Digitized by the Internet Archive
in 2011 with funding from
University of Toronto
http://www.archive.org/details/operaomniaexedit09albe
D. ALBERTI MAGNI,
ORDINIS PR.EDICATORUM
R.VnSBONENSIS EPISCOFI,
OPERA OMNIA.
1
Iii lioc volumiiie eoiitiiieiilur :
De Sensu et Sensato, liber I.
De Memoria e;. Reminiscentia, liber I.
De Somno et "Vigilia, libri III.
De Spiritu et Respiratione, libri II. ,'
De Motibus Animalium. libri II. ,•
De .ffltate, sive de Juventute et Senectute, liber I. i
De Nutrimento et Nutribili, liber I. i
De Morte et Vita, liber I.
^
De Natura et Origine Animae, liber I.
1
Libellus de Unitate Intellectus ccntra Averroem.
'
De Intellectu et Intelligibili, libri II.
De Natura Locorum, liber I. ,
De Causis et Proprietatibus Elementorum. Ubri II.
Liber de Passionibus aeris, sive de vaporum impressionibus.
B. ALBEim MAGNl
PR.EDICAT0I10M.
RHTISBONENSIS KPISCOPI. ORWNIS
OPERA OMISIA,
AUCTORITATinUS
RELIOIOSE CASTIGATA, ET PRO
EX EDITIONE LUGDUNENSI
ACCURATIORUMQUE
AD FIDEM VULGAT.E VERSIONIS
SUORUM
AUCTAQUE B. ALBEKTI VITA AC BIBLIOGRAPIIIA
PATROIOGIE TEXTUUM REVOCATA,
EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA
OPERUM A PP. QUKTIF ET ECIIARD
CfR.V .\c. L.vnouE
AUGUSTI BORGNET,
Saccrdotis dicecesis Rcmensis.
LEONE XUI.
ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX.
PARISIIS
EDITOIIEM
APUD LUDOVICUM VlV£s, BIBLIOPOLAM
13, VIA VULGO DICTA
DELAMBRE, 13
MDCCCXC
TH£ INSTiTUTE OF VFr'«r\7L STUD1E3
TCRdii (0 a, CAivADA.
OCT22 1S31
m
D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI,
RD I N I S PR yE D I C AT RU M
PARVA NATURALIA
LIBER
DE SENSU ET SENSATO
TR4CTATUS I
ma determinatum quo etiam libro
est, in
de qualibet virtute diximus qua3 secun-
dum partem potentialcm animfe princi-
paliter esse dicitur : et determinata sunt
opera propria vegelal)ilis et objectum,
CAPUT I. qutB sunt magis corporalia inter opera
animoe consequens erit facere conside-
:
rationem de animalium naturis, quorum
ipsa anima est principium et causa et ra-
tio et substantia ctsimiliter tractandum
Dc ordine et modo dicendorum. :
est de omnibus vitam habentibus propter
easdem causas.
Quaeremus autem primo qucB sunt ope-
rationes propriai animatis, et qu» com-
Quoniam autom de anima secundum munes eis et abis, antequam descenda-
seipsam considerata jam in libro de Ani- mus ad scientias de corporibus animato-
IX 1
I). A\3. MAG. ORD. VW/ED.
qniii istcc op(!ralion(;s ;irK|iian(lo niunt scd (jpponuntur ut habitus et pri-
rum. Kt :
sunt inci[)i(inlcs al) aninia ct tcTnunalic vatio circa omne animatum tam vegeta-
l)ih! quam sensibih; rita el viors :
dc
in corporc, nt incinoria ct reminisccntia
:
quibus omnibus suis locis erit dctcrmi-
aliquando auUsni sunt incipicntcs in cor-
ut s(;nsus, nandum quid sit unumquodquc eorum,
liorc et tcrniinalai in aninia,
idco multum ad ct quibus de causis accidant.
et sonmus, ct vigilia :
qua?rcndasunt, Suntautcm adhuc duo quae sunt sani-
cognitionem istorum liaec
sed de sanitate et inlir-
ut supponanlur nol)is omnia quae dc ani- tas ct inlirmitas :
non est physici considcrare, sed
ma dicta sunt. De rcli^iuis autcm ([usi se- initate
probantur pcr ca qu® tantum priina principia et causas. Sunt
qucntur illa et
animata etenim eadem piincipia vitae et sanitatis
sunt animatorum in quantum
dicendum erit iu libris qui post et morlis et infirmitatis. Quod autem
sunt,
physici sit considerare de primis princi-
scicntiam de anima inducendi sunt.
piis ct causis istorum, patet ex eo
quod
Communia Prlmum autcm dc priinis est dicendum
sanilas et infirmitas non accidunt carcn-
quo^adnos. sccundum ordiuem scicntice naturalis, in
et idco considerans principia
qua communia sunt prius nota quoad tibus vita :
ct ideo ab vitae, considerarc habet principia sanita-
nos quam particularia :
illis
Ea autcm qute tis et considerans principia mortis, con-
debet incipere speculatio.
:
siderare habet principia infirmitatis pri-
maxime sunt animalium inquantum sunt
ma, de ipsis causis aegritudinis. Et
animalia tam communia quam propria,
et
ideo plurimi physicorum et peritiores
sunt illi animali attributa tam ratione
quam corporis communiter, quem-
animffi
eorum medicorum qui maxime philoso-
admodum sensus, ita memoria, deside- phica arte utuntur, tcrminantur ad invi-
rium, et omnino appetitus, et cum his cem. Physici enim venientes a primis in
gaudium et tristitia : de quibus omnibus posteriora, et ah universalibus in parti-
agendum antequam cularia, terminant considerationes suas
in diversis libris est
consideremus naturam corporum anima- de animatis ad ea quae sunt medicinae,
enim quce dicta sunt, omni- quae sunt caus?e sanitalis et infirmitatis
lium : haic
sensus eniin et particulares. Medici autem physica; arte
bus insunt animalibus :
utentes a particularibus a^gritudinibus in
appetitus insunt omnibus, sed non om-
signa et causas et accidentia communia
nibus inest memoria. Cum autem his quse
insunt ascendunt eo quod morbum non sa-
dicta sunt, sunt quoedam quae
:
nantnisi remota causa morbi, et inducta
omnibus animalibus, sed non solis eo :
causa sanitatis.
quod insunt omnibus vitaparlicipantibus
communiter. Quaidam vero insunt non Quod autem oinnia quae inducta sunt,
omnibus animahbus, sedinsunt solis ani- communia sint animae et corpori, non est
malibus. Et qusedam insunt omnibus ani- immanifestum considerare volenti causas
et accidentia corum et eorum quae eo-
malibus ct solis.
dictis modis sunt mitantur cum ipsis. Quadam autem
Qu£e autem tribus
maxime sunt qua- superius enumeratorum accidunt cum
proprie animalibus,
conjugaliones oppositorum, qua sensu concomitantia sensus. Quaedam au-
tuor
sunt sigiUatim oclo, ita quod in
qualibet tcm eorum accidunt pcr sensum. Quic-
dam autem sunt passiones sensuum.
conjugatione sunt duo opposita. Et ilhi
quidem quLC convcniunt omni et soh, Qucedam autem habitudines et conserva-
autcm con- tiones sunt scntientiura. Quaedam autem
sunt vigilla ct somnus. Quae
suni juven- salutaria sunt eis ipae sentiunt et sensi-
veniunt omni, sed non soli,
et quui soH et non om- bus : et quaedam sunt corruptiones ct
tus el senectus :
respiratio ct ha?c privationes ipsorum. Cum sensu eniin
ni, sunt inspiralio et
:
coiive- accidit inspiratio et respiratio : per sen-
quidem conveniunt ut passiones
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TIIACT. I 3
suin aiitem inomoria et reminiscenlia : insipidum secundum contrarielalcm ad
passiones vero sensuuin sunt somnus et naluram auiinalis clisceriiil iu esca : licet
vigilia : habilutlines autem seusii)ilium esca nou nutriat, neque esca sit nisi ])er
et sensuum sunl Jiversoe liarmouia' saui- ea qua3 sunt tactus eo quod omiie (pKjd
:
tatum. Conservaliones enim sunt appcti- nulritur, ex eisdein uulritur ex. qiiihus
tus el desiderium. Corrupliones aulem iicneratur, sicut iii liluo de .Xutriiiinilo
suut seuectulis diversa^ diirerentiie. Sa- diclum est *. Et ideo sil)i sapiihim [)erse- insipi.ium
'
lutaria aulem sunt juvcntus, et priva- qnilur auimal, iiisipidum aulem fiigil :
''""
tiones suul morlis animatorum. "^" euim vocamus insipidum nulluin liic
Si igitur sensus sit commuuiler ani- oiuuino liabens saporcm, sed lioc quod
uue et corporis, necessc est unumquod- privatum est sapore convenieutis nutri-
que istoruin aniinoe et corporis commu- menti secundum naluram. Aliler sapores
niter exislere. Ouod autem seusus per non qmerunt vcl fugiunt bcslitc, et piie-
corpus inest aniinae, et ita communiter cipue immobilia sccundum locum. Fuga
inest animae et corpori, manifestum est cliam qua fugit incouvcniens, et perse-
et per sermonem difliuitum sensus, et cutio qua sequitur conveniens, non est
absque sermone difriniloperoperalionem "'si per motum dilatalionis et constri-
ipsius et syllogismum. Si enim diflinia- clionis : quia huuc motiim liabet oinn(;
tur quilibet sensus, difliuitur ut virtus in aniinal, ut swpius diximus. L'niversaliler
organo sita et operaus. Similiter auteni cnim loquendo sapor cst passio omnis
et si opus ipsius attendatur, manifestum nutrimenti : quai passio sequela est com-
cst, quoniam sine inslrumentali corpore plcxionis ejus, sicut inferius ostendcmus.
nou perficitur. Convenit igitursensus Et ideo omne quidem quod nutritur, leve
communiter auiuKB et corpori necesse :
q^iJcm et dulce trahit : sed grossiim gra-
est igitur alia omnia communiter aniiuae
^ '' ^^ ialsum et amarum rejicit.
et corpori convenire. Sed de sensu et Tres autem sensus qui fiunt per mcdia
sentirc quid sit utrumque ipsorum, et extcriora, insuut illis auimalibus qua3
quarc accidit aniinalibus haec passio, in proliciscuntur iu loco et habcnt molum
libro de Aiiiina dictum est '. Repeterc processivum : et sine eis non salvatur
autem hic propter doctrinte bonitatcm aiiiinal mobile : quia salvantia et nociva
non erit superlluum. illius auimalis nou suut in loco uno : et
Dictum est autem ibi, quod unum- idco noii habebuut salutem nisi movean-
quod(jue animal secundum quod cst ani- tur ad divcrsa loca : sed non possuul
mal, habet sensum, per sensum enim moveri nisi pra^ccdat appreliensio sensi-
discernimus animal a non aniinali '. bilis loci el eorum (juai suut in loco. Et
Sensum autein qui pro[)rie insequitur ideo trcs sensus exteriores non neccssa-^
animal secundum unumquodqut; aniiiial rii suut motibus animaliuiii, (pii sunt
in specie et numero, et convenit omni ct odoratus, auditus, et visus : lii euim sen-
soli, est lactus, et gustus secundum quod sus omnibus animalibus quaj liabcut cos,
est quidain tactuuin. Tactus quidein insunt causa salutis, ut scilicet pra^sentia
propter causam qua) iu libro de Anima et convenieutia prosequanlur^ ct iiiala el
dicta est'. (iustus vero per escam et ali- corrum[)cntia fugiant.
mentum : per gustum ^nim sapidum se-
cundum necessariam convenientiam, et
' II de Anima, tract. i, cap. 0. '*
Lib. de .Nuliiinento cl .Nuliibili, Irac. i,
' I de Anima, tex. et coni. 19. cap. 1. ^
' III de Anima, tract. v, cap. 1.
1). ALH. MAG. OUD. ViiMD.
demus, iiimen colorum cst hypostasis
iu iantum
et urimnquodque corporum
parlicipat colore, in quantum parlicipat
lumine : participatio autem luminis ab-
qualiter iu omni corporo simplici et mix-
to invcnitur. Multimodas autem voco
difTerentias, quod sensibihi pcr se, et
CAPIJT 11.
sensibileper accidcns, proprium, et com-
mune, maxime accipinms per istum sen-
sum, ox quii)us venimus in cognitionem
substantiarum sensi!)ilium et separata-
auditus et visus hominibus rum propter quod etiam formalissimus
:
QuaUter Communia autem sensatu
sensuum est visus.
dantur ad ulilitateni ? '
et quid
sensata voco magnitudinem, figuram,
motum cujus privatio est quies, sicut in
libro de Anima diximusV
Auditus autem non nuntiat nisi djffe-
sonorum, et in paucis
rentias strepitus et
differentias vocis
autem omnes sensus sint dati a animalibus annuntiat
Licet
ideo
causa neces- qufficum imaginatione profertur et :
natura omnibus animalibus
et praecipue duo non nisi per accidens annuntians est ea
sitatis, tamen quidam
universaliter de quibus accipitur scientia
quibusdam animalibus dantur causa
uti-
universalis de omnibus. Secundum
acci-
animalibus quai prudentiam
litatis,uthis
distincte naturaliter sunt sus- dens enim proficit ad sapientiam multum
babenfet
Hoc autem accidens est quod
genus humanum. Visus
ceptibilia, sicut
auditus.
sunt hujus- vox signilicat res. Et ideo per hoc quod
autem et audilus pr^cipue
annuntiant ditTe- sermo auditur, intentio serrnonis intelli-
modi, eo quod multas
sic efiicitur causa disciplinse,
rerum, ex quibus inest homini- gitur : et
rentias
contemplativorum non secundum se, sed secundum acci-
bus tam discretio
speculativum, dens ex eo scilicet quod constat ex no-
secundum intellectum :
minibus notam facientibus nominum
operabiiium secundum praticum.
:
quam
aut ad- enim quodlibet notam facit de re ex eo
Sed quia omne quod quis scit,
novit et sic duo quod symbolum est. Symbolum autem
discens, aut inveniens
:
scilicet rei, et loquentis.
scientiam ideo est dupliciter,
sunt modi acquirendi
:
duorum Rei autem symbolum est ab institutione :
horum ipsorum quos diximus
instituentes enim nomina afficiuntur ali-
sensuum ad notitiam quae est per inven-
seipsum so- qua rei proprietate quando instituunt.
tionem, melior est visus per symbolum quia
doctrinam Loquentis autem est,
lum sumptus sed discenti per
:
cum intentione et imaginatione profertur.
sumenti scientiam, secundum accidens quo
Et ideo sermo est instrumentum
melior est auditus. Quodautem visus sit
inventio- scientia docentis transfertur in animam
melior ad notitiam qu^e est per
discipuli propter quod etiam viva vox
multas enim et nmltimo-
:
nem, patet' :
ad docendum quam scriptu-
efficacior est
difYerentias virtus vi-
das rerum ostendit licet scriptura osten-
ra librorum quia
autem voco differentias
:
siva. IMultas
dat res et habitudines earum in scripto,
multorum : omnia enim corpora colore
tamen modum rerum per gestus et nutus
inferius osten-
parlicipant, eo quod, sicut
de Anima, tract. n,, cap. 3 et 6.
Metaphys. ' II
Ut patet ab Aristotele hic et I
LIR. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. 1 »>
et affeclum non oslendit ; (juoe omnia lo- licec univcrsaliter dc omniLus, scJ alii
i(u8. quens ostendit, Audilus etiam j)er acci- particulariter de quodam scibili.
dens mclior est ad prudcntiam quam vi-
sus : solum cxpriniit rcs per
quia non
signa, sed etiam rerum liabitudines ad
seinvicem per convcnientiam ipsarum et
difTcrcntiam, quod non facit visus. Ideo
quando aliqui sunt coeci a nativitate, et
alii surdi a nativitate, quod necesse est CAPUT III.
esse mutos, quia voces non audiunt :
sapientiorcs sunt caeci quam muti et sur-
di propter dictam causam : quia plus
confcrt ad scientiam auditus quam visus,
licet per accidens id operetur. Dilectio De falsa opuiione Antiquorum qui vi-
tamen visus, eo quod ipse res in seipsis snm igni adaptavcrunl.
ostendit et non signa rerum, signum est
naturalis appetitus scientia} '
: quia
Scgnius irritant animum dimissa per aures,
Quam qua) sunt oculis subjecta fidelibus.
In bis autem quae dc anima sensimus,
Et boc est verum quando auditus secum diximus in antcbabitis dc virtute quam
non babcrct probationcm. unusquisque sensuum babct respectu sui
^**""*
Est autem sciendum, quod cum dici- scnsibilis : ubi ctiam diximus aliquid de
mus aHqucm scnsuum esse ad nccessita- eorum instrumentis, quse elemcnta in
tem, et aliquem ad utibtafcm, est neces- quibus domincntur cnim ex om-
: licet
sitas dupliciter attcndcnda : quarum una nibus elementis sint omnia scnsuum in-
est, quod aliquid dicit necessarium ad strumenta secundum proportionem geo-
esse sine quo res non est id quod est, et metricam commixta, tamen sccundum
propter quod est id quod est et sic so- : mcdietatcm proportionem aritbmcti-
et
lus tactus et gustus secundum quod est cam considerata non invcniuntur mixta
quidam tactus, necessarius est animali. ad causalitatcm, sed in quoHbet eorum
Alio modo dicitur neccssitas secundum unum dominatur clcmentum et hoc :
quod dicitur necessarium ad esse pcr quidem brcvitcr tetigimus in Hbro de
quod quidem res non constituitur antc ^Hu/m *. Sed quia supcr boc multi Anti-
esse, sed sine ipso in esse non salvatur : quorum specialcs fundaverunt causas
et sic omnes sensus sunt ncccssarii se- visus et auditus et ccetcrorum sensuum,
cundum quod dirigunt adjuvantia, et do- ideo oportet nos bic subtiHusconsiderare
cent fugere nociva, sicut dictum cst su- ad opinioncs istas.
perius. Insuperautem duo sunt prae caete- Antiqui enim et maxime PLitonici
ris addiscipHucTe utiHtatem. AHi cnimom- quajrunt quibus ct quaHter commixtis
nes sunt disciplinabiles suorum
etiam corporeis instrumentis babeant licri sen-
sensibiHum : proptcr quod destructo uno suura opcrationes circa sensibiHa. Qua?-
sensu, necessarium cst tinam scientiam runt autcm haec secundum naturam eo-
pcrire. Visus tamcn et audifus faciunt rum qu;c sunt omnium corporum prima
* t»atet ab Aristotele, ubi supia. »
II de Auiina, Iract. lu, cap. 9.
:
6 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
abundarc visum in comj)Osilionc
olcmcnla, (]ii;c dicunl iiislrumcntis scn- niiiK!
instrumcnti. autcm commi-
Ijiiiicii
suum (lomiiiiiri, cl scrundum naluram sui
scibih' in coniixjsilionc corporuin non
cst
corum scnsiiuiii (icii opcralioncs. (.wiii
nisi liiiiicn ignis ct idco visum igncuni
aulcm scnsus sinl quincjuc, ci chimcnta
:
cssc dixerunt. II.-cc igitur cl liujnsmodi
non sinl nisi (]ualuor, noii invcniunt
Aniiqnos ad istain induxeruni opini(j-
(]uo(l in fjuolibci divcrso scnsu aruiuod
diversum clcmcnium ab alio dominctur : ncm.
cupiuni (juinium scnsum cajiiarc, autcm quffidam ol)jcciio mox cx
l-^si
ct idco
unum dictis corum contra cos accepia. Cum
lioc cst, simul cum alio ajitarc ad
clcmcnium ct idco suos scnsus i^nii ap-
:
cnim visibilc quid objiciatur sensui quod
Omncs autcm Antifjui faciunt vidciur per scipsum non indigcns alio ad
iavcrunt.
visum cssc ignis sccundum dominiuin : hoc cjuod vidcaiur, hoc non coniingit ali-
(juod (juamdam passio- quatcnus lalerc aliquando scniientcm et
cujus causa fuit,
videntcm. Ignis auiem qui est in ipsa
ncin cxperimenio acccperunt in visu, ct
oculi composiiionc secundum isios, sem-
causam illiusignoraverunt. Passioauiem
visus hsec cst : tjuia constricio ct ccleri- per objicitursibi in oculo. Ergo semper
ier moio oculo vcl pcrcusso dcsupcr ve- nccesse est se videre sic luccnicm. Quae-
hemcnicr, vidciur oculis ignemluceniem ramus igiiur ab eis, quare oculus quie-
sccns ci nonpercussus hffic non vidcai?
cmiiiere et aliquando ciiam cjuando su-
:
bito moveiur, vidciur igncm lucentcm Tunc enim causam hujus convcnicniem
effundere super nasum. Ilabct auicm hoc assignare non possunt. Si auiem ignis in
fieri in ienebris vcl quando
palpebroe su- eo dominarctur, scmjicr emriieret luccs
eo quod iunc ciiam visibilcs ci quicsccns et motus in eo
:
pervelantur oculis :
llunt tenebrffi quando palpcbrffi vclanics
dominaretur. Patet igitur quod causa ob-
jectionis inductae conira Antiquos, qutE
tcnentvisum et idconemo, ut inquiunt,
:
quod lumen lucens ex visu eorum, cjuam etiam
oritur cx falso dicto
potest dicere
in"-rcdiaiur tunc in oculumab cxtrinseco, causam opinionis Antiquorum qua pu-
sicut cjuidamdixcrunt volentes solverc. tant visum esse ignem secundum domi-
nium composiiionis sui insirumenti, su-
Inducunt auiem et hoc quod videtur in
oculis luporum ei gaitorum : illi enim lu- miiur cx prtediciis ct super isiam fal-
:
ceni in tenebris sicut candelcne vel carbo- sam suppositionem inducunt supcr mo-
ncs ardentes. dum vidcndi per emissionem radiorum
Hoc auiem iia diccntcs Anliqui suppo- ci luminis ex oculis, et multas subiiles
nebant, quod nihil lucet nisi ignis. Et scicniias ct contemplationes invenerunt
idco etiam ccelum igncum esse affirma- qu3B omnia super illud sunt, de quibus
bant, ci solcm, lunam, ct omnes sicl-
ct in sequcntibus veram assignabimus ra-
for-
las. IIuJQS auicm adhuc afTerebant iionem.
tiorem rationem dicebant enim, quod :
vcrissimum est, quod talis cst visus in
potentia formab, cjualc cst visibile
quan-
aclu, sicut in auditu, vidciur
do cst in
cxprcssc in cjuo cst acreo quod sonus :
secundum aclum factus sit in aere nul- :
lum auicm visibilium cst sine lumine,
sicutexhis que in scicntia dc Anima^
tradita sunt, probaiur. Oporiet igitur
lu-
' 11 dc Anima, Iracl. iii, cap. 7,
Lin. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. I 7
quam in secunJo de Aniina^ dixi de lu-
centUms.
Cuni igilur lupc ita conslanl, diiinius
quod hoc quod vocatur nigruiu oculi,
lene quoddam cst simiiitor autem idom :
vocaturmedium oculi, ct est ubi foramen
CAPliT IV. uvcoB venit usque ad huuiorem crystal-
linum. Locus enim illc lenissimus est et
spissus : et ideo partim ex natura dia-
phani constantis in ipso, cujus proprius
aclus est lux, partim ex lumine quod in-
De vera causa quarc in tenebris aliquan- trat in ipsum ab extrinseco, quod non
do videtur ignis niicare ex oculis. perit, sed servatur eltenetur sicut caetera
visibilia, sicut dicit Averroes % aliijuid
hujus luminis est in oculo, non ex com-
ponentibus oculum, quia componentia
ipsum sunt humorcs aquei et tunicae et
telge ipsum ocuhim involventes sed :
Nos autem passionis inductse veram post ex duobus accidcntibus introductis.
causam assignare voh'ntos, dicimusquod lloc igitur lcne ahquid luminis habons
omnia lenia habont aliquid lucis, licot apparet et visibilc fit, quando celoriler
e 'luid? non omnia faciant lucem. Lene autem movetur oculus. Et hujus causa est, quia
vocamus phmum et pohtum, cujus una tunc oculus oflicilur su])ito in duobus
pars non obumbrat aliquo modo aliam, sitibus et idco ignis micans ex ipso in
:
neque impedit a lucis perceptione et lucis situ primo subito videtur ab eodom in
rollexione, qua? maxime fit super lenc sit secundo antequam disparoat. Rcfra-
politum. Tale autem lene maxime est hu- ctio autem oculi subito de situ in situm
midum vel in Immido terminatum hu- : excutit lucom sicut enim continue ct
:
midum enim talis naturae est, quod ejus celeriter idem quod fortur unum exi-
una pars (luit ad aliam, et nulla alii su- stens, est quasi duo in omni intermodio
perominot. Et ideo omno actu humidum motus quo movotur oculus ita etiam :
et spissum polilum ost. Similitor autom oculus unus quando subito movotur, ef-
si sit ox humido, sicut vitrum et metalla, llcitur unus quasi duo. Et ideo ut in di-
quae frequontor splendont propter eam- vorsis sitibus oxistcns polost esse in du-
dem causam. Similitor autom fit quan- plici rationc tamen est
visum et vidons :
do eum terrestrc aliquid, quod tamen idom in subjocto. Et hujusmodi excm-
non nisi in humido terminatur ct coagu- plum est quoniam si quis candelam in
:
latur, sicut sunt capita piscium [et squa- manibus tcncat supcr aquam, quae est in
mcc ct ossa : haec cnim cum sint porspi- vaso nigro in tenebris, ol non in lucc
cua, sunt de natura lucentium : quoniam dioi, apparobit speculum candclaris lu-
omne perspicuum inspissatum lucct, cum minis in aqua : quam camdem aquam si
lux non sit nisi actus ct pcrfectio por- moveat subito et celeriter porculions
spicui, et omnis actus in propria materia eam nihil alitcrdispargons, divaricabitur
habeat ficri. Haec autem omnia probantur forma candelae in tota aquac supeificio :
per ea quae tam in Caelo el Mundo, '
et paulatim quiescente aqua, quiescit
' II de Coclo ct .Mundo, tract. i, cap. 2 ad " II dc Anima, Ira.-t. iii, cap. 12.
tex. 3. ' .VvEUKoKs, In III de .Vniina, tex. ct cum. 09.
8 D. ALB. MAG. ORD. PH/RD.
caiulelae .sjxiculiiiii in loco ijtio in siiper- lontiasit lalis, qualo cst visibilc seciindum
licic aqii.TB. I'^l oiiiiii codoin modo csl dc aclurn, ol jjotonlia liiniinis sil ipsiim jior-
luiniiic, (jiiod diijilici di; causa suporius sj)iouum,oj)ortot
quod in oculo domiiiolur
dicLuiii csl in oculo. Ouando cniin (udc- nalura alicujus clcmontorum pcrspicuo-
rilcr j)crculilur oculus, aulalilcr inovclur rum et nos liaec infra aquain esse oslcn-
:
oculus, divaricalur suliilo liuinor qui cst dcmus.
in oculo, ot divaricatur luminc quod est in llaBc igitur vera causa e.sl inducla? su-
iiuinorc. VA quia oculus sjicculum vivum perius j)assionis. Ista enim opinio Plato-
cst, ct sua3 vitae operatio cst vidcrc, idoo nis est ac nos diceremus
: .si
sistulam
tunc lumon ejus rcstrin<,ntur supcr soip- plcnam aqua osse maleriai igne» proplor
suin : sicut aqua diccrcmus,
nos cliam in luccs ignis, qua; micant in ij)saaIiquando.
si aqua cssct vidcns tunc cnini una pars :
aqu;c vidoret aliam, et lumen quod est
in aqua totum autcm hoc facit celeritas
:
motus proptcr quem aliquid ffistimatur
esse videns et ad visum, cum tamen sit
idem secundum subjectum.
Quod autem lene in tenebris luceat
CAPUT V.
propter causam quam superius diximus,
probant capita piscium et humor turbi-
dus quem cmittit piscis, qui sepia Lati-
ne, et a-firJ.a. Graece vocatur. Illa enim
supcrius lucet proptcr dictas superius Et est DiGRESsio declarans qiialuor opi-
causas. De noctihicis autem diximus in niones Antiqiwritm de natura oculi
libro de Anima^, de quibus etiam infe-
vel visus.
rius faciemus mcntionem. Et quod mo-
tus faciat ista sic visibilia, probatur ex
hoc, quod moveatur oculus, non
si lcnte
accidit sic ignem lucentem ex visu vide-
re propter motum enim sestimatur id
:
quod est unum, sit simul duo, visum Ante autem quam disputemus contra
scilicet, etvidens : et ille in veritate seip- positionem eorum qui visum naturae
sum videt modo praBdicto : sicut contin- igneae esse dixerunt, visum est nobis po-
git in refractione quando idcm in uno fit nere probabiliores opiniones x\ntiquo-
et subito restrinj,atur super scipsum se- rum de visu, ut post melius appareat sen-
cundum quod cst in alio situ. tentia veritatis, illis improbatis. Sic au-
Quod autein dicunt aliquando super tem referunt Averroes et Avicenna et Al-
nasum effundi visum, non contingit nisi gazel in Prospectiva sua.
humore in oculo abundante qui in se ha- Quatuor fuerunt Antiquorum opinio-
bet lumcn. Et ideo cum inundat versus nes de visu, quarum tres in libro de Sen-
conum nasi per foramon uveae ct dia- su et sensato tangit Aristoteles. Quarta
phaneitatom tunicse quse vocatur cornea, autem fuit sua propria opinio, quam tra-
aliquid luminis micat super nasum.
didit tam in libro de Sensu et sensato,
Quod autem inducunt de connaturali- quam etiam in libro de Anima. Ilae au-
tate visusad visibile, potius ostondit oppo- tcm quatuor opiniones sic erant divisoe,
silum suee intentionis quiacum visuspo- :
quod duae asscrebant, quod videmus ex-
* II de Anima, tract. m, cap. 14.
LIB. DK SENSU ET SENSATO, TRACT. I 9
tra mittentcs radios, et niliil oninino in- cidcrunt scntcntiani. Onincs aulcni isli
lus suscipicnlcs, ct niliil cxtra niittcn- convcniunt in lioc quod scnsihiliuni for-
tcs. Scd duarum opinionuni quiie nos c\- niaiuin niliil csl oninino in anima, scd
tra mitlcntcs vidcrc volucrunl, una fuit j)olius sicut s])iiitus luminosi in corpore
Empcdoclis antiquissima : altcra Plato- diseurrentcs liunt vehicula velicnlia ani-
nisquo) scribitur in Tiiiuco, et explanatiir nKi> virtutcs per totum, ita radii visualcs
a Calcidio. ])yramidalitcr protcnsi usque ad visibile,
El oniuio nuidcm Emi)edoclis vchunt virtutcin visivam us(iue ad reni
inio
lo'-lis
visu,
Em-
de ' *
quod dixit visum cssc ii;nis naturae a
^ . .
fuit ha}c,
. ,.
visam, ut disccrnat eam j)er radios acci-
...
quo continue emittitur lumen sufliciens picndo formas corum ct non pcr immu-
adomnium visibilium discrctionem. (aim tationem radii, sicut traditum est in iibro
autem ab omni luminoso ey^rediatur lu- deAnima a nobis sccundum
'
Aristotcli-
men ad modum ])yramidis formatum, cam doctrinam. Uscc igilur opinio est
dicebat quod ab oculis egrcdiuntur tot Empedocbs et scquentium eum.
pvramides, quot visibilia videntur. liasis Plato autem sccundum qiiod in Timxo Piatonis
autem illius pyramidis, ut dixit, est res scribilur, et Calcidius cxplanat, conve- visu.
visa, ct conus est in puncto oculi : et nit cum Empedocle inhoc quod dixit
concessit quod cum omni habitanti in igneum esse visum, et visioncm licri per
terra simul appareant sex signa cceli, emissionem radiorum : sed dixit non esse
qujB sunt sub se habentia totum hcmi- lumen oculi sufficicns ad omnium pyra-
spluTrium, quod a visu egreditur pyra- midum imj^Uitionem qua? ad omnia visi-
mis luminis qua^ imj)let totum hemi- bilia dirigunlur et producuntur sed :
spbaM-ium, et sufficit ad omnia visibilia emitti dicit unum simplicem radium ex
contucnda. Quia vcro pyramidalis figura bimine ocub, et illum conjungi lumini
non potest describi nisi in corpore, con- obvianti sibi in aere et misceri : et tunc
cessit quod lumen egrediens ab oculo, auctuni dixit posse disgregari in figuram
est corpus, et quod lineae extensae in re- pyramidalem, et tunc per adjutorium lu-
ctitudine bujus corporis sunt radii visua- minis cxterioris ad totum hcmisphairium
lcs, et sunt partes corporis pyramidalis, contuendum posse sufficcre et hanc :
consequens sunt corpora. Amplius
et per causam dixit esse quare non videamus
autem dixit, quod in medio pyramidis in tenebris, quia radius egrcdiens ab
visualis est radius unus mobilis qui a oculo exstinguitur et deficit quando non
puncto circuli vcnit per ccntrum basis invenit alium radium sui gcneris, qui
pyramidis, et vocatur a Philosoj)his ,sa- mixtus sibi adjuvct cum ad pcrliciendum
gilta : qui radius mobilis est sccundum visum. Dicit autem omnia scnsibilia esse
motum oculi, et in illo radio perfectior in aninia, et per radios pyramidales tan-
est visus : et indc dixit esse, quod omnia gcnles visibilia, et vehentes virtutem vi-
conclusa sub base pyramidis iequaliter sibilem usque ad ipsam excitari animam,
vidcntur : sed certitudiiialitcr vidctur id ut convertatur ad ea quae sunt apud eam
autem confusc vi-
cuiincidit sagitla, alia rccondita per naturam, et insj)iciat ca.
dentur. Et in lianc opinionem dirccte Sagitta autem mediante qua melior pcr-
conscntit Euclides, et post longo tempo- ficitur visus, ponitur iii pvramide visiva
re Jacob Alchindi, qui multas demon- ab eo sicut ab Empcdocle. Propter de-
strationcs de visu super hanc opinioncm scriptioncm autcm pyramidis j)crfcctam
fundavcrunt. Suiit etiam nonnulli Lali- et non proj)ter ncccssitatcm medii susci-
norum modcrnorum qui in eamdem ce- picnlis formam scnsibilem, dixil non lie-
' II de Aniraa, tract. iii, cap. i2.
dO D. ALii. iMAG. orm. pn.i^n.
n visioncm iiisi por mo.diuin dislans al> exleriorom tunicam oculi, quji; corricn
oculo vidcnlo : quia sciliccl j)yramis illa vocaliir, ol ost j)f)lita sicul sj>ecijlum. In
non nisi in spalio alifjuo (lislantiani incn- '|iiii i)oll(' dixit (!SS(! virtutcm visivam
suralani liabcnlc (lcscril)i j)ol(!st. Iloc oculi, quod oculuni dixit esse spccu-
(!o
aulom lumcn radium dixii csse cor-
ot lum animatum speculum enimdixit vi-
:
pus, propl(!r oamdcm rationom quam di- doro si essel vis vitffi in superficie specu-
xinms in l*]mj)C(loclis oj)iniono. lli aml)o li.
dixerunt,quod socundum omnom verila- Aristololcs aufem omnos Iias opinio- An(K)nMru m
' o|)iriio ile
lem verlicalionem oculorum egrodiunlur nos dostruit, dicons visibile socundiim ^'»"'.'«^"'ui-,
lur.
pyramidos nmltoe, ut posterior sit visiis, osse spirituale et intentionale prius offi-
et quod egreditur lumon a spiritu lucido ci in acro, post in oculo, ct movcri spe-
visivo qui cst in anteriori parto corobri ciem roi visae ad intorius oculi, ubi in
por aoroum opticum ad oculum, qui ost humido crystallino est vis visiva, et ulte-
quasi lampas luminis, et ox oculo sicut rius procedere per continuitatom nervi
ex lampade oirunditur pcr tunicas oculi, optici in spiritu deductam tandem .spe-
quae perviae sunt, sicut egroditur lumon ciem usque ad locum primi sonsilivi,
lampadis per vilrum vel pcUem. Ambae quod est spiritus communis sensus, sicut
autem istae sontontiffi convcniunt, quod de^/n'ma ', et in sequon-
patuit in libro
virtus visiva ost devocta per radium us- tibus adhuc orit magis manifestum. Euit
que ad visibilo et ibi sentiens aut sim- etiam sentontia ejus, sicut dicit Aver-
plex, sicut placuit Empedocli, aut se- roes ^ lumen quod est in oculo, aliquan-
cundum excitationom, sicut placuit Pla- do apparens ab exteriori intus egredi,
toni. sicut superius diximus et ideo emitti :
Galixius autem et Orplious, sicut dixit ipsum lumon aliquo modo.
Alfarabius, in tantum conscnsit errori eo- Quaedam autem novella et fatua inve-
rum, quod dixit aerem esso sentiontem. nit, non opinio, sed insania quorumdam
Duarum autem opinionum quse dixerunt diccntium nos videre, et intus susci-
nos intus sustinendo videre, una fuit pientes et extra mittenles : quia dicunt
Domocriti, ot alia Aristotolis. Et Demo- nos radios omiltere, ot formas suscipore.
criti quidem opinio quod forma vi-fuit, Sod quia non adaptant ad
isti dicta sua
sibilis ossot decursus quidam rei visibilis causas naturales,ideo contemnonda sunt
ad oculum, ila quod quiddam matoriale dicta eorum. Ilaec igitur sint dicta de
rofiolveretur a re visa, ot voniret ad ocu- natura visus Antiquorum sapientium.
lum, et pingeretur in oculo. Et idoo vi-
sum dicebat quemdam tactum, ac si nos
diceremus quod superficies continens co-
lorem et figuram a re visa solveretur, et
ad oculos venirot. Ilanc aulem resolutio-
nem nihil omnino de re minuore diccbat,
eo quod superficios nihil babcret spissi-
tudinis : et ideo ablata suporficio a cor-
pore nihil depcrditum esse videtur esse
ab ipso. Dixit etiam isto nihil amplius
exigi ad visum, nisi quod imago supor-
ficialis a re discurrons, pingatur super
* II de Anima, Iract. ui, caji. 7. * AvERROES, In II de Aninia, lcx. ct com. 74.
LIB. DE SENSIT ET SEXSATO, TnACT. I 11
ab esse suo, sicut faciunt ea (jua^ trans-
mulanl calidum vel frigidum. C.ob^r igi-
lur secundum quod (>st color, non agil in
ali^piid :medium igiliir patitur
nec ai)
eo, neque organum visus. Xon (M'go lit
visus intus suscipicndo actionem colorati
CAPUT VI. visibilis, sed polius extra millcndo ra-
dios : uecesse est enim ut fiat aut intus
suscipiendo aut extra mitlendo : et cum
lioc destruclivum est, quod non liat intus
suscipiendo, relinquitur exlra miltendo.
El cst DiGREssio (lccldraiis ra/toncs dlcta- Quod autem activum quod de-
aliijuod
nnn opiniomnn qiise dicunt cxtra mit- fert sensibilia ad organa sensnum, sit iu
iendo ficrivisum. omnibus aliis, pi-obant per inductionem :
quoniam in audilu est molus qui defert
sonum, et in odoribus est calidum siccum
dillusivum odoris. fn saporibus autem
et tangibilibus sensibilia per essentiam
suam vcniunt ad organa sensuum. Cum
r.ogit aulem nos pxercilii (leleclalio, in visibilibus nihil sit hujusmodi, opor-
ut rationes islarum opinionum forliores tet aliter visum lieri quam alios sensus :
adducamus. ut poslea solutis illis magis et ideo cum omnes fiant alii intus susci-
constet (le veritate quartae opinionis, piendo, solus visus fit, ut inquiunt, cxtra
quam cum Aristotele defendimus. mittendo : propter quod etiam dignior et
Et quia duae primce opiniones valde formabilior est aliis sensibus, sicut acti-
sunt vicince sibi ad invicem, ideo eliam vum dignius est passivo et materiali.
sunt et easdem liabentes rationes. Te- aulem rationibus quas insolubilcs
llis
stanlibus igitur Alfaral)io et Averroe, reputanl, quajdam signa adjunxcrunt in-
duas liabent isli rationes langentes, ut si- tentionem ipsorum ex probabilibus pcr-
bi videbatur, ad lioc ut videremus extra suadentia, quod visus extra miltei-et lu-
Halinnes miltentes radios. Quarum una est : quia men radiale pyramidaliter formatum. Et
Plaionis et
Eiiipeilo- si non esset visio nisi intus suscipiendo, haec signa Averroes enumerat in VI de
ciis.
quando liomo subtiliter et acute vellcl Naturulihus quorum unum est, quod
'
:
videre, non indigeret nisi ut fortiter ape- supra diximus, quod de oculo emittat
riat oculum suum et hoc non fit, quin-
: aliquando lumen super nasum suum. Se-
imo constringit palpeliras et arctat pal- cundum autem est, quod liomo in manc
pebris oculos : et ille conatus designat subito expergefactus, antequam lotum
aliquid a se ejicere visum, ut mclius per- humidum recedat ab oculis suis, quas
liciatur secundum actum. Alia
visio videt dirigi ab oculis suis quasi radios
etiam ratio eorum quia viderunt, quod : igneos. Illi autem radii non sunt nisi in
color non est qualitas activa et immuta- corpore aliquo. Cum igitur res ita se ha-
tiva pcr seipsam alicujus corporis, nec beat, oportet quod sint aut in corpore
aliqua alia nalura agit in visibile ad lioc quod est aer, aut in corporc quod cst lu-
quod per colorem ii.nmutet corpora se men emissum ab oculo : non autem sunt
tangentia : quia si aliqua alia natura age- in aere, quia tunc ubique essent et vide-
ret in res visibiles, tunc transmutarentur rentur in aerc : ergo sunt in lumine
' AvEBROEs, In VI de Naluralibus, Parlc III, cap. j.
12 D. ALR. MAO. OTU). Pn/RD.
cgrcdionle ah oculo. IJncc aulcin radia- cipilur spcculum, cl pcr lincarn reflexam
lcs, ul suj)ia liabiluni csl, non (lcscribun- accij)ilur facics inlucnlis : quia islae duae
iur nisi in corpore : quia lunicn cgrcssuni lincc in supcificic spcculi conjun^runlur,
ab oculis est corpus. idco facies in spcculo apparct : cl tanta
IIa])ent aulcm adliuc isti duas rationcs ajiparct in profundo j)Ositio imaginis,
quas solvcrc difllcile est : quarum una quaiila est longitudo sccunda; lincae quaj
est de facie oculi unius,in qua frcqucntcr rcflcctilur a supcrflcie spcculi ad faciem
dcscribit imago, sicut in spcculo, quam intucntis. Ut autcm lioc expressius appa-
vidcns alius considcrat in oculo suo sicut rcat, dicamus quod imaj^o sive facies in-
in sj)Cculo tamcn illc in cujus dcscri-
: ct tuentis spcculum sit b, ct linca
sit a, ct
bitur oculo, non videt cam. Si autcm incidcns speculum sit a n, linca autem
fierct visus intus suscipiendo, vidcrct rcflcxa sit b a, ad cuju.'? longitudincm .su-
imagincm illam ille in cujus oculo dc- mitur imago profundari sub supcrncie
pingitur Cum igitur lioc vcrum non sil, speculi, sicut describere est facilc. Istae
inquiunt quod apparet visum intus su- igitur sunt rationes communes poncn-
scipiendo non fieri, scd extra mittcndo. tium radios.
Et idco illc a cujus oculo radius cmitli- Plato autem spccialitcr objicit contra
tur, ct in cujus oculo non apparet ima- Empcdoclem, dicens quod cum Empcdo-
go, vidct imaginem. cles conscntiat radios pyramidalcs corpo-
Aliam autem rationcm adducunt dc ra esse, quod non potcst esse, quod tot
speculo in quo aj)paret forma, quae aut pyramidcs quot omni die egrediuntur ab
est in spcculo, aut non. Quod autem non oculis, quod totum implent licmisphae-
sit in speculo sicut in subjecto, duabus rium, in parvo oculo concludantur : et
probant rationibus quarum una cst, : idco oportet quod lumen egrediens ab
quia si esset in speculo sicut in subjecto, oculis et lumcn extrinsecum adunentur,
tunc motu speculi moveretur : nunc au- ut simul adunata duo lumina dilatari et
tem non movetur motu speculi, sed po- extendi possint per hemisphajrium.
tius motu ejus cujus est ipsa imago in : Objicitur autem his objectio non ma-
speculo igitur non est, sed potius in vul- gis valoris quse est adducta ab advcrsa
tu cjus cujus est imago. parte, quse dicit non intus suscipicndo
Amplius lisec figura videtur in tanta videre. Et hoec est : quia constat quod
profunditatc sub superficie speculi, quan- omnc corpus quod movetur, in tempore
ta est distantia ejus cujus cst imago asu- movctur, sicut demonstratum est in YI
perficie spcculi. Constat autcm, quod si PAy.yicorwm '. Omne autem corpus aequa-
esset in speculo, in supcrficic speculi ap- liter velox citius pertransit spatium ma-
parcret : igitur non est in speculo, scd jus. tcmpore transit
Si igitur in aliquo
est ipsa facics intuentis : et idco oportct radius visivus per spatium decem cubito-
quod radius egrediatur ab oculo intuen- rum, in tempore incomparabiliter majo-
tis in spcculo, qui repercutiatur a plana ri transit spatium quod est inter viden-
et polita supcrficic spcculi ad facicm ejus tem et stellas. Gum igitur prius tempus
cujus est imago, ita quod linca incidens sit insensibile, secundum sensibile esse
inspeculum cum linca reflexa a speculo videtur : est autem insensibile ergo non :
ad facicm ejus cujus cst imago, faciat an- pertransit in tcmpore : et sicnon cstcor-
gulum in superficic spcculi : et tunc sub pus. Hffic enim objectio, ut dicunt, non
duabus illis lineis complctur visio, ita est inconveniens quoniam velocitas ra-
:
quod pcr lineam radialem incidentem ac- dii tanta est, quod movetur per tolum
* VI Physic. Iract. i, cap. 4.
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TRAGT. I 13
spatium quod est intor videntem stcllas tum ad omnos lumen deferens ct il-
: ita
cum tempore insensibili : et cum lioc luminans aercm, facit aerem luminosum
tempus sit divisibile in inllnitum, per rospectu omnium. Constat autom quod a
quoddum spalium minus movetur in tem- pluribus lucenlibus congregatis tantum-
porc breviori, quod tamen etiam crit in- modo majus lumen ogroditur, sicut pa-
sensibile : non tenet induota ob-
et sic tet in ccmjunctionc plurium candolarum.
jectio. llatio autem quae movit Democri- Sequitur aulem cx hoc, quod pluribus
tum, fuit hoBC, quod non fit notitia rei liominibussimul stantibusct dirigentibus
nisi per aliquid rei. Visus autem notitia visum aorcm ad unam partem, aer
in
quredam est rci quoe videtur. Ergo opor- plus illuminaretur quam si starct ibi unus
tet quod abquid reiveniat ad oculum vi- solus : el sic quilibet liomo melius vidot
dontem. Coiorigitur est in vidonte secun- stanscum alio, quam stans solus. Adbuc
dum quod est aliquid rei : oporlot iyilur autem cum multi dobilos in oculis siniul
quod aliquid rei quod secundum tempus stabunt, melius videbunt quamunusstans
ipsius rei est, ad videnlem veniat. llie per seipsum, et limpidum habens visum :
sunt rationes Antiquorum de visu. quia in multis dobilibus oculis plus estde
luminc quam inuno vel duobus limpidis
oculis quse omnia absurda sunt valde.
:
Falsum cst igilur visum emitterc pyrami-
dales radios.
Amplius autcm cum quod vi- dicitur
sus emittit pyramidale lumen, per quod
CAPUT VII. fit scnsus visivus quando miscetur me-
dio quod est inter videntem et rcm visam,
tunc quoerimus utrum hoc lumcn pcr scip-
sum facit sonsus, aut secundum quod est
unitum diaphano quod est intermedium ?
El est digressio declarans improbationein et sive modo dicatur, inqui-
hoc, sive illo
opinionuni, quse diciint extra mittendo rimus utrum medium illud sive lumen
fieri visum. solum, sive diaphanum illuminatum pcr-
ficit videre et sontire secundum visum,
ita quod instrumentum senticns ct
sit
reddcns scnsibile animaesine primo sen-
silivo, aut sit non instrumcntum sentiens,
sed sit modium sensibile dcforens et rcd-
Nos autem antequam inductas solva- dens tantum ?
mus rationes, volumus improbare istas Et si dicatur quod lumon radiale est
opinionos fortibus rationibus : et tunc mcdium sicut inslrumontum, et sontions
deinde inducere liarum [rationum solu- et rcddens, sicul in veritate Antiqui di-
tionem. xcrunt : tunc oportct ut cum sit corpus,
Dicamus igilur quod lumon
primo ,
ut diccbant, et non possit unum corpus
cgrediens est de visu secLindum ambas por aliquid ponetrarcnisi aliquid, ct con-
opinioncs quae ponunt nos extra mittendo ccdat quod pori et foramina sint per ac-
videre iliuminatum aerem qui ost intcr rem quai transeunt corpora radialia : et
vidontem et visibiie. Lumen autem quo quia non vidotur in acre tantum, sed eliam
illuminatur aer, non est relatio quae sit stolIa3 per spatium quinti cor[)oris, opor-
respectu unius, et non respectu alte- tot quod ipsum ctiam sit plonum poris,
rius quoniam sicut albuni non re-
: et praecipuc quando mulli sunt sinml as-
spectu unius est album, sod compara- picicnles stoUas quod est absurdum : :
li D. ALB. MAG. Oni). I>I{/ED.
iiiliiloiniuus opoil^A ut loliiiu luiiicn (jiiod fiigus, vcl ali(|uid aliorum. lA si quid(;m
pyraiuidiililer radiat iinplous iKMiiisplix- (.'st calor, tiiiic (|iiid(;m in frigorc non es-
riuin, oflicialursoulii^is : qiiod cst adliuc sct visus : et si iii frigoic, tuiic in calore
absurduin. Oportot etiain, quod cum lioc iiou (:ss(;t, ct sic dc aliis opposilionibus
lunieu uuialur cxtcriori lumini slcllaraiiu contrariorum. Si autein est qualitas ali-
ct solis ct luuce et i'niis, ut totuin lumcn qua innominala, tunc mirum est (jualitcr
oraniuin luccntium scntiens efliciatur : scita est lia;c ab auctoribus istius scieii-
quod est absurdissiinum. tiu) : qiiia quod contingit ficri, contingit
Si autcm dicatur, quod diapbanum il- alifjuo nornine signilicari. Si autem dicant
luminatuin cst mediiim sicut instrumen- quod incdium diapbanum, et quod
est
tum scnticns et reddcns sensibilc primo emittitur in mcdiuin a visu, est iumen :
sensitivo, tunc sequitur quod totus acr tunc illud medium csset aliqua natura
sensibilcm virtutein stppe a nobis accipiat inedium : et oportct quod sitmedians sic
et saepe perdat : et non solum aer, sed quod deferat visum : et tunc rationem
etiam ccclum totum : ct sic codi natura quaeremus quare dcfcrat virtutcm visi-
magna transmutatione trausmutatur si vam, sicut prius fecimus.
toties accipit sensum, et toties privatur Amplius autcm si lux corporea pyra-
eo, quoties convertitur et advcrtitur in- midalis egreditur a visu, oportet quod uno
tuitus oculorum diversorum ad ipsum :
vel pluribus perficiat de modis quatuor
quae omnia sunt absurdissima. videre. Aut euim erit ila perficiens vi-
Si autem dicatur, quod medium sive sit sum, quod sit conjunctacum tota re visa
lumen sive sit diaplianum illuminatum, ct non separata a vidente, sed continua-
est quidem sentiens : sed ad hoc quod ta usque ad ipsum aut ita conjungitur :
nos vidcamus, non exigitur nisi recta cum tota re visa, quod derelinquit et se-
oppositio videntis ct visi : tunc non opor- paratur a vidente aut non est conjuncta :
tet dicere, quod medium sit sentiens et non cum tota re viea, sed cum aliqua parte
scntiens : quia nihil confert ad visum ni- ejus etiam quocumque modo, sive sepa-
si recta opposilio, in cujus medio spatio rata, sive conjuncta se habeat ad viden-
intercidit medium. Sine causa igitur di- tem : aut ita perficit visum, quod sepa-
citur, quod virtus sensibilis cgrcditur in ratur ab utroque, scilicet a vidente et a
radiis et contingit rem visam. Si autem re visa. Siautem dicatur quod ita perficit
medium quod est inter videntcm et vi- visum, quod conlinuatur cum toto vi-
sum, est medium tantum, et non instru- dente et cum tota re visa res autem vi- :
mentumsenticns et hoc est dicere, quod :
sa est medietas sphaerse mundi : oportet
sit deferens tantum visum et reddens eum igitur egredi ab oculolucem corpoream,
rei visae secundum istos tunc oportet
: quoe impleat hemisphaerium cum clau- :
quod medium illud aliquid patiatur a ditur oculus, non iterurn egreditur alia
visu oculorum, sive medium illud sit cor- lux corporea similis primae et hoc fit :
pus pyramidale, sive sit diaphanum, multoties et hoc mirum est valde si tanta
:
Quseramus igitur, qua3 sit illa passio corpora loties generari possunt a parvo lu-
quam medium enim
recipit a visu ? illa cido oculi : ha^c generatio fit in arbitrio
non est sensus visus quia hoc jam im- : claudentis oculum et aperientis.
probatum est quia secundum hoc me-
:
Si vero huic absurditati Plato vclit
dium instrumentum sentiens efliceretur. suhvcnire, dicens parvum radium emitti
Et si dicatur quod id quod suscipit me- ah oculo, qui post miscetur lumini exte-
dium, illud est lumen, hoc idem est di- riori, ct disgregatur: et cum disgregatur,
ctu quia jam conccssum est, quod lumen
: cxtcnditur a vidente usqueadrem visam,
est ipsum medium quo perlicitur visus. etitacontinuatur utrumque. Tunc quaera-
Dicaturigiturquidsit, utrum sit caIor,vel mus, quare res visa eminus apparens non
LIB. DE SEXSU ET SENSATO, TRACT. [ 15
vidotur iii tota sua qunutitiite ? Si ouiui da postquam abscissa est. Si autiuu di-
visus est per coutacluiu radii cuui tota uia- eaut ad boc quod ubi delicit radius, ibi
guitudiue visi, tola ejus maguitudo de- iiumulal diapiiauum quod est iutervideu-
beret reddi priuio seutieuti : et posset qui- tem et rem visiim ad perfectiouem visio-
dem csse, quod disgregatio el divaricatio uis : nos jam in prieccdeutibus ostendi-
radii coufusuui faceret visum, sicut coufu- luus esse impossibile.
sos et incerlos videuiuscoloreseorum qui Si vero tertio modcnvcliut dicere, quod improbatio
... ,. .... lerlia.
eminus appareut : sed nou tollet ali([uid scilicel radius uou langit nisi in p;irte rem
de maifuitudiue. Visa ii^^itur emiuus ct visa visam, sequitur stiitiiii ex bocquod uuUa •
prope ejusdem quautitatis videri debeut : res videatur secundum totum, sed secun-
quod est coutra experta demoustrata. diim partem quaj tangitur a radio. Sed
Huic autem objectioui uuUo modo sub- forte diceret quod quaudo radius taugit
venit id quod invenit iMudides de quan- partem rei visa?, tuuc permutatur totum
titate anguli sub quo perlicitur visus, (jui visum in radium et uuil se ei, ct sic per-
miuor est cum linciB radiales exteuduu- cipitur totum ct uon pars hoc absui- :
tur longe, et major quando extenduutur dissimum est, (|uoniam maguitudiuem
prope boc enim subvenit bis qui [jonuut
: quae est unum communius scnsibilium,
simulacra rcrum devenire ad visum nou maxime accipimus per visum : et quis au-
pcr lincas radiales, scd sub lineis radiali- diet boc ab eis quodtoluin hemispbaMium
bus. Secundum illos enim simulacrum vel tota stella Jovis vel Saturni vel alio-
est in oculo depictum in cono pyramidali rum corporum mngnitudo uuitur magni-
sub lineis radialibus coucluso : dc qua tudiui radii. Oportcrct enim quod magna
opinione nos infra faciemus mcntionem. corpora a?quarentur iudivisibili : qiiia ra-
Isti autcm de quibus bic est sermo, Empe- dius in puncto iu quo tangit rcm visam,
docles scilicet et Plato, tactu radiorum di- indivisibilis est ad minus secuudum sen-
xerunt perlici visionem. sum. Si autem dicat, quod quaudo [)uu-
Amplius autcm quale est dicerc radiuui clum radii tangit partem rei visai, tuuc
cmissum ex oculo disgregari ? Gum enim imiuutatur (piantitns diupbnni totn quoe
non sit aUquid agens disgregationcm ejus, concluditur sub bnse pyramidis : et illaiu
et sit corpus divcrsum babens motum ab speciem rei visae acceptam reddit radio,
omnibus corporibus simplicibus, quia qui venit ad oculum ct nuntiat de vo visa
uiolus ejus est a vidente ad rcm visam et quautitate ejus : hoec cniui iu veritiite
ubicumque fucrit, oportet quod disgic- fuit sententia multorum IMiik)sophorum
gatio ejus liatex hoc quod ingreditur in- qiii radios iustrumenta quibus perficitur
ter partes tgus ali^juid de non corpore vel visus, esse dixerunt. Dicimus contrn Iuec,
de nibilo, quod est stultum oiunino. Ex quod pyramidis flguram
lineae corporeae
his igitur patet primuru prajinductiE divi- describentcs in diaphano, sic immutan-
sionis membrum esse falsum. tur a niitiira diaphaui iutcr se conclusi,
Tnprobatio aulcm dicaut secundo uujdo pcrlici
Si quod debet ([Uielibct liiieiirum nuutium
secunda . . .
visionem, scilicet quod lux corporea pyra- facere de sensibili : et cuiu iuuil;e siut
midaliter egrediens ex oculo conjungitur valde, tuuc quidquid vid(jtur, debet mul-
cum tota re visa, et scparatur tota a viden- totics videri et quiisi iuliuitis, quod est
te : tunc id quod non contingit vidcntcm, absurdum. Adbuc autem qiiajraiuus, qua
uibil omnino reddit vidcnti. Sic igitur immutationc iminutatur din])lianum et
perfici visum simile aliquid csl dicere ac radius, ex quo supponitur (juod videainus
si aliquis sentiendo tangat manu iibscis- eiuittendo et non suscipiendo, el uon ro
sa : vel ac si scrpcnti reddatur seiisus cjus dibitur ad supcrius iuduclam absurditii-
quod tangit cauda ejus abscissa, propter tem ?
vitam et motum quse permancnt in cau- Amplius si consentimus his quae dicta
10 T). ALB. MAG. ORD. PRyTlD.
aunlm P/nj.sici.s \ quod niliil osl inanc, grossae, Alius .'lutoin ost rnodus, rjiio rro-
ct quotl (luo corpora in codem loco csse cus pcr solam altcrationcm inliciiarjuam,
iion possunt : si cum lioc diccrcmus cgre- ita quod suhstantia manct impcirnixta,
(11 j)yramidalia corjiora ct radialia ab sicut cst in omnilius scnsil)ilii)us quae
oculis, oporlcrct nos poncre j)crforatum qualitales suas gcneraiit in corporihus
totum aerem ct totum ctclum, et non circiimstantihus sc. Et lioc contingit du-
essc coelum conlinuym ct solidum. Adliuc pliciler : forma enim scnsihilis in cor-
autcm cum vidcamus ca qusB sunt in pore vicino rei scnsatae dupliciler genc-
fuiido aqucD lirnpidtc, oportcrctnos dicere ratur, sicut in medio scilicet et in suhjc-
aquam pcrforalam et plcnam vacuo : cto, cujus exlremum est, quod quando
ct hoc omniiio mirum cst. Dicendo enim alhum croccum aliquid jacel in fun-
vel
aquam gravem et humidam, diccmus do aqucc, apparct forma illius in superli-
cam imprfcccps desccndere in omnc fo- cie cum tamcn aqua rctineat colorcm
:
ramen et si cum hoc dicimus foramina
: naturalcm et hoc vocatur aphysicis i/ie-
:
manere in ipsa omnia, in quihus ponc- diion reddens tantum, et non hahct sicut
hat et discurrit lux pyramidalis in ipsa subjectum habet passionem. Yoeatur au-
diffusa, cst difficile vcl impossibile intel- tcm a quibusdam esse spiritiiale ipsius
ligere. sensibilis secundum quod est in medio.
Si autem quis dicat, quod lux ab ocu- Ulroque autem istorum modorum parum
lis emissa, parva est : et saepe contingit croci inficit multam aquam ; sed primo
quod quod est parvse quantitatis, val-
id modo efficitur aqua crocea, sed secundo
de inficit ct immutat id quod est maximre modo reddit colorem ccreum ex hoc quod
quantitatis, sicut videmus quod parum supernatat partibus croceis in se natanti-
de croco secundum colorem inficit mul- bus. Qufcramus igitur, quo istorum mo-
tam aquam : et sic lux parva egrcdiens dorum parum lucis cgreditur de oculo, et
totum alterat Dicemus
hemisph(Terium. inlicit perspicuum aquse vel aeris? Si
in contrarium hujus, quod quando parum enim dividitur substantia ipsius per mi-
inficit ad multum, oportet quod illud nima et ita immiscetur substantiaeperspi.
quod est parvum, sit multse virtutis ct cui, tunc non salvatur in eo figura pyra-
subtilis substantioe ct id quod multum : midalis, nec salvatur in eo vis visiva. Si
inficitur, crit parvse virlutis et grossae autem secundo modo miscetur per altc-
substantise, sicut se habent ad invicem rationem solam, quse efficitur qualitas
aqua et crocus. Et ideo dupliciter potest perspicui, tunc reditur ad ipsam absur-
commisceri crocuscum aqua. Unus enim ditatem, quia multi habentes dehiles vi-
modus est, quo commiscetur substantia sus, melius videbunt simul quam aliquis
croci cum suhstanlia aquse, ita quod plu- per se solus habeiit bonum visum. Idem
rimum unius sit cum plurimo alterius, autem sequitur si tertio modo misceatur :
et minimum unius cum minimo alterius : quia plurima alba jacentia in fundo aquse
et sic parum croci inficere potest pluri- quasi lucidam faciunt aquam, cum prse-
mam aquam quia cum omne corpus sit
: cipue dictum sit in libro de Anima %
divisihile, minimumcrociminusestquam quod lux et lumen sint intentio rei lu-
minimum aquse et idco parum croci : minosse.Exomnibusautem modisplanum
inultiplicatur tantum quantum multum est viderc, quod tcrtium supra inductse
aquse : quod diximus contingit ideo
sicut divisionis membrum sciri non potest,
quia subtilis substantiae estcrocus etaqua quod est, quod lumen egrediens de visu
* IV Physic. tract. ii, cap. 2. * II de Anima, tract. iii, cap. 12 et 13.
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. I 17
cadat in parteni rei visae qualitercum-
que se luibeat aJ uculum videnleni ex
quo egreditur.
probalio Si autem quarto modo, scilicet (juod
quarla.
lumen egrediens non conlinuutur cum
vidente neque cum re visahocnonpot-
:
est aliter esse nisi quod egrediens non CAPUT VIII,
perveniat ad rem visam : et tunc si me-
diante ipso lit visio, hoc non potest esse
nisi altero duorum modorum : quorum
unus quod iumen recedens a visu a
est,
loco ubi delicit, immutat aerem ad sen- Et esl niGREssio de dcslniciione hiijus
sibile percipiendum et sibi reddendum erroris per ea qitss sequenliir
: ex diclis
et ])ostquam habuerit ipsum, immutet eorum.
post se aerem ad idem sensibile redden-
dum visui. Sensusautem est, quod illu-
minet lumine suo perspicuum, et per
illud reddat sensibile visui : et si priori
modo immutatio ad sensum vehen-
fiat
dum, dixlmus superius quid sequitur im- llt autem perfectius hujus erroris qui
possibilium. Si autem secundo modo di- a multis hodie defenditur, falsitas de-
catur fieri, tunc quairamus (juare non sta- volumus nunc disputare non tan-
struatur,
tim perspicuum actu illuminatum immu- tumcontra, id quod dicunt, sed videre
tatur adsensibile percipiendum et rcd- quid sequitur ex ipsis dictis ipsorum : et
dendum sensui?Si enim potest recipere ut liquidius constet, resumamus dictaab
sensibilis formam perspicuum illumina- ipsis in quibus conveniunt tam Empedo-
tum ab oculo et reddereoculo, tunc ctiam cles quam Plalo. j)icunt aulem amho
sineillopotest recipere, si illuminetur ab hi radios ab oculis egredi, qui proceden-
alio oculo.
Haec igitur sunt qua3 inducere tes ab oculis plus ct plus divaricantur et
volumus contra eos qui dicunt quod visus dilatantur, et a quolihet corpore uno rc-
fit ab oculis pyramidaliter emissis radiis. pcrcutiunturin aUud :et secundum extrc^-
mitates eorum quie tan<,^unt visihilia, fil
visibilium perceptio : tamen quando re-
percutiunlur ah uno in aliud, tunc unum
videturquasi duo quia unum in quo ul-:
timo oHendit radius, videlur non ut in
seipso, sed in eo a quo radius rellectitur.
Yerbi gratia radius enim oculi inci-
:
dens in speculum, rellectitur in faciem
intuentis speculum ad quanlitatcm angu-
li determinati : et tunc facies intuentis
videtur quasi sit in speculo, et non in
corpore ejus qui speculum intuelur.
Ex lioc autem dicto plurima sequentur
inconvenientia. l{(q)crcussio enim aut
rcflexio i-adii, aut lil duro ct leni (juod
non esl durum : quod falsuni est : quia
fit quod esl a(|ua
ex leni et constat :
quod aqua non est dura. Si aulem fit
IX 2
IH t). AM5. iMA(;. oni). prLf:!).
cx lcni sncundiiiii (jiiod csl lonc, aiil lil rclliM-lj a i)arlil)us illis. I'"yl idcm jiidiciuni
c.\ lciii conUnuaruni jiarliuin ul)iquc, aul non cst dc quolihct asj)cro : (juia cliarn
cx lcni qiiod non in toto cst (M)iitinuuin. ornnirnodc intcr aii;.nj|os sujicrlicics lia-
Si autcni lit cx lciii quod uhifjuc cst con- hoX inlcrjrositas qute sunt jilanae ct sunt
tinuurn : tunc falsurn dicunt quod cx inajorcs punctis radiorurn. Praetcrca im-
aqua rcverlrcrcstur ladius : quia ijisi di- j)ossihilc cst iil alifjiiid iri suiicrlicii; dii-
cunt, quod aqua cst por-osa sicutet onine runi v^d quocuinquc rnodo continuuni di-
perspicuuni hanc porositatcm dicun*
: ct vidalur in minora quani sint j)uncta ra-
cssccausam quod hcne vidctur j)cr ipsam, diorum. Kxtrcma i<^itur radiorurn opor-
quod scilicct uhiquc potest pcnclrari cor- tet scmj)cr rcflccti ah omnihus talihus :
porihus radialihus ernissis cx oculo. Si et hoc omnino contra scnsum.
cst
autcm dicunt quod frt a quolihet leni, Amplius autcm dutc sunt causae repor-
sive uhique conlirmum, sive non con-
sit cussionis in lcni cor-porc et solido : qua-
tinuuni tunc etiam dehet freri rcftcxio
: rum una est privatio penetrahilitatis :
ab aspero : quia quod in poroso facit quia radius cor-poralis incidens in ipsum,
dissocictas inffiqualitatcm superiiciei, Iroc non potcst penctraro j»cr ipsum, iit di-
ctnon aliud in aspcr'o facit multitudo cunt : et ideo tunc rellectitur. Alia autem
angulorum : ct cum anguli non multi- causa est imjietus violentiae, qua reflccti-
pliccntur in irilrnitum in aliqua supcrfr- tur retio ct rccluditur sicut pila apariete,
cie, oportet quod inter quoslihet duos sicut lit in resonante sono qur echo voca-
angulos sit supcrficies plana halrens lati- tur.Quando autem neutr-um horum est,
tudinem lenem determinatse quantitatis : tunc non debet ficri repercussio ct : ideo
quia nisi Iroc conccdcret, tunc oporteret in diaphano, ut dicunt, nulla frt rolloxio :
quod cor-pus rosolvcretur ad suporlicios quoniam autem diaplranum, ut dicunt
non hahenlcs latitudinem aliquam quod : multce cst porositatis : et ideo cum in
est impossibile. His autem duobus datis, profundum suum naturaliter recipiat ra-
oportet eos aut dare quod a qualihetleni dios, numquam reflecteret eos nisi per
superfrcie fit reflexio et hoc non dicunt : violenliam : et sic radii non deberent
quia dicunt quod ab aspero non frt reflc- reflecti ab aqua, cujus nos contrarium
xio aut unum dc duobus oportot eos
: videmus oculis nostris : quoniam quan-
concedere, quod quia sciliceta superfrcio- do radius oblique et non perpendiculari-
hus j)arvissimis lenibus non frt reflexio, tcr incidit aquae, tunc revorhoratur in
aut quod fit (juidem r-eflexio ab ipsis, sod oppositum corpus ab aqua. Nec potost
adeo divaricantur radii, quod non sit dici quodlenitas per quam corpus radius
sensibile lumen ad aliquem locum unum penetraro non potest, sit causa univer-
roflexum. Primum autom horum ab ipsis salis reverber-ationis et reflexionis : quo-
dici non potest ; si enim, ut inquiunt, niam siphysiceloquamur.non repollit ali-
radii ogredientes ab oculis sunt lincse, quidaliudase secundumnaturam.nisi sic-
quarum termini et summitates sunt indi- ut contrarium repellit suum contrarium.
visibiles, non est in aspero invenire ali- Lenitas autem non penetrabilis et sohda
quam suporfrciom quse non sitlatior sum- per totum non est aliqua qualitas contra-
mitate radii. Statim crgo reverberatur ria radio, nec estde numero per se agen-
radius ex ifla : et non potest hocimpe- tium qualitatum, sicut sunt calor et fri-
dire angulus qui ost post ipsum. Si onim gus. Non igitur potest dici, quod haec sit
ponamus salgemmam vel crvstallum causa activa repulsionis radiorum. Si
vel vitrum conteri in parios mirrutissi- autom proptcr hoc diceretur quod reflo-
mas, numquamerunt adeominutffi, quod xio iit ex reper"cussione violcnlior, sicut
sint lutiorcs summitatihus radiorum in- r-cjjcrcutitur [nla, ita scilicct quod radius
divisihilium : ita dcbent secundum istos vehemontcr veniens in lene recluditur.
LIR. I)K SENSU ET SENSATO, TR ACT. I lU
et sic rencctur : tunc oportcrct cjiuxl a ruuuloui oxorla osl : quouiaui diount
fjuftliltct corporc rcpcrrutorotur, pcr (|U()(l ([uod ali(|uan(lo ladius [lonctrat p^^r
polost [)onotrarc vclu'inontcr incidons : a([uani ail [^rolunduni aqua?, sicut (juando
ct sic i-epcrcussio radii licrct ah aspcra vidcmus lapidos albos in lundo a([u;c ja-
sicut a lcni suporHcio : ct hoc cst falsuni. ccntos : et aliquando ropercutilur ah a([ua
Omnia autoni qua> iuducta sunt, pri-^- iu aliud, sicut quando vidonius sinuda-
ci[)uc possunt dici illis ([ui uon tantuui crum alicujus ap[)arculis iu a(|ua. ("uin
ponunt rcverhcrationcm licri radiorum, oniui radius suh ([uo lit visio, uon langat
sed quod ctiaiu siniulacra ap[)aront iu visihilo nisi in jiuucto indivisihili, vido-
loco ad qucm rcvcrhcrantur radii : ([uia tur quod tani id quod vidomus radio po-
illi conccdunt quod ah ouini superncie netrante [)er a([uam ,
quam etiani id
leni quantumcum([uc parva fit rcvcrbc- quod vidcmus radio reflexo ah aqua in
ratio ct ap[)aritio simulacri : sod tamen aliud, dehcant videri succcssive sicut
in asporo una pars ohscurat aliam ot : [)uncta con;^rogata, ctnon ut forma ici
ohumhratur lumcn ot sinmlacrum suhsi- pcrfocta, licct unum oorum porfcctius vi-
deus in supcrlicic lcni ah aspero cmincn- deatur quam aliud perfcclius enim vidc-:
ti, quod confunditur et ohtcnchratur
ita tur quod radio incidentc vidctur, quam
ct fit insensihilc tamen ex prcedictis pa-
: id quod vidctur radio rcllcxo ot haec cst :
tot quod ilU ([ui ponunl roverhcrationcui una de fortihus objcctionihus contra opi-
radiorum ficri a supcrlicic lcni, nullo nioncm istorum.
modo possunt evadere ah ohjcctionihus Ohjectio autcm tertia conlra eosdcm
inductis. cst : quia dicunt, quod forma quae vido-
Si vero concedant, (luod quidem fit tur in speculo sicut in suhjecto, sicut nos
roverberatio a quacumquc parva superfi- supra diximus : scd cum incidit radius
cie : sed tanta radiorum divaricatio,
fit visivus in supcrficiem spcculi, reflcctitur
quod non possunt congcri ad locum discedens a supcrficie speculi in facicni
uimm : ot idco rcmanct insonsihiiis : pro- cujus simulacrum aj)parct in spcculo : et
ptor quod nihil videtur pcr radios ropcr- quia dir(.'cte o|»ponitur spcculo, ot conti-
cussos ab aspero : hoc nullo modo starc nuus est radius reflexus a facie intucntis
vidclur : quia in speculishabentihus figu- in specuium hoc cnim stare non potest.
:
ram detcrminatam et iocum, aliquando Ou«ramus enim ulrum discessio radii
multo magis divaricanlur radii visuaics : roflexi a supcrficie speculi sit causa dis-
ettamcn per illos compictur visio. A spc- cessionis formse rei visae a radio ipso, aut
culo enim piano reflcxio fitadliomisphfe- nou ? Si autem discessio ct progressio
rium, ut in prospectivis prohatur : et vi- radii reficxi a su|)crficie speculi, non est
dctur homis[)haerium in speculo plano, causa discessionis formae rei visa? a radio,
cum constet multo [)lus divaricari radios lunc quomodocuuK^uo removcatur spe-
qui dispcrguntur in hoinispiierium, ([uam culum, dummodo radius visivus rcpcr-
iiios qui rcverhorantur a superficic partis cutialur a speculo, non deberot rcccdero
parvae quae intcrjacct angulis as[»cri cor- forma rci visjo a radio : oliioc cst falsuin :
poris. Neutrum i<i;itur su[)[)Ositorum dici quoniam taliter potest movcri cicvando
potest nec enim dici potest, quod a par-
: et deprimcndo spoculum, ([uod videns
vis superficiebus aspcri reliexio fieri non vidcbit speculum et tamen non vidol)it
:
possit, nec ctiam quod fiat, scd sit inson- seipsum in speculo, sicut domonslratum
sihilis proptcr divaricationcm. Haec igi- est ah Euclide in Prospccfiris. Si autera
tur ost ol)j(>ctio prima quae occasionatur progrossio ct discessio radii a superfici(!
ex antiquorum auctorum rcverbe-
dictis speculi est causa discessionis rei visa' a
rationis radiorum egredicntium cx visu. radio, tunc cum seniper radius procodat
Secunda autem ol)jcctio ox dictis eo- a speculo ad aii([uod corpus, numquam
20 D. ALH. MAG. ORI). PnJED.
(lul)('l idcin c(jrpus cuiii sp(Mul(j vi(l(!ri d(!ri debcnt, (|iJo(J unum a[)[)areat in alio
siniul unu (.'t ('(kIchi vision^; : el Ikjc ilc- sicut roiina iii s[)cculo : el hoc modo
ruin cst ralsuni, cuin sa3pc vi(Jcanius [)lanuin cst visum nullo inodo csse de
siniulacrum iri S[)eculo : (;t lunc vidcinus i(!bus visis. Ain[)iius autem opinio Iubc
S[)cculum ct siinulacruin una ct ca(l(;in conccdit inultos a visu cgredi radios, ct
siinplici visione. illis etiain alios cxtrinsccae lucis pcrmis-
Si aulem ali(juis fortc ad hoc velit ccri : oportet igitur ([uod radius incidcns
rcspondcre dicens, quod sccundum di- alicui rci visre, a multis intcrsccetur ra-
versa [)uncta radii incidentis ct rellexi diis ([ui rebus aliis incidunt.
diversa simul viderentur, ita quod in
Resumanus igitur superius habita, non
puncto radii incidentis videatur speculuni,
heri visum su[)ponentes, cx ita quod
et in [)uncto ejusdcm radii rcflexi
alio
oculo cgrcdiatur virtus visiva ad visibi-
a speculo et procedentis ab ipso ad aliud
lein, sed visum per radios sicut
sic fieri
corpus videatur forma quae apparet in
per medium quod reddit virtuti visivae
speculo. Contra hoc cst : quia cum radius
in oculo formas rerum visarum. Si igitur
egreditur a visu alicujus in Socratem et
sic rcddit radius, omne quod tangitur
deinde procedit in Platonem, videbuntur
omnibus radiis intersecantibus radium
Socrates et Plato secundum diversa
visivum, redditur radio visivo : et per
puncta radii ejusdem ab oculo egredien-
consequens omnia haec reddit oculo.
ille
tis. Si ergo unitas radii retlexi a speculo
Igitur omne quod quocumque modo di-
facit videri unum
quando apparetin alio
stat a radio visivo, dummodo recta radia-
in speculo simulacrum, tunc etiam So-
tio possit fieri ab ipso ad radium visi-
crates debet videri in Platonem, vcl e
vum, debet videri simul et praecipue in
converso quando procedit visio a Socrate
speculo : quia de illo dicunt quod radius
in Platonem, et tangit utrumque per di-
incidens nuntiat simulacrum, eo quod
versa puncta et hoc est falsum ad sen-
:
contingitur a radio reflexo ad simula-
sum. Igitur lisBc responsio est inconve-
crum intuentis : et hoc expresse falsum
niens. Si autem fortasse dixerit, quod
est : quia nihil videtur in speculo vel ex-
non est simile quia in speculum inci-
:
tra speculum, nisi quod detcrminatam
dens linea est rellexa ad formam quce
habet oppositionem speculi et oculi ad
apparet in speculo, est radius unus, li-
rem visam.
cet sit abuno in aliud reflexus, sed non
est radius unus qui incidat Socrati et Ut autem hoc melius intelligatur, po-
Platoni, sed duo. IIoc iterum non impc- nainus de hoc demonstrationem per li-
dit prsedictum inconveniens quoniam : neas geometricas. Dicam igitur, quod a
nos ostendimus su[3ra, quod virtus visiva sit oculus de quo egrediuntur radii quo-
non egreditur ab oculo ut sentiat in ra- cumque voluerimus, b autem sit specu-
dii cxtremitatem, sed radius egrediens, lum, c vero cujus imago apparet in spe-
si tamen egreditur, reddit sensibile vir- culo, D autem sit res alia cujus imago in
tuti visivcB quse est in oculis. Sive igitur speculo apparere non potest. Protrahatur
reddatur per unum radium, sive per autem linea a b quae est radius incidens ab
duos, semper uni et eidem redditur visi- oculo iu speculum, ct nuntians speculum
bilc omne. Cum igitur a diversitate ra- quod videtur. Protraham etiam lineam
diorum non accipiat diversitatem, relin- B G quae est radius reflexus a speculo in
quitur omnia ut unum reddi cum radii :
rem, cujus simulacrum apparet in spe-
omncs ad unuin punctum in oculo ter- culo, Protraham etiam lineam a d quae
minentur, et sccundum istam opinionem est radius ab oculo incidens in rcm vi-
nihil a re visa accipiatur per quod visus sam, cujus iinago in speculo apparere non
fiat. QuoBcumque igitur vidcntur, sic vi- polest. Linca autcm a d secabit lincam
LIH. \)E SENSU ET SEXSATO. THACT. I 21
1? c in puncto i:, ct liiijns lig^ur.T hiec est quod ininiutatio vcnit (io puucto ad pun-
(lisciplina. ctuni suhito ct non pcr niedias j)arl('s ra-
Resuniani auleni propositiones et pcr dii : hoc non est intelligihilr : ([uia sic
se notas et eas qua' sunt superius hal)ila'. aH^iuid transiret (h' extrenio ad cxtrc-
Proj)Ositio auteni per sc nota est, quod niuni, non per nicdiuin
et (juod esse :
quando agens tangit j)aticns, quod tunc uon j)otcst. Si autem dicatur quod visus
paticns patitur al) ij^so. Suj)ra aulcni ha- lioc niodo non fit per Hneas anuuhu-es,
bita propositio est, quod si visus Ht j)cr scd pcr cas quae in eadeni suj)crlicie de-
radios, quod hoc esse non potest, ila .scrihuntur : hoc est oninino ahsur(Him :
quod egrediatur virtus visiva ah oculo (juia secundum hoc numquam iieret vi-
usque ad sunimitatcm radii : sed hoc sus alicujus in spcculo per lineas rclle-
fiet ita (juod ra(Hus re(hHt ei formam vi- xas a superficie in superlicieni quod: ipsi
sani quam tanijit in puncto. llis autcni non dicunt : ncque est etiam verum se-
quod oculus videt specu-
hahitis, constat cunduni veritatem. Omnia igitur haec
lum per punctum b quod est extremitas inconvenicntia ostendunt visum non lieri
radii a c, ct ideni ocuhis videt sinmla- per radios emissos ab oculis.
crum per punctum c, quod est extremi- autem forte isti a nohis qurcrant
Si
tas radii b c qui terminatur ad radium causam quare visus non fiat nisi ad re-
.\ 1! in puncto h communi utrique ra- ctam oppositionem, ex quo non concedi-
dio, incidenti sciHcet et rellexo : et ideo mus lineas egredi de visu quoe dcscriban-
videtur c in n hoc autem non potest
: tur in corpore lucis qu» cum eis ab
csse nisi speculum et simuhicrum formas oculis egreditur? Diccmus ad hoc quod
suas in quihus vidcntur, agant in ra- non concedimus Hncas exigi ad hoc quod
dium : et haec actio proveniat per radium sit visio sed quia colores non recipit
:
usque ad visum. lloc autem fieri non nisi diaphanum iUuminatum, ideo opor-
potest nisi altero duorum modorum : tet actu lucem esse in diaphano ad hoc
aut enim actio iUa fuit continue per om- quod fiat visus et illud lumen est illius
:
nes partes radiales corporis usque ad naturse, quod formas quas abstrahit, non
speculum et oculum, aut venit de puncto reddit nisi ei in quod secundum rectam
ad punctum non per medium. Si autem oppositionem procedit. Si autem essetlux
primo modo tiat, tunc eadcm ratione talis forma quae afticitur circum(juaque
etiam res visa quae est d immutahit con- ad omnem distanliam, tunc visus esset
tinue partcm radii quae est c d, et in omnis rci quae quocumquc modo per me-
contactu incipiet immutare radium qui dium dcferens visui conjungerctur sic- :
est G B, et perveniel forma ejus in spe- ut ct tactus est omnis caUdi, et audilus
culum et sic tria simul vidcbuntur, ita
:
q^[ omnis soni, sicut in secundo de
quod unum in aUo, sciUcet b c d, quod Aiiima '
ostensum est.
falsum est. Et non potest dici quod ohli-
quitas impediat quo minus immutetur
Hnea b c quam Hnea c d. Quia si ohUqui-
tas et angulus impedirent immutatio-
nem, tunc non perveniret forma c per
speculum n in oculum qui est a, (juo-
niam iinea a b et c b obUquc conjun-
gunt se in puncto b. Si autem di(:atur.
'
II de Aninia, tract. lu, cap. 7.
22 D. ALH. MAG. ORI). VWMD.
(jiio(:ijni(|U(' infjdo tfMTninantur, inaf,'is
(l(msaiilijr ciica illud : ct (lcnsalio causu
(38l certilicutionis visiis, el (lcstru(;ns fallu-
ciam ipsius. Kr<:<) njs isla ad (juum sic
(Iiio ladii teirninantuf, dehet videri una
et in uno loco. (^urn enim radius secun-
GAPUr IX. dum istos corpus sit, etcorpus non penc-
Iret in corpus, non potest radius ndlecli
in seipsurn : cujus tamen contrarium di-
cunt dicentes radium perpendiculariter
alicui leni incidentem in seipsum reflecti.
Et est DianKssio declarans errorem isto- Nec potest dici quod ideo unum videatur
runi ex his quse dicunt de reflexione duo et in diversis locis, quia terrninan-
facta a speculo. tur ad ipsum diversae partes radiorum
visualium quia niliil interest utrum ra-
:
dii sint directi vel reflexi quoniam in :
utrisque ponunt radios non sentientes
quidem, sed recipientes formas visibi-
lium ct reddentes eas oculo. Gum ig^itur
Volumus autem adhuc objicere contra diversi directi ad rem visam non faciant
istam opinionem ex reflexione quam di- ipsam videri duo, quorum unus est dire-
cunt fleri in speculis. Ssepe enim contin- ctus et alter reflexus, non debet ipsum
quod in una visione et
git, in uno tem- facere videri duo et in duobus locis.
pore videmus rem visam in seipsa, et Gausa igitur hujus non potest esse diver-
etlam siinulacrum ipsius ejusdem in spe- sitas radiorum cadentium super ipsum.
culo illi opposito : cujus illi causam esse autem dicant quod in veritate id quod
Si
dicunt,quod duo radii egrcdiuntur ex inductum est, non est causa, sicut bene
visu unus (juidem
: directe adrem visam, probatum est:sedpotius hujus causa est,
et alter incidit speculo et reflectitur obli- (juia radius unus qui directe incidens vo-
que ad rem visam et tunc isto secundo
: catur, cadit super rem visam tantum ra- :
radio videntur speculum scilicet et res, dius autem qui reflectitur a speculo ad
et unum videtur in alio. ipsum, cadit super duo, scilicet super
Oportet igitur considerare utrum hoc speculum rem visam et si cade-
et super :
secundum dicta eorum sit possibile, vel ret super unum tantum, non redderet
non. Jam enim propter duos radios quo- visui nisi idem quod reddit radius inci-
rum unus rem visam, et al-
directus ad dens : sed quia cadit super duo, ideo red-
ter reflexus est ad speculum ad rem ip- dit quorum unum apparet in alio,
duo,
sam, idcm numerus apparet duo, et in eo quod radius ex omni eo immutatur
duobus locis quoniam et in speculo ap-
: quod tangit et ideo accidit videri unum
:
paret, et extra speculum. Et iste est er- duo et in diversis locis. Hoc destruitur
ror quidam visionis, ex quo dicunt for- duobus vel tribus vel pluribus speculis
mam rei visae in speculo nullatenus esse. sibi oppositis, quorum qiiodlibet apparet
JIoc autem non concordat positionibus in alio : unico enim radio videmus spe-
eorum. Est enim una dc positionibus eo- culum tale, et ejus simulacrum videmus
rum, quod proptcr jactuin diversorum in alio speculo, et sic de quolibet alio-
radioruin incidentium in rem unam, non rum tamen unum duo videtur.
: et
accidit error in visione : nec videtur Et si dicatur quod plures sunt hic ra-
unum etidem duo et in divcrsis locis : dii reflexi, hoc non impedil quia quili- :
(juia ex hoc quod mulli radii ad idcm bet eorum ajqirehendet omnino idem
:
UB. DE SENSU ET SENSATO, TRACI . I 23
quod altor, cum quolihet radiorum vi- gis ttMiditur, oo ma^^is atltMuiatur. Et
doalur ot spoculuui et siuiulacruui ejus, hivc causa ctiaiu ost, (juod ros iniiltum
quando opposita sunt duo sj)0cula. lonjje apparontos tromero vidontur, sicut
Kt si dicatur quod istius multiludinis stolla? Iix;e vidontur scintillare radius :
reilexio est causa quiB quasi his tani;it, enim atlenuatus tremit, et non rcs visa.
sem(d incidondo, et semel iu parlo rolloxi l^t volunt forte similiter dic(M'o, quod sic-
sed hoc vidoturquod multotios liat rello- ut longitudo directa attenuat radium, ita
xio ejusdem radii videmus enim utrum-: oliam loni;itudo saepius rellexa : et quo
que speculum ot simulacrum utriusque. saepius rolloctitur, co magis attcnuatur :
Oportot igitur quod una rellexio sit ex et idoo fallax in numero ct situ cfficitur
primo speculo in secundum, et alia ex se- visibilium.
cundo in primum et cum resultet simu-
: Cujus exomplum ost : quia si dicimus
lacrum primi speculi in secundo, iterum radium priraa reflexione reflecti ex spe-
ex secundo resullahit idem in primo et : culo a in spcculo i?, et itorum secundo
ita videbimus simulacrum primi specu- ex speculo n in speculo a, et tertio ite-
li bis, semel in secundo, et semel in ipso rum ex a in b : si longitudo speculi ab
primo speculo et sic ex eodom radio vi-
: oculo est duorum palmorum, erit radius
detur idem tria et in tribus locis. ter reilexus octo palmorum : sed S[)ecu-
Si autem et lioc concedatur tunc qu?R- : lum a speculo per duos distat palmos,
ram ab eis causam quare radius quando et ideo minoris est virtutis quo magis re-
socundo reverberatus est ad ipsum cor- ilexus fuorit : et idoo dictam fallaciam in
j)us speculi, nou roddit tale visum quale visu adducit. Si, inquam, sic dicatur,
roddit cum primo incidit cumidem inci- : quod causatur numerus et fallacia visi-
dat radius j)rimus, et relloctatur secunda bilium : tunc oportet dicere quod radii
rellexione. Ilujus enim causam vix pote- reflexi non uniuntur sibi, sedservat unus-
runt assignarc : non enim potestdici quod quisque suam extensionem divisam ab
hoc sit propter diversas partes et extre- alia : si enim unirentur, tunc efficerctur
milates radii incidontis et refiexi : quia unus mulliplicatus et fortificatus radius :
diversitas partium radii non causat di- et hoc judicium non convcnit dictis eo-
versitatem et numerum visibilium, sed rum, et est incredibile quia secundum :
potius diversitas formee et numcrus sen- Iioc nou contingerct ignem elicere ex
sibilis, cujus species non una sit, reddi- speculis concavis, cum radii reflexi num-
tur idom visui per omnes partesradii. Si quam unirentur et fortificarentur.
enim diversitas aliqua esset in visibili cx Adhuc autcm secundum lioc minus
partibus radii, tunc cum j)artes faciant deberet apparere quod apparet ex re-
distantiam, et quod est in una parte non fiexione tertia quam quod ajiparct ex re-
est in alia, oporteret ut per vices et mo- flexione prima vel secunda, servata ea-
ras temporum visibile transiret et redde- dem distantia spoculorum ab invicem.
ret visui, quod non est verum. Et hoc experimentum docet esse falsum.
Si autemforte aliquis velit, quod diffo- Amplius etiam secundum hoc cum
rentia et numerus formarum visibilium mullij)Iicarontur renexiones, dcberent ea-
causetur ex attenualione radii_, quia ra- demspeculaeffici invisibilia, quod absur-
dius lenuissimus sufficiens est repraesen- dum est omnino. Ilcec autoni objoctio prse-
tare rem sicut componit
est : et ideo cipue est Empedoclis, qui dicit radium
eam cum alios et vidotur in eo forma
: de visu egredientem extcriori lumini non
minoris quantitatis, sicut nos videmus misceri ad confortationom. Sccundum
quod formai eminus apparentcs minoris autem ea qua dicta sunt uuiximc sequi-
quantitatis esse videntur quam prope : tur absurditas : quia radii reflexinoncom-
eo quod radius extensus ad eas, quo ma- miscentur sibi,sed tangunt se exterius.
2i I). A\M. MA(;. oiu). iM{yi':i).
(juaiiainijs i;^iliir, virlulo cujus uccijMl iiiti vei apjiarcrc duo. Secuiidiim autem
ipsuiu sciisil)il(( ijidius rfillcxus ? Aul iiostram ojiiiiioncm niliil dc islis sollici-
cniiu accijiil virUitc radii incidcnlis qiii taiiiur : quia nos [lonimus recipi(;ntia di-
coiilrarius cst ci, aiil accij)it virlul(; j)r()- vcrsa divcrsilicarc foriiiam : unuiii cnim
pria. l']t si accijiit virtutc radii inci(l(!ntis: cst corpus, cujus cst forina : ct alteriim
lunc oj)ortct (juod iiihil scntiat nisi (juod cst spcculum, quod ctiaiii rccipit eam
scnlit priiiius radius : iiiliii igitur rcddit aliquo modo reccjitionis : ct similitcr
nisi illud : et sic iion vidcibitur unum acret etiam oculus : ab his igitur diver-
duo. Si autem accipit et reddit virtute sis recipientibus causatur secundum nos
propria, tunc rcdditio scnsibilis per ip- iiumerus istarum apparentium forma-
sum non venit nisi ad angulum iu quo ruiii.
contrariatur radio incidenli : et tunc ille Ilaec igitur sunt quae ex dictis Peripa-
tit fortior, et fortiorem habet formam teticorum extraximus, et praecipue Avi-
sensibilis, quod videtur excludere passio- cennae, et Averrois, et Haceubcn Hu-
nem quam sibi attulit radius reflexus, et chaym ad istius erroris destructionem.
sic non veniet ad visum aliquid ex his
quse radio reflexo suntaccepta : etsic itc-
rum unum non videtur duo. Si autem
dicatur, quod extremis diversis faciunt
diversa radii isti : tunc sequitur quod ea
quse sentiunt, nullo modo sunt unum :
CAPUT X.
et hoc est falsum, quia in veritate sunt
ununi secundum eos, licet acquirant di-
versa. Et sequitur etiam quod neutrum
perfecte rem apprehendit in tota sua
forma, sed punctatim accipit eam. Et e.9/ DiGRESsio declarans solutiones du-
Ut autem etiam naturaliter contra ista biorum pro ista opinione superius in-
objiciamus, quaeramus ab eis, quid facit ductorum.
istas diversas formas, quarum una radio
incidente accipitur, et altera radio rc-
flexo ? enim ea omnia quse faciunt
Si
formarum diversitatem, non invenimus
nisi duo, quorum unum est diffinitio
quse diversificata formas diversas facit in autem jam improbatis errori-
Sufficit
specie : alterum autem est materia reci- bus istorum quantum ad hanc pertinet
piens, quae diversificata diversas formas speculationem. Solvendae sunt dubitatio-
facit in numero et loco. Secundum au- nes quse induxerunt eos ad ea dicenda
tem dicta istorum nihil est in duobus quae dixerunt.
speculis sibi oppositis vel in speculo et Fuit autem unum illorum : quia vide-
quolibet alio cujus simulacrum resultat tur quod res de propinquo non videtur,
in speculo subjectum enim formse re-
: et quod figurae et colores rerum non lo-
sultantis in speculo duplex est, scilicet caliter recedunt a visibilibus et veniunt
corpus cujus est forma et lioc totum : ad visum : necsunt qualitates activce, ut
unum et idem est diffinitio etiam una : suntsensibiliatactus et illorum sensuum:
et eadem est : et ideo nulio dcbet diffi- et horum nos jam in libro de Anima '
^ II de Anima, trart. iii, cap. 16 et 32.
LIR. \)K SKNSr ET SENSATO, TRACT. I 25
dedimus causam cl solutionem. (lausa cum aliquis acute videre vull, obumbrat
enim (juod sine distantia iiiliil videlur, visum manu, ut per umbiam visus con-
est quia visus non recipit visibile iiisi forlelur. Iloc auteni lit ideo quia spiritus
secundum esse spirituale : et si visihile visivus a nervo optico ad ocuios decur-
tanj^eret visum, ageret violenter in ip- rens, ab anteriori parte cerebri quasi a
sum, et destrueret i|)sum. Oporlet igitur canali desc^uidit : et quia ille lucidus est,
intercidere duplex mediuin : nnum agens ideo divaricatur luce nimia : et obumbra-
quod est lumen quod ayit in coloriiius tio confortat eum,ut bene recipiat h)rmas
esse spirituale : et alterum deferensquod visibiles. Ex symbolo enim quod habet
est diaphanum : tamen lumen illud
sed cum lumine exteriori, movetur ad exlra,
non egreditur al) oculo nuuKjuam enim
: et divaricaturnisi retineatur. Hoec autem
invenitur potentia passiva in se agere etiam causa est, quia in vigilia eHundit
formam sui activi : et ideo visus non Iia- anima spiritus ad exteriora in organa
bet aliquid quo in se agat formam sen- sensuum ad operaliones ipsorum explen-
sibilis, sed potius lumen quod est ende- das : et ideo propter symbolum et j)rop-
lechia diapliani, facit Iioc : et modos hu- ter directionem anima3 nimis elTundere-
jus actionis in libro de Anitna deicr- ^
tur in conatu videndi et nimiaapertione
minavimus : nihil enim separat a corpore oculi : propler lioc stringitur oculus : et
colorato per esse materiale : sed similem ideo umbralur ciliis et manu aliquando,
formam generat in medio, sicut simili- ut adunatus confortetur ad visum. llle
tudo forma^ sigilli generatur in cera vel autem sj)iritus lumen
quod percusso est
in aliquo alio, et ab illo cujus formasen- oculo micat divaricatum in omni oculo :
sibilis imj)rimitur oculo. (Juod enim sit et ipse idem est, qui multiplicatur in al-
in oculo, Haceuben Huchaym multis tero oculorum, quando alter clauditur
probat signis, quorum infra nos faciemus velamine pelliculae vel alio modo excce-
mentionem. cationis oculi : tunc enim spiritus qui de-
Qui autem dicunt visum comprimi in currit induos nervos opticos, retrahitur
visu, non fit ideo quod lumen ex visu totus ad alterum oculum, eo quod fugit
exprimatur, sed potius ut vis visiva et otiuni cum anima utatur ipso pro instru-
liumor crystallinus adunentur, et ex ipsa mento. Inslrumentum enim in manu ar-
adunatione confortentur : quia omnis vir- tificis semper aj)plicatur ad
existens,
tus visualis polentior est adunata (juam opus. Fugit autem oculi excaecati tene-
sparsa et multiplicata : et ideo ordinavit bras, et inundat ad oculumchirum prop-
natura cilia eminentia et grossa et nigra, ter symbolum quod habet ad ipsum et :
ut adunent visum, ne confundatur diva- ideo habens unum oculum, plus quam
ricatus a lumine exleriori : et frequenter dimidium habetvisum.
contingit, quod animalia melius et acu- Quod autem dicunt de lumine oculo-
tius videntia habent cilia eminentiora el rum, non est negandum quoniam omne :
nigriora, sicut erodius. Et hujus signum animal modo praedicto habet lumen in
est, quod cum tenebrae sint circa visum oculo. Quaedam autem animalia calidio-
densse, et lumen non procedit in ipsum, ris cerebri j)artes ignitas in oculis ha-
tunc videt stellas : et ideo videntur stel- bent, ut leo, lupus, serpens, cattus : ita-
la; de nocte et in tempore eclipsis et non que aliquando oculi eorum illuminant
in die, quando lumen in visu procedit et medium, ita quod in noct(! venantur. l)e
divaricat ipsum. ilinc est etiam, quod his autem qua; in nocte lucent, aliquid
II de Anima, tract. iu, cap. 7,
20 1). ALH. MAG. OHI). IM<.i:i).
(liximus in lil)ro do Arihna ', ot alitjuid iiou flclcrmiiialiiin : [»ors|>icuiJm autcm
iii s('qii('ntil)iis a(ijiin|.:('iiiiis. S(!(l (|uo(i indotfuiiiiiiatiini noii lialid rorinam dc-
lioc intcliij^^^cnduin (!st, est (jiiod liix (|uu3 tcrininalaniin dimcnsionum crj^o non :
est in oculis, non (!st cgrcdiensut corfius a^it in ali(jiiid rormam dclcrminatarum :
radialc (|uod proccdcndo al) oculo visum non cniin oj)ort(!t (|uod omnf; (juod agit
|)(uliciat. lormam aliijuam in aliud, ugat cam sc-
Onod autcm dixcrunt dc idolis aj)j)a- cunduin (juod est in ipso : quia lunc for-
rcntihusin spcculis, omnino (!st falsum, ina agcntis r(;ciperetur in paticntc sccun-
ct hahet duas responsion(!S, quarum dum potestatcm et congrucntium ai^cntis,
una est Aristotclis et antiquissimorum et non sccundum potcstatcm et confzru-
Pcripatelicorum : ct est quam dixi in se- entiam patientis quod falsum est. Gla-
:
cundo dc Anhna\ quod scilicct visibile dius enim non habet incisionern nisi se-
pcr solam formam ct non malcrialiter cundum figuram et tamen agit eam in:
agens, formam suam simplicem secun- actu quando percutit corpus solidum et :
dum esse spirituale et intentionale gene- sic est in omnibus aliis. Posset tamcn
rat mcdio quod actu lucidum est
in : quod solum aer, vel aliud perspi-
dici
hsec autem forma non quale facit me- cuum non terminatum, non agit formam
dium (juia si quale faceret ipsum, non
: in perspicuo determinato, scd jiivat ad
posset tunc ab eodem puncto aeris vi- hoc praesentia rei objectae cujus forma
dcri album etnigrum : et hoc est falsuin : agitur : et per illam accipit lineamenta
quia si dicamus duos oculos diametrali- determinatae dimensionis. Sed primus
tcr sihi oppositos contra so aspicere, modus melior est quia licet res objicia-
:
quorum unus videat alhum, et alter ni- tur, tamen non tangit speculum et ideo :
gruin, oportet speciem alhi et nigri in videtur non agere quiaad actionem exi- :
mediis punctis diametri simul esse : et gitur aliquis contactus, ut tradunt Peripa-
neutra species destruit aliam : quia si tetici.
se invicem destruerent, tunc ad visum Et quod dicunt, quod subj(ictum idoli
distinctiB species non pervenirent. Hee non speculum, quia motu speculi non
est
enim species quae non proprie qualitates movetur, nihil valet omnino quia in :
sunt, scd intontiones quahtatum in cor- veritate forma non movetur, sed nova et
pore non determinato noque figuras te- nova in diversis sitibus superficiei specu-
nente, sunt sccundum modum et con- H gcneratur. Cum enim omnia visihilia
gruentiam ijisius, sicut omnis species re- agcntc lumine fiant, non hal)ent genera-
cojita in aliquo recipitur secundum pote- tionem nisi luminis et ideo sicut sola :
statem et congruentiam suhjecti recipien- oppositio luminarisad rcctam diainetrum
tis. Etideo in aere non habentdetermina- suflicitad luminis generationem per om-
tasfiguras, sed incorporeterminatas figu- nes partes perspicui quae recte luminari
ras habente, quod tamen est perspicuum opponuntur, ita etiam ad omnem colo-
illuminatum,habentfiguras determinatas. rum et figurarum generationem non exi-
Tale autem corpus est oculus vel specu- gitur aliquid nisi recta oppositio visibi-
lum quod in altera parte exstinctum est : lium ad perspicua indeterminata vcl de-
ct idco in illis resultant secundum figu- tcrminata, quse conveniunt cum detcrmi-
ras detcrminatas. natis in natura compositionis, sicut spe-
Ncc valet si objiciatur, quod forma culi ct oculi : et ideo non valet illa co-
non agit in speculum nisi j)orspicuum rum objectio.
1 II de Anima, tracl. iii, cap. 12 cL 10. ^ n dc Anima, tract. iii, cap. 15.
LTB. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. I 27
Sed tamen adliuc (,unf()itanl liauc oU- proi^ositionem quasi ab auctoritale An-
jectiones Auctores sentenliaj inductae, ti(|uorum. I']| confortavit ipsam admira-
dicentes ([uod nos videmus, quod lalia tio : quia co quod in luultis aj^cutihus
tersa solida radios rellectunt et refulj;e- i)ln'sice videnms quod aj;unt per conta-
rant ad majorem quantitatem lumiuis ctuui, Iraliimur iu admirationem si ali-
quam sit incidens in ipsa, sicut patet quid sit quod nou tanj^it quando aj^it etsi :
quando radius rellectitur in parietem op- liaberemus inductiouem de opposito, sci-
posilum speculo vel acjuaB enim tuuc
: fit iicetquod aj;eutia uon taugerent, tuuc
in pariete latius et iougius lumen quam habereums admiraliouem de lioc, utrum
sit super speculum vel aquam : et sic vi- aiicjuid lau;;er('t (luaudo af;it : et iiaic
detur adhuc radius corpus esse : quia ni- dictio praecipue est in necromantiie plii-
liil rellcctitur et repercutitur nisi corpus, losophia el iucautatiouis, iu quihus fre-
ui dicunt. Sed ad hoc dicendum, ([uod quenter agit id quod nou taugit : sicul
tersa spissa sive dura sint, sive non, re- auima uniusfascinando agit in eum quem
ilectunt simul et divaricaut lumen : ct non taugit.
ideo inoppositum multipiicant ipsum. Adhuc autem idcm dicit quod est iii
Hoc autem ideo est, quia suae superficies idolo s[)eculiet oculi,quod iu veritate est
politaesunt : et politum est hujus naturie quoddam speculum, quodin veritate cor-
propter .'convenientiam quam habet ad pus visihile agit in id quod non taugit :
lumen, quod multi|)licat lumen super ip- et perspicuum pcrvium non ost nisi id
sum propter quod etiam tegitur color
: [)erquodfit hujusmodi aclio, et non in
omuium Imjusmodi tersorum, et viden- ([uo lit. Et ideo forma sonsihilis num-
tur radiantia quando sunt in lumine. quam est iu [)erspicuo pervio, sicut di-
Projectio autem luminisin oppositum est cunt, iu ohjectis visus. Corpus autem vi-
ideo quia reddit lumen ex sua tersione. sihile, ut isti non agit formam
dicunt,
Si enim tantum retineret, tunc non fieret suam nisi in oculo quod est perspicuum
quod dictum est sed quia abundat lumi-
: terminatum et tenens species visibilos et :
ne ad copiam, ideo fundit ipsum in oppo- hsec forma numcjuam est in speculo nc-
situm radii incidentis et ex hoc non se- : que in aere intermedio sed, ut dicunt, :
quitur quod radius sit corpus, quia multa quod res visibilis facit iu una rccta di-
reflectuntur quse non sunt corpora, sicut stantia et uno situ, quod scilicet formam
echo, et iris, et hujusmodi. Talia enim suam generat in oculo, lioc facit specu-
non reflectuntur nisi in suis subjectis in lumfactum in dual)us distantiis et duo-
quibus sunt socundum esse spirituale. hus sitihus. ua euiui distantia est a re
L
Ea autom quae hic dicta sunt, convoniuul visihiii ad speculum, et allcn-a est a spe-
dictis Aristotelis et llaceuhon Muchaviu culo ad visum : of unus situs ost rei vi-
in Prrspectivis, et Avcrrois ot Alfarahii. sfe, et alter est speculi : ol cum res visi-
Sunt autem quidam quihus non ista hilis agit formam por [)orspicuum [)er-
placent, sicut Avicenn;e, dicentes non vium actu lucidum, illud lucidum ([uod
esse probatum a Peripateticis quod om- sic est via generalionis formae visihilis,
nis actio sit pcr contactum, sed tantum rellecfitur ad aliam distautiam et situ a
csse dictum probabilitor, eo quod in plu- speculo ad oculum : ot hic est modus
ribus agentibus physicc non habeal in- couvcrsus ei quein ponunt Auctores ra-
stantiam. In his autem" quae non agunt diorum. Illi enim dicunt, quod radius re-
[)h3'sice, sicut Deus, et intoUigentia, et ilectitur a speculo ad rem visam et isti :
anima, omnino est falsum : ot dicunt uon dicuut, qiiod genoratio forma^ rei visae
[)osso iuveniri ratiouom hoc probantem, quae lit por totam distaufiam [)ors[)icui,
quod omnis contactum agon-
actio sitper roiloctitur ad altoriiis linoa) distanfiam et
tis ad patiens, nec acceptam esse hanc ad alium situm per spoculum ad oculum.
28 D. ALB. MAG. OHI). I»F{/Rn.
Dicimus iLMtiir, (iiiod suiil qiiiituor causa qu
Kt hcBc sciil(!iiliii (liclis Arislotolis iioii 'J ' ' tlrupte)
conconlul : (jnia Arislolcl(!S vult (|uo(l sc- causa; quare
T
unum duo vidctur cx parte .
quare uni
viileiur <li
paratii iiuiiKjUiiiii agant in iili^iuid, nisi iosius viihintis. Quarum una cst, quia i'rima
1 . causa.
idco mii- (um nervi optici ab oculis <id aiiteriorem
p(3r aliud conjunganlur illi : i'A
gis inlclligiliilc cst dicturn Aristotelis cellulam cercbri dinicti intersecent se ad
quam dictum Aviccnnae : scd cum necro- rnodum linearum trianguli, cujus basis
est distantia mensur» (juae cst inter duos
mantiis et incantationibus ct arte imagi-
num ma}j;is concordat diclum Aviccnnae. oculos, contingit aliqnando elevari ununi
nervorum vel rcmoveri aloco contactus :
Sic igitur solvenda sunt ea quae induxc-
et tunc id quod rccipitur ab oculis am-
runtAuctores scntcntiae corum qui dicunt
non intus bobus transiens in spiritu visivo ad sen-
nos videre extra mittendo ct
suscipicndo. sum communem, non contingit se in ali-
quo puncto uno : et tunc propter duos
oculos bisnuntiantcs videturunum
unum
duo. Et hoc contingit quoties exprimitur
unus oculorum quasi semicvulsus suppo-
sitione digiti.
quod aliquando Secund
Secunda causa est,
spiritus visivus qui a capite decurrit in
GAPUT XI.
oculos, propter aliquam ventositatein in-
terclusam in ipso vel in oculo, vcl proptcr
aliquem calorem innaturalem agitantcm
eum, movetur extra metas mensurae na-
turales dextrorsum et sinistrorsum in
Et est DiGRESSio declarans quarc unum oculo : et ideo accipit formam quasi mo-
videtur duo. tam a dextro in sinistrum oculi :
et ideo
apprehendit omne quod apprehendit
quasi distensum in duo lateraliter sibi
conjuncta.
est in opposita re- Teni
Tertia autem causa
dundantia ejusdem Voco autem spiritus.
hic determinare, qua- in oppositam redundantiam, quando mo-
Remanet autem
vetur spiritus ad intus et extra ad intus
videtur duo et induobus sitibus
:
re unum :
quia vehemcnter innituntur huic illi qui
quidem respectu sensus communis, ad
extra vero ad oculi crystallinum ut perci-
dicunt nos extra mittendo radios videre.
piat formam tunc enim continue reddit
Nos autem hujusmodi qusestionem per
:
duoproblematadividimus quorumunum :
et accepit :antequam compleatur red-
et
quod quseratur, quare unum videatur ditio, inchoat iterata acceptio quamdiu
est,
manet praesens et tunc vidctur
sensibile :
duo ex diversa dispositione videntis ct :
secundum est, quare unum videatur duo unumduo, quorum unumstet ante aliud.
Fit aut hoc accidens in spiritu aliquando
ex dispositione rei visae. Ad ista autem
problcmata determinanda sumimus ea ex multo humore calido sicut in ebriis :
quia calor vini movens in opposita, hu-
quse probanda sunt in libro de Inspira-
mor multiplicat lluxum et sunt juxta :
tione ct Respiratione et gcneraliter de
spirituquoniam spiritus est corpus lu-
:
hoc accidens multa accidentia valde et
praecipue in visibili quod est motus. Cum
cidum subtile quod instrumentum est
animw in omnibus vitse opcribus ct quod enim aliquis navigat, eo quod unam par-
vchit virtutes animse ad operationes in tem accipit, et antequam illam reddat sen-
omnibus organis corporis. sui communi, immutatur ab alia et a ter-
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. I 29
tia, continjiit tanien idem ex frequentia
motus spiritus quod videtur sibi onmia
moveri. Similitereliam si exlremitas vir-
gulaeciiTumducatur qu;v llexihilis est, ac-
cipitur situs ejus in ubi uuo, etantequam
reddalur, accipilur in alio et in tertio : et
sic continue varicalio illius situs accii>i- GAPUT XII.
tur el redditur, el videtur describere ba-
sim pyramidis. Et baec est causa quare
gutta aquae cadens videtur esse linca re-
cta continua : quia cum accipitur in uno
ul)i antequam compleatur redditio ejus Jje (Hspulalionc AristoleHs contra Eni-
ad sensum communem, accipitur in alio, pedocleni et IHatoiieni, in qno ctiani
et sic continue propter quod linoa recta
: cst de noctilncis.
videtur quodiibet punctum continue llu-
cns. Inde etiani contingit, quod vcntosi-
tate vei aliacausa in anteriori capitis ver-
tigincmfaciente, omnia videntur moveri :
et cadithomo in partem ad quam se te-
net, tamquam cadat altera pars sul) Aristotelis autem disputatio contra
ipso. haec est ista : dicit enim, (|uod si visus
Quarla causa est compressio vel ex- esset igneae naturae sccundum dominium
pressio tunicxe perforata^ quae dicitur eorum quae sunt in oculo, sicut dicitEm-
t/cea : cum enim premitur intus et cedit pcdocles, et in Tinueo 1'latonis scribitur :
ad interius oculi, et tunc coangustatur tunc accideret videre exeunte ab oculo
foramen, et videlur rcs minor quam sit lumine ignis per tunicas oculi pervias,
in veritate, aliquando ccdit ad exterius : sicut lumen egreditur per vitrum vel por
et tunc foramen dilalalur, et videbitur peliem perviam ex lucerna. Lumen au-
res major quam sit. tem quod sic egreditur de lucerna, illu-
Istae igitur sunt causie magis generaies minat rnedium : et tunc sequeretur quod
qu^ faciunt fallaciam in visu. Ex parte homo et quodlil)et animal videret colores
antem visibilis unum videtur duo prop- in tenebris sine adminiculo alteriuslumi-
ter duo subjecta in quibus est secundum nis exterioris.
diversum esse ipsius, sicut in speculo, Quod autem quod ideo
aliquis dicat
et in materia in qua est secundum natu- hoc non accidit, quia in tenebris lumen
ram, sicut supcrius diximus de forma aboculiscgrediensexstinguitur quoniam :
quae apparet in speculo secundum dupli- exteriori lumine non calescit, et nutritur,
cem opinionem Peripateticorum contra sicut in Tinuvo Platonis scribitur, omni-
haec. Haec igitur dicta sunt a nobis con- no vanum est. Qu;e enim possct assignari
tra opinionem eorum qui nos ponunt vi- c;msa, quod lumen cgrediens cxstingui-
dere extra mittentes radios. tur in tenebris : cum tciiebrae nihil sint
omnino : calidum enim siccum, sicut est
ignis, exstinguitur aliquo sibi contrario,
sicut est frigidum humidum : et sic vide-
tur exstingui ignis in materia terrcstri car-
bonum,et in matcria aerea, sicut Uamma
quae est fumus. Xeutrum autem contra-
riorum istorum apparet igni in lucido ,
hoc est, di;iphono tenebroso et ideo non :
;U) t). Al.n. MACl. opn. Pn/RD.
polest dici qiiod ij^nis Hiicans cx ocnlis corporunm ^.^onfiralorijin ct c(jri'n[»lil)iliiirn.
exstin^niilur iii tenebris. Sed liujuK et similiuin (let<'rniirialir) acci-
Si aiileni dicatur, quod luinen i^^^^nis pitur ex liis quie a nohis in secundo de
micans cx oculis est quidcm salvalum iii Anhna '
sunt dr^terminata, ubi ostendi-
tcncl)ris, scd projiUir al)sentiam lurninis rnus quod nalura per-spiciii rioii pro-
est
(!\lerioiis debililatur, quo absente infri- pria alicujus elementi, sed cornmunis
gidatur p(!rspicuum diapbanum, et fri{,n- natiira qua- esl in mullis, el participala
dilas d(d)ilital igmiin oculoruiii : (;t {u-o- est per prius et per posterius ab illis :
ptcr d(d)ilitatem dccipit et latet nos, ita quai quidem purior cst quanto est ab
quod ipsum videre iion possumus : tunc opacilat(! remotior : et hoc est quanto est
multo magis etiam iii die exstingueretur naturae superiorum siiniliorum : ct liujus
lumeii ignis : quia aqua plus contrariatur proprie actus est lux quae fieri habet in
ei quam infrigidalum diapbanum in te- illa natura. Fit autem in ipsa quoties
nebris ex luminis absentia : et oportet constant partes ejus iimpidiores et nobi-
perfectas fieri tcnebras in glacie : quia liorcs : et ideo tunc micant omnia talia.
illa cxcellenti frigiditate totum exstinguit Ifaecautem compositio aliquando est in
ignem visus : flamma enirn et ignita cor- toto composito sicut cst in carbunculo et
pora exstinctionem patiuntur ab aqua et aliis quibusdam : aliquando non in toto,
glacie : iiunc autem nihil tale videmus scd in exterioribus alicujus : cujus causa
acciderc. est, quia cum talis natura sit elemento-
Empedocles autem videtur fpstimare, rum levium, magis accedit ab intimis
quod videre accidat animalibus exeunte compositorum ad extrema, eo quod talia
lumine ignis ab oculis, sicut supra di- supernatant : et sic invenitur in ca])itibus
ctum est. Si quis autem objiciat, quod in et spinis et ossibus quorumdam piscium,
veritate loca nivosa et glacies late tene- et in testis ovorum quorumdam, eo quod
brosae videntur. Similiter autem in h}'^- tales partes minus assse sunt : et egit in
me videntur loca tenebrosa, et eodem eis naturam densatorum
calor multain
modo littora marium et hoc accidere : perspicuorum. Aliquando agit hic calor
videtur propter luminis egredientis ab in exterioribus quar-umdamrerum, quan-
oculo aliquam exstinctioncm : dicemus do exhalat ab eis et trahit secum subtde
quod hoc non est verum, sed potius fri- multse diaphaneitatis : etsic lucent partes
giditas nivis et glaciei et excellens frigus quercus putrefactae. Omnia tamen hsec
acris et multae aquoe, ut est in mari, re- qua? debilem habentlucem, tegunturcla-
stringit tunicas humores oculi
et quo : rioriluce superveniente, sicut alibi deter-
facto Iimpid<> immutatur oculus a formis minatum est.
sensibilium : et ideo talia quasi objecta
caligine videntur.
Dubitabit autem fortasse aliquis ex co
quod videntur mulla micantia et lumen
emittcntia, quorum tamen nullum exstin-
guitur aut in aqua, aut in glacie, sicut
carbunculus, aut noctiluca, et multa alia
liujusmodi. Non enim potest dici lumen
illorum esse dc natura coelesti : quia na-
tura coelestis non venit in compositionem
' 11 (lc Anima, Iracl. iii, cap. 8.
Lll{. I)E SKIVSU ET SEXSATO, mACT. l 31
los ejus vulet caui. Passio i^ilur oculi
lisec ost refractio ot rolloxio visihiliuui
quae fit a spoculo ot ah ouiui corporo loui
torsotermiualo. Sic ctiani rolloclitur oclio
ot iris : cum cnim procodant \ isibilia se-
cuudum processuni luminis ahstrahontis
CAITT Xlll. ea, tunc oportet quod oa qu» nata suul
restringcrc et convcrtere luces, et restriu-
gant ot rcfloctant omnes formas visihi-
lium : luTec autom sunt torminata torsa
polita. Sod univorsaliter do apparcntihus
l)c iiniirobdlionr (ipi/iiani.s Dcinocrili, in visu omnihus visihilihus et de refractio-
qiii diccbat ociiluin viderc soliiin itbi no qua? rolUixio visihilium ct lucis voca-
picturam ct apparitioncni forin;r scn- tur, nondum tcmpore Democriti causa
sibiHs. erat manifosta sccundum quod ex dictis
ejus videtur.
Incongruum autom est ul ])ra?toreamus,
quin faciaums ohjcctiouom a qua non
potcst evadero Democritus. Si onim nihil objectio
conira Ue-
am[)lius exigitur advisum nisi de pictura mocritum.
Tactis autem sufficienter quantum ad ligurae visihilis in corporc leni pcrspicuo
hanc spectat s[)eculationcm opiniouihus dctorminato, qua^ramus ah ipso, quarc
eorum qui dicehant uos extra mittontos solus oculus vidct, ct nullum aliorum
ratlios ah oculis vidcro, taniiamus ot corporum in quo apparcnt do[)icta idola,
pi^i^o^de
opinionom J)emocriti, ([ui dicohal nos sicut specula ct alia corpora quae multa
visu.
Dicamus itaquc
vitlcrc intra suscipientos. sunt valdc ? X'ulla cnim csscthujus causa
quouiam Democritus in hoc quod visus secundum Dcmocrilum ot idco talis :
instrumcntum dicit essc aquam quantum figura non cst in oculo sicut in vidente,
ad ea quje in sua dominantur coinposi- sed sicut in pcrspicuo polito dctcrminato.
tionc, bcne dicit. Quia autem putavit, Et idco cum cornea pervia sit visihilium
quod ipsum videre per oculum non esset formarum, transount ad foramon tunica?
aliquid nisi ap[)aritio et pictura formae quse dicitur uvca et pcr ipsum foramcn
:
sensihilisin exteriori pcllc oculi quoe cor- uveae devcniunt ad ccllam qua* vocatur
nea vocatur, et quod figura haec esset aranea quidcm quia suhtilis valdc
: quae
quidam dofluons proptor aliquid suhstan- ct [)crvia ost, idco uou facit impedimcn-
tia' rci sonsihilis in visum, nou heno di- tum quin dcferantur ad ipsum coulrum
cit. Quod cnim ihi ropraisentatur forma humoris crystallini, in quo ost spii'itus
quasi in speculo, accidit oculo, non se- visivus ct ihi primo cfficiuntur sicul in
:
cundum quod est inslrumcntum visus, videntc, non tamcn sim[)licitor quia vis :
sed secundum quod lcnis est et termina- visiva non ahsolute est iu rivo, sed est in
tus, sicut supra diximus. Et ideo figura co secundum quod coutinuatur ad ijnpe-
istanon est in cornea oculi sicut in vi- tum fontis sic etiam vis visiva non est
:
dentc secundum quodest organum visus : in ccntio crystallini nisi secundum quod
cujus signum est, quodsccundum imagi- dirigilur per spiritum qui gerulus ct ve-
nem hancsensus oculo apparet, non videt, hiculum virtuti.^ ad sensum primum cst,
scd factam ante cum et aspicicns ad ocu- sicut in lihro dc Anima^ delorminatum
• II de Aniina, Iracl.ui, cap. l'i.
32 I). ALB. MAG. OHI). l»l{yEI).
cst. Tn cornca igilur cl uvea cl aranca cl ct rcliqu.i! a nobis in lihro dc Anirna '
si (|u;i aliii sunt antcriora oculi, non cst (lctcrniinalae.
nisi sicut in dcfcrcntc, sicut (jliani fuit iii Pupilla i;.ntur cl lolus oculus pracipuc
pcrspicuo mcdio cxtra oculuin, prailcr inter scconiponcntia sunt aqua. IIoc au-
hoc soluin quod pcrspicua oculi magis tcm prol)atur maximc cx ipsis opcribus
sunt dctcrminala (luam pcrspicua cxtc- ct passionibus corum. Si enim corrum-
rius. [>atur oculus cx aliqua (ausa, quod scin-
Quod ij^ilur visus csl aquae attributus dantur pellcs (5Jus (;l tunicai, nondiscurrit
sccundum Dcmocritum, lioc quidcm vc- cx oculis aqua limpida. Non autcm
nisi
rum scd tamen non accidit sibi viderc
: cst dubium, quod onmis res ex cisdem
tamquam pcr medium instrumcntale se- componatur, in quaB corrumpitur et re-
cundum quod est aqua quia si ita esset, : solvitur. Similiter autem fit in ebriis flui-
tunc nihil csset medium visus nisi aqua : dilatc vini supcratis cum enim calor ;
scd accidit videre per oculi partes secun- vini corrumpat oculum, non distillat ex
dum quod sunt pcrspicuae, sicut jam di- humor aquae. Hoc etiam experi-
co nisi
ctum est. Pers[)icuum autem commune mur in his, quorum oculi sunt claritate
est etiam aeri et igni ct coelo : scd c(jele- excellentis lucis dcvicti et convicti ^
: cla-
stc corpus in compositionem non venit : ritas cnim intensissimum in corpore po-
ignis autem abundans in compositis com- lito inducit calidum, quod scindit oculi
posita destruit : et ideo in compositionc tunicas, quibus scissis fluit humidum ex
oculi oportet abundare aut aerem, aut oculo, et non amplius aliquid.
aquam : et hujus causa est, quia quae Ex ipsis autem naturae opcribus idem
sunt ejusdem actus, sunt ejusdem potcn- erit manifestum quoniam albugo oculi
:
tiae necessario, cujus perfectio est actus in hominibus et omnibus animalibus ha-
ille. Jam ostensum est, quod lumen et bentibus sanguinem est plus et crassius
visibilia sunt actus pcrspicui medii et quam in non habentibus et ideo sagax :
actus oculi : perspicuum ergo oculi et natura humori crystallino in talibus ani-
medium stant connaturalia in materia. malibus circumposuit abundanter, ut
Cum igitur aut aer aut aqua necessario conservetur humidum crystallinum tam
abundent in oculi compositione, nonpot- ab cxterius in ipsum agcntibus calido et
est abundare in eo aer cujus causa est, : frigido, quam ab his quae agunt in ipsum
quia oculi non tanlum est recipere visi- intrinsecus : permanet incoagula-
et sic
bilia, sed ctiam servare donec complcatur tum et non exsiccatum sicut enim supc- :
judicium scnsibile : aer autem id quod riusdiximus, frigus exterius constringen-
recipit, non servat : abundabit igitur in do obscurat oculum : et calidum exterius
oculi compositione aqua quae recipit for- resolvit ipsum. Similiter etiam interius
mas faciliter : et est salvabilior quam frigiditas cerebri constringeret ipsum, ct
aer, eo quod est magis spissa : quin ctiani calor spiritus et sanguinis resolveret ip-
hanc ipsam aquam natura curavit limpi- sum, nisiesset circummunitum albugino-
dam facere ad modum crystalli, propter so humore, qui spissus etmultus existcns
qxiod cnjstalli^iu.shitmor vocaiur : eiier- obstat utrisque : et praecipue ideo quia
minando amplius spissavit eam, ut ser- crassus est et viscosus : et ideo partes
vatas bene formas reddat pcr spiritum conjacent sicut catenae, et arescere non
vehentem in interioribus viribus animae, possunt nec coagulari : et ideo quantum
quae sunt sensuscommuniset imaginatio, ad ipsam sui compositionem de natura
* II do Anima, tract. iii, cap. 10. 2 Aliasc< roiriipli.
LIB. DE SEXSU ET SEXSATO, TRACT. I 33
sua infri^idabilis cst oculus : proplcr lioc lumini ? VX (juteramus eliam, quomodo
natiira in sanuuincm liabcntibus quu' possibilc sit (juod lumcn lumini conjun-
niolles oculos liabcnt, ordinavit supcrci- gatur ? (iUm cnini IMato et l^mpcdoclcs
lia et palpcbras vclantia cl claudcntia posuerunl lumina ct radios cssecorpora,
oculuni : ct idco (juod infia i)al[)id)ras critcis impossihil(! invcnirc mcdium hujus
vclatuni sic est, non infrigidat, co quod conjunctionis non enim quodlibct cor-
:
palpcbric protcgunt ipsuni. In animalibus pus conjiingitur cuilibct illa cnim non :
autem qute non habcnt san-^uinem, oculi conjununntur. inlcr (|u;c scmpcr mcdium
sunt dura) pcUis valdc : ct baic pcHisfacit cst. Intcrius igitur lumcn scm[)cr in oculo
protcclionem nc frigus transiens coagulct existcns, ct cxlcrius non [^ossunt conjun-
liumidum oculorum. Jloec igilur dc opi- gi ([uomodo cnim conjungcrcntur, cum
:
nione Dcmocriti dicta sint a nobis. intcr cacontinua cl solida inlcrci(hil ocidi
miringa, quaj cst oculi tunica ? Duocnim
corpora in co^hmi loco esse non possunt.
Si autcm intcrius cxiret per miringam,
oportcretlumen et miringam csse in eo-
dcm loco, quod est impossibilc.
Quod autcni sine luminc ([uod est ac-
CAin T XIV tus [)crspicui non possit pcrfici visio, di-
ctum est a nobis in aliis libris. Sed sive
hoc sit lumen, sive sit acr perspicuus,
sive aliud pcrspicuum ([uod medians cst
intcr rem visam ct visum ([ui (;st in mcdio
l)r roinpdVdllonr opiiiioiiis Drinociiii ccntro humoris crvstallini ct intcr ipsum
iid opiiiionrs Eniprdoclis rl iHalonis. oculum, scm[)cr hoc vcrum cstcl ccrtum
quod meatus qui cst per pcrvictatcm ta-
lium pcrspicuorum tam cxtcrius quani
interius oculi, pcriicit i])sum quod voca-
mus vidcrc : ct omnia talia [)cr qua) cst
nieatus iste, sunt dcfcrcntia visibilc cl
Si autem compararc vclimus inter duas rcddcntia ipsum et non videntia vel scn-
scntentias Antiquorum jam habitas, tunc licnlia : spiritus autem ct virlus visiva
irrationalc omnino est dicere,quod videre quieincrystallino ccntrocst, csl rcci[)icns
liat pcr visum excuntem ab oculo, ct ex- cl scntiens ct dirigcns ipsum in spiritu
tcndatur pcr licmisplia^rium usque ad as- scnsibili ad intcriorcs ccllulas capilis, in
Ira, sicut dixit l!^nq)cdoclcs. Dicere autem quil)us alia) virtutcs sunt animai scnsibi-
cliam visum esse prodcuntcm ah oculis lis. Scnsitivum autcm communc quod cst
quodamtcnus, et quoddam spalium sci- scnsus communis, est accipicns et scn-
licct, et ibi juvari lumine exteriori, sicut ticns complete, et nulli rcddcns sccun-
dixit Plato coadjuvarivisum sicprodeun- dum sensibilem cognitioncm. Omnibus
tem rebus visibilibus. IIoc cnim (juod autcm istis considcratis, rationalc cst
dixit Dcmocritus, quod visus cst forma quod idquod cst intcrius oculi ubi virtus
qu;A3 in principio exterioris pellis conjun- visiva sita cst, aqua quia a([ua dc sit :
gitur oculo, mclius est : sed tamcn hoc numcro pcrspicuorum est, quie lumcn ct
cliam stultum cst dicere, sicut palet cx visibilia rccipiunt. Et quia pcrspicuum
dictis. Quod autcm scrmo
isto stultior sit non visum sine Iun)inc, ([uiasinc
pcrficit
Platonis, qui dicit intcrius lumenconjnn- luminc extcriori non potcstvidcri in pcr-
gi cxtcriori, manifcstum cst. Quairamus spicuo : ita etiam inlcrius in oculo vidcri
enim, quid sit quod dicit lumcn conjungi non potcst sine luminc : scd hoc lumcn
IX 3
: :
34 I). ALli. MAO. oni). vnA^i).
csl inj^ro(li(Mis <il) (jxlriiisoco iii (xuiliim. niiii, sicnt siipciiiis (lixirniis. in talibus
A(lh(jcaul(!ni(|ii(;(l ll;il visus sc^Minduin cniin af,a'ntil)us id (pjod vocatur /y^v.s;;?/-
actuni tam inlcriiis in componojitihus, rimm pt/piltx, abscindilur sicut lampas
quam e.x.tcrius in (hdcrcntihus visibilia, ohstruitur : ct idco non paral lumcn ad
oportet perspicuum illuminari. Jntcrius iiileriora.
iyitur oculi iicccsso est afjuam csse : ({iiia Accidcntia autcm lioec indicantia mulla
ignisabun(lansd(?strucretoculum:ccBlestc sunt valdc : ({uorum unum efficacius csl,
autem perspicuum per substantiam in (juod oculus incisus et dissolutus emanat
compositionem corporum corruptibilium aquam. Accidentia autcm alia pluriniu
nonvenit. Similiter auteni acr csse non sunt quia vidcmus quod visus post cx-
:
potest propter duas causas quarum una : ccUcntcm claritatcm aliquam luminis vel
est, quia non servat formas, sed defcrt albedinisin quam diu adspexit, si convcr-
tantum. Id autem in quo est judicium sen- tat sc postca ad colores ininus claros, vi-
sus, servarc oportct. Secundaautem cst dctur ei priraum quod tecti sunt panno
quia si esset aer, magis abundaret in ex- subtili albo qui paulatim deficit : hoc eiiim
tremo exteriori oculi quam in intcriori- significat, quod per.S])icuum formativum
bus oculi et sic anima quoad virtutem
: formarum in oculo erit elementum pcr-
visivam esset in extremo oculi. Probatur spicuum quod est aqua. Adhucautem diu
hoc quod diximus ex hoc quod aer eo motus navi vel alio vchiculo si convertat
quod est spiritualc, non potcst commi- visum ad terram, vidctur ei terra moveri
sceri secundum dominium in corporibus cujus eadem causa est, quia servatur in
generantibus : quia motum haberet extra visu et spiritu visivo forma motus. Idem
mixtum, et esset ibi violentum et talia : autem est de gutta cadente, sicut diximus
non perficiunt suas operationcs. Aqua au- supra est tamen spiritus in oculo vchcns
:
tem cum terra commiscetur et manet. formas visibiles, sicut supra ostendimus ',
Cum igitur anima oculi quse est visus, sit qui in tcnebris ad interiora corporis mo-
interius in ccntro crystallini, oportet in- vetur : propter vero longam absentiam
terius oculi perspicuura esse et receptibi- ejusdein ab liumoribus oculi coagulatur
le. IIoc etiam manifestum est ex acciden- et nimis infrigidatur humidum oculi et
tibusoculi. Jam enim per experimentum tunicae. Et ideo contingit, quod qui diu
didicimus, quod quidam ita vulnerati sunt stetit in carcere tcncbroso, si subito edu-
in liello juxta tempora, quod accidit ficri catur in claram domum quae habeat pa-
tenebrasin oculis : eo quod nervi abscissi rietes albos, vel ad lumen solis, confun-
fuerunt qui dicuntur optici^ per quorum diturvisus ejusetexcaecatur : etfortecon-
poros virtus visiva decurrit ad oculos : vertunturei oculi in figuram lapidum : et
abscissis enim his et post resanatis prop- hoc cst ideo quia lumcn extrinsecum cir-
ter duritiem cicatricis obstruitur porus per cumfulgens oculum excitat calorem prop-
quem lumen a crystallino oculi vectum ter reverberationem quse fit in lenitate
spiritu ingredi habuit : et ideo tenebraj oculi : et expellitur frigus oculi ad inte-
fiunt, sicutquando lucerna cxstinguitur. rius et constringit oculum et destruit.
