » Et secundum hunc modum ternis esl privatio actus ad habendnm
considerata aeternitate, Iocum habent finem, non tamen potentia hoc con- : < t

quaestiones quae quaeruntur a Magistris, tingil ideo, quia babuerunt esse post iion
Utrum idcm sit nunc aeternilatis et t<ni- esse : omnia eniin lalia quantum ex -
poris? quae infra determinabuntur. Alio tendunt in nonesse, nisi manus omnip<
modo non habent locum, ut patet ex tentis Dei contineat ipsa, ut dicit Grego-
praedictis. rius. Quod igitur non incepit, et cujus
Sccundum eumdem modum dicitur esse non est po>\ nihil omnino, non est

seternitas quando comparatur ad es>e. in potenlia deficiendi aliqua vel termi-

Cum enira dicalur esse multipliciter, hic nandi. Et ut hoc notetur ad differentiam
sumitur csse increatum, quod est actus a?\ iternorum, ponit negationem potentiae
cssentiag divinae et duratio illius careus potiu? quam negalionem actus.
utroque termino, immutabilis omnino An aliud dicunt quidam. quod tempus A<J 3.

5
S. A.NSBLMOS, Lib. de Goncordia praescientiaB -l liberi arbitrii, cap. 5.
 :

-I MM \ DE CREATURIS, TRACT. II. QUjEST. 3. 348

esl mensura vitam qod habentium el banc rationem Beternitatia nulla dicun-
habentium, xvum autem est mensura lur esse in seternitate, nisi vitam inter
vitam habentium tantum xtemitas vero : minabilem babentia, \<-l secundum se,
esl mensura ipsius vitaB. Sed baecsolutio sicut quod esl ipsa vila, vel secundum

non videtur solvere objecta. participationem.

Prseterea, Posl diem juiliiii qusedam Qualiter autem pcenae eeternx dicantur
iimii viva mensurabuntur sevo, ul vide- etqusedam alia, iuferius disputabitur.
tur, scilicel corpora ccelestia. Unde vide- Ad ai.u d dicendum, quod intelligere a<i

tur lalsum esse quod supponil solutio non notal perfectionem ultimam e1 nobi-
i-i i. lissimam, sed vita hoc raodo considerata
El ideo dicunt aliqui, quod Boetius quo supra in tertia divisione in ultimo
dicil '•/V.v, ut per hoc distinguat aeterni- membro collocata esl : et licel haecvita
latem ab aevo e1 tempore, quae sunl sit intellectualis, non tamen comple-
mensurae vitam habentium el non ha- mentum secundum rationem est ex parte
bcnlium, quod non aeternitas. Sed adhuc intellectus, sicut nec complementum
iniii videtur esse solutum quare tunc non beatitudinis, scl [>otius ex parte volun-
diffiniet per i sse, cum etiam per hoc tatis vel amoris perficienlis ipsam vo-
distingueretur. Ideodicendum secundum Luntatem secundum actum fruendi : qu,r
quod determinatum est, quod Boetius fruitio incipit ab intellectu, ethoc est de
d< lernitate prout esl mensura vilae
' ratione vitce bealse. Vel, dicatur melius
bcatse, quse consideraiur dupliciter, sci- quotl intelligere aominat actum poten-
licel in Be, vel secundum quod est par- tiae intellectivse in coinparatione ad
ticipata a beatis : et quia participatur intelligibile aliquod. Vita etiam dicil

g undum actum vitse et rationem, et actum completissimum ipsius spiritus, ad

aon secundum acturaquiestesse et ratio- qucm non exigitur aliud praeter ipsum
nciii ipsius, ideo diffinitur per vitam et spiritum et ideo magis convenit seterni-
:

noo e« tati quam intelligere quia secundum :

l't per hoc patel solutio fere ad omnia rationem respicit ipsum intelligibile,
sequentia quae de hoe objecta sunt. quod esl prseter ipsum intellectum, vel
Ad ,
\i> ii) quod objicitur, ijuod tempus quasi praeter ipsum sicut ideae sunt in:

diffinitur in comparatione ad mobile intellectu divino, licet non sinl diversae

primum, etc. Dicendum, quod verum secundum reni, sunt tamen in ratione
esl : ci Bimiliter seternitas, quando pro- medii intelligendi, et sic aliquo modo
priissime sumilur, dicitur mensura esse praecedunt intellectum.
interminati : hic autem a Boetio accijii- Ad id quod objicitur dc possessione, Ad 1#

lur, ut dictum est : et esse quasi mate- dicendum quod secundum etymologiam
rialiter pro ipsa vita duranle, ut patebit nominis, ut dicunt Jurisperiti qui fre-
slatim : ideo quia aliler essel quod dici- quentius hoc vocabulo utuntur, possessio
tur, quod est vitaa possessio. dicitur quasi pedum positio vel pedis
Ad Auundicendum, quod vitain crea- Bessio, et significat firmitatem habitus rei.
tuii-> fundatur Bup sr esse : in creatore lli*' autem transumitur, ut dicatur pos-
autem non salvatur ordo ille nisi secun- sessio quae habetur ad volunlatem, vel
tlum rationem. El Becundum hanc ratio- obedil ad libitum : talia enim propriis-
m- potest dici, quod non accipitur hic
1 1 1 sime habentur.
SBternitaa propriissime, sed secundum Et per hoc patel solutio ad primum'
qnod dictum est. hoc enim modo propriissime dicitur pi

xj 3. \«1 id quod objicitur ex auctoritate Bessio vila aeterna beata.

Dionysii, jam pal t solutio. \i' ho( quod objicitur, quod secun-
Aj 4 Ad ai.ii n dicendum, quod secundum dum hunc modum esl pertinentium ad
 :

I). \l.i; M M.. ORD PB ED

ii iiin. Diccndum quod uti umitui inul quod habel p<
tiplicilor, el simililei utilc, uthabeturab duo opponuntur, im
\n_u 1 1 1
1 >
• iii libi o I de // initale '
. Uii ura rju

miiiii . i
id quod in facultatem \ oluntatis li« itui

vi iui, .i.l aliud roferre, in qoo Btandum El hoi ••[•|>'<riitiji « i non i id,

I tamquam in fine, el utile esl ipsum icd ratione perman«*nl

quod referlur. Et hoc modo uli dividitur Item, Dpponitui iim|
contra frui, <•! utile contra fruibile : el quod caret partibus : el I

hoc modo possessio quae cadil in diffini- tium habel nem ad ipsum
li Beternitatis, non est respectu ulilis. lale totum est slernit licet bi

Quandoquo sumitur uti secundum «lifli- tum gratia Bimplicitalis exponaiar |

nitionem Vugustini ia libro de Trinitate negationem, in . n positio in

secundum quod frui esl uti cum gaudio, i)ts<» sim|i!i. i.

sicul habetur in libro X de Trinitate* I i

per hoc patel Bolutio a< ctum :

ii secundum hoc vita pertinet ad usum, quia nec babel partee permanenti
el Deus utitur se, el creatura beata par- successh
ticipans vitam aeternam utitur I)'". \i»dicendum, quod n<
iliud tur
Unde possessio dicta hoc modo, non est simplea sicul punctum quia licel simpli- :

ad exlrinseca. citas puncti n«»ri habeal |

An aliud dicendum, quod aliter esl tamen non Bine partibus, ut probat ob-
possessio dominii, et aliter aeternitatis. jectio : sed Bsternitas nec iri te li ibel

Dominii enim est respectu extrinsecorum partes, nee ordinem ' ulti-

quae subjecta sunt, u1 probat objectio : iniim. quae dicunt - alicuj ti-

aelernitatis autem est pcr transumptio- nui.

nem ad ea qua3 pertinenl ad usum se- Ar» ai.h d dicendum, iju«»il totum, acci- w i.

cundum quod usus cadit in ratione ejus pitur pro perfe - undum quod [>• -

quod es1 frui, ut dictum est. fectum d i< i l ur, cujus nihil est extra ip-
Ad 2. Ad aliud dicendum, quod sicut patet sum.
ex praedictis, diffinitio ista non est data Ad hoc quod ohjicitur de simullalr, aj i.

per essentiam diffiniti, snl [»«»tius respi dicendum quod tolum ili«it perfectionem
cil ipsum materialiter, secundum quod potentiae durantis simui antem exeludit :

duratio interminabilis consideratur in successionem, ct sic quoad diversa dici-

i[»so durante, et prout comparatur ad turtotumet simul. LTndi \ nus in a

vilam undc idem est seternitas secun-

: lil)ro XI Confessionum Pi :

dum hunc modum quod vita possessa omnia tempora praeterita celsitudine sem-
interminabilis et tota simul, ita ut hoc per praesentis aeternitatis, et snperas om-
quod dicitur possessio, resolvatur in ad- nia futura. quia et illa futura sunt, tt
jeclivum ejus quod est vita : sicnt verbi cum vcnerint, pra?terita erunt. Tu au~
gratia in alio exemplo diffinitur, Ccelum iem Domine, idem ipse es, et anni tui
9

est continentia visibilium et invisibilium non de/ieient '. Anni tui nec eunt, nec
creaturarum : et est sensus, coelum est veniunt isti enim nostri et eunt et ve-
:

id qnod continet visihilia et invisihilia. niunt, ut omnes veniant. Anni lui omnes
Et sic patet solutio ad ultimum obje- simul stant. quoniam stant, ncc eui
ctum. a venientihus excluduntur. quia non
Ad l. Ad
quod objicitur de tota, dicen-
id transeunt isti autem nostri omneserunt,
:

dum quod composito non successivo cum omnes non erunt. Anni lui dies

3
1
S. Augostinup, Lib. I de Trinitate, cap. 3. P?al. ci, 28, et ad Hehr. i, 12.
2
Idem, Ibidem, Lib. X, cap. II.
 :

SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QUjEST. 3. 34"

umis, el dies non quotidie,

tuus eed accipit illam durationem nisi ul haben-
hodie : quia hodiernus tuus non cedil tem partes protensas, qute non sunt
crastino, neque enim succedit hesterno simul in praeterito et futuro : lii enim
Hodiernus tuus aeternilas, ideo coaeter- imaginantur oelernitatem sicul tempus
nuiu genuisti, cui <li\i^li : Ego hodie quoddam carens successione in partibus
ot ideo non est mirum si decipiuntur
l
genui te . Omnia tempore lu fecisti, el in :

ante omnia tempora tu es, nec aliquo talibusenim qua3 omnino sunl extra
tempore non eral lempus. Nullo ergo materiam el simplicia sunt, intuendum
tempore non feceral aliquid, quia ipsum esl ad rationem polius quam ad imagina-
tempus tu feceras, et nulla tempora tilii tionera quae fallitur ponens imagines
eterna Bunt, quia lu permanes : at illa corporalium ubi non sunt '.

ermanerent, non essent teiqpora *. » Unde dicendum, quod sicut lempus

Al) 2 \" ao< i|iiuil objicitur, quod simultas habet comparationem ad motura el ex :

exigit pluralitatem, dicendum quod hoc duo sunl iu tempore respondentia

cum proprie dicitur simui, dicil plura duobus qua? sunl moto corpore secun- in

convenientia iu unam naturam vel loci, dum quod movetur est enim in tempore :

\ I temporis, vel alicujus adjacentis ad nunc fluens continue, quod respondet ei

modum istorum. Qnandoque autem su- quod fertur in moto corpore el in motu.
luilm- secundum quod < st ratio opposita Esl iterum in tempore prius etposterius,
prii ri fl posteriori, et sic poni potest quod respondet i|»>i motui et sicul id :

pr<> negatione utriusque, et sic sumitur, quod ferlur in motu, semper partim est
hic, sicut etiam medium dicitur vel illud iu termino a quo, parlim in termino ad
quod convenit extremis, vel ipsa ratio quem, quae sunt principium el ultimum
medii secundum quod medium est quod iu spatio : ita nunc quod es1 in tempore,
i M
luilit rationem utriusque extremo- semper est cum priori et posteriori. E1
iuiu: et sic hoc ipsum simulnon exigil sic patet,quod quidquid est in tempore,
diversitatem vel pluralitatem, ut diclum causatur ex moto corpore et motu ipso.
est. Sic dicendum est, quod aeternitas ipsu
quod cum duplex inveniatur
I t
nola, consideranda esl secundum quod adjacet
totum, sciticet simplex, et compositum : seterno. Unde aeternitas nihil habet nisi
tniuui simplex non habet rationem to- secundum congruentiam aeterni, sicul
i us, nisi in ratione potentiae sumptum nec tempus habel aliquid nisi secundum
- undum qnod dicitur totum potentiale: congruentiam corporis moti e1 motus
i i ita dicendum es1 hic, quod totum i[i>ius. Unde sicul ipsum esse divinum
oelernitatis nibil aliud cst, quam potentia simplicissimum e1 perfectissimum el

durans cum carenlia utriusque termini, omnino invariabile est, ita nunc aeterni-
vil poUntia continens se in esse immnta- tatis adjacens iili, simplex el invariabile
luli iiiin car< ntia liui- i t principii. omnino, sed stans indeficienter : el sua
A i) in quod objicitur de hoc quod dicit continuatio secundum quam includit et
simul, videtur multis difficile respon- sevum et tempus, niliil aliud es1 quam
dere : el hsec difficultas accidit, quia non indeficientia essentiae vel potentiae activse
eonsiderant seternitatem ui^i per modum purae indeficienter continentis se el in-
rujusdam durationis continuse Bine prin- variabiliter : e1 hoc modo planum
salis

cipio el sine fine, el hoc per inleilectum est videre, qualiter esl totasimul omnino
iipientem ex phantasmate, qui non Bine priori el posteriori.

Psal. ii, t. Cf. vt. xiii. ^:i ; ;nl Hebr. i, 13.

;

liii.\i Boetius, lil'. I 'I'' Trinitate ad pi m< i-

- '
inus, Lib. XI Confessionum, cap. pium Mota eJit. Lug
 1 « :

:i'.K I). AI.H. M \<». OIU) l'l: Ih

I i
per li" 1
patel olutio ad id quod lot i
quid aliud
ubjicitur de hac dii tione, timul, loli illi i on
quod ita dicendura sit, putel pei
\,\ vila limul «i pei f- 1 la t-. '
•

ral ionem el aui toritatem. Ratio ha l ln^ verbis patct, quod t j

> - •
-
loquitor
quia lempua esl ai idi n^. el similiti i
>
de eternitau lamquara di i
lo-
;r\ iiin I 1 1 1
»
• quidquid determinatur 'I 1
'

quitur il»i de « « I « m diflin lioelii

ipsis, dobel determinari in compai atione unde \ idetur t . • esse ul «I" imu
ad Bubjectum : licel autem eterDitaa non
sit accidens, Bed ipsa essentia divina, I
\i> in i|ii«.<| i.|ij ;
<
ilur <
ontra «lifliin' «<1

ii
i •
secundum rationem est dicens adja-
1 1 nem jecundam, notandumcst i i

qu<»<l l
,
(Jlra

cr n s extra per modum mensure que com- diffinil eternitalem prout Recundum
paratur ad esse divinum sicul tempus .«<l tionem est in eodem genere cum <e\o et "
temporale, sicut dictumesl :et ideo sim- tempore. II. •
enim I undum ra-
plicitas ejus causatur <\ simplicitate tionem oonveniunt in \
qii<»<l

ejus cui adjacel ipsum u1 mensura. Au- duratio : quam durationero l

appel
ctoritas autem hec est, quia <li<it Gilber- spatium.
lus Porretanua Buper librum Boetii de El per hoc patel ^«iluiio ad primum. a<j i.

Trinitate : « Sicut esl una singularis in- Spalium enim dicitur dupliciter, scilicet
dividua el simplex el solitaria essentia, Bpatium loci, <-t spatium temporis \< I <lu-

qua aeternus ipse Deus fuit, est, el erit : rationis, Bicutdii imus, quod lustrum est

ita est una el singularis et individua et spatium quinque annorum.

simplex el solitaria mora, nunc stans, Ai» qood Gilix
secjjnoum dicendum, -
Ad 2.

que vocatur eternitas. » El Anselmus in lus improprie loquendo nunc xlemitai

Monologio: « Nonne semper, quodvide- dicil moram sicol cnim objectum est, :

tur designare totum tempus. multo ve- omnis rnora, >i proprie sumitur, habet
rius (si de illa, scilicel divina natura partes, el est tempus vel pars temporis :

dicitur) intelligitur significare aeternita- nec ad hoc inspiciens dicit ipse moram
tem, quae silii numquam ost dissimilis, nun<' eternitatis, sed quia esl nunc inde-
quam temporum varietatom, qua? sibi ticiins Btans, numquam deeet, i<i«<>
«-t ita

sompor est in aliquo non similis '. » appellat ipsum moram cum tamen non :

Ad ULTIMUM (licendum, quod illa dif- -it indivisibile quantum : et ad hoc etiam
linitio hoo modo intellecta quo cxposita cadit in rationem spatii secundum Isaac.
est, convertibilis est, tum ratione inter- hoc eliam patet solutio ad i«l
El per
minabilitatis quae dicit negationem po- quod sequitur quia hujusmodi spatium :

tenlia 1
tormini finalis, qua? non convonit non habet distensionem in partibus, sed
alicui oroato : tum otiam rationo vitae potius indeficientiam nunc indivisibili*
quae principaliter dioitur vita increata in et simpliois somper stantis.
so oonsidorata. Unde patet, quod non An m quod quaeritur, Oualiter ibi su- Ad 3.

procedit ohjectio illa. matur continuum PDicendum, quodnon

Quod autem diffinitio materialis sit sumitur ibi in aliqua illarum signiticatio-
rosolvenda in hanc : .Eternitas est vita num qua? determinantur in physicis, sed
possessa interminabilis tota simul, patet secundum quod c«>nsuevit dici. quod
ex verbis Anselmi in Monologio, ubi di- illud est continuo. quod non habet ess<
cit sic : « Cum satis liqueat, quod divina intersectum : ita dicitur hic continuum
substantia non sit aliud quam vita sua quod non incepit nec desinet in termino :

et eternitas sua, nec sit aliquo modo enim est iinis continui et sic ibi quo- :

terminabilis, nec nisi simul et perfecte dammodo cessat conlinuilas unde con- :

S. Anselmus, Id Monologio, cap. 24. Idf.m. Ibidem.

 r :

SUMMA DE CREATURtS, fRACT. II. QUjEST. 3. :ui)

tinuutn idem quod

Becundum Isaac, dicit l is ? Dicendumj quod in carentia prin-
carentia utriusque termini quod Boe- :
cij)ii intelligitur carentia finis : quia
lius vocavil interminabititatem magis quidquid carel principio, carel etiam
cxprimens : cum etiam usus Loquendi ha- fine, s. (I mm convertitur : cujus ratio

bel significalionem istam, secundum assignabitur infra, cum quaeretur, Quare

i|uoil dicimus, quod temporalia non sunl tantum Bunl tres mensurse ?

continue. \i) ai.ii n dicendum, quod nns non in-

El per hoc palet solutio ad omnia quas telligimus a?ternitatem et Bevum, nisi

objiciunlur * 1
*
• continuo. per moduro cujusdam tcmporis e1 i<lco :

Ad i. Ad
quod objicitur de inlersectione,
iii etiam uon Bunl inventa verba quibus lo-
dicendum est, quod hoc dicilur ad diffe- quamur de oeternis tantum, -cd utimur
rentiam temporis, quod distinguitur se- verbis temporalibus in omnibus illis.

cundum intersectionem per motum ccelij Unde liccl Becundum rem aelernitas ma-
sicul ipse dicit ibidem. gis conveniat cum aevo, quam cum lem-
\ I hoc quod objicitur, quod tempus pore, propter tamen inopiam sermonis,
i
continuo durana uon intersectum, di- et quia magis uota csl nobis differentia
iiiluiii quod ipsum consideratur dupli- vcl conditio temporis, transfertur ad ex-
quantum ad motum quem
citer, scilicel primendum proprietatem seternitatis.
mensural totum secuhdum sc, et sic non Ad (juod quserilur, Quid dicat im-
ii)

habel intersectionem. Alio modo consi- mulabile ? Dicendum, quod polcntiam

deratnr secundum quod comparatur ad indeficientero secunduro durationem cx
quantitatem ipsius mobilis per motum, seipsa, quod non cst in aliquo creato :

el bic distinguitur in horas, et dies, et quia omne creatum vertibile est, ut dicit
menses, el annos : quod non esl io seter- Damascenus : et ideo etiam est mulabile :

nitate et kvo. I.l sic patet, quod spatium quia vertibilitas nihil aliudest quam mu-
illud per hanc differenliam, continuum, tabilitas quaedam : et si slat potentia
aon separatur ab aevo el tempore. I '« creaturas, hoc non es1 virtute sua, -v<\

hanc autem differentiam quod esl rn/er- potentia creatoris continet eam, ut dicit
t/n/t, separatur a tempore tantum in Gregorius in Moralibus ', quod omnia
quantum eel mensura motus cceli. in nihilum reciderent, nisi ea manus
omnipotcnlis Uci contiucret.
uiuiio a.i
objecta
\ u U) qnodi
objicitur contra terliam An \i.ii n dicendum, quod utiliter
eoDtra ter diffinitionem. dicendum uuml antiouitas mensurans ponilur ad differentiam tem-
ta.u dif- ... .'.... '
anitiooeu). sumitur ibi pn atia pnncipu. Anli- poris : e1 hoc patet ex illa translatione,
//i/nin cnim dupliciler dicitur. Uno modo totum secundum totum metiri tempus :

quod miiltum habet dc praeterilo, el Be- enim numquaro est simul tolum, Bed
tndum boc <i[)|)iiuiiiir ail juvenem, et Buum esse esl suum fieri, el e converso :

autiquitas ad juventulem. Alio modo quia semper esl in principio el fine, et

secundum usum gram-

dicitur anliquitas nihil mensural secundum totum. Simili-
malicorum idem quod remotum, el sic ter id quod mensurat primo, habet esse

opponitur qovo, secundum quod no^ tim in Geri, scilicel motus, cujus esse in suc-
dicitur «ju< quantum ad Buum initium
><1 sione est. Unde nec motus Becundum
-t propinquum et secundum hoc tran- : (i)tuiii mensuratur, sed secundum par-
sumptum ad proprietatem seternitatis ili- lciu seternitatis autein est Becundum to-
:

cil carentiam principii. tuin metiri, in quantum esl tola simul

Si antem quseritur, Quare non ponit e1 iterum totum metiri, quia primo el

uliud qnod notet carentiam termini lin.i- per -r comparatnr ad i Bse divinum,

3. Gugorius, Lib. V lioraljam, cap 25.

 :

D. \l i; \l \<.. ulth l'l: Ih

quod est pei fe< 1
1 imuin i I immo- \ letur '-111111 I:

bile, nilnl -
peclani luhn nin \ ol relin-
queno preeteritura. I . hi< ii enim \ii-- Imu /

\ el li"«- boIo
\ iii m dicendum, quod eetei uitafl inesse illi

dupliciter consideratur, scilicel ii I f n li :

-

secundum quod participari potesl a i

1 ipitur, quoniam
lui.i per i Iiim possibilem illi. Si ultimo pii Bnisquc iii' I ur, ijii

modo, b'sc iinii comparatur proprie ni-i Dulli rei niii > reatarum convenire ••<> ip
ad vitam, el neccsse esl ipsara difGniri quod de nibilo l

materialiter : quia illud quod esl aster- I

; iccipitur n<<ii tantum, quod
iiiiiii, participabile r.st, el per conse- nitas >\\ Deus, 1
1 nibil aliud : imo 1 sl

quena etiam aeternitas aliquo modo probatio hujusmodi m it.

hoc modo diffinitur a Boetio. Si autem -'. Item, \'l idem, I

.' a um
consideratur absolute, non secundum rerum qua nihil aliud sunt quara ip«
quod etiam potesl participari a creatura, ergo esl Deua el nihil aliud : quia nihil
l ix-
iimagis propria sua eomparatio esl aliorum <->t sua mensura.
ad esse, et sic diffinitur ab Isaac el Dio- Ad li<»<- sunt etiam auctoritates addu
nysio, quorum diffinitiones differunt in ah Vugustino ex eodera libro, pi . <ti

hoc, quod diffinitio [saac videtur colligere (ju.eslione.

genus ct enim supra
diflerentias. Sicut 3 II".- i<l<-in videtur |»'-r rationem.
paluit, spatium genus esl ad tres mensu- Constal enim, qued aelernitas sine prin-
ras continuum autem et non intersectum
:
ci|>i<> est. Si erg -
'
aliud quam I
>

sunl differentiae in comparatione .1 I

oporteret duo esse principla, quod < >t
sevum et autem Dio-
tempus. Diffinitio
inconveniens.
nysii ost colligens propria quod patet :
L llem, Divina natura summe sin -

ex verbis Mii^ quia ipse dicit, quod pro-

:
plex est, <-i non |>"!<--t 1 ibjectum
prietas aeterni cst antiquum et immuta- accidentium, ut probal Boetius in libro
hile et universale in metiendo. Et nova de Trinitale : qula forma simplex :

translatio habet sic : « Proprietas aevi esl forma autem simplex subjectum ease no«
antiquuni et invariabile, et totuin seeun- potest. Cum igitur mensura quae est tem-
iluin totum raetiri. » /Evum autem pus, ii"'.i sit n:>i proprietas < t ac i<l<ii-

ubique ponit pro aeternitate, ubi etiam corporale temporale, similiter aevura pro-
alia translatio habet aeternum vel a?ter- prietas quaedam aeviterni est, et non est
nitatem. nisi in illo : quia accidentis -

videtur quo 1 etiam aeternitas non sit nisi

jiroprietas esse divini Eecundum duiatio-

neni, et non sil nisi in illo. Aut i_:itur
ARTICULUS [II.
est ideni illi, aut diversum. Si ideni. ha-

Utrum nihil aliud sit aeternitas, <juam beo propositum. Si diversum, ergo non
essentia ilivina '
? erit summe simplex illud quod aeternum
est, et erit subjectum accidentium, quo-
runi utrumque h;eretieura est.
Terlio quaeritur, An aeternitas nihil Contra hoc sunt multce auctoritates et Sedconiria
aliud sit quam essenlia divina *?
rationes

1
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- Qiiaest. -3, membr. i. ait. i, part. -2. Tom.
tiarum, Dist. IX, Art. 1. Tem. XXV hujusce no- XXXI.
vsb edilionis. Cf. etiam h»> Summs theologiae, * S.Awsklmos, In Monologio, cap. 2*.
 :

SUMMA Dl. CREATURIS, TRACT. II, QUiBST. 3. 331

l.Dicitenim Boetius in libro de Trini- tiiiin seternitatis, quod esl totum siraul

tate, quod quando et ubi de Deo el ho- quia niliil aliiul esl quam nunc simplcn
mine predicantur, et neutrum praedicat indeficiens, ut dicit Boetius. Terapus
quasi aliquid esse id de quo praedicatur, onim et aevum Bimul inceperunt cum
Bicul > iiin dicitur, Deua vel homo justus creatura aeviterna et temporali. I.i dicit

vel enim aliquid esse praedi-

aapiens : ibi Cbrysostomus super Joannem, homilia
catur sed in quandoel ubi, ut dicit, uon
: quarta: « Si eo est aliquid senius, qualiter
ponilur aliquid eac quid ex lem- I
utique quod esl ante bb\ um per aevum fa-

pore asseril vel qualiter se habeat ad lo- ctumest? Constalautcm, quod loquitur
»

cum: et ita videtur non preedicare Bub- contra haereticos Arianos, qui ponebant
stantiam divinam, n<-<- ul substantiam, Kiliuin ccepisse ante mundum, et ita ili-

nec jier modum attributi. Omne autem cebanl omnia per ipsum esse facta, cum
quod eam, praedicat aliquo
praBdical tamen ipsc sil tactus quod improbal :

istorum modorum. Ergo videtur, quod Chrysostomua dicens, quod non omnia
nonpraedicet substantiam divinam, el ita per ijisuin erunt facta quia illud quod :

est aliud quam Deus. praecessil aevum, non essel factum per

2. Item, Boetius in libro de Trinitate ipsum. Ergo videtur, quod illud quod
dicit, ijuod substantia, quantitas, el praecedit, sit factum: el si est factum,
qualitas, pradicant aliquid essa et in iiDii esl ipse factor: et ita noneril essen-
Deo el in crealura, et de omnibus aliis tia divina.
praadicamentia ita subdit : « Reliqua ."».
idem essel
Praeterea, Si (elernitas
\ ero neque de Deo neque de creaturis quud Deus, videtur quod possemus <li-
praedicantur. » Quod autem dicit, cere. hoc csl in aeternitate : ergo est in

quixl //o// pradicantur, intelligit quod Jh-o: quod non cst verum : quia Angeli
ii m praedicant aliquid quod siut i p><i beati sunt in aeternitate : et homines fu-
de quibus praedicantur, ut cuin dici- turi sunt in aeternitate, sicut dicit Grego-
lur, justus vel sapiens enim exponit : ila rius in oratione paschali : « Deus qui per
Boetius. Krgo videtur, quod nec quando Unigenitum hodierna die aeternitalis no-
praedii >senliam divinam et ita \ idc- : bis adituni devicta morte reserasti. »
tur. quod a$ternitas ex qua relinquitur Ergo videtur, quod aeternitas non sit
quando divinum, non sil essentia divina. Deus.
!. Itrin. Dionysius iu libro de Divinis (i. Fraeterea, Dicit Philosophua in li-

nominibus : « Tempus el diem el quar- bro <l(.' Causis: Omne superius aul esl
tam partem anni el aeternum vel aeterni- Buperius aeternilate, aut cum aeternitate,
tatem vel aei um (quia pro eodem ponit aut [iiist el supra tempus. Sed constat,
iiiiua ista) ut decel Deum ipsum dicere (juotl lamen est ali-
anlc aeternitatem, si

'"ii\''nit, tamquam entem : secundum quid ante, non est nisi Deus. Ergo vide-
omnem motum transmutabilem et im- lur, i|iio(l ipse Deus non sil aeterhitas.
mobili in, et in hoc quod semper move-
turmanentem in .sri|.>o, et sicul el aevi RasroNSio. Concedo primaa auctorita- soiuiio.
seterni secundum aliam Iranslatio-
I
tes ct rationes, quod Deus <--l ipsa aeter-
nem) el temporis el dierum causam .» 1
nitas.
^ idetur ergo, quod seternus dicitur per autem quaeritur, trum nihil aliud I

usam : el ita aeteruitas est causata ab sit ijii.nn Deus? Dico, quod secundum
ipso <[ non eal ij
-
quam Deus,
rcin aBternitas nihil aliud est
i. Ii in, Videtur eliam per rationem. sicut dicil Anselmus. Secundum ratio-
Ante mundum enim non luit nisi spa- nem tamen communior esl aeternilas

1
S. D s, Lib. de Divinia uominibus, i ip. 10.
 352 D M B M \'. ORD PB BD.

quam Deus : quia cadil in ratione men- principium habuil <i <ju<.<I habuil prin-
mii.i- eju dem, cuju tiaompai itio-
i i ipiui indum dui m \<l in< •
\>-

iii in habel < tiam ad alia quam ad Deum. lionem i

lon i
rnum : qi

a<i objeel \i srgo quod objicitur de Boetio, oeternum i

-i. qood
dicendum, quod ipse loquitui de quando Bne lecundum duration m I' !<-t

divino secundum quod comparationem autem ei effectu nil.ui-

Ii.iIhI,h1 quando aMernitatia el temporit quantum potesl : el I

sjcundum ralionem nominis, sicul dixi- ta, quibusdam est carens fine, io
quae in
nnis. El quoad hanc rationem verum est, quibusdam non indum quod mi.
quod videtur praedioare aliquid exlrinse- <! mrnua p< tesl assimilare id quod •• i-

cus adjacens, el non rem ipsam: el boc lumest: <i ita esl iu omnil
esl propter noslrum intellcctum, qui non lionibus divinis <l ciis pei im. \ erbi
accipit ;
1 1 •
-
1 1 1 1 1 1 1 1 nisi per modum rei tem- gratia cum dicitur, h . quia ab
poralis. ipso esl ena : e1 tapiens, quia al> ij>-

Si autem quaeritur, Utnim ilia ratio sapientia : in nullo enim istorum est uni-
fundetur super rem, quia aliter vana vocatio effectos el : quia <

esset? Dicendum, quod bic. Sicut enim tum et creans non sunl univoca, e1 *iu>i-

in temporalibus verissime tempus esl ad- liter nec alia.

jacens motui el mutabilibus, <-t aeviterni- Si autem quaeritur, Quare hic nou •

tas aeviternis stantibus : ita aeternitas ve- saltem convenientia nominis, nl in ali »,

rissime esl indeficientia esse divini sine ul effectus diceretur eternitas, nicol •
fle-

principio ei sine fine : sed ex simplicitate ctus entis diciturens? Di endum, quod
est, quod illa indeficientia sit mensura accidit propter rationem nomiois quae
sua quae dicitur aeternitas : quae identitas aeternitati repugnat, ut dictum
secundum rem uun lullit veritatem lamen sciendum, quod b"icu1 in aliis noo
uniuscujusque attributorum quod enim : esl tota praedicatio eorum quae praedican-
unum vel multa sint, hoc non faeit nec tur secundum causam, imo praedicantur
tollit unitatem essentiae eorum quia ali- : aliler e1 aliter secundum quod convenil

ter non vere essenl in Deo, quod absur- nobilitati naturae divinae secundum quod
dum est : sed Unilas vel multitudo conse- cunsideratur in diversis attrihi>tis : it.i

quitur ex nalura ejus in <juo sunt. n<-<- tula praedicatio seternitatis es1 per
Et per hoc patel solutio a<l auctorita- causam, sed notut etiam indefi< ientiam
tes Boetii. durationis bg divini.
Ad object. \ quod
u ILLUD objicitur de Dionvsio, An m quod objicitur <le Chrysostomo, Ad ° b i ed
4
dicendum quod translatio nuva quuad dicendum quud objectio illa procedit
hoc melior est quam vetus : quia loqui- hypolbesi : supposito enim
quod Filius
tur ihi de sevo : in nuva autem aeternum sit creatus, spatium quu<Mam secundwn

ponitur pro 33VO, sicut el in multis aliis rationem est antr ipsum, quod sequitur
locis. non esse factum per ipsum, sed ipse fa-
Si autem objicitur, quod sicut esse ,-tus et hoc
: secundum quod spatium
creaturae ostendit quod sit ah esse crea- illud intelligilur quaedam extensio in ge-
turis, ita duratio ejus ostendit quod sit nere conveniens extensioni temporis et

a duratione creatoris : et ita videtur dici aevi.

per causam. Dicendum, quod nihil pro- autem objicitur, quod illud spatium
Si
hihet Deum dici a?ternum per causam : hoc mudu nun est nisi in ratiune in re :

sed illi prredicationi non respondet elTe- enim est in Palre et idem cum ipso. Di-
ctus qui proprie sit aeternitas : quia aeter- cendum, quod verum est sed omnia :

nitas claudit in ratiune sua cuntradictiu- quae secundum ratiunem determinant

nem creati : quod enim crealum est. facturam. pra?>uppununt sihi geueratio-
 SUMMA Di: GREATI KIS, TKACT. II. QUyEST. 3. 333

nem Filn per quem li.uii : el boc modo

loquitur Chrysostomus : quia aliter mliil
diceret.
t. Au ai ii i» dieendum, quod bene potesl
5.
diei aliquid quod uop esl Deus, esse in ARTICULUS IV.
.• ternitate : quia aeternitas es1 mensura
per excellentiam mensurans aeviterna el Qusesunt m xternitate, et qua xterna*?
temporalia : aoo tamen sequitur, quod
sit iii Deo : rt boc contingil propter «li-

versitatem modi intelligendi in hoc ler- Ouarlo qusritur, Quaa sinl in aeterni-
mino, Deus, et in hoc termino, seterni- tate, utrum solua Deus, vel extendatur
tas. Unde in argumento accidil fallacia etiam ad alia ? Et, Utrum ad illa omnia
accidentis. quae Scriptura dicil aeterna?
Ai» n.iiMi m quod objicitur de Philoso- Videtur autem aeternitas soli Deo eon-
6.
pho, dicendum quod sicut ibidem expo- venire :

nit ipse, t ult t|iui(l causa prima el esSe I. Dicil enim Philosophus in libro de
ejus sit ante eetei nitatem : esse autera in- Causis Hoc
: « est aeternum aelerno, quod
lelligentiaa vel Angeli sit cum aeternitate: est aviternum aeviterno, tempus tem-
et

•
ss( .iiiirin animae si1 posl aeternitatem porali. » Ergo videtur, quod sirut tem-
inferius et supra lempus. Unde dicit ilii- pus non extenditur nisi ad temporalia,
ilrin. ijimd anima es1 in horizonte aeter- nec aeternitas nisi ad eeterna : et ita vide-
nitatis el quod infe-
temporia creata, ita tur respicere solum Deum el nihil am-
rior sil BBtefrnitate, el superior tempore: plius.
et per ilia exempla patet, quod ipse aeter- 2. Item, Non
comparationem habel
nitatem ponil pro aavo. I nde verum est, nisi ;t<l mensuratum ab ipsa secundum

quod Deus secundum

est ante aevum, el aequalitalem quantitatis, vel secundum
rationemi tusae, et etiam secundum du- rem, vel sr undum rationem, vel esl

rationem: inleliigentia autem est c u n i quantitas potentialis quam mensural

ipso e( in ijisd quia aevum esl mensura : aeternitas: ergo videtur, quod aeternitas
i[i>iu- esse durantis, et anle tempus, non non respicial uisi Deum et esse divinum :

nndum durationem, sed secundum et ita videtur, quod non sit in aeternitatc

rationem causae : quia propinquior est nisi Deus.

seternitali quam anima, ut
intelligentia, •$. Item, A quocumque removentur
iluii Commentator ibidem. Secundum proprietates alicujus, ab eodem remove-
hunc modum prioritatis dicitur etiam tur subjectum proprietatum illarum : sed
,1111111,1 ante tempus, quod per se esl mu- antiquitas et invariabilitas et totum se-
labilium : anima autem nec penitus esl cundum totura metiri, sunl proprietates
mutabilis, nec penitus immutabilis: et aeternitatis, ut determinalum est : si erg
ideoante teropus et circa aevum est, quod illa non conveniunl alicui creato, vide-
,i Philosopho ibi dicitur xternitas. lur quod nec aeternitas mensura ali-
sil

cujus creati : et ita videtur, quod oihiJ

-ii in aeternitate nisi boIus Deus.
CONTRA : S.jJii itra.

I. Dionysius in libro de Divinis nomi-

nibus dicit: « Nbs hic secundum lempus

1
Cf. Opp B. Alberli. Corament. in t Senten- H logis, Qoaist. 23, membr, I, art. 2, parlic.

tiarum, Dist. Vin, Art. 9. Tom. \W bujusce I. fom. XXXI.

dovh mis. Cf. eliam l* :
'
Part. Summa?
\\xi\ J.l
 .

Ii \| H M Ui. "l;h l'l: l h

detcrminal •
o pai li< ipatui oi theolo- lilic, i-l III lllll

gia dicit, quand corruptibile p( h m« cipio el ti qu"<l

per eodem i I" le habeni «\ um con- linl iii BBteraitate, bI ila omn inl

lequemur '. Von eril autem li<>< i ii i. ut •.

i • I
<- 1 1 j i

indum particip ttionem gloriib aeter-

M. i
I
•,
idetur, quod nos ei iraus B?tei -
R quo :

ni . dicuntur autem el Angeli, eetei ni. El lime accipiatur -••<

undum < mnea < <)ii<l

Augustinus dicil nos in tBteraitate futu- lionei \ <l prop psiuH, uli I

Similiter dicuntur pcBns Btei uae, el in eternitate nisi ioIui 1 1

nihil i

vit.i BBterna, el tempora seteraa. Ad Ro- i t<i iniiii nisi ![•-<• : <j nilnl aliud

manos, \\i. 23 : Temporibu$ teternu i-t quani niinc limplel «! ii

taciti. Ergo videtur, quod omnia illa indefii iei

Bunl Beternn, qu e vel habenl vel ronBe- totum -iiinil : el Becundum b<" qui •< I

quuntur rationem indeticientiae, Bive si- omnee haa i onditiones,

iii u I . sive non. Constal autem, qubd non tur, 1
1
• 'ii iii' nsurabil d aum.
suiit pcenae simul, sed lh Buccessione. Si autem accipiatur steraita
Numquam ergo omnia haec sUnt in seter- quiil aliud esl in BBternitate quam h
nitate. el hric potest fieri triplicil . Pi i m< •
p<

2. Item, Videtur quod omnia sinl in participationem ipsiui eeteroi lecundnm

Eeternitate : quia dicil Anselmus, quod vitam beal d H iiii : < ijii luin boc citi

sicrit praesens tempus continet omnem primum modum magii proprie <ii >itur

Incuin, et omnia quSfe iri quolibet loco aliquid esse in aelernitate, quia partici-
sunt : ita aeterno praesenli clauditur omne pando aeteraum, accipit stabi ilalcm p -

tempus, et ea quaa sunt in qnodlibet tentiae defluenlis quaeest iu ipso e% li

tempus, ut patet e\ auctoritate supra in- quod creatum est : el -<• ;undum hunc
ducta ex libro de Concordia prxscientiJB modum Angeli beati et animae b :it

et liberi arbitrii \ Ergo videtur, quod in aeternitate, el etiamcorpora b im

omne tempus et omne temporale sint in post resurrectionem erunl in steraitati
aetcrnitate : ergo videtur, quod tempus et quantum ad hunc modum convertui -

et temporale siul aeterna, quod falsum tur ista duo, sciticet essein BBtei et

est. SBe aeternum.

3. Item Quidquid est in parte, esl iri Alio m<»(l<» xternity - mitur mii
tolo rtiani, sicut patel quod quidquid est proprie non per participationem eeterai,
in die, esl in septimana el in anno : et sed secundum i|uo<l dicitur aiiquid aeter-
quidquid est in hora, est in die. Sed di- num pcr convenienliam temotam alicu-
cit TulHus, quod « tempris esl pars aeter- jUs proprietatis cum a?tern<<. Ef se undum
nitatis. » Ergo videtur, quod quidquid hoc aeviterna dicuntur ?et- roa < t eliam
est in tempore, cst in aeternitate. temjioralia indelicientia : nndepoena?, - -

i. [tem, Quidqriid est iri terra, est in ut patebit infra. dicuntur aeteraae : <t

aere : et quidquid est in aere, est in coelo. quantum ad modufn <um dicitur.
liunc
Cum igitur sic sit ex parte locorum, vi- hoc est aelernum, non sequilur, ergo h<
detur quod similiter sit ex barte mensura- cst in aeternitale. iEternitas enim dicit
rum quae sunt secundum rationem dura- ss entiam aeternitatis formaliter, cum sit

tionis : et quaecumque sunl in duratione abstractum : aeternum autem e?t denomi-

habente principium et tinem. sint etiam nativum, et ad denominationem sufficit

in duratione qua± lialiet principium et convenientia denominativi ad id a quo

4
S. Dionysius, Lib. de Divinis nominibns, :
S. Akselsus, Lib. de Conjordia .
uliae

cap. 10. el liltF-ii arbitrii, cap. 5.