Et mirabile de hoc accidit tempore no- Ex diversitate autem horum spirituum,
stro,quod miles vulneratusintempore si- ot ex diverso situ humoris oculi diversi-
nistro, dextrum amisit oculum quod uti- :
tas magna accidit circa visum quoniam :
que contingit ex concanccllatione nervo- habcns humorem crystallinum non in
rum ab oculis ad anterius capitis directo- centro, sedversusinteriorem superficiem
Cap. \{.
LiB. 1)K SKXSU ET SENSATO, TRACT. T li')
oculi noii vidiil uisi ilo pro()iu(juo : el quia rie oculi, ot axis pyi'amidis, (juaM[ui(lcui
luuien nou clirocle iugiedilurperceulruiu liuea mobilis est : ([uia i|isa uihil ali(|uid
oculi : quiusi via iul ceulruui occasiouala est uisi rocta immutatio ad ceulrum oculi
non esset, tunc huuu)r crystalliuus esset directa : et cum movotur oculus, nccesse
in centro, ideo super ceutruni i'st via est etiaui moveri ipsam. Ha>c autcm om-
porspicui et luuiiuis : et ideo tales non nia suppouondasunt, probanda autem iu
vident uisi rc visibili elevata super ocu- libris do visu mperspccflois, qua; scientia
los. complori non potest uisi [)rimum consi-
Si autem soluni spirituui dehilitari doromus oa qua) portinent ad geomctri-
continj4;it, sicul lit in senibus elexsiccatis am.
ex vigiliis et sludio, tales non vident jux- IToc igilur sicsupposlto,exprcsse patot,
ta oculos sed eminus ad distantiam ali- quoniam quaudo rcs fuerit pro[)iu(jui()r
quam : cujus causa est, quia quando vi- oculo, tuuc [)Iures partcs basis pyramidis
sil)ile est juxta oculos, tunc ad directum oblique respiciunt oculum : et quaudo
oculi non diriguntur nisi paucae partes monsuratae fucrint distautiie, tuncpluros
ejus et qutedam sunt super oculum, et
: ejus partos rospiciunt oculum diroctius.
quffidam infra, et quiedam a latere diver- ITic autem suppouemus excmplum. Sit
teutes adirecto oculi : et quia spiritus de- euim oculus a, et diametorbasis pyrami-
bilis est, tales partes non perci[)iuulur : dis sit n c, quam ponemus in una parte
cum auteni removeatur magis ab oculo oculi pro[)inqua, et in altera remota ot :
visibile, tunc magis ex directo percipiun- tuuc apparebit quoddiximus.
lur, eo quod magis luuc dirigunlur liucie Ex omnibus autom preehabitis constat,
quce sunt inter visum et visibile et ideo : quod si aliquid illorum accidit quse dixc-
otiam est quod stans in doterminata di- ruut Antiqui, quod scilicet scnsuum in-
stantia a visibili aliquo, magis percipit strumouta olemcntis adaptcntur, sicut di-
distantiam ojus quam stans propo. ximus, manifestum est quod oportet al-
\isu. Ad hocautemsciendum, notandum est tribuerc sonsibus elcuienta secuudum
omnem visum fieri sub Iigurapyramidis, hunc modum, quod oculi quidom visivum
cujus basis ostsuperrom visam, et angu- instrumontum assignelur tequse, proptor
lus in ccntro crystallini : proptor quod causas quas diximus.
cum oculus omnes linotB a
sit spiritus,
basi pyramidis ad angulum ejusprotractce,
perpondiculares sunt super oculum et su-
por humorem crystallinum, a cujus cir-
cumferentia ducuntur ad contrum ejus-
dein sicut semidimidiam spha^ne. ILne au-
tom pvramidos juultiplicaiitur secundum
uumerum visibilium : quia a visibilipro-
cedit lumon in visumcum forma visibili :
et quando huc ot illuc verticatur oculus,
mutalur pyramis secundum diversa visi-
bilia ct ha^c pyramis non describilur
:
incorpore quod sit lux vel luuien, ut di^
xcrunt Autiqui, scd dcscribitur superfor-
mam perspicui per quod cst visus : ot li-
ncse dcscribentos suut recla} lumiuis im-
Imutationes etnou corjjora. Cum autem sic
liat visus sub pvramide, fortior tamon ost
:'"" "" ""'""""""
:
30 1). ALH. MA(;. OHI). I»IM-:i).
(jiHjd id (piod (;sl virliite odorajjibi, hoc
(!st pcrcipieiis o(hjros : tale esl polenlia
(juale cst odorans in actu : quaj jiotenlia
non omnino materialis cst, sed h»nnalis,
ut halxtns primum (;sse quod est sicut
soinniis : el ab ohjeclo accij)iens esse se-
CAPllT XV. cundum qiiod est sicut vigilia et ideo :
symbolum sunl habentia sensus et sensa-
tum etsicsymboliim habel olfactus cum
:
ignis proprielate quaeestcalidiim siccuni,
licel in composilionc sit frigidum humi-
De as;d(jnati(nic a!i(jrnni orfj^nnn-nin scn-
dum, sicut in libro de Anima delermi-
sunni. nari habet. VA animalia quorum coinple-
xio accedit magis ad calidum et siccum,
melius olfaciunt quam alia. Odoratus
enim, sicut diximus prius, est virtute ca-
lidus siccus, qualis est postea cum olfacit
secundum actum. Et inde ulterius est
Scnsitivum aut strcpituum sivc sono- manifestum, quod organum odoratus pro-
De auditu.
rum, oportet appropriari acri. Cujus prie est situm in loco pro])inquo ccreliro.
causa est duplex : quarum unam diximus Est enim odoralus virtute quidem calidus
in libro dcAninia S quodscilicet aer na- et naturaliter et complexionaliter frigidus
turaliter concluditur in aere ad quem et ideo sicut natura ordinavit refrigerans
quietum existentcm pcrveniunt soni. Alia ingredi ad cor et ad pectus ad mitigatio-
vero quia pellis quae vocatur tynipa-
est,
nem caloris, ita ordinavit quod actu ca-
mini aiiris, in qua est nervus qui con- lidum ingressum habeat ad frigidissimum
cavus, sicca est et aere plena secundum ad mitigationem frigiditatis. Oculi au-
naturam in qua percipitur sonus ab ex- tem generatio eumdem modum hahet.
aere proptcr symbolum sicut quia frigidissimi sed non potuit per ip- :
teriori :
enim pcrspicuinatura in anterioribus est sum ingredi igneum calidum sicut per
oculi, ita ctiam aeris natura in anteiiori- odoratum quia ex illo destrueretur ocu-
:
lus, sicut constat ex supra dictis. Constat
bus pellis et nervi audilivi continetur. In
cnim contincri non potcst igitur generatio oculorum a cerebro, et
interioribus
in miringis ejus circumvolvitur cere-
propter causam quam superius assigna-
:
vimus.
biumautem frigidius ethumidius estom-
nibus partibus complexionatis corporis
Odoratum autem oportet attribuerc animali : et ideo quod generatur ab ipso,
De odorau.
non ideo quidem quia igncus sit, nccesse est frigidum csse et quod actua-
:
igni :
sed ideo quod est mcdietas ignitorum lcm frigiditatem aeris atlingit, frigidius
odorum. Omnis enim odor est calidus estcerebro non enim cerebrum : frigidius
siditliniatursecundumprimum est nisi jjrincipalibus parti))us quae sunt
siccus. J'^t
movens, eritevaporalio fumabs cnchimi cor ct hepar et testiculi : sed oculi sim-
secundum suum esse qualitas piicitcr sunt frigidiores.
sicci, licct
non cvaporatio, sicut infra ostcndc-
sit ct
mus. Diximusenim in libro ([q Anima^, Tactus autem in.strumentum njilatur oe tac
gusi
'
II (li- Aiiiiiia, Iract. ni, (\ap. 20.
1 II dc Aiiiiiia, InicL iii, cap. 18.
2 IT ilc. Aiiima, Iracl. iii, rap. 2:i.
r.iM. n;: si<:xsii kt si:.\sato. tract. i :n
lerr.T pri)pler causaiii qiia' iii his i[uiv dc tamcn excellenliiis scnlil cor omnihns
aniina sunl, dicta est. (iiislus autem est aliis memhris, et est fons tactiva? virtu-
qua?(lain species taclus, et ideo elenienlo lis : proptcr (juod eliam taclus iinus est,
terra; attrihuitnr. Et liac causa circa cor et est lorma dansesse animali secundum
est instrunientum horum duplici cx cau- qiiod pi"ocedit a cord(! : tanien secundum
sa : qnarum una est, quia cerehrum el (piod judicium tangihilium est, sic est
cor iu complexione opponuntur. VA ideo non unns. (lustus igitiir
plures tactus et
cor oportet esse cah(Hssimum omnium secundum judicium saporum ahs^pie dii-
partium cor[)oris : tantumautem calorem hio in lingua sicut inorj^ano dilVundilur :
non retineret nisiesset cieatum ex carnc sed secundum quod taclus est, sic ad cor
dura soliihi. Tahs autem caro maxime sicut ad fontem seusus tactus dirigitur.
terra; habet. Dicitur autem hos duos ha- lloc igitur modo sit delcrminatum de
hcre instrumenta circa cor hac de causa : sensihilihus organis ([ua' sunt partcsani-
quiacumtactus ubique sentiat tangil)ilia, mati corporis.
I
38 1). ALH. i\IA(i. OIU). I»IM:I).
TKACTATUS Bl
DE GENERATIONE SENSIBILIUM.
prie loquentes : et odor, et gustabile, quae
sunt gustata et tacta. De omnibus, in-
quam, his secundum quod sunt agentia
in sensum, et qui sunt actus corporis in
sensum, universaliter quidem et non de-
scendendo ad species eorum, dictum est
CAPUT L in libro de Anima S ubi etiam determi-
natum est quid sit operari secundum
quodlibet instrumentorum sensuum.
Hic autem non intendimus figuraliter
et universaliter loqui de istis, neque se-
Quse sit tractalus intmtio, et qux sil na- cundum quod agunt in sensus : sed vo-
tura coloris in communi. lumus considerare quid secundum natu-
ram suse essentise et generationem sit
quodlibet eorum, sicut,verbi gratia, quid
color, et quid odor, et quid sonus, et
quid sapor, et similiter de differentiis ta-
ctus : et quia primus sensus visus, sicut
Cum autem intendamus dc sensa-
liic in libro deAnima est ostensum, ideo ^
tis, oportet scire quod de omnibus sensi- etiam primum dicendum videtur quid sit
bilibus qucB sunt secundum unumquod- color secundum generationem et natu-
que organum sensus, quse sunt, scilicet ram. Unumquodque autem istorum sen-
color sonus quem quidam strepitum
: sibilium est dupliciter dictum per actum
vocant, quidam autem crepitum impro- et potentiam. Sed in bbro dc Anima
^
* IIde Anima, tract. iii. ^ II de Anima, tract. ui, cap. 17.
* Ubi supra.
\An. J)E SENSr ET SEXSATO, TUACT. U 39
(lictum est. qiiid est color actu sensibilis suj)oiioribus corpoi-ibus : et hivc (niidcni
secun(him (|uo(l agit in sensum : ot simi- nalura ct virtus a corporo scparata nulla-
liter quid sonus actu sensibilis : ct ibi- tcnus est, sed cst iu quil)usdam eoruiu :
dem dictum cst qualiter ha^' sunt eadem ct etiam secundum mai^is et minus incst
actu sensibilibus secundum actum factis, illis quibus inest : et Ikbc est in simplici-
scilicet visui et auditui in actu considc- bus compositis : magis cniin porspicuum
ratis. Sed nunc volumus dicerc quid sit est coclum quam ignis, el ignis quam
unumquodque islorum existens pcr seip- aqua, ct aqua quam tcrra : tcrra cnim ad
sum, quod quando actu est sensibile, fa- minus iii superficie aliquid perspicuitatis
cit sensibilitatem sccundum aclum ct habet. In commixtis autem est plus quam
opcrationem in sensum. in terra, et minus quam in igne et aere
lucipiamus autem investigando primo et aqua et hoc nccesse est, quia in ipsis
:
naluram coloris iu genere. Dicimus igi- secundum essentiam commixta sunt per-
tur, quod quemadmodum dictum est in spicua opacis et ideo utrumque tempe-
:
libro de Anima \ (juod lumen est color rat reliquum. Hicimus etiam,quod quem-
pcrspicui secundum actum facti, quando admodum omno corpus nocosso est csse
lid color? color accipitur quia lumen secundum: ultimum in terra, (juod coucluditur tota
veritatem est actus colorum in co quod monsura ojus quod ultiiimm ost suporfi-
colores sunt : el ideo est natura formalis cies corporis : ila oportol quod illasupor-
eorum, et cum propria potontia [in qua ficies etiam sit aliquid porspicui, cum
habot lierihic actus, fit perspicuum, ne- jam habitum sit quod omne corpus ali-
cesse est quod omnis color sit participa- quid habot perspicuitatis : ergo et natura
tio luminis in tali vel tali perspicuo. lucis quae est actus et perfcctio quae de-
Prima onim principia cujuslibet naturae betur pcrspicuo, erit maximo in perspi-
sunt potentia cjus ct actus ejus. Cum cuo sic terminato por ultimum quod cst
igitur constet actum colorum esse lu- pcrspicuum : hoc enim ultimo maxime
men, et cum lumen sit in perspicuo sicut afficit lux cum in affoctione illius a nullo
actus in propria sua potentia, oportet impediatur.
quod prima potentia subjecta colori sit Quod autem ipsius perspicui quod cst
ahquod perspicuum. in corporibus sicut natura et virtus eo-
Quod autem verum sit quod dicimus, rum naturalis sit praecipue in superficie
probatur ex hoc quia oculis videmus, natura hujus lucis incorporatae et reten-
quod quando praesens est aliquod corpus tae in perspicuo, est omnino manifostum.
ignitum lucens in perspicuo, tunc prae- Color namquequi constituiturexhisduo-
sentiaillius est lumen, et privatio lumi- bus sicut ex actu et poteutia, aut in ex-
nis sunt tonebrae. Ex his igitur habemus tremitatc praecipue, aut ipsa extremitas
primum actum et primani potcntiam co- est corporis, sccundum quod csl p(ufc-
lurum. Sicut autom etiam in libro de ctus color ex his duobus. Sicut cnim non
A/iiina *
nos dixisse miminiinus : perspi- cst color in tenebris nisi in potontia tan-
cuitas cnim non est propria aeris vel tum perspicui : quod etiam probatur ab
aquae uequo alicujus corporis sic dicti actorilate quod Pythagorici vocabant
•
singularitervel specialiter : sed est quae- proptor hoc colorem quod La- iTiffavdav,
dam communis nalura et virtus passiva tino sonat snperapparitionem, oo quod
et receptiva in i^Iuribus corporibus in- sccundum csse ot complomentum non
venta ex convenientia cum porpetuis et participalur lumen a perspicuo nisi in su-
»
II de Aiiiraa, tract. iii, cap. 8. * II de Aniina, tract. iii, cap. 17.
40 I). ALIi. MAO. OHI). IM{J:i).
pcrlicio corporiiiii (|iiai (licuiil liiihcrc; co- Quod jiulciii di.xiinu.s porvia colorari
lorcin. Kst cniiii color iii c.vtrcniilalc iii f^roriiiKlo ct iii supcrlicic, non cst iu-
corjioris non pcrvii, (juod vocatur dctcr- convcnicius : acr ciiiia ct a(jiia invcniuii-
niiiiatuni, (juia tcrininat in sui supcrlicic lur colorala. Aurora cnini non csl nisi
liiiiicn ct visiiin, ct non rccipit ca in sui color acris : ({uando cniin noctis fri^idi-
profunduiu : ct idco non cst color cxtrc- tatc spissatur acr, ct pra'cipuc in Oricn-
niilas : ([iiia cxtrcinitas cst cxtrcma su- lc, a quo diu dclicit solis calor : tunc
pcrficics, (ju<'c cst incnsura (;orporis in spissatus iion oinnino transducit pcr sc
gencrc quanlitatis cxistcns, curn color luiucn, scdaflicitur ij)so in eo quod rcli-
sit in gencrc qualitatis. nct ipsum : ct quia quaidam liabet in se
Cum autem haec sit coloris natura in dilFusa combusta pcrspicua a frcqucnti
superficie terminati corporis, quod scili- pnjccedcntium dicrum calore,idco vidctur
cct participatio luminis a pcrspicuitate coloris aurei liic cnim color est ipsius
:
majori vel minori supcrficici corporis : aeris ibidem existcntis pervii. Cujus si-
tunc jam ex hoc scicmus etiam naturam gnum cst, quia radius solis lunc pcnc-
coloris, quae est in profundo talium cor- trans per ipsum, eumdcm colorcm parat
porum oportet enim : cxistimare csso su|)er parietos quibus incidit, sicut si
eamdom naturam quae |)arlicipando lu- transirot per vitrum, quod aurei essct co-
mon cxtcrius coloratur, ct illam quaj po loris. Per lioc igitur patet, quod luincn
tcntiam habens interius lumen coloratur : incorporatur pcrspicuo secundum mo-
et erit color cjus actu,quando lumen dum quo ingrcditur in ipsum ct miscctur
participabit actu. Est autem illa natura ei tunc tale compositum constitutum
:
nulla nisi porspicuitas simplex, secun- est color. Similiter autem coloratur
dum quod compositorum corporum.
est aqua, sive in nube, sive in se sit, et sicut
IIoc autem probatur, quod quaecumque in mari per modum ingressus luminis in
recipiunt lumen ut afficiat ea, oportet eum, sicut nos explanavimus in fine ter-
quod por eamdem naturam potontise re- tii Meteororum ', cum de coloribus iri-
cipiant ipsum. Videmus autem quod ipsa dis loqueremnr.
perspicua simplicia, sicut ignis et aqua tamen corpora eo quod pcrvia
Talia
ot aor, quae recipiunt ipsum in profundo suntab aliorum corporum coloribus, quia
sui et non in suporficie tantum, non reci- non oumdem habent colorem pervia ac-
piunt ipsum nisi per naturam potontise ccdentibus prope et longe, sicut sunt
quae vocatur perspicuitas propter quod :
aer et maris aqua : alia autem unum te-
et interius et exterius illa dicuntur colo- nent colorem, sive hoc sit longe, sive
rari a quibusdam Philosophis, licet im- prope : cujus causa est,quia radii quiper-
proprio vocetur Iisec color. Por eamdem agunt, procedunt ad visum a re visibili,
igitur naturam recipiunt lumen corpora recte incidunt rei visee, quando homo est
doterminata quae in exterioribus sui tan- propo,etnon intrant in profundum talium
tum secundum actum recipiunt : divorsi- corporum tamcn proptor hoc vidontur
:
tas igitur porspicuitatis clarioris vol mi- quasi in toto lumine vol quasi sub obscu-
nus divorsam luminis parti-
clarae causat i'o. Si enim sunt purae perspicuitatis, sic-
cipationom, ut sit natura coloris partici- ut rarus aer et ignis et ccelum, videbun-
patio a perspicuo luminis, ot divorsitas tur nusquam visum terminantia, sed ple-
coloris, sit participationis hujusmodi di- na luminc perficicntia sicut color saphiri
versitas. clarissimi. Quando autem longe est, tunc
• III Meteororum, tract. iv, cap. 1'
LIU. \)i: SKNSII ET SENSATO, TllACT. II ii
obrKiualiir pvramis rolloxa ad ociilos : ot rocoptiva oslcoloris tam iiipcrviiscolori-
tunc (Ic ncccssitatc basis cjusdcm pyrami- bus quam Iiic iu corporibus dclcrminatis
dis obliquc jacct iu supcrficic talium cor- non pcrviis : pcrspicuum cnim sivc pcr-
porum : <'t quia supcrlicies Iiabcnt lcncs spicuitas facit colorcm participarc sccun-
ct spatiosas, idco ap[>arcnl splcndida ad dum modum qiio (>st in corporc, sicut
nimiam albcdincm cum splcndorc mix- supra di\imus. Incst otiam lioc pcrspi-
tam dcclinautia ct hoc lit ([uaudo sunt
:
cuum plus ct minus in omuibus corpori-
si)issata aliquantuium, sicut supcrlicics bus tam mixtis quam siuqdicibus, si(.ut
maris ai)i)arct : si autcm balicant in sc dctcrminatum cst. Qnoniam autcm boc
diapluina combusta vcl inccnsa vcl alitcr pcrspicuum sccundum actum [tcrspicui-
altcrata, tunc rccipiunt diversos colores tatis est in cxtrcmitatc corporum dctcr-
sccundum boc, ([ucmadmodum aurora, minatorum, oportct necessario etiani co-
crepusculum, ct nubes. lorem secundum actum esse in extrcmi-
Quod autcm cx omnibus bis est scicn- tatc. Sicut autcm boc curamus dc \)o-
dum in boc loco, illud cst, quod pbanta- tentia calorc ct dc potentia pers[)icuo :
sia coloris sive apparentia coloris quam (juia uos quccrimus hinc caloris naluram
«pavtaff(a>< GrtEci vocant, in omnibuscorpo- ct cssc ct diHinitioncm : ct manifcstum
ribus, sicut dictum est, a luminis parlici- est quod nulla res diflinitur [)crhoc quod
pantia dia[)bauo divcrsitatc dctcrminan- cst in polcutia et non in actu. (-olor igi-
tur sccundum naturam ipsius coloris, tur utiquc crit talis qualis dicta cst per-
lioc solo cxccpto, quod locus contincns s[)icui cxlrcmitas vel extrcma pcrspicui-
corpora ali^iuando iacit ti-ansmutationcm tas in dclcrininato corpore existens : ct
ad alium colorcm (juam sit ille quein •
crit per eamdem naturam colorum ipso-
liabct secundum sui pcrspicui naturam. rum perspicuorum corporuin sicut aquse,
Sicut enim vidcmus, quod cum sol et si quod est aliquod corpus talcm ha-
splcndet supcr parietem ante qucni sunt bens perspicuitatcm : ct in quocumque
arbores, et transeunt nubcs non spissse color prius vidctur incsse, ipsc incst siiic
aquosoe, tamcn antc solem radius pcr dubio secundum modum et diversitatcm
nubcs veniens colorem plantarum proji- extremae perspicuitatis in omnibus : sic-
cit super [)arieteni et tunc non vidctur in: ut cnim illa variatur, ita ct varialur color
colore naturali. Gujus rci causam aliam naturalis ipsius.
rcm non arbitror, nisi quam supra dixi- Conlingit autcm aliquando incssc pcr-
ximus quia lumen si aflicit pcrspicuuin
: spicuo quocumquc modo acccpto hoc ip-
secundum posse perspicui et non sccun- sum quod in aerc facit luincn : et illud
dum posse luminis : et ideo cum nubes eliam contingit non incsse, ct tunc vo-
aquosce transeunt supcr solc mixtione camus hoc icrwbrain in acrc. Quando
luminis cum pcrspicuo aliquantulum i^ilur illud lumen est in extremo perspi-
spisso aquoso, gencratur color viridis : cuo, et ipsum perspicuum corporis ter-
quia est ipsum lumcn sic nul)i incorpo- minaticst clarum : tunc talis participatio
ratum : ([uod lumcn sic vcniens su[)cr luminis in pcrspicuo vocatur albedo.
plantas, primo fij^uram accipit planta- Quando autcni in totoprivatur vel fcre in
rum eo quod plantce nou sunt [)crviae
: : toto, vocatur tunc hoec iiifjrrdo. Et idco
el ideo vcniens ad [)arictcin tiugit paric- quia in cor[)oribus [)crviis cst lumcn ct
tcm colorc viridi, qui in vcritate est nu- tcncbra, baec in c()r[)oribus dctcrminatis
bcs : et dicitur planlae, quia fij^uratur a cst albcdo et nigrcdo : proptcr quod
planta, sicut fij^^uratur umbra a corporc patct nigrcdincm essc privationcm albc-
quolibct super quod fulgct lumen. diiiis, sicut sajpc docuimus in libris quos
Ex omnibus autcm dictis manifcstum fccimus ante istum de scicntia naturali.
cst, quod una et cadcm nalura pcrspicui Sccundum if^itur istam dctcrminationcm
42 I). A[J{. MAG. ORF). V]\A'A).
OuaRfiinius aiilcni aflliiic iiihIc vcnit
luiMcii (olonim csl hyposlusis il fonini :
cl eorum potcntia in (|ua
|)cis])i(utim ost coloris f-onliarictas, si color non csl nisi
liunt secundum rnodum diversitatis ip- partici[)alio luminis a perspicuo?
Soi,
sius potcntiae. Signum autcm quod sit sic Est aut(.'m haruiu duhitationuni solulio,
sicut dictum est, lioc est, quod prrccipue quod non essc hoc compositum est se-
vidomus in eclipsi solis oinnia corpora cundiim csse cujus essentia fluit ex phj-
voliementcr alha pallescere, quasi forma rihus : quia qu.-elihet forrna dans essc et
sil)i ct actus sui caloris diminuatur. Prop- speciem, fluitex ornnihus qua; sunt prin-
ter eamdem autom causam fulgentcm al- cipia (ijus in eodem genere praedicamen-
hedincm hahcntia de die, in luminc so- ti : et tamen est simplex forma specihca,
lis pallida apparcnt ad lumcn lunte. Est sicut humanitas quae ex suhstantia et
crgo sic doLorminanda natura coloris. intermediis generihus (;t diirerentiis con-
stat tamen non est composita hoc
: et
modo compositionis quo dicimus compo-
situm esse hoc aliquid in natura : et
quod ctiam ipsa ditrorentia simplex est :
et tamon exit a genoro ot suporiorii)us
gonerihus et difTorentiis]: aliquid tamen
CAPUT II. esse ex aliquo nonjacit compositionom,
sed determinat in esse magis detcrmina-
to : et ideo rationale non magis compo-
situm ost quam sit sensihile, licct sit
magis determinatum. Propter hoc ctiam
Et est DiGREssio declamns duhia qiix pauciorihus convenit : ottalos formse po-
siint circa caloris generationeui. hahont in so virtutes oorum ex
tontialiter
quihus sunt, hcet non componantur ex
naturis divorsis.
Patet igitur non esse consequens, quod
si coloris esse causatur a lumine simul et
perspicuo, quod color sit compositus :
Habet autem plurimas duhitationos, non onim duobus sicut ox
fluit ex iliis
quae nisi solvantur, non poterit aliquid componentibus, sed potius totum esse
Dubiiatio- constare quod diximus. Est autom prima coloris est alterum ipsorum quod est lu-
duhitatio ex supra dictis surgens : quo- men sic vel aliter detorminato perspicuo
niam color qualitas est simplex quod : participatum : et licet lumini accidat
autem ex actu ot potontia componitur, participari, tamcn suhstantiale est colori
non est simplcx diximus autem colorom
: quod sit participatum : quia ipsum non
fiori ox actu qui ost lumon, et potcntia est hypostasis coloris nisi proutest parti-
perspicua. cipatum.
Amplius autem perspicuum omne suh- Quod autom ohjicitur, quod perspi-
stantia est ox substantia autom non fit
: cuum suhstantia cst, non ost conve-
non substantia, sicut nequc ex non suh- niens : quia nos supra diximus, quod
stantia fit substantia videtur igitur non
: porspicuitas confort ad csse coloris, et
esse vera inducta coloris doterminatio se- non sicut ingrediens substantiam ejus,
cundum naturam. sod sicut id in quo hahot fieri sicut in
Adhuc autem lumon nullum hahot proprio suhjecto, in quo etiam variatur
contrarium color autem
: sccundum sccundum dispositionem pcrspicuitatis
spocicm contrarium habct non igitur : ojus.
vidotur lumon osso aclus coloris. Quod autcm dicuiit lumcn imllum lia- tfs°cJ,''i't
\M). I)E SENSU ET SENSATO. IKACr. II 43
aesii? l)C'ro cunlraiiuin, veruin esl : contrarietas nunl ali(|u«)(l corpus nisi coniuiinula oL
autem coloruni non est ex luniine, sed (livisa, ila (juod [)lui'imum unius sit cum
ex conlrariis dispositionihus perspicui, plurimo altorins. In conqxtsito ij.;ilur
qUcE sunt opacitas et transparentia par- ctiam rclloctuntur lumina oorum ad in-
liuni (leterminati corporis iii superlicie vincem : ot causabitur ab cis albcdo si
continento. Et per hoc patet onines in- j»ui'o vincant opacitatom: othaDC sentontia
(luctas tlubitation(^s non impedire pra^- non longo esl a nostra sontentia praein-
dictam coloris determinationem. ducla.
Sunt tamen (|ui ha3C omnia negant, Illi aulem qui dicunt aoreum perspi-
dicentes lumen esse suhstanliam quani cunm pra'cipuo causare albcdinom, di-
quidam vocant corpus spiritnale : qui- cunt quod humidum a([ucum sccundum
dam autem vocant eam formam sub- actum causat nigrodinom ([uia vidont :
stantialem perspicui et ideo non est de : quod pars glacioi solula in a([uam, tonc-
consideratione coloris. Sed quod lumen brosior est quam non soluta. 1'^t hujus
non sit substantia, nos jam in libro de causam dicunt csse aquam actu Immi-
Anima probavimus ct ideo hic trans- : dam a qua evolat acr, qui intra j,daciem
eundum est : sed alias jthysicorum opi- contentus non poterat evaporare prop- :
nioncs volumus considerare quid habeant ter quod glacics orat perspicua, et quasi
veritatis. candontis el lucentis et fulgentis ])orspi-
Dixerunt igitur quidam non talem csse cuitatis. Quod autcm fractura causet tor-
coloris determinationem sicut diximus : minationom, probant cx hoc quod quan-
eo quod non dicunt colorem ossc lumcn do j)erspicuum frangitur per scissuram
perspicuo incorporatum, sed dicunt quia aliquam, sicut glacios scissa vel crystal-
color ost ipsa perspicuitas : dicunt cnim lus, locus scissuriT statim esl albus ct non
omnis perspicuihanc esse naturam, quod porvius, sicut patot.
quando comminuitur, efliciturpulvis ejus autom qutoritur ab istis, unde vcnit
Si
albus, sicut apparet in nive, et glacie, et aer in porvium spissum ct durum, magis
vitro, et 'crystallo, ct omnibus aliis. llu- quam in pcrvium liquidum? Dicunt quod
jus autem causam esse dicunt, quia cum cx altera duarum causarum contingit.
comminuitur perspicuum, nuUa pars alii Quando enim pervia sunt congelata sicut
continuatur neque quoelibet existens in
: glacies et crystallus, tunc frigus conge-
una superficie cum alia tcrminata est in lans ea in spissando in ea comprimit ae-
seipsa et ideo efficitur pulvis non per-
: rem loci continontis ea : ct ille facit ea
vius. Quia vero perspicuum quodlibct lucentia quando sunt integra, et alba
habet aliquid luminis, ideo quaelibet lu- quando sunt comniinuta. Si autem sunt
men suum reflectit super alia : et eflici- coagulata primo calido humiditatom cdu-
lur in eis lumen ({uasi calcatum ot spis- cente, et postca frigido humidum va[)o-
satum ex tali renexione paitium ad in- rosum comprimento, sicut quidam la[)i-
vicom et ista spissalio luminis ost albe-
: dcs pretiosi tunc aereum ost in eis ex
:
do et candor et a causis contrariis opaci
: calido duccnte humidum aqucum ad
corporis officitur nigredo. IIoc autom formam aeris, ot continctur in cis ct
probatur in spuma quae est alba, et in com[)rimitur ct ex commixtione piima ct
uliis multis perviis quae sunt minutatim ex comprimcnto frigore secundo.
comminuta. Juvat autem ad hoc quod Invenitur autem alia o[)inio physico-
comminuta imitantur aereni propterquem rum dicontium, quod nigredo sola cst
magis albescunt hjoc autem connninuta
: cortissima natura coloris : et albcdo ac-
cum continuantur et componunt corpus cidit translucenti pervia per causam quao
aliquod, adhuc retincnt disconlinualio- (licta cst, et causa ojus in nigredinom
nem : clara onim poi-spicua non conipo- est : ([uia vidcbant ([uod tinctoros supor
u I). AiJ{. .M\(;. oni). i»im:i).
ni^rmn colorcni iiliuni colorcni tiiif^oie iiciil alhcdiiiciii : Mji])oiiiiiji ('oiiira lioc,
non (lossunt : siip((r autcni (jiicinlihct (jiioiiiaiii nos vi(l(!iiius gij)sum cA laj)ides
.ilitini l)(!nc lingilur alius. Si aul(Mn esscl miiltos non satis cflici alhos cx conlii-
nigrcdo, iit in(|uiunt, j)riva(io coloris, lione, sed potiiis ex decocliom^ siculcau-
sicut vidctur liahcri ex supra dictis dc- satur albcdo calcis. Si enim ha;c attc-
tcrminatis, qucmlihcl colorem de facili rantur soluin, (;t postea infundatur a(jiia,
recipcrct : co (juod privalio in naturafa- et conglutinanliir, iion multurn albesciint
cit esse sul)jectam cuilibct forrnaj. exsiccata : scd si adunantur, multuin al-
Adhuc autem alii sunt qui dicunt om- hescunt : noii igilur alhcdo causatur cx
nia elemciita cssc pcrvia plus et minus :
sola attiilione p(;rvii. Sed si conc(;datur
et cum contincntur ita quod plurimum cis, quod ctiam in gijiso ct calcc, prout
unius est cum plurimo altcrius^ ct mini- dicunt, causatur alhedo, quid dic(;nt de
mum cum minimo, divisa parlium pcr- alhedine ovi decocti? Constat enim quod
vietas irradiat se per totam supcrhciem, albugo ejus ante decoctionem ejus non
etcondensatum in dctcrminato corpore multum alha, et per decoctionem lit
fuit
lumcn reddit colorem alhum ct hujus :
multum alba cujus causa non esl divi-
:
nuUa causa est, nisi quia superficies nii- sio, cum nos videamus quod inspi.ssatur
nimorum componuntur in compositione fortiter per decoctionem. Nec potest dici
plana. Si autem angulose componuntur, quodhoc fiat propter aeris admixtionem :
tunc una obscurat aliam et ideo visus :
si enim in decocto plus esset aeris quam
non penetrat pcr superficiem talcm et : in crudo, decoctum ovum levius
tunc
hoec obscuritas, ut dicunt, nigredo vo- esset quam crudum cujus contrarium :
catur. Et hsec opinio in multis convenit videmus, quia decoctum rnergitur cilius
cum prima : dilfert autem in hoc quod in aqua quam crudum.
non ponitaliquid opacum esse ex natura, In alchimicis etiam est quidam modus Litargiiun
sed solum ex positione angulosa partium oj)erationis, quia accipiunt Litargirum
in superficic exteriori et secundum is- :
et coquunt in aceto albo, puro, bono.
tos prima causa coloris est pervietas et fori decoctione donec dissolvatur in eo :
non pervietas. et postea colant acetum multoties quous-
Alia autem qusedam adhuc invenitur que fiat album aliquantu-
translucens et
sententia dicens ad colorem nihil omnino lum, et miscent illud acetum cum aqua
facere pervietatem, scd corpora esse co- in qua decoctum est albumen vetus et :
lorata ex seipsis et in profundo et in su- tunc ambo simul mixta colant diligenter,
perficie : sed aliquando in corpore sunt et ssepe quousque totum mixtum simul
pori vacui, in quos penetrat lumen et fiat quasi lacryma. Si autem dihgenter
radius visus : et ha3C videntur alha si colatur, tunc non provenit cx eo com-
alha videntur : aliquando autem non positio quse quseritur : et cum permi-
sunt porosa, et in illa non diflunditur scentur hse duse aquae,tunc ex eis coagu-
visus. latur litargirum et quod fuit translucens
:
Ex omnihus autcm his coUatis opinio- dissolutum efficitur albissimum sicut lac
nibus hoc solum (lifficilius est investiga- acidum : et ideo vocant ipsum lac vir-
re, quomodo pervietas sit causa albedi- (jinis, et exsiccatur et induratur. Gonstat
nis? et tamen nigrcdo sit vere color uno autem, quod hsec divisio non fit ut ex
modo contrarius albedini, et alio modo ipsa fiat translucens : quando enim dis-
privatio coloris, et opjiositus albedini persum fuit in aceto, particula ejus non
sicut privatio et habitus opj)onuntur. llis fuerunt translucentes multum : albedo
autcm qui dicunt albedincm causari ex igitur quJB accidit constricto, non fuit
pervii contritionc, et post si componan- causata ex pervietate contrita sola, ut vi-
tur attrita, tunc aliquando adhuc reti- detur.
\An. DE SEXSU ET SENSATO, TRACT. II 45
\'M aulom adliuc ad \iiw ohjcclio (jiia' lcin slatiiu iu [triuiipio uu)lus viucilur
(licla cst supra, quod color sil quoddani alhcdo, rctcnlo tanicu luiniuc, tiinc tc-
esse luiniuis iu pers[)icuo tcriuinalo. Si nchil incdiuin suhnihcuin, ct ruhcuni, et
cnini sic cssct, tuuc alhc(hj csscl hiiucii iiiruin, cl luhicuiuhiiu, cl purpurcuin, cl
chiruin iii lcnninato pcrspicuo, ct nij^rc- iiuhcum, ct nigruin. Si aulciii hicril al-
do cssot privalio cjusdcm, sicut iios ?u- hcdo chua ladiosa victa vaporc aquco
pra diximus ct si hoec concc(hintur. uon
: rcvcrhcrantc caiu, tunc antcccdit alhuin
crit inotus dc alho in niiiniin iiisi uno [)iiino, (h>imh' chiruin, ct luuc viri(h' liui :
nu)do, ut primo sit suh[)alU(hiin, (h-imh' ct luuc cril sicut terugo an-is, ct tamhmi
|)alli(hiin, ct sic continuc motuin cflicia- sicut folia [)orri : ct sic continuc dcUcit
tur nigrum. IVos autcin contrariuni hu- in nigruin.
um qua- jus
'
vidcmus. Si cnim ca qua' frcqucntius Et luec quam nunc diximus, vidctur
jr venit ' * . . . ^. .
niaium ? accidunt attcndamus, tunc all)uin vcnit csse opinio Avicciuue', sicul a[)parct cx
in nigruin modis quorum unus
trihus : verhis cjusdcm. Conlirinatautcm dictum
est pro[)rius, quando soluni alhuin et pu- istud pcr rationcs quasdam dicit cnim :
rum converlitur iii uigruin hoc enim : quod si pcrvietas et lumcn esset sufli-
primo cflicitur suh[)allidum, ct postca ciens causa albi el privationcs causa ni-
[)allidum, dcindc fuscum et sic niyruin. gri, tuuc vidcrcmus quoniam niyruin si
Aliquando autcm vidcmus ipsuin movcri non rcdderet colorem suum al-
sic esset,
priino ad suhruhcum vclcroccum, dcindc tcrl quandb cst in pervio vitro radius :
ad ruhcuni et sic ad pur[)urcum, ct [)cr cniin non Iransit per i[)-;uui, nec ingrc-
iudicum venirc in nigrum. Tcrtiam au- ditur in ipso sicut in alio colorc : ila
tcm vidcmus viam, quando ex illo sta- ctiam incdii colorcs nihil omnino dchc-
lim fit viridc claruin, ct dcinde viridc, ct rcnt rcddcrc dc nigro, quia nihil cst :
postea intensa viriditas, et postea cffici- sed tantum dchcrcnt rcddcre acri et vi-
tur nigrum. Ista autem diversitas non sui ad quod est in ipsis coloris albi : et
polest esse ex alho ct nigro tantum : lioc nos non vidcmus. Si autcm aliquis
igitur oporlet tcrtium esse aliquid visi- ad hoc vclit diccrc, quod opcrationcs albi
bilc unde causetur ista diversitas : et hoc et nigri in mediis colorihus sunt pcrmix-
crit si nos dicamus, quod alhcdo non cst tte, ct uon possunt immutare id
idco
esse luminis in pcrspicuo tcnuinato, scd quod cst alhcdinis simpliciter, iste con-
albcdo quoddam visibilc j)ra,'tcr lumeu : cordat jaui iu lioc quod nigrcdo sit ali-
cujus luinen non est hyposlasis luec suh- quid dctcnninatum quia [trivatio cum :
stanlia, sed aliquando accidit ci, ct ali- habilu non pcnniscelur co quod nihil :
quando non : tunc enim si albcdo sim- ct ali([uid nullain hahcrc possunt [icuitus
[)licilcr transcat in nignim, tcucbit pcr permixtionem. Et idco ctiam objectio oo-
mcdia qu;e sunt suh[)allidum, pallidum, ruin qui prohant nigredincm cssc ali-
fuscum, et ca?tcra quae dicta suut. Si au- ([uain dctenninatam naluram contrariam
lcm albedo sit cuin luinine irradianlc alhcdini, licet concordare vidcantur curn
eam, et supcr ipsam revorhcrctur fuino- isla opinionc, non concordant,
taincn
sitas intcnsa, ct sic movcaturin nigruin :
vcl non concedunt. l)uo cniin sunt modi
tiiuc si albedo luccns vincit himum al- ncrmulandi colores, tingcndo scilicct vcl
bum, ihit [)rimo ad suhcitrinum, ct sic transeundo subjectum in aliuin colorcm.
ad citrinum, ct post ad suhrubcum, ct Kt vcrum cst quod tingcndo nigruin non
rubcum, et indicum, el nigruin. Si au- rccipit colorcm alium : et hoc contingit
* AviCE.N.NA, Iu M .Naluialiuiu, pai U; 111, cap. -i.
40 t). ALB. MAG. Onf). PR/F.D.
idoo quia lincliira magis csl In sul)slan- potcsl osso modimn colorutn, scd polius
tia corrosiva, ct non [Xirmiltil sihi aliiini noii color (!st rn(!(liurn ad coloros, sicut
colorcm iri ista sujKsrficic su|)(!rlinita co- ii;il)itiim cst in lihro dc Anirnn. Si i^ritiir
liaircrc : transmutando autcm hcnc jxt- liahcnt color(;m, oportct (juod Ijabcarit
mutalur nij^rum in album ct in (|U(;rnli- colorcin tcctum ct occultatiim : ct qua;-
bct aliuin colorcm : ccrusa enim lic(d sit ramus quid tcgit colores eorum? ct non
nigra, cum dc plumbo est facta, tamen poterit dici quod tc^at eum nisi porosi-
sa^pc transinutala cflicilur alba. Idcm tas quae est in ipsis : porositas autcm
autem est dc pulverc ferri qui nigcr est, cum dct locum lumini et visui, inagis
et in aliis similibus est codem modo. deberet revelarc et detcgcre colorem
irsec autcm natura mcliirs facit quam quam tcgerc et abscondcre : ct ita niliil
ars co quod i[)sa sem[)er transmutando
: ornnino videtur valere dictum de poris.
operatur, et ad transmutationem ars non Adlruc autcm porositas cunr sit vacui
suffrcit proptcr movcntis dcfcctum. Cali- intcrccptio in coi'pore, ct vacuurn niliil
dum enim vel frigidum in natura trans- sit, videtur porosrtas nihil esse, aut pro-
mutans movetur a c(eIo, cujus virtus cst pe nihil : iroc ergo quod aut nihil, aut
in ipso sicut quodlibct inslrumentaliter prope nihil est, non dcbet contegci"e co-
opcrans liabet in virtutcm sui rnotoris. lorcs, ut videtur.
Calidum autcm vel frigidum movens in Quod autcm isti dicunt, qui solam per-
arte, non Irabct hanc virtutem et ideo : vietalem causam colorum esse dicunt,
raro pertingit ad speciem quai quseritur, non videtur essc conveniens quia cx :
nisi pcr artem quaeratur hora in qua coe- ipsa sola non posset oriri diver-sitas co-
lum cum homine operatur. Ilrec igitur lorum. Spissitudo enim non est causa
est opinio Avicennce. albi, ncquc etiam raritas. Simililcr au-
Sententia autem quoe dicit de poris, tcm neutrum istorum est causa nigri et :
nulla est omnino : quia pori illi aut sunt ideo ista opinio etiam falsa est. Adhuc
plcni, aut sunt vacui : et si sunt pleni, autem quoniam si pervietas esset causa
tunc non prosunt ad penctrationem lu- albedinis, videturquod maxima pervie-
minis ct visus. Si autcm vacui, tunc va- tas causaesset maximse albedinis et hoc :
cuum esset aliquid, quod nos improbavi- non est verum quia maxime pervia
:
mus in scientia Pliysiconini. magis luminosa sunt quam alba.
Amplius sidetur porosessein corpore, Ex omnibus igitur dictrs opinionibus,
quomodo salvabitur hoc quod dicunt, aut illa est vera quam supra explanavi-
quosdam poros cssc in rectitudine contra mus, aut illa quam diximus esse Avicen-
lumcnetvisum,et quosdamtortuose?Fiat na3 : sed illa quae est Avicennae diminuta
enimpila crystallina vel hyacinthina, ct cst, quia non ostendit nobis quid sit al-
sintpori quos rcctos dicunt in una super- bedo, ex qua dicit eam non esse lumcn
frcic cjus ad aliam qure vocatur longitudo in pcrspicuo terminato. Et ideo adhuccst
pila; : tunc cnim in alia supcrficie latitudi- revertendum ad supra determinatum mo-
nis ejus non penctrabit in eam visus et dum colorum qui est de opinionc Aristo-
lumen quod falsum esse videmus.
:
telis, quod scilicet lumen in detcrminato
Amplius constat quod hsec cor^pora sunt pcrspicuo irrcor^poratum frt color, et quod
colorata secundum istos color-atnm au- : lumen hoc modo sit h^^postasis colorum :
tem tegit corpus quod est post ipsum et ideo planum est quod sola divisio
cum sit determinatum hwc autern coi-- : pcrspicui non facit albedincm. Conce-
pora non tegunt, sed rcddunt colorem dcndum est autem quod lumen secun-
corporurn existentium post ipsa : ei'go dum se acceptum non cst color, nisi
aut ipsa non habent color-cm : quod non largc sumpto colore ct ideo albedo :
conceduirt : nihil cniin Irabcns colorcm calcis ct gipsi causatur cx adustione,
:
LIB. DE SEXSU ET SENSATO, TRACT. It 17
quia calldum cxtraliit ubique humidum moti in nigrum, facilc est solvcrc secun-
suhtilc, quod secum ducit sublilius sic- dum Anstotelem, ila quod non oportet
cum : siccum ubiquc passum cst
ct idco dicere quod aliiiuid sit color praiter essc
ab liumido cvaporantc proptcr quod : quocblam luminis in pcrspicuo termina-
parlibus terrcstribus minimis ubique in to. Si enim contingat plus esse perspi-
suj)erliciebus adbferere perspicuum : cuum quam terminulum, tuil luminis
et inde cst quod cflicitur calx albissima. cssc in ipso cum fulgore quoibim et :
Quod autem dicunt pcrvium divisum tunc si super illud reverl)erct perspi-
oflici album ex boc quod una pars super cuum fumosum, multum babens opaci-
aliam projicit lumcn, et idco lumen in- tatis, sicut est vaporosum terrestrc in-
spissatur, ergo arbitror essc conceden- ccnsum tcnuc, tunc erit rul)cum et sub-
dum : sed id pervium eflicitur subtilius rubcum ct si super idem album ful-
:
per determinationem : et cum illud exi- gcns revcrberct vaporosum pcrspicuuni
stcns ubiquc tingat terrcum, et aliquo mixtum cx aqueo et terreo subtili benc
modo adbteret ei, oportct quodtalia com- commixto cum bumido vaporanfc, crit
busla sint albissima quando bume- : et croceum sive subcitrinum ct citrinum,
ctantur pcr aquam,aliquantulum obscu- autem rcvcrberet super
et sic ullerius. Si
rantur propter aquce spissitudinem : el ipsum aqucum bumidum tenue vapo-
cum sint exsiccata, tunc subtilc adboc- rans, pcrspicuum erit inde plus et minus
rens redit ad actum, et tunc cfficiuntur sccundum divcrsitatem Imjusmodi per-
albissima. spicui. Si autem sit aercum vaporosum
Et quod objiciunt de oj)erc alcbimico, permixtum sublilissimo terreo bcne
quod /rtc r/rymw vocatur, (licendum ace- commixto et adusto, erit color liyacin-
tum et aquiim albuminis esse perspicua, thinus. Et sic ex esse luminis in diverso
et per colationem efflci magis perspi- in perspicuo erit accipere coloris natu-
cua et quia sunt acuta multum, ideo
: ram et omnem colorum diversitatem.
lavet ex litargiro unctnosum humidum Refutamus igitur omnesopiniones praeter
quod non sinebat ipsum depurari quo : eam quse est Aristotelis de natura et ge-
extracto induratur per terrestrc siccum neratione colorum, quam in praecedenti
quod est in eo : et tunc propter omnino- capitulo determinavinms.
dam penetrationem humidi perspicui per
ipsum terminationem sui in ipso effi-
et
citur albissimum.
l)e ovo autcm quod inducit Avicenna,
causam hal)et quia in quantum perspi-
:
cuum rarum est, tanto habet per sc par-
tem a parte distantem et quanto con- :
stant partes,tunc unaquoeque irradiat su-
per aliam lumen quod remanet ex sj^is-
situdine et viscositate : et tunc eflicitur
fortis albcdinis, sicut est in ovis coctis
et licet minus sit in eis dc aereo, tamen
lumen rctinetur in perspicuo liumido
quod rctinctur infra tcrrcum et albilicat
ipsum hujus autem signum cst, quo-
:
niam ova in toto combusta quando in to-
to scparatur bumidum aqueum, nigrcs-
cunt, aut lusca inveniuntur.
Et quod inducit dc tribus viis albi
48 J). ALIi. MA(;. Oill). I*J{/KI).
oporlol JiujusDifxJi csso colorein. Non
autcni csl color cxlrcnius si (jui cst al-
l)us vcl n\<^cA' : crit if^itur coKtr jii(;(lius
niixtus cx utr(j(juc, cA alia spccics coloris
al) utroquc. Iloc cnirn nio(Jo I)(;niocri-
tus cl Ijcucii)pus onincm diccbant ficri
(lAIMlT Jll. adniixtioncni c\ alljo ct niji-ro in aclu
salvatis, scd pcr inininia divisis in alo-
ma quoruni cornpositionc sccundurn
:
proporlioncrn stanlc sequc aritlimcticc,
geomctricc, vcl musicc, gcncrari dice-
Dc jahis (qibiUmlbus qum mnl circa ge- J>ant omnes medios colorcs.
neralioucm uiediorumcolorum. (Jontingit igitur sic concipere secun-
dum istos plurcs colores csse quam al-
bum et nigrum, qui multiplicantur sc-
cundum multiplicitatcm proportionum.
Contingit autem album ct nigrum in
compositionc ajquidistantia jacerc com-
Habita igitur natura coloris ct dc ge posita, sicut tria ad duo, quando sunt
neratione albi ct nigri sccundum modum tres partes unius et duae alterius : jaccnt
pliysicum, nunc dicendum nobis di-
erit autem sic tria ad quatuor, quando sunt
videntibus mcdios colores quot modis tres partes unius ct quatuor altcrius : ct
alios colores qui medii dicuntur, oportet similitcr contingit ca simul jacere com-
accipi. Dc acccptione igitur mediorum posita secuncJum alias numerorum pro-
colorum introducamus opinionem alio- portiones, ut dicunt Democritus et Leu-
rum. cippus. Conlingit autem ea componi nul-
J)icunt enim quidam sic generari me- Ja servata proportione et ordine compo-
dios colores cx albo et nigro, quod albus sitorum, sed tamen secundum abundan-
et nigcr seque distant, id est, proportio- tiam et defectum, quod sit scilicet dc
nalitcr componantur, ut sit servata aut uno plus et de altero minus absque pro-
pequalitas aritbmctica, aut sequalitas gco- portione, qui vocantur ab eis numeri
metrica : enim vocatur sequidistan-
liaec asijmmelri, hoc est, non mensurati eo :
tia in commixtis secundum visibilia : quod non mensurantur proportione ali-
cum sic miscentur, tunc unumquodque qua.
albi et nigri quse per minima dividun- Oportet autem, quod liaec compositio
tur, cst insensibile propter parvitatem cx atomis extremorum colorum eodem
quani babct : sed id quod est cx ambo- modo se habeat in his quae observantur
bus, est visibile licri. Hoc autem ita in- inconsonantiismusicalibus. Colores enim
tclligendum quod album ct nigrum
est, illi qui sunt compositi in numeris pro-
in atoma dividantur, ct tamen servent portionabilibus, sunt delectabilissimse in
suas naturas : et sic diversa proportionc visu species colorum, sicut in consonan-
naturalitcr componantur, in qua compo- tiis symphoniae sunt in
dclectabiiissimse
sitione adhuc suas retinent formas sicut : auditu, in quibus servatur proportio nu-
si nos dicercmus pulvcrcin atramcnti merorum in vocibus et tonis. Et lioc
cum aloe componi tunc cuim unum-
: modo dicunt esse consitos mcdios colo-
quodquc compositorum csset insensibilc res conchilinum cl puniceum. Est autcm
proptfu- parvitatem ct quod flt pcr com-
: concJiilinus idem quod concliineus, qui
positionem ab ambobus, cflicitur visibi- rubicundus est cum claritate, ct dicilur
Je. (^um igitur omne visibile sit color, concJiilinus, quia fit ex sanguine concheaj
LIB. DE SENSU ET SEXSATO, TRACT. II 49
cujusdam ut oslrefe, quoil in concha ge- est medius inter duos : et hujusmodi
ncratur, (juod ostieum a quibusdam vo- oxcmphim dicunt esse in arte pingcndi.
catur conohus : propler (juod eliam ro- llla cuim s;vpe unum coh^rcm ponit infc-
t7it/<e//A- vocatur color. Vocant autcm ip- riorem, ct altcrum su[»crlinit faciens
sum re^es anliqui in h>gibus murices ct cum eminere secundum apparenliam su-
munilegidos eos qui illud jus luibenl per alium, et ita tamen, quod non peni-
colligcndi et venandi. (lolores autom me- tus exstinguat et teyat eum. IIoc autem
dii nonin numeris mixti, alii sunt ab liis laoiunt pictores quaiulo pingunt aliquid
et indelectabiles, vel sicut oujus om- quasi stans in aqua vel iu aoro tunc :
nes colores contingit esse in numeris. enim colores imaj^Muis ponunt primo, et
Et si dicat quod abundantia ct
ali^iuis superducunt illiscolorem tenucmdiapha-
defectus est quidam numorus non pro- num non tegcnlom colores et lij^uras
portionatus, tunc oporlot diccre quos- imaginis et hunc modum in natura in-
:
dam esseordinatoSjquorumj^ameratio ost vonimus in aurora, ot quaudo sol aj^pa-
secundum proportioncs numcrorum, ret per fumum inconsum ox subtili ter-
et alios inordinatos qui liunt cx compo- rco elcvatum tunc ouim fulyor solis qui
:
sitione cxtremorum non proporlionata. est in se albus, vidctur ct apparct quasi
Hos autem mcdios coloros forte dicet ali- puniceus. autom sicut ct anteriores
Isti
quis non esse potentias, quando non multitudinem mediorum colorum causa-
sunt in numero proportionato. bant ex eo quod fit sibi superlinitum in
Post hoc autem advertondum, quod proportione et extraproportionem secun-
Democritus et Leucippus non dicohant dum abundantiam tamen et defectum.
aliquid generari nisi tantum pcr congrc- Potest etiam esse tertia inferioris ct du-
gationem propter quod oliam dic(d)ant
: plum superioris vel in aUa proportione
medios coloros non fiori nisi quadam con- naturali : et potcst csse abundans super-
gregatione albi et nigri in atoma diver- hnitus super infcriorem sino proportione
sorum, sicut ex positione albi et nigri multis modis valde, sicut infra ostende-
pulvoris,sicut diximus supra,vcl ex coin- tur.
positionc albae ot nigrae hmarum rcsultat
color ncque niger ncque all)us. Pcrfc-
ctionem autem hujusmodi colorum om-
nium diccbant esse sicut et ordinem et
figuram, sicut alibi dictum cst. Quod au-
tem sit in aequidistantia proportionis se-
cundum numerum esse, ot aliquid esse
sine hac abundantia et defectu, nos infra
explanabiums in loco proprio, ubi nu-
mcrum spociorum mediorum scnsihilium
tam in cohjrc quam in aliis ostendemus.
Iste uuus modus gencrationis
igitur est
mediorum colorum sccundum Democri-
tum et Leucippum.
Unus etiam modus generationis cohj-
rum alius a pra^dicto sccundum Anaxa-
goram, quando scilicct unus fit cx co
quod unus extremorum resultat pcr alte-
rum : et hoc fit qualitcr sive niger sub-
tus, et albus supra, sive medio, aiquali-
ter enim per altcrnos resultat tcrtius qui
IX 4
50 D. ALIJ. MA(}. OIU). VUA^l).
cx aBquidistanlia Sf;u proportionaliler ja-
(;(;ntil)ijs sirrjul cxtrornis cornposilis, orn-
niiio falsuin (Jicunl. In ornnibus (;nirn
sunlu'(jui(Jislant(;rsirnul uno cornposito
(;t
jac(;nliljus, oport(;l (Jiccrc quod aliqua
magnitu(Jo colorati corporis sil invisibilis
CAPUT IV. Gt non vidcatur rrisi cornposita cum alia :
et quia corrrponcntia non sunt cjusdcm
coloris, idco ex tali composito non ra-
suJtat color componentium. HcsuJtabit
crgo coJor mcdius qui non cst coJorcom-
De improbatio)nbus inductarum opiido- ponentium sed sicut magnitudo coJo-
:
num demediis coloribus. rati est divisibiJis, ita etiam tempus in
quo perficitur scnsus, cst divisibile in
minima. Oportet igitur etiam diccre, quod
tcmpus in quo sentitur unum componen-
tium, ct aJiquid sit insensibiJe : et ideo
utrumque sensitur simuJ. Si enim ato-
Omnes autem Antiqui qui sic coJor'es maJiter cxtrema tantum composita sunt,
ex atomis extremorum, veJ ex superna- tunc non est unum mixtis ex ipsis. In
tatione unius super aJium gcneiabant, in omnibus autem tantum in Joco
taJibus
hoc conveniunt quod dicebant sensum compositis est sentire componentia ante
visus fieri per resoJutionem aJicujus rei a compositura, sicut patet : quia turba non
corpore coJorato, quae per inedium dis- sentitur nisi per lioc quod unus et unus,
curreret ad visum et tangeret ipsum et : et sic muJta videntur et numerus eorum :
dicebant ipsum esse quemdam tactum : coJJectus dicitur turba esse. Sic igitur in
et in hac opinione maximc fuit Dcmo- sensu atomorum
componentium ost,
critus et causa dicti
: ilJius superius ex- quod oportet cadere sensum super extre-
planata est : et ex iJJis quee diximus ibi, ma primo, et post super compositum ex
patet quod dicere sicut Antiqui dixerunt, ipsis sed quialioc tempus est invisibiJe,
:
coJores sensibiJes essc sicut discursiones ideo dicunt non sentiri extrema, sed me-
corporis visibiiis ad sensum divisi in ato- dium compositum et propter insensibi- :
mo vel superficies superlinitas coloribus, Jitatem temporis motus simplicium ato-
est omnino incongruum. Patct enim ex morum divcrsorum secundum esse deci-
quo scntimus intus suscipiendo, quod in piunt et latent visum et putatur unum :
omnibus sensibus sensus lit per quern- medium esse tantum, cum in veritate
dam tactum et in hoc' verum dixerunt
: duo appareant, sed simul in loco sed :
Antiqui sed tactus ille non est corporis
: hoc ideo est, quia sic composita non
sensibiJis nisi in tactu et gustu, sed est amittunt formas extremorum, cum non
speciei simpJicis in aJiis tribus scnsibus : sint alterata ad medium : et quia reti-
propter hoc metaphorice dicitur tactus. Et nent formas extremorum, secundum ilJos
quia sic fit sensus istius, sicut probatum alterant sensum : etideo sic dicere sicut
est tam in libro de Anima quam in pra?- isti dixerunt, nulla est necessitas.
senti tractatu, melius est ut dicamus Sed isti qui supernatione coJores me-
quod medium quod est inter sensum ct dios resuJtare fecerunt, melius dixerunt.
sensibiJe, subito prfficipue in visu mo- Color enim superior qui est in supernata-
veatur, et sic motu ilio fieri scnsum ta- tione, moJiiJis est et alterabilis a suJjja-
ctus metapJiorice et non discursionibus. ccnti siJji, sicut omnc diapJianum et mo-
IJli qui dicunt mcdios coJores genci-ari vetur et aJteratur ab eo quod videtur per
:
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. II
H
ipsum. Et idco ({iiando sic altcratur ot
movet visum, non facit sibi similom mo-
tum primo, sed movet in forma ejus qui
alteravit ipsum quasi permixta forma sua
propria, sicut su[)erius paluit iu (>\emplo
solis, cum ex fumo ap[)arct puniceus :
puniceus enim color est fuiui ah albedine
CAPIT V.
solis alterati : et ideo talis color lit ex
duobus rt>sultans, alius apparet visui sta-
tim, et non albus vel niger pure. Nec
oportet iu tali visiono prius accipere for-
mas albi secundum se, et nigri secun- Dr vcra causa comniixlionis medioram
dum se, et postea compositi ex utrisque, coloruin.
sicut sequitur ex praedicta opinioue, et
latere nos propter temporis insensibilita-
tem : quia ex supernatationc causatur
actus mcdius qui neuter extremorum : ct
ideo agit in visum sub actu proprio, et
non sub actu extrcmorum. Et secundum Si autcm est commixtio corporum non
istam opiuionem non oportet nos dicere, secundum islum modum quem putaut
quod aliquaraagnitudo corporis colorati quidam, sicut Democritus
Leucippus, el
sit invisibilis sed potius diccmus quam-
:
tunc eritvera causa commixtionis colo-
libet esse visibilem ab aliqua distantia de- rum mediorum ad mcdios colorcs gene-
terminata majore vel minore. randos non enim fit commixlio corpo-
:
HaBC igitur utique qucedam secundum rum physicorum sic quod minima atoma
veritatcm cstcolorum admixtio, non qui- simplicia prima qua in eis aequidistant se-
dem secundum rem, sed secundum quod cundum proportionemponuntur: quae ta-
pervcniunt ad scnsum. In re enim ipsa mcn sunt immanifesta nobis sccundum
color fumi sccundum actum alter est a sensum licct misccntur omnino alterata
:
colore solis sed quando perveniunt ad
:
a formis cxtremis ad mcdias, sicut di-
sensum, tunc uniuntur et immutant in ctum est in fiue primi de Gencratione et
alia rcsultatione cx utroquc. Illo autem Corrupfionc. Sed ihi quidem univorsali-
modo qui in praBCcdenti opinionc dictus ter dictum est dc mixtione secunduui
cst, nihil obstat quin appareat quidam quod universaliter competit omnibus
communis et medius color ex composi- hic autcm hahemus dicero do colorum
tione albi et nigri, eis qui stant a longe a extrcmorum mixtione sola. Illo autem
rcvisibili. Sed istc qui stat prope, discer- modo quo illi dicunt, quod atomalis scili-
nit in tali composito atomos albos ct cet compositio faciat mixtioncm, sed so^
atomos nigros, et non mcdium. Nos lum componuntur qua>cumquc oportet
enim in eis quai dcinceps in line istius dividorc ad minima suai spcciei et non
libri tractabimus, ostendcmus quod non alterari a suis specichus, sicut dicimus
est aliqua magnitudo colorati corporis homines dividi et equos etsemina et om^
invisibilis. Est ergo opinio sccunda mc- nia individua. Illa enim ultorius non di-
lior quam prima : sed tamen et ba^c fal- viduntur : quia minima sunt in quibus
sa, quia non fit talis mixtio mediorum salvatur specics hominum
: eniin mini-
colorum secundum quod in sc accipiun- mus ct hic liomo ct ille, et cquorum hic
tur, et non prout immutant sensum vi- equus et iile : et ideo istorum mullitudo
sus.
congregata in unum locum secundum is-
tos dicentur permixta, quando aequidi*
r32
1). AI.B. MA(;. OHl). IM{/1«:i).
in omniljus fcre socunduin nia;.MS ct mi-
stiuil cl proiM^ilioniiliW!!' i)onunlmcl <lis-
niis. Quia i^^iiiir in iriultis (!st clcmcntis,
''''"*"
l.oniinliir in l<'<" """• !''
l»''^*'^^''!'"''
non in elcmentis ine.st ipsa natura
oporlel csso quando conniitunilia sunl ot
ujquidislanlcrposila : co quod ctiam plaii- (luam vocamus pcrspicuum, prius nalu-
ralilcr, quam prim<e qualitatcs elemcn-
tJE oporlcl connaturalia cssc quwcunuiuc
toruni quas vocamus aciivas clpassivas :
misccniur sccundum naluram ct idio :
(piia v(!ro in multis cst elcmentis, oportct
mius honio non pcrmiscclur cum cquo, cum
vcro non quod nuilam liabeat conirarieiaicm
vcl e convcrso. Ouu-cumquc
aliqua illarum duobusqualiiaium. Ilis
dividunlur ad minimum, scd ex suis for-
com- sicprobaiis, cst adbuc sciendum quod
mis altcranlur ad mcdium, liorum '
scd rariias et dcnsitas non faciunt pcrspicui
mixlioncm non oportct lieri sic :
misceri naiuram ci opaci. Si cnim demus opa-
oporict ea ex toio allerari, el sic
rctineat sccundum aclum cum rarefieri, adhuc rcmanet in ipso
ita quod niliil
opacitas adhuc autcm spissa luminosa
Ua?c cnim suntquoe
:
de extremo altcraio. et rara opaca
sunt, sicut sol et siellae :
secundum naiuram maxime commisccri
sunt, sicut ierrcsires nubes.
liabent.
mix- Ex his igiiur tribus suppositis relin-
Qualiter auicm sitpossibile ialcm
quod cum commiscentur clemen-
tionem fieri in pliysicis corporibus, ma-
quitur,
ta, ita quod plurimum
etminimum unius
nifesium est ex eis quai diximus in fine
est cum minimo eiplurimo alterius,
con-
de
primi Peri genrseos, cum tractaremus
venit omnibus habere partes perspicuas.
commixtione. Quse autem sit neccssitas,
cum parlibus opacis, sicui dicit priraum
quod commixtis simul etiam colores manebuni hac in
ex his quse
manifcstum est de tribus probatis : ct
misceniur,
et tunc oportei hanc
ipsisnon alierata anatura pcrspicuitatis,
staiim diccmus :
quahtaics
eo quod non conirarianiur eis
eamdem csse causam, quod multi sunt sicui dicit
activse et passivse visibilium,
medii coloris tunc patebit quod non
: ei
secundum ex eis quce probavimus :
ci
oporiet dicere causam omnium medio-
hoc non impedit rariias et densitas, sic-
rum colorum esse supernataiioncm vel Diviso autcm
ui ostenditur ex tertio.
indivisibilium ajquidisianicm posiiionem.
perspicuo quod com-
et composito, ita
posi-
Si enim diceretur quod sequidisians quod
posiiio intcrcipiiur opaco, oporiet
tio causa est mediorum colorum, iunc
dicere quod propc videnii non
lumen quod habet perspicuum tcrmi-
oporteret
medius, quia illc videret cx- natum sicut et ipsum perspicuum di-
essei color
lateiur in ipso exiremo ubi tangii
tremum qui mixius esse diceretur sed :
luminis est co-
extremum ipsum ei hoc esse
longc videns non vidcret
:
lor ipsius quoniam cum ex muliitu-
commixtum si appareat ei mcdius, ei es-
:
et lynceo dine perspicui lumen in toia superticie
set dcbiliicr vidcnti medius,
alba
medius color. Qute omnia falsa valet dilatari et profundari, erit res
non essei
procul (iubio. Quando enim ex muliitu-
suni.
dine opacitatis numquam dilalatur in
Q.areaibc- ])icamus igitur causam quare mixiis
ipsa, et profundatur, absquc dubio crit
corporibus misccri necesse est colores
:
do uno"'?no:
nigra res propier quod nigredo ad
illa
cadcm hac causa manifesium eral,
:
viViio^cl'- ei in
opponuniur opaciiatem quse perspicuiiaii coniraria
'^nuntu^r qualiicr album ei nigrum
esi, sicut ad causam rcducta
qualitas est,
coniraric uno modo, ci ut privatio
ctha-
non privatio ei sic albedini opponi-
l)iius alio modo. Hal)ilum
autcm est in et :
tur contraric tamen lumen nulkim et
praihabitis multoiics, quod diaphanum
:
quibusdam, csi in habct conirarium, eo quod ij^sum non
quod est in coloribus
cum pcrpciuo supc- csi perspicuum, scd actusperspicui. Et si
cis cx convcnicntia
Ikpc considercntur, invcnilur
rioris corpore : et habitum esi quod cst subtilitcr
Lin. I)K SKNSIJ ET SRXSATO, THACT. IT 53
nii^rcdo opponi alboilini lontrario socun- otiam dixinius causani (juarc nidliusscn-
duin id quod niatorialo osl in albodine : sibilis niultiplicatio pot(!st causari expri-
privativo autoni opponi ad id ipiod for- mis qualitatibus : quia nos quoerimus
male est in ea : proptor quod niagis pri- causas por so ossontiales sonsibilium. (ia-
vativc opponitur ei quam contrario. lidum autcm ot frigidum cl humidum ct
Mullitudo autom ooloruni modioruni siccuni non sunt causa^ per so islaium :
causabitnr ab eo quod multi sunt niodi cujus sij^num ost, (|uia album (pian(lo(iuc
commixtionis corporum ex porspicuo ot gcnoratur a calido, otquandoquo ab ipso
opaco. Possunt enim commiscori qna'- gonoratur nigrum, et similitor dc frigido
dam secundum numeros proportionalos, ot aliis (jualitatibus priniis : iyitur iioii
ita quod tripium perspicui in suporlicio sunt per so causie colorum ossontiales,
sit cum simplo opaci, vel e contrario, et aut non sunt.Sod (|uoniain non salvan-
aliis multis modis potest talis commixtio tur in esscntiis corum, ot hoc quidcm
fieri. QuiBdam autom non servata pro- eliam in libro dc Anima -
capitulo de
portione in numeris possunt commiscori (jiistii diximus, abhorremus hic ponere
per abundantiam unius istorum, et dofe- causas tales colorum : ct illi qui boni
clu alterius in superficio. Ista enim opor- orant intor I\n"ipalcticos antc nostra
tet dicere eodeni modo fiori et multipli- tcmpora, hac via qua nos incedimus, in-
cari, quo etiam secundum primam opi- cessorunt.
nionemmultiplicari dicunlur aiquidistan-
tia positi ot compositi colorcs : et sicut
diclum est in secunda opinione de pro-
porliono supernatationis. Onmes enim
illi modi servantur in commixtis corpo-
ribus ex perspicuo et opaco. Qua; autem
sit causa, quod colorum species formali- CAPUT VI.
ter necesse est esse terminatas et non in-
finitas secundum numerum, similiter
autem et saporum etsonorum et aliorum
sensibilium, postea dicemus quia una :
ratio est de omnibus. Sic igitur tantum Quod homo prave odorat, et dc genera-
dictum sit a nobis quid sil color, ot qua tione saporis in communi.
de causa sint multi colores.
Quia autem nos non hic intendimus de
sensibilibus secundum quod intrant sen-
sum, sed de ipsa i^enoratione sensibilium
et secundum suum esse in natura, et ta-
men sonus et vox non immutent sensum De odore autcm et saporc nunc dicc-
nisi secundum suam gencrationeni_, ideo mus. Est cniin fere eadem passio et qua-
nos oporluit in libro de Anima '
suf- litas odor ot sapor quia utrorumque
:
ficienter tractare de generatione vocis est scqucla complexionis nutrimonti, scd
ot nmllitudine sonorum : quia ibi tra- non sunt in eisdcm su])jectis tamquam
ctatur de eis prout sensum inimu- in matcria : sapor cst in Iiumido
quia
tant. Quae igitur ibi . dicta sunl de aliquid passo a sicco complcxionali, et
sono et de voce, sufficiant : et ibi odor est in sicco comploxionali aliquid
* II (lc Anima, tract. ii, cap. 21 ct 22. -11 de Anima, tract. ii, cap. 27._
54 n. ALI5. MAC;. OUI). v\\a:\).
passo ab liumido romploxionali : sod sa- mido aeris,quia hoc ctiam est insipidum.
porum ^cnus hominihus maniie-
iiohis Sed non |)Ossinl lifjii in humido aeris :
slum csl magis quam },'enus odorum. quia ij)sum est spiriluale et non incorpo-
irujus autcm causa est quoniam hunc : lahile ad iiutrimenlum. Oportei igitur
sensiim qui odoratus vocaliir, pejorem quod sinl in ipso liumido aqua^ tamquam
habemus omnihus scnsihus aliis qui no- in suhjecto proprio. (iUm if,'itur sit aqua
bis sunt, ei omnibusaliisanimalibus qua; suhjectum priinum ei proprium sapo-
pcrfecia suni sccundum numerum scn- rum, oportet quod sil uno irium modo-
suum nisi fortc
: sini aliqua aquaiica, rum subjecium ipsorum. Aui enim sic
quorum mcmbra valde sunt frigida ci cst sulijectum, quod omnia genera fia])0-
humida. Tacium auicm babemus discre- rum sunt aciu in ipsa, sed insensibilia
tissimum iiiicr omnia alia animalia. Cum propier dividentium parvitaiem, iia sci-
igitur gusius quidam tacius sii, consequi- llcet quod saporosum corpus sit in aio-
itir etiam ui aliis scnsibus etaliis anima- ma divisum
dispersum in aqua, et
et
libus mclius ei discrciius habcamus gu- propier parvitaiem divideniium suni in-
sium. Causa auicm borum omnium par- sensibilia : et hoc quod aqua
est dicere,
tim in libro de Anima ' gencraliier qui- de se habeat omnes sapores, ei ex com-
dem et figuralitcrdicta est, pariim autcm mixlionc efficialur sapor sensibilis, sicui
ci particulariier et perfecte deierminahi- diximus de hoc modo
coloribus : et
turinlibrodeyl?2«m«//Z>?/5%ubidemembris determinant de odoribus Empedocles
bumanis agetur. Quiaauiemnobiscertius et Anaxagoras. Aui ita erii subjetum
est saporum genus et generatio quam saporum, ita quod in se habeat uni-
odorum, ei sapor cst aliquo modo causa versaliier semen saporum sufficiens ad
odoris, ei ideo tractando generaiionem esse ipsorum secundum causam efficien-
sensibilium oporiet nos prius deiermi- tem et materialem semen enim est effi-
:
nare de generaiione saporum quam odo- ciens ei maieria ejus cujus esi semen :
rum. ei secundum hoc dicemus omnia genera
Prius autem volumus queerere de ge- saporum ex aqua sola fieri efficienter et
neraiione saporis in communi. Cum au- maierialiter, secundum quod abi ei alii
tem sapor aliquid sii, ei in aliquo sicuti sapores fiunt ex aliis ei aliis pariibus
in primo subjecio aliquam causam ha- aquse, sicut ex alia parie seminis fit ma-
beat suae generalionis, oporiet quod ex nus, et ex alia pes, et sic de aliis mem-
his natura saporis determineiur. bris. Aui quod teriium membrum divi-
Quserentes igitur primum subjectum sionis, quod dicaiur quod nullam diffe-
ipsius in quo habei fieri, dicimus quod id rentiam saporis habei aqua, sed secun-
erit proprium subjecium saporum, quod dum potentiam solam, et aliud est quod
in se nullum habet saporem : et cum est causa efficiens quod facit res eteducit
sapor sii passio nutrimenii, ei om- secundum acium saporis sicut si aliquis :
ne quod nuirit, actu sii bumidum, sicut dicat quod calidum vel sol agii sapores
in libro Nutrimento est ostensum,
de in humido aqueo complexionali. Sol
oporiet quod primum subjeclum sapo- enim facit eos in terrae nascentibus et
rum sii humidum insipidum. Scimus praecipue in fructibus plantarum. Cali-
enim quod aquce naiura esi esse insipi- dum enim facit eos et complet indigestis
dam. Oportei igiiur quod aui in humido per artificium epsesis et optesis. Sol au-
aqueo genera fiant saporum, aut in hu- tem ut diximus in pempasi.
1 III de Ahima, tex. et com. C3, ^ xiX de Aniraalibus, cap. 5.
:
Llli. \m SENSU ET SENSATO. TIL\CT. II 55
Iloruin autoin priniuni tjuod dicluni periuuari. Quando onin\ calidum nnit in
est, sicut dicit Knipedodcs, nudlum est dulce, paulatim extrahil luunidum sub-
etapertum meudacium. Si enim sapores tile aer»'umquando r(>manet terreum
: ct
secundum actum essent inacpia, sed non inhumido, incensum lit acutum. (Juan-
sentirentur propter parvitatem dividen- do autem in tolo adurilur humidum,
tium, tunc lierent sapores sensihiles ex tunc ('flicitur sapor peramarus. IIujus
congrcj^atione partium saporosarum iii autem signum opus quod faciunt al-
est
aqua : et hoc fieret ex colatione aquse et chimici in faciendo aquas acutas dislil- :
congrcgatione saporosorum : nunc autem lant enim urinam : et praecij)ua cst ad
nihil tale facit vel mutaf in humidum hoc urina pueri masculi propter fortitu-
complexionaIe:quia videmus quod sapo- dinem caloris digestivi : et id (juod ex
resnon congregalione, sed alteratiune distillatione provenit in terra distillata,
commutantur et congcncrantur quando tunc elevatur oleagena substantia, et rc-
elTerunturfructusadsoIem in pempasi: et manet aqua acutissinia, residcnsquo ole-
quando uniunlur in optesi et cpscsidiges- agcna substantia si iterum distillationem
tionibus : poma enini decocta dulccscunt recipiat, residebit in fundo nigrum quod-
assa vel elixa : igitur sapores non liunt dam viscosum corpus amarissimum pro-
ex 60 quod est ab aqua, tales factos esse ptor multam actionom ignisin ea. Urina
congregatos, cum calor non congreget, autem per naturalia vasaeliquatur a sub-
sed disgreget : sed potius ex hoc fiunt, stantianutrimentisuccosa quae dulcis est
quod transmutantur per alterationom fa- et sic fit ex dulci acutum et peramarum.
ctam in primo fructu primo cnim trans- : Naturalitcr autem ex ebullitionc sangui-
mutanlur calido naturali, et sole ad de- nis spumosum subtile terrouni cvolat, et
terminationem humidi complexionalis in saporom amarum convertitur per adu-
movente deindo rosudat supernuum hu-
: stionom.Hoc autom modo actione caloris
midum quod ovaporaliter est in cis a in humido per altorationom vidomus sa-
calore solis : ot quia hoc humidum est pores omnimodos factos socundum omne
vaporosum, propter lioc aliquaululumest genus saporum transmutatos et ideo :
incensum et amarum et idco oportct : non est verum quod sapores actu divisi
quod resudet superfluum humidum va- per minima dispersi sunt in humido.
porosum quod exsiccat cum egressu ca- Similiter autem impossibile est pan-
loris quem fructus trahunt a loco suae sperma materiam saporum esse si enim :
generationis, sicut vinum quando bullit materia esset eorum pansperma, tunc
in uva antcquam vindomietur doinde : non requireretur agens extra, nisi forte
oportet quod resudet ad tompus quando ad bene esse secundum generationem sa-
bullit humidum eorum.sicutvinum bullit doruni. Hoc autom falsum ost, quia ex
in dolio duj)Iici calore, .scilicet calore loci aqua vidcmus factos alios sapores, sicut
et naturali agitatus, ottunc ogrcdiente ca- ex esca nutrimentali por calidum elixa-
lidoloci residot calidum comploxionalo,et tum vel assatum por arteni vel naturam.
humidumvaporabililerin fructibus disper- Ea autem qusepansperma sunt, in seipsis
sum aoroum coadunatur ad aquoum et : habont agons ot formam spocioi.
luec ambo oniciunlur proprium caloris Rostat igitur tertium suporius inductcE
naturalis subjoctum : ot tunc habet fru- divisionis mombrum, quod scilicet aqua
ctus debitum saporcm : ofsic patot quod transnmtatur in saporis naturam, co quod
fructus fit altorante calido complexionali patitur aliquid ab aliquo agonte quod
humidum complexionaIe,et non per par- est extra ipsam.
tium saporosarum congregationem. Licetautom dixerimus cl probaverimus
Ex talibus autem alterationibus fiunt jam aquam essc subjcctum primum sa-
saporcs acuti ex dulcibus saporibus ct porum, lunc non potest esse, quod sim-
56 D. ALB. MAG. OI{I). V]{A'A).
j)lex aqiia a carKlo |)assa sil sajjorosuni (!st : cl idco siillicicnlci' caijsativum est
sul)j(!Cluiii. JMauilcsluin cst cuini, ([uod ii sapoiuni luin liuinido aijuco : oporlct
virtutc calidi simplcx liuniiduin a(iu(;uin (•iiiin (jiiod calidum digcstivum ct termi-
lianc non recipiat omniuin passionem : nalivuin agat sapores in liumido aqueo
enim liuinidorum suhtilissimum est aqua iion puro, sed ali(juid passo.
pura simpl(!x coruin quae corporalia sunt Et quseramus a quo dcbcat pati ut sa-
et incorporalia per nutrimentum. Hoc pores rccij)iat etaccipicmus caquae pri-
:
aiitein dico propter aereuin liumiduin mo videnturdarc saporem liumidoaquco.
quod subtilius est quam aqucum, sednon Accipiamus igitur humidum aqueum sa-
cst corj)orabilc per alimentum, ut supra porosum in primis siinplicibus, in terra
explanavimus. Quod autcm omnium ta- et in commixtis,in jilantis ct in quotcum-
lium humidorum subtilius sit aqua, ma- que fructibus crescunt in plantis. In liis
nifcstum est : quia si aliquod huinidum enim tamquain in primis videmus humi-
corporeum subtilius esset ipsa, csset hoc dum aqucum ad sajiores alterari. Et quod
elementum hoc cnim videtur subtilius,
: quaedam gcnera terree humido aqua3 dcnt
eo quod eflusum secundum plus in su- saporem, patet ex eo quodmulli antiquo-
perficie se protendit humectando quam ruin Philosophorum qui de natura locuti
humidum aqueum et quod plusproten- : sunt, dixerunt tale humidumaqueum ha-
ditur et majorem habet locum, est sub- bere saporem qualemsaporem habet ter-
tilius et formalius quam id quod proten- ra per quam transit. Et hoc manifestum
ditur minus et locum capit minorem,sic- est in amaris aquisraaxime, etin eis (|use
ut patet in elementis : quia formalia ele- sunt juxta mare, quae sunt salsee. Sal
menta protenduntur locum majorem in enim est qutedam species terrae, sicut di-
quam materialia. Ilaec autem probatio ctum cst in tertio Meleororum. Similiter
est fallax quia accidit elemento quod
: autem aquae per cinerem colatae, faciunt
plus protenditur quain aqua, et non con- amarum saporem ipso cinere per quem
venit humido utriusque jier se, sed per colatae sunt amaro existente. Sunt etiam
accidens convenit autem hoc ei propter
: fontes multi, quorum quidam sunt ama-
lubricitatem propter quam cito labitur de ri, quidam acuti, alii vero omnimodos
Secundum
parte in partem mollificando. recipientes sapores secundum diversita-
verum signum, quod humidum aquae sit tem lerrae per quam transeunt. Sapor
subtilius quam elementum, est quia hu- igitur fit in humido aqueo passo a quo-
midum aquae in concavo manus, minus dam sicco terreo. Rationabiliter autem
potest teneri et servari quam humidum etiam in plantis est genus saporum ma- :
olei, quod non convenit nisi propter ejus xiine quia planta habet quasi omnes vi-
subtilitatem : et quia ita subtihs est et res a terra : et sic iterum siccum terreum
pura, ideo diximus in quarto Meteoro- humidum plantarum facit pati ad sapo-
rum, quodaquanon est elixabiUs : quan- rem humidum enim habet pati a suo
:
do enim calida facta est et buUit^ins nul- contrario, quemadmodumomniaaliaquae
lo apparet incrassata et inspissata quan- patiuntur.
do estper se sola. Omnia autem commix- Contrarium autem humido aqueo est
ta inspissantur per elixationem. Oportet siccum, aut prout est in igne, aut prout
igitur quod non aqua simplex sit sola est in terra. Ignis autem natura est sicca
causa et subjectum saporum, sed et alia sicut est terrae : sed tamen magis pro-
quajdam aqua non pura inspissabilis per prium ignis est calidum esse quam sic-
decoctionem omnes enim sapores licet
: cum : et terrae proprium est siccum esse
sint in humido, tainen sunt inspissabiles magis quam frigidum, sicut in sccundo
in subjecto suo et habent crassitudinem, Peri (jcnescos de elementis dictum est.
Caliduin igitursicut agcns concausalivum Sccundum autem quod ignis et terra ni-
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. II o7
liil posiiul agore vel pati : (|uia iii liac ipsis aniinalibus est aliijuid , nisi sit
considorationt.' substantiie sunt non ba- utrunu|ui' eonunixtuni. (^um igilur sapor
bentos contrariuni activuui ot passivum : sit passio et qualilas nulriinenli, oportcl
sicut autem omnino est agens vol
niliil quod sa[)()r sit ex utroque.
patiens, sed potius socundum hoc quod Amplius autom obhiti cibi animahbus
conlrarietas inserla est in ois sic enim : quibus cibantur, suntilhi dc numero tan-
omnia agunt et patiuntur. Oportet igitur gibihum etsonsibihum quaeaugnientum
nosdicere, quemadmodum iUi (|uihivant faciunt ot detrimontum
obhitum enim :
ahqua colorata corpora vel saporosa in ad escam nutril secundum quod gustabi-
liumido aqueo, talem faciunt a^juam in le, sicut swpe dictum ost. (iujus signum
qua hivant habere saporem et colorem, est,quod omnia nutriuntur duh'i simplici
(juakMii hivant a corporo coh)rato vel sa- vel commixto. Quando onim dulce cum
pido : sic facit etiam natura hunjidum ahter sapientibuscommixtum est, natura
aqueum babere saporem ipsum per sic- tamen trahit dulce, et rejicit amarum :
cum torreum, et niovens decoquens ip- scd quibus nutriuntur animaha, determi-
sum per caUdum sic onim cahdo mo- : natum secundum quod oportot in se-
est
vente et decoquente et sicco alterante per cundo de Generatione sed liic dicendum :
quod ipsum hu-
coloratur, facit natura est de ipso in quantum necesse est ad
ini(kim quale quid secundum saporos. hanc materiam quam modo tractamus.
Passio autem quae fit in humido a praedi- Calidum onim activo augmentat et
cto cahdo ignis et sicco terrse^est saporis struit et terminatdigerondo et decoquen-
natura. (justus autem virtute et potentia do nutrimentum quo praeparato leve
,
ahorabihs est per oporationem et actum quidem trahit natura, quod equidomdul-
ab hujusmodi sonsibih quod sapor voca- ce est, quiaestcahdumethumidum. Ama-
tnr : sonsibile enim ducit adhunc gustum rum autem et salsum quod grave et tcr-
qui ante liaec virtute et potontia tahs, ut restre est, rejicit et rehnquit : cujus cau-
sapor fuitpraeexistens quandogustus sus- sa est, quia terrestre est et non est na-
cepit ipsum : hoc enim oportet ex quo tum suscipereformamejus quodnutritur,
sensibilc est agens, et gustus et ahi sen- neque moveriad ipsum, ct cum cahdum
sus patientes. Non enimdicimus sensum in ipsum fumat et exsiccaturplus, etplus
secundum extra mittere et dejicere sen- aduritur : humidum autem aqueum vel
sibilom virtutem ad id quod sentitur, sed acreum influit meml)ris,neque fumat ca-
potius secundum intra suscipere formam lofactum, sed potius ehquatur et termi-
sensibilom. Sicut autem dicimus, quod natur ad formam et speciem membro-
non onme humidum ost subjoctum sapo- rum suscipienihim. Quod onim in extorio-
ris, sed compk'xionale et nutrimontale : ribus corporibus facit exterior calor ignis
ita omne siccum est quod est agens
nec vel solis, lioc in corporibus animatis ani-
in humidum et facit saporem in ipso,sed malium ct planlarum facit calor natura-
complexionale et commixtum. Et ideo lis et digestivus. Videmus autem ([uod
etiam non omnis terra per quam colatur exterior calor elovat et attrahit subtilc ct
aqua dat ei saporem, sed potius ea qute lcve quod est dulce, ct grossum terrc-
commixta sunt, ut sulphur, auripigmen- stre relinquitincendendo ipsum. Ilocigi-
tum, et hujusmodi : et ideo sicci nutriti- tur idem faciet calor digestivus animato-
vi sapor est passio in humido colato per rum.
ipsum. Etideo hinc ab istaconsideratione Ex quo quod ea quae nutriuntur,
patet,
saporis oportet accipero, quoniam ncc dulci nutriuntur proi^tor quod otiam po-
:
humidum absquc sicco, noc siccum abs- etie secundum fabuhim cautantos [)hysi-
que humido pro[)i'ium est saporis subje- ca, dicunt doos convorsantos inter duos
clum.Escaenimsive nutrimontum noque tropicos potari ncctaro : quia ibi planeto)
58 I). ALI{. MAO. OHI). V\\Ai\).
s('inp<u'(lis<'iiri'('iil(^s chfvant sublilo cx sla- tunc adunatur sapor, sicut diximus in
gnis cl |)alu(lil)iis inaxirnis, (|ute sunt sul) quarlo iMclcoiorurn.
.'«([uinoctiali, (|U() il^gyptii diccljant nu-
liiri cfBlcstia.
Licet omnia dulci niitriantur
autein
qnx nutriunlur, tamenin nutrimcnto ex-
tcrius ])r(cparato alii saporcs commiscen-
tur scd hoc fit pcr condinKsntum. Acu-
:
CAPUT VIL
tum cnini et salsum condiunt cibum :
scd dulce solum est, propter quod ani-
mata attraliunt cibum. Sed cum nulri-
mentum sit multum dulce, tunc proptcr
levitatcm cnatativum cst, et replctioncm
Dc liumero inadiorum saporum, cl de
facit, et appctitum tollit, et abominatio-
generatione eontm, et quare sunt sep-
iicm facit antequam sit saturitas ad suffi-
iem.
cientiam nutrimenti idem oportct : et
quod misceatur gravi cum quo descendit,
et inferiora ventris replet, ut ex vacuita-
te superioris orificii stomachi dcsiderium
ad cibum excitctur. Conditur aulem ut
frequenter acuto vcl salso, quoniam illi
Quemadmodum autcm supra diximus,
sapores penetrant linguam, et tollunt fa-
quod colores medii generantur ex com-
stidium.
mixtione albi et nigri : ita et saporesgene-
Sic ig^itur colligitur ex omnibus ante- rantur ex dulci et amaro qui sunt extremi
habitis_,quod sapor est in humido com- inter sapores, sicut infra ostendemus : et
plexionali aqueo sicut in subjecto, sicut generantur medii sapores secundum pro-
color est in diaphano terminato, et quod portionem ad extremos in eo secundum
sapor sit agcnte calido digestivo et natu- quod magis et minus propinquus est ex-
rali complexionali, sicut color actu lumi- tremo unusquisque eorum, sive hsec pro-
nis movet visum, et quod sapor cst pas- portio fiat secundum numeros commix-
sio facta in humico a sicco complcxiona- tionis et motus, sive fiat indeterminate
li, sicut color est quoddam esse luminis secundum abundantiam tantum et defe-
in corpore terminato. Cum autem dicitur, ctum.
quod est sicca passio, non intelligitur Omnes autem qui delectationem faciunt
quod sit passio sicci permixti per sub- in gustu et natura, hi sunt commixti in
stantiam cum humido, sed potius est hu- numeris. Cujus signum quod ars
est, co-
midi in quo est virtus sicci : et ideo esse quinaria et medicina quse componit ci-
saporis est simplex. Licet enim humidum bum ad delectationem et sanitatem, nu-
sine sicco sibi pcrmixto non nutriat, non merum et pondus attendit componentium.
tamcn subjectum saporis cst siccum, sed Secundum autem hunc modum conside-
humidum : et esse saporis in ipso est al- rando sapores, soluspinguis interraedios
teratio Iiumidi pcr sicci virtutem calido est quasi dulcis propter vicinitatem quam
agente et terminante : frigidum autcm habet ad ipsum. Cum enim dulcis sit ex
non operatur ad sapores nisiper accidens, subtili in humido virtutem habens sicci,
cum vaporabilitcr diffunditur humidum pinguis habet hoc fere : sed ex terrestre-
sapidum in cibo : et proptcr hoc sapor itatc hal)et quantum visco-
plus parum, in
ejus iion cst adunatus : per frigidum enim sitatem et lubricitatem liabet quamdam,
constringitur humidum ad centrum, et qua? est ex majori sicco tenentc humi-
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. II 59
tlum, quod tamen victum csi ab liumido spocies el colorum : dico aulcm /cn',
subtili acroo. In allera autcm partc sal- quoniani cum ex pluribus constituatur
sus ostjuxtaamarum quoniamcumama- :
sapor quam color, necesse esi esse plu-
rum sitin sicco combusto, cx defectuliu- ros dinerenlias saporum quam colorum :
midi salsus ost in sicco combusto in bu- et lioc probat opus natura', quae plures
mido : ei ideo fere idem sunt illi et non sapores operatur in planlis qujE suni
dislani nisi por minorem bu-majorem el ojusdom coloris. l*atoi ij;itur quod di-
midi defecium. Ponticus autem et aceto- versitas complexionis plus variai saporos
8us et stipiicus et acutus sunt in medio :
(|uamcolores. Ilujus autom roi vera cau-
sed stipticuseiponticussibi invicem ma- sa est, quoniam in uno tantum quod
gissunt vicini quoniam stipticus cau-
:
componit corpora, invenilur color, boc
satur ex niulto terrostri, quod propior ca- est, in diapliano quod non csi corporum
lidi defectum non esi subtiliatum : etideo secundum quod complexionantur ad in-
alteraturhumidumcomplexionaleadmo- vicem, sed ex convcnienlia eorum cum
dum terri.e proptor quod terrestris est
:
pcrpetuo superiori corpore :
sapor autom
sapor iile, cui attribuitur cum eo quod cx omnibus complexionantibus corpora
babet de natura saporis exsiccare, prop- consiituitur,
ier mullum lerrestre quod in eo esi. Sti- Si quis autem velit considerare nume-
piicus autem esi, qui esi foriissimae ier- rum sonsibilium formaliter secunduin
restreitatis eiexsiccaiionis. Acutus autem quod discernibiliasunt per sensum, sep-
causatur ex calido complexionali nimis tem inveniet notabiles diversiiaies in
acuenie ierresire siccum complcxionale, eis, Quod sic probatur : quia sicui nos
non iamen incendente, nec comburente : diximus in libro de Anima ', eaquae suni
iuncenim alierando humidumcomplexio- in physicis corporibus, per motum fiuni
nale acuei ipsum etideo isiisapori a Ga- : in illis : moius auicni cum in qualitato
lenoattribuiturcalefacereetsolverc. Juxia non sii nisi quale fluens : quale autem
auiem hunc esi aeris sapor, qui causatur fluens sit inter privaiioncm ci habitum
ex calido alterante siccum, quod altera- quae suni aliquo modo coniraria : opor-
tum alterat humidum ante complexionem ietquod medium de naiura sii extrcmo-
et decociiouem complctam pcr calidum : rum, eo quod motus non esi nisi forma
et ideo iste sapor esi fruciuura : et ideo post formam, sicui ostendimus in tertio
etiam isii sapori, tcstanie Galeno, attri- Phi/sicorutn^ « Elcmenta igiiur prima
:
buitur non calefacere, eo quod actio ca- omnium mediorum suni extrema inter
lidi in ipso non sii completa, scd attribui- quse esi motus. » Licet autcm in quolibei
tur ei solvere solum. Sicut autcm acris motu sint infinita ficri, sicut dictum ost
est antc complcxionem, ita acetosus esi in sexlo Pliysicorum^, non tamen suni
posiquam ex acutis humidis evaporavc- infinita in eo secundum actum acce[)ta.
rit calidum complexionale : idco enim Quai auicm aequalitaic proporlioncs acci-
frigidae subslanlia^ esi.cttamen acuta" cst piuntur, secundum actum et numerum
actionis : quod accidit proptcr quasdam ierminaium suni acccpta : non igilur
partcs sicci combustas in ipso : proptor sunt infinita. Si igiiur sciamus quod
quod quod acetum est hebes in
diciiur proportionaliier accepta scnsibilia sunt
substaniia ei acutum in actione. intcr cxtrema, iunc scicmus numerum
Fere enim suni aequalcs huraorum sensibilium cujuslibei sensus. Constai
'
H de Aniraa, tract. iii, cap. 5. " VI Pliysic. tract. ii, cap. 7.
2 III Physic. tract. i, cap. 4,
60 D. ALB. MAG. OHF). VWA^D.
aulom (\nod iiilcr (|u;ulilj(!t (hio cxliciMa (; cA a. Si i^iluialjmiij.ihit a, ciit vicinius
iutcr (juaBost inolus all(3i'ati(;riis, ost juo- oxtrcnKj : ot si ahundahil c, (u-it vicinius
portio (E^jualitalis (|u.'e ost ponos tanluiii nioiJio <joqui(lislanti : noc polost in gene-
quam de alloro. Est
habero de uno ij^itur romagis multiplicari proportio intorduo
penes unum medium acciperc quo distat quando ost proportio ina;qualium non :
per sequidistantiam ab utroque oxtremo- igitur orunt nisi duo media intermodium
rum : in nulla aiitom natura quaj secun- aequidistans et allerum oxtremorum.
dum genus est una, estplusuna propor- Krunt i<.i:itur soptom proporlionalilor
tiono quae est sccundum a^qualitatom : in j^fonore accepta sonsibiiia, duo scilicet
quoniam sicut imum ost in numoris, ita extrema, quinquo modia
ot : quorum
ajqualc in proportionibus. Non igitur unum sumitur proporlione ffiqualitatis
contingit accipere in aliquo sonsil)ili pcr aequidislanliam intor oxtrema : et
unius sonsibilis plus uno medio quam sit alia duo per abundantiam unius oxtremi
per sequidistantiam extremorum medio- supra medium, et per abundantiam me-
rum. Omnia igitur alia sunt intermodium dii super extremum, et similitor residua
hoc cl alterum extremorum : aut igitur duo inter roliquum cxtremum ot aequi-
sunt intor medium hoc et extremum distans medium. autem in his
Si quis
quod ponimus esse nigrum aequidistan- proportionibus ad speciem et matoriam
ter, aut secundum proportionem inaequa- descendat, erunt amplioris diversitatis :
litatis. et quod quidem multo plures co-
ideo est
Et dicamus medium aequidistans esse loresdicuntur esse quam septem, et no-
G,extremum autem unum esse a, et al- vem dicuntur esse genera sajjorum vel
terum extremum b, ot accipiamus d in- plura : sed secundum formalem in gene-
ter c et A aut igitur aequidistant utrique
: roacceptam proportionem impossibile est
et proportionem liabent aequalitatis ad ultra septenum extendi sensibilium nu-
utrumque, aut proporlionem habent merum et diversitatem. Et quia medio-
inaequalitatis. Si dicantur aequidistarc : rum quaedam sunt propinquiora extro-
ergo tantum habet de c quantum de a. morum alteri, ideo rationabiliter dicunt
Sed medietas ejus quod est c fuit a, quidam lividum, quodpallldum vocatur,
quoniam inter a et b c distabat aequa- album esse. Esse enim albi quasi in pro-
liter. Ergo hoc ipsum d partem a ac- ximo sequitur flavum, quod est subal-
cepit de c, et accepit similiter ab a par- bum, sicut sapor unctuosus sequilur
tem a: ergo per duas acceptiones appro- dulcedinem.
pinquat ad a, et non nisi per unam qme Color autem puniceus et ille qui Graece
non est pura, sed permixta appropin- : dicitur ilo-jp-^o^, quem nos cUriiium dici-
quat ergo etc. Est igitur vicinum magis mus, et viridis color, alii sunt in medio
A quam b, et datum
quod sequidi- erat albi et nigri secundum dictas proportio-
stabat uterque. Patet igitur quod non est nes accipiendi : et alii sunt inter istos,
aequidistans medium accipere inter a et quia inter medios vicinos extremum sunt
c, et eadem ratione non est aequidistans alii medii viciniores medio secundum
accipere inter c et b in uno sensibilium. aequidistantiam accepto. Et sicut diximus
Oportet igitur quod non abundanti mul- quod nigrum est privatio albi in perspi-
tum accoptione accipiat de c quam de a, cuo, ita amarus pluset salsus minus sunt
si debeat fieri propinquius a : sicut si di- privalio dulcis : sed cum forma saporis
ceremus quod accipit quadruplum c sit passio facta a sicco in humido, in
quantum accipit de a, quando movclur amaris est privatio materialis principii
de A in c : tunc enim efficitur vicinius c saporum, quia in amaris huuiidinn
quam a : abundantom
propter igitur complexionale ovaporavit et remansit
proportionem constiluunlur media intor sicut terreum incensum et combustum :
LIB. I)l- SE.NSIJ 1:T SEXSATO, rRACT. II (il
ot qiioad hoc privative opponitur tlulci. aspo.rum et leno faciunt tain([iiani pro-
Quia autein ellectus oaliili in sicco coni- j)ria sensata. .\mplius autom aculum et
busto est aliqua qualilas, iilco fornialitcr i)blusuni qutv [irincipaiitor sunt iii gl(d)is
contrarie opponitur dulci aniaruu), et torrestribus sunl commuiiia scnsuum,
malerialiter ut privatio et habitus : et ad ligurani reducuntur
([uia et quani- :
istc est conversus niodus oppositionuni vis hic non ab omnihus a;([ualiter sensi-
quae sunl inter alhuni cl ni>;runi, sicut bus [)arlicipanlur, lanion tam visui quaiu
patet cx superius dictis. Kx lioc dicilui", audilui sunt communia et de visu qui- :
quod cinis conihusloruni oniniuin ama- deni noii osl dubium de auditu vero :
rissinius est : eo quod totuni huiniihiin otiaiii constat, quia acutus sonus ot gra-
coni[)lexionale exhalatuni est ex ipsis, et vis ox liyura percutientium causalur.
non remansil nisi siccuni incensum. Nos autcm in libro i\{i Aninia determiiia-
viinus quibus seiisibus et qure sunt com-
munia.
Quidam aulcni supcr pr()[)ria sensata
ad ista referunt sicut ad causani eoruni,
et non accipiunt mcdia proportionaliter,
sicut supra docuimus sicut Democritus :
dicit alhuni et nigrum causari albuin
GAPUT VIII.
:
([uidoin esse quoddam asporuin, eo quod
multum penclret visiim : iiigrum autein
dicitur leno, eo quod visum lente mo-
vet. Similiter autem ad tlguras refert sa-
pores el hujus causa est, quia ipse di-
I)<' fdlsis oj/inioiiibt(s qim siint circa
:
xit nullam esse formam sensibilem om-
sensibiiia .
nino, sed videri eis cx compositione ct
ordine et situ atomorum diversas figuras
habentium : et lioc dixit tangere sensum
et perficere sensualitatem secundum ac-
tuiii.
Sic igitur tripliciter peccavit Democri-
Licel autem {^^ustabilc sit quoddam dc tus.Uno quidem iiiodo, ([uia dixit com-
numero tangibiUuin, sicut diximus in li- muniter omnes sensus esse quosdam la-
bro de Aniina, tamen Democritus et qui- ctus : eo quod ponebat non fieri tactum
dam alii Pliilosophi qui de sensibus et nisi per figuras indivisibiles tangenlos
sensibilibus loquuntur, oinnino incon- seiisus. Alio autem modo, quia dixit
gruum faciunt tracfatum. Dicunt cnim, communia esse sensata [iropria, et pcr
quod oinnia sensibilia sunt tangihilia : ea sentiri quidquid sentitur. Tertio au-
etenim si concedatur hoc quod dicunt tom inodo ea osse causas esscntialcs pro-
tolaliter sc liabere sicut dicunt, tunc [)rioriiin sensibilium : et hoc quidem di-
uiiusquisquc aliorum sensuum est actus xil Deniocritus, quamvis nullius sit om-
quidam. Quod autem hoc est impossi- nia sensata communia deprehenderc nisi
bilc, non est difllcile discernere ex his solius visus : vel si alii deprehendaiit
quae in libro de Anima dicta sunt. Pec- quaedam, non omnia communia : tamen
cant autem ad hoc Antiqui qui utuntur visus deprehendit oa maxime. Sic igitur
his qusB sunt communia sensibus sensi- scnsibilia aliorum scnsuum non dobent
bilia tamquam sint propria et ideo Iioc : dici (h'[)rehondi modiaiitibiis communi-
fccerunt : quia sensus sextus esset illo- bus, nisi forte sccundum Domocritum in
rnm. Mairnitudinem onim et fiji^uram ot solo visu ([uod tamon et ipsuni falsuin
:
Q2 n. ALB. MAG. ORI). Pf\M[).
csl : quia iii probalum
lihro do Aniina ', lum formabtor multiplicatai per numft-
est, quod communia por consoquons ac- rum angulorum. Sonsihilia autom socun-
cipiunlur ot pr()[)rio romov(!nlur a stmsi- dum I)(;mocrilum form;ilil(;r in gonoro
bus parlicularibus. multiplicata crosconl in inlinitum. (>jn-
Si crgo (lubitatur socundum Domocri- stat autem ex suporius habitis hoc vorum
tum, quod j^^ustus inter onmos magis non cssc, cum a nobis sit hoc dictum dc
sentit communia qusB sunt figura et ma- gusta])ili : sicut cnim aliai passiones sa-
gnitudo, quffi dicuntur causarc sapores, porum cx calido digorcnte causiita; per
et esse ipsorum aclionem in gustum sa- pempasim et epsesim vol optesim, et per
pores : oportet igitur quod circa unum- indigestiones liis contrarias, quae pro-
quodque gonus figurarum sit discernere priam cupiunthaberc solutionom in plii-
minimas ditrcrentias figurarum, et in losophia quam faciemus de plantis, eo
exanimato scnsu ct perfccto : oportcbit quod vircs plantae sunt sicci terrei , cu-
igitur, quod gustus etiam alia commu- jus actio in humidum facit sapores.
nia sentiat magis inter omnes scnsus, quae
sunt magnitudo, ct numcrus, ct sic dc
aliis et oportct gustum cssc secundum
:
hoc discretissimum figurarum et ad hoc :
sequitur dcmonstratio gcometrica maxi-
me perfici per gustum quod absurdum :
est totum hoc. CAPUT IX.
Amplius omnia propria scnsibilia ha-
bent contrarium, sicut in colore propria
contraria sunt album et nigrum, ct in
saporc dulce et amarum. Figura autcm
figurse non putatur ab aliquo esse con- De medio el proprio subjecto odorinn
traria. Figurine enim magis distantes secundum genus.
sunt, quaj perficiuntur linea curva et
recta : quia penes illam cst quaedam
contrarietas in lincis tcrminantibus figu-
ras. Girculus autem fit cx linca curva :
poligonice autcm omncs ex rectis et ta- :
mcn non potcst dici cui poligoniarum Nunc vcro eumdcm modum oportet
figura constituta ex circumferentia sit intclligcre etiam dc odorum natura qnod :
contraria. Non ergo figura est proprium enim facit in humido siccum complc-
alicujus scnsus scnsibilitcr. Similitcr xionalc in saporum natura, hoc vice ver-
autcm est de aliis sensibilibus. sa facit in sicco humidum cnchimum in
Amplius autcm figurse potcntise sunt alio gcnere scnsi])ilium quae sunt odorum
inlinitse,non autcm accipiunturperforma- natura. Etichimum autem vocamus in
lcs proportioncs, sicut supra diximus dc Latino intrinsecum sivc complcxionale
scnsibilibus, sed potius accipiuntur ea- humidum, quod cst radicale sivc nutri-
rum species numero angulorum.
ex mentale in rcbus physice compicxiona-
Cum autem numcrus potentia crcscat in tis. Chimus enim succositas cibi est sive
infinitum per formalcs ditrercntias, opor- alimenti : et ideo enchimum nutrimen-
tet quod ctiam figurse crcscant in infini- tum liumidum aiimenti vocatur. Scimus
1 II de Anima, Iract. iii, cap. 5.
LIB. i)E SENSU ET SENSATO, TnACT. It 63
ciutem cx luulti.s- piiiicecloutihus diclis, aqua, ipso supornatarot, oo quod levis ost
quud lioc ost couiploxionalo humiduui in aqua, sicut iu r^i^/or/ J/////f/o '
ost pro-
alteratum a sicco et calido docoquente : hatum. Nou ij^itur salvatur iu aqua aer
et tunc convertoutes sermonom dicemus, qui deforat odores auimahhus. Nec potest
(juod primum suhjectum o(h)rum in ro (Hci quod attrahant oum de oxtra aquam
odorahili est siccum passum et altoratum et postoa odoront iu ipso. (juia talia ani-
a tahhumido vaporoso : tale enim sic- malia non spirant : nou autem possent
cum secundum actum est et nihil aliud attrahere aerem nisi per respirationcm.
est nisi spccie resolutus ah hujusmodi Si quis igitur ponat aquam ct aorom
humido ot hic : spiritus suhjoctum cst utraquc humi^Ki csscsccundum naturam,
odorum primum. In aqua autom et in et idoo hivahilia ot mundahilia, oporlct
aore est tamquam non tam-
in mcdiis ot quod utrumquc oorum sic sit modium lio-
quam in primo susceptivo. Ex quo au- rum, et erit tunc utrumquc id cnchimi
tcm esl in utroque istorum clomontorum sicci quod est in humido laval)ili ot mun-
sicut in medio, oportot quod illa duo sc- dahili sicut in mcdio alterato ab ipso na-
cuudum communc ad utrumque sint turalitcrodor. Odorabilc autom sive odo-
mcdia odorum. ratum quod est sensus odoratus, erit
Dicamus igitur nunc quid sit commimc virtutc vel potentia tale qualc secundum
aoris et aquse secundum quod sunt me- actum est mcdium ab odorantc primo al-
diuui odorum. Scimus autcm quod id tcratum.
quod cst perspicuum, est odorahilc sicut Quoniam autcm sicut talc non cst nisi
medium, sod nonsecundum quod cstpor- spiritus humidi complexionalis, oportet
spicuum, quia secundum hoc est medium quod omnis odor scqucla quoedam sit et
in visu sed potius quod sunt humida la-
: passio nulrimcnti, ct similitcr cstsapor :
vahilia odorahilia et non mundahilia ah scd sapor soquilur immcdiatc, et odor
ipsis odorihus si cnim non cssentmun-
: mediantc humido saporoso, sicut patct
dahilia ah odoribus, non omniumpossent Hoc autcm manifcstum cst
ex pra^diclis.
accipere odorem. Si autem non cssent per inductionem tam in non hahentibus
quasi ablutiva bdorum ab ipsis primis odorem quam in habentibus clcmonta :
odorantihus, tunc non dcforront odores. enim non sunt odorahilia, co quod nec
Secundum igitur utrumque istorum, sci- humidum nec siccum habent complcxio-
licet secundum quod sunt emundabilia ct nalia, vcluti ignis, tcrra, aer, et aqua :
lavahilia, sic dcferuut odores tamquam sicci cnim spiritus resoluti ab ipsis sunt
UKMlia. achimi, hoc est, ab humido nutrimcnti
Quod autem amho ista elcmcnta sunt saporoso non rcsoluti nisiforte commix-
:
media odorum, manifestum est cx ani- ta in quihus cum domiuantur simpli-
niidibus hahitautihus inutroquequaj odo- ciora, forlo faciunt odorem, ct idco ma-
rant, scilicct pisccs, et duripelia habitan- ximo hahct odorcm. Constat cuim quod
tia in aquis, sicut cancer, et alia qucedam hahcl saporcm salsum, ct hahct siccum
mauifcstc vidcntur odorare, co quod a spiritum ah ipso rcsolutum, ct illc in pri-
longe scntiunt cihum in tcncbris, et in mocstsubjcctum odorum in re odorahili.
silentio nullo aere existente inaqua qui Similitcr autcm ex cadem causa sal ma-
defcrat eis odorcs : aer enim odores non gis odorabilc est quam nitrum sal enim :
defert nisi quando est purus et secundum humidius est nitro, et ideo resoluhilius in
actum existens. Si autem talis essct in spiritum odorabilem. Hoc autcm manife-
' IV De Ccelo et Mundo, tract. ir, cap. 2.
64 D. ALB. MAG. OIII). PH/KI).
sliit, (jiiia olcuiii cxil al) uti()(|U(', sciiicct intcr ca, ct sunt aquatica plus quam fer-
laiii salc quain nilio : s(;(l nitruin lcirc- rum cl a;s : (d idco inipcdilur jiassio liu-
strius cst (juani sal : cti(Jc(j luni (jui<J(Mu midi sicul iii plaiitis aquaticis.
cst inotlorabilc, scd minus odorahile cst
quam sal : ct plus cflluil (jlci (J(; salc
quam de nitro. IIoc autem artilicium cst
in alcliimicis : quoniam si ad igncm len-
tum ponalur sal vcl nitrum in vase (|uo(l
sic taliter aptalum quod slil-
sicut id pcr
latur a(|ua rosacca, tunc primo distillat CAPIJT X.
aliquid aquae, qua? si in tanlo lcnlo igne
valdc distillctur, distillet tamcn aliquid
olei indo : hoc autem non distillarct ab
eis nisi habcrent aliquid saporosi humidi
spirantis siccitatem odorifcram. Sunt De errora quorumdam dicenllum, quod
igitur talia odorabilia propler hanc cau- odor est cvaporatio fumalin.
sam.
Amplius autem lapisterreus durus non
unctuosus estnon odorabilis, eo quod ip-
se est acliimius, hoc est, sine chimo con-
glutinatus. Ligna autem universaliter
sunt aliquid odoris habentia, eo quod sunt Ex autem qufe diximus de primo et
his
enchimia inter ligna autem aquatica
: proprio subjecto odorum, visum est qui-
ligna sunt minus odorabilia quod con- : busdam quod odor sit fumalis evapora-
tingit propter lignorum taliuin frigidita- tio, et quod nusquam sit odor in medio
tem, quae impedit pati humidum enchi- nisi aliquid sit ibi substantialiter fumalis
mum a sicco complexionali et ideo in- : evaporationis hoc quidem in libro de
: et
sipida, et minus odorantia inveniuntur. Anima probatum est hic autem ad
'
:
Amplius in eis quse metallantur pcr hoc volumus inducere demonstrationem.
artem et in metallorum sunt genere per Ponamus autem in primis positionem
naturam, aurum minus est odorabile om- eorum. Dicunt igitur isti, quod odor est
nibus aliis : cujus causa est, quia nimia fumalis evaporatio, etnon qualitas gene-
subtilitas terrei et humidi, et optima per- i-ata in aere ab eo quod fumaliter evapo-
mixtio eorum non sinit unumpati ab alio rat : dicentes hanc evaporationem com-
aliquam transmutalioncm ct idco rema- : muniter esse terrei corporis et aquei :
net humidum sicco pcrmixtum, et non quia, sicut diximus in scientia Meteoro-
enchimum. ^Es autem ctfcrrum quianon rum ^,duo elcmenta evaporant
illa sola :
bene commixta sunt, habcnt humidum dicunt autem isti hanc evaporationcm
et siccum : liabent ea passibilia ab invi- esse aeris sicut in quo diffunditur ipsa
ccm et ideo : efficitur corum humidum evaporatio. Super liancautempositionem
enchimum et : idco odorabilia sunt plus sustentantur omnes Joqucntes de nalura
omnibus aliis metallis. Argentum vero odoris. Unde Hcraclitus utique tale ver-
et stannum magis sunt odorabilia auro bum dicit, quod si omnia entia fiant fu-
et lapidibus, sed minus quam ses et fer- mus, (juod omnia erunt odorabilia et
rum et hoc contingit quia media sunt
: nares discernerent odores eorum. Sic igi-
' II De Anima, tracl. iii, cap. 25. 2 I Metcororum, tracl. iv, cap. 3.
LIB. DE SENSU ET SENSATO, TRAGT. II 65
tur omnes physici odoris naturain assc- aquacnim in qua lavatur odorifcrum, fit
runt essc aut exlialationcni ijuai lit va- odorilcra. Odor aqua sccun-
igitur cst in
poreaquco, aut evaporationcm in qua csl dum actiiin odor igitiir non cst cvapo-
:
vapor terreus, aut utraijuc ista. ratio iuiiialis. Ncc aliquis nos arhitretur
Quod autein nullum istoruni vcrum sit, contraria nohis dicere quia diximus su- :
vidctur quod cliimus odoriferus cst liu- |ii'a quod odor cst in sicco vaporalivo
sic-
miditas quaedam complcxionalis : luma- iit iii siihjccto [irimo, in
cst secun- quo
lis vero evaporatio comnmniter est tcrra' duni cssc matcriale, sed in mcdio cst
et aeris : terr» autcm cst sicut mcdii, sccunduni (|ualitatcm simpliccm odoris
aerisvero sicut loci cl medii pcr(}uai dil- ct sccundum cssc spiritualc. Ifcraclitus
funditur : et cvaporatio fumalis larii(> autcm ct sui scquaccs dixcrunt ipsam
sumpta non vaporat nisi cx aqua et terra :
qualitatem ct essentiam odoris esse fuma-
et hoc patct quia quando rcsolvitur ad lcm cvaporalioncm, et nus([uam essc
matcriam undc sumitur, non tuncconsti- odorcm nisi secundum csse fumalis eva-
tuitur tcrra ex vaporationc fumali terra}, porationis, quod liic dcmonstiavinms esse
sicut patct infumo ignis qui gencrat fuli- falsum, siciit patct cx diclis.
gincm ex evaporatione autem aquae
:
constituitur a({ua, sicut patct in a(}ua fu-
mante in olla cooperta. Horum autem
neutrum vidctur odorum cliinms cnim :
odoriferus in aqua cst efrundens odo-
rcm fumalis autcm vaporatio numquam
:
est in aqua secundum actum. CAPUT XI.
Quod autem odor in aqua sit, patet cx
lioc (juod dictum est prius, quod anima-
lia odorant in aqua. Amplius autcm cva-
poratio sccundum similitudinem dicitur
esse sicut liujus ct illius quod cst terric !>(' propurliojic (kIoiuih aiLsdiiorc.s, cl dc
secundum iVntiquos ct aquaj et si eva- : numcro odoruni.
poratio terrre quae est fumus, non henc
dicitur in aqua csse, tunc nec evaporatio
terrae vel aquoe potest esse in aqua secun-
dum actum humidum enim aqueum fri-
:
gidum rcstringit vaporativum siccum.
Non autcm inmianifcstum cst, quoniam \\\ accijucndisautem specichusodorum
utrumquc humidum tam illud scilicct attcndcndum est, quod oportet species
quod cst in spiritu, lioc est, in aere,quam odorum essc proportionalcs sa[)orihus qui
illud ([uod cst in aqiia secundum ([uod causantur ex tamcn non genc-
illis : lioc
utrumquc est mcdium odorum o[)orl(,'t : ralitcr estvcrum. Causa aulcm cst, quia
enim pati et reciperc odorcm qui est ah prjccipue saporcs frigore causati, ut pon-
cnchimia siccitate tam aer cnim quam : ticus, et sti[)ticus, non in omiiihus, sed
aqua dcferunt odoiem sicut mcdium odo- iiiquihusdain ichus advcnicntc calido va-
rum aer enim humidus est secundum
: poiativo, amplius digcritur humidum
materiam, ct non immanifestum est ex quod est in eis : et ideo cum vaporat,
pliysicis quod odorifcrum similiter agat, mclior est odor cjus quam sapor quia:
et facit in humidis elemcntis, ct in acrc rcsolvitur cnchimo magis dccocto. In
al)
in quo humidum, qucmad-
est sj)iritualc ([uihusdam aulem magis grossis et visco-
modum agit et facit in humido odorem sis a quihus non scparatur pars liumidi
suum lavatum in ipsosiccum enchimium : matris digcsti, scd magis vaporativi ah
IX
G() I). ALIi. MA(i. 0I{|). IM{/i:i).
ipso liuinido (;orni(loxi()nali, r('inan(!l rio ad conlrarium pcr ni(3(Jia d(;t(jrrninata
propoi'tio odoris cl sa[)oris : (it inv(!nirnus in s^jptcnario nunicro sccunduiii nuiric-
odorcs norninihus saporiiin norninalos, riiin jifO[(orti(»nuni in f^cncrc, ([ua; alio
ut siint odorcs acctosi, cl dulc(!S, ct aciili, iiiodo [(otcntia suiit inlinila, non actu,
ct ponlici, (!t crassi. I''t ali([uis diccrct scd soliini sccunduin ahundantiain ct
1'orlc, ([uod odorcs[»utrid((ruiu [(utrcsccn- circcluni, sivc forrna proportionis mcdia
tcs proportionalcs sunt saporibus [lulri- accijdantur : scd in odorihus motus cst
doi-uin : ct hoec causa est dicta in ([uarlo dc conlrari(( ad contrariuin [icr hoc (juod
J/e^^'o/Yyr//y/i' cnim suntvelcolo-
: jiutrida motiis cst in saporihus : ct idco gcnera-
re naturali combusta, ct idco sunt primo tio odorum estsicut finis gcneralionis sa-
cxtcrius humida et tandcm arida ct sic : jiorum.
incincrantur sicut combusta oportet igi- : (^)uod autem nos diximus media potcn-
tur, quod amara sint hujusmodi sicut et tia cssc inPinita (^uando sine proporlione
cinis comhustorum. ('um igitur odor se- accipiuntur, hoc modo est vcrum,secun-
quchi sit sajioris ct proecipue sajiorum ex dum quodprobaturinscxto Physkorum^
calido causatoruin, oportct quod odor inlinita cssc facta in quolibet fier-i, ct in-
putridorum, sicut stcrcoruin, et cadave- finila ficri in quolihct esse, et ant(3quo(l-
ruin, proportionctur sapori amaro : el Hhet factum : et ideo uhicumque sunt
ideo conscquens est, quod sicut putrida motus sensihilesut dicantur fieri ihi actu,
divisihile hahent humiduin quod potatio necesse est constitui unum sensibile me-
vocatur ad gustum ita ctiamputrca sive : dium. Propter quod dicit Alfarahius et
putrcntia vel fcetentia ea quse desiccata Avcrroes consentit, quod medii colores
sunt in diversa foetentia, quia jam resol- et alia sensihilia media sunt intinita : non
vuntur ct discontinuantur : et ideo sunt enim omnia secundum diversitates pro-
pentca quaj ahominahilia vocantur. portionum naturalium accipi possunt :
Ex omnihus manifestum est, quod
his quia multae proportiones sunt in conti-
sicut sapor est in aqua sicut in medio nuis, quse nullo modo sunt in numeris.
per quod pertingit ad gustum ita in : Adhuc autem multiplicatio continuorum
aqua et aere tamquam in mcdiis est ol- sibi non sunt proportionahilia nisi secun-
factus : etodor fit expartihus ipsius odo- dum ahundantiam indeterminatam et de-
rifcri per calidum vaporativum : et pro- fectum. vVd numerum ig-itur mcdiorum
ptcr lioc frigus ct conglutinatio rcstrin- saporum nccesse est concordarc ut in
gunt tam saporcs quam odorcs, sed he- plurihus mcdioscolores : et in (juihus non
betant sapores, omnino
et destruunt concordant, erit propter causam supra
odores : quia humidum enchimum con- inductam.
stringitur per frigus,etper conglutinatio-
nem retinetur virtus : et ideo cum non
det saporcm nisi quando est in actu
fluens, lichctatur sapor a frigore et con-
glutinatione : odor autem qui fit per ca-
lidum quod movct ct gcnerat odorcm cx
odorahili,in medio aufert quidem frigus,
et restringit intus conglutinatio fortis in
partihus rei odorahilis. Tn omnihus crgo
aliis scnsihilis motus est per se dc contra-
*
IV Metoorontm, tract, i, cap. 7. ^ VI Pliysic trnct. n, cap. 7.
Lll{. Di: SENSU ET SEXSATO, TRACT. II 07
sigiiuin ost, (luia |)ItMiis et satulalis ct
noii iiuli^cutiluis «.•iho non ost Jolcctahi-
lis, sod alioiniuahilis. Si autoin habuis-
sot hic o(hn- socuiuhiin so (loh'ct;ihiio, ot
csurionlihus ot saluiatis ossot doloclahi-
lis : ot islo ([ui(h>m ino(hi quiccnin(]U(^ do-
CAPTT XII. hMtahilia suiil, hahoiit odoros aitsqiio
osca. ita scihcot (|U()(I unw judicaiil iiu-
trimenliirn oonvonions vcl inconvcniens
hac spccic odoratiis, noc dcloctahilos, ncc
tristcs sunt. Isto igitur qnidcin odor pro-
l)e (luabKS speciehus oduritifi, et quare ptcr cihuin solum dosidcratus, non ha-
U)m earuni est omuibus propria? hot dcloclahilc ct tristc nisi sccundiiin
accidcns : ot idco quia omniuin anima-
lium cst nutriri, oportct liaiic s[)ccicm
odoratus csso causam omnihus aniinali-
hus.
Quidam ouim odorum iii alia s[)ocic
In j^onore autoin considcrando odoros sunt odorahilos, quorum dolcctahilc tri-
in rohitionc ad olfactum, dujo suut spi?- stc nullo modo quseritur propter escam :
cies odoruin in oonsidoratione ista. Cu- qnia i[)sa odorifera a quibus rcsolvuutur,
jus causa est, quia quidam hahont dolo- nou sunt osihilia, sicut suut odorcs flo-
ctahile ct tristc, uon propor sc, sed pro- ruin, rosarum scilicot ot violarum ct hu-
ptor aliud : ct idco doIect;il)iIc ct tristc jusmodi isti enim non magis vol niinus
:
est in eis non in quantum odores sunt, consequuutur oscain et saporcm ejus,
sed in quantum judicant qui(hlam dc sa- uec conforunt ad desidcrium cihi quod
pore nulrimonti, ncc qua^runtur nisi pro- ost faincs, sod polius contrarium el hoc :
pter cscam alii autoin odores sunt quoe-
: quando sontiuutur de propc, quia tunc
siti proptor se iu quanlum odorcs sunt, per vaporcm ingrediuiitur in corpora :
ot non sunt relati ad escam, sed delecta- qui vapor orificia vonarum roplet, sicut
bilo ot tristc hahont in seipsis. Quod ex repletioiie fit, ([uod cihuin non deside-
enim dicuul quidam, ([uod hnec secuuda rant ot ideo cst istc unus modorum at-
:
non sit species odorabilis aliqiia, non ost teuuandi oos, ([uoruin natiira gulosa cst
vcrum : sed oportot determinarc quomo- et famolioa. Quod autcin ista nihil faciant
do cst species odorabilis, et quomodo adcibi appctitum, sod ad contrarium, pa-
non est species ejus. tct ex hoc quod si sint multa aromatica,
IJnum enim genus odorum est in ipsis impodiunt cihi appolitum ct gencrant
ordinatis saporihus, sicut [>rius diximus : fastidium, quaudo cibus conditur per ea.
et hoc est ([uod dolectahilc tristo liahot Propter hoc Tracius coquum suum Euri-
non iu quantum cst odor, sed socuudum pidoin vituperaus, prjEceplum dodit di-
accidons, ([uia ost judicium oonvcnioiitis cons, « Xon iufundas miron in lciitc,
vel incouvouientis alimcnti, Et quia odor quando docoquis oam : » cst cnim mi-
est quoedam passio ct qualitas ejus quod roti confectio unguenti odorifori ex bal-
nutrit alimenti, ideo talos- odores optau- saino et oleo, sicut dicit Dionysius Arco-
tibus, id est, esuricntihus ct desidorauti- [)agita, ot odoriforum ot aromalicum hal-
bus cihum sunl delectahiles : ct idoo samit tollil a[)potitum ot gonorat fasti-
esuricns odore carnium, ctvaporc co- dium : ol idco lentos Tracio inesibilos fa-
quiuarum delcclatur : ([ui tamcn odor ct;e fuorunt cx condimento.
secundum sc non est dclectabilis. Cujus Si quis autom nobis objicicns dicat.
08 ]). ALIi. MA(i. OHI). 1»1M:I).
quod miilli .intoquarn l)il)anl, rnisconl vonis circa ccrfbrum cxislcntibus, ct nu-
aromala, cl lalcs vir-tutcs odorum sccun- trit CfMchrum, suhtilis valdo : ct quia
dum sc dclcctabilcs sunt ad potationcs suhlilis csl, citissimc cst infri^Mdaljilis a
suas, ut qirando lil vinurn conditum, vcl fri^^orc <vr(t\n-i : ad ccrcbr-um autcui corr-
clarctum rosatum, vcl alio odorc condi- tirruc fumus cihi a loco dif.^cstio-
clcvatur
tum : ct sic vidctur rion tollcr-c dcsidc- nis ct quando cst in capitc, resolvitur
:
rium, sed augerc. Dicimus quod illa non sicut fumus in olla coopcrla ct tuirc rcdit :
augcnt dcsidcrium, scd j)olius faciurrl in plrlcgma quod si in cercbro infrigida-
vim ad virtutcm compositam d(;lcctatio- tui, rcuma cfficitur dcflucnsa capitc quod
nis doncc a duohus scnsibus, scilicet gu- inducns pectori et spiritualibus, facit di-
stu ct odoi-atu pcrficiatur dclcctatio pcr vcrsas inlirmitatcs in bominibus, inqui-
usum talis potus, sicut in scnsibus eflici- bus mullum cst de cerebro infrigidante :
tur delectatio ah uno illorum scnsibi- ct cibus cjus subtilior cst et de facili in-
lium : ct etiam qirando mixtum est, frigidabilis cst. Specics autem odoris
quaeritur in eo delcctatio propria odori, quae habet dclcctationem pcr sc, facta
sicut quando cst simplex. Si enim non est ci adjutorium sanitatis : nullum enim
qusereretur propter odorem delectatio, aliud cst opus ci in hominc quam istud :
tunc per ipsumpotusnoncondiretur:quia istud autem opus facit natura sua mani-
fortc absque condimento magis cst dcsi- feste cibus cnim qui delectabilis cst,
:
derabilis secundum naturam potum. in sive sit siccus, sive sit humidus, multo-
Istud igitur odorabile propriam lia- ties propter dictam causam facit infirmi-
bcns, ut diximus, delectationem, pro- tatem.
prium est homini : odores autem ordina- Et quamvis Galenus et alii Auctorcs
ti et proportionati saporibus, sunt com- tradant reuma fieri et ex calida causa et
muncs omnibus aliis animalibus, sicut ex frigida, non habet instantiam hoc ad
dictum cst quidem^ eo
prius : et illis id quod dixiinus ex calida enim causa
:
quod sccundum accidens habent delecta- numquam fit per se, sed quandoque jrer
bile accidit ctiam dividi in specics pro-
: accidens si ccrcbrum ab aliquo sit cale-
portionatas et nominatas sccundum sa- factum accideiitaliler et tunc calore suo :
pores. Tstis autcm qui proprium habent de stomacho nimis trahat humidum, ita
delectabile, nequaquam dividi accidit in quod trahendo nimis oppilat venas et
tales species : et hoc contingit ideo quia obruit seipsam ct tunc nonjuvatur ca-
:
natura eorum secundum seipsam est de- lore, sed infrigidatur et fit reuma. Patet
lectabilis vel tristis proptcr hoc : et odo- igitur, quod semper fit reuma frigore
aromatum vel foetido-
res talcs dicuntur sicut cx proxima causa operatio autem :
rum. Causa autem pr'opter quamhomini- quae est ab hujusmodi odorc qui de se
bus tales odorcs sunt delectabiles, est est odoriferus et delectabilis est quasi
propter frigus quod specialitcr homo ha- semper utilis, qualitercumque etiam se
bet circa cerebrum. llomo enini iiiter habeat natura odorantis : quia licct etiam
omnia animalia respectu quantitatis sui odoriferum sit frigidae complcxionis,
corporis majus habct cerebrum propter quemadmodum camphora vel rosa, ta-
multas opcrationes ipsius animse quaj mcn infundens odorcm est calidum : ct
sunt in ipso plus quam in aliis animali- hujusmodi virtute omnis odor secundum
bus. Cercbrum autcm de natura sua fri- actum est calidus ct ideo temperativus :
gidissimum est, sicut in libro de Anlma- excellentise frigiditatis in capite.
lihus dicctur '. Sanguis enim qui est in Et hsec est causa quare nalura dcdit
'
XII (lc Animalibus, tract. ii, cap, 3.
:
LIB. 1)E SKNSU ET SENSATO, TRACT. II 69
homiiii pcr aspiratiunem acciporo odo- '/m proprium esl lioininihus, co (juod ct
res hoc enim non oinnihus couvcnit
: phis do cerobro liahet iiomo pro|tortionc
animahhus, sed hominihus ct inultuui : suie quautilatis, ot liabet ipsum liumi(Uus
sanj,'uinem habentihus lerreslrihus, velut animalihus spirantihus respectu suie
aliis
quadrupedibus, et his qusD magis partici- compiexionis.
pant naluroB aeris, sicut faciunt aves quae Et ha?c onim causa ost, quod hoc ani-
leves et aereae naturio inultum sunl. Si mal quod est liomo, pcr seipsum acce-
eniin odorare non esset honiinis nisi se- ptuiu dillorenter sentit et acceptat odores
cundum deloctabile cibi, tunc odor alto- omnihus aliis animalihus, et solum gau-
ratus cum ciho in stomacho non per del lloruin et taliuin aromaticorum odo-
seipsum attingeret cerebrum, et sic per- ribus. Et Iktc causa est quffi dicta est,
ting-orot in huinido cymballari,et sicprio- (^uod scilicet talium calor in odoribus
staret nocumcntum et non sanitatem : temporatus est et siccus : et teniporalus
nunc autem in spiritu aoreo pertingit ad luolus ipsorum quo temperante altorant
cerohrum, et calidate sua et siccitate, et cerebrum, e.st quoddam temperamentum
similiter siccitate aeris in quo attrahi- iu siccum ad liypcrboloin, hoc est, exces-
tur, prcestat cercbro adjutorium : ascon- sum IVigiditatis et humiditatis quajestin
dentibus namquo odoribus hujusmodi ad loco capilis, et maximo in antoriori parte
cerobrum et tangentibus illud proptor le- ejus quaj cst plus mcdullosa et humida
vitatem caloris qui est in illis, sanius se quani postcrior proptcr multiludincm
liahere facit qucmcumquo homincm circa sensuum qui sunt in anteriori parte capi-
hunc locum : odoris nani({uo unius na- tis. (lausa autcm omnium liorum in li-
tura calida est, sicut dictum est supra. bro de Anima/iOas, ubi do hominc agc-
Ex
autem quie dicta sunt in libro
his tur, detorminabitur. Aliis vcro animali-
de Aninut ', eonstat quod natura utitur bus quaicumque habent pulmonem, de-
inspiratione duohus usibus sive utililati- dit natura anhelitum propter spirare so-
bus, quarum una est operosa et necessa- lum, quibus etiain natura dcdit sensura
ria omnihus his animalibus qua? spirant, alterius odoris : non enim habent nisi
quae est inspiratus et frigidus aer sicut illum qui habet delectabile per accidcns
odorantis, et aliorum spiritualium adju- quod est in cibo. Non enim oportuit
torium refrigerationis et praecipue cor- quod illa animalia alitor attraheront odo-
dis, quod motu et calore suo aliter in- ros quam per rospirationem, quia natura
tenderetur. Alia autem est ut adventitia non facit duo ubi sufficit unum : ot ideo
quia non operatur ex spiritu solo attra- cum odoratus et anhelitus possunt effici
cto, sed operatur ex eo quod advenit spi- por unum, complevit utrumquc per re-
ritui sicut ex odore qui est in spiritu sic- spirationem : sicut cnim suflicit hoc
ut in mcdio : et hic est usus odorandi. unum ad tria in hominihus, quae sunt
Quando eiiim oxhalat in spiritum aliquid lofrigerium pectoris, ct pcrceptio cibi per
odoris sicut advcntitium quid venicns odoratum habentem delectabile cihi, et
iii spirituin, statim spirando facit fortom ad sanitatcm per odorem qui secundum
per nares motum, sicut nos videmus, se appctitur : ita suflieit his animalihus
quod aniiiiiilia spirantia sicut cancs et ad duo inspiratio quae sunt rcfrigcrium
animalia qua3 sentiunt odorem, statim pectoris, ct odoratus cibi. Aliqu(jrum
fortitcr trahunt spiritum ut odorem dis- enim aiiimalium ah hominc horurn solo-
cernant : hoc enim genus
b odorandi ma- lum odoruin est sensus.