 Sl \IM V DE GHKATI RIS, lli M I. II. QU/EST. I. 335

denorainatur, non participel totam licel multipliciter dicitur, sicut dicetur infra in
sentiam denominari, sicut dicuntur dii qusestione de tempore. Sed dicendum,
denominative sancli per convenientiam quodsecundura intentionem Apostoli di-
remotam ad deitatem. El patel ratio cuntur tempora sBteraa ipsa duratio »ter-
quare secundum hunc modum non con- na. Unde dicendum, quod virtute adjun-
vertitur cum dicitur, hoe esi seternum, cti extrahitur isic terininus, tempus, .1

-t in SBternitate. ratione sua, id est, a ratione speciei ad

Bl -i objicitur quod ante concessum rationem generis, ul tempora aeterna
est, quodquoedam ueviterna sunl inaeter- dicantur duratio seterna, in qua praede-
nitate, ut Angeli beati. Dicendum, quod stinabatur Christus qui est pastor ovium,
Angeli secundum esse suura naturale de quo loquitur il»i Apostolus. Quod au-
sunt in ;r\.i. el Becundum hoc non <nnt tem dicitur vita seterna, hoc aliud cst :

in sBternitate, sed secundum quod con* quia ipsa \ iia esl increata vita vel in se,
templando participanl vitam aeternara, vel secundum quod participatur a beatis,
sunl iu BBternitate : el secundum hoc ut palel ex praediclis : e1 sive hoc modo
processum esl prius sive illo modo consideretur, ipsa cst vita
I
1
1 1 111- autem terlio modo ssterniias EBterna, et in seternitate, et seteraitas ipsa,
mensura excellens aevum et tempus el : non ab seterno participetur.
licet

cundnm hoc verum est, quod omnia An u> quod objicitur per Anselmum, Ad objct.
clauduntur in SBteraitale nec lameu se- : jam patel solutic quia ibi loquitur de :

quitur, quod Bunl in sBterattate vel oBter- aeternitate in quarta significatione, el

111. Unde babetur talis divisio, quod verura quod hoc modo clau lil omne
estj

qusedam sunl eeteraa, e1 in BBternitate, tempus et locum et teraporale et locatum,

e1 ipsa seternitas quaedam autem sunt : el breviter omnia claudit hoc modo dicta

•ini, ot in aeteraitate, el non ipsa aelernitas sc<l non sequitur, quod

: illa

rnitas: quaedam autem sunl seterna, omnia sint aeterna vel in aeternitate quia :

quod nec buuI in seleraitate, nec ipsa claudere non dicil nisi cxcellentiara illius
rnitas : quaedam vero nec aeterna, super mensuras quae sunl aevura et tem-
nec in seternitate, nec ipsa seteraitas, |»ns seternum aulem dicil aliquo modo
:

sed clauduntur aeleraitate : cujus divisio- participationem seternitatis, vel propor-

111- ratio palel ex prsedictis. tionem mensurce ad mensuratum, el si-

Rkspoxdbo ergo .1 I objecta, quod si militer esse in aelernitate : unde non se-
rnitas propriissime sumitur, tunc ni- quitur conclusio itia ex tali praemissa.
hil csl in ipsa, nisi i|U"«l esl i|»>.i SBterni- Au m quod objicilur per auctoritatem AJ object.

las et seteraum, ul Deus : el secundura Tullii, dicendum quod tempus non cst
hoc currunl primaB objectiones. pars aeteraitatis : quia aeternitas non ha-
object. Ad
autem <\n<><\ contra objicitur per
11» bet parles, ul supraostensum cst : el si
1

bealum Dionysium, dicendum quod haberet partes, adhuc tempus non essel
xternum dicitur il»i secundo modo, pars sua : quia partes aelernitatis essenl
licel per participationem aeterai : et sine successione : essentia autera tcmpo-
ideo non contradicil primis probatio- ris in successione lamen lempus : dicitur
nibus. pars aeternitatis propter hoc quod inclu-
\»l aliud quod objicitur de pcenis el ditur ab i[»-.i secundum ulrumque ter-
temporibu8 aeternis, dicendum, quod pce- minum, el convenil cum ea in hoc com-
11. c dicuntur kertio modo seternse. Unde muni quod esl duratio, ul prius dictum
non quod sinl in seternitate.
91 '|iiiiur, est.
"'' •
rempora autem de quibus loquitur epi- An cltimum dicendum, quod non est Ad
Btola ad Romanos, \\i, 2"i, snnl tempora simile de locis sive de m< nsuris localibus
quae mensurant temporalia quiatempus : el mensuris durationis. Locus enim, u!
 D. \i.r. HAG. <i|in. 1*1! ii>

dii it Dama enui '. esl pxtretni lupei fi

rpoi 1
1 ambienti . el ei i ntialiter
ii isl in ipso I" ato, 1
'-'1 extra ipsum
el ideo pluro locn quorum un in-
cludens, alter inclusus, possunl esse pe- \l'.l|i I M - \ .

Bpei tu unius locati : unus vero erit ejui

loi ui proprius, <•! alia loca ei unl i om- I ir quando 1 1 iimi>

iniinia, ef iiuii mensurantia locatum sed

i
iiituiii ambientia ipsum. Sic autem nbn
c>l in mensuris durationis : bae enim Quinlo, Quseritur <!<• qud< et quandu
omnes essentialiter sunt proprietates ip- ,'ptci nii.it i

sorum durantium ideo plures non : <-t Et videtur, <\u>> I non habeat >"//<'

ordinantur ad nnum : quia non habent dihTerens -

im iodn i»i-

comparationem talem, nisi ad eaquorum bilii ' st, noii habens pi im et

p
sunl mensuras : contingit tamen plures neque partei : ergo nunc ratcrnitatis in

ordinari ad idem, ita quod una sit men- non differt ab aeternilal

surans, el altera includens per excessum, Coktqa:

ct quae sunt inclusa ;il» aetcrnilate, non Dicit Boetius in libro de Trinilalc

sequitur, quod sinl in a?tcrnilate vel quod nunc >ian- <t non moveni iese,

aeterna, sicul ostensum est. semper aeternitatii facit : led omne f

Sunt lamen quidam Magistri qui <li- ciens, secundum i sse differt i fa t" cum
.

cunt, quod asternitas esl mensura aevi- -u nunc Faciat eeternitatem, secundum
ternorum el temporalium, scil imn con- •
diffeii ab eeternitate.
vertitur. Et secundum bos dicendum est,
quod adhuc non sequitur, quod si tem- Juxta hoc quaaritur, Utrum avternilas g ua
J
poralia mensurantur a-ternitate, quod habeal quando '.

siut aeterna vel in aeternitate : quia aeter- \i\ videtur, quod non : qnia quando
nuni et in aeternitate esse non dicitur ni- est natura tertia qua? relinquitur ex dua-
si in his quae vel participaut ipsum aeter- bus aliis naturis, scilicet natura duratio-
num proprie, vel habent convenienliam nis extrinsecus adjacentis, el natura du-
cum ipso in aliqua proprietate, ut dictum rantis : sed aeternitas et aeternum noo
est. Sed nobis magis placet quod dictum sunt nalurae diversae : eriro ex bis tam-
cst supra, scilicet quod mensura qua? quam diversis non relinquitur quando
numcrat ipsum, et certilicat quantitatem terlium.
ipsius, vel mensuraquae adjacet toti quan- Ix coktbabium e>l loculio usilata. sic- -

titati secundum aeque, ut totum tempus Deus ab a?terno, In

ut esl
principio erai
adjacet toti motui cceli et conslat, : verbum ', ubi ab setcmo et in principio
quod neutro modo est mensura aeviter- dicunl quando vel non sine quando.
norum et temporalium.
Solutio. Dicimus. quod aeternitas ba- ^ iuti»
bet nunc, et sicut nunc temporis est -ub-
stantia temporis. et fluxus ipsius nunc
est essc lemporis : ita nunc aeternitatis
est substantia aeternitatis, et dnratio ip-
sius nunc est es^e aMernitatis.
Dicatub ergo ad primum, quod nunc

:
' S. J. Damasuenijs, Lib. 1 de Fide orthodoxa, Joau. i I.

dap. 16.
 sr.MMA DB CREATURIS, TRACT. II. QIVEST. '..

cundum essentiam quse <M Bubatantia, faciens ut principium quod aon esl lan-
non differl ab teternilate : Bed Becundum tuin principium, snl etiam Bubstantia,
essentiam quse dat i Bse, poteat dupliciter hoc substantialiter est idem facto, sicut
accipi : aecundum ease rei, el sic nou eal cst in ounc tcmporis, el ia ounc sevi, <'t

differentia, sicul non eat differentia inter in nunc eeternitatis.

iiuiii' at ounc Bemper durana. Si autem
Ad ~

accipiatur secundum eaae rationia, lunc An quod queritur <le quando dici-
ii»
(
i"' l

-t differentia tiilis, qualis est ioter <lu- inus quod <\ BBternitate relinquitur
rans el durationem durantia. quando.
S autemaliquis objiciat, quod duratio Ad arguroentum quod contra eat, di-
nuii eat durans aicnt proprietas non cimus quod licet aateruitas sit idem eeter-
il Bubjectum. Dicendum, quod hoc est do, tamen secundum modum dicendi
\ .111111 in rebus creatis, sed iu rebns incre- prtadicat extriosecus adjacens, ut dicit

,itis aon lenet, niai secundum rationem, Boetiua, et penes hunc modum ex ipso
ut dictum est relinquitur quando i<
v
quidem dod diffe-

j oLjett. An Ai.n dicendum, <juoJ faciens ut

i» ifiis ab ifterno ct aeteraitate, sed modo
efficiens, numquam es1 idem facto sed : prsBdicandi.

QUiESTJO IV.

l)e . I.vo.

Deinde quceritur de asvo.

Quia autem diffinitiones sevi non inveuiuntur ah auctoritatibus dala?,

quserimus primo quid sil secundum rem et esse suum, ut ex his concluda-
lur sua diffinitio.

Secundo, Quae sint eeviterna, et quse sit ratio quod ipsum incepit cum
lempore el non ante ipsum?
IVrii". rtruin ipsum principaliter sit in uno sicut tempus et eeternitas?
tempus enim ost in primo mobili, eetemitas aulem est in Deo.
Quarto, I)e nunc el quando eevi.

I
 i

h \| l; M M, <»|(|i |'|< |
1«

t.di * ontrai ietate, i on oimiin

i iabile • . • \ id< tu im
quoad • um.
I
hii • i
_•• |".i« • "ic ludi, qu< iM

MMK.I l.l - I iii> n-iii.i dui habentium prin-

• ipium ' I non linem limul.
I )r ili
I
jimt (inir .11 i. Si I ubjicitur : i

i
umqua '
-t iovei ma aliqu
ihi ps| inveoin mcdium \ «I |" i ab-
( lirca |iiiiiiii mi 1
1
1
1 iceditui sic : negationem ulriusquo extremi, rel p
1 . Secundura naturain mensurati ai- i
mii\ enienliam uti iusque <jui i alil

tenditur proprietas mensurae, sicut patel el iocompletui ordo. S

in aeternitate el tempore. ^Eternitas au- nitas • bI tota limul, et lerap m

inii esl omnino simplex : eo quod priori el poateriori, lun \ idetur, qu< d
mensura Bimplicis. Tempus autem esl a m-\ iiui quod medium i
-'. noo ill tu-
priori el posleriori propter ipsiim mobile, iiiin siiuiil sicul aeteroitai , u> eum
i|iio(i partim esl in lermino u quo, st priori ••! poateriori ut lempui : oju

partim in termino ad quem. Ergo cum mi dio modo se habel . cum omn
83vum sii raensura eorum quae habenl t ii i.i quantum esl de '
tendens in

principium, el incorruptibilia sunt, iiiliilum, ergo "i \ .ii iabilis : • t ita \ i'.
!
'

tamen qua3 omninosunl sine successione, tur, quod noo omnino sil siue *si(u-

videlur quod aevum >il totum simul Bicut iliin-.

cst aeternitas. Si quod licet in

fnit" dicatur, ia-

2. Praeterea, In lalibus cst actus cum hilis >it, laroen in quantnm comparatnr

potcntia, nec umquam potentia praefedil ad poteotiam divinam continentem i|»-

actum in ipsis : sed constat, quod tem- siim. noo viiriatur. Contba lu praece- :

pus rst mensura exislentium in potenlia dentibus ostensum est, quod secundum
aliquo modo : ergo videtur, quod talia quod comparatur ad Deum <|ui ea -

siul siiiuil iu aclu, cum sint omnino cx- nus, id ist, secundum quod participat
tracta a conditionibus temporis : i
aeternum, i sl aeternum <-t in aeternitatc
videtur, quod mensura eorum non possil ergo ii' ui quantum ad boc di si in

cssc cum prioriet postcriori, et itaexeunt aevo.

tota simul.
Forte uon cst
dicetur, quod aevum Praeterea quaeritur, l trum aevum |
--

raensura tantum incorruptibilium hahcn- sit diffiniri per vitam .-icut asternitas?
tiuiu durationem, scd ctiam aliorum Videtur, quod sic : quia dicitur, quod
qua? non habenl successionem sicut ip- vivere viventibus est esse. Cum igitur
sius essc entium, quod uou cst successi- Angeli yivant, vivere esl - eorum :

vum. Sed contra Quidquid habet po- :

el ita videtur, quo.l sicut diffiniuntur per
tentiam ante actum, non acquirit aetum, esse, ita possunt diffiniri per vitam.
uisi per transrautationem ab uuo contra-

riorum, quod esl privatio, iu aliud quod Praeterea quaritur. Utrum aevum sit Qu.i

c>t 1'orniu el habitus. Omne autem taic mensura corporum aliquorum?

cadit suh generatione et corruptione ne- Videlur, quod non quia non eadem :

cessario : ct ijuod talc est, habet in se con- mensura est rci divisibilis ct indivisibilis.
trarietatem, quse e=t principium pugnae : Probatio Quia cum mensura scquatur :

pugna aulem, sicut dicit Damascenus, est conditiones mensurati, oportcret quod
principium distantiae el corruptionis : er- eadcm mensura essel divisibilis et indi-
go cssc suuui in quantum fumlatur in visihilis. quod falsum est ergo videtor, :
 —

-I M\l \ DE CRBATI lilS rRACT. II. Q! \<\\ I. :iyi

quod aon esl una njeusura eorporuro * 1

»
contrarium ip se v<-l extra se in ie u(

visibilium ei Bpirituura indivisjbilium ; elementate, exira >».• ui elementa : el

i
videlur, quod evura oop *it men* quasdam quaa non propria virtule iub~
irporum. " mt sr divin», ul Angeli, <•! cor.
<
' 1

Utra. LiONTRA
i
._. .

.
pora immortelia.
' '
ui dicil Boetius. Dico

I.Boetiusta libro de Trmiiate dicil :

er g°. ,

l
lll,tl Nla »unt '" tempore, quae

Quando ?worf de Deo diqitur, aemper eal primo raodo Mint variapilia, uon illa

unum. Unde quidem Bignificat, quod in quae secundo modo.

(.miii praiterito fuit, io omni quoquo El si quod raedia sint, <li-

objicitur,

modo r-it presenti; in oronique fpturo pendum quod ex hoc non sequitur, quod
(>l -ii >
( U(1( |
,),. ru .|,, ,( ,| •
, ,i teris i uiim»r- poq sint tota simul, spd quod totum rs> r
|

talibua corporibua dici potesl secunduni simul noo >it oranino ejusdera rationis

Philosophoe. Ergo videtur, quod lalia cum lotura ease simul «ternitetis : ia

i oi pora sinl in ®vo veJ in aeternitata. aeteroitate enim <-sl a potentia continenta
1. Item, Sancti dicunt, quod hoc eaj sejpsam <'t snum esae ex perfectione

in tempore, quod cum Lemporo variatnr ;

oinnimode l
\
Uiim nai^el iq quantum uon
rl j llli(
.

co^cordanl Philosophi dicentes, esl creata :

in aJiia autem aou esl to-
*"'" esse simul a potentia intrinseca, sed
quod Bola contingentia yel possibilia §upi
iu Lempore extra lempus autem supj uc- :
extrjnseca quas oon esl <!<• esse creaturaB

isaria et irapossibUia *. Et iterum, quod

li,lls .
c "» potentiae aon inveoitur repu-
tempus bsI raagis causa corruptionis gpans iu ipso quod contipetur, sicul <'s|

quam generatiopis • '-' ita videlur, qmul in illis quae pabenl conlrarium,

Ulia corpora aonsint in lempore ergq : Etsic patetiolutio ad totura priuwm.

videtur, u< >«1 sint iu aevo. Constal au>
<
|
An ai.ii i> dicendum, quod <-'\ se ten- Ad 2

(,.,,,, quod oon - u nt iu aeternitate. dere in aihilum dicitur raultipliciter.

i
iiia boc videtur esse Psalraisla : (Jua-dam enim tendunl per principium
Opera manuum tuarum sunt cceli. fpsi pugnge inlra vel extra, ul diclum est, el

peribunt, ti< autem permanes : et orrmes pa?c sunt in tempore. Quaedan) autem
ricut amietum veterascent. Et sicut oper- <>\ hpc quod pebenl divisibilitatem con-
torium mutabu sos, et mutabuntur : tu tinui, pujua divisionia causa aoa est in

autem idem ipse es, et anni tui non de/U ipsis, sed possej esse, si iu ipsa agerei
rif.,1 potentia superior ipsis : el hoc est in

cralo et in corporibps quae Boetius dicii

Soi.iiio Sine praejudicio concedo pro- immortalia. Quaedara autera ex se <li-

bationes diffinitionis supra posit», et dif- cuntur tendere propter boc Lantuno

finitionera ipsam. quo<l cooservatio eorum oou est <\ se,

\,, !,,,,; quod contra objicitur, <iu<"l sed a luperjori, ut Angel), el eadem
evura ii"n omnino lil Bine priori el po- corpora <lc quibus dictura ( 'st ; el i>tu<l

steriori, quia <-i medium inter asterni- aon repugnat aBvo.

t«tem el LempuBj diceudum quo<l a«l A<1 lio<- quod objicitur, quod secun-

Lemporia exigitur raotus secuudura dum quod coraparantur a<l potentiaon

locum secundura Philosophos, yel a<l Dei contineutem, diountur &tema per
miuus variatio Becundura Sanctos, oda I participationera secun^ura divisionem
cum multipliciter >mi aliqua variabilia, rapra positam in panullima quaestiona
quia habenl scilicel in Beipsia causam dfl mternitate, dicendum, quod hoc lal-

varielatis : el haBc sunl quaa habenl sura esl : illa enim participatio i esl

<
Cf. IV Phy^icorum, tex. com. 120. Pa il i, 26 el seq.
-
Ibid., lex. com. 124.
 i

160 I). \I.H M \(. ORD. I'l: M>

.-
1
• 1
lecundum viIhii beatam,
1
• r iii iii i priuri el postcriori <t in h<.

aecundura i<l quod ipsum Bternun

i i rrporum mutahilium Sed h<>' nol

otinel omnio quia aecundum hoc : non videtur quocumque enin modo
omnia essenl eeterna potentia en m i ir nnnc, aul ina io doi
hi'i continel omnia, ul dicil firegoriui tione >na, anl non 3 ht m
rationem •*••
3 non, \mu *-*«!<* in

Ail
\i. hoi quod qucritur, Utrum evura essentiam tempon
1
l»ussil difliniri per \ itara ?

Dicendum, quod non : vita enim quae \i> aliud dicendum, quod eorp<

cadit in difflnitione seterni, eat vita beala multipliciter le babenl ad motationem :

in s>\ el aecundum quod poteal partici- qnaedam enim generabilia et eorrupti-

pari a creatura intellecluali, vel quae ba- biKa - undum totum, ul <
ita

bel unionem ad illam,

relalionem el qnasdam aecundum partem, ut elemenl
sicut corpus humanum talia autem non : el ha»c non sunl extra temp

es! Angeli vita el ideo Bavum non po- : cipitnra beato Dionysio in libn I

nit comparationem primo nisi ad esse. vinit Nominibus, ubi di< I i l-m-
PrflBterea, .Evnni non esl lantum pua vocanl quod metitur in

mensura viventium, sed el non viven- el corruptione, et aliquando aliter

tium, ut patchit jam in solutionibus ae- habet '. » Quaadam enim sunt <\tra go-
quenlibus. nerationem <t corruptionem <t -••< un-
Ad lioc quod objicitur, quod vivere dum loluin <t b< cundnm partem, tamen
viventibus cst esse, dicendum, quod ve- esse i | > >< > ru motn
m esl in [>
-iin<»,

rura est per se loquendo : quia vil* qui est motus secundum locum < ir- u -

actus est vivere autem actua esl

: vita ris : el bene opinor, qu<><l esee t;»lium

spiritus : vivere autem est aclua vitae sit motna autem in tempore,
in sevo, se-

tamquam causae secundne, ut dicit Philo- cundum quod dixerunt Philosophi qm

sophus, qui sibi praeponit esse quod est subtilius ista riinati aunt.
actus entis secundum causam primam Ad hoc quod objicitur, quod non est

qua- esl ossentia. Unde cum dicitur, vi- eadem mensura divisihilis et indivi-ihi-

vere viventibus est esse, intelligendum lis, dicendum. quod omnis dhrisit

est de essi» speciticato per causam secun- gratia quantilatis et materia? : esse au-

dam, id est, per formam contrahentem tem quod est actus essentiae dan
specificatam quae vita est, et non esse ut dicit Hoetius. simples est secundum
quod est actus causa- primae, et secun- quod in se consideratur, ncc recipit <li-

dum quod est prima, id cst, formoe ge- visionem nec locum nec aliquid talium
neralissima? qua? est essentia. Kt hoc quantum est materia illa vcl illa.
nisi in

patet ex principio commenti super li- Unde cum aevum respiciat esa :un- -

hrum de Causis, ubi expresse quasi per dum se, non in comparatione ad quan-
eadem verha istud exponitur. Quidam titatem quae ordinalur ad motum. pla-
tamen dicunt, quod tantum spiritus sunt num est videre, quod aevum adjacet
in aevo, et faciunt diU"erentiam inter nunc esse indivisibili et indivisibiliter.
temporis et aevum nwic enim dicit : Aictoritas tamen Bnetii, quae propter A j bjed.
ipsum quod est de tempore aceipere se- hoc inducitur, sane inlelligenda est :

cundum suhstautiam suam et dicunt, : quia videtur dicere, quod talia corpora
quod hoc est mensura esse corporum sint in aeternitate et a?terna : sed hoc
quae dicuntur immortalia instans autem : non intendit. sed tantum quod in hoc
dicil ipsum indivisihile quod est cum conveniunt cum aeterno : quia eadem

1
S. Dionysius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 10.
 j

-I MMA DE CRBATURIS, TRACT. II, ur.KST. t. 361

omnino Becundum esse suum Bunl in hoc tantum, quss sit ratio, quod Bevura
pneterito, quod
prssenti, el futuro, incepil cum tempore et non ante. El hu-
convenit omnibus sBternis. nde quan- I jus Bolutio patere potesl ex prodictis. Si
tuui ad lalem convenientiam quando- enim mundus qui esl opus crealionis,
que dicuntur eeterna, licel non Bint in dicitur universitas creaturarum, cum
BBternitate, sicul supra expeditum est. omnia aeviterna creatura sinl sicul et

(Jtrum autem idem >it quando seterni el temporalia, mensura autem aon sit nisi

SBviterni, infra determinabitur. in mensurato, oporluil incipere eevum

Ad uLjfct. \i> \i M i> dicendum, quod mutalio cum tempore, sicut temporale incepit
cujus causa non esi in ipso mutato, non cura eeviterno.
trahit ad tempusvel conditiones tempo- autem objicitur quod Damascenus
Si

ral '1 t.ih- es1 mulatio cceli quaa dicit, quod Angeli sunl ante mundum.
11. 'ii tit nisi virtute increata agente in Dicendum, quod hoc in libro II Senten-
ipsum. tiarum '
loco buo determinari debet :

Seo contsa hanc solutionem videtur tamen quantum sufficil ad quaestionera

esse quod ili.it tugustinus super Gene- prsesentem, hoe est, (juud licel mundus
rim 'id quod Deus
litteram, nbi dicit, distinclionem habel in partibus secun-
creatnram corporalem movet per tempus dum quod una est ante aliam, tamen
el locum, creaturam Bpiritualem per Becundum quod referlur ad opcratinneni
tempus tantum A<l hoe dicunt quidam, '. jirovidenfup vel potentiaa creantis, non
quod creatura Bpiritualis dupliciter con- erit unum secundum duratio-
ante aliud
sideratur, Bcilicel secundum esse, et se- nem diversam in sjiecie, ut aevum et
cundum hoc esl in aevo : et secundum tempus et ita patet, quod cuin tem-
:

molum, ct sccundum lioc est in lcm- pore incipere debuit.

porc : cl idcm rclinquuut (liccudum dc Kt sic expeditum est quod est in duo-
corporibus immortalibus : sed hoc nihil bus articulis.

esl quia impossibile est intelligere

qualiter tempus quod es1 cum priori et

posteriori, sit mensura alicujus quod

non dividitur, ita quod partim sit in ARTICULUS II.

lermino a quo et partim in termino ad

(jucui.Unde dicendum, quod Augusti- (Jtrum sevum sit principaliier in uno
nu> aliter n m il>i tempus constat
; •
•
i t : sicut tempus <-/ seternitas '

?
enim, quod omne corpus motivum se-
cuudum (juod movetur, esl in tempore :

I
motus Ingeli naturalis non «->t mo- Tertio quaeritur, Utrum 83vum sit in

tus secundum locum, sed variatio intel- uno sicul seternitas ettempus?
lectivaa potentiae per intelligibilia di- El videtur, quod sic :

versa quam variationem appellat I. iEternitas est in uno et tempus,

\'i-iivtiiui- tempus, sicut patel ibidem. sicut dicunl Philosophi : cum ergo per
I
empus enim multipliciter dicitur, se- eumdem modum adjaceat aevum ®vi-
cundum quod infra determinabitur. terno sicul tempus temporali el aBterni-

Et sic patel solutio ad omnia qussila tas asterno, videtur etiam, quod savum
in duobus articulis supra |>o>iti>, nisi ad sil iu uno.

'> Iogostincs, l.ih. Vin supei r.enesira ad tentiarum, Dist. IX, Art. 3. Tom. XXV hujus
liu.Tam, cap. S novs editionis. Cf. etiam Part. Sumrare !
ll Sententiarum, Dist. II. iheologi», Quast. 23, raembr. 2,art. 2, partir.

» Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 2. Tom XXXI.

 <

I» \l R M M. <)|i|>. IMt I l'

i. Iiiin, 8ii ui i liab( i

Bubjei lum ad Similitei qood lempu
uhjeotum in durando, tic memura du- I ideo, quia •
aun i omuiuui m
rationia lubjecli »e habel ad mensuram <
-i unui motui
duraliouia ! ied io nn iterni •
I unum mobilii 'fii limpli
limpliciua .i nobiliua aiio ; ei k'" i
•
patel |n i Philotopbum in libi D
mensura uniui simplicior erll mensura neutt "i uiii . qui di< ii

altei iii-- : -ril ni iiiniii i_-

<
- 1 i
i
i e menau qni inveatua eil io

in i|iin est invenire Birnpliciua el minui corroptibili, reducitur ad rootum <<ili,

limplex, minui siroplex reducitur ad qui fecil m<<\ <m i li.iiH in.iii i .iiM

Bimplicius tamquam ad mensuram iui, bilem al corruptibilcm ul recipiat f«»r-

ul probatur in \ WetaphysictB l
t e\ pa- m.iiii l
Ked Mi aeviternii inum
tel per inductionem : quia ponderata ad quod lil <
ausa omnium U roorum,
minimum pondua, el menaurata modio in quod -ii »n,
iterom que li

inl minimumjn genere illo, u1 ad sexta- mioo. Ergo non contingil aevum redu-
liiiin, \ el quai tarium, et sic de aliis : cere ad unum.
ergo rtiam aeviternum seeundum im-n-
surara asvi a<l simplicissiraum generia Soldi 10. Qoidam eooceduot oltimam -

sui habel reduci. rationem, <t eoh unt a<l praecedenti

Si forte dieatur, quod non eal talis h ' '• quod nofl ail aimile de (• m|
differcntia in aeviternis, hoc esl <-uutra .ilirnilaic el bvo : lioe praejudicio ta-
Augustiuum qui dieit, quod Angeli diffe- nuMi poteat <li'i, quod .«•viiim Ml in iin.i.

rnnt aubtilitate essentiae, el ponitur io Ai> i i.i ndum,im \m ratiom

secundo libro Sentefitiarum, <li>tin- quod in reductione menauratorum id
clione III. menauram non attenditur rati
:{. Praaterea, Manifestum est, quod aec etiam carentia lermini, eed aimpli-
spirituales essentiae subtilitate nalurae cior <'t notior quantitas. El hoc eviden-
differunl ct nobilitate a corporibus : quae ter patet io reductio - >!

tamen aeviterna sunt secundum suura modium, el reduelione ro -

d factio-
esse, ut probatur ex auctoritate Boetii nem mechinam, el ifl aliis aimiliter,
vel
supra inducta, in qua dicitur, quod illa in qutbua non attenditur in primo men-
corpora imniortalia sunt. Burante ni>i aimplicior <-t imtior quanti-
Si forte dieatur iterum, quod i[>si i ss tas, quae ut aliquot.i - lialn-t a I totum
litin adjacet aevum, sed potentiae duranti, mensuratum. Unde cum talia >it inve-
et illa non diversificatur sic. hoe esl flire in eviternis, non enim unura asvi-

contra rationem : quia essentia princi- ternum intinitum exeedit aliud inlini-
pium cst illius potentiae, praecipue cum tatc, patet quod rcducunlur a<l aliquod

potcntia illa sil essentialis : potentia ununi primum mensurans.

enim durans nihil aliud est quani polen-
tia continens se in esse totam simul : et

quod illa potentia diversificatur

sicpatet,
secundum quod diversilicatur i|>sa cs-
scntia.

Sedcontra. Gontra :

Quod aeternitas est in uno, hoc est

quod plura non possunt esse sine utro-

quc tennino, scilicet principio et fine.

1
X Metaphys. te\. cora. 7. rum,
*Cf. Rabbi Moysen, in libro Ducis neutro-
 [ .

-I MM \ DE CREATURTS, TRACT. II. QU;EST; 5. 363

Videtur, quod e* ff\ Q tton relinquitur

quando. Cum enim »vum sil totum si-

iiiul, nini relinquit quando praeteritum,

nec etiam quando futui um et cum : boc
ARTICULUS III. quod nun esi Futurum, aumquam erit

praesens, etiam prassens uoq relinquit, et

/' iiuik- et </tt<tii</<< ;r<i '.

itit nullinn quando relinquil

Sui.i rin. Dicendum, <

»i« »< I uunc »vi solutio.

Quarto, Queeritur de uunc et quando diiTerl iil» bbvo, non substantia, sed in esf

BBVl. esse 1'iiiin ;i\i ot in lota duratione simul

l.t qussritur primo, ln quo difTeral manente nunc comparatur ad ipsum
; Bed
nunc ;i'\ i iilt seterno ? durans secundum quod est indivisibile
El \ idetur, quod in nullo, cum .1 \ um iiiuiiu Don processum "' duralione.

nun habeat parl Ao aki.i \n \ quod contra est, <U"1 1 \i

Si iiliijuis diiiit. quod nunc eeternita- cendum quod aliud est potentia vicissi-
ti- mI indivisibile el eternilai elii tudinata in opere, el aliud potentia con-
quare adjacet indivisipili : ied nunc BBvi tentain esse. De potenlia enim operis
• t Beoundum quemdam modum
.i\iiiii verum dicil Augustinus, quod variatur
adjaeenl divisibili, seeundum quod dici- per tempus, sed ad secundum compara-
tur vel dividitur potentia creata operana tur a \ '11111.

in opere i hoc eel soatra Augustinum Adquod quaeritur de quando, di-

u)

in libro \ III tuper Oenesim <<</ iitteram t cemluin quod quando relinquitur ex asvo,
qui ilicit quod lecundum hoc quod vicis» sed nun distinguibile per pra3teritum et
situdo esl in Angelis operantibus, ino- fuluruni : et ill;i objectio qua3 Facta est, te-

ventur per tempus 1 1 non per locum i, netdequando temporis : nisi forte dica-
i secundum hoc ipsorum mensura tui' dislinguibile per accidens, seiiicet per
nun i-rii asvum, sliI lempus : e1 ita penes comparationem ad tempus, siout atiam
liin- iidii potest.distingui ssvum ;i nunc dictuin est distingui «temitatem, ul cum
;i\ i.
dieimus, quando Angelus fuit, est, vel
Similiter qusBrilur de <i\t<n<</<,. erit.

QILESTK) V

li«' temporo.

Deinde quaerjtur t)e tempore,

Primo, An sii ii natura, an in anima Lantum?
3 i undo, Quid sil ?

Opp. R. Uberti. Comment. Sententiarum, Dist. VIII, trt. 13.

in I I \\'\ novaB edi-
lionis n etiam I " Part. SummtB H logitp, Qwest. 22, memhr. 2, art. I. T \\\i
- lem iiti"iii>.

5. ArGUSTinos, Lib. viil supei Genesirn ad litteram, cap. 80.

 D \i .B nm<- ORD PF li»

Tertio, l
)<•
ub tantia iji-ius, qua num
Quarlo, I iiiiin i|i^iim Bil causatum b motu, \»-l non >• rnotu?

Quinto, Quare i|i^uiii dicatur pei se quanlil mtinua el non mo-

tus?
Sexto, Qualiter unum sji de coaequa^
Septimo, Quare ipsum dicalur magi iusa corruptionii quam genera-
liuiiis !

Octavo, Qualiter ipsum < •

x i \ 1 1 in i

'
Nono, Quid sii esse in tempore
Decimo, LJtrum Bil unum tempus, n «
I plura?
I Indecimo, Do quando temporis.

aliam divisionem noo admittil mi i

— i-

vuin. Si autem <->t indivisihile, lunc

ipsum aon es1 pars coatinui tanporis,
et ita tempus non <*st quia nihil indivi- :

A.RTICULUS I. sibile esl pan continoi.

•{. Deducendc ad
Item, impoMibile
An tempus sit a nalura, an in ani- probat Avicenn.i tempoj uon to :

ma tantum '
? <[uia si est in actu, aut rn.im-t, aut <Je-

struitur. Si manet. el ii"ii manel rine

partibus, quia natura totius dod
Doinde quaeritur de tempore, An sit a tra naturam partium : erj;<> erit partes
natura, etc. accipere, scilicet prsteritom, <-t futurum
El proceditur sic : osso actu : et hoc est redargatio eorum
l.Dicit Aristoteles -, quod hoc tem- qui ponunt partes trmporis : quia ip>i

poris factum es1 et non est, illutt vero dicoot, quod nihil est de tempore acci-
futuruni, et nondum est : sed ex liis pere nisi nunc. Si autem destruitur. aut
componitur tempus, el compositum ex destruitur iu seipso, aut in tempore con-
liis qme non sunt, non est : ergo lem- sequenti, aut in instanti consequenti.
pus non ost, nisi forte in ratione. Non in seipso : <[uia est in Beipso. Si-
2. Adhuc, Omnis partibilis, si sit, ne- militer nec in tempore sequenti quia :

cesse est aut omnes aut quasdam partes nibil destruitur in illo in quo non esl
esse : sed tempus cst divisibile ergo si : sed tempus non est in tempore conse-
est, necesse aliquam partium ejus esse : quenti, ut probat per pra-cedentem ra-
se<l ha?c pars quae est futurum, non est : tionem quia nihil est de tempore a
:

similiter pars qu;e est praeterita^ non pere nisi nunc, et hoc non est ternpus :

est : ergo si aliqua est, hoc erit praesens ergo non destruetur in tempore conse-
nunc. Aut ergo hoc est divisibile, aut qut-nti. Si vero destruitur iu nunc con-
indivisibile. Si est divisibile, redil ea- sequenti. est duplex inconveniens. Unum
dem qua?stio : quia tunc non erit divisi- quod nunc non conseqmms tempus,
erit

bile nisi in praeteritum et futurura : quia vel niliil, quorum utrumque ineonve-

1
Cf. Opp. H. AlhiMti. IV Physicorum, Tract. tre.
III, capp. 1 ei lti. Tom. III dovsb editionis nos- J
IV Physicorum, t^-x. com sv
 :

S1 MMA Di: CHEATUHIS, TRACT. II. QILEST. 5. 365

aienSj u1 probatur in libro VI Physico- nal motum esse (et ita dicunl Philoso-
rum ', quod consequenlia sunt,inter quaa phi etiam tempua proprium motumpo-
non est medium ejusdem generis : el inter non loquamur de tempore in com-
nit, et

quaelibet duo nunc sunt infinita nuno. muni quod omnium est, sed de tempore
Similiter inter lempus <jui>.l destruitur el proprio.
nunc quod sequitur, non esl eademna- Item, Supponatur quod ad positionem
tura, et ita nou erunt consequentia. ftem, unius motus non sequitur positio alte-
aliud iuconveniens est, <juo<l si destrui- rius: quia non sequitur, si a movetur,
tur iu nunc consequenti, oportebit quod quod propter hoc B-moveatur. Undesic:
habe it esse in tolo tempore praecedenti motus el motus n sunl simul
.v
el li<><' :

illud nunc et hoc jam destructum est

: supponatur, quia possibiie est : ergo
ijui.i lempua non habet esse in toto tem- tempore eorum sunl simul. Aut ergo si-
pore, quia successivum est, mul natura, dignitate, loco, causa, or-
i. Itiuii. Si tempus ponitur esse, esl <lin<\ subjecto, aut tempore. Et constat,
<lc numero continuorum : ergo termina- quoil uullo horum, uisi lempore, ;tut

liitur ;nl duos terminos, scilicel ad in- subjecto. Patel autem, quod non sulije-
ins quod esl prsteritura, el a<l instans cto : quia inpbilia non sunt unum, et ita
qu<> 1 respectu illiu^ est futurum : sed motus eorura non est unus in subjecto,
instans praeteritum non est, quare nihil et ita uec lempora : quia tempus pro-
terminal : ergo instans praeteritum non prium non sequitur nisi motum pro-
terminal lempus : el si aliquis terminus prium ergo ad positionem duurum
:

non terminat, nihii terminatur ad temporum sequitur tertium lempus,

ipsum ergo cum instans prssleritum
: cum non possit esse simul nisi tempore :

non terminetj tempus non terminatur ad sed ad positionem temporis sequitur

ipsum. luotus : ergo eril tertius motus, quod
Item, Si forte dicatur, quod siut duo negatum esi supra.
lermini, Bcilicel instans in prasterito, <'t [tem, motus aut erunt simul,
Isti tres

inslans in futiiro, et sint simul. Contba: autnon. Et constat, quod simul ct non
Qusecumque se habenl sicul prius »'t nisi in tempore ergo eril quartum tem-
:

I
osterius, repugnant Bimultati : sed in- j»us : ergo <-t tiuarliis uiotus, et sic in

-t tns iii prsterito <! instans in futuro se infinitum : ergo ad positionem duorum
habenl sicul prius <•!
posterius : ergo motuum simul ponilur |»ositio infinito-
ii"ii erunl simul. rum temporum, el per consequens mo-
Praterea, Si essenl simul, cum non tuum infinitorum mobilium.
sint simul in loco, oporterel quod essenl His rationibus consentit Augustinus
siniul in inst tnii nno. <|uo<l <'>! inconve- dicens, tempus non nisi in anima
<|ii<i<l

niens. r-U el tempus esl secundum eum <lis-

S forte ilicalur, <jno<l praesens quod tensio animi per imaginationem interde-
est, e«1 sicnt conlinuans ad quod <'oj>u- signationem duorum momentorum. Mo-
lantur. i<l est, continuantur partes tem- menta autem duo nihil aliud vocat,
j>oris, Contbji : Non entis non <'st conti- quam duas renovationes sitas in mobiii
nuatio ad aliquid vel in aliquo, vel ali- quod movetur, sicul «lnas elevationes in
<|iii<l continuatur ad i|>suni :
-<,[ praateri- wle, quia sol secundura cursum coramu-
tnin et futurum Bunt non ens : ergo non nes distinguit hora^ <•! momenta. Unde
eontinuantur ad aliquid \<-l aliquid ad colleclio horum momentorum per ima-
ipsum : ergo temjtus uon est. ginationem lempus est. Hoc autemacci-
'».
Item, Supponatur quod tempus po- pitur ex verbis Augustini in libro \l

1
\ I IMiysiconun. lex. coin. 1.
 m

I>. Al.l'. M \<«. <»i!|». I'I1 Ih

I nn/rssmninn ,
uln dicil Miln \nl'lur i
nij leo fat«*orqu ria

inlnl al nul ' .

e i' nipui quam distensio- mt. Dicalur i liam, lemp m i lunl ii

1
1 • 1 1
1
, ied cuju 1 1 1 n i iini iiin -i pl •
tei il lllll, pi ' | (ijtni iiin

iimii iptiu .uiiiiii. <.>niil "'111111 melior, iii ibu iiur letudo, di I

obsecro, Deui meus, e1 'I" o, aul indifll- n Niro, nec i m epr< li< di

nite, longiui esl hoc temput quam illud, dura lamen intelligatur quod di< itui

;iui etiam diffinile, duplum esl ho< que i<l quo I futurum •
jsm, m
illud ? Tempufl melior, iclo. Sed non que id quod praMerilum i I' in1

ruetior futurum, quia non idera cst. Non enira quae proprie loquiraur, pluranon
metior praesens, quia nullo ipatio tendi- proprie loquimui '. Huic opinioni con-
lur. iNori [ir.t Irriliiin, i|iii;i jiiui ihui BSl . I lentiunl quidara antiquissirai IMi loi

o Quia igitur negnl futura nondura ei phi. qui di uiii leinpus formii
Snl liiiinii jaiii p.sl iii animo exspecta- comparationis, quae comj tanlura
lin rulurorum. Kl nuis negal praetcrila esl in anima : el appellanl f"i n-

j.iiii iKin essc V Sed tumen adhuc est in parationis prolensiunem aoimi inter mo-
animo memoria praeteritorum. Kl quis menlum e1 momentum.
negat praesens (empus carere >|>.tii<>. quia 1
'Miu : Sedro
in puncto prasteril ? 9ed tamen perdu- I. Vtobile quod movetur, eet partim in
ral altentio per quam pefagal abesse termino a quo el partim io lermino ad
quod aderit. Non igitur longum tempus quem, ln lermino autem ad quem in
tuturum (juod non est, sed longum futu- potentia, et exibit in aetum. \ut >!_"
rum, longa exspectatio futuri e?t. Nec ille exitus mensurabitur aliquo, aut nul-
longum prseteritum tempUs qtiod nott lii. Constat, (|iiod aliquo : qui omnisi

est, sed longum praeterltum longa potetttia exiena in actum, meneorator

memoria praeteriti est
2
. » [tetn, Augusti- aliquo. Si autem raeosorator aliqao,
nus iit eodem : « Si quld intelligitur mensura ejtts esl : sed mcnsura potentiae
temporis quod in nullas jam vel minu- exeuntis in aetum, ponitur ah omnibus
tissimas momefltorum partes dividi possit eise prsesens tempua, qui ponunl tem-
illud solum ost qmiil praesens dicitur : [uis esse. Cum ergo probatum sit raensu-
quod tamen ita raptim futuro in prae- ;i ram illani esse, probatnm esl lemp
terituin transvolat, ut nulla morula ex- esse : et ita contradictoria < st falsa, sci-

tendatur. \am si extendilur, dividilur in licet tempos non est.

praeteritum, et futurum. Praesens autem Si furte dicatur, quod mensura illa iu

nullum hahet spatiuin. Quod autem anima est, cujus signum est, ajuod <l"-
nuuc liquet et claret, nec futura sunt, lentes et eli;un inlirmanles prolongant
nec praelerita 3 » « Nec proprie dicitur, tenipus propter attentionem multam mo-
tempora stint tria, praeteritum, pra?sens, tus inlirmitatis et doloris : voluptuo>i
et futurom sed fortasse proprie dicere-
: autem et domini breviant tempns pro-
tur, tempora sunt Iria, praesens de prae- pter parvam attentionem mutus deieeta-
sentihus, praesens de praeteritis, praesens tionis dormientes aulem omnino non
:

de fuluris. Sunl enim haec in anima Iria pereipiunt, sed conlinuant nunc pra - -

qii edam, et alibi nun video. Praesens

ea dens somnum ad nunc ad quod termina-
de praeteritis memoria, praesens de prce- tur somnus, non percipieotes lempos
sentihus contuilus, praesens de futuris medium, sicut Irgitur dr his qui dor-
exspectatio. Si enim haec permittitur di- miunt apud heroas in Sardo ', et sicut

1
S. Augustinus, Lib. M Confessionum, cap. 3
Idkm, rbidem, cap. 15.
26. * Idf.m. Ibidem. cap. 20.
2
Idem, Ibidem, cap. 28. <"|. i\ Physicornm, tex. com. i*7.
 SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II, QLVEST. :;. 367

legitur de sanctis septein dormientibus. habel positionem. Similiter el secunduui

v i, inquara, dicatur sic, < \oh raA : Po- siiiiiu terminum qui esl punctum : quia
aamus, i|ii"'l iniii sit anima nec intelli- sicul dicit Philosophus iu Posteriori-
_ 1 1 i . i : aut tuensurabitur potentia exiens bus', punctum habet posilionera iu con-
in actura, aut non. Si dod mensurabitur, tiuiii). Tertium ost, quod preeterilum el
hoc esl inconveoiens : quantitas enira futiiiiiiu siini iu defectu Beoundum esse,

ejus determinata esl : et oporlel eam et secundum substantiam manent. Unde

mensurari. pnsteritum in ratione preeterili dod est,

Praeterea, motus velocior Adhuc erit et futurum in ratione futuri oondum <•>!.

motu.Quss iiim possunt esse nisiia com- scd tantum substanlia ulriusque e9t.
paratione ad mensuras. Si ergo mensu- Ilis respondemu9 ad obje-
suppositis, A .i i.

ratur motus dod existente .miuia, esse rtuiii primum, quod parles leraporis non

lemporis dod dependebit ;il» anima. tendunl omnioo iu nou esse et idcirco :

_. Prseterea, io litirn de Generatione et illa objectio dod concludil ui>i quod de

irruptione, in fine primi*, probal \ri- le leraporis nihil esl accipere maoens
stoteles quod mixtio non est compositio el hoc csi verum.
ex iniuiinis salvatis : quia idem huic Eodem iiioil" respondeodum es1 ad se- aj 2.

mixtum esse videbitur solum, qui non cundum, quod prseseos quod accipitur si
videl quidem acute : lynceo autem, id ponatur io actu raanens, indivisibile est,
est, aoute videnti non mixtum esse vide- et non
tempus secundum esse, sed
erit

bitur. Sed tempus non

a simili >i essel secundum substantiam, el Huxus ejus
nisi iu anima, secundum unum essel faciel esse lempori9. E9se dico tale quaie
tempus, scilicet attendentem motum : potest habere successivura : illa enim, ul

undum alium non <-sset , sciiicet non dicit Avicenna, humiliora sunt in esse
attendentem motum : ergo esse temporis quam permanentia.
ii"ii dependet afa anima, sed temporis Ad \1.11 n dicendum, quod ista divisio xd 1.

perceptio. uihil valet : si terapus desinet esse, aut

desinel esse in se, aul io tempore conse-

utio. Solutio. < ioncedimus ultira i> ratio- quenti, aut iu aunc. Tempus enim non
in- esl 111 se, aec tempus habel es9e io tem-
l.t ad solutionem rationum pramissa- pore nec iu instanti : el ideo objectio illa

runi supponimus tria quaa inferius pro- nou procedit.

babuntur. Primum est, quod nunc <-t A.l hoc autem quod objicitur, quod aul
tempua ii"ii differunt in substantia, sed manet, aut destruitur secundum esse,
iu esse 1 1 11 1 11 iii : [uod nunc esl Bub- (li« iiuus quod destruitur : sed aec in se,
stantia temporis, ul dicil Philosophus. nec iu consequenti tempore, nec iu in-
S undum est, <|_ml quantitas non ha stanti, sed ,.\ aatura successionis. El sj

Im-iis positionem io Buis partibus, habel queeritur causa hujus, dicendum quod
je debile : quaulitas autem habens [»"- causa hujus est continuatio io mobili re-
sitionem in partibus, habet esse forte. aovationis, quod esl ia motu quod acci-
Dico autem debile Becundum substan- pitur hic el ibi : et cum lii<- est, aou es1

tiam manere el poni, <•! dod poni 8e- \ ibi.

cundum esse el ili<" forte secundum :

Au .\r.n 1» dicimus, quod aaturu tem- A .i i.

substantiam et termioum, Lim I

poris consideratur absolute et respective
autem Becundum substantiam Buam et ad motum. Si consideratur absolute,
Buarum partium et secundum - ess • 1 1 j 1 1 1
tunc ii"ii esl sigoare duo instantia ad

1
\ I de Generatione 1 1 < !oi 1 aptione, lex. <]f. I Postei iurum.
com
 h \U'. M M.. oiiii im: 1 n

quflB lei minetui lempu . 3i autem i on- limultatis, nou pot< pooi sffirraa-
sideratur in i omp u atione sd motum, tn <• :
eo quod primo non »il pi iu

tunc est signarc duo ibnlantia ccundura exponetui n< _iiis .

; lusionera op-
lei minoN motus. ti, ni prfledictura •
'
II

Si autem queeritur, pum •i<l illa con- I i

pra judii \<> diciinu» . <|n \

linuetur lempus secundum esse? Diccn- •iln Magi Iri \ ideutur oppositum <li-

iliiin, quod sic quia continuat io ejua :

i
cere.
Bocundum modum esse insiui , el e

ipsius esl in defectu, <-i sic etiara eril

continualio.
Ail hoc autem quod objicitj quod nihil
continuatur ad non ens. Dicendura, quod \ 1 1 I
I ( i
I i - 1 1

hoc verum esl <!< non ente simpliciter.

Termini autem temporis secundum sub- Quid \it lemi <

stantiam sunt, licet ikjh Becundura i

-

el tales lermini sufficiunl continuo buc-

cessh i).
secundum procedilur bic
\<l :

Ad 5. Ad ii.n.Mi.M dicendum, quod tempus Dicil Philosophus in Physu is : I •

m
secundum substanliam el esse non de- est nuraerus motus secundum prius
pendet ni>i ab uno motu, scilicet ab <•<)
posteriu
motu qui esl inGnitus secundum natu- 1
miia hanc diffinilionem -

ram : si enini ali alio dependeret, illo tur :

finito jam non esset tempus, et oporlerel quocumque praedicatur subje-

1. De
assidue creari multa tempora. Unde tem- ctum.de eodem pradicantur pasi
|ius proprii motus est pars lemporis illius subjecti : - um de tempore ]

communis, secundum quod etiam <li<it direlur numerus, convenient ei pass

Philosophus, quod hoc esse in tempore, ejus !_ sl par vel impar. et abun-
: i

est quadam parte temporis mensurari. dans vel perfectum vel diminulum.
Si ergo ponantur duo motus esse siniul, de aliis sed haec non conveniunt lem-
:

ex isto non sequitur positio tertii molus pori ergo ncc subjectum
: et sic nou :

vel tertii temporis : temporalia enim pos- est numerus.

sunt simul tempore uno, sed esse in 2. Prreterea, Species ilividentes ali-

tempora non possunt simul esse in lem- quod genus non difliniunt se invicem :

pore uno. sed numerus et tempus sunt spe<ies divi-

Si autein qua^rilur, quid nocet ipsum dentes quantitatem, ut patet ex prae-
simul? Dicimus, quod simultate, qua? dictis : ergo numerus mm debet poni in
exponenda est negative si<\ simul, id est, diflinilione temporis.
non consequenter. 3. Item, Nihil est in irenere, quod non
Si ver.o quaeritur, Unde veniat ratio sit in aliqua specierum : ergo si teinpus
istius expositionis ? Dicendum, quod om- est numerus, erit aliqua species numeri,
nia expositiva non possunt exponi nisi et ita erit binarius, et sic de aliis, quod
negative ea autem quae sunt simul, re-
: falsum numerus.
est : ergo non est

ieruntur ad id in quo simul sunt, sicut i. Item, Naturalia dilierunt a mathe-

ad prineipium simultatis : et propter hoc maticis quia malhematica secundum in-

:

si simultas rellectatur super prineipium telle<tum sunt ante motum et abstracta

1
Cf. Opp. 13. Alberti. 1\' Physicorum, Tract. membr. 3, art. l.Tom. XXXI -iusdem editio-

III, cap. :i. Tom. III hujnscc norae editionis. Cf. nis.

etiara am Part.
l Summae theologise, Quaest. -J3, •
IV Physicorum, tex. el com. 101.
 -I \|\| \ Dl. CHEATI RIS, II; \U. II, Q! EST. 3. 36«

amutu.aaturalia veroomnia Bunl in mo- cceli : et ita videtur motus esse mensura

tn ei pei mutationem. Cum igitur uu- temporis, sicul e converso

merus sit simplicissimum circa quod esl 8, Praterea, Illa diffinitio videtur esse

ulatio mathematica, ipsum uullo enim difiinial prius el

circularis. Si quis

natu- posterius, per tempus diffiniet, el tempus

modo debcl poni in ditfinitione rei
_
a i: g etiam diffinitur per illa :
<•! ita idem esl

;; Pra?lerea, Ubicumque est numerus, prius el posterius respeclu ejusdem :

ibiest .i_- - itio aliquorum : in tempore quod est inconveniens.

qod i
ggregatio aliquorum crgo :
9. Praterea quaeritur, Quare non po-
tempus aon esl numerus. Probatio mb- nitur mensura quietis sicul tusV

i.i i Quecumque aggregantur, aggregan- Item, Dicil Dionysius in libro de Di-

lur secundum esse, aul secundum sub- vinis nominibus, quod tempus est quod
stantiam, aut secundum utrumque in : in generatione el corruptione metilur».

lempore nullo ist istorum raodorum ag- \ idelur, quod hoc quod pro- sil falsum :

_,,(!,,: ,,_,, ,
-

<
Probatio mikoris est lialur, quia generatio el corruptio non

p r tempore enim ni-

inductionem : in sunl iu tempore generatio enim et cor- :

hil manel secundum e?se rgo non esl

: < ruptio simplices sunl secundum formas
.!• i-f-.iiiu. Secundum subslantiam etiam substantiales formae autem substantia-:

inni aggregatur quia in lempore non est :

lea non habent medium ergo nihil est :

nisi unuin nunc : pro substantia autem medium inter privationem unius el

iu _q Don esl iggri jatio. El ita patet, acceptionem alterius : el sicut esl in mu-
qnod nec secundum utrumque, et ita tatione, sic mensura mutationis
est in :

tempus non est numerus. ergo in mensura generationis non est

6. Item, Objicitur de hoc quod dicitur mediura : ergo nec prius nec posterius,
lempus mensura motus non entis enim : quae semper dicuntur rc-spectu alicujus

uon esl mensura, se motus non est, I medii : et ita lerapus non esl quod in

quod probabo ergo non esl aliqua men- : generatione et corruplione metitur.
sura motus. Probatio minobis. Quidquid
non esl secundum substantiara el esse, Solutio. Dicimus, quod
lempus mul- Suiuii».

illml molus secun-

simpliciter non esl : tipliciter accipitur. Uno modo secundum

iluiu subsl inii.uii el esse non esl ergo : Theologos, alio modo secundum pln -
molus non est. Quod autem motus non sicos.
- secundum substantiam el esse, patet
i Secundum Theologos dicitur mensura
.•\ hoc, quod nullum successivum se- cujuscumque rautationis, sive divisibilis,
cundum esse suum esl in actu. Si autem sive indivisibilis : Bive corporalis, sive
cundum substantiam et non se- spiritualis : el secundum hoc terapus ad-
cundum esse tunc non differret tem- : ;i jacel crealioni rei creataB, el etiam vicis-
pore:quodes1 conlra Aristotelera qui re- situdini quaa <
i
sl in affectione veJ intelli-

prehendil eos qui dicebanl motum esse gentia angelica : el hoc lempus non ha-
lempus. Quod autem sic non differal a bel prius el Nec esl inconve-
posterius.
lempore, patel ex natura temporis : quia niens in hoc tempore, quod nunc sil con-
tempus esl successivum manens secun- sequens ad nunc, quemadraodum indivi-
•luin substantiam, non manen :un- sibilis mutatio consequens est ad indivi-
iluni esse :
'! illud idem est motus. sibilem mutationem secundum enim :

T. Praeterea, rerapus mensuratur mo- hoc tempus nihil aliud esl quam aggre-
tu : distinguimus enim primam, gatio raomentorum, e( non esl numerus,
sextam, nonam, ad Iransitum solis \«'l ijui.i tales mutationes non numerantur,

D i
le r>i> im- nomiaibu -II.
\i\
 . .

l> \l i: \l \<, OHI>. I'H I I»

i-iiiii pi ii .1 po iii iu> ii' > ii habeanl l.i. id .• . t

|
l
dem i

tle hoc tempor -

datui difiinitio I » t <

. r nui iiiduni Kubhtuiiliaiu quod emJ

Ki \ n. .ii . . ihi utionem el con uptiooem < .1 .-i <|i)..il fei imi iui ii iM. ii i

<|ii cumqus mutationem, ive divi idi iii <

i undura '|<i'.<l ili

lero, si\ e ni.|i\ isibiii m ni postei iii-. quem lluxum li n-

iiihIiiiii .iIiiiiu modum dii ilui li ra linuo pi o mobilii • \ pai te pi ioi <
io

pus meiiBura motui vel mulationif con- |. ii i. iii ultci iorem magiiitudiuis, i am
i iiu.i- ; et bic consideratur a Poilosophis i
iinen maneat idem in mbhtanlia n

tempua, el de li<"- tempore datur diftini- continui

tio Aristotelii Bupra dicta i at manife- 1
1
- Ji.iluii-. n spondi ndum
Btiui intelligitur ex comparatione tem jei i.i <i distinguendum i

i
ia ;mI iniitiiiii localem, cujua primo et diceodum
\i. nl riu\ii \i i uecundum a<i

per se passio esl lempus. Accipiatur ergo Philosophum ', quod duplex esl nume-
ratio motui enim talifl
Philosophi : rus, scilicet oumerui numeratus, el rm-
secundum magnitudinem quae habel par- merus numerans, Numerui numi rani esl
it-in ante el partem |»«>st : et illae p trtes numerui quo mulla p< ssunl numi
dicuntur respectu alicujui medi e partis : ui deoarius, vel octonarius, quo num< -

mobile autem quod movetur Buper raolur decem anea, deceoi homioi <

ipsam, esl indivisibile, <•! est in potentia decem \ ituli. etc. numei m auti m mi- :

a<l renovationem ubi et l<><

-
i el situs : pl meratui esl rea numerauB, ui viluli, bo-
cum ipsa sit divisibilis, et omnis divisibi- mii - nea, i I

mensura aliqua,
lis sit poteotis ip illius Numerui autem numeraius iterumdu-
exitu ad actum est roensura aliqua :
plicitef dicitur, scilicel secundum poten.
ipsum autero quod fertur vel movetur ?n tiiim, et secundum actum. Si indum
motu suo, esl unum et idem ens, oon potentiam proprie dicitur nnroerabile
tamen secundura comparationem ad numerus numeratui secundum actum :

partes magnitudinis in termino a qu<> et autem res numerata in a< iu. Ilim, uu-
iu termino ad quem continuse, Cumergo meratus dnobus modis numeralur. [Jno
motus sit mediura inter magnitudinem modo .i causa quaE facit numerum •
-

el mensuram ipsius motus, mensura po- et tempus numeratur

sic motu qnia ; i :

tcntiae exeuntis iu actuni continue ifi prius et posterius in lempore causanlur

inotuhabebit tria causata ab ipsa poten- a priori et posteriori in molu. Aliter uu-
tia continue in actuin procedente, scilicet meratur numeratus numerus a suis par-
prius et posterius causata a priori et po- tibus, et ;i sua substanlia si h.ib<t eam :

steriori in motu, et medium continuans ej secundum hoc tempus numeratur du-

quod respoudet ei quod fertur et
illa, pliciter a priori et posteriori in tempore
movetur continue in termino a quo et in ut a partibus, nunc iterat- in- et a -

quem. Et sic patet, quod motus est con- dum esse, eodem tamen manenie secun-
tinuus, scilicet continuitate spalii super dum substantiam numeratur ut <ub- ;i

quod est, et in niotu est prius, et poste- stantia.

rius, et medium : sed illud medium uon Alio modo con>ideralur nurcn-rus qui
est manens, sicut etiam in magnitudine esttempus, scilicet ut est mensura red-
vel in ubi et situ non est niedium idein dens quantitatem motus et sic temp :

sernper inter quamcumque partem accep- est numeius numerans motum certifica- :

tam ante et acceptam post in tota ma- tur enim primo quantitas tempoiis ex
sinitudine secundum substantiam : ncr numero suarnm partium et .^uae subslan-
habet idem esse secundum quod est nie tiae : et ha?c certifieata ceitilicat quantita-

Aristoteles, l\ Physicorum, tex. com. 102.

 e :

S1 mm \ DK (.151. \ II ltis, TRAGT. II, Ql RST. •'».

371

tem motus : (i Iiim- i

>l quod dicil Aii- litcr. Per se in secundo modo dicendi
stotele3, quod tempui est numeratus per se '. quia subjectum cadil in diffini-
oumerus. Nuraerui autem numeratus tione passionis. Secundum quod ipsum :

jl iluii. Nutnerus dico minimus oumeri quia ikiii gratia superioris, vel inferioris,
uumerati numerus enim minimus nu-
: vel accidenlis, Bed gratia Buiipsius. E1

meri numerantis esi binarius. I nde iiinliiin liin' dicimua nos, quod par
tempue numeral inotum vel mensurat accidil niinicKi temporis io quantum esl
hoc modo quo duo multoties accepta 1 1 IIO.

explicant partes alicujus divisi per par- An \i.ii n dicendum, quod numerus .VI 2.

tem numeri. I ude tempui i multipli- numeranj est speciei quantitatis. I'\

r.it uumerum ultra duo, Bcilicel prius i»1 |ir;i(lictis autcni lial»ituin eit, quod tem-
posterius : Bed illa multotiee accipiuntur l>ii> esl numeratua numerus.
uiuliiiM partei ipsiui motua in tota Ai> ai.ii dicendum, quod tempua non
ii
A.l 3.
quantitate rnotui : licet enim 1» 1
1»
j > »
i
- sit csi m genere numeri nisi per accidens,
numerus numeratus, lamenulterius mo- m ilictiini est : el ita per accidens esl
tuin numerare potest quia aumepata iu : etiam in specie, quia esl duo.
ipso habent rationem mensura? e1 non Ai> dicendum, quod mathema-
ai.ii i)
A.l \.

numeratorum tantum : dicimus eniw, tica secundum esse non ditferunl a natu-
iliinlius modiia numeratui acervus tiititi, ralihus, ut habetur in II PJiysicorum*
<-tduabus lagenis dolium vini. Ex hoc ct ita secundum esse possunl poni in
patet etiam, quod motus non potest — diffinitione.
numerua temporis quia non esl eauia : Ai» Ai.un dicimus, quo<l in lempore Ad
intranea, sed esl causa efficiens. Prapter- csi aggregatio qusa dicitur iteratio: ite-
'••i in iiiniu non idem nunc iteratum
est ratur autem secundum esse, manens in
manens in Bubstanlia, non maneni iq eubstantia.
odem : i|ui.i i I '1111111 est accipere de El ad hoc quod opjicitur, quod
non
motu, inni es! permanens idem : sed cniis iteratio. Dicendum, qund
iiun est

nunc quod esl accipere de tempore, est hoc vciuin est de pure non ente sed :

permanens idem in subslantia, e1 est loco istud esl Buccessivum non habens [n»si-

unitatis iteratsa in numero. lionem, cui sufficit iteratio alicujus ma-

Dicendum quod paasiom a
e - st, nentis iq substantia, et iterum atque
par ei impar Bequuntur numerum nu» iterum accepli secundum esse.
merantem p< el numerum nuraera- Ad Ai.ii i» dicimus, quod
motus est, A.l 6.
tuni per accidem el bic dicimus, quod : sed osl de numero non permanentium
tempui esl numerui par quia dicit Ai i- : in esse, continuorum tamen el non esl :

), quod tempus est minimui mi- accinere aliquo nunc in quo sil esse I

merus. Nuraerua autem minimui cs1 motus el esse Buum est fieri, el factum
par. • suum est non esse motum : el ideo
Et si objiciatur quod Aristoteles dicit, non procedil objectio, quia non esl ge-
(juinl par ct impar aon sunt passionei neraliter verum, quod niliil sil quod uon
neque velox
t"iii|ini is, et tardum. Dici- permanel secundum Bubstantiam et esse,
mus, quod hoc verum esl : quia i|i>,i vel se uii.luiii substantiam et non secun-
passio sequitur suhjectum universaliter, (luni esse.
el d" necessil ite, el per se, sl secundum Et estmotu, cujus esse
inslantia in
quod ipsum, sicul probatur in Posterio- esl quo nihil permanel se-
in fieri, in
ribus. Universaliter : quia ubicumque el cundum substantiam ei esse.
semper. De ue ;essitate : quia Bubstantia- An ai.ii i> dicimus, quod tempui men- A.l 7.

II Physi ini. t°x. .

om. 1 8
 > '

h. Al.lt. M KQ, ORD. I*H l h.

iii elI motuin Kimplii iler, rjuia esl ipsiu

ounierua bi 'I rjun t<l uos molus mensu-

i
nl tempu
,\,i \ i. mii i> ili« ' ii 'I ii iii . quo I ilifliuilni ill.i

n i ii csl circulari Si enim priui el po* \l:il I l I

- 111

steriusexponaturde priori el posteriori in

iiniiii, tunc prius e1 posteriu» non dicunl h tanlia ip \ux temporis rrua •
t

causam secundum quam lcmpua esl nu- nun

merus el secundumhunc modum notiuo:

ponilur in diflinitione minus noli sicut

causa el effectus. Si autem prius et po- I
Queritur de substantia ipi

steriusdicantur partes lemporis, lunc pos- lemporis, quae e§1 nnnc.

sunl accipi duobus modis. Si enira acci- '•' quaeritur primo, I Irnm ipsum
piantur ut partes continui lantura, tunc substantia lemporif? lequenti
diffiniuntur per suum totum : quia non I trnm sil unnm nunc, • -I plui
habent esse nisi iu suo toto, el diffinitio Quod non sit gubst inti i, probatur.
explical esse. Si autcm accipiuntur ul I. Nunc se habel ad teropoi sicul
principia lotius, tunc habenl difiinire punctum ad lineam sed pnnctum non :

suum totum, ut dicit ArUtoleles in prin- est substanlia lineae: ergo nec nuni esl
cipioPhysicorum quod tunc arbitra- ,
substantia temporis.
niur cogno cere compositum, cum co- -• 1'r.' i Omne qnantum est divi-
gnoscimus ex quibus d1 quantis est. eecundum suara substantiam nunc
sibile :

Tamen alio modo piius el posterius in autem est iinli\ i-«il>il indum snam
tempore dicunl rationem illius differcn- substantiam : ergo nunc non esl substan-
liae secundum quam tempus participat li-i quanti : ergo nec tempns.
materiam : et sir iterum ponitur in diffi- 3. Item, Nullus terminns esl substan-
nitione temporis secundum quod esl nu- tia terminali : omne nunc est lerrainus
merus : et hoc videtur notare modus temporis : ergo non est substantia tem-
loquendi secundum prius et posterius. poris.
Cum enitn dicitur, tempus ost numerus '<-.
Praeterea, Quid vocatnr il»; subslan-
secundum prius et posterius, contrahitur tia? aut forma, aut materia, aut comi
per ultimara differentiam numerus ad situm? quia substantia dividitur in haec
duo, qui est minimus numerus, ut habi- tria in principio secnndilibri deAnima
1 11 iii esl ante. Si dicitnr, quod materia : sed inateria
aj 9. Ad alild dicendum, quod lempus est est exquo tit res : ergo ex nunc fiet tem-
mensura motus perse, et mensura quie- pus, quod esl inconveniens : quia dicit
tis per accidens, scilicet in comparatione Philosophus ', quod si infinita indivisi-
ad motum : quia non dieuntur quiescere bilia accipias, nihil majus effieies : -> «1

nisi mobilia proprie secundum philoso- tempus est quantum : ergo non efficitnr
phiam ioquendo : et ideo potius diflinitur ex nune. Si torma dicitur subslantia :

per motum quam per quietem. sed forma est qua? dat t-se rei : . ali

indivisibili esset esse divisibilis, el ullc-

rius a non divisibili haberet esse divisi-
bile. Ex qun sequitur. quod unum con-

1
I Physicorum, tex com. 35. 23, Merabr. 3, art. 2. Tom. XXXI ejusdera t^.li-

-Cf. Opp. B. Alberti. IV Physicorum, Tract. tiunis.

IIF, cap. 8. Tom. III husjusce novaB editionis. J
II de Anima, tf.\. com 2.
Cf. otiam l* m Partem Summae Iheologiae.Qucest. * VI Physicorum ad principium.

I
 SUMMA DE CREATURIS, TRACT. II. QU EST. 5. 373

tradictoriomra essel esse alterius, quod est indivisibile ens in successivo quanto
es1 irapossibile. Si autem Bubstantia di- quod non permanet in partibus.
citur compositum, boc esl inconveniens: Et qusratur, Utrum nunc quod est,
quia bic ii 11 11 « esset tota nalura temporis, aul manel, aul corrumpitur?
Bicut totum compositum ex corpore el Si manet, lunc non manere
potesl
anima est tota natura hominis. nisi gratia temporis in quo manel el :

tunc jam esset inconveniens Aristotelis*,

ia>st. 1
Juxta ho<- qusritur, Utrum sil unum quod simul essenl ea qus siint in mille-
nunc, v.l plura? simum annum, el qus sunt nunc.
I.i \ idetur, quod plura : quia Prsterea, Motua non manet tem-
: et

I. Nullius divisibilis quanti est nnus pus esl passio motus: ergo i<'iii|»us non
terniinus autem est divisibile
: tempus manel ergo nec illud, cujus substantia
:

quantum erg ipsius non esl unus ler-

: i
non esl n - in lempore, el hocest nunc.
i
i

minus: sed nunc r>t lerminus: ergo Si autem corrumpitur, aut corrumpi-
nunc non esl unura. Quod autem nunc lur in Be, aut in consequcnti quod est
terminus, probatur ex hoc quod esl |"»-t ipsuin. Si in se snl nihil corrum- :

in livisibile ens in natura temporis, sicut pilur in se, nisi quod esl in se: ergo si-
indivisibile ens in natura lines esl ler- mul cst in se, et corrumpitur in se : ct
minus lines, et indivisibile ensin natura ita Bimul est in Be el non esl in Be, quod
quanti cujusque esl terminua illius. est inconveniens. Quod autem sequatur,
2. Prsterea, [nlinea esl punctum ter- quod simul sit et non sit, patet per dif-
minana, et est punctum continuans : el finitionem de simul, quod diffinilur vel
quaeritur, Irum simililer sil
l
in tempore? in comparatione ad unum locum, vel ad
Quod >>it ilii uunc terminans in principio unum nunc vel instans, vel lempus. I^rgo
1,1nne, patel per hoc quod molus aliquis non corrumpitur quo est hoc in se, ex
terminatur ad nunc ot incipil in nunc : inconveniens. Si autem corrumpitur in
sed quod sil ibi nuwr conlinuans, vide- eo quod st post, au1 in proximo quod
<
i

tur; quia aliter partes temporis non est nost. aut in non proximo. Si in pro-
ien1 continus : e1 ita tempore sunl
in ximo: ergo esl in proximo: aliler enira
tna nunc, nnum continuans, et duo ter- non corrumperetur in eo erp> insucces- :

minantia. sivo duo nunc sunt simul sed hoc esl :

•I. Item, ln quolibet continuo indivisi- impossibile : quia in successivo numquam

liilia inlinita simt continuantia quod : est liis idem, ul dicil Avicenna. Si au-
n >| asse simpliciter inlinita : quia tem corrumpitur in non proximo quod
continuans in quanto est in potentia : sed esl postnunc, oporlet quod cura omni-
lempus esl conlinuum : ergo indivisibilia bus intermediis sit : et sic iterura sequi-
continua in ipso sunt infinila:el ita non tur inconveniens praedictum.
iSt tantuin ununi nunc, Bed inulla.

i. Praeterea, Aliter non essel dictum Solutio. Dicimus cum Philosopho, <=
iutio.

quod dicitur in Physicorum\l el in

1
, quod nunc est substantia temporis quia :

multis aliis quod inter quslibel

locis, tempus nihil aliud est quam nunc fluens,
duo nunc esl lempus medium, sicul inter Buxu suo suscipiens esse continui. El
quslibel puncta eal linea, nisi essenl qualiter hoc sit, potest videri per motum:
l»lura nunc. motus enim qui dicitur loci mutatio,
nihil aliud est quara ubi (luens, cujus
^ 1 ho< dicatur, supponatur, quod nunc substantia esl unum ubi secundum esse

n I Physicoi iiin, lex. com. I". 9)

f
A " IV Phvsicorum, lex.
-. cora.
 —

.(7i h \i B M \<. onn PB i i>

diversificatum : ita tamen, quod illud in lequenti mflfrnitudii Sed qu

iiiiiiiii iilu i ii iiiuiMi n 1 1 1 1 1
• ro : quia in que utitur puncto, ul in ooo
hoc difTert a tempore Sed ho< dico ubi sed bis utitur pun > ia

quod esl ai ipere de loci mutotione, duobas nuoi etinterqu auni

quod esl in mobili, Bive in eo quod fer- i ti mi ia

iur, el illi respondel nunc quod esl ub- quo utilur pancti m ul princip
stantia temporis. eril lempun mediuro, et ia illo est qui<
a.i ! \n n. i .1 n ergo quod objicitur primo, l.i ho M qaod dicil
• Philosopbui
dicimus quodpunctum ad Hneam et nunc l\ Physicorum . quod qoando i

aillempus iii quibusdam Bimiliter bo ha- uno puncto ntitur in duobus, qu

bent, in quibusdam dissimiliter. In ler- accidit. I militudo, qi

minando enim el continuando quodam- punctnm quod esl in lin mtinos

modo similiter se habenf : sed in bene accipitur ul finis <t principiuro,

essentiando, ul ita dicam, sive Bubstan- quod nihil es1 medium :

•><•<! nunc num-
lificando non habenl se similiter : quia quam potest accipi ut fini* el principiuro,
punctum non Facil lineam, nec fluens, nisi cadat tempoi medium cni qni
neque non fluens : sed nunc fluxu buo accid
facil tempus : el ideo punctum non esi An aliud dicimus, quod dopliciter di-
substantia lineaB, nisi forle Becundum citur ntbstantia, scilicel quod quid erat
quod differenlia indirecte prasdicala de esse, e1 sicnuncnon ea1 Bubstantia tem-
specie dicilur substantia, secundum quod poris, el indivisibile non ea1 subi
dicit Phitosophus iu Posierioribus, qaod divisi)>ilis : el es1 substantia quae est id
punctum substanlia posita es1 ;
quia quod esl res, el bic bene potest •-- -t
!
i

longitudo
q U od indivisibile substantia divisibilis
ciiin diffinitur linea, dicitur :

sine latitudine lerminata ad duo puncta. .,.,1 tamen esl divisibilis ab alio. el
Dico autem, quod nunc et punctum in nunc esl substantia temporis eji :

terminando et conlinuando quodammodo tamen est ab alio, qnod est fluxus ips
similiter se habenl : quia in linea est ac- nunc de pra?lerito in futurum.
eipere duo puncla terminantia actu. Sed An aliud dicimus, quod terminus in ra-
Avicenna probat, quod nunc terminaris lione termini non est subslantia termina-
in tempore non esl actu eo quod non : ti. Sed nunc duobus modis accipitur, ut di-

est interruptio temporis secundnm suam cit Avicenna. Et illa acceptio perpenditur
naturam, sed secundum intellectum tan- ad similitudinem puncti : ponamus enim
luin, vel secundum comparationem ad per impossibile,quod sit punctum flnens
motum aliquem terminatum. Similiter per lineam, punctnm illud fluxu suo con-
punctum continuans est principium et tinuo faciet lineam successivam. qua?
liuis : et idcirco qui utitur puncto conti- permanentiam non habeat in partibus i
-

uuante bis utitur eodem : e1 ideo quie- substantiara puncti, a —e habet alte-
scere accidif ei, hoc est, si motus sit per rum, secundum quod punctum est iii< el
lineam, ita quod mobile utatur puncto ibiin longitudiUeanteet post: etcum illo
continuante, utelur eo in ratione finis ad puncto similitudinem habet nunc quod
prsecedentem magnitudinem : et ita ute- est substantia temporis : et hoc modo non
tur ipso in motum esse : quia moveri sive accipitur ut terminus. Sic iterum in ma-
motus nOn esl in Bne alicujus magnitu- thematica longitudine esl terminus pun-
diuis, ul probatur in VI Physicorum '.
ctum et cum illo similitudinem habet
:

Si aiitem ulitur ipso iu ratione principii, nunc secundnm qnod est terminus tem-
tunc utetur ipso ut post quod est motus poris scd non est terminus actu, ut
:

1
VI Phvsicorum, tex. com. '>'2,
el infra. 2
IV Phvsicornm, tex. com. iOfi.
 -I \l\l\ DE CREATURIS, TRACT. II. QU EST. 5.

pr edictum est, Bed in comparatione ad ciraus, quod non sequitur quia tempo- :

intellectum velad aliquem motura termi- ralia non sunt in nunc, led in esse tem-
natum. E1 si i|ui> vellet distinguere se- l>i»ris, et illud esse non es1 idem.
cundum Avicennam, diceret quod uunc
(|iioil esl substantia lemporis, dicitur im-
proprie instans : nunc autem quod est

terminus teraporis, retinet uomen ipsius

nunc, et hoc esl quod dicitur, quod in- \imcri.rs iv.

stans dicitur quasi non stans.

A I .
\i> Ai.un dicendum, quod subslantia Utrum tempus sit causatum a motu, vel
dicitur il»i id quod est res, et illa divisio non sit sine >no/i< ?
qua esl in raateriam el formam el com-
positum, tenel in lii^ qua? secundum na-
luram ad pra?dicamentum substantice or> Quarto quaritur, Utrum icmpns sii
dinantur. causatum a motu, vel n<m sit sine molu ?
Et videtur, quod sic : quia
.d q quod juxta hoc quseritur, distin-
\i> n> I . Dicit Philosophus : Sicut motus se-
I.
g-uendum est, quod terapus potesl con- quitur magnitudinem, ita tempus sequi-
siderari Becundura suam naturam, vol tur motum '. Sed pereunte magnitudtne,
secundum comparationem ad noa etad omnino perimitur raotus localis. Ergu
motus terminatos in ipso. Si ultimo mo- pereunte motu, omnino perimitur tem-
ilii consideratur, tunc in ipso significabi- pus et ita tempus non est Bine motu.
:

lia sunl plura nunc, hoc est, quod secun- -• Praterea, Dicit Avicenna, quod
duin esse plura sunl nunc. Si autem motus numeral tempus, quia tacil esse
primo modo consideratur, lunc tota sub- numerum <jui est tempus. Si ergo motus
stantia temporis esl unum nunc manens facit essenumerura qui esl tempus, molus
semper secundum substantiam unum el facil esse tempus ergo destructo nmlu,
:

idem, sed secundum esse habel plurali- iion osl lciii[>us.

latem. 3. Preeterea, Tempus est passio motus:

sed destructo Bubjecto, destruetur passio :

I.i si uusratur, Quspliter secundum ergo destructo motu, destruetur tempus.

ut plura, el utrum maneant, vel '<-.
Prsterea, lu
Physicorum habe- \'I

rumpantur? Dicimus, <|u<><l corrura- lur rrequenter,quod si molus est, necesse

puntur secundum esse ipsanunc. esl tempus esse * el si tempus est, ne- :

Ad hoc quod quaeritur, Utrum in se vel cesse esl raotum esse ergo videtur, :

in alio ? Dicimus, quod in se. quod ista posita se ponant, et perempta

\d hoc autem quod concludit, quod Be perimanl : el ita unum non est sine
ita id !n orrumpitur <-t esl Bive manet in altero.
siiuul. Dicimus, quod hoc nihil esl in- Co.NIRA :
Solutio.
conveniens : quia non secundum idem 1. Dinl Philosophus in l\' Physico-
corrumpitur e! manet, sed manetsecun- rum', quod tempus esl aliquid plus om-
(lniu Bubstantiam, et corrumpitur secun- ui co quod cst in ip^. s,,| niolus est iu •
;

dum ess tempore ergo lentpus esl aliquid plus

:

\'l lio autem quod objicitur, quod - -

omni niotu ergo tempus manel motu
:

cundum tioc simul sunl qua? hodie et quae non existente.

iu millesimum annum exspeotantur. I)i- 2. Itera, Si aliqua duo sunl simul, sic

1
l\ Pbysicorum, tex. i om. 1<J'.». 1 \ IMi\ siroi iiiii, lex. com. 120 el 1 1 7.
- \ l i'li\ si( orum, tex. i om. 1.
 ;Ti, n \l H \l Ui. ORfl l'l: I h.

I| l|< M I II II II III ll.il • I |>l III • I |.M I< I 111« II II III.. Sl< lil |.l III- ll.lll lllll.

manentia sccundum < e,maucntiuautera Quoddam tcmpi

Jupliciler.
iiii.liiiii -iil,-i.uiii.i!ii, .1 .ilnnl lt.il.it .
• i, cuju r.umque mu
i

priua el posterius non manentia neque implicium, »ivc compn itorum

secundum esse nequo secundum aubntan- illius nunc mlnl prohibrl |ui ad
liani, necesse est, quod di-struclo illo nun< : et boc bene pol<

Miiiiiliiuii oeque secundum

manel d leinpu*; leratum i 1'hilosopli

ueque secundum substantiam, maneal quod est n i primi mobilis, nou

illihl quod manel Becundum suhslanliam potest ine lu : pld< ho< loqaeu-
ci secundum esse. Probatio. Sub-
iii. ii do concedimus prin
stantin manens non dependel sul stan- .1 Et
lia non manente quia aliter contradicto- : riam quod cum dicil
,
l'j

liiim dependerel a contradictorio : sed tempus estaliquid ra

quandocumque aliquid non dependel ab esl in lempore, loquilur <!•• esse iu tern-
nlio, manere illo non existente
potesl :
pore secundum quod idem est in lemp
sed manens secundum Bubstantiam non quod est in numero quidquid autem : 1

dependel uon manente ergo el illo

;i :
in uumero, sic se habet adnamerum.il-
non existenle potest manere. Modo resu- lum, quod eliam alia possanl mensurari
matur primum motus e1 tempus sic se :
et numerari per numerum illum el :

habent, quod tempus manet secundum ea quaa sunl io tempore, -i< •'• habenl ad
substantiam et nonsecundum esse, motus tempus quod tempus etiam potesl
autem non manei neque secundum sub- mensura aliorura sic verum est, quod : • t

stantiam neque sccundura esse. Ergo tempus es1 ad plus orani eo quod esl in
tempus potesl esse sine motu. Quod au- terapore.
tem tempus sicse habeat, hoc supponitur \i> aliud dicendnm, quml tempus ma- vi

aPhilosophoet ex delerminatis. Quodve- net secundum Bubstantiam et un-

ro motussicse habeat,u1 praedictum est, dumesse, el motusneque secundum sub-
probatur sic Detur quod motus 111a11r.it :
stantiam neque secundumesse ettamen :

secundum substantiam, tunc non manebil dependet tempus motu. Sed bene .1

nisi in mobili : ergo quemadmodum sub- quilur ex illa ratione, quod substantia
slantia teraporis adhuc est, ita substantia temporis non dep sndel a substantia mo-
motus adhuc esset. Sed mobile
praeteriti tus, eed dependet a subslantia mobilis
pra3teritum quod movebatur in praeterito secundum qu >d 1 motu et ideo illo
sl in :

possibile est non esse : sit enim aliquid non exislente in molu,uones1 substanlia
quod motum est in praeterito, el modo temporis.
est corruptum mobile. Ergo illud non est : Qualiter autem hoc sit, patebit iu s
-

sed si substaitia motus ejus est, in mo- lulione sequentis objectionis.

quod sub- Ad ° '
J
bili est : et si in mobili est, mobile esl : Ar> qdam respondendom est,
3
ergo mobile quod non est, est : hoc au- stantia mobilis raanet j>ost motum. etsie
tem est impossibile : ergo substanlia mo= non causat ipsum nunc temporis quia :

tus non est manens. nunc temporis, s «undum quod a Philo-

3. Ttom, Nunc in tempore, ut dicit Phi- sophis consideratur, est nanc conjunctuin
losoplus, respondet substantise ipsius priori et posteriori et ideo non causaiur :

mobilis, et tempus motui : sed substantia substantia mobilis quoque modo consi-
ipsius mobilis manet post motum ergo :
derata: sed considerata in motu secun-
substantia ipsius nunc manet post mo- dum quod quod dicit
hujus : el ho<- est
tum sed nunc non habet esse nisi in
:
Philosophus in IV Physicorum: Teotpas
tempore ergo tempus est post motum.
:
dicimus sequi motum. et similiter pun-
rtum id quod fertur, qu<> motum co<_'n<>-
 :

M \l\l\ Dfi CREATITRIS, TRACT. II, QILEST. 5. 371

Bcimus el priusinipso et posterius'. Hoc esl iropossibile, quia indivisibile non

autem idem autem aliud, in re, ratione mensuratur ergo etiam ipsum nuncnoo
:

Bicutsophistajaccipiuntallorum Coriscum esl mensura ergoneque numerus ipsius

:

m iheatn el Coriscum in foro el : nunc erit mensura : quia numerus indi-

hoc jam in eo quod alibi el alibi esl alte- visibilium nihil mensural : e1 si aon esl

iuin id autero quod ferlur, sequitur i|>-

:
mensura, aon esl quantitas : quia omnis

Buro ounc sicut tempus motum. quantilas aliquid mensurat.

.Ii \r\ hoc quaeritur, Quare tempus di- Qusjt.

catur quantitas per se, el non motus?
Videtur enim opposituro : quia
\KTIi.ri.rs V. I. Philosophusquod motus esl dicit,

contiauus propter spatium,ct tempuspro-

Quart tempus Jicatur />'/ se quantilas ptermoturo in IV Physicorum ergo vi- '
:

continuo et non motus detur, cum tempus continuitatem habeat

'.'

a motu, (jiu)tl motus magissil continuum

per se, el lempus per accidens.