' H de Auiina, tract. iii, cap. 23 el melius 26.
70 D. ALH. MA(;. OIU>. VWAll).
Objcctin. Si (|iiis aiilcm olijiciiit, difciis, ([wod ad cihiim vX in lcnchiis : ci lamcn jtisces
iion |i()|cst cssc (|iiiii (j(loi' calidiis ct sic- non respiranl sicul ncc miiiula animalia
cus lioiuin aniinaliuiii corc-hniin alliii- rjiiae [)eclus iion liahcnl ci scntiunt. Igitur
gat el aliei-ci : cnm igiiur circa cerchrum ista iion proplcr aliiid nisi propier illam
corum non sil liypcrl)ol(( Irifiidilalis ct sp(!ciem odoris quam diximus nuiriti-
humidiiaiis, noccbit odoi- ialiuin capiii- vam, eo quod est alimenii, quain sen-
Soiutio. Ims, ul videiur. Sed ad hoc dicendum, iiuni ali({uantum multum remota a pro-
quod cum talia animalia non delectentur pria esca. Odor enim diirundiiur ad ma-
odore secundum se, non mulium ailra- gnam disianiiam ei occurrit animalihus
huni odorem, scd raro et ideo non Ise- : in aere, ut aj)ihus, et vespis, et hujus-
duniur homo autem eiiam non juvare-
: modi, qmc longiiudine magna disiant a
tur ex modico odorc, scd poiius cx eo ciho quem per odoratum prosequuniur :
quod delecians in ialihus mulium ei sjepe iiaenim licet non adeo longe ut apcs et
atirahit odorcm. Gum enim parum cali- perparvarum formicarum genus vide-
dus et siccus sit odor et sii spiritualis, mus moveri ad escam et hoc modo de :
non multum alteraret hj^perbolem toiius genere marinorum sentit odorem animal
frigidiiatis cerebri, nisi multum ei saepe quod vocatur purpureus : hahet hoc no-
attraheretur. men, eo quod sanguine suo purpureo
tingimus, vel quia purpurae assimilalur :
et multa aliorum talium animalium non
spirantium acute et diligenier et longe
seniiunt escam propier solum odorem :
ethoc manifesium fii, quia seniiuni odo-
rem non tamen adeo manifestum est
:
CAPUT XIII. quo instrumenio, vel quo modo sen-
tiunt.
Et ideo si quis objiciens contra ea quse
diximus, quterat quo modo vel quo in-
sirumenio tale animal sentitodorem, di-
Quod odoratus non spkantiiirn ejusdem cens quod sic spirantibus quidem
sic,
rationis est cum odoratu spirantium. omnibus sit solum odorare, eo quod odo-
rare sii solummodo accidens spiraniihus
propier atiraciionem qualiiatis aeris cum
aere attracto nullum autem talium ani-
:
malium spirai tunc sequitur quod sen-
:
tiunt odores per odoratum, quia non est
Quod autem ea animalia quce non spi- ejusdem generis cum sensu odoratus
rant ei sunt })erfecia sensu ejusdem odo- spiraniium : ei sic sentiunt sexio sensu
rahilis,habeani quod odorant, et cujus qui est propter quinque deierminatos in
habcnt scnsum etiam spiraniia, manife- lihro de AnimaK Hoc autem esi impos-
sium est etenim pisces et animalia quee
:
sibile. Quibuscumque enim unum acci-
aioma sunt, eo quod propter sui parvi- dentium specie propria infert passionem,
tatem, anatomipe divisione dividi non horum poteniife passivse sunt ejnsdem
possuni, dilii^enter seniiunt odorcs. Cu- raiionis. Constat autem quod odor est
jus signum est, quod a longe moventur unum accidcniium inferens passionem
1 IT (lo Anima, fract. in, oap. Sfi.
IJB. 1)E SEiNSU ET SEXSATO, TnACT. 11 71
olfiKMOiitihus qutr odorabiliii aniiualiavo- omnia sani^miiuMu ct luollcs oculos lui-
caulur. lirilur odoratus ipsoruiu ost hu- houtiii : auiiualia voro quio duros oculos
jus ratiouis quoad odoruin porcoptivam liahout, uou hiil)oul hujusinodi jialpo-
potenliam. Licet ij^^itur spccie soutioii- hras : ot idoo otiaiu non egont iilicjuo
tium dilTerat odoratus secuudum diiro- modo uiolu ot motoro (lui rovolot eis
rontiam odorantiuiu, tamon ipso odoru- oculos : sod accidit eis videro a facultatc
tus secundum quod est potentia passiva naturie,quic stiitim oxistit in cis sine ali-
otpercoptiva odoruin. ost unius ralionis quo oi>oro inotus et moventis, quod iili-
potentia, sicut et visus. qiiid ah oculis removeat. l)o liac autom
Sed fortc non oodom modo lit odora- «lillorontia aniuialium satis in lihro de
tus spirantihus ot non spirantibus sod : Aninia dictum ost : ot ideo sicut nos non
auimalibus oxhalantihus por anlielitum dicimus diversa ratione diversam potou-
quamdiu spirant, tunc spiritus aufert (>x tiam visus esse in liahontibus oculos
vohomontia motus volamen suporjacons apcrtos, et in non liabcntihus operculum
supor organum odoratus : sicut si aufe- super idem.
raturcooporculum quoddam ab aliquoco- Si autem iste modus divcrsus non di-
operto. Et haec causa est, quod miniine versificat potontiam perceptivam odoris
seutiunt odores non spirantia et cau- : secundum quod operatur ad odoros : ita
sa hujus ost, quiii velamen noii aufortur noc illa do (jua prius dictum ost, quod
operions organum olfacienti, sicut di- scilicet quaedam animalia non accipiunt
ctum est in secundo do Anima '
: et sub- odoros nisi por accidens doloctahilos : et
tilius ista in a/ia/ouiia aniina/inm tra- idoo accipil homo hos et illos qui por se
ctandaerunt. Animalil)us autom quae non sunt doloctahilos omnium eniui ab lio-
:
spirant, hoc volamen ablatum ost per mino aliorum animalium nuUum indi-
naturam : cujus causa est, quia talia odorom oorum quae dese
giiatur velfugit
animalia sine sanguine frigida sunt : et sunt de numero fcetidorum et talia sunt :
expedit eis ut occurrat eis per seipsum quorum delectabilis est odor per se non
tomperate calidum semper : propter relatus ad cibi convenientiam, nisi forte
quod etiani talia animalia frequenter ita quod vencnosus vel
cxcellat odor,
tempore frigido non moventur ad aerem, corruptivus sit cerebri pioptor nimiam
nisi multum habeant cerebrum remotum sui caliditatem et siccitatem et hoc lit :
al) odoralus organo, sicut liabent pisces : quando cum vapore grosso et forti et
si enim aqua attiugoret cerobrum, mo- mortiforo dilTunditur. Diximus enini in
rerentur propter quod cerebrum mul-
: libio de Anima^, (|uod omne excellens
tum in posteriori parte Ciipitis talium sensum corruplivum ost, eo quod sonsus
animalium natura coUocavit, et ante po- est quaedam scnsihilium liarmonia a ta- :
suit sibi ossa et pelles et squamas ad pro- libus enim omnium eodom modo corpo-
tectionem : et odoratus talium pcr ner- rum patiuntur aliorum animalium ciipi-
vos perficitur in anteriori parte nasi. ta, sicut homines a fumo et vapore car-
IliEC autem difi^erentia animalium, sci- bouum patiuntur gravedinem capitis eo :
licet odorare, similis est quodammodo (juod siccus nimis ot grossus est talium
animalium difTerentiffi, scilicct videro por vai^or. I^t liujusmodi causa temporantur
oculos qusedam enim animalium pal-
: carbonos infusione vini et salis ut subti-
pebras habont quibus iion apertis ct ro- fumusethumectelur otminusl.Tdat.
liotur
velatis non accidit eis videre, et sunt Quando autem noii sic temperantur ct
« II de .\nima, tract. iii, rap. 2G. s
U (jp Anima, trarl. iv, cap. \.
72 I). ALI{. MAG. OUI). \'\\Ai\).
siiit facli (lc li^aiis viri(lil)us c(Jiniiiixlis cl imparilalcm liabct iii iiicdio parium :
leiTCslrilius, lunc sjcpc inlcrlicil lioinincs (juoniaiii diflinilio iiiiiii(;ri irnparis est,
furnus c(n-uin, cl praici[)uc si in cavcriiu qiii iii nicdio jiaiiiiiu unitatcm liahet,
arcla clausus sil, ncc (lcsccndi jxjssit ncc projitcr (juaiii in diio aiqualia dividi
vaporarc : cl cx tali causa trcs niip(!r in non potcsl. J^t sic quinquc existcn-
Coionia iii cavcrna j)aupercs apiid car- tibiis s(!nsibus, jfjcuni qui cst in mcdio
boncs inorlui sunt invcnti. Siinilitcr au- jiarium possidct odoratus : ijisc cnirn
tcm inoriuntur luulti a sulpliuris virlute medius est scnsuum tangibiiium qui
et diversorum aiflatu, sicut argcnti vivi fiuntperrei sensibilis contactum, qucrn-
et aliorum liujusmodi, (juae .spiri/u.s in admodum suiit tactus ct gustus : ct in
alcliimicis vocantur. Et ideo talium odo- aiia mcdi(,'tale sunt sensus qui sunt co-
res fugiunt animalia non ideo quia d(!- : rum qui per omnia extrinseca mcdia sen-
testentur fcetorem secundum sc, scd quia tiuntur, sicut sunt visus ct auditus.
gravedinem vei corruptionem ab eis pa- Et propter hoc odorabilc cst passio
tiuntur et idco foetida non corrumpen-
: nutrimcntorum, quoniam est passio ali-
tia non fugiunt, sicut sunt stcrcora et mcnti : et cst sicut in subjecto in sicco
hujusmodi. Et ideo ipsam fa^ditatem se- enchimo quod est de numcro tangibi-
cundum se non curant, quamvis saejie lium et quoad hoc convenit cum gustu
:
sint talia foetida : quia multa crescen- et tactu. Est autem et in eodem genere
tium ex terra, ut planta^, foetida sunt val- quoadmcdium extrinsecum cum audibili
de. Hanc eiiim ftctiditatem non curare et visibili signum est, quia odo-
: cujus
videntur nisi conferat vel noceat aliquid res odorantur in aqua et in aere, qujfi
ad edulium ipsorum, cujus odor est pas- sunt extrinseca mcdia odorantiuin, in
sio in quantum est gustabiic. quibus secundum esse spirituale sit spe-
cies odorum. Odorabile igitur quodam-
modo commune est amborum generum
sentiendi tactuaU enim quidem inest
:
quantum ad subjectum odorum, et per-
spicuo per quod est visus, et audibili
per quod est auditus audibile autem vo- :
CAPUT XIV. co aerem tremoris et soni susceptivum.
Rationabihter igitur assignatur odor sic-
citati encbimiae, quse ex odorante diffun-
ditur in medium, sicut color ct sanatio
attribuuntur suis mediis secundum pro-
Qualiter odoratus et odorahile sunt me- prias naturas in ipsis inventas.
dia sensuurn et sensibiliuni ? Tantum igitur dictum sit a nobis quo-
modo oportet accipcre species odorabi-
les, et quomodo non oportet easdem ac-
cipere. Sicut autem sensus odoratus est
medius sensuum, ita odorabile est me-
dium sensitivum, quoniam subjectum
His autcm sic determinatis, determi- ejus cst de numero tangibilium esse au- :
nemus qualiter se habeat odorandi sen- tem odoris in medio est simile audibili-
sus ad alios sensus : videtur enim sen- bus ct visibilibus quoad esse spirituale
sus odorandi liabere imparein qui ca- quod habet in medio.
dit in inedio in imparibus cxistcn-
tibus omnibus aliis scnsibus. Omnis
enim impar numerus unum qui facit.
LIB. I)E SEiNSU ET SENSATO, TRACT. 11 73
Dicluni auloin esl do his in lihro ilo Xit-
trimento et iiutrilu^ . (iUni ijj;itur a sini-
plici et forniali nihil scf^ro^ari possit, eo
quod toluni cst aBqualiter puruin vcl
iuitciualitcr inipuruni, cl odorcs esse
sini[)liciuui iuihcaul qualitalum, rclinqui-
CAPir W. tur quod oilorihus nihil nutrilur.
Amplius autcm ipsa quii> corj)oralc ha-
hcnt humidum esse solum, non sunt nu-
tritiva quod enim constitutivum est nu-
:
triti corporalis, et corporalc vult esse
De errorr Pijtluujone qni qnwdiuii aiii- nutrito : et cum nutritum
mixtum, sit
iiuilia nutriri didit odoribus. oportct nutrimcntum esse mixtum. Si
autcm aqua simpliciter non nutrit, multo
amplius impossihile ct multo minus ra-
tionale aerem nutrire qui venit cum odo-
rihus oportet enim incorporari ei quod
:
nutritur et hoc esse non polest cum
:
Ouod autem quidam Pvthagoricorum spiritualis sit, et in ipso odor sit in esso
dicunt, ex dictis non apparet esse ratio- spirituali.
nale : dixerunt cnim illi quaedam anima- Cum his autem rationihus qujc dicta
lia nutriri odoiihus : ct fuit illa ralio di- sunt, ista inducemus, (juoniam omnihus
ctieorum,quod nihil invenitur in ventri- animalihus quoe nutriuntur, est locus de-
hus eorum cum enim odor sit secun-
: tcrminatus qui est venter, in qucm tra-
dum esse spirituale deveniens ad odora- hitur nutrimentum ut ibi digeratur : ct
tum, constat quodnutrireodoresanimalia ab illo loco postquam est cibus ingres-
possunt. sus, recipit totum corpus. In tali autem
Et prima ratio quam contra hoc indu- loco non est instrumentum odoratus, sed
cimus, est quia nos vidcmus, quod nu- potius in ca])itc, qui locus non est digc-
trienta ea animalia de quihus dicunt, non stioniscum sit frigidus, et ad caput iiitrat
sunt simplicia, sed composita hahentia odoratus cum spirituali fumositate : et
esse materiale et corporale et in corpora- ideo vadit utiquc ad locum ad qucm per-
li nutrito, et simplicia quae formae sunt tingit inspiratus pcr nasum spiritus, et
simplices,non nutriuntur. Si igitur hoc non ad locum nutrimcnti : crgo non nu-
est,quod ab omni cibo primitus tracto fit tritur aliquod aniinal odorihus. Manife-
quaedam superlluitas quie rejicitur ab eo stum est igitur, quod odorahile noncoii-
quod nutritur sed hoc fit dupliciter. In
: fert ad nutrimcntum.
quibusdam enim nutritis fit segregatio Quomodo autem odorahilc confcrat ad
superlluitatis in ipsis quoe nutriuntur, sanitatem per modum qui supra dictus
sicut in animalihus hahentihus stoma- est, manifestum est et experimentis sen-
chum vel vesicam vel alterum istorum. sus et aliis rationihus quaj supra induct^e
In quihusdam autem fit segregatio supcr- sunt : et ideo quod facit nutrimentum in
llui extra ipsa quffi nutriuntur, sicut in per se nutribilibus, hoc ad sanitatem fa-
plantis quae trahcntes ^utrimentum in tJt odor in per se odorabilibus.
terra, relinquunt id quod est impurum. Hoc igitur inodo detcrininetur de sen-
De Nutrimento et nntrito, tract i, cap. 2.
74 I). Al.li. MA(i. OIU). PnylOi).
sil)ilil)us socundmn uiiuniquo(l(ju(! instrMi- sccundo /V/7" (/(titeseos^ consi(l«;rata sunl :
ni(nituin v\ or^fanum scnsuiiui : (juoniani sccunduir» vcro r-clalionorn ad scnsus qui
liic do larif^ilrilihus riiliil (lic(Mnus : quo- dicunlur taclus, dctcnninatuin csl dc ij)-
niam lanj^ilrilia socundum scijrsa in so- sis in socundo do Aui/na^,
' II (]( Ceneratioiif! ol Corrnptione, traet. iii,
^ H (le Anim;i, tiact. iii, cap. X,.
cap. 0.
LIH. I)E SENSU ET SEXSATO, 1 RACT. III 7:>
TKACTATIS III
IN QUO TRAGTANTUR DUBIA GOMMUNIA QU/E SUNT GIRGA
SENSATA.
El de primo quidem ohjiciat forte ali-
quis sequcns Democritum ct Lcucippum
dicens, (|uod si omne corpus in inliui-
tum est divisihile, et ista sensihilia sunt
formse corporeae in infinitum divisihiles,
et subjecto suo diviso, oportchit quod
CAPUT T. etiam passiones scnsihiles in infinita di-
vidantur, sicut color, chimus, odor, gra-
vitas, sonus, frigidum, calidum, asperum
et lenc, durum qusecum-
et molle, ct alia
que suntsensihilium passiones. Si autem
Qualitcr ad ininima diciditiir sensalum ? in inlinita dividantur, tunc oportct quod
cx infinitis compouantur : ct sic crunt
atomi sensihiles : aut oportet quod pas-
siones nihil sint, sed rcsultcnt in sensu
ex ordinc et situ et atomorum. figura
Hoc autcm cst impossihile, quod scilicct
Oportet autom noshic quaDcIam dul)ita- scnsihilc componatur cx iiilinilis incUvi-
lia de sensibilibus dcterminare, ex qui- sihilihus, quorum quodlihet sic scnsihilc
busAntiqui magnas occasioncs sumpse- sccundum actum, vcl quod dividatur ad
runl errorum. Erant autem in universo infinita divisihilia, (juorum quodlihet sit
tria, quorum primum est dc scnsihilibus sensihilcsccundum actum. Uniim(|uod-
in se consideratis. Sccundum de eisdem quc cnim scnsihilium secundum actum in
prout sunt in motu ad sensum. Tertium eo dicitur scnsibilc^, quia est operativum
autem de his proiit jam in sensu cxi- in scnsu sccundum aclualcm sensus im-
stunt, et scntire secundum aetum [x-rli- mutationem omnia enim in eo dicuntur
:
ciunt. sensibilia, quia possunt movere sensuni
76 I). AM{. MA(i. OHI). Vl{A'A).
el faccic ciini sccuiiduin .icluiii sciilirc. dividatur a<l cor|)(Ma indivisihilia : cl illa
Si ij^ilur s(!nsil»ilc iii iiiliiiita dividatur, iion |)<issunl (!ssc pjiysica ot sensihilia,
quoruni (jucjdlibct ost sensihilc, ncicessa- scd crunt niallicmalica, quje siint anle
riurn ci-it potcntiam scnsitivam iii iiili- scnsihilia, in quihus scnsihilia nec sunt
nita dividi, in eo quod quodlihct indivi- polcntia, ncc actu : ct cx lalihus non
sihiliuin dcprclicndit ct pci-cipiet sccun- coniponilur coi-pus scnsihilc : quia ex hoc
duiu aclum scntiendi : potcntia cnim non scqucrclur, ul prius dictuin esl, quod
dividilur nisi respcclu ohjccti,ut in Ca'lo aliquid csset ex nihilo. Kormjc criini scn-
ct 3/u/ido dictum est ; ct in hacdivisione sihiles ex nihilo esscnt.
ultimumpotcntiaipassivce statin minimo. Amplius si minima ct indivi-
talia sint
Si igitur h;cc potcntia quae est sensus, sihilia quai non possunt movcrc sensum,
patiatur ah indivisihili infcrentc scnsua- quairamus ab cis, cui haec adjudicare de-
litatem, et nihil sit minus indivisibili, bemus cognosccnda, nisi toti menti quae
erit passio potentia? sensibilis divisa per vocatur intcllectus? sed hoc facere non
infinita. Ex his autem scquitur omnem possumus quia non essent intelligilia se-
:
magnitudinem quantumcumquc parvam, cundum doctrinam intelligibiliuin quam
etiamsi indivisibilis sit, esse sensibilem : tradidimus in libro de Aini/ia : omnis
hoc autcm falsum est, quia minimum in enim intellectus corporalium oritur a
quod potest dividi album.impossibile est sensu : mens enim nihil sentiendo cog-
videre, noscit sive accipiendo ex sensu et sine
Si vero oppositum hujus detur ct dica- exteriori sensu secundum factum ab ipso
tur sic non esse : tunc utique oportebit sensibili movente sensum. Haec autem
quod aliquod corpus sit, quod non habet dicta sunt insensibilia. Igitur haec etiam
omnino colorem et sonum et gravedinem erunt non intelligibilia.
et ahas tales passiones sensibiles quod : Similiter autem cum istis inductis du-
est omnino falsum, quia corpus sensibile omnia dicere sensibilia sic se habere
biis
non dividilur omnino ad insensibilia, quod componantur ex indivisibilibus et
quee nullo modo habeant sensibiles pas- insensibilibus , videntur ferre testimo-
siones. Si enim detur sic dividi ad insen- nium illis qui principium corporum
sibilia, tunc etiam componetur ex om- naturalium faciunt esse indivisibiles ma-
nino insensibilibus, et sequetur ex hoc gnitudines et corpora : et si sic sit, tunc
quod forrnai sensibiles liant ex nihilo : solvetur sermo disputationis inductee, di-
quoniam in omnino insensihilibus, nec cendo sensibilia componi ex insensibi-
potentia formali, nec actu inest forma lihus : quod lioc non sit inconve-
et
sensibilis omnes autem Philosophi con-
: niens, eo quod sensibilis forma in se
veniunt in hoc quod ex niliilo nihil fit niliil est, sed tantum est secundum ap-
omnino, sicut patet in primo Physico- parentiam sensus, quae apparentia sen-
rum : necessc est igitur omne sensibile sus causatur ex situ et ordine et figura
ex sensibilibus componi nullo enim : atomorum, sicut diximus in primo hbro
modo fieri potcst quod corpus naturale de Generatione. Sed hoc est impossi-
componatur ex mathematicis, in quibus bile : dictum est enim
sermonibus de in
nihil est de forma sensibilium. Cum au- motu in sexto Phijsicorwn quod im- ^
,
tem omne corpus componatur ex eisdem possibile est aliquid componi ex indivi-
in quae dividitur, si dividatur in inlini- sibilibus. Sednos solutionem inductarum
tum, tunc oportebit, sicut dicunt, quod dubitationum solvemus, et simul cum so-
* VI Pliysic. tract. i, cap. 2.
LTB. DE SENSU ET SENSATO, TRACT. III 77
lutioue ipsorum maniloslabinuis, quarc ])oribus secundum quod mobilia sunt,so<l
determinati ot non inlinili numori sunl non convonit ois secnnduni quod in
species sonsibilium sirut sunt coloros ,
bn-ma spocificata sunt, sicut est cadum ot
odoros, soni, ot alia sonsibilia. tcrra, ot iynis, v\ liujusmodi. Sicul au-
Ostondomus autom duplioilor spoci(>s tom in IM l^lii/sicoruin ost prohatum,
scnsibilium osse tinilus : uno quidom quod continuum quando dividitur pcr
modo ox parto lormarum sonsibilium : inaMjualia, sompor ad inlinita dividctur,
alio autem modo ex parte subjoctorum sicut si dividi dicatur aliquid in duo, ct
continuorum corporum in quibus sunt modiotas in duo, ot sic sempcr : ista
fornue scnsibilos. Ex partc autom forma- onim divisio numquam stabit. Si autom
rum, procedomus sicut procossimus in in ([ua?cumque a.M|ualia sit, in duas mc-
V Physiconnn quia omnium sensibi-
:
diotatos, vel trcs tortias, vcl qualuor
liuni quorum in uno gcneresunt extrema quartas, vel in alia a-qualia, illa absquc
simplicia seusibilia, corumdcm hsec ea- dubio monsurabunt ct numcrabunt lo-
dem ultima sunt contraria onme onim ;
tum, per hoc quod sunt aiqualia : ct uleo
sonsibile secundum speciem acceptum talomnecesseestet stare divisionem.Illud
habct contrarium, sicut detcrminatum autcm quod secunduni seipsum non ost
est superius, sicut in colorc contraria continuum, sicut spccies scnsibilos , id
ultima sunt album ot nigrum, et in sa- non dividitur divisione conlinui nisi per
pore dulce ct amarum, et sinnlitcr in accidcns, sed dividilur per duas formali-
onmibns aliis scnsibilibus sunt ultima tor appositas insensibilcs species finitas.
contraria : cum autom motus sit ab ul- Dicondum autem est ,
quod passioncs
timo in ultinmm (initus, sicut in Pliijsi- sensibilcs sunt species in natura , licet
cis probatum est ', oportet quod modia hoc negaverit Democritus, qui dicobat
per quee est motus, sint fmita : alitcr eas vere non esse in rerum natura, scd
onim numquam deveniet in ullimum. in apparontia sensus tantum, sicut dixi-
Media ergo sccundum actum accopta mus supra : diviso autcm continuo pcr
sunt linita : et si attendantur genera jequalia, sempcr est conncxio sonsibi-
proporti(jnum (juibus se habent ad invi- lium ox liis dividcntibus, quod est per
cem, tuncsunt soptom numero. modum quom diximus supra, nt scilicet
Quia autcm diximus supra sensibilia duae tortise vcl quarta? porspicui conver-
media fiori cx altoratione et composi- tantur cum quinquc quintis, vel soxtis,
tionc corporum in quibus sunt extrcma vel decimis opaci, vol alitcr quocumquo
scnsibilia, et compositio non jiossit cx modo : ct ox taliter por divisionem acco-
ois lieri in quffi est divisio, oportet prce- ptis cuin linita sint, eo quod sunt wqua-
intolligerc continuum in intini-
qiialiter lia mcdia sensibilia, rosultabunt linita :
tum dividalur, ot qualiter non et sic : ct similitor est in aliis subjectis scnsibi-
ctiam scicmus, quod secundo modo, sci- jium. Si autem conncxio fiat ex inaequa-
bcet ex compositione corporum sensibi- libus praeter proportionem acceptis , ut
lium non crunt sensibilia inlinita nisi in scilicet minus de pcrspicuo convertatur
potontia ct non in actu. Revocemus igi- cum majori de opaco ingequaliter, ot in
tur ad momoriam qucC in sexto Pliysico- aequalibus erunt colores asimetri cl inli-
nim determinala sunt, quod scilicet di- niti secundum potentiam : et idem om-
vidi in infinitum non .convenit tantum ninojudicium de sensibilil)us aliis. Et
est
mathomaticis, sod ctiam naturalibus cor- gif. pj,ict qualiter specios sensibilium
VII Pliysic. Iract. i, cap. 2.
78 I). AMi. MA(i. OIU). l*UA']\).
(iuj)licil(!i' Kunt liiiilui: (il 1)U!C rulio (|u;i'- huiKJiiriliii sohkuh (|ua! uclu af,Ml iu scn-
slionisscxundij in(luclaM,',sl(MJni(ju.Tslione surn, ct cst su()(!nil)un(lantia cjus (juod
princijiali (juu) cst dc divisionc scnsihi- cst sensibilc [)crscij)surn Hccundum ossen-
liuin. tijiiii, iioii cst S(!j)arat<i <id iiiiniina. .liim
Solutio uutcm quiestionis [)i-incij)alis cniin virtutc ct j)olcntia suaj divisihilita-
csl, (juod dclicinus suj)j)oncrc ct suincrc lis cst in discnjtiori, hoc cst, in arnjdius
al) liis quie saej)c dcnionstriilii sunt in divisa sujicrahundantia qua; cst divisihilis
J*/ii/sieis : (juia in j)hysicis aliud (;st qiiod (jliain sccunduin actuin, sicut cst sujicr.i-
cst j)otcntia ct virtutc, et aliud quod cst hundiiiitia j)rior quc in ijisa divisa csl : ita
actionc sive actu. Siinililcr erj.^0 scnsi- tamcn (juod scnsihilc non est scparatum
hiliuiii aliud cst virtutc scnsihilc, et aliud ad ultima minima, erit illarn supcrahun-
scnsihilcsccundum actum, sicut in visu : dantiamscntiri hoc autcm (juod dicimus
:
si cnim dividitur granum milii in dccem tale est, ac si dicamus ali^juid continuum
millia, dccimum milliuiu iiiilii lallit et totum esse sensihile : et ideo dici supcra-
latct visum, nec cst visihile secundum hundanlia, quia supcr.ihundat movendo
actum, quamvis superveniat eis visus, ct scnsum potcntia ag^cntis sensihiliter :
incidat in locum ubi jacct. Similitcr au- quod si dividatur, erit discrctius quam
tem in auditu sonus, qui cst minima pars primo fuit.
et differcntia soni ,
qui dicitur dicsis Dicamus igitur ipsum dividi primo in
Gr8ece,fallit auditum, et non est sensihi- ea quae sensihilia sunt, tunc erit in dis-
lis secundum actuni, quamvis omnis ct crctiori superahundantia sensihili : nec
totus causiitus continuus cxistcns audia- per ist<ain divisionem sensihile separatur
tur secundum actum. Et qu<T,mvis milium ad insensibilia : quia adhuc erit ista ac-
integrum et continuum cxistens videatur tione sentiri : ct ideo licet ita divisum
secundum actum, sed distantia minima- sit, tamen est adhuc sensihile : et si ite-
rum partium ejus quod intus est, hoc rum ulterius ultimum dividatur ita diu
est^ medium, est ad ultimaacceptaperdi- donec amittwt superahundantiam mo-
visionem, fallit sensum etlatet sccundum ventis sensum, est tamen adhuc aliquo
actum. Similiter .lutein et in aliis sensi- modo sensihile : hoc enim virtute jam
hilihus, omnlno parva, latent
([MX sunt est sensihile, et est actione sensihile
sensum secunduin actum talia tameii : quando estperfectuin per compositionem
sunt virtute ct potentia visihilia, scd non cum alio, cum quo accipit superahun-
actione quando per divisionein ad mi- dantiam movendi sensum. Sic igitur sen-
nima sunt separata. Quod .autein aliqua sihile componitur ex insensihihhus se-
sintvirtute sensihilia, qu.TS tamen actione cundum actum, sensihilihustamen secun-
sensihilium non sunt, prohatura minori : dum virtutem, in quibus est inchoatio
quia gressihile quod per diffinitionem formarum sensihilium : et sic non sequi-
homini convenit, aliquando virtute inest tur aliquod sensihilium lieri ex nihilo,
hipedi et non actione. Ergo multo magis aut ex mathematicis.
quando scparantur superahundantiae sen- Quoniam igitur quoedain magnitudines
sibilium, quoe possunt agere in ipsam : et qusedam passiones latent sensum, et
tunc rationabile cst ea separari et di- propter quain causam lisec contingant, et
vidi in contingcntia scnsihilia quae sunt quomodo illa sunt sensibilia et quomodo
scnsihilia potcntia ct virtute : vclut nec non, determinatum a nohis. Qusecum-
sit
non separatur et dividitur suhtilissimus que autem partes sensihilium ita sunt ad
infusus nari qui cst odor parvissimus : ea continua quoe actione scnsibilia sunt,
hoc enim dividitur in ea quse virtute et quia et ipsa divisa sint sensibilia separari
potcntia odores sunt : et h.TC sunt con- dcterminata, ct non solum sccundum
tingentia odorabilia. Sed quia est supcra- quod in toto sunt accepta, illa necesse
:
Lin. I)E SENSU ET SENSATO, TKACT. U\ 19
cst \i\ nuinero determinato et linilo esse, eo quod niall(Mis uuKpiam liaheat tif,Miram
sive sint colores, sivo snpores, sive soni. cnsis : et sic malleum instrumentaliter
Alia auteni quie virlute sunl st>nsil)ilia dicunt (q)erari ad sensum materia'. .Media
quiE sunl .S(q)aratini clelerniinata, non autem sensihiiiasicut primum cfliciens et
suntin nuniero deterniinato. movens.
Patet igitur quod scnsihiie in eo ([uod llac igitur de causa ol)jiciel aliquis et
sensibiie, dix iilitur ad non sensibilia, vir- quan-et an sensibilia et motus eorum per-
tute tanien sensildlia, elianisi dividatur vcniant [)er foi-mam ad sensum statim,
in inlinitum : et hoc ij.;'noraveruut Dcmo- non per inedium quodlihet, quocumque
crilus ct Leucippus. modo lial sensus sive visus, sive odora-
tus an non, est lioc verum : sed operan-
tur sensibilia suasformas prius in medio,
et postea medium aj^it eas in or<>anum
sensus. secundum videtur
Iloc enim
consonare liis qui sunt in odore nos enim :
videmus in olfactis, quod propius est
juxta primuni odorans, sentit ])rius odo-
CAI^UT IL
rem, quam id quod esl distantius ah ip-
so : et Imjus causa non est alia, nisi quia
prius odor immulat propinquiorein ae-
rem vel aquam, ([uam illum aerem vel
aquam ([ua? magis distat a [)rimo odo-
Vtrum scnsibilia in nionicnto pervoiiant
rantc. Similiter autem videtur de sono
ad scnsian, rcl /n-inio pcr virtiitcm ad
quia cum nos scimus quod perculiens et
incdiinn, cf sic surcessivc ad soistan ?
[)ercussus sonat [)ercutiendo, et nos vidc-
mus prius ictum quam perveniat ad nos
sonus : cujus exemplum est de muliere
lavante pannos ultra latam aquam, quaj
inter nos et eam
quando enim per-
est :
culit iigno pannum^ vidcmus quod diu
Sccunda autem quaestio indiicitur pro- |)Ost ictum venit ad nos sonus : tardatio
pter opinionem quam supra in primo hu- autem non causatur, nisi quia prius
soni
jus iihri tractatu induximus. Ibi diximus generatur in prima partc mcdii qutEJuxla
quosdam ex eis qui dixerunt sensum lieri primum sonans est, etpostca in remotio-
extra mittcndo virtutem scnsihilcm, di- ri, ct sic continue doncc cesaet motus per-
cere mcdium non prius pati a sensihiii, cutientis qui generat sonum. Haec igitur
et postea ah illo pati sensum : scd dixe- duo sensihilia prius fiunt iii medio, ct ex
runt sensum iinmediate pati a sensibili. medio liunt in scnsu.
Similiter autem quidam ex eis qui dixe- Quaeramus igitur, utruin medium sit
runtnos sentire intra suscipiendo, dixe- de visihili et lumine? quia lioc mulli di-
runt sensibile non prius fieri in medio el xerunt, sicut Empcdocies. (lum cnim
postea in visu, cum potius dixerunt me- diceret lumen ct radium essc corpus,
dium .suscipere formam sensihilem in dixit quod luinen quod est a sole in he-
trihus scnsihus qui liunt. per medium ex- mispinerio prius in tempore est in aere
trinsecum. Sed inedia esse eflicientia quam in visu hominis: et cum sil elcva-
formas sensibilium in sensu, ahsque eo tus stans supcr tcrram, dixit ([uod prius
quod medium haheat eas. Et dant excrn- est in visu quam in tcrra. ()[iortct eniin
pium de lioc quod fahcr im[)rimit for- eum concedere necessario hoc, cum di-
mam ensis in ferro per malleum absque ceret luinen et radium esse corpus :
80 1). ALB. MAG. OnD. VhJED.
oinno onim corpus inovtdur in lernporc, icln, qu.indo jarn longc slat primum ver-
ul probaluni cst in scxlo Phi/sicorum : IxTans, iionfJuni .nnlilur.
qui(I(|ui(l autcm luov^dur in tcmporc, IIoc autcin quod dicturn cst, manifc-
Jialxit taJem divisionem in lcmpoi-c, qua- stal Jitterata; vocis transJiguratio inaci-c :
lcni Jiahet in spatio si in aMjuaJi vcJocitate oportet cnini iJJain ligurari in acre, qucm-
seinper moveatur : ct idco ad minus a(Jmo(Jurn id cui a(Jjungit Jatio, qu»
spatium pcrvcnitur ctadmajusincitius, est rnotus Jocalis in medio aerc, qui cst
lono-ioii tcmporc. Putatur enim utiquc causa vocis : vox dicta,
litterala cnirn
hoc rationahiJiter acciderc omne cnim :
Jongc nondurn est audita quando dicta
quod movctur, est corpus ethoc scinpcr : est crgo acr dcJatus et motus causans
:
moveturcx aJio in aJiud continue durante voccm transfiguranlur de Joco ad Jocum
motu. In oinni enim taJi motu nccesse circuJariter us^iue ad audilum non igi- :
est esse tcmpus quod habct prius ct po- tur .subito vcnit ad audituin, quamvis
sterius,in quo movetur ad quod movctur tota simul indistantcr proJata veniat. Si-
ab alio in aliud in spatio loci per quod militcr igitur vidctur dc lurninc et colore,
transit tempus enim omne divisibile
: et : quod veniant ad visum successive pcr
in prima quidem corporis partc est in mcdium, quamvis non veniant simul per
priori parte spatii, et prius est in iTiedio partes acceptas a visu. Xon enim potest
quam in fme : sequitur ergo necessario, aliquis dicere et evadcre per hoc quod
quod tcmpus fuit quando radius et lumen diximus in libro de Anima, quod relativa
nondura venerat ad visum et tunc ta- : sunt sicut visus et visibile : et dicatur
men ferebatur et movebatur in spatio quod videns videt, et visum videtur in
quo.d erat inter visum et solem propin- eo quomodolibet se habeant ad invicem,
quius soli quam visui. sicut relata aequalia, sequalia sunt et di-
Et si ctiam quod tota
aliquis dicat, cuntur per hoc quod aliquo modo com-
forma sensibilis simul venit ad sensum parationis ad inviccm referuntur : rela-
et non pars ejus una prius et postea alia : tivorum enim ad invicem comparatorum
totus enim sonus simul auditur et non nullum oportet alicui in distantia loci
partes et hunc totum simul etiam prius
: determinata esse recta vel circulari, ex-
audivit et postca durante sono audiet : et tra quam non comparatur ad suum rela-
univcrsaliter dicat, quod totum sensibilc tivum : sequalibus enim factis aliquibus
est in quolibet sensu et simul accipitur : per aequalitatem ad invicem comparatis,
non cnim per partes accipimus aliquod non ditfert utrum prope aut longe sint
sensibilium, sed totum simul, hoc non ad invicem, vel recte distent a se invi-
impedit inductam dubitationem : quia cem vel circulariter semper enim com-
:
de tota forma sensibili simul quse- parantur : hoc autem non est in visu et
ratur secundum quem modum perveniat visibili in quae exigitur distantia deter-
ad sensum. Licet enim concedatur quod minata a qua illud videt et aliud vide-
scnsibilium non sit successiva generatio tur.
in sensu, quando jam in sensum perve- Quod autem nos in libro de Anima
niunt, sed sunt absque fieri successivo diximus de sensu et sensato, diximus se-
in sensu, co quod tota forma simul fit cundura actum factis, et de motu sensi-
in ipso, non tamen rainus hoc concesso bilium ad sensum, ubi quaerere non fuit
verum est, quod sonus vcnit ad sensum nostiaj intentionis. Numquid igitur de
succcssive per mcdiuin, licct totum sirnul sono ct colore accidere quod diximus est
moveatur. Patct enim, quod venil ad rationale? quod successive veniat ad vi-
auditum postquam virtus priiiii sonantis sum, ut dicamus quod quemadmodum
jam per aliquod terapus perfecta erat : tota et omnis aqua, et totus et omnis
cxperiendo enim sentitur, quod jam facto aer continua sunt a primo sonante usque
LIB. DE SENSU ET SEXSATO, TRACT. 11 1 81
ad audituin, ita ut sonsibile veniens per unius primi sensihilis numero, senliunt
ipsuni idem prinio prinius (jui pro[»in- omncs, Hcet iiou i(h'm iiumero esse lia-
quior est sensibili, et postea illud ideni heat secundum ([uod viMiil ad sensum
transiens ulterius partioipet postea po- omuium sentienlium : et ideo |)ro[»rium
stremo, et sic iiat odoratus, auditus, el uniuscujusque sentientis sentitur aho
visus, sicut unus numero, primo
lapis et alio numero esse in medio. Sed cum
movetur in prima partc spatii per quod hiec oinnia sic separata sunt idem sensi-
jacitur, et postea idem uumero movetur l)il(' s[)('cie, et hoc nu)do idem simul nml-
in postrema parte ejusdem spatii. Sicut ti videut et audiunt et odoranl. Causa
enim idem audibile et eunulem sonum aulem hujus est, sicut diximus quiaista :
participat prope prinmm sonans stans, et non suut cor[)ora qujE in diversis parti-
stans lonj^ius ab ipso, et non in eodem hus medii eadem secundum se remane-
lempore siniul : et hoe quidem ali([iio ant, sed sunt passiones et motiones for-
modo est verum, et aliquo modo non males primorum sensibilium, et hoc esse
est verum, sicut infra ostendctur. non hahent sine corpore, nec idcm esse
Videtur enim quibusdam esse objectio in (hversis cor[)orihus. Sic igitur in au-
de his quam solvere oportet anteqnau\ (lire et in olfacere non accidit simul su-
solvamus principalem qusestionem. Licet hito mox ab ipso priino sensihili moven-
enim Plato dicat idem numero verbum le, sed in medio est scnsibile antequam
fieri in auribus multorum, tamen quidam sit in sensu, ct prius est in prima parte
dicunt hoc esse impossibile, quod ali- medii quam sit in ultima.
quid idem numero per aliud et aliud me- l)e lumine aulem ahus scimo est : in
dium sive per aham et aliam partem et eo enim quod ad ah([uid est, luinen est,
audiatur et odoretur. Et hsec est causa, non quidem quod sit relativum, sed est
quia esse quoddam liabet iu medium : ad aliquid, eo ([uod semper est alicujus :
omnis autem forma diversificatur et nu- id aulem cujusest molus locahs luminosi
meratur per subjectum. Cum igitur di- corporis illius, et iilius finem consequitur
verscB partes medii sint diversa subjecta perspicui illuminatio, sicut eflcctus se-
per numerum, non potest idem secun- quitur causam quod sic prohatur. Ex
:
dum esse ticri in auribus vel olfactibus praedictis enim constat quodpers[»icuum
diversorum. El non est simile de lapide nullam liahet conlrarietatem, sed secun-
jacto : quia lapis corpus est, et essc non dum naturam est ante contraria in cor-
liabet ab aere in ([uo [)rojicitur : scd [)oril)us perspicuis non sic igitur liabet
:
sensibile est forma quae esse non habet impedimentum actus ejus quominus re-
nisi in aliquo subjecto idem i[)sumenim : cipiatur in ipso ex aliqua qualitate ele-
esse sensihile est unum, velut esse for- mentali praesente : ergo illuminatio
mahi movcntis [irimi, est separatum iu statim etiii momcnto generatur in ipso,
medio et divisum [)er modum qui est sicut patet ex his quse determiuata sunt
dictus, sicut esse soni campanae, qui sta- in V Plnjsicoruin : pcr quemlibet autem
tim circulariter inundans separatur inessc molum terminatum ad quodlihet pun-
multorum sonorum secundum materiam ctum fit [)r(esentia luminaris ad aliquam
medii in ([uo lit : el sic est de hbalione rectam pers[»icui o[»posilioucm : ergo in
odoratus et gustus, per quod unum primi momento semper(,'x tali iine motus gcne-
sensibilis existens dividitur et separatur rabitur luinen in perspicuo. h'inis autem
enim est de
in diversas partes medii. Ita motus est indivisihilis et simplex et non
esse ignis quoad lumen suum. Inum iu tempore, sed in momento temporis :
enim existens dividitur secundum divi- ergo et elTeclus ejus, qiue est illuminatio
sionem et magnitu(hnem perspicui cujus ad omnes partes perspicui, ad rectam o[»-
ipsuin estactus et actum ilhim qui esl
: positionem erit in momento et non in
IX 6
82 n. Aiji. MA(i. oni). vw/m.
temporo. Sic. i^Mliir inl(;Hi;^(!n(lurn c.st, S(!ntimus odorem ct saporem prius in eo
quod illuniinalio (sst ml ;ili(jui(l, el quod (|uod romotius esl in iwjbis antoquam tan-
osl snhilo : ol sio declinantur ahusiones gamus ipsum in sensu :primum onim
quas laluilas hoininuni introduxil, dicen- porcipit aliquis prop*! slans quam slans
liiini liirnen csse cor()US, aut suhstanliam longe : quando longe stamus, ta-
ot ideo
spirilualem, aul forinain substantialein, lisigno dcprebendimus formam sonsibi-
aul aliquid aliud secundum quod in lihro lem esse prius in propin(j[uo (juam in re-
de Auiuia dixinms. moto.
('um autem dicamus illuminalionem autem dicendum, quod
I^ationabilitor
esse suhilam alterationem totius pcrspi- qua^cumqiie sensibilia organorum sen-
cui ad reclam opposilioncMii illuminanlis suum non sunl in medio secunduni ali-
primi, dicimus quod non omnino simili- quod esse quod habont in medio ot a
ter se habet in alleralione et latione qua^ medio, non simul omnia, sod successivc
est motus localis. Lationes cnim sive mo- patiunlur talia media, nisi in solo lumi-
tus locales, eo quod sunt corporum per ne et colore propter ea quae dicta sunt :
sc motorum, rationabile est prius csse et ideo consequitur visum etiam fieri su-
in prima parte medii quam in postrema perspicuum illuminatur subito
bito sicut :
corporum motorum attingentium motu quoniam visus de numero perspicuorum
suo divcrsas partes medii secundum prius est, sicut patet ox antohabitis : et ideo
et posterius tempus et ita sonus qui ad-
: lumcn facit vidcre. Si(mt autem colorsu-
junctus ost motui locali, eo quod omnis bito immutat quia altorat actum luminis
:
sonus est alicujus lati localiter, sicut in ot porspicui, sicut patet ex his quae dicta
libro de Anima diximus. Non autem sunt in prima parte libri hujus, et ex
quaecumque altoranlur, oportet similiter secunda parte, ubi probatum cst quod
alterari in tcmpoi'e, sicut lationes fiunt color nihil aliud est nisi quoddam esse
intcmporo. Oportot cnim qusedam subito luminis in perspicuo determinato.
altcrari, ct non dimidium prius, nec di- Tantum igitur sit dictum a nobis de
midium postcrius : scd oportct primum solulione quaestionis sccundo inductae.
statim in toto transmutari ab illo quod
est alterans primum : et hoc contingit
quoties alteratio causatur ab aliquo fine
motus, et non ab ipso motu, sicut gene-
ratio quse largc dicitur altcratio secun-
dum qualc fornipe substantialis, qufle ideo
subito cst, quia estfinis alterationis qua-
litatum activarum et passivarum : et illu-
minatio perspicui rectc oppositi puncto ad
quod figuralur motus primi illuminantis,
et tamen non est necessarium semper si-
mul et subito fieri omncm altcrationem :
eo quod non omnis alteratio facta cst a
fine alicujus motus etnon ab ipso motu.
Si cnim subito fieret omnis alteratio,
tunc etiam gustatio sive guslabilis diffu-
sio in humido ct lingua cssent simul,
quemadmodum ot odor secundum diffu-
sionem in mcdio esset simul et non suc-
cessive in humido aeris vel aquse, quae
sunt media odoris. Tn istis autem modiis
LIB. 1)E SENSU ET SENSATO, TllACT. II i ,S;3
posso esso siimil iii iino indivisibili loni-
poro socunduiii virtiiloni priiiii sonsitivi
quod csl sousus coniinunis. Si oniin nio-
tus ost major iii una aniina, sonipor ini-
noroin ropcllit, otiani (luando suiit inotus
socundnin divorsas virtulos in aniiiia
illi :
CAPUT IIT. tunc multo magis accidit Iioc socunduin
unain oaindom virlutcm cxistontibus
ol
motibus duobus vcl pluribus. Quod au-
tom inajor motus minorom dopcllat, sci_
mns pi'r si^nuin (juia vidomus (|uod
:
Dispulatio inquacsl, quod duo seiisihi- quiddani visibilo suporlaluni supor ocu-
lia non contin(/it siniui scntiri in indi- los non sontiunt, (|uando accidit illos
visibili tcni/jorc. vclicmentcr csso intondonlcs por inlcllo-
ctum circa ali({uid : vol quando accidit
cos essc timcntcs vcliomontcr vcl au-
diciitos magnos ot torribiles sonos, avcr-
tunt intontionoin a visibilibus in oculis
existentibus : ct liac do causa non advcr-
Est autem adhuc ot alia objectio talis timus amicos obviantos nobis in via,
de sensu secundum actuin facto, quando quando mciito opinainur circa qutodam •
sensibile jam est in sensu sccunduin ac- alia. Ilaec autom sic subjaccat ct suppo-
tum onim si contingat
facto. Quoeritur natur quoniam diligcntius in Somno ct
:
duos scnsus sccundum actum factos in vicjilia liabct tractari, quando inquire-
nulla virlule scntiendi, sicut duo visus mus quare motus phantasniatum non
simul videntur posse socundum actumin semper a;qualitcr et ab omuibus doprc-
uno ot indivisibili tcmporo. henduntur. Hic aulom jam habemus,
llt autem intolligatur hsec quaistio, re- quoniam fortior motus depcllit minorom
vocctur ad meinoriam quae in libro dc ab anima, et multo magis quando mo-
yl/;/m« dicta sunt de sensu communi.Ibi tus duorum fiunt in cadcm animae vir-
enim dictuin ost, (juod in una ot indi- tute.
visibili virtute sonliendi conlingit plura autem accepto et supposito, acci-
IIoc
senliri simul in indivisibili tempore, ita pimus quod unuinijuodquc simplex por
quod non unum priiis ot alteruin postc- scipsum acccptum magis scnlitur et for-
rius : et de hoc hic qusererc volumus, tiori motu movet sonsum, cjuam ipsum
utrum sit verum, vel non? Vocamus au- idom commixtum cuiii alio sicut vi- :
tcm duos sensus duas sccundum actum num intompcralum magis movct scnsuin
npprohensionos sensibiles duas autem : quam tomporatum, et mel magis sentitur
apprehensiones esse sensibilesncccssecst intemperatum quam tcmpcratum. Simi-
quotiescumque duo sonsibilia unius vol liter autom est sentire calorom magis
diversorum scnsuum apprehcnduntur : immixtum quam mixtum ot vox sim- :
ct istas apprehensioncs vocamus hic pliciter acuta magis inovot sonsum sola
sensus secundum actum factos. Ilis au- quain diapason quae est vox mixta cum
tcm sic suppositis, intondimus probaro contrario. Xon mixtum aulem vocamus
duos sensus sccundum actum factos non simplicitcr scnsibilc quod cst pcr inodum
' Alias ocrupainuf.
84 I). AlJi. MA(;. OHI). J»H/i:i).
liahilus, ot non id quod est por riiodinn sonsiis, 00 qiiod neulrius ost por se, aut
Quoniam foiic magis sciili-
pi-ivationis. crit sensus unus socuiidum formam mix-
tur medium mixtum et magis raovet s(!n-
ti, rjui est sonsus unus ox duobus sonsi-
bilibus mixtis ot altoratis in
sum primum quam simpiex, et est sicut tortium ox
privatio in generc aiiquo sensihilium. duobus constitutum talis enim sonsus :
Causa autcin quare simplex fortius mo- vidotur fieri omnibus commixtis, in quo-
vet sensilivum quam mixtum, cst quia cumque genero sensibilium commiscean-
mixta obscurant se invicem quando alte- tur. Non igitur propter hoc sensitivum
ratur utrumque ab alio : talis autein communc primurn duo sontit simul in
commixtio non accidit nisi his sensihili- uno et eodem indivisibili tomporo. Qiio-
bus cx quibus fit unum scnsibile, aut ex niam ergo ex quibusdam sensibilibus
utrisque commixtis. In talibus enim etiam commixtis iit unum quid mixtum, et ex
verum est, quod major motus etiam mi- quibusdam non fil unum mixtum si si-
norem repellit et ideo necesse est quan-
:
mulsensus communisplura scntiat, opor-
do simul sunt unita permixtione in qua tet quod sentiat ca prout non fit unuru
utrumque miscibilium excellit et altcrat sensibile ex ipsis, sed salvantur secun-
reliquum utrumque simul mixtum mi-
:
dum actum plura : talia eniin quae sunt,
nus est sensibile quam fuerit simplex sub alio et alio sensu sunt, ex quibus
sensibile primum. In ipsa enim mixtura permixtione non fit unum : eo quod illa
quando invicem alterant, necesse cst
se sola commiscentur, quorum naturae ul-
aliquid sensibilitatis auferri a magis sen- timee ad quas resolvuntur, sunt natura
sibili per hoc quod miscetur ei minus una, sicut album et nigrum resolvuntur
sensibile. Si autem sequales sunt motus ad coiorem : et quorum natura qua
in
duorum sensibilium, altera existcnte al- stat resoiutio non est una et eadem, ex
teratione ab altera non permixtis, tunc eis non fit unum permixtione : et ideo
utraque excludit alteram : sed sensibilia ex albo et acuto in sonis non fit unum
prout sunt in sensitivo primo non mis- permixtione, sed fit unum ex eis per ac-
centur quia si miscerentur, tunc num-
:
cidcns in hoc subjecto : quiaforte utrum-
quam judicarentur actu plura : quod que accidentium iiiorum sensibilium est
falsum est, sicut ostendimus in II de cum altero ineodem subjecto, sed non fit
Anima: ergo proutsuntinipso plura sen- ex eis unum formaliter permixtione, sic-
remanent ut altera et altera. ut ex acuto in voce, et gravi in voce
sibilia,
mixtura proportionis fit symphonia. Hsec
Quceratur ergo utrum habeat aequales
omnia dicta sunt ad iioc quod diximus,
motus, aut insequales? Si sequales, tunc
quoniam ilia quae non miscentur, non
utraque excludit alterationem alterius et :
com- oportet sentire simui et iila quae mis-
sic neutrum percipietur acceptione
:
centur, sentiuntur simul non ut duo, sed
muni. Quod falsum est quoniam etiam :
ut unum.
quando miscentur sensibilia in re extra,
alterat JEqualiter alterum,
Ostensum quod sensibilia
est igitur,
si utrumquc
aequales habentia motus, non sentiuntur
neutrum facit scnsum per se et sic neu- :
scd simui uno sensu secundum actum facto,
trius erit sensus secundum seipsum,
sive sint simplicia, sive commixta. Su-
unius mcdii quod constituitur ex ambo-
pra autem fecimus divisionem, quoniam
bus obscurat cnim altera forma et nou
:
si duo simui sentiantur, aut motus sunt
contingit scntire simpliciter aliquam ca-
requaies, aut inse(|uaies. Accipiamus igilur
rum sccundum scipsam. Sic igitur non
quod scnsitivum commune si- allcrum dictae membrum^ ct
divisionis
potest dici
accipit dicamus quod molus duorum sensibiiiuin
mul duo sensibilia accipiat,quando
sunt aequalcs in movendo sensum lunc
unnm commixtum cx duobus : sontirc :
cominixta aut nullus cst igitur fortior motus magis facit scnsum
cniin sic diio
LIB. 1)E SENSTI ET SENSATO, TRACT. III 85
et melius quam duo : luuc secuncUnu unum dicat et non plura : non aulem
unam virtulem aclu simul seuliet aniuia, duo dicuntur unum uisi quiu suut com-
quia habilum est supra quocl major re- mixta : ergo necesse esl quod omnia ta-
pellit miuorom. IIoc etiam iu eis lit seu-
lia commisceantur in sensu comnmni ea
sibilibus, quorum uuus est sensus, sicut sentiente. Quando igilur sunt simul,
accidit acutum et grave in voce, et re- commixti erunl duo sensus formales, eo
llectuntur ad auditum, cum tamen ma- quod duae formae sensibilium sunt in eis
•ris deberet simul esse motus duorum permixta; (duos enim dico sensus secun-
sensibilium in sensitivo communi qua^- dum aclionem unam acceptos, et non
sunt hujusmodi unius particularis sen- duos virtute acceptos), et erunt sinml
sus, quam sensibilium qute sunt duorum commixti in indivisibili tempore, et non
sensuum, visus scilicet et auditus :
quia unus post alium tunc necesse est quod
:
sensibilia unius et ejusdem sensus, ad mi- operatio sensus super easic commixta sit
nus conveniunt in una generis natura m una, eo quod omuia commixta facta sunt
(jua uuiuntur sensibilia autem diverso-
:
unum, et unius semper est motus unus
rum sensuum in nulla una natura com- et collatio una et quoelibet alia alteratio
:
muni sunt unita. Si ergo plura sentiret et illius operationis est etiam virtus una
simul sensus communis, magis videretur a qua exit operatio illa quia probatum :
plura sentire simul quj£ sunt unius sen- est in quinto Phijsicorum, quod motus
sus, quam ea quae suut plurium sen- unus debet esse ad unum, et cx uno et
suum. Non coutingit autem uno sensitivo ab uno movente, et iu uno et eodem
conmiuni simul plura unius sensus exi- tempore. l)uo autem sensibilia permix-
steutia in uno tempore sentire, nisi com- tione non unita non sunt motus unius, et
misceantur, ut patet ex supra habitis :
idem sensibile super ea non est nisi sicut
commixtio autem vult esse unum et non super unum ergo non potest esse in
:
duo ergo nuUus sensus sensibiiium si-
:
uno et eodem tempore sensus utriusque :
uml erit unus secundum actum sensus hoc enim esset ac si linea recta una ad
communis plurium sed plurium sensi- :
eamdem partem terminarctur ad duo
bilium potest esse unus sensus specie puncta opcratio enim egreditur a vir-
:
sentientis, sicut dicimus visum unum tute una sicut linca, et terminatur super
specie et auditum sic enim etiam dici-:
sensibile sicut ad punctum. Patet igitur
nms spccie sensus unum esse sensum quod non debet duo sensibilia non com-
conununem dividitur enim sensus in
:
mixta simul sentire uno sensu sensus
species, sicut et alia quae genere conve- communis secundum actionem ctiamsi :
niunt, et dividuntur suis dilTerentiis. sint eadem in genere et ejusdem scnsus
Omnia ergo qui-e sensus communis proprii objecti.
unico sensu secundum actionem facto Manifestum quod si ea quaj
est igitur,
sentit plura, necesse est simul cemmixta secundum eumdem sensum proprium or-
sentire et sic non sentit ea ut plura, scd
:
dinantur, plura slmul sentire est impos-
ut unum : nec sentit tunc plura unico sibile, quod nmlto minus ea simiil uno
sensu, quia unus numero sensus est, qui secundum actum sensu sentiuntui', quaj
actione sentiendi est unus. Specie autem sunt objecta- diversorum sensuum et :
unus sensus est, ut diximus, qui virtute hoc est contra omnia quae in libro dc
speciGca sensus est unus, sicut una spe- Anima de sensu comnmni dicta et de-
cie virtus est visus, et alia auditus, et termiuata sunt.
sic de unus est sensus qui
aliis. Si ergo Amplius autcm ea quae sunt secundum
secuudum unam actionem sensibilem il- duos sensus sensibilia, convcnit non si-
la seusibilia qu;e plura suut, dicit et di- mul sentire, ut album et dulce, eo quod
judicat, tunc plura iUa videlur ()uod isla non permiscentur. Quod autem ista
«r> n. WM. MA(i. Oni). V\\A'A).
convenianf siinnl nt plin-a sfMitiro, c.x hoc tis : ergo non contingit plura gencre
vidctiir, (|ii(»(l anima cl aninia! virtus vcl specie sentiri uiuj scnsu sccuiiduni
iina nunicro (,'xistcns vidctur (lic-cr(!, actum (it numcrum,
quamvis hoc sit
(|U()d numci'() unnni siihjiicta duo sit s(;- primuni sensitivum qufjd est sensuscom-
ciindum fornias sensibiles : hoc autem miinis.
vidctur diccrc alio f|uo(him quam in eo Arnplius autem contrariorum motus
qnod ista sunt simul : vidctur (mim in sunt contrarii : scd contraria simul in
uno momento dicerc unum quando acci- eodcm in indivisibili essc non possuiit,
})it per gustum, et in alio album quando sicut dulc(! et amarum. Si autcm ista
sensibile refertur ad visum. Quod autem scntiantur simul, tunc simul csscnt in
scnsibile est specie unum sic visibile et uno atoma : ergo contraria simul non
audibile dicit unum
duo nuniero ju- vcl sentiuntur. autem et ea quae
Similiter
dicante sensu communi, ct uno modo rc- non sunt contraria dummodo sint diver-
fercndo tantum ad unum sensum et non sa, simul sentiri non possunt in eodcm.
ad diversos et sic iterum duo sensus
: Illa enim quae non sunt contraria, sunt
non sunt simul in eodcm nunc, quando media et mediorum quae*dam sunt vici-
:
duorum rclatio ad unum vel plures sen- niora albo, et haec comparata nigro sunt
sus penes quos distinguuntur, non si- contraria nigro et quaedam viciniora :
mul. nigro, et comparata albo ei contraria
Dico autem hoc explanando, quoniam sunt et ipsa media etiam sunt sibi in-
;
album etnigrum quae sunt contraria spe- viccni contraria propter eamdcm cau-
cie coloris, judicabit quse est sensus com- sam : et ideo sicut diversa contraria si-
munis sequaliter una virtute existens et mul non possunt, ita nec medium
sentiri
actione si duo simul sentit, et ipsa ea- et contrarium extremum, nec medium ct
dem sic judicabit dulce et amarum : et contrarium medium simul sentiri pos-
hoc fecit velut ipsa contraria prima sint sunt autem sunt contraria diverso-
: quae
ipsius ut ipsius et ejusdem, sicut etiam rum generum, amplius contrariantur
alia contraria : quoniam omnia sensibi- quam ista quoniam per specificas et ge-
:
lia particularia referuntur sequaliter ad nerales differentias contrariantur : et sic
sensum communem, sicut in bbro de nulla diversa sensibilia vidcntur simul
Anima determinatum est. Et licet una posse sentiri. Sicut autem diximus de
virtus animge sic sit diversorum sensibi- contrariis et mediis in visu, ita est in
lium in genere et specie, discernit tamen contrariis et mediis aliorum sensuum,
utrumque contrariorum
aliter et aliter : velut chimorum
quidem est sapor hic
videtur enim diversificata secundum for- dulcis, hic vero amarus et commixta :
mas contrariorum discernere contraria et ex eis diversa media non possunt simul
diversa : similiter et ipsa quidem dijudi- sentiri eo quod ipsa media sunt pro-
:
cat prima contraria sensil)ilium ut hsec portiones contrariorum, ita quod unum
sunt prima contraria in quolibet genere abundat plus in uno ct alterum in alio :
scnsibilium ex quibus componuntur om- et ideo simul in eodem esse non possunt,
nia media sed semper ista diversificata
: sicut mcdia in voce super diapason et
secundum actum et esse non discernit diapente quae simul sentiri non possunt,
uno sensu per actum, sed potius rclercn- nisi sensitivum primum ea sentiat, sicut
do ad esse diversorum sensuum, sicut unum mixtum ex ambobus : siautem sic
gustus dulce scntit, ita visus sentit al- scntiat, tunc una proportio et commixtio
bum : et sicut visus nigrum, ita gustus extremitatum contrariarum fit ex eis, et
scntit amarum tamquam privationem tunc ut ununi sentit quod neutrum illo-
dulcis : etnon potest idem csse primi rum est : et aliter non contingit diversa
sensitivi sccimdum actum in utrisquc is- simul scntiri, sicut ostcnsum est supe-
LIB. 1)E SENSU ET SEiNSATO, TRACT. III 87
rius : et sic enim commixtio in uno me- proj^tertemporis insensibilitatoin qucr est
dio ex (luobus simul erit, quae est pro- inter unam et aliam, decipere vich^tur
portio multi ad [)arvum, si per nbundan- audituni, ita quod putatur consonantia
tiam et defoctum extromorum niodietas diaponto vel diatesseron audiri simul : et
accipiatur, et sic erit simul proportio pa- lioc volunt referre similiter ad visum ct
ris ad imparom : impar enim numerus ad sensitivum ])iimum, conccdenteR pro-
paremvincit uno : ot ita est dv modio in ptor inductas dultitaliones nulla duo si-
quo vincit alia oxtremitas altoram. Si mul sentiri sensu communi, ncc simul
er|j:o ma|?is et multo amplius, sicut di- audiri, nec simul videri : duo etiani qu(e
xinms, diirorunt ab invicem prima genera sunt [)artos alicujus totius, oportel dicore
contraria dicta in alio et alio genere aliquem utrum unum recte dicatur an
quam sensibilia dicta in eodem genere : non : osl enim examinandum dictum
sicut dulce et nigrum multo amplius dif- istud, ot non statim oportet opinari,
ferunt secundum speciem et formam, quod non sit aliter simul videri rem ali-
quam album et nigrum. quam quando decipiun-
vel audiri, nisi
Amplius aut6m si detur alterum duo- tur sensus per tempus insensibile quod
rum ex dicta proportione, quod oporteat est inter sensum unius, et sensum alte-
ad minus sinml sentire, aut ipsa contra- rius. Si enim hoc quod dicunt, non est
ria, aut gonera eorum, et habitum ost verum, tunc non oportet aliquod tempus
quod plus diirerunt genera contrariorum insensibile per quod decipiatur ut crc-
quam esse contraria,tunc oportot quod si dantur duo simul sentiri, sed tota et om-
illa quae contraria sunt, non simul pos- nia simul sentiri et non decipi propter
sunt sentiri, quod nec illa quae sunt ge- tempus.
nera contrariorum ergo nulla duo sen- :
enim sensus sentit aliquid alicujus
Si
sibilia siraul possent sentiri, ut videtur. sensibdis, hoc est, aliquam partem unam
et ahquid, vel aliam partem ejusdem sen-
tit incontinenti ex continuo tempore :
tunc oportet ipsum non decipi, quod ipse
sit sensus illius partis quia quandocum- :
que sensus accipit aliquid de sensibili,
tunc sentit se accipere illud cum sensibi-
CAPUT IV. li cognitione : et tunc non latct id quod
sic accipit. Est enim sensus aliquis tunc
per formam sonsibilis infornuitus, et tan-
tus est quantum accipit de scnsibili et :
utrumque istorum est in continenti, hoc
De falsa solutionc quommdam circa in- cst, in continuo tcmpore sensibilitatis se-
ductam quxstionem. cundum actum factai : ergo tunc non la-
tetsensum tempus unius et alterius :
quoniamsi lateret eum, simul etiam ac-
ciporet scnsibilem cognitionom de ali-
quo : et haic duo stare non possunt si-
mul, quia sequerotur quod idcm noscet
Quod autem ad
istam.quaestionem di- per sensum et non noscet. Cum enim ac-
cunt quidam tractantium do sonsu et sen- cipit scnsibilo porfoctum, tunc cliam de-
sato (le concordiis harmoniarum, conce- prohondil tompus quundo accipil : sen-
dentes quoniam
simul duae conso-
nullae sus autcm qui ostomnino rei insensibi-
nantiae vel duo soni perveniunt ad audi- lis, ille decipit scnsum ot latot : ot hoc
tum, sed successive una post aliam sed : (^uidem pcr se manifostum cst : hic enim
88 I). Al.li. MAG. ORF). VWJFA).
decipilur qiiichun i[)S(' scmsus sicut scn- J'it hujus (^xcrnplum esl, sicut si pona-
sus sccunduiii jiclurn faclus : lioc cjiiiii inus lcrnpus visifjnis unius sccundurn ac-
noii dopr'elicndit sensus, qiiando est ru- liiin facturn esse n (; : dico quod si tunc
per insensihile, quanivis forle videat i[)- videat intus suscipientem, non
toturn
sum et sentiat secundum qiiod senlil. Si possumus aliquod nunc vel horam au-
ergo ternpus sic dicatur insensihile, et ferre a n o tern[)ore, in qua non sentieha-
cum hoc ponatur sentire : tunc sequi- tur totum non ergo possurnus dicere
:
tur quod scnsus videt et sentit secundum quod aliquod hujusmodi sensihile senlit
quod scntit el tamcn non deprehendit
: in parte temporis, sed totum in toto sen-
se sentire, eo quod cst insensibile tem- tit hoc enim esset dictu, sicut nos di-
:
pus : et haec sunt impossibilia. c.eremus quod aliquis videt totam rem
Amplius etsi nos concedamus, quod unam sicut arenam hanc, quia partem
est quiedam magnitudo et temporis et arense videt, el numquam totam arenam
rei insensibilis propter parvitatem, sicut simul et sicut diceremus quod hic am-
:
supra diximus, non propter hoc utique hulet in anno, quia ambulat in parte an-
esset aliquod tempus vel res aliqua quae ni hac et illac : ambulatio eniin actus est
non sentitur, id quod in hujus temporis qui non est motus temporis, nisi quia
aliqua parle, vel istius quanti temporis pars ejus est divisa per parles temporis :
aliquam jjartem videt. Dixerunt enim et ultima pars ejus est in ultima parte
quidam, quod in toto tempore nihil vide- alterius. Si igitur visio talis est actio,
tur simul, sed in partibus temporis vide- quod discurrat per vices temporis super
tur pars et pars rei visibilis, et in toto partes magnitudinis visibilis, sicut di-
tempore simul nihil videtur. Hoc autem cunt Plato et Euclides et alii Auctores,
dixerunt, quia voluerunt visum modum ad radiorum esse, toto tempore d g nihil
esse visus super visibile, et discursu di- sentit de visibili, sed in ultimo puncto
xerunt perfrci visum, ita quod pars in temporis jam sentit totum sensibile, eo
parte temporis et in alia parte videtur quod tunc tetigit punctum ejus. Si ergo
tempore simul nihil
alia pars, et in toto secundum istos dicitur totum sentire a b,
omnino. Et licet nos concedamus quod quod sit magnitudo visibilis et sensibi-
continuum et tempus et visibile dividi- lis hanc enim ponimus esse a b et
: ;
tur,non tamen propter hoc concedimus hanc, ut diximus, dicitur totam sentire et
quod in toto et totum nihil videatur hac totam rem sensibilem, eo quod in ejus
de causa : quia visio si fiat per luces et parte temporis sentit aliquid ejus quod
partes rei visae, ita quod in nulla hora sit est a b, et sic per vices curret per par-
totius rei siinul : haec est enim opinio tes : sic enim est eadem proportio in
Euclidis in libro de Visii, et opinio om- a b iiidivisibili quae est in d g tempore :
nium eorum visum perfici
qui dicunt tunc enim in d sentit a et in g sentit b,
transitu aliorum super illud quod est et sic dicitur totum in toto tcmpore sen-
visibile. Si enim dicimus quod intus sus- tire. Hoc autem est inconveniens quia :
cipiendo, non tam magnitudine simul secundum hoc oportet sentire sensum
videt et sentit in continuo toto tempore, unum aliquid quod est pars a b et alicu-
sicut necesse estdicere videamus intus si jus temporis d g erit illud sicut g. To-
:
suscipiendo, eo quod non recipitur pars tum autem simul secundum hoc num-
et pars formae visibilis per vices tempo- quam est sentire, eo quod numquam per
ris, sed tota species simul in toto tempo- indivisibilia potest tr-ansir-e totum si :
re visionis, tunc non potest alicui parti enim radius discurrat, cum extr-emitas
totius temporis auferri per divisionem in sua sit indivisibilis, non attinget nisi
qua non senti(3batur tolum, sed pars ejus indivisibile et in indivisibili tempore : et
una quie sit [)iima. ve! mcdia, vcl lcilia. sic non scntict umquam nisi aliquot indi-
:
LIB. I)K SENSU KT SENSATO, TRACT. III 89
(livisibilia in aliquot iiidivisibilibus tem- hoc non fieri simul, sed divise, sicut vi-
poris totum
: et numquam porliciet se- dentur suadere superius introductiu so-
cunJuni sonsum. pliisticaj objectionesVSingula autcm dico
Cum i|.cilm'boc inconveniens sit, opor- sentiri plura quando sentiuntur in una
tet dicere quod omnia simul sensibiiia indivisibiii virtute aninice et tempore ad
sunt, sed sic fit visio quod videantur
,
se invicem comparata. Est ergo primum
quod sunt indivisibilia qure sunt in ipso. considerandum an unam numero ani-
Diximus enim supra quod solam maji;^iii- mam, hoc est, animam unam simpiicem
tudinem et ea quae sensibilia decernuiitur virtutem oportet sinml tempore sentire
ab ipso, videt a longe visus sed non vi- :
hoc per unum sensum, et aiibi in alio
dentur ea quae quautumcumque indivisi- organo per alium ? ita quod liaec duo non
bilia sunt in ipsa : sed videt visus id quod sentiat in divisibili parte sua et tempore
non est indivisibile. (^ausa autem liujus divisibili, sicut dictum est in libro de
dicta est in antedictis. Ex. his igitur pa- Anbna, quod sensitivum primum sentit
tet, quod nuUum tempus in quo lit visio simul accepta perdiversos sensus, eo quod
est insensibile et indivisibile in quo fit refertur ad sensum
centrum ad li-sicut
motus visus super indivisibib^ rei visaB, neas quae egrediuntur ab ipso ad circumfo-
sicut isti dixerunt. Nos autem multa su- rentiam sic enim vocamus indivisibile in
:
perius in primo tractatu contra istam quo plura sentiuntur simul, sicut omni
opinionem induximus quae hic supponi- sensu existenti continuo et continuato ad
mus hoc autem ideo fecimus ut con-
:
istud indivisibile primum sensitivum.
fundantur qui adhuc hodie istam defen- Omnium enim organa sensuum particu-
dunt opinionem. larium colliguntur et continuantur ab
organo sensitiviprimi aut igitur sic sen- :
tit simul hic et alibi acceptum sensibile,
sicut diximus aut : sentit primum quidem
ea quae secundum suum sensum scntiun-
tur, et postea ea quae sunt secundum
alium sensum. Ilujus autem quaestionis
CAPUT V. exemplum est, sicut si nos quaeramus an
visus sentit plura simul aut non ? ac si
diceremus eum simul plura sentire, sicut
nunc simul sit sentiens alium et alium
colorem : eo quodplures partcs habebunt
De sohitione prnnse qwestionis qua qiise-
haec sensibilia in quibus alius et aliusco-
ritur an plura sensibilia contingat lor accipitur : et supra probatum est non
,
ab eodeni per partes discurrere visum super visi-
sentiri in indivisibili tem-
pore. bile, sed formam totius accipere simul
haec enim plura semper scntiuntur rur-
sum in eodem genere sentiendi, quia
sentiuntur per visum omnia.
Et si forte dicat aliquis visum haberc
oculos duos, et in uno sentire unum, ct
Antequam autem solvamus hoc ulti- in alio aliud, nihil obstat similiter esse
mum inductum, videturnobis conside- in anima quae est primum sensitivum :
randum esse de prius introducta dubita- quia sicut duo oculi diriguntur ad idem
tione, utrum scilicet oportetprimum sen- in quo perficitur virtus visiva, sicut su-
sitivumsimul multasenlire, sicut demon- pra diximus, ita etiam omnes communi-
slralum osl in iibro de /Ini7/J«, veloportet tor sonsus diriguntur ad unum et idem
00 I). AIJ{. MA(i. OMI). IMM:I).
iii(livisil)il(' iii (pio csl piiina viiius : (!l cor^^oralcm viiluloin, siciil iii iihro dc
idco csl unus ol idein onoclus eorum. Ex Anirna diximus. Si aul(!iii diconHur quod
his ergo forte unuin ({uidcm lit, co quod aliavirtutc scntit dulcc, ct alia alhum, et
diriguntur ad unum : ct idco est unus in alia ct alia partc
animae tunc diccmus :
ct idem cHcctus coruin. Si vcro conccdi- quod cum sensitivum primum per se
tur, quod sccundum unum quidcm sit ncutrum sil istorum, oporte quod s^msi-
scntire quod cst cx amholus scnsihus tivum quod (!st cx eis neccsse est aut csso
duobus vcl plurihus, tunc quoad hoc nc- unum, aiit non cssc unum. Non autcm
cessario unum scnsihilc erit secundum potest dici quod non flat unum, quia om-
quod aliquod ad hoc est relatum, sed se- nismultitudo quae cstsuh uno communi,
paratim comparatum ad hunc proprium rcfertur ad unum quod est principium
sensum vel ad alium non similiter se ha- ipsius ex quo fit. IVecesse est igitur quod
behit, sed potius duo erunt et ideo dixi- : ex eis fiat unum sensitivum primum :
mus in lihro de Anima, quod sensitivum oportet enim quod una quaedam sit sen-
primum est formaliter unum, etmateria- sualis pars prima ct per se.
liter plura, co quod plura terminantur Quairamus ergo, cujus unius organi
ad ipsum. corporalis est illa pars animae quae est
Amplius sensus accipientes sensihilia per se et primo sensualis : hoc enim
sunt plures, sicut aliquis sciens dicat nullum potest esse ex istis quse vocamus
plures : enim non sentit plures per
ille organa propriorum sensuum, sicut pro-
comparationem ad sciens primum, sed batum est prius : quiacujuscumque unius
per comparatioaem ad ea de quibus est solus esse diceretur propriorum, seque-
scientia non enim potest esse aliquis ac-
: retur quod sentirc non conveniret alteri,
tus sine virtute essentiali et per seipsam eo quod proprii sensus a se invicem dif-
quae est actus illius operatrix, sicut scien- ferunt in eo quod proprii sunt.
tia non est scientia nisi ab operatione Ex omnihus igitur his sequitur, quod
primi et per seipsam scientis quod est necesse est unam dici partem animae qua
intellectus agens. Similiter nec sensus omnia sentit sensibilia propriorum sen-
actus erit sine virtute secundum seipsam suum^ sicut prius in libro de Anima di-
sentiente. Hoc autem non est visus in ctum est. Aliud autem genus propriorum*
quantum visus, qui si sic diceretur, tunc sensihilium in quantum est aliud et aliud
non sentirct auditus. Oportet igitur quod sentit per aliud et aliud genus sensuum.
virtus illa sit primum sensitivuin : ahs- Dicamus quod secundum quod in-
igitur
que hac igitur non erit aliquis omnino divisihile est primum sensuale secundum
sensus : si enim haec virtus quae sensitiva actionem unum existens, idem et unum
est, simul multa et in uno sentit indivi- est sensuale dulcis et albi et aliorum
sihili tempore vel non, tunc manifestum sensibilium : quando vero divisibile fit
estquoniam alia virtus quae est sensus secundum actionem, ut scilicet referatur
communis, simul plura sentiat magis : ad agentia diversa quse materialiter sub
cnim oportet haec sensibilia etiamsi ge- ipso sunt tunc cfficitur etiam sensuale
:
ncre sint alia simul esse multa quam sen- dulcis et alhi aliud et aliud. Ex his
sihilia, eo quod minus diffcrunt. igitur determinatis habetur, quod per
Quod autem diximus intellectum sen- idem indivisihile possunt sentiri plura :
tire, quod ex sensu multa
ideo dicimus sed dcbcmus adhuc dicere an simul, an
accipit ct talem comparationem habet ad non simul.
sensus inlcriores, qualem Iiahct sensiti-
vum primum ad sensus proprios positio :
omncs illi qui dixcrunt noii simul plura
posse sentirc iutcllcclum, sic dixcrunt ct
LIB. DE SENSU ET SEXSATO, TUACT. 111 91
sui vel comparalum, non est idem et
illi
unum secundum esse et quod dictmu :
est in objectionibus, quod non contingit
duo sentiri sinml, redueebatui- ad duas
causas quariim una fuit, (|uod molus et
:
operatio unius virttitis non terminatur
r,\ruT VI. simul super duo et alia fuit, (|uod unus
:
motus excludat alium, sive sint contra-
ria, sivo disparata et non contraria et :
sive sint in eodem genere, sive in alio
genere : et hoc solvero non est difficile.
De alia sulutione et causa prius imluclie Oicemus ergo secundum prcedicla,
qwestiouis. quod virtutis imius qua^ secundum es-
sentiam et esse est eadem, non polest
esse opcratio super duo sensitivum au- :
tem primum non est tale, sed essentia-
liter est unum, ot secundum esse divorsi-
ficatur : et ideo operatio ejus existens est
Aut ergo, sicut dietum est, dicemus una sccundum quod comparatur ad cs-
causam unitatis primi sentientis accipien- sentiam ipsius piimi scntientis, scd effi-
tes esse illam quae dicta ost, quod scili- cilur plures ex parte qua est in esse di-
cet necesse sit propria sentientia referri ad verso sccundum quod comparatur ad
proprium sentions unum : vel dicemus, sensus proprios, sicut centrum unum in
quemadmodum oportet esse ipsas res essentia existens, plura est socundum
anima sen-
sensibiles, ita oportet esse in esse terminando et principiando lineas
tiente. In rebus enim unum et idem nu- quae egrediuntur ex ipsa : et haec solutio
mero simul est album et dulce et sonans est Averrois et Alfarabii, et est bona.
et odorans, et sic de aliis multis scnsibi- Posset tamen dici, quod aliquando duo
libusqua!Suntunumsubjccto,nisipersub- contingit roferri ad unam virtutem du-
jectum divisae sint passiones sensibiles pliciter : possunt enim referri ad ipsum
ad invicem : sed quando sunt unum sub- sicut fines hoc modo impossibilo est
: et
jecto, tunc non est alterum esse eorum quod una virtus secundum actum opera-
unicuique, quia color non est sapor, et tionis accepta sit sinml super duo ope-
sic de aliis. rans, quoniam hoc modo verum est quod
Simiiiter igitur ponatur esse in anima actus et operationes suis Iinibus diHo-
idem et unum primum sensitivum esse runt :propter diversos fines efiiciuntur
ct
omnium, quod secundum rem compara- diversae operationes vel motus qui non
tum ad hunc sensum et alium llt aliud sunt simul in eodem opcrantc, sicut di-
et aliud respectu horum, quodlibet ge- ctumestinquintoyV<?/5«co;'«»<.iVIiquan(Io
nere factum aliud et aliud respectu alio- autem non sunt comparata ad ipsam sic-
ruin actus specie aliud et aliud cum in ut fines, sed sicut ea inter quae facit ope-
rebus sensibilibus quando sunt unum
fit rationem diversitatis et conveniontia' : et
subjecto et dilferunt secundum esse for- sic una virtus potost operari super di-
male, oportet in anima aliquid unum versa : roducit onim oa ad unum in quo
esse quod dicat talem esse convenientiam uniunlur vol soparantur sicut ad subje-
ettalem differentiam esse in sensibilibus, ctum comparationem, et iu iilo uuo
vol
sicut in libro de Anima dictum est. Quare accopta componit ea vol dividit, ot alias
illud idem et unum existens per essen- facil iuter easdeni comparationos. INisi
tiam, sed proportione quam habuit scu- enim plura ad invicom roducercntur ad
92 I). ALIi. MAG. OJ{I). I»1{/KD.
iiiium, iin|)()ssil)ile cssel unain secundurn
actuin viiluUinioperari super ea, una nu-
mero eadcm naturatem-
operatioiK! et in
poris. Talis autem virtus non potest esse
una multorum matfuialium virtutum sic-
ut est sensus proprius quoniam tales
:
virtutes nullo modo sunt plurimum nisi CA1>LT VIL
eorum quse sunt unius generis et divi-
sim. Oportet igitur quod sit forma quae-
dam uniens plures materiales, per quas
accipitplura per modum qui est praedi-
ctus. De improhalione Platonis el Euclidis
Et quod dictum quod unus exclu-
est, opinionis superius induclie dicentium
dit alium, verissimum est quod unus dc- nihil sentiri totum simul.
pellit alium quando accipitur ut finis :
sed quando accipiuntur ambo sicut rc-
ducta ad unum, tunc neutrum estut finis :
et ideo tunc neutrum secundum pro-
priam virtutcm movet. Quod autem ob-
jiciunt dc contrarietatc extremorum vel Oportet autemnos etiam solvere et de-
mediorum vel diversorum generum, abs- lcrminare id quod ex Platone et Euclide
que ratione est dictum : quia in libro de introductum est : et ut sit conveniens so-
Anima ostendimus, quod etiam quamvis lutio, priusrepetamus istorum virorum
organa sensuum quorumdam accipiunt positionem et rationem quas induximus
species sensibilium materiales, sicut gu- supra contra eosdem.
stus et tactus, tamen hoc quod reddunt Fuit autein positio istorum sensum et
primo scnsitivo, non habet esse nisi in- visum fieri extra mittendo radios, quo-
tentionalc et simplex hoc autem non
: rum tactu accipitur sensatum : et quia
habet contrarium : et ideo intentioncs non contingit nisi pars post partem, ideo
contrariorum ad priinum sensitivum de- non dicebant accipi aliquod scnsibile nisi
latse non sunt contrarise, sicut nec in in- pcr partcs ct tamen inhocextenderunt,
:
tellectu rationes contrariee sunt contra- quod in tactu corporali perfici dicerent
rise, quia anima nullo modo sub-
aliter intcllcctualcm opcrationem, sicut nos in
jiceretur eis si enim sccundum essema-
: libro Causa autem
de A?iima diximus.
terialc subjiceretur anima formis rerum, positionis a Platone quidcni fuit, quo-
oporteret quod esset alba et nigra, lapis niam spiritus vchentes in corporc virtu-
et lignum, quod in libro de Anima cst tes animee videbat esse lucidos et lumina
improbatum. Est igitur quffstio dicta quaedam et cum putarct hsec lumiiia
:
quoad omnes suas objectioncs sic suffi- egredi de corpore, dicebat vcherc secum
cienter soluta. virtutes scnsibilcs, et per tactum adsen-
sibilia habere notitiam scnsibilium, si-
cut nos superius in primo tractatu ex-
planavimus. Euclides autem dixit hocde
solo visu proptcr quod demonstravit iii
:
libro de ]lsu aliquid in pavimento jacens
non videri, cum tamcn basis pyramidis
visus effundatur super totum pavimen-
tum cujus causam dicit eam esse quai
:
dicta cst, quod visug pcrficitur decursu
,
LIB. 1)E SENSU ET SENSATO, TRACr. 111 93
radii qui dicitur axis pyraiuidis : et ideo rius nienibri tangcntis, cujus quantitalcs
nou considerat jacens in pavimcnto uisi uou sunt inlinita' in ejus (juod scutilur
quando taugitur ah a\e pyrainidis. Hiec quaulitale : esl cniui ulliuiitas apostinii
igilur est positio istorum. dicta al) Euclide et IMatoue unum indivi-
Dicebant auteni inscnsibile esse teni- sibilequod nunujuam vi^b^tur eo quod :
pus transitus radii de parte in partem, ad ipsum uumquam contiuyit (h^vcnire
cl ideo putari rem videri simul totam : visum, eo quod ante (juodlibet tal(! sunt
nos autcm ostendimus nuHum tempus iu iubnita illi ajqualia, per (jua' j)rius opor-
(juo accipitur sensibile essc insensibile : tel cuirere visum. Primum autem indi-
(juia scil tunc quodvisus est distinctaj rci visibile in continuo sensil)ili 'videtur se-
alicujus : ct osteudimus etiam, quod si cundum istos : non tangci-
quia si radius
visus essct in parle temporis super par- ret primuni aliquod indivisibile, non in-
tem visibilem, oporterct quod ilke partes cij)erct diseurrcre super continuo quod
cssent indivisibiles, quia radius tangens videtur. Prinmmautem quodsic videtur,
est extremitatis indivisibilis : et adhuc necesse est csse iudivisibile propter id
sequitur duplex inconveniens, quorum quod non oportet sentiri secundum islos
unum est, quod indivisibile est visibile, aliquid amplius, sive majusexistens indi-
quod superius in j)rima quaestione est im- visibili : el sic indivisibilis esl extremi-
j)robatum. Secundum autem est, quod tas radii tangentis ea quae videntur. Sed
in toto tempore nunujuam ent visus, nec hoc indivisibile necesse est senlire, sicut
alicujus lotius umquam erit visus : quo- dictum quod cst indivisibile
est in eo :
niam contingit transire indivisibilia inli- quia nihil scntitur secundum istos, nisi
nita quae sunt in toto tempore et in toto iu eo quod est indivisibile et ideo in- :
visibili. Et h?ec est sumnia nostrae dispu- divisibilitas non repugnat sensualitati
tationis quam supra posuimus. secundum actum. Sed quando ponitur
Dicamus igitur bic determinantcs prae- in communi visibilis, tunc est
ultimo
dicta, quoniam omne sensibile est magni- unum quoddam quod est insensibile
tudo, et quod non contingit indivisibile non propter indivisibilitatcm, sed quia
scntire ct hoc manifcstuni est. Si enim
:
est visum numquam devenire ad ipsum.
dicamus intus suscipientcs nos sentirc, Prinmmautem illud idem positum in con-
tunc oportet quod sensibile sit unum tinuo, cst sensibile, sicut dixiums : ergo
quoddam quantum et visibilc cst quod- :
accidit simul idem visi])ile ct indivisi-bilc
dam unum quautum indivisum et non ;
esse tantum diversilicatum penes positio-
vidctur istud sic quod apostimo vidcatur nem in primo vel in ultimo. Hoc vero
in inliuilum. Apostirnwn autem voco in- non est impossibile, quia quod visibilc
divisibile, quod post quodlibet indivisi- est per se, ubicumque ponatui-, erit visi-
bile.
bile actu acceptum in continuo relinqui-
tur accipiendum potentia ininlinitum. Id IgiturdeinstrumentisqujBdicuntursen-
enim quod vidctur, videtur unum indivi- suum organa, et de his sensibilibus quo-
sum et infinitum : quia tota species sua modo sc liabcant tam organa sccundum
visibilis simul abslrahitur et simul venit se, quam sensibiliasecundum se, et (juo-
ad visum. Similiterautem est do odorabi- modo singulariter, etquomodo commuui-
li ct dc quolibet alio sensibili, qufficum- ter ad sensum rehita, quando se ha- et
que non tangendo, sed per medium ex- bent singulariter secundum uimmquod-
trinsecumsentimus. Quae enim tangimus, quc organum sensus, sit hoc modo a no-
ali(juando tangimus secundum partem ct bis determinalum. Sufliciunt enim ista
partem, scd non in inlinitum : quia tan- cum his qu.i; in lil)ro de Aninift conside-
gimus ea ad (juaulitatcm manus vel alte- rala sunt.
INDEX
Tractatuum et Capitum in libro de Sensu et Sensato.
structione hujus erroris
por ea qun) sequentur ex
dictis eorum. 17
IX. Et est DiGREssio declarans
errorem istorum ex his
TllACTATLS I. qua; dicunt de reflexione
facta a speculo. 22
X. Et est DiGUF.ssio declarans
solutiones dubiorum pro
ista opinione superius
Cap. I. De ordine et modo dicen-
induclorum. 24
dorum.
XI. Et est DiGREssio declarans
II. Qualiter audilus et visus
quare unum videtur duo. 28
hominibus dantur ad uti-
XII. De disputatione Aristotelis
litatem ?
contra Empedoclem et
III. De falsa opinione Antiquo-
Platonem, in quo est
rum qui visum igni adap-
etiam de noctilucis. 29
taverunt.
XIII. De improbatione opinionis
IV. De vera causa quare in
Democriti, qui dicobat
tenebris aliquando vi-
oculum videre solum ubi
detur ignis micare ex
picturam et apparitionem
vel oculis.
formaj sensibilis. 31
V. Et est DiGREssio declarans
XIV. De comparatione opinionis
quatuor opiniones Anti-
Democrili ad opinioncs
quorum de natura oculi
Empedoclis ct Plato-
visus.
nis. 33
VI. Et est DiGREssio declarans
XVI. De assignatione aliorum
rationes diclarum opi-
organorum sensuum. 36
nionum qun3 dicunt ex-
tra mittendo fieri vi-
sum. il
VII. Et est DiGREssio' declarans
improbationem opinio-
num, quae dicunt ex-
tra mittendo (iori vi-
sum. 13
VIII. Et est DIGRE3S10 do de-
06 INDEX TRACTATUUM ET CAPITUM
tiurri ejusdcm rationis
osl curn odoratu spiran-
tiurn.
XIV, Qualiter odoratus ct odo-
rabilr; sunt rncdia sen-
suurrr et sensibiliurn ? 72
THACTATUS II. XV. I)e errore Pylbaf;oraj qui
qua;dam anirnalia dixit
nutriri odoribus.
De generationc semibiliim.
TRACTATUS III.
Cap. I. Qua; sit tractatus intentio,
et qua) sit natura coloris
in communi ? 38
II. Et est DiGRESsio declarans In quo tractantur dubia communia qune sunt circa
dubia qua; sunt circa sensata.
coloris generationem. 42
III. De falsis opinionibus quse
sunt circa generatio-
nem mediorum colo-
rum. 48
IV. De improbationibus indu- Cap. I. Qualiter ad minima dividi-
ctarumopinionum de me- tur sensatum ? 75
diis coloribus. 30 II. Utrum sensibilia in mo-
V. De vera causa commixtio- mento perveniant ad sen-
nis mediorum colo- sum, vel primo per vir-
rum. 51 tutem ad medium, et
VI. Quod homo prave odorat, sic successive ad sen-
et de generatione sapo- sum ? 79
ris in communi. 53 III. Disputatio in qua est, quod
VII. De numero mediorum sa- duo non con-
sensibilia
porum, et de generatione tingit simul sentiri in in-
eorum, et quare sunt divisibili tempore. 83
septem. 58 IV. De falsa solutione quorum-
VIII. De falsis opinionibus quae dam circa inductam quae-
sunt circa sensibilia. 61 stionem. 87
IX. De medio et proprio subje- V V. De solutione primse quae-
cto odorum secundum stionis qua quaeritur, an
genus. 62 plura sensibilia contin-
X. De errore quorumdam di- gat sentiri ab eodem
centium, quod odor est in indivisibili tempo-
evaporatio fumalis. 64 re? 89
XI. De proportione odorum ad VI. De alia solutione et causa
sapores, et de numero prius inductae quaestio-
odorum. 65 nis. 91
XII. De duabus speciebus odo- VII. De improbatione Platonis
rum, et quare una ea- et Euclidis opinionis su-
runi est omnibus pro- perius inductaj dicen-
piia ? 67 tium nihil sentiri totum
XIII. Quod odoratus non spiran- simul. 92
>«»((
D. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR JIDICATORUM,
PARVA NATURALIA
LIBER
DE MEMORIA ET REMINISGENTIA.
TRACTitT(Jj§l I
DE MEMOUIA,
et dictum sit qualiter sensibilia veniunt
ad animam, rclinquitur considerandum
qualiter anima per sensibilia existentia
apud eam reddat in ipsas res sensibiles
qute sunt extra ipsam. Tunc enim primo
CAin T I.
perfectus est motus sensibilium. Non enim
sensil)ilia accipit anima propter aliquid
nisi ut per ipsa in res sensibiles veniat.
Quia autem, ut mihi videtur, omnes
Et est DiGREssio (Icclarans intcnlionein fere aberraverunt J^atini in cognitione
Avicemvi' et Avcrrois dc mcnwria. harum virtutum quas inemoriain ct rcnii-
nisccntiam appellamus, ut aestimo prop-
ter verborum Aristotelis obscuritatem,
ideo primo volumus ponere planam de
memoriasentcntiam Poripateticorum, an-
Reliquorum autom primum conside- tequam Aristotelis sentenliam prosequa-
randum est de memoria cum agimus dc mur.
communibus animse et corporis animati, Revocentur i^itur ad memoriam ea
7
:
!)S I). AFJ5. MA(;. OHI). PH.^lCr).
quu'. (i(! viiliililtiis s<'iisil)ilil)u.s ,'i|)j)icijcn- jiia, (jiiaii(io cof^iiosciliir (jijo(i lia-c fij^u-
sivis (iicta sujil, el ijiv(Miicnius qiioii (jua- la liujus rci ct noji aihMius iutcntio (!st.
tuor sunt in (juii)iis nicmoriai jjcrlicilur Ojiortct ij^itur, quod anto iiiciiioriaju
Memori.i
perficitur
oixuatio. Noii
'
cnim dicimusnos rcmcmo- (iij<'c(iam
^ _
virtus oncrclur
i
(iij,'e
i
ex insa I
li-
ex quatuor. y'yy\^ jiisi (juando pcr id (juod ii,ibcmus {rura ciicit corum intcntiones sin^Milarcs :
aj)U(i nos, dislincle r((Cognoscimus id cl lianc quidem Avicennaljeneet proprie
quod juius vidimus et audivimus ct didi- vocavit aestimationcm. Averroes autcm
cimus. Cum autcm didicimus, (juod mc- irnpropric vocat coj^itativam animaiiuin
morcmur cx co quod cst apu(i animam, i)rutoi-um, per quam fuj,Muiit nociva et
opoiict necessario duas prfleccdcre opcra- pcrscquuntur convcnientia. (him igitur
tiones, quai-um una cst esse reccptum id inemoria liabeat utrumque corum, opor-
a quo mcmoria incipit et : lia^c est opc- tct in ipsa depictas cssc fif^uras et intcn-
ratio scnsus communis. Sccunda autcm tiones. Coinpiclur cnim actus mcmori.-e
est esse conscj-valum apud nos cx pi-aesen- ex compositionc horum duorum.
ti accepto in prseteritum. Et oslcndimus Propter quod Averrocs elcgantcr
dicit
in Iibj'o de Aiiinia impossibile esse, quod
< in hujus libri commcnto quinque ioca ap-
ejusdem potentioe organicae sit bene rc- prehensivorum organorum cssein capitc:
cipere et bene conservare. Hanc .lutem quorum unusest exteriorum orj^anorum,
conservantcm Aviccnna vocat formaicm quem vocat valde corporaicin duri cor-
vel imaginativam. Averroes autem in hu- ticis : quia in corticc praesentiae rei acci-
jus libri commento vocat eam conservan- pit : et compiemcntum iliius loci cst in
tem, non imaginativam vel formalem : oi-gano sensus communis in prima parte
cujus causa secundum cum est, quia ima- capitis meduilosa et humida. Secundus
ginatio quasi inutatio dicta, est virtus autem locus est scnsus communis, qui
refei^ens formam ad rem cujus cst forma, primus estiocoi-um spirituaiium, sicut di-
sed conservans non est nisi retinens foi'- ximus alibi quia sensus communis for-
:
mas in se depictas : proptcr quod dicit maiis est ad sensus proprios comparatus.
quod conservata in nobis j)lura sensibiiia Ideo iste locus estcomplementum, utdi-
habere possumus, sedimaginari plura si- ximus, loci primi. Tertius autem qui ut
mul non possumus. Patet igitur ex his complementum se habet ad secundum,
necossario probatum esse, quod quoad organum est imaginationis locus : imagi-
hancpartem memorise, quod sciiicetpro- natioenim est spiritualior quam sensus
cedat et incipiat ex eo quod. habemus communis, et accipit imaginationem pro
apud nos, dua; viiiutes ante eam esse eodem cum phantasia. Qualiter autem se
exiguntur. habeat veritas de hoc, in libro de Anima
autem ex illa parte qua dis-
Similiter determinatum est. Quartus iocus est in
tinctc revertitur in rem prius visam vel organo virtutis distinctae^ quam vocat
auditam, oportetunam virtutem ante eam Aven-oes cogitativam brntorum'\ quae
operari. Non enim distincte cognoscitur distinguit intcntiones a figuris rerum.
res ex ipsa cjus figura : quia si lioc esset Quintus est in organo virtutis memorali-
verum, tunc distincte quamiibet cognos- vae : et illc locus est magis spiritualis in-
ceremus rem cujus (iguram apud nos
, ter omnes, quia recipit meduilam ejus
habemus et lioc non potest csse, cum
: quod tres vii'es sensus, scilicctcommunis
multa sit simiiitudo in figuris sed dis- : ctim.iginativa ct distinctiva distinxerunt
tinctam rei cognitionem ojieratur in ani- et per id distincte et discrete revertitur
'
II (\c. Anima, Irnct. iv, rttpi 7. ^ Cf. III de Anima, tract. i, cap. 8.
LIB. DE MRM. KT RKMrXISC, TRACT. [ !)•
ad res. Kt idfovirlutis inomdivitiva' aclus tus ojus, sicul pbaulasia (iicilur inotus a
cst, quod oomponiMulo iiitontionos dis- sensu socuuduin actum factus. Sic igitur
linctas cum iinaicinibus rcrum distincte dicitur moinoria csse priini soiisitivi sic-
ad res revertitur. ut id in qiio quio.sount motus primi son-
Quod autem quiiKfuo loca ista in ca- sitivi, ot a ((iio lit rolloxio iu r(Mu j)iimo
pite distincta sunt al) actionilnis, prohat per scnsum acccplain.
Averrocs concorditer cum Avicenna di-
centes quod receptio sensus communis
ct imaiirinatio sunt in fronte in anteriori
l^arte cerehri, coj^nitio sivc distinctio in
medio, et conservatio et memoria in
posteriori. Kt idoo laesa posteriori pnrte
indiicitur oblivio : et manet cognitio et CAPUT II.
distinctio et imai^inatio et sonsibilium
acceplio. Laesa autom modia, romanont
anteriores et postoriores secundum suum
modum et dobilitatur inodia. l^^t laesa
priori auferlur oporatio prima ot roina- Quflf libri infentio, el qufe viere sint nie-
net mcdia ct postrema secundum snum morabilia ?
modum. Kx his igitur patot, quod con-
sorvativa sccundum Averroom, non dif-
fort a memoriali nisi secundum essc :
quia conscrvativa conscrvat tam imaj^i-
ncs quam inlontionos : sed niemoria
componondo duo rofortur ad res ex-
ista Ilis habitis, sontonliam ponamus Ari-
tra por ij)sa. Quod igilur Averroes ct stoteIis,diccntes considorandum osso pri-
alii dicunt csse scntontiam Aristotclis, mo memoria intor reliqua opora ani-
de
hsec cst. matorum quce conimunia sunt corpori ct
Ej^oautem unum puto esse adden- animae. Considcrandum autom cst ctiain
dum antoquam sonlcntiain Aristotelis dc actu memoriae, qui ost mcmorari,
prosoquamur. IIoc autcm est quod dici- quid est utrumcjue istorum, ot proptor
tur, quod memoria sit primi scnsitivi. quas causas sit in animatis quibiisdam.
Huic autem vehementer insistontes, di- Et considorandum est ctiam cui parlium
cunt memoriae organum esse in partos animae accidil baec passio quae est memo-
anteriori capitis quod est contra omnes
: ria, utrum scilicct ralionali, vol sonsibi-
de viribus animte loquentes, et qui Pc- li : quia constat quod non accidit vegc-
ripatoticorum imitati suntporitiam. Pro- tabili. Considorandum ost etiam postc-
ptcrquod nos tenemus primum sensi- rius dc i[)So rominisci : quia licet con-
tivum esse, quod est fons et origo scn- juncta sint aIi(|uo modo momoria ct re-
sualitatis, ct cui contingit sentire secun- miniscentia, tamen non omiiiuo idom
dum sempcr et in omni sensibili et
se : sunt : et hoc scitur per subjecta ipsorum
patet quod hic non cst sensus parlicula- propria. Quia non idem sunl hominos
ris. Et si essct ctiam sensus coinmunis bone memorativi ot bone rominiscibilos,
ct mcmoriae idem organum, tunc omnia scd sicut in multis et frequonter, tardi
habcnlia sensum communcm, haberent quidom ingonio sunt meinorabilcs. Ho-
ctiam mcmoriam quod falsum est, quo-
: miniscibilos autem ut froquenter sunt ve-
niain vormcs et conchae memoriam non locis iugcnii ctbenc discenlcs.
Iiabont. Propter qiiod patet, quod priini Quia autom ab objectis O[)ortot cogno-
scnsilivi osl sicut a quo ost ])riiuus niu- scero virtutos aninue et aclus, primo ac-
100 I). ALP». MA(1. OIU). V]\/¥A).
actibns, lioc cst, sine aclioiic propria
rij)if'n(linH csl (|nalia sunl infjniorahilia :
proplcr i<l objccti parlicularis vcl univcrsalis in
lio(; (Miiin nuiltolics (l()(i|tit
ipsam iiabcat alicnjus scnsibilis cogni-
(|UO(l lalcl. Dicinius i^ntur, (|no(l oa (|ua'
sunt futura ut lutura sunt, nullo modo tionem vcl scientiam, tunc dicimur mc-
futura polius morari, quia tunc oportct quod in rem
convcnit memorari, s(;(J
sunt opinabilia vel sperabilia. Opinabilia
cognitam prius proccdat ex co quod ha-
bet apud scipsam. Sicut, verbi gratia, si
(juidcm quoe simplicitcr cxspectantur ut
vera, sicut solis eclipsis, vel tcrrae mo- ad bunc triangulum qui non csl pra^scns
Sperabilia rcferat quod trianguli tres anguli a^qua-
tus, vcl aliquid liujusniodi.
lcs sunt duobus rcclis tunc enim spccu-
aulcm quae cxspcctanlur ut proficicntia
:
latur per intcUcctum boc quod didicit in
advitam, sicut fcrtilitasanni, vclvictoria
praeterito vcl spcculatus fucrit. Aul si
belli, vel aliud hujusmodi. Sub spcrabi-
libus autcin etiam timcnda conlincntur,
sensibilcm babct cognitioncm, tunc scn-
boc quod prius audivit vcl vidit
qucC exspcctantur ut mala fulura. Scien-
:
tit
oportet enim quod cum aliquis secun-
tia enim quae est sperativa, sicut quidam
dum memoriam agit, sic dicere in anima
mathema.ticorum dicunt divinationem
omnium esse spcrativam scientiam, et ad prseteritum referendo, quod boc prius
audivit, aut aliter sensit, aut intellexit,
maxime eam quse est per astrorum posi-
tionem et molum, eo quod illa super cer- quando memoria est intelligibilium jter
fundantur principia. Sunt autem accidens, sicut infra ostendemus.
tiora
Ex omnibus autem prsemissis patet
tales scientise necromantia, et geoman-
quod memoria nequc est sensus, neque
tia, ct alia hujusmodi, sed non habent
opinio rationalis, sed est habitus aut
adeo verum nomcn scientiae, sicut divi-
natio quffi est per astra. Sic igitur patet passio cujusdam horum quae sunt sensi-
memoria non cst. bilis vel rationalis animse, cum fiat dc-
quod futuri
Similiter autem mcmoria non est prse- terminalio praeteriti temporis circa sen-
autcm in ipso
sibile vcl opinabile. Ipsius
scntis : sed potius sensus est prsesentis :
scnsu cnim neque futurum ncquc factum nunc priEsentis non est memoria, sicut
in prseterito cognoscimus, sed tantum dictum est, prgesentis quidem scnsus,
futuri vero spes, facti autem
memoria.
prsesens. Cujus causa est, quia sine ma-
scnsibile in Et ideo post tcmpus rei circa quam agit
terise prsesentia non agit
scnsum. Cum igitur memorabilc con- anima omnis fit memoria.
cernat aliquam temporis dilVcrentiam, Ex boc autem ulterius concluditur,
oportet quod memoria sit facti in praste- quod qusecumque animalium tempus
sentiunt, bsec sola mcmorantur, et
me-
rito, non praescntis, neque futuri
et :
prsescns enim quando adest insensu, sic- morantur in eo scilicct in quo tempus
ut cum aliquis videt prcPsens album, sentiunt, sicut infra patebit. Xon autem
nullius dicitur mcmorari. Similitcr au- omnia animalia sentiunt tempus senti- :
tem cum aliquis considcrat per intelle- tur autem tempus-dupliciter, in sc scili-
ctum, cum aliquis sit actu considerans et cct secundum quod est numerus motus :
enim secundum ct sic rationabiliasolascntiunt ctcognos-
intclligens. Inte.llectum
cunttempus. Alio autem modo sentitur
quod est hujusmodi, est universalc quod
est ubique et semper ct ab omni diffc-
tcmpus in tcmporali ct non secundum
et tunc sentitur sub determinata
rcntia temporis scparatum. Memorabilc se :
dilYcrentia temporis, secundum quam
autem concernit dilfercntiam temporis
adjacct rci tcmporali et hoc est obscu-
qupe est pra'tcritum tcmpus. Cum igitur
:
tempus et sic sentitur in
aliqnid adcsl hoc scntirc dicimur. Cuni
,
rc pcrcipere :
piffitcrito quando rcs praeterit, sicut oves
autein pcr intcllectum considcramus ali-
Cum vero sinc et caprai rcvertuntur ad caulas, cognos-
quid, illud dicimur scirc.
LIB. I)E MK.M. ET UEMI.MSC, TRACT. 1 101
centes caulas ubi hahitaverunl in pra^te- quae apud nos hahemus, descrihimus
rito, et formicae coiliguntur in (lomihus ipsa intelligibilia esse linita et delermi-
suis praesentientes pluvias in luturo. Sed nata per (juantitatem et liguram : et
tamen minus sentiunt hrula futuruiu idem facimus cnm opinanuir. Omnia
(|uam prceleritum. Senliunt enim priete- cnim oportet reducere ad (luantitalem ct
ritum jter picturam proeteritorum quce liguras d(>terminatas, (|uan(lo cx hisqua;
sunt in ipsis : futura autem non prasen- intelliyinms vel opiiuimnr, distinclani rei
tiunt nisi signo aliquo priesenti, sicut volumus accipere cognitionem : et si
vapore, vel calore, vel aliquo liujus. E.\ etiam intellectus ut intellectus non intel-
his patet quid sit memorahile proprie. ligat quantitatem determinatam, tamcn
quando reducit intdlligibilia ad res, ponit
ante oculos (juantitatem : quia refert ad
rem figuratam quasi esset coram oculis :
sed intelligit tamen absolute quantitatem
secundum rationem ([uantitatis, et non
secundum quod est quantitas sic vel aliler
CAPUT III. lignrata, quamvis natura et ratio quauti-
tatum sit in universali i|)sas esse inlinitas
et non figuratas figura hujus vel istius :
tameii intelligihilia reducendo ad res po-
nitetdisponit quantitatcm finitam talis vel
Cujus partis aniuuf f>il nwmuria ? talis tigura', quae rehus competit acceptis
per sensum hanc quantitatem secun-
: et
dum quod intelligitur solum ahsolute ad
res extra non referendo, non intelligit,
nisi quod quantitas est in universali ha-
bens quantitatis rationem. lisec enim
Nunc autem superest diccre cujus par- passio adeo vehementer sequitur intelle-
tium animse sit memoria. Dicamus i^i- ctum possihilem qui ex sensu accipit,
tur, quod de phantasia prius in his quae quod Dionysius Areopagita dicit ', quod
de anima sunt, dictum est uhi etiam :
« quando etiaiu aliquis aliquid intelligit
dictum est, quod intcllectus possihilis divinorum, quod adaptat ipsum ad quan-
non sit in nobis in actu sinc phantasmate. titatem et figuram in quihus manifesta-
Eadem passio accidit intellectui quae ac- tur per actum, sicut motorum intelle-
cidit discretioni. Discre/ioneni autem ctum attrihuimus figurae circulari sim-
vocamus distinctam cognitionem unius plici motae ah ipsis.»
ab alio, quae fit per cognitionem quando Propter quam autem causam hoc con-
applicatur universale parlicularihus, ut veniat intellectui possibili, quod nihil
e.\ propriis particularibus distincla ha- contingit ipsum intelligere eorum quae
beatur cognitio. Ita nulla in intelligihili- sunt in tempore, sicut naturalia et ma-
bus utentes quantitate determinata se- thematica quie secundum esse sunt in
cundum quod intelligihilia sunt, eo quod tempore sine imaginatione continui et
ahstrahant a quantilate determinata in- imaginatione temporis, cum tamcn ra-
tellii^ihilia, tamcm discretam cognitio- tiones universales eorum nec continuo-
nem hahere volentes ox intelligihilihus rum sunt, ncque temporaliurn, alia ratio
' S. Dio.NYsius, De ccrlesti hierarcliia, cap. 2.
102 I). Al.li. MAO. OIU). VWAA).
cst (|iia' iiarrmt iii lihio dc Aiiiina dicla dicere iiisi (1<; co (jiioil informul <'l faclt
csl, ulii dixiiiiuK quod « jiossibiiis iiilcl- iiicrnoriam ((iioaii mcmorabilia : lic(H
lcctus movetur a |)lianlasmal(! (juod lia- cnim illa ali(|uando incipiant ah inlclli-
hct s|tccicm continui .cl tciii[>oralis : » ^iitililius, iamcn non sccundum (j[U(j(1 in-
jiartim autcm di('ctur in lihro do luU'1- tcllif^Mliilia sunt, rcducuntur inrcm prius
lecla cl iuleiriijihU}. Sicut cnim intcllo- visam, scd potius secundum (juod snnt
ctus possibilis natus cst movcri a forma scnsata [)rimo scnsilivo. cnim figura
Illa
(juto est cuni continuo ct tomjiore, sic et diffcrcntia temporis seciindum quod
connaturale est eidcm intellectui coa- prius accepta sunt, faciunt animam iu
ptare universale continuo et tomporali, rem reilecti. Etfjuia per accidens est me-
quando ad rem rcvertetur per universale moria intelli-^ibilium, ideo in aliis ani-
quod apud se babet, licet ipsum univer- malibus ab liomine inest memoria, et
salc sit ubique et semper non bal)ens non solum boniinibus et babentibus opi-
aliquam figuram vel tempus. IJabcmus nionem vel prudentiam, sicut quidam
igitur ex omnibus determinatis, quod dicunt Pigmffium babere, qui secundum „(,„'1^1^},"
nequo per imaginationcm, ncque per in- rei veritatem non est homo, sicut nos in ^*^*
tcllectum contingit redire in rem cx his libro de.4nmi(a!/i6mostendeinus^ Si eniin
quse sunt apud animam nisi per figuram essetmemoria de numero intcllectiva-
et speciem temporalem prius acceptam. rum partium, non utique inesset multis
Videmus igitur qua parte animcT acci- aliorum animalium : et si nos inlclle-
pitur continuuni et figura et temjius, et ctuale dicamus ab intellectu agcnte puro,
tunc sciemus cujus partis animae sit me- tunc nulli mortalium inesset memoria.
moria. Dicamus igitur, quod necesse est Hoc autem in libro de Intelleclu el in-
eodem cognoscere tempus quo cognos- telligibili ' erit inquirendum sulttilius et
cuntur magnitudo et motus. Scimus enim cum certitudine. Quoniam autom sensi-
quod tempus non habet rationem quan- bilium per se, non tamen omnibus incst
titatis nisi ex magnitudine et motu. Di- sensitivis, propter id quod ut nunc vcl
ximus autem in libro de Anima ', quod tunc non omnia temporis sensum ha-
phantasia est passio sensus communis bent, sicut in libro de Aniina diximus,
'"
«
sicut efficientis : » quoniam est motus quaedam imperfecta non habent imagina-
ct passio a sensu communi facta. Quare tionem et sensum communem nisi per-
manifestum est, quod in primo sensiti- mixta cum gustu et tactu semper enim ;
vo quod est sensus communis prima ho- cum agit memoria rememorando, sicut
rum cognitio fit : memoria autem, sicut et prius diximus, agit cum determinato
jam ante diximus, etiam illa quoe est in- tempore praeterito, sicut quando vidit
non tit
telligibilium, sinephantasmate : hoc aut audivit. Si enim est memoria
ergo memoria ex eis quee sunt apud ani- hujus cujus est per se, hoc est, in primo
mam, rcnectitur in res per accidens qui- sensitivo accepti, aut quoniam didicit
dem intelligibilium eo quod ipsa refle- : prius si est ejus cujus est per accidens
xio aliquando incipit ab intelligibili prius sic intellecti. Et ut generaliter dicatur,me-
acccpto. Per sc autcm cst primi sensiti- moriaagitsicut aliquidrepraesentans quod
vi : eo quod
memorise num-
perfectio prius sensit. Constat autem esse prius
quam fit sine eo quod acceptum esta pri- et posterius in tempore : et ideo memo-
mo scnsitivo, quod est magnitudo deter- riaagens concipiendo praeteritum, agit
miiiata et tempus. Non autcm volumus cum tcmporis differontia delerminata.
* III de Anima, tract. i, cap. 1. ^ Uo Intellectu et Intelligibili, lib. I.
^ Lil). XXI (^le Animalibus, tract. i, cap. 2. * II de Anima, tracl. i, cap. 10.
LIIJ. I)K MEM. ET REMIiMSC., THACT. 1 103
Manifi'stum igilur ex Jictis, cujus pai- icui prius scnsaiu dovonirt), (|uar(^ dicilur
lis aninue sit nicuioria principalitcr. Est nicuioria esso praiteriti proptcr rcni al)-
onim partis sensibilis accipientis quanti- sentem polius quam pricsentis proplor
tatem et tempus,cujus cst etiani phantas- s{>ociem a (jua iiicipit rclh^xio qua) pra3-
ma : hiec enini quce accipiuntur sic per sens esl in anima. Mauilcstum ost onim,
se, sunt mcmorabilia : (juia illorum est quoniam Jmjus aliquid a quo incipiat rc-
etiam phantasma. Secundum autem ac- llexio, oportel intelli|4cre pra'sens osso in
cidens memoiabiUa sunt qua^cunujue aninia per sensum commuuein et pro-
sunt cum pliantasia, sicut sunt intellecta j»i ium accoptum et oportet id esso prae-
:
intcliectus possibilis quiE cxphantasmati- sens intollii^ere iu partc corporis (ju;o ha-
bus prius accijiiuntur, et postea phanlas- bct memoriam, sicut orgauum habet vir-
matibus iterum applicantur. quando cx tutem quae est porloclio ejus : nisi enim
anima rellectitur
intcllectis in rein piius ali(juid tale iii jiarte memorioe intcllige-
per sensum acccptam. retur in esse, non haberet mcmoria unde
inciperet rellecti in rem quam prius sen-
sit memorans. Aliquando enim pictura
quae pingitur in aniiiia sensihili per scii-
sum accejila, est j^assio ct (jualitas quK-
dam cjusdem partis animui, cujus
illius
superius diximus esse memoriam habi-
GAPUT IV. tum quemdam : factus enini motus sen-
sibilis ad animam, signat unum indivi-
duuni in quod reflexio lit per memoriee
actum hoc sic est sicut ligura cjuije-
: ot
dam vel alius motus scnsibilis gustus vel
De solutione dubitationis quse ortum ha- odoratus, sicut sigillantis annuli qui in
huit ex hoc quod dictum est metno- cera relinquit signuni sine matcria, sicut
riam esse pneteriti. in libro de Anirna^ est determinatum.
Quod autcm talis impressio a sensibili
rehnquatur in partibus animie sensibilis
etmaneat, probatur ex ipsis dispositioni-
bus potentiarum rcceptarum secundum
quarum numerationem numoratur etiani
Dubitabit autem aliquis de hoc quod memoria quod non essot nisi corj)orali-
:
diximus, secundum quod pne-
praeteriti, ter sigillata memoria intelligoretur. Vi-
teritum est, esse memoriam. Quaeret demus cnim in his quorum complexio
enim aliquis, propter quam causam re- mohilis et redexibilis ost multum, sive
memoramur rera absontem quae non est hoc sit per inlirmilatem, sicut est in apo-
praesens, potius quam passionem prsesen- plecticis quihusdam et paralyticis et le-
lem, quae praesentialitcr dicta est in the- tliargicis sive hoc
: sit propter ;ctalem,
sauro formarum, quem supra vocavimus juventutera infantilem scilicet, et decre-
servativam animjo partem ? Et hoc est pitam sonectutem : non bone
illis accidit
qutererc, cum constet memoriam
quia memorari. In infantihus enim nimis
accipcre a specie quam habct apud se abundat humidum augcns et radicalc. Tn
qua^ praesens est animae," et per eam in decrepitis autom ahundal humidum liu-
' II de Anima, tract. i, cap. 3.
104 I). Al>|{. MAG. OIU). iniAll).
meclans ilon auf^MMis (juod osl phlcgniali- Si enim hujus accidens quod est forma
cum : propltM- quod non hono relincnt si- sigillala a sensu, est circa mcmoriam,
giHata a scnsihus. Quoniam [)ropter fri- tunc merito qu£eritiir, utrum haec passio
gidum ccin^hrum praMipue humidilas [>ra'sens in anima sit perficiens memora-
ahuiidans domiiiatur in ceichro jihjrum ri : aut iliud sensihile a quo in sensu
qui in aliqua istarum humiditatum ha- primum haec passio facta est, Siquidem
bent ahundantiam : et lit in eis hoc sicut hoc dicitur essc memorahile quod est
sigilii (iguraincidere imaginetur inaquam pnesens in anima : tunc memoria nihil
et motum illius : quia tunc non tenebitur omnium memorabitur quoniam de pra;- :
forma sigilli, licet de facili recipiatur :
sentibus alias habemus apprehensiones
humiditas quibusdam
enim dicta in quae sunt sensus communis, et phanta-
ahundat propter frigidum esse quorum- sia, et aliae hujusmodi potenti», ita quod
dam frigidum onim inductivum est hu-
: ad nihil omnium eorum quae sunt prse-
miditatis : et fit in eis sicut in ruinosis sentia, indigeremus memoria. Si vero id
aedificiis, inquibus nonfit sigillatio prop- dicatur esse memorabile quod est ab-
ter putrefactionem ipsorum. Onmia euim sens, et transivit in praeteritum, tunc
putrefacta exterius sunt humida, et inte- memorabimur hsec quorum sumus scien-
rius arida. Aliquand.o autem propter du- tiam habcntes tamen non scimus
: quae
ritiem accipientis qualitatem sive passio- pra;sentia. Hoc autem non videtur quia :
nem illam quae est a sensu, non fit phan- cum memoria sit una de viribus passivis
tasma : eo quod difficulter a sensibili animie sensibilis, tunc non polest effici
sigillatur. Ex his dictis causis multum in actu nisi per speciem praesentem in
novi infantes in quibus humida domina- ipsa, sicut nec visus, nec imaginatio,
tur aetas, et multum decrepiti senes im- nec caeteras potentiae passivae. Xon igitur
memores efficiuntur. Infantes enim prop- videtur esse alicujus absentis secundum
terhumidum fluens a calido in augmen- quod est potentia apprehensiva efl"ecta in
tum senes autem propter humidum hu-
:
actu per apprehensum : et si dicatur id
mectans extra et fluens in decrementum, quod est in memoria simile picturae et
eo quod interiora manent arida et desti- figurae quam sibi sigillavit res sensibilis,
tuta. tunc videtur quod hujus ejusdem est
In autem complexionibus simili-
aliis sensus : quia primum in quo sensibile
ter est quoniam multum velocis ingenii
: suam sigillat figuram et picturam, sen-
existentes, non sunt bene memoresprop- sus est. Ergo memoria erit alterius cu-
ter humidum facile recipiens, et calidum jusdam, eo quod supra ostendimus sen-
multum movens. Calidum enim commo- sum non esse memoriam. Si enim dare-
vet imaginationes et perturbat eas : et tur quod esset hujusmodi praesentis, tunc
humidum praecipue continuo calore mo- agens memoria quando memoratur hanc
tumnonbeneretineteas. Similiter autem passionem ut praesentem, speculabitur
et multum tardi non de faciU recipiunt : quando incipit ab intellectu, vel sentiet
et ideo deficiunt eis imagines : propter quando incipit a sensibiU : et utrumque
quod memorativi non efficiuntur. Velo- horum esset inconveniens quia tunc :
ces enim plus quani indigeant ad boni- memoria non esset aliud aut a sensu, aut
tatem memoriae, humidi sunt tardi au- : ab intellectu. Memoria igitur non est
tem minus habent de humore, quam ad praesentis ut praesens est. Quaeramus igi-
receptionem sufficiat imaginationum. tur quomodo non praesens potest me-
Quibusdam enim, sicut nimis humidis, morari ? cum, sicut diximus, omnis po-
non manet phantasia in anima aliis au- : tentia passiva non fiat in actu nisi per
tem sicut siccis,non contingit sigillari ex speciem aliquam praesentem in ipsa. Si
phantasmate. diceretur quod memoria potest effici in
LIB. DE MEiM. KT HEMLMSC, TR VCr. I 103
aclu per non proesens, tunc eadeni ratio considerare speculationeni i)liantasnuitis
esset de onmibus aliis potentiis passivis : secunduni quod ost alttM-ius : et secun-
et sic contingeret etiani in sensu, ita ut dum (luidcm seipsa dicinius ipsani spe-
contingeret videre non pra^sens, et sic dc culationeni quanulani esse, aut phantas-
aliis. nia quoddani. \i\ (pianlum aulem alterius
Dicamus ergo solvenles inductam du- est, imago aut memoria,
tunc dicitur
bitationcm, quod in talibus est sicut (juia ut imago perlicit memorationcm.
contingens, et accidons- est coutra ali- Igitur quando agit in animam motus
quid. Quod enim nuMUoria est sicut spe- i)hantasnuvtis secundum quod considera-
cies in pictura quiddam contingens et ac- tur absolutum per seipsum, sic perlicit
cidens est multos hahere modos quod : sensum interiorem animte vel exterio-
sic declaratur. (Juia sicut in tabula pi- rem. El hoc nuxlo quando progreditur
ctumanimal est quidem animal pictum et in potentiis abstrahentibus, tunc egredi-
imago imitans id cujus est repraescnta- tur a phantasia sicul inlcllectus quidam
tivum, et in substantia quidem est hoc qui ex phanlasmato accipitur. Secundum
unum et idem, sed non est suum esse autem (juod alterius est quaedam inuigo,
unum et idem quia primo modo accipi- : tunc considerat ipsum relatum tamquam
tur absolute, et secundo modo accipitur imagincm. Et hujus estexemplum, sicut
comparalive ad alterum. Et ideo potest si nos dicamus quod anima non est con-
considerari sicut animal pictum, et potest siderans tonsorem qui dicitur Socrates
considerari sicutimago repraesentans. Sic Dionis filius, secundum
qui tonsor fuit
et in nobis phantasma factum oportet ri- se tantum aut etiam tonsoris imaginem
:
mari. Diximus enim in libro dc J7i/m«, estconsiderans tantum. Sed utroque mo-
duplices esse formas animae, scilicet se- do considerat anima tonsorem et hinc :
parationis, et compositionis. Separatio- alia passio egreditur speculationis hujus
nis quidem quae sunt a re : et illae sunt quando considerat tonsoris imaginem et :
quae absolute liunt in anima. Composi- aliqua quando considerat absolute, sicut
tionis autem formae sunt quae referuntur animal pictuni in tabula hic enim qui- :
ad res quibus applicantur. Ita etiam est dem in anima tit sicut intellectus solum
in enim accipiamus ip-
phantasmate : si per abstractionem, et hoc est quando
sum prout absolute quiescit in anima perlicitur motus formae separationis ad
notiliam de re faciens, tunc est phantas- animam a re factus.
ma anima a qua egreditur in-
praesens in autem consideratio est secundum
Alia
tellectus quando movet intellectum pos- quod ipsum non ut pictura quiedam, scd
sibilem. Si autem ad rem ad quam ac- ut memoria est quaedam ct imago quia :
ceptum fuit, referatur per propria rei sic ab eo incipit reflexio in rem priorem
illius, tunc vocatur imago quasi haitatjo quasi utens eo ut forma compositionis ad
dicta : et hoc modo perficit memoriam. rem cujus est forma. Et inde contingit
Et ideo licet sit in potentia praesens, ta- occasio prius inductae dubitationis : quia
men quia non accipitur ut ipsum abso- nescimus propter istam eanulem causam
lute, sed ut alterius quod est praeteri- duplicis considerationis, quando fiunt 1a-
tum et in hoc esse
: perficit memoriam les motus pluintasmatis in anima, utrum
secundum quod ipsa est potentia passi- acciderit ex eo quod sensinms prius cu-
va et ideo memoria
: est praeteriti et non jus iste motus imago est aut accidcrit :
pra^sentis. quod est
Sic igilur di(:imus, ab eo (juod senlimus ut plumtasnui prfe-
phantasmalis considerare quaedam per se sens. Molum autem vocanms, sicul in
sive per considerationem : et est eliam 11 de Aniina '
docuimus, formam per
' II de .\nima, tract. ni, cap. 1.
Illii I). AMJ. MA(i. OHI). IM{/KI).
inoliiin iini^rcssain alicui viiiuti aniinai : piiniam. Simililcr auloin cst iii aliis spo-
cl iiidc ullcriiis causalur : quia noscinius culis duobus V(;l pluribus dislantibiis.
si aclus aniina; ralionalis nieinoria osl, QuajcunKjuo eniin in talibus apparent,
aiit non ost rnonioria. Ali(|uaii(lo auloiii dicobanl Anti(|ni licri nt ipsa alisoluta,
accidit intolligoro ct sciro nostrum romi- ol dicobant oa otiam licri sicut mernoros
nisci ct renicniorari co quod beno sci-
: sunt, ot rnomoranlos ab ali^iuo. Iloc an-
inus iios roininisci ol roinoinorari. VA hoc toin lit, sicut diximus, curn ali<juis irna-
est quando aliqnid speculainur reioren- gincm tainquam imaginorn considorat.
tes ad id ([uod audiviinus prius socun- oorum qnaMlicta sunt,
l*robatio aut(;in
dum quod prius audiviinus. lloc au-
id ost, quiamoditationos salvant memoriam.
tem contingit cuin spoculans taniquam Moditari autem nihil aiiud est quam spe-
idem in substantia commitlit memoriae : culari multoties aliquid idem sicut irna-
et considorat ipsum tamquam sccundum ginein roi prtctoritai, et non per se. Ergo
alterum esse quod estesse imaginis, sic- moinoria otiarn incipit ab eo quod est in
ut jam aiite diximus. ipso sicut imago et non per se.
Aliquando autem fit speculatio in con- Sic igitur dictum est a nobis quid est
trarium hujusmodi : et hoc est quando memoria, et quid memorari et osten- :
speculamur formam animse a re factam sum est quoniam memoria per se plian-
in anima absoluto, non referentes eam tasmatis est, et non secundum quod est
ad rem cujus est imago. Isti enim mo- phantasma absolute, sed secundum quod
tus sunt contrarii per terminos : quia estimago et dictum est a nobis, quo-
:
unus est a re ad animam alter autem : niam liabitus est ejus cujus est phantas-
ab anima ad rem extra visam vel audi- ma in pradicto modo consideratum. I)i-
tam, vel abter in praeterito acceptam. Et ctum est etiam cujus partium animae sit
hujus similitudo est in speculo concavo qucB sunt in nobis : et dictum est quia
circumferenti sphserico, quando in illo est ut agentis primi sensibilis quo tem-
forma impressa uni parti projicitur super pus sentimus.
alteram, et ab altera reprojicitur super
J- —LLi <>'<X»C^-^B
f.IR. 1)E MlvM. KT UIIMIMSG., TRACT. M 107
1 l\ \ C T \ lU S II
DE REAIINISGENTIA.
partem intellectualis animse secundum so.
Tradunt enim preeinducti Philosophi tria
exigi ad reminiscentiam, quorum pri-
mum est repraesentatio imaginis ut ima-~
ginis : et hoc non fit nisi per memoriam
per se incipientem quidem a pliantasma-
CAPUT I. te, per accidens autem ab intellectu, ut
in prsedictis diximus. Socunduin autom
est descriptio figurse et aptatio secundum
quod debet esse et hoc lit virtute, quce
:
dicitur imaginativa, adunante figuras ot
Et est DiGRESsio (le opininione Peripate- aptante eas. Et ideo raulta vis rcmini-
ticorum dc reminisccntia. scentiae est in imaginatione bona vel phan-
tasia. Tertium autem cst quod Arabes
vocant virtutcrn dislinctivum, quae est
componens omnia haec, et attribuens
rei omnibus modis quibus attribui pos-
sunt per simile et contrarium et per lo-
De rcminiscentia Iraclaturi, non eligi- cum et tempus et aliis modis, ul eliciatur
mns sequi dicta communia, sed Feripa- sccundum intcntum quod cecidit in obli-
teticorum, sicut feciiiius tractantes de vione, sicut infcrius monstrabimus : et
memoria. Ponamus primo sen-
igitur quoad hoc solum rcminiscentia solis ra-
tentias Averrois et Avicennae, et Alexan- tional»iiibus convenit.
.j dri, otThemistii, et Alfarabii, qui om- Ex quod niolus remi-
his igitur patet,
" nes concorditcr dicunt^ quod rcminiscen- niscentiae est sicut molus interruptus et
»"• tia nihil aliud est nisi investi<'atio
o ohliti diversificatus. Iiitcremptus quidem sive
1-
1 per memoriam. Xon igitur credendum intcrruptus, quia iion continut; per eam-
est eis qui dixerunt reminiscentiam esse dera formam rcllectitur in rem co quod :
108 I). ALH. MA(;. OHI). \*\{A'A).
illacecidit in oblivionom vol in toto, vci f^uiilur ima^Miics .sonsiljiliuiu, cl conlijn-
in pailc^ Divcrsilicatiis autcm, ijuoniam (luntur molus corum. In ohscuro aulcm
cx mnltis cst formis similium (!t antccc- adunantur ct ordinalc movcntur. Ilinc
dcntium ct conscqucntium ct locorum <!st ({imd Tullius, in artc mcmorandi
etaliorum diversorum (|ua; accidunt rci (juam ponil in sccunda lUwlorica, prajci-
quaesitae per rcminisccntiam. Proptcr pit ut imaf^incmur cl quatramus loca (jIj-
qiiod dicunt prius inducti Philosojdii scura paium lucishabcntia. Kt quia mul-
memoriam csse digniorem (juam remini- tas imagines et non unam quaerit rcmi-
scentiam, sicut motus continuus et uni- niscentia, praecipit ut similihus multis id
formis dignior est motu intercepto ct quod volumus rctincre et reminisci, figu-
nmltiformi. Addiicunt autcm quiddam remus, et figuras aduncmus : sicut si vo-
mirabile : dicunt eniin Aristotelem dicere lumus quod adversatur
recordari ejus
quemdam sencm fuisse tanti vigoris in nohis in judicio, imaginemur aliqucm
imaginum adunatione et compositione, arietem in obscuro magnis c(jrnibus et
et tanti vigoris in potentia intellecliva magnis testiculis contra nos vcnientcm.
distinguente unum ab alio et componente Cornua enim ducunt in rccordationcm
ununi cum alio secundum rei proprieta- adversarii, et testiculi ducent in disposi-
tem, quod reruin veris formis religura- tionem testium.
bat ea quse in prieteritum per auditum Sic igitur intclligendum cst de remi-
audierat, Et hoc esse non potuitnisi pro- niscentia quam Peripatetici multi rccor-
cul dubio ex formis i])sis res inveniatur. dalionem vocant : et secundum ista debe-
Et hoc modo describit elephantem vere mus interpretari dicta Aristotelis qui prin-
et proprie, qui numquam elephantem ceps est Peripateticorum.
vidit vel picturam ejus, sed tantum au-
divit de ipso. Et ideo etiam non est mi-
rum, si oblita tamen prius scita per adu-
nationem talium imaginum, iterum ad
animam revertantur.
Scias tamen, quod cum tria prsedicta
operentur ad reminiscentiam, unum CAPUT II.
laeditur ex altero. Et modus hujus est,
quia semper illud quod est corporalius,
laedit id quod im-
spiritualius est, et
pedit in reminiscendo. Sensus enim com-
munis corruptuslaeditphantasiam, etnon Dereminiscentia secundum Aristotelem^
e converso :et memoriam,
phantasia Isedit in cjuo convenit et differt a memoria
et non e converso. Memoria autem laesa et aliis virtutibus et hahitihus et pas-
laedit intellectum distinguentem, et non sionihus animse,
e converso. Et ideo aliquando utunlur
homines imagine ut imagine : et bene et
distincte reflectitur et attribuitur rebus :
sed tamen quia loesa est phantasia sive
sensus communis adunando imagines
in
eorum quae circumstabant rem quam Dicamus igitur, quod ex quo nos se-
quaerimus, non contingit nobis reminisci cundum Aristotelis mentem diximus de
eorum quae intendimus. Et hujus causa memoria, rcliquum est dicere nunc de
bene volentes reminisci trahunt se a pu- reminiscentia quae alio nomine ab aliis
blico lucido, et vadunt ad obscurumpri- Philosophis recordatio voeatur. Quod
vatum quia in publico lucido loco spar-
: autem oportet nos ponere et supponere
LIB. 1)K MKM. ET REMIMSC, TRACT. II 109
conveniie reminiscentifB, priniuni est lia nec vere passio est, nec vere lialMtus
nna'cuni({ue vera sunt secumluni argii- (juo movetur intelleclus, sicnt patet ex
nientalivas rationes, ex (|uil)us conclude- diclis in libro de A/iiina : nuMuoria au-
nius convenientias et dilTerentias ipsius teni nihil esi taliuni : quia licet niemoria
ad alias viitutes aniniaj el liabitus et pas- sit per accidens intelli^nbilium, sicul os-
siones. tendimus in praacedenti tractalu, est ta-
Dicemus igitur, (|uod non est omnino men scitorum qme ante jani scivimus.
eadeni memori;e receplio cum remini- Memoria aulem per se non est intelligi-
scil)ilitate : quia, sicut dixinms, jam me- bilium, quia per se intelligibilia sunt
nioria molus continuus est in rem et abstracta ab omni temporis dilTerentia :
uniformis. Reminiscibilitas aulem est per se autem memoratur tunc quie au-
motus quasi interce[)tus et abscissus per divit et vidit prius, et non quod nunc
oblivionem, et non est uniformis, sed passus est, sed polius quod passus cst
causatur e\ multis principiis circumstan- prius secundum sensum vel intellectum.
tibus illud, cujus est proprie reminisci- Ex lioc infertur, ut prius, quod si me-
bililas. autem reminiscibilitas
Similiter moria non est praesens acceptio scientia3,
secundum actum non est acceptio sim- quod nec reminiscentia pra;sentis est ac-
plex alicujus. Simplex enim acceptioest, ceptio.
(juando aliquis primuni addiscit aut pati- Amplius autem manifestum est ex his
tur secundum intellectum, sive secun- superiushabitis, quodrcminiscentemnon
dum sensibilem cojjMiitionem. Omnes contingit rememorari nunc, respectu
enim illoe potentiae perliciuntur passioni- lcmporis prsesentis, sed potius reinini-
bus, eo quod passivae : tunc autem quan- scentemconvenit memorari quae exprin-
do sic accipit, non recipit aliquam me- cipio temporis praeteriti ante hoc nunc
moriam, quia talis acceptio non est an- aliquid fecit, vel aliquid didicit con- :
te facta : neque accipit aliquis tunc noti- tingit enim eum memorari cum acci-
tiam ex aliquo [)rincipio quod fuerit an- piat scientiam aut sensum quem prius
te, sed tunc primo llt in anima : et hoc habuit, et sub dilTerentia temporis deter-
est phantasma a quo egreditur intelle- minati in pra;terito enim memo-
: haec
ctus et non memoria,sicut ex prius dictis lia talis prseteriti scili per sensum ac-
facile probatur. Cum vero jam in praete- cepti cujus nos aliquando habilum di-
rito factus esl habitus el passio, tunc lit ximus esse memoriam et tunc quando :
memoria : quia sic ulitur imagineut ima- interciso molu accipiat iterato scientiam
gine a ([ua non egreditur intellectus, sed quam prius liabuit, vel scnsum quem
potius rellexio in rem prius visam aut prius habuit. Cum igitur iterata acce[)-
auditam. Passione igitur tali nondum fa- tio scienliae vel sensus exigalur ad remi-
cta in [^raeterito non fit memoria : ergo niscentias, tunc oportet quod reminisci
neque reminiscentia quia reminiscentia : sit ali([uid eorum ([uae dicta sunt, vel est
non fit sine operatione mcmoria', sicut alicujus eorum. Est enim absque dubio
patet ex dictis. memoriae, sicut in [)rimo capitulo hujus
Amplius autem cum primo facta est tractatus ostendimus. (.um enim sit mo-
[>assio disciplin.e in individuo ultimo, tus intercisus, oportet quod remcmorari
hoc est, id ultimo individuantc formas sive reminisci procedat sicut investiga-
([uod est intellectus conjuijctus phanla- tio : et memoria sequatur post-
tunc
siae : quia illud est ultimum habens indi- quam inventum est quod qua'ritur lunc :
viduans : tunc est scientia in ipso sicut cnim continn(! movetur in ([ii;esitum.
in primitus patiente : si tamen o[)ortet Igilur reniiniscenti;i iioii sinipliciler est
vocarc scientiam hujusiiiodi [)assionem iterala acce[)tio prius ;i(xe[)t()ium. Si
ad luibitum : quoiiiam hujusmodi scieii- enim t;ilia essent salva in ;uiim;i, et ite-
no I). ALH. MA(i. onn. i»i{yi<:i).
ruin fiant accepla motu rcllcxionis iri difrcH, a rncflllalione qiirn froqucns ost
ics, non cst rcniinisc(!ntia, s(!(l cst inc- uicnioria. Kx fjno igilur sccunduni dicfa
nioria : co qnod islc cst continnus ct IV^ripatclicorurn talis (;st rcniinisccnlia,
nniformis motusquodammodo
. S(!d oportct quod scmpcr al) aliquo incijiial
cst rcminisc(!ntia, (;t quodammodo non. quod jam pridcm cxistit in nobis, qiiod
In rcminiscendo cnim oportct eumdcm ordinc aliquo nim quai qua!ritiir,
r(!Spicit
bis disccrc et invenirc ignotum idcm : quam antc ordincm habere non potcsl,
primo quidcm invcstigando pcr doctri- nisi sil principium conscqucntifn ad mi-
namvcl invcntioncm cum primo accipit nus ad illud liabcndum piobaliilitcr, aut
scicntiam. Sccundo autem per memo- ex necessitatc. Ordo igitur iste aut erit cx
riam cum iterato invcnit partem oblitam parte rcminisccntis, aut cx parte rcmini-
per imagines eorum quse circumstant scibilis. Kt siquidcm est ex parte remini-
ipsum, sicut supra diximus. Oportet scentis, tunc erit consuetudo, quia vis
igitur quod difTcrat rcminisci ab his quae maxima consuetudinis estquod pro- :
dicta sunt, qu.ne sunt acccptio scientiae batur, quia ea qnvp consuevimus pcr
et mcmoriae : et oportet quod ipsum ordinem enuntiare, dicto uno priori oc-
rcminisci sit pluris principium quam currit secundum ctiam abs(jue altentio-
sil id cx quo addiscunt primo : attamcn ne. Si autem est ex parte rcminiscibilis,
multorem prius
reminisci est principium tunc hoc aut est ordo ncccssitatis aut pro-
mcmoratorum, quorum non est prin- babilitatis. Et si cst ordo necessitatis,
cipium simplex acceptio scientisB. tunc ex ipso statim in qmesitum vcnitur,
Si autem est ordo probabilitatis, tunc
aut critin pluribus quidem dialectice, aut
rhetorice : et tunc ab omnibus quae ali-
quo modo adhaerent rei, vel referuntur
ad ipsam, est inventio rei per remini-
scentiam.
His itaque suppositis, dicamus sccun-
CAPUT 111. (Jujji Aristotelem, quod omnes reminisci-
bilitates in quolibet homine contingunt
hoc modo. Quia hic motus, qui est rcmi-
niscibilitas, aptus natus est esse post
hunc. Alius motus qui est momoria prius
De mudo ct arlc reminiscendi. accepti quod aliquo prsedictorura modo-
rum est principium consequentiae ad in-
ferendum quaesitum. Id enim reminisci-
mur, cujus in se habemus oblivioncm,
sed principii ejus recordamur per memo-
riam. Si igitur inter haec duo cst ordo
Modum autem et artcm reminiscendi qui est ex necessitate, tunc manifestum
tradcre volentcs, rcpetanms qua^dam eo- est quod cum moveatur aliquis illo motu
rum quae diximus. Est autcm unum il- qui est memoria principii ut principii
lorum, prout supra diximus, reminiscen- istius, tunc movcbitur etiam isto motu
tiam nihil aliud esse nisi investigationcm qui est reminiscentise, et inveniet dc ne-
obliti per mcmoriam : proptcr quod dif- cessitatc quaesitum. Et hic cst facilis mo-
fcrt ab iterata scicntiae acccptione, quae dus reminiscendi : sed tamcn non idco
non fit per mcmoriam : et dillert ab ipsa scmper rcminisccndo movetur ex neces-
memoria, eo quod ipsa memoria est mo- sitatc, eo quod reminisccns non scmper
tus continuus in primum acccptus : ct tali iilitur ordine, scd potius sicut fre-
Un. 1)E MKM. ET REMLNMSr., TRACT. II III
quontor multo niovc^hitur o\ cou-
ot in quod omnis invostigatio fil a1) ali(|uo
suotudinc. l*i'oi)tiM' dictam onim causani priuoi[)io : ot oum rominisoonlia sit iu-
ea quie soquuntur se socuuduni rom. vostigatio por momoriam, oporlct ([uod
fiunt oonso([uoulia in anim» motihuspro- inoi[)iat momorativo ali([uo-
a prinoipio
ptor cousuotudiucm. Acoidit onim iu no- rum dictorum modorum motus ouim in :
bis quosdam motus simul sum[)tos volo- quibusdam istorum sunt idom, sicnt in
cius mcminisse, quam alios qui multotios continuis cssentialcm et ncccssarium or-
facti sunt in nobis. Hujus autem causa diuom liabontibus. In quibusdam aut(Mn
duplex una quidem cst letas, quia
est : ct oorum sunt similes, sicut in similibus
invenit animam miuus occupatam ct : dialoctiois ct rbetoricis, in quibus ex si-
ideo parvus motus profundatur in ca et : mili fit judicium similium. In quibusdam
liac sobi de causa pueri diu reminiscun- autem sunt in partc contrariorum, et in
tur. Alia autem causa est dis[)Ositio roi partc similium, sicut diximus prius.
movontis animam : ot hiec est du{)lex, Proptcr quod cum ita fiat reminiseentia,
destructio scilicot velicmens, ct abomina- tuno omnes rcminiscontos quaerunt rcli-
tio vebcmons. Ila^c etiam profundo in- quum, e\ illo ordine quo parvum motum
Irant in animam et diu maneut. Et bis liabot : ot idoo ost in parto oblivionis
dc causis, ut TuUius docet, « ([U*dam post illud quod ost principium ojus, et
S(Mnol vidcntos diutius memoranmr quam oujus niotus in^rossus ost in memoriam.
alia ([ute multoties vidimus ct agnovi- Illiautem qui non qu;crunt sic sequonles
mus. » Si aulem sic est, et similiter orit ordinem rei, reminiscunlur tamon quan-
consuetudo ex saepe movendo profun- do tale cst reminiscibilc, cujus motus
dum molum faciens in anima et diu ma- consequenter cst post alium molum ex
nens. consuctudine rememorantis vel remini-
Cum ijjMtur reminiscinmr, tunc primum sccntis.
movemur secundum aliquem priorum et Nec oportet aliqucm objicere conlra id
antiquorum motuum nobis imprcsso- ([uod diximus, quomodo lioc
ut dicat
rum ot volumus illos motus quousque
: possit csse ut memoremur et reminisca-
motus movoatur el taugatur in nobis
ille mur eorum qnrc procul sunt a coordina-
secundum quom consucvit conscqui ille tione ab invicem ? Posset cuim aliquis
quem qua'rinms motus autem bic vo- : intendere, quderons quomodo memora-
camus formam imprcssam per molum mur ea quaj prooul sunt, sod polius quaB
sicut ct motum alibi accopinms. Et idco propc sunt, dicat rominisci. Manifostum
curamus ct.soIIicitudinem ponimus, intol- cst onim, quoniam in ooordinatis est
ligentes idquod est conscquentor ordina- idcm motus quodamnKjdo. Dico autem
tum ad quwsitum, magis quam intcnda- ac si aliquis diceret, quod idcm quod
mus alteri cuidam quod nullum cx parte consequenter est et verum ul non sit pcr-
nostri vel rei babet ordinem ad illud quirens aut reminiscens in talibus, co
quod quceritur. Curamus autem etsollici- quod non liabet prinoipium a quo proce-
tanms intolligerc illud ab omnibus qua* dat. Jam enim diximus quod licct in ta-
possunt essc principium conscqucntiae in libus non sit principium rei, est tamcn
illo : et idoo inciiiimus nliquando a si- principium a quo consuevit proccderc re-
mili, et aliquando a contrario, et ali- miniscens. Et idco baec specios post hanc
quando a continuo securtdum ordinem est, ct ha'c rcminiscibilitas est post hanc
rei neccssario : sicut ex causa vcninms cx consuetudine. Et hoc ost princi[)ium
in causalum, et accipimus ista similia ot suflicicns reminiscentiie, sicut diximus.
contraria, et continua aliquando in toto, Cum igitur talom rcminiscentiam fa-
aliquando in partc : propter hoc enim fit ciens voluerit rcminisci, qu.x-riltalc acci-
reminisoibilitas : manilestum cnim est, pere principium sui motus, posl motus
H2 I). ALH. MA(;. OIU). VHAll).
icminisciliilis qnod qnrfiritnr, orit sulll- li.i<;nim oportot acciporo principiurn sic-
cicMilcr cx consuclndinc! rcminisccnlis, nl cx qiir» lif proccssus.
licct non sil principinm cx p;ut(; rci. Kt
quia rcminisccntia procedit cx talil)us
principiis, idco maxinic vcloccs sunt in
rcminiscendo qui cx principio conse-
quentise incii^iunt rcminisci : ct quanto
illud cssentialius consequcntiam princi-
piat, tanto in reminiscendo sunt velocio- GAPIJT IV.
res : tunc enim reminiscibilitates se ha-
bcnt ad invicem sicut res quae conse-
qucnter sunt ordinatae secundum sua
principia : ct ideo magis sunt reminisci-
biliaquaecumque liabent ordinationem A f/?/o prhicipio procedal rcminiscentia ?
aliquam secundum sua principia, sicut
doctrinse dcmonstrativae et probabilcs :
prava autem quce sunt inordinata, gravi-
ter sunt reminiscibilia.
Et ista est differentia in qua reminisci Ea autem quse sunt sicut principia ex
diirert ab eo quod est iterato addiscere, quibus fit reminiscentia, sunt multiplicia,
cum reminiscentia possit moveri quo- sicut supra Aliquando enira
diximus.
dam praedictorum modorum in id princi- habet fieri a locis, in quibus vidimus vel
pium quod est ante quaesitum jam in me- audivimus primo res quas quaerimus. Ali-
moria, sive ex parte rei, sive cx parte quando autem a similitudine secundum
consuetudinis. Iterato autem addiscens a partem, non secundum totum. Causa au-
talibus non movetur. Cuqa vero non in- tem est, quod reminiscentes velociter ab
vestigat et movetur per aliquod princi- aliis in aliud veniunt transeuntes, hi qui
pium, tunc non recordabitur vel remini- reminiscuntur, sicut ex memoria lactis
scetur. Multoties autem conlingit, quod reminiscitur albi quod simile est lacti in
primo quidem quaerens et invcstigans colore : ab albo autem in aerem, eo quod
aliquid, reminisci nullo modo potest. album et aer in parte similia sunt : quia
Quaerens autem postea, et potest inveni- album perspicuum terminatum, etaer
est
re, et invenit : et hujusmodi causa est_, perspicuum interminatum. Ab aere au-
quia aliquando species majoris impres- tem humidum, eo quod naturalis qua-
in
sionis prius occurrunt, quae impediunt litas aeris sit humidum. Ab humido au-
ejus principium, cujus quaerit recordatio- tem recordatur veris quod est calidum et
nem. Postca autem sedatis illis reditur humidum tempus. Et dicamus, quod nec
ad principium, et lit reminiscentia : et est hora pro memoria investigata. In
idco motus rcminiscentioe fit in eo quod processu autem tali id quod est princi-
multa movet, et tamdiu quousque veniat pium universale, videtur ad omnia esse
in principium quod res quaesita conse- principium et medium^ per quod fit in-
quitur. Mcminisse enim sive reminisci vestigatio omnium sequentium : nisi
est inesse posse moventem speciem quae enim detur quod prius per memoriam in
est sicut principium. Hoc autcm movens hoc veniat, tnnc alterum duorum incon-
inest, quando id cst quod cst sicut cx vcnientium sequctur aut cnim nihil :
ipso fiat motus, vel ex quibus liabet mo- omnino reminiscitur, cum nullum ha-
vcri ct ficri motus, si plura sunt talia, beat j)rincipium, et omnis investigatio
sicut jam sa'{)(' (lictum est. In rcminisccn- ineipiata principio afiquo, aut cognoscet
LIH. DE MEM. ET REMIIVISC., TRAGT. II 113
aliundc quain ab eo quod est principiuni proccdit rcniinisccMilia a principio ali(juo
rci vcl conscqucnliaj : quod cst inconvc- consc(jucnliic ct coordinalionis ([Uiccnni-
nicns, cuni onme id quod invcnitur ct quc sit illa.
scitur, ex ali(|uo principio invcniatur ct Si igilur aliquando niovclur rcniini-
scialur. scentiaper principiuni antiqnuui.hoc csl,
llujusmodi autcni excmpluin est,quod ah anli([no consuctum, tunc movctur in
ponamus principia inl(dligibilia mcnu)- id quod consuctius est sibi,
rcminiscibile
rata cx (juibus procedit recordatio sive et pcr consuetudincm adjunctum sibi. Kt
rcminiscentia, esse qme sunt dc numcro iste est naturalis ordo sicut ex partc rc-
A it ('. 1) E I L T, ex quorum aliquo vd plu- minisccntis : consuctudo cnim jam mol-
ribus potest habcri ali(|uod rccordabi- lita cst ab antiquo sicut natura qua^dam.
lium. Si enim in l principio non rcmini- Indc ca quoo multolics intclligimus ct in
scitur rei quiTsita}, tunc in T rccordabitur consuctudincm ducimus, vclocius rcmi-
quod est proximum contini^it enim sc- : niscimur : quia sicut in proccssu nalura-
cundam hypothcsim rccordabile dictum litcr continuo ex partc rcminiscibilium
in utrisque his esse motuni sicut ex nalura ipsorum post hoc [)rincipium, sci-
principio quia Lest penultimum, ct T(;st
: licct naturalc, posita cst : ct sicut consc-
proximum. Contingit autcm idcm etiam qucns se habet ad antccedcns secundum
esse motum a sicut in primo, et in e
in naturam rerum, sic ex parte rcminiscen-
sicut in quinto eo quod vclox in rcmi-
: tis multotics hoc intcUcctum j)Ost illud
nisccntia fiat processus ab uno in aliud, naturam quamdam fecit et induxit : quia
sicut prius ostendimus. Si vero detur consuetudo est habitus in modum natu-
quod non sit recordatio in aliquo qua- rse niovcns.
tuor dictorum, tunc oportet ([uod rccor- Quoniam igitur rcminisccntia lit in his
dctur aliquod corum quai sunt in conse- quse sunt cxtra naturam rcminiscibilium
([uens enumerationis dict^ ; ([uia alitcr proptcr consuetudincm rcminisccntis,
non procederet ex principio. Nos enim sicut in his quae sunt naturalilcr remini-
posuimus ista esse principia ct nonalia : scibilia ex ipsa natura rerum quas rcmi-
luBC autem qua3 sunt in consequens a u niscimur, tunc ad hoc mayis ct vclocius
E sunt et L et alia similia. Si autcm
1 ftt reminisccnlia in liis in quibus utrum-
dicatur, quod in nullo consequentium sit quc istorum est : et illa sunt quse con-
reminiscentia, tunc oportet quod liat in suetudine determinata sunt : quibus ta-
primo quod est a, quia aliter non licret ab mcn ex parte ordi-
similitcr incst natura
aliquo principio quod esse non potest : nis reminiscibilium. Extra naturam au- ex?"f^i,m"/-
et si incipiat ab A, tuncscmper ita liet a tcm dicimus qusecumque fortuitc
csse "*"'•
primo in conscqucns, donec pervcniat in conjuncta sunt. In illis cnim non potcst
quccsitum. Sed ab codcm principio con- poni princi[)ium a quo rcminisccntia [)ro-
tingit aliquando meminissc, aliquando ccdat nisi consuctudo. iVccidit igitur mo-
autcm non. Causa autcm hujusmodi cst, veri reminisccntem ctiam id)i sunl for-
quia aliquando movctur ab ipso princi- tuita, sed aliter quam in aliis, sicut di-
pio, et aliquando nou movctur [)lus ab ximus : et cum ipsc rcminisccns retraha-
ipso quam ab alio ct hujus exem[)lum: tur in talibns a consuctudine, et indigeat
est, sicut si ali([uis movcatur ab ipso rcminisci aliquod nomine quod [)rius au-
[)rincipio, ct alia vice non movcatur [)Ius vit, tunc accipict dissimilc nomcn prius
ab ipso quam ab ipso e vcl d. Ilujusmodi audito quod cst sicul illud secundum ali-
autcm causa supcrius dicta cst, quia sci- quid. Et quia tunc ncc consuctudinc,
licct non potcst proc(Mlcrc ali([uando mo- ncc ordinc nalinali juvatur, tunc facict
tus ab ipso proptcr im[)cdimcntuni mo- soloecisnmm in rcminisccndo, qnod
tus aliarum spccierum. Sic igiturscmpcr idcm csl quod inconvcnicntium consc-
IX 8
114 ]). A\M. MAO. OHI). PI{/I-:i).
qiionliii cl coonlinalic). Tgilur rcininisci enim aniina magna ot procul secun-
git
accidit lioc modo qui dclcrniinatus est a dum loci flistantiam non exlcndftndo ad
nol)is. illam intelligentiam, sicut dixii IMalo,
et sicut (juidain visum ad visihilia iii ra-
diis coiporalibus dixerunt exlf.-ndi : scd
polius in sp(!ciebus inteHigit, qujB sim-
plex etspirituale esse habent in ipsa : et
similit(!r intelligit temjius non jirotensa
ad temjioris duiationem nisi in specie
CAPTIT V. temporis, prout accipitur quando in re
temjiorali, cui adjacet ut mensura : et
namque etiam cum non sit pra,'teiitum
tempus : eo quod ipsum discessit in non
esse, sicut in quarto Phijsicorurn '
dixi-
Qnaliter omnis reminiscentia vcl memo- raus.
ria accipit tempus 'prxlcritum ? Adhuc tamen similiter intelligit sicut
prius, eo quod species ipsius quando
quod est ex praeterito ex anima diffinite
vel infinite non recessit sed motus isti :
sunt in anima secundum analogiam et
proportionem quoniam sicut propor-
:
Licet autem omnis reminiscentia sive tionatur res ad quando quod rebus adja-
recordatio omnis ab aliquo principio cet, sic etiam proportionantur rerum spe-
procedat, et hoc fit difficulter, sicut in cies ad speciem, quandocumque intelligi-
prsecedentibus est habitum, tamen hoc tur ut speciebus adjacens. Sunt enim in
generaliter verum est, quod maxime om- ambobus istis quse sunt in anima similes
nem reminiscentem oportet cognoscere figurse et motus proportionales his quae
tempus proeteritum secundum quod ip- sunt in rebus. Figurata enim species
sum est mensura ejus quod reminiscitur. figurarum habent in anima, et reservan-
TToc autem dupliciter contingit aut enim : tur inmemoria, et similiter motus in re-
id est definitum quando, aut indcfinitum. bus, et quando motuum species sibi si-
Definitum autem quando est, ut cum di- miles habent in memoria et in anima. Et
cimus ante annos indefinitum vero
tres : cum reminiscentia sit qucestio et invcsti-
quod rccolimus, sed simplex pra^teritum gatio per memoriam facta, oportet quod
non determinantes certa mensura quan- reminiscentia utatur his prout proportio-
do fuerit. Tempus autem judicat anima natur rebus. Quo enim distabit anima a
sicut judicat numerum, quando judicat seipsa, cum majora intelligat, aut cum
plura aut minora sive pauciora. Rationa- minora, constat quod in nullo : et hoc
le est etiam quod judicet ipsum sicut ju- est ideo quod non intelligit ad res pro-
dicat magnitudinem. Cum enim tcmpus tensa, sed potius per species acceptas a
habeat aliquo modo esse numeri et esse rcbus quibus non accidit magnum et par-
continui, oportetquod eodem modo ju- vum esse, sed tantum proportionales
dicet anima tempus, quo judicat magni- esse rebus, sicut intentio proportionatur
tudinem et numerum quorum unum est : ei quod intenditur per ipsam. Tpsa igitur
discretum et alterum continuum. Intelli- in nullo distat a se quando inlelligit
^ IV Physic. tract. iii, cap. 1.1*
MB. 1)E Ml<:\f. KT REMINIsn., TU.ACT. II li;,
majora ol (luando inlclli^it minora. Oiu- commiini, proporlionalc csl rci, itu (juod
iiia onim (j.i.o suiil iuUa in ipsa, suul {)or i|)sam ros sicul ost api>roliondilur :
minora (juam oa ([nvc sunt extra : ol ta- ita id ([uod ost in momoria a (juo incipil
mon proportionaliter sunl oa quae suut rominiscontia, pro[)ortionalo osl roi : ct
intra et qu» sunt oxlra. VA idoo uiuim id(>o por ij>sum in rom absonlom piM-foclo
int(dlii^itur poi- altorum. dovoiiiliir. INmamus autom (piod k sit i
tomporum:
Kt similitor ost do dislanlia ros alia cum dilVoronlia tomporis alia,
Juuic cnimnon distans a soipsa ipsa mo- cujus spocios in sonsilivo commu-
moratur et intolligil anima ost enim : nis sit t i, ot in momoria faciat z i.
forlo acciporo aliquam iu auima distau- Si ori;o tunc quaerat ali^juis quaro
liam ot protonsionom, sicut accipitur iii a h facit momoria maf;is c n
iii (|uani
speciebus qua^ sunt in ea scparatie a re- z i, dicemus quod sicut d c ad a ii se
bus. autem htec nou ost
Dislaulia loci habet proportionaliter sicut species et
V(d lemporis quo protoiidalur iu hoc vol intentio ad rom cujus cst species et
iu illud, sed est proportionis, sicut di- iutentio, sic se habent t i iii sonsu com-
ctum est : luec enim est distantia, (juie muniad/, liu memoria [>roportionaliter,
cst in anima sicut distantia realis in re- eo quod utrumquo islorum est spocies
bus distanlibus. Jhoc autem dicta sunt ejus quod esl k in ro ex.tra. Igitur ani-
i
contra eos qui dicunt animam distendi ma secundum iioc motus proportionales
ad tempora et eorum quantitates quas movotur simul quia coulinuitas ost in-
:
intelligil et reminiscitur. tor primum movens et ullimum motum,
Quod autem distautia proportionis sive incipiat motus a robus extra, sive
operetur in anima, quod distantia quan- incipiat ab anima. Et sic quaeslio soluta
titatis vel loci oi^eratur in rebus, sic os- est prius inducta, quando a n quod facit
tendilur. Si enim a n res aliqua, cui ad- c uon
i» lial)et proporlionem ad z i, et
jacel quando distantia facicns intemporo idoo non facit ipsum. Si vero anima v(dit
ita quod a sit res, et b sit quando quod intelliger(>, sive por intolloctum acciporc
relin^iuitur circa eani ex adjaccntia tem- z i, omnino similitor intelliget ipsum in
poris. Cum iyitur animce polentia quse suo ordine sicut inlolligit c d ordine alio,
cst sensitiva, primum accipiat quaiitita- scd per t i quse sunt spocios in sensu
tes discretas et continuas, dicamus quod communi intclligit k i rom cujus est spe-
species a n in sensitivo communi sit n c. cics illa. Motus enim qui suut t i et k i
Et quia quod est in scnsitivo communi, omnino simililer se liabenl ad invicom,
ulterius etiam movet intelloctum vel rne- sicul se habent ad invicem b c et n a, ta-»
moriam quai pcr accidens est intelligii>i- men alio ordine.
lium, ponamus species iu iutcllectu vel Ex liis igilur patot, quod por species
memoria ex his factas esse c n ista igi- : rerum anima devenit iii ros absentcs et
tur erunt proportionabilia : et si incipiat praesentes. Cum igitur simul liat motus
iiiotus a rebus extra, ct veniat ad aiii- ab anima in rom et rei et tcmporis, tunc
mam, tunc secuudum a n rem cxterio- aii;it
D memoria. Et similiter est de remini-
rem movelur n c ad sensum commiinem: scenlia, numqiiam invosligat nisi
quae
ot tunc facit d c in int(dlectu vol mouio- per memoriam, sicut dictum est supra.
ria : quia memoria per accidens ost in- Aliquando tauion agente memoria noii
telligibilium, sicut supra (kterminatuiii opinatur se aliiiuid inomorari proptor
est : proportiouale enim est, sicut dixi- hoc quod nou refcrt ad pneteritum teni-
mus, A n et c n, ct ideo devenitur pcr c pus ut prseteritum, sed voluit ipsum tan-
D in A 1$, quaudo motus reiiiiniscentiai in- tum apud seipsum non referendo ad tem-
cipit al) aiiiuia, ol devenit in rem qua?- pus. Nihil enim prohibot aliquem iiK^nti-
sitani : (piia sicut id quod cst in sensu ri sibiipsi et decipere seipsum, ita quod
Jlli J). A\A\. MA(;. OIU). IM{yl<:i).
vi(](uiiur sibi meniorans cssc, cimi t.uticii
noii sil meinorans. Quod lll nliijuc (inaii-
do accipit aliqnis cl m(!<lilatur (^a qua;
sunt in sc praitcrila, ct non accipit ut
pra'lurita, sod sicut sirnplicitcr intcllecla
vel sensata imaginalur ca non referens
ad rem pra^teritam secundum quod pr.e- (:ajm:t vi
terita est : non enim contingit opinari si-
mul a]i(juem esse memorantem et agcn-
tem : quia actio omnis circa praesens est,
et nulla circa pra^teritum. Memoria au-
tem omnis circa praileritum et nulla cir- Quod inemoria dijfftrl a reminisceiitia
ca praescns : et i(]eo cum aliquis imagi- secundum subjertum.
natur vel intelligit quasi agens judicando
vel de]ectando circa i]]ud, non accipit ip-
sum ut memoratum : erat enim ipsum
memorari secundum superius detcr-
miuata hoc quod est circa praeteri-
tum ut preeteritum. Et ideo etiam si spe- Quod autem non idem sint memoriae
cies in anima africit,non afficit ut prseter- rerum et reminiscibiiitatcs in actibus et
ita : quia sic non est appctil^ilis vel fu- hahitibus, in prioribus determinatum est.
gibifis, sed afficit ut prsesens simile prse- Diflert autem memorari ab ipso remini-
terito. Sed si rei fiat recordatio sine sci non solum secundum tempus quod
tempore, tunc ipse sic recordans i]]ius non accepit memoria nisi in re memora-
rei, non reminiscitur proprie loquendo. biii reminiscentia autem ut numerum
:
Quod autem diximus esse temporis certum vei indeterminatum secundum
memoriam et reminiscentiam, hoc est distantiam ad priesens. Sed etiam in hoc
dupliciter : aiiquando enim sub certa diffcrunt, quod memoriam participant
monsura memoramur tempora, utrum muita aliorum animalium al) iiomine,
dicimus quod tcrtia dies est quod fecit quae tamen potentiam habent cogniti-
hoc cujus recordanmr. Aiiquando autem vam : sed reminisci nu]]um, ut ita di-
non certa mensura lit lioc et tamen : cam, participat nisi homo.
tunc memorantur, quamvis non certa Causa autem hujus est, quod remini-
mensura ad praesens mensuretur praeter- sci cum sit investigatio per memoriam,
itum tempus. Consueverunt enim homi- est sicut sy]]ogismus quidam a principio
nes dicere, quoniam memorantur ipsi, procedens : non tamen est vere syllogis-
tamen temporis praeteriti distantiam ad mus : quia procedit per se ex particula-
praesens nesciunt et lioc est quando : ribus in res, et non in cognitionem ali-
metro certo non cognoscunt quantitatem quam factam per principia : sed proce-
ipsius quando,inquo fuit rcs cujus recor- dit in rem quae primo fecit cognitionem
damur. in anima : et est syliogismus quidani
ejus quo(] aliquis prius vidit aut audivit
aut aliquo liujusmodi secundum sensum
passus fuit. Sic enim sy]]ogizatur remini-
scens in seipso et in sua reminiscentia :
et est sua reminiscentia quaestio sive in-
vestigatio qu(edam, sicut diximus supe-
rius. TaJis autem invesligatio non cst si-
ne ordinante ratione : et ideo accidit eis
T.m. DE MEiM. ET REMIIVISC., THAnT. II 117
quibus accidit (lelii)erare et ordinare aii- isto argumcntantes inor^bnat^! : nibil-
tecedens ad consequens. Ralio autem de- ominus facit esse verum (juod diximus,
liberans unum ex altero est per modum (juod sciiicet sit corporca passio j)liantas-
svUogismi, quandoquc quidem est
(jui matis cujus(him rcminiscibibtas. Dixi-
necessarius, (juaudo^iuc autem probabi- mus enim iianc lial)ere quos(bim dctcr-
lis, et quando([ue (juasi consuctudiuis minata' comj)b'xionis homincs ct boc :
utitur auctoritate. dicimus, quod signum (^jus quod dixi-
mus, est nuixime intcr omncs bomiiKis
hanc habcre mclaucbolicos ct j)rtecij)ue
illos, sicut Aristotclcs in libro de Proble-
matibus > tradit, qui babcnl melancbo-
liam fumosam et ferventcm. Sunt enim
tales qui melancboliam habent accidcnta-
CAin T VII. lem quae causatur ex sanyuinc et cholera
simul adustis. llos enim inter omnes ho-
mines pbantasmata maxime movent :
quia in sicco posterioris cerebri niaxime
et fortissime imprinmntur et calidum :
/)(' his f/iii bene et qui mnle siuit re- melancholia' fumosje movet ea et talis :
miiiiscibiles. mobilitas confert reminiscentiae quae est
invcstigatio. Conservatio autem sicci
multa repraesentat ex quibus movetur.
Causa autem magnae reminiscibilitalis Reminiscibi-
... . . litaiis cau-
est id quod rcmmisci non est a seipsis «a.
hominibus, ita quod sit in arbitrio co-
Ex liis autem quie diximus, quod re- rum stare et procedere in motu remini-
miniscentia est cum deliberatione syllo- scentiai : sed cogit frequenter adhaecdis-
gizante, non debet quod aliquis credere, positio corporis naturalis vel accidcnta-
reminiscentia accidat solum secundum Hs, quje ex intirmitate causatur vel aeta-
intellectum separatum. Cum enim remi- te : lapidcm non ba-
sicut projicientibus
niscentiarum finis sit acceptio praeteriti l)cnt amplius a scipsis ut stet lapis quan-
sub metro certo vel incerto, oportet quod do volucrint, sic etiam quasi ncccssitate
rcminiscentia motus et passio sint corpo- quadam corporis movetur reminiscens :
rca : et reminiscibilitas est secundum dis- uiovet enim pbantasma aliquod coi'porale
positiones corporeas et complexiones organum quo passio accidit quae est
in
bonas vel malas. reminiscentia. Talem autem habcnt pas-
Quod autcm sic corporea passio qua sionem non quidem quod est bona re-
j)atilur complcxio scnsibilis organi ab minisccntia, sed quod non possunt siste-
liocpbantasmate quod movendo infcrl rc cum volunt motum in ipsis factum
passionem ei, signum est banc quam vo- (juibus liumiditas abiindans quadibet ua-
camus reminiscibilitatem babere quos- turalis vel accidentaiis inesl locum circa
dam dctcrminata' complcxionis bomincs, virium animae sensibilis talis enim bu- :
et sccundum motum bujusmodi com- uiiditas mota a scnsibilibus non dc lacili
plexionis. Ouod rcminisci non possunt j)ausat quousque devcniat in id quod (jua^-
dcficientes intclligcntia : e"t cum defectu ril. Atlcntio enim quaerendi trabil spiri-
'
Particular. tri^irila probleniatum, proble- niatel.
118 D. ALH. MA(i. OHI). VWAll).
tiiiii cl (aldicm, ct iii lioc irri|)clii cir- aut(!iii iiumidi lacil ioitilcr' t(;ri(;rc jiharr-
(uimfcrunt liunii(iuiri (jiiod naturii cst tasmata : ct idcirco siint multuin rcmi-
n(jn slarc ex ipso : sod (juando invoniliir niscihiles. 'J'al(!s enirir in scnsihili j)ait(5
intcntuni, tiinc ccssat intcntio qua'r(,'ndi, iralrent },'ravilat(!m multi ct comprcssifri-
(3t rctralruntur ct calor ct spii'itns : ct iis humidi quo multa cst commotio
irr
tunc paulalirn rcsidct humidum. Talis scnsihilium. Isti cnim cx j^rincijiio mo-
cnim inotus Iriirnidi recte proccdit ad tus facti in eis nonpoterunt niultum ma-
intcntum ex principio menror-iae, sicut su- nerc, sed multuin sunt soluti, ct lluxarrr
pradeterminatum est. Iralrentes humiditatem qua? tenct formas
Et haec est causa quare irae et timores pr-optcr compressioneiir ncquc isti iir:
j
talibus complexionihus accidcntcs quando reminisccndo facilc quicscunt, sed mo-
movcntur aIi(|uo quod cxistimatur ma- vcntur multum. Pcnitus autem novi,sic- Ouar
ei sei
lum, circummovcntur velociter et his : ut infantcs, ct multum scnes, non sunt ^^''^.
motihus iteium circummoventihus non rcminiscihilcs proptcr mullum motum
statur, sed in idem saepe circummovent qui cst in cis, et nilrii irabcnt virtutis re-
cerehrum, quamdiu manct mah terrnhiHs tentivaj formarum. Senes enim in decre-
cxaininatio. Hoec autem passio quse est mento sunt liumectantem extraneam ha-
involuntarius cursus reminiscentiae, com- licntes liumiditatcm. Infantes autcm in
paratur nominihus sive vei"his in loquela augmento fiuunt habentes humiduin au-
etrationihus pcrsuasionumj^^quando tales ^ens nimis fluidum propter spermatis vi-
locutiones nominum et rationum fiunt cinitatem : propter quod non tenent, ni-
per melancholicos ct fluidos. Quando si proptcr admirationcm vci alfcctum
enim nominilius et verbis et rationibus magnum doioris vel gaudii piofundentur
iales uti inceperunt, diu loquuntur et in taiiiius pueris species. Amplirrs autem
signum me-
lancholitp,
nou quicscunt
-^
: et est unum melancho- comprcssi, sive compressam irahcntes
lise signum, multum persuasivis vcrhis compicxionem ex aetate in quibus stetit
impcriinentihus ahundare. Licet enim et non defccit humidum, sicut juvenes et
aliquando valde pauscnt taies extcinus, virilem setatem agentes, sunt bene renii-
et quasi non voientibus accidit sine causa niscihiles : et durat in eis reminiscentia
iterum cantare aut ioqui, sive dicere de usque ad iongam aetatem quae dicitur se-
rerum nominibus propter muitum mo- nectus, eo quod iiii satis habent humi-
tum phantasmatum qui est in eis. In his dum et non nimis fluidum.
igitursunt muitse reminiscentiee. Sic igitur a nobis dictum est de me-
Sunt autem etiam isti qui hahent par- moria et de memorari, qui est actus
tes anteriores partis capitis quae sunt mcmoriae, quse sit natura ipsorum. Et
circa sensum majores, dummodo iiabe- dictum qua partium animse animaiia
est
ant in eis iiumiditatem compressam aii- memorantur. Dictum est etiam de remi-
quantuium, rcminiscibiiior^es quam con- nisci ipso et de rembnscentia, quid est,
tr^ario modo se hahcntes. Magnse enim et quo modo utrumque iliorum, ct
est
Irujusmodi partes muito humido diiatato propter quas causas contingit utrumque
et muitse virtuti attestantur. Compressio ipsorum.
4
INDEX
Tractatuum et Capifum in Lihro de Memoria et
Reminisceriiia.
TRACTATUS I. TRACTATUS 11.
De mcmoria. Dc reminiscentia.
Cap. I. Et est DiGREssio declarans Cap. I. Et est DiGREssio de opinione
inteutionem AvicennaQ Peripateticorum de remi-
et Averrois de memo- niscentia. 107
ria. 97 II. De reminiscentiasecundum
II. Qua5 libri intentio, et qua; Aristotelem, in quo con-
vere sint ineniorabi- venit et diflert a memo-
lia? 90 ria et aliis virtutibus et
III.Cujus partis anima; sit me- babitibus et passionibus
moria ? 101 anima». 108
IV. De solutione dubilalionis III. De modo et arte remini-
({U£B ortum babuit ex scendi. 110
hoc quod diclum est IV. A quo principio procedat
memoriam esse pra;te- reminiscentia? 112
riti. 103 V. Qualiter omnis remini-
scentia vel memoria
accipit tempus prseteri-
tum ? 1 1
VI. Quod mcmoria difl^ert a re-
miniscenlia secundum
subjectum. 110
VII, De his qui bene et qui
male sunt reminiscibi-
les. 117
^ «•<Bw
,
1). ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRiEDICATORUM
PARVA NATURALIA
DE SOMNO ET VIGILIA
LIBER PRIMUS
TRA€TATC(» I
GUI CONVENIAT SOMNUS?
quod unum istorum Jinest semper non :
autem conveniunt animali nisi secundum
org^ana et ideo non bene scientur ea
:
({use de sensil)ilibus virtutibus dicta sunt,
CAPUT I. nisi interponatur Inc de scientia istorum,
et sunt secundum Augustinum, una
ista,
pars scientiae quae est de communibus
operationibus et passionibus animae et
I^t est hiGRESsio declarans qu/e sit inioitio corporis, de quibus j)Ost scientiam de
libri et modus, ct quis ordo in scientia anima tractandum erat quoniam anima :
naturali, etc. non habet operationes nisi qua; sunt con-
junctae et qua* separantur iii animali
praetersolum intellectum, sicut patet in
demonstratis in libro iXe Anirna\ et in
libro d(! Jntellcclu cl liitrHiijibili.
Somnus et vigilia non sunt passiones Cum etiam somni qua^dam passio sit
nisi animalis, et conveniunt omni, ita somnium, et etiam somnia nmlta non
' I de Anima, Iract. i, rap. 6.
122 D. ALH. MAO. OMI). 1»1{/I<:D.
KUiit siiK! iiit('ll(!ctu, (•(inf(.'rt ista scioulia pcr (juas auiuial (;st ol V(jcalur ariiuial :
ad niuliorcin notiliam eorum qujjc dc in- passioncs ciiim aniinalis Kccundum (juod
telloctu dicta sunt. Et iterum de hac cau- cst animal, ({ua-.dain oriuntur cx anima
sa hic stalim est tractaiidum : (juia licet etterminantur ad corpus, sicut scnsus :
juventus ct scncctus, vita et mors gcne- quaidam oriuntur ex corpore et termi-
raliora sint quam somnus ct vij^nlia, ta- nanlur animam, sicut soninus et vi-
in
men quia facilitatciii doctrinai pcr omnia gilia et ideo incon^Muum videhalur su-
:
atlendimus, vidctur noliis de somno e.l perius inductis Philosopiiis, quod simul
vigiiia prius quam ex ilHs esse tractan- tractaretur de sensu ct sensato, el de
dum : eo quod cum superius digestis ma- somno et vigilia. Cum autem somnus sit
jorem videtur haherc cognalionem. Est quies vel quieti similis multum, sicut
cnim quidam modus scparationis intel- ostendemus infra ct ideo ut privatio vi-
:
lectus ct coiijiinctionis cum separalis suh- detur non cognosci nisi pcr vigiliam ta- :
stantiis somnium quoddam, sicut dicunt menquia causas pliysicas habet somnus,
Avicenna et Algazel, et pluriinum con- ideo oportet inquirere de somno quasi
ferunt ad scienduin qualiter intelle- principaliter, et per solutionem somni
ctus mortalium illuminationem recipit a cognoscere vigiham : vigiHa enim causas
substantiis separatis : somnium autem spociales non hahet nisi eas quae som-
non accidit nisi dormienti vel similiter num solvunt et terminant^ nec proprieta-
disposito ut dormiens disponitur : et tes multas sihi attributas hahet, nisi quae
ideo hic continue de somno et vigilia vi- sensui secundum actum convenire viden-
detur nohis esse tractandum. tur. Ilac igitur de causa licet somnus, ut
autem hoc non praetereundum,
Est diximus, sit quaedam privatio et quies,
quod apud antiquos AristoteUs discipu- tamen non hahet causas privativas, et
los hic Hber est inventus continuari cum habet propria muHa^ de quihus oportet
Hbro deSensu quem in qua-
et sensato, considerare physicum. Et haec est causa
tuor dividehant Hbros, quorum primum quare istascientia a somno magis quam
de sensii et sensato dicehant. Secundum a vigiHahabet denominationem, cumta-
de niemoria et reminiscentia. Tertium men sit de utrisque : eo quod opposito-
de somno. Quartum de somnio. Et hunc rum scientia est eadem, sicut et idem
Hbrum esse dicunt quem Aristoteles seepe suhjectum susceptibile i.
nominat de communibiis operotionihus Sunt autem quidam dicentes hancpar-
animse et corporis, quihus etiam quidam ticulam rerum naturalium debere conse-
eorum convertunt alios tres, scilicet de qui Hhros Animalium, eo quod iUi Hhri
inspiratione, et de juvcntute, et de mo- sunt de corporibus animatis somnus au- :
tibus a)iimalium : Hbrum autem de in- tem et vigiHa sunt conjuncti corpus au- :
tellectu et intclligibili quartum dicebant tem simpHcius est quam conjunctum ex
esse lihrum de anima, ot tribus de ani- anima et corpore. Et iUi errant valde :
ma qui communiter hahentur, annecten- quoniam in scientia de Anima determina-
dum et secundum: hoc iterum non in- tum est quoddam animaHum principium
congrue interponitur hic scientia iHa a sine quo non contingit sciri animatum
nobis. corpus. Anima autem non scitur nisi
Est igitur ista scientia de somno et vi- sciantur opera ejus et passiones : opera
gilia, quae sunt passiones animaHs con- autem quae sunt animae sensibilis, sunt
venientes ei per instrumenta sensuum, agere per sensus et organa sensuum, et
» Cf. VI Topic. cap. ili.
Lin. 1 I)R SOMNO ET Vir.ILlA, TR.VCT. T 123
passiones ejus suiil (juie iu substauliis
lalibus fueruut passioues : hae autem opo-
rationes et passioues quce fiuut per sen-
sum ut causas, praicipue iuducuut som-
num.
(Juoniam ii;itur congruum est de som-
no animalium determinare post scientiam CAPUT 11.
de passionibus et operationibus sensuum :
quia biPc omniapostea principia (ph'edam
suut ad sciendum naturam auimati cor-
poris, licet iterumsoumus et vigililia sint
])assiones secundum organa sensuum ac- Quod suiiiuKs ct citjiHa insnnt utnnihus
cideutes animali, nou tauuMi liaec scieutia secnndnni idcni qnu etiani nnnie-
: in
de ipso animali tractat, eo quod luibent rnntnr qmcstiuncs hnjus scicntiie.
causas principales et essentiales opera aui-
mse sensibilis, ut diximus : labor enim
qui est per exercitium sensuum somni,
est causa communis et essentialis : et
ideo noncum scientiade animalibus, sed
post scientiam de operationibus sensuum (^um autom hic considerandum sit de
et passiones eorum tractauda est scientia sonino et vujilia, ut diximus, videtur con-
ista. venicus primo enumcrare quavstiouos
Quia vero librum Aristotelis de scien- princi|iales et problemata, qua; de hac
tia ista habemus. sequemur eum eo mo- nuiteria determinare intendimus : et quia
do ([uo secuti sumus euuiiii aliis, faci(>u- non (lubitamus, an sit somnus et vigilia,
tcs digressiones ab ipso ubicumque vidc- ideo omissa ista qu.iestione, quteremus
bitur aliquid imperfectum vel obscurum quid somnus sit et vigilia, et utrum sint
dictum, dividentes opus per libros et tra- animse tantum, vel corporis tanlum, vel
ctatus et capitula, ut in aliis fecimus. Nos commuuia utrisquc? Et si persuadebitur
autem omissis operibus quorumdam mo- quod sint communia, tunc quoeremus cu-
dernorum, sequemur tantum Peripateti- jus particulse animse vel corporis sint ista
corum sententias et praecipue Aviceunce per se ? et quseremus iterum proptcr quam
et Averrois etAlfarabii et Algazelis, quo- causam insunt animalibus, investigantes
rum libros de hac materia vidimus con- et efflcienlem et malerialem et finalem
cordantes : tangemus etiam quandoquc causam istarum passionum : et compa-
opinionem Galeni, etc. rando istas passiones ad suum proprium
quod est auiuuil, qusercmus
susceptil)ilc
utrum omuia animaliaconmmnicent am-
bobus, soumo etvigilia, vel quse-
scilicet
dam animalia non communicant nisi som-
no, etquoedam non communicant nisi vi-
gilia, quod
aut ita conveniunt auimalibus,
quaedara nec somno, nec vigilia conunu-
nicaui quaedam autem comnmnicant
:
utrisquo.
Ethis determinatis in libro primo, quie-
remus in secundo, quid est somnium et :
proptcr quam causam quidnui dormien-
tium somniant, quidam non : et quarc
124 1). ALIi. MA(i, Oni). PH/PJ).
(|iii soiniiiaiit, iiliquando i-ccoliiiil, ui ali- riiis osl(MHN;ltir. Sir i^^iliir Ruyiponamus
(|uaii(lonon r(;colunl cX qu.T. sil causa
: jsla nunc cssc siciit opposita, ct quod
hujus, quod recolunt aliquando o,t qua'- : soniniis qucrMlam privatio vi^Wli» dico
sit :
remus adhuc, licot non oninia sint aiilcm (ju.rdnm, quia ncc propric quics
de hujus scientiajpropriclute, utrum con- cst, nec pnjprie privatio, ut vidchitur in-
tingatinsomnoprajviderc futura velnon: fcrius. Cum igitur sic hahcnt niodum op-
et si detur quod contingat futura prajvi- j)Ositorum, oportct etiam quod insint
dero, quaercmus qualitcr hoc contingat. oidcm et nata sint idem omnia
ficri circa :
Quaeremus etiam, utrum contingat prae- autem extrema quae maxirne dislant in
videre futura et causata ah homine solum, gcneriljus oppositorum, circa idem yidcn-
vel aliiiua virtute quaj in ipso nalurali- tur esse, ut docent logicaj rationes. Ilaec
lcr sit vel non sit, scd hal)eant causamex enim generahs est tam in naturalihus
quihusdam dwrnonihus, qui sunt animae quam in ahis, et prohatur per inductio-
crt^lestes, quas quidam iittellcclus v(.d m- nem : visus enim et ca;citas insunt circa
tellKjentias vocant. Et oportct iterum idem, quia circa oculum : simpliciter au-
quaerere,utrum hcoc somniahabeantcau- tem secundum idem insunt sanitas et
sam determinatam in natura, vel fuorint aegritudo, quia secundum complexionem
casu, vel eventu, ut quidam dicunt. vel compositionem insunt corporihus
Istce quaestioncs sunt in tota scientia complexionati vel compositi : sicut se-
determinatae :
non autem eo ordine quo cundum idem insunt fortitudo et debili-
enumeratiB sunt, doterminari possunt. tas, quia sunt secundum ministrativam
Quoniam cum prima quffistio sit, quid est virtutem et robur naturale corporis : el
somnus et somnus
: quaedam passioest similiter pulchritudo et turpitudo circa
animalis et nos scimus, quod passionis
:
proportionem coloris et figurae membro-
diflinitio non habetur nisi per substan- rum corporis : et similiter surditas et au-
tiam, oportet nosdeterminationemprim» ditus, quia circa auditura sunt : et sic de
quaestionis dimittere, donec quaedam aliae omnibus aliis extremis in oppositione in-
determinentur. venitur. Dico autem extrema opposito-
Adhuc autem nos nuUa ratione inda- rum, praecipue in eis quae opponuntur ut
gare possumus, utrum sint istai passio- privatio et habitus eo quod in his non :
nes communos anima; et corporis, nisi sint nisi extrema, sicut in affirmatione et
sciatur secundum quid eidem animali in- negatione, et nullum omnino medium se-
sunt, oportet ab illo nostram incipere cundum se : cum igitur talem modum op-
considerationem. positionis habeant somnus et vigilia,
Dicamus quod manifestum est
igitur, oportet omnino de hoc inesse eidem ot
has passiones circa idem animal ot circa secundum idem.
eamdom partem animaHs inesse. ITocau- Amplius autem hoc idem orit manifc-
tom prohatur per hoc quod iilaeduae pas- stum etiam ex his quae nunc dicemus. In
siones inter se opponuntur ut privatio ot qua enim particula cognoscimus vigilan-
habitus, aut hal^entia modum privationis tem dum vigilat, in hac eadem cognosci-
et habitus quod nos inferius declarabi-
: mus dormientem dum dormiteta somno
mus, et causae eorum habent oppositio- premitur. Nos autem oum qui sensu uti-
nem contrarietatis. Sed quod hic sufficit, tur, putamus et dicimus vigilare et e con- :
est quod somnus est impotentia quaedam verso dicimus eum qui vigilat, sensu uti
sonsuum, vigilia autom potontia sonsus et per sensum secundum actum sentire
secundum aclum lacti. Impotontia autem ahquem motuum extrinsecorum quem
ct perfoctio o[)ponuntur sicut privatio ot inferuntexteriorasensihiliainorgano sen-
hahitus. Causae autem proximae istarum suum, vel aliquem motuum exteriorum
passionura sunt calor ot frigus, ut infe- si forte retrahit virtutem sensus commu-^
:
LIB. l 1)E SOMNO ET VK.IIJA, TRACT. I 123
nis al) i'\lL'iioril)Us oi:.i;uiis, cl coiivorlit siones communes. I''.l lioc p;itt'l pcr lioc
iul inlcrioni niotuuin perceplioncm ut la- ([uod siciil solius ;iniiua' siuc orgimo cst
ciunt l'ornia3 sensiliiliuiu receplie in oiiiu- nou sensibus uli, il;i ncc iiKiuiiualuiii c(M-
no sensuscoininunis et phantasi;e vel in- pus organo scnsuum possibile estseiilirc.
terioruin <ili(jiiaruin viriuni. Si erji;o vi- (aim autem passiones coujuucli deler-
gilia iii nulla parle cognoscilur aninue. minaUvsint, facile ex juvTdictis scire pos-
nisi in ea (|u;p est sensus secunduni ac- sumus cujus conjuncti. cx qu;i scilicet
tualem usum sensuum, manifestum est aniuui et ex quo corpore coujuiicUe suiit
quod qua contingit sentire,
in parte illa istic jiassiones : enim libris quos
in aliis
viuilanl animali;i vii;il;mtia et dormiunt l'i'cimus de aniina, primuin dclerminatum
auimali;i dormiiMilia dum dormiunt vel est de j)arliculis (|ua? dicuntur vires vel
viii:ilanl. polenti;i> aniuKE : i'l in illis libris (b'termi-
natum est dc nutritiva potenlia animai
et ostensum est (juod li;ec polculia ani-
mae inter ea qna? babent corpcna animata,
separatur ab ;iliis potcntiis ;mimje, quae
sunt sensus secundum
et inlellectus, et
esse et subjectum cum tamennuUa ali;i- :
CAPUT III rum potentiarum secundum subjectum
separetur ab ipso. Omne enim sensibile
vcgetabilem habet potcutiam, ct simili-
ter omno intcllcctu;ilc in Iiis ([uac liabeiit
corpora morlalia.
Quod soluin secmidutn scntirc iiisuid soin- Kx dictis igitur m;uiifestuiii est, quod
nus rt rigilia, cl quod plantis non con- qu;ecunique animata non participant nisi
veniunl, co quod seniiOilcin purlcni augmenti et diminuti(jnis j)er vegetabilem
non habent. potcntiam, non liabent sensum (juo de-
terminalur vigilia et somnus, non habent
vigiliam neriue
^ i
somnum 'plantis in-itur :
t^ifiii»''' qua-
_
... '"er non
non inest nec somnus, iumiuc vi^rilia:
°
iioiriiiunt
'_
_
_ neqiic viyi-
plantae enim non liabent sensibilem parti- la"» •
culam animae, sive demus, quod tamen
Sic igilur determinato co quod tertio non constat, quod s(Misibile scparabileest
loco qu.Tsitum supraposuimus, facile de- a vegetativo secundum jiossibililalcm : eo
lerminatur noliis id quod secundo loco quod aliud genus potcntiae csl, et etiain
quaerebamus. Cum enim tale qiiid sentire secundum esse diflinilum separ;ibilc sit,
sil quod est facultatem utendi sensibus sed non secundum subjectum quia sub- :
liaberc, velimpotentiam ejusdem, neque jccto essc sensibile, vegelabile est, scd
animie solius proprium est, nequesolius non convertilur. Cum igitur in [)lantis sit
corporis eo quod sensus qui secundum
: j)rivatio seiisibilis jiarticulae secunduin
actum talein cst motus quidam percorpo- subjectum, jilantis omnino noii convenit
reum instrumentum, patet quod ha^cpas- dormirc et vigilare.
sio quse est somnus ncc animae
et vigilia, Dubitabit autem fortasse aliquis de lioc :
•'uHna du-
_
* _
_
biiaiio.
propria solius est, nec corporis cujus- : si enim gustus est sensus alimeuti ct si-
cumque enim est talis potentia qu;e est militer taclus, alimenlo autciu uti contin-
plena facultas sensus.usus, cjusdem etiam gil sccuudtiin vcgcbibilciii ;uiiin;e particu-
est actus et privatio ejusdem. Yigilia au- l;un, vidcbilur forle alicui quod j)laiitis
tem est aclus lalis facultalis et somiius inest sensus taclus et gu.slus : et hoojui-
privatio : igitur somnus et vigilia sunt ]»as- dem dicit Isaac Israelita Philosonhus
*
in 'saac israe-
lita.
12(') T). A\A\. MAO. Oni). V\{A\D.
lil)i'() (\(\ ['Ucinrnlis, (listinmiciis (lijpliccin siint rniiior.i (loMnicnlia, (!l siint rnajora
tacliim ct (liipliccin f^iisliiin : dixit cniin vij^ilantia. Ilaic (!i|/o oninia vidcnliir soni-
hos (luos s(!nsus incssc (jiiihiisdain nalii- no oX vij^ilia i^arliciparc. I""u(!nint aulcin
ralitiu" soluin, ct qiiihusdain naturalilcr in liac o[)inion(! tniilti Aiiti(|uoriiin, (!t ra-
et animalitor : naturaliter autfjin dicit tion(;s illa! et miiltajalia? niinusprohahili-
liis incssc qiia^ capiunt alimi^ntuin sc- talis liahiintcsinvcniuntur in lihro corum.
ciindum suhstantiam solum, naturalitcr Scd omnino falsum cst quod dicunt : contrai»
*' *''°'
vcro ct animalitcr his qua^ capiunt ali- scnsihilis cnim particula gustus ct tactus
mcnluin sccundum siihstantiam, ct insu- non diffinitur ah co quod est caperc ali-
per liabent potcntias apprehcnsivas seu- mentum tantum, scd ah eo quod est sen-
sihilium specierum alimcnti plantis igi- : sibiles specics apprchendere sine mate-
tur vidcbuntur inesse pcr hanc rationem ria, quod omnium sensuum convcnirc
isti duo sensus, etper consequcns ita crit diximus in libro dc A/n/ita al ulao '
:
in eissomnus ct vigilia. nuUi insunt scnsus nisi animali solurn.
Amplius cum omnis potcntia agcns in Natura cnim secundurn quodhujusmodi,
determinalum tempus lassetur in operc, non cst principium alicujus scnsus, sed
ut dicetur inferius : et necessario indigct anima qusedam est, ex qua emanat sen-
quiete reparante quse est soinnus : et cum sus et ideo sensus naturae non invcni-
:
alere et augere et generare sint opera hu- tur, sed neque omnis animae, sed tantum
jusmodi potcntiarum, videtur quod par- ejus qu» est sensitiva, et non ejus quee
ticulce secundum quas fiunt hujusmodi est intellcctiva et ideo mendacium est
:
opera, indigeant quiete quse est somnus : quod Isaac confinxit.
et ita non soluin animalibus secundum Quod autem dixit lassari potcntiam
sensibilem particulam, sed etiam vegeta- quoe agit in tempore determinato, sol-
bilibus inerit ct somnus. Et hoc quidem vunt ante nos Pliilosophi plures, et prae-
concessum est jam a pluribus. cipue Averroes, qui dicit hoc intelligi dc
Et adjungit i-ationem his quse dictasunt potentiis ct virtutibus, in quibusmotus
et multa signa./?(7//o autem quam indictis virtutis quo movet organum, non est
injungit, est quod, sicut nos inferius de- naturale motui organi in his enim ex :
clarabimus, somnus est propter repara- usu necessario motus inducitur lassitudo
tionem spiritus in qualitate et quantitate et languor, sicut est in ambulationc ct
dcbilitatis, ex hoc quod promovetur ad motu elementorum et omnino non alio-
exterius corporum animatorum : ideo rum sensuum talis enim motus non est
:
etiamsomnum (liffinientes dixerunt, quod sentire, nutrire, et augere, sicut nos os-
somnus est retractio spirituum adinterio- tcndimus in bbro de Plujsico auditu, et
ra in plantis autem csthujusmodi expan-
: in libro de Nut/'ii/ie)ito, quod cibus mo-
sio spiritus et caloris in cxteriora corpo- vetur naturaliter ad membrum sicut ad
ris plantarum : cum igitur ex hoc ct in suum locum, et ad suam speciem per
quantitatc ct qualitate deperdatur, indi- quantitatem cjus fit augmentum, et per
gent plantse somno, in quo hujusmodi superfluum ejus generatio : et ideo tales .
spiritus reparetur. Signum autem hujus motus non inducunt lassitudinem, sed
esse dicunt, quod innoctibus floresplan- pcrfectionem propter quod ex iUis non
:
tarum claudi vidcntur ct comprimi, et in causatur somnus nec ctiam vigilia.
die apcriri et cxtendi : hoc autem est Et quod dicunt de instrumento quod
proprium dorinicntium, quod corpora gst spiritus, dicendum quod in talibus
1
II (lo Anima, Iracl,. iii, cap. Dl et 32.
Un. I \)\\ SOMXO KT VKilUA, TRACT. I 127
corpoiibus diiris sunt pauci spiritus et
huiiior pliirimus ct tonax : ol idoo non
facilis csl excursus cl rccursus caloris et
spirilus, scd per totam livt>nieni recurrit
et per {Estatein deduciliir, noii (piidem
sicul in somnio et vijiilia, sihI potius sie-
ul repressus solo friui^ore circumstanlis CAPIT IV.
aeris, et revocatus calore ejusdem : in
sommo autem et evaporatione cihi cau-
satur retractio et emissio hujusinodi spi-
riluuin.
insio Kt quod corpora sint minora uno tem- Quod omnc auimal qnaudoquc doruiil,
num
c e» pore quani alio, non est nisi propter fri- quaudoque vigilat, el uulluui auiuial
gus aeris circumstantis,non propter et semper facil allcruui istorum, ex quo
somnum. Et ex eadem-causa est clausio coucluditur iu}pi'rfrcln somui diffiui-
florum iu nocte, et apertio qua^ est in tio.
die : si enim sic crederent SNllogizare,
quod plantir reprimuntur ct excluduntur,
et sic concludcre vellent plantas dormirc
et vigilare, esset syllogismus ex affirma-
tivis in secunda figura. Sic igitur patet
soli animali secundum sensibilem parti- Quinto autem qua^situm, scilicet utrum
culani convenire somnum ct vigiliam, eadem animalia communicant utrisque
etc. liis passionihus vel non, ex dictis facilc
est determinare. Nullum enim est ani-
mal quod semper vigilct, neque aniinal
est aliquod quod sempcr dormiat, sed
eisdem animalihus utnTquc passioncs
successive insunl, ila qiiod modo una,
postea alia : et iterum patchit quod nul-
lum est sensum hahens, quod
animal
contingat ncutrum horum participare,
ita quod neque dormiat, neque vigilet :
utraque enim haec passio cst circa sen-
sum primi sensihilis sive scnsui, quod
ostendimus in libro de Anima esse sen-
sum commuiiem, quod seqiientia decla-
rabunt. Scdnunc ihcimus quod non con-
tiiigit altcrum horum, soinnum scilicelet
vigiliam semper inesse eisdein : velut si
diceretur aliquod genus animalis seniper
dormire et numqiiam excitari, aut ali-
quod genus animalis diceretur vigilare ct
numquain dormire.
Amplius quorumcuinque animalium
est aliquod opus secundum naturam vi-
rium quaj sunt in ipsis, (|uando exces-
serit tempus determinatum illis virtuti-
bus, vel exccsserint aliqua eorum quaj
128 D. ALn. MA(;. oi{i). i>n^!:D.
scciiikIiiiii suas liicuUaUjs possunl (|iJO- spiriliim sonsibilcm ct orgauum sen-
(liiiu l('iu|)()r(! fiicoro, necoss(! osl oa laii- SliS.
j^ucsc(3ro : sicul oculos vidontos qui iiou Si aiitoin osl rationis lalis ()assio, (jua-
liabont facultatoiu nisi in quotlarn toini)o- lisnunc dicla est, hujus est impotenlia
ro utondi visu, nocessc ost languoscoro : quaidam (juae inducia (!st propifT exces-
ct tunc nccossarium esi quod illa quios- sum vigilandi, iunc somnus sic diffinitur
cant ali(|uando, tales non faciunt actio- quando diciiur, quod somnus esl impo-
nes. ientia ubmdi sonsibus propier excessum
Haec autcni hic supponomus co quod : vigiliindi. Sod haec diffinitio non dicii
in sciontia do Atiiina probavimus om- ' plene quid est somnus quia non dicit :
nem sonsum ossc harmoniam et corrum- causam proximam, sod ianlum essontiam
pi ah excollontia oporationum, ot ab ox- ejus quoniam potost habori socundum
:
conontia objoctorum : nccessc est esse quod privatio ost vigiliae, sicut si difli-
harmonicc coinpositum : non enim pol- niendo eclipsim iunae dicerem : eciipsis
est esse, sicut postea declarabimus, quod lunoe esi dofectus luminis lunae, ex eo
discursus et motus multus spirituum sen- quod lumon non recipii a sole ex hoc :
sibilium in organis non inducat resolu- enim non dicerem nisi esseniiam eclip-
tionem in organis et in ipso sensu : est sis, et non causam propinquam ei tales :
autem continuus discursus spirituum in difliniliones sunt sicui conclusiones de-
organis in usu sensuum : inducitur igi- monsiraiionum, et non sicut media : et
tur languor et lassitudo ex usu sensuum ideo suni imperfectae : quia in diffinitione
in spiritu sensitivo et organis sonsuum : passionum oportet ponere causam prop-
eadem de causa necesse est languescere ier quam inest passio eo quod passio :
manum et omne membrum harmoni- non comparatur ad subjectum, sicut ad
cum, cujus est opusvol officium aliquod, subjectum tantum, sed sicui ad subje-
ita quod molus moventis virtutis non est ctum ad causam esseniialom ipsius. Si
omnino de natura organi moti, sicut in enim comparareiur ad subjectum ut ad
Coelo et Mundo determinatum ost. Si igi- subjectum tantum, tunc esset accidcns
tur sentire est ahcujus organi opus, si communiter ei non propria passio, ei
continue sentiat sine intorposiiione quio- possei adesse et abesse praeter subjecti
iis, oporiei ipsumlanguescerepor aliquod corruptionem, etc.
continuum tempus in quo suum exercuit
opus et ideo tunc suspcndetur ab opere
:
et non faciei illud si igitur vigilare diffi-
:
nitur, quod sit solutio sensuum et ex-
ploraiio ad actum, absque dubio vigilare
per exercitium hujusmodi in organis
sensuum lassationem inducit. Cum igitur
sit contrarium ei quod est dormire, et
conirariorum allerum necesse est inesse,
et vigilia non inesi continue propter hoc
quod rosolutionem inducit scnsus et spi-
ritus, oporioi quod aliquando insii dor-
miro, tomporo vi(kdicci illo quo vigiha
noii potesi inesse propter rosolutum
' II dc Aniuia, UacL. iv, cap. 1.
Lin. I DE SOMNO ET YIGILIA, TRACT. I 120
est liiranientiim sensus ab usu scnsuuni,
oportet lioo vini-uluni sensuuui et iiuuio-
bililateui alicjuaudo resolvi. luest eniui
sonmus, ul dixiums, secunduni sensibi-
lem parlem auimae et ideo neeesse est
:
quod omne dormiens luil)eat sensibilis
CAPLiT V. partem sensibile autem est. ({uod a fa-
:
cultate natura^ possibile est sentire secun-
duui actum, sed dum dormit, impossibile
est agere secundum sensum. Si eij^o ua-
tura niiiil facit frustra, et ipsa sensibilis
Quod omms sommts est e.vcitabHis v^ })ars perfecta est nuigis ut vigilia quaui
omnis vigilia tcrminatur ad soiiunon. ut soumus, necessarium est oumeui soiu-
num excitabilem esse : aliter fruslra erit
sensibilis quoe, ut dictum est, niliil ope-
ratur in somno secundum sensus exterio-
res.
Alia autem ralio est : quoniam sicut
Quia autem jam nos diximus quod organuni sensus languet ex nimio spiri-
somnus estimpoteutiaquaedamsensuum, tuum sensibilium iu ipso discursu et fre-
et vigilia est exercitium sensuum se- quenlia, ita etiam obstruuntur pori eius,
cundum actum, oportet nos determinarc et corapleciuntur Immoribus grossis, si
qualis et qua? impotentia sensuum sit nimis injaceat ei Immor grossus et frigi-
somnus. Yigilandi enim excessus ullra dus : talis autem Immor reducitur iu or-
quam possint sustinere organa sensus, gana sensus per somnum et ideo sicut :
ali(i[uando est ab iegritudine : ct tunc neccssc est quandoque dormire ut quies-
vocalur insomnietas aliquando est abs- : canl organa sensuum, ita necessc cst
que a^gritudine ab ipso usu sensuum ul- somuum aliquaudo excitari, nc organa
tra quam sustineat sensuum compositio deslruantur per frigus et humorem.
etharmonia. Cum cnim uno oppositorum Adhuc auteiu alia ratio est : quia som-
luultiplicitcr dicto necesse sit et reliquum nus non desideralur nisi secuuduiu ac-
nmllipliciter dici, oportebit etiam quod cidens, linis enim sensuum esl vigilia :
sensuum iiupotentia aliquando sit ab quodautem per accidcns et proj)ter aliud
jpgriludine, ali(iuaiuIo praiter aegriludi- desideralur, in qu()(hlaiu teiupiis et non
nem ab ipso usu sensuum causata. Kt sciuper oportet mancre : oportet crgo
ideo necesse est quod onme quod vigi- soumum oinncin excitabilciu esse.
lando excedit, aliquando dormiat : quia, Amplius aulem adlmc alia ratio esl :
sicut jam dictum est, iuipossibile est quia cum in somnis calor et spiritus ad
quod sempcr agat secundum sensus. interiora moveantur retracla propter di-
Eadem autem ratione non convenit gestionem perficiendam, oportet quoddi-
aliquid semper dormire. El lioc quideiu gestionc perfecta cibus et virtus dilfun-
multis rationibus patct, quarum una dantur per membra : ad hoc eniiii facta
est, ([uia cum anima sensibilis sit en- est digestio,et sine hac esset otiosa et va-
delechia corporis sicut vigilia, ut di- na : oportet igitur quod confortato spi-
ximus in libro de ^«<ma ', quod soumus ritu redeat spiritus ad exteriora vehens
'
II de Aiiima, Iract. i, cap. H.
IX 9
130 n. Ain. MA^^. oiu). pn/ED.
lioc aulcm natatilia eiiim ct volatilia ct gressibilia
virlulom i\i nuliim(!ntiiin :
visa sunt dormirc expcrimento cnim g(!-
(ixpansio scilicct spiritus
:
(;t
cst vigilia,
ct cvcctio virtulis : nera piscium visa sunt dormirc, et alia
caloris ad cxteriora,
gcncra qua'cumqu(! lial)cnl ociilos duros,
oportct ergo onmcm somnum cxcitahi-
noii hab(;nt j)alpcbras (juibus tcgant
lcm csse, et nuUum animal scmp(;r dor- (;t
oculos cnim spccialitcr ponimus
: lioc :
mire.
quia in oculis corum non potcst conside-
Amplius autcm Tsaac dicit, quod s])i-
rari quando dormiunt et quando non,
co
ritus motus cst in corporc sicut
motus lu-
csl autcm lucis motus
quod scmper habcnt oculos apcrtos con- :
cis cst in mundo :
dcscensus, ut dixi- sidcratur autem in hoc quod hujusmodi ^
et caloris asccnsus ai
oportct animalia inveniuntur quiesccntia. In his
mus in libro Nutrimento
de :
haberc autem quse habent apertos oculos, pla-
igitur proportioncm his motibus
num est quia cum causa somni, ut in-
spiritum molus his autem non propor-
:
ad frapatebit, sit humiditas frigida a ccr(;-
tionatur motus nisi motus ad intus et
bro descendens, et magis juxta cercbrum
extra spiritus caloris quia descensus lu-
:
sint oculi quam alii sensus, oculi primi
reclu-
Somnus et cis ct caloris per frigus ad interiora som-
sunt qui gravantur et premuntur in
''cfilLenS" dit spiritum ct calorem ascensus
autcm:
spiritum no et ideo in oculis primo considcratur
lucis et caloris in mundo evocat
:
somnus. Similitcr autcm dormire inve-
et calorem ad exteriora : sed reditus ad
som- nimus animalia intersecta sive succincta,
interiora spiritus et caloris causat
qu» quasi composita ex corporibus col-
num, evocatio et expansio ipsorum ad
omnis ligatis in medio, quse vocantur annulosa,
extcriora causat vigiliam. Igitur
sive rugosa, ut vespae, et apes, et mu-
vigiliam, et omnis vigilia ad
somnus ad omnia enim haec
scffi, hujusmodi
et :
somnum terminatur.
quiescunt immobilia existenlia aliquan-
do. Animalium autem qusedam sunt
valde brevis somni : et ideo frcquenler
impcritos latet utrum talia animalia som-
no parlicipant vel non et hoc preecipue :
in his quae durum habent corium exte-
rius, sicut scarabaeus, et annulosa voLati-
CAPUT VI.
lia : enim secundum sensum non
in his
facile percipitur somnus propter brevi-
tatem somni eorum. Sed tamen si alicui
videtur verisimilis ratio quam induxi-
mus, potest illa suadere haec enim fuit
Quod omne auimal somno communicat
:
semper, sed diffe- causa quare adhuc raliones multiplica-
et vigilia solum et
vimus, ut ex pluribus quasi persuadeatur
renter.
quod omne animal necesse sit dormi-
re.
Ut crgo quasi recapitulando dicamus,
ex dictis est manifestum, quoniam omnia
animalia participant somno diflinitur :
His igitur probatis, manifcs^tum est cnim animal per hoc quod est sensum
habere, ut diximus in libro de Anima.
quod pene omnia animalia somno com-
Ex dictis autem in hoc libro constat,
municant. Omnia enim in rei veritate
non de omni- quod somnum dicimus per diffinitivam
somno communicant, licct
manifcstum liic. Et hoc per in- rationem esse vinculum quoddam et im-
bus sit
mobilitalem sensuum, ct vigiliam cssc
duclioncm cxperti prol)ant dc omnibus
:
Mn. I DE SOMNO ET VK.IMA, TRACT. I \'.\[
Sensuum solutioncm remissionem ad et AninuiHbiis, uhi auimalium (lill'erenli;e
exteriores actus. Patet enim ex his, quod determinahuntur.
nullam plantarum possihile est comnui-
nicare alteram illariim passionum. ut
quod nequesomnus, ueque vigiliaexistat
sine sensu : iu quihus vero sensus est,
his et tristari et gaudere insunt, ut in li-
l)ro (h^ Aniina sullicienter est prohatum :
quihus vero inest tristitia vel «jaudium, CAPUT vir.
his omnihus inest concupiscentia et dif- :
ferenter quidem insunt animalibus per-
fectis et imperfectis perfectis enim per-
:
fecte, et imperfectis coufuse insunt lifcc :
et similiter sensus communis : phmlis El csl 1)u;ressio ilvclarans pilncipiuni
autem niliil horum inest, neque perfecte, spiritiis, ut sciatw qualiler soninus
neque confuse. est liganientuni sensuuni.
Siijnuni auteni ejus quod diximus,
accipere possumus in hoc quod si sensus
iuesset secundum nutritivam (pite est in
plantis, lunc ligamentum ejus esset som-
nus nunc autem somnus non ligat
:
Ad intcllectum autem faciliorem eorum
eani : quia nulritiva magis opus suum
quaj dicta sunt et dicenda, faciemus di-
perlicit in dormiendo quam in vigilando,
gressioncm, dicentes quod in corporc
eo quod tunc spiritus et calor ad interiora
omnis animalis est corpus subtilc quod
reducti coadjuvant calorem digestionis,
vocatur spiritus aereum in suh-
: et est
etcomplcnt digestionem quando autem :
stantia, vel potius secundum naturam in-
ad exteriora expanduntur, tunc immula-
ter aerem et aquam medium, qucmad-
tur spiritusetcalor interius, et debilitatur
modum dixit Iferaclitus. Est autem eva-
digestio : omnia enim dormientia magis
poratio qua? fit ab humiditate cibi quando
in somno nutriuntur et augentur, licet
est naturale si enim esset evaporatio
:
ligatos tunc liaheant sensus : et lioc lit
quando fit ab humido radicali, tunc non
tam([uam ad alimenlum et augmentum
essct secundum naturam quia tunc de- :
niliil sint egentia, ad sensus secundum
l)ilitaretur corpus ex multitudine ejuSi
actum revcrsionem.
Nos autem scinms quod confort;itur
Cumautem sic sit, quod omne animal multum corpus cx nmltitudinc spirilus.
ahquando dormiat, et ali(|uau(lo vigilet, Fit autem luec evaporatio per calorem
tamen diversimode valde se hahent in naluralem, cujus [)rimus et priucip;ilis
his animalia. Quiccumque enim sunt fri- fons est cor. TIoc igitur cor|)Us lucidum
gida et viscosa, hahenl multas superllui- cst, quia est diapluinum spissum : et est
tates circa locum digestionis, et sunt subtilc, quia ab animali calore digestum
spissoe
alia
anni,
: et
pellis, dormiunt
necesse hahent
quando phlegma geheratur, dor-
diulius
mullum
([uam
tempiis 11
et depuratum
(luam alinuis calor
: ([ui
instrumentum animaB directum ad omnes
calor suhlilior est
cori)oris.
1
l^^st i<ritur
o
''eripateti-
curuiii
".'o !!«
opi-
prin-
cipali iiiem-
mire, sicut ciconiae et nisi et hujusmodi : operationes ejus et ideo movetur sur-
:
bro.
qu;ecumque autem hahent suhtilem hu- sum, et deorsum, et ad latera, ct est ve-
miditatem paucam, parum dormiunt, et hiculum vitae ct omnium o[)erationum
est tempus hrcve somni eorum. I)c his vit» qute est ab anima, et omnium vir-
autem determinandum ost in lihro {\o liitum ejus. Oportet igitur quod sedeat
132 J). ALH. MA(;. OHD. V\\A'A).
al) ipso scparalur sujtcrlluitas grossa
et causam lia])oal primo ci principalilcr
sicca altcrum aulcin in hcpatc, uhi sc-
in conlc ct prolluximi al) ijtso, cl i>n)- :
dirigilur ad hcpar cl lil paiatur ah ipso su|)crlluilas humida quffi
llucus a quo :
co quod pcrlicil nalu- csi uriiia. Jn aiiimalihus autcm hahcnii-
spirilus naluralis :
cl hus vesicam, rcmiiiilur hoc ad vcsicam,
ralia, quaR suul dij^crcrc oX convcrlcrc
prolicicns au- scd in uon hahentibas vesicam, rcmiitiiur |
assimilarc cl hujusuiodi :
et ad infcriora alvi, ul
ila ad stomachum
U'ui ad c(M-chrum, pcrliciciur in illo,
quod sii spiriius animalis, sic d'iclus, co cjiciai cum stercorc, quae est supcrfluiias
ccrchro viriutes anima- sicca. Chymus auiem et massa puri cil)i
quod pcrlicii in
cogi- elevatur ad locum qui est sub cordc, ct
lcs, quae suni scuiire, imaginari, ci
ibi accipit digcstioncm et subtiliiaicm
ci
tare, ei hujusmodi. II oc autcm quod
di-
scnicniia l>cripaiciicorum formam illam qua postca pcr sc movetur
ximus, cst
omnium. ad membra viva de qua forma diximus :
Hbro dc Xulriinenio. llabet cnim ha-
Scd Galcnus non iia dicit, et quidam
in
Gaieni opi-
nio. hiium viise quae non potest ei ferre nisi
alii. Dicuni enim spiriium naturalem
ori-
mcmhrum univcrsalc, quod est princi-
riah liepate et alierari a cerehro prajter
pium omnibus, et ibi gcncratur
viiae in
hoc quod aliquod isiorum rcferaiur sicui
Scd quod spiriius ex ipso humore, cujus iota sub-
ad primum principium istius.
osiendeiur in li- siantia ad cor rcferiur et ab ipso dirigi- :
hoc omnino falsum sit,
tur ad membra quae diximus ei cum :
bro de Animalihus '
: sed osiensio quce
pervenit, in ipsis accipit deierminatio-
hic suflicil, cst hsec quam nos jam sci-
nem ad formain et ad virtuies et ad ope-
mus ex lihro de Anima % quod anima
rationes, quae sunt secundum proprieta-
est una in suhsianiia, ei plures in poicn-
quod ipsa est perfeciio organici et
ies membrorum illorum.
tiis, et
physici corporis in omnibus animaiis. Hoc autem in minori mundo coniingit
moiore sicut in majori enim videmus unum
: ibi
ReproKitio Oportet igitur, quod sicut in
Galeni. primum moiorem esse a quo fluit quid
muliitudo poieniiarum fluit ab una et re-
est virtutis et operaiionum in toto crelo
feriur ad illam, iia etiam in eo quod
et elemeniis quae tamen virtus secun-
movetur corpore, multitudo ioia organo-
:
dum quod applicatur inferioribus, deter-
rum excai ah uno, ei rcferaiur ad illud :
minatur et conirahiiur ad operaiiones
hoc aulem non esi nisi cor oporiet cr- :
quse sunt in inferioribus principiis con-
go quod illud quod vehit operationes
venienies. Simihter autem est in viriute
viriuium in quodlihei organum, derive-
luminis solaris, quod estprincipium om-
quo esi fluxus virtutis hoc
tur ah illo a :
nium gencratorum, ei per applicaiionem
autem est ab anima quae est in corde.
suiad viriutes quae pariiculariter hoc ct
Dum igitur tale vehiculum sit spiritus,
sui et sc- iUud generant, deierminatur el speciflca-
spiriius secundum principium
tur ad hoc et iflud generandum.
dem ex corde est, ei Nec ad cor refcriur.
Sic igitur in corde est virtus cujus ve-
obstat, quod diximus spiriium ex humo-
quoniam non nascitur ex hiculum est spiriius quae tamen virius :
re cibi nasci :
et spirilus pcr dircctioncm ad unum vcl
humore cihi impuri quia quamdiu non :
aliud determinantur vcl con-
memhrum
esi colaium purum al) impuro, non
ge-
Irahuntur in speciales virtutes et opera-
neraiur ex eo spiriius nisi qui est ven-
tiones nuflum cnim omnino inconve-
duplex colamentum
:
tositas. Esi auiem
niens est si diceiur quid operari per vir-
ipsius. Unum quod fit in stomacho, uhi
2 II de Anima, Iract. i, cap. 11.
1
III de Animalibus, tract. i, cap. 5 et 6.
Un. 1 l)E SOMNO ET VKIILIA, TUACT. I iXi
tutc^m sibi altiibiitam a corde, ct postca somnus igitur orit liiramonlum virtulum
illud oporatum reforri ad cor ut comploa- oxlerioium parlicularium sonsuum ot im-
lur, et postoa do iUo comph^to itorum potonlia oarum ad agcndum.
fieri distributionom in nutrimonlum (juo Sic iyitur quod somnum
intoUij^Mlur,
nutrialur hepar et cor ol sinijuhi alia (hxinms esse impotonliam ot hyamon-
mombra in corporo animahs. lum sonsimm. IIoc aulem ost supra in
Quod autem qni(hun (iicuiil, (piod spi- V Pliysicontm concordantor boc dicon-
ritus sunt de natura corporis ctphvstis, tium, scihcet AJgazelis, Avicennw, Alfa-
est omnino absurdum : quia, sicntin hbro bii, Averrois et Alchindi IMiilosophi.
(le Mtaido prol)avinms, corpus
Ca'lo et '
ccEloste non inlrat per substantiam
in compositionem ahcujus corporis gene-
rabihs. (lausa autein dicti est, quia spiri-
tus movetur ad modum luminis C(rleslis
in tolum corpus subito. Motum autom
crodohant indicare naturam corporis CAPirr VIII.
moti sed b(ec est deceplio, quoniam mo-
:
lus non indicat naturam corporis moti,
nisi quando est motus naluralis liic au- :
tem motus animalis non est naturalis et :
idoo sicut motus pedis non indicat natu- fJt (?*^ digressio declarans qualiter omnis
ram matoriae pedis, sed indicat oflicium vigilia ad somnum, et oninis somnus
pedis inler membra oflicialia, ita motus ad vigiliam terminatur.
spiritus non indicat naturam motus sub-
stantiae spiritus, sed indicat officium ejus
in motibus ct actibus vitae. Actus autem
vitae sunt omnia opera aniuKT, ut osten-
sum est in secundo de Anima ^.
Ilis autem habitis, non est difficile de- Quaeret fortasse aliquis, quae sit cau-
clarare intellectum omnium quae dicta sa hujus extensionis ct retractionis spi-
sunt. Subjcctum cnim scnsus babet ac- ritus, ut sic causentur successive somnus
tum vilae, ut vehiculum vitae et virtutis et vigilia ?Sed haec causa plana et in
vebat ad ipsam virtutcm. Si ergo non promptu est quoniam cum spiritus ca-
:
conlingit extendi ad ipsum vebiculum, lore nascatur cordis, et sit vehiculum
non habebit virtutem operativam. Dixi- omnium virlutum vitae et operationum,
mus autem in libro de Ani/na % quod vir- nccessario erit calidus in se ct cum ca-
tus visiva actus est et perfcctio oculi, ct lore : cujus proprius motus est a centro
csset unius anima cjus si oculus esset us(|uo ad circumforcntiam: spiritus igitur
animal : cum crgo pupilla habcat comple- naturalilcr tcndilad cxtrasicul bonum ad
tam pcrfcctionom ad esse, si non fluat ad dilalatloncm sui, ut calor naturalis ctiam
ipsum spiritus vohens virtutem quoe fiuit natuialitcra contro cordis ad omncm cir-
dc fontc primo, erit ligata propter impo- cumforcntiam corporis oxpandatur. Non
tentiam organi somnus autcm cst ro-
: autcm sic expanduntur spiritus ct calor
tractio spiritus ab exterioribus organis : ut cxpanduntur tantum quantum est in
' I de Ca'lo et Mundo, tract. i, cap. 9. ' II de Anima, tract. i, cap. '.i.
* II de Anima, tract. ii, cap. 2.
:
134 D. ALB. MAG. OrU). V]\AU).
ipsis forni('i ot piiiicipiuHi \;iiliiliim (it Ujiiaiii (-x (jiia miillijilicciilur, illam for-
op(3ralionum vilu) : sicut fornia artis (!st tilcr calofaciuut, ct cah^facta ca ex ipsa
iii iiistrumcnlo artis, ct [icr inslruinon- multifilicaliuiilur ilcium : ct quia cal(;fa-
tum in actu inducta : ncc(!Ssario onim ciuiil, idco (lig(!stionem coadjuvant : ct
invcliunt omnibus organis pc-rfcctioncin quod dicitur, (piod somnuscst li-
lioc cst
cl virlutcm et oporationcm vilae, quae est gamcntum animalium viilutum oxtorio-
Quid vigiiia oporalio animffi, ut diximus. Et hoc cst lum cum intcnsiono naturaiium. IVulri-
aHquos? quod tradunt Philosophi, quod vij^ilia hilis cnim particula, sicut diximus su[)ra,
cst cxpansio caloi'is ct spiritus ad cxt(i- ma<,ns pcrlicil opus suum iii somno qiiam
riora corporis. Cum orgo sint suhtilcs in vigilia : cujus causa ost quae nunc di-
spiritus ot calidi, neccssario apcriunt po- cla est : et cum omnis virtus confortctur
ros corporis : et cum sint suhstantiae li- quando multipiicatur ejus matoria ct
quidae fumalcs, evaporant et evancscunt suhjectum proprium, necessario itorum
cujus signum est, quia calor coarctans multiplicahitur spiritus, ot rosumot osso
spiritus, et motus dissolvens poros, et su- dcpcrditum ex sicco ciho por virtutom
dor, ot hujusmodi omnia dchilitatem in- cordis et caloris similiter. Confortatis au-
ducunt propter evaporationem spirituum tem eis, sic iterum per naturee necossita-
et caloris naturalis. tem cfflant ad exteriora vohentos in oi-
Similit(3r et usu sensuum c(3ntingit gana virtutes vitae et operationes : eo
dehilitarispiintumquiestvitaevehiculum, quod tunc possunt supcr frigus quod re-
et contingeret spiritum intoto deficere et cluserat poros ct clauserat sensus : et
animal raori, nisi esset aliquid reparans tuncnecessario lassantur organasensuum
eum, et restituens quod est deperditum in vigiliam et operationem : ct hoc est
ex ipso : dehilitato enim spiritu et atte- quod diximus, omnem somnum esse
nuato, contingit infrigidari organa quae excitahilem de necessitate.
calore spirituum erant aperta. Infrigida- Ex dictis autem habentur duo coroUa- coi
tis autem organis, contingit poi'OS exte- ria, quoruin unum est, quodsi spiritusad
riores claudi corporis, et per frigiditatem interiora recurrentes, non inveniunt ma-
repelli calorem et spiritum ad interiora, teriam ex qua reparetur deperditum ipso-
sicut omne contrarium repellitur a suo rum, quod tunc calor interior excitatus
contrario. Hoc autem facto, contingit ne- et multiplicatus consumit humidum ex
cessario languere organum, et destitui quo debuit reparaiu spiritus et homo :
sua virtute et operatione, quamvis sit tunc excitatur et debilitatur : et ideo di-
animatum et perfectum in esse : sic igi- xit Aristoteles in dominorum
liegimine
tur necessario revocatur aliquando ad in- ad Alexandrum, quodsomnus jejuni ex- !=o
teriora spiritus et calor : et tunc exte- siccat eum et debilitat, et forte facit pes- j
riora corporis ligantur a somno : et hoc simas indrmitates : quia calor attrahit 1
est quod diximus, quod
omnis vigilia malas materias ex corporead stomachum
necessario terminatur ad soinnum qui et spiritualia, et intendit eas ihi.
est ligamentum sensuum. Haec igitur est Aliud autem est, quod si calor et spi- Cc
causa generalis omnis somni. Recurren- ritus recurrentes ad interiora, inveniunt
tibus igitur calore et spiritu tali necessi- ibi siccum cibi grossi et terrestris, qui 1
tate ad interiora, ad fontem ct ad princi- potius fumat quam evaporet in spiritum, I
pium spiritus recurrunt : unuinquodque et tunc ex illo generantur fumi grossi ex
enim naturalium ad suuin recurrit prin- spiritibus suhtilibus, qui venientes ad
cipium secundum naturam. Tunc autcm organa sensuum pungentes generant ca :
necessario contingit condcnsari caloi-em et ideo hoino qui surgit a somno indi-
et spiritum ex multa roduplicatione eo- geslus etfumo grosso plenus, sentit gra-
rum in seipsos. Si ergo ihi invcniant ma- vitatem in membris exterioribus.
LIB. I m SOMNO ET VKIIIJA, THACT. I 135
Patct ijj^itur ex dictis intollectus prcTco- tiahcn(h) si^irituin et sensibih-m viitutem
doiitiuiii, et ((ualiter soninus sit vincuhnn eonfortat vigiha, ot debilital soinnus, ut
et iniinobilitas ot iinpotentia (jua'(lain (hximus. Dixil etiam i(h'in Phih)sophus,
sensuuni exteiiorum, vii;;:iii;i autein liabet quod sonsus spirituahs dignior est (luain
oninia his contraria. eorporahs, (luando ost verus : (|uan(hj
autem ost falsus, est sonsus coiporahs
dignior quam spirituahs : quod iterum
cst verissiinum et sul)tihter dictuni : (juo-
niam sensus spirituahs est porcoptio sen-
sibihum spiiituahum : et ha3C vora sunt
quando anima monstrantur sicut in
in
CAPUT IX. re eveniunt et lioc est verissimum ge-
:
nus divinationis, quod potost osse in som-
nis, sicut in secundo liujus scientia}
hbro declarabimus : ot ihe sensus idco
vocatur, quia forma> sensibiies tangunt
h'l cst DiGHiissio declarmis diversas diffi- instrumentuin sensus in somnis : dignior
nitiones somni. autem ost, quia ex propriis principiis
anima^ porpetuis fluit. Quando autom
falsus est, tunc est motus phantasticus
confusus ex inordinatione pbantasmatum,
cujus inordinationis niuHa? sunt causai
quae inferius ostendenlur.
Dixit autem Ahdiamadi '
Pliilosophus, Per precdicta ctiam patet intelloctus
et videtur Avcrroes pra'bere asscnsum, muharum doscriplionum, quae a muUis
quod somnus estvigor etconfortatio sen- assignataj sunt, et a nobis hic inductae
sus spirituahs, et debihtas est vinculum sunt. Quod autem quies dicitur somnus,
sonsus corporahs vigilia autem o con- :
non cst proprie, sed mctaphoricc dictuni:
verso vigor ot confortatio sensus corpo- sicutcnim patet ex dcclaratis in Physicis,
rahs, et debihtas sensus spirituahs. Quod quod vigiha non est motus physicus, ne-
dictum verissimum quoniam sensus est, que usus sensus, sed est simile cuidam
est in spirituahbus ct non in corporahbus motui : et idoo otiamprivatio vigihae iion
operans spirituales autom sunt formae
:
est proprie quies, sed secundum meta-
acce[)tae a rebus in anima intorius exi- phoram ct simihtudinem sic vocatur.
stentes avertens autem spiritum et sen-
:
Alfarabius autom dininiens somnum
sum ab extorioribus, sicut diximus, ne- dicit, quod est introitus sensus ad inte-
cessario convortit oa ad intoriora, et con- riora, et immol)ihlas sensus omniino-
fortat eumdom circaiha. Facit etiam hoc da. Vigilia autem est oxitus sensus ad
somnus : per contrarium autem vigiha extoriora : et iste Philosophus vull, quod
quae extraliit sensuni et spiritum ad ex- tainsomnus quain vigilia sint motus, ot
teriora, avortit ab interioiuni perceptio- neutrum quies et iinmobiliias quod :
ne : et idoo circa taha debihtat sonsum contrarium liis quae dicta sunt, esse vidc-
et si)iritum vigiha : sensus autom corpo- tur.
ralos dicuntur sonsus formales, qui fiunt Sed ad hujus solutionem hoc oportet
ex praisentia corporum, et circa hoc ex- supponcre quod inferius ostendcmus,
* Vel melius Alchindi, qucni coguorainaverunt Avabcs philosophus e.vcellentissimus.
130 I). AMi. MAG. OIU). \n\A^\).
quodscilicet soiniiussit in animali S(Muii- tiiiiis aulciii cgrcdicntcjs inforrnal ct
jdiinum scnsuni, quod cst scnsus
<luiii transmittit or^anis scnsuum particuia-
cominunis, ct Jioc cst, quod comparat riuin. Si autcin in aiiquo soinno non sit
scnsata paiticularia (!t propria, sicul prius talis scnsihiJitas forniarum, non facitho*;
dixirnus iii lihrcj dc Atiimo '. (jum autcm rninus ^cneralern essc dillinitioncm Plii-
spiritus sit formarum scnsihilium vchi- losophi : hoc cnim contingit pcr acci-
culum, ct rccurrit spiritus ad intcriora, dcns cx profunditatc soinni ct turbatio-
virtus vccta ad interius adhuc comparat ne spirituurn et confusione, sicutinfcrius
ca sicut piimum : et tunc magis quan- ostendemus : pcr se autem spiritus re-
do ah exteriorihus ahstrahitur et abduci- currens ostcndit formas quas hahct sicut
tur et quoad hoc solum dicitur, quod
: rcj^^rcdiens rcprsesentat easdem. Et hujus
somnus est recursus sensus communis ad simile est spcculurn, quod convertitur
interiora : quia virtus spiritus sequens inter duos situs : in utroque enim reprai-
ipsum rccurrit ad primum ejus princi- sentat formam quarn hahct in se rcsul-
pium, quod est quasi cor. Nec est intelli- taiitem.
gendum hoc de potentia animce, quae vo- Est igitur somnus communis
sensus
catur scnsus communis : luec enim sita ingressus hoc modo, cum tamen sit sim-
est in organo suo sicut visiva virtus in pliciterligamentum scnsuum organorum.
oculo, sed inteUigitur de virtute quse in- Sijjnum autem hoc quod dictum est, di-
fluit super instrumentum, formaet de cit esse, quod et in vigilia saepe interius
quse formaliter sensus communis voca- determinatur sensus communis et ingre-
tur : illa enim adhuc interius retracta ditur, quando videhcet homo circa inte-
sensus communis objcctum est, et dis- riora occupatus, considerat apud se ali-
cernit eam sensus communis. Sicutenim quid quod resultat in spiritu sensihili :
virtus sensus communis cxtenditur ad tunc enim non advertit ea quae sunt co-
organum propriorum sensuum per hoc ram oculis ejus, eo quod forma sensus
quod est quasi centrum unde derivantur communis tunc detinetur ne derivetur in
omnes, ita cum retrahuntur spiritus sen- organum sensus proprii sicut enim in :
sibilium organorum, et in ipsis formae libro de Anima dictum est, sensus com-
sensibiles adhuc respiciuntur ab ipso munis se habet ut forma, et sensus pro-
intrinsecus, et relationem Iiabent ad eum prius ut materia in judicio sensihilium :
sicut sibi deservientes : non enim ininus et ideo imperfectum est judicium sensi-
refertur ad unum quod interius dirigatur bilium quando sensus communis retra-
quam exterius, sed in hoc est differentia, hitur ab eis, sicut materialia imperfecta
quod ad interius recurrentes spiritus se- sunt sine formalibus, etc.
quitur virtus sensus communis, ad ex-
' II de Anima, tract. iv, cap. 6.
LIR. T DE SOMNO ET Vir.II.TA. TnACT II 137
TRACTATUS II
SEGUNDUM QUID, ET PROPTER QUAM GAUSAM SEQUITUR SOMNUS?
et quaedam non liabent omnes sensus,
sed carent quibusdam, sicut talpa dici-
tur carere visu. Sed tamen dictum est
ibidem, quod sensus qui sunt necessarii
ad vitam, omnia liabent animalia, ut ta-
ctum et gustum et hoc ideo est, quia
:
CAPUT I. isti sensus sunt sensus alimenti, sine
quo non vivit animal, nisi sit valde per-
fectum : et tunc quidem non habet
gu-
stum secundum quem judicium saporum
est, sed tamen habet ipsum secundum
Secundutn qnani parteni animae est quod est locus per quem attrahitur ali-
soninus ? mentum. Impossibih; autem ost quod
quaiecumque uno particulari sensu sen-
tiat, vel usum sensus habeat animal quod
dormit, eo quod omiies sensus habet
clausos : oportet ergo quod passio quae
vocatur somnus, insit animali simul se-
Considerantum aalem deinceps est cundum omnes sensus : si enim partim
propter quam causam proximam dor- sentiret secundum ali({uos sensus non
miunt et vigilant animalia, et propter clausos per soranum, et partim non sen-
qualem sensum et si secundum unum
: tiret per aliquos sensus chausos porsom-
tantum inest somnus, vel secundum num, tunc scqueretur quod animal dor-
plures : et si secundum pliires, secundum miendo sentiretsimpliciter qui enim se- :
quales plures inest somnus. cundum unum sensum sentit, sentit sim-
Dictum est autem in III de Anima, pHciter : ergo sentiret dum inesset sibi
quod qutedam animalia liabent omnes vincuhim et immobilitas sensuum univer-
sensus, sicut quae dicuntur pcrfecta : saHter, quod est impossibile. Quod enim
138 D. AMJ. MAG. ORl). PR^.O.
somnus sit naliirali; vinculum scnsuum, ad alios s(;nsus, sicut tacliis s(! liab(;t ad
palot cx (lcinonslratis in ante lial)itis. alios : ot (!st aptatio S(!cundumali(juid si-
Quoniam aul(!m scimus ox libro dc Ani- milis isti. Actio onim ha!C est oporatio,
ma, quod socundum unumquodquc ani- qua! pcr tactumcxercolur cl inaximo inost
mal s(!nsuum propriorum,
incst aliquid animalibiis : lia!(! (!nim ab aliis organis
scnsus sonti(!ndi separatur et alia ab ista nullo
et aliquid s(!cundum (piod est :
communis, cril proprium, sicut proprium modo separantur, sicut in libro do Anima
est visui viderc, et auditui audire, et sic do-tertninalum est. Sed est in hacadaptio-
de secundum unumquemque sen-
aliis ne aliquid dissimile quantum in quolibet
suum. Est autcm quacdam communis et scnsu proprio duo sint necossaria ad
formalis potcntia, quoe sequitur omnes usum, virtus vidolicet ct porfecta dispo-
proprios sensus, ct est quasi centrum ad silio organi : virtus ipsa fundatur supra
quod sensus proprii sua referunt sensa- virtutem sensus communis qui est suum
ta : ct hoc cst secmidum quod percipi- principiumundc lluxit formaliter dispo- :
mus quod videmus, cuni videt se viderc, sitio autcm talis organi est sicut disposi-
et cum videt se audire non enim visu :
tio animalis, praeter hoc quod organum
videt animal ({uando vidct et audit, sed cst pars, et animalis totum secundum se,
quodlibet organorum sccundum se
sensu communi et hsec potentia ctiam
:
et si
quoniam alia vel ea- acciperetur, ipsum essct animal : et vis
judicat et discernit,
sunt alba ct sensitiva quae est in ipso, esset anima ejus.
dem secundum subjectum
dulcia faciendo compositionem ct divi- In animaUautem sic est, quod nuUum est
sioncm ad invicem sensibilium pro- animal prsetcr tactum, qui cst primum
priorum. Sic enim visu vel gustu non fundamentum animae sensitivie. Igitur in
potest discerni, quod alia sunt alba quolibet organo sic cst, quod nulla vis
a dulcibus : nec ambobus sensibus sensitiva inest organo nisi prius secun-
his simul potest hoc judicium fieri, dum natura insit tactus cidcm, in quo
quadam particula fundatur virtus illa. Sic igitur similes et
Bcd oporlot quod fiat
animoe communi quse est communitcr dissimiles aptationes hahet ad sensus pro-
univcrsorum. Haec autem prios sensus communis et tactus : exquo
sensibilium
omnia probata sunt in libro sccundo dc quod cum virtutes omnium
relinquitur,
Anifna *. sensuum propriorum dirigantur ad orga-
Si autem sensus communis hic cst unus, num sensus communis, quod vis quse
etsuum organum sentiendi est unum se- primo et tamquam fundamentum inest
nervis, est virtus tactiva ct si con-
cundum se, secundum tamen esse diffi- illis :
tingeret illam ligari, quod omnes aliae li-
nitivum sensibile uniuscujusque generis
gatcc sunt. Cum enim infrigidatus humor
estdivcrsum, sicutsoni et coloris et alio-
rum :
componcnsintor hsec ct di-
et ideo
primo tangit organum sensus communis,
videns cst' unum ctmulta, unum quidem quod est ab anterioribus capitis ct ccre-
tunccontinue tangit nervos sensuum
in subjccto ctforma proprii organi, mul-
bri,
particularium ad sensum communem di-
ta autem per naturam ad quam refcrtur
propriorum organorum uniuscujusque rectos : et cum immutet in cis qualitati-
hus quae sunt frigus et humor, ut inferius
proprii sensus. Quia autem ha?c omnia
Aniina, ideo patehit, immutat ct immobilitat ineis vir-
certilicata sunt in libro de
commcmorata sunt tantum. tutem tactus, in qua fundantur aliae : et
hic
habct omncs ligantur ct immobilitantur.
Sensus autem communis illc sc sic
1
II de Anima, iract. iv, cap.8 cl 10.
LIB. I 1)E SOMNO ET VIGILIA, TRACT. II 139
Sic igilur patot quod suinnus est pri- cuni visus vidil, (juod audilus audiat :
nio passio sensus coniniunis inlluonlis noquo iloruni possibilo ost quod actionc
virlutes particularibus : ot por hoc li|.(an- visus audiat auditus, quia, si ila osset,
tur no haurianl forrnam sontiondi, ot pro- oportorot quod idom esset ohjoctuni utri-
xinio ost taclus socunduni quod est liin- usquo, quod ost inipossihilo. (.uni igitur
damontuin organorum animatoruin, ot ncquo nocessarium sil simul agorc omnes
per consoqucns cst sonsuum propriorum sonsus nno agentc, noque otiam sil possi-
omnium : noc haherot rationom liyandi l)ilo inodo aliquo quom diximus, inconvo-
eos, nisi por hos duos inodos : quia ox nions ost dicoro omncs simul vacaro uno
primo modo quo ligat sonsum commu- vacanto ot immohilitato : contrarium igi-
nom, aufort ot avortil spiritum supor non si-
tur rationahiliter accidit eis, ut
quom vohitur virtus in (juomlihot son- mul quioscant uno quiescentc. Si cnim
suum propriorum. Ex socundo autom au- quod dictum est nunc, rationahilius se
fort hahilitatom organorum, nc susccp- hahct de his passionihus diccro, scilicot
tihilia sint virtutum propriarum, etiamsi quod sint istce passiones per se ct priino
ndesset vchiculum ad vohens ex sensu sonsus communis, pcr aliud autemtactus,
communi : ot quia aversio spirituum est et pcr accidons sensuum propriorum.
somnus per se et generalilor, idooper so Nam, sicut patuit, cum principalo mom-
somnus est passio sonsus communis : ot brum sontiendi quod est organum alio-
quia humor non sunt causa som-
ot frigus rum organorum propriorum sensuum, et
ni nisi por hoc quod ropollunt spiritum cui omnia alia inodum
innituntur pcr
et caliditatom ah extoriorihus, ideo taclus quem diximus, tunc necosse cst omnia
otiam ost somnus secundum
passio ot alia siinul pati cum illo, scd non convcrti-
quod ost fundamenlum sensuum, scd por tur, quod cum aliquod propriorum cui
aliud sonsuum autom particularium alio-
: alia innituntur, impotons sit, fiant otiam
rum ost por accidcns passio ista. alia impotontia, cum patiantur cum illo.
Manifoslum igitur ex dictis est, quod Memhrum autcm organum est uno
et
hujus particulae qure est scnsus communis modo sensus communis organum, et alio
socundum quod adipsum roferuntur ner- modo laclus organum, secundum quod
vi tactus virtutcm hahontes, est passio est fundamentum scnsuum hujus igitur :
somnus, et etiam vigilia : propter quod passio orit somnus ot non scnsuum pro-
omnihusinsuntanimalibusistaepassiones, priorum.
eo quod tactus inest omnibus : quia ipse Ilocautcm et alitcrprohari potest, quod
esl scnsus sine quo animal non est ani- manifostum est ex his quae nunc induce-
mal, quo posito constituitur esse ani-
et mus, quod somnus fit in oo quod sonsus
mal. IIoc autom licel modo probatum sit sivo usus propriorum sensuum vacol ah
ostensivo, tamon idom probatur por ad oxorcilio elimmohilitetur : nequo tit som-
impossibile eductionem si enim dormi- : nus quod iinpotentos sint senliro
in eo
re inosset animali in eo quod omnos son- pioprii sonsus impotontia onim et vaca-
:
sus proprii secundum so considorati ali- tio sonsuum propriorum lit, quando luil-
(juid patiuntur ct immohilitantur, hoc lus est somnus in (juihusdam alionationi-
non possot esse nisi hoc modo, quod uno hus quie dicuiitur aniinae dofoctiones : ani-
immobilitato omnes immohililarontur : mse enim defectio qutedam impoten-
est
hoc enim inconvenienK vidotur. Dicoro lia sonsuum amcntia' onim quoBdam sunt
:
enim simul immohilitari por plura, qua3 talos, quihus homo impotons ad sontien-
noque necesseest, neque possihilo socun- dum, exmelancholia factae, ex quibus ef-
dum aliqucm modum simul agoro, ita quodnoquo audit, no-
licitur allonitus, ita
quod uno agonte omnia agant, est in- (|ue videt, cum tamen non dormiat.
conveniens non enim necesse est quod
: Amplius autom hoc iit violcnlia, ut
,
uo D. ALB. MAG. OIU). V]\/F.Y).
qiiando vcsnaB in corvicc aj)j)r(!hcn<iiinlijr diccnduMi cst nuiir j)r(jpt(;r (juam cau-
ct slranf^ulanluf, cfliciuntur inscnsati S(!- sam accidit dormiii;, cl cujus passio sit
cunduin propiium scnsuni hoinincs cuni : somniis hoc quod cx vcra causa
: (juia
tamcn nihil dormianl. ScmI somnus csl, soinni d(M;larahitur, dico quaircndumesse
ut dixinms, quaiido nec impotcntia inlir- in j)hysicis, j)roplcr quarn causamaccidit
mitatis intcrcipitusum, ncque vis lil iii }i<'cc passio : quia nos physice loqucndo
organo senticndi aliqua, ncque alia pro dicimus aliquando causam proptcr qiiam
qualibct causa fit infirmitas^naturalis, sed rcs fit,qu8e vocatur causa linalis: dicimus
tantum, sicut diximus supcrius, tunc lit ctiam ali(juando causam undc cst pri^^ici-
naturalis somnus, quando fit intcrccptio pium motus, qufe vocatur causa cfliciens :
sensus in primo quo sentit anima, quod magis autcm impropric vocamus eam
est sensus communis et in primo orga- : naturam ct rationcm sive formam, quie
no tactus quod est fundamcntum sen- dat esse et rationem,cum tamen ilhe duse
suum aliorum. Cum cnim hoc impotens causse ingredientes in esse rei, magis
fuerit, necesse est etiam organa aliorum proprie vocentur elementa, sicut efficiens
sensuum oiunium hahere defectum uten- proprie vocatur principium : finalis au-
di sensibus et non convcrtitur, quod
: tem quse causa causarum magis pro- est,
cum aliquod aliorum organorum defi- pric vocatur causa. Quia igitur illa cau-
ciat in propriis sensihus quod propter , sa causarum est dicamus ergo primo ,
hoc defectum et eclipsim quamdam pa- causam finalcm hujus passionis.
tiatur primum organum sensus com- Primo ergo considerandum hoc quod
munis, et organumtactus, inquo fundan- diximus in II Physicorum ', quod om-
tur ceeteri sensus. Sic igitur dictum est nem naturam aliquid facientem dicimus
cujus particulee animee sit haic passio pri- ipsam facere quam ob rem id est, ob ,
mo, etc. quam rem et hoc est bonum illius rei,
:
cujus natura hoc facit omni autem ci :
quod natum est moveri tali motu quo
non semper et continue moveri potest, et
qui inducit lassitudinem et est cum la-
bore, dicimus quietem esse bonum et
dulce, et est cum voluptate, et necessa-
CAPUT IT. ria et utilis si salvari et non dissolvi de-
beat. Somnus autem, sicut diximus in
Phi/sicis, habet coaptatam metaphoram
quietis : propter quod in rei veritate ani-
mal tunc quiescit, licet talis immohilitas
Propter quain causam inest somnus et non proprie quies vocetur, ut superius
vigilia, et prsecipue quse sit causa fi- diximus ^ Somnus igitur propter salu-
nalis istarum passionuni ? tem existit animalium, alioquin spiritus
ct virtutes et per consequens omnia mcm-
bra dissolverentur in ipsis : vigiliu vero
simpliciter est finis sensibiiis potentia?
animalium : quia sentire secundum sea-
sum et sapere secundum intellectum
Quoniam vero plures modi causarum omnibus est finis ultimus quihus inest
sunt, quas cognoscerc hahct pliysicus, altera illarum potentiarum, sensus scili-
* II Physic. tract. iii, cap. 2. 2 Cf. superius, tract. i, cap. 9,
,
LIB. I l)E .SOMNO ET VIGILIA, TIIACT. II 141
cel et intelloclus : optirnuin cnini non ost
in potentia neque iu liabilu eliani sinii-
lis polentiaB, sed in actione et operatione
est, sicut probari babet in Iit/iicis. Cuni
eniin potentia terniinatur aJ actuni : si-
niiliter auteni et babilus non iletur nisi
ut sit facilis potenlia in agere, patet quo-
niani ambo sunt propter agere : et ideo CAPUT III.
agere secunduni sensuni vel intellectuni
esl sini[)liciter finis sensibiHum vel intel-
lectuum : enim snnt optimasensuum
liaec
vel intellecluum finis autem uniuscujus-
:
que est optimum ejus. Est igitur unicui-
que animalium necessarium inesse som- De causa cfficienlc somni cl viyilise.
num propter lassitudinem inductam e\
opere sensuum.
sessias ('um i"^itur multiplex sit necessitas
jplex. . .
lamen qua indigemus, boc est, quod est
dupU^x necessitas, absoluta scilicet, et
condilionalis. Necessarium autem abso-
lule est, quod est secundum causam effi- Amplius auteni post hocdicendum est
cientem, vel materialem, vel formalem quali inolu et actu, sive cujus meinbri
inevitabilem, sicut dicimus necessarium motu et actu accidit vigilare et dormire
calelieri quod est in igne propter efficien- animalibus.
tem, vel grave descendere propter mate- In primis igitur supponamus quod
riam, vel hominem rationalem propter proportionale est, et in libro de Aniniali-
formam. Xecessarium autem con(Htionis bus habebitur, quod in aliis animalibus
est dictum secundum causam iinalem eo ab his quiP liabimt sanguinem, causae sunt
modo quo dicimus, quod pbiloso[)liantem proportionabiliter similes somno et vigi-
necesse est studere pbilosopliia enim : liae, et his causis quse sunt esse barum
non discitur nisi pcr studium et ideo : passionum in his quae sanguinem habent.
si Pbilosoplius fieri debeat, ut liic sup- In animalibus vero habentibus sangui-
ponitur, studere oportet. Ilsec igitur ne- nem aliis ab hominibus, ffistimare debe-
cessitas suppositionis, in quo fine suppo- nius etiam esse similes causas iiarum
sito necessc est poni ea quce sunt ad li- passionum, quae hominibus sunt cau-
in
nem, per qu.ne babetur finis, et sinc qui- sae ipsorum non enim potest esse quod
:
jmnus''^
busnon contingit haberi fineni illum. Sic una causa communis omni generi ani-
igitur ex suppositione linis, qujB est sa- malium, non habeat causas similes in
lus animabum, oportet aliquando inesse omnibus quia si in esse essent dissimiles,
:
somnum si enim animal ponatur balie-
: non posset csse passio ejusdem rationis
re suam naturam salvatam, oportet ei in omnibus, cum ratio passionis non ac-
inesse quaedam, sicut cibum evaporantem cipiatur nisi ex subjecto secundum quod
a loco caloris, et his existentibus, neces- est causa passionis, ut superius dixi-
se est inesse qua.Mlam alia ut fines illo- mus.
rum, sicut est soninus et quies. Ilaec igi- IIoc igitur supposito, speculemur quae
tur est causa somni linalis, propterquam sit causa somni et vigiliae in homine.
natura vult somnum et desidcrat, etc. Nos autem in aliis diximus, quod in ani-
malibus ab ea parte est principium primi
sensus a qua est et principium motus.
:
142 1). A\M. MAG. OPT). mA\.t).
lii li])r() criiin Ac. Anima^ proLavimus, conl(! : (lclorrnlnatio aiilom fijiis ad ali-
quod non movcal nisi inl(;lloctus(;t plian- tcr est a f(jrina ({uain dal corchro,
a^^-^orti
tasia : (^t itcrum diccmus de lioc in lihro oo modofjuo virtus scnsus primi determi-
Nota ubi sit do Molibiis a)iitnali////t. Locus autcm a nalur in orL^anis sensuum pronriorum.
origo spiri- .
.
o •
tus vitaiis, (fuo oriffinatur utrumciiic horum, cst Sic iLnlur supposito, quod cor sit prin-
naliiralis, et -^
,.
' ^
. , . . .
aniniaiis. pars media Irium dctcrminatorum loco- cipium sonsus (;l spiritus ot caloris ot mo-
rum animalium natura. Mcdium dico
in tus, oporlct quod principium rofripiora-
sursum capitis, ot dcorsum vcntris vcl tionis sit ah codom secundum causam cf-
liepatis. lisec enim loca constituunt sj)i- ficiontem refrigoratio enim apta cst ad
:
rituum regiones, et a Platone et ab om- salutem caloris qui est in cordc : nisi
nihus Philosophis : quia rogio ventris uhi enim rcfrigeratio sequerotur, totus calor
est hepar, est regio spirituum natura- ct spiritus cfflueret et corrumperctur ani-
lium : regio capitis est principium spiri- mal, ut ostensum est superius. Non cnim
tuum animalium, et mcdia quoe est cor- hic loquimur de refrigeratione quae cst
dis principium vitalium : et hcec prcTci- per anhclitum, quia de illa non intcndi-
Contra pia- puc
X
dicitur re^^io
o spiritualis. Peccavit au- mus ad praescns, scd potius dc rcfriiifcra-
1 X o
toncm. j.
tem Phito, utin lihro de Aniina diximus, tione qua; fit pcr causam somni materia-
disparticns animam in diversas esscntias lcni : illius enimrefrigerationis causa pri-
in has regiones, cum ipsa sit substantia- ma esta corde, licet causa proxima effi-
*
liter una et diversificata in potentiis. ciens a cerebro sit, sicut in sequcntibus
Oportct igitur hoc esse in corpore, quod declarabitur : sicut prima causa rcfrige-
est in substantia animse et potentiis ejus rationis pluvialis est a sole elevante va-
et ideo necesse est quod regioncs illoe porem, proxima causa condensans
licet
ad unum aliquod principium rcferantur, et convertens vaporem et infrigidans sit
unde causatur spiritus in aliis hoc autem : locus frigidus in medio spatio aeris. De
principium non est nisi cor, ut in lihro de hac autem media parte a qua est calor et
Omnihus igitur
^/«/mrt/iZ/^^^^ prohabitur. inchoatio refrigerii, postmodum secun-
sanguinem habentibus cor erit primum dum se dicetur quando de membris ani-
principium motus et sensus. Omnia enim malium tractahitur.
sanguinem habentia habent principium In omnibus autemnonhabentibus san-
motus, et primum principium proprii guinem, sicut sunt intersecta juxta dia-
sensus cst ab codem. Manifcstum est igi- phragma, et ea quce non recipiunt spiri-
tur, quoniam primum principium mo- tum exteriorem per respirationem^ in
tus animalium et spiritus est cor. talibus omnibus est locus qui est princi-
Nota hic (le
spiritu vitaii
^na^turaii^'
]\Iodum autcm liuius
J
supcrius
1
mus quouiam licet spiritus naturalis
:
dixi-
11
pium
frigerii
spiritus et sensus
immobilitatis proportionalis cor-
et motus et re-
ciuomodoab formam naturalia pcrficiendi forte acci- di : quia forte licet non habeant cor ot
invic.em dit- i ^l
lerant,
pj^t ^b hepatc, sicut dicunt medici, ta- sanguinem talia animalia, babent tamen
men substantia spiritus fluit a corde : et aliquid intra superius et inferius corporis
idem dico de spiritu animali in cerebro, proportionale cordi : et ab ipso emanat
eo quod in vogelabilibus cxperimentis ejus spiritus et sensus et motus, sicut
probatur virtutemsensitivam ct motivam ex primo principio. Hsec enim Iiabent
fluere a ccrcl)ro : sed ha;c virtus, ut di- complantatum sibi a natura spiritum_, et
cit Avicenna, a corde estcerebro rcddita : non attractum ab extra, qui principiatur
et substantia ejus et sui spiritus est a ab eo quod cst loco cordis, ct dirigitur
' IIIdoAnima, ivadi. iv, Cap. .'>. * III de Aniiiialibus, Iracl. i, cap. 1 et uUra.
:
LIB. I BE SOMNO Ht VK.IIJA, THACT. It 1 i:i
animalia ipsoiiini vnK'- aotiini, sivo ille sil [)ro[irius, sive alionus.
ad natiiralia ot :
tur (Miini suiritus colloralus in ii^sis cx Cuni oniin non lit niotus. sicut (liximus
natura. Quandoquo enini nos vidomus, in libro do .!/<////« ', nisi ul)i lial nun-
quod oxsufllat inoisin somno ox alarum tium : nisi onim anima dioat fugoro vol
conjunctiont> : [)ro[)tor lioc voro sonant, iniitari convcnions vol nocivum, noquc
nisi quando alas movonl, ol quando to- fii-iol,noquo imitahitur alicno autom :
ncntur ot sonant : ot vidotur tromor in scnsu movctur quod movctur nuntiantc
alis eorum pro[)tor cxsufllalioncm s[)iri- aliquo alio quod vidit vcl audivit tcrri-
tus naturalis in ipsis : hoc autom pla- bilc vcl dcloclabilc : sicut si ogo tibi
num cst in ipsis quae totala vocamus, co nunliaroin dc imitando vcl fugiondo ali-
quod pcr modum cotilorum quorumdam quid : illud autcm nuntium scnsus non
pcr annulos tcxta babcnt corpora dura lit, nisi iii organo primi sonsilivi : ([iiia
cxtorius ct rugosa proptcr quod rugosa :
nulluin aliud com[)onit scnsibilia ad oli-
ct annulosa a quibusdam vocanlur. Talia cicndum toriii)ilc vcl doloctabilc. (iUin
autcm sunt apcs ot vcspae et muscarum igitur motus prius liat a corde, oportct
gcncra et multa alia. Hoc enim jam ha- quod scnsus nuntiantis refcratur ad cor
hitum est, quoniam non potest ticri ali- et sic sensus motus procedunt ab codcm
quid sccundum scntire ct movere sine ro- sicut a principio.
horc et virtute derivata ad caorgana pcr Scd tamcn observanduni est, quod vc-
quae fit opus illud vigorem autcm non : risimilc cst aliter essc in annulosis et
facit nisi spiritus qui vehit virtutem : parvis animalibus, et alitcr in aliis. In
hic autcm spiritus coalitur in his quae parvis cnim valde minuta sunt capita, in
rcspirant a spiritu cxterius attracto. In quibus impossibile est distingui organum
liis aulcm qu:u non rcspirant, facit robur scnsus : ct in illis sunt corda frigida, ct
illud ct vigorcm sivc virtutcm spiritus forte non habent organa distincta in ca-
exnatura complantata in cis in tractionc pita: sed vias sensus communis hahent
ipsorum quod cnim talcm spirilum
: ad organa aliis partibus distincta : ct cor
cmittunt, probatur pcr hoc quod quando in talibus cstorganum sensus communis :
alata sunt per volatum et motum de loco et hujus signum est apis tritea quae vo-
ad locum foruntur bombantia, id est, so- catur ajiis cseca, quai oculos habct in
nantia, scilicct bombando, quod ab imi- postcriori parte corporis post succincto-
tatione soni quem facit in eis Sj)iritus, rium. Tnanimalibus autem magna capila
sicut dictum est. Fit enim hic sonus ac- habentibus, est organum scnsus comniu-
tionc ct attractione s[)iritus complantati, nis in capitc sccundum omnes Pcripate-
qui exsufflatus ex corde ascendit ad suc- ticos, licct prius fluxus scnsuum sit a
cinctorium sive diaphragma totalarc si- corde et ad ipsum rcferatur. De hoc au^
ve rugosarc. Cum igitur sit locus medius, tem multum diximus in libro dc Anlina ^,
exsufflat spiritum per ambarum alarum ct diccmus in libro dc Anunalibt(.s-^,
virtutom motivam, qucE sunt juxta suc- Ex dictis autcm constat, quod si som-
cinctorium : et sic virtus motiva proce- nus ct vigilia sunt passioncs particu-'
dit a corde ipsorum, vol ab eo quod cst lae hujus sicut primi cfficicntis qui cst
loco cordis a quo principalitcr ctiam spi- cor, tunc patct in qua particula animae,
ritus. et inquo loco corporis sicut iii cflicicntc
Omne autem quod movetur, movctur primo sit somnus et vigilia.
sibi prius aliquo sensu facto secunduni
' II <le Aniina, Iract. i, cap. C. ' III dc Animalibus, Iract, i, cap. I et ullra.
^ II tie Aniina, tnict. iv, cap. II.
144 D. ALB. MAO. OHI). VWA^l).
quibns siil)tiliter cogitanl, vel quando
sin(! auditu tractant ea apud seipsos.
Secunda autcm causa ex parte animse Securn
causj
est (|uaiido delectabilia et concupiscibiba
audit vel videt ; tunc enim spiritus et
calor subito protenduntur ad exteriora
CAPUT IV. et consumunt bumidum quod est in eis,
etevaporant: et cum debilitanlur, dimi-
nuuntur : et vincit ea frigus, et inducitur
somnus. Et ideo est, quod reges et ma-
gnates secundum consilium Pythagorae
Et cst DioRESsio declarans qiialuor cau- prseceperunt musicoscaneremolliter cum
sas soninl sccundurn Averroem et vadunt dormitum, ut dormitent : et haec
Adamidhi. est causa, quod homines dormiunt ad
vielas et symphonias.
Ex jiarte autem corporis sunt item duse Tert:a c
aa.
causse. Una cst quae cst fatigatio et labor,
in quibus resolvitur calor et spiritus : et
Nos aulem ad intelligendum prsedicta tunc gravantur exteriora somno. Et hsec
et sequentia interponemus sententiam est causa, quod fatigati labore corporis
Averrois et Adamidin. Ad omnium igi- vel spiritus desiderant somnum.
tur prsedictorum notitiam oportet scire, Secunda autem causa est frigiditas du- Quai
caus
quod somnus (ut incommuni sit dicere) plex. Una scibcet quse fit ex cibo, scili-
tuor"causa" quatuoT causas habet, quarum duse sunt cet ex vapore qui spargitur ex cibo in
animae, etdusesunt a parte dispositionum omnibus membris : et ideo propellitur
quse sunt in corpore vel a partibus cor- ab eis calor et obtinet frigus quod indu-
poris. xit somnus. Secunda estex loco ad quem
Prima cau-
evaporatio qui est cerebrum
sa. Exparte autem animce est, quod ani- fit cibi,
ma cum sit una, revocat elcongregat ad quod est frigidius omni parte corporis,
operationem instrumenta quibus magis et evaporatio quse fit ad cerebrum ip-
indiget et ideo cum congregatur in loco sum, infrigidatur et descendens tangit
digestionis, revocat spiritum et calorem nervos sensibiles et gravat eos, et im-
ad interiora, qui ad intcriora revocati mobilitat et somnum inducit ' : cujus si-
deserunt extcriora : et tunc deprimitur gnum est, quod in dormientibus exterio-
animal somno. Et similiter accidit quan- ra sunt frigida : et ideo multis coopertoriis
do aliquis profunde cogitat de re abqua se tegunt dum dormiunt : et corpora ha-
apud se, et maxime subtili etdivina, quse bent contractiora et minora propter fri-
vix simile habetin exterioribus corporis: gus comprimens ea exterius : et pallent
tunc enim animse vigor ingreditur intra plus in somno, et prsecipue in principio
seipsum, et similiter sensus communis, somni propter frigus quod comprimit ca-
et retrahit secum spiritus ab exteriori- lorem et sanguinem ad interiora.
bus organis : et relictis exterioribus a Ex omnibus autem his colligitur, quod Qu'd «
spiritu et calore gravat ea frigiditas, et somnus est ligamentum virtutum sensi-
incipit homo dormitare. Et est hoc quod bibum et motivarum cum auj^mento et
homines dormiunt quando audiunt ea de confortatione earum. Vigilia autem est Quid V
lia 1
* Et hffic ait Aristoteles iri lil)ro de SVnsn ct sensato, tract. it. cap. 12, et alibi.
LIB. I DE SOMXO ET VKilLIA, TRACT. II 145
solutio oarumdein cuin diminuliono ct sicut in scieiitia Anima probatum
de '
debilitate earum : et ideo dicil Allarahius ost. I''it eliam hoc quodam sensu non :
Aiistotelem prtecepisse, quod liomo de- oiiim muvoi'otur ad |U';osens, nisi esset
bet semper conservare se iiitra somuuin pliaiilasma movons per modum sonsus :
ctvigiliam quasi medium : si enim plus el hoc lit cum fornife quae sunt in ipso,
declinaverit ad vigiliam, lunc debilita- tauiiunt organum sonsus communis ;
buntur consumentur in eo s[)iritus et
et tuuc eiiiin ut sensibilia accipiunlur, sic-
virtutes si autem
: pliis declinaverit ad ut iii socuiido hujus scientia* dechirabi-
somnum, tunc malis humoribus et gros- mus. Oii<»d quo-autem iioc non sil siuo
sis replebuntur organasensuum, et gros- dam sensu, patet ox hoc quod cortum
sus eflicitur spiritus, et per conscquens est istos ex soinnio moveri soinnium :
hfbes eflicitur virtus quae est in ipso. autem estquoddam sonsibiic simulacrum
por (piomdam motum qui iiifra pate-
bit.
Quare autem iioc est, quod somnium Np'-'* ^1"'.''
momoriter retinent expergefacti, sed ac- """•
tus quos fecerunt, (|ui sunt, ut actus vi-
gilum, non memorant, dictum est iii li-
CAPLT V. l)ro de Probleniatibus ab Aristotelo, (^ui
libernou ad me pervonit, licot vidorim
quaidam oxcerpta de i[»so. Sed ad deter-
minandum ipsum, ordinabinms lioc quod
diximus in duo problemata quorum :
Primum
* ^ problema.
De his qiii faciunt in sonino opcva cigi- unum est qua de causa lioc lit, quod dor-
Inntinm. mientes quidam faciunl opera vigilari-
tium, et quidam non. Secundum autem Secundum
' T-
_ _ _
problema.
est quare expergefacti recordantur somnii
quod movit ad aclus illos, et actuum
nullam omiiino liabcut recordationem.
Primum autem istorum prol)lematum
His autem habitis, oportet scire, quod adliuc in duo dividonms (juorum unum :
quamvis somnus sit ligamentum sensus est quod dictum ost prius : et secundum
et motus, tamen in somno quidam mo- cst juxta illud qutesitum, utruin tales
ventur et faciunt multa opera qucC sunt dicendi sint simpliciter dormiro vel vi-
vigilantium, sicut est ambulare, et equi- gilare.
tare, et aliquando qua'rere et insequi Solvont(!S igitur ad primum, dicimus ^°|"'robfe-'
inimicos, et forte occiderc eosdem, ct re- quod frigiditas ligat organa sensuum Qua"e"^m-
dire ad lectum dormientes. I'^l vidi ego communis et particularis pcr modum qui {jlieJ|feV'aH-
et audivi (luemdain hoc facicntem, qui dictus est saepe, el inducit somnum pro- ^"era*v^'T-"
interrogatus elevavit se in lecto, et re- pcllendo ab oxtorioribus calorem natura- ^^^1""^^^**.,
spondit ad interrogata quaerentibus et re- lem : contingit autem ali^juando humore
posuit se, illis dimissis, et continue dor- infundi exterioribus calorem iiinaluralem,
mivit, dum hoc faceret. lloc autem sine aut ex cibo, aut ex Immore [)utrescente
phantasmale movente non-faciuiit : quia febrili : et ilie solvit organum tactus et :
autem phantasia, aut intellectus movet, tunc movot virtus motiva phantasina
•
III dc .\nima, tracl. iv, cap. .i.