Quinto quaeritur, Quare leropus dica- 1. Item, Hoc vidclur per aliam aucto-

tur quantitas eontinua per >«• et uon mo- ritatem quae esl in V Metaphysicae Quae- '.

tus? dam dicuntur quantitales, sicut inotns et

Et videtur, quod oon sil continua tempus: ista enim dicuntur quantitates
quantitas : quia el continuae : quia illa quorum ista sunt
I. Ex indivisibiii non fit divisibile sed : passiones, dividuntur. E1 dico non mo-
nunc esl indivisibile secundum substan- tum, i<l est, mobile, sive id quod fertur,
tiam : ergo ex iji-" non lit tempus conti- <od quo movetur, id est, spatium
in :

nuum secundum substanliam. quoniam idem quod est quantitas motus,

1. Itun, Punctum supposilum motui est etiam quantitas el tempus propter
propter indivisibilftatem sui non potest motum. Ergo tempus habel quantilatem
mensurare motum el hoc : est ideo, quia propter motum, el ila per accidens.
punctum oon potest fieri divisibile : el

ita non potest fieri continuum et mensu- Solutio. Dicimus, (jmnl tempus est sointio.

ra ergocum nunc sic supponitur motui,

: quantitas continua, sicut probat Philoso-
similiter propter indivisibilitatem sui non phusin Prssdicamentis, dicens, quod prae-
[ii.ir-t numerare et mensurare motum, sens copulatur ad praeteritum el fulurum.
neque fieri roensura continua : et ila non Ai> primuw ergo dicimus, quod duplex Ad l.

potest Beri ojuantitas continua secundum est indivisibile, scilicel indivisibile quod
substantiam. cst tantum terminus divisibilis, et nullo
\. Item, Niliil mensurat majus se, nisi modo substantia ipsius divisibilis, nec
prius meosuret mious se vel aBquale-sibi habens aliquam polentiam ad hoc quod
sed lempus
aumerus ipsiua aunc esl :
ipsum efficiatur divisibile secundum
ergo numero ipsius nunc mensurabit mo- suum esse, el ex illo indivisibili num-
tum : ergo non uunc mensurabil majua quam efficilur divisibile : et sic punctum
Be, nisi prius mensuret minus se vel rsl indivisibile in linea. Iii-m, esl aliud
aequalo sihi : snl minus se aon i st, i|iii;i indivisibile, quod est substantia rei divi-

ipsuro est indivisibile : oon ergo mensu- sibilis, non lanlum lerminus, habens
ral minus bg ergo aequale >il»i : >"d hoc etiam potentiam ad di\ isibilitatem secun-

1
l\ Physicorum, tex. eom. I0.'i \ Metaphys . tex. com i
s .

- I\ Pli\ sii oram. lex. com

 . 1

:m D m.i*. w\(>. ow» N< i ii

ilnin miiiiii .
nunc «• i 1 1
«
•
1
1 i
i
letui . qnod non lia

bile : el ex illo pol( ' ben< firi i

di\ isibile, I. rempui •

,i. 1

1
[ 1 1 .
1 1 1 1 1 o< undum luum ei e el non moh llius

se< undum hoc quod esl indh isibile. 1 1' '

, -i •
auti .iuii iii
q
\h \ lii endum, quod non etl iniii «Iii-iii f n t.i fijii primi iii. •'
v] ,

simile dfi puncto el nunc ,

ui jam pal uil lempui non esl d i

r\ urtedirtis. posl

V | ;,
\ll \l.ll I) (liirlllllllll. Ijlloil lllllll sri II II- Si foi te dii alui . quod tempui non
quod esl indivisibile non mensurat,
iliini < ipitur iln pro men Ijacente motui
sed secundum quod accipitur secundum pi iini mobilis, i< .1 pi o men idja-

miiiim esse in priori e1 posteriori. III. i cente i uii umque mutationi. Coa 1

autem objectio processit tamquam nnnc Quidquid est ante omnera diem natura-
uinliiiii substantiam mensuraret. lem el ai Lificialem, ho i mne
tempus : iii-liiiu 1 1 terra, id i ium
a.i qusst. quodjuxta hoc qua?ritur, dicen-
\ii ii) empyreum et prima matei i «unl
dum quod tempus duobus modii oonsi- ante omnem diem natoralem : erj
deratur, scilicel in se : et sic esl per le cta •—
j ii t
ante omne tempus. Pbobatio
species quantitati9 : quia partei ejus m A.i.nt i>. Tempni non eal niti in d
copulantur ad omnem terminum. Si au- nocte : 'i_'') quod e»l ante diem et no-
tem consideratur in comparatione ad ctem, esl ante omne lempna. Si antem
causam, tunc babet continuitatem per diceretur, quod tempui essel ante omnem
motum, sicui dicit Avicenna, el sic est diem, tunc essel totum extra suas pai
continuum per aliud, et sic loquuntur quod .
-
— . t
incom eniens.
auctoritates in IV Physicorum, <-t in Si forte dicatnr, quod tempni non •-t

V Metaphysicse. extra nalnralem dtem, sed tamen

A ,i 2.
A.D noc autem quod qua?ritur, Quare extra diem et noctem, hoc eril contra
motus non dicat quantitatem per se ? diffinitionem diei naturalis : qnia
patet solutio e\ dictis motus in : quia naturalis est, qui constituitur ex dii

partibussuis nonmanet neque seeundum nocte. RAinob accipitur in littei \ igusti-

substantiam, neque secundum esse et : ni in libro XII Confessionum.
ita non possiint copulari per se sed si :
2. Prseterea, Videtnr qnod ii1 ante
copulantur, hoc es1 gratia spatii supra reliqua tria, sic : Nullius rei tieri i

quod est motus. qusevum esl eidem rei facUe

mensura ipsius fieri coasqussva est s :

tempus eat mensnra ipshts Beri, ut ha-

bctur per diffinitionem ipsius supra po-
sitam ex Dionysio '
: ergo tempus non
AKTIGrUJS VI. coaequasvum aliis rebus fadis, scilicel

materia?, et Angelis, el ccelo.

Qualiter tempus sit unum de quatuor 3. Bocidem videtur per Augustinum ,

coaequaevis '
? et ponitur in tiigesima distinctione libri

primi Sententiarum : « Ouisquis exstitmt

qui aeternum Deum solum dicat, tempora
Sexto quaeritur, Qualiter tempus sit vero non esse a?terna propter varietalem
unumde quatuor cosequa?vis ? et mutabilitatem : sed tamen tempora

1
Cf. Opp. B. Alberti. I» Part. Summae theo- ?
Cf. supra, Art. 2.

logi;e, Qusest. -23, membr. :!. art. I. Tom. - \cGWSTimjs, Lih V de Trinitate, oap. 5.

XXXI hujuscenovae editionis.

 -I MM\ DE CREATURIS, TRACT. II. QUjEST. 3 879

qoq in lempore ccepisse, quia qoo cognitione vespertioa, quia secuodum

era( teropus antequam lempora iocipe- matulinam cogaitionem attingunl aeter-
renl : el ideo qoq iu tempore accidere aitatem, utsupra habilumest. Hoc modo
Deo ui Domious esset, quia ipsorum etiam dicimus, quod fieri creationis,
temporuro Dominus erat, quaB utiqueooii quod aihil aliud esl quain creaturam
in tempore esse cceperuot quid respon- : Qunc esse el ante oihil hiisse, est in tem-
(lrl.it de homine qui in lempore faclua pore, El sic iutelligitur hoc quod dicil

est?» Exhoc accipitur, quodhoc nomen, Augustinus, quod esl Dominus animo-
Dominus, temporaliler convenit Deo et rum ex tempore, et qoq ipsius temporis :

qoo ali eeterno : el quod est Dominus quia inceptio rei quae ibi dicitur fieri, per
temporis, ooo esl <\ tempore, sed alia- iotellectum rst ante perfeclionem ejus-
ruiii icniiii Dominus est ex tempore. Et dem rei. I.t per hoc etiam patet Bolutio
ratio lugustini est, ut patel in i[>sa au- objeclioois preecedentis illam auctorita-
rtoritate : quia tx Qotat ordioem, el tem- lem quae idem concludil cum auctoritate.
I»u> qod est ante se, sed estaotealias Lioel autem tempus sic dictum sit aolc

creaturas. I rgo ooo est coaequaevum. perfeoliooem secuodum ioteliectum,

rei

i. Praeterea, Dicit Augustinus io tameo secuodum sui substaotiam ost

libro XII Confessionum, pro responsio- oum re ipsa : et hoc iuVo, quia fieri illud

ni' : « Verum est informitalem primam secundum Bubstantiam nihil aliud •.-!

icea teroporum qoo babere : quia oulla quam creaturam primo inccepisse et ante
potesl eeaa vtciasitudo, ubi nulla est aoo fuisse, ui habetur io quaestione de
forma '. » Sed ioformitas prima est ma- creatione.
teria prima, et materia prima est extra Per lioe patrt qualiter tempus secun-
teropus, e1 ita non esl coaaquaeva. dum sui substantiam es1 unum de cose-
.">. Iinii, Queecumque sunl coaequaBva, quaevis, cum lameo secuodum rationem
iu aiiquo sunt cotequaeva quod es1 ut habeat ordinem prioritatis ad alia.

mensura si ita quatuor sunt coae- Aliter accipitur tempus pro mensura
ijuava, erunt coaequaeva in quinto : el mutationis quae estsuper materiam, sive
illml quiotum au1 esl coaequsevum, aut sit subito, sive non subito : et secundum
uuii. Constat, (jiiuil sic : quia aliter aon hoc dicil Augustiaus tjuod iaformitas
»eo1 • .fju.iva iu ipso : ergo eruot primanonesl intemporo, quiainiofor-
coaequasva iterum iu sexto, et sic io iuli- mitate prima non es1 aliqua mutatio : et
2
iiituui. Sed dicil Philosophus , quod tamea es1 io tempore quod primo modo
11« »ii contiogil iotelligeatem infinita trans- dictum esl lempus.
ire. Ergo falsum est, quod tempus sit Ex hoc etiam patel solutio ad hoc
BqusBvum alicui. iiuml dicil Vugustinus, quod ccelum el
terra sunl ante omnem diem quia acci-
:

io _
S lutio. hii-iiuus, quod tempus multi- pitur ibi dies proul constiluitur ex horis
pliciter accipitur quandoque eoim acoi-
: measuraotibus mutatiooem quantam-
pUur tempus peneraliter pro mensura cumque : quia nec coelum empyreum
cujuscumque mutationis vel lieri, sive mutationi subjectum est, nec etiam
simplicia sinl illa, Bive composita : el prima materia secundum quod sic acci-
iiuluiii bocdicirous, quod Angeli mo- pitur.
ventur in temporc el iolelliguol io tem- qood El objicil de die naturali, dici-
pore secuodum discursum aogelicae mus quod dies naturalis duobus modis
inteliigeotiae super res iatelligibiies ia diffiailur, in comparatioae ad suas par-

5. A jtini s,Lib.XII i
onlessionum.cap. 19. i i .

knisTOTKLKs, Lib. III Physicorum, tex.com.

 mn n tLR M Ui. "l:l> IM! lh
i.s, 1
1 1 1
.-
1
Mini lantum pai tas ul matei ia ' i
p itientibuf, i
i

Sic (II es Daturalii est, qui i onstituilur • llt|ll|S 1,1.11 .

-t ui

r\ \ iginti quatuor li< • i iit. Difflnittu etiam i upl ion

'

in <•
imparal ione ad pai tei ut ad i au I !•
deberet
.
Kicientom sic : Dies naturalii psl, qui determinari inli i alia

i onstituilur ex dio artificiali el nocle, I

]
ni ' i
. <
nei ationii in 1 • I • r « < de G >-

iinliiiii primam diffinitionem et lecun- tione et Corruptione.

do modo consideratum, tempui nihil est i . 1 1

«
• 1 1
1 , r
ante omnem diem. Sed lecundum se< un- -<<l pol us e < on [nis « mii

il.mi diflinitionem el primo modo con« -ii passio motui \ el muta i »nis, non i

sideralum, tempus aliquid esl ante om- <•

iuaa alicujui mutationii per -<•
el .

lirlu illcin .
rationii per a< idens. 9i enim p i

Aliter autem dicitur tempui mensura iii esl cori uptionit, tunc maxime
motus primi mobilis el per consequem deb nii < iii- ire in lubji i

aliorum motuum qui causantur ab illo : prio : et ita ccelum esset < orruptibili

et sic multa Bunl creata anle teropus.

El sic patet Bolutio primse objectionis. l'i!ini;i\ quaeritur, Quan reprehen- o U ae»t.
\n \i ii d dicendum, quod cossqtue- dunlur illi ijui dicunl ipsum sapienl ssi-

vum exponendum esl negative sicul om- mum ? cum Job dical quod in antiquis i i

l
nia prima. quod Unde cum dicitur, sapientia,ei in multo temporeprudi nlia .

quatuor sunt coaequaeva, sensusest, quod El Aristoteles <li<it in /// Topieorum .

isia quatuorsecundum suum esse el sub- qiiod unumquodque in < ju< tempore
•

stantiam non se pra?cedun1 invicem. El magis valet, ipsum magii est eligendum,
ita palet, quod non itur in infinitum. ui temperanlia injuventute, prudentia in

senectute : <-i nemo eligifl juvenes, eo

quod nou i <.iivtat i
-
m »ap entes. Et
ita videtur lempus esse sapientissimum.
Si forte fiat vis in eo qnod tempos non
A.RTICULUS VII. est particeps disciplinas, per hoc etiam
non erit insipientissimum.
Quavc tempits magis dicatur causa cor 2. Prasterea, DicitJosue Phiiosophus,
ruptionis quam generationis '
? quod Deus ideo antiquis vitam l< ngam
inclusit, quia studuerunt in rebus lauil -

bilibus, in astris scilicet, quorum experi-

Septimo quaeritur, Quare lempus ma- mentum certum ii"n accipilur nisi in

gis dicatur causa corruptionis quam ge- tempoie longo. Et quodtem- ita vtdelur,
nerationis ? pus sit causa experimenti eerti, quod i

Videtur enim, quod non : quia prineipium scientiae, ut di<it Aristoteles

I. Omnis motus est in tempore : ergo in liliru II Posteriorum . [dem videtur
siout esl causa corruptionis, est et causa dicere Hippocrates in principio Aphoris-
alterationis et generationis, etc. morum : « Vita brevis, ars lon-_ a. expe- r

1. quod nullius ho-

Praeterea, Videlur rimentum fallax, judicium difficile.

rum sil causa generatio enim et cor- :

ruptio et alii motus causantur a princi- Solutio. Dicimus cum Apostolo ad

piis intrinsecis vel extrinsecis agentibus II' braeos : Quod aniiquatur ct sencscit.

'
Cf. Opp. B. Alberti. tn IV Physicorum, ;

Akist"Tele~. Topicorora, III i"ap. 2.

4
Tract III. capp. 10 el l '.. Cf. II Posteriorum, in 6ne.
- .1.-1.. xu. 12.
 1 i :

Sl MMA l»i; GRBATI KIS, 1'RACT. II , Ql KSI. 5. 381

1
prope inleritum est . I nde lerafus esl sumptiouem bumidi iu cerebru, el prop-
causa corruptionis m.iuis quam genera- ler teporem calidi quod necesse esl

tionis in corruptibili quod aptum natum lepescere cousumpta sua materia in qua
est accipere corruptionem in lempore. est, efficiuntur senes immemorabiles.
I esl quod dicit Philosophus . Ex his palet quomodo tempus dicalur
quod ipsum esl <;iu>.i corruptionis magis causa corruplionis per se : quia scilicel

quam generationis propler mutationem in quo est, inducit corruptionem

ijtsn in

quam mensurat, quae facit distare aprin- hoc modo quo esse in lempore inducil
cipio. Si autem aliquid generatur in corruptionem generationis autem per :

tempore, sive simpliciter, sive secundum accidens : quia non in ipso in <ju<> cst,

quid, el simpliciter ut substantia, seeun- sed per ;iliu<l movens, ul experimenlum,

dum quid secundum quod de non sciente vel aliquod tale inducilur generatio.
lit sciensmovente aliquo : el hoc lii l.\ ms patet solutio ad omnia pra?tcr
extrinseco ct non tantum inlrinseco el : id quod objicitur de ccelo, el ad lioc
ideo in un esl lempus causa corruptio- i dicendum, quod coelum secundum suam
ni> el generationis. Similiter si ex cor- naturam non est in lempore, sed secun-
ruptione unius generalur alterum, hoc dum motum suum : el iterura secundura
esl iterum per accidens respectu tempo- motum suum non est in lempore, it.i

ii^. I'.i i<l«'<> nolandum, quod illud tempus quod mensuretur a quadam parte temj o-
quod esl causa corruptionis, hoc esl esse ris, sed quia commetitur se toli tempori
iii tempore el ideo Philosophus hoc : sed tempus non esl causa corruptionis
etiam dicil il>i. ubi determinal quid sil uisi iu liis quae metitur secundum par-
- •
in teinpore, quia in iili- quae sunt tem sui : in hi> enim sunl dislantia a
intempore, secundum naluram Buam est principio, el in alis non.
contrarietas : <-t i<lr<> per actionem caloris
consumptio tii u ituralis huiui<li, cujus

Dsumptio inducil dissolutionem <t

causat distantiam ab habitudine princi-

piorum continentiura ipsum in esse |>n- Alt 11(11 l.l S VIII.
mitus. Et ideo <li< it Seneca, i|ii<><l homo
incipil mori ex quo nascitur. Dicit enim Quomodo tempus exiverit iu esse
;

?
Avicenna, quod non lit restauratio suIj-
-i humidi perhumidum nutrimen-
iutialis

lale, sed impeditur calor ne subito con- Octavo quaeritur, Quomodo lempus
suniiit ipsum et dal exemplum de du- : exiverit in esse ?
jtlii-i humido <ji;<>ii esl in lampade, unum \ut enim terapus incepit iu lemporc,
quod esl imbibilum lycinio, alterum aut in instanti lemporis, aut iu aeterni-
quod esl circumfusum, ul>i calor ignis de tate, aut in nunc aeternitatis. Si in lem-
sitate aliquid consumit de humido pore, sequitur duplex inconveniens.
imbibilo : sed tamen ne suliito consu- Unum quod tempus sit in tempore,
est,

mat, impeditur a circumfuso : el iil<'<> el sic mensurte est mensura, el tempus

ctiam mors naturalis dicitur illa quae lemporis : el liuc deducitur in infinitum.
inducitur tempore longo. Eodem mo- <'\ Aliud inconveniens quod incipere csi
est,

dodicimus, <jiii)il lempus esl causaobli- initio sui esse, quod esl conlra naturam
vionis el iusipientisB : quia propter «« m- continui : quia nullum continuum babel

1
.\<l Hebr. nu, 13. logiae, Quiesl 23, m< mbi 3. Tom. \\.\l oovib
' IV Pbysii "i uui, t< ,\. .-iii- 1 < •! i
i--»ii i - nosti
. Opp. B. Uberti. I Part. Sumrase Ihi
 |

I). Al.l*. M M, <t|(|t JMI VI»

iii I <
-
1 1 1 1 1 1 1
< >
IUO iv'- |irih'-i|H<» vel pi( in aui inil un< non fuil bi i un-
in '
.
ui [ii ubatur m \ I Vhtj it o\ um '

dum ii luiii .111

8i autem l ii •
i |.ii iii irmlanti lempoi lii el enim idum i

scquuntur tria inconvenientia, quorurn !• • n -ii iii iui iuitio, tameii I"

iiiiuiii esl quod

. tempui sil in in* lanti \ i.ni quod tel li rn i undum i

tompoi i-. quod ei i

initium bui. Aliud • i niii.iui ' -t iii iui initio, iii pi
quod instani indiviaibile sit in inatanti supra ilelei minatis, ubi uni fui
nnliv i-ilnli. El r\ i^Im ulteriufl Bequuntur iiiiin- lempoi i- Intelligendum lamt /i

duo inconvenientia, quorum unum iat, quod cum diritui . temp

quod indivisibile mensuret, el indiviii- in iui iinii", praepoeilio, in, \>-

bile mensuretur, quorum utrumque eal notare duplii em habitudinem, -• ilicel

impossibile. Mtud est, quod hoc etiam lermiui ad mrnatum, <ttei <
i i

deducitur in inOuitum. Terlium inconve- vel habitudinem menaurati ad mensu-

niens, quod u iocipit quando ontentum,
t
•
1 1
1
1 » -. si<- rans, vel continei d <

non est lempus. El tunc quaaritur ul- sic falsa eat.

lciius de inceptioue temporis Bicut prius, An iii aulem quod objii itur, <|ii«><l tria

t'l redibunl pra?dicta inconvenientia. sequuntur ineonvenientia, dicimui qi

Si autem incepit in aetemitate, ergo iinii est verum quia noe : ael ineonve-
luit quod iterum eal in-
in eeternitate :
niena, quod tempus biI m sui initio
conreniens in omni enim re menaurata, :
cundum aubstantiam, non quantum
menaura proportionatur mensurato essi

lagena enim mensural vinum, el mo- Similiter per dietinetionem praeposilio-

dium grana, <•( ulna p.-inuum, el marca nis patetr, quod non sequitur, quod indi-
aurum aeternitas aulem non proportio-
:
visibiie mensurel divisibile quia uon :

natur tempori, quia ipsa esl tota siimil accipitur praepositio in habitudine hi
cl sine terminis, tempus autem successi- \n id quod ojbieitur de Boetio, <ii<> n-
\ 11111 cum terminis.
et tluin eat, quod tevum ponitur ilti pro
Eadem objectio est si dicatur, quod in aeternilate el improprie : el pra?poaitio,
nunc aeternitatis incepit. ab, potesl notare triplicem hakitudiaem,
Si forte dicatur, quml incepil in aevo, ct in quoliltet lensu Locutio eat \

propter hoe quod dicit Boetius :

scilicet habitudinem • < 1 cauaatum,
exemplaris ad exempium, vel habitudi-
... Qui tempus ab aevo nem ordinis unius ad alterum.
2
Ire jubes .

Gontra est, quod supponitur ibi et

supra probatum est, quod aevum incepit

cum tempore. ARTICULUS IV
quod tem-i
Si forte aliquis velit dicere,
pus iucepit in initio sui, et lunc non fuit Quid sil esse /'// tempo
lempus, quia successivum non est in sui
initio. quaeratur de ipso initio, in quo
ceperit,et redibunt eadem inconvenientia. Nono quaeritur, Quid sit esee in tem-
pore
Soiuiio. Solutio. Dicimus, quod tempus ince- Kl dicil Philoaophus *, <juod esee in

1
VI Physicorum, tex. eom. '.0. 3
Cf. Artic. 3 hujus quaestionis.
2
Boetics, Lib, III de Gonsolatione phil I\' Physicorum, tex. com. 117.

phise, metr. ".

 Sl M.MA DE CKBATTKIS, TRACT. II. QILEST. - :m
tempore, es! aut tempore, aul parte tem- iiiuiliiin niMi babebunt meusuram :
^''l

poris ouraerari. tempui esl Dsura secundum hunc

Sed tunc qusritur de his quse uon ha- modum : ergo tiiliii uon sunt in tem-
bent Dumerum secundum prius el poste- pore.
iiu>, ut quieta omnino, scilicel essentia I'i;i'ii':c,i, Quajritur de dicto quorum-
cujuslibet rei uaturalis, ut bonio, asi- ilaiii, qui dicunl de quiescenlibus quiete
nii-. tto., qualiter illa lini in lempore ? naturali, ul omnia mobilia quaa actu uon
Dicimus enim, homo est, et bomo fuit, moventur Becundura quod possibilia sunl
et homo erit, significantes quod talia Binl ad inoiuui, quod quies eorum non esl
in tempore. totii siiiuil. Videtur enim boc esse lal-
Si forle dicatur, quod essenlia rerum SUm : quia quidquid habet prius et |io-

esl iii adssquatione humorum : bumores sterius, hoc primo et per bo est in lem-
autem in calidis, frigidis, humidis, el pore : sed aulla quies primo et perse esl

siccia : ti il»i propter continu&m actio- m tempore, sed per posterius, ut dicit

inMn v\ passioneni esl prius et posterius Philosophus '

: ergo oulla quiea babet
iu deperditioue et reslauratione, secun- prius et posterius.
dum quod ttiam dicit Philosophus, quod
iii > 11 est actu eadem Banitaa in mane el in Sou no. Dicinius, quod quatuor mo- sotutio.

vespere : ita uon possemus dicere, quod dis aliquid proprie est in tempore. I'ii-

98 I idem homo in mane et in vespere. nio, iiliquid est in lempore ul in subje-

Dico autem actu . quia essel habitu cto : <i sic passiones temporis sunl in
eadem sanitas, ni-i interveniret infirmi- lempore, sicut Longum cl breve, mullum
tas. Bi, inquam, diceretur, quod sicut et paucum. Secundo, aliquid cst in tem-
albedo vel sauitas non perit in toto, sed pore sicut idquod esl substantia tempo-
t.iiiKii non est tota simul, el ideo ihi esl iis : cl sic nunc esl in tempore quod csl
iii praeterito et in fuluro : gimiliter substantia ipsius. Tertio modo, aliquid
•-t in homine, propter hoc quod non esl in terapore sicut terminus in termi-
est tntuiu siraul iu praeterito et in futuro. nato : et sic nunc signatum est in tem-
i.mmua : Kormaa substantiales sunl for- porc. Quarto modo, aliquid est in tem-
mc omnino aimpHcea formae autem : pore Bimpliciter sicut in aumero : ct boc
simplices, aut omnino sunl simul, <iut esl tempore toto, vel parte temporis
imii sunt. Itii cum homo sit siraplex rncnsurari [; et hoc contingil duobus
forma, ideo uon potesl aliquid babere modis, scilicet absolute, vel secundum
humanitatem, vel habebit eam totam comparationem. Absolute adhuc duobus
siinul : et it i ratione illius formae aon eril modis, si ilicct jicr prius el posterius. Per
verum dicere, homo fuit, et homo erit. jiiius csl in tempore motus, <i mobile
Ya it.i videtur, quod t.ili.i uon sint in secundum quod esl in motu. Per poste-
tempore. rius quiea el quiescens secundum quod
PraBterea, Quaeritur de ccelo, quomoilo refertur ad motum. El per |nius esse in
dicatur, ccelum est, ccelum fuit, ccelum tempora dicitur adhuc duobus modis,
eril ? Bcilicel IdIm tempore mensurari, el parle
omnibus generaliter unum
Et >it dr temporis mensurari. Toto tempore, sic-
argumentum simplex secundura quod :
ut motus cceli. Et parte temporis, sicul
Bimplex uon habet mensuram Becundum alii inotus. Per comparationem esse in
prius ii poslerius : Bed talia corpora quae tempore dicitur tribus modis. Aul enim
sunt iinmurtaliii secundum Boetium, id quod comparatur, asl immobile Be-
>uut simplicia : ergo Becundum hunc cundum esse et posse el agere, sed com-

Physicoi com. s
1

I \ iiin. tex. 1 1 .
 .

. h. \| i; M \<» OHI) 1*1'. 1 h

l'
ii ii iii ad i .'iii mutabilem el mobilcm
'
i
iindum ilui.ii onom excellentera ia

iiiiir el |m. i i i i
ommulal ionem
dicitui . Deua esl . Deui fuil . Deui ei ii

- 'n- ii enim esl , ul dii ii Hicron^ mus. \llll' I I I

- \
I >ni luii , uumquam defuil
i.l eun esl , i
I

erit, iil esl numquam deeril Deuii est,

, :
I liinii ut iiiiinn hiii/ i>lin>.

hI est, Bemper esl \m id quod compa- .

rulur,Becundum i
immobile, li< el

aecundum pusse quod est conjunctum !)<• iino qua iiiui . I Iruui »it

motui, esl mobile, quia mobile esl lempua \ i I plura ?

cundum vicissitudinem : el sic Augelua I

\ idetur, quod plura quia
dicitur esse in lemporc secundum omnea I . Multiplicato sub ndum uu-
differentiaa temporis quia potentia merum, multiplb atui \. i Kubje-
\ngeli vicissitudinatur per actua inlelli- 'iiiu. lemporifl multipli undum
gendo diversa el volendo. Et secundum speciem <t numerum : ergo lempus u

hocdicil Aii.:io>iiuns. quod Deus creatu- tiplic ibitur -. uii.liiui -|» tciera ••! nunie-
r.iin spiritualem movel per tempus, iiiin. Piioijx iio ni <li i- ,i plurej
-'• Uliduin
crcaturam s
r
ero corporalem per tempus liiolil- BUnt - : el in.

et lo •uin
:

. Aul quod esse quid rei esl iii 1 1 1

totum simul, snl habet potentiam ad -. li iii. Multiplicata multipli-

motum continuum : et hoc contingil catur eiTectus : sed motua esl i tusa
duobus modis secundum duplicem mo- temports : ergo multiplicato motu, mul-
(linn potentise est enim potentia ad ubi :
tiplicabitur el lempua : aed multiplicatur
tantum, et potentia ad ubi et formam. motua : ergo, elc.
El primo modo ccelum est in tempore, 3. Praelerea, Dicit Philosophua io

secundo modo generabilia et corrupti- \ Physicorum ', quod ad motum unuin

bilia. exigitur movensunuro, <t mobile unum,
Ivr per hoc patel soiutio a<l omnia el tempua unum p r hoc innuit, : • -i

praeter lioc quod objicitur de quiete : quod iion omnia motua eal in uno tem-
bene enim concediraus, quod essentiae pore, <t ita sunl plura tem|» >ra.

rerum non snnt in lempore absolute, sc I

i. Item. Tempua - •
idena
per comparatiouem a<l p itentiam rela- esl iu aliquo bicuI io subjecto, non ni-i

tam ad motura. in eo quoil denominatur ab ipso :

Ad noc autem quod objicitur quie- <l temporale dcnominatur ab ij»s<» : •

g

le, dicendum est, quod cum dicitur, quod est in temporali : sed multiplicato subje-
<|uk's n<m sit tota simul, intelligilur cto multijdicabitur et accidens : er;j:o cum
quod est propinquior et remotior a ino- multa sint temporalia, multaetiam «Tunt
tu, et hoc simpliciler non ponit j>rius et tempora.
posterius, sed per comparationem ad Contra :

u'.r,
Dicit Auselmus
;

inoluin et ideo dieit Philosophus, quod

: , <ju<»d prassens lem-
per posterius quies est in lempore. pus claudil omnem locum : et quidquid
in loco <->t. esl in uno praesenti : et per

1
S. Aogustinos, Lib. \III super Genesim ad 3, art.2. Tom. XXXIejusdem editionia membr.
litteram, cap. 20. 3
V Physicorum, tex. eom. 34.
4
- Cf. Opp.B. Alberti. In IV Physieorum, Tracf. S. Anselmds, Lib. de Concordia i
-
nlsa;
III ,cap. 13, Toni. III novaa editionis uostra.Cf. Dei cum li rbitrio, cap.
etiam h n Part. Summae theologia?, Quoest. 23,
 Sl MM A M. i 151 \ll RIS, III \Cl. II. ni . KS I . :;. 385

eamdem ratioDem aon nisi unum fulu-

rum el uiuiia prseteritum.

Prseterea, Idem dicit Augustinus el

iristoteles expresse.
\KTH.l I.IS XI
10 S 1
1 ii". Dicimus, quod plura sunt
(empo -i enim qusedam mutatio qtue I >> quando temporii
non potest reduci ad molum cceli lam-
ijii.i iii ,nl causam, simt est mutatio po-
tentiai intelleclivae el voluntatis, e1 illa Undcoiiuo qiueritur de quando tem-
habel suum tempus, sicut supra dictum poris.

est, Ali.i autem omnia quae sunt sul> mo- I'.t qua?ritur primoj Quid >it quando
tu cceli, lempus unum omnishabenl : temporis?
enim motus mensuratur per motum cceli Secundo, l Irum i[>suni aliquid men-
tamquara persimplicissimumsuigeneris. Slllrl ?

Et similiter mensuratur per numerum Utrum ^it unum vel plura ?

•Tertioj

motus cceli tamquam per extrinsecus ad- Quarto, Utrum quando habeal contra-
jacens, quod non esl iu eodero genere : liiiiu ?

ijui.i esse iu leropore, esl esse in nume- Quinto, I duobus temporibus

tiuiu a

ro, sicut dicil Philosophus '

et in possil causari quando unum vel plura ?
eodem numero numerante possunt esse
multa numerata : plures enim res [><<--

sunl referri ad unum numerum.

\ i
i. Dicimi s ergo ad priraum, quod tempus
aon est passio nisi motus cceli per se, et \imki ii i \m:< nn
aliorum per relationem ad motum coeli

tamquam ad simplicissiroum, quod esl

causa aliorum moluum. PAIUICCLA I

Pjra hoc patel Bolutio ad sequens :

•->
quia tempus causatur a simplicissimo Quid sit quando temporis ,\-

tiiotu quem primo mensurat, et alios

mensurat per relationem ad motum il-
lum . Ad primum procedilur sic :

AJ 3
\nAi.ni) dicimus, ijuod Philosophus 1. lu Sex principiis dicitur : Quando
intelligit illud de tempore signuto inter es1 i]iiml ex adjacentia temporis relin-
duo iuiii«. et imii de tempore simpli- quitur : sed tempus non adjacel ut pas-
citer. sio uisi inotui cceli ergo quando aon :

xj 4. Pbb rn i.dicia patel solutio ad ulii- esl nisi in coelo.

mum, quod (empus est accidens motus 2. Praeterea, Cum dicitur, Quando est

ccel i :
» i ita iu aliis Qon est sicut acci- quod, cum il(lllll<
,

remanet infinita natura

dene in subjecto, sed sicul numerus in quaa diriinitui', male diffinitur hoc in<nl<>.

numerato. :,. Praeten l, I empus adjacel motui < t

naobili, et non determinatur in illa diffi-

aitione, utiuin relinquitur iu motu vel in

mobili : et ita diffinitio non diffinit.

1. Praeterea, < reneralissimum non ha

be1 diffinilionem : <-t ita videtur, cum

1
IV iMi\ -p "i ura, tex com. 147.
 386 I» M .1'.. M \ls ORI) l'l: l li

quando il generali imum, qu "I non

debeal diffinii > Quo I aulem genei bI

ii haliol diflinilionem ,
pali '
i

Imm quod mliil diffinitui ni i pei ea qu

unt in eodem ir.ul implicio \ n 1 1< l I I imhiimi
riuam ipnum : Bed generalisflimo inlnl

enl uimpliciuB in eodem jenei • : erj

n liffinitur quando. I* \i: I ICI I \ II

8 s nn imi. Dicimuc cum Philosopho in Ulrum quando aliquid m

Sr ./ principiis, quod quando diflerl afa

ubi, in li" 1,
<|iiinl iiln el locufljnon Bunt
in eodem : quia l< cub in circumplectente, Ad bi i unduin proceditur -

ubi vero in circumscripto, ojuando autem I Dicil Auctoi Sea p

esl in eodem in quo es1 tempus, non ui in quod quando tempufl noi quia li m-
subjecto, sed sicut iu numerato. I nde pusmensural, sed quando nihil mensu-
cum tempus sil in multis sicul in nume- rat.

ratis, quando esl in multis, el non in 2. Item, Si dicamui I

ccelo solo. Vntichrifltum fi i hoc non determi-

El per hoc patel Bolutio ad primum : natur numeruj circa vitam I rel

quando enim omnibus esltemporis in vitam Antichristi tempns non mi : sed

iu quibus esl distare per motum. sural nisi in quantntn nnmerus eal cum :

Ad 2. Ad aliud dicendum, quodper hocquod ergo guando non bH numerus, quando

dicitur, quod per ly quod non diffinitur, nihil mensurabit.
sed per ipsum determinatum ad se con- Contra: •

scquentia potest diffiniri. I. Dicimus Caesarem fuisse perplui

a.i .;. An aliud dicendum, quod ex passione annos vel tres, e1 Antichristum Fore : et

intelligitur subjectum. Unde cum tem- ita quod determinemua quem-

videtur,
pus sil passio motus, id quod relinquitur dam numernm circa vitam Caesarifl et :

ex tempore, intelligitur non relinqui nisi ita videtur quando aliquid mensi
circa motum e1 per consequens circa 2. Praeterea, Tempus non mensorat
alia. aliquid nisi per id quod relinquit cii

A ,i 4
Ai» aliud dicendum, quod est diffini- mensuratum aliquod sed id <j>j<j<J - :
-

tio diceris quid est, et est diffinitio dicens linquit, est quando ergo mensurat :
,

propter quid, ut habetur in secundo quando ot ila quando multo amplius

:

Posteriorum, et generalissimum non mensurat.

habet diffinitionem dicentem quid per
genus et diflferentiam, sed habet diffini- 9 ilutio. Dicimns, quod quand<» tem- s*iuiio.

tionem dicentem propter quid per cau- poris nihii mensurat duo enim sunt in :

sam : autem
ista diflinitiu dicit propter tempore, scilicet esse temporifl, etsnb-
quid per causam : « Quando estquod ex stantia ipsius, et quando temporis mag -

adjacentia temporis relinquitur. » respicit substantiam in se quam -

Dico autem substantiam non in se, -

in significantia ad aliquam dilierentiam

temporis, scilicet prae^ens. prateritum,
et futurum, ut magis patebit infra. Unde
cum sulistantia temporis non mensuret,
quia ipsa est indivisibilis, etiam quando
nihil mensurabit.
 | :

st mm \ l)B CREATl KIS, M: \U. II, Ql KST. 5.

El per boc paiel solutio ad primum magia causatur ;t substantia temporia

quod coolra li". est. undum quod accipitur in ipsius tem-

aj *. Ad \i.ii i> dicendum, qaod kempui porie partibus, quam ab ij>s<> tempore :

mensurat per comparationera ad Buas Itmpui enim prsteritum in extremitate

parlea <
n.t* lunt [>riu> el posterius, ul su.t qua continuatur ad presens nuni .

habitum eel supra in qusestione »1«'

diffi~ uiiu praeteriit, ul dioitur in Sex princi*
nitione temporis, qoq per iil quod re-
<t /iii.<. El quia quando praeteritum sequi-
linquitur circa lemporalem rem <'i pro- :
tur tempus, patel <|U(<<1 causatur ab ist;i

pter li'" ill.i objectio supponit falsum extremitate. Et limilitei futurum in ex-
tremitate iua futurilionia aon est futu-

rum, et ex illa parte < «usatur quando

futurum, el ideo prsecedit luum tempus.
Quando autem prsesena <'sl cum suo
\ltll( I II I \lili imi tempore : quia nihil de prsesenti est ac-

cipere uisi tunc.

Digatub ergo ad primura, quod nunc aj i ei >.

1'Altllt ll.A III iu tempore esl duplex, acilicel signatum,

et non signatum. Tempus autem ut con-
Vtrutn sit unum quatido velplwa ? lideratur in comparatione ad primum
uunc, habel divisionem et interruptio-
nera : et sic ab ipso in comparatione
\ii tertium proceditur si<' : unius uunc ad aliud nunc, non est uuuiii
l. Ex unica causa relinquitur unicus in substantia quando. Sr<l tempus ul

effectu8 : --'I 11 11 u tempus quod esl

iii est consideratur in comparatione ad secun-
causa quaudo : ergo unum est quando. iluin iiiiiii'. ii oii habet divisionem et in-
"j. Praaterea, Duo Bunl in tempore, terruptionem : et sic ab ipso est utrum
partes el rabstantia lemporis, ut dictura nunc in mbstantia quod causal unum.
est in praecedenlibus, quod magia recipil quando, sed secundum differentiaa tem-
ounc quod esl subslantia lemporis quam poris.
partes lemporia :
[uod ipsum nibil Et per hoc patet solutio ad aliud.
mensurat. Et nuoc temporia es1 in omni
tempore unum. Ergo quando <'st in

omni lempore unum.

'•ltr.i Ci \ iii \ :

Dicilur in Sea principiis, quod <|u.iinl<) AitTH 1 II I MH.I IMI

aliud esl ei <•<) quo I abiit, el aiiud quod
iu praesenti est, el quod iu futunun ex-
ipectatur : sunt plura, quando, el PARTICULA IV.
qod unum.
/ trutn quando habeat contrarium ?
s itio. S >li iio. Quod concedimus dicenl
quod quando causatur a tempore secun-
iluiu difTerentias i|<>ius : et ideo quaudo \<l quarlum proceditur sic :

aliud < -i prseteritum, aliud futurum, I . Prseteritio et fui uritio secundum

aliud quando prseteritum
praesens, el quod hujusmodi habenl oppositionem
-iquitur suum tempus, quando futu- <'t ergo ea quae sunt, oppositionem habenl
rum prsecedit suum tempus, el quando gratia ipsorum : led quando prsBteritum
pra sens cum suo tempore est. e1 lutiiiuiii >uiii ill.i circa quse ^unt :

ergo habebunl oppositionem,

 :

;$hh l). Al.l'.. M \i.. OKD l'i: l.h.

j. |'i.i ii 1 1 i
i
ontraria -init ijii.i ii ii.. non i i*l eadera ubstantia lempoi
siini (leri circa idoni, i
i
rnutu< nulln <
ib-

|m lliini .il) ipso : §ed prasteritio e( ratu- i

intiam U mporii vel quando.
ritio Bunl i i i
eamdera substantiara,
quia circo ounc temporis vel quando, el

iinii suul siraul circa illn actu : ergo sunl

contraria. \it i K i i i i \hi < IMI
Bedcootra I Ioh i n \ :

lu Sex principiii scribitur sic : Quando

nihil est contrarium : quando quod
enira PAKTICI I \ V.
esl bx pra?senti, uon esl idem quod ex
preterito el futuro. Irapossibile esl au- Ufrutn a duobu» temporibu * cau-
lem duas de uno el eodem individuo praB- tari unutn guando vel plura ?
dicari contrariel ttes.
2. Amplius aulera, Contraria uum-
quam simul io eodem erunl : quando quintum proceditur sic
\<\

autem quod pracsens el pra?terilnm e! ln quibusdam cutionibus signanlur I

futurum eodem erunl

est, iosimul in : duo teropora circa rem temporalem, ul
idem namque quod fuisse vcium est, et cum <ii :itnr, homo esl futurus, <-t bomo
permansurum, supple, verum est. Con- esl praeleritus : signatur enira unum
trariorum vero rationis esl numquam in tempus per hoc verbum, est t el aliud
eodem simul existere, neque de indivi- per praeteritum el fulurum, el est unnm
duo eodem dici in eodem tempore. Quare quando ergo videtur,:quod unum
contrarietas in eo quod quando est, hu- quundo relinquitur ex duobns l<-mjM.ri-
nihilatur. bus.
Et sic patet per duas rationes Auctoris Comha : Dicitur in St i prineipiis, et scd

sex principiorum, quod quando non lia- jam habitum est, quod quando alind
bet contrarium. ex pra terito, <-t aliud <-st < x praesenti, el

aliud esl ex futuro : ergo ex pluribus

Solutio. Solutio. Quod concedimus dicentes ad temporibus non relinquitur unuin
prnnum, quod praeteritio et lutunlio di- quainln.
cunt rationem circa esse temporis secun-
duin comparationem ad tieri <[uod esl in S ilutio. Dicimns, <[uod unum quando SoVia
niotu cujus est mensura tempus, et non relinquitur cx duobus temporibns duo :

dicunt conlrarias formas qure diversifi- enim tempora non eodem signantnr
cent substantiam ipsius : et ita non di- circa eompositionem unam, sed unum
versiGcabunt ipsum quando in substan- sicut mensura, ct alterum sicut terminus
tia, sed tantuin iu esse. ad quem terminalur illa mensura. Unde
Ad 2. - vn aliud dicendum, quod prateritio et cum dicitur : Ca?sar ost praeterilus.
futuritio non ponuntur circa subslan- dicit id respeclu eujus dicitur mensura
liam, sed circa esse, ut diclum esl : quia composition ;
s, el prseteritu» dicit com-
si ponerentur circa substantiam, tuiu- positionis mensuram vel rei temporaiis.
 SUMMA DK CREATURIS, TRACT. II, QUjEST. 6. 389

(JU/ESTIO VI

De seternltate, sevo, el tempore tn communl.