IX 10
li(i
1). \\M. MA(i. OHI). PHyKI),
suiim, ct illa simplicilcr siut clausa cl
quod oslcndilMr ii» soninis : ot idoo frc-
inovcnl accidcntalilcrtantum solula, ca quai niint
quonlius in soninis lcxpninlur ot
non cnini oporlcl ad non rcfcrunlur ad scnsum com-
in ipsis,
s(! fchricilanlcs :
muiicm ct imaginationcm ct idco non
lantiiin ta-
:
molum solvi orgainim, nisi
imprimuntiir cis formfe ilhc [)ropter
ctus, iil i)ra!diclum cst. IIujus autcm ca- :
causa ira quod eliam recordaiilur corum post som-
loris, ut dictuin cst, potcst cssc
mulieris, vcl num, scd vidcnlur eis tantuin in somno
inimici, vel concupisccntia
ct imnc facla fuisse. JIa;c igitur solutio cst indu-
cibus calidus, ct aliquid talc :
ctorum proiilcmatum.
repulsa frif^idilatc ah exlerioribus orga-
nis laxantur mcmbra ad motum cujus :
signum est, quod membra inferiora eitius
moventur in talibus somniis quam supe-
riora, ct membra superiora citius movcn-
illi enim tardis-
tur omnia quam oculi :
sime aperiuntur, eo quod sunt proximi
frigiditati descendenti. CAPLT VI.
Soiutio se- Solutio autcm secundi esl, quod tales
biemaltis." simplicitcr non vigilant, sed
dormiunt et
"ormTentlf pcr accidcus faciuut quosdam actus vigi-
Ps?mpuciter' lum uon enim moventur ad rcm nisi
:
vigiiare?
cam inveniri in loco ad De proxima causa propler quain est
^^^^ convcniat
somniant somnus.
quem per somnium veniunt :
cnim tales inimicum in tali vel tali loco
esse, et tunc movcntur ad locum illum
ex phantasmate, et non ex visu : et ideo
vadunt in tcncbris sicut in lumine, et
aliquando contingit quod cst ibi, et tunc
Consequens autem est cum his quae
percutiunt eum aliquando autem con- :
dicta sunt pertransire, quibus existenti-
tingit, quod columnam vcl lignum vcl
bus ul materiali principio, et unde prin-
aliud quod impugnant pro inimico. Som-
aliquan- cipium motus quantum ad causam effi-
niumenim aliquando cstverum,
quando est cientem sit istarum passionum, vigilandi
do falsum, ut diximus : et
sicut sensus, cujus cau- scilicet et dormiendi ? Ad hoc autem
verum, dirigit
scquentibus dicemus quando dicimus, quod manifestum est per se et
sam in :
tunc abducit. Gontingit cx his quae in antecedentibus libris de-
autem falsum est,
terminata sunt, quod omni animali nc-
etiam aliquando tales cadere vehcmenter,
quod non ccssarium est cum sensum habeat, tunc
et aliquando mori ex casu :
etiam suscipere primum et conveniens
contingeret si sensum scquerentur, quia
et ideo nul- sibi nutrimentum atque augmentum :
sensus non sic abducit : isti
omnibus autcm qute nutriuntur, est ali-
lum sensum habcnt solutum, nisi tantum
quodnutrimcntum extremum et ultimum.
tactum sccundum quid ct confuse, secun-
diim quod instrumcnta possunt extendi Cum enim sit nutrimentum primo dissi-
mile, et postea simile primum, et postea
ad motum et idco tales dormiunt. :
simile illud quod est simile, elevatur ad
soiutio ter- Solutio autcm tertii problematis cst
cum enim simuhacrum cor, et ibi accipit formam qua? tendit ad
'"nmtis!^' facilis ex dictis :
imprcssum sensui mcmbra per virtutem cordis, et hoc ex-
dormientes somuii pcrfectc sit
recordantur . .
x- •!, •
imaginationi, ibi remanei
•
4 •
trcmum assimilatum nutrimcntum in
et
soninii, et commuiii ct .
non actuum .,, ^..^ liabcntibus sanguincm cst sangiiis ad
qui cxercen- ct idco
,
dc
,
illo rccordautur
i .
: cum vcro
tur per
Bomnium? actus vigilum
. . , .
sinl. iacli
r .
•
pcr organa sen- minus cxtrcmum, quod infunditur vasis
Ml{. I l)K SOM.NO lyr VK.IMA. Tl{.\(;i. II iil
Jeporlantihus ipsuiii, ([ua» vasu suul vo- hra, sicut a<l naluraltMU locuni ijisius.
n^B. In non habentihus auleni san^uinoin Dictum est auteni de hoc in parle in liis
est aliquis liunior, qui est loco sanguinis. (|ua^ de Xulriinenlo scriiJsinius.
Dico autem exlremuni quod infu)uHlur Nunc anlem iu tanlum repetendum
vasis quoniam exporimento probatur,
: est de eis qua^ ihi dicta sunt, hujus rei
quod extremum (juod resudat de exlremi- gratia, (juod sciamus quid sit principium
tatihus venarum, et jam inci[»it uniri primum induens nutriinenlum lali hahilii
memhris, est non sanguis, sed alhus hu- ([uo movetur ad membra, ut [)rinci[)ium
mor, qui ab Avicenna et ab aliis ((ini- hoc motus speculemur ex illo, ot (|uidex
uni. biuin vocatur. (aijus signiun ost, ([uod lali [)rincipio, el quid tali nulrimonto
quidani subito docollati lac videntur dare patiatur in somiio vel vigilia particula
ot eflluere ex venis : sed colamentum primi sensitivi, dum accidit vigilia vel
massa» ptisanaria) quce colata est duplici sonmus. Non enim est somnus quanlibet
colatione in slomacho et he[)ate, dum impotentia sensus vel amentia, ut dixi-
plene induit formam et habitum potenti^e mus : enim aliqua in liis in
sufTocatio
ad vitam animati cor[)oris, et infundilur quibus vena? apprehcnduntur in cervice,
venis, sanguinis babet ruborem in ha- ct strangulantur, et caetera; amcntice quse
bentihus sanguinom, vel humor qui ost animoe defoctiones vocantur, et pra^cipuo
non babentihus sangui-
loco sanguinis in quaj sunt cuni syncopi, talem faciunt
nom. Locus aulcm sanguinis per quem sensuum impotcntiam ct tamen non lit :
sicnt canalia decurril sanguis ad singula somnus nam etsi sic liat animo deficien-
:
memhra corporis, est venoe : harum au- tibus phantasia et apparitio phantasma-
Ga- tem principium est cor. Licet enim Ha- tum, sicut in somno lit, tamcn illud non
lonus dicat, quod vonarum [»rinci[)ium est somnium propric, ncc dcfoctio talis
est hepar, eo quod majora orilicia vena- cst somnus. Scimus enim quod quibus-
rum sunt ex parte bepatis, tamen hoc dam talem a sensihus alienationem ani-
non est verum, scd potius suhstantia ve- msd patientibus facta ost aliquando pban-
narum a corde venit ad hepar, et ibi di- lastica apparitio similissomnio, praecipue
latanlur ora earum, ut indc sugant cibi quando talom dofcctum animcB fortitcret
colamontum : et a corde ad bepar vc- vehementer [)atiunlur. Videmus enim
nientes inde rarilicantur por totum cor- nonnumquam quosdam hominos quando
pus. vohementer intcndunt in qua^dam divina
Hoc autom quod dictum ost, [)alam est a sensibus remota, sicut in consideratione
ex recisionihus ot divisionibuscorporum, spirituum coilestium, alienari ascnsil)us,
([UBB (jrra?ce nnaloniiie vocanlur. (aim et ex vcbemcntia intontionis abstrahi,
igitur cibus per os extrinsecus ingredia- ila quod quasi mortui vidcntur quod :
tur ad loca .susceptibilia cihi, sicut ad quidam ;v//?^//y;i vocant ot tunc cum non :
stomachum primo, ct poslea ad hepar, sint occupati circa scnsus, lit ois phan-
tunc cihi colati fit evaporatio ad vonas, tasma cjus ad quod vebementer intcn-
et quasi quaedam sublimatio ipsius, et in derunt ct videtur eis, quod deos ct an-
:
sanguinem ihi vcrtitur circa gibbum et : gelos videant propter quod etiam So-
:
tunc quod lit suhlimatum in collo vena- cratos in lali alicnatione positus dictus
rum quod est inter cor et l\epar, vadit ad est Deum doorum vidisse '. Contingit
princi[tium quod est cor, ibi accipions autom hoc [)raeci[)ue mulicrihus propter
virtulem ot formam qua foratur ad mcm- huiuiditatem sute complexionis, qua; ve-
' SicuL l'iiiilas .\|ioslolu.s ad tortium nrluiii ail Corintii. xii, 1 et sc(|.
raptus vidil qu.i' iiun licot lioinini loqui. Cl'. II
148 J). ALI5. MA(i. OIll). l»llyl-:i).
heincnler [luil in ornne rjuod intendunl,
licet cito renutlatur, (iliani quod plianlas-
ali([uanilo
ma sit pluriniuiM lalsuni, cl
voruin ostendilur |)cr lioc (juod ca (pia».
dicuntur rcvcrlcnlia, piurimum sunl
phlc^ma cl conlicla (ialiclione qua phan-
imagines (:aim:t vii,
tasia lingcndo componerc soiet
ad ca (luai dcsidcrantur ct spcrantur vcl
timentur vel detestanlur.
Cum autem verumsit phantasma, non
hahet aliam causam suae vcritatis nisi
Pcr (ptcm modum fud .soiinius cx vc-
quam habct verum somnium, de quo in
hemenli ecaporatiotte ?
secundo hujus monstrabitur et proptcr :
similitudincm illam etiam habet aliquam
dubitationem, utrum somnium sit vel
non : si cnim contingit obdormire quemli-
bet homincm qui defectum animae ct ahe-
nationem sensuum patitur, tunc procul
Qualiter autem ex tali evaporatione
dubio phantasia facta est sibi somnium :
fiat,nunc cst dicendum. Dico igitur quod
quia somnium est passio dormientis, ct
id quod evaporat excolamento cibi prae-
phantasia similiter : multi enim sunt qui
aUcnantur parati, necessc est compelli usquequo,
vehementer animo deficiunt et
quam dormientes, ita hoc est, ad determinatum locum natura :
a sensibus plus
enim in corporc praeparavit apta vasa, in
quod videntur quasi mortui. De quibus
quibus tiant colamenta tali ssublimationis,
omnibus unam rationem esse opinor, et
ct fecit poros per quos ejiciatur quod est
sicut diximus, non omnis impotcntia et
impurum et terrestre de illo. Cola autem
immobiUtas scnsibilis particulse est som-
somnus, per
quffi est
vasorum in quse elevatur cola-
stricta
nus, sed passio haec
mentum cibi quando subhmatur, sunt
se iit ex evaporatione quae est circa nu-
venae et praecipue duae venae, quae plures
trimentum.
caetcris habent ramos : quarum una
vocatur magna, et aliamajor. IUa proprio
nomine vocatur adorti : in quarum con-
cavitatibus intrans vapor praefocatur, et
convertitur in ipsis et quando elevatur
:
usque ad opercukim, necesse est quod re-
Qectatur ct convertatur in seipsum et
permutetur in humorem : conversio au-
tem estsicut in Euripo, hoc est,in vento
turbinis, in quo una pars involvit aliain,
et involvitur ab eadem : calor cnim cu-
juscumque animalis natus est ferri ad su-
periora, et trahit secum colamentum nu-
trimcnti vaporabile, sicut fit cum
aqua
rosea lit in alembico rosis.
Gum autem vaporabihter colamentum
clevatum fuerit in suj)crioribus locis in
cranco capilis infrigiditale loci ex
reflc-
reduplicationem
xionc sui in seipsum et
UW. I DE SO.MNO KT VIOILIA, TRACT. II i iO
multam, coiivertiturin humorem aqueuiii opium, mandragora, vinum, lolium, etc.
vei aquosum, et fertur (loorsum et (lirij.;i- llujus etiam sii;num cst, (juod frijj^ida
tur ad anterius capitis : ideo (juia ibi non maium sauiiuinem generantia, quo-
sunt pori et vi;e per quas purgutur : plileg- rum frigiditas temperatur aromatihus ea-
ma enim puifjatur per nares, et melan- lidis, convenientem somnum valde fa-
cholicum illius conversionis per oculos, ciunt : et ideo dicit (lalenus, « Mauduco
et cholericum incineratum purj^atur per (juoque die olera facta ex lactucis cum
aures : et inde est, (juod cum aliquis ja- aromatibus, et diligo somnum quoniam :
cet in dorso el dormit, si ante bene coin- jam ego sum senex. » Senibus enim defe-
edit, frcquenter slertit : eo quod super- ctum liumidi nutrientis palientibus, licet
Ihiitatesgravedinesuadedinenl asuisviis abundenl humido phlegmatico, somnus
naturalibus, et non lluunt in cis : tunc reducit humidum nutriens : etideojuvat
dauditur via anheiitus, et ex tali constri- eos valde dormire, et conservat eis vi-
ctione lit cantus stertentium. Pingues tam.
autein slertuut propter obstructionem Signum etiain Imjus quod dicitur, ac-
viarum earum ex multopingui et piileg- cipimus in lioc quod (juando aliquis ca-
matica superlluitate. Id autem quod ex pit somiium subito, aiitequam liumidum
colamenlo non educitur sic paulatim, de- de capite descendit digesluni, invenit
clinat ad nervos sensibiles et molus per frontem gravari et anterius capitis : et si
organum sensus communis, ut diximus, ibi parva est humiditas, per sternutatio-
et immobiiitat eos et facit somiium ideo : nem expellitur, et tunc liberatur : et si
enim maxime iiunt somni a nutiimento : multa est, remanet gravitas usque ad
repente enini a calore prfficipue cordis, et teinpus quod iterum dormiat, ct tunc li-
post hoc hepatis muita humiditas corpu- beratur. Quando igitur sic liumiditas
ienta grossa evaporal)ilitcr fertur sursum deorsum fertur, et dormiunt animalia,
ad capita animalium. (!um igitur stat ilia tunc tales gravitates videntur pali : de-
ingrossata et conversa, et in se seepius clinant enim caput, non possunt leva-
el
redu[)licata in capite infrigidata graval re ipsum, et paipebr.'e cadunt, eo quod
organa sensuum et facit dormire inducen- vicinae sunt et citius illa frigiditate ligan-
do vinculum etmotus et ideo
sensus et : tur : post cibaria aulem maxime fit liu-
primo cum tangit superiora nervorum, jusmodi somnus et dormitio, eo quod
facit primum dormitare. (^um vero pau- multa tunc a cibariis est evaporatio :
iatim rependo deorsum et revertendo per quia tunc est grossus cibus, et non cola-
exteriora frigiditas claudit poros et im- tus : resolvuntur ab eo fumi terrestres
calorem ab exterioribus, tunc fit
pellit grossi et intensi : ct ideo cum aliquis
somnus fortis, et animal lunc doriuit : dormit statim posl cibum, calidi fumi
per exteriora autem repit deorsum, et confusum somnum faciunt : quia calorc
non per interiora : ideo quia calor forlis punctus resolvitur saepe de iatere in la-
in interioribus facit quod grossum est tus, et jacere non potest quietus, et gros-
evaporare : et non potest ideo per eam sities elevata obstruit poros : et ideo fre-
viam redire, per quam ascendit : con- quenter talis somnus inducit surdilatem,
traria enim non sunt simul in eodem se- vel ca^citatem, vel aliquid hujusmodi.
cundum idem. IVopter quod praecepit Aristoteles in Re- ^aiiquamer
Signum autem ejus quod dictum csl, f/i/nifw dominorutn, posi cibaria moverc ^^«YrJIJ;-
accipituriniiisqu.esomnum faciunt, qu» et deambularc levi niotu donec rcsideat *«'«^-
somnifera vocantur. cnim omnia Haec cibus. Cum enim p(M- vigiliam cxtra reti-
caput gravant, aut compilando nimio netur calor, non ita potest fumare cibus,
humore et vapore, aut conipl(ixionali et tunc sua gr.avitale descendit : id quod
frigiditatc, sicut cibi somiiiferi, sicut levius et purius est, remanet, et illud
:
150 I). A\M. MA(;. OHi). l>H/i:i).
siililiiiiiiliir lii \'cii;is, ct ('i'it f()Mvc!iii'iis iiiilrimciilum iiKligcsluiii, (|im)(I calore
sonimis. digercntc lifpialur : ct liqualuin clevalur
ad caput, et somnuuj in(hjcit, nisi utique
lanla! sit frigiditalis, (|uod rujuan; non
jiossit et vaj)orare. Similiter uulein jegri-
ludincs qu.-edam faciunt somiium ma-
gimm et quasi inexcitabilcm, adducciido
scilicet qua'cumque simul (ianl a sujicr-
CAPIJT VIII. lluitate humidilatis et calidilalis, sicut
fil in febricitaniibus humidis aique le-
tbargicis, qui somno incxcital»ili dor-
miunt.
Amplius autem propter idem causa
D(; cmisis somni per sirnilem modiim somni est j)rima (ctas, quae est calida ct
somnum causantibus. bumida. Pucri enim vehementer dor- Nota
ter
miunt eo quod fluidum humidum ei
: vehen
dorn
subiile liabeani nutrimentum et sangui-
ncm et colorem multum, licet non acu-
tum habeant et ideo facile ad caput elo
:
vaiur in ipsis nutrimentum, et dormiiini
Alise auicm causse somni pcr similitu- ct esi conveniens somnus eorum.
dinem dictae causse somnum inducunt. Quod enim omne nutrimenlum pue-
Quomodo Ex laboribus enim quidam somnusindu- rorum ex magna parie sursum feralur,
labor som- . . . . ,., . .,,.
num indu- citur ct prfccipuc spiritualibus : quia illi probatur per hoc quod quantitas mcm-
a scnsibus avertunt, et ad interius spiri- brorum superiorum in eis, sicut humeri
tus dirigunt : labor cnim corporalis hoc et collum ct caput, excedii quaniitates
facit, eo quod labor est colliquativus in- mcmbrorum inferiorum, ei hac de causa
tcrioris humidi : motus enim intus ex- membra virorum superiora proporliona-
citat calorem : ct tunc evaporat ct liqua- majora sunt inferioribus propter
biliter
tur humidum cibi congelati vel viscosi : calorem foriiorem in viris. Et ideo cum
exterius autem aperit poros, et evaporat cadunt ab alio viri, frequenter caduni su-
calor et spiritus : et ideo exteriora obti- per humeros vel collum, et colliduniur :
net frigiditas : et tunc refunduntur ad fceminee autem super posteriora caduni,
interiora calor et spiritus : et ideo labor et ideo non adeo coUiduntur. Haec eiiam
inducit somnum. Et quia labor colliqua- est causa, quod frequenter pueri epile-
tivus est chymi congelati, prsecipitur his ptici suni propier multum humidum
qui ex pigritia vel diminutione exercitii quod fertur ad caput eorum somnus :
male colorati et dispositi sunt, et praeci- enim simile aliquod est ita causa epile-
pue his qui malam pinguedinem habent, ptiaB : et ipse somnus quaedam cpilejjiia Not
epile]
et insomnes effecti sunt, quod exerciten- videtur esse. Pro|)ter quod eiiam pluri-
tur aliquo laborc ut liquescat in eis hu- bus hominibus principium epilepiiae ac-
midum congclatum ct sic digeratur, et cidit in somno, licet postea forte cvigi-
vapore suo inducat somnum, et calore lcnt : et dormienies quandoquc in epile-
digcrente consumatur superfluum ct , ptia consumuntur et moriuntur, suffo-
dividatur viscosum et sic rcdcat ad : cato nimis humido vigilanies enim quo- :
pulchritudinem coloris et statum sanita- niam non habent humidum nisi ex cau-
tis : labor onim quidam de numero colH- sa aegriiudinis, ei ideo minus habent
quativorum est : illud autcm quod sic quam illi qui habent ex somno et ex mor-
colliquatur intcrius, congelatum (it sicut bo cum enim multus spirilus cvapora-
:
LIH. I l)i: SU.MNO ET VK.ILIA, TIIACT. II lol
in sonino quaiii in e[)iU'[)liii ])i-a> aliis amant soinniini (jui niauna
tionis laiii
descendens [^er habent ca[)ila. Koruni vero (jui occuUas
feruUir snisuni ail ca|)ut,
facil intumescere liabent venas, sunt vcntr anj;ust.T (juod
venas colli et jiulturis, :
venas et illis intuniescentibus coarctalur salis anipluni est substanlia» evapoiativa}
el pra^focatur [)orus canna' per ([ueni iit ad ducendum sursum strictum, est sul)-
res[)iralio, et sic sulVocatur. stantiai ingrossata' in bumorem spissum
\'A luec est causa, (luod pueris non conversa' ad descendendnm deorsum :
conferunl vina et ca?tera vaporosa, ne([ue et ideo diu est ante^iuam descendat Jiu-
bu3
",',f'
nutricibus puerorum quoniam enim ad : midilas, eo ([uod difliculter (b-scendit
nutrimentum niliil vel parum pueris vi- projit^M- anj^ustum : et ideo diu donuiunt
delur dilferre in primaaetate dare vinum, et libentcr. Illis vero ([ui magna capita
vel nutricibus, (juia virtus cibi nutricis babent, magnus impelus eva[)oralionis
remanet in lacle ([uod bibit infans. Sed fertur sursum, et majj^na evaporalio pro-
oportet nutrices quae lactant, bibere vi- pter magnitiulin(>m cai)ilis,.in quo mul-
nuni a^iuaticum valde et modicum, eo tum retinetur : el idco diu dormiunt.
quod ventosum est viuum, et magis vino IManifcstas autem et am|)las vcnas ba-
medo vcntosius est propter inllationcm. bcntcs, non sic somnolenti sunt pro])ter
In tantum vero superiora corporis sunt oppositas causas : facilis eniin cst dellu-
plena nulrimento in infantibus, quod xus luimidi de capilc propter amplitudi-
quin(]ue mensibus cervicem non vertunt nem vcnarum, nisi aliquam aliam ha-
postquam nali sunt, nisi raro fortc hoc beant passionem contrarium facicntem
contingit : est enim in cis sicut iu cbriis huic eorum dispositioni : possunt cnini
(]uil)usdam, in quibus multa bumiditas aliqua causa obdurari vcna3 vel augeri in
sursum lata. constringit poros et gravat i[)sis grossa humiditas, quiD sui multilu-
caput :
quod in
et haec est causa, s])atio dine ct grossitic etiam per amplas vcnas
priorum quinquc mensium, nequc signa, difficultcr descendct. Similitcr autem ne-
neque verba nominant, sed statim inci- quc melancholici somnum diligunt : in
piunt ali(iuid notitise oslenderc multus :
iUis cnim locus interioris caloris et infri-
enim lluxus humidi non permiltit for- oidatus ct siccatus est : ct ideo non ha-
mam signorum in eis stare, ut ex eis ali- ]jent id quod faccrc dcbcrct evaporatio-
qua conccptio ficret ct hanc humidita- : nem, et elcvarc ad caput : ctideo non fit
is di- tcni vocavit Plato craterem lacteum, In \^ eis multitudo evaporationis. Ex ea-
quo obliviscuntur omnium animae a stel- deni autem causa multum cdaces sunt :
lis, ut ait, dcsccndcntes, eorum quorum ox frigido cnim ct sicco provcnit appeti-
scientice naturaliter sunt apud eas. lus nmllus comcdcndi frigidum enim :
Rationabile est autem cx eadem causa semper descendit gravando profundum
primum ct postquam vivunt primo cm- stomachi, siccum autcm non est cvapo-
brvones qui crcscunt in matricibus , rativum quando est conjunctum frigido :
postea autem inci])iunl moveri, non qui- ct si vaporet, proj^ter debilcm calorem
fumus niger spissus, qui gcncrat
dem quod dormiant, quia non cst vere est ct
somnus : scd quia sui^criora infusa ha- terrorem melancholicis : et sic supcriora
bentes supcrflua humiditatc, se movcrc stomachi semper manent vacua ct haic :
vacuitas est causa famis calor cnmi dc-
non possunt. Onmino autem et universa- :
liter sii-num horum (]ua' dicta sunt, quod bilis |)ungendo orilicium stomachi, pro-
vocat desiderium et similit(M- venil ad
amatorcs sunt somni prje aliis qui oc- :
Q^--»jJ«J
fames?
cultas ex parvitate habent venas illi : os quidam porus fellis, qui sua
illud
enim frigidi sunt et humidi, qui si cali- punctura facit sensum famis quotics ip-
di essent, calidum pcrforativum amplas sum invenit vacuiim et ali(]uo humorc
iwntes perforassct venarum vias. Xam eliam non infusum. Tn bis aulem qui calidi
attin.
.
152 I). ALIJ. MAG. OHI). PHyiLl).
sunt el Iiuniidi, vcl saltf^rn liiirnidi, non
fit tale {l(!si(lei"iurn : caliditas ciiim lacit
evaporare fiinduni stoina(^lii, (jiii vapor'
replct ipsiiiu oriliciiiin sup(!rius, (l tollit
desideriurn : el hoc id(!in lacil ctiain ca-
lor in sicco, s(m1 rninus : huniidilas au-
tem IVif^ida viscosa est, et ex se adhaeret CAIM T IX,
or-ificio sloinachi, et lollit desideriuni in
tanlum quod ali(|uandoin ducit fastidiuni.
Ex eadeni causa sunt etiam duri mo
lancholici non permoti de facili ad ali-
quid nisi quod prius ceperunt corpora : fn hoc concluditiir vcra causa somjii ct
enim ipsorum afficiuntur, sicut omnino diffinitio, ct solvuntur dubitahilia
nihil jucundurn habentia : quia jucundi- qux sunt circa eam
tas provenit ex tenui et subtili sanguine,
quem movet temperata caliditas : isti
autem omnino sunt contraria) dispositio-
nis habent enim grossum et gravem
:
sanguinem^ quem comprimit multafrigi-
ditas complexionis. Signum autem ejus Ex omnibus autem quae dicta sunt, pa-
quod diximuSj est quod pueri et juvenes tet secundum
perfecta somni et vigiliae
subtili et temperato sanguine abuiidan- causam diffinitio, quod scilicet somnus
tes, multum sunt lusivi et jucundi : et est conventus quidam caloris intrinsecus,
senes exsiccati et frigidi graves et seve- et naturaliter reciprocatio ejusdem pro-
ri : nigra enim cholera, quse melanclio- pter prsedictam a nobis caus^am respira-
lia est, cum naturaliter frigida sit, locum tionis et revocationis spirituum et calo-
nutrimenti et digestionis frigidum facit, ris ab exterioribus ad interius recursus.
similiter omnes alias partes ubicumque Ideo enim multus est motus humiditatis
erit secundum potestatem excellentem dormientis : quia calor reciprocatus mul-
hujusmodi superfluitas nigrse cholerae. tum potest in movendo : et cum deficit,
incipit vinci a frigido : infrigidatur enim
humidum, et descendit primo ad supe-
riora faciei, et tunc concidunt palpebrae :
et in somno infrigidantur quidem plus
superiora quam inferiora, et infrigidan-
tur exteriora corporis, interiora vero et
inferiora sunt calida ut ea quae sunt cir-
ca pedes et intrinsecus : ad inferiora de-
scendit grossus humor sanguinis calefa-
cti et non infrigidati per cerebrum un- :
de et pedes frequentius movent dormien-
tes. Quod autem immobilitantur crura
in somno, hoc fit ideo, quia nervi motus
qui a capite veniunt in suis principiis,
immobilitantur ab bumore facto. Inte-
riora vero ideo calefiunt, quia sunt jux-
ta fontem caloris et spiritus. Et haec
quidem verissima sunt, quamquam ali-
buis possit dubilare cir'ca diclam causam
LIIJ. I 1)1- SOMNO 1:T VK.ILIA, TKACT. II 153
somni, qucPrens qiiare post cibum cali- friuus enim lale non suflicienter inducit
dum frequenter fortissimus lit somnus? somnum, sed et tremorem tantum et :
Videmus enini somnifeium esse vinum, in liis in quibus spissa pcllis est et viscosi
et alia quaedain c;ilida. Irrationaliile au- humores, non inducet somnum um-
tem videtur, quod facientia somnum sirit quam : quia pcr lalem aquam calidam
calida, cum somnus secundum sui cau- vel per ali^piid simile illi, non inducitur
sam et eirectum frij^Mdus sit, et infriji^i- frigus in eis.
dans superiora et exteriora, ut diximus. Amplius e\ (juo dicta solutio n(ui suf-
Quaeramus erjj^o, quibus de causis pos- licit, (pueramus utrum siltalis causa fri-
sit ista accidere frigiditas (jme est som- giditatis somni, sicut infrigidalur locus,
primo quiBranms, utrum hoc acci-
ni ? Kt quando multum nutrimentum incidit in
dens sit, quod quemadnuidum venter eum, quod sui contrarietate alterat con-
qui quidem vacuus calidus est propter trarium omnia enim agentia ])hysice
:
calorem cordis et lu^patis, cum nihil oh- patiuntur : et ideo cum digestio sit com-
jicitur, infrigidatur ex repletione propter pletio a naturali el proprio calore ex con-
motum actu frij^idi cibi, licet potentia trajacentibus passiouibus, remittitur et
sit calidus. et propter Immorem cihi in refrigeratur calor ex conti-ajacentibus
quo dilTunditur calor et amittit acunien, passionibus nutrimenti, quando agit iii
et ideo non ita sentilur sicut prius ita et : ipsum et sublevat ad superius corporis :
cerebium vacuum sublata evaporatione et tunc remanent iiifrigidata superiora :
quop fit ad ipsum, fit frifiidum, sicut ven- sicut ignis qui supponitur liguis viridi-
terpropter iuj^n-essum evaporalionis hu- bus, primum exstinguitur et refrigeratur
midae : quie quia extranea est, non con- quousque paulatim vincendo digerat hu-
venit calori : et quia Immida, tollit calo- morem et consumat fit enim somnus, :
risacumen. Et hoc licet dici possit, ta- sicut in Phfjsicis diclum est, quando cor-
men ex hoc non causatur sufli(uens fri- pulentum et grossum humidum sursum
gus quia calor in humido, licet amittat
: fertur, et lurbulentum per venas ad ca-
acumen, ut dicit (ialenus, lamen non put ascendit. Cum autem hic amplius ca-
amittit quantilatem : et ideo hajc causa lor non possit elevare, sed incipiat in
non est sufficiens. capite sua multitudine excedere calorem
Quseramus ergo aliam solutionem di- et alterare in frigiditate ex conlrarietate
ctae bbjectionis, quserendo ulrum conve- quani habet ad ipsum, tunc id quod ele-
niat hoc sicut tremor accidit corporibus, vatum est, iterum repellitur et lluit deor-
et horripilatio, quando perfunduntur sum. Signum autem ejus quod sic lit
aqua calida ? eo quod aqua calida aperit somnus, et ex tali causa frigidus, est
poros, per quos apertos exspirant spiri- quod cadunt homiues quando dormiunt,
tus naturalis et calor : et tunc frigus ir- tamquam remissus sit calor qui elevabat
repit, et contrahit pellem, et contrahen- corpora eorum, hoc enim pro-et erexit :
do pellem erigit pilos : ila calida evapo- prium habet homo inter animalia, quod
ratione ascendente et poros aperiente, est recti corporis et erecti : et ideo calo-
egredientibus calore naturali et spiritu, re subtracto solum inter animalia sic al-
congesta, hoc est, compressa et compri- teratur in somno, quod cadit, caeteris
mens frigiditas refrigerat : et hoc cali- animalibus stando dormientibus : et post
dum quod inest, facit pigrescere et sece- quam sic cecidit, caput levare non pot-
dere a partibus exteriorilms ad interio- est : facit cnim somnus phantasiam quae
ra : et ita exteriora et superiora ad quae somno aliquid pra.muiitians vocatur.
fit hujusmodi evaporatio, infrigidanlur. Somnium imaginationem eorum
(it in
Sed et hoc licet verisimilitudinem ha- iinpressio natuiaiu veri somnii habens,
beat. non tamen cst sufficicns solutio : sed liunl in eis, ul dicit Adamidin, corti-
ir)i I). AMi. MA(i. OIU). IM</l-:i).
cos foiMiiarum scMsihiliiiin. Dicerc aulcm, sccndit : cl idi-o prDjiclii! calorcm iiatiira-
sicut [)i'ai(licluni (!sl, adliiic iioii suflicil : lcm ct sj)irilum a mcmbris : ct liaec est
quia licct cil)i inui cocli siiit conlraja(;cn- sccunda causa frigidilatis, et est hcEC vo-
lcs passioncs, non tamcn in omnibus ra ct j)ropria causa. Dispositiones autcm
(jualitalihus illa cst contrajaccnlia : et coadjii\antcs cx partc corporis, quod diu
idco posito ({uod cihus calidus sit, tunc dural hujusmodi infrigidatio, sunt tciiui-
postcjuani ilic calclactus crit in ioco di- tas sivc cxilitas ct anguslia vcnarum illa-
non induccret soinnum cujus
gcstioiiis, :
rum qufB sunt cir(;a cercl)rum : liae
contrarium vid(U)ius in omnibus som- : cnim iion facile suscij)iunt evaporatio-
nifcrum cnim cst omnc quod talc cst ncm : el cum liuinor convcrsus multo
frcquentcr, etiam quando calida fiunt plus grossior sil, diflicultcr ct pcr longum
quam ipsc calor naturalis ct digestivus. spatium vix distillat humor infrigidalus :
Dicamus ij^itur, quod hce inductcfi so- et idco diu durat somnus. Iltec i<'itui' vc-
lutiones non sunt convenicntcs ut liat^ ra ct propria causa cst infrigidationis in
frigiditas in somno superiorum ct extc- Sdinno.
riorum : scd proprie et eonnaturalitcr
locus qui est circa cerebrum, frigidissi-
mus omnium locorum corporis est, sicut
in aliis libris de natura animalium deter-
minandum cst in animalibus habentibus
cerebrum et caput. In his autem quae
non habcnt cerebrum et caput, est ali- GAPUT X.
quid loco capitis et cercbri, quod facit
dictam infrigidationem. Dicamus igitur,
quod qucmadmodum humidum in mun-
(io quod evaporat sub solis calore, cum
vcnerit ad medium aeris interstitium, Quando et qua causa expergiscuntur
qui est locus frigidus, infrigidatur pro- animalia ?
pter loci illius frigiditatem et inspissatur,
et congestum deorsum fertur in pluvia,
et sic fit rursus aqua sic fit in elevatione
:
humidi calidi, quodest ex colamento cibi
elevati ad cerebrum, ex frigiditate loci
cercbri infrigidatur et inspissatur, et sic Expergiscuntur autem animalia, cum
superflua evaporatio in aquosum phlcg- digestio compkHa fuerit et obtinucrit se-
ma redigitur, et descendit, ut saepe dixi- cundum perfectam virtutem et vigorem
mus, infrigidatum. caliditas multa quse fuerat impacta ad
llaec cnim est causa quod catarrhi et anteriora in angustum intrinsccus : haec
cnim, ut diximus, impacta ct impulsa
hge infirmitatcs phlegma multum liabcn-
tcs, ex capite videntur fieri phlcgma au- :
est ab eo frigore quod circumstabat in
exterioribus membris intus enim calidi-
tcm cst Immiditas non nulricns, sed ex- :
multa efficitur ct spiritus et tunc ob-
torius (hicns por nares. Illa autcm humi- tas :
exteriorum mem- tinent exteriora et tunc expcrgefaciunt
ditas quae est nutritiva
:
brorum ct non aegrotativa, quae facit ca- ad vigiliam. Hoc autem est cum distincti
tarrhum vel apoplcxiam vcl paralysim, fucrint ad invicem corpulcntior sanguis
nihilominus fcrtur deorsum congcsta ali- in partem unam dcorsum atquc purissi-
mus partem aliam sursum est cnim
quantulum, et cx ea rcfrigcratur quod in :
supcriori- purissimus et tenuissiinus sanguis. qui
calidum cst in cxterioribus et
bus mcmbris : cst cnim ex loco a quo de- csl in capitc : quia alitcr non nutrirct
MH. I 1)1: SOMXO KT VICILIA, THACT. II I >.)
sensiimn or^ana : nutrions onim ea do- tiunom, sivo post cihum, ot adhuc non
bet essc aptuni sii^illationi formaruni : ct ost distinctus purus ah inipuio, i(h'o tunc
hoc ost tonuo in snbstaulia ot puruni in lit indiscrotus ot incortus somnus, sed
qualitato : tuibulontissinuis autom osl, jiotius confusus ot intorruptus, sicut di-
qui nutrit inforiora : oo quod (hirasuntot ximus supcrius, quousquo soparatio liat
fortia, sicut portantia totain molom cor- sanguinis, ita quod purissimum ojus sur-
poris : talia autoni nutriuntur sanguino sum mitlatur, turbulontum autem deor-
grosso el iurbido torroslri, sicut in aliis sum : ot (luando hoc acci(kn'il et vicorit
jam sjvpius dictam ost, ot adhuc (Hcotur caliditas excurrcns, tiinc absoluta a gra-
in scientia do AninidHhiis. Omnis san- vitato nulrimcnti a vinculo somni cxper-
guinis princij)iuni prinium (>s[ cor : cor <i:ofiunt animalia.
autom, sicut anatomia probat, tros ha- Sic igitur diximus, quaj fit causa dor-
bot thalamos sivo concavitatos, doxtrum miendi. b^st enim causa ejus rodhibitio
scilicot, sinistrum, et niodium : et me- humidi infrigidati, quae est ojus cvaiiora-
dius autom ost communis utriusque ex- tionis qu;o a cibo sursum fertur ad ca-
tremi tliahami qui (>st in corde : de quo- piit pcr ingcnilum ct naturalom calorcm,
rum extromorum thalamorum liinc et dc frigido facta ct convcrsa ad primum
inde undiquo inchoat ex utraque vena, organum senliendi scnsus communis.
quarum una vocatur magna, et reliqua Diximus itoriim quid osl sonmus :
adorti, qure dilTunduntur ox corde : et quoniam cst intorceptus usus in scnticn-
una ascendit, etaltora (h^scendit : in me- (lo facta in primo organo sontiendi et :
dia autom ceiluhi lit discrotio sanguinis hanc interccptionem diximus factam cssc
nutrienlis inferiora ot nutriontis superio- ox ncccssitatc quod
suppositionis : oo
ra. non contiiigil animal csse ct salvari non
llaec autom dubitationos multas ha- existcntibus convcnicntibus quae ipsum
bent ot contradictionos a (lalono et suis pcrficiuni. Esi cnim propier saluiem
soquacibus : seddiffiniro suhtiliter de his somnus necessario quies enim est som-:
esl aUorum sermonum, quos in libro nus quies autcm salvat animal, ui dixi-
:
Animalium, Deo favente, complobimus : mus.
eo quod nmlta et proHxa de hac materia Sic igiiur de somno et causa somni ot
sunt dicenda. accidcntibus ejus sufficienter dicium est
Propter hoc autem quod maxime go- sic.
neralur sanguis, post nutrimenti obhi-
DE SOMNO ET VIGILIA
LIBER SEGUNDUS
TRACTATUS I
cet intelligibilis partis animae passio sit,
aut scnsibilis ? autem hic
Accipiamus
intclligibilem partem large pro comprc-
hensione et acceptione, quae est certa
vel probabilis, sicut est oj)inio : sensibi-
lem autem intelligimus sinipliciter hic
CAPUT I. communem particulam, quae accipit for-
mas vel intentioncs sensibilium particu-
lares, et individuales, secundum quod
comprehendit decem sensus, scilicet quin-
que quinque exteriores, se-
interiores, et
Et est DiGREssio derlavans totum esse cundum quod in libro de Anima di- •
somniorum ad intellectum meliorem ctum est sic enim accipiendo intelligibi-
:
sequentium. lem et sensibilem particulam solum iu
duabus inter omnes potentias animae
qusesuntin nobis, habcremus potestatem
et facultatem aliquid cognoscendi : pcr
vegetabilem enim particulam nihil cog-
noscitur omnino.
Post hoc de somnio quaerenduni est. Ut autcm faciliter' instruamur esse et
Et primo quaeramus cui potcntiarum ani- causas et significationcs somniorum de
mse attribuatur passio hjec, utrum scili- quibus intendimus, volunms primo di-
' 11 (ie Aninia, ex diversis colligitur textil)us.
i:;h I). A\M. MA(i. ()|{|). iM{/i;i).
coro (jtiomodo soiuniuin <!st in nobis. do polest (icri nisi patiente organo sen-
Scimus autem quo<l non dicimus nos sus ali<|<jid a sensiliilijjus foiinis : cujus
soinniarc, nisi quainlo clausis j»cr soin- cnim potentia est, ejusdem e.st uctus, ut
luun scnsihus, liiinl in nobis comi)reli<'n- piius dictum est : potenlia aiitem scnsi-
sionesformarumsensihilium, <pia' qiii<l<'in hililcr afficiendi iioii <'st iiisi sensus : <(
res non sunt, sed sunt ali<|ui<l siinilc re- jdeo oportel quod cum aclualiter sic afli-
bus parlihilihiis dctcrminatis, secundum eitiir, quod haec affectio sit aliqualiler in
hic et nunc : non aulem tales fornias or<.,^anis sensuum. Constat etiam, quo<l
tantum soninianius, sed. etiam intentio- in somnio in organa sensuum non agunt
ncs adjunclas illis formis convenientis et ros cxteriores cum ad illos clausa sint or-
nocivi : et idco animalia moventur in gana : quia si hoc diceretur, tunc sensus
somnis per modum imilationis et fuga? : essent in usu sentiendi : usus autem sen-
etquamlo talis fit motus in somnis, tunc tiendi est vigilia : et tunc sequeretur
dicimus nos somniare. In somniando quod somnus et vigilia inessent eidcm
autem non videtur nohis tantuin essc vi- et secundum idem et in codeni tempore,
sus imaginum, sed videtur nohis quod quod est impossibile relinquitur ergo, :
sentiamus directe per omnes quinquc quod illa sensihilia qua? agunt in organa
scnsus, et fortius per illos scnsus quos sensuum, sint spiritualia non rcalia, et
forliores liabemus quoniam vidctur no-
: cum afficiunt sensuum organa, oporlf^t
bis, quod videamus lumina et colores quod haec sint ex altera duarum causa-
clare et distincte, et quod audiamus so- runt, scilicet vel suntin ipsis organissen-
nos, et tangamus calida vel frigida vel suum reservata, aut sunt ad ipsa ex in-
homines quoruni figuras somniamus^ ct trinseco capitis et corporis venientia. Si
Quarehomo quod o-ustemus dulcia vcl amara. Scd
~ autem continuc essent reservata in ore:a-
raro som- ^ . .
'-'
nietodora- rarissime somniat ali<|uis quod odoret nis scnsuum, sequerentur duo inconve-
fcetida vel odorifera quod contingit ex : nientia : quorum unum est si continue
hoc quod homo habet hunc sensum de- reservaretur in eis, continue afficerent
bilissimum unde etiam quando somniat
: organa sichomo continue somniaret,
: et
se esse in locis foetidis sicut in latrinis, quod est falsuin. Secunduin est, quod
non somniat se loca illa odorare. Simili- non habens organum visus, ut caecus,
ter quando soraniat se esse in cellis aro- homo somniaret num(|uam de rebus vi-
matum vel in hortis ubi multa sunt aro- sibilibus. Relinquitur igitur quod ab in-
mata, non somniat se, nisi valde raro, tus ad organa sensuum veniant.
delectari odore : sed somniat se tantum His igitur positis, videamus unde et
immutari in visu, vel auditu, vel tactu, usquequo veniant. Scimus autem ex his
et forte gustu talium. Et si somniat se qu?e bene inlibro de Anima determinaia
aliquid percipere de odore, lioc erit per sunt, quod omnis forma ministrata ab
gustum, ita quod somniat se aliquid gu- anima, procedit ab aliquo thesauro. The-
stare, et postea illius odorem percipere. saurum autem scimus non nisi duplicem
Hsec autem omnia signa sunt, quod for- esse, intentionum scilicet, quarum the-
mse somniorum sunt acceptae per sensus, saurus est memoria, et formarum qua-
et quod illsB quae debiliter imprimuntur, rum thesaurus est imaginativa sive for-
aut iion rcmanent, aut ita debiliter re- malis : quod ex illis mini-
oportet ergo
manent, quod sine prcesentia rei seusibi- strentur formae istae sed nos ostendemus :
lis scnsum non possunt.
afficcrc inferius, quod somnus aut semper, aut
Hsec autem inducta sunt adhuc ut scia- frequenter ligat mediara non ergo pos- :
mus, quoniam liomo in sorauo sensibi- sunt proccdcre ex mcdia. Cum autcm
liler ct non imagiiiabiliter tantuin affici- nos sciamus quod sciisus communis est,
tur sensil)ilis autem affectio nullo mo-
: (jui primo componit ct dividit inter seu-
LllJ. 11 DK SOiMNO ET VKilLJA, TR ACT. 1 159
sala [)ro|)ria, ot quod ex illa coinitosiliono luni. dc quihus (nnnihus in soqiuMitibus
el divisione rcsultanl intcntiones nocivi ostendennis diversilateni el causani. Scd
et convenienlis, sicut in scienlia de Ani- comniuniter de esse somniornni in oni-
jna deterininatum est, sequitur ex illo nibus i^cneribus eoruin secnnduni l*eri-
procul dul)io, quod duininodo non clau- ])aleticus ct Averroeiu cuin Allarahio et
datur, ligetur iniai;inativa, quod dum Adainidin j)liiloso[)lios dicla.
fi)rma' adniinistrentur ex i[)sa, resulla-
bunt intenliones lioni el mali ex i[isa
compositione eorum, non quidem inten-
tiones reruin, sed similes illis acceptne
in spiritualium imay^inationum composi-
tione et divisione.
Dicamus igitur, quod convenientius CAIMIT II.
est, quod inotus somnii est ex imaj^ina-
tione quam quidam [)liantasiam vocant.
Sed sivelimus scire ubi sitterminus mo-
tus hujusmodi, revocemus ad memoriam
pnedicta. uhi diximus quod airectio sen- Cui pdrllaninhr co)ivc)iil stniiniuDi?
sibilis motus necessario est in organis
sensuum. (^-um autem organa sensuum
secundum duas divisiones clausa sint,
oportet necessario quod si aliquid reci-
piunt, quod sinl iii loco uhi magis ap[)ro-
pinquant ad calidum vaporem intcrius : Resumcntes igilur quod a principio di-
quia qiianto vapor somni ad exteriora ctum cst, dicamus quod de somnio in
iluil, tanto magis iiifrigidatur : interius hoc sccundo lihro quaerendurn est :
autem licet frigiduin sit, cuni adeo non et cum passio non sciatur nisi per suum
sit frigidus, qiiin plus liabeat de caliditate subjcctum, oportet nos primuin quaererc
qu;e est a [)rinci[)io, qiiod elevat ipsum, cui parti earum quoe sunt parles aiiimaj
quam in loco ubi distat codcm
ab ipso conveiiiat dicta passio : et utrum sit [)as-
principio. Ex hocigitur relinquitur, quod siointcllleclualis particulae, vcl sensibilis :
nervi sensibiles inconcavitatibus suis spi- sicut eniin diximus, somniuni cognitio
ritum sensibilem habentes in loco ubi quaedam est et in his duahus partibus
:
conveniunt ad organa sensus communis animae large acceptis solum cognoscendi
directum ad cor per conlimitationcm aliquid habemus facultatem. Ostendemus
quam habet cum ipso, informantur sen- ergo primo, quod licEC non sit passio scn-
sibilihus forinis provenientibus athcsauro sus qui est acceptivus sensibilium specie-
imaginationis in vapore spritiiali, qucm rum matcria praesente, sine materia ta-
elevatprincipium caloris. Ex quibus oin- men : enim usus visus est videre, au-
si
nibus constat, quod motus somni incipit ditus audire etomnino videmus quodscn-
ubi terminatur motus vigiliie, scilicet in sus usus cst sentirc specicm re [)ra'sentc
thesauro imaginationuin scnsibilium, ct extcrius : qu;e autem sic sentiiintur prae-
provenit ad locum uhi inci[)it vigilia, hoc sente maleria, aut sunt coniinuiiia sen-
cst, ad primum organum" sensuum, et suuin, aut propria : comniunia quidem,
quod evaporatio somni vehit eas ab ut ligura, aul magnitiido, et alia liujus-
uno loco in alium. mudi : propria vcro, iit color, sonus, et
IIoc est igitur quod volumus pivnemit- sapor, ct his similia. Scimus autcm^
tcre, ut sequcnlium facilior sit intcHc- qiiod omnia, claudcnlia sciisus ct dur-
ctus. Sunt autcni niiilta gcncra somniu- miciitia suiit iii [lolcntia, cl non liabentia
I(i0 D. ALIJ. MAG. OHI). I»l{/I<:i).
facuUjilcMii ulondi scnsihilibus, el non l(;r (lonnicntcs videinus et concipimus
|>ossunl vi(l(!r(', ncc ;ili(ju() scnsu rcrK|U()- (|iioil(lain aliiid, (juod sc(;unduin inlcllc-
rnni nli : liinc palct (juud niliil oninino (luin clicitur cx ilhj : sicut cnim vi;^ilan-
scnlinuis in soinno : cl sic vidclur (juod (lo scntiinus ali(juid, et cx illo pcr colla-
sensu non percipiamns sonmium : ncccs- lioncm intclli^Minus qiioddam aliud, et
sarioautem concludit id quod scnsu ini- disj)onimus illud : sic ctiam facimus
mutato a lebus extra somnium, impossi- in somnis : pra^lcr |)hanlasmata cnim
l)ile est perciperc. quae afliciunt sensus, intclligimus doi -
Vidctur autem quod somniuni sit con- niientes quoddam aliud. Iloc autcm
ceplio quaedam similis opinioni imparti- hoinini jam vidcbitur qui exercet men-
Lilibus formis judicanti, ct tainen proba- tein suam per experta, cum tcntat sur-
bimus etiam quod ncque in opinione sit gens a somno memorare qualiter in
somnium quando cnini p(!r opinionem
: somno se habuit mulli enim jam vide-
:
de sensibilibus vig^ilantes non solum ad- runt somnia talia quae disj)onebantur,
A^^eniens ad nos dicimus hominem essc, qnasi secundum memoriae perceptioncm
vel equum, quse sentimus per accidens, disponerent quae vidcbantur in somnis
et accipimus pcr opinionem per se, sed ad facere vcl scire, sicut ex memoratis
dicimus ipsum esse albumvel pulchrum, disponit inlellectus vigilantis : contin-
sumendo judicium et de his quoeper se ct gitenim aliquid talium praeter phantas-
proprio sensu scntimus talia autem om- :
ma quod est somnium in dormiendo po-
nino non judicat opinio sine usu sensus, nere quasi ante oculos, et in loco dispo-
sivejudicium ejus sitverum, sivefalsum : nere illud, et ordinare ad intellectus con-
ea enim cirea quae judicium ponit, sen- ceptionem.
sibilia sunt non habent nisi per
: et illa Cum autem secundum praedicta som-
sensuum apprehensionem secundum ac- nium nullo modo sit conceptio intelle-
tum factam. In somnis autem accidit ctus, manifestum est quod non omne
animam judicium simile omnino isti fa- phantasma quod est in somno, proprie
cere nos autem videmur videre in som-
:
vocatur somnium oportet cniin ipsum
:
nis, scilicct omnino similiter de adve- afficere modo sensibibilis sensum, ahter
niente aliquo, quoniam homo, et quo- somnium proprie non vocatur. Propter
niam equus est quorum utrumque est
:
quod Socrates in tria divisit ea quae oc-
scnsus per accidens, et opinionis per se. currebant in somniis, et unum vocabat
Yidetur etiam nobis, quod videamus somnium, secundum divinationem, ter-
quod quoniam albus vel pulchcr quem tiurn prophetiam sed de his in sequen-
:
videmus in somnio quorum utrumque :
libus erit manifestum. Est autem mani-
sensus est pcr se ct opinionis per acci- festum ex hoc quod intelligimus ali-
dens. Si ergo primum judicium non ha- quando certitudinaliter in somnis, et
bet sine scnsu omnino, ncque utique concipimus in certam scientiam qute
eis
habebit secundum sine sensu secundum in vigilando tantum opinione opinaba-
actum facto. Jam autem probatum est, mur et haec apprehensio nullo modo
:
quod secundum actum non fit sensus in est somnium.
sensus in dormiendo.
Amplius autem si recurramus ad ea
quse experimur in nobis ipsis, videbitur
quod non omnis acceptio qu« fitin som-
nis sive judicium vocetur somnium :
quia somnium cst alfectio scnsibilis in
org^anissensuum facta, sicut diximus :
nos aulem praUcr hoc somnium frcquen-
LIB. II l)E SOMNO ET YU.ILIA, TUACT. 1 101
dendo exlerius, et audiendo exterius fal-
limur ali(|uand() : sicul (Miini dixinius in
scientia dr Aniina^ sensus proprius non
(!eci|iilur in proprio sensalo : undt; vi-
dentis (juideni veruin quod nuntial de
proprio siMisulo : et lioe n»odo eliani au-
tlAIM r III. dientis est veruin, sed nequa(juani esi id
seinper veruin quod in liis arl)itrainur
eomponendo et dividendo sensata, et ar-
bilrando lioe esse illud, vel non esse, vel
conveniens, vel necessarium : cl ideo liu-
/s> qua catisa (lcccplio fil in soDinis cuin jus dectiplionis ali(jua est caiisa. In soni-
formiv accipiuntur j)io vebus ? no autem posilum est niliil oinnino con-
tinyere videre, vel audire exterius, vel
etiam oinnino sentire ab exterioribus
rebus priesentibus : ij.>ilur non contingit
aliqucm sensum vid(;re unuin, vel aliquid
eliam i^ali vid(Mido p(M- nioduin diclum.
Kx his autem qua> pivedicta suiit, pa- Sod taineii experimenla sciinus, quod li-
lam est quod in sonino est deceptio eo : cel non per exleriora cuin in soinnis
(|uod forina sensum afliciens accipiturut contingit visum pati^ sicut et aliossensus.
res ipsa : autem istam in-
deceptionem Singulum autcinjlioruin iii (juibus pati-
venimus etiam in vigilanlibus quibusdam iiiur secundum singulos seiisus cvenit
eegris, ut melancholicis et phreneticis et nobis (juemadmodum vigilanlibus quo-
maniacis, non potest esse quod elfe-
et dammodo : (juia iii utro(jue aflicitur sen-
ctus similes non perveniant ex similibus sus organum aireclione sensibili, licet
causis et ideo quoeramus causam hujus
: noii sit oinnino sicut accidit iiobis vigi-
deceptionis hoc enim idein quod vigi-
: lantibus : id eniin (juod apparet in soni-
lando etiam in somno facit deceptio- no, ali(|uando dicit opinio falsum esse,
nein. quando scilicet in somno judiciuin ratio-
Dicamus igitur, quod sanis et vi(bMi- iiis iion oinnino sopitur et delinetur :
tibus sol vidctur esse monopedalis, et sicut eliam iii vigilia (jua^dam judicat iii-
consentiunt in apparitionem lianc, eo conveiiientia et falsa, sed non cst de
quod rationale eoruin detentum cst ab esse somni : (|uandoque autem in somno
ignorantia, sensu nuntianle, quod non dctinetur iie procedat ad judicium, et
potest ratiocinari de contrario, quod ha'c tunc consequilur oestiinatio lioininis
major sit terra, licet pe(hdis |»r()pler hjn- [)hantasma sicut rem ipsain, et est (1(!-
gin([uitatem videatur. lljcc autein decep- ceptus. Et haec est causa, quod quidam
tio iit primo inter phautasma et sensum, inhonesta somniantes consolantur se in
sive idem, sive dicamus diversum esse somno, eo quod non sit curandum, quia
phanlasticam formarn et sensibilem, et somnium sit et non veritas.
j)liantasticaiu potentiam et sensibilcm : Uatel igitur ex dictis et melius patebit
deceptio eiiiin lit in liis etiani abs(jue vi- ex sequentibus, quod h;ec passio quam
dere exterius, et absque audire, et omiii- vocamus soninium et somniare, non est
110 absque sentire exterius, et iterum vi- passio opinantis vel intelligentis aliquid.
' II (ie .Vninia, Iract. iii, cap 5.
102 1). Ai.n. MA(i. onn. v\\M\).
Iloc autuiu sic prohiilurcxprcssius
([uani Ih-ec passio (juam somnium appcHainUs. |
in anle habitis jtrobiilum sit. (^onstat Si enim siinjilicitcr cssct somnium lioc
scnsus, scd quod ipsc simpbcit(!r cst sen-
auteni ox oninihus quae in primo libro is-
sunt, quod omnis sus, tuiic csset vigiiantis passio : quia
tius scicnliffi digc^sla
dormitiovinculum cst, ct immobilitas, cl scnsus cumsit potcntia passiva, non csl
si autcin simjiliciter ct iilisolute, nisi quando cst
prsecipuc cxtcriorum scnsuuni :
a proprio et extcriori
inlusctopinio in actuesse debcant, opor- in <'ij^crc et pati
pliantasmata ad opi- objccto sic autem iion fit sentirc in dor-
tet a scnsibus lluere
:
nioncni et intcllectum, a quibus abstra- micndo : ct tamen somnio ht sinijtU-
in
bantur intcntioncs probabilcs et univcr- citcr vid(;re et audirc, hoc modo quo
sales ad informandum opinionem et in- prius diximus : ct ideo qualitcr et qucm-
tellectum non autem sic Ibiunt in som-
:
admodum fiat afMictio sensus in som-
no, eo quod tunc spirilus animalis qui nio, hic considerandum est.
est vehiculum formarum, retractus sit, et Ponamus igitur primum, quod tamcn i
sensus subtraxit se ab extcrioribus, ct manifestum cst, quod somnium est pas-
reduxit se ad interiora : iyilur per acci- sio sensibilis particulffi animce : liujus
dens somnus crit et vinculum ct immo- cnim passio est somnus, quo somno ct
in
bililas intcllcctus ct opinionis : oppilan- numquam aliter fit somnium non enim :
tur enim viee pcr quas formffi ad interio- potest essc, quod ali({uando alicui ani-
ra transire dcbuerant. Quod autcm in malium velpartium animaMUsit somnus,
quibusdam somnis hoc non fit, in quibus ct aliquando somniarc : scd cidem ani-
llunt intcUectus et opinioncs, vere pcr mali et particulae accidit somnus etuon
non est de natura
accidens continglt, et somniare. Quoniam vcro de phantasia
somni, sed habet causam aliam quam diximus in libro de Anima ', secundum
inferius exsequemur. quod sul) se comprchcndit et imaginati-
vam et aestimativam, patet quod phan-
tasticum subjecto idem est sensibili, sed
esse suum formale ct difrinitivum non
est idem cum esse sensibibs. Est autem
phantasia motus ille qui fit a scnsu se-
GAiniT IV. cundum actum facto, sicut diximus in
Yihvo &Q Anima^ Dico autcm phantasiam .
formaliter cum suis formis accipiendo :
motum autem voco formam ad ipsam in
spiritu animali devcctam somnium au- :
Qiiod so)nnium est passio soisibilis pav- tem quoddam phantasma videtur csse
ticuhe animie, non in quantum sensi- per experta. Diximus enim quod hoc
bilis, sed in quantum phanlastica. phantasma quod est in somno, cst aut
simpliciter factum, aut quodammodo :
non simpliciter faclum dicimus esse
somnium manifestum est igitur, quo-
:
niam partis sensibihs animae est som-
niare, non quidem sensibifis, secundum
Cum autem jam constet sonmium non quod simpbciter est sensibile, quia sic fit
csse passioncm opinionis vel intellectus, in actu ab exterioribus, sed sensibilis
sccundum quod scnsibile eflicitur
vidctur quod ncc scnsibilis [larticuliB sit est
' 111 (l(; Aiiiina, Iracl. i, cap. H, 2 Ibid.
\A\\. II l)K SOMXO ET VIOILIA, THACT. I 1G:{
phantaslicum informatuin ct allVclum a a sousihus, non solum (>st in organis sen-
pluuilasmate : hoc autom ost quod dixi- suum dum sonsata extra prcesontiam
mus in principio, quod somnium incipit sunl ot agunt insonsum, sed etiam post-
a phantasia vol imaginatione, ot tormi- quam ahiorunt, aliquantulum [lerscve-
natur ad sonsihilom [)artioulam aninuo :
rant in oriianis fornuo ill;o : ([uodlicotin
et e converso vigilia inoipit a sonsu, ot lihro AqSoisu et smsato [irohalum sit di-
lerminatur ad imai;inationom (d momo- ligonter multis (!X[)orimentis, tanuMi ul
riam ol o[tiniononi ol intelloctum in ali- oortior sit doctrina, [irohotur oliam liio.
quihus. Est oryo phautasma somnium Dico iyitur hic, quod luec passio ([uu' lit
facions non simplicitor factum : quia sic a somno et sonsu, similis ost violentia)
cssot a rohus ractum, sed osl faolum qua foruntur oa qvuv foruntur motu
(juodanmiodo por roversionem ova])ora- violonto, qui cst motus ox[)ulsionis sive
tionis tonuis ot lucidae, qua' in sonmo ah projoclionis : in isto eniiu motu ea quoe
interiori capilis revertitur ad principium agitanlur ol projiciuntur, adhuc moven-
organorum sensihilium : docoplio aulom tur, ([uando jam non attingit ipsa ull(v
in his fit a vinculo dolinente judicium rius primum movens, sicut movetur la-
polontiarum aninuv, quae possunt dis- pis poslquam non tangitur chorda hlitse,
cernere verum phantasma-
et falsum in et sagitta movetur postquam non langi-
tum collatione socundum compositionom tur a chorda arcus : et hoc cst ideo, quia
ot divisionem facta. id quod primum motum facit, secundum
impulsiouem movet acrem, et ille aer
molus movet aercm alium et sic move- :
tur unum ah alio doncc stat violenlia :
sic enim socundum im[)ulsionem violon-
ter faciunl motus onuiia qua) movenlur
in aere vel elemouto humido quod est
CAPIJT V. a([ua quia in liis tanlum duohus ele-
:
mentis est molus violontus. lloc autom
Iiic inducimus tantum pro cxomplo sed :
utrum vcrum sit, an non, in octavo
Plujsicorum ante finem lihri roquiratur.
QualUcr fonnn somnii sit i/i sensihUi Quid([uid autem sit dc his quee locali-
parle aniime secundum quod pulilur ter et violontcr moventur, cum su[)orius
sensus ab objeeto rl reniunr/ forma dictis oportet nos opinari accidcrc in al-
sensibilis iii onjano sentiendi ? torationo : nam quod calofactum cst ah
aliquo calido, calcfacit ultorius hoc quod
sihi pi'oximum est, ct lioc itorum ultorius
distrihuit calorem, ot sic fit continue per
moventia et mota usque iu primum
principium motus, hoc cst, solum mo-
Ilahito proprio suhjocto somnii, ou- vons non motum in genero nmtus illius
jus ipsum est passio, superost speculari in quo movet sequentia. Igitur similis
quidsit et quomodo sit somnium. Spocu- modus motus est in co in quo sentire
lemur igitur ex his quae maximo ut in contingil: quoniam sentire alteratio qua)-
plurihus circa somnium accidunt. dam facta cst ct ipsius sensus, quando
Dicamus igilur jirimo, quod ohjocta cst sccundum actum factus ct altoratus a
sensihilia nohis afliciunt sonsum socun- foruui sonsihili non tamen cst simplici-
:
dum singula organa sontiondi, ot pnssio tcr alteralio, ut diximus alihi. Est igitur
sivo foi-nudis (pialitas et figura quae lit hu3C causa, ([uod aer motus ah oculo al-
1B4 I). AlJi. \IA(i. OIU). I»|{/1':D.
sensus ulte- tueatur ea qiiaepermutantur, et postea
terat seusuin, et orgaiiuin
cominunem, ct sic ulterius vi(](!at alia, videbuiitur ci moveri sicut
lat sensuin
secundum ordinem virium aniinaj s(!n- illi qui sensus organuin permutant a cur-
sibilis remanet forma per spaliumin
: et su flumiiium, et maxiine ab his llumini-
organo sensus poslquam alteratum esl : bus ((ua^ citissime fluunt, postea v(;ro
quia aliter secundum illam forinam non quando sunt in terra, videntur eis (;tiam
movcret inleriores animai i^artes et oi- moveri ea quai quiescunt propter formam
gana et ideo quiesccntil)us jam rebus
:
motus manentem in organis sentiendi.
cxlerioribus a movcndo sensus, alteratio lloc autem non est tantum in visu, sed
lit adhuc et remanct tam in superficie in auditii unde a magnis sonis diu au-
:
ditis fiunt aliqui obsurdescentes ad alios
sensus in organis, (luam in profundo ca-
pitis, ubi sitse sunt alise parlicuUe aniime
sonos, non propter hoc quod corrumpa-
sensibilis : hoc autcm palam est per ex- tur auditus tantum, sed quod forma ma-
perta : cum enim diu et frequenter sen- gni soni remanet in auditu, et excludit
tiendo patitur sensus ab aliquo sensibiii perceptiones aliorum sonorum. Ex ea-
valde activo, et nos postea eumdem sen- dem etiam causa fiunt etiam a validis
sum transferimus ad alia sensata ejus- odoribus non odorantes alios odores, et
dem sensus, tunc passio prius accepta in omnibus similibus idem est judicium.
scquitur sensum. Haec autcm omnia manifesle accidunt se-
Et Imjus exemplum est, sicut quando cundum modum quem diximus.
nos transferimus visum a sole prius viso
ad tenebras vel tenebrosa accidit enim :
tunc nibil videre in domibus tenebrosis
propter lumen solis adhajrcns oculis. Et
simile accidit quando diu aspicimus ad
colorem clarum, sive illc sit albus, sive CAPUT YI.
cairuleus, et sit bene coloratus ejusdem
coloris, videtur nobis esse omne corpus
ad quod subito permutamus visum, quod
pellis alba vcl cferulea sit expansa super
Quodorganum sensus nonsolum patitur,
ea quse postea vidcmus. Et si ad solem
inspiciamus vel aliquidaliud splendidum sed etiam agit in corpora vicina.
valde, et statim contineamus claudendo
oculum, et nobis observantibus aliquid
aliud secundum directum visum imme-
diate conspiciendum ubi accidat visum
videre, statim apertis oculis subito post
aspectum solis judicabit oculus colorem Ante autcin quam proposituin habere
esse hujus quale est lumen : deinde post possimus, oportet nos ostendere quod
remissa, per- organum sensus non tantum patitur ab
modicum, passionc oculi
mutatur in puniceum, hoc est, in clarum objectis, sed etiam agit in corpora vici-
Quod igitur organa sentiendi cito
rubeum colorem, deinde ad purpurcum na.
sanj^^uineum, et ultimo pervenit ad ni- modicas ditTerentias sensibilium sentiant,
grum vel ad illum qui est verus color apparct in rebus animatis, quse non ita
corporis, super quo dirigitur oculus, eo bene prseparat» sunt adpatiendum, quse
quod tunc evanescat passio prius facla in tamen valde cito a modicis difTerentiis
oculo. agentium immutantur. Hoc autem in
Et simile est in sensu communi qui specuUs accidit, quod ipsum exemplum
percipit motum : (?um cnim aliquis iii- lam mirabile vidctur, quod si insislendo
Lin. II I)E SOMNO ET VK.ILIA, TUACT. 1 m
per omnem consuleralioneni considorabit membris. Scimus enim, quod seminis
quis dilijienter, (juasi nuMile videbilur natura est eadcm et menstruorum eo :
uti([ue couslernari pi-a' aduiii-atione faci- (juod utrunuiue est superiluum cx quo (it
litatis passionis. generatio, nisi quod sciucn cst activum,
Kt ex illo nianifcslum est non sohun menstrualis vero sanguis passivum : s(;-
organa sensuum faciliter pati, sed etiain men autem a quo lit generalio totius,
a^ere aliquid iu corpora vicina, non etiam necesse est quod decidatur a totocorpore,
in eodem subjecto sibi conjuncta : in licct a capite decidatur plus quam ab
enim experta probant, quod quemad-
isto aliis membris. Menstruum igitur a loto
luodum visus patitur a diversis, et a^it corpore descindilur, et sic erit sui aliqua
et facit aliquid in corpora se tangentia. paa"s currens in oculis : et cum fervet,
In speculis enim valde puris si contini;at resolvitur vaporabiliter, movetur aer ab
nmlicres inspicere, menstruis superve- ipso, et serpit alteratio illa ct motus us-
nientibus, generatur superficies (juie- que ad aerem, qui in speculis cst tangens
dam velut nubes saniiuinea : et si qui- speculi supcrficicm propter continuitatciu
deiu novum fuerit speculum, non facile qua coutiuuatur motus aer ab oculis usque
est abstergere liujus nuiculam autem : si ad speculum, et qualem quemdam facit
verus, facile quod coutiui;it ideo, quod
:
oculus aerem, et talem facit cum qualis
in veteri sunt sordities qua^lam nu- est ipse in passione sive qualitate eadem
beae quae excludunt maculam ex oculo existens : aer autem talem facit speculi
menstruatae per aerem venientem. Causa superficiem. Ita enim fit in speculo
autem est, quia, sicut diximus, non mundo sicut fit in vestibus : vestes au-
.solum patitur visus ab aere inspiciendo tcm qua' maximc mundae sunt, citissime
formam visibilis, sed etiam facit ali- inquinantur quod enim valde purum
;
quid in aerem : et ideo sanguis tluens est, diligenter monstrat sordidum quod
vaporabiliter resolutus in aerem ex oculis receperit, et praesertim minimos motus
menstruatae, facit in aerem et in ocu- secundum alterationcm factos. Omne
lum, sicut faciunt omnia splcndida enim politum et planum est, qualem-
quae illuminationem aiiquam largiuntur cumque parvum tactum etiam mundissi-
corporibus sibi vicinis, postquam a lumi- mse manus, tactum maxime sentit et de-
nositate perceperint lumen. Organum est monstrat : statim enim spissam traliit nu-
de numero splendidorum et de numero bem. Oportet enim intelligere hunc ta-
eorum quae babent colorem : multa enim ctum sive qualitatem quae inficit langens
colorata sunt splendida, non quidem factum, esse tamquam aeris infecli a nu-
propter lumen quod sit in ipsis, sed pro- be sanguinea quanulam actioncm in su-
pter lumen quod reverberatur super ea, perficie speculi, et actionem quamdam ae-
sicut diximus in libro de Sensu et sensa- ris ad speculum : et sicut attrahi dicun-
to : in mulieribus auteni menstruatis ra- tur quae se coUidunt per confricationem,
tionale est oculos aflici sanguine, sicul et et quod sit lamquam cxplicatio quoedam
omnes reliquae partescorporis earum affi- aeris ad spcculum.
ciuntur : luituraliter enim secundum Haec enim tria succedunt cum spe-
sibi
suam complexionem existunt pienae ve- culum ex aere inficitur. Primum quod
narum venae autem sunt viae sanguinis
: : langit ipsum, cum extremum aeris est
ideo cum fluunt menstrua proplcr tur- cum extremo speculi. Sccuudo attingit
bationem et fervorem sanguineum, licct aer speculum, ([uasi ingerens se in pro-
nobis incerta sit differentia sanguinis fundum s[)cculi. Tertio autem exspoliat
illius qui decidit ex oculis, scimus tamen seforma uubis inducendo eam in specu-
quod inest ipsis aliqua ditTerentia et por- lum, et speculum tenet eam propter du-
tio inenstrui sanguinis, sicut in ca'teris ram substantiam sui luec autcm macula :
KiO 1). ALIi. MAG. OIU). PH.KI).
statim llt inanir<^stii, (jiijitiliiiiiniinqiic sit (JiNcr.sii iih cis in sultjccto ct non liiijjcn-
parvii, \(0 niagna, ])Poj)tcr iiuiiKJitiiini tia iulco cfjntinuitiitcni iiiiluiiiicin us(juo
s|)('culi : (|U(hI auteni non de lacili et ce- ad ij)sa.
leriter exit cx novis speculis, caiisa est SecuinJa cst, (juod curn organuni sen-
liajc, (juod purum politum et j)liinum cst sus ;ig-it secunduin jjassionem natuni-
spccnlnm ex liis enim dispositionibus
: lit(;r et accidcnlalitcr acc(jptam in jdi(juod
ser|)il macula in profundum spcculi om- corpus (|uod non (ist secum in eodem
nino nani eo ({uidcm quod purum est
: suhjecto, quod multo fortius organa inte-
speculum, serpit in profunduin omnino riora ct instrumenta informata sensibili-
speculi macula autem quia planuin
: ratio hus formis, aj^erc possunt in organa j)ro-
est, serpit niituraliter ct omnino, quiii in priorum sensuum secundum formam, ut
pliina superlicie facilis est difTusio vapo- perfectio in perfectibili, et naluraliter est
ris, cuni nulla pars emincat, qiiffi prote- cis sicut actus in polentia.
gat sibi vicinas partcs ab infectionc. In Ad eam crj^^o qucC ex principio conside-
veteribus autcm speculis macula non est ralio in intentione nostra revertatur : sic-
una, neque simul : quia non in eo ma- ut igitur exhis quae dictasunt,patet quod
cula subit in profundum, sed magis natat post recessum sensibilis extrinsecus in
in superricie speculi : cujus causa supc- cclla anterioris capitis ubi sita est forma-
rius assignata est. Quoniam igitur etiam lis,conveniunt simulacrahabentia simili-
a parvis differentiis sensibilium fiat mo- tudinem aliquam cumformaquaeest obje-
tus, ct organorum, et celeres
alteratio ctum sensus et hoc praecipuc fit, quando
:
sensus sccundum actum cx potentia mo- ea quae sunt prinia sensibilia, quae agunt
ti. in organa sensus, valde disponuntur ad
Amplius nutem quoniam non solum agendum secundum aliquem sensum spe-
palitur sensus, sed etiam agit e contrario cialem et secundum etfectum quem im-
organum pcr quod sentimus colorata, primunt in ipso : efTectuscnim valde ac-
manifestum est ex his quae dicta sunt. tivorum multuin pcnetrat in passivum
Atlcstantur etiam his quae inducta sunt sibi proportionale.
etiam ea quae circavina et circapigmenta
eveniunt oleum enim quod separatuin
:
est ab amurca, et est depuratum et pree-
paratum cito accipit odores corporum
sibi proximorum et omnia patiuntur
:
illud ipsum. Non enim solum commiscc-
rentur vina odoribus corporum qute im-
mittuntur in vinum, sicut lit in vino pig-
mentato, sed recipiunt ctiam odores cor-
porum quse proprie vasa ponuiitur, vel
per se juxta vasa existunt.
Ex omnibus liis quae dicta sunt, argui-
mus duas conclusiones quarum una est :
facile et celeriter et usque in profundum
sui sicut speculum <i parvis differentiis
patitur ab extra, quod similiter facile et
celeriter moveri potest organum sensus
a particulis intra, cum ilke sint in orga-
nissensuum conjunctae in eodemsubjccto
et continuus sit nervus ab interioribus ad
organa veiiieiis : exteriora ;iutem sunt
I
LIB. U l)K SOMNO KT VKilLlA, TRACr. 1 107
tasinatii, scieiilc.s essc fulsiim : ot lnic
contiiii^Mt in cis qui non lahorant nuil-
tuiii non cnini tunc latot oos, ([uod lal-
:
sum est quod tunc dicit iniayinalio si :
autcm major sit passio intirniilalis, in
tanlum (|uod dotineat rationom, tunc mo-
C.\PrT Vn. vctur ab ipsa similitudinc irasccndo, vel
timcndo, vol concupisccndo, sicutrcprfe-
scnto. Causa vero in omnibus liujusmodi
una est, hsec scilicet i[uod omnia non ju-
dicat socundum eamdcm potontiam id
Qi/,p sit vrrn cattsd tlrcvptionis i/i so//i//o quod cst principalc, sicut rcs, ot id quo
et qiiot si/it ? liunl phantasmata primiim cnim judicat
:
rationo, et secundum scnsu communi vcl
sestimatione sensibili. Uujus aulcmexom-
plum est quod vidctur secundum id quod
phantasmata faciunt solcm esso unius pe-
dis : sed alia pars animoe qusB est soepe
Adhuc autem ex superioribus longe di- in scientibus, contradicit ad phantasiam,
ctis apparct, quod facilitas deceptionis in ct dicit eum cssomajorcm tota terra.
scnsibus tam in dormiendo quam in vigi- Siiniliter autem si globulus ex ccra vel
lando, est ex passionis vehomentia, in alia aliqua matoria formotur, ct postea
qua oxistimus : et divorsi homincs ct di- dij^^ilus super digilum cancollotur, ita
vorsa animalia sunt in diversis passioni- quod utriusquo dij^iti oxtromitatc simul
bus : ot idco diversas hahent causas do- tangatiir globulus, vidontur duo esse glo-
ccptionis suie in his quae apparcnt ex sen- buli qui unicus est : attamen nou dicimus
sibus : sicut trepidum decipitur in timore quod duo sint, quia alius scnsus, qui di-
existens, et amans decipitur in amore gnior est in certificando de rcbus ct nu-
vebementi existens, in tantum ut etiam mero earum, tactui contradicit in omni :
propter modicam similitudinem videatur enim certificationc dignior est visus quam
timenti quod videat hostcs, et amanti tactus. Si vero non habcromus nisi ta-
videatur quod vidcat dilectum. Eodem clum et talom tactum qui est cum trans-
modo est etiam in ira et in omnibus con- positione digitorum ot non alium, tunc
cupiscentiis et passionibus, quod facilc procul dubio deccpti jndicaremus duo
vidolicet decipiuntur omnes existentes et esse quod unum est ct mentiendi causa :
dctcnti ab eis. csset, quia non cssct aliquid dignius ta-
Adhuc autem (luando passihilior uti- ctui contradicons. lAIcnliondi autem causa
quc ot magiia passione detontus fucrit naturaliter est in sensibus, ct non solum
quis, tanto amicitite movotur ot pormu- cx hoc quod formaqujclibct apparet cum
tatur similitudinc et magis ac magis mo- movetur quod primo movet
sensibilc
vetur, quanto in passionihus fucrit magis scnsum, sicut prius induximus supcrius
et magis haec enim est causa, quod fe-
: in nmltis excmi)lis scd ctiam ox hoc :
bricitantibus quibus matcria vajiorat ad quod fiunt apparitioncs nmltoe, cum ipse
caput, vidotur quod animalia vidcaiit in scnsus movotur socundum formas prae-
parietibus proptcr modicam similitudi- acceptas, vol naturalitor in co oxistens,
nem iinearum casu protractarum in pa- sicut lumon, et diaphancilas, et
cst
rietibus : et quidem talilor infirmanliiim splcndor, ct hujusmodi tunc cnim co- :
quibus non dctinotur rationis usus, vc- dcm modo movotui- siciit scnsihile ex
liemcntcr dcccrtant apud sc contra plian- prius acccpta fornia motus in organo.
1(18 I). A\A). MA(i. ()\\\). IMM;I).
J)ic.() ;ujl('iii ('X|)liinaii(l(t lioc siiiil lcirii idijisiim : cl idco luxuriosis lit soiniiiuiii
vidiiltir inovcri iispii-icnlilius, qiioriiin \i- (lc coitii, riiiiiclicis de cibo d(;cipicns. Sc-
sus al) ali(jiio piiusmolus csl. cuiidum ;ujlcm dcci[)icns csl similituihj
l!^t ul liqiiidc hoc inlcllij^iiUjr, o[)ort(,'l cibi vcl humoris ([ni dominatur in cor-
scirc (juod causa dcccptionis in somnis j)orc, el i(l quod somniatur, sicut cuidui-
provcnitcx uno princi[)alitcr, cl cx trihus cc phlcgina dislilhit a capitc pcr dcntcs,
aliis sccundiirio. Princi[)al(? autcin cst, somniat ([iiod mcl bib.it, ct cholcricus
quia non cst contradiccns ad pliantasma somniat.sc j)iopt(;r iuodicum c;ilorcm cssc
nisi valdc r;iro, co quod liumiditas sornni iii ignc, et phlegmaticus proptcr modi-
oppilat porum per ([ucm cst transitus curn frigus se esse in aqua, et sic de aliis.
imiiginum ;ul usuin ralionis : et tunc ac- Tcrtiiim autcm est lincatio hnai^inum in
cipitur pliantasma ut rcs, ct similis cst vajiorc lluido intcrius organa langcntc :
causa in omnibus amentibus. Ijnum au- sicut cnim vapor est incerta; fi}.'^urae, ita
tem secundorum et non principale est ct imaginationcs qu* fcruntur in ipso.
passio haec enim trahit forinam ;id id
: Hsec autem in sequentibus magis erunt
quod timet vel desiderat nam quod quis- : manifesta.
que timct vel sperat, pcr somnum ccrnit
-^^r^^.-i3<s^^
LIH. II I)E SOM.NO I:T VIOILIA, TH.VCT. II 169
TRACTATUS II
QUID SIT ET QUALITER FIAT SOMNIUM?
Hujus autem causa cst, quia in die
quando animal vigilat, fiunt majores sen-
suum motus extrinsecus, et ab illis ex-
pelluntur a perceptione debilesmotus in-
trinseci, quando fortiter extrinsecus agit
objecta exteriora in sensus, ct intrinsecus
CAITT T. fortiter agunt conferendo et diversa tra-
ctando ratio et intelligentia : exterminan-
tur enim tunc ne percipiantur, quemad-
modum juxta multum et fortem ignem
exterminatur minor et sicut extermi-
:
Quaiiter in nocle fiat somnium ? nantur parvae tristitiee et parvffi oblecta-
tiones ne percipiantur juxta valde magnas
tristitias et delectationes. Nocte vero
quando frigus claudit organa sensuum et
vacant ab exteriori tumultu fortissima-
rum passionum quje fiunt ab exterioribus
Ex omnibus aulem his quu' habita objectis, et propter impotentiam agendi
sunt, esse et (lininilionem somnii invosti- exterius ])ropter liganientum dormitionis,
jj^antes, dicimus manifestum esse, quo- eo quod in ipsa ab exterioribus membris
niam non solum fiunt motus a simuhicris ad interiora fiat caliditatis et spiriluuni
quae sunt in corpore in vigilando, sed refiexio, tunc referuntur sensuum vigores
etiam tales motus qui sunt extrinsecus in ad primum principium sensibilis particu-
sensuum organis, sed fiun-t hujus motus lae quae- est cor reslaurans quod deperdi-
in animalibus quando in eis fit passio tum est in spiritu et calore : tunc etiam
ista quie vocatur dormitio vel somnus, interiores molus phantasmatuui fiunt
et tempore somni ma^ris apparet, et plus manifesti, sedata maxima turbatione,
se manifestat. quae est in evaporationo qiiae sursum fer-
:
170 1). ALIi. MA(i. OJil). IMt/lOI).
liir in liiH^ (lif^fcslionis, (lO.slqiiain s(!;ri"c- iiiodi f|ii;iiii dolx-at r-sso si aqiia qiiifscn-
^ali siinl ^iossi san^^iiincs a suMilihiis, rcl : (;l si (jnicscant a(jiia' inoliis, lunc
iil (lixiinus suporius, ima^nnalioncs cuni appai'onl jjuraol Jiianif(!sla idola. Sic f»cr
sul)lili cvaporationc lluunt ad princijiia oinnia ot in dorinicndo fiunt pliantasniala
nervorum scnsil)ilium, ot ibi manifostan- distorta vcl vcra. ct rcli(jui omnos rnotus
liir. socundum minus movotur
(jiiod niafris ct
Oportot autem nos opinantos Imncflu- ot roporcutitur (ivaporatio ad corohrum
xum licri sicut fiunt modicae vcrtigincs facta. Intcrdum otiam qiiando vohonKMis
primo quse fcruntur in lluvio instanto : ost valde motus (ivaporationis, tiinc om-
cnim aqua circuli liunt, sod in (lumino nino oxterminantur ot annihilantur, cl
cito flucntc res injecta^ faciunt vertiginom, interdum conturbatorum phantasmatum
seJ cito frangitur propter fluxum aquae. apparont visiones somnioruni, et ex his
Et eodem modo arbitrari nos oportot liunt monstruosa et horribilia somnia.
unumqucmque motum phantasmatis lieri lleec autom propter divorsas causas
continuc in somnio : ssepe cnim vohitur praecipue evoniunt fobricitantibus et mo-
imaginatio vecta in sua propria similitu- lancholicis fcbricitantibus otobriosis : eo
dine ad principium sensus, et saep^i cor- quod materia fobris obscuro fumo sur-
rumpitur in alias figuras propter fluxum sum vaporat, et caliditate sua formas
humidi spiritualiter evaporanlis, quoe commiscet ettuncmonstruosaapparent
;
deferunt formas phantasicC corrupto : grossitie autcm ol multitudine obstruit
enim subjecto, necesse est corrumpifigu- porum logisticae cellulee, et sic dotinot
rationeni formtC quae in ipso est. Haec rationom contradicentem, et tunc move-
autem corruptio fit propter i^epercussio- tur aeger ad simulacrum sicut ad rem ip-
nem vaporis ad concavum capitis, ex quo sam. Vinolentis autem eveniunt haec ea-
reflectitur necessario in scipsum, et non dem : quia calor vini facit elevare mul-
tenet figuram in qua ascendit haec enim : tum humidum vini, et obstruit poros lo-
est causa, quod immediate post multum gistica?, ct permiscet operationes forma-
nutrimentum, et praecipue si calidum sit, rum : et inde resultant monstra quae ap-
ot multum vaporativum, non fiunt som- parent. Propter motum autem humidi
nia eo quod multus motus vaporationis
: quod movetur a quodcalido, videtur eis
fortiter repercutitur ad craneum, et in res quae circa eos sunt, moveantur. Ad-
seipso refractus non tenet imagines. Ea- huc accidit, quod vinum detinet eorum
dem enim causa multum tcneram et hu- nervos motivos et trementes facit. Et ex
midam et mollem habentes comjdexio- his simul junctis est, quod facile cadunt
nem, et pueris calidis et humidis multum ebrii. Melancholicis autem fit hoc propter
existentibus ante, non fiunt aut raro aut nigrum vaporem qui spissus est, eo quod
confusa fiimt somnia quia humiditas co- : elevat eum parva caliditas et ideo ima- :
rum vaporat multum a calido, quod saepe gines videntur certae, sed non permixtae
roperciissa nuUam omnino tenet imagi- et confusae, et sunt, sicut in nigris nubi-
nem mullus enim et prufundus est som-
: bus videntur quaedam nigra similitudines
nus propter multani caliditatom quae est imaginum habentia, ot haec stant diu.
ex nutrimento et ideo quomadmodum
: Propter hoc etiam terrores et concoptio-
fit iii humido quod vehementer movct nes melancholicorum diu durant : haec
quis, sicsomno. In humido
iit in tali enim evaporatio grossitie sua claudit, ot
cnim veliomenter moto nuUum omnino frigiditate sua constringit porum logisti-
apparet idolum, quamdiu vohomentissi- cae contradicentis apparitioni quac iit in
me movetur etquando non adeo vehe-
: phantasia. Omnes autom hae ethujus pas-
menter movetur, tamcn cito apparct qui- siones his similos proptor hoc quodvcn-
dam, scd disl(M'lum, ot omiiino allorius tos;o siint, faciunt mullas ot multarnm
LIB. II DE SOMXO ET VK.ILIA, THACT. II 171
imaginalioiium molus ot tui-batiuncs iu oo i[)so hano judicat vidous iuosso
: til
capile. robus quas vidot, sicut diximus tlo lactu,
(jui transpositis digilis duos lactusannun-
tiat : et sic vidotur unum ossc duo, cum
tamou hoc nou sit nisi in laugente uou ot
iu re tacla. Similitor est in somno, quod
iu voritatc niliil vidtU, nihil audit, nec
soutit roaliter ct secundum voritatem csso
CAPFT II. rem alitjuam : sod lisec suut lautum iu
somnianto por formas ab intus delluontes
ad principium sonsitivum et itleo son- :
tiro Undo otiam in doruiien-
luuc vidotur.
do si contingat aliquom seusum movori a
Qudliter consvrcald .si/ntdarrn in .soimiis re extoriori, minor sonsus in auditu se-
niovent ort/a/ta .sc/tsnnm ? cundum rem oxistens videlur esso maxi-
nms, modica lux oculis objecta vide-
et
tur maxiuia, ita forte quod vidotur corus-
catio lumen parvum candcliE, sicut in-
forius dicomus omnino autem et uni-
:
versaiiter forma (jucc ab unoquoque
Consorvatorum autcm simulacrorum sensuum ost, ducit ad principium scn-
quse a scnsibus accopla in formali roposita suum orij^inom similem sensui, nisi sit
sunt, motus facit somnia valida, post- aliquis sensus dignior qui contradicat,
(juam sotlatur a turbantc ol commiscente Illud igitur quod vidotur iu somnis, pror-
calido ustivo, ot post(|uam distinctus est sus apparet homini sicut sonsibilc : sod
purus ab impuro : quia tunc possunt lu- id quod sic apjiarot, videbilur secundum
cere imagines quod est purum.
in eo veritatom uon osse : sed id (juod iutra
Quoniam nutem impuro non potorat ap- judicium dat, uon dolinelur : vel si pro-
parere, proecipuc quando calidum fumo- prio motu movelur, quamvis forlc in
sum continue permiscuit oporationes et parle et non in toto detinealur, sicut di-
elevationes ejus : tunc enim movebatur ximus superius in his quae non habentes
continue et fortiter duobus motibus, as- fortes aegritudincs decertant contra ima-
ccnsionis videlicet et roflexionis in seip- non osse.
gines, et dicunt eas
sum : quia conservata simulacra tunc
et Quemadmodum onim diximus, (juod
faciunt valida somnia, ct ideo ea qu£e a aliquaudo j)ropter aliquam passionom
sonsu visus in formalem doferuntur, fa- facile decipimur, ita facile docij)itur pro-
ciunt videre in somniis et ea quae ab : pter somuuui detinentom id quod natum
auditu doferuntur, faciunt audiro. est judicare et idoo quod a simulacris
:
Simile est et dc aliis formis qua:> dofe- rorum moveantur organa souliendi hoc :
runtur ab aliis sensibus : ex eo onim eniui naluram doooptionis rojirfjesentat.
fpiod discreto sanj^-^uine progreditur talis Cooperantur adhuc alia accidentia som-
motus simulacrorum ad scnsum counnu- ni, sicut qualitas cibi, et potus, et quali-
nom, ubi contingunt se norvi sonsibilos, tas complexionis ipsius dormientis : ot
quod ostprincipium viiiilandi, sicut sa^pe quod multum cooperalur, est consuetudo,
diximus, vidotur sibi somnians videre et ct mores, etstudia in quibus estdormiens,
audire ol omnia universalitcr sontiro. ct spcctacula qufP cum diligoulia adspo-
Videtur autem decipi ex hoc quod vi.sus xorit, et desideria quae habuorit, ot liu-
vulctur moveri, qui non movotur a re jusmodi omnia, quiB ad illa formanlur et
sensibili aliqua, sed ost forma motus in disponuntur simulacra. Nihil onim est
172 I). AI.|{. .MA(i. OI{l). VWAA).
iii cor[»oro anirn.ilo (|ii(t(l non sulxlalur liir, generabitur alius sensus, ({uia siepe
foriiia jiost foriiiiiin per oiiinia eniin
pci- iili(|ucin uioduin anima' iiiotihus : cl lit :
idco cliain forinanlur cl onlinanlur irna- ita se hiil)(;nl formai lluentes ad priiici-
pium scMisibilium in successionc sui llu-
gines soinnioruin iid inotus iiniin<'R pcr-
('10111 aniina doi- xiis. Ha',c enim iid invicem se halienl
vorsaj : p(3rv(;rsa (!st
mieniis, cuin ii sonino iinpcdilur cl dcli- quemadinodum ramunculi liquefacti salis
aijuii, praecipuesi aqiia sit calida tunc
nctur rationis judiciuin. Et haec est caii- iii :
('iiim sal in fuiidum priino cadens, eniittit
sa quod dicit Aristoteles quod meliora
albas vias rK|iicfaclionis suae diversas as-
sunt phantasmata justoruin quiini quo-
rumcurn(|uo actus cniin somniantis
:
cendententes successive, unam post aliani
somnium, ut dixi- et splendent in eis quaedam corpora luci-
multuin ad se Iraliit
passiones da parvula, sicut et sal micat aliquando,
mus : hiEc enim accidentia et
somniantis in interiorihus faciunt multo et pifficipue marinum quando movetur : et
efficacius quam in exteriorihus, quod per omnia siinulacra primo a sensihus va-
videlicet modicam hahens similitudinein, duntprimuinad funduin animtC sensibilis
ad organum imaginationis et phantasia,',
videtur illud a quo afficitur ex passione
et alio accidcnte et tunc tertiam par- :
et ex inde relluunt lucentes et successive
tem formationis vix habens videbitur venientes ad primuin sensitivi princi-
species hominis vel alterius. pium enim sunt potcstate quaedam et
: sic
actu quaedam moventes cedente enim
Et ex hac causa contingit, quod plures
:
homines easdem formas somniantes, una forma quae prius fluxit et prohibebat
unum non significant : eo quod diversa agentem secundam, et resoluta illa pro-
accidentia causant eas in (^,is. Hoc autem hibenteformam, sequentes habent simili-
sic fit, quod cum animalia dormiunt, de- tudinem form» per quam factae in orga-
scendenteplurimo sanguine adprincipium nis sentiendi et in exiguo sanguine et re-
sensuum vaporabiliter,descendunt motus, liquo qui remanet de materia somni, ha-
hocest, imaginum impressiones, quaesunt hent similitudinemmoventiumet movent
motus sensihilium, et moventur organa ad somnium actu quae prius erant pote-
in suis principiis, et talium motuum si- state.
Et hujus simile est in nubibus. In his
mulacrorum quidam sunt potestate, alii
vero actu potestate quidem qui possunt
:
enim videmus cito permutari formas. ^ 1-
eliciex figura vaporis propter aliquam demus enim quod simili modo in centau-
convenientiam, prsecipue ah eo qui pas- ris et hominibus, quod cito ex resolutio-
sione aliqua detentus est : actu vero sicut ne vaporis permutantur in formas alias.
illoe quse a sensibus acceptse sunt imagi- Similiter autem est in formis aliis delatio
in somno, quod cito permutantur de
for-
nes, et refluunt ad organorum principia.
Sunt autem et alio modo imagines ma in formam, quae insunt potestate et
somniales et actu et potentia : prior enim actu, sicut diximus. Horum autem simu-
est in actu, et posterior in potentia : et lacrum unumquodquc habet illum mo-
erit in actu corrupta priore. Hsec autem dum existendi, sicut dictum est de reliquis
quffi fiunt in nubibus et liquefacto sale.
per omnia similiter se habent sicut in
motu, et priEcipue in motu alterationis,
qui, sicut in terlio P/i//5icomm diximus,
estgeneratioformsepostformam sicenim :
directeestfluxus sonmialis factus adprin-
cipium organi sentiendi in illo enim unus :
motuum formalium est potestate, et al-
ter actu unius enim supernatat alium
:
tangens sensum : si vero hic corrumpa-
LIB. II 1)E SOiMNO ET VKIILIA, TKACT. II 173
illi quiJem siiniio lantum et simulacruni
esse i(l (juod vorum ost in ro ij)sa. ot dv-
cipitur lunc liahonssoad simulacium sic-
ut ad rei voritatom : ot ost similitor tanta
potontia somni, quud facit latoro lioc si-
milo ot idoo somnians indinorontor mo-
:
C',Al*li III. votur ad simililudinom sicut ad rom ip-
sam.
Quomadmodum ij;itur ost in suporius
inductis similitudinil)us docoptionis ', ita
est otiamsomno. Si onim digilussup-
in
OuaUtcr ris sunini facil lalvre soinnian- ponatur oculo, ita quod situs oculi mute-
toni quid sit quoil apparct in soniniis ? tur, unum duo vidobitur proptor causam
quam alibi loijuontos de sensibus expres-
sinms : unde si tunc supponamus illum
esso detentum, ita <{uod non contradicat
ei quod apparet, tunc in voritate dicet
unum osso duo, autom non
et decipitur. Si
Sod abountemotu simulacri ojus quod sit dtdontus, sed judicet esse simulacrum
ost in aclu niovens prinmm sonsitivum, in sonsu tantum ot non in re existens,
vorum quideni est dicere, quod est tale tunc non docipitur quia non videtur ei :
ut Coriscus, vel tonsor, vol sicut quilibot esse verum secundum rationem quod ap-
alius cujus species apparot in somnio : parol in sonsu sic onim omnino est in
:
sed boc quod sit Coriscus
nonverum est, somno si enim adeo sit tenuis somnus,
:
ipse secundum rem. Cum enim qui nunc quod sontiat se dormirc, et scntiat aliquo
dormit, sentiebat in vigilando, non dice- modo sensum in quo est passio dormien-
bat proprium sensum (jui dijudicat etnun- tis, tunc quidem apparet somnium, sod
rom sonsibilom, esso Coriscum verc,
liiit non decipitur quia non vidctur ci ita
:
vol secundum rem sed dicebatpor bunc
: esse secundum rem ot itcrum dum som- :
sonsum formalom quom accipit, illura es- niat, contradicit ct dicit somnium videri
soverum Curiscum quom ({uidom sumon- (juidcm Coriscum, non autom esso in vc-
do dicit csse bunc, qui otiam in rei veri- ritato Coriscum. Huconim saepc contingit,
tato est Coriscus : forma onim accepta quod dormiendo dicit aliquissomnium cs-
sensu et postea imaginata ab eo qui vigi- se et non roi veritatem id quod apparot
lat, scitur non esse Coriscus verus, licet in somniis si autem laleat eum, quod
:
Coriscus verus sit, (jui sontitur pcr for- dormit, tunc in nullu contradicit : cltunc
mam illam et repra^sentatur boc autom : deooptus scfiuitur simulacrum sicut rom
est veruni judicium vigilantis et boc :
ipsam.
modo vigilansaliquis judicat, si non om-
nino dotineatur aliquo sanguine amon-
tiam faciente, sicut detinelurnonsentiens
sccundum usum sensuum ot aclum ([ui
est impotens sentirc. IIoc enim sicut
etiam somnians movetur motibus simula-
crorum qui sunt in organis sontiendi, et
".
' Cf. superius, tracl. i, cap
/'(• b. ALB. MAcji oni). V\\A]\).
Imjs accidil jtaiiiin cl tcnuilcr (l(jrnii(!nli-
l)ns scntii'1; aliijuo di-ltili niodu : sontiro
oliarn ab cxlrinseco sojnnnin cl luincn al
saj)on'in ot lacluin. Scntiunt aulcjn lioc
languidc valdc, ct voluli iniinutati siiil a
scnsiliili qnod dc lon<^o ot remotuin cstah
CAPIJT IV. illis : (jnod conlinf^nt (jadoin caiisa (jnam
dixiinus : quia vidcliccl s(jmnus ligatscn-
suin : ot (juia scnsus istonini (hdiili som-
nooltcnui ligati sunt,dcljilitcr |»crcij)iunt:
et proj)lcr dc((;j)tiononi lianc, (l(d)ililatcin
Dc nalura el propria diffinilionc sornni ad scnsihilc dcfcrunt, ot crcdunt quod lioc
ct cjiisdcm explanatione. sit cx longinquitatc scnsibilis imitantis
scnsum.
Quod aulcm illa sint sonsibilia non do
inlus ox loco jihantasiae descendcntia, sed
ab cxtra in sensuin vonicntia, j)rohatur
j)cr lioc quod talos o vesligio statim sur-
Manifestum autem quod vera dixi-
est gentes a somno vigilando cognoverunt
mus in pra^habitis, quod vidclicet somnia idcm esse lumen lucernse quod vigilantos
sunt motus phantastici in organis scn- vidcnt, quod prius in somno nunc sense-
tiendi. Si quis cnim attcndens diligcnter runt. Expergefacti cnim cognoverunt ina-
quae patimur dormientes somniantcs, ten- nifeste idem csselumen etejusdcm lucor-
tet ad memoriam revocare expergcfactus. na) quod et prius tacite dormicnlcs sense-
Interdum enim eadem idola (juse apparue- runt semiclausis sensibus. Similitcr autem
runt in somnis parum ante, inspiciet ex- multi gallorum et canum voces experge-
pergefactus in eisdem organis sentiendi facti cognoverunt eadem quas prius sub-
in quibus ante somniavit ea et dc hoc : audiendo in somnis quasi de longinquo
exempla dabiraus inferius aliquantulum. auditas senserunt. Quidam autcm sic
Sed in quibus hoc manifestius ost, junio- etiam in tenui somno existentes rospon-
ressunt: quibusdam enim illorum in tc- dent interrogati. Et hoec omnia contin-
ncbris etiam quando prospiciunt oculis gunt, eo quod contingat aliquem simul
apertis et vigilant, plurimaidola movcn- dormire et vigilare, ita tamen quod alte-
tur in interioribus organis, ita quod in rum istorum simplicitcrinsit, et reliquum
tantum horrent, quod obvelent se et te- secundum quid secundum aliquem mo-
gant ut abscondantur : et videtur eis ali- dum et non simpliciter propter quod :
quando, quod ictus datus sit eis propter nullum proedictorum modorum dicimus
maximumphantasticum motum. Ex tali- esse vere somnium. Qui enim utitur sen-
bus igitur universis syllogizare oportet, sibus, non dormit, nisi forte secundum
quod somnium phantasma quoddam sit quid quod jam incipit gravari ad som-
in somno fluens, et movens modo sensus num.
organa sentiendi. Dicimus autem insom- Sed ncque adhucsomnium dicimus se-
no, quia idola quae modo dicimus esse in cundum veramsomni rationcm, quaecum-
tonebris, injunioribus non sunt somnia, que sunt vcrse intelligcntiai dormiendo
00 quod non suntin somnis, ncque gene- perceptae : ossentiale enim est somno de-
ralitor aliquid eorum est soninium quod cipiex vi dormitionis, sicut supra dixi-
videtursolutis ad vigilandum scnsibus. mus. Non onine igitur phantasma nio-
Sed nequo somnium simplicilcr dicitur vcns in somno, somnium est quia in :
esse phantasma : aliquando eiiim aliqui- arKjuoprcTtcr phantasma contingit adessc
Llii. II l)K SO.MNO ET VKIIIJA, THACT. TT iU
Vcraiu intclligontiiuu [ira-tci' phanlasnuila dincin inoliis lacil ad viyilandi{)rincipium,
ot non decipi, de cjuibus inlVrius tractabi- isli profundo et j;ravi somno oppressi
nius : sed phantasnui ilhul ciuod est a num{[uam videiit aliquod somnium prod- :
niotu simulacroruni, quod lit in dormien- ciinte vero lElatc, si mutantur j)er calo-
do, etsecundum quod dormit aninuil, hoc rcm ct Immiditatem, nihil incoincnicns
est secundum primum sensitivum. hoc si miilcdir ct accidens somni eorum, ita
est somnium. quod tunc appaicanl ois soinnia [)ormn- :
Kx omnibus his patel quod somnus in- tatione enim cor[)oris facta secundum
cipit ubi vigilia linitur, et iinis ejusesl ad a'tatom ol secundum passionom corporis
priucipium vigiiia*. Hiec iyitur dicta sunt conlrariam, nocessarium est luuic contra-
de somui causa et quiihlitate. riotalem somniaudi ot non somniaudi eis
accidoro.
Ouidam suut, c[ui multum sonrnianl et
continue suorum somniorum [)atiuntur
obiivionem quod ex ilia causacontingit,
:
quia pro certo motus forlioros aliqui ex-
CAPl T V. cludunt perceptionem inuigiuationum ap-
parentium somnis et idoo qui conti-
in :
nue post sonuiium foititor moventur cor-
poi'e ante([uam memorantur dc sonmo,
Dr /lis quibtis )ion accidunt soiniiia, et dc onuiino obliviscuutur, prajcipuo si som-
his ([ui oliHviscuiitui' soiiiiiioruiii. nium in iine somni viderint, sicut fre-
quenter omnes liominos somniare consue-
verunt. Quod autem lia^c causa a nobis
inducta vera sit, quare vidolicot provenit,
non vidcrunt somnia, in ([uibusdam ex
Jam autem inventi sunt quidam liomi- multa et spissa evaporatione ad superius
num quibus accidit pertotam vitam num- facta est, et ad infcriora dolata, [jrobatur
quam vidisse alicjuod somnium : et lioc ex hoc quod vacui dormienles et exinanili
est raro vaide : ettamen accidit aliquando, contiuuesonmiant quando modico som-
quod in taii dispositione perseverant us- no premuntur. Oportet etiam scire, quod
([ue ad mortem. Aliquibus autem in pro- omnino ei accidit somniaro, cui accidit
vecta aetate accidit somnia videre, cum aut dormire, non confusam
[^rfficipuo ei qui
nullum um-
in puerilia, aul in viriliajtale lial)ot phantasiam elsensum communem,
quam viderint somnium. Gausam autcm sicut sunt animalia imp(a'fecta liaic onim :
quia taiibus somnia non contingunt, opor- forte non somuiant, sodanimalia porfocta
tet arbitrari simile aliquod ad eos (jui somnianl ol hoc scepo in canihus expori-
:
post cibum immediate dormientes, non mur, quod latrant in somno ot moventur
vident somnia ; et ad hoc quod diximus, ad inuigines, sod non percipiunt hoc ip-
quod pueris non fit sonmium. Quihus- sum nec attendunt in vigilia [)ropter do-
cumque enim taiis natura et compiexio fectum rationis : ot idoo non dicuntur
perseveranter consistit a qua multa et somniare nisi cortices imaginum, ot non
spissa et permixta evaporatio continuo ipsas medullas.
per totam dormitionem ascendens ascen- Tot ergo ettanta de causa et quidditate
dat in superiorem iocum capitis, quaj ite- et subjocto pro[)rio sonuiii dicta sunt a
rum in seipsam reilexa spissam multitu- nohis.
>>» >* • —
DE SOMNO ET VIGILIA
LIBER TERTIUS
TRACTATIS I
QUOD SIT ALIQUA DIVINATIO, ET QUID SIT?
tiam ct praecipue Aristotelis, qui princeps
liujus scientiae fuissc cognoscitur. l)e di-
vinatione autem somniorum et similibus
principiis qualia habita sunt, nullo modo
potest aliquid dicerc : ct ideo super alte-
CAPUT 1 rius principio determinationem tractare
incipimus.
Quod quidcm
^ quani
^ dinicilis sit, tria Taxat Peri-
pateticos et
oslendunt. Unum est, '
quianullus
*
omnino ^''°8
r*^''"'
soplios.
apparuit, qui dc lioc satisfecerit sludiosis :
A7 est DiGREPSio (lcrlarmis qunm diffidlt sed [)otius in lioc etiam quod ipsorum Pcri-
sit alifpiid traderc dc diriiiatioiic. pateticorum verba in tanlum varianlur,
quodferea j^ropria secta rccedunt, ct
documenta Sloicorum
afTerant a scliola
et Epicureorum. Quidam cnim hoc diis ^'''"j"
^'."i*'
d'vinatione.
immorlalibus attribuunt, sicut Stoici :
quia hoc ipsum dicunt sonare divinalio-
Salis diligenter per declarationes et si- nisnominationem. Et quidam hoc altri-
inilitudiiies in antehabitis causa somni buunl substantiis aliis quassunt principia
et diffinitio ipsius et modns habitus est rerum, rebus tamen ipsis similibus, sicut
a nobis secunduni Peripateticorum pcri- l^^jicurci.
i2
178 n. AI.B. MAd. ont). pn.KD.
J*^l lioc i]),suiii quod do diviiia-
quidoiii daro vidolur, sicul maf^Islcr cum discl- J
lioiic dicit ArisloUdes, brcvc quidcm csl pulo : sicut ciiim narrat y\pulcius Modc- 1
ct impcrrcclum, ct liahciis j)lurimas dul)i- iicnsis in liliro dc hoyrnale Plalonis,
tationcs. Dico autcm breve, quia carcns ctiam Socrates pcr somnium inslructus
prol)atione, scd simplcx, ct parum pliilo- IMaloncm pucirum in discipulum assump-
sopliise liahens vidctur cssc narratio, ncc sit. Dicitur cnim Socratcs tale somnium
species somniorum nequc probatioiicm vidisse visus est sibi cygnum pullum cx
:
somnii aliquid signiricandi in se conti- altari, qui sccundum ritum Acadt^mico-
nens. ImperfccLuai autcm est, quoniam rum Cupidini consecrabatur, et exalta-
licct sine magicis ct astronomicis non lum volasse et in ejus gremio rcdiissc :
possit ars intcrprctandi somnia adipisci, et postea olorcm illum pcnnis codurn pc-
tamcn solis pbysicis suflicicntcr sciturex tiisse, canorc musico audilus bominum
quibus ct qualibus simulacris consistit dcorumquc mulccntc. Cum autcm boc
sonmium de quo debet esse divinatio : ct somnium in Acadcmia in conventu so-
boc neque ab Aristotele, nequc a Pbilo- ciorum rcferret, ecce apparuit quidam
sopbisquidquam determinatum est. IHii- Armon pucrum nomine Platonem afre-
rimas auicm duhitationcsliahct, quia in rcns Socrati, ut eum magistri commodo
incerto relinquitur causa talium somnio- et utilitate imliutum rcddcrct, in qucm
rum. cum adspiceret Socratcs, et ingenium
Nec etiam ejus quod si-
quod dicunt, optimumperpbysiognomiamdecxteriore
militudines inspiciens cst judex somnio- conspicatus est facie, statim exclamans
rum, determinavit modum et causam : ad socios, « Amici, hic ille erat, inquit,
tamen boc quod dicit Aristoteles plus de Academia Cupidinis cygnus. » Iste
accedit veritati, quain aliquid quod ante etiam Socratcs scientiam divinationis in
vel post scripsit aliquis Pbilosopborum, somniis magnifice extollens, adxVtbcnien-
cujus scripta ad nos devenerunt. ses fertur exclamasse « viri Athe-:
Porro si aliquis inspiciat omnia quse nienses et Pbilosophi, absit a me ut hanc
de hoc pbysice aliqui loquentcs dixerunt vestram quam experti estis per somnia,
tantam invenisse diversitatem, quod ip- dicam falsam esse scientiam, sed banc ut
sa diversitas sermonum et difficultatem divinam me ignorare profitear, humana
ostendit materise et cum hoc dubitatio-
: me scire exiliter protestor : et, ut verum
nem in bis quce tradita sunt, dcmonstra- dicam, boc solum me scire arbiiratus,
ret : et tam auctores duliic dicunt, certa quod ignoro, eo quod scienliam dcorum
doctrina de bis tradi non poterit. Aver- auctorum nondum sim adeptus. » Ex liis
roes cnim bic impugnat Avicennam et ergo et talibus constat difbcile esse ali-
iterum Algazel Adamidin, non per om- quid pcr rationem certam de divinatione
nia inter se, neque cum Aviccnna con- tradere somniorum.
cordantcs impugnantur a Rabi Moyse de
yEgypto. Si quis autem Tullium legat in
secundo lihro de Natura deorum, qui de
divinatione particularitcr loquitur, inve-
nietquod ille cum nuUo concordet pra3-
nominatorum.
Similiter autem est de Socrate, qui
fidem magnam ponebat in somniorum
divinatione, et Iianc dixit esse unam dc
principalibus scientiis, ut videlicet scien-
lia baberctur de somniorum conjcctura-
tione. Plato autem cum Socrate concor--
LIB. III I)E SOMNO ET VKilLIA, TRACT. l 179
stens, a Oeo immittatur et quia, ut dicit :
Simonides, « Dcus invidet hanc scientiam
liomini, et ideo velal eam suh metaphora
et deceptionc: » tunc occurrit ah altei-a
parte, (juod si dicamus Dcum mittentem
hanc scientiam fatuis et melancholicis et
CAPIT 11. aliis amentiam [)atientil)us, et quod non
immitterct eam prudentissimis et opti-
mis viris, et quod immittat eam quihusli-
het indifferenter et idiotis hominihus,
magnum videhilur esse inconv(!niens :
1// (livlnatio snmjiionnn .sil, an non sil? diclum enim et invidum nequaquam dici
potcst.
Propter quod mentitur Simonides, ni-
si forte secundum poematicum modum
fabulose dicat similitudinem esse invidije
ex hoc quodvclatur hajc scientia : « in-
Quaeramus primo an
sit divina-
igitur vidiaenim, ul ait Plato, a Deo longc rc-
tio? et ad hanc qufestionem cum Arislo- legata est. » Si autem
hujusmodi
affertur
tele dicamus, quod dc divinationc quae causa, quod videlicet dicalur Dcus non
pro certo in somniis multis fit in antc a esse causa ct immittens hujusmodi scien-
nullis Philosophis dicitur accidere, utrum tiam, tuuc nulla aliarum causarum vide-
sit, vel non sit, nequc de facili idoncum tur esse conveniens. Scimus enim omnis
est contemnere, ne(|uc do facili suaderi, scieutiai esse proprium, quod fiatexpraj-
ut simpliciter et ahsolutc divinationcm existenti cognitioue. Omnis enim scien-
talem csscdicamus. tioB duai sunt apud nos prtTecedcntes cog-
Quod enim futurorum vel
ali(juam nitiones quarum unam coguitionem
:
occultorum aliorum somniat signilicatio- principiorum vocant, alteram praq)ara-
nem, prffstat fidem hoc quod plures vel tionem qute est in nobis, ut dicunt Ara-
omnes {jestimant esse ipsam cst enim :
bes, qute est acceptioterminorum prin- :
hoc non auditus inanis, sed expericnticB cipia enim cognoscimus in quantum per
teslimonium, quod vi\ arbitror qucm- sensum terminos cognoscimus. Soisiitn
quam invcniri homincm, qui non dcmul- autem dico per se, vel per accidens com"
tis futuris praemonitus sit per suiipsius nmnem, vel proprium. Sine his duabua
somnia : et quod in veritale de quihus- numquam accipimus scicntiam ali(|uam
dam somniis sit divinatio, non est incre- intellectivam : eo quod omnis scientia
dibile. Habet hoc enim quamdam ratio- elTectus est aut demonstrationis, aut ali-
nem : et quia qua^dam sic somnia con-
cujus saltem persuasionis prohabilis a ra-
jecturantur, creditur ab aliquihus, quod tione perfecta, aut imperfecta probata.
dc onmihus aliis somniis lit similitcr : ct iVd divinationis autem scientiam nuUa
ideo sludent adomnium suorum sonmio- talis praiexistens cognitio in nobis esC
rum conjecturatlonem. Non enim est aliqua via persuasionis,
E contra autem, cum nullam rationa- quod si luna exaltari videatur, quod ho-
bilcm causam invenire possinms istius mo augmentum fortuna; sequatur : vel si
conjecturationis et divinationis, incipimus sol vidcatur cclipsari, quod diifusio famae
discordarc et dicimus non csse divinatio- et potestatis dcbeant minorari. (ium
nem. Si enim Socratis imitari velimus cnim omnis probatio sit aut ex toto veris
peritiam, ut dicamus ideo dici divinalio- universalibus, aut in pluribus, sicut est
nem, quia hoec scicntia humana non (.-xi- hoc quod onmis maler diligit, ad scicn-
180 1). AMi. MAG. ORT). VWA^U.
liani ]»ra!(licl;r, (liviruitioiiis iicutio iikmIo
|>ossiiiiiiis (l(;v('niro, (iiiin poliiis lalis
iinpressio lulis (jxallalionis vcl dcprcs-
sionis lunoe vel solis, ncfpic ut nnivcrsa-
lc, ncquc ut particularc vidctur habcrc
aliqucm ordincm ad fclicitatem vel inlc-
licitatem. Si auteni dicatur quod incta- GAIMJTIII.
phorice et pcr siinilitudincs accipicnda
sunt, videtur quodpeccet omnis talis ac-
ceptio peccatum cnim est in problema-
:
tibus vocare platanum liominem, et asi-
num vas, ct hujusmodi cum cnim via : El csl nif;RESsio dfclaraus de discliuclion''
plana conferre possit talium scientiam visionis el propheliie rt soinnii, ut \sol-
sine etiam natura, si a causa est alia na- vatur prseinducta duhitalio.
turali, mirum utique videbitur quod tali-
bus vult uti metaphoris.
Ex his igitur persuadctur quod non sit
aliqua talis divinatio. Somniare enim de
his quse in Occidentc sunt particularibus
et contingentibus in fine Occidcntis, qu» Nos autem istam dubitationem nequa-
Ilerculeae cobimnaj dicunhir, sive Gadcs quam solvere possumus, nisi prius de ip-
Ilerculis proptcr causam quam in libro sis visionibus somniorum aliquid preecog-
dc Natura locorum assignavimus simi- :
noscamus. Revocetur ergo ad memoriam
litcr autem somniarc de his quge conlra quod supra diximus, scilicet in aliquibus
Borysthencn in ultima parte Orientis, et somniis esse veras intelligentias proeter
ex talibus somniis aham providentiam ipsa phantasmata et haec secundum
:
futurorum accipere, videtur niultum esse Aristotelis doctrinam diximus non pro-
exaltatum supra nostram prudentiam :
prie somnia vocari. Distinguamus igitur
quia ex his principiis quibus accipcre ostendentes, quod aliud est visio sicut
consuevimus scientias et opiniones re- somnium divinationem habens, et aliud
rum, non possumus invenire principium estsomnium, et ahud prophetia, et non
et origincm istorum. Sumus igitur inter secundum Theologos accepta nam et :
duo, quod autem videlicet dicamus quod astronomi loquuntur de signis prophetia-
non sit aiiqua scientia divinationis, et rum, et magi docent interpretari somnia,
tunc contradiceremus expertis ab om- et plivsici de visione physica illa qu»
nibus vel pluribus : aut dicemus ta- estuna operationum animse intellectivae :
lem scientiam esse, et tunc dicemus et propter hoc est necesse nobis loqui
nos haberc aHquam scientiam cujus in de distinctione horum, prout his utuntur
nobis nulla sunt principia, et quae sic fit Philosophi, et ante nos numquam inveni-
et generatur in nobis, quod suse genera- mus prffinductce disputationis solutio-
tionis in nobis nulla prajcxistunt princi- nem.
pia, quod est impossibile. Dicamus igitur quod visio proprie di- ^
catur, quod aversis sensibihbus et intror-
sum retraciis videtur in vigiiia, quocum-
que modo vidcatur, sive ex quacumque
causa, sive patiatur aliquis alienationem,
sive non, sive etiam patiatur aliquis
syncopim sive non quau-
patialur. Sicut
do somno scnsus ligantur, refluunt phan-
.
Un. III I)R SO.M.NO ET VK.ILIA, TR.XCT. 1 181
tasmata ad orj^ana sonsiis, ot alicjuandi) tiono autem ad somnium visio minus ca-
liunt vera soninia [n-oprie sicul res se dit a [)ropbotia quam somnium.
habent et liunt intelli-jH^ntite clara\ ita fil
aIi([uan(lo aversis sensibus et per revo-
cationem sensuum ail interiora lij^amen-
tum sonsuum in vigilia : et tunc aut [xm-
simulacrum, aut per propria sicut res
est, aut [)er illustralionem intelligentia?
apparitioncs tiunt vcrce et falsiT, qu;e ri- CAIHIT IV.
siones a physicis a[»[»ellantur, quibus
maxinms usus est in magicis : illi enim
student in talibus sensum avertentibus,
et in talibus apparitionibus praecipue, et
in quibusdam quae sumpta sensus clau- /i7 cst DiGRicssio (Icclaraihs prxinduclui
dunt et slupefaciunt, et ad ap[)aritiones dispulalioniH solidioncm
quae tunc liunt, oonjiciunt futura.
Taliter i},ntur et talis vocalur visio in
a |»ro[)betia : prophetia enim proprie voca-
tur quando homo per raptum intellectus
sui illustratur de scientia futurorum vel
aliorum occultorum ad quae deveniri His autem babitis, oportot pra?indu-
non potest per inquisitionem et ratio- ctam solveredisputationom soqucndo ex-
nom. perta in nobis ipsis, et relin([uondo pro
>• Somnium est in [)bantasmatibus ot in constanti in somniis esse futurorum fro-
somno solum : propter quod propbetia quentor et occultorum aliorum divinalio-
nobilior est quam somnium : propbetia nem ex quacumque causa sit illa : quia
enim est quasi babitus vel naturaj habili- de hoc inforius quaeremus : [)otest enim
tas ex illuminatione intellectus futura esse a Deo, vel a stellis, vel a causa quae
praecognoscens et visio quidom aliquan-
: est in nobis : et quaecumquo causa sit,
do ost cum intellectu, aliquando sine per experta dicimus in somniis csse di-
illo : semper autem est cum phantas- vinationem ex pbantasmatum similitudi-
mate, aliquando aliquid significante, ali- nibus excerptam et conjocturatam. Nec
quando niliil. Somnium autom secun- vora sunt dicta Simonidis : quia ista vo-
dum pbantasmata est aliquando aliquid latio divinationis in metaphoris non ost
signilicans, et aliquando niliil, et por se ex illustrante causa quaecumque illa sit,
numquam cum intelleclu : pro[)ter quod sed potius ex natura bominis qui talem
tradidorunt Pbilosopbi, quod somnium accepit illustrationom. Scimus onim ex
aliquod futurum priEnuntians est casus a his quae in scientia de Anima determi-
propbetia factus. Casus enim vocatur nata sunt, nihil intolligere vcl parum
immaturus fructus decidons, qui tamen nostrum intollectum sine continuo (.'t
liguram et saporem fructus etiam aliquo tempore. Si enim ponamus necossariam
modo prgetendit. Similiter autem est do esse revelationem tam ex parte moven-
sonmio, quod futurum significat vel oc- tis quam ex partc ejus quod mov(!tur,
cultum aliquod haec enim liguram pro-
: oportet necessario quod liat imaginibus et
[)betia) in prjeostensiono habet ut quem- formis sensibilibus quia alitor non osset
:
dam saporem ex longinquo in conve- causa naturalis, cum non acci[)iat noster
niontia similitudinum : et tamen in illo intoUoctus nisi cum continuo ot tompore,
usque ad plenam et perfeclam inlellectus sicutjam dictum est. Obstrui autom
illustrationem non porvcnit. In compara- ponamus virtute somni logislicam, lunc
182 I^- ALH. iMy\(;. 0]'.l). PH/KI).
rclinquilur (|uo(l talis nsvcliilio uou liat l(iscil sicul (ist riisi iutclhictui : liun(; <iu-
jiisi sub iniaginihus et forrnis s(jnsiljilil)us. tcui clausurn in s(irnnojiini iii {)iii'liul)ilis
Si autfMii (jujcritur, (juiire non fit jx^r esse supposuinius.
fiensil)ilici vA irnafrinjihilia propriii, cum Sed ciiiii dicitur (juod res ab anirna
lucidius ct comjiendiosius scirctur e.\ cornprelienditur per suurn sirnulacruni
j)i()piiis quain rnclaplioricis, et cornj»cn- vel causai su;e, intidli^^^ilur hoc de causa
(liuiii v\\y:;\[ naliiiii, co (juod non abundat quae est convertibilis curn re, sive acci-
snpcrniiis, vidctur rnilii csse dicendiini, piatur per essentialia, sive per coniinu-
quodlalia ornnia de quibus cst somniuni, nia quai sunt signa probabilitatem fu-
praecipue sunt contingentia de fuluro : cientia, sive etiam accipiatur, non in
haec autcm non sunt antcquam in sc causa, sed per seipsam res illa. (lonstiit
fiant nec otiam babcnt causam stantem
: autem quod nuUo istorum modoruni pot-
ct ordinatam proptcr quod nec simili-
: cst accipi contingens particulare de fu-
tudine propria suae essentiae, nec in simi- turo.Sed nolo quod boc alicui diflicul-
litudine fieri possunt in anima, prcecipue tatem generut quod dixi, quod illu
cum omnes similitudines quee sunt in infiucntia est causa communis et re-
anima, fiant per abstractionem a rcl)us. mota et intellectualis potius quam irna-
Ex quo igitur fieri non possunt simula- ginabilis vel sensibilis : ex hoc enim
cro proprio, nec simulacro causarum, posset credi, quod non moveret animam
necessario sequitur quod projiria simu- scnsibilem, et sic non generaret phantas-
lacra quae nec aliena figuratione taba ma: non enim hoc est verum. Licelenim
preeostendunt, taba prcefigurain non pos- non sit figurabilis, nec qualitatem sensi-
sint. Si igitur prffifigurantur, oportet bilem babens, tamen ex quo efAuit in lu-
quod hoc frat per aliquam influentiam men coeleste et elementa, motiva est cor-
superiorum, et simulacro alieno non poHs et animee vegetabilis et sensibilis :
proprio. Oportet autem quod illainfluen- motus autem talis non efficitur in anima
tia sit aliqua valde remota causa et tunc :
sensibili et corpore secundum potesta-
quando ista influentia tangit animam, tem primi influentis, sed potius secun-
percipietur in ipsa in pbantasmate alieno, Jum potestatem recipientis animae sensi-
eo quod proprium in se vel in sua causa bilis et cor-porns forma sic
: et ideo ifla
non habuit, ut diximus alienum autem :
efficiens animam sensibilem est ex loco
phantasma non ostendit nisi per simili- passionis incbnantis ad hoc quod movet.
tudines et metaphoras : oportet igitur Cum autem anima sit informata et affe-
in talibus somniis metaphorice accepta ^ta, tunc ipsa per imaginationem parat
esse animse pbantasmata. et frngit simulacra quibus boc reprae-
Objeciio.
gi autcm forte aliquis objiciens, dicat sentetur : et cum non habet propr-ia, nec
quod si tale somnium liabeat causam in- habere potest, prseparat aliena ex quo-
fluentiam alicujus superioris substantise, rum metaphoris hoc pronuntietur, per
sive corj)oraHs, siveincorporeae, tuncsub omnem eumdem modum quo timens
similitudine et motu illius influentiae os- imaginatur terribilia, et amans concu-
tendi potest proprie et non metaphorice : piscibilia somnia, et esuriens simulacra
Soiuiio idem quod prius. Dicendum
et sic redit ciborum : forma enim ex influentia som-
quod influentia illa sive sit ab intelligen- niorum afficiens, agit in animam prae-
tia, sive a stellis, facta est communis quando anima vacat a tu-
ceptibiliter,
valde et indeterminata, et habet deter- multu sensuum, et est medium per quod
minari a particularibus et per naturam pervenit ad animam quam tangit : et
particularcm vel ex proposito : et ideo tunc facit in ea quod solent facere prius
non habct liguram, neque co-
illa in se inductse passiones.
lorem, nequc quantitatem, et non inno- Fiunttamensomniaaliquandoinquibus
Lin. ITI DR SOMiXO ET VKillJA, TRACT. T m
peiinlluenliain causanlur vora? iutelligen- in yenere dispositio. Quilxis cniin csl
tia% sive euni metaplioris, sive cum pro- intelleelus mulluin ageiis et clarus, illi
priis similituilinibus sumpta» : de qiiibus per naturam sui intelleetiis inultum su-
omnibus unani et eamdem arbitror esse perioribus substanliis conj^ruuiil : et
rationem. Quando enim veraintelligentia cum tota anima sil instrumentum intid-
est cum metaplioricissymbolis, tunc pro lii^entia\ dicitur imprimer(> in eam quo-
certo aflicit forma inlluxa animam sensi- tiescumque inlliientia sit ei sui luminis,
bilem, et illustratit)ejus teligit intellcctum Cum autem intellif^entia, ut di.ximus, sit
per modum quem inferius dicemus : sed plena forinis explicabilibus por moliim
tamen non est tanta vis intellectus per cieli^ cum radii et ligura radioriim taii-
vinculum sensuum et animae, quod in gunt cor[)ora et aninnF partem inferio-
toto elevet ipsuin intellectus, et ordinot rom, accipitur lumen inlluentia' ab in-
conceptum ejus per spocios proprias, ita tellectu por moduui possibiloin sibi, ct
quod in auima rationali liat notitia certa accipitur claruni et manifestum valdc :
de hoc et propria. Quando autom est et ideo tales hominos optimo intellit;ere
somuium ut res ipsa, tunc minus fuit nati sunt, et ad altissimas scientias quae
vineulum aninue, sive in somno, sive in sapientioe vocanlur, oplinic et secundiim
visione : et ideo tunc intelloctus illustra- naturam dispositi. T^ropter quod et Moy-
tus ab inlluentia abstraxit formas et spe- ses ./Egyptius tales vocavit sapientes.
cios proprias a phantasmatibus, et ordi- Sunt iterum aliqui optimum habontes
navit eas sub proprio et porfecto concop- organum phantasiae et imaginationis in
tu rationis, qui dicit hoc vel illud esse quantilato et qualitatc ot complexiono ct
futuruin : (juando autem in toto ligata compositionc ct fi!j;ura et omnibus aliis
est anima rationalis, tunc pro certo quai exiguntur ad organi imaginativai
non potest nisi in alienis phantasmati- potcntiae bonitatcm, et illorum imagina-
biis per niodum qui dictus est, manife- tio exccllontcr est com})Ositiva iinaginum
stari. verarum metapborarum et talos sunt
et :
perfecti in metaphysicis secundum natu-
rse habililatcm. Sed nisi adsit eis lumen
intelligeiititje, efficionlur multiplices in
rationibus phantasticis propter mobilita-
tem imaginationis et multiplicitatom : et
isti confundunt sophisticis veras sapicn-
CAIHT V. tias, ot innituntur probabilibus, et talia
placent eis, et sunt abudantes in rheto-
ricis et civilibus, quoe omnia probabilita-
tem in imaginabilibus Iiabont, et talis
ITeraclitus et sui scquaces fuerunt. Tn-
Ll est DKiREssio declarans dispositiones tolloctu autcm praediti sivo civilium per-
naturalcs ad propJietandnm ct som- spccta scientia fucrunt Anaxagoras et
niandum. Thales Milesius.
Sunt autom tortii por optimam dispo-
sitionem habcntos inutrisque, tam in in-
lolloctu videlicet, quam etiam in imagi-
natione et organo, et illi et bona et ordi-
nata valde hahent simulacra, et praepa-
Adbuc autem ut perfecte intolligatur, rantur sempcr ad veros ct ccrtos intel-
oportot scire quod animae ad hujus vi- lectus : ol illi sunt de habilitalo nalune
siones ct somnia ct prophotias triplox est ct vere somniantes sunt, et voro prx aliis
m I). ALH. MAG. OIU). PH/EI).
visioncs habcntes, ol nonnuniquam oliain
ciarissiinas proniinlianlcs projiliclias. Si
lamcn cx lioc supf^onalur, quod aliis ct
pra'.ci|)ue extciioribus (!t corporalibus
passionibus dctineantur, ct ideo timor et
concupisccntia vcnereorum ct sollici-
tudincs et dissolutiones gaudiorum va- CAIMJT VI.
norum, et tristitiae, propterea quod ani-
mam detincnt, ad se trabunt imaginatio-
nem, ct turbant intcllcctum ne movcri
possit ab influcntia dcscendente vcl alia
causa movente. Propter quod multi sa- /i^l declarans de caiisis diffe-
est DKJRESsio
picntium dixcrunt, sicut narrat JMoyscs rcntiie anirnarurn in prophetia et soni-
yEgyptius, quod tempore concu[)iscen- nio secundurn Avicennam et AUjaze-
tioe, tristitiffi, et timoris, prophctse non lern, cuni improbatione opinionis eo-
prophetizant, neque vera futura denun- rumdcm.
tiant :oportet enim per studium longum
et honestos mores et ordinationes alfe-
ctuum animam ab exterioribus ad intc-
riora revocare, et claudere vias ne tu-
multus sensibibum qui est in vigilia,
animam extrahat ad exteriora et si hoc : Sed neque adhuc dicta plcne intelli-
jam multo tempore factum est, ita quod guntur, nisi ostendamus unde vcnit cau-
jam evanuerint simulacra accepta per sa istius differentiae in animabus huma-
sensus et passiones aiiimam pertrahentes nis, tam in intcUectu quam in imagina-
ad alia, tunc divinatio ccrtior erit : et tione, et quam in utroque : et quia di-
heec est causa_, quod Hermes et alii qui- versitas sensuum exteriorum nihil omni-
dam divinationi studentes, in antrisdeser- no ad hoc operatur. Ut autem limpidius
tis absconditi jacuerunt. hoc clarescat, inducamus sunt hae opi- :
niones Avicennae et Algazebs et Averrois,
et Platonis ex altera parte et Socratis et
aliorum Stoicorum : quia dictis istorum
collatis ad invicem aliquid forte meHus
apparebit : unde sciri potest ista anima-
rum diflerentia.
Avicenna et Alorazel per omnia con- a^
et ^
cordantes dicunt animam inteUectualem
non esse in corpore, sed potius illustrare
in ipsum suum splendorem. Dicunt enim
quod intellectus in homine de natura in-
tellectus est agentis, et est proprius ejus
effectus : et ideo est separatus et non
mixtus corpori : et ideo super totam na-
turam influere habet suas virtutes et
operationes, prsecipue super corpus cum
quo incipit anima rationaHs quia circa :
hoc plus afficitur quam circa aliud, eo
quod hoc sit suum esse cum quo incipit :
proplcr quod in illo facit lumen scientiai,
LIR. 111 1)E SOMNO ET VIC.ILIA, Ti{.\r;r. 1 18:;
sivo do fuluris, sivo do j)ra'soiitil)us, sivo bilitaloin niajoroiii ot ininorom : in tan-
do quibusoumquo aliis. Adduiit otiam tum cnim posso anima' dicuiit aliiiuando
gradus esso in hujusmodi aninia intollo- ooii^ruoro inlollijj;onti;o cadosti, (juod mu-
ctuali quia quidam sortiunlur animas al-
:
tabit matorias corporum sicut voluorint :
tiores, et quidam iiiforioros. Altioros et tunc faciet illo lionio mirabilia et per
(luidom quanto fuorint abstractiores, et gradus ct descensus, donec inveniatur
intolleclus eorum ayontioros universali- hoino cujus aniina minimarum et pauca-
ter, sicut et agens omnis intollectus info- •""•» ^^^ operationum iii proprio corpo-
riores et ignobilioros, ox eo quod intel- i"c.
lectus ipsoruni est unus separalus et ma- ^sti igitur dicunt, quod proplioticB et
gis moli corporis obligatus. lli autemqui somnium pr.Tostondenda futura sunt in
suporiores animas sortiunlur, aliquando animabus iiobilibus s(;paratis agoiitibus,
ita separati sunt iutellectus oorum, quod '" quarum corporibus orgaiium imagi-
per conformitatem superioribus intolli- ualionis optime ost comploxionatum ot
gentiis congruunt et ex illa congruon-
:
compositum commonsuralum ot uni-
et
tia imprimunt in eis lumen suum, per versaliter remotum secundum quod pos-
quod illuminantur ad sciendum ea quae sibile est a nocumentis. Korunt autem
disposita sunt iiori in universo, et sine per hunc modum, quod lumoii intolli-
modio corpore fit, et in taiitum exaltant gentiarum et splcndor illustrat eas, et
n(d)ilitatem hujus intelloctus, quod in- agit in eis formas futurorum efTectuum
venitur anima quae oiiinia scit per seip- apertevel metaphorice, sub quibus futura
sam, ut dicunt : et est quoad intellectum preevidontur et praedicuntur. Et si quse-
quasi Dous incarnatus, qui perfectionem ritur ab eis, per
quani conforinilalem
liabot ad omnia scienda ex seipso. Ali- animae sic imprimnntiir et formantur ab
quando autom ost minor nobilitas liu- intolligentiis ? Dicunt quod propter ra-
jusmodi et illi sunt bono addiscontes ab
:
tionem congruentiae anima talos splon-
aliis, et multa invcniunt, scd non sciunt dores nata est suscipere pcr rationemor-
omnia ex seipsis et sic est talis dcscen-
: dinis naturae : quae intcUigcntia est ut
sus donec invenitur anima quae nihil pot- agens, et anima sicut instrumentum na-
est scire, nec ex se, nec ab alio. Talcm ta est influere : nec in talibus cxigitur
autem separationem intellectus agentis contactus corporum, eo quod sunt in-
dicunt etiam sequi potentiam animae corporea : contactus autoni est corpo-
operativam. Cum enim ipsa (ut dicunt rum. Ista autem est sentontia Algazclisin
non sit immixta corpori, eritelevata
isti) Ime philosop/iup siiae, et Aviccnna' in pri-
super naturam corporis sui et naturam ma p/iilosophia sua in quibus locis '
:
aliorum corporum. Omnis autem motor isli duo do prophetis et prophetiis lo-
elevatus supra naturam, agit in eam et quuntur.
mutat eam sicut inlclligcnliae mutant or- Scd mirabile vidctur si rationc philo-
bem et totam naturam gcncrabilium ct sophica probari potest quod dicunt. Si
corruptibilium : et hujus signum dicunt cnim talis est diilcrcntia animarum,
esse festinationem et virtutes magicas, oportet quod haec diifercntia a corporc
in quibus (ut asserunt) anima unius ope- non possit causari : quia extra ipsum
ratur in corpus alterius hominis ct ani- est, ut dicunt. Constat enim quod non
mam, ct impcdit operationcs ejus et im- causatur a materia et substantia animae :
primit suas. In hoc etiam dicunt esse no- quia talcs divcrsitates anima sccundum
'
AvicKNNA, In ptima pliilosnpliia, tracl. tl, cap. 2.