Postquaio expeditum esl de his tribus, scilicel de eeternitate, aevo, et

tempore sigillalim per ordinem, agendum est de ipsis simul sumptis.

El primo quserendum est, Utrum idem sii quando, el idem nunc horum
trium ?

Secundo, ln quo conveniunt, el in quo differunt, ot quare sint tantum

tiia, el penes quid accipitur eorum numerus?
Tertio, Qualiter verba quee consignanl differentias temporales, dicantur

de liis quem modum unum verbum magis proprie di-

tribus, el secundura
catur de aliquo istorum quam aiiud ?
Quarto, De significationibus quorumdam nominum, qua» ista exprimunl
aliia vocabulis, ul est perpetuum, sempiternum, sfficulum, et hujus-
modi.

2. Quando temporis secundum

Item,
Philosophum dividitur', ut quando ex
eo (juod instat, et ex eo quod prasteri-
ARTICULUS I. tum ost, et ex eo quod futurum est : sed
haec divisio non convenit quando aeterni-
Utrum idem quando ei idem nunc sit tatis el aevi, cum illa sint tota simul :

horum //iiiiii, scilicet xternitalis, ;n i, ergo (|uando horum trium non esl idem.
r! temporis '
? 3. Item, In diflinitione, quando est
quod c\ adjacentia temporis relinqui-
tur : ergo quando aeternitatis est quod
Ad primum proceditur si<- : relinquitur ex adjacentia aeternitatis, et
I. Ail divenitatem causae sequitur di- (juando aevi esl quod ex adjacentia aevi
sitaa eflectus : sed aeternitas, aevum, relinquitur : cum ergo diffiniliones istae
et tempus sunl diversa, a quibus causa- sini diversae, isla quando erunt diversa.
tur quando ergo quando tantum ab
: Simii.ii i:u objicitur Av nunc, quod non
ipsis eril diversum. sil iilcni nunc istoruin triuin :

1
Ci Opp. B. Uberti. I\ Physic. Tract. I\, \ri. 13. Tom. XXV. Item,U Part. Summa
cap Tom. III hojusce dovjb
5. • <i i t i« »n -
i
.
Cf. thoologia, Quast. 22, membr. 2. Tom. XXXI.
etiam Comment. in Sententiarum, I l)i--t. \iu. * In S'-v principiis.
 190 I». M.K. M KQ ORD l'l: I h

1. Su( "in <

miii non esl idem nra adequaU wtem
quod e§l totum imul e( fttani . ei lemporalia -i< ni . mensu
Huhstontifl ucci ivi non eet substanlia leute,

manentis : sed nunc temporii est lub- Sunt tamen qui dicunl, qnod id<

tantifl ucci ivi, et nunc teternital ijuandoet idem est n m.

nubslantifl manentis : ergo nunc tempo- Dicunl enim, quod lempufl Kubstantiam
iin i esl nunc eeternitatifl el flavi. non habel quo
a motu, n <l

2. Iiiin. Dicil Boetiue in libro di Tri- ru et ideo volunt, quod idem nuni

nitate, quod nunc stans e! non movem stani in comparatione ad ecternum

sese, semper aeternitatis facil nunc au- : EBviternum, et numeratum in i

tem fluens continue, semper temporis tione ad lemp -iiuilii<-i idem

facil : ergo sunl diversa sicul flueni el quando. S< <l ln<< non \ detur : qnia < um
non fluens. tempu iternitas, et ssternitafi qu
•\. Item, Nullum secundum esse varia- damsunl proprii judicium rectum
bile existens in praeteritum el fulurum, de ipsii eritsecundum principia suorum
esl idem ei quod esl invariabile omni- subjectornm : et ita cum lempus sit in

iin : sed nunc temporis secundum Buum primo mobili, <-.i quas sunt in lempoi
088e variatur in preeteritum el futurum, judicabuntur secundnni ea <
j • i ;*- snnl in
iiuin' autem seternitatis omnino eat inva- motu primi mobilis : in illo autem •

riabile : ergo non sunl idem. accipere idem qu<»d lerlur ante «-t p<
Sedcontra. Contra : in >it u quibus Iribus in \<-n\\>nv respon-
,

Quando es1 Deus, esl Angelus. <'t esl debunl nunc prius et posteriua : et -iuiil<"'

inntus : et in i>ta Locutione non significa- judicium eal '!<• saternitate iu oompa
tur uisi uuum quando reliotum oirca rem tione ad ssternum, el de savHernitate in

seternam el seviternam et lemporalem : comparatione ad aeviternum.

ergo unuin cst quando.
Item, Deus est nunc, Angelus et est

nunc, el id quod moveturest nunc et : ita

videtur esse Ldem nunc.

ARTICULUS II.

Soiutio. Solutio. Sine praajudicio dicimua,

quod non est idem quando, nec idem In quo conveniant et quo differani
in

nunc istorum, ul probant pra?ceden aetemitas, mvurn, et tempus?et, Quare

objeotiones. sint tantum tria ? </./' quid a

Et ad lioc quod contra cst, dicimus, pitur eorum numert
'

quod sicut supra babitum est. quorum-

cumque incnsura est tempus, eorumdem
erit mensura a?vum e1 ffiternitas, sed non Ad secundum proceditur sic, inqui-
convertitur : sed BBternitas est mensura rendo in quo conveniunt et in quo diffe-

exceHens temporalium et a?vilernorum, runt ista tria '.

et exoellit temporalia seoundum utram- Videtur autem, quod sit convenientia

que parlem, eeviterna vero secundum generis inter ista : mensnra enim pwedi-
alterani : et ideo in tali locutione cum catur de eia sine convcrsione et in quid :

dicitur, quod est quantlo a?lernitatis ergo conveniunt in genere.

quod relinquitur circa aMerna et roviter- Item, Alia convenientia videtur in si-
na et temporalia. accidit fallacia : quia militudine : Qnia dicit Philosophus :

circa aeterna relinquitur sicut ex men- Quod est a?ternum aeterno, hoc est a^vi-

1
Cf. Opp. B. Alberti. IV Physioorum, Tract. IV, cap. '* Tom. III nostrae editioni-.
 .

SUMMA DE CREATURIS, TK \< I. II. QU EST. 6. 191

tei iuiin ,r\ iterno, el tempus temporali ' :

rtiam est divina essentia, scilicel quan-
el videtur unum esee exemplar, et alte- •do: el ita cum dicitur, Deus est, semper
rnm exemplatum, secundum quod etiam dicet divinam essentiam :
S <'<1
- non simi-
conguevil dici, quod terapufl esl imago liter <lirrt essentiam saviterni vel tempo-

»vi, et BBVum est imago eeternitatiB. ralis tuin dicitur ; Angelus esl Bemper,
Itfiii, l'.\ locutione Boetii in libro de vel motus esl semper : ergo nou stal

Trinitate, habelur terlia couvenientia : rtiaiu illa con\ rniriilia.

quia quando quod relinquitur ex omni-
luis bis, Qon praedical aliquid quod sit in Iirm quaeritur, ln quo differanl ista Que»t, i

re, sed potius quod aliquo modo se res tria?

babel ad aliud, ul ad tempus, vel sevura, Et videtur, quod aeternitas differal ab
vel aeternilatem. aliis Juohus, quia quod esl idem illi

Quarta convcnientia esl in hoc, quod menaurat, alia autem non sunl eadem
substanlia uniuscujusque istorum est in- illis qua mensurant. rtem, in hoc quod
i

divisibilis, scilicel nunc. carel utroque lermino. Item, in hoc

quod esl mensura increata aon tendens
Sed con ru \ primam convenientiam ob- in niliilinn <lr tiatura sua, ali;i autrin iu-

jicitur : digenl <iti<»<l contineantur raanu Omni-

[. Gonvenientia generui ponil conve- potentis Qe in nihilum decedant, sicul
nientiam rationis qua esl secundum tto- omnes creaturae, ul dicit Gregorius.
nnii eeneru : r;itio enim animalis cou- . Klernitas autem et sevum simul diffe-

venit Bpeciebus animalis : ergo ista tria runt a utrumque

tempore in hoc, quod
univocantur in hoc quod est mensura : istorum esl mensura excellens tempora-
_<> aliquid Qomine el ratione commune lium trnipus autem non esl mensura
:

esl creato el increato, quod est inconve- aeviternorura el aeternorum. ^Etemitas

q ie n s autcm ah aevo differl in carentia princi-
1. Itrin, Dicil Philosophus, quod cor- jiii, aevum autem a tempore in carentia

ruptibilia el incorruptibilia non Bunl io lini>.

eodem genere*. Cum ergo tempus sit

corruptibile, aevum el aeternura incor- .luxta hoc iterum quaeritur, Penesquid Qu»st, 2.

ruptibile, Qon erunl in i odem genere. accipitur numerus horum trium?

Cum enira habeamus mensuram cura
1'n Kii.ur.A, Videtur ijuuil unum non sil utroque termino, scilicet tempus, el

simile alleri, vel exemplar : liber enim mensuram sine utroque termino, scilicet
ii diceretur exemplalus ab alio, >i tan- aeternitatem, videtur quod debeant esse
iuin haberel convenienliam in Foliis, et <lu;e mensurae mediae, una quae habet
qoq iu scriptura : sed Bimiliter esl de principium, et alia quae habet Qnem et

tempore el bbvo el aeternitala: aeternitaa non principium, et illam non habemus.

enim el .i \ um sunt tota simul, el hoc Si dicatur, <|ii<hI non potesl esse, quaera-
iinii convenil tempori : ergo unum non tur quare.
es1 exemplatum ab altero, etsicconve-
oientia se< unda uon stat. Sou no. Differentias assignatas conce- SoltUio.
iliinus.

Similiter, Gontra tertiam objicitui : Ad primum quod objicitur de oonve- A.l

Nihil <">t in Dru ni>i Deus, ul Bupra pro- aientia in genere, dicimus quod mensura
batum est. /Eternitas r>t divina essenlia. per prius el posterius praedicatum es1 de
Ergo quod relinquitur ex SBternitate, illis : el dicimus, quod mensura proprie

1
Aristotbli s, Ih lib. de Caasis. 5
Idi m. \ Melaphj s. tej om. nli im
 —

h M.ll \l \L. niih. IT. I h

h iqucndo dicitur de tcmpore |" 1 poste- Ii.iImiis potenli iii. im -i j.. .

il*il*ii*

rius, pef priufl vero de aHci nitate, io I j. .

ibilii ejiii potenti

quantum b< ilicel duratio ipaoi um a< i ipi- ,i, liabeni tami n
iiu < 1 1 r 1 1 pi oteusi •
indeficicntia», qu i I. iii ,il. ipsn propter il tiam q<

tamen eal tota simul lecundum quod li eti «i quo ea1 . el illiiu meosi
iiuil opponitur uuccessioni. ;i-\ iim. I ns habeiifl poten-

A.l 8. \i. \i ii ii dicimus, quod corruptibilis li iin ai livain « I j..i--i\ .ini. il.i quod j

et incorruptibilia non sunl in eodem ge- siva recipil actom pei moton, H ooo
nere quod esl subjcctum el potentia, led sibi sempi onjoncla, el hoc pi

bene possunl convcnire sccundum pro- ter materiam el lormam e i qaiboi « om-
portioni m in aliquo communi. ponitur meneura propria
: el illiufl

U mpus Sob illo aotem oon e§t eoa

Ai> \i.ii n dicimus, quod queecumque quartom el ideo oon eoi qoarta meo-
:

conveniunt, convenientia sufficit ad di- -iii. i.

cendum simile, ul dicit Aristoteles in

Topicis : Quantulamcumque convenien-

tiaiii assignavimus, assignantes erimus
quoniam simile. Et ideo cum in modo
prsedicandi quantum ad rationem unum- MlflU l.l - III

quodque istorum dical ut extrinsecus

adjacens, habebil convenientiam in hoc Qualiter verba qtue consignant diffi

quod dicil Boetius, licel oeternitas sil es- litts temporalcs, dicanlur de kii tri-

senlia divina sccundum rem. bus? Secundum quetn modum

et,

umim verbum magii proprie dicatur

\ii aliud dicendum, quod tcmpus de aliquo istorum quam aliud 1
'.'

quantum potesl imitatur eeternitatenr, et

seviternitas seternitatem : sed necesse est

in aliquo deficere : et ideo non lenet Tertio quaeritur, Qualiter verba quffl

exemplum iu omnibus, sed in quodam. consignant differentias lemporales, di-

cantur de tempore et aevo el aeternit
Aii qusesi. \n , D q UO d juxta hoc quaeritur, dicen- el secundum quem modum unum ver-
dum quod ideo non potesl esse mensura lium magis proprie di<alur de aliquo
quarla quae careret principio et haberet istorum quam aliud?
liuem : quia nihil carens principio potest E( videtur, quod differentiae tempo-
habere linem : eo quod ipsum uon est rales non dicantur de aeternis : quia dicit

post nou esse : quia hoc est omnibus Auguslinus super .loannem quod hoc ",

creatis causa ad posse deficere nisi conti- verbum, est, cum dicitur de Deo, non
ueantur per virtutem divinam. sicut caetera verba temporales motu- -i-
gniticat, ^id substantiam solam et ita :

Ad; queest. Numerus autem horum trium potest videtur, quod nulla differentia lempora-
sic accipi. Aliquid est ens. eujus poten- lis dicatur de eeternis.
tia activanon habet conjunctam poten-
tiam passivam, eo quod in ipso indiffe- Pbjbtebba quaeritur. Oua* ditTerentia
rens est quod esl el quo est et illius : temporis uiagis convenit a?terni-?
mensura est aeternitas. Sub illo est ens El videtur, quo 1 praesens : quia

1
Gf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- S. Augustinus, super Joannem, in princi-

tiarum, Dist. VIII, Arl. 12 ei 14. Tom. XXV no- pio.

V8B editionis nostrae.
 I

Sl \l\l\ DE CHI \ll IIIS. TRACT. II, ni KSI. i; •MK\

1. In aeternitate nihil est nisi praesens : poteutia, quod non esl actu, et hoc est

rt Bimiliter de tempore nihil esl accipere iulii mitatis : et srriimluiu h0C UOD ili'i-

1 1 i — i praesens. tur de Deo : et ille videtur esse sensus

I i
'N i n v videtur, quod praeteritnm : Augustini cum dicit, quod non notat
iliii.i hoc solum <^i iu neoessitate stante temporales motus, sed Bubstantiam bo-
semper : sicut aeternilas esl lola sirniliter lam. Et similiter Hieronymus videtur
rt Btans. hoc sentire qui sic exponit, fuit, id est,
2. Item, Anselmua dicit in libro de numquam defuit : el est, i<l est, num-
Concordia pr&scienlis? et libri arbitrii\ qiiain drrst : trit, i<l est, iiuiiujuain dc-
quod tempora praeterita sunt ad Bimili- nit. Et de aeviternis idem polesl <li<i sola
tudinem BBterni praesentis omnino im- inceptione eorum supposita.
mutabiiia. Ergo tempus praeteritum ma-
_i- proprie dicitur < l ** eis quam praesens. Ai) Ai.n i» dicendum, quod praesens Ad iiutsi,

Itnn, Potentia ens magts convenit secundum rationem quam ponit objectio,
iiini semper ente quam id quod nullo potest dici de aeterno, el similiter \>\,v-

modo i bI ens : Bed ruturum potentia est teritum :minorem babel

sed futurum
ens, praeterilum nullo modo ens : ergo convenientiam quia hoc es1 omnino in :

videtur, quod magis conveniat eeternis polenlia e1 non inaclu: potentia enim
quara praeteritum. omnino removetur a Deo nec lamen :

praeteritum ratione praeteritionis dicitur

itSo. S ii no. Illa quaa dicta sunt supra, de BBternis, sed ratione necessitatis exi-
supponantur his, scilicet qualiler diffe- Btentiae : et secundum liuc est quod dicit

rentiae lemporales conveniant aeterno et Anselmus in libro de Concordia prsede-

,i\ iterno et temporali. Hic autem addi stinationis et liberi arbitrii : « El haec
potesi, quod differentiae temporalee <li- siquidem magis similia suul aeterno
ctaa Ai a-\ iterno et seterno, notant indeQ- praesenti temporaliter praeterita quam
cientiam durationis, nt cum dicitur, praesentia quoniam quae il»i sunt,
: num-
I ><'ii- fuit. non esl quod aliquid
sensus, quam jiossuul non esse praesentia, sicut
pra leriit in ipso. Sed cum duo Bunt in temporis praeterila non valenl numquam
raiione prseteriti, scilicel praeteritio, et prabterita non essr, praesentia vero lem-
existentia in praeterito, iil quoil nobilita- pore oinnia quae transeunt, (iunt non
ti> est quod debet attribui Deo : et illud praesentia. »

ignobilitatis, debel removeri secundum

\erbum Damasceni qui dicit, quod « op-
tiuia quaeque Deo reponenda Bunt. »

I nde '11111 dicitur, Deus fuit, notatur ARTICULUS IV.

exislentia indeficiens secundum praeteri-
tuiu Bine praeteritione tamen hoc idem : De significationibus quorumdam nomi-
dico de praesenti quod habet duo,scilicet nitm quse ista exprimunt uliis vocabu-
Bubstantiam ipsam nuno, el Quxum se- lis, ut rst perpeluum, sempiternum,
cundum quem esl mutabilitas in praeter- stpculum, f/ liuj usmodi .

itn et cum dicitur de Deo, non notal

:

I — primum. Similiter cum dicitur,

i
i

Deus erit, n itantur duo in fuluro, scili— Quarto, Quaeritur de signiGcationibus

cel protensio esse ultra praesens nunc, et \ ocabulorum, el de recurrendum est
liis

hoe est uobilitatis, unde secundum hoc ad antiquos qui determinaverunt de

dicitur de Dco e1 exspectatio entis in i|>-is.

1
S. .nsrlml'3, De concordia pnBsrionli;r '•' liberi arbitrii,
 —

h \l.l'. M M, (i|(h |'|< | h

hnit • 1 1 i 1 1 1 Boetiui in libro de /> i li.iliiiiim -1 in qua ntionc de diffi

/il/r : i> I .lllllllll llllrl ll.lllll.llllllll I i
I Hlll ,r/> 1 nitatis. I 11. 1 I / /
autem
presens quod ssl nunc, intereal el « 1 1 n i- idtmx 1/ .
• 1 iinid iui / ,/ 1.

quod Dostrum nuno m renn

iiaiiiin. • - < uli auti 111 dJHliui 1

pus lempiteroum facit, divinum vero 1 I lamasceno, qui dicil *

tpoi l<

nuno pei maneni «i non mo> em quoniam ho< nomen, -/' ulmn, pluru
atque consisteni aelei nitateon facit ! oui »ignificat. Saei ulum dicitur uniu
nomini si .nliniii^ u mper, fa< ief ejui jusque lioiiiiiiuiM \ ita Di< itur rursui
quod eil nuncjugem indefessum, ao per ulura 1
1 r 1 i % ers.i \>\ < -• u-

hoc perpetuura ouriura, quod eal lempi- liim fniur.i vita, qu e po

ternitas. inliint.i est. Dicitur 1 ursui im non
\.\ his accipitur, quod gternitas « 1 1 «
i
terapus, neque temporis aliqua pai
turnunc proprie permanens, perpetuitas lii inoiii el curau mensurata, p
-
\ j-

autem dicil collectionem multoram nunc delicet, el n quod pro-

is,

c\ parte temporis vel indeficientiam tenditur oum asternii velul quidam tem-
uniusex parte sternitatis : e1 ideo ipsum poi alii motui el *|).itmi I dIU-
perpetuum esl nomen ambiguum, el guntur diversi modi quibui accipitur
quandoque ponitur pro toto tempore, tmcuium, «•! omnei plani sunt pnster
quandoque pro bbvo, quandoque pro iiltiiiniiii : el ilii accipitur sasculum pro
jeternitate. aeternitate «-t asvo secundum <iu«..| p
Sempiternitas autem secundum quod tenditur cum lempore : et I -t quod
addil Buper eeteraitatem, dicil totum dicil subdens in litters :
« Quod
eeternitatis sine prinoipio el fine, quod «'iiiiu est his «ju.f in lempore sunl tem-
perflcitur ex nunc durante itante immo- [)us, hoc est eeternis sa?«-uluni. » I

bili : secundum autem quod respicit tem- autem in eodem aliam aceeptionem -
-

nus, dicit totam durationem nunc fluen- culi determinat dicens : « Dicuntur qui-
tis, ct collationem ipsius nunc in dem septem sascnla mundi hujus, sciiice!
summam, gratia cujus collationis adjici- .1 ocbH com-
el terra creatione noque ad
tur ei haec dictio, semper, cum dicitur muncm hominum consummationem. »
quod dicit (iil-
sempiternitas. El hoc est Et idem vocant s.eculum ilii quod noi
bertus in cdmmento super Uoetium :
«licimus setales mundi.
« Hoc nomine quod est perpetuitas, in- ftem, Anselmus determinana, quare
telligitur sine collectione collatio : hoc dicitur ssscnla sccnlorum, et sseculum
quod cst sempiternitas, cum collectione saeculi, dicit sic : « Dicitur aatem, saeeula
collatio : aeternitatis autem nomine neu- sseculorum, secundnm hoc quod praeeen-
trum, neque id est, oollectio neque colla- tis mundi septem ssecula, id eat, eetates
tio. » Per hanc autem videtur dici se- mundi multa ssecula, id est, \ itas con-
:

cundum quod refertnr ad tempus durans tinent hominum, et secundum quod

per multos annos : secundum autem unum omnium sssculoram esl eeternil
quod ad aeternitatem, dicit durationem et sseculum saeculi dicitur quod prieaens
aeternitatis distinguibilem ad ea quae sunt et quod futurum.
in multis annis : licet enim aeternitas in
se non distinguatur, distinguitur tamen Et luec de tempore, secundo coaequaevo.
in comparatione ad lempus, ut supra dicta sulliciant.

1
Psal. ct, 28/ cap. I.

2
S. J. Damascknus, Lib. II de ¥\do orthodoia,
 SUMMA DE CREATI KIS TRACT. III. QUjEST. 7. 893

TRACTATUS III.

DE TEHTIO COiEQUiKVO, SGILICET DE CCELO

EMPYKEO, ET ALIIS CCELIS, ET STELLIS.

QILESTIO VII.

l><" nntiirn corportfl eoelestls.

Deiode quaerilur de tertio coaBquaBvo, quod secumlum Glossam est cob-

ruiu empyreura.
Gratia cujus quaeritur de natura corporis coBlestis.
Et queeratur primo, De natura ejus iu se.

Secundo, l)<- partibus ejus.

Tertio, De motore ipsius.

Quarto, De motibus.
Quinto, De effectu motus ejus in inferioribus.
Circa primum quseruntur quatuor.
Primo riiiin queeritur, Utrum ipsum cum elementis sij ejusdem na-
toraa? et, Utrura ccBlum sii essentia quinta dislincta ab essentiis quatuor

elementorum ?

S icundo, Utrum sil generabile vel corruptibile?

Tertio, Utrum sil limplex vel composilurn?
Quarto, Quid sil Becundum diffinitionem?
 1

h. \l i: M \i. <>\\\i V\', P.f».

Item, \i istoteh - iii 1 1 •!• f i /o 1

\fundu : ••
Slellffi quoe a< uuntui • i
igniun*
iur. « i motu ignitui aei qui e*1 in

< nilii ii um li' ' ' -- ii i". el DOn i.Miiun-

\i;iii.i l.i 8 l. iiir -i.-ll i iji-.i- in-i ijuando ipMB in

'lunt aerem, el ier quandoque movetur,

/ irinn iirliiin iniii rlriiuiii m iit ejusdem quod bx iiioiu -i'll.iniiii i I

nalurse, ii/.si/ essen/ia distincta <i/> • i i1 ite hab< tnr, quod -t<ll.»-

essenliii qualuor elementorum '

? igniuntur, quod el lo< nl

a< i' iii immedial run nlroque

-> quitur, quod bu llc lint de natura
\<l primuni procedilur sic : iguis, el per consequeni toiuin cerlum
I. Dicil IJ.i^iliii^ iii Hexameron quod ,
< -t igneum. Quod aulem istn it nr
« ccelum esl naturaa igneae : »etita vide- de loto ccelo, \> itet [
er boc quod <l c '

tur, ejusdem Daturs cum qua-

quod sil Philotophus, qnod antiqui qui dixerunt,
tuor elemenlis. Idem dicil IM ito et Ma- quod stellae »im . non dixerunt
crobius. quod stellae sint ignea?, nisi quoniam
Item, Marcianus : « Mundus c.\ qua* ip-i posuerunl corpus superius
tuor elementis constat, his denique to- ignem, *! dixerunt, quod necessarium
lis. » i
quod unumquodque Buperiorum
-i.

'1. Ilcin. Per rationem hoc idem vide- porum Bit \ n.iiur.i corporii in quo '

tur : quia videmus in i |

» ^ < > proprietates vel sicul -iiuiii Bxum.
ignis, scilicet calidum et Lucidum : ubi Item, Dicil Philosophus
cnim proprietas, il>i etiamesl subjectum: contraveniunl nobis el qus sunl n<

ergo videlur, quod cudum est de natura ria, quod id quod diximus, qam pra
ignis. Hoc videtur etiam sensisse Empe- ilasunt, est: hoc enim ponamus omnem
docles, quando dixit, quod « sol esl res stellara ex stellie le illo corpon- in

alba calida. » quo incedit. Kx quo pat«t ,

quo-1 >i Btellae

3. Si forte dicatur, quod ignis habet sint igneae, totum corpus cceh
molum rectum : ccelum autem est circu- igneum.
Lare : el ila coelum npn cst ignis. Contha : Sku co> ima :
isedcoDtra.
Probatur in libro II de Coelo et mundo*, I. Dicit Philosophus, quod omne
quod iinuniquodquo elementum sphaeri- corpus inotuin propriom habel : motus
cum est : ergo ignis sphaericus est in loco autem sunl primo de Ccelo Ires, uf dicit in

proprio. Hoc idem dicit Plato, quod ?t Mundo ', scilicel ad mc liura.a medio,

ignis movetur circutariter in loco pro- et circa medium. Ad medium autem

prio. a medio sunt motus elementorum, circa
i. Praeterea, Dicitur in II de Ccelo et medium motus cn-li. Cum igitur secun-
Mundo ', quod qusedam
moventur slella? duin differenliam motus sit differens na-
in aere superius: conjungi autem supe- tura mobilis, ccelumnon erit de n.itura
rius aeri proprium est ignis ergo vide- : quatuor elementorum.
tur, quod stollae sint igneae et erelum :
'1. Praeterea, Di« it Philosophus saepe.
cst ejusdem naturae euin stcllis : ergo quod ceelum nce cst grave, nec li

erelum est igneum. Gum igitur sint i-tae propriae polentkc

l
Cf. Opp. B. Alberti. I <le CobIo et Mnndo, Ibid., tex. com. 42.

Tract. 1, cap. •'}.

Tom. I\ novae editionis no- * Ibidem.
strae. 5 de CcpIo ei Mundo, tex. com. 23.
I

- II <!<> C03I0 >'l Miinito, t^x. com. 76 el infra

 .

>l MMA hi: CRKATI Kl>. rRACT. III. Ql .KSI". 7. 597

elementorum et non inveniantur in ccbIo, nieutiam et differentiam. Aul ergo eon-

ccelum 11« > 1 1 eril de natura el tmentorum. veuil in istis qualuor qualitatibus, aul
•{. Ftem, \.\ complexione qualitatum in aliis. Si in istis, aul est Frigidum et

elementorum probantur elemeota esse siccum, et sic esl terra : aut Frigidum el

quatuorinsecundolibrodelrertera/ione.e/ humidum, el sic est aqua : aut calidum

I orruptione Calidum enim cum trigidu
'. el humidum, et sic esl aer : au1 calidum
in eodem simplici esse non potesl >i- : el siccum, et sic est quodcum-
ignis. Kt

militer nec humidum cum sicco: quia que detur, erit unum elementum bis in
ntraria insunt eidem actu : ergo erit natura. Hoc est autem esl vanum <'t su-
Frigidum cum humido, el frigidum cum perfluum : et li<»«' esl contra uaturam :

sicco constituens duo inferiora elementa. quia dicitur in III de Auimn\ quod na-
Similiter calidum cum humido <•( cali- tura non abundat in superfluis, nec de-
iluin i -11111 sicco constituens duo supe- li<it in necessariis. Si autem in aliis qua-
riora. Et cum non sini plures quali'a- litatibus habet convenientiam el diffe-
t.--*. n<. n erunl plura elementa : et ita rentiam, oportebit ad minus ponere octo
coelum non erit <l<
i
natura elementi. elementa : convenientia enim cl diffe-
Si Forle diceretur, quod sunl aliee rentia non erunt nisi in qualitatibus
qualitates elementares, quibus constitui- activiset passivis habentibus contrarium,
tur coelum in natura elementi, quemad- quarum <lu;c, scilicet una activa et una
modum <l<<it Empedocles, quod infinitae passiva, sunt in uno elemento : el si

Bunl elementorum, puta cali-

<|u;ilit itea tales duae sunt in coelo, erunt duae aliae

dum, siccum, album, nigrum, Frigidum, contrariae illis. Sinl ergQ illae qua? sunt
liuiniilnin, molle, durum, unumquod-
et in ccelo a el b : ergo erunt aliqua con-
que aliorum. Contba : Corporum enim traria ad a, et sit c : et aliqua ad b, el sil

primorura qualitates sunt primae : primse d : tunc erunl sex complexiones, scilicet
auteni qualitales activas et passivae non Acum b, et \ cum c, el a cum d. Simili-
extenduntur altra quatuor, ul probatur ter b cum c, d cum c, et d cum i! : et eum
iu II de Generatione ei Corruptione*. duae sint impossibiles, quia contraria non
\. Item, Indirecte probatur idem. Si sunt in eodem, et illae sunt a cum c, et
cnini coelum est elemenlum, ab unoquo- b cum d ergo erunl quatuor, scilicet a
:

qne eiementorum distingueretur per cum b, Acum d, c cum d c cum et \\ :

unain qualitatt-m, vel per duas, sicul ista quatuor erunt elementa quae cum
videmus, quod ignis ;il> aere dislinguitur istis quatuor Faciunt octo. Et similiter
si '• eJ a terra calido, et ab aqua calido oportet, quod sit aliqua convenientia et
et - el similiter esl in unoquoque differentia per alias qualitates inter ista
aliorum, quemadraodum dicit Boe- octo : et ita illae qualitates iterura faciunl
tms nova elementa : et ita erunt infinita

elementa, quod est inconveniens : ergo

Tu Dumeria elementa ligas,ul frigora flammia, ccelum non estelementum.
Arida conveaiant liquidis, ne purior ignia •"..
Item, Patel per diFfinilionem ele-
'"' " ,) '" mersaa
, l
dedacanl pondera terras. me nti quam ponit Philosophus in III de
Caelo et Mundo* Eiementum est, : «

•
i igitur coelum esl elementum, opor- quod esl in compositione primum, <l
tel qood cum aliii lalem habeal conve- quod non resolvitur secundum Formam

1
H de Generatione et Corraptione, tex. com. s
Bobtios, Lib. III de Consolatione philoso-
phiss, metro 0.
1
" ''" fonerationeetCorruptione, tex. com. '
III de Anima, lex. com. I

5
III de Coelo et Mando, l< v. com. 31
 1

h ALH. MA«.. Misi» l'K I h

iii ioi ni, ini .iii.im. .. l

*
* -
• 1 1 1 1 .1 1 ii <| 11 •
pai li iii el • .i h doii -i.ni i.i.i •

diffinitionii patal . quod i aelum uon • ' utriqui lunicn enim

clcincnliiin : 1 1
• ' 1 1 ' nilii DSl iii COmpOHl* • i . . 1 1
1
< 1 j i j j iunl \ i\ ifii .' va |
•

Uim
tione primum ! quia ipsum noo est rai- « i |. fi ut <li« .Iiii iii pi in-

scibile < iini nliis, ul dicunl Philosophi cipio "ici.i\ i

/'//'
y
rm ', quod motua
a i Bfsel miscibilei esset alterabili culi « -i ui vil i «ju i d.un n.itiji en-
sua specie, quod non contingit, ul pro- tibus omnibui . i alidum autcm quod
batur infra. Similiter ipsum non resolvi- « iiui radio unduni Philosophum
hir in luiiiiaiii aliam : si cniin resolva- in III de ( celo et Mundo ,
• t II de
tur, resolvitur in partes quaedam enim : Generatione ei Corruptione*, pei

pars esl stella qusBdam orbisi quaedam congregativum esl homogeniorum rapra,
dexfra, quaedam Binistra, ei qutedam ho«- est, subtilium aacendentium Bursum,
erratica, queedam fixa.
el ct per consequens conaumptivum
Item, QucBcnnique sunl ejusdem na« itivum li ilivum bomo-
Lurte, aut conveniunl in iorma, aul in geniorum >il»i propinquorum, fa

materia ( 8i conveniunt in forma, sic grossorum descendentium deorsum, Cum

simt ejusdem rationis quod non oon-
: igitur propi ietatea non nnh i on-
venit ooelo et alicui elementorum. Si veniant eis, subjecta non erunl ejusdem
autem sunt ejus demmateriae, tun<- trans- natiii.c

mutantur ad se inviccm, ut dicil Philo- autem quod dicil

\d hoc mpadoi I -

BOphus : et ita e\ ccbIo Qerent elementa, dicendum, quod inteliigil per aibedinera
et ex elementis coBlum, quod iterum n m claritatem luminis calcati in corpon
contingit. Ergo ccelum non cst de natura Bolis calorem autem inteliigil efl<
:

elementorum. ^ol enim excital calorem ex revtrfo

tione et motu radiorum a«l COrpui ^oli-

soiutio. Quod conoedimus dicentes, quod cum dum. Et hoc patet per lioc quod di« it
ccelum nec habeat motum, nec potentias, Philosophus in II de Catlo et Mundo :

nec qualitates elementorum, Lpsum non Caliditas quae provenit

polest cssc de natura elementorum. lumen, >unt propler pereussionem et

Ad i. Ad auctoritates Basilii et Macrobii et fricationem motu ea- aeris factam ex

Marciani dicendum, quod ignis iluohus rum : de aptitudine enim motus esl ut
modis dicitur, scilicet ab inflammatione calefaciat et igniat ligna et ferruni et la-
activa, vel passiva, vel utraque. Si ab pides .

activa tantum, tunc coelum est ignis hoc Aiialud dicendum, quod ignis non Ad 3.

modo, quia inflammat. Si a passiva tan- movetur circulariter nisi per accidens,
tum, sic carbo est ignis. Si ab utraque, scilicet motu corporis continentw ipsum :

sic dicitur ignis proprie. Et sic large et ideo per motum illum non determi-

suinunt ignem auctoritates dicentes, natur natura sua.

quod ccelum cst igneum. Et hoc patet Ad aliud dicendum. quod Philosophus Ad 4.

per quamdam (ilossam super Genesim in luquitur ibi de quibusdam stelli^ qua^
principio, quse dicit, quod « empyreum secundum aliquod accidens suum sunt
coelum dicitur igneum, non ab ardore, iu acre. sicut cometae et assub : vapor
sed ab illuminatione. » enim directe oppositus stellee faciliu^
Ad 2. An
quod primo objicitur per
id ratio- inllammatur propter fortitudinem lumi-
nem, dicendum quod proprietates ignis uis et multiplicationem caloris, et prae-

1
VIII Physieorum, tex. eom. 1.
1
2
III de Coelo et Mundo, tex. eom. 74. II de Ccelo et Mundo, tex. com. 42.
B
II de Generatione et Corruptione,tex. com.
 .

Sl MM \ l)E CRKATURIS, TRACT, III, Ql ^ST. 7. :{'.i!i

rijui.' >i fucrit iii via ><>li^ : Btella ei _- Quod probatur enim Philosophus : dicit

mdam * 1 . > o accidens sui ignltur et iu libro Mundo Ressempiter*

I (\rl<> r/ :

caleilt, sed non per >•-. Quidain autem ua fixa est iu tempore inGnito, el non
altter Bolvunl auctoritatem Philosophi esl absque raoiente eam omnino*. Si
dicentes, 411.nl natura quinti corporie ergo illud est, Becundum hoc ast natura
dicitnr ibi aer propter diaphaneitatem, facienn reii Bempiternaa necessario : ot

.t qnod ignitur el oalefit non pasaive, ipte faclt res una ut >ii sxistens, d ut

sed active. Sed hoc non *si secundum bH uon existens in hora, el ul sint

Bententiam Ariatotelis. Bt boc patet quttdam Bemper existentes, et qus*

res

per hoc quod dicil ibidem : Stella qu» dam res semper non existentes in tcm-
sunt iu orbe superiore, vadunt in orbe pore infinito. Kx hoc accipitur, quod
suo. Propter illud ergo uon igniuntur ocBlom (juod dicitur hic res semper exi-
Btell ib, nisi quando est aer >ul> stens, eal opui naluro),e1 es1 generatum.
orb( proplnquiore : ergo cum incedit in '1. Prseterea, Quidquid esl susceptibile

isto orbe, calefil aer et ignitur, et prav alterationis, illius materia aliterse potest

cipue aer qui esl prope viatn solis. habera ad formas diversas : cujuscum-
\ autem quod objicitur, quod
l hoc que materia cst in potentia ad formas
Blells suut ejusdem naturse cum orbibus, diversas, illud cst transmutabile secun-
bene concedimus quia h«c esl positio :
duin generationem et corruptionem.
omnium antiquorum. Probatio : Omnis forma contenta in
materia per dispositiones aliquas, muta-
lis ilispositionibus illis, non inanelut
forma substantialis. Iltcc propositio |>ro-

batur per inductiouem omnium genera*

ARTICULUS 11.
lorum ct corruptorum, sivc sint Bimpli-
cia. sivc composita sint. Constat autem,

Utrum rirlum sit generabile et corrup- quod dispositionum mutatio noa sit

tibile '
f
nisi per alterationcm. Ergo omne quod
alteratur, mutatur per generationem et

corruptionem : ocelum alteratur : ergo

\.| Becundum proceditur sic :
.>t generabile et corrnptibile, Quod oce*

I. Dicitur iu Genesi : /n prittcipio lum altcretur. patet in luna : quando-

creavit Deus coelum ct ferra/n*. Et iu que cnini est monoidos, quandoque
-\ mbolo Credo in Deum Patrem,
:
dicotomos, quandoque amphitricos, el

etc. » Ergo ccelum incepit secundum sui quandoque plena, quandoque etiam to-
substantiam quidquid autem incepil :
1
1 tenebrosa, secundum conjunctionem
secundum sui substantiam, ingreditur et propinquitatem el distantiam ejua a
iu esse Bubstantiale : cum ergo gc- sole. Similiter patet in eclipsi luna
neratio seoundum Boetium .in Top\ quando obscuratur ex interpositione ter-
uihil bH quam ingressus in esse -ub- r;c intcr cain el Bolem,
stantiale, coelum erit generatum. Si lorte dicatur, quod non est simile

Prsterea, Primum opus natura in de luna el de enim

natura orbis : sola
eodem subjecto est generatio : si 1
luna sic allcratur. CoNTBA liocot, quod
ccelum est opus natursB, est per genera- dicil Philosophus, quod eadem es1 na-

tionem : sed ccelum ost opus naturse. tnia glebse cl totius terrae '. Ergo a simili

1
Cf. Opp. R. Albprii. I de CobIo el Mondo, * I de Oslo et Mun.l". 111. I"'

Tract. I. cap. I. fom. IV ri"\,p istios editionis. 1

II .!'- CcbIo el Mundo
1
Genes. 1. 1
 » .

I) \l,l'.. M \'. Oltl) PM II»

eadom uil naturn luna el toliui oru I

iii, Sumantui i atioiiui Pliilu»ophi

l'l.l|. I . .1 |. || .11 l)U lt'll 1 1 1

• II N - III' II . iii lim primi d< Vielo >l muiulo '. -<ili-

Nihilomiuui adliuc Aequitur, quud lun i

I
I I
'iju^ III" Lui II. .11 • I llllll,

-ii ireiierabilii ol i orruptibilii : ipaum eliam iu subjci i-> non li >n-

Iinii, hi. ii Grogoriui ', '| lod orauii iin miii : ied motui < ueli non w-
siiiiul creata mnl ia materia confu trai ium i uelo non •

el ii i \ idontur omnia eaa ejusdem m i

-
i iuiii i ii.i nequ umpitur, ueq
lei ise : ei go et ejusdom trammutationii i iiui

m lunl gonei abilia, "•- Cujui molui

c ii ergo i|ii.i'il.ini «
8 Iteni,

I ii ni eril genei ubilc. ipiura est perpetuura :

-<>] motus cosli

i. Item, Ponil Plalo dicem cueluin i

pi rji i j
<
j — .
ui probatur in N III Phy-
esse generatum ex hyle, et per volunta- orum '
: ergo i mlum eil pei petuum.
tem n|iilii is munere indissolubile, et non 7. Item, ' >mne quod per transmul i-

r\ propria natura. tioiiem gencratur, transmulatur ali ali-

Sedconlru Sed CON i i: \ : quo corpore quo i esl prini ipi

1. Quod esl generatum, est transmu- iiiillniii corpui <-t ju ius cuel< >n

tabile per uctionem et passionem con- esl generatum.

trariorum : sed ccelum non esl tale : ergo N. Item, Omne <|ii>)<l _• neratur,
ii< >ii cs1 generutum. cundum formam .ubslantialem erit d«
2. Item, Nihil esl generubiie el corrup- potentia in actum per aliquod ns
libile, quod non habel causam genera- actu siraile in s|> >cie. Hoc p itel in . o -

tionis el corruptionis causa uutem : ratione Bimpli :ium <-l coraposilnrum.

nerutionis el corruptionis contrurietas Ergo .i coelum i
- _ ratum, oportet
estmutuns et ulteruns subjectum : et hoc quod sit aliud coelum ante ipsum, el

esl in illis tuntum quae hubent muterium inliniluni.

communemcum generabilibus el corrup- \). Item, '

» iii 1 1 >• . ibile corruptil
tibilibus non ha- : cum igitur ccelum, esl : ergo si coelum i sl . inerabile, i
-

beat nrateriam talem, ipsum non csl ge- corruptibile : omne autem corruptibile
nerubile el corruptibile. corrumpitur terminato tempore
•\. Item, Dicil Philosophus iu Libro de si coelum <->t corruptibile, corrumpitur,
Substantia orbis, sic : Si iiliqua corporu el generatur iiliud ccelum [mt -

simplicia suul, quorum forma caret con- sionean, sicut animalia. et homines, <-t

trariis, conlingit (|uod i-l e iormce sint elemonta.

neque generabiles, neque corruptibiles, Et i-tii sunt rationes Philosophi.
neque hubentes substuntiam communem Co.ntra hoc ol»ji<it Joannes Philos
cum generabilibus ct corruptibilibus *.
phus quiilinn -i (Juidquid est per- ,
•
:

Cura igitur sit talis formu cceli, nou erit petuum, habet potentiam infinitam ad
generabilc vel corruptibile. esse potcntia autom infinita non est
:

i. Item, ln XI Metaphysicae * dicilur, uisi corporis inliniti, ut probat Philoso-

quod ccelum est in potentia ad ubi tun- plius : >e<l coelum non est inlinitum, ul

tum, el non ;id substuntiulem vel acci- probalur in libri- de Ccelo ct Mundo :

dentulem formam ergo non est genera- : er<ro potentia ejus non est infinita, et ita
bilo neque corruptibile. uon ost perpetuum.

1
S. Gregorius, Lib. XXXII Moralium, >\ip. VIII Ptaysicorum, a principo nsque ad 1

j li_
com. 52.
6
-
Commentator in cap. I de Substantia orbis. Objeclio Joannis Grammatici, pro qua vide
3
XI Metaphys. lex. com. 10. VIII Physicornm, tex.com. 79, el XIIMetaphys.
I de Coelo etMundo, tex. com. 124 etinfra. tex. com. 41.
 . :

Sl MM \ Di; < I5I\II IUS. III \i I. III. Ql 1>I. 7. illl

uo. Dicendum, quod generalio

Soldiio. contrarietate, habenl omnes tres causas
iliiulniv modia dicitur: esl enim genera- corruptionis, ut generubilia et corrupli-
lio inceplio esse post non esse quoquo bilia. El ista di>tiui tiu Btat in primo et

modo : el bic creatio es1 generatio, el sic uitimo raembro, sed non in medio : quia
ccelum '-.! generatum. Dicitur etiam ge- quanlitas non esl causa corruplionis, ul
neratio Iransmutatio materiaa ad formam patet in mathematica : mathematici enim
Bubstantialem per actionem «•! passio- abstrahunl a transmutatione el tempore,
nriii contrariarum qualitatum alternan- et tamen considerant quantitatem divisi-

tium materiam: et li<><- modo ccelum non bilem. Prsterea, Si divisio esl in quan-
reneratum. Similiter corruptio duo- titate cceli, illa non esl secundum scis-
lui^ modis dicitur, Bcilicet cessatio ah sioui-ni parliura corporis, sed secundura
se quoquo modo : el sic omnia creata figurationera tutius divisionis per nume-
sunt corruptibilia voluntate divina : t.i- ruin graduum, hoc modo quo significatur
iiun quedam eorura non corrumpuntur, quantilas totius panni per numerum
gii ni ccelura, el Angeli, el qua?dam alia ulnarum. Unde Boetius in libro de '/'//-

i!r quibua habebitur infra in qusestione nitate, coelestia dicit esse corpora im-
de mundi innovatione. Dicilur etiam mortalia.
rruptio transmutatiu ab esse per actio- Dicbnoum ergo ad primura, quod si A I 1.

nem <•! passionem contrariarum qualita- accipiatur ingressus in esse secundum

tuiu alterantium substantiam, rema- primara significationera generationis,
nente materia eadem numero sub esse et tuiic r>t generalis diffinitio Boetii omni-
non esse ipsius formse : ••( hac ratione hus creatis. Si autem secundum secun-
non est ccelum corruptibile : el secun- dam, tunc non convenil ccelo, sed gene-
hunc raodum loquuntur Philosopbi
iliiui rabrlibua et cotruptibilibus. Concedimua
dicenles ccelum perpetuum vel -
tamen, quod duplex habet opus, scilicet
aetcrnum, nihil aliud intelligentea per influxionis, elquod palct
generationis :

perpetuitatem illam vel aeternitatem nisi quia posl generationera adhuc influit
intransmulabililatem secundum formas LTnde intelligitur, quod onus in-
gubstantialea el accidentales causatam ex fluxionis diversum esl ab opere genera-
privatione contrai iarum qualitatum agen- tionis. Et secundum hoc necessaria sunt
tiuiu et palientium in ipso. opera naturae.
Sunt lamen qui dicnnt, quod triplex Si iju.niiiir, Qua2 sil ilta natura ? Dico,
causa corruptionis, scilicd voluntas quod hoc esl forma coeli influens ccelo
Dei, quantitas, et contrarietas : el illa esse el permanere et moveri per poten-
quae sunl sine quantitate el contrarie- tiam vivificandi et movendi caetera e1 :

tate, ut Bpiritus creati, habenl unam de hac natura intelligitur quod dicil

causam corruptionia tantum, scilicet vo- Philosophus in VIII Physicorum, quod

2
iuntatem Dei. 111. autem qu/B babent i natura est causavitae inomnibus Lltrum .

materiam deterrainalam per quanlitatem, autera ha?c natura sil aniraa cceli e1 mo-
luin habent duas
•
eo quo quanlum ; I lor ejus, infradeterminabilur: quia forle
divisibile esl el quod dividitur, corrum-
: eadem esl natura agens causans esse coeli

pitur .1 Bgura propria, praecipue circu- et raotum ejus, sicul videtur Philosophua
lare et pyramidale : quia Bicul <li'-it Phi- Vverroes velle in libro de Subslantia or~
in fine tertii de Ceelo et Mundo ', bis, ubi dicit sic : « Corpus cceleste non
Ilosophus
rinulus non dividilur in circulos, neque indigel \ irtute manente in loco semper
\<\ ramis in |>\ ramides. Quae autem ha- tantuin. Bed etiam virtute largiente in pe

benl materiam distinctam quantitate et et in sua substantia permanentiam aeter-

1
111 d
: x III Tlv Hcorum, I m. l

...
 n \i H M m.. OHD. PH i
D.

n iin quoniam i Ui iil Bimplex, el \6t ,

pjt

Ii il»« i potenliam .i.l corruptionem immutattouem, nihilomii

tamen i il linil e ij tion m qualibel parle noii «tellal itiduffl

esl linii.ii iini dimenii im, el delefmi- hujusmodi alteratiouem alteratur.

natum a superficie conlirtente ipstim ! el \ h AM) i, ! non *equi-
omue lale curti intellectus posui i
il ipstim i m h .. i habenl
existens per se absque eo qUod aliquid tlonw coinmunero, quod I.

largiatur ipsi permanentiam cl Eetemlta- riam communem absolute! el «!<• '

tem, tiecesse esl dl sll ita difflnitw per- dictum esl inq n <l> tn ma
manentiae sictil esl difflnitffi actionis : cl &upi
ideo rtecesse esl in intellectu potenttam \i, luctobitatem Platoiii ndum,
—
esse largiente ip^i permanentiam - •
-
1
* -
?
-

quod Piato loquitur per quamdam i

nam, qUemad lum ipsi largitur mottttti nera Bimilitudinis ad opificem

aeternura : • •! non hoc tarttum, Bed cura, qui proponil sibi materiam, et in-

cesse esl hic esse virtulem quaa largttUf ducendo formara arlificialem super <li-

ei lii. >t ii iii proprium suae actionis qu® est versas partes matei ostituit <••

aeternitas inter caeteros raotus, Bcilicel unum : unde in aliqua parte fundamen-
motuttt localem iu circttitu, <! figurara tura, el in aliqua parte parielem Sirai-
propriam ipsi raotUi, scilicet sphaericam, literDeusin aliqua parte materiae facit
et mensuram propriam unicuique isto-» ccelumel in aliqua terram, elc. : tamen
rum corporum, id est, coTporum inferio- illa pars materi e qu in ccelo, n

ium,etconvenientiam interea adinvicem esl eadem specie ve) - cum mat<

in ordine el quantitate, ita ul ex onWbus quae est in \
bilibue rruptibili-
perficiaturunus actus, scilicet tottis innn- }, us .

dus *. » Ex istis verbis habetur, quod Ulrum autem materia sit ante vel non,
forirta cceli quaecumque sit illa, influit itifra determinabitur in qUaestione, Ulrum
ccelo esse, el permanere, et figuram, el orania -imul tacta sunt?
ipsum ccelutrt: ethac
raoveri, et aliis per \i> objectum Joannia dicendum, <j u* »<1

ratione dicitur endum opus naturae, et virtUs infinita sitrtplicitef esl ejus quod
non ratione generationis. Sunl tamen eSt infinittim simpliciter, Bicut increati :

qui dicunt, quod est natura naturans. et sed virtus infinita ab ali<>. Bcilicet a 1'

natura naturata. Natura naturans est continente, bene potes -- corporis

Deus, et illius opus est ccelum : et est intiniti et creati. Aliter pOsset dici ^t

uatura naturata, et illius optis sunl gene- melius, quod virtus dtiobus mo.iis dici-
rabilia et corruptibilia. tur inlinita. scilicet in »e. et in I II a-

Aj 0. Ad Aliud dicendum, quod duplex est tiorte ad tempus. Illa qua- <-»l infinita in

alteratio : quaedam ertim. est alteratio qtiafi se, rtort potesi esse nisi in Sttbjecto in-

exigit pr;eparationem ipsius subjecli per linito : et cum non sit corpus infinitum.
qualitates sensibiles secundum tactum : virtus non potest esse intinita sic. Virtus
et haec praecedit generationem. Qusdairt autem inlinita in respectu leitiporis, ld

est sine praeparatiohe stibjectS., sicnt est est, quae continet in es»e iu intinito tem-
immutatio diaphani a Iticido vel tene- pore, non exigit subjeclum intinitum.
broso praesettte : et ha?c non praecedit Sed ha?c solutio videtur e»»e contra Ari-
generationem de ttecessitate : et ttaec esi stotelem in fiue octavi Physicorum , ubi
alteratio orbis et lunae : luna enim pro- probat, quod virtus corporis finila non
pter inferioritatem sui orbis ignobilior osl in tempore inlinito. Unde secuudunT

1
Averroes, Lih de Substantia orbis, cap. Vin Physicorum, tex. com. 78
•2.
 Sl MMA IH. CREATI IU>, TKACT. |||, u| KST. 7. 103

ipsum esl distiogueudum, quod duplex

esl virlus : qusBdara iu corpore, scilicei

quse aeterminal corpus secundum >ui

quantitatem, ita quod major est iu toto

quam iu >ui parte, et major in magna AIUIi.lT.l S 111.

quam iu parva, sicut virtus gravis el !«•-

vis et calidi et frigidi et bujusmodi :

et Vtrum ccslum sil compositum vel
de lali virtute teuel ratio Joannis. Est simplex K
1
etiam virtus quae uec esl corpus, nec iu

corpore secundum hunc modum, sicut

illa quae non esl major intotoquamin Terlio quaeritur, tJtrum ccelum sii

parte : eo quod ipsa non determinat cor- compositum vel simplex?

pue secundum sui quantitatem, sed esl I. Et videtur, quod sit simplex : quia
completiva substantise materise secundum <lint Philosophufl in principio di' Ccelo el
quod hujusraodi el quia : Bubstantia Mundo s
quod ccelum sermone absoluto
,

materi indum se non habet ili\isio- est forma quoniam absolute est forma
:

aem, al dicil Philosophus in PhysicO' I Bola. Cum igitur forma sil sola, el forma
rum *, ideo ili;i esl indivisibilis, sfcut sola non habeat compositionem, videtuf
formaB Bubstantiales sunt, el anima ratio- quod ccelum sit simplex.
nalis, et talis esl virtus cceli: et ideo 2. ttem, lu quocumque non est cora-
probat de ipsa Aristoteles, quod esl indi- positio prima, in illo non es1 compositio
visibilis, impartrbilis, nullam habens consequens : sed in coslo non fcst corapo-
magnitudinem. Et haec solulio est se- sitio prima : ergo nee consequens.
cundum Aristotelem iu Bne octavi Physi- Probatio imum.k. Prima compositio est
corum et iu 111 Metaphysicse .
ex materia etforma, secunda vel conse-
LeviUs posset quod ad hoc quod
dici, quens ex subjecto et accidente : sed
non sit transmutatio vel motus aliquis in priraa potentia materiae est ad formara
aliquo, non exigitur virtus aliqua, neque substantialem , secunda autem ad rece-
Bnita,neque enim quaeratur,
infinita. Si ptionem accidentis, cum jam est in
Quare ccelum aon moveatur molu pro- composito : unde sicut substantia sub-
ssivo ? Sufficit dicere, quod non habet jc-cto et caUsa esl ante accidens, sic
virtutem affixam organis ordinatis ad prima compositio esl ante consequen-
motum processivum, sicut sunt al», el tem.
pedes, el hujusmodi. Similiter cuni Praeterea, Si detur, quod natura reci-
ccelum uou Iransmutetur secundum ge- pit prius accidens, tunc praecipue recipil
aerationem et corruptionem, non exigi- accidens primum quod esl quantitas:
tur virtus determinata, sed potius virtutis quod patet ex hoc, quod oranes quali-
privatio orditoataa ad generationem et tates sensibiles, calidum, frigidum,
corruptionem. album, nigrum, etc, sunl in corpore
secundum sui quantilatem, ita quod
majorest qualitas iu magna parte quara
in parva. Unde patet, quod non adve-
iiiiiui gubstantiae materiae tantum, sed
materiae prout est sub quantitate. Si

1
1 Physicorum, tei com. 15. logiaj, Qua»st. 35, membr. 1, arl irtic. 2.
- viii Physicorum, tex. com. 79. i »m. \\\ll novi litionis nosti
lll Metaphys., tex. com. 41. I de Ccslo et Mundo, tex. com. 91
. Opp. B. Uberti. U« Part. Summs theo-
 . : 1 .

Iui h M i: M \L. iilih. I'H I l>

urgo §ii i'h . nii f . . i iM. i uli i

mtial m J.. \il idem e*t ral P quain
teriffi quantos .
1 i.nii l. .iin i -uli- t.niii.ili- ibideni indui i
; qu > •
celtim i I ad ideam,
di\ iflibilifl eSSCl BOI uinliim .|ii.iiilil.il' iii i i .id eamdem ideam nlun •
po »unl
quod patH i
< falsum : ergo • ompo •- < u-ii

lio matei i.f < iiin fui ni.i Bubstunliali de

necessitate pra?cedit compositionem »ub- Solutio. l*i- endum quod .
• << lum est & ,

jecti 1 1 1 iii accidentalibufl formifl : el §i< i

ompositum ex m foi ma
patel veritas primsB, Veril tfl minorifl ha- mutei 1
1 sua dod determinatui nc
betur in libro de Substantia orbu '. ubi ini »ii-i per potentiam ad ubi lan-
dicit Philosophus, quod ccelum noo esl iiim : bicuI iniiii dicil Philofophufl in li'

i \ materia el forma. |n iiih Physicorum . sub

•\. Prceterea, Saepe habetur a Philo bilis esl -•• uiidiiiii analogiam : el in h<

pho in lib. de Ccelo et mwido, quod difTerl a materia generabiliuoi <-t cor-
ccelum esl corpus simplex. i uptibilium, quae detei miu itui et cogn -

SoJconlra. CoNTBA :
si iinr per potentiam ad •
-
td diapo -

Rabbi Moyses in libro de Uno Deo di- sitiones accidentales ••! ad quantitatem ad
citj quod propositio per se uota est, iihi. Potentia aul m a I esse, uon esl in

quod omne corpua composilum. esl materia cceli : et proptei li<> n« n • i

Ilcin, ln libro de Subslanlia orbh '

di- parabilis a forma sua : uec ( • •
nvei -

citur, quod omne quod movetur, est l< Hiiia separatur ab ipsa: et boc innuit
corpus compositum. et Philosophus quando dicit : Cum dii
ltem,In prlmo librode Coeloet Afundo: ccelum, dico formam : el •
am dico, A
Cum dico ccelum, dico formara : cum cielum, dico materiara : materia enim in

dico koc ccelum, dico materiam '. Cum ccelo individuat et parlicularizal formam,
ergo in ccelo sit coelum, et hoc coelum, el separatur al> ipsa : eo quod nou sl in i

ccelum est compositum ex materia et potentia ad formam aliara : et propter

forma. hoc ipsa Bupponitur nomine suppositi
Item, Ibidem dicil Philosophus . naturae ccelestis, sicul hoc ccelum. ^imili-
quod ccelura .
est ex materia sua t<>ta : ter forma non dicilur celeritas Bive i -

ergo habet materiam : et constat quod tundit.is ad movendum, quod forma illa

eliam forraam, cum sit perfectum : ergo non cst separabilis: sed semper est actus
est compositum. materiaa illius: et ideo significatur per
nomen pr*diral>ile de composito sicut

(juw»t. Guatia liujus quaeritur, Utrum per di- coslum : et hoc est quod dkit II in

visionem suse raaterise sit multiplicabile ? libro Hebdomadibus, quod in omni

<]< <•

Et sumantur rationes Philosophi in eo quod esl citra primum. est hoc et

primo de Ccelo et Mundo *
,
quarum hoc. »

prima est haec Ad 1'bimlm dicendum, «jiiou objectio Ad I.

Omne quod habet materiam et for-

1. illa provenit ex prava intelligentia lil! -

mam, aut est inulta, aut potest ess rae : <|uia serino absolnlus dicitur ibi ser-

multa : materiam el for-

ccelum habet mo non determinatus per demonstrali-
mam et hoc supponatur ergo est multa,
: : vum et nulum ad suppositnra partieularts
vel potest esse multa et non nisi per di- : eceli : sed dicilur vcelum sermo absolu-
visionem materia? ergo ccelum est mul- : tus, et hoc coelum sermo determina-
tiplicabile per divisionem materiae sua?. tus.

4
1
Lib. de Substanlia orbis, capp. I el : <
thidera, tex. com. 93 el93.
5
-
[bid. cap. i I de Coelo Mundo. tex com. et 9*2 p| infra.
3
I de Ccelo et Mundo, tex. cora. 92. •
I Physicorum, tex. com. I
 Sl M.M \ DE CREATURIS, TRACT. III, Ql EST. 7. 403

AJ 2.
x " aliud dicendum, quod compositio nalis. Decimo modo dicitur Bimplex
priroa per modum prius dictum esl in indivisibile omnino io se, et divisione
ccelo.Roc autem quod dicitur in libro alterius uon componibile< cum aliquo,
de Substantia orbis, quod ccelum non habens tamen hoc el hoc : et h<»<' modo
est ex materia et forraa, intelligitur de intelligentia angelica dicitur simplex.
materia qua proprie materia est, acili- Uudecimo modo dicitur simplex indivi-
t quae est iu potenlia a I esse, el de sibile omnino divisione sui et alterius,

forma quae acquiritur per transmutatio- non componibile cum alio, non habens
uem subjecti : el ho eniro modo ccelum hoc et hoc : et hoc modo Deus dicitur
nou esl ex materia et forma. simplex. El his omnibus modis dicitur

AJ 3
\i> Ai n n dicendum, quod corpus inul- simplex ex parte rei.

tipliciter dicilur simplex : est enim sim- 8 cundum relationem autem ad ani-
ji!c\ quod dividitur divisione continui mam dicitur simplex tribus modis. Pri-
tantuin : et sic corpora mathematica mo modo quod non habet compositio-
sunt simplicia. I u-in . dicitur simplex nem cum materia neque cum disposi-
quod non habet qualitates agentes el tionibus materiae, quse sunt figura, et hic

patientes. Sic ccelum dicitur simplex. et nunc : et sic universale dicitur sim-
Tertio modo dicitur simpfex, in qno stut j)lt'x. Secundus est, secundum quoii non
resolutio corporum, et non resolvitur in diffinibile dicitur simplex, et diffinitum
formam aliam : el elementa sunl sim- compositum : et secundum lioc genus ct

plicia. Quarto mododicitur simplex, cu- differentia dicuntur simplicia, species

jus partes sunl ejusdem rationis cum autem composita. Tertius cst, secundum
t(»tn : el sic caro el os sunl simplicia, et quod simplex dieitur, quod non ost re-
manus el pes sunl composita. Et his solvere ulterius secundum rationem, el
modis dicitur simplex in corpore. Quinto ad ij^sum resolvuntur omnia alia : et sic

modo dicitur simplex, quod non babel ens dicitur simplex.

partes, tamen habet positionem in con-
tinuo : e1 hoc modo punctuin dicitur Ad id (juod (jua?ritur juxta hoc, Itrum Ad queeat.

gimplex. Sexto inodo dicilur simplex in- ccelum sit multiplicabile per divisionem
divisibile habens ordinem in discreto : sua? materia'?
hoc modo dicitur simplex unitas. Diccndum, quod non quia talis mul- :

Scjitiuii) nlodo dicitur simplex indivisi- tiplicatio non lit nisi per divisionem ma-
bile per se, divisibile tamen allerius di- teriffl factam per generationem. Crelum
visione, componibile curo altero
et et : autem est ingenerabile et incorruptibile,
hoc modo forma accidentalis dicitur sim- sicul probatum est.
plex, queraadmodum dicitur in Sex \,[ id (jiumI objicitur in contrarium,
principiis, quod forma est compositioni dicendum quod, sicut dicit IMiilosophus,
contingens, simplici et invariaWli essen- ccelum es1 ex materia sua lota totalitatc
tia consistens. Octavo modo dicitur sim- potentiae et actus : el hoc est, quia ma-
plex indivisibile per sc, el indivisibile teria ejus est in nulla sui parte, nec pot-
divisione tamen componibile subjecti, esl esse sub alio actu. Hoc autem quod
cumaltero cujus ipsum esse esl actus ct dioil Philosophus, quod omne quod ha-
perfectio et hoc modo forma substan-
: bet materiam et formam, esl vel potest
tialis csi simplex, etiam aniraa <>-<-
el \ esse multa, intelligitur de materia divi-
tabilis, d >niv bilis. Nono modo dicitur sibili per generationem et non de tali

simplex indivisibile per se et indivisibile materia coeli.

divisione subjecti, componibile tamen Ad ai.u i> dicendum, quod <l<- potentia Al j 2.

alii cujus non est actus : et hoc modo di- creatoris esl facere multos ccelos ad
citur simplex intellectus el anima r<itn>- ideam unam : sed non esl de convenien-
 ' —

illl. n \l H M M. Ollll 1*1: I h

ii.i creatura quia -> i nl multi i reli, ni II. di l

n
mi iniilii mundi quod .
I i i po • iu. \ iiii \

i..i quanlum eal du poti ntia ;.- luduntu i-

II.., i.iiii«ii ho< non potesl i i un- tUI i

-.ii|<-

iliiin c..ii\ . 1 1 1 • 1 1 1 i 1 1 1 1 1 1 potentiuni . i

ea- libi impli
iui n -11111, ui j ii 1 ii jn ububitur • um dirfpu- ,
< i ..i- imtei ii. i\

ulrum pluroa poasunl easo quam

tabilur,
unua mundua boc enim non habet bic : .. \ letui quod m
dianutari ; reservelur ergo in futurum. dari ratio una i

i
: quoi iim enira
i undum natur im, illoi um
.ilt uno lecundum natu itet in

bominibus et animalibu im
ARTICULUS IV et cceloi nm propagatio non esl ab ui

undum naluram : ergo n<

Quidsii coelum secundum diffinitionem? iii iii ratio uii.i.

i.
v i forte dicatur, «j u <>«i ipsorum
pn g o una ali alio per <ii\ ieionem ;

Quarto quseritur, Quid sil ccelum? — 1 1 1 — : . 1 1 1 1 i . i enim dividitur per corpoream

El lumatur diifinitio Damasceni in li- el incorpoream, i
'

bro II de Fide orthodoxa, ubi dicit, quod generabilem <•! ingenerabilepii el motam
cceium esl oontjnentia visibilium el invi- circulariter et secundum rectum, <-t ita

sibilium creaturarum '. ccelum essel substantia ''<>i |

. -

Videtur auinn, quod baec diffinitio uerabilis, mota circulariter. Contba :

non omni ccelo convenial : quia Dicit Philosophus iu X Metaphysx

1. [nvisibiles creaturae dicuntur bic in- quod corruplibilia el incorruptibilia non
telligentiae et aniin.r sanctae : el illae uon siinl ejusdem generis. Similiter in libro
3
continentur in ocelis inferioribus plane- de Substanlia orbis dicit Philosophi
tarum. quml corporeitas noq dicilur un in

Praeterea, Non videtur haec diffinitio ecelo el in elementie .> nulla -'-1 < 1 i

daii de natura cceli ;

quia per illam non visio quando dicilur, corporum aliud
cognoscitur utium sii ienitum vel allc- generabile, aliud ingenerabile.
rius natui;v : cum tamcn hoc per diflini- PhilosophuslnVl Topi-
Praeti rea,Dicit

tionem realem deberet intelligi, corum, quoil vita n< n secundum unam
'J. Item, Continentia respectu visibi- speciem videlur dici -1<- animalibus et

lium et invisibiliuni non videtur esse plantis : si i alti ra quidem auimalibi

ejusdem rationia : quia visibilia conti- allera plantis inesl : ergo similiter cor-
nentur circumscriptive, invisibilia diffi- poreitaa non secundura unam sp c em
nitive tanlum. inest corruptibilibus et incorruptibili-
Si forte dicatur, quod continentia su- bu-.
mitur bic pro virtute salvativa et conti-
Solutio. Dicendum. quod prima dif- Soluii*
nentia quod falsmn est
in esse, patel :

n i I-
quia talem virtutem non habet ccelum nnitio datur [»t
j
r actum <"celi et nun per
respectu invisibilium. naturam propriam ipsius, quemadmo-
Praeterea, Hoc videtur esse contra dum objectum csl : et noraina formalia
Damascenum : quia explicans difdnilio- dicta per abstractionem habenl resolvi in

1
S. .1. Damascbnus, Lib, II de Fideorthod 5
X Metaphys., tex. rora. ultim.
3 I.ib.
Gap. 6. de Substantia orbis, capp. t, 2 el 3.
 SUMMA DE CREATURIS, TRAGT. III, QU EST. 8. 107

materialia concretive dicta bic : ccelum bei inferiores planetarum ab oetava

esl continentia visibilium el invisibilium sphaera. Vel per habere lumen a se vel
creaturarum, hoc est, ccelura est conti- ab aliis, sicut differl lupa ab aliis stellis.
nens visibiles el invisibiles creaturas. El El isti solvunt rationera objectara per
dicil creaiuras ad differentiam creatoris hoc quod duobus modis plura reducun-
qui a nullo continetur, sed omnia con- tur ad unum in natura, scilicet sejjun-
tinet, ut patet in auctoritate prius dicla, dum rationera originis el propagapdo,
El bic patet primum.
solutio a<l vel secundum virtutem influentera esse
\i» aliuo dicendum quod continentia et posse el moveri. Et hffic videtur esse
1
rioii es1 eequivoce dicta ad circumscrip- sententia Averrois . Melius lamen dici

tionera el diffinitionem : diffinitio enim debet, scilicetquod non habenl rationem

prius esl natura quam circumscriptio. unara in specie, cum nec |omnia habeant
Quod patel : quia ab ipsa non converti- unum motorem, nec sint omnia ejus lem
lur consequenlia : quaecumque cnim loco effectus, nec omnia ejusdera motus el :

circumscribuntur, etiam loco diffiniun- ideo unumquodque ab alio differl specie

tur : sed nou convertitur : et ita illa ob- el circulus a circulo, et stella a stella.

jectio supponit falsura. An hoc quod objicitur de diffinitione .\<i -,.

quod qua?ritur, Lltrum omnium

Ail 10 per divisionem collecta, concedendum
superiorum sii ratio una? esl duplex est, quod corporeitas non esl unius ra-
ponsio. Quidam enim dicunt, quod tionis secundum unam naturam in cor-
omnia superiora penitus sunt unius na- ruptibilibus el in incorruptibilibus. Si
lur.p. nec differunl per formas substan- tamen abstrahatur ab utroque, et Ioqua-
tiales, sed per proprietates, quaa sunt tur ali([iiis logiee, lunc est unius inten-
habere plus de himine vel minus in di- lionis : nihilominus tamen diffinitio pot-

sis partibus, sicul differl pars stellata rsl slare, licet divisio non stet secun-
a non stellata, et sirul differl -nl a cae- dum naturam : quia in diffinitione non
teris stellis. Vel differunt per habere stel- ponitur corporeitas tanlum, sed incor-
lam unam vel plures, -imt differunl or- ruptibilitas.

QUiESTIO VIII.

l>v partibus CCBli.

DeindCj Qufieritur de partibus < (1 'li.

Ki quaeruntur quatuor.
Qusedam enira sunl partes communiter deterrainantes omnes orbes, e
<lc illis quseritur primo,

Cf. II .!• CcpIo el Mundo, tex. rom. 19.

.08 h. \l.lt M KG ORD PB ED
mimiIii, i
. i.mi.i-.i.-iiii e«tpan ut terminui el Rgura.el de illin qujeri.ur

Rocundn.
i.hi.r, 1,1111 etiam esl parc quffl dicilui orbifl superior vel infei cul

k.-Immi empyieum el aqueum el caBtenr »phmraB, el de illis qumritur ter-

tio.

Quarta qua stio cril de partibua qure Bunl slell

duoa -'iiM' irculoa H pei diametrum

,,l, ( »i iente «idenlem p< i i entrura

tei i.i . < .iiin i oelum moveatui ab

i
» t ii-n t «- iu i
lccidentem, ef de pum t'

\IUH I LUS I. metri ad punctum, non sistit mol

,, _\ i.ii ab < » .
«
i
« 1 • 1 1 1
«
- iii Drientem
I h- dextro et sinistro cceli', ,|n;i ratione dicitur incipi
rioi i- semicirculi in • >riente,

tione dtcetur ineipere in < lccidente gral

INiniii ergo quaeritur de partibus <>r- inferioris -• micirculi : - ttione

l»is, quae sunl principia dimensionis suae dicitur Oriena dextrum, eadem ratione
in oiiMiiluis orbibus, scilicet longitudinis di< etur < >ccidens dextrum.
orbis, et latitudinis, et profunditatis, quae :{.Mota una parte cceli moven-
|i. iii.

suut sursuiu (I deorsum, el dextrura el tur omnes ergo qua ratione incipil :

sinislrum, et ante et retro. motus in una parl »

Quaeratur ergo de istis primo : eo omnibus .'^" ubiqw :
dextrum,
([uuil Pylhagoras istas partes i sse dixit uhique sinistrum.
in coelo. _. Praeterea, Sumatur ratio Commen-
autem Philosophus
Dicit quod dex- 1
,
latoris, quam ponit in commento de
trum est, unde motus localis incipil et : Ccelo ri Mundo aliquantulum posl prin-
sinistruin est, per quam resolvitur in cipium secundi libri \ qu.' quod
dextrum. ijextrum el sinistrum causantur a virtu

Videtur autem, quod ista oon >int in tibus activisel passivis, sciifcet ababun
ccelo : dantia caloris naturalis procedenlis a

Quidquid enim principium et fineni

I. corde el spiriluum plus in dextrum
etmedium niolus sui nonhabet inse.sed qiKiiu in sinistrum : et cum tales virtul -

extra, hoc non habel in se unde incipial non >int in ccelo, ccelum non videtur
niotus et per quem resolvatur : circulus habere dexlrum et sinistrum.
in senon liabet principium et medium et SED CONTIiA : I.t!

finem motus sui. ut dicitur in VIII Phy- Nihii esl vanum in natura :

sicorum ergo non liabet <h'xtrum et

;

: hoc erit vanum. quod quadam parte

in

sinistrum : cum eriro ecplum sit circu- oriuntur stellae, el in quadam occidunt,
lare, non habebit dexlrum et sini- sicut dicit ipse Aristotele* in littera : et

strum. ita oportet. quod in loco Orientis sit ali-

'1. Item, Ccelum non distinguitur in qua ratio principii ortu^.

1
Cf. Opp. 15. Alberti. II <1-' Ccelo ef Mundo, 3
II Mundo, tex.
de Ccelo el 13.

Tract. !. cap. 13. Toin. IV aovae editionis no- 5

VIII Physicoram, lex. com. 64.

strae. II de Ccelo et Mundo. t^x. com. 15 ^t li.

 SIMMA DE CREATIRIS, TRACT. III, oi.KST. s. im»

Qacst. Juxta hoc quaBritur, Utrum idem ^il Praeterea, quod si quis
Isti dicunt,
dextrom omnium orbium? scire! discernere Bubliliter, quod viderel
Et videtur, quod non non enim idem : aliter Bgurari rolia arboris in sinistra, el

iihi esl unde incipil motus: quidam aliter in dextra. I.t hoc est contra Ari-
enim orbes moventur ab Oriente molu Btotelem, qui dicit in II deCceloet Miin-
diurno, el quidam ab Occidente motu do. quod dextrum et sinistum hon esl

proprio, sicul orbes planetarum. in aliqua plantarum.

,tra. San coxtra hoc est, Praeterea, Ratio dictat hoc, quod si

1. I«l quod fere ab omnibus imponitur dextruro et sinistrum sunt principia mo-
Aristoteli, id est, quod dixerit, quod tus localis, el planetae non habent rao-
omnes orbes moventur al> Oriente in tum localem processivum, superfluerent
Occidenlem. ineis dextrum et sinistrum : et sic ali-

Vil idem esl ralio Anevalpetra? in quid essel vanum iu natura.

Astrologia >u.i, qui dicit, quod corpus Propter hoc dicunt alii, quod ante et

unius natura? secundura uaturalem mo- retro causantur a qualitatibus conlrariis,

tuiumovcturab eodem loco in eumdem. et similiter sursum et deorsum: et ideo
Cum ergo omnes spher* sint unius natu- illanon possunt esse in eodem corpore,

r», oranesraoventurab Orjente perOcci- sicut sursum est in loco ignis, et deor-
deptera in Orientera uniforrai motu se- sum est in loco terrae: sed dextrum et

cundum natiiratu. siuistruni nou causantur a contrariis,

2. Iieui, \lia est ratio : quia quando sed ab abundantia majori et minori ejus-
duo circuli, unus extra el unus intra, mo- dem. Similiter in ccelo dextrum est, ubj

ventur contra se invicem, unus sistit est abundantia lumiuis disponentis ad

alterum, vel Bcindel eum non fuerint si motum : sinistrum autem, ubi minus <le

.lijuc fmtcs: ergo si ccelum movetur ab lumine. Sed contba hoc quod quan- est,

Oricnte in Occidentem, et inferiores e doque secundum hoc dextrum esset in

ivit-h, vel sistent se invincem, vel Occidente: quia illa pars ubi abundat
onus Bcindel alterum quorum utrum- : lumen, revolvitur circulariter sicut et

que falsum esl: ergo omnes movenlur alia: hoc autem est contra Aristotelem
;il» eodem loco et in eumdem. dicentem in littera libri II <le Cwlo et

Mundo '. quod dextrum est, ul»i vide-

Soiutio. Soli nc. Dicimus, quod quidam di- mus eas occidere.
%
stinguunt, quod dextrum et sinistrum Item, Dicit Comraentator , <|uo<l Ari-
diversimode sunt indiversis. In quibus- sloti^lcs loquituribi per quamdam simi-
dam cniiu (litlciiint Qgura et virtute, ul litudincm, et hominis imaginem ponit,
dicunt, sicut in hominibus, et animali- cujus pedes sunt in polo arctico el caput
bus, ci plantis : in quibusdam autem in antarctico, et facies esl versa ad no-
sol.i virtute diflerunt^ sicul in»ccelo:et strum heraisphserium : illius eniro <lex-
isti Primo, quia
dupliciter falsum dicunt. trum est in Oriente, <! sinistrura in

dicit Aristotelefl in libro do C&lo et Occidente, el ante ejus csscl in Meridie,

Minidu, quod dextrum el -iui-ii-um non «-t rctro in Aquilone. Et hoc videtur
difTerunt figura, sed ante e1 retro, et Aristoteles tangere in littera, ubi dicit:

sursum e1 deorsum : e1 hoc videmug ex- « Ex eis quidem oporlet nos existimare,
presse : quia dexter pes figuratur sicut est homo habens dextrara et sinistram
Binister,et manus sinistra sicut dextra : sed consimiles in figura, deinde continet

membra superiora non figurantur sicut super se orbem. » E1 quidara libri

inferiora, ncc anteriora Bicul posteriora. habent: « Ex eis quidCm oportet nos

1
II de Coelo el Mundo, lez cotn. I.'». * Comm. 15 el 13.
 m

,111 h \l.l'. M M. <»lil> 1'K lli.

lim tre, i
i li< ' haboni dexteram ivelur primo. h i,t

el iii! h.iin iMMi di\ 'ii i detei iiiiu iiiiin n p . II cjuod

doinde, ati . i 1 .1 ffratia hujui litterae iln abundet \i m< prini, el indc
quidara dii unl . quod luper oi bi m pei motum cceli afftuil n to-

aiiui orbii ! ied lii tera eal f.il-a, el m i.iin naturam

exponil ur ab aliquo ' lomraentatoi 8 \o iiomi m tutem dii imui , <j'joil licel a j 1

( lontra opinionem autem < iommentatoria cin uluij iii quanlum circulu um
\ idetur i
littera , quia immediate el medium el linom ha
sequitur : « El esl illi orbi iterum virtui non iii cii umferentia tamen cin
diveria procul dubio, icilicel dextrum ui.ii' i
ia Dalurali < i
babi di poiiliom m
el >ini^li iim : i|iniiiiiiiii siinl ai loi i in- n iiinliim litum iiniinli. non Pit ifjuadem

ceptionia e1 itatua ex opera faclionii biub. rati nis iii omnibui partib
Kl similiter oportet, ul axiatiinemuH idea eal ratio quare in quadam parte
utrumque in principio motui orbii : incipial motui ejus, atper quamdam n
si niuins rjns i n > ii esl in tempore infinito, g3 retur.
srd niotus rjus Bll lillilus, neros.Trio \d ai.ii i) dicendum, quod diatractio a<j 2.

oportet, <|iioil iudI u i ejui lit loeui ubi circuli per diametrunq oon !>i>tit paotum :

incipit. » Ex hoc accipitur, quod <lr\- ei aon de n

ideo i1 Orieni
trum el liniatrum iun1 lecundum vim iii utroqua poneto diametri, oiai forte
motorum lecundum dispoaitionem
el quoad nos, el non seeundum naturam.
mobilia : una enim revolutio bcbH non \d Ai.n dieandum, quod mota una
i)
Ad 3.

cst infinita, cum coslum sil finilas quan- parte oircoli rooventur omni .
non
titatis. LTnda oportet, quod ineipial in esl in omnihoa ratio in

aliqua parte, et in quacumque parta inci- Ad Commentatorii dicen-

oii.iiinM

pit, in illa habet rationem inceptionis iliiin. quod dextrum el liniatrum el eom-

quas dicitur dextrum. positum bx eontrariia ineantar ut -

(Jnde dicimus, quod istse opinion >i dicit, srd in luperioribua bx natura litui

omnes falaa? sunt, dicentes cosluro habere etordinia eorum ad alia. acilieal inferinra
dextrum et sinistruna iu veritate, ditfe- qua? moventur motibus eorum.
rentia in virtute, oonvenientia in figura,

supponentei quod ooelum movetur a \d iioc quod quxritur, utrum omnes Ad

conjuncto sibi, et non a Dco tanlum. orbea liabeanl eumdam Orientem?
Item, Supponimua quod ooilum duo- B Ivitur diveraimode a diveraia. Secun-
bus niodis oonsideratur, scilicel ut eat dum Vristotelem enim n<<n <-t idem
locus inlimoruin, el sccuiidum naturam Oriene, >t i| Oriem planetarum <-st in

propriam, secundum quam diatinguitur Oeeidente orbis stellarum fixarum : et

ab aliis corpopibus, ct ideo habel quaa- ideo dicens,quod ornncs orbes moventur
dam secundum quod 'est iecus,
virtules ab Oriente in Oecidentem increpat
et quasdam secundum quod est coelura. Pythagoram, qui <li\it ilb.s qui habitant
Dioo ergo, quod dextrum codi rst in sub spha?ra occulta. qui occultantur vi-
Oriente quantum ad virtutem loci sive sibus no8tris, ease immediate orbii infe-
situs. Et lioc patet ex lioc quod motor rioiis in parte siniatra, hoc est. illi 9

cceli movendo coelum movel omnia na- antipodcs qui sunt versus polum antar-
turalia, et cum motus sit semper ab cticum versus Orientem : nos autem
immobili aliquo pfimo, sicut probatum dixit habitare in medictatc orbia supe-
cst in phvsica, oporlet quod motor ille rioris in parte dextra, et hoc seeundum
sit immobilis, et locus immobilis unde motum spha?ra? stellata?. Et patet, quod

1
Vide consimile in Averree, I <le Coelo et Mundo. com. :V2 (Nota ^dit Lii.d.
 -I mm \ 1)1, CREATURIS, li; \< I. III, QU i;sr. s. III

falsum dixil : quia >i dextrura sit iu deorsura : >nl lanium habenl diversita*
Orieate, ut dixit Pythagoi is, ponens tera iu eadero natura situs el I < >< i : et

hominem secuudum quod supra posui- ideo diversi orbes in diversis partibus
nius euro, lunc antipodes habitanl in >ui-> possunt incipere motus, ratioue
parte luperiori orbis iu parte Binistra; divorsarura diapositiouuro quas sunt in

quia sub motu babitant regyrationia : motoribus el mobilibus.

nos autem qui suraue versua polum An au\ b dicendura, quod cum circu* \\ object.

arcticum, habitamus in coeli dextera in lus movetur contra oiroulunii dicere

inferiori parte orbis : quia habitamus oportet, quod moveantur in eisdera polis
suli acessu inceptionii motus cceli. Sed el in eodem axe quod non faciunt orbes :

- cundura orbes planetarura verura dixil plapetarum cura primo orbe. Vel dica/
Pythag quia dexlra plauetarum esl tur m< li" s quod motores inferiores non
.

in sinistru orbis Btellarura fixarum : e1 sunl oontrarii motori superiori, imo in-
ideo leoundum orbes illos oos sumus in tenduul et appetunl sibi lirailari : el ideo
parte superiori in sinistra : quia motus etiam moveut roolu iuo, soilicel raolu
regyrationis planetarura esl super noa: diurno, et insuper habent proprium, nt
•t illi qui habitant in alio liemisphasrio, dicelur inlra, (jui non est contrarius
lunl iii parte inferiori iu dexlra : e1 hoc motui prirao, snl habet ordinem sub
i
uiiiluiu lnuiuin proprium planetarura, ipso «ul consislentiaro naturaa : quta
etnon secundum diurnum quia secuu- ; propter diversitatem inferiorum necesse
dum illum motus accessus planetarum eat e$se diversos motus in superioribua,
r\ inceptionibus eorum es1 super eos :
ut probatur in II uV Generatione et Cor-
el hoc conttngil ideo, quia variantur poli ruptione\ et in II de Cmlo et Mundo •.

a nolis orbis stellarura Qxarum, et Tamen Anavelpetras concedit rationes

11
ientes el Occidentes ipsorura ab illas, quod omnes orbes mo-
ct ponit,
Oriente et Occidente. El ex boc patet, ventur a raotore uno primo, cujusvirtus
i|U(i(l omnes falsura dicunt, qui ini[>o- fortior est in orbe immediato, quam
nunt Aristoteli, quod dixit plaoetas mo- secundo, vel tertio : et in primo facit

veri ab Oriente primi orbis in Occiden- motum diurnum revolvens ipsum <\r

tem ipsius. puncto ad punctum, in secundo autem

l
"ct. g cundum ergo hoc solvendae sunt et in inferioribua in tampore motus
rationes quas induoit Anevalpetras, il diurni non facit perfectam revolutionem,
dicenduro 'i"
1
"! corpora superiora non scd pars manet, el iterum in alio die
babent in se contrarietatem et ideo non para: secundum hujusmodi rema-
et

moventur ad loca contraria: quia sicul nentias dioitur, quod planetae videntur
unus locua esl qui dicitur medium, ad moveri ab Occidente in Orientem, cuni
quem movetur unus locus est a terra, et taraen non moveanlur. Quod autem di-
medio sursum, ad quera movetur ignis : vertimode moveantur, hoc dicitcontin-
ita unus locus es1 qui dicitur circa >ne- gere propter diversitatem polorum el

dium, ad quem uullum corpus move- ciroulorum.

lur : quia orans corpus quod movetur Notandum autem, quod dextrum et
ad aliquem locura secundum naturam, simstrum dicitur multis modis, icilioet

quiescit quando est in illo sed superiora ; absolute, el in oomparatione ad nos.

moventur in ipso circulariter el partes : Absolute dicitur duobus modis, scilicet
illins loci sive situs non lunt contrariee lecunduni limilitudinera, et lecundura
ad invicem, sicul contraria Bursura el virtutem. Secundura similitudinem in

1
II de Generatione el Cori uptione, n-x. som. -
II de Ccelo el ftfundo, tex. com. 60 <-i infra.
 1 .

H2 I» M.li M \<. ollh. I'H II».

hlatu, Bei undtim \ irlutoin in illi* in qui- ubiquc <

nelui rulum
bu uiii motu divi i< ul in anima- el r tro n"ii lunl in coslo.

lilni ppim ipium m< tu Bst in dexti um I

el alteram p irtem, n ilia i

sinistrum I . Dicil Philn opliu*. ". qu
trahunl posl bc : el propler li<>< animalia ,in<<* 1 1 i. iii de
quando in< ipiunl amhulare, dextrum iiiiin ,nt «.ii

pedein ponunl prius, el deinde Bini- completi : < um celum

Btrum : quia facilior esl b'k ambulatio :
iiiin. completUsime
cl in ccelo 1 1 > i pi incipium motus <-t ;il» in ccelo.