180 1). ALH. MAG. OHD. I»I{/l<:i).
quod in su.i sul)sl<iiilia coiisistil, ikhi liii-
bot : roliii(|iiilur crgo qiiod causalur ali
co qui facit aniiiias, scciinduiii cos, hoc
est, ab int(dligciitia. 'J'uiic ergo difrcren-
tia animaruin causabitur a divcrsitalc in-
tcUig^cntiarum ; et ex lioc scquitur, quod
aut aniinai nobiliorcs et miiius nobilcs (^AIMJT VII.
sint divcrsarum s[)ecicrum et ordinum
sicut iiitcUigcntia? : aut quod res (yus-
dem spcciei causcnlur pcr sc a rebus di-
vcrsarum spccierum. Kt horum utrum-
quo est inconvcnicns quia si animae : Kt est ui(;uessio declarans quie sunt de
sunt diversarum spccicrum, tunc cum opinione Averrois, Alfarabii, THaac,et
ipssB sint formaj substantialcs hominum de improhatione ejusdeni.
dantcs eis speciem et rationem, erit ho-
mo divcrsarum specierum hanc con- : et
secutioncm jam antc nos intellcxit Avcr-
roes dicens, quod si homo est omnia
sciens pcr se et extra corporis sibi con-
juncti materiam generatorum mutans cx Averroes autem, Alfarabius et Isaac
natura, ille erit aequitate dictus homo Israelita probabiliorem de dictis dcderunt
nobis qui talem non habemus scientiam, sententiam. Dicunt enim isti animam
ncque talem virtutem agendi materiam essc perfectionem corporis, et ex corpo-
generatorum. ris difTcrentiis in bonitate et malitia
Amplius autem quale est hoc, quod complexionis esse differentias animarum
dicatur animam non esse in corpore, sed secundum nobilitatem et ignobilitatem
illustrare tantum ipsum? si enim nullo operationum suarum : intelligentias au-
modo sit in corpore, non esset aliquo tem agentes ccelestes, sicut et Avicenna
modo corporis forma et hominis : quod dicit, animabus lumen affluere, et eas de
falsum cst, cum dicat Aristoteles in X scientiis per principia scientiarum, de fu-
Ethiconnn, quod homo solum est intel- turis contingentibus aliquando per pro-
lectus. Sed quia multa nos jam diximus pbetise habitum illustrare. Cum autein
de conjunctione et separatione intelle- formae et intelligentiae sint universales,
ctus cum corpore in tertio de Anima, et phantasmata in quibus futura appa-
ideo illa dimittimus hic. Haec autem ad- rent, sint particularia objicientes sibi
huc avertimus huic disputationi, quod quomodo intelligentia habens formas
per pbilosophiam haberi non potest, universales simplices, dat particulares et
quod incorporea substantia substantiam iinaginabiles. Solvunt dicentes quod hoc
incorpoream producat et in eam agat : ssepe contingit, quod duas formas habet
neque enim ad hoc sufOcit congrucntia in uno modo, et accipiens accipit eam in
naturse, sed exigitur quod per aliquid alio modo : quia, sicut saepe dictum cst,
virtus agens et forma veniat ab agente in non accipit eam secundum potestatem
paticntem, et iste modus ab his non est dantis, sed secundum potestatem acci-
assignatus. Propter hoc igitur et his si- picntis : et ideo formam quam habet in-
milia fahula videtur dictum Aviccnnee ct telligentia universalem, recipit anima
Algazclis. somniantis particularem et imaginabi-
lem. Et de hoc dant oxcmplum, quoniam
nos vidoinus quod omncs form(u quas
explicat motus cccli, sunt in cceIo uni-
lAW. 111 m SOMNO ET VK.IMA, THACT. I 187
vorsales : et cum iu oleinentis i'ecij)iun- tanlo j)lus miillij)licalur cl detcrminatur
tur, sunt detenninatie : et nuiteria rei ge- j)cr divisioncm, ct conlialiilur ad csse
nerabilis recipit j)articulares et Uflernii- (Uderminatum : et si lalis cst forma (juic
natas ad hoc vel illud sij^nilicaluni in re- csl in intclligcntiis, vidctur talis fornui
l)us naturaj. Similiter iyilur dicunt lieri niliil confei-re ad scicntiam futurorum,
in imj)ressionibus anima3 ab intellectu etiamsi imj)rimaliir in anima, eo quod
orbis : quoniam (|uiilem has recij)it ali- est forma operis et non scicnlia» alicujus
(juando inlelleclus universales et simj)li- futuri vel alterius. Propter hoc igitur et
ces minus tamen quam fuerunt in in-
:
his similia non videtur mihi dictis islo-
telligentia, et easdem elTmgit imaginata rum l*hil()Soj)horum j)cnitus csse adhoe-
ad modum suaj possibilitatis et quanti- rcndum.
tatis et liguram determinatam et signifi-
calam. Tale igitur est dictum istorum
Philosophorum, ut videtur ex dictis eo-
runi.
Videntur autem inconvenientia j)lura
sequi ex dictis eorum. Jam enim alibi
diximus, quod cum quod
dicitur intelli- CAPLIT VIII.
gentia est plena formis, et quod intelli-
gentia est quse habet formas universales,
et est alia qua? habet formas speciales et
particulares, (juod hoc dictum est de for-
mis praedictis quas exj)licant per cceli 7:7 est digressio dcclarans opinionem
motum hoc autem quod tali motu in-
:
Stoicorum, ct dc iniprobatione corum-
fluitur, corpus primo tangit, et post hoc don.
animam et sic non convenienter vide-
:
tur esse dictum, quod anima illustretur
splendore formarum ab intelligentia agen-
te separata.
Adhuc autem cum nos sciamus talia
futura aliquando etiam divinari per as-> Plato autem et Socrates praeceptor
trorum motus, videtur quod primus af- ejus, sed et illius praeceptor in philoso-
flalus hujus scientiae notitia? sit ex cor- phia Dionysius academiae prsecipuus Stoi-
pore creli, et non ab intelligentia sola. corum, dicunt concorditer omnes a com-
Et quod omnibus contingit inconveniens, paribus stellis animas descendissc, ct in
sequitur etiam ad dictum islorum, quod se habere differentias nobilitatis ct igno-
videlicet assignatur communicatio et ex- bilitatis secundum dilTerentiam istarum
plicatio intelligentia^ agentis in animam stellarum : et ideo habere diirercntias
secundum modum illustrationis (juam intcll(!ctus ct imaginationis quas supra
dicunt : et ideo modus talis impossibilis diximus.
esse videtur. Dicunt autein isti somnia animarum
Amplius sicut in libro de I/itclkctu et esse per substantias quae diemones ab eis
intc/lif/ibiii diximus, una est forma pri- vocantur : visiones aulem pcr deos cor-
ma quce procedit ab universitatis princi- poreos, et prophetias per dcos incorpo-
pio, quae etiam explicalur ab omnibus reos, qui solo inlellectu (ut dicit A[)uleius
motoribus cadestibus, sive sint simpli- in libro de J)eo Socratis) vix contcmj)la-
ces, sive compositi ex niovere et mobi- tur homines mortalcs. Aai|aojv autcm sa-
li : quae quanto plus procedil in distan- picnsm (iraeco dicitur : et, sicut videtur
tia movenlium et eorum quae movcntur. Apulejus vellc, dogma Plalonis est esse
188 1). AlJi. MAO. OliD. PH/FOD.
quasdaiu suhslanlias sc^paratas iu aciv', Quidrjuid aulcin \ irlutis in tali composito
qutP inorlaliuiu aniinas ad c.onccpturn rnovcntc cst, uoii j)(jt(;st ad locuni gcnc-
irai et concupisccntitc iminulant, ct irn[)ri- ratorurrr ct corruptorum vcnire, nisi sit
munt in cas lormas (juas volurrt : ct forte vehiculum quod vcliat i[)surn, sicut spiri-
istae sul)stantise sunt quas intcllexit Or- tus vcliit virtutcs arrimaj pcr totam mat(;-
phcus, quando dixit acrcm isluiii plcnuin riam quai suhjacet movcnti arrirnae. Ncc
esscdiis. Scd partcm illam opinionis quai invcnimus umquarn j)rol)atum pcr pliilo-
dixit animas a comparihus stcllis dcsccrr- sophiam, quod inlcllig(!ntia simplicitcr
derc, jarn improbavinrus, et iterum pcr- per se physice ali(juid agat vel causet :
scrutandi de hoc suhtiliter tempus erit in quoniam mohile ad hoc datum est ci ut
prinia 'philosophia. Sed hic solum prae- hoc sit medium cjus, quo ut instruniento
sentcm tangit matcriam, (jualitcr dii in- possit movere corjiora, dum vrrtus (.'jus
visihiles ct incorporci sint, sicut dicit pcr corporeum influitur instrurncntum.
Junoneni, et Minervam, ct Plutonem, ct Oportet ergo quod lumeri radiale divcr-
hujusmodi, suas formas imprimunt in simode figuratum adveliat nohis omncs
animas, cum nuUa sit communicatio sive virtutes orbis. Sic igitur nihil frl, ut vi-
applicatio intcr tales deos et animas. detur, per deos : et inuliles sunt ad prae-
Idem autem de hisquos vocat dsemo-
est visionem futurorum. Ponere autem dai-
nes, qui formas sensihiles imprimunt ani- mones in aere habitantes, et ad nos ve-
mabus. Non enim sufficit dicere tam du- nire, et nobis praeostendere futura, om-
bia tantum, sed opoi'tet probationcm ad- nino absurdum est : substantiae enim
hibere et haec quidem nullus Platonico-
: non ponuntur, nisi ut principia quae-
illae
rum fecit. dam generatorum nos autem jam saepc:
Tullius vcro in tantum innititur huic ostendimus, quod virtutes coelestes cum
opinioni, quod utitur eo tamquam famo- aclivis et passivis qualitatihus clemcnto-
so in quo senserunt sapientes, et ex illo rum sufficienter generant omne quod est
probat esse deos in libro de Natiira deo- generabile et corruptibile : et ideo iste
rum : eo quod sibi videtur incredibile, si sermonon est secundum rationem dictus.
aliquis dicat non ex diis hujusmodi freri Adhuc autem nos invenimus alias scien-
revolutiones. Nam etiam divinatio ex diis tias divinantes, quae omnes innituntur
nomen accepit : eo quod divinatio non motibus astrorum, et invenimus quoniam
nisi per deos fiat, sicut asserit. Propter frequentius, ut dicunt, adveniunt. Jgitur
quod etiam multa valde narrat somnia, hujusmodi praesignatio occultorum non
quae cxpressam de futuris dabant signifr- est a diis, vel daemonibus, sed a causis
cationem : et, ut brcviter dicatur, ornnes naturae, aut per se, aut per accidens eve-
Antiqui in hanc opinionem sentire vi- nire.
dentur. Sed forte objiciet aliquis, quod fre- obje
Nos autem hoc opere tantum phy-
in quenter praesignantur in somniis et visio-
sice loquentes, videmus ex physicis nullo nibus et prophetiis ea quorum non est
modo posse probari a diis vel intelligen- causa natur-a, sed voluntas autem : haec
tiis hujusmodi somnior-um ve-
influentias per signa causarum natur-alium sciri non
nire in animas. Scimus enim, quod om- possunt : ergo etiam naturalis in-
ad illos
nium generabilium etcorruptibilium mo- clinatio eorum non movet, et sic per ta-
tus reducantur sicut ad causam admolum lia somnia non sciuntur, sed per immis-
orbis : hic autem motus non est motoris sionem a diis vel a Deofactam.
simplicis, sed potius est luotus motoris Ad hoc autcm Aristoteles vidctur di- Soiu
compositi cx motore ct mobili, sicut sa- cere, quod talia sunt per accidens, co
tistam in physico audilu, quam in lihi'o quod somnium ncque per simulacrum
dc Cwlo et Muiido demonstratum cst. causae, neque per simulacrum signi prae-'
UR. ITT I)E SOMXO 1:T VIGILIA, TRACT. I 189
ostondit illutl. Sed hoec responsio mihi
nulla videtur : quia si ila csset, ul dici-
tur, non posset haheri ais aliiiua laHa
somnia interpretandi id euini quod ost
:
per comiuuniter accidens, non est ternii-
nabile por arteni, quia innuituni esl. Xos
autem experti sunius veritateni esse in CAPLIT IX
arte interpretandi somnia, et quK sit ve-
ritas utruni necessaria vel contingens :
ct si coutiugens, quani rationeni contin-
genlis haheat, inferius determiuahinius.
Dicamus igitur, quod licet propositum /iV est DiGRESsio dcclarans planc causam
et voluntas sint causio per se operum somtiioniin in qaibiis est divinalio.
nostrorum quibus non sit necessitas ad
alitcr moven(hiui quam volunl, tamen
haec secundum inchnationes sul)duntur
causis universahhus superioribus et na-
tura; : et ideo incHnantur ai) his ad ali-
quid volendum, sicut incUnat aUcui inja- Quia igitur in operationihus Antiquo-
cens passio timoris vel concui^iscentijB rum non invenitur convenicnter dictum
voluntatem, quod ahquid vult, quod h- cssc, videtur dicendum quod sicut pro-
beratus ah Imjusmodi i^assione nequa- hatur ex octavo nostro quod de phi/sico
quam vellet, et est adeo violentum, quod andila fecimus, quod homo et animal
licet non imponat necessitatem, tamen (juod habet virtutem sc movendi, cst quo-
ferc totam traiiit hominum multitu(hncm: dammodo imago mundi, praecipue cum
onmes enim ferc sequuntur passiones hoc convcnit liomini, qui secundum vir-
magis quam rationem. l*er cumdem au- tutem habet intellectum moventem, sicut
tem modum trahit vis ex stelhs versa ad et orbis qui ab intcHigentia movetur. Est
nos, non percipiamus eam nisi in
licct enim in homine quod movet per se et in-
somnis quando quiescimus ab operatio- divisihile et immohile per sc cxistens ct :
nibus et passionihus ahis. llaec autem cst in co quod movetur ab ipso divisihile
omnia magis erunt plana insequenti sed : etmotum, corpus vidclicet cujus passio-
nunc in tanlum (hctum est, quod non est nes vcniunt ad animam, sicut et e con-
necessarium (Uis attrihiiere vel inteUigen- verso passiones animaj deveniunt ad cor-
tiis, si volumus physice iocjui dc istis. pus. In superiorihus autem ita esse dixi-
mus, quod quihus superior motor inlluit
super inferiorem et virtutcm ct formam
quam explicat per motum : ahter enim
non esset cxitus univcrsitatis in uno et
eodcm principio. Secundum hanc igitur
convcnientiam ordinis, cum homo sit
quoddam ex motore et moto compositum
uUimi ordinis, oportctquod omnia supe-
riora influant ei virtutes et formas pra-
ctice moventcs. Cuni autem tahs inlluen-
tia etiam lingeulihus diflicihs sit, nisi
ponanms vehcns lumcn quod ad nos de-
Uuit ah orbe, sicut in lihro de Anima di-
ximus lumen radiale steUarum cssc qua-
100 T). AT.n. MAO. OT^n. VW/V.B.
litaUdu iiiduxam cl(!JU(!ulis, (;liu ipsocssc forma c(i'lestis injaccns somniautl cl mo-
virtules suj)(!fi(jruui nioloniui, quaB ab veus eum ut faeiat vir(;s corporis et ani-
unoquoquc passivoruui inf(3i'ioruni pcr- mai si}>i iusti-umcntaliter dcservir^;, sicut
cipiuuliir, s(!cun(liiiu (juod cotigruum cx facit in mat(!ria quam movct ad altcra-
nalura ct possihilc i"u(M'it iiuicuiquc. Ilac tioncm ct gcneraliouem, siciit diximus
autcm lorma sic dcfluciis iu ca quai siiut sujtcrius : ct ideo talihus instruuumtis
susccptura ipsam, cflicax cst ad movcn- mulliplicantur umlta simulacra, siciit iu
dum plus quam alia passio movcat vo- matcria multiplicautur ct uujlta agefitia
luntalcm ad timcndum vcl concupiscen- sub ipsa : etcx materia cst, quod fit som-
dum : ct, ut gcncraliter dicatur, ad prosc- nium multorum factorum et dictorum,
queudum fugicndum ab ipso
aliquid vel : in quibus demonstralur Cfclcstis lormaB
quod cx boc probatur, quod nisi ista cxplicatio.
forma a commixto ex elcmentis suscipi- autem exemplum est viderc in
IIujus
tur, qualitates elementares non operantur forma aiiis quoniam ha;c est specics
:
nisi sicut instrumenta ipsius, et matcria operis^ et ubi procedit in materiam arti-
alteratur : et tunc dirigitur ad spcciem ficiati, multis utitur instrumentis : et haec
in qua forma ccelestis prima in actu efli- eadem movens animam artificis, movet
citur : proptcr quod fortior est in moven- virtutesad imaginandum figuras omnium
do, quam qualitatcs elementares vel for- convenientium ad hoc ut in artificiatum
ma qusB prius fuit in materia. producatur. Istud igitur est dictum pro-
Videmus etiam, quod cum ipsa sim- phcticum, cui annectimus adhuc duo ca-
plex sit et unita, statim illapsa com- pitula ut fiat magismanifestum.
mixto operatur plures virtutes, et multi-
plicat eas secundum quod indiguerit ad
speciem sccundum sc inducendam. Ilsec
omnia ssepius a nobis suut declarata.
Videmus etiam has formas quandoque
ad vitam animalis tcrminari secundum
congruentiaui esse quod inveniunt in CAPLT X.
materia. Similiter igitur per omnia vide-
tur dicendum, quod formae coelitus eve-
ctae ad nos, corporanostratangentes for-
tissime movent, et suas imprimunt virtu-
tes, licct non scntiantur propter cxterio- Ef est DiGRESsio declarans modos qiii-
•rem tumultum et ideo quando alienatio
: bus hsec forma movet videntcm aver-
fit a sensibus, quocumquc modo illud sum a sensibus.
fiat, tunc percipiuntur motus sicutpatiens
percipit motum passionis, licet non mo-
veat ut passio, sed potius ut signum, et
qusedam causa futurorum anima autem :
imaginativa ad quam pervcnit motus hu-
jusmodi forrnaj, recipit motum secundum In primo autem volumus determinare
modum possibilcm sibi, ct hoc est ad tredccim modos quibus talis forma sigil-
formas imaginationis. Quserit igitur for- latur iu anima somniantis vel aliter pra>-
mas simulacrorum quibus cxplicabitur videntis secundum sui diversitatcm.
talis forma, sicut quaerit formas quibus Prima habct, quod expressius vel mi-
(^xplicatur amor vcnercorum, in co quod nus exprcssc percipitur ab co quod mo-
a tali dctiuctur concupiscentia, ad prai- vct aliqiiaudo autcm secuudum infimum
:
parationcm talium imaginum inclinat gradum suum uon mauifcstat se, nisi in
Lin. 111 DE SOMXO ET VIC.IMA, TRACT. I 101
quadaiu auiiui c()uH(li>utia, qua houu) cilius auxiliaiclur. iuslaulius (juaui
coucipit (juauulaui audaciam et cortitudi- piius rojiarc vidcbatur scd iuhiuc tunc :
neni ali^iua praMliccudi cl facicudi : cuui rcputaus, tcrtio dorniivit, cui socius ap-
tanicn supor lioc nuUaui liabcat iuiayiiui- paruit cuui qucrcla nuiyua dicens se jani
tionis conceptioneni vcl iulcllcctus : et jugulatuiu cssc ct iu crastino iu plaustro
ideo est. quia roriua codestis uou lau^it limo fuuei'i superposito fore extra portam
nisi virtutes motivas hominis illius, et poilaudum cl projicicndum, ut cclari
non elucet iii cojjinilis nisi implicitc ct possct homicidium, ro|J!:ans ut suiumo
confuse : quia vidclicct cor dicit homiui mane cum judice ad portam illam pcrge-
sic debere evcnire vel aliter secuudum rct, et de nece sui ultioncm expeti faciat
quod iustigalur a proprio corde. llic igi- iu eum qui tanti fuerat minister sccleris.
tur est unus et miuimus gradus virtulis Surgens autem maue vir qui somnium
ccelestis, et frequcutcr fallcns : eo quod viderat, narravit sicut viderat in somnis.
aliquaudo quis coucipit phantasiam ex Ego ctiam somniavi mc staresupcr ri-
aliis accidentihus complexiouis vel corpo- pam cujusdam (lumiuis, in quo suspen-
ris, ct non habet ordincin talera ad futu- sum super aquam fuit molcudinum, vidc-
ra, nec tale auxilium sicut habet accelesti baturquc luilii,quod puer iu aquani ca-
forma. deret, et vcnicns ad rotam molendini de-
Secundus gradus est, quando alTcctus primerelur, ct necaretur ibidem. Evigi-
forniiT cl molus pervenit ad animani se- lansautem cum hoc sociis referrem, au-
cundum lucem iudistinctam ct confusam tcquam liuila cssct rccitatio, nuntiatur
quaB determinari ex suis simulacris non adesse mulier magno cjulatu nuntians
potest : et in talibus pnvparautur sium- hoc idem per omuia quod vidcbatur in
lacra nou bcne repncscntantia et valdc somniis cum tamen et mater et puer
:
aliquando inconvcnicutia : etideo sub illis omnino fuissent aute hoc mihi incogniti,
expressa visio similibus nou intcUigitur : neque umquam novcram vcl vidcram cas-
et vix est qui eam possit explicare, sicut dem personas.
et Plato ait quemdam somniassc quod Quintus autem gradus est, quando jam
moreretur, et prolongabatur ejus vita. movet quidem phautasiam, et vidctur ei
autem gradus hujus formse est,
Tcrtius assistere aliquis explanans quod vidctur,
quod movet adeo expresse quod per me- nou ({uodexpresse, sed in verbis et figu-
taphoras convcnientes expouitur, et ista ris. In tali enim visionc aliquis elucet in-
suut somnia quse sapientes interpretantur, tclligentioe radius, licet non sit depuratus
et ad quae inventa est ars interprelandi a phantasmatum permixtionc, sicut frc-
in scientiis magicis. qucntissime omnibus fere evenit homiui-
Quartus autcm gradus est^ qui quidem bus ct idco dc hoc non oportet ponere
;
in nullo attollerctur super imaginationis exemplum.
actum, scd tantum somniat noumctapho- Sextus autcmgradus, quando movcnt
rica sicut res evenit, sicut fuit in somnio quidem simulacra, sed clucent quidem
quod narrat TuUius in secundo de Nalii- cxpresse intclligcntioe actus per modum
ra deorum, quod cum duo incautc hospi- docentis alicujus, qui docet recte fulu-
tati fuissent, altero dormiente recessit ab ram visionis significationem.^Causa enim
co aliqua occasionc vigilans socius : et hujus est, quod intelligcntia pro ccrto so-
cum dormiret ille qui rcmanserat, appa- luta cst simpliciter, et ligata tamen quo-
ruit socius petens auxilium, co quodjam ad quid, quod vidclicet lucem sui luminis
nisi juvaretur, jugulaudus esset : et iile accepit laiu(|uam a quodam alio docen-
non reputans somnium, rursus dormivit, te : et hoc vocavcrunt lMiiIoso})hi splen-
et iteruiu per omnia camdem vidit visio- dorem 'uitclliycnlUe dcsiiper dcsrcndentis
nem quam prius, nisi quod socius ut ei in rinimas somnionfivm, atlribuentcs fi-
:
1<)2 1). ALIJ. MAG. ORD. l>I{yi:i).
{^uras siinalacroriim cdsloslibus corpori- ct hoc csl (\\uA dicit Aristolelcs, quod
l)us, (!t spliuulorern inlollcctus inlcllig(!n- ali([iiando in somniis sunt vcra; intclli-
tiaemovcnti. Ouod cgo non inlicior csse gcntiae : ct huc usquc ct non ullra pro-
vcrum, dumniodo dicatur intcllectiis pro- (;cdit visio somnialis.
vcnirc ad actuni cx motu forma; descen- Octavus aut(!m gradus est, quando for-
dcntis de C(clo, et non ila quod intclli- ma codcstis est adco fortis, quod movet
gcntia su])crior ingcrat luincn animae si- in vigilia aversum a sensibus et rctra-
nc aliquo vchiculo corporali. Hujus au- hcnlcm scnsus intra sc, sicut supcrius
tcm cxcmplum cst forma pulsus in lio- exposuimus sed tamcn non ostcndit se
:
minc spocics enim pulsus tangit qui-
: nisi in simulacris obscuris : et iste gra-
dcm corpus et cum ab anima sapicntis
:
dus rcspondet sccundo supcrius dicto.
perci})itur in ca, dispositio animce cjus Sed in hoc omnes praecedentes exccllit,
est pulsus ct modus suae vitse. Sic igitur quod movet in vigilia quod fortius est
etiam in forma movente in somniis vel multo quam illud quodmovet in somno :
aliis visionibus est forma corporis : et ex eo quod minus ligati sunt sensus in vi-
hoc tangit corpus. Est enim in ea vis et gilia, licet sint ad interius retracti (^am
lumen intclligcntiae agcntis cx quo :
in somno : et ideo non praevalerct tunc
etiam illustrat ct aflicit mentem intelli- extcrioribus motibus sensuum, nisi essct
gcntis, et diffundit lumen super signiQ- fortior omnibus praedictis : et talia visa
cationes simulacrorum. movent corpora animalium vigilantium :
Septimus autcm gradus est, quando ct tunc in motihus eorum praesignificat
'
adhuc in somno vere et expresse appa- aliquid futurum quod student augures ,
rent intelligentiae sine simulacris : et ta- scirc et conjecturare super tantum enim :
le videtur fuisse somnium Scipionis dc rationis fundata est augurii divinatio.
colcntibus justitias, quod ad sethereas se- Nonus autem gradus, qui rcspondet ter-
des recipiantur. Causa autem talis somnii tio, quando videlicet vigilanti averso a
est fulgor intcllectus agentis et splendor, sensibus occurrit imaginatio futurorum
qui sua radiatione ad sc totam animam et ex forma coelesti movente per formas
trahit, et avertit ab imaginum motu in- : expressas et de facili adaptabiles : et ta-
tentio autem animse quando tota fertur lia sunt visa melancholicorum et alias
ad intellectum ct excellenter cst in ipso, amentias patientium, quando avertuntur
distrahitur a considcratione sensibilium a sensihus. Sunt tamen sine aliqua sen-
in vigilia, et a pcrceptione imaginum in suum illustratione : et in hoc sane for-
somno : talis autem in somnio frequen- tiores praehabitis, quod vigilantes mo-
ter optimas invenit intclligentias et de- vent : et tales visiones frequentissime
monstrationes quas in vigilia invenire occurrunt infirmis.
non poterat, dum exterioribus sensibus Decimus gradus est sumptus juxta sep-
vcl imaginibus detincbatur : et propter timum quoniam : et imagines habet ex-
haec tria genera somniorum a Philosophis pressas et aliquid luminis intellcctus
natura deorum probatur, et praecipue ah etiam mixti in partibilihus, quod est per
Epicureis et Stoicis : quia omnia hujus- modum instruentis et docentis : et talcs
modi somniorum gcnera, sicut quintum, sunt illi qui loquuntur et hominibus ad-
sextum ct scptimum, pcr numinainsom- stantibus sibi quibus se dicunt audirc et
niis hominibus cxistentia ficri arhitrantur. verba instruentia significationes eorum
'
Scias autem, quod etiam forma movens quae videntur.
venit a corpore, sed potentior intcllcctus Undecimus autcm sumptus est juxla
animae qualem diximussuperius es-
talis, sextum, quando videlicet ex imaginibus
se sapientis animam, nimia luce intelle- soluto intellectu veras et expressas clicit
ctus exforma coueipit vcras intclligcntias intcllii;entias futurorumet aliorum occul-
LIB. III DE SOMXO ET VKHIJA, TRACT. T 193
toruiu : lioc onim deseendil iii aiiiiiuiiu sdlilcr (((jciis. Dicta autcui csl fonna or-
ex uiiuinio spleuiloiv iulellij^^eulije ageu- (liitis, (juia c luu uiiilla siiil oi-JiiuUa ad
tis el 0[)tinia sua3 iuiaginatiouis eouipo- lioe quotl liaut iu eirettu i[)so, ouuiia illa
sitione. iuloruuit, sicut ais iufonual iuslruuieula
Duodecimus autem est, qui sumitur ad ayeuduui el uuileriam similiter. ILi-
juxla quarlum, cl ille est priums {j;radus jiliidlionis autcm fonna vocalur, quia
pro|dietia', de qua Plulosoplii sunt locu- sic ellluxa a ccclestibus virtutil)us, ele-
ti. VA ille est, quaudo videulur ex[)resse meutorum et uuitei'iie dis|)ositi()uibus (!x-
iuuiiiines r(M'um fulurarum, sicut eveniuul [)licalur. ('iiiversalilcr aulem dicilur
iii vigilia aversis el intcrius rclractis seu- di/ciis, ([uia iu loto ordiue suai ex[)lica-
sibus : talis enim [irceuuutiat occulta ct liouis i[)sa est [)rimum agcns iii materia :
futura : et quod
inde est diclum liermetis, et omuia alia virlult! ipsius aguut quid-
talis bomo babct spirilum divinum ct : ([uid agunt : eo quod ipsa, sicut saepe di-
Socrates dicit oinnino divinam esse bauc ximus, cst virtus formalis in materia quae
occultorum scieutiam. format omuia et dirigit ad lioc ut ad for-
Deciinus tertius gradus complementum mam agaut. Cum autem sic proficiscatur
cst propbetiae, quaudo bona occulta per acudestibus, et cielestium liarmonico mo-
ctidestium instinctum sic pra'Couci[)it , tu, mulliplicisest virtutis, eo quodeflluit a
quod veram iutelHgentiam de bis babet mulliludiuemotorum et orbiuiu iii se con-
etiam absque magnasensuum aversione : cordaulium ad lalis formaj eflluxionem :
et iste gradusestsummus iuiiuauceauiuue. iuultij)lcx auteiu liabiit et accipit esse ex
llos trcdecim gradus abs(|ue dubio iii cor[)oribus, per quae sicut p(?r luedia, et
iiobis cxperimur, cum etiam a diversis iu qua; sicut inea (juae alficit, deveniens,
Peripateticis aute nos sunt iiotati. (;t ex illis potest confortari vel debilitari,
ut plus vel minus moveat corpora quaj
aflicit, similiter et auimas. Vropter (|uod
dicit Ptolcmoeus, quod coclestis eflectus
juvatura taliter disponentibus subjectum
ejus, sicutjuvatur semen terrae aratione
ct limatione, et omnino frequenter unus
CAPUT XI. movetur talil)usformis,et nonalius,prop-
ter difTerentem suorum corporum et ani-
marum dispositionem similem vel con-
trariam. Cuicumqueautem hoc contingit,
quod corpus ad idem cum forma talis or-
El f.s/ Duiuiissio (lcrlarans (jiKilis sit for- diuis cst dispositum et animce passiones,
nia illa, cl quarc sic noniinctiir. statim ad idcm ille ad liuuc ordinem cx-
plicationis tribus iuclinalur moventibus :
et ilicsomniat fortius et tales sunt vi- :
siones, quae sunt provenientes simul ex
cogitatione et revelatione ccelesti. Et for-
tc proptercogitationem et desiderium vel
Non est autcm ignorandiim, quod hiec timoremvei aliam passionem fingit plian-
forma quic quasi formalis et agens est tasticasimulacra pluraquam moveat for-
omuium fonnarum inferiorum, eo quod ma codestis : et tunc somnium illud in
oiuucs virtutes materiae sibi iustnimcii- [)ailc ist iiiaiic, el iu parle signilicat, sic-
lalitcr deserviunt, a uonuullis IMatouicis ut frequcutissiuK! in somuiis solet eve-
convenientissime nominata est forniaor- nire.
dinis ct cxplicalionis c(£lcstis ct uiiiccr- Nec latcat nos, quod illa forma sit mo-
IX 13
VA 1). AIJJ. MA(i. OMI). IM{.4:i).
vens, licel allicial coiporii, laincii iioii (|iiiin(lo sonmiurn ;ili(jiii(l si;.'nat, tamcn
Corpora 811- irnponit n(!C(jssitat(!ni. I^st (!iiiin illa lor- ric(ju(!ntissiinc non \ciiil propU!!- causani
poriora iioii , i • i'i i r ,
necessitant i'1'i causa rciiiola, iu\ cujus causalilatciii jain (liclani.
inlariora. •
•
•_ „i i- ,• ,•
aj)proj)rian(lain
i
jdura (^xiguntur in
i
cl(!- hx
i,'
jna^diclis cliani jtatct,
, ,
(jiioiJ
i ,
s(jluiii
incntis ct (!l(!in(!ntatis, antcquain ad ac- lioino vcn! soinniat, ct vidct alias visio-
tuin pcrvciiiat ultiinuin, cx quoruni (juo- ncs : quoniarn ]ic(!t jiliantasinata in aliis
libct iinpedita potcst cvacuari : cuin la- inovcanlur aniinalibus, tarncn iion oi-
men iii jjriinis niovcntibus vcrissiinc si- dinatc : ordincm (!iiim quo jilianlasia bo-
gnilicavit aliquid iuturum, quod absqiu! minis ordinat dircctc na quaj faciunt ad
dubio cvenissct, si concr'eala cum ipso explicationcni formaB crclcstis ad actum
ad concurrendum concurTissent : scd in proccdentis, babcl imaj^inatio cx corijun-
bis fuit impcdimcnlum : ct idco dixit ctionc sui cum anima intcllectuali : jiroji-
Ptolcnucus in AIhukjcsIo , quod stclla: ter quod ipsa est iiiajoiis jiotestatis : cl
movent pcr aliud ct per accidens : et noii ideo alia animalia non balicnt nisi corii-
denecessitateevenitilludadquodmovent, cem somniorum, ut ojiliinc dicit Averro-
miQlYv^Qns (\noi\. pcr aliiid : quia movcnt es : et cum somniant et alia faciunt ad
per media alia corpora, in quibus mul- formai cttdeslis inclinationcm, tunctamen
tum mutantur virlutes earum. Pcr acci- lioc ipsuin non percipiunt : nec hoc est
dcns autem movere quando mo- dicit, eis causa operationum, scd agunt a for-
vent per qusedam quae nisi communican- ma co^lesli, sicut aquadam natura. Prop-
tia fuerunt, et organice sub ipsis moven- ter quodctiam ccclestis effectus circa mo-
tia, iteruin non eveniunt. Propter quod lus eorum citius manifcstatur, quam cir-
pi-secipii, quod divinans in asiris non fa- ca actus hominis quia homo sollicitus :
ciat nisi judicium commune quia non : circa propria non percipit motus quisunt
nisi formam communem non appropria- in seipso et ideo non agitur ab eis ad
:
tam elicere poiesi ex asiris appropi*ia- : aliquid, sed alia animalia percipiunt et
tio autem esi commixiionis et maicrise et agunt statim, nisi forie insecuiio vcl fu-
viriutum ageniium et patieniium qua? gatio ab bomine facta, impediat. Prop-
suni in maieria et ista per asir^a non
: terquod pi-secipiiur in augurio, quod ta-
sciuntur, sedexpbysicis rationibus. Prop- lium animalium motus ei garriius aiten-
ter quod ipse eiiamprsecipii, quod docius daiur : quia illa suni, ui dicii Piolcmeeus,
judex asirorum non sit imperitus in phy- siellae fei-e ex quibus frequenter fuiura
sicis. Sicut auiem omnium ccelesiium ef- praevideniur.
fectus semper varianiur ad motum pla-
neiarum, boras cbmatum et cbmaia iia :
eiiam fit de motu form» de qua diximus,
et quod praecipue variai, liic est diver-sus
siius coelestium et cbmata. ¥A ideo in ar-
te inierjirciationis somniorum magis pra?-
cipiuni in diversis ei certis horis aliter
et aliier inierpr(3tari somnia, et pi-aecipuc
secundum mansiones lunae ct accessioncs,
eo quod illaut vicina corporibus genera-
torum exisiens, plurimum habet domi-
niumnmlandi corporM. Dcmonstraiur au-
tem hoc in mcnsiruis, et aliis inrirmita-
iibus, quae praecipue periodum sequuntur
liinae.
V.\ jiraediclis auicm jinlel, quod cliam
LIU. III 1)E SOM.NO ET VKIILIA, TK.U/I. I 19->
et per eonsequens etiani inunulahitur
or-;aniun inia.uinalioiiis, ct lunc etiani
aniiltel ipsain natura' ad pioplieti/andiun
liahirilatcin. Si aiitein sliKhicrit virliiti,
intelhH'liva' inaxiine, ct sciciiliis, ct soli-
tudini, ct liheraverit aniniain a curis sce-
euli, et alieiKi non euriose investigavc-
rit, scd potius S(> intra seipsuin reeluse-
CAPLT XII. rit. et dedcrit o[),'rani seieutiis aiiis in
quihus niultum ahslrahilur intelleclus,
tunc ahs(|ue duhio dc facili nianifcstahi-
tur ci pulein-iludo ('(elestis in oinnihus
iiis quie ab orhe lluunl ad reginien eo-
riim qu;e «jenerantur et corruinpunlur.
A7 cst nic.nEssio (lcclaraiis qualUcr sif Kt lioc est quod dixit PlolcnKnis in JJls-
alifjnis prophcfa scciiiKlum nafurain ciplina provcrhioruiii : « ^jxcellcntior in
ct projihctiani, ct qnaHtcr soinniuin hominihus esl, (jui noii curat in cujus
est quidani casus a prophctia. manu sit mundus : cxcellens enim et
altus inler homines est, qui tale fastigium
inlellectus et imaginationis per naturam
cst adcplus : et ille ad actus propheti»
dcveniet, si curas ahjicit, el circa mun-
dana niliil prorsus cogitat gaudendo, vcl
tristando, aiit timcndo, vel spcrando :
illc enim non curat in cujus inanu sit
Omnihus his (|uaj dicta siint liahitis, inundus. »
non est diflieih; scire quid sit prophetia Est autein et aliud genus visionis et
apud IMiilosophos, el utrum qiii prophc- pro|dietieesecundum altissimos Iheologos
tizat, continuc remaneat [)ro[)hcta vel qui de divinis lo([uuntur ins])irationihus,
non et qnaliter sihi observandum est
: de quihus ad priescnsnihil dicinius omni-
tcnipus prophetice. Xaturani enim ct ha- uo : eo quod hoc cx physicis rationibus
bitiim prophetiae ille hahet, qui optime nullo niodo potest cognosci : [ihysica enim
dispositus intellectu agente separalo, tantum suscepimus diccnda, plus sccun-
bonum et perfectum adeptus est orga- dum Peripateticorum sententiam perse-
niini imaginalionis, qiiod iiitcllectui for- quentes ea (juie intendimus, quani etiain
mas suhministrando descrvit, sicut dixi- cx nostra scientia aliquid velimus indu-
mus. ccre : si quid cnim forte propria? opinio-
Hic autein absquc duhio ad actum nishabercmus, in thcologicis niagisquam
prophetipe nequaquain deveniet scqucns in physicis, Deo volentc, a nobis profere-
passiones concupiscentiaruin corpora- tur. Per hunc moduni [)riino surrexit
lium, et timoresrerum variarum, el gau- pro[)hetiaj Socrates in Academia [)ro- :
dio detentus exteriori, et solliciludine et pter quod dicit Apuleius in lihro de Dco
tristitia exagitatus enim omnia in-
: lia;c Socratis : « Non mirum si Socratcs vir
dinanl ad imaginandum alitts formas : ap[)rime perfectus, et Ajiollinis quoque
et ideo non percipit in sc talis boino hi- tcstimonio sapiens, hunc Dcum suuni
men et actum propbetia' qiiein iiabet in cognovit et coluit, qucrn videlicet meiite
natura; aptitudine et si multo tempore
: sic contein[)latus est, oninino clausis sen-
talihns fuerit passionibus detentus, im- sibus. Propterea et ejus custos pro[)e, ut
inutabitur al) co complexio sui corporis, ita dicaiii, par conlubernio familiaris
196 1). AlJi. iMA(i. OIU). \*l\A\\).
iiwli-J^liat, pra-sa-ium l.ai)uil, ut in <lu-
.„iiclaqu;carc(!n(lasunl,cocrcuit,ot(|ii.'e
cu
i.ilati.,n.' sapi.-ntis .4 clau.li.;ans iln d.vi-
cavenda piEec-avit, ."t prajinon.Mida pra^-
sapi.in- iiation.; c.^nsistcict. »
monuit : sicuhi lain.-n .)iiiissis
lia; officiis, non consilio, scl pra'saf,no
LIB. 111 J)E SOMNO KT VKIILIA, TK ACT. II 197
TRtCTiriJS II
DE GAUSIS SOMNIOKUiM IN NOBIS
apparent, cssc in nobis : aut signa si ali-
qucm ordiucm habcnt ad futura, ct ad eas
formas quee videntur in somniis aut si :
nullum habent ad hoc ordincm, tunc
sunt accidcntia communiter illis quae
eveniunt, sicut accidit me ambulante ca-
CAl>UT I. dcre montcm vcl domum.
Somnia igitur sunt in uno istorum
trium ralione, aut forte in rationc duo-
rum : tcrtium cnim cum his non coinci-
dit : quia quod per accidcns est, raro est,
Qiix seciinditni ralioneni causx aut si- ctncque signum, ncquc causa. Dico au-
(jnd sunt in nobis tinantnm ad dispo- tcm causam, sicut dicimus cclipsis lunae
sitiones corporis ? esse causam tcrrfc interpositioncm, ct
eclipsis solaris causam esse posilionem
lunie inter visum nostrum et solem, et
sicut putrcfaclio vcl labor pulrefacicns
humorcm cst causafcbris. Sic ctiam sunt
qutedam somnia qua? causas habent ima-
Omnibus autcm quae pra-mitUMKJu gincs iguis. SifjnumauUnn vocatur quod
erant exsecutis, ad scnlcntiam Aristote- dcsignat aliquid, licctnon sit causa ipsius
lis revertamur ; quia illa modo planior sicut acccnsio directa lunae ad modum
et intelligibilior apparcbit. Supposito capilisvcl caudae draconis, ctdirecta sub-
enim ex pra;dictis, quod divinatio sit in tiactio,signum futurae eclipsis aspcri- :
somnis multis ct aiiis visionil)us, dica- tas autem linguoe signumcstfcljriendi, ct
mus quod ca somnia, quorum princi- somnium dc gustu fcUis signum est fcbris
pium est in nobis, necesse est csse aut instantis. Signum autcm, ut dicit Gale-
causas eorum qurr finnl rl in somniis i\us, cst rcspcctii riiliiii, ct rcspcctu prae-
198 1). \\M. .M.\(i. OKI). PH.KI).
sciili.s, cl prailorili : cl lioc |)r;i'(i])U(! iii inovcntcs cor[)US vd iininiam, magni vi-
soinnis lil, iii (iiiiinliiin (iivinJUKhj co^^-nos- dcntur (!SS(!. Iloc aiiliin iniinifcstuiri csse
cunlur occnlla cujuslibct diilcrcntiai tcni- prohiiliir c.\ liis (jna' ('irca nos sa-piiis iii
poris. Accidaiifiayavo sunl qucc a casu ct somniis .iccidunl iiobis : arbitramur cniin
1'ortuna siccvcniunt, siciil ali(jiio iiiiihii- fulgura cadcndo micare, cX tonitrua fi(Mi,
liintc convenit casu dcficcrc vcl cclipsari quaiido parvi soni in auribus nostris
solem : amhulatio cnim illius iic^iik! si- (iiint, cl [larvii micant lumina, ct mclh;
gnum, ncquc causa dcfcctus solis cst : ct dulcibus siiporibus pcrfrui videmurno-
ncc c converso dcfectus solis est causa bis, ([uando tenuc ct dulce phlcgma a
vclsignum amlnilandi (;t ideo nihil ta- :
ca[)ilc lluit iid linguam, iti somniamus
nos ambuliirc pcr ignern ct calclicri ve-
liumcasualium ctnonper se accidcntium
nuUuni fit sempcr vcl frequcnter, sed ra- hemcntcr parvo calore facto circa partes
idi([uas corporis: ct priecipue in inte-
ro valdc ct inccrle, ut diximus in secundo
si
*. rioribus corj)oris fit. Sicut somniavit qui-
de pliysico aiulilu
Dicanms crgo, quod quffidam som- dam fundi sibi in ventrcm piccin arden-
tem, et se exaestuare in igne picis, co
niorum dc quil)us nullam in proehabitis
fecimus mentionem, sunt causse et signa quod clioleram adustam nigram incensam
in ventre habuit et hanc cmisit, cum
passionum et operationum qu(E circa :
et hsec sunt somnia
surrcxit a somno. Postquam cnim ex-
corpus accidunt :
principia sunt in nobis. Proptcr pergefacti surnus, sjEpe nobis ipsis mani-
quorum
festum quod nulla alia causa fuit
cst,
quod etiam qui doctiorcs inter medicos
sunt, dicunt quod oportct valde inten-
hujusmodi somniorum, nisi quod t;ilis crat
dispositio sccundum passionem corporis
dere somniis quoniam etiam complexio
:
et passio et accidcns animee ct corporis vel animce. Manifestum est enim, quod
malum demon- omnia principia sunt parva quantitate,
bonum et frequentissinie
stratur in somnio. Sicut autem accidit in bcet magna sint potestate, nisi resistatur
corpore, ita procul dubio conveniens est eis : enim principia aegi-itudinum
sicut et
testimare accidere in artificialibus, quse aliarum passionum parvasunt et ideo : in
vigilia ab eo qui circa alia occupatus est,
quando operantur, intendunt ad aliquid :
et de hoc occurrunt eis phantasmata. Et animo nequaquam percipiuntur. Mani-
similiter est de fantibus, quibus etiam festum igitur, quod haec principia debilis
occurrunt ea in somnio de quibus fantur. sunt motus primitus habentia et magis in
Causa autem somniorum potest esse somno quam in vigilia percipiuntur.
et somnium Sic igitur quaedam somnia ab his quae
et in corporc et in anima :
in corpore sunt passionibus et dispositio-
illius erit demonstrativum ut signum :
somno magis manifestatur nibus causantur, et ipsa nihil abud quam
hoc enim in
quam in vigilia : cujus causa est, quia talia in corpore existentia significant.
illimotus qui sunt talium humorum vel
affcctionum in die moventes corpus vel
animam, nisi sint valde magni, forte
latent, eo quod non scntiuntur propter
majores motus corporis et animse qui
liunt a scnsibilibus in sensus agentibus
in vigilando, ctiam in dic. In dormiendo
autem fit contrarium : motus enini parvi
' II l'l)ysi(\ Iract. ii, cap. lo.
LTB. III DK SOMNO ET VK.ILIA, TRACT. II 109
(lalcmus, (juod (juidaui dolcns splenoni
soBpe conlulit ct ordiuavit ([uod facoret,
unde sil)i conlrariuni splenis niedicare-
tur, el soniniavit quod niinj^eret super
nianuui inter duos dij^itos auricularem
et annularem : et cum evij^ilaret sic fecit,
CAPTT II. t^t convaluit : et sic somniuui fuit sihi
principium oj)erationis diurnap quam fe-
cil in viyilia S(M[uenti. S;epe autem iiunt
Iiujusmodi somnia : hoc modo con-
erp^o
tingunt quaedam somniorum, quorum
l)i' his (///<-vscr/ni(/inii (lisposi/io/in/i a/ti- [^rincipia sunt in nobis ct causee.
//iw crl coz-poris s/mt i/t /tobis secim-
dittti ratiotie/ii caiisse velsig/ti.
CAPUT III.
OuaMlam autem phantasmatum quse
liunt nobis in somnis, convenit esse si-
lina vel causas nostrorum propriorum
acluum vel negotiorum, quae acturi su-
mus in vigilia, sicut et actiones ante fa- Dc so/nniis qtt/p ca^iualitcr cvetti/mt, ct
ctce vel pcrlractatee sunt aliquando causae est cti/n necpic s/i/tt causse neque sig-
pliantasmatum quse postea apparent nu/n eoru//i (luic fiunt.
in somniis neutrum enim istorum est
:
irrationabile. Xos enim aliquando in re-
ctitudine somnii existentes, quando som-
niamus non metaphorica queedam, sed
in rei veritate sicut est, et sicut eveniet,
conferimus et agimus somniando, quem- Plurima voro somnia quae non habcnt
admodum debemus agere in rei verita- causain aliam nisi motum accidontalom
tc in futurum, vel (piemadmodum agi- phantasmatis, non contingit se habcre
nms quando sumus in ac-
iu pra^senti, ad cventum futurorum nisi sicut ost per
tiono, vcl quaudo ogiums oliui in prccte- accidons ot casu, sicut de his quae procul
rito. circa ignotos nobis accidunt, sicut dc
Causa autcui cst luijus, (|uia sicut a navali bollo Griecorum conti-a Phrygios.
(linrnis inchoationibus operationum in Somnia onim ex his dispositionibus quae
vigilia paratus erexit motus phantasma- sunt in nobis, nihil de his indicant, ot
tis in somnio, sic et rursus necessarium si dicantur aliquando aliquod malum
cst accidere, quod (jui in somnio sunl pi"aesagire, ot oveniat, sicut intcrpretatus
motus, bone et utilitcrin directione som- ost eventus enim per accidens, et
: illo
nii sint prceordinati frcquentpr, sicut prin- non ideo (juod somniuin causa vel si-
cipiadiurnorum actuum in vigilia eo : gnum fuerit illius. Convcnions onim cst
quod bene sunt pra'parata rursus in oodcm modo osse do istis. voluti quando
somnio, ct eorum inlcUigcntia pcrfccta mcuioranti aliciii do aliqua ro, conlingit
cst in phantasmatibus nocturnis. ([iiod hoc quod cogitet vcl momora-
sit
Et talc fuit somnium, de quo dicit tur : sua enim memoria vcl cogitatio illi
200 l^. WM. M\r.. ()J\\). \'\\/VA).
ovenlui ncc dcdil causain (ivfsnirmrli, mtc
signum : scd casu sic. acc.idil, (juod ui-
liil proliihcl in soniniis siinilit(!r accide-
rc : (juinirno nia^is conveniens est multa
somnia sic ovenire ut sonmiantur, quii)us
tamen evontibus somnium nec causa
fuit, ncc si^num. Oucmadmodum ig^itnr (^AIM"!" I\'.
meminisso do ali({uo et hoc evenisse nec
causa fuit sic accidendi, nec sif^mum,
postquam ovenit, sicut somniatum fuit :
in veritate cnim tale somnium hujus
eventus nec cai],sa, nec signum est, sed Quod somnia non a Deo immissa sunl,
est incursus casualis. J^^t id(30 multa ta- sed cstcausa naturalis ipsorum.
lium somniorum non eveniunt quia :
accidit talis concursus cuni sit casualis,
noquo somper noquo utfroquenter evonit
hoc. Tamen totum de his somniis evenit
quse cassa fictione Ilunt phantasiae, et ex
qualitato cibi causantur : illa enim vahle Quod autem quidam Stoicorum et
sunt multiplicia et oidinata a confusionc Epicurcorum dicunt, quod nisi a Doo
complexionis vel passionum vel ciborum immissaossc somnia, et nullum somnium
traliontia originem. ab aliquo iieri nisi a I)eo, non habct vc-
Haec autem omnia quia nullam ad fu- ritatem. Cujus probatio est, quod quae-
tura ponunt causalitatem, aut non evo- dam etiam alia ab homine alia somnia
niunt, aut si eveniunt, non eveniunt habent quod non fieret si a Beo im-
:
propter hoc quod preevisa sunt, sed ca- missa essent, ot aliam causam phvsicam
sualiter accidit : ot hoc vocamus itu:ur- non haberent. Si enim a Deo immitto-
sum, quando duo videlicet sibi conve- rentur somnia, et causam naturalem non
niontor concurrunt, unum preecedons ot haberont, tunc constat quod non miltc-
altorum quasi ex illo consequons : quo- rontur adregimen vitse. Causaautem talis
rum tamen neutrum signum vel cau- est regiminis non est in aliis animalibus :
sa alterius. Talia autom somnia signum non onim est aliquod animal legale vel
habont quod inordinata sunt in seipsis, civile, nisi homo sicut in civilibus habet
ila quod simulacra aj)parentia mutantur ostendi : et ideo si a Deo immittercntur
de forma in formam, sicut videtur alicui ad rcgimen vitse, non nisi liomini immit-
qui viderat liomines qui statim mutan- terentur : igitur non sunt facta divinitus
tur in canes, vel in equos, et iterum in hujus, quod dictum est. Somniorum
alias figuras. enim scientia et eruditio naturalis ost, et|
Et hujus dua3 causee sunt, humiditas ex naturalibus causata principiis, et non
videlicet complcxionis fortiter mota, sic- divina, qua3 non nisi ex principiis cau-
ut in pueris et in juvenibus, ot vapor satur divinis, ut est Simoniades.
nimis motus ex vehementia caloris : Signum hujus quod est, infirmi et
tunc enim una pars vaporis consequitur quasi amentes homines ot fatui, sicut
aliam et frangit figuram ejus : et ideo melancholici, sunt optimc futura pra?vi-
multa simulacra resultant imperfocta : dcntes et recte somniantes frequcnter,
et ideo haec duo gonora hominum inccr- sicut evenitsecundum rcm ipsam, ot hoc
tissima habent somnia. fit tanquam Deo non immittente som-
nia quoniani sapiens Deus non immit-
:
torot imprudcnlil)us et patientibus amon-
\A\\. III l)E SOMNO ET VIOILIA, TRACT. II 201
lias, s(mI sapiiMililms et o|iliinis, sicut Sed duhitahit fortasse ali(juis dicens
(lixiinus superius : seil ({uorumcuuique uon (lehei'e uudaiicholicos foiluitos esse
naturu kxiuax est [)ei' uiulliplieia pium- in talihus : quia frigidum el siccuni non
tasmata discurrens, et (jui secum cum evaporat inultum non videtur : et ideo
soli suut, loquuutur multum : horum luultum movere phantasmata inelan- :
cnim natura mulliplex est in phautasnui- cholia auleiu est in extremo eomjdexio-
tihus, et est melancholica. Ili videut nis humanae fri^ida et sieca. Quod si
uuiltiplices visiones et ordinatas ali- etiam vapor illud dieatur, non videlur
quando, sa^pe autem inconciunas, maxi- esse multus et fortis, sed dehilis et pau-
me quaniU) vigilant el ideo etiam pro- ; cus.
ferant inconcinnas orationes. Ili enim Sed ad ista et similia lacilis est re-
super infantihus suul, et phantasmata sponsio : quoniam vapor multus et fortis
eorum sunt lixe adluerentia, sicut infe- inagis impedit visiones et somnia, quam
rius dicenms, et nuuiifestantur in eis le- promoveat : cujus signum est, quod iin-
vcs molus omnium quie aliquo modo im- mediate post coenas dorniienles, parum
primuntur in corpus, sivc ex dispositio- vel nihilsomniamus. Calidum ergo pau-
nihus aeris, sive ex revolutione orhium, cum quod est in melancholicis, elcvat
sive propter passionem limoris vel con- vaporem et spiritum dehilem. Quod si
cupiscentii-e :et liorum oinnium causam multus esset, consumeretur dehilis spiri-
assiguahiiuus inferius. Eo ergo quod tales tus et quia calor non commiscel hujus-
:
circa plura et multiplicia moventur, nan- modi spirituin, ideo imagines l)ene te-
ciscuntur similia suis motihus theore- nent siccum autem melan-
se in ipso :
mata, sive aj)paritiones et visiones ima- : cholici complexionale est, et hoc in aclu
ginativa enim semper imagines pra?parat humidum et potentia siccum et virtu-
ad motum qui factus est in corpore con- te.
"Tuentes : de his enim inelancholici ha- Adhuc autem non tollitur vaporahili-
bent fortunam in omnihus ahis, sicut iii-
las quoniam potius vaporat, et vapor
:
felicissimi, quod videlicet studiosi, et cx siccitate tenet fortiter liguras imagi-
multa phantasmata inveniunt, et hsec num : frigus eliam nou omnimode est,
conjectant ad futura. sed conditionale. Hoc etiam facit ad bo-
Et hujus exemplum est sicut conten- iiam imaginum retentionem. Nullum au-
dentes rapiunt lihenter ita eliam isti : tem istorum esl causa multitudiiiis ima-
quasi ex contentione rapiunt ista. Est au- ginuin, quae sunt in meiancholicis : va-
tem hoc certum, quod melanclioiici pro- j)or enim et spiritus non iiisi suscipiunt
pter muitos motus sibi inhaerentes quasi imagiues, sed non causant et conferunl :
semper secum contendunt, et ex hoc ra- ij)sa enim imago esl causa imaginum, el
I)iunt sinmlacra motuum et passionum ipsa causa est muitimodarum imaginum
diversarum : et ideo, sicut proverbio di- j)er faciilimam ad omnes imprcssiones
citur, quod « Qui muita et muitoties jacit alterationem et motum. Et iiujus causa
jacula, quandoque jacit (lisj)ariter signo, inferius habebitur. Cum igilur ista con-
quandoque compariler » ita acccidit in : juncta fuerint, sequiturquod melanclio-
liis tot enim vident, quod non potest
: iici muitarum imaginum sunt, ct mui-
accidere quando aliquod eveniet sonmio- tum in eis permaneul et ideo fere om- :
rum, quod vident non enim omnia cau- : nes amentias patiuntur iiorum euim :
santur a causis vel sigriis, quai sunl in somnia sunt vaticinium iiahentia proj)- :
uol)is et extra iios .-
sed muita sunt qua? ter quod a Deo sapiente ad regimen vitaj
casualibus accidenlihus causantur : et non videntur esse immissa, sed a natura
iiia non eveniunt nisi casualiter contin- causata.
al.sicutiuante hai)itis determinalumesti
202 J). ALB. M\(]. OHI). I»|{/I<:i).
('om//ir//(o s/ijic/- I i-//iilo(j/i//iiii iMolciii.r-i,
<|iin(l JKjino saiiicns r-l jiival ct iiniM-dit
ca!losl(!in f'ir(!cturn virliitc rc},'iniinis sa-
piontiae qnai esl in co. Ouoticscumquc
crgo fortioi- inotiis siipcrvenorit in nxidiis
vcl mcdionjiii quo
;ili(iuo, (|iiiimi ill(! (!st a
OAIMIT V. sumptum fiiit sif^num fiituri cv(!ntus, non
cvenit quod vaticinatum cst. IIujus cnim
cxcmplum vidcmus in liumanis pcr nos
opcrabilibus : in enim optinie con-
his
sulta quai ficri expcdit, mutantur prop-
Quare som//in in f/dunim aliquid i/i tcr digniora consilia supcrvcnicntia, vd
m veriiate sirj/ii/ica/ilia semper eoc- p,-opter alios diversos casus emerfrentcs :
niunt? \n omnibus cnim talibus pcr rnulta im-
peditur prinmm quod inchoat futuri si-
gnificationcm : ct univcrsalilcr diccndo
non omne contingcns ficri in futurum
eveniet quamvis enim
: sit nalum et dis-
positum ad unam partem, iion tamen
Non autem est inconveniens sccun- propter hoc semper evenict contin,i.^ens
dum quod illa soninia qua ut
dicta ante, iHud quod futurum est fieri, ncquc in id
signaet caus» sunt eventuum futurorum, quod se habet ad utrumquc : talcs tamen
non eveniunt aliriuando videmus enim,
: remotse causae sivc dispositiones causa-
quod multa signorum quae sunt in cor- rum a sumuntur hujusmodi si-
quibus
poribus nostris ex quibus prognostican- gna, dlcendum quod esscnt principia
tur medici, non cvcniunt. Et similitcr prima a quibuserat inchoatio futurorum,
est in corporjbus ccelcstibus : hsec enim licet non perfecta sint ab ipsis, et veris-
saepc pluvias et ventos vel aliquod aliud sime ista signa fuerunt futurorum, quije
futurum tamen non eve-
signiticant, quae tamen non fmnt proptcr impedimentum
niunt. Et similitcr cst in auguriis, etom- quod diximus.
nibus scientiis divinationum omncs : Et htcc est causa quare non deceptus
enim illae divinant cx signis cum enim : videtur decipi astronomus et augur et
signum non sit nisi cx causa, vel ex magus et interpres somniorum et visio-
causce remota et comnmni
dispositione num et omnis similitcr divinus. Omne
valde, quse pcr multa appropriari debet, enim fere tale genus hominum deceptio-
antcquam agat, si in aliquo mediorum nibus gaudet, et parum litterati exi-
appropriantium liat fortior ad oppositum stentcsputant necessarium esse quod con-
motus, tunc cassabitur primum, et non tingens est, et pronuntiant tamquam
cveniet. Similiter autcm si sint media absque impedimento aliquid futurum, et
disposita ad contrarium, ita ut primi cum non evenit, facit scientias vilescere
apj)arentis motum non rccipiunt, iteruni in conspectu hominum imperitorum,
non cvcniunt. Verbi gratia : dicamus cum dcfectus non sit in scientia, scd po-
onim, quod signum coeleste vcl aliud tius in eis qui abutuntur eis : propter
proesignat melancholiam (!t infirmitatcm quod etiam Ptolemaeus sapiens dicit ni-
quartaiiae disponantur autcm fortiter
: hil csse judicandum nisi valde gencrali-
corpora ad sanguincm, ct cassabitur mo- tcr ct cum protcstatione cauta, quodstel-
tus causa3 primo movcntis ad (luaita- br ca qua' faciunt, faciunt pcr aliud et
nain. pcr accidcns, ex quibus multa in signifi-
l*ro[)lcr hoc (iicit Hugiifarus sapicns in catis suis occurrunt impedimenta : fru-
LIH. 111 I)E SOiMNO KT VK.IMA. TIIACT. 11 203
sUii enim ponoretur sluiliuni atl scicnlias i'um. Sedni^tsin hoc dinerimus a Demo-
vaticinanlcs, si ca ([Uic lutura pra-viilcn- crito,quia ipse (Ucit delluxionos cssc cor-
lur, inipediri non posscnt : ad lioc cnini pora parva atomalia, qux lluunt a corpo-
prtevidemus ut nuila inipediantur, vl bo- ribus luminosis, et lux vocantur, et per
na cxixMliantur ad aclum, sicut faciunt poros intrant corpora sonmiantium, oi
periti mcdicorum in siiis [uoiiuosticatio- sunt pars anim(B in eis : et tune somnianti
nibus. a[)parent idola qua' in talibus lueibus de-
Ihixerunt.
Sed nos alibi istam opinionem im[)ro-
l)avimus : sed in hoc eonvenimus cum eo,
quod dieimus formam cum lumine de-
flucre, et corpora tangcre, et ea afficere,
movcre cum non alia [)assiono
et fortiter
CAPUT VI. dctinentur ot hunc motum animani tan-
:
gcre, 00 quod omnis motus qui in cor[)0-
re fit, pervenit adaninuim, ct tunc parat
anima imaginationes, ct forto aliquando
intelligcntias, quibus est explicabilis in
Dr sontniis divinalionem Ji(ibeniibus, ro talis fornue por modum quem supra
(/nornni orif/o /trinia non vst in soni- diximus. Quemadmoduni enim fit inmo-
nian/c. tu locali violonto, quod cum ad primum
movorit aquam vel aercm, [)er qua> duo
elementa motus violentus el [)ostea
fit :
aqua vel acr motus aliquid sibi proximum
movet, et ilio motus ox[)licatur et proce-
dit usquo ad aliquid ultimo molum,
\)e his vero somniis qu.T non hujus- quamvis primum inchoans motum non
modi (jualcs diximus habcnt origines, sit praescns neque moveat lunc si nihil :
quse sunt in somniante per modum cau- prohibet motum, aliquam scnsibilem
saB vol signi primitus, sed potius sunt percoptionem appropinquare ad animas
dilationes sive distantioe magnje tempo- per corpora somniantium, a qiiibus moti-
rum vcl locorum inter somniantcm et bus idola dicil Democritus liori dolluxio-
evcntum somniorum aut ctiam : si nulla nes quas diximus. llaic autom salis por
sit dislantia inter sonmiantem rcm et prius habila intelligunlur.
somnii, iicet tarnen hoc sit ccrtum, quod hoc attondenduni osse videtur,
S(,'(l
somnium primam orijxinem non liabct in ([uod secundum Avicennam et Alga/.e-
somniante, sed extra ipsum, aliter om- lem, non tantuni a c(eleslil)us fiunl hu-
nino dicendum eslenim somnia
: ha}c jusmodi motus, scd otiam ab aninudibus:
non sunt in somniante secundum cau- quia illi dicunl animam unius inqirimero
sam qua; sit in corpore, vcl in anima, por modum animas mul-
fascinationis in
nisi forte dicatur fieri per accidens, ut torum aliorum, scd hoc per philosophiam
diximus supcrius de casuali incursu : probari vix posset. Oua?cum([ue quidem
sed non potest hoc dici de somniis qux igitur deduxioncs sic corporibus appro-
vere et secundum arteni divinationem pin([uant, has dicit Democritus sa[)ienter
habent, ut diximus superius : Imjusmodi loquens et vere magis perceptibiles osse
crgo somnia maj^Ms dioenda sunt tieri, noctc quam di(% propter duas causas :
velut dicit Democritus, qui defluxiones qiuirum una est, ([uod licet nuigis spissus
a ccnlestibus factas et idola delluentia sit acr noclis quam diei propter frigus
causas dixit et fecit talium esse somnio- noctis, tamen aer noctis eirca somnian-
204 I). A\M. MAO. OMI). Vl\A'A).
lein inaj^is csl (jui(!liis iioctc (|ii<'iim dic :
slr(i[)iUjs (iiiiin (;l tuinultus dici circa lio-
inincs iHliuin {Xirccptioiics iin|)(!(liunt.
Gujus sif^num est, quiasoni cainpanaruin
ot tubarum longius audiuntur noctc quain
dic.
Sci(!n(liiin cst (juod vcnti, t(!in[)csla- GAIMJT VII
lcs ct linjusinodi, aut parum, aut niliil
impcdiunt hujusmodi inotus et cfUuxio-
ncs. Gujus causa cst, quia cum lumine
fluunt, ct liujusmodi molus spiritualis
esl sicut esse suum, (^t vcntis ct [)arum Quare non sapienlissimis, scd (/uibuslibct
dissipatur et movetur, autniliil : sic ergo lalia fiunt somnia ?
dicemus, quod in dic magis dissolvctur
perceptio istorum motuum quain in no-
cte, propterea quod silentes ct quicsccntes
sunt nocte. Alia autcm causa cst quam
seepe diximus, quod in noctc multa pa-
rum vigoris hahcntia, quse omnino dc Iliec igitur est vera causa, quod acci-
die nuUum faccrcnt scnsum perceptionis, dunt somnia lalia vaticinium liahen-
de noctc faciunt sensum propter som- tia quihuslibet hominibus indifleren-
nium excludentem multiludinem scnsi- ter, et non accidunt viris prudentissi-
bilium haec enim cst causa, quod [)ar-
; mis et optimis : sapientes enim et optimi
vos motus intrinsecus sui factos magis non sunt intenti nisi circa sapientias et
sentiunt dormientcs quam vigihantes. virtutes et honesta alia : propter quod
Intrhisecits autein sui factos dico, quia non percipiunt somnia, nisi forte illa
extrinseca corpora dormientium frigida quae diximus superius, quae fiunt a dispo-
sunt et ligata. Repunt autem istifi formsB sitionibus operum et inchoationibus, quie
ad interius : quianaturales sunt defluxio- de die sunt pertractata : a taliuin enim
nes luminis ipsis spiritihus, ct idco per- non destituitur anima sapientissimo-
curis
trahuntur ad interius : ct quia omne C(b- rum et optimorum etiam in nocte et :
lcstcmagis omnihus aliis intrinsecum af- ideo cura talium excludit ab eis motuum
ficitur quando venit ad corpora et cor- aliorum perceptionem, tam in somno
porum hoc enini vivilicum
mixtioncs :
quam in vigilia.
est ct formativum et omnihusaliis utens Si autem Deus ad regimen vitae Iiu-
pro instrumentis, ut ssepius dictum est. manffi talia immitteret somnia, cum pro
lli autem motus qui sic ad somno de- certo Deum sciamus esse ordinatum in
pressos dcfluunt, faclunt phantastica per suis opcrationibus, faceret istam iinmis-
modum qui in antehahitis expressus est, sionem tempore quo ad majo-
in eis in
et ex illis phantasmatibus conjecturantur rem proveniret utilitatem regiminis hoc :
futura secundum tredccim diversitates autem esset, quod indie immitteret tales
quas supcrius induximus. immissiones sapientibus, quibus traditum
cst regimen vit» : et sic sapicntes tan-
tum in vigilia somniarent. Nunc autem
quia aliunde ducunt originem, contin-
gens est per talia somnia quoslihct ho-
mines prseviderc, ct non sapientes prop-
ter ipsorum circa alia majorem occu|)a-
tionem. Tntclligcntia (|uorumIihcl plchci-'
LIR. III m SOM.NO ET Vir.IUA, THACT. II 205
orum lioininuin non c.^il ('llocta curis
incliorihus, scd ost deserla. in uullo lorto
liahcns uircctioneni : ct idco sicul inanis
ct vana dc facili niovclur liujusniodi in-
lluxionibus, et agitur secunduni coniiiu-
cntiam ejusquod movct cam : sicut cnim
diximus, quod pussio nu)vct ad (|UtBren- CAIMT VIII.
(lum idola sibi congrucntia, ita movct
dclluxio illa, sed movet ad modum natu-
liu, et est nmltum cflicax in movcndo om-
ne quod aflicit.
Scd quia de lioc satis dictum cst, ad J)e liis f//(i/)/(S coujivi possunl souiuia
alia transcanms, hic adjicientes, (juod vcra.
jani habetur causa ejusquod supra dixi-
mus, quarc videlicet hujusmodi homines
suntmultorum pliantasmalum hocenim :
contingit propter nmltimodos motus in-
tcriorum et exteriorum, qui omnesusquo
ad medullas perveniunt, pro[)ter id (|uod Quod autem quidam vesani praivident,
natura est deserta et aliis occupationibus causa est quod proprii motus non insi-
destituta. Causa autcm destitutionis est slunt eis, sed casu feruntur vagi ol dcsti-
in propriis gravitas spirituum, ct dcfe- tuti a propriis, ct inccrlam et instabilem
ctus calidi bene moventis ct humidi bene animam corum quilibot apprchendit mo-
mobilis et ideo sicut in speculo vacuo
:
tus passionis oxtranoae ({ua^ tanyit oas.
vel panno mundo profundantur maculse Causa autom, quod quidam rocto iVoqucn-
et sordcs, ita lit in istis. Horum autem ter somniantcs sunl sicut res evoniunt, et
omnium causa; satis in Physicis sunt ha- causa ejus quod somniant de suis v^otis et
bitae. curis, accidit ex co quod praBcipue voti
quan(h) sunt separati ct procul ad in\4-
com maxime pro invicem sunt solliciti,
de se invicem multa sperantcs et de se
nmlta timentes. In primo enim cognos-
cunt so invicem, ot sentiuntmotus ad in-
v^iccm sibi factos [)or passiones spoi, ti-
moris, el amoris : et hocmodo so habcnt
motus somnia faciontos : notorum enim
magis noti et profundali sunt quam cx-
trancorum.
De causa vero recte somniandi satis in
Physicis dictum est. Melancholici cnini
propter horum motuum voliomontiam qui
liunt in ipsis, quomadmodum in dostitu-
tis ab aliis qui minus propriis curam im-
pendunt ct miims [)ro[)riis intcndiint, ct
raro vol num<|uam profundo doiiniunt,
mclius aliis somnia <(iMJcctant, cl (|uo-
niam habcntium s\iuboiuiu fai'ilior cst
transilus ct [)orinutatio, ct habonlium
symbolum facilior est translatio, co quod
201) t). A\A\. M\(l. OIU). PH/Kl).
IrMnsrcrciiUiS scmijor sccniKliiiM arKjii.iiii
siiuililii<rni(!in Iraiisfcruiil, ideo qiiod cilo
viciniiis cslsoinnio, |tcr ralioncni syin-
l)oli iina|;inantur, siciil doccnt Philcfjjidae
pocinaUi, (jni poclriain priino ordinavit
ct scripsil. Ars (iiiiin poctriiu lioc modo
sccunduin pliilosoidiiam supcr syinbohi CAIMjT FX,
conscrii)sit fabulas : et dicitur idco com-
posita fabula cx miris. Sunt cnim mclan-
cholici, ut dicit Aristotclcs in libro (h;
Prohleinallhvs\ studiosi, praecipuc si
patiantur mclancholiam (puB (;x corpor^; l)c (irlc inlerprclandi soninia.
pcr incincrationcm facla cst illa cniin :
cst fumosa sicut vinuin rubcuin, ct (!st
adhsercntiuin multuin piiaiitasmatum,
circa quai profundalur intcllectus et con-
jicit ca.
Et hsec cst causa quare illi qui sunt fu- Artificiosissimus autem judex est som-
riosi, dicunt futura adhajrentia per me- niorum, qui benc similitudines potest cx
facultate naturae et artis inspiccrc, lioc
taphoram illi quod imaginatur. Furor
eniin non omnino claudit intcllectum et modo quod etiam similitudines visae et
ad coelestia et ad locum et passionem
rationem, sed relinquit intervallum, et
ideo somniantes vencrea intclligunt vcr- somniantis complcxionem comparet,
ct
et tunc secundum hoc vaticinetur. Som-
num tempus propter similitudinem calo-
ris et humoris et Isetitiarum ct amoenita- nia enim quae recta vocantur, et som-
tis : venerea cnim talia important, ct per niantur per omnia sicut evcniunt, cujus-
etiam imperiti est interpretari sed
hunc modum conjectant omnia futura ad libet :
somnia quae carent intelligentiis quae in
interiora phantasinata quse vident.
Amplius autcm propter vehemcntiam solis sunt motibus phantasmatum meta-
tahum motuum non repclluntur motus phorice designata secundum modos di-
talium hominum ab aliquo alio motu versos, non estinterpretari non habcntis
qui fuit in ipsis : tales enim, ut dix.iinus, artem etusuminterpretandi, et quia mul-
motibus propriis destituti sunt. ta jam talia conjccit ct avertit.
Dico autem similitudines phantasma-
tum quae sunt in somnio. Phantasmata
cnim somniantium similia accidunt in
sonmo idolis illis quee sunt in aqua appa-
rcntia, sicut ct prius diximus : in aqua
cnim si nullus motus fiat, similis rei fit
apparitio, sed post idolatunc in aquaap-
parentia non sunt similia formis veris,
scd partes illius formae confusas et inordi-
natas et distortas : et promptus erit judex
in talibus, qui cito committit et compo-
nit divcrsa ct distorta idolorum, sic ex
'
AiusTOTEi.F.s, 1/iii. (Ic i'r(tl)lom. l'nrt. xxx, j^rolil. 1.
\A\\. III 1)1- SOMXO \\V VIC.IMA. TllACr. II 2()t
luolu coulusoriiui iliceus, iiuouiaui lioc (lolcsl coiijici soiuuiuui, (luiuuu)Jo al-
est humiuis, cl hoc ost oqui, ct sic dc lciulaulur i)nrci[)uc loca ct tcuipora et
quihuslihcl aliis. Ilic ciiiiu siuiili facullale coiiiplcvioues ct luorcs souiuiauliuiii, ut
quaiii lijihcl iu a(|uis luolis jiulicaudi supcrius (lixiuius. Iloc autcui (locere
idola, potesl eliaui judicare soniuiuiu lioc uuij.;icce scieniijE pertiuet et uon [iliysi-
vel illud : ct cuiu hahct siiuiilacra, iiou cae.
csl ei o[tus uisi quod transferat ad si- Sic ijjfitur dixiiuus in [irinio lihro quid
ynilicata sccuuduiii uioluiii ([uciu dixi- sil soninus, in secundo quid souiniuiu, et
nius : el lunc conjecturaluin csl soni- [)iopter quani causaiu est utruiu([ue islo-
niuni : idola auteiu diligenter [)ers[»iciat luni.
quaicunu|ue sunl sccunduin causani ap- Aiu[)lius autcin et hic iii tcrtio de di-
parentia, etsi diversa vidcautur, quia viuationc qure ex somuo est, secundum
nu)lus suhjccti h-equcntcr iiu[)cdit rcc- quod ex physicis ratiouihus sciri polest.
tuni somiiium: et cuiii scitur causa mo- Et Jioc est totum ([uod inlendimus quai-
tus, et idoluni ad fonnam redij^itur, lunc rerc a principio de hac maleria.
".'K^:.^^
I
INDEX
Lihrorum, Traclatuum et Capitum in Lihns de Somno et
Vigilia,
LIBER PRIMUS.
III. Quod solum secundum sen-
tire insunt soinnus et
vigilia, quod plantis
et
non conveniunt, eo quod
sensibilem partem non
habent. 125
IV. Quod omne animal quan-
TRACTATUS I.
doque dormit, quando-
que vigilat, et nullum
animal semper facit alte-
rum istorum, ex quo con-
Cui conveniat somnus ? cluditurimperfecta somni
diffinitio. 127
V. Quod omnis somnus est
excitabilis, et omnis vi-
I gilia terminatur ad sora-
num. 129
Cap. I. Et est DiGRKssio declaians VI. Quod omne animal somno
quae sit intentio libri et communicat et vigilia
modus, et quis ordo in solum et semper, sed
scientia naturali, etc. 121 differenter. 130
II. Quod somnus et vigilia in- VII. Et est DiGREssio doclarans
sunt omnibus secundum principiuiii spiritus, ut
idem in quo etiam nu-
: sciatur qualiter som-
merantur quaestiones hu- nus est ligamentum sen-
jus scientiae. 123 suum. 131
IX .
U
'
210 INDEX TnACTATUlIM KT CAIMTIIM
(lcclafans II. quam causam
l»ioj)ler inest
VIII. Et f^st i)k;urssio
somnus et vi^iiia.et prae-
qualilcromais vigilia ad
cipue qua.' sit causa fi-
soinnum, et omnis som- passio-
nalis istarum
nus ad termina-
tur,
vif;iliam
m III.
num ?
I)e causa efficiente somni
140
IX. Et est DiGRKssio declaians
ot vif^ilias. 141
di versas ditfinitiones som-
IV. Kt est DioREssio declarans
135
ni.
somni se-
cjuatuor causas
cundum Averroem et Ada-
midin. 144
V. De his qui faciunt in somno
141;
opera vigiiantium.
VI. De proxima causa propter
quam est somnus. 140
TRACTATUS II.
VII. Per quem modum fiat soni-
nus ex veliementi evapo-
ralione? 148
VIII. De causis somni per simi-
Secmdum quid, et propter quarn cauiam causa-
iem raodum somnum cau-
tur somnus ?
laO
santibus.
IX. In iioc concluditur vera
causa sorani et diffinitio,
et solvuntur dubitabiia
quse sunt circa eam. 152
partem X. Quando et qua causa ex-
Cap. I. Secundum quam 154
137 pergiscuntur animalia ?
aninicTe est somnus ?
LIBER SEGUNDUS.
III. Ex qua causa deceptio flt
in somnis cum formae
accipiuntur pro rebus ? ^Ol
IV. Quod somnium est passio
sensibilis particuiae ani-
mae.non in quantum sen-
sibilis, sed in quantum
TRACTATUS I.
102
phantastica.
V. Quaiiter forma somni sit in
sensibiii parte anima? se-
cundum quod patitur
sensus ab objecto et re-
manetforma sensibiiis in
Cap. I. Et est DiGREssio declarans
organo sentiendi ? 103
totum essesomniorum ad
VI. Quod organum sensus non
inteliectum meliorem se-
157 solum patitur, sed etiam
quentium. 164
agit in corpora vicina.
II. Cui parti anima? convenit
139 YII. Quae sit vera causa decep-
somnium ?
INDEX TRACTATUUM ET CAPITUM 211
tionis in sonino, et quot II. Qualiter conservata simn-
sint? 167 lacra in soninis inovoiit
organa sensuuni ? 171
III. Qualiter vis soinni facit
lalere soiniiiantoin quid
sit quod apparet in som-
niis ? 173
TRACTATUS II. IV. De natura et propria diffi-
nitione somni et ejusdem
explanatione. ^74
Quid sit et qualitev fiat somnium ? V. De quibus non acci-
his
dunt somnia, et dc his
qui obliviscuntur soninio-
rum. * 175
Cap. I. Qualiler iii nocte fiat som-
nium ? 169
LIBER TERTIUS.
IV. Et est DiGREssio declarans
praeinducta} disputationis
solutionem. 181
V, Et est DiGREssio declarans
dispositiones naturales
adprophetandum et sora-
TRACTATUS I.
niandum. 183
VI. Et est DiGRESsio declarans
de causis differentia; ani-
marum in prophetia et
somnio secundum Avi-
Quod sit aliqua divinatio, et quid sit ?
cennam et Algazelem,
cum improbatione opi-
nionis eorumdem. 184
VII. Et est DiGREssio declarans
quae sunt de opinione
Cap. I. Et est DiGREssio declarans Averrois, Alfarabii, Isaac,
quam difficile sit ali- et de improbatione ejus-
quid tradere de divina- dem. 186
tione. 177 VIII. Et est DiGREssio dcclarans
II. An divinatio gomniorum opinionem Sloicorum et
sit, an non sit? 179 de improbatione eorum-
III. Et est DiGREssio declarans dem. 187
de distinctione visionis IX. Et est DiGREssio declarans
et prophetiae et somnii, plane causam somniorum
ut solvatur praeinducta in quibus est divina-
dubitatio. 180 tio. 189
212 INDEX TRACTATUIJM ET CAPITUM
II. De his qr.-n secundum dis-
Et esl DiGREssio (leclararis
posilionem vel animn!
modos quihus lunc iorrna
corporis sunt in nobis
niovct vidnnlein aversuin
190 secundum ralionem cau-
a sensibus. 199
sae vel si^ni.
XI Et est DiGRESsio dcclarans
et
III. De somniis quai casualiter
qualis sit forma illa,
eveniunt, et est cum ne-
noniinctur. 193
quare sic
que sunt causse neque si-
XII, Et est DiGREssio declarans gnum eorum qua; fiunt. l'.J9
qualiter sit aliquis pro-
IV. Quod somnia non a Deo
pheta secundum naturam immissa sunt, sed est
et prophetiam, et qua- naturalis ipso-
causa
liter somnium est qui- 200
rum.
dam cJisus a prophe- futurum
V. Quare somnia in
tia.
195 veritate
aliquid in rei
significantia semper eve-
niunt? 202
VI. De somniis divinationern
habentibus, quorum ori-
go prima non est in som-
203
niante.
TRACTATUS II.
VII. Quare non sapientissimis,
sed quibuslibet talia fiunt
somnia ?
204
VIII. De his quibus conjici pos-
20li
somniorum in nolis. suut somnia vera.
De causis
IX. De arte interpretandi
som-
206
nia.
Cap. I. Quse secundum rationem
causse aut signa sunt in
nobis quantum ad dispo-
sitiones corporis? 197
D. ALBERTI MAGNI
RATISBONEN>!IS EPISCOPI, ORDINIS PR^DICATORUM,
PARVA NATURALIA
m SPllilTU ET RESPIRATIONE
LIBER I
TRACTATUS I
DE SPIRITU SECUNDUM SE,
quod etiam secundum locum non mo-
veatur. Ideo secundum convenientiam
naluree prius de inspiralione et respira-
tione dicendum est, quam de motu se-
CAPUT 1. cundumlocum qui competit animalibus.
Est autem etiam primus motus secun-
dum locum qui apparet in corpore ani-
mato, motus spiritus : propter hoc etiam
De ordine dicendorum, et de modo com- de motu spirationis sermo, sermoni de
munitatis operum. Motibus animalium est anteponendus.
Amplius autem prima operationum
animae per quam etiam diffmitur, estvi-
ta : quoniam et ipsa anima est perfectio
corporis physici potcntia habentis vi-
Multa sunt animalia quae quidem se- tam '. Omnis enim operatio animaj est
cundum locum moventur" et tamen non operatio vitae ; sed tamen vita abstrahit
spirant nullum autom spirantium est.
; a vegetatione, et sensu, et intelleclu, et
II de Anima, tex. 6.
214 I). ALB. MA(1. OHI). PH/Kl).
csl anin uniiriiquodqiK! islorurn socun- talo coijius. VA quia vita est fundamen-
^
duin nalurain. Nos enim videmus adhuc lum vef,^elationis et sensus et eliarn in-
vivere aniinalia quando corruplum est tellectus, ideo non operantur vegetatio et
sensus et int(dlectus sine vita, sicut nec
membrum pcr quod fil nutrimenlum :
et quando non nutriuntur, adhuc vivunt,
causa secunda causat aliquid sine influen- j
tia causalitatis causa; priinffi proplcr
licet non diu in vita salventur.
:
Similiter autcm est dc sensu et intel- quod etiam sequitur, ut sicut vita spiritu
lcctu, quod se[)aratis eis ah animali, et influitur, ita et vegetatio per cihuiu et
stupido existentc, adhuc deprehcnditur augmentum sensus et motus, et intelli-
viverc animal quod dcprehenditur in
:
gere ipsum secundum quod in morlali-
corde animaiium, quod extractum adhuc bus per spiritus motum corporibus ani-
contingit vivere : ct multo magis intus matorum adininistrentur.
habetvitam etiamstupefactototocorpore Si autem forte aUquis objiciat, quod objecti
poslquam sensum perdidit. Adhuc autem vita sine vegetatione inventanon est et :
nervis sensihilibus descendentibus a capite ideo vita non videtur esse fundamentum
per quos sensus difTunditur in corpore, vegetationis, cum vita secundum Diony-
apprehensis et strictis fortiter, et concipi- sium Platonis doctorem et secundum
tur sensus nontamenintercipiturprop-
:
Japheth Philosophum sit actus generis
s°'"'
ter hoc vitacontinue :propterquod patet nutribilis naturam assequens. Dicemus,
vitam esse fundamcntum et vegetationis quod primum in genere mortalium sal-
et sensus et intellectus et motus. Vehi- vans vitam estvegetabile alimento utens,
culum autem vit^ proprium est spiritus. non tamen est primum secundum naturse
Propter hoc igitur et his similia de ordinem et intellectus convenientiam,
spiritu et spiratione nunc inter opera sicut prius ostendimus. Vita enim est ac-
communia animee et corporis dicendum tus ab essentia animse procedens, et nu- |
est : quoniam opera communia sunt tri- trire est actuscujusdam particulae ipsius
bus modis vel quatuor, ut quibusdam vi- in omni genere mortalium animatorum.
detur, quibus quidam addunt etiam quin- Si enim ad immortalia respiciamus, inve-
tum. Tres autem qui visitati sunt et nimus vitam sine vegetatione et sensu
proprii sunt, ut opera quidem animse cum solo intellectu et motivo secundum
quae perveniunt et terminantur in orga- locum propter quod etiam in CcpIo et
:
nis corporis, ut sensus, et memoria aut Mundo diximus superiora vivere nobi-
'
etiamutsuntoperacorporuminferiorum, liori vita quam inferiora est enim talis :
et perveniunt ad virtutem animae, et ibi vita perfecta et perpetua, nullo indigens
terminantur et perficiuntur, sicutestsom- omnino eorum quse sunt extra se. Patet
nus et vigilia et somnium : aut etiam igiturvitam, cujus vehiculum primum
ut sit opus quidem animae et corporis spiritus est, esse ante omnem aham ani-
communiter secundum rationesdiversas, mae operationem. De his autem alibi fe-
sicut est pulsatio spiritus quem procul cimus mentionem.
dubio ministrat corpus : et ideo corpus Commune autem quarto raodo dixe-
est, scd informat anima, movet secun-
et runt quidam esse nutrimenti actum et
dum seipsam, et non secundum aliquam nutriti quoniam in illo primo actus per-
:
sui potentiam particularem in primis : venit ab anima in corporcum nutrimen-
et idco vehiculum vitae tale corpus est : tum. et postea a corporeo nutrimento in
et operatio vitae non completur nisi per corpus animatum : eo quod primo aniraa
' I de Coelo et Mundo, Iract. iii, cap. 10.
DE SPIRITU ET RESPIRAT., TRACT. I 213
LIB. I
nutrimentuni per spiritum naturalem as- quocumque modo fiat, circulum imita-
vitam, tur, et describitad minus scmicirculum:
similat, et facil habere potentia
el ideo est ab anima in corpus, et in cor-
et postea illud idem incorporatur et pars
corporis eflicitur, et nutrit partes et au- pore gyrum quemdam, sicut in hbro
facit
formam de Motibus aninwHuni docebitur. Se- ^
get quJB secundum actum et
animati sunt partes, sicut in primo Peri
cundum istos communitatis modos dixe-
sed hoc secun- runt Antiqui subtihter, quod tractandi
geneseos dictum est '
:
sunt hbri de communibus opcrationibus
(hmi ipsam sui partem continotur sub
animae et corporis.
membro primo communium operatio-
num, secundum secundam continetur
et
Cum igitur de ahis jam expcditum sit,
restat utde spiritus opere et de motibus
sub tertio propter quod ctiam in illo
:
animahum dicamus, prius autem dc spi-
non est aha communitas a dictis tribus,
ritus opere propter praedicta.
licet sitahus modus communitatis.
Quintum etiam modum multi addu-
cunt, scihcet quod opus per se totum sit
animje, sed tamen per alterum accipiat
vel uniatur corpori, sicut est intelhgere
omne opus animae et corpori. Dico autem
intelligere mortahum quod est cum con-
tinuo et tempore. lloc enim hcet sit se- CAPUT II.
cundum se animae, et secundum separa-
tam potentiam ipsius, quae nuhius partis
corporis est actus, tamen quia species in-
tehigibiles non abstrahuntur nisi a cor-
poreis organis, per ahud a se, hoc est, De opinionibus Antiquorum de spiri-
per imaginationem a qua abstrahit, tangit tus natura.
corpus et utitur eo sed actus ejus nec
:
incipit in corpore, nec terminatur in ipso.
Lux enim primo extrahens est ab intel-
lectu, et intehigere ipsas species separa-
tas est intehectus operatio. Hic autem
motus secundum ahquos Antiquorum In quo igitur generum, et quid sit spi-
reducitur ad secundum dicunt enim, : ritus, inquirendum est. Adhuc quse sit
quod omne nostrum intehigere oritur ex origo spiritus, et cujus particuloe animae
ahquo nostrorum sensuum. Cum autem et corporis instrumcntum sit, vei pars
post-
sensus operatio procul dubio ab anima propria, et quee difTerentite ipsius :
sit, eo quod virtus proprii sensus difTun- ea autem de his qua? connaturah;m ha-
ditur a sensu communi, et hoc perlicitur bcnt spiritum et comph\ntatum. Amphus
a sensibili. Sunt etiam qui ista subti- autem et de inspiratione et respiratione
lius considerantes, reducunt istum com- quid sit, et ad quid, et cujus : tandem
munitatis modum ad primum inter tres autem de dilTerenliis spiritus et anlmse,
primos inductos modos. Ouidam autem et de convenientia ipsorum.
dicunt, quod iste est modus proprius ab Genus autem et quod est, spiritus de- ««T^^'^'^
motus autem localis terminans Heraclitus, qui spiritus et ani- spintu.
ahis separatus :
*
I de Generatione et Corruplione, tract. ni, ' II dc Motibus animalium, tract. i, cap. 2
cap. 12. et 3.
216 I). ALB. MAG. OIU). VWA^Y).
osse ad vivificandum et movendum corpus.
rnalorum et omnium aliorum «lixil
spin- Aiunt enim quod sicut vehiculum
isti,
principium. Dixitoniin, «luod erat
simplex datur cibo, quod ipsum per ve-
tusvapor omnium incorporatissimum
«;t
cujus nas in totum (lej)orlat corpus ita nalu-
per se movens etmotum existens
:
:
ra ordinavit aereum corpus subtile et te-
signum essc dixil, quod fluit semper,
nue, quodest vehiculum virtutum anim;e
quamvis a nullo proximo impellatur.
per arterias in totum corpus. Suadent
Quod autem pe?- se movetiir, ut dixit,
immor- enim istiquod dicunt per motum spiri-
adhibel molum animatis, et est
spiritum esse aerem dicunt enim
Phxdro probatur, quod tus :
tale, sicut in
nihil per se moveri in corporihus nisi
« omne per se motum, semper movetur,
aerem. Seneca enim et quidam medico-
cum immortale est. » Incorporalissimum
rum dicunt hoc propter quod et pulsum
autem omnium dicit esse, eo quod est
:
et anhelitum qui sunt motus quidam
purius et simpiicius omnibus. Principium
aerei, spiritus esse dicunt. Signum au-
enim esse vaporem dicens, oportuit quod quo-
tem, ut inquiunt, hujusmodi est
simplicissimum diceret quia aliter non
:
niam spiritus qui venlus vocatur, ad om-
esset principium aliorum. Hoc ergo
dicit
nem partem movetur, sicut et spiritus
esse spiritum, non tamen dicit esse
de
animatus in corpore animabs propter
natura coelestium omnino, eo quod illa
:
quod autem praecipue inducti sunt ex
non principiata, sed immortales deos di-
hoc quod vident spiritus a corporibus
xit esse.
Heracliti in animalium tempore quo calefacta sunt,
Aicmaeonis AlcmsBon autcm prsedicti
opinio. in aliam substantiam tenuem et fluidam
Epheso discipulus fereconsentit inidem,
resolvi et pro constanti relinquunt,
nisi quod hic addit, quod spiritus vitae
:
quod verum quod unumquodque il-
est,
vapor est ccelestis, et non elementorum,
quod ex ipso lius generis est quantum ad substantiam
aut elementa principians :
materiee in quod resolvitur non enim :
motu et substantia probavit et immorta-
quidem, quoniam ad resolvitur aliquid nisi in sua componen-
litate. Lx moiu
omnem partem corporis animati move- tia.
lumen coelestium in mundo. Sunt autem quidam qui a Hemocriti
tur, sicut
opinione persuasi esse videntur, licetnon
Lumen enim etiam dixit nihil aliud esse
in toto cum Democrito consentiant. Vi-
quam vaporem coelestium procedentem
Ex ipsa etiam sub- dentes enim cum spiritu animatorum
in mundum undique.
au-
semper calorem diffundi, refrigerari
stantia spiritus hoc ostenditur, ut ait :
tem loca ad quse spirilus interceptus non
quoniam clarus et perspicuus est, sicut
progreditur, dicunt tunc spiritum esse
quoddam lumen aliquantulum obumbra-
quiddam igne grossius, et esse tamen
tum. Hanc autem obumbrationem spiri-
ignem. Ignem enim qui cum
corporibus
tuum dixit accidere propter crassitudi-
miscetur, dicunt esse non in
summo ca-
nem corporis cui incorporaturquod et
qua-
lidum eo quod excellentias primse
vivificat et movet. Ipsam autem immor-
:
amiltunt in mixto. Ignis autera
talitatem ex huc probare videtur, quod
litates
in hoc
videbat in exitu aninne a corpore saltuo- naturam dicunt otTendere spiritus
quod abundantius ascendit et ideo
in :
sos fieri singultus in pectore et loco pul- spirilus
propter superioribus plures differentias
monis et caeteris spiritualibus :
in illis enim vivilicat et sen-
esse dicunt .•
quod putabat spiritum separari a corpore animales omnes,
incorruptibile a corrupti- sificat, et facit virlutes
grosso, sicut
et perficit motum. Si autem secundum
bili. na-
ignis
aliquid descendit, non impedit
Alii autem quorum multi modernorum sequens
turam: quoniam ignis propriam
ndhuc sunt, poncbant hunc spiritum esse ascendat per
materiam descendit, licet
aerem quemdam animae accommodatum
LIB. I DE SPIRITU RT RESPIRAT., TRACT. I 217
seipsum : sic et spiriluin tliount dcsccn- oasdcm virtutus corpus per omnia sicut
dero i)ropter maleriam suam, quam in- faber et malleus movent et inlluunt ma-
vonitibidem. Igni autem attribuuut, quod terire eamdem formam faber quidem ut :
semper movelur. Ilujus autem dicti causa artifox, malleus vero ut inslrumontum.
est quam diximus : et otiam hoc quod a Similitor autem in eo verum dicit, quod
fonte calorisvidontur dorivari spiritus, et spirilum laporem esse dixit. Est autem
hoc est cor in animali. vapor humidi radicalis et cibalis spiritus.
Hjbc igitur siint qu;e de spiritus natura Sed in eo cst falsus, quod vaporem dicit
invoniunlur ab Antiquis : qutedam enim esse omnium principium, ot omnia par-
alia a Pvthagoricis accopta fabulis, om- ticipare ipsum omnis onim vapor alicu-
:
nino dorisibilia sunt, ot ideo non profe- jus est humidi oxhahitio et ejusdom :
runtur a nobis. IIoc autem posuimus, principium esse nuUo modo potost nisi
iikM) (juod quilil)et istorum socundum convorsus in seipsum ot repulsus ad hu-
aliquid dicit naturamspiritus animati, li- n^iJi naturam.
cet nullus totij.rerit norfecte et secundum Alcmaeon autem in hoc falsus est, Contra ai-
voritatom. Wxc autom ex sequenlibus quod dicit vaporare cceiestia, deceptus
erunt declaranda. ^^ ^^^ quod dixit lucem et lumen esse
corpus, sicut adhuc multi confitentur, sic-
ut alibi diximus. Sed procul dubio ve-
rus est sermo Alcmseonis, quidicit spiri-
tum habere motum orbis et in loco et in
velocitate motus. Ad omnem enim par-
CAPIT III. tem lustrans corpus animalis porgit spi-
ritus procedens, et ex eodem in idem sic-
ut ccEli motus exspirans enim ab eo-
:
dem principio exspirat ad quod spirans
De improbatione diclantm opmiomim,et inspirat exspiratio autem
: et spiratio
de determinatione qni sit intellectus in unius motus spiritus esso videntur :
spiritus natura. eumdem autem modum motus vidctur
habere pulsus spiritus in non spirantibus
quae habent spiritum complantatum ex
natura. Yelociter enim spiritus movetur,
ut dicit Isaac in libro de Diffinitionihvs,
»
.um.
H«- .\on autem stare potest quod dicit He- ad modum luminis in mundo, quod in
ipsum spiritum osse incor-
raclitus dicens momento per totum orbis spatium mo-
poratissimum. Cum enim medium sit vetur : sic et spiritus motus est per suum
quo anima movetet vivificat corpus, non minorom mundum in corpore animalis.
simplex, sed commixtum et comploxiona- Cum autom non benc assignaverit AIc-
tum ot composituiu, non congruerot ins- maeon hujus motum, dicens quod ox na-
trumentum motuscum eo (|uod movetur, tura coelesti habet hujusmodi motum :
siesset incorpoiatissimumomnium.Quod natura enim ccElestis non miscotur cor-
autom dicit hunc spirilum osse movens poribus gencrabilibus, sicut alibi proba-
quiddam et motum, veritatom quidom tum est, sed potius hrec est ratio, quod
habet, sed non sicut ille dicit ox seipso. cum anima sit in cujus umbra factus est
Est autem molus s[iiritus ab anima vivi- orbis, ut dicemusin libro de Intellectuet
ficante et regente corpus, ot movens por intelliriihili\ orit ipsa similis in moven-
'
I de Intelleclu et Inteltigibili, tract. i, cap. 5.
218 J). ALH. MAG. ORI). ]>R7ED.
do molori orbis sccunduin quod osl pos- omnc enim quod sublimatiir ab lO
alitjiK
sibilc sibi, ct maximc si fucril anima iio- pcr naturam vel artcm, forriiairi primo
bilis non per multa distans a motor(! vaporis accipit, quai forina; acris similli-
primo. Hsec igitur dirigcndo dirigit, ct ma est, ct plurimum acrishabet : etqiiod
informat sui esscntialis aclus qui cst in- tainen in eo alia elemcnta mixta sunt,
tra instrumentum, ut ad omncm partcm ostendit cjusdem subslantiic cum subli-
quae convcrtitur ali-
sui corporis quod vivificat et movet, ve- rnitalc conv(;rsio :
lociter feratur, vebens virtutes et formas quando in conclusum corjtus valde non
vitae, secundumquod unicuique mcmbro- spirituale. Quod autem dicunt aerem per
rum possibile cst recipere. Non tamen sc moveri, nullam veritatcm continet, ct
putandum cst eum jam
subito moveri, si est alibi hoc dictum improbatum. Vc-
conceditur esse corpus, quoniam jam in rum tamen est, quod resolutio quae fit
spiritus in aerem, indicat in spiritu plus
sexto de miditu p/ujsico demonstratum *
esse de natura aeris quam alterius ele-
est omnem motum corporis esse in tcm-
mo- menti. Propter quod etiam restauratio-
pore: propter quod quidem celeriter
vetur, sed non subito. Utrum autem uno nem in spirantibus accipit ab aere in-
spirato sed hic aer inspiratus primo in
vel pluribus moveatur motibus vel non,
:
inferius inquiretur. In hoc autem quod
pulmone vaporabiliter miscetur et diri-
gitur, ita non sim-
quod actus vitse et
dicit incorruptibilem et immortalem esse
est enim plexdirigiturcordi. Fuit autem juvamen-
spiritum, omnino est falsum :
corpus corruptibile et fluidum valde, cor- tum maximum in hoc animalium, quod
cor- substantia ilia spiritualis formam sumit
ruptibilius cgeteris partibus animati
raritatis, quae aereae raritati convenit
poris, sicut infra dicemus. Quod enim :
quoniam, sicut alibi determinatum est,
exitum et saltum animee vetat, ideo con-
aer habet humiditatem ex centro ad cir-
quod cum compositum resolvitur,
tingit,
cumferentiam fluentem, et hanc magis
corrumpuntur organa, et retrahitur ab
ad sui principium, et illis mixtam, convenientem habet spiri-
et
eis spiritus
membris diutius palpitantibus, diutius tum et ex hoc habUis est ex corde ad
:
retinet spiritum : et cum ex angustia motum in totum corpus. In hoc enim
multiplicatur in eis calor, plus de eo motu quando expulsus a corde movetur
et ideo ad mul- per totum corpus, secum portat habitum
trahunt in refrigerium :
et actum vitae toti corpori. Motus autem
tum spiritum trahendum etexsufflandum
ex angustia spiritualium saltuosos motus
ille quem habet ad cor, est ut accipiat
quod imperitum talem habitum actum a corde. Quod
et
dant spiritus organa :
vulgus vocat exitum naturge, nesciens autem dicunt vehiculum esse cibi humi-
distinguere inter animam et spiritum. dum aqueum, verum quidem est, sed
Eorum autem qui aerem dicunt spiri- tamen illud est mixtum, non tamen ve-
cibum distinctum subjecto et loco a
tum, et hunc per se moveri, opinio pa- hit
rum habet rationis. Si enim concedatur cibosicutdistincta suntquce fluunt super
spiritum vitalem in omnibus ex humido aquam hoc esset verum, de
: quia si
naturali produci, cum humidum naturale omni vena aperta exiret aqua limpida,
commixtum sit ex elementis, sequitur super quam nataret cibus partium corpo-
necessario spiritum esse corpus ex ele- ris quod non est verum et ideo etiam
:
:
mentis compositum. Si autem formam iilud humidum mixtum est cum cibi sub-
preecedit aeris, nihil est inconveniens :
stantia, sed vincens humidum aqueum
'
VI Physic. tract. i, cap. 4.
.
LIH. 1 l)i: SPIRITU ET RESPIRAT., TRACT. I 219
in eo, tlat ei motum, fliixiim, ol subtili-
latem qua? membris instillari possit et
uniri.
lUi ciutem qui if;ni'm spirilum liunc
esse dixerunt, inducti sunt ab eo quod
superius induclum Sed non est ve-
est.
rum quod dicunt, quod hoec substuntia CAPUT IV.
non generatur ex ipso fonle caloris, sed
aliunde maleriam accipieus in corde,
accipit luibilum viUe ct formam quam
membris
iiilluil : relinet tanien sui in-
formatoris, quod est cor, qualitatem : et Quid sit secunduni veritatem spintus
ideo calidum est, et calefacit membra. animalis ?
Habet autem aliam rationem calidita-
tis ab anima enim qua> est motor
:
suus, dirigilur radicaliter per totum
corpus : et ideo sicut radii multipli-
cati ad unum locum, inducunt fortem
calorem, ita facit congregalio spiriluum, Nunc secundum nostram sen-
igitur
et ideo tempore somni revocantur ad lo- tentiam veritalem de omnibus dictis col-
cum digestionis, ut calorem multiplicent ligamus, omnium falsilalem ambienles.
ibidem. Similiter autem membra in quae Dicamus igitur spiritum vivorum esse
dirigitur recta diametro, reflexus in seip- compositum corpus ex elementis, habens
sum vel ad angulum, magis calefacit formam aeris, animae organice deserviens
quam alia quae respicit oblique ad angu- ad omnes vitae actus. In hac enim difllni-
lum expansum, omnia faciunt
sicut per tione in hoc quod dicitur spiritus esse
radii ccelestes. Omnes enim hos motus corpus, ponit spi ritum in genus propi-ium
et proprietates habet ex motore suo spi- Quod autem ex elementis com-
dicitur
ritus et non ex materia motor autem : mixtum, naturam demonstrat uuiteriae,
suus habet sic movere ex proportione et contraliit genus primum et approxi-
simililudinis quam habet cum motore or- mat. Quod dicilur habens formam aeris,
bis. In quantum enim anima talis motor distinguit spiritum ab aliis commixtis
esl, lales potest inlluere proprietates suo grossis, quae talem formam non habent.
inslrumento, quod datum est sibi ad per- Et quod dicit animx organice sive instru-
ficiendum actum suae essentiae qui est mentaliter deserviens, dat
ordinem ei
vita. quem habet in corpore animato est :
Ex his de facili patere potest quid ve- enirn in eo motum et movens. Et quod
ritatis, et quid falsitatis dicta Antiquo- ullimo additur, ad actus vitie omnes,
rum contineant. comprehendit actum vitae vegetationis et
sensus motus
et quia ista sunt actus
;
quibus anima vivificat corpus, et quibus
vivum a non vivo secernitur.
Est autem hic spirilus tenuis et clarus
quantum ad materiam ct est : quidem
tenuis propter penetrabilitatem, ut in
omnes partes corporis per subtiles po-
tentias arteriarum possit penetrare. Cla~
rus autem est, ut munditia omnes
sui
formas possit recipere. Lucidus etiam
220 T). AI.B. MAC. OIU). PRyEI).
[.otius devan-l .r. .ii.a j.arte cl tunc
a (luibusdam IM.iloso- :
cssc perliil)olur
ex perspi- iHnd pulsaret et exlcnderet y.am lerr,-.
phis : quod contingit ei .n.ilti
prioprictalem non liabet qu.a
cui admixtionc : perspicui enin) natura -.lyxWAn :
eicmc.nlatis convenit ex terra frigida, gravis, et s.cca est, expres-
elementis et
sa ab ea omnimoda bum.d.tate. ht per
c.nlestium et
communione corporum :
gravitatem ({.iidem repugnaret noli.i.at.,
ideo sicut motor ccelcstis perspicuo in-
dicitur, per frigidilatem autem rep.Jgnaret v.t^
fluit vitam entibus, et est hoc, ut
Linii Philosopbi, quasi vita omnibus quam ope.-alur, eo quod fr.gus est mor-
anima, quod est con-
tificativum, praecipue iUud
entibus. Ita etiam motor qui esl
estimago motoris cndcstium, convenien- junctum cum sicco. Per idem autem re-
ter habcns instrumcntum lucidum
quo pugnaret formarum rcceptioni, quas
suum mundum minorem vivificet. oportet spiritum universaliter rec.pere :
Medius tamen est in substantia et for- sicutenim unum instrumentum quod cst
malleus, habet faber ferrarius, pcr quod
ma interaerem et aquam, habens pro-
omnes inducat in ferrum formas artis
prietates utriusque in aliquo, et in
ali-
hoc unum instrumentum jun-
quo proprietates ignis sed parum vel :
suse : ita
habet de proprietatibus terrae. Aqux
nibil ctum est animae, per quod m toto corpo-
omnes universal.ter formas et
quidem habet proprietatem in humido re inducit
aliquantulum spisso, ut et bene formas operationes vit» :
et s.cut m arte fabnli
recipiatetconvenienter teneat haec enim : estunus artifex et una ars et unum m-
strumentum, sed multse formae artis et
causa est, quia anterior pars cerebri in
sigillantur formse sensuum, medul- multi motus instrumenti, et per con-
qua
ita etiam m
losa et humida facta est : et tunc a si- sequens multa artificiata :
quod idem oportet esse in physicis una est amma et unum mstru-
mili probatur,
spiritu animali. Aeris autem habet for- mentum et multse perfectiones organo-
mam propter principia vitse quae sunt in rum constitut* ex iUis, ut visus m oculo,
humidum digestio in hepate et stomacho, et sic
aere, quae sunt calidum et :
de naturalibus et ammalibus orga-
convenientissimum enim est ut instru- aliis
igitur
nis et perfectionibus eorum. HcEC
mentumvit^ habeat etiam vitae princi-
est causa, quod proprietates
aliquas ter-
pro-
pia et quod iUa dominentur in eo
• :
r* non habet spiritus, aut mmimum et
pter hoc etiam quoddam restaurum
su-
insensibile habet.
mit ex aere per anhelitum, sed speciali-
hu- Sed oportet nos non latere, quoc^ hoc
ter perevaporationem nutrimentalis
instrumento anima et non natura utitur :
midi restauratur, sicut in Somno et Vi-
natura enim jungitur materi* sme
rae-
nilia dictum est. Proprietates autem
ea suas operat.ones
aperiat dio, et perficit in
iqnis habet, ut caliditate sua vias
calidum enim est aperiti- sine medio : eo quod .psa non operatur
etperforet :
essentialiter et per se ms. unu.n prop-
vum et perforativum : siccitate autem :
actuali indurat interiorem tunicam arte- terquod instrumento non .nd.get. hed
rialem, ut et ictus sustinere valeat suos,
anima nihil ita ope.-atur quod non (ies-
set vel cessare possit
al.quando ab .llo,
utetnon remollita arteria concidat et
operatur multa essent.ahter. Cum ig.-
emollescat, et lunc spiritus transire non et
tur ipsa una et indivis.b.hs, per se so-
possit bumida enim mollia concidunt
• sit
et
angulum claudunt
incurvantur, et ad lam h^c plurima operar. no.i potest :
et
ox
ideo junctum est o. instru.nentum
vias et poros. Amplius si humidus
acci-
humida cujus foi-mali divers.tate plur.ma valeat
dentaliter esset, etiam similiter
operari. Dico ..i.n.formalem secundum
arteria fieret et tunc arteria moUis pul-
:
quod spiritus a corde transm.ssus ad al.a
m cede.-et et tunc spiritui pulsanti non
:
per arteriam, sed membra induc.t formas illorum ad ve-
esset impetus ante se
LIB. I DE SPIRITU ET RESHIRAT., TRACT. I 901
hendiim virtutes illorum membrorum iu tus et primus, qui est evaporatio ipsius
corpus, sicut in cerebro accipit sensus et humidi quod est in semine aliquo cum
motus formam, et in hepate virtutumna- eo vapore qui naturaliter conlinetur in
turalium formam induit, et in testiculis i])so. Et hic spiritus est, qui primo per
virtutem foruuitivam qua' a Pirdosophis virtulem formativam quae in semine est,
vocatur divina. calido seminali excitatus et loci spirat in
Et in hoc e^rogie Avicenna comparat semine, et post ante hoc in viscosilate
cor soli, et spiritum vitahun comparat ipsius seminis continetur retentus. (^um
lumini solis iu minori muudo quoniam
; autem humidum seminis formari a vir-
cor est principium vitae per totam cir- tutu formaliva incipit exterius, id quod
cumferentiam corporis, sicut sol princi- formatur, pelle circumducitur viscosa,
])ium vitu' in majori mundo in circulo intra quam spirans spiritus primo ille
declivi, qui causa est generationis etcor- pulsare incipit, vehens artificem forman-
ruptionis rerum, ut diximus in secundo tem, qui est virtus formativa, et virtus
Peri geiieseos *
. WixdW aulem solis acci- ejus in omnium membrorum formalio-
piuntvirtutem omnis stellae quam illumi- nem.
nant et tangunt : et ita faciunt spiritus Hujus autem signum quod spiritus
est
procedentes a corde ad aha membraprin- iste sit inviscalus in seminc primo radi-
cipalia : rellexi enim ab ipsis spiritus ve- caliter: dicit cnim Aristoleles albedi-
hunt secum virtutes mcmbrorum in ea nem esse seminum omnium plantarum
ad (ime rellectuntur. IIjec igilur est cer- et animalium fere, nisi sint valde terre-
tissime substantia et quidditas spiritus stria adusta, sicut piper, et cubeba.', et
animalis. hujusmodi : albedo enim haec ex spumo-
so fitsubtili aereo,quod stans spiritus
semine designat, qui cum primo spirave-
rit, a calido loci et naturae excitatus, sta-
tim viscosum dissolvit humidum, quod
in exteriora delatum, in idem constare
incipit infrigidatum propter a principio
CAPUT V. caloris distantiam. Principium autemca-
loris in scmine est mcdium ejus quod
est ei loco ccntri et cordis : constans au-
tem in exterioribus humidum viscosum
retinere inlus incipit spiritum,qui exha-
De origine spiritus qui copulatur cum lare non valens, reflecti incipit et pul-
setnine, e.t vocatur radicalis curn ope- sare : et hoc raodo informatus a virtute
rationibus ejus. divina quae formatrix est, incipit operari
organa vitae ex ipso humido quod intra
pellem continetur. Nisi enim primo con-
tineatur spiritus et humidum, exhala-
bit spiritus,nec exspectabit donec calore
naturali seminis terminetur et digeralur
autem qui est instrumentum
Spiritus et formetur ad vitae organum quod po-
animae primum, duplex est, sicut virtus tentia vitam habet, eo modo quo in libro
animai quam vehit. Est enim unus spiri- de Anima * diximus, quod anima est ac-
» II de Generatione et Corruptione, tract. iii, ' II de Anima,tract. i, cap. 2 et 3.
cap, 4, 3 et 6.
222 I). ALB. MAG. OHl). Pn/RO.
potciitiii vi- nisi ciiimiHoagente conferatur ci polen-
tus corporis physici ori^aiiici
tia ad vitam, non magis posset de ipso
laiii liabcnlis.
fieri mcmbrum actu vivum, quam de
iilo
Jla'C aulciu csl prima suljslauUa spin-
aniinati corporis, sicut et scminale quovis liumido contemperato. Ist» sunt
lus
polcntia est substantia orga- igitur operationes essentialcs spiritus qui
humidum
narum : et sicut humiduin radicale seu
comphmtatus est in semine.
nutrimentum multiphca- Hsec autem licet sinl dicta Peripateti-
scminah; per
corum,tamen per rationem fortem fioc
tum, praestat nutrimentum et augmen-
idem demonstrative probatur sci-
tum membris, ita etiam vapor ahmenti sic :
in corporibus animatorum adjunctus liuic mus enim per demonstrationem, quod
spiritui, restaurat eum ct augct, ut for- omne quod movetur, habet motorem
tis sit ad vehendum virtutes animse in conjunctum sibi. Vidcmus enirn scmina
corpora perfecta; quantitatis cxisten- moveri quando moventur ad formas ani-
matorum et figuras : scimus iterum om-
tia.
nem generationem ex convenienti esse,
Redit igitur quod diximus ad hoc quod
etiam quod generatio univoca est ad
ex duobus substantia spiritus seminalis ita
conficitur quorum unum est id quod de
:
quam reducitur aequivoca generatio :
oportet igitur formans et movens semen
ipsa natura et substantia spiritus est in
generante id simile esse secundum rationem formae
semine, cum clauditur a
generati corporis, sicut forma artis simi-
quod de ipsa natura et substantia est spi-
lis est formae artificiati et ideo etiam vir-
ritus. Abud autem quod nascitur ex ipso
:
ani-
tus formativa vocatur a Philosophis
vapore humidi radicalis, cum calido loci
et naturse excitatum vaporare incipit.
ma propter conformitatem rationis et
semine sunt speciei quam habet cum anima. Quod
Spiritus autem hujus in
quatuor operationes, quarum una est enim anima formatum movet et vivificat
humidum ut sit receptibile for- et regit hsec formativa in eadem figura
:
dissolvere
marum hoc facit per adjunctum sibi
: et format et vitse preeparat et motui secun-
dum locum cum formalis et simplex sit
calidum. Secunda est pulsare fortiter un-
:
virtus formativa, non potest per se for-
dique per ipsum et hoc faciendo facit
:
multa foramina formando arterias per mare diversa in figura et actu propter :
quas arterietur quasi totum corpus ani- quod debet habere instrumentum quod
Tertia est vehere virtutem infor- diversificatum faciat hanc figurarum di-
matum.
mantem virtutis ad omnes membrorum versitatem.
formationes. Haec enim virtus est in se- Amplius autem in artibus ita est,
mine sicut artifex in artificiato et sunt :
quod forma qua? secundum esse simplex
est in anima, non efficitur in
materia la-
virtutes particulares ejus quse sunt for-
mativse membrorum quse vehuntur a pidum vel lignorum vel alterius materiae
mediante instrumento hsec
grossse, nisi :
corde vel ab eo quod est loco cordis in
habet
omnes partium diflerentias. Quarta au- enim quia movetur ab artifice,
formam et quiatan-
valde necessaria et sub- virtutem inducendi :
tem operatio cst
quia scilicet impossibile est, quod git materiam, ideo mutat eam in for-
tilis :
fluat spi- mam. Cum naturam imitetur,
igitur ars
ab eodem et proximo principio
eritsimilein operationibus animse in
na-
ritus et humor : quia unum impcdiret
tura. Sic igitur convincitur,
quod spiritus
alterum in fluxu suo : et hac eadem de
ille omnium operationum
instrumcntum
causa non potest spiritus per eamdem
quas facit virtus forinativa in semi-
viam lluere cum humido radicali : ideo est,
oportet quod via spiritus ubique juxta ne. Nos autem de semine et virtute for-
mativa in libro dc AnimaUbus diccmus
:
vias humidi radicalis penetret, et pul-
ha3c enim quse dicta sunt, ad
probandam
sando sibi ingerat potentiam ad vitam :
:
Un. T DE SPIRITU ET RESPIRAT., TRACT. I 223
originem /adical is spi/Uus commcmovAS- tae quod iu oiimi loco conjuii-'ilur eidem
se suflicit. via spiiitus, ex cujus pulsu undique reci-
piiitpotentiam vitfe et ioimad menibri
animati cui estvivendum.
Hic ergo spiritus sic existens in omni-
bus animatis, etiam restaurum qua^fit
eo quod impossibilc est, quod non adu-
'iiturmultum de substantia ojus in cor-
CAPUT VI. pore, et ideomullum exbalat de ipso per
poros corporis boc aulem restaurum
:
omnibus animatis
accipit generaliter in
ex vapore alimenti quod jam elevatum
est ad primum principium vitae quod est
De oriyine uperationibus spiritus vi-
el cor in babentibus cor. Jn plantis autem
talis in corpore jani formato. et animalibus cor non habentibus est
membrum quod est loco cordis. Cum
enim sic levatur ad principium vitae, tunc
efTumat in ipsum principium vitae, et ibi
formatur ad lioc quod vebat vitae virtu-
tes et conjungatur diminutio spiritui et
Hic autem spiritus formato corpore
in restauret ipsum.
existens, est qui vivilicat totum corpus : Habet enim hic spiritus quatuor prin-
et de virtute formativa tantum
babet, cipales operationes, quarum prima et
quod alinientum sumptum iterum format principalis est,quod est vivificus etiam :
ad potentiam vitae sed in hoc deficit,
:
hanc habet a summo motore qui est ani-
quod non format humidum nutrimentale ma. Secunda autem est quia est calefa-
msi m quodam jam formato, eo quod ip- ctivus et hanc habet a membro principali
:
sum magis est extraneum quam semina- quod est fonscaloris. Tertia autem, quod
le, et mmus habile et
obediens forma- est eventativus : et per hanc dissolvit et
tioni.Propter quod duas virtutes concur-
quasi verberando subtiliat ea quffi visco-
rere oportet ad ipsius formationis
virtu- sa sunt in nutrimento corporishanc : et
tem, scdicetquamadvehitspiritus,etvir-
habet a suo proprio motu. Non enim
tutem membri in quo fertur. Sed tamen
frustra natura dedit ei tam fortem mo-
in hac operatione virtus quam
advehit tum et duras percussiones, sed ingemi-
spiritus, operatrix est et actrix et virtus
:
nataest, ut ictibus illis dispercuteret et
membri est sicut loci virtus, in quo con- divideret ea quibus inlluit, et sic dissol-
venienter formatur humidum aut mate- vendo aptaret ea mcmbris vivis, et even-
ria et ideo spiritus est sicut
:
formans et taret a corruptis. Quarta autem est quam
sigdlans, sicut est virtus masculina, et omnes physici dantei, quodexpedit om-
Jiumidum est sicut materia fffiminae, et
nem virtutem animte ad operationes es-
membrum est sicut matrix in qua conci-
sentiales et sibi proprias. Ha; igitur sunt
pitur ad formandum. Et liaec est princi- operationes quas habet in omnibus ani-
pahs operatio spiritus vitalis in corpore matis, sed quasdam habet
speciales in
• animato, cujus rei gratia bumidum quod quibusdam, de quibus liic non est di-
est nutrimentum ultimum in his quaj nu- cendum, sed in libro Animaliwn.
triuntur, sicut est sanguis in
habentibus
sanguinem, et in non habentibus sangui-
nem est humor
qui est loco sanguinis,
ita decurrit per vias suas a principio vi-
224 1). A\A\. MAG. OUI). \n\A^\).
Irinnuito facit spiritus interclusus ele-
vans nutrimentum, et itn[)irigil ipsum in
substautiam membri cui uuiendum ost
suo motu et sua subtilitate quam habet.
In his autem (juse sanguinem habcnt,
licet sit aliquis spiritus in sanguine inter-
clusus, non tamen oportet totum esse
CAPUT VII.
interclusum quia sanguis secundum se
:
caiidus est, et suo calore ievatur et cum :
calor sit divisivus et perforativus, calor
ille aperit membra ut possit subintrare
animaiis spirilusha- nutrimentum et ideo spiritus iter suum
Quod in qnihmdam :
het vias a nutrimmto distinclas, et in habet per ahas vias. In hoc etiam est ad-
jutorium non parvum ut in pluribus :
quihusdam non.
enim sanguinem habentibus sunt magna
diversitatcs in membris ex quibus com-
ponuntur et haec membra non expedita
:
vi-
essent ad actus, nisi virtus principii
tce cito vehi posset ad ipsa
non autem :
quod spiritus iste cum nutrimento
cito flueret, si veniret
:
Non autcm lateat te,
quibusdam naturalis voca- quia nutrimentum est humor gravis et
vitalis qui a
spissus, et non de facih mobihs et ideo
quibusdam animatis distinctas
:
lur, in
in qui- ingeniata est natura vias concavas
duras
habet vias a viis nutrimenti, et
ordinare, per quas spiritus advehat
om-
busdam non, sed movetur cum nutn-
virtutes membrorum ad suas sedes
in
mento in eisdem viis. In quibus enim nes
omnibus quibus operantur. Sanguinem autem
non
non est sanguis, sicut in plantis ha-
minutis, et m habentia ut in pluribus valde simiha
et quibusdam animalibus
sicut plantse et pisces et
quibusdam magnis, in quibus sanguis bent corpora,
can- muUa vermium et serpentium genera :
et
non est, sicut in multis piscibus et
etiam per incisionem sub- ideo per unius modi spiritum vita fit in
cris et conchis,
noninveniuntur vi« ahquae omnibus, et est sensus et motus in ani-
tihter quffisitse
In om- malibus et ideo spiritum distingui non
per corpus nisi sohus nutrimenti.
:
nisi in capite forte, vel
utrsB- est necessarium
nibus autem sanguinem habentibus propter
scihcet quae membro quod est loco capilis,
que viae inveniuntur, vena in
etiam causa
quse sunt virtutes animales. Et hujus
sunt vice nutrimenti, et arteriai non
hoc quo- quod taha animaUa sanguinem
vise spiritus. Cognoscitur autem
est,
sunt dis-
ehxentur corpora animahum et habentia minus ahis animahbus
niam si
interio- ciphnabiha quoniam inviscatum in nu-
prsecipue cor et hepar et cateree
:
spiritum,
viae trimento et grossum habentia
res partes exsiccentur, inveniuntur separatum,
vacu», et viae mohes aut parum et non universahter
durffi et apcrtae et
retinent formas auditas
neque dis-
plense sanguine coagulato.
non
omnibus
tinguunt eas. In plantis autem
Causa autem hujus est, quod in non
habet, in quibus
nisi in poris vias nuhas
habentibus sanguinem profecto grave et
elevat nutrimentum, in
quo esse cogno-
viscosum est nutrimentum propter algo-
scitur, per hoc quod
semper invemtur
ris superabundantiam tale autem nu-
:
spumosum album haec enim, ut di-
trimentum nec elevaretur, nec in mem-
et :
spiritus permixtos nutri-
ca- ximus, efficit
bra penetraret, nisi et spiritum et
mento.
lorcm haberet conjuncta sibi et inter-
nu- Quod autem tahs spiritus in omnibus
clusa in ipso hffic enim duo in tah
:
:
Un. I DK SPmiTU KT RESPIHAT., TaACT. I 22")
sit animalis, ostonditiir ol laliono ot si- enim, (fuod omnis multitudo natura;
ali-
gno. /iafio quidem cst. quia cmu ouiuis eujus ad uuitalom roducilur ot
ideo ciim :
vilsB causa sit cali.lum ot liumidum, Ini- vlrliitos viljc mult;e sint in anima, sicut
midum autem sompcr cum calido ost va- nulriro, ol .sontire, ot movoro, ot alia hu-
porativum et convorlihilo iu spiiitum, jusmodi, oportet .juod Iktc tota
roducan-
necesse est quod in omni vivo sit j^onora- tur ad uuitalom qu.ne est suhslanlia
aiii-
tio spiritus. autom est. qiiod iu
Sif//iif>?i ni.-p, quam circumstat talis viriuiu luulti-
omni vivo vidomus hoc quod quando fri- tudo suarum, sicut naturalos
potentia^
gus comprimit eum oxtia, lunc contra-
circumstant naturam etsuhjectum in
huntur extroma ojus oxtoriora, sicut tom- quo
stant.
porelVigoriscontrahuntur floros in nocte, Cum igitur, sicut alihi prohatum est,
et corpora animalium minora et pallidio-
et suporius in lioc lihro aliquid
de hoc
ra invcniuntur cujus causa non potost
:
dictum, actus piimus et proprius
anim.-B
esse nisi convorsio spiritus et compressio
in corpus sit vita, spiritus autem sit vitae
ad interiora. Tomporo autem calidi solis
vehiculum, oportet quod spirilus secnn-
exteriora tumescunt el roplontur nutri-
dum se sit instrumentum animae pri-
monto cujus causa non polest esso nisi
:
mo, et per conscquons virtulum sua-
evacuatio spirituum ad exteriora, qui se-
rum qu« sunt vires anima\ Cujus mul-
cum ad exteriora trahuut nutrimentum, ti non parvae auctoritatis viri, diversas
ot ideo aperiuntur et intumescunt. Decla-
assignant causas ei raliones. Aliqui
ralur autom iioc uno temporo quod est
enim fuerunt, qui dixerunt omnino in-
calidum liumidum, quod ita spiritus
et
corporeum et omnino grossum corpo-
plantarum ot animalium evocat, quod reum conjungi non posse sine medio quod
omuia foretunc lumescontia quasi puhes- conveniat cum utroque
et hoc dicunt :
centia efficiuntur, et turgonlihus gemmis spiritum esse, qui suhlilitate sua conve-
iu plantis, et animalia implotis vasis se-
nitcum anima, et corporeis dimensioni-
minariis erumpunt in fcetus et fcecundita- hus convenit cum corpore. IIsc autem
tem.
sententia nulla mprorsus hahet veritatem,
et est contra omnia dictaPeripatoticorum
quoniam spiritus non est medium quo
anima conjung.atur corpori eo quod sine :
medio unita est ei sicut omnis pcrfectio
suo perfectihiii sine omni unitur medio,
sed potius spiritus est, per quem anima
CAPIIT VIII. operatur in corpore opera vitce.
Kt ideo hoc errore ahjecto, dicamus
quod spirilus est
instrumentum animse,
sicut nicilleus vel dolahrum est
instrumen-
Cujns partis animspprimum sii spirilus ? tum architecti ethoc instrumento anima
:
facit vitam in corpore sicut formam arti-
ficiati facit artifex per instrumentum.
Hic {lutem nocossitas instrumcnti non
qua,M-itur propter motoris inrligentiam et
infiimitatem quia motor sihi ad omnia
:
suflicit, hahens in se omnes formas quas
Ordo autem jam expostulat. ut dica-
inducore intendit, sicut artifcx hahet in
muscujus sit particulre anima? spiritus is-
se omnes formas architccticae : sed potius
te. Sed forte dubitavit aliquis, utrum
proptor indigentiam necessitatem cor-
et
sit alicujus particula». anima-? Scimus poris, quod recipit ab anima actum vil»
IX
220 I). ALH. MAG. OIU). l»H/i:i).
cnirn illa distel a f)rin-
cl formaiii. Ciiin
cipio vitae indigcntc! ad vehcnduin vitam :
quoniam licct qua^dam sint in
viitutcs
lixai non
organis ct partibus animatorum
ani-
separabiles ab ipsis quamdiu suslinct
mal, sicut visus est in oculo
lamen illaj :
quan- CAl»LT IX.
virtutcs sunt ligatae et immobiles
docontinuc non influitur viitus alia per-
(iciens eas a principio et lonte
vitae, quod
est ipsa anima secundum substantiam
et ideo spiritus est necessarius
suam :
sit spiri-
signum Cujus partis corporis prirnurn
qui advehat hanc virtutem. Cujus
quoniam spiritu tus ?
est quod prius diximus :
ad interiora retracto, organa exteriora
et eo
contrahuntur et immobilitantur :
reducente, hixantur ad actum.
Et ideo quidam dicunt triplicem esse
vitam in his quce vivunt unam quidem :
ipsa
qu« est causa vita : et hffic est vita ani- Cujus autem partis corporis sit
quse est fluxus hu- substantia spiritualis, jam non est difficile
m». Alteram autem
hsec est vita in- determinare quoniam Ucet origo ejus
jus vitse ad vivum : et :
ex Immido radicali et cibaU, tamen
strumenti animaj quod est spiritus. Et sit
spiritus
tertiam quse est vita formaliter recepta
a generatio ejus et essentia vitalis
est in corde. Per venam
enim quse est in
corpore et partibus animati corporis et :
sive convexo ipsius qua? ad
haec est qua dicitur caro viva, et auris, et imo hepatis
cordis dirigitur, sub-
oculus vivus. Hoc autem per omnia si- medium thalami
elevat
mile est his quse- sunt in arte quoniam : stantia spiritus buUiens spiritum
loco
artis forma primo est in anima artificis :
versus cor, vel versus id quod est
cordis in his quae cor non habent et he-
et cum iteratur fluxu quodam et processu
quandoque est in operatio- par et forte etiam venis carent. Statim
in materiam, :
et tertia autem ut cibus et spiritus in om-
ibi est
nibus et motibus instrumenti :
ex-
est quce adha^ret artificiato et est
produ- nibus corhabentibus, discursio fit ad
cta in ipsum. Sed in hoc est dissimile, tremos thalamos, ita quod dextro plus
attribuitur sanguinis et grossior et
mmus
quod formatio artis quiescit perfecta in
sinistro autem plus attribuitur
artificiato postquam in ipsum inducta de spiritu,
est.
Forma autem organorum animatorum spiritus et minus sanguinis, qui tamen
est laxatio ipso- est sanguis clarus et subtUis per spiri-
quam adducit spiritus,
con- tuaUum preecipue nutrimentum. Clarita-
rum ad actum : et hsec est quasi in
propter
tinuo Propter quod ctiam continue
fieri.
tem autem habet et subtiUtatem
anima utitur instrumento quod in organo permixtum sibi muUum spiritum. Sub-
spiri-
visus videri potest, quod habens visum
tiUtatem autem habet propter ictus
eam quse facta est in ipso spiritu
non utitur eo nisi a principio vitee spiri- tus, et
ejusdem sanguinis subUmationem. A
si-
tus veniens laxet ipsum et mobilitet
ad
pro-
nistro autem cordis thalamo arterise
operationem. Simihter autem est in ahis
partibus animatorum corporum. ducuntur per totum corpus, in quibus
vi-
continue spiritus pulsat vitam a fonte
taequi est cor trahitur autem ad smi-
:
strum spiritus in habentibus cor et san-
guinem quoniam cum hcpar sit in dex-
;
LIB. I DE SPIRITU ET RESPIRAT., TRACT. I 227
Iro, replctur fuino malo .spiritus, si ad oporlet ([uod el principia el inslrunienta
dextruni ventrein sive tlialanium cordis vitieomnibus j)roportionalitor insinl : et
distribueretur aulem maximum in
: lioc ideo licct non sit in plantis talis spiritus
vitae operatioQibus generaret impedimen- i't alimenti distrihulio, sicut in habenti-
tum. bus cor et sanj^^uinem, tamen necesse est
aulem talis distributio cordis et
Licet quod calor naturalis in eo quod esl fons
arteriarum non sit in non babentibus et piincij)ium caloris, sicut radi.x est in
sanguinem pluribus, neque etiam in plantis, aliquid de bumido resolvat in
pbmtis, tamen aliquid simile est propor- spiritum in quo virtus vittB qua> est in
tionaliter talibus membris, et distributio- radice devecta et succum vegetet et |)rae-
ni respondens, per quod intelligitur spi- paret, et totam plantam pulsando niov(Mt
litus ab eo membro quod est principium ad vitiB vigorem. Cum enini spiritus in-
totius corporis et tofiuscaloris: non enim chisus in aliquo unde exire non j)otest,
acciperet formam vita? quam inlluit ubi- revolutus et diifusus pulsando lluit per
que percorpus, nisi a loco ubi vitae prin- id in quo est, et aliquando recurrit ad
cipium formata omnia membra foverit, et suse generationis principium, quod est
in ipsa virtutes vitales et vitam infuderit. cor, duplici de causa. IJna quidem ut
In omnibus enim oportct continuari in- restauretur dej)erditum in ipso. Alia est
strumentum usque ad motorem ipsius et :
ut exterioranon dissolvanlur nimis el la-
cum artifex vitie anima sit in corde, xentur per continuam spiritus attractio-
oporlet quod etiam spiritus primum in- nem per hoc enim exhalaret spirilus, et
:
formationi instrumentum operuni vitae humidum et virtus corporis desiccare-
derivetur a corde. tur nimis, et debilitarentur virtutes cor-
Signum autem hujus est, quod cum poris.
motus sj)iritus sit duplex, scilicet diasto- His igitur de causis aliquando retrahi-
les et systoles, qui motus est compositus tur, aliquando extra ducitur spiritus : et
ex pulsu et traclu, hos motus primo per- iste est quidam spiritus omnium anima-
peiulimus in corde, vel in eo quod est torum. Sed in animalibus hoc melius
loco cordis : propter quod etiam in toto apparet, quae omnia motum liabent dila-
corpore per diastolem et systolem spiri- tationis et constrictionis, qui sunt motus
tus, j)erpenditur qualis sit cordis disposi- proprii spiritus vitalis, licet nou omnia
tio. Uportct igilur quod spiritus a corde habcant motum processivum localem. In
proceddt : ampliato enim corde in ven- autem minus scd tamen et in his
j)Iantis :
triculis suis, necesse est ij)sum spiritum tempore veris in nocte clauduntur flores,
trahcre. Concluso autem eodem, necesse et de die aperiuntur quod est cerlum :
est ijisum spiritum expelli. Per dilatatio- signum duplicis motus spiritus vitalis,
nem igitur cordis et contractionem cau- scilicet ad interiora do nocle, et ad exte-
satur molus expulsionis et attractionis : riora de die. Et similiter intcrhycmem et
exj)uIsio autcm in spiritu et arleriis cau- aestatem j)roportionaIiter loquendo : quo-
sat diastolem, et attractio causat systo- niam spiritus in aestatc et vcre movetur
I(Mu : (juod lieri nullatenus posset si spi- ad exteriora plantarum, et i(Jeo tunc
ritus ab alio quam a cordc procederet. frondent et florentet hye- germinant : iu
Sed quia generalis debet esse doctrina me autem moventur ad interiora, ut ex
de natura spiritus, sciendunn est quod in vapore humidi inlerius contenli et re-
plantis etsanguinem non habentibus ali- pressi sumat restaurum spiritus. In au-
quid istis est proportionale. Cum enim tumno autem frigido incipiunt claudi po-
actus vitae communiter invenlus sit in ri corporum plantarum ad princij)ium
omnibus animatis, et sit vita j)roportio- retrahendo calorem el s{)iritum, lioc est,
naliter in eis perfectior et minus perfecta, ad radicem : et ideo tunc ibi calor et
D. ALI?. MAO. Oim. VWJFJ).
228
multiplicaU quasi ciica locuin
spirilus
(ligcslionis traiuinl liuniorcni
a terra sic-
sivc stomacho, cx
ul a (luodaiu ventrc
spiritus rcstaurantur
(l„o Innuorcitcruni
Innegabiic ig.lur cst,
ct niulliplicantur.
particula^ anunati
quin spiritus sit iHius CAIM T X,
corporis, a quo oritur sicut a prmc.p.Q.
ad prmcipmm
ct ad quod rccurrit sicut
rcstaurans qua^ d.q^ordita
sunt ipso m :
est cor, aut quodcst loco cor-
hoc autcm
dis.
inolihus s/jinlu.s in corpon
,• ihus
constant
,
rat.o- Vc
Itec autem ct alia jam
aniinalontm.
q.iod fons calons
ne quia jam scimus
:
et sci-
cst loco cord.s
est cor vel id quod
:
nutrimenti non
mus quoniam huuudum
nisi per calidum. Oportet
terminatur
humidum ad cor vel versus
etiam quod
tcrminatur epsesi :
cor dirigatur quando
autem habito, de motu
sp.rilus
gene- lloc
calor ex humido necessario
autem Oporlet autcm
tam calor quam oportet nos dcterminare.
ratspiritum. Cum igitur
qui sc-
spiritus iste vitalis,
quod
sint a corde scire,
humor terminati et completi est ante respi-
oportet quod spiritus
pcr cundum ordinem natur»
ct sint cordis, quod rcspuation.s
et multo rationis spiritum, eo
ejusdem principii,
omnia sit adjutor.um et aug-
ventri- spiritus assumitur in
amplius ex quo in cordis sinistro motus unum
mentum istius, habet tres
:
et
et motus spiritus
culo primo invenitur et alterum
spiritus, et magis quam quidem ex natura materi^,^
abundantia iUius qm est anima,
in corpore quidemexvirtute motoris
aliquo membro quod
sit
in vel ejus
et tertium ex dispositione cordis
animato. quo sicut a prm-
quod est loco cordis, a
primo oritur et procedit.
cipio corporco
ex natura,
Motus autem quem habet
sursum, maxime iUud
et
est ascendere
subtilius est inipso
quam- :
quod purius et
vis enim sit
compositum corpus ex ele-
in natura aeris,
mentis, abundat tamen
et ideo retinct
motum aeris. Quod autem
obtineat, ex hoc
hunc motum incorpore
nobis signatur quia in omnibus amma-
:
tis inven-imus
abundare spiritus subtiles
et calores in
superiorihus circa capita ani-
malium et circa extremitates et summita-
tcs plantarum : propter quod etiam plu-
corporum
resipsespiritusin superioribus
animatorum perficit operationes :
m
et fructus ct flores
pro-
plantis enim folia
ducuntur. In animalibus
autem supe- m
univcrsaliter spnn-
rioribus tlt opcratio
infcrioribus. Quod au-
tuum, et non in
desccnd.t, non
tcm qua^dam pars cjus
LIU. I l)K SlMHiri' I:T HKSPIHAT., THACT. I 229
iiupedil : illa aiilom ost inviscata ciho iliiin qnod nnaqnivqno snsco[)lil)ilis ost,
grosso descondonti, ot in ii)so doscondit : ita por oninia aninia spiritihus radialitor
aut esl ropulsa ad locum illum (juasi por implot corpus suum, cujus ipsa cst motor,
violontiam, ot tunc est ilii modica il)i: ot implot i])sum viribus animalibus sive
igitur est unus motus ojus. Iii hoc autom aninuo pro divorsitato orgauorum suscop-
molu licot unus sit, tamon por accidons tihilinui. \\l iiajc est quod unus
causa,
nmlta contingunt oi ox Iuh" quod in tali ot iilcm spiritus opcratur visum in oculo,
vase movotur quanilo onim venit ad
: ot auditum in auro, ct sic dc aliis. 1*11 lucc
oxlroma animati, quae aoro frigido con- ost causa, quod ost molus ojus multiplex
clusa sunt, revolvitur in seipsum ot in- /// virtitte : licet onim sciamus, quod ab
spissalur : ot tunc inspissatus potorit com- uno motore uno mobili non possit
in
plere quae ante non potuit : et ex hoc est causari nisi unum, tamen illud unum
abundantia spiritus in suporiorihus magis tanlum multi])licatur secundum virtutos,
(luam in inferioribus. socundum quod ostendit in alia et alia :
Alter molus qnem habot virtuto sui et ideo una forma qua ah anima infor-
motoris, est motus aninu-e : qni etiam matur spiritus qu» forma vita' vocatur,
simplox ost in esse, sod multi])lox in loco, et est in spiritu, non tamquam in subjocto
materia, otvirtuto. Dicoautom, quoniam vivente formalitor, sod est in co sicut
simplcj- est in esse : oo qnod osse suum ars, et arlis fornui est instrumentum pcr
non est nisi unius et ojusdom instrumonti, quod inducitur in materiam. Et in lioc
ot ad unum
eumdeni motorem relati.
et deceptus fuit Pvthagoras qui hujusmodi
Sed mulliplex voco in loco, quoniam sic- spiritus voluit animalis esse.
ut instrumenti motus in arte est ad om- Sic igilur illa forma vitte polenlia dis-
nom locum materioe qnfe susceptibilis est tinguibilis est ot contrahi potesl ad om-
formae artis, ita est motus spiritus ad ncm virtulem quce operalur aliquem ac-
omnem viam et parlem corporis, cui im- tum vitae, sicut est nutritiva, augmonta-
])rimi potest forma animae quae est ad tiva, et sensitiva, ct secundum locum
operalionom cujuscumque vitiP, et actus motiva. autem motus licet sit natu-
Ilic
et perfectio corporis physici potoutia vi- ralis aforma instrumcnti secundum quod
tam habontis quantum ad hoc esse
: et instrumcutum est, tamcn, ut Avicenna
formale inipsovoco propter formam mo- honc dicit, neque nuturalis, noque vio-
toris (jui informat spiritum naturalitor, lentus, neque volunlurius potcst dici.
movotur sur.sum et doorsum, ot antc et Causa autem quarc non ])olest dici na-
retro, ^t d(ixtrorsum et sinistrorsum, ad turali.s, hajc cst quia naturulis motus
:
omnc mombrum, quo anima oxercet in non est nisiuno modo, et ad fmcm unum
ali(]uam operationem vitae et iste motus :
sive loci sivc autem molus
formui : hic
est ei naturalis quoad hoc, licot illa na- est ad loca et ad formas mullas nequc :
tura sit animse nalura ot non corporis. uno omnino csl, quoniam csl cxpulsione
Et, sicut superius toligiraus, sic efficitur et attractione, sicut superius diximus :
spiritus universaleinstrumentum animoe, cum omnis motus naturalis, sivositcor-
sicut lumon est univcrsale instrumontum poris simplicis, una
sive compositi, sit
motoris orbis, quo materiam movet om- via lantum, et non ex eodem in idom
nium gcnerahilium et corruptibilium. reverlondo. Constat autem hoc in omni
Sicutenim motor orbis radi.is et lumine sim])lici habonte molum rectum. In com-
secundum diversas irradiationes et angu- ])Ositis autem ox hoc constat quia sicut :
los radiornm diversas vires suas infundit in aliis libris disputatum Oi-t, nullum
materire gencrabilium et corruptibilium, corpus potest componi icqualitato arilli-
et movot eam ad diversitatem formarum metica ex omnihus olemontis, scd com-
pro diversitatc parlium materio} secun- jiosilio est per aMjnalitatcm goomotricam :
2-M) I). ALIi. MAG. OHI). I»J{yEI).
et idco omno composilum mo-
s(i(|iiitur rilus rjui ex motore priino corpoie perli-
tuin elcmenti in eo dominantis. Ue motu citur ex duohus motoribus, (jui sunt
autem co'Ji (jiii est ab eodem in i(Jem, pulsus et traclus, cl duaJjus quielihus
alihi ostcnsum est (juod uon (!st natura- componitur, (juarurn una est inter jiu!-
lis. I^itur istc motus spiritus non est na- sum et tractum, alia inter tractum et jiui-
turalis. Sed ncque ?'/o/t'///?<5 esse potest : sum. Sed valde considerandutn f^st quis
quoniam si ita esset, tunc esset per acci- istorum motuurn, et quae istarum qui(j-
dens, ct non essot semper in animali, n(;- tum sit naturalis, vel amhai sint natura-
que frcqucnlor, sed raro, ot non consti- les quiotes, vel amho motus sed Iu)C :
tucr(!t sed corrumporet animalis virlulem facile doprehonditui',quod amho naturalos
et pcrfcctionom : esset etiam cum lahore sint animato in quantum aninjatuin : (;t
magno et p^ena : quae omnia motui spi- spiritus in quantum talis corporis in-
ritus ah anima omnino aliena sunt : cum strumentum sit et nonsimplicitor. Pulsus
ipse de omnis animati sit constitutione, enim evohit virtutes in organa : ot hoc
et virtutos pcrficientos et vigorom det naturale est quod ex perfectione sua
ei
universalitor omnihus partihus corporis : oporlet operari actus vitae. Tractus enim
et haec sit dolectatio animalis et valor. est revocatio ad interiora spiriluum ut
Vocemus igitur eum motum spiritus se- salvari possint : et hoc itorum naturale
cundum congruentiam animgc. et necossarium et ex suppositiono, sicut
autem motus quem hahet ex
Tortius i" iJbro de Somno et Vifjilia diximus.
primo movente, quod est pars corporis, Dicamus igitur, quod pulsus est simpli-
est motus expulsionis et attractionis, de citer intentus a natura animati, sed tra-
quo motu per oa quce determinata sunt in ^tus est intentus ex suppositione ot pro-
quinto Physieonim, scimus quod com- pter aliud, ut scilicet salvetur a natura
ponitur ex duohus motibus et duahus animati corporis : igitur et quies quae est
quietibus. Scimus enim quod quoties- finis pulsus, erit naturalis ex hypothosi
cumque motum ipsum, quod fertur, uno sive ex conditione exstante quod sal- illa,
puncto ut duobus utitur, quod toties vetur animatum et vivum quies enim :
quiescere accidit. Constat autem quod i^la naturalis est ad quam est motus na-
idem est terminus expulsionis, et princi- turalis : et universaliter quale judicium
pium attractionis. Ergo illo ut duohus estdemotu, tale estde quiete ad quam est
utitur. Adhuc autem idem est finis re- motus idem.
tractionis et principium expulsionis : por De his igitur quae essentialiter spiritui
eamdem igitur necessitatem et ihi quies- animatorum conveniunt, in tantuhi a no-
cere accidit : perfoctur igitur motus spi- his dictum sit.
-==*?»}««?<
LIB. 1 DE SPIRITU ET RESPIRAT., TRAGT. II 231
TRACT &T US II
DE DIFFERENTIIS SPIRITUS.
Plato, sicut dicit Apuleius in libro de
Plalonis dogmate et vita ipsius. Princi-
pium autem animalis spiritus esse ani-
mam rationalem in capite : animas tres
per substantiam ditTerentes, et spiritus
sedes ipsorum. ITorum autem opiniones
CAPUT I. in tantum videtur sequi (ialenus, qui di-
cit nuUo modo idem esse principium na-
turalis spiritus, quod est prlncipium spi-
ritus animalis : cum naturalis spiritus
per venas operetur et fluat ab hepate :
Utrum sit unus spiritus naturalis , vitalis, principium autem animalis dicit esse in
et animalis, aut diversi ? cerebro per nervos sensihiles etmotivos •'
principium autem spiritus vitalis asserit
esse in corde per arterias. Cumque apud
istos persuasum sit non ah eodem prin-
cipio derivari venas et nervos etarterias,
dixerunt non esse idem principium isto-
Fuerunt autem quidam magnse aucto- rum spirituumqui ditTerunt suhstantia et
ritalis viri, qui liunc spirituin qui cst in- loco : ditTerunt etiaui foimai suhstantia-
strumentum aniniae, per ditrerenlias divi- les, et motores numcrantur, et ditTerunt
serunt. Plato autem et ante eum Socra- secundum numerum el diTfercntias eo-
tes secundum iiias dilTerentias dividunt rum qure moventur. Cum iyilur, ut in-
etiam principium spiritus, dicentes prin- quiunt, cor, cerebrum, et hepar, ioco,
cipium naturalis spiritus esse in hepate subjecto, et numero dilTerant : necesse
animam cupiditivaui sive appetitivam : cst (|U()(I motorcs roi-iim loco, suhjecto,
principium aulem spiritus \italis csse in (>t luiincK» dilTcrant, ct inde tres in homi-
cordc aniniam (luani crascentiam vocat uc animos, ct simihter in animalium cor-
232 I). y\IJJ. MA(i. or.i). pim:i).
porihiis cssc conccsserunl vd (•onlcndc- aut oporleret dici quo<l una essel disposi-
runl. lio cl accid(!ns, et altcrasicui necessitas :
Adlnic aulem Alc.vandcr in lihro dc el lunc oporlcret (piod ali(jua istarum es-
Molii cordis, per onmia eoruMi oj)inioni, set accidcntalis. Sed rpiia iios in iibro de
ut videlur, consenliens, lianc inducit Aniina '
de bis disi-eruimus, eunicit de
ralioncm per hanc propositionem «juasi liis menti(jnem fecisse,
coinmuniter conceplam animo, quod di- Oalenus aulemobjicil dic(!ns, (|uodp(r
versarum virium et non sul)allcrnalim anatomiam non a cordc,
probatiir venas
positarum diversa sunt orj^ana, et per sed ab liepate derivari co quod majora
:
consequens divcrsi spirilus et operatio- orificia liabent inliepale el minora in vuv-
nes. Vegetativa autem quae est nulritiva, de el ideo non essc eamdem viam spi-
:
et aninialis quae est sensitiva et moti\'a, rilus naturalis et vitalis : cum arteriae
et vitalis, ut asserit, diversai sunt vires qua? sunt viae S])irilus vitalis, d(,'riventur
et non subalternatim })0sitai : propter hecundum anatomiam a coide. Eodem au-
quod pronuntiant istas esse substantiali- tem modo dicit, quod nervi [)rocedunt a
ter aninias diversas. Et Plato quidem, ut cerebro. Cum igilur nonea^dem sinl viae,
Apuieius dicit, ait cupidinem reclusam nec eaedem origines, constal quod spiri-
esse in abdominis latebras concupiscen- lus non sunt idem spiritus et unus, nec
tiae et luxuriae, ut longe relegata a sede est alicujus unius particulae animae vel
superna sapientiae et ralionis deviare scn- corporis. Sed quia ista disputatio non pot-
sum et sapienliam non faciat al)errare. est determinari sine sententiadivisionum
Irascitivam autem in corde in fonte calo- vel recisionum quam Graeci analomiam
ris, ut a loco et sede vitse nocumenta re- vocant, ideo de hac disputatione usque
pellat. al librum de yi?<m2«//iz/5supersedeamus,
Contra autem isladicta fuit Aristoteles et de solo loquamur spiritu, utrum sit
cum toto Peripateticorum ccetu, quem unus vel non.
sequunlur Avicenna et Averrocs, multis Nos enim scimus, quod unius efTectus
rationibus adslipulantes sententioe Aristo- simplicis est causa una et si contingat :
telis, et Platonis dogma improbantes. Et illum cfTeclum recipere determinationem
in libro suo de Soinno cl vigilia dispu- ved additionem in eadem generis natura,
tans contra istos, utitur propositione per hoc eril a causa aliqua secunda super
se nota, quod totius coi'poris est anima quam prima influit. Yerbi gratia, esse
una et substantia qua est forma una eo : etTectus unius et quamdiu manet unicum
quod communis animi conceptio est, esse simpleXj non erit causatus formali-
quod esse diCfert secundum numerum es- ter nisi ab cssentia una. Si autem fiat ip-
sentiarum formalium, et secundum quod sum esse determinatum ad vivere, opor-
differt esse substantiale, iladilTei-unt sub- tet quod hoc fiat a causa A^itae super quam
stantiae. Non enim potest dici, quod ex influil causa quae est essentia aliqua. Hoc
aequo venientes istse substantiee perticiunt autem semper contingit quoties causa-
corpus organicum pliysicum : quia sic tum causae prioris invenitur in causalo
idem ex seque reciperet plures formas causae posterioris cum additione : tunc
scse perficientes. Si autem diceret quod enim universaliler causa prima influitsu-
non ex aequo veniunl, tunc secundum per secundum causam et illa quae est :
prius et posterius in eodem essent formai prior, est principium, secunda autem de
multae non unitae, quod est impossibile : principio illo traducta.
'
Cf. II (lo Aniina, \icv niiilla rnpila.
i.iR. I i)K siMiirrr rr rrspirat.. tract. ii iaz
ResLiinamus igilur qu;r !-\Tpius (licta su;e generationis ol rornuilionis : cl (juod
sunt, quod aniuui secunduui so est causa Gal(Muis dicil, oiiii vonas al) licpalo, fal-
vit;o, ot quod nutiiro, et auger(>, univer- suin esse contendit Aristotolos. Sedcon-
saliter seutiro, et nujvere secunduni lo- trai"ietas illa ex inultis anatt)!niis cousi-
eum, et intolligons sint o[)era vit;o cujus- doranda est in libro de Animalilnis *.
dam : oportet igitur e\ denuuistratioue, Sed nunc liic tantuni dixisse suiliciat
(juod omnis vila sonsus et nulritivi ot venarum sultstantiam oriri a corde, sed
augniontali\ i et socundum locum motivi Iractuni primum faciunt ab liepate et sto-
et intellectus causetural) eocujus siuipli- maclio et inteslinis.Neque signum sufti-
cilerest elToclus vivoro. Probalum ostau- ciens est ad hoc quod oriri dicantur ab
tom in scientia de A)iiiiui '. (|uod in ea- hei^ate : quia orilicia majora habont ab
dom proportione se habent organa ad hepatis parte : hoc enim non conlingit
invicem, in qua se habent potonlia' nio- propter nuissam substantiae ex (|ua gene-
toris ad iii\icein. (aim igilur potentiie rata est substantia venarum, sed quia in
motoris ordinentur omnes ad unum ali- primosugunt nuissam ptisanariam, et elc-
quid a quo Ihumt et causanlur, oportct vant ipsam versus cor, ut inde traliant
(piod organa omnia dependeant ad orga- formam nutrimenti, quod scilicet sit uni-
niiin unum a (^uo recipiunt inUuxum. IIoc bile potentia ei quo ani- quod vivit et in
autem siguum est, quod non dubitamus ma3 exercentur oporationes. Ut enim me-
quin in omnibus animatis juincipiuin sit lius totam sul)staiitiaiii nutrimcnti ca-
cor, vol id quod cst loco cordis, et ex piant, facla sunt orificia eariim versus
ipso generanlur omnia membra et orga- hepar magna et ampla, el iiou propler
na. Si ergo cx corde prinio omnia gone- hoc quod oriantur ab hepate.
rantur, oporlet quod ad cor tamquam ad Similitor aulem dicimus, qu(jd sub-
j)rincipium sme perfeclionis in omnibus slantia nervorum venil excorde, et ducta
haboantdependenliametrespectum. Idcm ad caput, ibi dividitur ex tela cerebri in
autem omnino convcnit de spiritu cum : nervos sensibiles et motivos.
enimsitvivilicusomnisspiritus secundum Simililer autom est de substanfia spi-
aliquam vitie operalionem, oportet quod ritus : quoniam spiritus oritur totus a
ab uno aliquo primo formam et habitum corde : sed cum cor solum habcat virtu-
vitoe accipiat spirilus omnis : et hic qui- tcm goneralom, et cretera membra prin-
dem cst cordis ventriculus sinistor, sicut ci[)alia virtulcs haboaut pai ticulares et
supra diximus. Propter<{uod dogma l*la- detcrminalas, idco spiritus qui oritur ex
lonis retinentes dicimus erroneum osso corde et virtutem vilae habet universa-
dictum ipsius : efsi forte ista polentialifer lem, et hoc in cerebro deferininafur et
divisa et non cssonlialiler dixit, ef hoc specilicalur ad formam sensus in parle
esse unius cl ejusdom animae potentias anleriori, et ad formam motus in posf«!-
diversas fundatas in una substantia, sicut riori, et ad formam vcgelationis habet
nalurales potentiie unius et ejusdom sub- nutrimenfum in hepatc, et ad formam
slanliae simplicis valde suiit mulfae. 8ed formativam, et plasmativam, rjuam qui-
hoc non sonant verba ejus, noc hoc dixe- denn dafivam vocant et divinam, in fe-
runt eum inlelligere Philosophi qui post sficulis.
eum dicta sua retractaverunt. Membra El sic patet qualifer omnium isforum
etiam omnia ad cor esse reducta et liga- principium primum est cor : et hoc (juod
la dicit Aristoleles, sicul ad principium inlluit, deferminant ot confrahunt virtu-
'
11 ile Aiiiina, pfr iiudUi capila. * JII de Aniinalibus, (racl. i, .ap. 3.
D. ALli. MAG. OIUJ. Pn/FA).
234
mcutum cst spiritus illc : cujus signum
tes organis principalibusrosidentesad
iii
cxprcssum quod non tantum unurn
cst,
opcrationcs vit(E dctcrminatas sccundum
opcratur, scd multa, nutrimcntum vcr-
opcra vegctativae, vcl plasrnativae secun-
tcndo, ct augmcntando, ct hujusmodi
dum locum.
nmlta (juae sunt digcrcrc, attrahcrc, cxpcl-
Et perhocctiam patct, quodomnes vir- di-
lerc, rctinere, vivere, de quii)us alibi
tutes animae quasi quadam subaltcrnatio-
om- clum cst. Convcnicnterigitur non dicitur
ne subduntur motori cordis, sicut et
naturalis, ut videtur. Cum autcm spiri-
nia mernbra ab ipso sumunt principium
tus et nutrimcntum sintdiversai substan-
suaj generationis.
tiae, videbitur forte alicui inconveniens
Ex hocetiampatct qualitcr principium
si non habeant receptacula divcrsa. Eo-
sensitivum sit directum ad cor, ct tamen
dem autem modo cum calor hujus tcr-
habet organum suum in cercbro.
minarepossit omnino, videtur superlluus
Ciarum etiam est qualiter spiritus re-
esse spiritus.
vocati ad interiora, diriguntur ad cor
et alius na- Sed ad omnia haec dissolvenda dicit
omnes, licet alius sit vitalis,
Avicennna ', quod in veritate spiritus
turalis et alius animalis. De his tamen om-
naturalis derivatur a corde secundum
nibus in libro de Animalibus dicetur.
modum superius explanatum. Sicutenim
inconveniens est, ut inquit, si aliquid se-
cundum substantiam trahatur ab uno
membro, etaccipiatab alio membro per-
fectionem, et tunc perfectum iterum di-
rigatur ad id unde substantialiter et ma-
terialiter exortum est, ut in ipso
propriae
CAPUT II.
perfectionis exerceat virtutem et opera-
tionem sic igitur spiritus substantialitcr
:
et naturaliter elevatus a cibo
incorde ac-
et tunc
cipit perfectionem ad operavita? :
iterato dirigitur ad hepar et
stomachum
De spiritu naturali et operihus ejus et
et viscera alia et in illis operatur vitae
:
ortu.
potentiam in nutrimento. Similiter au-
tem ab ipsis tunc accipit sua virtus deter-
minationem ab opera illa quae naturalia
dicuntur, sicut in cercbro accipit determi-
nationem ad illa quae animalia dicuntur.
Dubitabit autem forte aliquis, quare Dicuntur enim opera illa naturalia et vir-
naturales et spiritus naturalis :
nominetur spiritus naturalis qui per nu- tutes illae
trimentorum spirat regionem, et nutri- non ideo quod natura sit quae in hujus-
secundum quod natura distin-
mento et digestioni deservit. Adhuc au- modi agit
non discurrit in guitur ab anima, sed ideo quod virtutes
tem quare spiritus ille
naturalibus,
sicut spiritus vitalis, et ad quid et opera illa simihora sunt in
arteriis
necessarius spiritus illc. Si enim na- licet ab anima hujusmodi operationes
sit
instru- procedant et quia fmnt per virtutes na-
turalem vocant, quia naturae sit :
turales, quae sunt calidum et humidum,
mentum, non videbitur esse verum quia :
frigidum, et siccum, sicut dictum est ali-
non naturae, sedanimae nutritivae instru-
«
AvicENNA, Lib. VI Naturalium, part. v, cap. 8 et alibi.
LIB. 1 1)E SIMIUTLI ET RESPIUAT., TRAGT. II 23o
bi. Ad inodum eniiii naluralium illa csse
dicuntur ([ua^ non subjacenl liberlati, sed
necessitati, et in (|uil)us non intervcnit
lassitudo : sed in Iioc naluralibus non si-
niilantur, (juia vegetabilia nuilta agunt
per se : et spirilus ejus est expulsus et
altractus, sicut et oninis alius spiritus. CAPUT III. .
Spiritus auteni iste qui ob bas causas na-
turalis vocatur in attractu ad intus de-
servil digestioni calefaciendo ex motu et
calore quem inducit. In quantum autem
est in ipso virtus cordis, qute universali- De spiritu vitali, quare sic nominetur, et
ter esl vitne operativa secundum poten- de ejus operationibus.
tiaui iii actum, et quod liabitum contra-
bit viviticantis, substernuntur arteriae ve-
nis undi^jue, ut expulsu et sj^iratione sj)i-
ritus babilitas vivificationis nutrimento
confortetur una de utilitatibus
: el istaest
ejus potior inter omnes. Confert eliam Spiritus vero vitalis secundum omnes
ipsis organis nutritivis babitum vitae eo Philosopbos a corde oritur, et per arte-
modo quo confert oculus solutionem ad rias pulsando per totum corpus dirigitur
actum vigiliae. Nisi enim ea influeret spi- a sinistro cordis, vel ejus quod est loco
ritus vitai, non recte formaretur nutrimen- cordis, capiens originem, ct tendens sur-
tum vivo corpori, sed essent sic ligata et sum et deorsum in omncm corporis si-
suspensa ad actum, sicut organa immo- tum et positionem. Cum autcm vitalis
bibtata per frigus vel aliquam abam dis- spiritus dicitur, intelligitur spiritus in-
positionem, quae solum organum suspen- dislincte comnmniter operans vitam,
et
det ab usu, licet habeat perfectionem in quae quidem vita viventibus est esse et
habitu, sicut in libro de Somno ct Vigi- perfeclio'. Cor enim universalem habens
lia, et imniobintate eorum
et solutione virtutem, sedes anim;p est secundum seip-
dictnm est. Per hoc etiam patet, quod sum. Unde sicut anima de se habet ac-
magna pars etefficacior spiritus naturalis tum vitoe, augere autem et sentire per
illuc deourrit per arterias in his quae Iia- potenlias quae fluunt ab ipsa, et sunt na-
bent sanguinem et arterias : spiritus au- turales proprietatcs ipsius : ita etiam cor
tem qui inclusus est in substantia cibi an- de se non informat spiritum, nisi ad quod
tequam depuretur, imperfectus est et : sit vivificus : ct si debeat fieri sensitivus
ideo dirigitur ad cor ubi est sedes et fons et motivus, hoc erit ex determinante ip-
vitae, ut ibi perliciatur, et tunc reversus sum organo sensus et motus. Cum enim
vitaeperficiat operationem, ut dictuni est. illud organum quasi pro anima babeat
In aliis aulem quae arterias non habent, virtutem sensitivam vel motivam cum
in substantia cibi continetur propter cau- movet organum suum instrumentum,
sas superius enumeratas. boc est, spiritum vivificum a corde sibi
directum, movebit ipsum ad formam
sensus et motus : et ille diflusus in ner-
vos sensibiles et motivos concavos, per-
' Cf. II cle Anima, tex. et com. 37.
23(1 I). ALH. iMAO. OHh. I»[{/Kn.
ficit sensurn et motuin, sicut palel in
cxeinplo quod sflcpe iiuluximus de fahro
et inalleo. VA Iutc est causa, quod inter-
cepla via spiritusin arniuo meini)ro, sta-
tini memijruin ellicitiir stupidum et in-
sensibile et immol)ile : cuin tainen reti-
neat figuranr suam et quanlitatem, et CAIM T IV
forte nutrialur : et si pci- medicamen-
tuin vel nalura aperiatur via spiritus, in-
conlinenti redit spiritus et sensus et mo-
tus ad meinl)rum. Ista ij^ilur est causa
quare spirilus vitalis dicalur, et ista est /)e operalionihus el nalura spirilus ani-
operatio ejus propria. malis.
Habet autem spiritus iste maj,main dif-
ferentiam in plantis et animalibus. In
plantis enim per similitudinem corporis
plantarum noii opoitet esse talem dis-
tinctionem spiritus et organorum quia :
ibi ab eodem principio simul per easdem Animalls autem spiritus prout omnes
vias procedit spiritus et nutrimentum, et testantur concorditer auctores, plus ac-
forte in quibusdam animalibus non ha- ccditad opera animae secunduin suam
bentibus sanguinem, quip. multum simi- animamsibi convenientem, quam aliquis
aliorum. Hic enim licet exeat a corde,
lia habent corpora, et eodem modo prse-
terquam in membro quod cum aliis par- evolat in vacuitatem cellularum cerebri,
tibus corporis similitudinem non habet in et ex illis dirigitur in nervos concavos,
figura et virtute, sicut est caput in his qui a sensus communis organo ad sensus
quae habent caput, ut est anguilla, ser- proprios diriguntur: quorum tamen ner-
vi qui optici sive visivi dicuntur et
pens, cancer, et hujusmodi. In aliis au- illi
tem capitanonhabentibus, videtur quod majores magis sunt concavi, cl plus
et
permixta habent spiritum et nutrimentum capiunt de spiritu et puriorem et lucidio-
in viis eisdem, nisi quod in loco cordis in rem, qui soluselevatur, colligunt omne :
talibus motivos spiritus pulsare inveni- enim alliusde aliqua natura sublimatum,
purius est et clarius: et ideo quod a cor-
tur nos enim nescimus anatomiam ta-
:
dis concavo quasi per colla qua?dam an-
lium animalium propter parvitatem cor-
fractuosa arteriarum aliquid de spirilu
poris istorum. Est autem non prseter-
evadit ad ccrebrum, illud est purissi-
mittendum, quod nec spiritus vitalis, nec
motus voluntarius esse dici potest, cum mum et clarissimum formis apprehensio-
necessitati subjaceat, nec naturalis dici nis habile, ut in ipso sigUIentur.
potest proptcr causas superius inductas, Distinguitur autem caputtres cellulas,
nec etiam est violentus, sed est secun- quarum duae sunt in capite ambse per lon-
quem gum conjunctae et sunt ambse me-
dum cordis exigentiam, Grseci di- sibi* :
cunt coticuin et pulsativum, ct non per- duUosoe humidse, ut facile recipiant for-
et ideo coticam et mas sensibilium et ideo duae sunt, quod
suasibilem ratione :
:
pulsativam virtutem virtuti et vilio non si uni nocumentum eveniat, quod altera
adhuc virtutes ct operationes perficiet
dicunt subjacere posse;
animales. Poslerius autem est una me-
dullosa, sed magis sicca : et inter poste-
riorem et duas praecedentes quae distin-
guuntur ad fronlem, est vacuitas, ut di-
LIJJ. I DE SIMRITU ET RESPinAT., TRACT. II 237
cit Constahcnluco. Spirilus igilur ani- '•ere
spiritus ad exleriora, tunc
malis in primis infundilur al) arleriis, cl prius cst
"1 mocho v,.j in poslcriori
cellula, quam
por quomdani porum qucni claudil ca-
ni anleriori quia anlcrior
runcula ligura\ cl_ quanlilas vcrmiculi,
: est mcdullosa
*'t quasi calarrhis plcna, quia ad
poslquam porus ipsam
icscralur, colalur in d«'clinal infriyidilalahumidilas quce dcs-
mcdio vacuum : ct quia in postcritui HMidit a cerebro et ideo solula ima-ina-
:
parlc qua dirigitur ad vacuum spalium. tionc non soivunlur adhuc scnsus
simiiis ciaudil caruncuia, cl post
idco cliam somnum, sicut apparct in Iiis qua^ dc
cum illo porus rcseralur, colalus am- somno dicla.
plius (luit in posleriorcm capitis ccllu-
lani, et aliam pcrlicit in omnibus illis
quae suut ma-,ns animaj quani corporis.
In primis quidcm du ihus sensum com-
mun"m, et sensus proprios, et imaj.;ina-
lioncm influit. In tertia autcm, ul dicit,
mcmoriam, et influit in ncrvos niolivos, CAPUT V.
sivc orianlura cercbro. sive a
nucha quce
vicarlus esl cercbri inlluit cnim spirilus :
motivus pcr spondilcs dorsi pcr omnia
paria ncrvorum, quoe a s])ondilibus
et
nucha oriuntur, et dat eis motivam virtu- Qualitcr ad invicem sc hahcant
isti spi-
tem. Sentire autem ct ima^^inari etmc- ritus ?
niorari ct intelligcre animaj vocantur
opera : ct ideo vires illee et spiritus ani-
males vocanlur.
Sic igitur spirilus discurrit quidcm a
corde ad cerebrum, et ibi opera animalia
etanimalium virtutcm operatur trans- Videtur autem talis esse determinatio
eundo de cellula in cellulam colatus horum spirituum, qualis est et
et
animffi.
digcstus et quasi sublimatus, De anima enim diximus, quod sua
sicut di-
delcr-
ctum est. Hujus autem signum cst, quod mmatio est detcrminatio fi-ura?
cum homo
'
: quo-
intente de aliqua re cogitat et niam sicut in figuris
trigonum est in te-
meditatur, tunc elevat
deprimit ca- et tragono, ita est
vcgclativum in sensitivo,
put, quasi ipso motu natura
ostendal se et sensitivum ct veoctativum in
intclle-
laborare ct adjuvare ad Iioc ut
facilius ctivo. Omnieodcm modo videturvivificus
elevata caruncula vcrmiculari esse
spiritus spiritus iu naturali, et naturalis et
fluat de cellula in ccllulam cum formis vivificus in animali inomni eo quod ha-
intellectus, ima-inalionis, ct bet has spiriluum dillcrentias.
rccordatio-
Si enim
nis. Tamcn, sicul diximus, et virtutcs consideremus istas, in divcrsis animatis
animales fluunt ab
anima qufe est in secundum -enus, sicut in planta, et ani-
cordc, ct organa eorum non pcrficiuntur mali, inveniunlur in planta
ad actum non scparari
nisi per spirilum advehcnlem vivificum a naturali
virlutem cordis in ipsa, sicut
non enim aliquo
:
.S£epe dixi- modo alerct nisi opcraretur vita
quo-
mus: ct cum retrahuntur spiritus,
:
ad niam omne quod alitur, vivit
cor recurrunt cum
: et omne
: autem"incipit recur- quod alil, cum assimilatum esl, habct
* Cf. I de Anima, hact. i, rap. H.
I). AMi. MAO. OIU). PH/i:!).
238
gor vita; «-rit iii spirilu naturali, et vis ct
hahilum viloB quo movolur ad vivum
sic-
vita cl nulritionis crit in co qui
proprium locum. vigor
ut ad naturalcm sibi ct
scparan- opcratur animalia.
In animalibus autcm num([uam
Scdtunc dubilabit aliquis, qualitcr .
tur haec duo ab animali spiritu quod nalurali, sinjt
quoniam omnc vivilicus non separatur a
constat pcr sc ipsum :
per hjcum
Si- naturahi separatur ab animali
opcrans animalitcr ct vivit ct alilur. quam etiam
considcran- et substantiam in animal)us,
militcr autcm invcnimus hoc pracipue cum in
vidctur cnim, in virtutibus spiritus,
do in Godem animato :
vw-
codcm corpore invcniamus quasdam
quod omne postcrius in ordinc formali et non anima-
suppo- tutes opci antcs naturaliter
essendi tamquam fundamcntum
liter, similitcrquosdam spiritus? Vi-
ct
nit et relinquit suum antcccdcns alerc
cx hoc alicui, quod
:
dctur cnim forte
enim cst vita vivere quadam. Oportet poten-
etiam quidam spirilus etqua.'dam
if-iturquod omnc agens actioncm ali- vivificc el non natu-
tiffi debcnt operari
mcnti, agat prius secundum
naturam
raliter hocaulem slare non potcst quia :
Similiter ctiam est de
:
operationcm vitaj. mem-
enim non sunt nisi in co
omnc animatum tcrrestre, sive
animalibus : illi
necessario nu-
brum, sive totum corpus,
quodalitur organo, et in co quod vivit. salvari. Nec pot-
si debeantin esse
tritur
Oportet igitur quod id quod agit ad
esse
aliquis dicere, quod aliquo spirilu
animalium, est
ct permanentiam organorum et ahus
nutriantur membra animalia,
quod hoc agat ad vitam ipsorum et ali- ipsis eodcm
operetur animalitatem in :
mentum cst autcm esse ipsorum orga-
:
dicitur operari
enim modo quo spiritus
norum quo sunt id quod sunt secundum modo
ad nutrimenti digestionem, eo
esscntiam et formam, quod animalia assimilationem.
conceditur operari ad
sunt organa.
Quod autem tantum vivo assim.latum
Cum nulrimentum sit secundum
igitur assimi-
non continue sequitur quod
formam mcmbrorum ct non secundum
est,
imaginativo igitur
est sensibili et
:
ea latum
materiam, oportet quod nutriens non assimilaret
pcr vivilicus spiritus solus
operetur ad animalitatem igilur et :
vi- sufficienter nutrimentum organis virtu-
consequcns vivificans ea agit in eis
or- tum animalium.
tam talem qualis competit animalibus
. .
scquitur de spiri-
virlus vi- Idem autem prorsus
ganis. Sic igitur patet qualitcr nutrimentum or-
tu nalurali si dicatur ad
vifici spiritus cst in naturali, et virtus
operari.
anima- ganorum virtutum animalium
naturalis etvivifici spiritus est in quod
propter hoc animahs spiritus per-
et
Hoc autem tolum ex hoc accipitur,
li
assimilari debere
:
cum plures in se habeat no- scimus omne nutriens
fectior est,
et quod non
nutriuntur mem-
nutrito :
bilitatcs vitse.
sed nutr.untur
Amplius habent motores ad
sicut se bra secundum materiam,
in- membrasecundumformam accepta, s.cut
inviccm, sic se habent ad invicem Est
strumcnta. Tn motoribus autcm sic est,
mprimo Peri geneseos' dictum est.
autem quod in tota natura mve-
et aliud
quod vivum est in utentc alimcnto, ct
procedit via
alimento utens sunt in animah nimus, quod scilicet natura
vivum et
superflu.s, sicut
igitur in spiritibus qui sunt isto-
compeudii, etnon utitur
virtute :
Cum igitur
in necessariis.
instrumenta, simihter se non deficit
rum motorum spiritu facc.-e poss.t, vi-
quod vis et vi- hoc natura uno
habebunt ad invicem, ita
Inspiratione, et alibi.
4-0 et de Spiratione et
I de Generalione et
• Corruptione, tracl. ni, ,
tex. et coni.
cap. 8. Cf. etiam III de Anitna,
LIB. I I)E SPIRITU ET RESPIRAT., TRACT. II 239
detur oinnino superfluum acl lioc alios
spiritus dirigere. Adhuc autem
si a locis
nutrilivis dirigeretur ad superiora capitis
spiritus, cum loca naturalia sint fuuiosa
grosso fumo, et calidos valde hahentia
spiritus,omnino oporteret quod et fu-
mus et caior magims ad superiora diri-
CAPUT VI.
geretur contingeret autem ex fumo oh-
:
t^curari forinas
apprehensionis, etdestrue-
tur apprehensio, et forte sensus ohstrue-
retur ex calore autem contingeret per-
:
misceri operationes et spiritus, et induci
Be differmtia quarn hahent hispiritus
uocumentum. ad
invicem.
Sic igitur potest dici animalium virtu-
lum organa nutriri spiritu naturali, qui
tamen ponitur nutrimento deservire. Pro-
pter hoc autem et his similia
dicendum
videtur, quod Jiujusmodi vivificum
est
in naturali : et haec duo in animali spiri- Est autem in ipsis quoad qualitates eo-
tu, sicut est in ipsis particularihus po- rum magna difTerentia, licet vigor
ani-
tentiis aninunB. Quod autem vivificum iion matis semper salvetur in sequenti. Spi-
separatur ah per locum et suhje-
aliis
ritus enim naturalis turhidus
est et gros-
ctum, causa est, quia vita est actus ani-
sus et calidus quasi calore hulliente
pro-
nnxi secundum seipsam et non secundum :
pter quod etiam in vulneratis circa
])otentiam loca
: et sicut suhstantia animai et nutrimenti et supcrvivcntibus auditur
essentia est in omnihus potentiis ejus. ita spirilus quasi olla? bullientis. Tales
vita quae est actus enim
hujus substantia), in-
proprietales sunt necessariae loco dige-
venitur in oinnihus animatis, et
commu- stionis, qui fumosus est: ct ideo
niterin plantis et animalihus. Sic turhans
autem spiritum, neque retineret fortem calidi-
non estde aliis potentiis : et ideo etiam tatem, nisi esset spissus, neque iterum
vis vita? et
naturalium sive vegetahilium
nondum assimilalum nutrimentum con-
virtutum, est inspiritu animali,
sicut di- verteret, nisi esset calidus valde
ctuin est : quando
: et omne operans aliter opera- enim ex contrajacentihus dirigitur alimen-
turvitaliter et vegetahiliter, sed non
con- tum passionihus, oportet majoris vigoris
vertitur. Quod autem omne vitale
veo-e- esse agentia quam quando de simili effi-
tando operatur, por accidens est
quia :
citur similis. Nutrimentum autem
scilicet sine operatione
quan-
vegetationis non do primo cadit in vasa nutrientia, omni-
salvatur in esse id quod animatum est. no dissimile est et oportet quod spiritus
:
d.m el u„o
d,cu„tu,- v.lales et naturales
sint cali.liores et efficacioHs
etanimales, nominantur ex ultimo opcrationi;
et per in convertendo
fectiori ad quod eos
et complendo massam ci-
movet motor ipso- balem.
rum, ut patet per ante dicta.
Hi autem qui dicuntur vitae spiritus,
oportet esse temperatiores et frigidiores
et magistenuesetsicciorcs, etquasisem-
per expulsos, ita quod idem numero non
retrahitur, sed alius similis sibi, et sunt
magis alhi spiritus habentes tamen
isti,
modicum tenuissimi sanguinis adraix-
2i0 I). ALB. MAO. OHI). PH/EI).
lciinicialioros ol fngi- rnarum intcntionum qu.'e recipiuntur
vA
linn : sunt laiiirii
pioplcr lioc ([uod refri<,^('riiiin per sensus (!X quibus pcrdciuntur op(!ra-
dioivs
Tcnucs aulcin tiones aiiimab-s: et ut non commisccant
quoddam (^ordi dcd(-iunl.
cum vita (|uam rationcs formas, abbita est ab eis cali-
et
et Hubtiles sunl.ul undi^iuc
possint i»en(;trare sicciores ditas:quiasi essent calidi, rcsolverent
advehunt, :
sunt, ul sinl velocioris molus ex- substaiitiam cerebri ct pcrmiscercnt for-
autem :
pulsi autcin sunt, eo quod fuerunl cordis mas, ct operationes confundfjnint aniina-
ventilabrum : et ideo fumosns in aliqua b!s. Sunt autem adhuc etiam aba de causa
frigidi, ut scibcet in se habeant
aliquod
parte sui sul)stantias admixtas liabentf^s,
reientivum formarum apprehensionis,
non essent uliles, si ibidem statim retra-
quas in se vebunt multiplices auleni
:
herentur.
sunt, quia multiplicii)us
deserviunt vir-
Animales autem subtilissimi, clarissi-
libro de
mnl- tutibus animalibus, de quibus in
mi, et frij^idiores omnibus sunt, et
Anima satis dictum est.
magis aliis, et diversi inter se hu-
•
tiplices
spintus
jusmodi qui vocantur spiritus animales, In tantum igitur de divisione
et de singulis eorum et
de convenienlia
Subtilissimiautem sunt, ideo quia ad al-
et differentia dictum
liorem locum sunt subbmati. Clarissimi eorum ad invicem
autem sunt, ut susceptibiliores sint for- sit a nobis.
* II de Anima, tiact. iv, cap. 7.
M SPIRITU ET RESPIRATIONE,
QUI EST DE SPIRANTIBUS IPSIS
SECVMDIT]?! QITOI» ISPIRAIVTI^ SIJI¥T
LIBER SEGUNDUS
TRACTATUS I
DE SPIHITUM INTUS HABEiNTIBUS.
istius libri loqui de respiratione eorum
quse videnturrespirare, quo spiritu scili-
cet spirent.
Et primo ante oninia an spirent aliquo
modo, et unde oriatur in eis iste spiritus,
CAPLT I
et cujus sit particulse, et cujus utilitatis
sit in ipsis ? et tunc tandem dicere de re-
spiratione,quae est in respirantibus. Spi-
ritus quippe simplicior est qui est intus
in respirantibus, si tamen aliqua talia
Qi/ore non hnbentin sangidncm non re- sunt in his quae spirant extra et ideo :
spirant ? prius de eis dicenduni videtur quia enim :
sanguineni non habentia non respirant
exterius, contingit absque dubio quod ta-
lia frigidasunl in corde, et officeret eis
ablatus spiritus, et exslingueret modicum
igniculumqui commovet corda ipsorum.
Secunduni aulem eunidoni moduni de Signuni autem hujusmodi est, quod ta-
respiratione et inspirntione prosequi opor- liurn nulrimentum ad ruborem non con-
tel. Sed uus opurlel slalini in
prineipio \erliliir, (lun sri.innis ruborem in huini-
IX
10
2VJi
\). \\M. M A(;. oin). im;/KI).
(|iK»niain vcnantur cihuiii in hjcis frigi-
iirniuaipsius liuiiiidi inniiiu-
(lo Ucri i'X
dis cuin cnim frigidis nutriantur, frigi-
malione. Adhuc aulcm omnc caruluin :
da csscsccundum complexio-
suhlilialur cl dividilur si con-
()[)ortet
humi.lum
calidum. Iluiniduin au- nem. Signum antcm ctiarn liujusmodi
forlalur in ipso
ct est, quod talia non muUum sunt spissai
lcm talium animaliuin viscosum
est
ij,nlur ct rugoscp pcUis. Spissiludincm autcm ct
spissum, sicut phlcgma. (^portct
ct in hjco digc- rugositatem non nisi ex frigiditute cau-
quod talia frigida sint,
slionis ctlocum vitce. Si autem
circa sari, non cst (jui duliitct.
mitrimcnta- AnimaUa aulcm continuc nispirantia
aliquis dicat quod spissitudo
aquis cilo suhmcrguntur, caUda
lis humidi provcnit
ex eo quod nimis iv^d quffi in
calidum, ct cpotando humidum sunt vahle circa loca digestionis ct vit»,
in ipso
circa pus ct sincero et frigido aere
indigcnt ad re-
inspissat ipsum, sicut contingit
et apostematum, hoc nuUo frigcrium pcctoris, quem cum non ha-
nasccnliarum
hent, moriuntur corde incendente ex
ca-
modo stare potest quia tunc primo sta-
:
humor te- lore suo naturali, et ex eo (|ui ex motu
tim accepto nutrimcnto esset
autcm in lalihus anima- suo nascitur humidum quod est in ipso,
nuis. Invenitur
quodlmmidum et spiritum consumente utrumquc, ct ip-
lihus,si quis ea evisceret,
sum cum sui caloris desti-
eorum a principio est spissius quam exstinguitur,
cihi
tuatur subjecto et vehiculo.
postea.
quod cum frigida sint
Relicto igitur
iUa, ut dictum est, et
non conferret eis
respiratio et inspiratio. Ea
autem quaj
et ideo
semper sunt aquatica, sunt taUa :
san-
omnia aut pauci, aut nulUus sunt
guinis : et est sanguinis eorum frigidus
et aquosus. Ea autem quai diu quidem CAPUT II.
sub aqua
suh aqua, non tamcn continue
volatiUa, sive
esse possunt, sive sint
gressihiUa, utlucus, castor, et
lupus ma-
et canis marinus, sive
etiam rep-
rinus,
quidam scrpentes, proportionaU- An non hahentia sanguineni habeant re-
tiUa, ut
oportet quod ha- spirationem aliquani, et si hahent,
ter procul duhio etiam
vitai etdi- illa?
beant frigiditatem circa locum quae sit
gestionis. Oportet enim omnino ut sitex
altcra duarum causarum aut enim pro- :
portionaliter dicta loca habent frigida,
sicut dictumquod non calefmnt nisi
est,
per magnum tempus aut oportet quod :
Utrum autem spirent intus aUquo spi-
tantum hauriat simul de spiritu per
in-
ritu quse sanguine carent, vcl non, du-
spirationcm unam, quod ex thesauro
il-
hium ingerit multis subtiUter consideran-
Uus coriterum dum suh aqua sunt, even-
et anatornias eorum pro-
sed secundum esse tibus opera :
tetur et refrigeretur :
enim inductas rationes videntur non
non potest, eo quod in pulmonihus co-
pter
fit ab
respirare spiritu respirationis, qua?
rum non tam diu posset stare spiritus,
exteriori aere quia, ut ait Orpheus,
nisi caleQcret plus quam cordi ad even- :
« aspiratur anima a respirantibus ven-
tandum expediret. Relinquitur igitur, ex
» Quod autem in seipsis spirent,
quod causa istiusmodi suspensionis spi-
tis.
eo pro certo scimus, quod quaedam ta-
ritus sit proportionaUs frigiditas circa lo-
vocaUa valde, sicut
ca vitse et digestionis.
Signumautem est, Uum sunt musica et
:
LIB. II l)E SPIlUril KT UESI»1U\T., TU ACT. I 2i:]
sunt cicatliT et locustaB et muscnp et eiio cihali et radicali
:
uascitur, et juxta dia-
vidi aTueaiu uiai;iiani, ({iki> cuui tauye- phraguui iii regione vacua retiuetur.
batur, souuiu dahat. Ex liis euiui qu;e Quod enim talia non soneut ore, ostcn-
beue iu lihro de Ani/nn '
detenuiuata ditur exp(>riiuentis : ahscisso eiiim subito
suut, sciiuus souuui et voceui uou lieri capite, adhuc cantat achalah, el multa
nisi iu spiritu reteuto, uou iiis[jirato, ue- i^enera alia aniiualiuiu reptilium : cuiu
que respirato. Oportet igitur, quod eo- taiueu sciamus quod per caput sugit nu-
rum non Jiabtuit, spiri-
quae sauguineui triiueutuui. eo quod videiuus tales liii-
tus iiitus sit retentus in quo sonos et vo-
i-uas lougas emillere ex capile suo, et
ces faciunt. Ilujusmodi euiui quando vo-
inli-rerc his a quibus sumunt uutrimeu-
laut, ut apes, et muscae, et genera scara- lum. Si iiutem ab extra spirituui trahe-
biBorum, omnia volando souaut, et, ut iu reut, ahsque dubio per poros traberenl
lilu-o de Somno et Vujiiia dictuui est, manifestos, per quos etiam trahunt nu-
iilata suut bombantia. Spiritum i^ntur in_
trimentum ubi euim una via suflicit,
:
tcrius operit ad aliquid percuti soli- uiitura non facit duas, sicut iu omnibus
diim : oportet ij^itur talihus inesse spiri-
(lemonstratur operationihus natura>. Est
tum. igitur iste complantatus spiritus, qui sic
Videmus etiam, quod qua^cumquc sau- retinetur in ipsis. Signum autem est i.s-
guineiu non habentia morantur conti-
tius,quod diutissime continue sonant :
nue in aquis, sicut piscium genera et quod non facerent si spiritus in quo est
cancrorum, qure uullo modo sonant, cum souus, esset aliquaudo ex.spiratus et in-
in bis quae sunt in aere etterra,
quaedam .spiratus aliquaudo : exspirando enim et
sonent, et tameii sanguinem non ba-
inspirando nihil omniuo sonare potest.
bent videtur igitur quod in ea aliquid
:
Si autem quis dicat quod sonat spiri-
inducatur de aere extriuseco. Amplius liisnou expulsus iste autem spirilus si
:
autem quoniam si esset in eis intrinse-
iutus retentus est, nihil omnino videtur
cus tantuui spiritus, cum ille non sit nisi
sonare. Haec autem solutio facilis est
qui oritur a uutrimeuto, oporteret quod quoniam absque duhio motu et conatu
in uiulta el continua emissione illius de- cordis ille spiritus per circulos pectoris
bilitareutur et conjung-erentur animalia talium animalium expellitur et tunc :
ipsa. autem auimalia videmus con-
II;ec
sonat. IIujus autem signum est, quod
finue sonantia, praecipue quando mo-
omnia talia dum sonant, tremuut valde
ventur. Videtur igitur oportere omni
in alis etiam quando apprehcnsa teneutur,
modo quiddam respirationis aeris exte-
et tremunt multum spiritualia ipsorum :
rioris esse in ipsis. Hoc autem non vi-
et est iste sonus sicut sonus excussus per
detur per praedicta, et difticile videlur listulam : eo quod etiam corpora eorum
perfecte determinare de his, ideo quia
circularia sunt duris circulis composita,
auatomia corporum eorum non bene est
per qiiae sicut per foramen fistulae eva-
investigabilis propter parvilatem ipso-
deus spiritus sonat. Et haec est causa
lum.
etiam, quod spiritus musicus et modula-
Videtur tameu dicendum, quod talia
tus videtur esse sonus. Siguum etiam
spiritum babent ex natura sibi inuatum
hujusmodi pra'cipuum est, quod talia
et complasmatum, quem complnntntnm
non sonant nisi teiupore calidissimo, el
vocat Aristoteles. Spiritus autem ex na-
quaedam eoi-um noii iuveniuutur iiisi in
tura complautatiis est, qui "
ex huuiido
terris valde cali'iis cautautiu : Ciiusa
' II do .\nima. per multa capita.
D. ALB. MAG. OKIJ. ViiAi^).
244
non polosl, uisi (luod
onim hujus essc
rcsolvil in eis conji^cliun
fervons calor
viscosam cl
IVi^idili.toni humidam ct :
snirilum cxindc nalum mcmhrum cordis
csl loco cordis,
concipicns,
vcl id quod
ct dcs.dc-
juvatur in calorc et dilatatur, CAFLT IIL
ct liis motihus
'rium concipit ct Irctitiam,
propcllit ii>sum qui
oITcndcns ad dia-
ohstaculuui fistula^,,
phragma sicut ad
annulorum in
percutitur a duris latcrihus
cgredicns
circuitu, ct proportionalitcr f/
hujus- Unde oriatur hujusmodl spiritus,
modulatus auditur. Et prohalio et uliUtatis ?
cujus sit incmhri
modi csl, cum taUa sedcnt ct can-
quod
tant, fortissimc movcnt alas. Istc igitur
animahhus
est complantatus quihusdam
spiritus.
rcspn-antmm
Sunt tamen quffidam non
moventia,
generanullo modo spiritum Spiritus igitur in non respirantihus
et ipsa locahter
nisi quando moventur complantatus a resolutione cihahs hu-
fit
quse non
vokmdo, et h«c sunt frigidiora, midi viscosi, et dirigitur ad cor ut vita-
commovent spiritum interiorem, msi
quod est lem vigorcm accipiat et animalcm opc-
cum exsufflant ex corde vel eo
rationem in animalium regione perficere
cordis, spiritum animalem qui ad
loco possit. Cum enim animalia sint,
anima-
motum pertinet exsuftlando enim dlum,
oportet haberc spiritus et virtutes et
:
ad les
otTcndens
ad alas percutitur spiritus sed cum sint corpora eo-
operationes
sonat. Aho
:
diaphragma, et tunc emissus viscosa et frigida et durissimae pel-
auditur per- rum
autcm tempore numquam lis ct spissc-e, parum vel nihil est
quod
ceptihihter. Sunt tamcn
qua^dam cxte-
exspirat ex ipsis : et idco spiritus intus
rcfrigerium pectoris
riori spiritu non ad ad sonum et ad animse
manens sufficit et
attracto, sed ad vocandum sonant, ut ra- cum cordis
ma- alias operationes, prsecipue
n», et hujusmodi, qu» cum sonant,
partc oris emit-
calor non exigat aliquam ejus recreatio-
gnas vesicas ex utraque
spiritus attractus m nem. Et exhoc patet, quod iste spiritus
tunt, in quihus est
parvorum, radicalis et cihalis humidi est per mate-
qao sonant. Et forte quaedam
riam cordis, quantum ad generantem et
similiter, hcet a nohis
ut muscaj faciunt
parvitatem or- agentcm causam et utilitas cjus est, :
percipi non possit propter virtutihus naturalihus el
quod deserviat
ganorum suorum. vivificis, et ad hoc quod quaedam eorum
sonent in superfluo ipsius per modum
qui dictus est.
Fuerunt autem Philosophorum qui-
dam et prsecipue Pythagorici, qui omnia
hujusmodi respirare dicebant, et spiritu
attracto et retento hujusmodi sonos for-
mare plectris, quse sunt in pectoris re-
gione et non in capite. Cujus signum
cssc dicchant, quod omnia laha sunt ma-
ximi pectoris respectu sui corporis, et
parvissimi ca|)itis : ct ideo muUa ex qj-
LIH. II m SPIRITI^ ET RESPIRAT.. TRACT. I 245
.sis ori^rana sensuum quaHlani nou lia- sed nuUo modo possunt intorquere ea
benl iu capile, sicul qua^ c/i-ra vo-
aj)is ad latera ad alitpiid ibi vidcndum, sicul
catur, cujus oculi sunt iuvenli in poste-
faciunt animalia habcntia omues sensus
riori corporis parte posl ultinia crura ip- et organa sensuum in capile. Isli i^itur
sius.
talem de his dant sententiam, sicut in-
Similiter autem dicunt, quod ista ani- Ncnitur in libiis eorum.
malia Iraliunt spiritum j)cr poros occul- Primum autem inter duo ista probabi-
tospecloris, etjuxla illos habcnt plectra lius videtur : quoniam vocarent per
si
formantia hu)usmotli voces in pectore, orificia pecloris, natura fuissct coutenta
et hac de causa adliuc vocant quiedam
codem ad gustandum, ut videtur. Aut si
eorum abscisso capite. Ilujus autem si- diversa sunt inslrumcnla, hiuc quidcni
gnum esse dicunt, (juod ctiam talium rcspirationis, et illinc gustus, niagis de-
animalium instrumenta motus oninia buit lioc facere nalura in magnis corpo-
continuantur ad pectus, eo quod capita ribus in quibus spatium habuit, quam in
eorum, nec cerebrum, nec spirilum ani- parvis in quibus spatiuni vix videtur suf-
malem, uec vitalem plene recipere pos- licere ad alterum istorum.
sunt propter ipsarum parvitatem.
HflBc igitur de his qua'. spiritum habent
Vddunt etiam, quod capita ipsorum complantatum, dicta sunt de naturis :
etiam imniola videntur esse, nisi forle
enim ipsorum amplius in libro de Ani-
dedinent ea vel elevent parum valde : malibus deterniinabilur.
'iir.
I). \\A\. MAd. OIU). V\{A'A).
TRACTATUS II
DE INSPIUANTIBUS ET HESPIUANTIBCS.
similis pulsui spiritus et cordis,
do
motus
quibus inprffcedentibus habitum est.
Sed in quinque est differentia : quo- i
rum primum est, quod inspiratio et ex-
spiri-
spiratio sunt ab exteriori spiritu :
tus autem pulsans intus non est nisi ab
CAPUT I. interiori.
Secunda autem quod pulsus spi-
est,
ritus interioris est a motus cordis sed :
inspiralio et exspiratio causantur a motu
pulmonis in habenlibus pulmonem et
inspiratio et respiratio ? spirantibus, vel ab eo quod est loco pul-
Qhiid sit
monis in non habentibus pulmonem, et
tamen spirantibus, sicut multa genera
avium esse videnlur.
Tertia differentia est, quod in pulsu
spiritus interioris, quando in l)ona habi-
respiratione et in- tudine perseverat animal spiritum lia-
Dicamus nunc de
spiratione quid sint, et cujus particul» bens, tanta est attractio, quanla cst ex-
et tanta quies est, quse est intoi
corporis, et ad quid sint, et qua de cau- pulsio :
et attraclionem, quanta esi
Q";4.j^«;p'" sa. Est autem respiratio motus quidam expulsionem
qua est quoe est inter attractionem et expul-
aoris compositus cx inspirationc
illa
quasi tractus, et exspiratione quae est sionem. Scd in respirationis motibus noi
expulsio. Sicut autem superius est hoc necessarium : plus enim frequen
(piasi
ter de spiritu attrahunt quam emillant
probalum est, procul dul)io inter duos
interci- cL etiain diutius, ot quaudoque faciunt i
lales motus duae verae quietes
convcrso enim non plus aliquand«
piuutur una quidem intus, ct altera ex-
: si
:
per cxspirationein ot ideo fore cst atlrahcrolur quam omitlitur, ikhi lialx'
tra :
UW. II OE SPIRITl' KT HKSPmAT., THACT. II liH
lont aiiiinalia spiritum in quo vooarentur
et sonarent. Haec auteni non liunt nisi
in attracto vel retracto spiritu.
Adhuc autem sollicita natura providet
quantum potest : et ideo trahit plus ut
in aliquod tempus, licet parvum liaheat,
si submersione vel aliquo modo contin- CAPUT IT.
gat impedii-i in altractu exterioris spiri-
tus : tunc enim de quamdiu potest,
illo
satisfacit cordi et pectori. Ouando autem
plus expellit quam attraxerit, valde plus
ex fumo malo pulmonis vel ex fumo Im- Ciijus particulx corporis sit inspiralio
moris alicujus contractum est : et tunc et exspiratio ?
propter angustiam unum cura altero ni-
tilur expellere ex inspiratione.
Quarta autem dilTerentia est, quod
quies extra impulsum spiritus interioris
magis videtur esse simpliciter finis et na-
turalis illa qua» est intus : cum tamen Et hoc quod de isto spiritu aspirato re-
utraque a nalura intenta sit, sed una cipitur a corde, in duas dividiturpartes:
siuipliciter, et alia ex suppositione. Hcec una enim pars impurior et fumosiorcum
auteni e converso est in exspiratione et partibus in corporc intensis ropercutitur
rospiratione enim qu;e est extra,
: illa a corde in pulmoncm, qui motu suo ox-
est propter necessitatem motus a quo pollit utrumque in exspiratione : et alia
non contingit renecti nisi quiete interpo- pars ipsius nutrit ct rcstaurat spiritum
sita : ea autem quse est intus, est magis vitalem, qui exoritur in ventriculis cor-
intenta a natura : quoniam tunc in pul- dis : et ideo ex hoc patet cujus sit sicut
mone retentus spiritus, contemperatur principium primi quoniam in veritate
:
humore et potentiis pulmonis, ut aptus principium primum est, quod movet ef-
sit ad hoc quod cor temperate refrigeret, ficientemet moventem causam proximam
et tamen non inducat frigiditatem excel- istius motus.
lentem : quia illam nullo modo cor pos- autem et movens proximum
Efficiens
set suslinere. in hoc motu est pulmo, vcl illud quod
jiiffo-
Quinta autom dilTerentia cst, quod iste est loco pulmonis sed non propter se
:
spiritus purgat pulmonem et cor a fumis principaliter hoc facit, sed propter cordis
malis et refrigorat : sed spiritus inlerior calorcm, ut dictum est : ct idco quaj-
pulso suo vivificat, ot facit opera vitae, cumque sunt calidi cordis, respirant, sic-
sicut in Phijsicis dictum est. Habet ta- ut sanguinem habentia omnia : et si in-
mon iste spiritus cum spiritu intus pul- tendatur calor cordis aliqua causa motus
sante mullam convenientiam, tum in vel alicujus fcbris calidae vel angustiae,
modo motus, tum ctiam in genere et statim multiplicatur anhelitus exspirando
natura propter illud, quod utrumque
:
et inspirando.
refertur ad idem principium quod est Primum igitur principium non quidem
'
'^^^- movens, sed desideratum a movente est
refrigerium cordis et spiritualium quae
circa pectus sunt, quce calore cordis et
hepatis nimium laedcrentur et consum-
marentur si non eventarentur per hujus-
modi insj)irationem et rospirationoiu ;
I
2i8 1» ALH. MA(i. OHI). IM{.i:i).
movuns uulciii lialiciido ol oxpollondo situdinc involulus in lininon! repluil, sic-
esl |)ulino, vcl illud (juod csl loco pul- ul lit iii qua arjua hullit cuinfor-
olla, in
monis : csl cniiii puliint magnus ics|)('- titcr coopcila sit, quando sciiicel exspi-
clu aliorum mcinljrorum ct spongiosa' rarc [)otcst liumidum, sicut in a'state, et
et mollis carnis : qua; omnia non csscnl comprimit ipsuin frij^idum. Scias quod
facta a natura, nisi ut in poris et spon- lioc magnum caJorem in interiori signi-
giositate melius contincri possit spiritus, ficat, qui tantus est, quod elevat spissum
et in ipsis contemperari cordi et pectori, furnum ct commiscet cuin cum exspirato
(juibus mittitur pars cjus ad rcfrlgerium ct spirilu, sicut est de his qui diu fucruntin
nulriinentum spirilus vitalis. balneo calido, praecipue aereo, quod ad
Motus autcm quil)us pulmo facit hu- interiora per seipsum cum anhelitu attra-
jusmodi motus duos, sunt dilatatio ct hilur : tunc enim ex nirnia comhustionc
constrictio : ct idco sunt per modum fuinus emittitur visihilis, ita calidus,
diastoUs et systolis cordis. Cum cnim quod quasi adurere videatur ea qua tan-
git.
dilatatur, tunc procul duhio spiritum in
interiora sui trahit, (jui distare facit per Pulmoni autem in hoc deservit arteria
silum partes ejus et cum autem
poros :
quae trachea vocatur, pcr quam trahitur
constringitur secundum quamdam sy- et emittitur spiritus inspiratus et respira-
stolem, tunc procul duhio expellit aerem tus, praecipue in animalihus qu£e vocife-
qui in ipso jam fuit contentus, sicut fol- rantia sunt : et ideo est compositio cjus
lis quando comprimitur. Signum autem cx annulosis circulorum portionihus ex
hujus est, quod in liyeme tempore frigo- cartilagine dura creatis non enim sunt:
ris magis visihilis est spiritus exspiratio-
circuli versus cesophagum integri, scd
nis, sicut fumus ollse cum aqua calida, et potius ihi sunt quasi ahcsissi, ne impe-
spiritus inspirationis non videtur. Causa dimentum generent in glutiendo duri :
autem profecto hujus est, quod spiritus quidem ut offendens ah ea percussus
inspiratus in pulmone humectatus et in- spiritus sonet fortiter ad vocandum. Hu-
spiratus et conversus ad naturam aquci jus igitur memhri spiritus hic est sicut
vaporis, qui quando extra tangitur ah viae per quam est inspiratio, et in qua
excellenti frigido aeris, ad aqusenaturam tenetur spiritus ad vocandum.
incipit inspissari e converti : et ideo pri-
mo visihilis est, et postea resolvitur in
guttas aquce super pannos quos tangit,
vel super pilos animalium quos tangit
egrediens, ita quod etiam ah ore quo-
runidam animalium tunc dependet gla-
cies, ah humore spiritus talis generata.
Inspiratio aerem simplum,
autem attrahit
qui propter tenuitatem suam non suhja-
cet visui. In hycme autem hoc magis
evenit, eo quod in hyeme sunt magis hu-
inida intcriora animalium quam in ses-
tate. In hyeme enim clauduntur pori ani-
malium per frigus aeris comprimens, ita
quod non potest evaporare aliquid vel
parum valde de humido interiori : et
ideo ad exteriora corporis veniens, et
poros oppilatos inveniens, reRectitur va-
por in seipsum, ct ad inlcriora sua spis-
LIB. II i)i: SlMKHr RT RKSPIH AT.. TUACT. II 2W
fiui(liiiii pulsus, luuc si'cuu(lum syslolcui
uu)V(.'tur : el hoc est siniilis Iraclui per
lioc quod cst motus ad nioveutcni : et
ideo superius diximus [)ulsuin sj^irilus
ex pulsione et tractu coin[)()ni : sed iii
anliclitu directe traliitur spirilus [)('r
CAPIT 111. niotum dia|)lirugmatis, et motum lacer-
torum pectoris sed adhuc pulsus non :
intcrcipil iii animali honce hahitudinis et
sono : anhelitus euim saD[)e intercipit
unum tractum ad quod inducit
duos,
Adquid rl iiua (lecausa .sit inspiralio el sus[)iriuin. Suspiriiim euim nihil aliud '-^^.'.'^^^^'JSP'
cdspiratio ? ^^^ idsi ([uidani niayuus haustus altracti
aeris propter cequalis anhelitus intercepti
restaurum : anhelitus autem a3([ualis vo-
catur ([uando secundum proportionem
jcqualitatis inter superlluum et diminu-
tum hahuerit aerem, et intumesccrc fa-
Ad quid autem sit et ex qua causa, ex cit pectus, el ctecat memhra anhclitus.
l^ra^dictis enim ad essc
patere potest : est Contingit autem talis anhelitus inter-
animalis habentis sanguinem, et ad hene ceptio [)ropter Ires causas picEcipue, sci-
esse. Ad esse quidem quia sine ipso sal-
: licet proptcr mentis iii aliquo fortcm ii-
vari non potest animal propter calorcm xionem : tunc cnim extrahitur homo ah
cordis et priecordiorum quae oflendunt intentione aequalitcr aerem hauriendi :
apprehensa in gutture animalium. Cum et ideo postea oportet suspirarc : et quia
enim sulTocatur porus respirationis, con- mclancholici multum hxas habcnt cogi-
tiuue exstinguilur animal. Ad bene esse tationes et fortes, ideo multa hahcnt su-
autem est propter vocem, ut scilicet in spiria, ctmultum suspirarc, signum est
vox formetur, sicut
ipso spirilu retcnto melancholiae. Secundum autem est tristi-
ante diximus. Causa autem ex qua csl tia, quse dejicit ct contrahit cor secun-
aer attractus, et causa efficiens attractio- dum s)'stolem vehentcm, et contrahit :
nis et expulsionis, pulmo est vel mem- et ideo calefacto pectore postea suspiran-
hrum quod est loco pulmonis propter do aerem haurirc oportet. Tertium au-
dilatationem et constrictionem : eo quod tem est nimia dilatatio pectoris et cordis
pulmo cst ventilabrum cordis et follis in- ex lcetitia : tunc enim cor plus quam
sufllans vocativam arteriam, quando vox oportet movctur secundum diastolem :
formatur vel sonus. et tunc quia ultra modum spiritum cx-
Kx quibus colligitur dilTcrentia anheli- pellit, tunc dcfectum postcu scntit, p(M'
tus et pulsus enim utrumque isto-
: licet suspiria restaurat depcrdita.
runi motuum ex duobus motihus rellcxi- Sunt autem multai dilFerentiiv anheli-
vis componanlur, tamen anhelitus perfi- tus, sicut et pulsus, de quibus non per
citur pulsu et tractu spiritus, sed pulsus physica, sed per inedicinalia particularia
non habet tractum sccundum cxpulsio- oportet expediri. Tanta igitur de ins[)i-
nem et systolem : quia in -pulsu non at- ratione et de respirationc dicta sint ano-
truhitur aliquid cordi ah extra, sicut in bis : alia enim in libro de Atiiinalihus
unhelitu, sed spirilum suum qui genera- dicentur.
tur in ipso, propcllit ud memhra cum
vita ([uam advenit. Kst tamen in pulsu
'iinilt' tractiii : quoniam cum redit in
:
I). ALI5. MA(i. om). i»iM<:n.
2:;o
spiritus autem de se (Jeslitiiiliir, et corpus
etiam restauratur.
Adhuc aulem quoniam anima habot
quasdam vires oinnino a corpore scpara-
las,qu£B nullius partis corporis sunt ac-
tus spirilus autem secundum se totus
:
infundilur corpori, et miscetur in nulla
sui parte separatus existens.
CAPllT IV.
Kelinquitur antem ex quod no- dictis,
men spiritus aequivoce dicitur de anima
et spiritu corporeo anima enim apud:
Platonicos dicitur spiritus, eo quod ipsa
animse, et ani- spirat eifective ad vitam : unde suum
De differentia spiritus, et
spirare est movere et agere spirituni et
mati corporis.
informare ad vitae operationcm. Spiritus
autem, de quo diximus, dicitur essentia-
liter spiritus, eo quod est substantia
spi-
ritualis subtilis et tenuis.
Si quis autem dicat animam proprie et
autem animae et spiritus et hoc non erit
essentialiter dici spiritum,
DifferentiflB
corporis animati manifestse sunt et
mul- verum secundum quod Philosophi utun-
anima ge- tur hoc nomine, spiritus sed hoc erit
DifTerunt enim spiritus et
:
tae.
nere quoniam spiritus corpus est, ut
:
secundum scientiam divinam divini :
diximus, anima autem est substantia
in- enim in multis significationibus hoc no-
corporea, quse nec corpus est, nec forma mine spiritus utuntur aliquando quidem :
pro animse superiori parte aliquando
sequens corporeitatem, neque forma se-
:
quens corporis mixtionem vel comple- pro imaginativa, eo quod dicunt quod
spiritus est vis animae queedam mente
xionem. Et quod quidem non sequatur
corporeitatem, patet ex his quae in
Cwlo inferior, in qua imagines rerum impri-
etMundo,Gi VIII Phjsicorum dicta sunt muntur sed hoc modo non sumus hic
:
quoniam si sequeretur corporeitatem m locuti de spiritu, eo quod in hoc opere
divisibilis non nisi phj^sica tractare suscepimus.
corpore, oporteret quod esset
divisione corporis per accidens
et hoc : Spiritus autem a corpore animato dif-
non contingit animae intelligibili. Alia fert in eo quod spirilus nonestanimatus,
autem in libro de Anima probata sunt. neque actu pars aliqua animati corporis,
et tamen est de naturalibus animae et
cor-
Adhuc autem cum omne quod per se
est enim vehiculum
movetur, componatur ex motore et mo- pori conjunctus :
bili, anima erit movens
immobile, spiri- quod animaj vires vehit in organa corpo-
ris, et quod perficit vires in organis
ad
tus autem movens quod movetur, et
corpus ultimum quod movetur in
tali- operationes. Corpus enim simplex, ut est
bus'. in libro de Anima probatum, animari
non potest. Similiter autem est de cor-
Amplius autem quoniam de se nec de-
neque restaura- pore, quod licet non sit simplex, accidit
ficit, nec corrumpitur,
tamen forma et operatione et motu
lur quoniam si senior accipiat ocubim
:
in
sicut juvenis plus ad simplex quam ad compositum.
juvenis, videbit utique :
1
[ (le Aaima, tex. el com. 08.
LIB. II J)E SPUUTIJ ET KESPlllAT., IU.\CT. II 251
sicut facit spiritus qui in forma aeris ap- spiritus esset pars aclu animati, oporte-
paret. Si enini dicerelur (juod spirilus ret quod nutriretur et generarelur in spi-
esset aniniatus, et essent parles corporis ritu aliquo : et boc non est verum (luia
:
membroruni ipsi spiritusad (ju;e dirii|^un- generatur in corde, et non ex spiritu,
tur, vel eoruni a quibus exeuut, niajina sed potius e\ humida massa nutrimenti.
pars aniniati cor[)oris conlinue deperiret Et etiam probatum est in secundo Peri
et continue ^eneiaretur. gencficus, omne corpus animatum plus
Adhuc aulem ueque per rem similem, esse compositum ex inferioribus elemen-
neque per dissimilem videnms generari tis, sed spiritus fere in tolum se^iuitur
ex cibo, nisi in parte sibi simili, quae ac- naturam elementorum formalium supe-
tu est pars liominis : quia caro non nisi riorum. IIiTC igitur dc differentiis eorum
in carne, el os non nisi in osse generatur dicta sunt.
ex cibo, et simililer est de aliis. Si ergo
r » »»»n»<
INDEX
Librorum, Traclatuum et Capitum in Libris de Spiritu et
Bespiratione.
LIBER I.
III. De iraprobatione dictarum
opinionum, et de de-
lerrainatione qui sit in-
tellectus in spiritus na-
tura ? 217
IV. Quid sit secundum ve-
ritatem spiritus anima-
lis? 219
TRACTATUS I.
V. De origine spiritus qui co-
pulatur cum semine, et
vocatur radicalis, cura
operationibus ejus. 221
\T. De origine et operationibus
De spiritu secundum spiritus vitalis in corpore
se.
jara forraato. 223
VTI. Quod in quibusdam ani-
matis spiritus habet vias
a nutrimento distin-
ctas, et in quibusdam
non, 224
Caf. 1. De ordine dicendorurn, VIII. Cujus parlis anima; primum
et de
raodo communitatis sit spiritus? 22.S
operum. 213 IX. Cujus partis corporis pri-
II. De opinionibus Anliquo- mum sit spiritus? 226
rum de nciturn spiri- \. l»o mofibus spiritu> in
lus. 215 corporibus animatorum. 228
iNi)i:\ iitACT.vmM I':t capitijm
•SM
II Ihi s|tiritii iialuiali ct ope-
rilms fjjus el oitu. '2U
III. I)e spiritu vitali, quare sic
noiiiiiKitur <;t(J(; ojusope-
ralioiiihus. 235
IV. I) operationibus fA na-
tura spiritus anima-
TRACTATCS II.
lis.
V. Qualitor ad invicem se
habeant isti spiritus? 237
VI. De differentia quam lia-
bent hi spiritus arl invi-
De differentiis spiritus.
cem. 239
Cap. I. Utrum sit iinus spiritus
naturalis, vitalis, et ani-
malis, aut diversi ? 231
LIBER 11.
secundum quod spirantia sunt.
De spiritic et respiratione, qui est de spirantibus ipsis
II. An non habentia sangui-
nem habeant respiratio-
nem aliquam, et si ha-
bent, quae sit illa ? 242
III. Unde oriatur hujusmodi
spiiitus^etcujus sit mem-
bri et utilitatis ? 244
TRACTATUS I.
De spiritum intus hahentibus.
Cap. 1. Quare non habentia san-
guinem iion respirant? 241
INDEX TRACTATUr.M ET CAPITUM 2^:;
U. r.njus particuliP corporis
sil inspiralio cl e.xspira-
tio ? 247
III. Xd quid et qua de causa
sit inspiratio et exspira-
tio ? 2i9
TR.\CT.\TUS II. I^- t)e diflerentia spiritus, et
animsc, et animati cor-
poris. 250
De inspirantibm cl reapirantihus.
Cap. I. Quid sit inspiratio et respi-
ratio ? 246
> « >
B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR.EDICATORUM,
. PARVA NATURALIA.
DE MOTIBFS ANIMALIUM
LIBER I
TRACTATUS I
DE EO UNDE ANIMA HABET MOVERE
HUNG MOTUM
de generibus anime et corporis jani
aliis
expeditum est. Qu.necumquc autem
de
movcntihus partibus aninue in libro
de
Anima dkUsuni, hicsupponantur. Opor-
tet autem nos hic querere
de motu, cujus
CAPUT I. animae et corporis particulte,
sit
ex quo
commune est opus ulriusque, et cujus
animati sit hic motus, et qua
de causa.
Adhuc autem qualis sit ip.se molus, et ad
!>'• 'n-fiine Pt modo dlceiidorum, desoi-
et qiiid, et quae dillerentia
ipsius. Sic enim
Initia Platonis, el natura movendi. sufficienler sciemus movens
et et motum
ipsum.
Oporlel autem primo investi-aro
unde
contin^nt animre movere quia
super hoc
:
Socratici et Flatonici F>hvsici
T.
T.mpus *
ot
.
ordo expostulant, quod de
omnia di
versahis qui Anstotele „-s„„uunl
an„nnl„„„ .„ot.h,.s h,c disseran.us
"rtr
IX
: quia diderunl. l.,a,o eni.n dicit
Z^^^i^
17
:
ALH. iMA(i. OIU). PH/ED.
D.
2:j8
videtur, quod
hoc cnim non vorum csse
hoc accepit a So-
pcr pcr sc moveri, ot sit pars ipsius cuim cst aliqua qua.
: si
aninial.s ani-
crate ncc ficri alicujus
:
vocetur n.un.ii anima
sccundum
et
corpore, sed po- sil
m
mam, nec corrumpi cum cmod etiam asscrit Piat.., iUa est cu.
omncm animam ex fonle
ommum
tius n.undus. Sc.mus au-
uiolu orhi obeditet
animarumquicstanimaorbisetmund., de sap.en- Amma
tcm ex his qu* in lihro
ex corpor.hus om-
devehi, et sicutmotor se habct
ad corpus ler dicta sunt,
quod
fontcm rcfundi
nes animas in eumdem ad mobile, ita partcs motoris sc hahcnt
Propter quod etiam
anima devccta ad ejus quod movctur.
ad partes mobilis sive
pcrse movetur sic-
corpora corruptihilia
Si igitur cst aliqua
qu« sit orb.s etmun-
ut anima orhis ct mundi cujus quaedam motor spharae co.U^sl.s,
di anima qua^ sit
consistit ct quia pcr
pars et similitudo sehabct ad orhcm, ita par--
:
sicut illa tota
immortak^.m esse asscnt partes orb.s, ct
se movetur, ideo tes ejus se habchunt ad
corruptioncm
eam.Et ideo post corporis partiu.n. Cum ig.lur
molus dicit sunt perfectiones
totius vitse ct sit pars orb.s, nc-
iterum ad fontem corpus mortahum non
Et hujus scn-
devehi ad sedes supernas. queunivocum iUi, neque perm.tt.t rat.o
in lihro Apulcii
tentia ctiam invenitur animahum sit pars
necessaria quod anima
Platone et do-
Madonensis, quem fecitde igilur quod et
eadem opimo- anim» orbis. ReUnquitur
.rmate Platonis, dicens in simihtudo quce-
Speusippum et ahos verum est et forte quod sit
ne fuisse Socratcm et
animse iUius, et ex hoc moverc m
dam
Academise sapientiores. et potestate. Cum igitur videhitur
autem accipitur, quod amma natura
Ex his
quod omnis iUa substantia
quffi
corporis qma aUcui,
movet motum localem dignitate natur^. facul-
,
ante orbem est
per se movetur
movctur autem per se. et sic mfertur,
tatem habeat movendi
:
:
quia est pars anim^
mundi et orbis quse deesse motus
quod planiis non deheant
:
saltem aliqua ilhus qum potius
per se movetur, vel quod omnino non videmus :
autem non mten-
animee simiUtudo. Nos qusedam animaUum videmus
immobiUa
dimus hic ostendere,
quod anima orbis Vidctur quod ex
esse secundum locum.
quia hoc satis m
non per se moveatur ; simiUtudine cum anima
mundi, ea quae
in primo et m se-
YIII Physicorum \ et animaUumanima, facuUatem moven-
determmatum est. est
cundo CiBlietMundi non habeat.
hoc quod de- di
Nec iterum studebimus ad Sed ad hoc dicendum
esse videtur,
per
struamus, quod anima mortahum non ea quae est
Am- quod secundum Platonem
moveatur quia hoc in hhro de contmue
se mundi anima, seipsam movet
:
fecimus sufficienter. Nec
iterum^
ma iam et con-
propterdesideratum quod exoptat,
hic disputare de
origme ani-
possumus
tinue adipiscitur per
motum suum. lieec
marum earum corruptione utrum-
vcl
:
Dei deorum
partim fecimus m autem est simiUtudo aUqua
que enim horum jam caus« prima^, ^\<:nim
Physicis dixi-
hocfinem perscru- et
librode Amma, et de etMundo. SimiUtudmem
Ammalium, mus et, in Ccslo
tationis faciemus in
hbro animam nisi
eritdicen- autem iUam non movere
et de statu animaepostmortem constat mhis
conceptam et desideratam,
dum in scientiis divinis. in hbro de Am-
a Platone omnihus quee de movente
Sed hic solum accipiemus sunt. Eril igitur anima
cce-
quod anima anima- ma disputata
qui sentire videtur, qua ex hoc movens seipsam:
est
movere in nalura ex eo quod
lestis si
hum habeat quia agit se per conceptum
mentis et de-
similitudo vel pars animse
mundi existit
VIlIPhYsic. tracl. n, cap
7. .
Platonis.
1
Et hoc invenitur in Phxdro
LTR. I 1)E MOTIBUS ANIMAL., TRACT. I 2}^d
sidorium inbonitafo nobilom primi moto- porum inanimatorum, sivo sinf sinqili-
ris, qui pater orbis a IMalone vocalur cia, sive composita, omnino
:
ma-
osse in
cujus etiam menlis filius dicitur ab eodom toriai potcstate, et ad niliii umquam mo-
esse mundus, ot matoria mater. Quae- vere ct agere corpora, sod quasi (luiesco-
cumquo igituranima in concoptu et de- ro in ipsis tamquam satis sit i])sis esse
sidorio boni aUcujus non capit similitudi- i|)sum, etiamsi nullam aliaiu acquirant
nom cumanima orbis. illa prorsus nullum Quasdam autem invenimus
porfoctionom.
pofest movere motum secundum IMato- non moverequidom materias suas secun-
nem. Anima autom vogelabilis secundum dum locum, sed tamcnagere ea quasi ad
so accopta, noque concipit bonum, noquc quanfitatem perfectam, ad spociei con- ot
d(>siderat : et idoo secundum Platonem sorvafionomper gonorationom, sicutsunt
nullum suo corpori praestat motum, sicut formcTB planfarum, et illti3 de quibus anto
noque ipsa in seipsa movetur. Ifaec igi- fecimus montionem, sicut form;o lapidum
turestsententiaPlatonisde movente ani- et metallorum nullam omnino agunt
ma etnon movente, qua secundum ve-
a quantitatem a natura inter maximum et
ritafom tantum accipimus, quod anima minimum determinatum, sicut in libro
virtutem habent movendi ex similitudino do Anima dixinms. Neque iterum agunt
*
quam babet cum movente primo in ap- aliquid ad sute speciei conservationem por
proliondendo et desiderando bonum quod generationem, tamquam eisnonsit cura,
oxoptat, et per motum acquirore potest. utrum aliquid post ipsas similc in spocie
Accipiamus igitur bene dictum a Socra- mansurum sit vei non. Quasdam autom
to et IMatone, etrejiciamus falsum, quod vidomus movere quasi dilatando et con-
moveat in eo quod niovotur, et
scilicet
stringendo,nonautemde loco ad locum,
omnis anima ab orbo descendit, et ite- ita quod primum movons in ois
babeat
rum ad ipsum orbem ut ad fonteni ani- potestatom imperandi motum, et ad sui
marum rotluitura sit.
imperium solum omnia ad nutum mo-
ventur etobtemperantquae sub ipso sunt,
et istius causam non oportet nos inquire-
re, si de movente iocali in motu perspe-
ctam debemus reddere causam et ratio-
nem.
Democritusautem qui omnem formam
CAPUT II.
ab anima orbis derivari dicit, sicut ct IMa-
to, dissimiliter inboc Platoni dicit, quod
non idem dicit esse causam movendi. Dicit
enim Democritus » omnem formam cor-
porum osse quamdam animam approhen-
Ej- qua natura anima potest movere in dontem et dosiderantom ot habentem mo-
comparatione ad corpus accepta ? vcndi facultatom, sed tamenprohibori in-
quit eam ab his operibus por corpulon-
liam suae materiie ot dofectum organo-
rum. Ad hoc autem inducit rationcm
quam certissimam esse dicit, a principio
universitatis omne esse rerum dorivari.
Quod autom subtili indiget considera- Constat autem, ut dicit, quod similo simi-
tione, est quod nos vidomus formas cor- lo sibi producif, sicut lux iucem, vita vi-
II de Anima, tract. ii, cap. 4. Ibid. et melius II Mineraiium.
,
1). \LW. MAO. ORT). PR/RD.
260
ot inlolligons corpus inslrumontabtor, ot ill.T; liabcmt
iavn, vX movons movonlom,
Omno i-iinr qnod proco- multas oporationos divinas. Divinam au-
inlolligonlom.
ot tem voco operalionom iUam potissime,
ditaprimo luijiismodi, li.ibct csso :
ad
qua? cst in iiiloMoctu inducore formas
quod non agiisocundum harum
poiesla-
sed
accidcns, esse rcrum. llanc solus Dous liabct :
tum facullalom, impodilur por
mato- intonocluales subsianti» quae sunt juxta
quod cst corpulontia ct inliahilitas
a cau- oum, ot distant per parum ab ipso, ha-
rice in qua cst taUs essontia ilucns
bent formas inlenoctualcs per instrumen-
sa prima. Scd haec stultitia est, quia li-
tuin moium ab ois in materiam
tolius
cau-
omnis essontia causetur a prima
mundi inducere, quod est per motum
cei
ideo
sa, tamen educilur de matcria et :
oducorc
accipit, no- malcri(e tales formas ex ipsis
ncc essentiam nec facullaiem
congrui- etiam quando non tangunt easdem, ut
que agit nisi secundum materice
dicit Avicenna, licct hoc uliimum
ali-
causa pri-
tatem in qua cst neque enim:
quam inforius
quam habeat duliitalioncm
ma sola, sed lux ejus pcr multa agontia
in qua- solvcmus,
ditTusa venit usque ad particularia
elcmentorum agentia, quse sc- Suni auiem formjs mediae inter has,
litaiibus
et qusecumque quidem viciniores
sunt
cundum matcriae agunt congruitatem et
ct ideo contingii, quod subsiantiis separaiis, plus habeni de ope-
detcrminationem :
non vitam, et lux non lu- ratione divina. Qusecumque autem di-
vita producit
staniiores et materiae viciniores, aut nihil
et intelligentia non
inielligen-
cem :
dictum est in aut parum habeni de operatione divina.
tia producii. De his auiom
di- Hinc quod anima iniellectualis qu»
est
VII f Physicorum \ qualiter scilicet
separaia est magis inter animas moria-
versitas esse procedit ab uno
simplici
format formas simplices et iniel-
lium, et
primo et immobili, sed tamen ad ple-
lectuales, et persolum impcrium produ-
num dici non poiest nisi in philosophia
cit eas in maicriam cujus
regimen provi-
prima.
det, sicut experimur in nobis ipsis,
quod
Oportet igitur, quod inducife quccsiio-
sit soluiio, ei dicemus cum
aha Avi- cum concipit delectabile corpus, movetur
nis
ad induendum, et spiritus et sanguis et
cenna in quarta sexti Nahiralmm %
etiam membra exteriora ad ipsam exten-
quod qucedam sunt forma^ adeo impresspe
ab eis in duntur in toto corpore. Et experimur
suis matcriis quai dictffi sunt
hanc transmuiationem esse fortiorem m
tantum quod eis in nullo provident, ne- quam eam quse
movendo corpora nostra,
que regunt cas, sed tanium esse quod-
est a calido et frigido, humido et sicco :
dam morluum et immobile dant eis et :
nulla enim illarum viriutum corporalium
h» dicuniur form» omnino matcriales :
elcmentarium totum corpus concuie-
nulla prorsus causaiur forma movens
et
et
rei adaliquid,sicut concutii forma
intel-
in materia aliqua, co quod propier nimis
leciuaba vel imaginaiiva suam materiam
disiare a primo principio nullam habent
sui corporis. Sic enim videmus in cor-
opcrationem divinam. Alice autem sunt,
quam pore causari calorem a non calido, et
qua? propicr muliam conjunciionem
frigidum a non frigido, et siccum ei hu-
habcnt ad causam primam, non impri-
muntur suis maieriis, quin poiius neque
midum a non sicco et non humido, per
omnia sicui in arte medicinae fit aut ar-
dividuntur divisione corporis, neque mo-
chitectonicae quoniam ibi per imperium
ventur moiu corporis, et in toto sunt sc-
:
causatur forma intellectualis in materia.
parat*, pra?ier hoc solum quod movent
2 VI Natnnilinni, [larl. iv, cap. •).
Avir.ENN.\,
'
VIII Pliysic, tract. i, cap. i;;
Un. I I)K MOTIF^US ANIMAL., TIIACT. J H\[
elnon est dissinuliludo nisi in lioc {|U0(1
forma artis iiuliyet corporalibus instru-
mentis : et hoc non est propler sui indi-
gentiam, sed propter inepliam materiie,
ut alibi diximus. In nobis autem experi-
mur istas formas in nos transduoi sine
inslrumentis per solum imperium ab in-
CAPUT III
lellectu vel phantasia factum : et hcTc
verissime est operatio divina quae forma
sua quam ai,nt, movet conjunctum sibi
ut inducatur in ipso. Qua^dam autem
mersa magfis est a materia et juncta, ita
Be solulione duhifationis circa prxdicta.
ut habeat quasi hanc operationem, scili-
cet materialem, et secundum corporis
potentiam, et non anim» tantuni, sicut
ve^^etabilis quoe facit |2^enerando formam
speciei, sed non specialiter habet eam,
sed potius per spiritum qui est in semine
Sed dubium oritur magnum quod rc- Dubiuni.
educit eam, neque per solum iniperium
liquimus insolutum. Cum euim videamus
substantiie incorporesB, sed per instru-
substantias in cadis habere divinam opc-
menta corporea, quae sunt calidum et fri- rationem, non tantum movent corpora
gidum, et humidum et siccum, et in tali sua ad has formas, sed etiam materiam
operatione lit quasi aliquid ex non exi- onmium generatorum et corporum et :
stentes,sicul homo ex semine horainis,sed si hoc faciunt per solum imperium, ut
transmutantes materiam qualitates non
dicit Avicenna, videl)itur quod non indi-
Sed materia calida lit ex cali-
fiunt sic.
gent ad hoc motu ccelcsti.
do, et frigida ex frigido, ct humida ex Adhuc autem secundum hoc aliqua
humido, ex sicco.
et sicca Quaecumque forma induceretur in materiam generabi-
igitur formae sic elevatae sunt
super ma- lium, quce non educeretur per motum
teriam, ut per imperium regere
possint coeli. Et si hoc erit verum, tunc non ora-
et divina in ea operari, illae
sunt quce per nis actio erit per
hanc ipsam suam naturam movcnt,
contactum, nec omne
et movens immediatum esl ei quod raove-
aliiE movere non possunt.
Et hoc quidem tur. Et tunc non valebunt illaj denion-
Avicenuie dictum est verissimum.
strationes quac in septimo Phijsicoruni '
adductae sunt.
Ad hoc autem dicunt Avicenna et AI- Solulio.
gazel et Adaniidin, quod in veritate ab
intellectu separataruni substantiarura
multa liunt in inferioribus per solura
impcrium, et non pcr motura cocli et :
haec sunt quaj raonstra et prodigia vocan-
tur, et inirabiha quae per nulluni conta-
ctuni hunt nisi solius iniperii voluntatis
eorum, cujus causa proprie non est con-
tactus aliquis, et hujusmodi rationem ad
' VII IMiysic. lex. ot rdiii. S.
1). \\M. MA(;. oiu). i»i</i:i).
202
dcntibus duobus gcminis in Ccrmama
(lucunt diccnlcs, quod cuicumquc obcdil
riuorum unus dum fcrrctur juxta
ohcdil quid- natis,
corpus suporius, illi cUam suum latus si-
na- m oslia, omnia ostia vcrsus
quid illi sul.jcclum lucril cori.ori quantumcunupic
nistrum apcricbantur
lura. Conslat autcm,
quod liis suhstan-
scrrata fuisscnt et banc virtulcm quam
codcstia, quie rc-
:
tiis obcdiunt corpora cgus
gciucra- ilb;babuit in sinistro, babuit fratcr
gunt ct movcnt omnia corpora tcm|.ons
in dcxtro ct in brevi spatio
corruplibilium. Obcdiel crj^^j :
bilium et
corporum ambo defuncti sunt.
etiam cis iUa matcria istorum mihi a
^^^^^^
HsBC enim philosophia vidclur ^^IJ^I
sinc illis movcntibus. obcrrarc
tramite vcritatis aliquantulum
:
Similitcr autcm dicunt esse bujusmodi
si cnim baec essent cx
solo auima} impc-
in omnibus et corporibus bominum,.ubi m()tu
motorum codcstium sine
imagina- rio vel
scimus expcrimento per solam
moveri orbis, non essct scientia pcr artcm in-
tionem vel intellectum corpora taUum na-
inducndas et vcnta undc prognosticarcntur
ad formas conccptas scicntiam no-
et quod val- tivitatcs. Habemus autem
induccndas in corpus :
qua
con- bis a multis physicis tradilam, cx
dc admirabile videtur omni bcne
dicunt quod ta-
prognosticamus ex situ steUarum et
talia
sideranti, in pbilosopbia,
molu orbis. Oportet igitur quod
istafiant
aniniffi tantum possunt
esse separatae
motum orbis, et non tantum per
les
per
supcr corpus per modos iUos
et cxaltatse
loqueremur, conceptum mentis intellectivae.
quos cum de divinatione
per so- Amplius autem sccundum dicta opor-
delerminavimus, quod anima illa intelligentise or-
move- teret, quod conceptus
lum intcUcctum et imaginationera
bem moventis variaretur secundum
di-
bit etiam corpus sibi non conjunctum m
inteUcctus
sicut fit in fascina- versa concepta omnis autem :
formam conceptam, movct
diversa concepta variatus,
pcr
tione ct preestigiis magorum. Potest .sic
separata, inordinate secundum diversam inordina-
enim esse in tantum elevata et tunc igitur sub-
imaginationis tionem conceptorum :
quod conceptu mentis et aUquando moverent
bo- stantiae separatse
non solum corpora movebit aliorum exorbitarent, sicut dixit
clevet inordinate et
minum, sed etiam clementa, ut
ignes, et Plato, quod non concesserunt Peripate-
nubes, et producat pluvias et et muUa his si-
imperium, tici. Propter haec igitur
faciat coruscare per solum omnia quai in-
materia miUa dicimus falsa esse
per obedientiam quam babct hoc solum, quod in-
ducta sunt, prffiter
generabilium ad hujusmodi animam
et :
propheta- teUectus et imaginalio movent corpora
hanc dicunt esse potestatem per formam inlel-
sibi conjuncta et unita
ostendunt.
rum, qui signa et portenta in scientia
est quos- lectus vel imaginationis, sicut
Certissime enim, ut inquiunt,
de Anima dictum
' est.
dam sic nasci ut mira faciant, ct quos-
InteUigentiam autem aUquid inducere
dam sic quod bujusmodi faccre nequa- nisi per mo-
in materiam generabilium
quam possunt et liujus non est dubium
:
tum orbis non opinamur. InteUigcnlia
aliquam causam esse et cum omne
cor-
:
dixi-
enim Ula practica est, sicut saepius
pus animati causctur ab anima
ipsius,
proce-
causam borum ope- mus, et una forma descendens et
oportcbit, ut dicunt, exph-
dens a cauf a prima forma est, quse
rum esse in anima moventc per intelle- et hwc forma esl es-
autcmcausa catur ab omnibus :
Exempium ctuui cl impcrium. Excmpli mo-
sentia esse praihens, et est per
lucis
"'""""•
quod apparuil mullis vi-
potest induci
i
III tle Anima, iracl. iv, cap. 3.
LIB. I DE ^rOTlHUS AMMAI... TRACT. T 263
(luni in oninihus intelligentiis : et deter- cipue cuni nos vitlemus tanlcun esse effi-
minatioet obunibratio ipsius et diveisitas caciam earum, quod omnia alia moven-
et numerus et dilTerentia in specie et ge- tia inferiora eisdem formis organice et
nere est ex determinatione quce fit per inslrumentaliter deservienlia sunt.
diversa magis et minus particulariter et Exeodemautem sequitur, quod si ani-
univorsaliter movenlia. Et ideo non varia- main quantum est anima, moveret, opor-
tur intelligentia soparatarum substantia- torot quod moveret omnis anima, quod
rum sicut movens ad non tamon
diversa, itorum falsum est. Et ideo cum confortan-
aliquid movetur, cujus suus motor non movebunt corpora quasi
tur astellis, tunc
sit immediatus, nec aliquid patitur quod violenter, non valentc repugnare anima
suum agens non contingat, aut per se, quiv in ipsis est aliquando sed tamen :
aut per medium proximum movens sic- : voluntatom non movent violentcr. Redit
ut ccelum movet per lumen aerem, et ergo haec sententia, quod animse sunt
per ignem et per aerem movet terram : moventes corpora sua sibi conjuncta per
et universabter loquendo primus motor naturam, et eas habere hanc facultatem
in ordine natura? et artis movet tertium cx similitudine ad substantias coelestes
per secundum, et quartum per tortium moventes in operatione divina, etper hoc
et socundum, et sic venit virtus primi quod sunt corporibus non onmino im-
movontis usque ad ultimum quod move- mersai quin etiam habeant motionem
tur, ita quod nihil movet. llaec autem propter corpus omnino, ut est intelligere,
\ivohd[d suni in Phijsicis^. aut actionem quiE magis est animse
De fascinalione autem et praestigiis nos quam corporis, sicut est imaginari, et
omnino aliam diximus esse causam. Di- a?stimare, et memorari ct hujusmodi.
cimus enim ox virtuto constellationis in- Illasautem animas quae nullas habent
nasci virlutem his omnibus, quce motu omnino actiones plus suas quam corpo-
coeli producuntur, quae cum constollatio ris, sed potius plus corporis quam suas,
prodigiosa est, similem virtutem inducit ut est nutrire, et augere^ ct generare per
innatum. Quod autem liaec aliquando ad divisionem materiae.
imperium talium natorum fiunt, non ha- Amplius autem illas essentias quaenon
bot aliam causam : quia tunc conatus est nisi quiescunt in materia, et agere sepa-
ad hoc faciondum, et virtus conjuncti ef- ratae nullo modo possunt, omnino moti-
ficitur instrumentum animae uthocperfi- vas esse impossibile est.
ciat. Xec fit hoc sine contactu quia vir- :
tus illa quae mutat matcriam ad formani
praestigii vel fascinationis, per medium
venit ad hoc ut tangat id quod mutat,
sicut venit virtus magnetis ad ferrum
quod trahit. Sic enim videnms operari
imagines et annulos quae fiunt ad stellas,
quae tamen nullam formam imaginari vel
intelligere possunt, et nihil omnino va-
lent imperare. Diximus enim in scientia
de Somno et Vigilia, quod hujusmodi
formae ccclestes fortissimae sunt ot eflica-
ces valdc in transmovcndis robus, prfe-
'
VIII Pliysic. Iract. n, cap. S.
26 4 1). ALH. MAd. 0111). PH/FJ).
(!st pcrfeclio c(Hj.oris vel partis corporis.
In anima autcin niliil invcnimus nisi
quod cst perfectio, et quod est 8ej)arata
secundum alKiuid sui. Oporlet igitur
quod moveat in (juantum est separata, et
iion conjuncta corpori.
CAPUT IV Amplius autem non idern in essentia
rnovens et motum igitur ab
et esse est :
eo quod distinguitur, magis est virtus
movendi, ({uam ab eo quod mutatur cum
corpore. Distinguitur autem perhocquod
est ali(iuo modo separata. Per hoc
igitur
Ratloncs Pcripatetkorum ad hoc quod
anima movet in quantam est sepa- quod est separata, haliet movere anima.
rata. Amplius autem potentiam quae est om-
nino separata, motivam invenimus etiam
secundum hoc quod nihil accipit a cor-
pore : et hoc est signum, quod aliquae
partes et etiam ipsa anima movet secun-
dum quod est aliquo modo separata.
Amplius autem substantiae intelligen-
Ut aulem perspicacius ea qucB dicla
tiarum quae separatae sunt, et substantiae
Anima qua- sunt, apparcaiit, inducamus rationes Pe-
''^""'""^^'
separatae vocantur, ipsae sunt quie
primi
ripateticorum, per quas demonstremus
sunt motores corporum. Omnis igitur
animam movere, non in quantum est
forma, neque in quantum est anima, sed substantia quae est actus movens, mo-
in quantum est aliquo modo separata, vere habebit per ahquid simile iUius.
Scimus enim quod si aliquid univoce
etostendamus quarc substantia formalis
separata habet movere prse aliis formis inveniatur in pluribus, oportet quod sit
separatis. causatum per aliquid unum, quod est in
Dico forma in quantum
igitur, quod si omnibus illis, sicut dicetur in secundo
est forma, vel etiam si anima in quan- libro primxpliilosophiae. Cum igitur in-
tellectus coelestes moveant motum loca-
tum est forma qusedam corporis, move-
ret, tunc oporteret quod omnis forma
lem per quod sunt separatae, oporte-
id
moveret localem motum. lloc autem os- bit igitur, quod omnis substantia movens
tcndimus esse falsum in octavo Phijsico- localem motum, sit separataperhoc quod
rum. Ex eodem autem sequitur, quod movet localem motum.
^i
si anima in quantum est anima, move- Dubitabit autem fortasse aUquis dicens
ret, oporteret quod moveret omnis ani- inter motorem et id quod movetur, nihU
cum anima medium, separata nuUatenus
ma quod: iteruni falsum est, esse et sic
vegctabilis nuUo modo moveat. Si igitur videntur posse movere. Sed ad hoc solu- s
movet aliqua anima, hoc non habet in tio est faciUs valde locaUs enim distan- :
non inter motorem el id quod
quantum est perfectio materiae sui cor- tia est
poris quia omnis forma estperfectio suae
:
movetur, eo quod in his quae per se mo-
materiae, et tamen non movet. Si autem ventur, id quod movetur, componitur
molore mobili quando autem
sic, patet quod etiam non habet movere ex et :
non per moventur, tunc ca quae
in quantum cst perfectio corporis orga- se
physici potcntia vitam habentis moventur, sunt in potentia ad mo-
nici :
om- tum, aut per se, aut per accidens.
quia haec difllnitio convenit animae
ni, non omnis anima movct. Igitur
et VA si suiit in potentia ad motum per se,
moventur generante per se el est idem
anima nullo iiiodo movet per hoc quod a :
IJB. I l»K MOTIIUS AMMAL., TRACT. 1
J()0
moveus ad lociiin ol ad rormuiu, el eo- multoruin motuuin et mult;irum cq^era-
doiu motu moventes licet fortc uon sil tiouuiu, ct ad inlellectum
:
liunl oiunes
ideui luotus secuudum quod molus est illi. Alia vero animalia suut paucorum
actus et perfectio mobilis. Si autein suul moliniin et i^aucaruin operationum, ct
in poteulia ad moimnpcr accidens, luuc non diversilicantur, sed uno modo ope-
Jiabeut mutoreui per accidens, qui est rt'- ratiir uua Sj)ecies auimalium eo quod
:
moveus impedimeulum. Kt iu liis omni- moventur polius ad naturae inslinclum,
bus iuolil)us motor est imiuediatus mohi- quaiii ad formain apprehensam, sicut in
liuni per subslautiaui aul per virtuleui libro de ^bimif^f dictum esl. Ex his ij^ntur
qu;e multiplicalur per media moveulia omnibus pro certo scitur, quod null;i
usque ad id (|uod uitimo movetur. Xiliil substautia forma existenset actiis. movet
aulem repuynat quod luotor soparatus motum localein, nisi in quantum coiuiuu-
sit secunduin substanliam et se]»aratio- nicat iii aliquo cum formis priiuis cecle-
ueni, et taiuen immediatus ei quod
sit stibus separatis. Hoc aulem esl iu (juaii-
uiovetur, ex quo unuiu compositum est tum ipsa aut secundum quid aut simpli-
in cielestibus ex tali inotore et tali niolo citer sepai-iita est, et
:
ullra luateriiE sui
uou euim separatur per locuiu, sed per corporis obligiitionem elevata.
esseutiam et operatiouem, et conjuuclus
sibi per virtutem uiotivam et etiaiu per
substautiam : uon tameu sicquod ipsa
substautia sit iiupressa in materiam ejus
quod movelur, sed libera existens con-
jungitur ei iu quanlum motor tantum.
Haec autcm oinnia manifesta sunt ex di- CAPUT V.
ctis a nobis in Physicis, et in libro de
Ccelo et Mundo.
Si quis autem mirabitur quomodo sul)-
stantia cadestium motorum sit separata,
et convenit cum ceelis, advertat ea qu.-e Qiia de causa separata suhslanda for-
iu pia'dictis iibris determinata malis movet plus
suiit :
quam omnes alue
quouiam forma non div.itur esse separata formse.
per locuin ab eo a quo separata esse di-
citur. Sed dicitur ideo separata, quia cum
insit alicui subjectaj materiae corporis,
non est obligata eidem ut in aliquo sub-
jaceat proprietatibus ejus. Et ideo quae
nec dividitur divisione corporis, nec mo- Hoc aulein habito, elucidemus quare
vetur inotu corporis, nec operatur instru- substantia separala movere habet ])lus
mentis corporis, illa separata est, non quam alia? forinai omnes corporum phy-
l>er iocum, sed a corporalis materiiB sicorum.
quautumcuinquc simplicis obbgatioue, Suinamus igitur propositioues a nobis
Hiec autein omnia competunt substanliis in Physicis libris probatas, quaruiu una
ccelorum propter quod separatae sunt
:
est, quod omne movensperse movet ad
et moventes et alise substanliie formales
:
formam aliquam quae esl per aliquem
00 magis sunt moventes, quo fuerinl uia- moduin in seipso movente. Clenerans
\i\s separatae. Et ideo intellectus qui se- eniin inovet ad formain suam si univoce
paiiUus est, mag^is movet quam pbantii- movet in generatioiie, et movendo ;id
sia : etsunt motus sui luagis diversi ; formain suam movet ad locum.
el liujus sij,mum est, quod boino est
Siuiiliter autem primus motor el om-
2GG I). AI>H. MA(i. OIU). PnA:\).
nes inferiores movonl ad rormas qua; potesl, (Joslrucmus consequens el infe-
sunt in ipsis. rens oppositum anlecedenlis, sic quodsi
Similiterautem esl in omni arte, ita aliqua formarum movet materiam et cor-
quod medicus movet ad sanilatem quam pus cujus ipsa ftjrma est, oj)orlet quod
habet in anima, ct architector ad for- secundum quod movet, sit ab ipso per
mam domus quam hahet in anima. Ali- aliqueni modum separationis separata.
ter enim non tres in unam coinciderent (^um igitur moveatur ad formam qu;c est
causam, sicut probatum est inll Physico- in ipsomovente, oportebitper secundam
rum. Si autem sumamus propositionem propositionem inductam, quod ilJa ctiam
a noI)is probatam in Physicis, quod scili- sit in movente secundum quod esi ali-
cctomne quod movetur ad formam vel quo modo separationis separatum. Et
aliquod non lialjcl secundum quodmo- Iioc quidem est verum.
vetur ad formam vel ubi cujus ve- : Sed, sicut supra diximus, duo rnodi
ritas patet per inductionem et per syl- scparationis in mortalibus sunt, ettcrtius
logismum : quoniam si jam haberct, tunc est in immortalibus. Modus autem pri-
esset in actu secundum illam formam vel mus qui est in mortalibus, est quod id J
ubi : et tunc non moverctur quoniam : quod movet, neque sit corpus, neque ac- I
motus est exitus dc potentia ad actum. tus alicujus organi corporalis : sit tamen *
Ex hoc autem sumitur, quod omne quod virtus in corpore per aliquid a quo acci-
movetur, movetur ad aliquid quod est pit, sicut intcllectus est separatus in ho-
extra ipsum secundum quod movetur minibus. Et hoc modo movendi habet
ad illud. Sumamus autem istam quartam facultatem intcllectus, quod sic est in
propositionem, quod omnis forma quae ipso quod est extra id quod movetur, et
in nullo est scparata, sccundum se tota ideo movetur ad illud. Secundus autem
est in materia, et secundum omne quod modus est sub illo, scilicet quod aliquid
est in ipsa. Cujus veritas patet, quoniam sit in corpore, et sit actus alicujus partis
si secundam aliquid non esset impressa corporis, tamen agat actione quae ma-
materiae, secundum id essct separata, gis est sua quam corporis, et quae se
sed nos ponimus eam in nullo scpara- cundum quod est in ipso, non est
tam esse. Ad hanc autem si adjungimus in corpore : et hunc modum habet
secundam, jam concludimus, quoniam phantasia et aestimatio et aliae animae
nullum mobilium potest moveri ad for- sensibilis potentiae movcntes quae con-
mam quce jam impressa est materiae, ne- cipiunt intentiones convenientis vel in-
que ad aliquid quod est in ipsa. convenientis, quae non sunt in corpo-
Accipiamus ergo resumendo paulisper re secundum quod sunt in ipsis : et ideo
primum, quod scilicet movet movens ad corpora possunt moveri ad ipsas. In coe-
formam quae est ipsum vcl in ipso secun- lestibus autem sunt modi existentiae om-
dum quod movet, et sciemus quod nulla nium ct ideo omnia quae sunt, modo si-
:
iormarum impressarum jam in materia bi proportionali movcntur ad illa, sicut
potest movere id cui inest et est haec : dictum est in secundo Cceli et Mwidi *.
vera causa perquam demonstratur, quod Heec autem quae dicta sunt hic de mo-
nullum corpus persc movetur et hanc :
vente in animalibus, debent conjungi
visus cst Plato omnino ignorassc, et fere cum his quae dicta sunt in octavo Physi-
omncs Antiqui antc sectam Peripatetico- corum, ct cum his quae dicta sunt in ter-
rum. Redcuntes ergo dicimus, quod si {[o dc Anima. Et tunc habebitur perfecta
nulla formarum impressarum movere scientia de eis quae movent ea quae per
1 II de Coelo et Mundo, tract. n, cap. li.
LIB. I ni: iMOTIBUS ANIMAL., ITIACT. I 2()7
se moveutur. Suporlluum enim ol lon-
gum esset ea quae ibi dicla sunt, hic re-
pelore. Colligamus ij^ntur qua* ilicta sunt,
dicentes quod substantia iornialis nio-
vens corpus molu quo aliquidper se mo-
vetur, movet ex convenienlia aliqua
quam habet cum substantiis separalis CAPIT VI
omnino, sicut hic proi>atum est. Et ideo
inanimatorum nullum habet moveri per
se, nec etiam ea quie participant tanlum
anima vegetabili, sed ea quae habent
animam sensibilem vel intellectualem Quoil in aninia scnsibili et inlellcctua-
tantum, quod causa movendi est is-
et li sit movcns, et qualitcr sc hahct hic
ta principium motus esse per modum niotus ad niotum eorum quse non per
j)er quem movent esse extra id quod mo- se nioventur ?
veUir etquod id quod movelurtali motu,
:
movet ad formam quiE est in movente per
aliqnem modum, et extra id quod move-
tur et ex hoc sumpsit occasionem dicti
;
sui Avicenna, qui putavit quod ex quo
oportuit esse separatum movens in his Relinquilur autem quoad praesens ne-
quie moventur per se, quod quanto ma- gotium adbuc investigandum, utruni in
gis esset separatum, quod tantum ad plu- illa particula animoe sit facultas moven-
ra et ampliora extenderetur suus motus, di, et facullas apprehendondi sonsibiliter
ita ut si ([uis iiabel animam nmltum vel intelloctualiter idem in eodem : sed
agonti inteliectui similem el elevatam, hoc citius expediri potest per ea quae in
([uoe multum haberet in natura de splen- Ili deAnima dicta sunt, el [)er ea quae
dore intelligentiai, quales diximus esse hic modo dicta sunt a nobis quoniam :
sapientes veteratos in libro de Divinitionc, oporlet quod in onini motu (lat nuntium
quod moveret materiam, non corpo-
ille de movendo, sicut diximus in libro de
ris sui tantum, sed etiam mundi, sicut Aninia : et ad hoc si fieret nuntium, et
videmus totam mundi maleriam moveri aliquid moveret, non hoc esset, sicut si
ad s{)Iondorem inlelligentiaj cuilestis. Et mihi fieret nuntium, et tu exsequereris
idoo linxit talem posse producere nubes, motum. Et Iiocnon potest esse. Oportel igi-
et facere pluvias et coruscationes et toni- tur quod idemsitqui fit nuntium de motu,
trua quando vellet, et secutus fuit eum et quod exsequitur motum. Nuntium au-
in hoc Algazel, Moyses aEgyptius vi-
et tem non fit nisi [)or ap[)rehensionemde
dotur consentire in idem, et Avendavid lectabilis vel indelectabilispersensitivam
expresse dicit hoc, et multi aliorum. Et vel intellcclivam animam. Oportot igitur
vidotur mihi quod hic sit error, propter quod intellectiva moveat et sensitiva non,
causas quas supra diximus. Dixeruntque aliamque movens et apprehendcns per
hoc esse primus gradum physicae, sed subjectum exsistens, si per aliquid quidem
in physicis pro h;eresi accij^iuntur. Sed est esse movens et approhondons et mo- :
nos de his jam alibi locujli sunms quan- ventia enim essc non est esse ap[)rehon-
tum pertinot ad pbysicas rationes. In dentis secundum quod cst hujusmodi. Et
astronomicis autem adhuc quaedam de- haec omnia patont in III de Aninia deter-
terminari habent, et qiKodam alia in ma- minata.
gicis scientiis. Idem autem habetur per oa quae dicla
sunt modo quoniam si ad formam mo-
:
2GH I). AIJ5. MAf;. oiu). v\\a:\).
vcL s(;iisilivu cl simililcr iiilellecliva, iii non j)cr s(; nKjvcnlur, in eo
his qua;
()])Oitcl quod fonjiiim illaiii aul scinpor quod movclur molus ad locum, esl se-
socuni lial)ucril naliiralilcr, aut ajjjuo cuiiduni iiaturam consequcns ad motum
hendcrit cam. Non aulcm scmpcr sccum (jui csl ad formain locus cnim et ubi
:
naluralitcr liabuit foi'mam illam : a|H)ic- datur formse, et simililer motus ad illa,
licndit crgo : cadcm ev^o crit iacultas sicul dictum cst in Physicis. In liis au-
animjE movens sed
ct apprcliciidcns ct : tem qu«e per s(! moventur, motus localis
cjus essc aliquid est secundum quod ap- est anle niotum ad formam delectabilis
j)rc}icndcns, et secundum quod movens secundum lcmpus quoniam molus loca-
:
cst. Ex his autcm ulterius concluditur, lis in talibus non est nisi inquisitio el ac-
quod sicut in his qua; non j)er se sed a quisitio dehictabilis, in ratione tamcn et
gcncrante movcntur, iiiolus secunduin (lifOnitionc est prior in talibus motus ad
quod est actus moventis, idem cst ct ad formam delectabihs quam motus loca-
formam et ad locuin, sed secundum quod lis quia est causa ejus. Quid autem in
:
est actus mobilis, est diversus : ita etiam anima sit movens, et utrum unum, vel
in his qusB per se moventur, motus se- duo, vel tria, et quomodo unum, vel
cundum quod est actus movenlis idem duo, vel tria, satis in libro de Anima *
est ad formam et ad locum quoniam : dictum autem et quid est
est. Similiter
movens in talibus per formam et ad for- movens recte, et quid non recte, et quis
mam movet delectabilis : sed secundum ordo moventium, totum dictum est.
quod est actus ejus quod movetur, est Hsec igitur de movente molum in ani-
alius, sed est conversus ordo quoniam : mahbus dicta sunt.
' III de Anima, tract. iv, cap. 5 et 9.
LIR T. DK MOTIHUS AMMAL., TIIACT. II 200
TRACTATUS II
DE PULMO ORGANO MOTUS.
nes sequaces ipsius, poslerius capitis ubi
nucha descendit a cerebro, id quod mo-
vet ex parte corporis primum esse dixe-
runt, et ad hoc multas dederunt raliones,
quarum tamcn quinquc aliis videnlur
esse fortiorcs.
CAPUT L Una quidcm quoniam ubi cst vir-
est : Prima ratio.
tus ct facilitas animae movens, id videtur
esse primum organum movendi ox parte
corporis : sed cum sensitiva et intellecli-
va sint solae movcntes, et illae operentur
De rationibus fioruni qui dicunl poslre- in capite, videtur quod in capite sit pri-
mum capitis esse prviripium. mum organum motus. Cum autem ante-
rior pars sit humida valde et mollis, sic-
ut competit sigiUationi formarum sensi-
bilium in sensibus, motus autem per
humida et mollia memi)ra expleri non
possit, 00 quod illa tractu a motore rc-
Est autem inquirenduin cujus particu- solverentur, oportet quod ex opposito
lae corporis primo sit motus. Cum enim sit anterioris capitis : et sic posterior
sit ile oporibus communihus anim« et pars capitis erit principium motus ex
corporis, oportct quotl sicut inquisivimus partc coiporis : sicco eniin perficitur
cujus sit facultatum aniniri', ita otiam motus magis quam humido. Motum au-
cujus particultE corporis prinio sil inqui- tom dico motum processivum, qui est
ramus. motus animaliuni.
Et invenimus super hac qusestiono Alia autem ratio tlalur a (luibusdam ^®°""^'* "*
tio.
valdc diversificari eos qui de phvsicis posteriorum, sic : diversarum virtulum
scripla reliquerunl. (jalcnus enim el om- el non subalternatim positarum diversa
270 1). Ai.n. iMAr,. oni). pn/RD.
sunt organa. Cum igilur niotiva ct sonsi- aiitcm vcrum
non est : ct in lioc csset
liva sinl divorsin virtulcs, ot non suhal- maximum nocumcntum : (juoniam ex-
t(!rnarnM habcbunt organa di-
j>()sitffi,
lciKhitido nervos et ossa ficqucntcr com-
vcrsa : ct cuni sint cfBdcm movcntes et movcrentur et fortiter a basi sua solve-
apprclicndcntes subj(;cto, oportct quod rcntur ct hoc induccrct mortem, prfcci-
:
sint vicariae : ct idco apprchcndcnlibus puc cum etiam nos cxpcrti simus, quod
cadcntes vel pcrcussi in posteriori ca-
antcrius capitis, movcntibus aut(im po-
pitis, statim obrigescunt ct incurrunt
sterius atlribucrunt.
Tcrtiam autcm ponunt ex rationibus membrorum immobilitatem. (^onscntiunt
Tertiaratio.
anatomia' : quia cum rescinditur corpus, autcm omnes isti IMatoni, quem fere
ncrvi motivi omnes continuari vidcntur, omncs Antiqui sequebantur, exccptis ad-
aut ad nucham quaj est vicarius posterio- modum paucis, qui concupisccntiam et
ris partis cerebri, cx qua descendit, aut appetitum posuit in hepate esse tamquam
capitis. Cum igitur nervi in infimo alvi et abdominis, audaciam
ad posterius
motivi et chordae per quas fit motus, autem sive irascentiam in corde, ct ra-
non continucntur ad principium motus tioncm omnia pro nutu movcntcm cum
cjusdcm, certum esse inquiunt in poste- omnibus sibi in movendo dcservicntibus
parle capitis esse organum, quod dixit esse in cerebro. Caput autcm pro-
riori
primum principiumhujus motus.
est pter hoc esse sphaericum ut organum
Quarta vcro sumitur ab cxpertis, ut motus in animalibus etiam in figura vi-
Quana ra-
*'°-
dicunt quoniam mollificantia nervos et
:
deretur congruere corporibus, quae pri-
infrigidantia quae stupefaciunt et immo- mo in coelestibus moventur, et sunt cau-
bilitant nervos motivos, et resolvunt, de- samotus inferiorum esse autem distin-
:
sccndunt a posteriori parte capitis, et ctum, ut mediam arcem tenercnt impe-
rantia, et altrinsecus distribuerentur
cum ibi tangunt nervos, toUitur motus a illis
membris, et fiunt contracta. Relinquitur deservientia quando quidem ea quae
:
igitur quod id sit principium motus in motum esse faciendum vel non facien-
toto corpore. dum denuntiant retro autem ea quae
:
Quinta autcm est ratio similiter ab ex- eumdem mandant cxsecutioni.
Quinta ra-
tio.
quoniam in incisis aliquibus ner- Addunt etiam quidam Socraticorum
pertis :
Philosophorum, quod si concederetur
vis jam quidem contractionem et immo-
quorumdam mem- principium motus animalium cordi, in
bilitatem incurrunt
quod non esset, nisi csset ibi quo est irascentia, vel hcpati, in quo est
brorum :
latebrosa sedes libidinum, numquam
primum motus principium. Eamdem au-
esset habens modum nisi inordinatum.
tem sententiam videtur tenuisse Plato,
sicut narrat Apuleius in hbro de Causa enim inordinationis in motibus est
qui,
quando haec prima movent, et non ratio.
Platonis dogmate, totum hominem in
vultu esse dicebat eo quod omnes ani- :
Esse autem tunc dicunt ordinatos motus,
mee virtutcs originaliter erant in capite,
quando motus ab arce descendunt digni-
tatis, hoc est, a sede rationis in capite.
et prsecipue motiva quse habct movere
per imperium. Justum enim esse dicit Omne enim animal asserunt quamdam
cognitionis scintillam habere»in capite,
hanc arcem corporis tenere, sicut et in
quae causa est ordinationis motuum ip-
mundo qucecumque superiora sunt, in-
fcrioribus, ut asscrit, habcnt imperare.
sorum secundum naturae indigentiam,
Adducunt autcm quidam, sicut Rasis, quamvis non habeat rationcm.
quod Amplius autum addunt his quae dicta
et alii, inductive argumentantcs,
mo- sunt, quoniam et laesiva arcis in capite
si cor et hepar essent principium
tuum, tunc babercnt et ab ipso et ad ip-
motuum faciunt inordinationem, non au-
tem Uesiva corde vel hepate cordiaci
sum instrumenta molus dcrivari. Hoc
in :
LIB. I 1)E MOTIBUS ANIMAL., THACT. 11 271
enim el liepalici motus habcnt oitlina- gani motum sicul ad causam. Non au-
los non autem liis quibus corrupta est
:
tem est dubiuni a[)U(l aliquos, quin pri-
media cellula capitis, tiuam logislicam mum membrum motum sit cor. IIoc igi-
primus Socrates appellavit et hoc esl : tur erit princi[)ium omnium motuum qui
sij,Mmm, quod principium motus a capi- sunt in corpore.
te sit, et nou ab aruiuo alio t)rj;ano- Amplius secunda ratio cst, quoniam Secuncia ra-
rum. non dubitamus cor esse principium fa-
ctura^ omnium aliorum membrorum, ot
non caput : formativa quippe virtus in
seminc existens primo format cor sibi iu
sedem et domicilium, et ex illo porre-
ctis lacertis et venis et artci-iis superiora
fabricat et inferiora. (Juod autem est
CAPUT IL principium substantiae, ipsum est etiam
principium operationis et motus aliorum
membrorum. Oportet igitur cor essc
principium omuium motuum.
Tertia autem ratio est a signo, quod Teniaratio.
De valionihus Pcripateticonnn per qiias tamen cum causa convortitur : quoniam
prohatur cor esse prijicipium motuum omnis motus animalium fit in nmtando
animalium. vel fugiendo et liis duobus sensibiiiter
:
pcrcipitur cor secundum diastolem qui-
dem in uno, et secundum systolem in
alio moveri. Yidetur igitur et indubitan-
ter constat cor horum motuum esse pri-
mum principium.
Haec autem sententia Peripatelicis om- Quarta ratio quoniam passiones
est, Quarta ra-
tio.
nia per rationem investigantibus, nullo quae faciunt motus istos, omnes suut a
modo placuit : propter quod et Averroes, corde, sicut timor, tristitia, gau-
spes,
ubi loquilur de movente super librum Ari- dium, delectatio, et amor, ct omnia Im-
slotelis de Anima, et Avicenna, in quinta jusmodi. Cum igitur sint elfectiva motus
Naturalium suorum ', et alii
parte sexti etad cor referant, constat cor esse mem-
quam plures, cor et non caput primum brum quod organice movens in motibus
movens inter organa corporis esse Iradi- animalium est principium.
derunt. Quod sex fortissimis rationibus Quinta autem ratio est a spiritibus ct Q"'"'* ra-
tio.
virtutem demonstrationis habentibus con- sanguine sumpla quoniam per calorem :
firmatur. et spiritum et sanguinem pricparanlur
a ratio Una quidcm est, quod omne quod organa ad motum haec autem in omni :
-um. movetur in mundo, necesse est quod ad motu animalium videnms aut a corde
primum corporis primi motum reducatur protendi, aut ad cor refugcrc quoniam :
sicut ad causam. Est autem in movendo, in amando, sperando, gaudendo, dcle-
sicut in VIII Physicorum demonstra- ''
ctando, a corde procedunt ct protendun-
tum est, animal sicut mundus minor : tur in organa mobilia. In timcndo au-
oportet igitur quod omnis motus totius tem et tristando et verecundando et do-
corporis animalis reducatur ad primi or- lcndoscntimus isla ad cor refugere, sicut
• AvicENNA, in libro sexto Natnralium, pnrs * VIII Pliysic tract. ii, cap. 11.
V, cap. »i.
I
272 I). ALH. MA(;. OHI). VnA']\).
iufra oslondoinus. Cum Igitur facianl mo-
luni ol accoloront cum confortata, vido-
tur iiievitabili ratione concludi cor osso
principium primum eorumdcm motuum
animalium.
Sexia raiio. Scxta autcm ot ultima ratio cst, quo-
niam omnia opera vit» nocesse est prin- CAPIJT III.
cipiari a primo organo vitae. Est autcm
motus niiimalium principium intcr opora
viloe. Oportot orgo quod a sede et domi-
cilio vitae principicntur. Multa autem ta-
lia alia sunt, ox quibus idom probatur, Quid veritalis sit in utraque inducAarum
sed propter prolixitatem hic dimittimus :
opinionum ?
quia sufficiunt hsec. Est autom et convc-
nientissimum cor esse motus principium.