<
Iriente, el regj ratio ab < tccidente. Dico 1. Ii< iii. \ -uiii jii iii. (fiiitii

autem molus diversi, propter gravia el profunditai i-, <•! i um profund I

t
in

levia, qua? non habenl nisi motum omni corpore, videtur quo I i

unum .1 medio, vel ad medium, e1 ideo -inl in 'iimii COI

non habenl motum dextrum. Quoad noa !. Item, Reprehenditur Pytha

etiam dicuntur duobus modis, scilicel i|ni li quebatur de <l<\ii"

persolam relationcin, sicut illa quae sunt noi de ante 't relro »r-

versus dextrum vel sinistrum in compa- sum, cum 1 i iii illa in pluribus < irpori-

ratione ad m»s. Vel per relationero ad bus inveniantui quam dextrum <t sini-
fiiuin, sicul avem observanl augures - niii : ergo -i dextrnm el sinistrum sunl
sedentem a dextris et a Binistris. Hoc in ccelo, iiniii" in - nt" 'i retro.

tamen ideo non dicirous, quod credamus

fatuin habere vim sed quia haec distin- : quod n
Solutio. Dicimus, retro .'i t
•
• . t - ,iuufl

ctio est antiquorum. sunt iu ccelo Becundum dispositionem

circuli signorum, sub quo movetur boI,
si declinat ab Aquilone versus Meri-
diem, et motores planetaram habent <)• -

clinationem secundum partem illam. el

praecipue sol.
AIMICIU S II. Ad id quod quaeritur. Qualiter -it prin- aj i.

cipium alterationis in ccelo?

hr ante ei retro cosli '.
Dicendum, quod es1 principium all -

rationis in ipso effective, i<J <>t ,

quia
efficit alterationem : ex motu enim solis
Secundo, Qu;eritur de ante et retro ad ante versus Aquilonera <-t declinatio-
cceli, quae secundum Phtlosopbum sunt nein ejus retro versus Meridiem conlinua
principia niotus alterationis. Gt altcratio in inferioribus, < t 1 onsequen-
Et quaeritur : quia ter continna fit generatio et corruptio :

1. Aiteratio non est in ecelo, ut supra el lioc Philosophus in

est quod dicit
probatum rst. II de Generatione et Corrvptione ' :

'2. Itera,Ante est ubi sunt sensus, ut Contmuitatis generationis et conuptio-

dicit Pbilosophus. Cum ii. itur in ccelo r
nis, totius scilicet cceli allatio, causa
non est sensus, in ccelo non est ante. est praBsentiae et absentiae : contingit
'). Item, Anle et retro differunt in li- enim quandoque li-^ri longe^ quandoque
gura et virtute : sed in coelo non inveni- prope : inaequali vero distantia enle,
tur differentia secundum Qguram, quia inaequalis erit motus. Quocirca, si iu ad-

1
Cf. Opp. B. Alberli. II Mundo,
de Coelo el 1
Cf. II 'ie Coelo et Mnndo, t. j \ com. 9.
Tract. I, cap. 4. Tom; IVnovae editionis no- :?
II de Generatione el Corruptione, tex. com.
strae. 56.
 SUMMA l)E CKEATI RIS, TRACT. III, QUiEST. 8. U3

veniendo el prope esse generat, el in maximam distantiam .1 medio, videtur,

recedendo e1 longe Reri ad ipsum cor- quod circumferentia cceli ubique esl
rumpit. Similiter ctiam io animalibus Bursum, et numquam deorsum.
non lil alteratio ni>i secundum qualita- -. [tem, Dicil Philosophus, quod sur-
les sensibiles proprie, ul probatur in sum el deorsum sunj principia motus
VII Physicorum *: cum igiturantesitubi augmenli sed augmentum non esl in
:

sunl sensus, laliter ante el retro prin- ccelo ergo nec sursum nec deorsum.
:

cipium sunl alleralionis in animalibus. 5. Prceterea, Sursum el

;
deorsum sunt
\i> ii) quod secundo objicilur, dicimus ad qua moventur grave el leve.
quod Philosophus loquitur il>i de ante in i. Ad hoc dicunt quidam, quod sur-
animalibus : quia in animalibus ante esl sum csl ubique juxta ccelum et in ccelo,

ubi sunl sensus : i^'.i enim maxime de- deorsum autem in centro lerrae: et quod
terminantur in corporespirante,quod est unum istorum estin ccelo, e1 non reli-

animatum anima sensibili, ul ipse dicit. quum. Sed haec solutio non habet ratio-

dicendum, quod etiam illud

\n u.n D nem. Praeterea, csl contra Philosophum,
non tenet nisi in animalibus et non in cce- qui dicit, quod longiludo orbis est spa-
lo. tiuin in quo sunt orbes, et quod ex 01-
t> jec1. .\i) quod videtur dicere Philoso-
ii) bibus sunt quidamqui sunt sursum, etcx
(tlius, <]uim| iu omni corpore completo eis sunl qui sunt deorsum et istc locus, :

Bunt istaB sex differenliae. Dicendum, scilicet spatium orbium ex omnibus me-
quod appeilat corpus completum perfe- dielatibus orbium, est diversus.
ctum Becundum principia motus, quae
habet in seipso, scilicet principium mo- Solutio. Cui nos consenlientcs dici- Solutio.

tus localis habentis diversitatem, sicul mus, quod sursum et deorium sunt in
esl motus animaiis, el principium niotus ccelo, el esl longitudo orbis dr polo in
alteralionis per Bensus, et principium polura, ita quod polus antarclicus sit

augmenti per Bursum el deorsum. sursum, et polus arcticus deorsum sit

bJ et secundum divisionem primi orbis. Se-
-
Ao in quod objicitur, quod ante et re-
tro stiut principia profundilatis qusa cst cundum divisiones autcm aliorum or-
in omni corpore. Dicendum, <|uod intel- bium in quibus sunl planetae, polus (jui
ligitur de profunditate animatorum, cu- esl in nostro hemisphaerio, est sursum :

jus lermini sunt ante et retro, ct quoad el polus qui est in ioferiori hemisphce-
hoc dicuntur esse principia. rio esl deorsum. Et hoc esl quod inten-
dit dicere Philosophus, quod ex orbibus
sunl, qui miiiI sursum, el quidam qui
Bunt deorsum. quia una medielas orbis
esl deorsum, et altera esl sursum, secun-
VRTICULUS III.
'
dum quod distinguuntur orbes occulti el

orbes subjecti visibus nostris. Quod au-

De sursum ei deorsum cceli .
tera dicit Philosophus, tjuod is,te locus
esl omnibus medietatibus diversis,
»\
intelligit quod orbea qui sunl citra pri-

hitio, Quaeritur de sursum et deor- mum orbem, diversificantur in polis el

Bum quaB sunt principia longitudinis in Orientibus el Occidentibus, et per con-
ccelo, ut dicit Philosophus. sequens diversificantur in sursum et de-
1. Si enim sursum est secundum orsum, el in dextro el sinistro.

1
VII Physicorum, tex. com. Uetinfra. Tract, I. ip rom. I\ hujusce novoe editio-
1
Cf. Opp. B Uberti. II de Co Mui ais.
 1

ili I». \\\\. M M, "|:|i i-|: l h

A ,i , ; ,i ,. \h ii> ergo quod pi imo ubji< Itui dc in < n*l« 'i in .iiiin

>
i uiii ii deorsum, dii endutn, qu< "I mod ipiuntui
duobue moditi «h :untui , nl i
-i . n undum |n iiKij.it dimi •
mil
quod sunl nriiu ipia motUH localis rei li : |n iip |>i . moluuni Pi

el »e< uimIhiii boc Itinl conlraria, el iin el deoi iuni, i ntei di

cunu hiii hoc 1 1 1 < >

\ enl ur ad ipsu irrave el ii iiin 1 1 sinisti iiiii ul

leve. Dicuntuf etiam sec lum quod sicul [n imo enl l«ngiludo, et poste i 1

sunl [irinri|ii i el lerrainl raolus augmen- ludo, et ullimo pr«fundil is : ti hu

li, ci principia el lerminl lotigiludini», el dinem atlendil \i - quatido rej

sic* tion sunt ctintraria. Unde dicil Philo- hendit l'\ ll m qui prius loqui batur
Bophus in libro de Atumalibtii, quod iti de di i
sinislru, quam de n el
pueris 1 1 1
1
• 1 1 1 > i . i superiora majora suitl deorsum. 8i auteiu considerentur secun-
propler abundattliam caloris impellenlis diiiii quod sunt prii motuum,
alimentum surstlm, postea atiiera Dl i priua esl dexlrum et Binistrum, el con-
converso Bequentei aote el retro, el ultimo sursura
Per hoc patel solutio ad prituum, el el deorsum quta prior : in mundo
tertium, el quarlura. motua localis, onsequi i

Ad 2. A.D seci \m m dicendUm, qtfod sursum generationem el corruplionem in infeno-

et deOrsum non stint in ccelo pfoui sunt riltus. el ultiin mentum p<

principia augmenti, snl in animalibut liooem : el hunc ordinem consideravit

sed proul sunl iti ccelo, sunl principia Pythagoras, qui m el n<
-
mus in

longitudinis lantum. disputalione.

Kt nota, quod istae sex difterentiaa prout

QUjESTIO IX.

l>p fi^ura CCBli.

El videtur, quod non.

Dicit enim Damascenus -. quud ccelum
AftTlCULUS UNIGUS quidam hemisphaerium, id est, semicir-
culumesse imaginati sunt quiii divino- :

/ truiu (itjura cveli sit circularis ? rum annuntiator David dicit Extendens :

ccelum sicut pellem : tjuo ostendit ta-

bernaculum. Et beatus tsai - : i Qui
Deinde redeunduin est secundum
ad ccelum sieut cameram *, » id
statuit - .

superioris divisionis, el qaaerendum est arcum. Ergo videtur, quod figuratum sit

de Bgura eceli. Utrum sit circularis ? ut semicirculus.

1
Cf. Opp. B» Alberti. de Cuelo et Mumlo,
II cap. o.
Tract. II. cap. i et seq. Tom. IV novaj editionis 3
Psal. mii, I.

II am Summae Qui extendit ve-

1
nostrae. Cf. etiam Part. theolog Vnlgata habet, Isa. xl, 22 :

Quaest. 33, membr. 2. Tom. XXXII ejusdem lut nihilum cctlos, et expandit eoi sieut taberna-

editiohiB. culum ad inhabitandum.

-S. J. Damascenus, Lib. II de Fide oithodoxa,
 -I \l\l\ DE CltKATI ItlS, fRACT. III. Ol A\>\. 10. il'.

Bi GONTRA dicatur, (|||imI in hac |>artc nos rectatn secundum tineam diametri,
magis credendum esl Phil06ophis, \ulc- el aliquando acutam Becuttdum disposi-
lur quod aon, cum dical ^ugustinus, lionem anguli : quee omnia eunl praeter
quod « non est credendum de ccelo liis rationem,
qui de Patre ccelestl alleni silttt. » Si autem quod extra sil loctts
dicatur, :

totra. Contra : Si ccelum esl semicirculus, lunc ille Locus aul esl ui btenum, aut
aut moventur astri in i[>so quiescente ul vacuuin. Si ul plenum, tune c\lra crit

coelo movetui ccelum, et motu

: aut loOttBj cl de illius tigura similis 1
-I qttSB-

ipsius astra moventur. Si primo modo, stin, et sic in inliniluni. Si autem ut va-
lunc superius astra moventur id semicif- cuuin. tunc vacuum erit in natura, et
culo et Bubtus in diametro. Cum igilur quo<l aliquid moveatuf in vactto, qtiod
punctum ultimum sit actu finis semicir- totum esl praeter rationem -.

culi, et aclu principium diametri, astra

qusB niovenlur in ipso» ul dtiobus uten*- Propteh hoc dicimus, quod ccelumest soiutio.
tur iin 1
.
ergo quiescere accidit, ut pro* rotundum tribus de causis. Primo, pro-
batum tst in IV Physicorutn '
: ergo eet pter niotuin suuin, quem oportet esse
aliquod tempuB quo quiescunt astra,
in continuum et inquietum : et hoc non pot-
el Miinliti r motus eorum nou erit c >u- es1 essenisi in circulo. Secundo, propter
linuus, quod esl eontra positionem. naturam ipsius cceli : quia aliter haberet
Si autera dicatur» quod ccelura ipsuiti contrariuin, et essei corfuptibile. Tertio,
movetur : IttQC aut edt e\tra ipsiiin loctts, qttia figura illa sola simplex est, et ca-
.uit non. Bi non, cuni [gitUr mvus dia- pacissima omnium, et prior omnibus, et

metri minui distet t semicirculi cetitro ideo competit corpOfl sittiplicissitno bri-

quain angttli diametri, oportet quod an- ino continenti omtiia corpofa.
_ iii ejttS in»>\ iNinlur in niliilo. Simililer Ad hoc quod objicitur de Da-
atitetn
arctts Bemicirculi plus distat a oetitro vid, diceudum quod ipsc loquitur Vulga-
quam diameter, el ita semicirculus sub- ritcr de nemisphaerto, quod est supef
lus crit in niliilit. Similiter oportet, quod versus poluni arcticum, el simlliter
aliquando videremus tormam cceli luper Isaias.

QU.ESTIO X.

hc ccelo I 'rinilalis.

Consequenter transeundum ad qusestionem de partibUB coali qUae sunt

orbes.
Sed <|iiia cueli multi enumerantur a Scriptura el a Sanctis, ccetuni Tri-

nitaiis, empyreum, crystallinura, Qrmamentum. El Joannes Damascenus

tangil siqiioiii coelos planetarum. Et Rabanus supef Deutefonomiurti tangil

'
i\ Physicorum, lex. el com. 100.
* Cf. IV Physicorum,Ti ict. 11. cap. 5, in lomo IV Opp, B. \lberti.
 ?

I h, h. \i.i; M \i.. <>i:n i-i: i.n

Heptem ccbI cilicel einpyreum, cryslallinuni, (irmamenlun

olympium, n?(liereum, uereum. Ideoqua^rendum eal primo de singuli
i iiiu , i r|< nuiii , el postea in c< immuni de <> dem.
Quwratur ergu priino de coslo rrinil ith el qumruntui ({ualuor.

Primo, \n sil corpua

Sciiiinlu, Si non esl corpus, ulrum sil idem <
j
• i « •« I Deu
Terlio, Qubs contineri habeanl in ccelo 1 1 iiiii.it

Quarto el ultimo, Secundum quem modum exallalionin sil elevatum

Huper alios coelos ?

Sp rilui sancto rommune esl . quod p<

BODi est.

l. Item, ( iinin- qood e»t supra •

ra,

determinabile eal secundum locum \<-l

ARTICULUS I. siium ad minus :

«•< i-i u m Trinitatifl est so«

praemp} reum - minabi

Utrum coelum Trinitatis sit corpus '
? secundum situm. Majoh. patet ex h<

(|iidiI supra «'t iufra sunt dim i

^iiu-

et loci. Mixor accipilur <\ Isaia, mw

A.d primum proceditur sic :
13, ubiLucifer existensin ccelo empyreo,
I. Quaecuraque sunt est ejusdem divi- dixit : fn aelum conscendam. Quod n< n

sionis, sunt ejusdem naturae ccelum ri- : I

dixisset, oisi c elum Trinitatii er
nitatis cum aliis ccelis ejusdem divisio- empyreum.
nis ergo cst ejusdem ualurae. Probatio
: Ai» opfositum arguilur si

ciuM.K est : quia diversum manet in divi- I. Deus esi in ccelo Trinitatis, sicut

dentibus ut una natura generis. Mi.noh cunt Sancli: el Bdes Catholica ponit bi

autem probatur ex hoc quod uon ve- quoddicit Damascenus quod Deus in-
»,

niunl ad eumdem numerum nisi res circumscriptibilis est loco et tempore et

discretae convenienles in aliquo commu- intellectu creato : ergo non est in ccelo
ni. Patet ex hoc quod latrabile et mari- Trinitatis sicut in loco : et ita ccelum
num non dicuntur duo canes, sed duae si- Trinitatis non potesl -- iorpus.
gniticationes canis. Simililer liomo 2. Item. Lucifer per hoc qu<»i voluit
mortuus et homo vivus non sunl duo ascendere in ccelum Trinttatis, voluit esi

homines, sed duae significationes honii- similis Altissimo, et esse super Angelos
nis. Cum igilur dicatur, Ccelum Trinita- sed per nullius corporis - usum poss
lis. el empyreum, et lirmamentum, sunt hoc consequi . ergo coelum Trinitalis non
tres cceli, esl in eis eommiinis natu- potest esse corpus.
ra cceli. El ista ratio est Auguslini in
libro de Trinitate -. uhi per eamdem ra- Quod concedimus respondentea a<l pri- £o.

tionem probat, quod Patri et Fijio et mum. quod «oplum quando dividitur per

1
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- .
stings, Lib. VD de Trinilate, cap. 4
tentiarum. Dist. II, Axt. 7 et 8. Tom. XXVll et seq (
, t Lib. V, cap. 9.
novte editionis nostra?. Cf. etiam II am Part. 3 §, j. Dahascencs, Lib. I de Fide orthodoxa,
Summa? theologia;. Qua?st. 13, membr. 4. Tom. ,-
a p. I^.

XXXII ejufd^m editionis.

 [ :

SUMMA l)i: CREATURIS, TBACT. III, QILEST. 10. il7

coBlumTrinitatis, el alids cobIos, dividitur C<rl<> et quod omnes primi con-

mundo »,

sicul commune per proportionem, el non veniunl in hoc quod Deus es1 in ccelo. Et
siuit commune ul g mus : esl autem com« constat, quod loquitur de ccelo creato, et
nitas proportionts, ul <li<il Boetins, in illud est coehim Trinitatis in quoest Deus.

similitudine habendi se ad aliquid, et hi Ergo coBlura Trinitatis est creatum: e1

coeli similiter se habent ;i<l anum actum, nihil creatum est Deus ergo coelnm Tri- :

qui est continere et Balvare contenta : <d nitatis non est Deus.

per hunc modum numeratur cum aliis Contra: sedconim.

coelis, sicut dicitar, quod rector civitatis Deus esl in coelo Trinitatis: ei eoelum
etrector navis sunl duo eligibilia non Trinitalis non est corpus, ut habitum est

sorte, sed arte secundum hunc mo- : et ergo Dens est in ipso tamquam in sub-
dum coelum Trihitatis, el coelum empy- stantia, vel aecidente spirituali. Si tam-
reum, et Grmamentum, sunt tres cobH quam in substantia diversa ab eo, sequi-

quantam ad convenientiam continendi et tur <iu<i<l sit substantia diversa a Deo

salvandi inferiora conlenta. continens Deum, quod est haereticum. Si

Ad ai.ui> dicendum, quod Bupra et in- taraquam in accidente, tunc aliqua forma
fra dicuntur multipliciter, sicutet prius accidentalis continebit eum, quod est ma-
et posterius. Dicitur enim supra ordine c' s hfiereticum.

el loco et dignitate : el secundum ulti-

inum modum sumilur in Isaia. SoLUTIO. Dicendum, quod coelum Tri- Solulio.

nifatis est idem Deo secundum rem, dif-

ferens secundum rationem est enim : coe-
Iuni Trinitalis nihil aliud quam excellen-
tia virtutis ejus, quce continet et ambit
ARTICULUS II. omnia creata.
Ai) primum crgo dicendum, quod esse Ad i.

.1// ccelum Trinitatis sit idem quod in seipso duohus modis dicilur, scilicct
Dcus ? per affirmationem, et negationem. Per
allirmationem nihil est in seipso : <] uia
oporteret, quod idem csset continens et
Secundo qua?rilur, Utrum sit idem contentura, quod non potest essc. Per
ijuod Deus? negationem vero aliquid est in seipso, id
E1 videtur, quod non : quia est, non in alio, sicut omnia prima quae
l. Dicit Philosophus in IV Physicorum t
non continentur, sed continent alia et :

quod « nihil est in -< i

>-< > per ><' '. >> Cum sic Deus est in seipso. Vel, potest dici

Deus sit in caelo Trinitatis, e1 nou melius, quod nihil cst in seipso idem se-
sil in aliquo per accidens, quia n»Sc ali- cundum rem etsecundum rationem sed :

quod accidens convenit, coBlum Tri- <

i
i
aliquid estin seipso idem secundum rem,
nilatis non crit idem Deo. et differens sccuiulum rationem : ct si<

li. Item, Dicitur in Isaia, lwi, 1 Cce- : Deus est iu ccelo Trinitatis. Sicut enim
lum mea sedes, terra nulem scabellum sapientia idem sunl secun-
et virtus Dri
pedum meorum. Constat autem, quod dum rera, sed differunt ratione sic Deus :

Deus estin coelo illo quod esl sedesejus. et coelum Trinitatis idem sunl secundum

Cum ergo dividatur contra terram, et rem, sed differunt secundum rationem.
terra sit creata, n< i sse est coelum esse Quae autem sit illa ratio, determinari ha-
creatum. betin qusestione de attribuiis.
• !. Item, Dicit Philosophus in libro I de Ad aliud dicendum, quod ccelum dici- a.i i.

-
IV Physiconun, tex. com. 24. •
I de CobIo el klando,

\\xi> 27
 ilM I). AI.U. MAO. UHIJ l'M l.h

1 1 1 1 iln ccelum empj eum, i el dicitui i

ni in i, undum fjuod 1
1
»
->< '-t • ii

,l, . 1 1 i i atione i ontenlorura : quis liiin.

quiescit in ccelis, bi ilii el in be iti^. I > > ra fedeouln.

autem dii untur ibi terreni, quoi l
• I.ij, ifei per lioi quod \ oluil • u-
conculcabil |
n-i i 1 1 m -^ Buia tamquara se in- dere in < celum I rini

dignos, iii' sedeanl i um principibufl el ,i qual I U M 'ni' I

d lorise ^uliuin leneant. tatifl esl Bquaiem I)< i

t nolla

3
\n vi.it n (liirinliiiii. quodantiqui atten* Angelus poli qualifl I
»

^ ( j

-
iluiii quamdara congruentiam : in mini- aullue \ iii i gbIo i

iiin enim corpore Bimplicissimum ccelura nital

secundum substantiam est eodem modo

se habens : et i<l<" dederunl ipsum locum .li \ i \ boc qusBiitur, I trum bi >' i V -
,.,( ,

Deo, qui idem ipse est, «•! anni sui non go sil esse in ccelo 1 1 initati

deGciunt '
: non quia Bil proprius locus Videtur, quod sic : quia dicitur, quod

ejus, sed quia in genere corporum magis exaltata sit Buper choros Angelorum ad
habitationi Buse convenit. ccelestia regna : el nihiJ esl raper < I

Angeloi ii jn nisi ccelum Trinitatii

ipsa es1 in ccelo Trinitatis.

.Ii \ia hoc item qu.i-iitur. [Ttrum Clni- (J

._

AKTICI II - III. stus secundum quod homo ^it in ccelo

Trinitatis ?

Quse sint contenta in coelo Trinitatis '-

? Videtur, quod -ic.

1. symbolo « \-
Ita dicitur dit in :

ad ccel"-; sedet ad dexteram Patris. »

Tertio quaeritur, Quae sunt contenta in Dextera autem Dei Patria esl in cceloTri-
ccelo Trinitatis ? nitatis.

Et videtur, qund Angeli continentur in Item, In Actibus, vi, oO, dint St^pha-
ipso. nus : Ecce video ccelos apertos, et Filium
1. Dicit enim Beda, quod intra Deum hominis stantem a dextris Dei.
currunt quocumque mittantur. Constat Item, In Psalmo xvni, 7 et «S : A sum-
autem, quod hoc nomen, Deus, secun- mo coelo egressio ejus, et o> ejus
dum quod hujusmodi non importat ra- usque ad summum ejus. <>ccur-us autem
tiontuii continentia? : importat autem ece- i:l •
fuit lilii hominis.
lum Trinitatis : ergo videtur, quud Au- 2. Itein. Super illuil Joannis, xvn, i :

geli sunt in Deo secundum quod ipse esl Paler, venithora, clarifica Filium tuum,
ccelum Trinitatis. dicit Glossa Ililarii : « Fetit quod caro
2. Item, Locus est salvativus et con- « fial apud Patrem, quemadmodum li-
tentivus locati : salvationem autem et « lius fuit apud Patrem » ee Iiliu> fuit : 1

continentiam Angeli non habent ab ali- ab aeterno in ccelo Trinitatis, et in oinni-

quo corpore, neque a spiritu creato, bus exauditus est pro sua reverentia, ut
sed a spirilu increato, non secundum et dicit Apostolus '
: eri.r o caro exaltata est
quod est spiritus increalus quia sic non :
in ccelo Triuitatis

importat rationem continentiae : ergo 3. Itein,! ad Corinthios, xv. 2»j etseq.,

1
Psal. ci, 28 : Tu autem idetn ipse es, et anni editionis nostraB.
3
non Cf. Isa. xiv, 13.
tui defieient.
2
Cf. Opp. B. Alberti. II' Part.Summae iheo- •
Ad Hebr. v, 7.

logi;o, Quaest. 12, membr. 4. Tom. X.WII novae

 u :

SIM.MA Dl. CREATURIS, fRACT. III, or KST. m. (19

bic arguit Apostolus : Omnia subjecisti Ad

quod objicitur de beata Virgine
10 a<i .|iitest.

sub pedibus ejus '

: iu eo quod subjecit dicendura quod ipsa uon est in ccelo Tri-
ei omnia, non subjectum ei.
nihil dimisit nit itis : el <|n<» I dicitur : Exaltata est su-
Et respondel postea, quod ipse Filius per choros Angelorura, hoc est dignitate,
subjectus esl ei 4 subjecit ei omnia I : sicut patet in quaBstione de Ascensione.

Filius autem secuudum divinam naturam

aon est subjectus Patri, sed sequalis : ergo Ad id quodobjicitur de Christo secun- Ad quast.

ille cui subjecit omnia, homo in

esl <luin quod homo, dicendum quod ipse a<j 1.

quantum li<>ni<> ergo : ccelum empyreum secundum quod homo non est in ccelo

cum omnibus contentis suis erit sub ipso Trinitatis tamen ipse homo est in
: coelo

et uiin potesl 1
ss sub ipso nisi ipse sit Trinitatis.

altior : ergo ipse esse in ccelo Trinitatis. Quod autem dicitur in symbolo, dicitur
CoMu.v : Esse in ccelo Trinitatis est esse <!<' persona in duabus naturis, et illa bene
in eequalitate Dei, ut dicunt Sancti. Chri- est inccelo Trinitatis.

slus homo in quantum homo non est in Similiter intelligendum est illud de
sequalitate Dei Patris, cum dical : Pater Actibus, el illud de Psalmo.
major me esi*. Ergo Christus homo in Ad
quod objicitur de Hilario, dicen-
ro aj 2.

quantum homo non est in ccelo Trinita- dum quod caro dicitur ibi Christushomo,
tis. et Christus homo in persona cst in aequa-
litate Patris.

S ldtio. Dicimus, quod nihil cst in Ad hoc quod objicitur de ratione Apo- aj 3.

ecelo Trinitatis nisi Pater et Filius et Spi- stoli, dicendum <m<)<l ipse loquitur <lc

ritus sanctus : quia esse in ccelo Trinitatis Christo homine in quantura homo cui

esl esse in asqualitate virtutis Dei conti- subjiciuntur omnia dignitate et non Loco :

nentia et Balvantis omnia sul» ipsa virtute diffinitive enimcorpus Christi el Christus

itenta. homo in quantum homo continetur in

Ad 1'iuml.m ergo quod objicilur, tjuod ccelo empyreo sacramentaliter autem :

Angeli intra Deum dicendum currunt, continetur in altari dignitate non conti- :

quod hoc esl intelligendum quantum ad netur ab aliquo loco, sed esl super om-
prsBsentiam contemplationis proporlio- aem locum, et super omnia (jua? diffini-

nabilis : quia superiores i»lus, inferiores tive et circumscriptive continentur in

minus contemplantur el non sequitur si : loco.

sunl ia Deo, et Deus esl coelum Trinita-
li>, quod siut in ccelo Trinitatis ct cst :

ibi fallacia accidentis propter diversam

ralionem Dei et cceli Trinitatis.

Ai) audd dicendum, quod Dcus eonti- ARTICULUS IV.

nel et s. 1lv.1t ut principium efficiens, non
relinquens i<l <juo<l efficit pcr pra?sentiam Secundum quem modum exaltetur super
isentis el potentiae, Becundum <iu<'iu alios ccelos caelum Trinitatis?
uni luin Deua est in omnibus cniitis. Et
>i hoc modo dicatur Deus Locus Angelo-
rum, H<-iil Beda; non ta-
videtur dicere Quarto quaeritur, Secundum quem mo-
men eril locus proprius commensuratua dum exaltetur super alios ccelos ccelum
tocalo per aequalitatem : ijuod importat Trinitatis?
ccelum Trinitatis. Etvidetur, quod snl.i dignitale : <]uia

I. 1 1 1 uon corpore non est ratio distan-

-
1

Psal. vin, I ' in. riv,

 D. \i.r. M \G. ORD PH I D

tiffi corpoi i
d ca lum rrinil esl

mui corpu i : ci .•> uon \w cnilur in eo hoeretii um :

dislantifl corporalii qua elevctur supcr ccelum Trinitatatis in quo < D

alios ccbIo I " • mj
quod ex- rcum.
:

'2. Iinii, hi.ii Philosophui .

ii .1 ccelum iiun esl tempus, nec loi ua : el

constat,quo loquitui d coelocorj I Di< imus, quod co»lum Trini-

ergo ccelum Trinitatis non cundum i tal pelum empyreum
distantiam corporalem supra cn?Ium em- et dignitate, non sicul loi el

pyreum. ratione distantis undom silum cor-

Bcd contra Contra :
poreum, sed ratione infinitatii lubstanl

Coelum in quo esl Deus si uon sil bu- oivii

pra empyreum, sed secundum essentiam El per hoc pati itio ad q

inclusum, ita quod non sil extra, sic Bni- omnia.

QUiESTIO XL

D«» ecelo empyreo.

Consequenter quaeritur de coelo empyreo.

El quaeruntur tria.

Primum csl, Utrum si1 corpus vel non?

Secundum, Utrum situniforme, omnino vel non?
Tertium est, Utrum sit mobile .'

1. Sicut dicunt Sancti et Damascenus

prsecipue, ipsum continet in
Angelos et beatos omne autem cunti-:

nens simplicius est contento ergo cce- :

ARTICULUS I. lum eontinens simplicius esi \ _

< .iim igitur Angeli sint spiritus. ccelum

An ccelum empyreum sit corpus*? empyreum non potesl ss orpus : quia
sic non esset simplicius.
2. Item, Locus est salvativus et con-
Quoil ipsum non sit corpus, viJetur : tentivus locati : cum ergo coelum empy-

q Uja
reum sit locus Angelorum, ccelum empv-

novae editionis. Cf. etiam am Part. Surnmse

de Ccelo et Hundo, tex. com. 100.
1
1
I

Cf. Opp. B. Alberti. Comment.in II Senten-

J theologiae, Ouaest. 12, membr. 1. Tom. XXXII
tiarum.Dist.il, Art. 5. Tom. XXVII hujusce ejusdem editionis.
 .

SIMMA DE CREATl RIS, TRACT. III, QU EST. II 121

reum esl Angelorum

salvativum si : 'I beatitudinis et contemplationis eorum, ul
s|»iritus non dependel ad corpus quantum dicetur infra.
a<l rationem salvandi in esse : CC6-
luni empyreum non esl corpus. \i> n> quod quseritur, Utrum Angeli .\,i quflBSt.

manerent in esse aon existeote ccelo em-

Juxta hoc quaerilur, Utrum Angeli pyreo? jam solutum est : quia dicimus
possinl esse, ccelo empyroo destructo per <|iKt<l manerent, cum a loco corporeo aon
'

positionem impossibilis salventur in esse : finirentur enim adhuc

qaod uou. El videtur, quod
\ idetur, inter limites suae essentiae et continentis
destructo ccelo empyreo destruentur An- a Deo ipso existente in eis per preesen-
geli : quia ti.iin, essentiam, et potentiam, sicul cst
I. Dicil Glossa super Genesim, quod in omnibus creaturis.
ccelum empyreum statim ut factura est,
Banctis Angelis esl repletum : esl autem
repletio ut locus locato : sed destructo
loco destruitur locatum, cum sil salvati-
mis Locati : ergo destructo ccelo empyreo ARTICULUS II.

non remanebunt Angeli.

1. Item, Angeli diffiniuntur : ergo ces- Utrum ccelum empyreum sit uniforme % ?
sante diffiniente cessabil <lilliiiiliiiu : ergo
tnte loco cceli empyrei, cessabunt An-
geli. Secundo, qusritur, Utrum sit omnino
uniforme ?

Solutio. Dicimus, quod ccelum empy- El quod non quia

\iili'lnr, :

iv iin est corpus aobilissimum inter om- I. Sicut supra habitum cst, in ccelo
ni.i corpora simplicia. Et propter hoc di- cst dextrum et sinistrum el in quocum- :

cunl Sancti, quod sil igneum, non ji i-< »j>- quc corpore esl dextrum el sinistrum, il-
ter ardorem, se<l propter lumen corporale lu»l ixni est oinnino unilorme : crgo cce-
quod habel luni <:n|>\ reum non est ornnino uniforme,
Ai> pbimdm quod contra lioc objicitur, 1. Itcin, Idem eodem modo se habens

diccndum quod continens diffinilive non natura esl facere idera, ut dicitur in II de
de aecessitate esl simplicius cootento, Generatione et Corruptione* : si ergo
sed continens circumscriptive solum, ut ccelum empyreum esl omnino uniforme,
patuii suprn in qusestione, quid sil coelum non faciet difformitatem,
in inferiori ccelo

undum diffinitionem ? ncc illud in suo inferiori, et sic omnes

dicendum, quod Angeli non
Ai> Ai.u d cceli essenl uniformes, quod es1 contra
ini|>l<'iit ccelum empyreum sicut locatum Gregorium ergo primum ccelum quod
:

locum, scil iin|>lciit ipsum secundum di- inlluil cU difformitatem et motum, non

stinctionem hierarchiarum <! chororum erit uniforme primum est empy-i

: sed
et mansionum, quae in domo Patris mul- reum : ergo empyreum non csl uni-
t < sunt, siiut dicitur in Evangelio .loan- lorme.
nis '
; et id<'<< ccelum ii<>n esl locus eorum Contra :

.il\an- eos in esse, - <l potius quia 1. Ante multiforme cst uniforme, sic-
iii igis congruit in genere corporum actui ul iinuni antc linilta : sed in ereneratione

1
1M -
X|V '
- theologis, Quffist. 12, membr. 2. Tom. X.WIl
f. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- ejusdem editionis.
tentiarum, Dist. II, \ii. i. Tom. XXVII i, n de Generatione
:

el Corruptione, tex.com.
editionis uostra Cf. etiam II Part, Summaa 56.
 1

\'i'2 h \l l: M \(,. OHD. I*H 1 h

corporum cir< ulai ium dei enti e empyreo, non ita uniformitei r''ij.nnit
|ii iiinitii : ri _'., i)i iiMiim noii pot< luiii' n ii ui ijii fon influit ij'

unifoi me 1
1 mullifoi me coelum l

_'. Item, Omne multiforme diversita- Philosophui in libn l

i-iii aliquam habol in parlibue : et quid- primum i mnil un-

quid Ii.iIm i diversitalem in formis, hoi <li • ,
•• ] ei unda non a

habel quamdam >

ompositionem : quid- Mlllt.

quid autem babet uniformitatem in par-

lilnis, habel identitatem et Bimplicitatcm
quamdam, el idem el simplex i bI ante
divcrsum et compositum ergo ccelum :

primum quod esl ante omnes, ibel il

\l:MU II - III
|n iiniini.

:>. Item, Hoc habetur a Sanctia qui

Utrutn ccelum empyreum tit mobih
dicunl illinl < •< 1 ii in igneum, non propter
ardorem, sed propter splendorem.
i. Item, Damascenus : « lu totius
mundi generatione cceli facturam busi i- Tertio quaeritur, I Irum ipsum sil n

pimus, quod qui foris Bunl Bapientes, bile vel immobi

sinr stellis appellant, ea quae Bunl Moysi, Et \ idetur, quod mobile : quia
Bua facientes dogmata '. » 1 . Diiit Philosophus, quod omni
pus naturalem habel motum. El ve\

Sol"tlo,
Soi.i riii. Communis Magistrorum sen- bujus patel imlii' < udo. Cum erg um
Ad 1.
tentia quod omnino sil uniforme,
est, empyreum Bil -, naturalem habebit
plenum lumine, non habens diversitatem motum.
dexlne vel sinistrae. El quod dicit Philo- 2. quod ipsnm ~it mu-
[tem, Videtur,
sophus, quod coelum habel dextrum et tabilr. et non tantum mobile Becundum

sinistrum, intelligit de inferioribus co-lis : locum quia super illum locum Psalmi,
:

Philosophi enim, ut dicunt Sancti, non ci, -T Ipsi peribunt, tu autem pcrma-
:

potuc-runt ccelum empyreum cognoscere, nes, dicit Giossa, quod ceelum in quo

nisi forte illi qui secundum Damascenum creati sunt Angeli, mutabilur : sed hoc
dogmata Moysi legentes sibi ea attribue- est empyreum : ergo empyreum muta-
runt. Et ratio quare uon potuerunt co- bitur : et si mutabitur secundum quali-
gnoscere, infra dicetur. tatem, multo fortius secundum sitom.
Et per hoc patct solutio ad primum. Item, Ilaln-tur in secunda canonica
\n aliud dicendum, quod ccelum cm- Pelri, in, 10, in Glossa, super illud, ubi
Ad 2.
pyreum inlluit in inferioribus : sed, sic- dicitur,quod elementa ealore solventur :

ui dicit Philosophus in libro dc Substan- ibi enim dicit Glossa, quod sol et luna

tia orbis*, el etiam Boetius, actio agen- priemium habebunt. eo quod nobis mo-
tis secundum potestatem ageulis
non est do serviunl criro eadem rationc co-lum :

tantum, sed etiam secundum potestatem empyreum priemiabitur : ergo mutabitur

recipientis : et propter boc cum inferio- secundum qualitatem : ergo multo for-
res cceli non sint a que nobiles cum ccelo
i
tius secundum situm.

1
S. J. Damascenus, Lib. II de Fide ortho- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II S.;nten-
doxa, cap. 6. tiarum, Dist. II, Art. Toru. XXVJI novae edi-
4.

- Hoc colligi polest in cap. 2 L i L> i i de ^ub- tionis Dostrs. Cf. etiam II am Part. Suruma?
stantia orbis, ubi loquitur Philosophus de theologi», Qua?st. 12, membr. 2. Tom. XXXII
illumiuatione corporum caelestium. ejusdem editionis.
 SUMMA DE CREATUR1S, TRACT. III, QILEST. 12. 423

edcontra. CoNTRA : esl 01 (liu.iluui sujnT liu jii-modi onlinem,

I. Niilluin uniforme oninino circulare et ordinatur ad statum oontemplativum,
habet ratiom m inceptionis sui motus in et propter lioc ipsum non habet motum.
una parte potius quam in alia cum ergo : An m quod objicitur de innovatione Ad
ubique oon possit incipere, nusquam m- ejus, bene concedi potest, quod innova-
cipiet, et sic erit immobile Bed ccelum : bilur motus localis non sequilur ad
: sed
empyreum esl omnino aniforme ergo : mutationem illam, sed ad mutationem
•
•4 immobile. quae esl ex alteratione hac : quia ibi ne-
'2
Item, Nobiliua esl quod participat cesse esl agens localiter accedere ad pa-
bonitatem sine molu, quam quod cum tiens : etnon accidit ccelo
talis alteratio

motu : »iitii ergo primum corpus sil no- empyreo. De hoc tamen melius in quse-
bilissimum, ipsum participabit bonitatem slione de innovatione mundi tractabitur.
quara potest babere sine molu. quod sententia ista, quod cce-
El nota,
• !. Item, Locatis proportionatur locus lum empyreum omnino sit uniforme et
undum congruentiara : sed locata cceli immobile, sub opinione est, et non de
empyrei sunt in equitate contem latio- his qusa ponit fides. Tamen Philosophi
nis et beajlitudinis : ergo cceluni empy- non ponunt ipsum : quia ipsi locuti sunt
reum eal in aequitale. 'I i superioribus secun lum sensum vel
secundum consequentiam rationis et :

Soiuiio. Solutio Magistrorum est, quod coelum secundum sensum apparent nobis tan-
empyreum -it iramobile. tum octo sphaerae, nona vero proliatur
aj i.
Dkimu m ad primum, quod PhiloBo- secundum consoquentiam rationis ut :

phus loquitur ibi de corporibus ordinatis infra habebitur. Decima quae ponitur im-
ad generationem et corraptionem per moliilis, nec sensu, ncc forti ratione ma-
motuni Miuin ccelum autem empyreum : nifestatur: el idco ipsi non posucrunt eam.

QILESTIO XII.

De eoolo crystallino sivo nqueo.

Deindo, Queeritur de ccelo crystallino sivo aq >, et de ipso qiir-pnintur

tria.

Primo scilicet, Quid habeal pro raateria ot forma?

Et secundo, Utrum sil oiobile vel immobile ?

Teriiu, Qua necessitate ponaturesse?

 121 \\ \\ i: M \«v OKI). I'K I I»

alio < orpon in fi igiditate ipMim <

Iiiiii -il.

8i loi l< itei ura dii itui . qu< <l lunl ibi
\ apoi abiliti r, ul \ id< lui <i I)

\ltlH I l.l - I < <>n\ ii luntur iii |'lir

contra omnem i eritat< n i

pluvi
Qltid iuliiin i ri/\/n/ liiiiiin linliiul pro ror< ntur in medio inl

hiiiinin ,
ri quid pro forma '

? ii ui patel ad » ituin el probatuui

eal iii libro Meteororum rau-
tiu in ccbIo.

\il |n iiiiiiin proceditur si<

-

! Si rorte itei um di< atur, si< ut dicil I

I. <\ugustinus s uper Genesim ad litte- gilius, quod aquas Di \u d

i inii dicil : Hoc exigit aquai um pondus, Brmamentum propter solii

quod Buper lerram Quant, vel in aere liili--iiiiiiin l< i

a ili< <[ li.it < < ii-

vaporabiliter ferantur, el qoii ul sini bu- temperatio calidi <•! frigidi el humidi el

praBrmamentum : » ergo cum ccelum sicci ad conservationem iam

aqueum ponatur de materia aquae, non inferiorum, < Iomtra ; S lunt ibi

esl Buper (irmamentum. bi nndum d ituram rel - indi, tum

Si forte aliquis dicat, quod aquae sunl sunl ibi in natura gravis, et sic deac n-
ibi miraculosae, ex quibus esl ccelum derent secundum Augustinum.
aqueum, obvial ei Augustinus dicens in Si iterum dicatur, quod quando <li< it

eodem loco « Nec quisquam dicat hoc : Moyses, quod divisit Detu aqua quse
omnipotentia Dei Beri : qualiter enim erant sub firmamentOt ab hu qux erant
Deus naturas fecerit quaeritur, non quid Super firmamentum* : <t quando dicunt
in eis permiraculum potentiae suae ope- tres juvenes in Daniele : Benedicite, aqux
relur » ergo uon est
: reducendum ad omnes quse super cosloi sunt, D
miraculum, sed secundum naturam crea- /i/jun non suinitur ibi pro elemento fii_'i-

turarum causa est assignanda. do et humido, sed sumilur ibi sicut hic :

Item, Rabanus ubi distinguit ccelos, Spiritus iJii ferebatur super aquai
aqua et terrae non ponit cccluin, sed aeri
1
ubi aqua dicitur fluitans et confuaa ma-
et igni : ergo videtur, quod nulluin cce- teria, aequaliter habens calidum et fri.i-

Jum sit de materia aqua3. dum, humidum et siccum, tenebrosum

Si forte dicatur, quod aquae fluxibiles ct luminosum. Coirnu S .ndum hoc :

descendunt ad ima, sed congelatae ad eadem ratione posset dicere M s - :

niodum crystalli sunt supra firmamen- Divisit ignem ab L ne, et aerem ab a<:-re, r

tuin. Contra : Crystallus est, utdicit Phi- sicut dixit : Divisit aquas ab aquis.
3
losophus , congelatio aquae remota pe- Si forte dicatur, quod aqua habet mul-
nilus caHditate. Penitusautem remove- tos etrectus, quorum unus est. qu<> 1

tur calidum, quando interius non potesl i[<s,i est conglutinativa et conjuncliva,
dissolvere nec exterius ingredi propter sicut dicit Philosophus, et secnndum
constrictionem pororum. Si ergo talis hunc elTectum est superius. Co.ntra :

est natura cceli aqua?, oportet quod cum Aqua non conglutinat et conjungif nisi

^Cf.Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- litteram, cap. 1.

3
tiarum, Dist. XIV, Art. I.Tom. XXVII nova? Cf. II Posteriorum. versus fineni.
4
editionis nostrae. Cf. etiam II«» Pait. Summse Gene;. i, 7.
5
theologiae, Qusest. 52, membr. I. Tom. XXXII Daniel. m, 60.
ejusdem editionis. 6
Genes. i, 2.
1
S. Augcstinus, Lib. II super Genesim ad
 SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III. QUJEST. 12. t2S

mixta : si ergo conglutinal e1 oonjungil quaritur, Quare potius dixil Moyses :

ccelum, oportel quod ccelum sit mixtum, Divisil aquas ah aquis, quam Ignem ab

quod supra improbatum est. igne, vel aerem ab aere. El secundum

Prseterea, iqua non conglutinal aisi hunc modum haberenl intelligi omnes
per actum humidi aqua autem in :
actu Glossae, Becundum quod accipil aquam

humidi supereffluit ad siccum Bolidum: in illo loco ubi dicitur : Spiritus h<i
quia secundum actum illum non esl ler- ferebatur super aquas.
minabilis termino proprio, sed termino Cum iuilm- illa aqua iu se liabeat con-
sicci : el ita descenderet secundum hoc trarias differentias sub confusione et

ad terram. mixtura, scilicel calidum, frigidum, sic-

Si propter istas rationes aliquis dicat, cum, et humidum, subtile, grossum, te-
quod aquse uon sunl Bupra ccBlum, hoc nebrosum, el luminosura, perspicuum,
eril oontra Scripturam sacram, cujus, ut el opacum io distinctione sui secundura
dicil Augustinus, « major est auctoritas, Locum per superiorem et inferiorem, se-
quani oiunis liumaui ingenii perspicaci- cundum differcntias nobiliores elevabitur

taa '. » sursum, secundum ignobiliores de-

el

2. mundo qui eet

[tem, lu minori scendel deorsum uobilissimse autem :

homo, irigidum et humidum cst positum differentiae sunt, quae competunt quinto
iu summo super fontem caloris : quia corpori mm transmutabiliter, et QIbb
cerebrum est positum Buper cor : ergo suut tres, scilicet subtile, luminpsum,
similiter in majori mundo est, quod perspicuum : ergo secundum has diffe-

aqua qu» est frigida e1 humida, sit super rentias ccelum aqueum erit in sublimi,
solem qui est fons caloris. habens Bubtile pro materia, perspicuum
sive diaphanum pro dispositione mate-
Solutio. Dicimus, quod aqua uon su- riali, et luminosum pro forma com-
mitur pro elemento, sed pro materia plente.
eonfusa, quse habet in se calidum et Et veritas hujus sententiae patet ex eo
frigidum, e1 Biccum el humidum, et te- quod nusquara legitur de distinctione
nebroBum et Luminosura, el perspicuum ignis et aeris : quia ignis et aer superpo-
et opacum. Et dicitur aqua quia sicut : nuntur in parte aquae quae sortita est

aqua interminabilis est m se et lermina- sphaeram, scilicel inferiorem, scilicet acti-

tur ad siccum densum, ita materia illa vorum ct passivorum. Et propter hoc
indeterminata esl in se et terminatur ad cum postea distinguitur aqua a terra
distinctam formam el distinctum Locum, cum dicitur Congregentur aquse quse
:

- undum quod patet in primo capite $ub ccelo swit, in locum unum, et ap-
2
Genesis, ubi materia distinguitur in par- pa,eat arida : dicunl Sancti, quod in-

libus,tum per formam, tum per Locum. telligitur distinctus ignis el aer, cum
Per formam, sicul quando dicitur, quod haec <Iuo elementa libera al> aquis de-
tecil coelum, e1 terram, et hominenij e1 scendentibus locum proprium appa- in

animalia, et plantas. Per Locum, sicut ruerint. Et hac ratione quidam Sancti
quando di\i>it lucem a tenebris, et considerantes «feli hujusmodi indissolu-
aquas ijikl' sunt Buper Grmamentum, ab bilitatem et perspicuitatem <! luminosi-
his quse sunt sul) Grmamento, *•[ hujus- tatem, vocaverunt ijisum crystallinum,
modi, ut patebil infra in quaeslione <le sicut Rabanus et quidam alii.

operibus sex dierum. Ouod autem quidam Sancti dicunt

Et ex hoc patet solutio ad id quod aquas ibi cssc ad temperandum fervo-

1
s. ^dgcstinus, Lib. ll sopsr Genesim ad * Genes. i, 9.

litteram, cap 5.
 420 D M.n M \<< ORD Pfl ED

rem solii el Btheris, ul Baisilius, et qui- nistrum mmob

il.uii .ilii, intnlligendum est, quod h 2 Omne* l'hi
Item, munt,
intelligitur eflpclive el non materiali! r, quod primum mohilc la-

ho e»t, quod Deus fecit quaidam p ta cum coelum aqucum ait suj
ccsli frigida el humidas, ne aliee partee iphaeram ilam, ccelum equeum •

qua! factae -iini calids el siccte, nimia immobile.

inoenderenl inferiora ! el hoc pleni •
\ :

habebitur infra in quaestione de tfell I. tnevalpetraa io i trologia dicit,

Similiter quod quidara Sancti dicunt, quod ccelum uniforme movetur : et •

quod inde descendunl pluvia e1 roresel lum uniforme slum aqueum

hujusmodi, intelligendum esl Bimiliter ccelum aqueum movetur.
effective. El de hac Bententia est Beda, 2. Item, Pi mua motor siroplex e!

el quidam ;ilii. onua movet ono molo simplici

Ad2. \i> \i.ii i) dicendum, quod nonest m- aliquid movetur pluribua motibui
mile de minori mundo et majori mun- non movetur < primo motoi mplici
immediate sed Bphaera sl .it.i movetur
do :enim compositua est ex con-
lioiiu» :
I

trariis et quod cerebrum ejus Bitfrigi-

: pluribua motibua ergo ooo movetur :

dum, io quo possinl esse spiritus lucidi, immediate motore simpHei et :

in quibua operantur virtutea animalea, oportet, quod ccelum aqueum quod

necesse st cnr autem propter spiritum

«
i
: ante sphaeram stellatam, moveatur j> — r i

vitalem necesse esl habere calorem. Ta- mo motu simplici a primo m

lis autem distinctio Bpirituumnon est in Quod autem sphaera stellata habeal plu-

superioribus : ct ideo palei quod non ,

rea motus, dicitur a Ptoleaueo in Alma-
est simile. gesto, e1 abAInographa in Judiciu attro-
Et per hoc patet solutio ad omnia r/n/i, el ab Aristotele in libro de Cat
quaesita. proprietatiem elementorum : habel enim
motum diurnum super polos aequino-
ctiales, et super circulos aeque distant
quorum maximu* est aequinoctiali- :

hic motus est ab < >riente in Orcidentem

ARTICULUS IT. et completur vitri nti quatuor horis : et

habet alium motum super polos zodiaci

Ulrum coelum crystallinum sii ab Occidente in Orientem, quem - -

mobile '
? quuntur quaedam moventur in stellae, et

centum annis uno gradu secundum mo-

tum illum, ita quod complet rotationem
Secundo quaeritur, Ttrum sit mobile unam in triginta sex millibus annis ae-
velimmobile? cundum Albategni, tamen citius transit
Videtur, quod immobile quia : eirculum. Secundum Thebith autem est

1. Dicit Anevalpetras, quod islud no- secundum motum capitis Arietis et Li-

num ceelum est uniforme, plenum lu- brae super circulum, cujus diameter est

mine, cujus lumen tantae simplicitatis octograduum accedendo, et reeedend".

est, quod non subjicitur visibus nul- : secundum quod etiam compositae sunt
lum autem corpus omnino uniforme est tabulae accessus et recessus octavae
mobile, quia non habet dextrum et si- sphaerae.

1
Opp. B. Alberti. Corament. in II Sen-
Cf. theologiae, Quaest. 52, membr. 2. Tom. XXXII
tentiarum, Dist. XIV. Art. 3. Tom. XXVII novse ejusdem editionis.

editionis uostrae. Cf. etiam II am Part. Summ*

 SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QUiEST. 12. 427

3. [tem, Uno motu simplici el primo, cel aqueunij quarum una jam dicta est
et uno motore simplici el primo uon in praBcedentibus, et est illa quam asai-

ordinatur mobile multiforme sed gaal Anevalpetras in Astrologia sua :

octava sphsera esl mobile multiforme : quia ab uno motore simplici uon potesl
ergo non immediate ordioatur ad pri- esse nisi iuntus uuus in mobili 6t snn-
iiiuia motorem. plici : et hsc <
i
st aecessitas ex parte
Et istae sunt rationes Arabum ponen- motoris.
timii octo Bphseras mobiles. Alia est, quod cum sit una sphsra
quffi habet bonitatem proportionatam
Quibue eonsentieutes dicimus ccelum corpori mobili circulari sine motu, sic-
aqueum moveri. ut ccelum empyreum, e1 sinl quffidam
Ad 1. Respondentea ad primum, quod ipsum spheerffi quffi recipiunt bonitatem illam
qoq esl sic uniforme, quin habeal dex- per motus multos, bportet quod una re-
trum et sinistrum : sed rst uniforme sie, cipiat illam per motum unuin, quae esl

qinxl non habel anam partem stellatam ignobilior superiore, el aobilior inferio-
et aliam parlem non stcllatam sicut ribus. Et hffic aecessitas sumitur ex
sphsera octava. parte motus, et innuitur a Pliilosoplio in
AJ 2. \n \ i.i i i • dicendum, quod sphsera II de Cailo ef Mwulo.
stellata est prima inter eas quse subji- Tertia cst : quia cuni sit quffidam
ciuntur visui, et quarum motum [>er- sphaera recta el quaedam declivis in
pendere possumus per visum : sed se- sphaera stellata : dico autem sphffiram
cundum rationem non est primum, ut rcctani circulum aequinoctialem cuin
di< it Anevalpetras, qui dicit antiquos suis polis : sphsera vero declivis est

non percepisse hoc ccelum, eo quod ma- illa qu^e dcclinat ab ffiquinoctiali sicut

is Bequebantur sensum quam rationem zodiacus : oportct.quod secundum utrum-

in dispositione superioruni. que sit motus proprius et mobile pro-
prium. Cum igitur in spbaera slellata
inveniuntur ambo motus, non ambo po-
tuerunt esse proprii. Ergo oportet, quod
sit nonum mobilc, cui motus ille sit

ARTICULUS III. proprius, qui est super polos et circulum

sequinoctialem. Et istae omnes rationes

Qua necessitaie ponatur caelum sunt Ancvalpelrffi ponentis nonum cce-

aqueum '
v lum.
Quarta necessitas est ex parte linis :

quia in inferioribus non est tantum di-

I rtio quaeritur, Qua necessitate po- versitas in generatione et corruplione
n.itiir 1-H'lum aqueum ? particularium, sed etiam uniforinitas in
Et videtur, quod aulla. Motus enim esse specifico et in ordine nalurae : et

octo sphserarum causant sufticienter ge- ideo oportet csse in superioribus corpus
nerationem et corruptionem in inferiori- uniforme, quod essct causa hujusmodi
bus el continuitatem illorum. ordinis ethujusmodi permanentiffi.
Et per hoc etiam patet solutio ad ob-
io. \i> noc dicendum quod quadruplici jectum.
necessitate ponitur ccelum nonum, scili-

1
Cf. Opp. B. Alberti. 11« Part. Suramaa theo- eJitionis noslree.
logitt, QusbI 52, mpmbr. 3. Tom. XXXII nova
 1

I». \li:. M \i, OIU) l'i: l.l».

gr.i;sTio xiii

|»<> lii iinuin nl<».

ibiM i II- ulii planetai iim. I non

l.iiituiii aphaera o< lava di< ilur Grmam< n-
1 11 iii . sed etiam infci

iRTICULI S UNIGUS. .Ii \ i a hoc •

f
t j 1 1 itui . Qnai 1

in octava sphaera mult.i» atellas, el in

Quid sit firmamentum '.'

c/, Quare sit tic qualibel inferioram sept< m non fi

appellatum '
? nisi unam ?

Iiim. Quare nona Bphsera habel mo- <_,-,.

Deinde, Quaeritur de Grmamento, el tuin nnum tantum, el quaelibel inferio-

de septem sphaeris inierioribus, de qui- ruin hahel motus plnn
bus quia parum locuti sunt Sancti, ci-

tius quam de aliis nos absolvemus. Imm, Joxta hoc quaeritur, Utrum ali- ilv;i;lX 3
Quseritur autem, Quid sit Brmamen- quuil corpus sit inter sphaeras, vel sj a-

tum ? et, Quare sit sic appellatum? tium illud sit vacuum, vel sph
Et dicit Glossa super Genesim, <|uod contingant ?

firmamentum dicitur, quia Brmiter stat

inter aquas superiores et inferiores : Solutio. Dicimus, quod firmamentum -,iutio.

tunc quseritur ratio hujus Grmitatis. dicitur a Grmitate natnrae qnia ipsum :

Praeterea, Si dicitur Brmiter stare, non generatur, neque corrnmpitur, ut

quia sit immobile, patet esse falsnm : supra probatum est, el n<>n ab immobi-
quia ad oculum videtur circumvolvi. lilate secundum locum.

Praeterea, Videtur quod non tantum Quod autem dicit Glossa, quod lirmi-
octava sphoera, sed etiani inferiores di- ter stat inter aquas inferiores el sup< -

cantur Grmamentum : quia ita loquitur riores, dicendum, quod h<>c non est

in primo Genesis : Fiant luminaria in propter ponderositatem aquarum supe-

firmamento cceli -. Et infra Fecit Deus : riorum, ut patet ex prsedictis, sed pro-
duo luminaria magna luminare ma- : pter firmum concentum calidi et sio< i, et

jus, ut pneesset diei : et luminare mi- frigidi et sicci, calidi et humidi, et frigidi

nus, ut prseesset nocti, ei stellas. Et po- et humidi : hic enim concentus impedit
suit eas in firmamento coeli, ut lucerent nocivitatem uniuscujusque per se : et

super lerram ». Constat autem, quod se- dicitur propter hoc firmum, quia est in-
cundum omnes sol et luna sunt in infe- divisibilis <oncentus ille, cum sit extra-

1
Cf. Opp- B. Alberti. II» Part. Summae theo- ?
Genes. i, 14.

logiae, Qiuest. 53, membr. I,art. \. Tom.XXXlI

3
Ibid. v*. 16 et 17.
novee editionis noslrae.
 SUMMA DE CREATURIS, TRACT. III, QU KSI. i:;. 129

ciufl extra aclionem e! passionem con- Dicendum, quod secundum Anavelpe-

trariorum. tram contingunl se : sed ipse ponit, quod
Adaliud dicendum, quod Brmamen- non sint eccentrici, neque epicicli, neque
tuin ili itur duobus modis. Uno modo elevationes, neque depressiones planeta-
di itur octava sphaera tantum firmamen- rum el hoc dicil ipse hac ratione, quia
:

lum alio modo dicitur <>ta natura quin-

: t secundum naturam corpus quintum non
ti corpori firmamentum, et sic accipitur esl divisibile: si ergo esset elevatio et
iu Genesi, 1. 16, ubi dicitur, quod Deus depressio planetarum, tunc aut oporte-
fecit duo luminaria magna, et posuit ea ret, quod corpus illud divideretur el suc-
in firmamento. cederet aliquid stellae elevatae et depres-
883 in locum sumn, aul quod locus unde
I quiEst. \u Ai.n i) quod quaeritur, Quare in recedil stella, remaneret vacuus: 11110-

octava sphaera sint multaa stellae, et rum utrumque impossibile csi secundum
quare in inferioribus tantum una ? naturam. Alii dicunt, scilicel Werroes
Ponit Philosophus tres solutiones in II el sequaces sui, qiiod totum est unum
de Calo tt Mundo '. Prima est, quod continuum a luna superius <-t habet
sphaBra octava causa est vitse inferiorum unum centrum terraB. et nihil elevatur
prae caeteris sphaeris uon poluit
: <-t !**»* et deprimitur in ipso. Et hoc dicit hac
iii.M per diversum Lumen in sldlis ralione, quia totum esl corpus unius na-
diversis. Secunda est, quia natura tem- turaB: el ideo habel unum motum el

peravil ut daret inierioribus Bphaeris quaa unum centrum. Unde etiam ipse ne^at
plures habenl motus, cuiiibet unam stel- eccentricos el epiciclos et deprcssiones.
lam tantum : el superiori qua 1
pauciores Et isli ambo diversitalem motuum pla-
habel motus, daret multas stellas : et ideo netarum causant ex diversitate poiorum
quia Buperior movel inferiores. l'nde et circulorum super quos volvuntur.
cum inferiores plures habeant motus, Quidam autem dicunt, quod spha3ra3
oportuii quod superior plures haberei non contingunl se, et corpus cjusdem
Btellas, i\ quibus plures motus causa- naturae esi inter eas divisibile quidem a
rentur in inferioribus. Soiutio ista suppo- sphaeris,sed non transmutabile in spe-
nit duo, scilicet quod superior s[»Iuera ciem aliam : et in illo elevantur et depri-
movet inferioi 3, el quod movet eas se- muntur eccentrici et planetae.
cunduin potentiam proporlionatam tantis Quidam tamen antiqui dixerunt, quod
mobilibus, quantae sunl inferiores sjdue- eccentrici et stellae transcunt per corpus
rae : ex quibus duohus sequitur, quod si quod est inter sphaeras, et tamen non <li-

infi - haberent plures stellas quam vidunl ipsum: el hoc contingit propter
superior, non posset eas movere. formalitatem illorum corporum, sicutet
lumen transit per aerem. Sed secundum
Ad dicendum secundum Philo-
Ai.11 i> hoc transitus planetarum essel [»otius
Bophum, quod sphaerae quanto sunl al- immutatio alterationis quam transitus
tiores, tanto sunl nobiliores: et ideo pri- localis alicujus corporis.
ma propter Qobilitatem sui percipit Mathematici ^Egyptii el Chaldaei ct
bonitatem motoris uno motu, inferiores quidam Arabes dicunt, quod superiora
autem pluribus. sunt ignea et idco non esl inconveniens
:

si ipsa moveantur motu eccentricorum

qucst. .\i) iD quod quLtritur, Quid sit inter et planetarum.

sphserab ?

1
II de Ccelo el Uando, tez. 1 om. oT et infra.
 iV) I) AI.M. UM. ORD. \>\\ 1 fi.

QUjESTIO XIV.

i>< coelln ojuoa emnneraf itithnmis.

multiplicari perepii uam continem i ircu-

Lariter, tol eruntceeli: perepicuum autem
tale aut erit receptivum luminia, aul da-
tivnm. Si dattvum, inl esl dativnm uni-
A.RTICULUS l NICUS. torme, autnon uniforme. Item, anl m -
tuin, aut nou motum. Si eal dativnm
1
Qui suni isti cceii ? uniiorme noo motum, tnnc aelum
empyreutn. Si mtem dativnm nniforme
motum, tuii' esl cry$tallinum sive
Deiude, Quaeritur de coelis quos enu- aqueum. Si vero dativum aon uniformi
merat Rabanus, qui sunt empyreum, motum, tunc erit firmamentum. Quarta
aqueum, firinamentum, igneum, olvm- vero combinatio non poti
pium, aethereum, aereum. et uon uniforme nou molum: qnia supre
Et videtur, qnod sua enumeratio sit probatum eet, quod omne non unifora
diminuta, cum taceat omnes ccelos pla- movetur: et itain quinta essenlia secun-
netarum. duin Rabanum non sunt ni-i trea cceli.
Praeterea, Si est aereum coelum, tunc Si autem bsI re teptivum Luminis, anl - -

similiter aqua et lerra et inferiora lia- parabiliter, aut inseparabiliter. Si insepa-

hent ccelum, et illos non tangit. rabiliter, aul secundum circnlnm superio-
ris superficiei, aul inferioris. Si primum,

Solutio. Ad hoc dicendum, quod duoexiguntur tunc est igneum quii ignis est elemen-
:

ad esse cceli secundum Rabanum, scili- tum receptivum luminis inseparabiliter.

cet quod contineat aliquid circulariter Si autem secundnm snperficiem infeiio-
per totum, et quod sit perspicuum lumi- rem, tunc est olympium, Si vero esl re-
nosum : et ideo inferiora duo elemenla ceptivum lnminis separabiliter, aicut aer
quaj sunt grossa et obscura contenta ab qui illuminatur ex preesentia lumin>
non continentia alia, non dicun-
aliis et et obtenebratur absenlia ejusdem. aut
tur ccelum ccelos autem planelarum
: secundum superius, vel inferius. Si se-
comprehendit sub firmamento. eundum superius, tunc est seihereum :

autem
Si quaeritur de ratione numeri quia Rabanus superiorem reirionem aeris
ccelorum secundum Rabanum, dicen- vocat xlherem. Si autem secundum in-
dum, quod natura communis omnibus ferius, tunc est aereum.
ccelis secundum eum est duplex, scilicet Si forle qua?ratur de tribus coeiis, de

natura continendi circulariter, et natura quibus menlionem Apo^tolus, quia

facit

perspicui. Unde quot modis contingit dicit se raptum ad tertium ccelum \

1
Cf 0p]>. B. Alberti. II» Part. Summa? theo- editioni?.

togisB, Qusest. ;>4. Toni. XXXII hujusce novae - Cf. II ad Corinth. zn, 1 et «eq.
 — :

-I \l\l\ DE CREATURIS, TRACT. III, QUiEST. 19. 431

Dicendum, quod tres cceli dicuntur ibi ctionem naturarum in quibus invenitur
tres modi visionis secundum Augusti- proprietas cceli, scilicel perspicuura lumi-
iiiiia ', scilicet sensibiliSj iraaginaritB, el Dosum, et lunc primum esl aereum, se-
intellectualis : et dicuntur cceii, quia ce- cundum igneum, el tertium de natura
lant aliquid, et de illia erit alibi quseslio. quinta essentia.
Vel, dicuntur ibi //•<>• caeli tres aierar- Et ex hoc patet solutio ad omnia quae
ehia Angelorum, de quibus etiam alibi theologice possunl queeri de coelis in

dicetur. Si autera il)i dicuntur cali cor- communi.

pora, tunc accipiuntur secundum distin-

QILESTTO XV.

l>e stcllls.

Deinde quaeritur de stellis.

Et quaeruntur tria, scilicel primode Iumine et ligura stellarum.

3 undo, De motu earum.

El tertio, De quaiitatibus earum.

quenter. Inde ulterius : Quidquid est uni-

lurnie in partibus, non est in una parte
luminosum, non ccelum est
et in alia :

ARTICULl - I uniforme in parlibus, ut probatum est

ergo non est luminosum in una parte, et
/)r lumine et figura stellarum .
in altera non, et sic non habet stellas,

quod est contra sensum.

'1. Prseterea, Cuni corpus quintum no-
Ad primum proceditur sie : bilius sit quam ignis, et ignis sit ubique
I. Corporis Bimplicis uon habentis lucere, videtur quod niullo furtius debe-
i
ompositionem 1 1 corpore alieno, esl esse ret lioc convenire corpori quinto.
uniforme iu partibus : corpus quinlum
de : ergo i|t^ni> est esse uniforme .Ii \r.v boc quaritur de quaj est Q liaE 9t.
stella i.

in partibus. Veritas imum.i. accipilur ex luna, quaa sit causa illuminationis ejus?
hoc ijuud diversorum informa causa J *
i
Si eniin dicitur, quod illuslralur a so-
versa est : et una »'t simplex uatura non le : lunc videtur, quud cutn alis parles
liabel diversitatem. Hinoh autem scribi- urbis consimiiiter illustrentur, deberent
tur iu libru I de Cvelo et mundo fre- si ri ecipere lumon.

S I -
-, Lib. XII Bnpei Genesim a<l i t. III, cap. 6. Tom. IVnovaB editionis no-
litteram, capp. 29 el 3 i. stra;.

I de Ccelo ci hfando, tez, com. n.

 '.:;_• I). ALB. M U. <»HI» IM< T.l».

• . . ,
,.
i
l'u i ii i.i \ quoei ilur, I ti um rei ipi d um. Di< endura quod lui

luroen, vel ul ipei ulum, \ el aliti DOD « -I iii i iii j

' i r liliUH iii

Si ut speculum, lunc iw ,ii habei el i

b -
b

dio n i
super illud quod et i
pci pi n ex li"' n"ii esl < om
culariler i ipposil um ei i hoi autem non i.iiiiuiii di i iii padil
\ idemufl : quia luua illuroioal < ircum- oi bi. lecuoduro quod situi

quaque Bicul <•! -"I. 'llll.it:" p.iltiuiii ili t"t".

\h m.ii d dii enduro, quod lii ul d .

Qumt. :i. Itbm juxta hoi qu83ritur, Cum corpufl Philosophus, igoiii io propria -j

quintum sil perspicuura, qualiter aci idit dod Ii.iIm-i Iui 'iii •
' -i hieet, ho
eclipsis, quando subjicitur ei luna ? iii superiori ubi m
multis partibufl conscendentibufl nirtum:
Solutio. Ai> niiMi \i dicendum, quod corpus et ideo videtur lumeo — «-j < j ibi in -
Ad I.

quinlum simplex est, nec habet diversi- El idi " dicit Uexander, quod ai i idit

tatem Ln parlibus, nec permixlionero i.ni lucere, sicut aqu

alterius uaturae securo : Bed tamen in ali- dienti extra proprium locum, ubi admi-
iju.i parte plus consertas el constantea tur cum natura densi inspisaanti :

halict partes, et in aliqua parte minus : et ideo lucet in materia terrea, ut in car-
1
ideo dicitur in libro deSubstanliaorbis , bone, et in materia vaporis, nt in flam-
quod ccelum non habet aliquam commu- in. i. el iu materia aeris, nl in Hu-
nem qualitatem cum elementis., nisi ra- jus signum esl quod vapor elevatua ad
rum densum: sed tamen rarum et
et ignem el succensufl ibi videlur, Bicut
densum non causantur ab eisdem in cce- lub el tamen ignis non
cometflB : et
lo et in elementis in elementis enim :
videtur. Inde patet, quod ad lioc ut ali-
causantur a frigido vel calido dissolventg quid luceat actu, oportet quod ipsum -it
vel constringente partes materiae, in ccelo condcnsatarum partium.
autem causantur a natura cu-li qure in-
lluit ccelo esse ct figuram et inotum et
Ad quod qua?ritur de luna, dicr-n- Ad qm
id
I.
diversitatem stellarum, ut habetur in
dum quod causa illuminationis ejua esl
libro de Substantia orbis. sol, et quodnon habet lumen cujua
Itcm, Materia elementi non csl possi-
signura est, quodacci nsio 'jus uon est ni-
bilis secundum naturam ad majorem si versus solem. Nec regugnat hoc quoil
extensionem quam est extensio ignis: et
dicitur in Genesi. i. 16, quod feeii Deiu
ideo non potest lieri ccelum ex ipsa. duo lummaria magna lumitiare majus, :

Si autem quseritur, Quare ccelum ha- et luminare miuus, ul

ut prxesset diei :

bet rarum et densum potius quam alias prxesset notti : quia, sicut dicit Dama-
qualilates, elementares ? scenus, aliud est luminare, aliud luim-n.
Dicendum, quod rarum et densum et aliud lux. Luminare enim est recep-
niliil adjiciunt super substantiam mate- taculum luminis transfundens tpsum su-
rice, nisi tantum situm partium ipsius :
per alia corpora, lux autem est ipsa na-
quod patet per diffinitiones eorum : quia tura in se,lumen vero est ipsius dilfusio
densum est, cujus partes sunt propin- in aliquo quod recipit lumen. Unde luna
quse : et rarum, cujus partes sunt spar- bene luminare est, licet non habeat lu-
sa3 et remotae : et ideo rarum et densum meu Nec est simile de aliis partibus
a se.
prioritate naturae antecedunt qualitates orbis quoe non sunt sic condensata?.
illas quibus distinguuntur elementa, sci-
licet calidum, frigidum, bumidum, et Ad aliud dicendum, quod non illumi- Ad qmL

1
Lib. de Substantia orbis, cap. 2.
 SUMMA M. CREATURIS, TRACT. III, QUjEST. 15. 133

natur ut Bpeculum, Bcilicel in Buperficie ter et a natura. Contra : Velocitas motua

tantum sed illuminatur in superficie et
:
simplicis corporis est secundum quanti-
in profundo sui, sicut aer et ideo etiam : tatem ipsius, quod majus corpus
ita

proficit lumen ubique sicut sol. Quod movetur velocius et minus velociter.

autem lumen habet ul globum, hoc esl Veritas hujus propositionis patet in ele-

ea condensatione partium iu luna. mentis et ccelis : magnus enim ignis ve-

locius ascendit quam parvus, el magna
Ad ai.ud dicendam, quod luna pro- lerra velocius descendil quam parva, et

pter hoc quod ipsa est infima in orbe, est superior circulus velocius revolvilur

in igis ignobilis, quam aliae partes orbis : quam inferior : ergo cum major sit cir-

et ideo Philosophus in libro de Animali- culusquam stella quae est in ipso, velo-

faudicit, quod est homogenia terr* in cius revolvitur quam stella. Et ex hoc

tantuin quod etiam quando esl pansile- sequuntur duo inconvenientia : quorum
nos, id est, plena, non potest omnino
unum est, quod quando circulus revo-

ob curitas ejus, Bed adhuc apparet lutus est de puncto ad punctum, stella

ipsa, el maxime in medio ejus.ubi partes adhuc non est revoluta, quod est incon-

obscurae magis condensatae sunt : et ideo veniens : quia, sicut dicit Alfraganus,

etiam non est illumiuabilis nisi in una ccelum non cognoscimus nisi per stellas :

Buperfici •. Bcilicel in inferiori, quam ver- nec revolutio circulorum significatur nisi

u ad uos : in superiori autem exdensi- per revolutionem stellarum. Aliud in-

tate circuli in quo est, et ex densitate sui conveniensest, quod secundum hocstella

obscurat Bolem, quando interponitur in- scimlet circulum, cuni vdocius transeat

ter qos et ipsum. circulus quam slella.

Si forte dicutur, quod ambo moven-

tur circulariter, sed circulus movetur
natura et stella casu, aut quod ambo casu :

aut circulus casu, et stella nalura. Con-

V.RTICULUS II. tra Casualia in paucis sunt et non in
:

multis, ot cum sunt, parum durant scd :

De motu stellarum '. motus iste ponitur in omnibus slcllis et

lirculis et perpetuo ergo non potest :

esse casu aliquo dictorum modoruni.

Secundo, Quaeritur de motu earum. Prseterea, dicitur in II Physicorum -',

Et istam quaestionem disputat Philo- quod in Buperioribus nihil lit casu et for-

sophus iuMundo, faciens

II de Ccelo ei tuna.
talem divisionem, scilicet quod aut stdke Si propter hoc dicatur, quod stellae

moventur similiter et orbes, aul moven- moventur stantibus circulis, sicut dixe-
tur orbibus stanlibus, aut moventur mo- runt quidam mathematici, sequitur idem
tu orbium non motu proprio. inconveniens ut siqira, scilicel quod
Si moventur ambo, scilicel Btella et scinduntur circuli, et corpus minus mo-
orbis, aul hoc eel a natura, aut a casu. vetur velociter, et quod corpus majus
Itenij aut moventur circulariter, aut ejusdem natura quiescit : quod est contra
motu tropico sive conversivo, aut motu rationem : ergo relinquitur tertium
involutionis Bive titubationis, aut motu membrum, scilicel movenlur
quod >i

processivo. Si movenlur ambo circulari- ciroularjter, quod moventur motu or-

1
Cf. Opp. 15. Aiberti. II de Coelo el Mundo, logiffi, Qunst. 57, membr. -2. Tom. XXXII ejus-
t. III. cap. 1 el seq. Tom. IV qovsb editio- dei litionis.

i,,. ,, i .
etiam ll' Part. Summoo the ' II Physicorum, lex. com i

iWIV 28
 I 14 I). AI.I! M.U. OMh l'I( T.U

Immiii, «i iimii inoiii pi opi io el ii ilurs i' pil luui' i. itum iii pai lil 'i-

Mllll ji.ll 1 III loto d( i.

Si autem di< atui . quod movenlur Si foi te d ii iii

himIu tropico sive conversivo, aul ho< motu |>n> •

i propi •
»Mihi

eril quod conversio illa esl ab

ii i qui- ••
<
-iii iii quod liabet mottim pi vuin,
nocti ili se< undura obliquitatem circuli ordina^ il natui i I
motun illum,
lorum, aul ita erit quod moventur in ul pedi . alas, et bujusmodi : slellia non
( i, identera el revertantur in (
Irientera \\ it lalium aliquid :i'.u mo-
motu 83quali. Si primo modo, tuncstella atur motu |-i'

iKMi semper »que distantes,

Bunl i|ii<>d

est contr isum. 9i si cundo modo, tunc

i \ Riumquitoi quod nullo modo - ,; u iio.

puncto Bemicirculi in quo lii convei motus moveantur motu pi ed .

ul duobus uterentur uno el Bic quiescere :

iiiotu Buornm orbium, ui partes ia tol

accideret, quod c>\ impossibile. \x Iimi concedendum est ie< nndum natu-
Si dicitur, quod moventur motu in- ram, licet quidam antiqui mathematico-
volutionis, id est, quod in eodem loco ruin aliml Benserint.

manente9 vertant et revertant se, Bicut Sed tnii' quaBiiturde stella qun*anto-
dixerunt quidam hoc esse causam Bcin- cedebat M igoa in nativitate Domini n< -

tiUationis, et sic videtur moveri sol tem- stri Jesu Christi : illa enim reniens ab
pore eclipsationis. Contra : Si ita move- Oriente Habai tupra, ubi eratpu*
rentur stellae motu proprio, tunc ali- dicendum «^t a<l hoc, quod, ut dicunt
El

quando videremus aliam superficiem ea- S mcti, stella non fuit in co d in bu-

rurn quain illam quae esl versus nos, et periori parte aeris, et fuit miraculum, a<l

oporleret, quod aliqnando videreraus ostensionem Bcilicel itlins miraculi, quod

aliam superficiem quod non con- solis, Cbri^tus de crelis descendit ad ima.
tingit. Unde causa scintillationis non cst
invulutio sive titubatio stellarum, sed
potius radius oculi nostri currentis ex
longinquitate distantiae ad stellas fixas,

extensione luminis ad solem. Cujus

et in ARTICULUS III

signum est, quod plauetse non videntur

scintillare, tantum sol propter im- nisi De qualilatibus stellarum *.

mensitatem luininis quod est in ipso.

Unde Philosophus in libro de Causis
dicit

proprielalum elementorum, quud orbis Tertio, Quaeritur de qualitatibus >tella-

est elementum sphaericum, quando dis- rum.

cernimus inter ipsum et ignem et aerem Dicuntur enim quaedam stellae calidae

et aquam et terram. Si autem considera- et sicca?, quaedam frigidn?

sicut Sol : et

mus ipsum in se, sunt in eo tria elementa, et siccae, sicut Saturnus quaedam fri- :

seilicet tres substantia? : quia sul>stanlia gidaB et humidae, sicut Luna quaedam :

stellarum et lunae est alia a substantia so- calida? et humidae, sicut Jupiter.
lis et orbi>, et Mibstantia orbis est alia a Et videtur hoc multipliciter inconve-
subslantia solis et stellarum et Iunae : nieiis. Primo : quia tales complexiones
sol enim illustrat et non illustratur, qualitatum activarum et passivarum non
stelbe autem illustrantur et illustrant : sunt nisi in materia generabili et corrup-

orbis autem illustratur quidem. sed non tibili : stellae autem hujusmodi non sunt,

1
Cf. Matth. n, 9.
Tract III, cap. 5. Tom IV hujusc? novse edi-
*
Cf. Opp. B. Alberti. II de Coelo et Mundo, tior.i 1
-.
 Sl M.MA hi: CREATURIS, TRAGT. III, QILEST. 15. i:i:i

ul probatum esl Biiperius. Secundo quia : iretur in infinitum, si omne movens

si tales complexiones sunl instellis, tunc secundum aliquam formam, esset mo-

videlur, quod sufficiant quatuor Btelle, bilc Becundum eamdem.

si.nt Bufficiunl quatuor elementa : cum ilia solutio est, quod sicut in motu
I

lamen videamus innumerabiles stellas in locali venitur ad unum movens immo-

orbe. bile, ita in motu alterationis secundum

Si forle dicatur, quod ista> qualitates qualitates primas necesse est venire ad

habent secundum effectum in inferiori- unuin alterans non alterabile secundum

bus, et non afficiuntur eis in scipsis. easdem qualitates : tamen qualitates
•
iNTHi : Nullum agens agit ultra suam primffi sunt proprietates quaa habent
Bpeciem : ei ns quoJ non est cali- elementa a stcllis moventibus non alte-

Juin, non agil actione calidi nisi per ac- rabitibus secundum qualitates illas, sieut
cidens. Unde cum strllu* babeant istas et inotus primus est proprietas quam
actiones per Be, ut determinant IMuloso- habet primum mobile a motore primo
[ihi. videtur quod afficiciantur eis. secundum motum illum immobili.
Praeterea, Videtur quod omnes stdlai Kt per boc patet solutit) aJ omnia
sint calrdffi : de proprietate enim luminis prpeterquam aJ ultimum, aJ quoJ Ji-
; r\ motu radiorum et reverberatione cendum, quod stelloe movent pcr raJios
Bxcitare calorem. et per proportionem situs eorum quas
causantur ex motu et hoc cum Je ra- :

ll0 Ad hoc sunttres responsiones scriptse tione luminis sit iuducere calorem, ta-
in libro Je Substantia orbis '.
men quia lumen illuJ non est unius na-
Prima, quod istae qualitates aequivoce turae omnibus stellis, nec proportio
in
^unt in stcllis et elemenlis, sicut eliam situs est una in omni tempore motus,
diaphannm, et illffl quffi sunt in elemen- iJeo non semper faciunt in inferioribus
tis, Bequuntur actionem et passionem. iJem.
1 ista Bolutio non videtur >tare : quia AJ hoc autem quoJ potest quaeri,
-i sequivocus essel calor superior, siini- Quare sunt plures stellae quain quatuor,
liter frigus, etc, tunc alterius rationis cum tamen accipiantur qualitates stella-
calorem deberet efficere in inferioribus rum secundum complexionem qualita-
quain istum, et sic de Cffiteris. tum elementorum?
Alia solutio cst, quoJ stcllae habent DicenJum, quoJ stellae sunt moventes
istas qualitates, et tamen non afficiuntur elementa aJ ^enerationes et corruptiones
is. Et non siMjiiilur, >i faciunt eas in reruin, et sicut est multiplex generatio^
quoJ habent eas in seipsis
inferioribus, :
ita nccesso est esse multiplicem inotum :

qma non sequitur, quod alterans secun- et iJeo multa sunl moventia quffi sunt
Jum aliquam qualitatem, disponatur stellffi : el multipliciter movcntsccunJum
secundum eamdem : iil enim quod mo- conjunctiones et prsventiones et alios
vet localiter, calefacit, et tamen non Je respectus stellarum in se et in imagini-
neces>itate est calidum. Similiter