In ordine enim universi cceli et mundi
scitur idem esse motus principium et
aliorum oporum, nisi quod suo modo
continuum habet motum scitur autem : Harum autem duarum sectarum medi-
hoc non nisi cor essc. corum vulgus secundum plurimum ratio-
Adhuc autem est alia ratio convenien- nis expers eligit viam Platonis Philoso- :
tise quoniam cum motus animalium sit
: phorum autem peritissimi consenserunt
de dextro in sinistrum, convonientissime in viam Peripateticorum, dicentos cor
refertur ad modium intcr dextrum et si- esse principium vitae spiritus, sensus, et
nistrum : hoc autom non est nisi cor : motus, ot omnium eorum quai sunt in
quoniam licet declinct parumper ad sini- corpore. Ego autem consentio Philoso-
strum, tamen hocnon fit nisi per accidens phis, tamen aliquid veritatis dico esse in
ut scilicet a nocumentis hepatis quee as- opinione Phitonis, Socratis, et medico-
condunt in doxtrum subducatur, et etiam rum.
sinistrum aliquantulum calefiat, quod ex Hico enim, quod cor est principium, eo
absentia hepatis calidi, et prsesentia sple- quod ab ipso procedit, et ad ipsum refu-
nis frigidi infrigidatur : aliter enim nirais git spiritus movens spiritus enim pri-
:
infrigidarotur. mum est, quod post cor movet cum mo-
Hae igitur et similes rationes sunt Pe- tum sit. Sicut autem dicimus spiritus
ripatoticorum. esse directos ad cerebrum, et ibi determi-
nari in organis sentiendi ad hoc ut fiant
sensitivis ministrantes et praesentantes
formas sensibilium, ita videtur hic di-
cendum, quod in veritate inevitabiliter
conclusum estcor esse motusprincipium,
sed tamen spiritus extendi et retrahi por
nervos cerebri, et ipsius posteriores par-
tes et colluLas, et ibi induere formam mo-
tivorum piene : et ideo ab illa parte sen-
tiuntur extendi nervi et chordse ad ip-
sius motus perfectionem. Et videtur mi-
hi, quod non cst contradictio in verbis
Antiquorum quoniam Peripatetici op-
:
tiuio concludunl cor esse principium pri-
Mn. I l)E MOTIBUS AMMAL., THACT. II 273
imiru iiilcr omiiia or-aiia aniiiialis iini- ripiuin motus et vit;e et sonsus et omiiiiim
tus proximuin aulcm
: ot delorminati- ahorum operum vit;e. Sed sicut prima
vum esl postcrior pais corebri,
quie pcr semper universalia sunt ot confusa ot
spintum profensum movelur
illuc
a indistincta et indeterminala, determinan-
cordc. Molor aulcm non scmpcr
nd se autem quando applicantur socundis,
*iir
ligamenta el clionlas moventes, sed
(lucit
ita do istis viribus ot molibus,
quod non
ad locuin ubi convenienter lit molus :
habont plenam determinationem et dis-
cpioniamsi vitT ista; omnes siyillatim per- tiiictionom secundum ([uod a cordo pro-
tin-rerent ad cor, una impediret aliam. lA
codunt et applicata aliis organis princi-
ideo cuni substanlialitor oriantur
a cor- palibus accipiunt formas ot virtutos illo-
de, derivanlur ad cerebrum, et
inde di- rum ex his distinctas
et
viduntur percorpus, ul lotum permuscu-
:
et dolormina-
tas habent propositionos : ot idoo sen-
1"» moveant. Cor enim esse
principium tiendi opcralio dicitur perlici in priina
nervorum ostendit ipsa cjus durilies, quic
capitis parte, et movendi in ultima ca-
non est aliunde causata, nisi quia ex
pitis parte, et naturalis virtus dicitur
carne nervosa tota est causata substantia
porlici in hopate, formativa vero in te-
cordis plus (juam caro alicujus
alterius sticulis. Sic autom dicendo por confor-
membri. E\ substantia igitur cordis de-
mitalem rospondont ea quoe microcosmi
rivantur, licet hoc medici dicere non vi-
sunt, his quie sunt microcosmi quoniam :
deantur. I)e lioc tanien nos in libris Ani-
esse naturae quanto altius refertur ad
inalium '
trademus, ostendemus di-
et
principium mundi est indislantius et sini-
ctum Aristotelis esse verum, quod scili-
plicius, et descendendo por principia mo-
cet tam venoe quani nervi
derivenlur a vcntia ad esse, quae tamen omnia non
corde sicut et arteriie, et quid.^uid est participant nisi virtulem primi accipiant
aliorum in corpore.
distinctionem et quamdam compositio-
Ilujusaulem talem possumus assigna-
nem. Aliter enim, ut videtur, frustra es-
re rationcm. Scimus enim quod omnis
setinventus locus socundorum, si etiam
divorsitas quae est in organis animalium,
esse eorum
et distinctionem acciporent
est proptor diversilatem particularum ea quae sunt a primo universitalis moto-
aniniie.
Oportot igitur quod talis ordo sit
re propter aliquid enim est secundum,
:
organorum ad unum aliquod organum,
et propler aliquid ost tertium, ct sic dein-
qualis est ordo parlicularum anima3
ad ceps et oadom
: ratio est de membris
unain animae substantiam, ex qua lluunt
principalibus in corporibus animalium :
hujusmodi aninue potentiae aliler onim, :
socundum cnim aliquid confort ad id ad-
ut dicit Avorroes, nec anima,
nec corpus dens quod nuntiavit primum, ot tortium
esset unum. Cum igilur alibi ostonsum itorum aliquid addit, ot sic doinceps do-
sit animam esse in corde, videtur omnium nt-x id quodprocodit in opus, universali-
or-anorum resolutio esse ad cor sicut ad
ler et sufticienter distinctum et dotermi-
principium primum principium quippo
:
natum sit. l*or hoc oliam [)atet solutio
primum est, ex quo sunt alia, et ipsum
oinnium eorum quae in prioribus geno-
non est ex
Caput enim scimus cre-
aliis.
rabant dubitationem.
sceroexaliismembris, et etiam quasdam
capitis partes ultimo compleri in genora-
**^ lione sed cor sic est, qu.od non
:
ex ost
"' aliquo aliorum : oporlet igilur esse prin-
' Cf. 111 .Vnimalium, tract. i, cap 7 el .\lll .\nimaiium,
; Iracl. 1, cap. 4.
IX
18
1
27 1). ALB. MA(;. OIU). VnAi\).
lantis. Causa aiiloin Imjjus osl, quod ca-
lor clhicus infusus laclus esl lialiiludina-
lis : ol idco non scnlitur : quod cl no-
mon cjus ostcndit, (|uia elliicus nioreni
sonat vel consuetudineni : iebricitans au-
tem eo quod calor ejus circurnstat meni-
«entitur multurn proptcr quod
CAPUT IV. ^^f'^' :
etiam cum jtassio ejus pcr dissirnilitudi-
nem naturae patientis liat, et omnis liu-
jusmodi passio liat quadam sensus pas-
sione, Andronicns Pcripateticus dil-
liuions passion..,., ,Jicil cam esse ir,atio-
De primis dnubu.s p„suouU,u. ^''-'rali-
dispouunlur ad mo- nalis ani.n» ^noUonc-m, et prater natu-
/,„ conlis, r,,ue
ram motui approprnquantem : non enrm
passionibus subjacet rationalis pars ani-
mae quae nullius partis corporis est actus,
cum passio sine passione corporis nuUo
modo perfrciatur. x\ppropinquat autem
motui qui est prster naturam quoniam :
esset habitualrter redactus ad naturam
Quia vero jam determinatum est, quod si
cordis et corpor-is, absque dubro nullam
cor omnium horum principium est quffi
omnino sensus perceptronem, et
antecedunt animalium motum, ut scilicet faceret
et deiectationis et hu- ila per consequens non faceret motum.
Laudii et tr-istiti£e
superest determinare habitu- Est igitur prima causa passronrs mo-
iusmodi
compositionem cordis in his ventis dissimilitudo quse est inter poten-
dinem et
passionibus quoniam sine hoc nequa-
:
tiam actum differentrae autem poten-
et :
tiae passionum et secundum
Andr-omcum
quam bene cognoscemus animalium mo-
et secundum omnes Peripatetrcos
sunt
7
timor, et tristitia, et
''Dicamus igitur, quod genera omnium quatuor, scilicet
Passionum
delectalio li- concupiscentia, quam qurdam spem vo-
fi1"ra t. passionum sunt trnstitia et
:
'''^''''°- cant, et gaudrum, quae
delectatro srve
rnor enim quffdani praeconcepta tr-istitia
et spes quoddam prsconceptum
gau- quidem licet quatuor srnt, tamen rn cau-
est
delectalio, oportet nos causas sisnaturalibus et motibus adduo reducun-
dium et
physicas horum delerminare in animali- tur quaj nos augustiam et delectatronem
possumus appellare. Angustia enim est ex
l)us Quid enim ista sint secundum essen-
difilnitionem, dimittendum est praesenti et futuro, et delectatro simrlrter:
tiam et
et inprimo quidem movetur cor secun-
ethicis scientiis.
Omnia autem in motibus cordis, ut di- dum systolem constrmgendo et tugrendo
citAndronicusPeripateticus^perliciuntur in seipsum, et in delectatrone movetur
secundum diastolem dilatando se exlra
cordisconstrictionevelcordisdilalulione,
seipsum et procedendo bonum concep-
quos motus Gr-aeci diaslolem et systolem
quiedam eo- tum in totius corporis perfeclronem. Cu-
Yocant Resumentes igilur
Anima dicta sunt, jus signum est, quod cum homrnes sunt
rum quae in libro de
in anguslia, constringuntur et susprrant
:
dicimus omnem scnsum dissimilitudine
et curn sunt in delectatrone multum rm-
perfrci
•
quandu enirn organum perfecta^
tunc non mensa, tunc extenduntur brachra. et
rei sensibili assimilalum est,
sentitur amplius : et idco contingit, quod tolum corpus, quasi non m potestate sui-
suum non sentit calorcm. cum ta- ipsorum existentes. Causa enrm prrmr
ethicus
cst, quod cor retr-ahit ad
se.psumsangur-
men major sit aliquarrdo quam febrici-
lAii. I ni': AroTiiu s .wimvf.., tract. ii 2i:\
iKMii cl spiritiiin ii( (alcraciat. ct ixislca focl;c aciiiiisilionis piopri.-c virliili, sicuf
calida ct sulttiiiata cxtciulat iii ailiiitoriiiin sontirodulco ot odorom boniim. Delccla-
corporis ct iiicinbroruin : j)ri»()lcr (iiu)(l lio est sensui percipere
vindictam virfufi
otiain pluriini primiim in pivTlii.s pavidi irascibili, ct percipcre specicm virtuti
• 't tiincntcs, posl audaccs ot feroces in- coi;itativffi et resfimafiva", ct
fhcoremata
vcnti sunt. Cujus causa ct ali(|uantu-
liic virtiiti iutcllectivae. Cum eniin omiiis
liini patct, ot infra inclius patcliit. Caiisa porlcctio sit naturalis, oportet nocessario,
autcin socunda cst, quod cor oxpollcndo iit dicit Aviconna, dolcctafioncm innasci
dulcodincm conccptain, implol moinbra <um qua^lilxM virfus perceperit quod lui-
spiritu cum iinpetu a cordo propulsalo in tiirale ost sibi. Ista» igitur sunt du.T. pri-
sublili san^^uinc ot haec :
compcllunt mm causjp imitationis vel fug-a? in omni
mcmbradislrahi ct extondi. Sciinus eniin motu animalium.
quod nihil oinnino fugit quod naturale Si quis autem forfe dubitct de his di-
ost sibi et conservativum sui, scd
potius ceiis, quodsffpe nafuralibus et conferon-
quod sua' naturiB ost contrarium. tibus boucT, habitudiiii quosdam contri-
mtu' quod omnis inotus an-
<^po'-let igitnr,
stari vidomus et angustiari, sicut de ab-
o;'>s gusti» et ipsa anj,-ustia sint ex hoc
quod sontia meretricum vel vini suporllui tri-
se- sunt contra naturam per eamdom au- :
stanfur fornicatores et potatores, adver-
'• tcm uocossitatem convincitur motus de- tat ca quje dicta sunt, quod scilicet
ha-
loctationis esse secundum naturam prop- bifus innaturalis transponit animal exlra
ptor id quod ost naturte conferens apprc- percepfionem sensus, ct quod sentit con-
hcnsum per sensum idoo Iutbc imita- : et trarium illi habitui innaturali, movet
lur natura et prosoquitur et fotum spi- :
tristitiam, et quod conveniens illi sense-
ritum ct corpus extoiulit in illud. Lirct rit, movebit delectafionem. Et
ideo *de-
autem an|j^ustia sit, sicut dictum ost, ot loclationes fornicatorum et potatorum
similitcr dcloctatio ex conjunctione
con- tristitiae sunt, sicut delcctationes a?grota-
venientis cuin convonienti, ut dicit Dio-
tivorum et tristitiae sunt. De autem
his
nysius, tamon hic secundum Platonem et
in El/iicis jam dictuui est nunc enim
:
Aristotelom, diversimode accepta inve-
non intcndimus de his nisi secundum
niuntur. IMato enini considerans passio-
quod ad cordis dispositioncs reductie, fa-
nes non esse nisi secundum corporeas et ciunt mofum animalem in fugiondo vcl
cordis virtutos. dicit quod omnis delecta-
prosequendo.
tio ost generatio in sensibilcm animam,
et tristitia similiter, cum opposita nata
sint licri circa idem. Aristotolos autom
vult in /•://iiris, quod virtus sensibilis
aninu-e ct intcllectualis non habens impe-
dimontum iu propria et naturali opera-
tionc : et ideo per causam difliniens de-
^ iectationom, dicit quod dclectatio est
opcratio propria et connaturalis non
im-
podinuMita et hunc frequens Aviconna,
:
in cpistola de Di.s/jo.silionifjus cordium H
sperichu.s porum '
dicit, quod omnis do-
licia sive dolectatio est appreheiisio pcr-
AvicE.N.NA, Vll Eltiic, lect. 12. rA__o--^'. c»f .•.
, ,
0111). 1M;/R1).
I), \U\. MA(i.
270 subtd.or
in qur, .-st
nistri tbalauii conlis,
1'ossunt au-
spirilus el sanguis chirior.
lem ista secundum cgressum ab ae.iuali-
mo-
tale ei secundum a-qualilatem multis
disvariari. Aut enim csl multum subl.-
clarus tcmperatae
complex.on.s hu-
lis et
et talis spiritus
max.mc
midus calidus,
CAPIJT V.
dispositionem cddest.um :
aut
accedit a.l
esl hat.cns omnes proprietates his con-
grossus,
trarias, quod scilicet est paucus,
aut
obscurus, intempcrataecompiex.on.s,
aut in cahdo vcl m
in frigore excedens,
conhs ad sij- .'equalitatem suse
diversis dispositionibus humido vel in sicco, et
De propter hoc
stolem motnm et diastolem in tnstan- (omplexionis derelinquens :
hujusmodi. recedunt ab
do vel f/audendo vel quod cor et corpus similiter
aut est deficiens in
ahqua
a^qualitate :
quant.tale, el ahas
quaUlate ab iUo. vel in
aut
retinens. Et hoc est multis mod.s :
subtilis, clarus, et tempera-
est paucus,
clarus, et
lus aut est multus, grossus,
:
contingit gros-
scire quod tcmperatus et hoc raro :
:
His igitur sic habitis, oportet obscu-
delectandi habet sities enim iUa procedit ad aliquo
potentia angustiandi et com.tantur
animalis rante eum, et ideo frequenter
quidem omne quod movetur ob-
grossities et
hujusmodi subtilitas et claritas et
motu, sed non una omnium Contingit tamen ahquando
ob-
quoniam scuritas.
naturalishabilitas et aptitudo :
h-
scuritasex ipsaspiritus compress.one,
differentia potentiam possivam et
inter compres-
et hsec
cot sit clarus in seipso
:
est, quo-
habilitatem sive aptitudinem acciden-
oppo- sio aut contingit ex frigor^
niam potentia cequaliter est inter spiritus m se.p-
lali,autex revolutione
sita habilitas autcm et aptitudo inclina- multus sub-
aut est etiam spiritus
:
oppositorum. sum :
ta est magis ad alterum fuhgi-
de- tUis sednon clarus, sed niger et
Oportet autem nos has aptitudines intemperatus. Et sunt tot
modi
organi nosus et
tcrminare ex dispositionibusprimi spiritus conditio-
complexiones spirituum quoties dictse
,
motus, hoc est, cordis cujus
nes possunt componi
et dividi, et
quo- m
corporis anima-
multiE sunt sicut et totius multi particularcs mod.,
libet modo sunt
sequalitas natura-
lium. Est autem omnis cordi faciunt ex
qui quidem aptitudinem
lis, et egressus ab
aiqualitate est innatu-
et tunc perdurant
appropinquans. naturaU composUione :
ralis, aut ad innaturalia ahquando
hujusmodi habUUales. Et
si
geo-
Dico autem ffiqualitatemproportionis incontrarmm, ta-
dictum est studium ponat aUquis
metric» medietatis, sicut s.Tpe
men redeunt et vincunt frequenter, s.cut
antehabitis libris. Quot sint autem
in
communi dixU Horatius '
qualitates complcxionum in
alibi diximus inlibro A^iNaturalocorum. furca, tamen usque recurret.
communi, quod Naturam expeUas
Dicamus igitur hoc in
cor proportionaliter in
medietate consi-
ex consuc-
Aliquando autem causantur
stenshabctsui complexioni respondentem etiam du.-anl
ludine aut studio, et iUa^
prsecipue si-
spiritum et sanguincm, et
0'.
«HoRATics, I Kpist. ('11 X, -»
MM I J)E MOTllUiS AMMAL., TKAa. II 277
iliii. .\li(|iian(lo (Miaiii liiinl cx nulrimen- facili : ipiia spirilus grossus repujj^iKil
to sinnplo, et illa; non diirant din, nisi dillusioni : et ideo pondere suo compri-
assiduclur talis sumplio nulriinoiili. mil cor, et ob.scuritale terribilia ingerel,
J^i^'<i«nusi-itur, (juodsi in conle rsl inul- et «irossitic diu teneJ)it
iauduf? el ideo talessunt :
tusspiritus, darus, suhtilis, calicJus,el liu-
memores iniiiriarum cum t^nnpore. Tales
midus temperate, liic est aptissimus <,rau- cnim sunt hahentes, ut dicit Arisluleles,
dio et deleclationi et non Irislaiiitur nec
:
proprietatem ruhei vini, quod fumosiiiM
angustiahitur nisi ex ma^na causa.Et hjrc est, ethahetvaporem spissum et calidum,
esl oplimadisposilio (jua^quasi vitam llo- et caput semper spiritibus rej»Ientem et :
rentem facil : et lamen hoc propler con- ideo sunt studiosissimi et constanles in
junclam sihi dissolutionem impedit stu- maturilate et gravitate heroica; virlulis,
diiiin scienti;eetvirtutis, sicut AristoleJes
et magis attendunt liis qua^ sunt ralioiiis
in lihro do Problnnntibus '
dicit, asserens quam his qua;
sunt sensuum propler ,
quodomnesexcelsi insapientiaet heroicas longam morain formarum in cellulis ca-
virlutes Jiahentes, fere fueiunt melancholi
pitis, super quas non sensus, sed
inteJIe-
ci. Talis i-^itur in cujus corde yeneratur
ctus convertitur. Si autem sit spirilus pau-
spirilushujusmodi, in omniamemhracor- cus et non cJarus, sed tamen suhlilis et
poris emittit spiritus (juia mulli sunt
:
calidus, talis erit brevis ir,T, et ferventis :
qiii non deficiunt : et ideo perscverant in sed non diu tenet eam, tum propter spi-
co gaudium et delectalio et talis claras
:
ritus paucitatem, tum propter suhtilita-
et jucundas habel conceptas formas, quia tem ejusdem. Fervetautem in ira ex ca-
tales repraesentatclarus spiritus et talis
:
Jido, et non de facili gaudent amho isti.
inlinie ji^audet, quia in medullas ejus pe- Si autem sitspiritus paucus et urossus Q"'s su ap-
nelratsuhlilis spiritus : nec removetur a .1
et onscurus
, r • .
et frigidus, hic erit
. ,
lus trisiiiiajr
de con-
deliciis
propter hoc quod nihiJ inlempe- ditione melancholiffi et senii : et hoc
ralum est excutiens spirilum exlra sta- tantum cxcederc potest in his, qiiod
tum quem habet. Si quisautem est pau- numquam gaudehit, scd semper trista-
ci suhtilis et clari spiritus et Jmmidi, fa- bitur : et si non excedit multuin, tunc
cilegaudebit ex qualihet occasione, et tamen non facile gaudebit , sed facile
vehcmenter, sed cilo deserit quia spiri- trislahilur,
:
et crit pavidus ex qualihet
tus deficit ex paucitate, et facilc dimiltit
causa, et fugiens, et etiain, ut ita dicam,
quod concipit ex humore ct talis est formidans
:
: et ideo senes Iristes sunt et
puerorum spiritus et ideo : facile jucun- melancholici de melancholia nalurali.
danlur, et facile cadunt a jucunditale. Si
Simile autem judicium cst de aliis Jmju.s-
quis autem est pauci spiritus et tenuis
modi.
et non cJari, sicut sunt spiritus convale- Quando autcm ista sunt ex ciho ct po-
scentium ex ajgritudinihus et macilento- tu,tunc haJ)ent eliam secundum comple-
runi siccorum, hic non gaudet de facili : xiones ciborum et potuum varietalem.
eu quod spiritus vixsuflicit i)rincipio vi- Et idem quod medicorum sapientes
est
IsB et ideo in corde relinetur, et non ef-
:
dicunt, quod boni cihi bonos generant
funditur in delicias corporis.
Jiumores, et boni humores bonos spiri-
rk?^' Hi autem quorum spiritus est inullus tus, et boni spiritus J)onos mores et de-
quidem grossus, calidus et obscurus, erit JectaJ)iIem vitam. Hinc etiam est, quod
fortissimae irae : el diu tenebil eam, nec vinum diciturbona^spei facere Jioininem :
de facih sedabitur et nondelectabitur de quia est caJidum naturaliter, et hahethu-
' Aristotelf.s, l.ili. (1,^ l'rol»lenialil)Us, ]>;ii-t. ;)0, picli!. I,
278 1). Ai.B. MAG. onD. i»n/i<:n.
morcH) iiclualcni sublilcni, cx quo gcnc-
rantur mulli cl honi spirilus scd lamcn :
scnsihns qnia
lalis non ^audct nisi iii :
vinum sui vaporc obscural ccllulam lo-
gisticam discurrunt spiritus intcr or-
: ct
gana scnsuum, ct pcr mcdiam capitis va-
cuitatcm,ct non rcprcescntant nisi scnsi-
bilia. Et hoec cst causa, quod
cbriis vidc- CAPET VI
tur quod moveantur ca in
quibus sunt
propter spirituum discursum excalorevi-
ni.
Ex aulcm advertcrc quiddam quod
his
multi minantur ct hoc cst quod intel-
:
Dc (Hffcrentia motuum cordis, anf/i/sti.i'
hone- scilicet el viyoris, sive audaciie et lieti-
icctualia ct divina et rationalia et
sta minus sentiuntur dclectantia, etcon- tise.
Iraria earum minus tristantia
quam sen-
sibiUa ethumana et utiha et aliquando
inhonesta cum tamen illa incomparahi-
:
litcr et multo secundum se magis dele-
ctahilia sunt quam ista. Causa autem hu-
jusmodi est, quod sensihilia et humana Inveniuntur autem qusedam dispositio-
particularia et universalia sunt corpora- nes cordium in fuga vel imitatione, quse
in spiritu qui a corde procedit,
re- videntur valde similes, non tamen sunt
liter
prffisentata, et ideo afficiunt fortiter, et esedem, et sunt pracipue quatuor. Dehi- DeWi
enim cordisvidetur esse valde simi-
compatitur secundum delectalioncm
eis litas
coangustationi cordis, et vigor cordis vig,
tristitiam corpus eo quod
corporaliter
:
lis
ct
et
corporali spiritu movent sed in
intel- :
videtur esse valde simUis dilatationi
et
ampliationi, cum tamen eorum dilferen-
lectualihuset rationalibus ethonestisnon
non incognita. Et prima quidem
compatitur corpus, eo quod haec non
tia sit
et ideo parum differentia est in hoc quod unum eorum
sunt in spiritu corporeo :
movent, maxime eos qui circa ahstracta
non semper concomitatur vel sequitur ad
incorporalia nesciunt at- alterum non enim omnis qui corde est
:
et simplicia et
vel angustiatus nec
tcnderc :
etiam causa quare
et hsec est
debilis, est tristis :
cor- omnis tristis est timidus, vel corde debi-
ut frequenter vincunt delectationes
virtutis omnis qui habet cor vigoro-
sicut nec
porales, et evertunt delectationcs
lis :
ethonesti et divinas. sum, est Iffitus nec omnis qui est Isetus,
:
hahet cor forte et vigorosum.
differentia est in diffi- Timi
Secunda autem
nitionihus eorum : timiditas enim qua
cst cordis dehilitas, diffinitur per res for-
midatas, etiam quando non sunt sufficiens
causatimoris sive formidationis, et tamen Forn
tolerari non possunt formidolosus cnim
:
vel timidus est, qui ea qua? timenda et
non timenda sunt tolerare non potest.
Angustia vero cordis diffinitur per con-
tristans : angustiosus enim est quem an-
git in cordc id quod modicam hahet cau-
sain trislilia», cx eo quod tolcrari non
LII^ 1 l)E MOTIBUS ANIMAL., TRACT. H 279
potost proptor apparenlom mjuriaiu illa- viudictam movot cor secundum diaslo-
tam. lom.
Tertia autom (lilVeroutia est sumpta cx Quoil autom multum considorandum Nota .la
, .
, 1 / < 1 1
coiisuetuili-
concomilautibus : i'ui;a enim soquilur ost lu lus, est consuetudo. lAinsuotudo no.
semper cordis debililalom, qua^ est timi- onim sibi facit succedore in corde similos
ditas etideo cor iu timoro uon movolur.
:
passioncs, ita quod tristitia soquilur tri-
nisi sccundum systolem. Aui;ustia autom stitiam, et timor timorcm, ot vigor cordis
soquitur vindiclam, cum non potest lolo- sivo audacia audaciam : ol ita ost doom-
rare injuriam : ot ideo in oa cor quido m uibus aliis. sicut locus qui calcliori con-
primo movetur socuudum systolem, et suevit, citius calellt, etin canthapbora si-
poslea sccundum diastolom, quando viu- vo siphonibus sequitur aqua aquam pri-
dical. mo attractam per inspirationcm sive
Quarta autem diirorentia ost eiToctus suctionem : et ita tristitia scquitnr trisli-
eorum in corpore : debilitatom enim cor- tiae consuetudinem, et gaudium consuc-
dis qujB est timiditas, sequitur remissio tudinem gaudii : et ideosolitarii frcquon- Soiitarii.
caioris naturalis et dominium frigiditatis. ter melancholici ct tristes efliciuntur, ot
Augustiam cordis sive tristitiam sequi- conversantes cum jucundis et kctis mu-
tur accensio caloris et fervor spiritus. tantur adsanguinis naturam.
Quinta autem dilTerentia sumitur in Sed quod praecipuc [)crtinel physiccB
prieparantibus cor ad utrumciue istorum : speculationi, est ([uod gaudium nalurali-
nimia enim tonuitas spiritus et paucitas tor duo conscrvant, quorum unum cst Conseivan-
sed spissitudo spiri- tomperantia
...m suacompositione.
S[)iritus
. .
t'a spiritus.
parat cor timiditati :
tus et attenualio parat cor augustire ct Socundum autcm larga matcria rcparan-
tristitise : et idoo animalia babentia ma- tium spiritum loco cjus quod dissolulum
guum cor etspiritum paucum ot sangui- est, spiritum restaurans quod conscr- : et
nomfrigidum, sunt timida multum, sicut vetur ab his quae dissolvunt ipsum per
lopus. Habentia autem cor magnum et modum violeutiae, sicutfacit labor et mo-
spiritum multum et spissum et sangui- tus immoderatus et balneum longum ct
nem cabdum, sunt valde ferocia et auda- calidum et hujusmodi. Dissolutionem '^^1^?.'.^;^^"'^
cia : et de hominibus est simile. Causa etiam spiritus praecipue duo causaut, quo-
autemhujus est, quod cum spiritu» sit te- rum unum cst, quod forte sua subtilitate
nuis ot paucus recurrens ad cor magnum, et mobilitate et calidftatc nimis praepara-
rotinotur in eo, ot noncalelit propter hoc tus est addilatationem : ctita dilataudo se
quod sanguis est frigidus : et remanent evaporat et deficit. Socundum autem est,
illa animalia constricta. Cum autom cor quodforte nutrimentum quod eum restau-
magmmi est et spiritusmultus et calidus, rarc dcbuit, natum est movcri ad aliam
quando sanguis et spiritus ad cor rc- partem quam ad eam ad quam dilatatur
currunt, ibidera caleliunt et subtilian- spirilus et tunc non restaurabit eum, et
:
tur : et tunc cum impetu egressa implenl dissolvetur. Tristitiam autom frequentcr Joquemia!
lotum corpus, movent ad audendum.
et duo sequi consueverunt unum quorum :
Kt haec eadem est causa, quod quidam est debilitas virtutis naturalis alterum :
(sicut supra diximus) sunt in principiis autem est spissalio spiritus, qua) accidit
aggressionum bellorum vcl aliorum terri- ex frigore comprimcnte ipsum in corde :
bilium trementes et pallidi, et postea ca- tunc enim incipit cxstingui in co calor
lefacto sanguine ct spiritu in cordc sunt naturalis propter multam i[)siusretractio-
audaces ultra modum et irati : omnis ncm ot spissationom, sicutetiam acrspis-
enini ira per hoc quod tristitia quaedam satus inulatur ad naturam n([ua^ vol ter-
est, primo quidem iiabet motum secun- rae.
dum systolcm cordis, postoa autem in
,
280 !). WM. MAd. 0|{I). V\\A'A).
fcrvcnlis cl iiiohilis projiiictatcs. Sed ^^
sanguis grossus, turbidus, distcmperalus
iraciindi.c
iu cah.rc aptat cor tristiti.'u ct
scd tristilia fit proptcr spiri-
Tris.i
pcrtinaci :
tum gcncratur cx tali san-
turl»i(hjiii, (pii
i-k
guine. Ira vcro lit proptcr vclocitatcm
pcrtiiiacia
acccnsionis ipsius circa cor :
CAPrT VTT.
autcm irae lit cx eo quod est spissus.spis-
calefactum n(m cito Irigc-
sum enim
scit.
sang
Sanguis autem llavus et tcnuis aptat
ira) non ferventi nec
duranti, qui spiri-
cordis in movendo e.x
ne dispositiomhm tus gencratus ex tah sanguine
accendilur
causatis.
dicersitale sanguinis est enim cah-
cito, et cito exstinguitur :
spiritus,
dus ex taU sanguine gcneratus
ct idco citoaccenditur, ct proptcr hoc
exstinguitur.
est tenuis, et ideo cito
Cor autemhabens sanguincm grossum
non turbidum cum fucrit muUi
caloris :
spirilus cau-
Sicut aulem ex differcnlia ca-
quod tamen rarissime evcnit proptcr
sas (ledimus diversarum dispositionum sau-
est etiam diver- lorem qui subtihat et non pcrmittit
cordis in movendo, ita cum
com-
diversitate guinem in grossitie sua permanere :
sitas eadem sumpta ex
tamen evenit aliquando, erit cor
illud
plexionis sanguinis. Sanguis enim mul-
inter tenuitatem et
non contristabile, et audacissimumetfor-
tus clarus temperatus eo quod
sed est tissimum, et minoratur iraejus,
spissitudinem aptat cor gaudio, Xam sicut econ-
propinqua hu- Isetitia ejus constringit.
causa remota. Causa enim ira enim
pu- verso tristitia cor irse adaptat,
jusmodi est, quia spiritus splendens secundum aU-
inter tenui- cst in repeUendo, Isetitia
rus temperatse complexionis et de-
hunc spi- quid sui comparatur delectationi :
talem et grossitudinem, quia quem habet,
gaudii cau- lectatio propter appetitum
ritum ante diximus esse igi-
comparatur attractioni cuidam. Ira
sam. non fit ex magnis
nisi
cla- tur taUs cordis
sanguis Sanguis autem aquosus, tenuis, rigidum in ira prop-
''""" causis et tunc est
et formi-
:
rus, frigidus aptat cor debihtati spiritus et ideo est
ter spissitudinem sui
:
dini et timiditati. Gujus
causa est, quia
gravis est parvi vel nuUius timoris.
spiritus qui fit ex tali sanguine sanguinem
membra est Cor autem quod est habens
ad movendum ad exteriora
:
eo grossum non turbidum distemperatum
autem hic spiritus parvae accensionis, muUum contrisla-
aptatur ad in frigiditate, erit nec
quod sit frigidus, et quod muUum Isetum, nec muUum
valde bile, ''nec
gaudium vel ad iram et in parvo dum cst timor ejus non mul-
spi- ilarum,
motu ex sua autem tenuitate talis
:
Cujus causa est, quia cor tale stoU-
tus.
dissolvitur et ex sua frigi-
ritus facile :
omnibus spiritus enim ge-
quod est valde pau- dum est in :
ditatc contingit ei
in comple-
neratus ex ipso, similis est ei
cum.
m xionc et hoc facU stohditatem.
:
sanguiacia- Sanguis vcro clarus distemperatus sanguinem
'"' citrinse, est Cor autem quod est habens
calorc qui est gracilis spum».
g'rossum
turbidum distemperatum in fri-
multum accensus el ideo cor aj^tat ira-
:
^iditate, crU triste, soUtudinem
amans et
simihs
cundiae ferventi propter spiritum B'
ex magna
hic quictem, ct segnis irse, nisi sU
complexionis qui gencratur cx co :
permancns
causa ct ira cjus erit minus
cholcricus ct liabcns cliolerfe
:
cnim cst
Lll{. I l)h: MOTIUrS A.MMAL., THACT. M 2«l
quam iia liabcntis caliduiu .^auguiiu'ui. traliit inl(Miorem, ct v converso, sicut
duniiuodo sit similisi sli in omnibus aliis : diximus alibi. Accidil auttMU ali([uau(lo,
orit autom ptM-manentior ira ojus ([uam cum nu)tus \al(lc iut(Mulitur ad viiuli-
ejus qui habet spiritum lenuem erit au- : clam, el niliil omnino obstat ei, tunc re-
tem memor boe injuriarum, lieet non [)utat sc ([uasi obtinuisse quod voluit : et
uKiscatur sa^pe : et boc contingit jMopter idco sedatur impctus, et tune delelur
ilrmam impressionem fornue noc(Mitis in lorma injuria' ab ima^inatione et a me-
a'stiinatioiu» j>ro[)ter grossitiem spiritus nu)ria iujuriarum : ct ideo nemo ulcisci-
retintMitis eannbMn.enim aliquaiulo Ira tur iu pueros, qiiia uon reputatur ultio
esl permanens sed tanuMi motus ejus
: sumenda, quae tam facilis est ac si jam
imaninationem vindicta' non niultus ct sumpta sit.
fortis ira enim est talis dispositionis,
: Ibec iyilur sunt ([u;e dicenda videntur
([uod cuni cito recedit, tunc forma ejus de dis[)ositionil)us cordis in mov(Mulo se-
nou ([uiescit in imaginatione, sed deletur cundum imitationem vel fuj;am. Alia
stalim, et tunc de caetero non accidit ei enim sunt, sicut dixinius, ex consuetu-
imai^Mnatio injuriie. C.um enim vindicta dine et cibo : quia consueludo movet per
jam facla est, tunc sequunlur duo qua' niodum naturae, et cibus jji^enerat san{j;ui-
im[)ediunt injuriarum recordationem. ncm et spiritum : sed de illis est simile
Quoium unum est retractio totiusaninue judicium cum bis qua^ dicta sunt. Ihec
a motu vindictffi. Secundum autcm est, autem omnia secundum aptitudiiuMU di-
quia tunc non imaj^nnatur et revolvit re- cta sunt, et vinci [)Ossunt per studiuin et
colendo injuriam illatam et commendan- medicinas dis[)onentes corpora, et exer-
do eam memoriae. ('um enim quiescit in citia liberalia, quai oplime disponunt ani-
vindicta illala, tunc non imaginatur de mum : enim sunt [)rincipia
[lassiones Passiones.
cjBtero, nec appetit : et virlutes appetiti- (juadam et seminaria tam boni ([uam
vae et motivae retrabunt viies appreben- mali secundum quod aptantur per studia
sivas et e converso : el exterior vis re- bona et mala.
DE MOTIBUS ANIMALIIIM
LIBER SEGUNDUS
TRACTATLiS I
DE IPSIS MOTIBUS ET PROPRIETATIBUS IPSORUM.
supcrest ut de ipso niotu (letermiuetur.
Est autein animalium motus duplex in ^-
Duplex mo-
i^enere. Unus quidem qui m omni ani- tus anima-
mali invenitur, sive pertectum sit, sive
imperfcclura, et hic est motus constri-
CAPIT I. ctionis in prwscntia timoris et tristitige, et
generaliter in pra^sentia nocentium : et
motus dilatationis in praesentia confe-
rentium et voluptatis : per hunc enim
/Jc inolu constriciioitis ct dilalationis motum animal cognoscitur esse animal.
aniinaliuin. cl dc pro/iricta/ibus cjus. Alius autem motus est, qui est dc loco
ad locum, qui tamcn non omni convenit
animali. I'^st autem motus cordis primus
in constrictione et dilatatione secunchim
systolem vel diastolem, vel ejus memhri
Ouia autem dcterminata sunt qu.T ex quod cst loco cordis qnamvis enim hoc
:
piirteprimorum inovenlium dicenda vi- aliquando occultum sit, lamen nou con-
dthanlur tam in anima quam in corporc, venil hoc essc necessarium in omni ani-
2«i 1). \\A\. MAd. ()l'.l). IM{/KI).
alilrr iioii Irausiniilarolur Iria haec ahquando esse moventia in om-
mali : <[uia
uiio ineiiiluo ad omnia mcin- ni animalium iikjIu.
spirilus al)
Iii hoc eliain motu valde consideran-
hra, (piod csl priiicipiuin aliorum,
siciit
("^111 islo dictum osl. llic dum quia viiUitur csse compositus ex
cst,
in aliis lihiis
esl dilatalionis ct con- du<d)us ]iH)ril)US. Tno quidem qui est a
autein inolus (|ui
circumferenlia ad centrum, qui motus
striclionis,invenitur in omnibus aniina-
est conslriclionis. Alio autern qui est a
conslrin-
libus. Si enim pungantur actu,
hunc motum etiam emhrio- centro ad circuinferentiam, qui est motus
'"uiitur : et
ahus dihilationis. Kt priinus quidem hurum
nes habere inveniuntur antequam
esl motus fugse, secundus autem pr(jse-
sciisus vel inotus deprehendi possit in
cutionis. Propter quod ambo isti ab ap-
eis.
petitu esse el fieri probantur : et per con-
Proplerhoc i-itur priusloquendum est
in sequens oportet eosdem esse a plianta-
de illo et prinmin quod consideratur
quia nihil habet appetitum nisi quod
:
pliantasia est sia
ipso, est quod iste motus a
:
et dehilihus valde.
habet phanlasiam ahquam determinan-
et appetitu coufusis
tem de delectabili vel denocivo. Si enim
Quod patetper hoc quod nisi taha appre-
delectantia, sensus solus in his sufficeret, tunc opor-
henderent nocumenlum et
fugientia, teret esse motum sine detenninalionc
non constringerentur ab illis
persequentia convenientis vel nocivi. Hae enirn inten-
neque dilatarentur ad illa
Quia tiones non accipiuntur per sensum, hcet
quse sestimant sihi conferentia esse.
cum sensu sint, et ab eo eliciantur per
autem, sicut in lihro de Anima diximus, '
sensuum potentiam altiorem quam est sensus.
talia propter imperfectionem
suorum sunt confusce phantasiae et appe-
Cum autem dicimus istum motum
propter movent in eis
hoc non animalem esse compositum cx motu ad
titus,
pliantasia et appetitus nisi apud sensibi-
centrum a .circumferentia, et e converso,
lein preesentiam et propter hoc est
:
quod non possumus tamen dicere quod isti sint
motus recti quia si essent motus recli,
aliquando hujusmodi phantasiam et ap-
:
tunc non essent lineares, et in motu
ad
petitum non habere dicuntur quoniam :
eorum pauci sint et obscun centrum describeret id quod movet, duos
cum spiritus
propter frigiditatem repugnant angulos rectos super centrum. Et simili-
et spissi,
ter omnino esset in motu qui est
a cen-
mobilitati quse exigitur a sensuum orga-
et iterum si mo- tro, ila quod id quod movet, describeret
nis per cellulas capitis :
duos angulos rectos in circumferentia
:
verentur, propter obscuritatem non bene
et nos videmus ocuUs nostris,
quod hoc
reprsesentarent formas, et propter modi-
ani-
citatem suam cito deticerent. Gooperatur non est verum quia cum movetur
:
tota
autem his, animalia raro ha-
quod talia mal motu constrictionis, retrahitur
ejus superfices versus unum
punctum in
bent capita distincta, et ideo habent or-
dimidise
medio, et figuratur concavum
ganum phantasige et appetitus cum sen-
et cum dilatatur, iterum exten-
su imperfecto conjunctum. Propter
quod sphairae :
ditur in una parte plus quam in alia, ct
etiam phantasia et appetitus non movent
sensibiiis. convexum dimidise sphsercT. Causa
eflingit
in eis nisi ad priEsentiam
Omnino autem necessarium est per ea autem hujus pro certo est, quod motor
non est ahqua forma elementaris, sed
est
quce in hbro de Anima '^
de movente di-
el vestigium moloris
aliqua resullatio
cta sunt, aut phantasiam et appetitum,
cuelestis. Si enim esset motor forma ele-
aut intelleclum et appetitum, aut fortc
2
III de Anima, Iract. iv, cap. o et 9.
i
II <le Aniraa, tract. i, cap. 10.
LIH. II \)E MOTIBUS ANIMAL., TRACT. I
2h:\
lucntalis ali(]u;i, sicut grave, el leve, vel retracla rctrahitiir ia puuctum, et dilata-
qucevis aliarum, absquc dubio iii ipso ta dilalatur iii circumfcreiitiam : cujus
niotu invcuirentur pioprietates nu)tus tameii iu iiiedio cst linca quae vocatur
rccli : sicut videnius quando cadit aliquod s(i(jill(i /)i/r(/mi(lis, ct ciijus punctiim ex-
animal : tunc enim ilescribit in loco su- trcmuin est iillima dilalalio, et ad cujus
per qucm cadit, duos angulos rectos. })rincipium cst ulliiua constrictio.
Motor autein eccleslis non sic movct, scd Oportet igilur quod istc molus sic
motus cjus cst in tryro el circulo et hic :
composilus sit ab uuo, et ad idcm uiium :
iiiotus est movetur sc-
mutaiis id tjuod uon autem essct ab uno ad idcm unuin,
eundum forinam semper, scd non secun- nisi hoc essct sccundum illiiiu luoduiii
diim subjectum, sicul ostendimus in scxto motus in inobile. Oportel igilur, quod liic
Plnjsicoruni '. Cum autcm
motor infc- modus molus sit ab uno ad unum im-
rior necessario deliciat semper in aliquo mobile primum. Et si quaeritur, quid sit
a motore supcriorc lunc motor anima- non
:
illud ? dubium quin illud sit ccn-
est
lium qui non est ctelcslis, sed est quoddam trum cordis, vel membri quod est loco
reiuotum vcstigium ipsius, in multis ne- cordis. Cum autem motus iste sil compo-
cesse cst (|uod deficiat, ct proecipue in ani- situs compositione quam diximus, opor-
inalibus imperfectis : cum tamen conatus tet necessario interciderc duas quictes,
(^jus sit ad imitationem ipsius. Et ideo proptcr ca qua) diximiis iu antehabitis
eum crrlcstismobilc situm mutat secuii- iibris et Iioc repeterc non
:
oportct. Qui-
diiin divcrsas formas sphaerarum, motor bus autem fiat instrumentis dicendum
qui est vestigium ipsius, mutabit secuii- crit in lihris (in((l(>))ii;e aidma iuni, quos
(lum primas formas semisphtcrae sivc hc- nos faciemus in libro Animaliuni, uhiAa
misphaerii quia hpec cst dimidia sphai-
:
nervis ct lacerlis ct chordis quibus om-
ra. Primae autcm formae quae sunt sub- nium animalium molus pcrficiuntur, ser-
stantialeshemisphaerio, sunt concavuni ct 1110 habebitur*.
convc.vum, quod illcE convcniunt cidcm et Fuerunt autem quidam rudes et sloli-
ex linca ambientc quae est diversarum qui dixeruiit
di, motu et iii tali in aliis
formarum in diversis positionibus suis animalium motibus esse quidem circu-
intus et extra : extra enim est convexa, lum. Sed Iiunc circulum dixerunt esse
et inlra concava : et similiter convcniunt appetitum quoniam appctitus primo
:
formae ex figura, quae similiter in-
ei istae
movetur a rc ipsa, et postea prosequeu-
lus et extra has duas habet forinas. Se- do delectabiliter venit in rem quam appe-
cundum has igitur mobile suum movebit tit et sic concluditur circulus in rc
:
cx-
motor qui est vestigium aliquod motoris teriori : aut cliaiu appctitus motus cxlra
c(Ldestis. Sunt aulem isti motus etiam se- se ad appctibile rcvertitur in seipsum
cundum formam luminis et spiritus : cum fruelur illo : et tunc dicebaiit con-
([uoniam lumen motum habet p)'ramida- cludi circulum in aiiima appetente : et
Icm, sicut diximus in libris praecedcnti- hoc stoiidum el falsum, quoniam secun-
bus istum. dum molus
lios fugic non habcrct circu-
Hoc autem modo moventur etiam spi- lum conclusum. Praeterea
in re extcriori
ritus : eo quod sunt hi instrumenta mo- iste motus non habct liguram circuli vcl
tus quibus motor ccelcstis movcnt matc- partis circuli nisi metaphorice. Et talis
riam sibi subjectam, et ille. qui est vesti- sermo non cst physicus, scd potius cst
gium ipsius. Constat autem quodpyramis pcccatuiu in])rol)Iematibus transferre ad
' M IMiysic. Iract. iii, cap. :!. ^ Ct. I,ili. I Aiiiiiiaiiaiii, Iracl. ii.
28r, D. ALH. MAd. OIM). VWAA).
nl ilici- (niiii ornncs dilfcrentiai in molibus cm-
IMopriclalcin posilas lociilioiics,
lcstibiis inveniiiiiliii-, sicut iii (''i-lo >'t
tur in Arislotdis. Ila-c igilur <lc
7o/?/V/.v
Mundo^ cst oslensum. Invcniunlur aii-
molu dilatalionis et constrictionis dicla
tcm cl in luminc rpiod est instrumcnlum
sunt.
et quasi spiritus cmissiis al) orbi; in iiia-
teriam general)ilium sibi subjcctam. .Mo-
tus enim cadi incii>it a dextro, et rcgyrat
per sinistrum motus autem bititudinis
:
vocatur in astronomicis cum est ab ant<!
in retro, et motus luminis est a summo
CAPUT II. in deorsum. Motus autem formse ccele-
stis cst in gyro. Cum igitur, sicut sffipe
dictum est, motor animalium, ut ait Pia-
a fonte co-lestium exortus sit,
non
to,
movebit nisi codcstes imitando motores :
et sic oportet in motu
qin vocatur processivus anima- proccssivo istas
De motu
lium, et de proprirtatibus ejus. difTerentias inveniri.
Dicamus igitur, quod sicut est in ani-
malibus perfectissimis et nobilibus, sicut
in homine, et lcone, et aliis hujusmodi :
ita etiam est in aliis vel aliquid simihi
illi, sive sint bipedia, sive quadrupedia,
Motus auteni animalium perfectorum sive multipedia. In omnibus autem ani-
est valde multiplex. Unus est ille qui vo- malibus perfectis sic est, nisi per acci-
calur processivus, quo animal procedit dens fiat contrarium, quod
ambulando
de loco ad locum. Secundus autem est prwponunt dextrum, et trahunt sini-
incipia
motus memhrorum, sicut manus et capi- strum co quod isla duo sunt p:
:
secun-
tis et aliorum, quse licet a corpore non latitudinis, et ambulatio estmotus
moveanlur, tamen manentia
in corpore dum latitudinem. Movens aulem in hoc
movent secundum diversa loca et ad di- motuestvis cujusmotus est ab
sensibilis,
apprehenden-
versos silus. anle retrorsum, primum in
imitando
autem motus perfectior est
Inter hos do nocivum vel conveniens, et
processivus, et etiam communior quo- :
et fugiendo per appetitum vel delectatio-
niam vidcmus hunc motum quibusdam nem fit a retro in ante et hic est motus :
desiderium, et
animahbus inesse, ut limacis, et ostreis vel virtus movendi, et
ubi sunt
quibusdam qute motum membrorum aut spiritus qui ab intus ad extra
anterio-
parum aut nihil habere vidcntur. Primo sensus, et expanditur in organa
igitur de ipsis dicentes accipiamus divi- ra preecipue. Motus autem a deorsum in
sionem Platonis, qui dicit septem esse sursum et e converso, competit etiam se-
differentias hujus motus, sicut et in mun- cundum processum qui est a sursum in
do septem dicit genera motus localis in- deorsum :
motus motivae virtu-
et hic est
veniri, sicut narrat Apuleius in libro dc tis, quffi aflixa est
nervis et muscuhs qui-
bus fit motus hsec enim a
sursum capi-
dogmate. Est enim anle et re-
Platoiiis :
tro, et dextrorsum et sinistrorsum, et tis est exiens usque ad ultima organa
pedum deorsum, pcr quae motus dcam-
dcorsum et sursum, ct in gyrum hic :
11 ilc Cujio cl MuikIo, Uacl. i, caii. 1.
LIB. II DE MOTIHUS AiMMAL., TRACT. I
287
bulationis pLM-licitur. lu -i^yro autoui luo- motus est similis ei qui lit iu cielo, tjui
tus est ipsius oryaui por quod ambu-
lit estsecundum circulum declivem quo- :
latiomotus sic cnim optime quaj suut
:
niam in illo lumen et radii subtraliuntur
iu mitrocosmo, maciocosmo secuudum
^^eneratis et corruptis quoniam sol est :
tam Peripateticorum quam Stoicorum retro apud Capricornum, et expanduu-
coug:ruunt iloctriuam, ut motus primi tur radii ejus et calor et lumeu cum
sol
moveutis per imperium iu auima et ex- movetur ad Caucrum, quod vocatur ab
sequeutis ipsum, sit a sursum in deor- ante in retro, ct a retro in ante motus
sum, et non e converso sic uec motor :
proprie : et per eumdem modum spiritus
cirli aliiiuid movet de suo corpore
a de- substrahuutur, qiiando ad cor posterius
orsum in sursum, sed e converso inlluit redeunt, et immobilitautur tiinc organa.
virtutes motivas omnibus quae moveutur
Cum autem fit motus a retro ubi est cor,
in terra. .Alotus autem primi organi quod ad ante ubi est sensus, tunc expanditur
est cor, et sui instrumeuti quod est spi- spiritus, et etiam calor ad ante in sen-
rilus, fil a retro iu ante, cum initium suum organa, et mobilitaulur. Talis au-
lactum est ab aute in retro, et ipsa prin- tem est molus sensibilis ad auimam, et
cipia motus proxima sint a dextro per si- fugoe, qualis motus ab ante in retro
est :
uistrum regyrantia molum et ipsum
:
et talis est motus ajipetitus ab anima sive
crus et pes quae suut iustrumeuta facieu-
a corde, et imitationis, qualis est a retro
tia uiotum ipsum, mola suiit iu -i:yro iu ante. Observat igilurin hoc etiam mo-
(juantum possibile est ipsis.
tor animalis motus modum coelestis mo-
Ut autem liquidius videantur, resuma- tus.
mus paulisper ea qua? supra bene proba- Amplius autem dextrum in coilo sci-
ta sunt, quod
motor non movet
scilicet nms esse, unde est motus, et ubi est vir-
uisi per similitudinem aliquam
ccelestis lus motoris major. Sinistrum autem est
inotoris. Oportel igitur, quod etiam
mo- in ccelo quod est in eo quasi traclum ubi
tor animalium quautum possibile
est, est virtusminor motoris. Per omnia au-
c(jelestem motorem imitetur. Scimus au- tem simile est in animaliuui
motu, nisi
tem ex liis quae in ObIo et Mundo dicta '
sit impedimentum per accideus. Dextra
sunt, quod tota virtus movendi a supre-
euim pars est, in (jua est abundantia ca-
mo in omnes inferiores motores descen- loris propter duo, quorum unum est,
dit scimus per prius habita, quod se-
: et
quod licet cor decliuet ad sinistrum prop-
cundum Platonem et medicos, et etiam ter causam supra dictam, tamen ventri-
secundum veritatem aliquam quam su- culus suus major aperilur contra dex-
pra expressimus, virtus motiva ab occi- truin, et exsufllat in dextrum quasi recta
pite procedit per nucbam in membra
in- diametro spiritum etsauguiuem inllueus;
feriora quod omnino similitudinem ba-
:
sicut etiam videmus in muudo in omni
bet cum illo quod fit in cado. Motus loco calorem multiplicari, ad quem re-
igitur virtutis motivae quce complete et <.'tadiametro incidunt radii ccelestes.
distincte procedit movendo descendit ab Alia autem causa est, quam supra di-
alto in inferius, sicut et
virtus motiva .ximus, priesentia bepatis. Cum igitur vir-
procedit a ccelo in elementa et elementa- tus moventis et cordis inajor in dex- sit
ta. Similiter autem per
autedicta scimus, tro, principium ambulalionis.
illud erit
quod primum organum motus est cor, et Et ideo animalia perfecta prieponunt pe-
movet exsufilando a se spiritum. Et hic dem dextrum, et post trahunt sinistrura :
' II de Coelo el .Mundo, traot. ii, cap. 5.
I). \\M. \IA(i. OIU). IM</KI).
2S8
iiciji ir( iili describet. Sic aulein est per
liomo inohsorvaU! (Itihcal lcrrc {,M-a- (
(•l si
omnia de crurihus ct aliis mohilihus
onus, parabil liuincnjni doxlrunj
el :
vc,
opus, jiarahil iMciiihris animalium, (jua^ in una parte
si «l.'l)('at facere expediluin
extrudunlur, ct in alia parlc in inotihus
inanuui dextrani : et secunduni liunc nnj-
proxima manent alligata.
duni principia laliludinis sunl
Alanifestum igilur e\ dicUs, quod or-
principia expedila ad motum tam
iii
gyro autem "•anum ipsum inotus imilatur motum mt-
coelo quam in animalihus. In
ostensum leslem qui est circularis. Hffic autem pru-
(>sl formalis motus cocli, sicut
/%s/cor?/m', et secunduiu dentia primo invenla est a Pythagora,
(!sl in scxlo
postca consenserunt in eain Socrates
et
gyrumformas conversionis mutat, licet
Plato, dicenles animae rnotus esse cudi
suhstantia maneat ineodem loco. Ilic
molus et hanc eliam senlentiam corro-
autcm motus est organorum sicut cru-
:
horant dicla Feripateticorum, tam
Ari-
rium et pedum quoniam scimus horum:
moventur, sunt fabricata stotelis quam aliorum.
qusecunKiuc
radicaliter in aliis membris quffi recipiunt
ea in concavo sugb sphserse, quod
mem-
brorum a medicis vocatur pixts, et re-
ceptum in illo intrat per convexum sphffi-
merobri quod movetur : et virtus
rce
movens est sita in musculo ante mem-
CAPUT 111.
brum quod movetur, sicut movetur pes
in cruris pixide habens convexum
verte-
bri movetur in pixide coxae in
sui, et
'^•enu impingens suum convexum
sui ver-
pixide
tebri, et coxa habet vertebrum in
Qualiter omnis motus processivus est
femoris. TaUs autem figura mobilium
motus sicut circini, et qualiter est cum
aut
non admittet motum nisi illum qui
imitatur circulum, lahore et pana ?
est circularis, aut
et maxime cum ipse musculus, in quo
movens, sit compositus ex
est sita virtus
nervis motivis qui extenduntur ex ipso
ad membrum quod movetur, et procedit
ab ipso in acumine musculi retro chorda
quae ex nervis concurrentibus conflecti-
Non autem prsetermittendum videtur
quod etiam in Ubro de Anima nos di-
*
tur, per quam memhrum ad suum situm
xisse meminimus, quod omnis
taUs mo-
retrahatur : expeUit enim virtus muscuh
tus ab immobiU aliquo primo
est
et :
membrum per nervos extensos ad ipsurn,
procedens a hoc non solum probalur per inductio-
et retrahit per chordam quae
iine musculi, alligatur membro.
Talis au- nem in membris animalium eo quod :
pes motus movetur a pixide tibise mi-
tem expulsus et retractus ad minus fa-
mobiU, movetur in ipsa, et tibia mo-
ciunt semicirculum. Gonstat enim quod et
et coxa
vetur in pixide coxse immobUi,
pes circini mobilis, immobili aUcui in
si
movetur in pixide femoris immobiU
et :
una parte sui quae est altera pars vocata, omnibus
sic est de manibus et brachiis et
aUigetur, et inferior pars extrudatur et
aUis membris. Sed probatur eliam hoc
retrahatur, circuluin vel aliquam portio-
2 I de Auima, tracl. ii, cap. o.
'
VI IMivsic. Uacl. ui, cup. -S.
Lin. II l)K MinilJlTs AXIMAL., TRACT. I
289
per syllogisinuin quoniaiii nos
:
scinius quia duo molores
pei-ea qucT in VII Physicorum contrarii sunt in mem-
prohala '
l>'o. el ul.Mque
sunf, quod onmc quod impedit aliuin. .Motor
movetur, niovc- lornue
tur ab alio quoilani, et deducitur
JMiiin membri vult ire per circu-
hoc in '""» «'t molor
Mll P/tf/sivoruin '
usque ad imniohile
••
inateriae membri vull mo-
veri Imealiler deorsum
primum, quod est oausa : et ideo incidit
totius niotus et pana
:
et lassitudo in eo quod habet sen-
si hoc non essel, irelur
in in(inilum. Opor- sus ,ste conlrarietalis
tet i-ilur sinnle es.se
motor est : et hic
in movenlibus et anima qua' movet
uiotis in motu proce.ssivo
membrum secundum
: et boc pro suam formam conlra motorem
erto est motus sicut cireini (jui mo-
•
motus : quo- vet ipsum secunduni
uiam iiou potest suani maleriam
babere animal omnino
Uuahter autem in tali motu
irculare corpus propter duas quie-
»
hoc quod suus tes incidere necesse
sit, in tertio de A„i-
molor non est simplex, sed triplex.
Et ma salis declaralum est,
et etiam ex su-
'<'••" «'liain i|)sum oportet mulliplex esse,
pra Iiabitis satis constat.
<'l oporlet ipsuni esse commixtum
et
complcxionalum ex corporibus qu£e re-
ela sunt vocata a nobis in
Cw/o el Mun-
</o ' eo (juod sinl rectarum
:
superlicie-
rum ct recti motus. Inler auleni omnia
recla corpora non est quod circuluni
suo motu describat directe nisi circi-
uus. CAPUT iv;
(>um i-ilur motor animalium in
recto
eorpore imitetur circulum,
oportet quod
orirana sui nnjtus babeant aliquo
modo
racturam circini. El scimus quod circi-
nus cum movelur secundum formam Qmililcr omties spccifs molus
vio/enti
et
facturam secnndum nahiram sunt in motu
circini quae dat ei esse et spe- ani-
eiem, tunc per molus ma/ium, et qua/iter dicatur processi-
in sua parte allio-a-
vus et perfectus ?
liis cuidam centro immobili, circa
est
quod circum motus circinus
describit
circulum et si sequeretur circinus
:
mo-
tuin sua' materiae quae
forte est iignum
vel ferrum, non describeret
circulum. Ita
pcr omnia est in orj^anis
processivi mo-
lus
Est autem mirabilc advcrtere de natu-
: quoniam membrum motum est sic- roe solertia, quod cum videret
ut pes circini mobilis, hunc mo-
cujus centrum tum duplicem habere motorem unum
contra quod movelur, est :
pixis, in qua
quidem qui respondet ei quod movetur
eslsuum vertebrum. Cum i-itur exlru-
dilur et exlrahitur contra
secundum formam, alterum autem qui
centrum illud,
non respondet quod movetur secundum
ei
e.st dubium quin imitetur circulum.'
materiam, ne dissolveretur facile
l'-x liis
plaiie manifestum est, quod
quare compositum est, primuni motorem mem-
laboret lassitudo incidunt
in animalium
bri fecit
imilari ccelum et cceli molores
motu processivo hoc enim
est :
ideo, per quos est conservatio eorum qute
coii-
VII p lysic. iract. i, cap. i,
- Vllt Physio. Iiart
» 111 dft CaMo ct MuikIo, tracl. i, (•ap. V.
H, cap. r..
• 111 de .Viiiiiia, Iracl. iv, ca[>. 'J.
i.\
OIU). IM^/l^.D
D. ALB. MA(i.
290 conlm-
„, motores aliler enim
<,elesles :
aul
motibus anir.iahum. El
lor,aa,a. N..,
servanlur sccan.lu.u Kcn-t error in
u.
cssctnimiuslal,orinallcro,imscu.l non nisi secundum pr^ce-
ul m idco pulsus ftt
violcn comparatur
omni spccic n^olus
. •
ptam decernentis motum,
ex el
allcr facc-
unus gcncrarel
difticullalcni,
ct vertigo mernbri
Ll tractum, tractus
ret levamcn. corporis an.mati. Uuod
liquHlc vidca- totius et v(5ctio
Adhuc autcm quod hoc revolvitur, .n eodcm
quiE hi autem non in toto
tur ad mcmoriam rcvocentur mancns sicut codum revol-
loco ct centro
/>Womm' dcspccicbus motus vio- ipsum an.ma-
Yli
quatuor gc- Scd cum gyratione
vit..r.
Q.a.uorge.leutidicta suut.
Suut cnim lineahter, s.cut
omnes a u lum movetur recte ct
ad qu^ movetur, hcct ota
"«^foCr ncra motus violenti, currus totus hnealiter
pulsus scdi- axcm. I.nc
violcnti rcducuntur,
motus
Horum moveatur circulariter circa
vcctio, ct vcrt.go. necesse est delice-
cct, et tactus, est, quod impcrfectum
quar-
autem magis simpUces, et
trcs sunt Imperfectum autem est,
ex pulsu re a perfccto.
ex duobus componitur :
confcrenlia sunt ck-
tus
vcrtigo co cujus perlicientia et
componitur perh-
perfectum autem cujus
:
enim et tractu tra ipsum :
quodprimustractusexpclUtur,ctsecun- omnia sunt m ipso
Sc.mus cientia et conferentia
letrahitur ad moventcm. ideo cum cce-
dus
ambuk- secundum substantiam. Et
enim, quod dextrum
inchoans
lum sic perfectum sit,
movetur m eodcm
membrum ambu- cum am-
tionem expellit primo loco et situ permanens.
Et ideo
ad
lationis,etpostexpulsionemrcrah, indigentiis et imperfe-
moventis, ut dictum matum corpus sit
virtutem muscuU ctionibus subjacens, ei
tamen cceleste cor-
est in Physkis.
Ex his autem propter imitans et non se-
qu^ sunt concavum pus secundum formam
membrorumfiguras, oportet quod
componw cundum materiam, ideo
pixidis et convexum vertebn, est, secunduna
se
membns habeat in toto suo, hoc
in taliter motis secundum
tur vertigo. Et motum qui circularis
quod totum
ad desideratum
animal locum
vehitur
aUquid, et UneaUter de loco ad
Vehitur igitur cor- emm
qua^rit per motum. aUquid sic
procedens secundum
:
pus,sedtribusaliismotibusmoveturor- pluribus ocis
d.c.tu convenientibus qu^ in
ganum motus nec tamen .dco et se-
sunt, apte conjunguntur
:
m
:
quomam Vll sparsa
motus violentus :
motum ex tn-
iste
cundum hoc iterum habet
PAy./comm^sicutdictumest ammato- vectione esse di-
motibus violen- bus compositum quse in
rum motus assimilantur VH Physicorum '• In mo tu
sint, non qui- cta sunt in
naturales motum expul-
tis cum tamen enim vertebrorum habet
demmaterieemobilium,sedips.samma-
motu corporis habet motum
^-^t^^t «lu sionis, et in
secundum quod ammata Uneam, sicut trahi-
tis
dic tracUonis ad rectam
simpliciter vult
dicere esse eorum,
voluntat.s
turphmstrum,etinmotufonn^orgam
et
quoniam sunt appctitus sicut to-
appetitus ipsa motus toUus ad ambulandum,
Ltus quia voluntas ct motum gyralmms sive
tius cruris habet
:
his mot.bus qu.bus
sunt moventia in verUgo, sicut movetur
:
subserviunt. eius quod dicitur
alia moventia in rota molendmi
etiam omnia
his motibus advcr- ii quod circumducitur
lu omnibus etiam quis advertere
potesl
videntur Sic igitur facile
tcndum est, quod omnia qu^ motu processivo pro- :
cum violentis mo- ea quse sunt in
babere similitudinem solus iUe processivus
.
qu^ movent. pter qu^ eUam
tibus,sunt subservientiahis
cap. 4.
3
VII Physic. tract. i,
cap 4.
Yii pbysic. tract
i,
1
supra.
a vil Physic. ubi
I.II5. II I)i: MOTIHIS ANIMAL, TRACT. I 291
V l.agora chclus est, ct
porfectissimus n.i facilius consequoucluni
K uum qu. suut .u corponbus nuu-ta- i<l quod ,lesi-
do.-atur. M.o otialu u.auus .liluc c^ -
"" '^" ""^ ''-
""" ^^^— orja-
uT uuurr'" '" '" "^•^^"°''"'" ^'
^l-"--
d.t, sed ni omnem locum et m omni loco ^..v .
pleno dotorminau.lum sit sicut et
ot omni specie
motus ca>lestis ot violen cielora qua} spocfaut ad naturam parliiim
ti ••
qui tamon animato violontus
osse corporis auimalium, lamou hic cq.ortet
nullo modo dictus est. Porfoctissimus au-
dici, quod in mauihus et hrachiis plus
touj, quui cx oiunihus feio compoui
vi- upparet de motu isto
dotur
quam iu aliis mom-
: et luec ost causa quare Socrates 00 quod manus et hrachia formata
hris,
ol IMato omuom animaui animalium sic suut ut impedientia
mnviuif,».», .f . I .• .
"r^^"c..iia removeant
icuiuvuuui ah
au ouim-
ouiui-
".„!""" "''"" "'''- ''"^ "'- —"'"-. "^ conforaul e.podi™-
"u ci
•uui, t"''™"
ijKsam esse movoutem
soqjsam, tia
cau";'"!:'''';""''
^"'"'."!
""r ""'"^ "' '^™ ^"'"» " - -"" p-''^""'.
in onmom motum. ilos parant ad amhulaudum : et ideo
quaecumque sunt expedientia, aptissime
prjohent organis. Caput autem mohile
ot
in his quae colluui hah(>nt simili modo
motus : ad lioc autom ut circumductum
citius utatur sensihus maxime visu et :
quia visus non perficitur uisi ad liueam
CAPUT V. rectam. Quae autem collum non hahent,
non possunt hahere talem capitis conver-
sionem, quia incideret corruptio et mors
propter separationem cerehri a uucha
descendontem. Et ideo talia quaudo vi-
QiiulUer molus wnmaUum esl in aliis su uti contin-it, totum corpus ad illaui
membris curporis ? partem ad quam visus dirigcndus est,
couvcrlunt. Similiter autom illa quce ha-
hent aures in sumuio verticc capitis ul-
tra situmoculorum clovatas, oportet
quod curva foramina valdo hahoant au-
^''^*^^ ^" auribus quoniam si pori audi-
Fsf nnfom 1.- 4 1.
:
."""'•"" '"' «'»''"' <'"-"' '^»"--"' in su„„„um
mo'Lllu,^ir ^''''
sT™ ,Z : IT"' T°''" """"'• ^"I""^ «'"""'' «^ "»'" corrun,pe.otur
um olh onl h "rT'"" ^*"™''"'- "^""^' "^^" ''"''' -'W^ 'luce peLa vo-
""' ''"J"'"'°- P»"" '"'-
,,o,ors auT r, ^-"'"^' Quia
M au,li.'u,„. igitu,-
'"'''''.''""''^ ^-1 "«'^'^sso ost pa,s audilus, oportot o se au-
t me„ mo u, r,
^
""" ''''""' '"'"'" ''' """S"»^ ^^'«» -«Piaul,
Zus sed , "'
''"o"
1"» ""'l'""'
''."""" '" "' "'"'"''^^ "' u„deeu„,q„e so„i ve,',ia„t
ipsa„;embra ,r ^
".'"" "•'«""" """"^ 'P'»^ colliga„ta„te,,uam,erri„ga„turi„
pCosh-i
p.o.ess,„, sed
s?i sunt motus dosorvienlcs
aero. Licote..i.,. per ei.culu.n Bat souus,
' 111 de A„in,alibuj, tex. et com. 38.
I). \\A\. MAd. OHI). PH/EI).
21)2
perliciatur circa centrum cordis re-
pcicipilur cx dircclo pri-
liv(!
lamcn mclius autem similiter est,
volutus. In partihus
ini sonaulis. quoniam unum-
diclum esl, sicut diximus superius :
Signum aulcm ('jus (iiioil
mobih! movctur in
capiUs. Anima- (Iuod(iu(! vcrtebrum
potcsl acci[.i inanalomia immobilis eo
diclum pixide mcmbri proximi
cnim qu:B h:d.cul aurcs (ut
motu quo movctur mcmbrun» quod mo-
lia
ossis invcnmntur
cst) emincnlcs, intcgri
quod fo- vetur in ipso.
sub aurihus ex directo propter uk.Ius pro-
inferius. Hsec igitur est Sic igitur patct qualis sit
ramen dcsccndit quam m
moventur et cessivus tam in toto ammali,
causa quare talium aures
partibus animalis acceptus. Ex
priedictis
figuram
non hominis, vel simiaj qu£E movcntur
fora- etiam innotescit, quod ea quai
aurium inferius sitam habct super
violenter, violentiam non paliuntur quae
men auditus. Sic etiam est de ore et de
omnino quibuscumque natura sit omnibus modis contra naturam. i.i-
maxilis, et
violenti secun-
cet enim motus dicti sint
motum dederit, quod conditiones motus
non dum quod sunt corpora reclarum super-
quEB supra dict» sunt, observant, quan-
ficierum et recti motus, tamen in
quidem tantum quantum pedes, eo quod
motus processivi, sed tum ipsa eadem sunt corporum anima-
sunt organa
elementa habentpotenliam, quod
illi
torum,
unumquodque secundum modum possi- contra natu-
omnibus illis mixta moveantur non
bilem et congruentem sibi. In
autem his motus procedit ab immobili et
ram primis dictis motibus. Dico autem
contra naluram forma eorum
secun-
in partibus in toto tion
in toto animali et :
dum quod animatum corpus,
constituunt
quidem, quoniam centrum cordis est a
etaccipiunt formas taliter
moventium,
quo procedit primo totus motus, et ad id planum
qualiter movent superiora, sicut
retrahitur et cum ex illis componatur
:
gyra- est intelligere ex his quee praemissa sunt.
vertigo, oportet quod totus motus
.r-c^o^axSVe^S)'?^-^
LIH. II 1)K MOTIBUS AM.MAL.. inACT. TI 203
TRACTitXdiSl II
DE DISPOSITIONE EORUM QU^ MOVENTUR MOTU PKOCESSIVO,
omnibus his quantum spcctat ad pr«sen-
tem intentioncm.
Dicamus igitur, quod nihil omnino
motum processivum pcrlicit uno tamcn
organo motus ct hoc contingit
:
ideo,
quia animal habet dextrum et sinistrum
:
CAPUT L et nisiuteretur dextro et sinistro, oporte-
ret quod altera pars dcciderct,
cum in
nullo juvaretur ad motum. Et idco
qua-
cumque moventur, duobus movcntur
instrumcntis ad minus. Et si quis
De obji-
dispositionibiis eorum quae movenlur ciat de saltantibus in pede
uno, ni-
motu processivo. hil valct objcctio quia taiis motus
:
est cum tanto labore, quod ipsum
animal non potest sufTcrre diu : motus
autcm processivus invcntus cst a natura
propter salutem auimalis. Ex hoc
„„i,,i
aufcm Contra
.
So-
.• »r •
patct mcntiri Mappam mundi ct Soli- """'" et
Consequenter autem hic videnflum est uum, qui unipedcs hommes quosdam «'""'li-
qualitcr fiant motus ipsi, utrum uno or- esse affirmant et ambulantcs : hoc cnim
gano, vel duobus. Cum autem pcr qua- cst impossibilc proplcr rationcm indu-
tuor modos in generc istius varientur, ctam.
eo quod quaedam sunt grcs^ibilia,
qucB- Amplius autem ct proptcr hoc quod
dam volatilia, et quaedam natanlia, ct de rationc motus localis animafi corpo-
quaedam reptilia, eorum quae localitcr ris hoc cst quod movctur a
substanlia
animali motu moventur, oportct nos dc incorporca, sivc sit corniplibilc, sive in-
omnibus his modis facere mcntioncm
: corruptibilcquod fit a dcxtro in sini-
et prcemittimus primo in communi de strumgyransin dcxtium dcxtrum enim :
294 D. ALH. MA(1. ORl). PH/RI).
ct natatio liunt pcr cbtmcnta in quibus I
nulli incst, nisi oiiam cui inesl el siiu-
non quicscit corpus animalis. Et idco ni-
co quod opposita nata sunt
licri
sli-nm :
cx ulraquc partc suspcndatur, cadii.
circa idoin
'
: ct idco niliil omnino intcn- si
motus Ambulalio autciii lil iu ierra in qua
sum tauluin uni or-ano proccssivi
ambulat quics cst animaliuin : ct idco iii iila opor-
ct idco niliil
potcst movcri :
pcdc sustcnlari, ci suflicit
tanlum tct altcro
tantum uno pede, ncque volat totum
pinna, ambulaiioni proptcr hoc quod
una ala, ncquc natat tantum una
corpo- corpus susicntatur super unum. In alis
neque rcptat tantum uno annulo
autcm non esl, quia ala non est l)asis
ris sui.
Ad hoc autcm notandum, sicut et m corporis gravis, scd poiius cst im[iellcns
meminimus, quod et Irahcns sicui rcmus navcm ct non
Physkis nos dixisse
basis cjus. Similis auicm ratio est dc na-
uliquando ea quse movcntur motu
proces-
ianiibus. De muliipedibus auicin oporict
sivo, uno quidem
instrumcnto cxtenso
necessario fieri quando-
mullas bases :
allerum suslentat et
ad movendum :
opor- cumque enim corporis pondus tantum
cum illud cxtcnditur ad proccssum,
sustentandum id quo proccdit, quod a basi pedum fixorum
tet alterum figi ad
duobus simul portari non potesi, tunc oportet figere
fertur animal, et numquam corporis.
alias bases ad susieniationem
nituntur ambularc, itaquod simul extcn- I
sunt Talia enim ut in pluribus, sunt mollia,
figantur, sicut
danlur, aut simul
bipedia. Et ideo non ct non habeni ossa se tenentia exceptis
omnia ambulantia
generibus cancrorum et testarum etideo
unum modum procedendi qm
:
habent nisi
mulias parare
oportet ad corpora illa
jam dictus est. Ambulantia autem qua-
bascs. Similiier autem est de his quae
simul
drupedia aut multipedia possunt
ennn suni multarum alarum, sicut vermes vo-
duobus niti diversimode. Oportet
lantes. Si enim illa movent exiendendo
necessario quod duo extendant, et duo
retrahendo alas, tunc duas exien-
simul quoniam si unum
tantum ei
figant :
duni, et duas retrahunt : ei hoc coniin-
figerent, sivehoc csset ante, vel retro,
ideo contin- gii,quia corpora ialium non sunt plu-
caderet pars residua et hoc :
corporis mosa ei pennaia, ut pennis illis porlen-
quia talia non sunt erecti
:
git, ex-
eorum in quatuor tur ei ideo oporiei semper aliqua
:
et oportet quod corpus
dcxtror- tensaesse cum autem continue hoc fieri
differcntiis sit portatum,
:
situ quando
non possei, tunc oporiei quod
sum scilicct, ct sinistrorsum, et ante, et
ducB alae exienduniur, alia duse reirahan-
retro. Et ideo uni non possunt niti, sed
modis, tur, eie converso. Taliaautem suni aeru-
duobus. Sed hoc contingit multis
de inotu cce volantes, ei bombices volantes, eihu-
ut inierius in proprio capiiulo
jusmodi. Si autem ea qua sunt multa-
quadrupedum osiendemus. Yolaniia au-
orga- rum alarum plus quam duarum. sunl ex-
tem necesse csi niti duobus simul
dexiris et alte- iendentia omnesalas ad volandum, sicut
nis, quorum unum sii a duae
suni scarabsei, et hujusmodi, tunc
rm a Hnisliis et nccesse est quod hoc :
volatum.
simul retrahat aliter sunt ad custodiam, et non ad
simul extendai et :
parie Ordinavit autem naiura duas ad cuslo-
enim necessario caderet in opposita
paric niteretur. Similiter diam proptcr dehilitaiem alarum quse
in quacumque
creatse sunt ad volandum.
Talia autem
auiemesi de naianiibus, quod necesse
coniinuo nituniur alis exiensis, eo
quod
est duobus a dexiris ei a si-
niii simul
quia volatus lenia sunt ei ad modicum sustentaculum
nistris disposilis organis :
1
Cf. X Melaplays. lex. et coin. 14.
LIB. II 1)E MOTIBUS A.MMAL., TRACT. II 293
ferunlur super iu-reni : ncc necosse est secundum aptitudinom, lunc olcvant
relleclialas earuni.(lujussignum est,quia nnum de piioribus in doxtro, et unum
aves bene pluniosiB et bene alata^ diu vo- do poslorioribus in sinistro, ot e conver-
lant extensis alis, et raro retrahunt eas. so : ot sic procedonlia ambulant et ince-
dunt aliquando velocius, ot aliquando
minus velocius secundum diversitatom
talis motus. Quia autem supor basim
iixam cadit tolum corpus antc ot rotro,
ideo taliler incedens animal si volocitor
inccderet, incommodum vohit sessorem,
CAPUT II. qui continue cadit de laloi'e in latus ante
el retro : ot illi casus faciunt collisio-
nom : ot ideo docentur equi ot nmli et
asini duos pedes in uno latere, ante et
retro in eodom latere simul extendore ct
De motu gressibilhwi super terram qua- simul ligore, ot in alio simililor : tunc
liter perficitur ? enim tolum corj)us animalis figilur anlc
et rotro aequaliter, et extendilur opquali-
ter, ot ideo lunc non facit collisionem.
Et talis ftiolus incedondi a vulgo vocatur
ambulaiio. Troctatio autem perficitur in
uno anle cxtonso et altero poslerius in
Dicamus autem nunc de ambulationc opposilis latoribus : quod in-
proplcr
eorum quas sunt bipedia, et videamus commoda ost valde vcctio proptor casum
qualiteripsa perliciantur. Gonstat autem, collidentem de latore in latus. Cursus
quod illorum molus non ost nisi tribus autom talium perficilur oxtensis primis
niodis. Quoium unus est anibulatio, ot cruribus anie simul ad accipiendum viae
alier est saltus, et tertius cursus. Ambu- spatium, ct posterioribus impingcnlibus
latioautem non perllcitur nisi sicut di- ad sallum : ot quaecumquc quidem Iioc
clum est, quod scilicet alter pes figatur, simul faciunt, velociter currunt.
et alter expellutur ad accipiendum spa- Est autem generale in omni quadrupe-
tium propter causam quamdiximus. Sal- de, quod non movetur nisi valde malo,
lus autem fit utroque pede simul fixo ;
uno pede laeso, sicut bipes non movetur
et fit saltatio per multam spiritus emis- nisi male, altero amj)ulato vol laeso pedo.
siononi in organa motus, ot per motum Et hoc ideo est, quia corpus oportotpor-
corporis per pedes in aerem, sicut move- tari ante ot retro ot in utroque latere : et
tur id quod est projectum. Ciirsus autem idoo oportet esse qualuor portantia ad
fit in talibus sicut ambulalio praeter hoc minus. In bipodibus autom anlerior j)ars
solum quod ost velocior ot sic moven- : est vecta super postoriorom : nec opoitet
tur ambulando omnia bipedia bipedia : (|uod posterior portetur nisi duobus a
tamon pennata magis apla sunt saltui latcribus, dextro scilicet ot sinistro. Sod
quam alia proptor sui corporislevitatem, multipodia diversimode valdo moventur
et propter plumarum suarum elevatio- propter diversitatom corj)orum eorum :
nom : plumai onim totum corpus elevant. quoniam quaedam invoniunlur multipe-
iloc igitur modo bipodum. perficitur am- dia valde parvi et curli corporis, sicut
bulatio. aranea et formica : ot alia quaedam in-
Quadrupodum autcm perficitur motus voniuntur valde longi corj)oris, sicut
tribus modiSjScilicet ambulatione, trocta- quaedam de nalura ver-
aeruca, et alia
tiono, etcursu. Quando aulom ambulant miuni. Omnia autom conveniunt in hoc
29() D. Al.li. MAO. OHh. VU/VA).
ca simiil uiti <l(!xtro cA si- lit, oportct omiiibus simul iiili instrii-
(jikkI o])(»fl('l
nistro, cl antcrius ct |>ostcriiis :
lalia mentis ad molurn p(!rtincnlibiis ct idco :
cnim ossil)US carcnt : cX in qiiacumquc pisces omnes pcnnas simiil cxlcndunl ct
simul rclralimit. 1^1 simililcr volanlia
parte corporisnon sunt fulcita, in illa
non autcm movcntur omnil)US alas, pra-tcr crucas qua; multas alas lia-
(lccidunt :
bciil, sii|tia diximus. Similitcr autcin
pcdibus simul, scd quosdam (ixtcnduiil
iil
fjufficumque natantium pcdcs liabcnl, ct
in spatium quod p^^raj^^unt, quosdam au-
tem ligunt propter corporis fulcimcntum : pcdibus natant, oporlet simul omncs cx-
tendcre, ct omncs simul rctralnjre anlc
scd d(^natura istorum in libro de Anima-
ct b;jec cst ars natandi. (>ausa au-
lilnis '
Convcniunt autcm om-
dicetur. ct rciro :
nia pcdibus gradicntia in boc quod non tern cst, quia natatio est tractus quidain
tractus navis. J)iximus autcni in
habcnt aliquid dirigens in motu isto ct sicut
gubcrnans, nisi imaginationcm et quic- :
Ph/Hicis % quod unum solum in talibus
cumquc inter ea sunt frigida, sunt pigra. non movct, sed collecta virlus ex omni-
Quaecumquc autcm sunt calida, sicut for- bus in talibus movct et idco oportct :
omniasimul cxtendere ad rnotuni, ct om-
mica, sunt velocia et agilia et qutecum- :
nia simul retrahere.
que eorum sunt multipedia, babcnt vcr-
Conveniunt autem natantia et volanlia
tebra et pixides in quibus est motus aut
sub ventre. Quaecum- in motu suo in hoc quod gubernaculum
antc pectus, aut
habent. Cauda enim est eis pro guberna-
que autcm sunt bipcdia, aut quadrupe-
culo et illa reflexa se sistunt et ideo
dia, habent membra haec versus dorsum
:
:
aves quando cadunt ad terram, relle-
continuata.
ctunt caudam versus verticem ut sistant
motum volationis. Natantia autem non
sic possunt reflectere : quia cauda eorum
disponitur secundum profundum corpo-
rum suorum, hoc dorso versus ven-
est, a
trem. Et ideo quando se sistunt, tunc re-
CAPUT III. flectunt cam aliquantulum ad latus. Cau-
da enim in omnibus talibus habet vicem
gubernaculi dirigentis et sistentis motum
volationis et natationis sed cauda in :
volantibus disponiturin latitudine corpo-
natantium. hoc est, a latere in latus et ideo re-
De motu volantium et ris, :
flexio ejus est ad dorsum et ad ventrem
propter hoc ut dirigant et sistant motum
suum, ut diximus. Queecumque autem
volantium sunt multipedia et plus quam
duarum alarum, non habent caudam et :
Volantia autem ct natantia in multis hoc ideo est, quia frequenter longi cor-
communicant, eo quod natatio quidam poris sunt vel rotundi, sicut seruca
vo-
lans, et sicut bombices, quce
longa ha-
volatus est, sicut et volatus est qugedam
Quaecumque autemtalia sunt,eo bent corpora, vel sicut scarabaeus qui
natatio.
habct rotundum et talibus esset cauda
quod non egent in motu tali fulcimento, :
sed impcllentc tantum sicut remus impel- magnum impcdimentum, eo quod sunt
2 Vlll Phys. Iracl. ii, cap. \.
>
\!V dp Aiiiinnliiuis, trar. ii, caj). 2.
LIH. II I)K MOTlliUS AMMAI.., TUACT. II 297
pigra et dobilis volaliis. Ht alia causa esl et in illa molum habent : et liajc aliquan-
liujusmodi, ([uod residua^ alie quu' non do non nalant [)ennis, sed potius parie
extendunlur, sunt cis interini pro iiuber- [)osteri()ri cor[)oi'is sui qua^ cauda vocii-
naculo : cuni enini (Uue aliiiuni suiiiuni tur, licet in veritiite ciiuda non sit. Cuin-
extendiintur in spatiuin iid inotnin, duie da enim est post anum. Sed illis anima-
alia^ retraliuntur ad corpus, et sunl vice libus pars illa est inter anum suum et
gubernaculi in tidi niotu. corpus : et quid([uid ante est, pro ventre
Qufedam autem sunt t|Uie neijue j)eife- videtur esse in talibus. Talia enim omnia
ctuni babent jjfressum, neque perlectum qua' sic natant retrorsum, natant sicut
volatum : sed primo daiit saltnm : et ul cancri secundum omne genus suum. Et
saltus prolongetur, utuntur inotu alarum hoc ideo fecit natura, qnoniam ante ha-
sicut locusla. Kt illis omnibus natura de- benl multos pedes omnia tidia ([uibus
dit crura ionj,^a et fortia posterius, ut ex tenent se in fundo contra motum aquae
liis totum corpus impingatur. Si enim et quibus apprehendunt cibum : et ideo
luvc essent ante in cor])ore, non immi- ibi locus pinnarum : [)ropler (juod magis
neret eis totum corpus : et ideo cum necessaria organa sunt ante, et illa quoe
impinj^erent terram, illis cruribus non faciunt ad bene esse, sunt retro : et baec
elevaretur corpus ipqualiter ad saltum : non poterant esse reflexibilia ad dorsum,
et ex boc perpenditui", quod aequaliter in ut sic recurvata motum darent ad ante :
omnibus animalibus multipedibus natura (juoniam talibus per dorsum non descen-
ordinavitpedcsposterioresfortiores quam dit vis motiva, sed per ventrem anterius
anteriores : quia liis incumbit pondus et subtus in corpore. Et ideo ad istam
corporis : et per illu impingilur ad mo- partem oportuit ea moveri ubi recipiunt
lum. Prioraautem crurapripponuntur ad virtutem motivam. Hoc autem modo
inotum chordaruin trahentium. Talia motus remi corporis sui motus non po-
enim sunt carentia sanguine, et sunt fri- tuit esse nisi retrorsum.
gida ct pigra et ponderosa.
IVon inveniuntur autem aliqua natan-
tia (juce primo saltent, et post natando
saltum perliciant. El hujusmodi causji est
quia natura non operatur frustra : saltus
autem in aqua fieri non potest proptcr
spissitudinem elementi,sed in aere potest
propter ejus raritatem. Sed inveniuntiir
in aqua quadrupcdia gradientia, sicut lu-
pus marinus et multipedia, sicut can-
:
et genera quie vocat Aristoteles
'
cri :
Karabo Grcece, quod apud nos sonal
locusta maris, et est dc genere cancri non
dilferens in figura a cancro lluviali, sed
in quantitate : quia est Uarabo valde ma-
gnus. Causa hujusmodi est, quia aqua
non impedit ambulalioncm pigram ta- :
men {)ropter hoc quod ea qu* natant in
a(|ua, quiescunt in terra in* fundo aqua;.
AiiisTuTELEs, Lilj. IV dt' purliljus animaliuni.
1). Al.li. MA(.. OIU). V\\A'A).
21>B
Ila-c igilur lahMn hubenl
vix exsiccanliir.
moium proj^lcr ea qu.-e diximus.
Sed ea qwa« vi coslarum repunt,num-
codem bitere niluntur mo-
quam simul
veri, sedexteiMliint
uihhii lalus, etligen-
alterum, et
tia costas illius, trabunt
trahunl etiam illud, et sic
de latere m
s.gnum est,
latusmovenlur. Hujus autem
CAPllT IV. incessum, et
quiavalde babent curvum
partem tanlum,
non curvanturad unam
sed modo in unam, et post in aUeram,
sicut homo qui ponit se ad ventrem, et
manuum ct pedum n.titur
sine adjutorio
Dc motu repcntium animalium. mover. non
moveri. lUe enim omnino
potestnisi extrudendo latus
unum primo.
Costa.um
ettrahendo aliud post iUud.
autem mobihlas juvat ad
motum quia :
latus est ex-
per iUas figitur quocumquc
trusum. Cost» antem
non sunt directe
tiibus mo-
Repcnlia autem generaliter hig.da pauca
enim et pinguiora, ossa quia taha animaha
:
dis repunt. Frigidiora solo, sed sunt
nascuntur in ventri- habent ossa nisi in capite
ut sunt lumbrici qui carnem exi-
et qucTdam inter cartihaginem et
bus animalium, repunt ore et annulis, autem non costis,
stcntiain durilia. Sic
hffic vocanturproprie trahentia. Qufiedam pinnaiumparvarumm po-
repunt, sicut sed mobihtate
autem costarum mobilitate existent.um viden-
sterio.-i parte corporis
serpentesquidam. Qu^dam autem re- curvam habenl
qua3
quibusdam in latere suo tur natare qusedam,
punt semicirculis et mu.-ena
natationem, sicut anguiUa,
:
Quoecumque
dispositis ex utraque parte. murena habet cur-
liabent sed anguiUa plus quam
autem trahentia sunt inter hsec,
sui cor- vum modum natandi.
principium sui motus in medio circulorum
loco cordis et cognos- Qu^dam autem quasdam
poris : et est ei :
hiteribus extra, et
quia est habent poi^tiones in
cunturper heec loca iUa in eis :
squamae, et his mo-
sunt quasi quEedam
magnus, et aliquantulum
annullus existent.bus
ibi
pars corpo- non quidem motibus
ventur,
croceus magis quam rehqua Ulce, sicut
multum quam ahai cumsint insensibih^s pa.tes
ris sui,et est spissior squam^e piscmm :
ejicit primo to- ungulse animahum et
partes corporis et ex iUa
:
laterum, ut di-
medietatem sed moventur extrusione
tam anteriorem sui corporis figunt port.o-
ximus et latus exlrusum
tunc in annulum medmm
:
in rugas : et sunt in laterilms
m nibus circulorum, quee
cordis est, attrahit simihter
quiloco
suis Et sunt taha
multa serpent.um ge-
corporis medieta-
rugas sequentem sui moventur. Omnia autem
sunt muhum nera qua^ sic
lem. Ha?c enim animaha alas non habent
msi vaWe
potentiahler, et ideo dif- taUa c-ura et
frigida et sicca extremam frig.ditate.n,
raro propter suam
Et si natura dedisset eis
motus. stu-
ficihs sibi a natura datas
inutiha quoniam quai crura et alas
pedes vel alas, essent et .deo es-
:
pefaceret et
immobiUlaret :
aprincipio
oporteretelongari et distare ea taha o.-gana. S. aulem
sent in eis otiosa
vitffi, et tunc
obstupescere per frigus, et sicut dicit Soh-
Quod sunt se.-pentes volantes,
contraherentur propter siccitatem. .Egypto, quos ipse Ihcs
vo-
signum est, nus csse in
autem vehementer sicca sint, csse calidiores, ut
alas
exsiccant, et cat, oportet iUos
quod pulverizata vulnera possinthaberemobiles.
apposita quae
caucros, et alia hujusmodi
LIB. II I)E MOTIBITS ANIMAL , TUACT. II 2! 19
quai secundum rationem est in intelleclu
et eamdem formam iiuhiit sensibilibus
phantasia, et eamdem sic parliculatuiu
a[)pelit voluntas, et sic impelum facit in
opus vel moUim : tunc sunl motus ordi-
nali secundum rationem virtuliset hone-
CAPUT V. sti, et lunc, testanle IMutone, propter or-
dinationem primi motoris in homine di-
rectesubduntur ei alii motores inferiores.
Et hoc est principium boni ct moris et
honesti.
De causis nrdinationis et inordinationis Si autem forma movens non incipiat
motuum anima/iuni. ab intellectu, sed sit aliqua de his quae
discurrunt inspiritu sensibili iiiter orga-
na sensus proprii ct aestimativoe, et super
eamdem feratur appetitus et impetus ad
opus hoc opus non est ordinalum se-
:
cundum rationem honesti, sed secundum
In oiuiiibus auleiu diclis animalibus rationem boni ut nunc. Et hoc est prin-
molus estoi-dinalus aliquaudo, aliquando cipium vitii el perversitatis quia sicmo- :
inordinatus, sed est quasi dementis ali- vetur homo secundum delectabilia sensus.
cujus qui non ordinat actus et motus lliec igitur est una inordinatio, ct oppo-
suos. llujus autem causa est ex parle mo- sita sibi ordinatio, quae non est nisi in
toris et ex parte organi. Quando autem lionane : est autem alia ex corrumpente
spiritus discurrens inter sensum et orga- aliquo et impediente spiritum in organo
num phanlasiae, aut etii^m ipsum orga- ffistimativse. Illa enim ordinata, et in
num corruptum est, lunc efllcitur molus statu existente, est ad minus ordo in mo-
inordinatus. Diximus cnim in libro de tibus ad bonum ut nunc, qualis cst om-
Aninia ', quod virtus motiva, sive sit in- nium animalium. Corrupta autem ipsa,
tellectus, sive phantasia, nihil accipit in secundum quod diximus, fertur aniinal
corpore secundum quod est hujusmodi. inordinate, sicut navis sinegubernaculo :
sed potius utitur corpore ad exsequen- ct in hac etiam communicat homo. Ta-
dum formam illam quam apud se jam lia animaiia enim dicimus furiosa, et
habet: et diximus iterum in eodem libro, amentes vocamus tales homincs. llujus
quod licet bruta non habeant ralionem, autem causa est, quoniam in motore qui
tamen habent quamdam cognitionem con- est vestigium ccelestis motoris, oportet
ferentem sensibilia et intentionem sensi- observare qu» in coelestibus observanlur.
bilium, qu» est loco rationis, quae a qui- In ccclestibus autom sic est, quodprimus
busdam Philosophis cogitativa vocatur motor forma sua practica movet et hac :
iniproprie, sed melius dicitur aestima- eadcm movet inferior qui est sub ipso, et
tiva. tertius, et quartus, et sic deinceps : sed
In homine igitur sine dubio sunt du» appropriat eam magis et magis et deter-
motuum ordinationes et duae eorumdem minat. Et quia corruptio in ccelis accidere
motuum corruptiones. Quoliescumquo non potest, ideo non accidit in eis inor-
enim motus in homine incipit a forma dinatio : Ht enim quilibet inferior cum
III de .\Dinia, tracl. iv, oap. :].
:
300 D. ALB. MAG. OHI). PRyDD.
molii suo proprio quo foiinain oxplical autom fll iri niotibus continontifE et in- continer
approprialani : lialxsl ctiaiii inolu sui su- continontiae : continontos oniin generali-
porioris quo inovel ad eannhan cl ad tor vocamus, qui morantur in formamon-
quain niovcl supcrior : ct idco caiioninis to concopta ot siquidom buic inforioros
:
quando motoros subministront organice, tunc
dicitur cssc inolus supcrior : ot
proportio cjusdom scrvatur in niolil)us oinnia fiunt ordinato otbono. rbicumquo
autoni aliquis inf(!rior ogroditur formam
aniinalium, tunc est ordinatio inoluum.
ordinis bujus, incidit incontinontia; vi-
Ouando aulein dcilectuntur ab ipsa, tunc
tium ex supornuitato, vol diminutione,
cstmotuuin inordinatio.
Oportct autem in liomine ol)servare vel alia inordinationo oporum. Tnde
sapions dictum I*latonis quando
quod observat natura. Natura enim par- fuit
ticularis, quse est in coinmixtione quali- dixit quod « morum fiunt sicut
monstra
monstra naturaj » monstruositas enim
tatum elomontalium movens primum, :
induit formam cooleslem communein, naturae, eo quod indicium est corruptio-
approprians quidem adfieri hoc vel illud nis organorum in quibus sunt spiritus
et huic formse subministrare facit omnia moventium, saepe causat monstruosita-
tem morum et idoo dixit Moyses
instrumentalitor socundum rationem re- :
cte perveniendi ad finem totius generatio- ^gyptius, quod « monstrum in corporo,
Monstrum nis :ubicumque aliquod elomentalium
ct est etiam monstrum in anima et in mori-
unde cause- , . t.. a i
tur
'
exorbitavent, egreditur monstrum, aut bus. »
ex defectu, aut ex superfluitate, aut ex Sic igitur de motibus animalium de-
inordinatione figurae causatum. Similiter terminatum sit a nobis.
INDEX
Lihrorum, Tractatuum et Capitum in Libris de Motibus
animaliicm.
LIBER I.
II. Ex qua nalura aiiima
potest movere in com-
paratione ad corpus ac-
cepta ? 259
III. De solutione dubitationis
circa pra;dicta. 261
IV. Rationes Peripateticorum
ad hoc ({uod anima mo-
TRACTATLS I.
vet in quantum est sepa-
rata. 264
V. Qua de causa separata sub-
stantia formalis movet
plus quam omnes aliae
lie eo unde aniina habet movere hunc formae ? OO.")
moluin ? VI. Quod in anima sensibili et
intellectuali sit movens,
et qualiter se habet hic
motus ad niotum eo-
rum quu; non per se mo-
ventur ? 267
Cap. I. Do ordiiie ot modo dicendo-
rum, et de sentenlia Pla-
tonis, et natura nioven-
di. 2:)7
:{02 INDEX TRACTATIJUM ET CAPITl M
i).' ralionibus I'f;ri|)atf:tico-
II.
ruui per quas probatur
cor f;sse priu<:ipium mo-
tuuni animaiium. 271
III. (Juifl vfrilalis sit in utra-
(juc inductaruju opinio-
num ?
272
IV. I)*' priiuis duabus passio-
TKACTATUS II.
nibus ^'cnoralibus cor-
dis.qua; disjxjnuntur ad
motum. 274
V. De diversis dispositionibus
cordis ad systolem motum
et diastolcm in trislando
De primo oryano motm. hujus-
vel gaudendo vel
modi. 276
YI. De diflerentia motuum cor-
angustia; scilicet et
dis,
vigoris, sive audacia) et
IfEtitia;.
278
De dispositionibus cordis
VII.
Cap. I, De rationibus eorum qui
in movendo ex diversitate
dicunt postremum capitis 280
269 sanguinis causatis.
esse principium.
LIBER II.
II. De motu qui vocatur pro-
cessivus animalium, et
28fi
de proprietatibus ejus.
III. Qualiter omnis motus pro-
cessivus est motus sicut
circini, et qualiter est
labore et pcena
cum ? 288
TRACTATUS I.
omnes species
IV. Qualiter
motus violenti secun-
dum naturam sunt in
motu aniraalium, et qua-
moiibus et proprietatihus ipsorwn. liter dicatur processivus
J}e ipsis
289
et perfectus ?
V. Qualiter motus animaliuni
est in aliis membris cor-
291
poris ?
constrictionis et
Cap. I. De molu
dilatationis animalium,
et de proprietalibus
283
ejus.
ixnEX TiiAf/rATUUM i:t caimtcm m
II. De motugressibiliiim super
terraui ([ualitcr perlici-
tur? 291)
lil. I)e niodi vdlantium ct na-
tanliuui. '
290
l\. l)e molu repciitium anima-
TRAGTATIS II. lium. 298
V. De causis onlinationis ot
inordinationis uiotuum
animalium. 299
De ilbpositionc eoruin (/«a? movcnltir iiiotii
procc.<siro.
Cai". I. Di> dispositionibus eorum
qua; moventur motu pro-
cessivo. 293
Maa^oOOOO II
-
,
D. ALBERTl MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR.^DICATORUM
PARVA NATURALIA.
DE ^TATE,
SIYE DE JUVEJNTDTE ET SENECTUTE
LIBER.
TRACTATUiS I
DK /ETATE IN COAIMUNI, ET DIFFEKENTliS EJUS.
dicenda, sive essent animee propria, sive
etiam essentcomnmniaanimiEet corpori,
secundum omnem ralionem communita-
tis. Quia lamen virlutcs hujiis non sunt
CAPUT I.
inlinitaj, ut in primo Cwli ct Mundi '
pro-
balum est, ideo adhuc nos oportct qu.'ere-
re de initio et statu et declinatione ha-
rum virtutum, et de line qucm habent
Hp celate hi communi et de ordine ctcau- secundum naturam. Et idco adjunj^emus
sa dicendorum. omnibus habitis adhuc duos libros, quo-
rum prinmm de Juventute et Senectute
vocant Pcripatetici, deincremenlo
in (juo
et statu et declinatione virtutum ot ope-
rationum animne in corpore determinave-
.lam explevirnus omnia quce de passio- ruiil Aurujui. Sccundum aiilcm dc (^nisis
nibus et operibus animse videbantur esso lonfjioris el brevioris vitx vocaverunt. in
' I de (apIo et Mundo, tract. ii, cap. .i.
IX 20
m\ I). ALB. MAG. OIU). l»H/i:i).
quo consi<loravorunt causasfruilionis opo- sicul aliorum, sicut sunt olomcnta ot mi-
noralia ot oJomonta minus participant
rurn ol virtuluni aninuo in corpore, in
:
aulom quam minoralia eo quod lon-
oninil)us vivonlibus. l)o masculino <'L'tal(!m :
gius rocodunt a vita ot pcriodo ot idoo
cl f(ominino non polosl in sciontia dc :
j
(Jiximus in libris Mincraliurn, quod ha- Min
Aniinalibiis (lotorminari, eo quod hoc ad per
corporis tantum pertinct naturum ctcom- bcnt periodum minoralia. Quod autcm ha
plexioncm. additur, in quo virtus vitse omnem suie
Dctcrminantes autcm dc liis, dabimus mcnsnrK pcrficit opcrationcm, dicitur
causas generalcs omnibus vivcnlibus se- jiroptcrea quod omnihus vivis communi-
cundum quod perlinct naturali scicntiae, ter diflinilio congruat. Vita (mim in ani-
accipiomus illas innotioribus apud nos. malibus ct plantis communitcr, licot in;e-
et
invcnta est, ot tam plantai quam
Et argu(mius quod proportionalitor sint qualit(!r
in omnibus aliis. Non enim potost esse, animalia variantur in oporationibus vilae
quin oa quse communicant in incrcinen- socundum £Etatom. Quod autom ultimo
operum vita; et statu et additur, nisi impcdiatur per accidens,
to virtutum et
ad minus secundum propor- ideo dictum cst, quia et modus vitae ot
declinationc
tioniscommunilatcm,communiccntotiam tcrminus aliquando breviatur, etaliquan-
in animis eorumdem : et cum scitur cau- do prolongatur ex accidcntalibus causis,
omnibus aliis et alias etiam ex accidcntibus recipit va-
sa in quibusdam, sciretur in
rietatos, sed secundam naturam habet pc-
secundum proportioncm ad illacompara-
tis. Gommune autem in quo
sunt omnes riodum delerminatam. Convortibilis igi-
inducta diffinitio.
conditiones virtutum animalium et gene- tur aetatis est
ralitervivorum, vocatur setas, sive pe-
riodus vitae. In boc enim communis vir-
tus vitae crescit et stat et declinat et deli-
cit omnino et tunc est fmis periodi et
:
setatis.
Cuid sit
'
Dicamus igitur incipientes acommuni, ...
setas
quod «tas est spatium temporis m viven- CAPUT II.
te relictum, in quo virtus vitse omnem
perficit suae mensurse modum, nisi per
accidens impediatur. In hac enim notifi-
catione spatinm^orai setatem in genere :
quod additur, temporis, distinguit ab De divisione setatwn, et penes quid sumi-
et
tur earum differentia ?
his quffi sunt in aliis spatiis loci, vcl se-
cundum Platonem, perennitatis. Plato
enim perennitatem esse spatium
dicit
stans ex quo et generatur tempus ct in
idem corrumpitur, sicut narrat Apulcius
in primo libro de dogmate Platonis. Quod
autem additur, in vivente relictum, pro- ^Etas autem in omnibus aetate partici-
pter duo additur quorum unum est, quod
:
pantibus in quatuor setates dividitur, sci-
temporis spatium in se consideratum non licet in getatem congregantem tam sub-
estsetas,sedtemporis quantitas, sed setas stantiam quam virtutem, et in setatem
standi tam in substantia quamin virtute,
vocatur secundum statum qui relinquitur
in ro tomporali viva. So- et in aetatem diminucndi virtutem sine di-
ex tanto spatio
cundum autcm est, quod non viva non minutionc substantiae, et in setatem mi-
proprie habcnl ailatcm : quia virtus co- nucntom tam substantiam quam virlutem.
ruin non ita variatur socun(kim poriodum llae autem in homine magis notae sunt :
Lin. T)E JUVFXT. ET SP.XKCT., TH ACT I ;5(i7
ct ideo in liomino nomina spocialia roco- qiiod luiinororal pr(q)riiim subjooUim
ca-
perunt quoniam priina vocala ost puo-
:
loris et talis ost jptas lortia, scilicet
:
fri-
rilis, sccunda autom juvonlus sivo virilis :
gida ot sicca. Et lalis luna cadons a plo-
roctius autom vocaturvirilis quam juvon-
nitudino usque ad hoc quod oflicilur di-
tus, quiajuventus ad puoritiam videtur mi(iia socundo ol lunc frigidilalo inva-
:
portinoro. Tortia verovocata est senoctus.
loscento inducitiir humidiim oxlranoiim
Kt (juarla ot ultima sonium sive fetas (\o- noii iiutriens, vol aiigons, sed
humectans
cropita.
extrinsecum quod ost humidiim phleg-
«ii«a3 autom IMolomanis has fBtatum
Dicit
maticum ot talis osl oetas ultima. Xon
<a :
lo- diirerontias sumi ad Uinre circulum eo
III in
:
aulom cTstimarc dobomus ita essc in lu-
jr()Ora quod luna maximo principatum habeat na luna onim (pialitatos elementah^s
:
in corporibus ferrenorum : propter duas non habot, nequo palitur sed debomus :
causas vel trcs. Dua' siquidom principa- imaginari ista esse
Iuii.t motu ex ot hi-
ies causaB sunt. Una quidem vicinitas :
mine in vivenlibus terrestribus, ol luii;o
ea enim quoe non distant multum, offi- non nisi per etrectum atlribui.
cacius movent. Rt alia causa est quae et
Veriimtamen licct hoc principaliter la-
principalis ost : quia cum sit infima, con- ciat lunae moliis itoratus [jiopter cau-
«ijregatfe sunl in ea omnos virtntcs mo- sam qujesecunda fuit inter superius assi-
ventium suporiorum mare ct ot ideo
:
gnalas causas tamcn quia virtutes
:
ol
onme humidum movot ox seipsa. Kx vir- Iiimina superiorum non ita iiniuntur in
lute aiitom luminis quod mutuat a soio,
inforioribus stollis. quin ctiam immedia-
eflicitur quasisol socundus, brevitor opo- te ad vivorum corpora attingant coad- :
rationes solis cxplicans, et ideo niovet ca-
jiivant ad hoc ct impodiunt aliquando
lores inferiorum. Dico autem hrevifor al-T stcII.T et spatia cadi non stellata,
fj-plican.s opcrfi/ionc.s soii.s quia (juod
:
quae gradus vocanlur : et ideo diximus
sol facit in anno secundum variatio- in fine secundi Peri gencscos
poriodum '
nem luminis ot caloris, luna facit in accipi secundum totius cocli reductionom
mense, ut dicit Aristoieles in libro suo de in circulum duodecimum domorum, in
Animnlibus. Tertiam autem Aristoteles
quibus virtutes et dobilitatcs invcniun-
videtur adjungerc dicens, quod luna ter-
tur stcllarum, cx hoc quod adjuvant se
restris naturte sit et ideo obscuritatem,
:
invicem vel impediunt ad movendum oa
ut inquit, aliquam rotinet, etiam post- quae generantur in inferioribus et sicut :
quam illuminalur a sole : propter igitur ibidem diximus, quod multum facit in
coiinaturalitatom terrena magis variat, istis ditTerentiis diversa materiae disposi-
ut dicit, quam aliquod corporum aliorum
tio, sicut cxpresse videtur in masculo ot
quae sunt in ccelo.
f(pmina. In fcrmina aiitem propter huini-
!ren-
Ditferentia aulem circulationis ejus est
ulii-
Innee
diim multum dilatabile etiam terminabile,
r dif
dilTerentia a^tatum. INimo enim cum ac-
nlia
citius pubescil foemina quam masculus.
m conditur, est calida et humida per elTe-
ine.
in Kt quiahumidum citius torminatur nuam ^
^'o'» i"ar
ctiim sicut prima setas, et currit haec us- , .
vir diutiii
siccum, quod calon terminanti majris
~ rc- generat
quequo officitur dimidia, et talis est pri- j ,. quam lcE
pugnat, sed dmtius tenetcalorem siccum "•'"«•
ma retas. Et deinde calido paulatim extra-
quam humidum et ideo vir diutius ge-
:
lientc humidiim cffiritur calida et sicca sic-
nerat quam homina concipere possit.
ut est aetas secunda. Tortio autem cum I^-optor quod dicitur slatutum fuissc ro-
humido egrediontc deficit calidiim, oo gis Persidis, quod nullus nisi juniorem
' II fjp r.pnerationp et romiptione, tract. ui, cap. 6.
308 D. ALB. MAO. OPl). PR/I^D.
sc,"(luc(srct uxorcm nc : si vclusliorcm du- linin virlutum, non pcrmittunt (icri
qujjc
ccrct, citius impcdirctur liliurum procro- fortcm animffi scnsibilis convcrsionem ad
atio, (lua impiMJita tcrra non bcncpopu- formas conccptas ncc ipsaj formai pury:
larctur, ncc palria dcfcnsioncm iiabcrct, sunt, ncquc permancntcs, proplcr mul-
nec llcipublicee cssct status bonus. titudincm humoris et fluxum ejus.
Ilaec autem atas dividitur in quinciue
alias parles, quarum prima estaetas lluens
humido vapore multo. Secunda autcm
ct
cst quasi plantaliva quorumdam orga-
norum ex humido quod cxsiccatum et
paulatim tcrminatum cst. Tertia autem
CAPUT III. cst, quae concutit et quasi subjicit et do-
mat humorem universalitcr ab inordina-
to motu ejus, ut stet ad facturam sub-
stantiae et quantitatis. Quarta autem est
quando jam calor praevalere incipit, ita
De xtate aurjcndi et differentiis ejus. quod rescindat, ct rejiciat superllnum.
Quinta autem est quando jam calor plcnc
convaluit et convertit humidum ad prin-
cipium siccitatis : et hoc est quando est .
in statu fortitudinis in ultimo suae quan-
titatis perfectse.
His autem sic habitis, loquamur dc pri- Istae autem ditrerentiai in homine ma- Nota^'
^^"^ho
ma harum atatum, quae ut gencrale vo- gis notae sunt quam prima quae vocatur
cabulum habeat vocatur setas augens
, in homine infantia : eo quod propter f'"'
substantiam et virtutem. Cujus nominis fluxum multum humidi, tunc creatura
ratio estquia, sicut et nos alibi detcr-
: nec significationes verborum attcndat,
minavimus, virtutes in quibusdam vivis neque formare possit, mollitie organo-
sunt tantum vegetabiles, ctin quibusdam rum et humiditate impedita, debilitata
cum his sunt animalcs : et illse quidem cratere lacieo, ut dicit Plato, eo quod
quae sunt vitales, sunt sicut alens, et au- nuper fuit humor lacteus spermatis et
gens, et generans. Et alentes quidem in sanguinis menstrui, et spiritus quidam
principio talis «tatis sunt diminutae : vaporatus in partibus spermatis invisca-
propter tres causas, quarum una est in- tus.
completio organorum. Secunda autem est Secunda autem dentiumwocdAMv plan-
multce humiditatis ex hoc quod non est tativa, quae est quando gingivae implen-
diu quod viva fuerunt humor et evapo- tur dentibus eo quod calor fortior est,
:
ratio quaedam fumalis in semine. Tertia eo quod ex natura ascendit in supcriori-
autem causa est defectus quantitatis quia : bus, et jam incipit conducere partes sic-
omnis virtus crescit, proprio subjecto cas sparsas in humido seminali et nutri-
crescente, et decrescit illo decrescente. mentali : et ex eis incipiunt indurare
partes ossium et dura formare et idco
Et hujus signum est, quod infantcs abun- :
dant humorc phlegmatico indigesto, ct sapientes medicorumpraecipiunt, ne pue-
vomunt et non sanguinant frequenter ad ris permittatur quod masticent in ilia
nares, et alia hujusmodi quae in omni- aetate aliquid durum quia in illa sciunt,
:
bus vivis proportionaliter inveniuntur : quod calor incipit jam apprchendercpar-
animales autcm tunc confortari nullatc- tcs siccas, et in ipsis acui, et ita exsicca-
nus possunt propter multum fluxum hu- re pruritum Proptcr quod
in gingivis.
midi ct dcbililatcm oi-ganorum anima- pucri omnia qua? apprehendunt, ori suo
LIIJ. I)K Jl VE.NT. ET SEAECl., TRACr. 1 301)
aiii»lir,iiil iit ffio(Mit prurituin ging^iva- autem et plantarum partibus
In plantis
runi ; ot quando iluris diu ot saepe con- has quinque diirorontias exprosse inveni-
IVicaut 'j^iniiivas, ovaporat niatoria don- mus : (luouiam primo sunt mollos valde
tiuui : ol aut iiunt odontuli, aut dohilos et tonorrimffi, ila quod si parum manu
dontos habontos, aut in prima, aut in comprimautur, cf(luuunt humorem et :
socundadontiumplantatione ot quanivis :
tuuc vidontur csse quasi herba minuta,
hoc nocumontuni forlo in juvontute non
etiam ilhe qua» postoa croscunt inarbores
ixrpondant. lamon porcipiont in sonoctu-
maximas : doindo autem viuconto calido
le, quaiulo virtus dolicit ot substantia. super humidum plantantur ranmsculi et
Similitorautem est in onmibus vivis folia plura
:
et radices. Tertio autem sub-
eo quod omnia viva o\ humido torrestri
jicitur eis humidum, ita quod compresse
pormixta habent ^a^nerationem por cali- non ila liberlim ut prius funduut humo-
dum, quod esl liumidi radicalis forma- rem. Quarlo autem durescere incipiunt
tivum et terminativum et exsiccalivum. resudantes humidum superlluum, cujus
Tortia autem in hominibus vovatur pars resudat, et pars consumitur a nalu-
concussivawfas: eo quod in liac coucutitur rali calorc circumdantis. Quinto autcm
Jmmidum el incipit subjici et acui cali- durescunt in toto et maturantur et ad sta-
dum, ex quo generalur pruritus, prae- tum perveniunt suoe quantitatis.
cipue in locis ad quse declinat cibus, sic-
autem Iisec sunt in
Proportionaliter
ut in inguine et cum adhuc nihil ex hu-
:
omnibus vivis. Sed est diversitas tem-
mido rescinditur et resecatur. poris in qua haec fiunt in eis secundum
Quarta vocatur setas puhertatis in ho-
diversitatem caloris et humoris eorum :
minc, quando jam calore vincente, et
parvus enim humor citius terminatur
expelli et descendere incipit supcrfluum quam multus aliis paribus existentibus :
humidum per pollutionem nocturnam, etsubtilis humor citius terminalur, quam
maxime quando proptor somnum incen- grossus terrcstris aliis paribus : et per
ditur caliditas interius. Est autem hoc naturam calidus humor, sicut aereus, ci-
in aliis sicut in planlis,ut dicemus poslea. tius terminatur quam aquosus frigidus
Quinta autom et uUima cst, quando per naturam exislens : et sic est de aliis
semen esljam maturatum, et quantitas ditlerontis quas facile est in omnibus
venit in statum, et incipit jam notabililer
proportionaliter invenire, quae ex humo-
exsiccari humidum : quai vocatur selas re et calore recipiunt generationem et vi-
juventutis, et a quibusdam vocalur ietas
tam.
crinita, eo quod tunc piii tam in barba
Ilaec autem a^tas secundum omnem sui
quam in aliis partibus ut in inguine sci- difTorontiam convenit virtuti augmcntatl-
licot et subascellis nascantur propter
:
vae, secundum scilicot quod procedit in
humidi cnim exsiccationem vapor ex il-
tompore, ita dobililatur augmcntum et
lis locis egrediens faciliter cum aerom
minoratur. Causa aulern hujus est, quo-
tangit, exsiccalur et Ideo ad formam
:
niam molle et humidum facilius extendi-
l)ilorum convertitur
f : pilus enim nihil tur quam siccius et durius. Nos autem
aliud vidolur csse nisi vapor de poro cor-
videnms, quod cunj calor inlral iuhumi-
poris cxspirans, ct ad aerem oxsiccatus ot
duui, citius movetur caloro humidum
induralus. Sod de natura pilorum, ot subtile et simplex quam grossum aliquo
quaro citius in quibusdam locis nascan-
terroBtri inspissatum : et cum movetur,
tur quam in aliis, et quare in capito sla- dilatatur et crescit. Et per omnia simile
tim nascantur, et quare quaidam pilosa est in augmonlo. Cum onim calor osl in
tota nascantur, et quaidam in toto sine humido subtili, cito dilalaiur humidum :
pilis, ut aves quaedam, alterius est spe-
ct cum inspissatur humidum, iardius
culalionis.
movctur. El ha>c est causa, quod pueri
ALi;. .MA(.. oiti). im;j:i).
:m I).
(liiirMrniiH suju ])lcr humidorum et calid^jrum eorum
iVcquonlui' |;lus (luani
diversilalem. Jn li(jininc autcm ma<:is no-
qiKinliliilis explcnl in piiino scpUninio :
ta- sunt istai prima esl
dislincliones el
dixiinus, incipil inisccri
:
luiic cnini, sicul
])arlil)us aculis ol pruriluin f(jiiileri"accrc usquc ad annuin communilcr, secunda
caliduin : proplcr (juod in illa a'lalc fre- aulem usque ad sepliinum, tcrlia aulcm
qucnlissiinc pucroruin movenlur genila- usque ad duodccimum vel undecimuni
lia lain niasculoium quain launinaiuin : annum, qiiarta usque ad d(;(imum scx-
et idco lejj;islalorcs dcderunl lioc leinpus
tum, ct ultima esl usqiic ad vig(.'siinuin
quartum, et iii (]uibusdain usquc ad tii-
prlmfc despunsalioni, eo quod lunc inci-
Secundum au- gcsiinum, vel etiam finis cjus est usquc
piunl placere sponsalia.
tcm quod magis procedit liaec aelas, sic ad trigesimum quintum, secundum com-
aclus augmcntativffi plexionum diversitatem.
magis dcbililutur
virlutis, nisi hoc sit per accidens et in
paucis. In liis enim in quibus inulla hu-
miditas impedit caloris exccdentis aclio-
nem, aliquando est status quidam statu-
rie brevioris usquc post pubescenliam,
usquequo calor liberatus a superfluo hu-
mido, conforlatus tunc incipit velociter
cAPn IV
extendere membra ad incrementum.
In plantis autem quibusdam videmus,
quod primo anno non accipiunt plan-
in
tationem organorum vel debitam quanti-
latem, sed in secundo et hoc contingit proprie-
Df^ xtate qua> dicitur stativa, et
:
eis propter ipsarum humiditatis
intermi-
tatihus et differentiis ejus.
nabilitatem aliquse enim per multum
:
tempus crescunt, sicut dicitur de palma,
quod crescit tempore centum annorum :
et hoc contingit propter sui humidi
vis-
cositatem, quod et diu permanet non
evaporans, et ideo potest diu extendi, et
iEtas autem standi tam in virtute quam
est multum vale calidum ejus et retentum
est,
in substantia sine aliquadeclinatione
in viscosilate humidi et ideo non potest
:
in hominibus a^tas virilis,
minui per evaporationem. quse dicitur
sensibililer
Plinius dicit, plantas omni quando etiam materia partium corporis
contra pii- Quod autcm ea
iiium.
omnino falsum est, et virorum confortata est, et virtus in
teinpore crescere,
resedit et quievit liberata ab
humido de-
prseter rationcm dictum : sed nos infra
fluente atas calida et sicca,
et hsec est
de hoc faciemus inquisitionem post dilTe- :
vicinita-
temperate quidem sicca propter
rentias retalum.
ffitatis humida?, sedplus
calida prop-
Kecolligendo igitur summatim, dici- tcm
confortationem caloris ex elongatione
mus hanc setatem esse augmenti propler tei'
menstruis san-
ab humore spermatis et
duas causas, quarum una est ex partc ab
guinis vel ut generaliter loquamur
materiai humiditas et mollities facileobe-
:
humore seminaliter concepto et vaporo-
dicns extcnsioni : et altcra est ex parle
sicut diximus supra. Hsec
enim setas
potens et conservare
caliditas so,
agcntis
adhuc, quia non deficit humidum
ex
substantiam el extendere eam ad aug-
stat
reliclum et ideo
vicino statu augendi
:
mentum. Observandum autem valde est, siccitas
quod in vivo omnis hujus aetatistempora non cadit adhuc in substantia :
substanlia'
enim causa esl dissolutionis
:
sunt distincta, sed sunt in.Tqualia, ])r()-
:
\An. m jrvR.NT. et srmt/i., tract. i r.ii
el h.vo est oausa ox parte materiae : nee ficieiiter decocto per cligeslioneni. I)e lioc
cadit iterum calor istius ietatis, eo qiiod auteni alibi salis dictuni est.
adhuc hahet niateriam muUam in radica- Dubitabit autem aliquis in comparalio-
libus membris non evaporavit. sed
qufe ne duarum dictarum a?tatum in qualitale
est subjectum et nutrimentum ipsius : in qua conimunicant, quoe est caliditas,
deticit tamen in hacfelate virtus augmen- qua" istarum sit calidior? Et super hac
tativa. quaestione multum Anti(|ui dissidere in-
(lujus verilas constat ex ratione dupli- veniuntur. Antiqui enim dixerunt a'la-
ci. Tna quidem probans est statum sub- Iimu augcndiesse magis frigidam, et teta-
stantia? et virtutis, et alia defectum pro- tem juventutis et status csse magis cali-
bat augmentativaB virtutis. Prima autem dam et siccam. Hoc autem Anticjui pro-
liarum rationum est hcec quoniam om-
: bare videntur ex rationc, et ex signis.
nis virtus faciens in uno eodemque sub- Ratio autem ipsorum est, quia calidum
jecto in statu uno duas operationes, et in simplicibus non est adeo intensum
in alio statu deticiens ab utraque illarum, cum humido sicut cum sicco , sive sit
habet necessario medium statum in quo spissum siccum, sive rarum : cum sicco
deficit ab altera illarum operationum, et enim raro est in igne, cum sicco autem
retinet alteram, nisi ita sit, quod una il- spisso est in lapide ignito. Cum humido
larum operationum sit causa alterius et autem non est ita intensum sicut cst in
non immediate tEqualiter sint a virtute his quae dicta sunt, et praecipue cum hu-
prima. Sunt autem duae operationes ca- mido aqueo : quia et in utraquc contra-
loris naturalis in augendi statu : quarum riatur qualitate. Cum igitur, utinquiunt,
una estconservatio substantiie in natura: humidum seminale sit aqueum, ei lioc
secunda autem augmentatio ejusdem : abundet in aetate augendi, sicut patetper
quarum utraque deficit in statu senii et ante dicta, videtur illa aetas frigidior esse
senectutis oportet igitur, quod in medio
: quam aetas juvenilis, quae aetas augendi
statu retineat alteram illarum opcratio- pars ultima, et quani aetas status. Signa
num. Xou enim potest dici, quod una is- autem hujus plurima ponunt antiquissi-
tarum operationuui sit causa alterius : mi veterum Pliilosophoruui et medico-
quia videmus istas operationes et in eo- rum. In hac enim aetate abundat super-
dem subjecto et in diversis diversas essc fluitas aquosa, et febres sunt phlegmati-
fib invicem : medius autem stalus viro- cae talisaetatis, et similiter quod vomunt
rum non est nisi aetas standi. Tn hac igitur et est aetas gulosa ultra modum : gulosi-
«etate retinet alteram illarum operatio- tas autem caninanon provenit nisi ex fri-
num:autigiturrctinetaugmentativamsine giditate superflua, et nonemanat sanguis
conservativa substanliae, aut e conservo de naribus eorum, et sunt egestiones 1a-
conservativam sine augmentativa. Sed lis aetatis humidae, quod non esset si in
primum horum est impossibile : quia ni- ipsis dominaretur calidum. Et talia hujus
hil augetur, cujus substantia non conser- niulta signa adducunt, quae licet appa-
velur : erit igitur secundum necessarium roant in hominibus, magistamen propor-
quod retineat substantiae et virtutis con- tionaliter sunt in omnibus vivis.
servationem sine augente operatione : et Econtra autem nmlli Peripateticorum
ideo etiam vocatur rftas statidi in sub- qui hos in naturali disciplina secuti sunt
stantia et virtiite. Causa autcm defectus tempore, dixerunt calidiorem esse aeta-
augnienti est ex duobus, qubrum unum tem |)rimam quam secundam, et ideo
est durities inducta in mcmbris et sicci- calidiores esse primae aetatis anteriores
tas, qusenon obedit extensioni : et secun- partes quam ultimas. Cujus rationeni di-
dum est aliquis defectus calidi causatus cebant, quia non potest inveniri ali(|iia
ex sumpto alimento extraneo, et non suf- causa quare non sit ralidior aliis retalibus
312 I). \\M. .MA(i. OnU. VW.VA).
quae sunl cali- dilfcrcntia in cssenlia coiporis calidi.
jEcas ({uae prJncij)iis viljfi
duni cl InnirKhini csl vi(;inior, (luain Il(jc cniin cst unum ct idcm in utroque :
aliflB quic niinus sunl vicina; : cuin c(jn- et lamcn dilfcrentia esl in qiialitatc cali-
slcl cx pi-inui ailalc anl niliil aut paruin di, quia acutius cst in sicco quam in liu-
niido diifcj-cntia cst in ([uanlilale,
cxs[)irassc dc calido quod iuil in vitii; : ct
aulcrn aclalihus non quia inagis dilatatur cahjr in liurnido
princi[)io. Jv\ aliis
potcst cssc qiiando niultum cxsjiiravcrit : quain in sicco, cum lamcn in utroquc
ct idco alias ictatcs hi^idiorcs dicuiil sil aHjuaiis sccundiiin cssenliam caiidita-
tis, cl sic cst in corn|)arationc caioris
(|uain [irimani.
Signa autcm hujus (isse dicunt : quia primai ffitatis ad ultimas part(!s (.'ju-
sdcm, vcl ad secundam a-tatcrn, qua-
a[q)clitus pucrorum cst mehor, et incre-
mcntum eorum fortius, ct mohihtas nml- sunt caiidai et siccse, cuni piiniae aelatis
diccntcs [irinia' diircrcnliae sint caiidai et iiu-
ta, et digestio hona et h-equcns :
quod si ex frigido provenirct a[)petitus mida'. Et ideo dicit [lueros optirnae esse
quia perficitur caiido cl
isiimi.ra corum, non essent honae istimiiriB. Nunc istiniijrae : illa
qu
aulcm meliores istimhrai sunt, quam esse humido, ct muitae guiositatis ex appc-
possunt. Istimhra autem est appetitus ci- titu et incremento muilo. Si autem ap-
bi naturalis cum bona digestione. Et ad- petitus esset ex frigiditatc, esscnt malu'
dunt quia hoc quod aliquando facit pue- istimljrae. Quod autem fchres non haljcnl
ris nauseain et ahominationem, non est ita acutas sicut juvenes ut secunda aetas,
defectus caloris, sed potius superiluitas contingit exhumore remittente acum(;n
nutrimenti humoris. Addunt etiam ad-
ct caloris, et non dimittente quaiitatcni
huc quod est magis naturale signum, ejusdem. Et ex eodem dicit provenirc
quod memhra eorum superiora sunt ma- tenuitatem superfluitatum egestarum.
Ista est sententia Galeni ct si quis
jora porportionaliler loquendo inferiori- :
hus. Scimus autem quod memhra supe- eam subtiliter considerat, vcra est vaidc,
riora primae aetatis sunt multo majora licct sccundum superfrciem videatur aii-
inferiorihus, et in aliis jetatihushoc non quid faisitatis continerc. Vidclur enim
ita invcnitur. Addunt etiam quod prima secundum superficiem omnino impossi-
a'tas, sicut in lihro de Sommo et Vigilia hile esse, quod in corporibus teneilis in
dictum est, cst somnifera : cujus causa prima aetate nihil de caiore exspiraverit :
esse non potcst nisi mullum calidum et cum nihil sit de calore in secunda aeta-
evaporationem faciens sit ex multo hu- te nisi quod transmissum est ab a'tatc
duarum prima, videtur calor etiam in essentia
mido. lst;e igitur sunt rationes
sectarum Antiquorum. esse diminutus in secunda aetate, et ma-
Gaienus, Post amhas autem istas sectas venit jor esse in prima. Sed Galenus reliquit,
quod istoe setates sunt quod secundum digestionis bonitatem
Galenus, et dixit
sed prima ffitas excedit priinae «tatis digestio quae vocatur ep.<ie-
qualiter calidae :
secunda in qua- sis, periecte assimilat nutriruentum ei
in quantitatc caloris, et
Et similiter hnis primae «tatis ex- quod nutritur : ct ideo si quid de calore
litatc.
naturali evaserit, restauratur per nutri-
cedit in qualitatc partes [irimas ejusdem.
Et hujus exemplum esse dicit, quod si mentum quia omnis forma activa mul-
:
tiplicatur multiplicata materia sua acu-
nos imaginamur aliquid calidum vel cor-
:
primo in- men autein secundae aelatis majus est
pus aliquod calidum et suhtile
gredi incorpushumidum sicut inaquain: quarn primae : quoniam magis scntitur
ct postea tanluin quantum est illud, in- calor in sicco quam in bumido ct ;
gredi in corpus siccum spissum minus ut dicit Democritus, aculiorilms angulis
pungit tangentis tactum. IFaec igitur dicla
in quanlilate quain sit huinidum, sicutin
iapidcm vel leiruiu : tunc cnim non cst sunt dc aelatc secunda.
LIH. 1)1': .IIVKNT. ET SKXKCT.. TKACT. I .'{|:{
stiluil dcperdita qu;e adhuc nument, ita
quod iu)n potest deprcheiuli in nuMubris
similibus si quid est dimiiuilum : virlus
aulem remissior est, ut diximus : et hoc
percipilur jiropter exsiccationem frigi-
dam iii humido radicali : hujus enim di-
CAin r V. minulio non statim senlitur in membris,
licct subtrahalur in seipsa. Cujus exem-
plum est, quod oleum in lampade et im-
bibitum iii licinio, ct vidotur evaporare
de licinio : non tamen sentilur defectus
Quse dicitur dimi)iuliva virtulis et non ejus in lampade, sed tunc primum senti-
substanlicf. ct de proprielalibus ejus- tur, cum nmltum evaporatum per fuerit
dein. ignem. Tanu-n etiam in hac jetate duo
sunt sicut in omni medio quod est inter
duo extrema prima enim pars parlici-
:
patsecuudum aliquid proprielates ietatis
quartae, et secundum
aliquid est in me-
dio per aequidistantiam undo secundum :
.Etas autem tertia cst oa quae senecfus al;f|uid babet proprietates aetatis virilis
dicitur enim secundum Laliuam
: licet
quae est calida et sicca, et secundum ali-
linguam seuectus non conveniat nisi vi-
quid participat proprietatcs ietatis senii
ro, ut dicuntGrammalici, tamen de hoc et decrepitK aetatis, et secundum aliquid
hic non curamus, appellantes senectutem
stat in medio,
et in illo medio directe est
omnem tTtalem virorum, quaj est cum frigidaet sicca propter humidilatis, ul di-
defectu virtutis et non substantiie, voca- ximus, evaporationem : et idoo talibus
buli defectu. Contingit autem hoc idco, attribuitur constautia et fortis apprehen-
quia cum evaporat contiuue humidum, sio et sapiontia quidem ex : constantia
necesse est etiam ut exspiret calidum :
hoc quod est frigidum, bone rotinet ot
et cum hic duic sunt causfe virlutis et siccum apprehousio autom propter do-
:
vigoris, oportet in aIi(|uo delicere virtu-
fectum calidi commisceutis oporationes
tem. Cum autem dicitur quod est sine rationis : sapientia autem proptor mul-
defectu substantiae, debet intelligi quod tam expericntiam et inultorum momo-
est sine defectu substantiae membrorum :
riam, quae ex frigido et sicco conforta-
quia nec in quaiitate, nec in quantitate
tur. In talibus enim cessant dissolulio jo-
sentitur defectus membrorum similium,
corum et venereorum propter immobili-
sive etiam heterogeniorum sed non pot- :
tatem frigidi abscindontis motum, et sic-
est esse sine diminutione substantia liu- ciquod non de facili movetur oxtra seip-
miditatis naluralis quia si illa maneret,
:
sum. Hoc autem proportionaliter liEec
maneret etiam calidum quia boc est :
.-etas operatur in omnibus vivis sicut et
prnprium subjectum caloris naturalis, et in homiuibus, ut diximus. Est autom sic-
quoad illam in aliquo deficit substantia.
ca haec aetas proprie inlor
omnes a^tatos :
Scd cum nervi non adhuc contrabantur, quia ex evaporalione longa duarum fota-
ncque corrugetur pellis, neque incur- tiiiu destiluaest humido intoriori mem-
ventur spondiles dorsi, fiequc aliquod biorum ot ideo quia non adliuo domi-
:
aliorum membrorum diminuatur vel cur- naus frigus induxit bumidum alionum,
vclur, non delicerc substantia.
dicetur noii liabot humiditalem exteriorom : ol
Conlingit autem hoc proplerea quod idoo est sicca aetas illa intus ct extra.
calor antccedentium .Ttatum optime re-
:
314 I). AM5. MA(1. OIU). PU/KI)
quibus colligantur sicul spinam dorsi :
ettunc incurvatur dorsurn cl ex frigido :
sicco spiritus dciliciunt, et pauci qui re-
manent, inspissanlur et ingrossantur : et
ideo non penetrant in poros : et tunc ob-
surdescunt aures, ct caliganl oculi : et
CAVUT VI. haecest corruptio naluralis in omnibus vi-
ventibus : et ideo egregie dicit Aristote-
lesin quarto Meleororum *, quod « onmis
corruptio naturalis est in via vetuslatis et
senectutis. »
Z)e 5e«/o et proprietatibus ejus. Cum autem comparata fuerit hsec aetas
ad senectutem praecedentem, tunc estin-
terius siccior, et exterius humidior in
membris humiditatc innaturali et hac :
est causa, quod multas corruptas humi-
ditates ejiciunt senes, et sunt multae ege-
stionis et multffi comestionis et egestio
sive setas decrepita est,
:
Senium aulem
quse est frigida et humida, non quidem multa eorum causatur ex multa come-
intrinseca humiditate et naturali, sed ex- stione eorum indigesta. Comestio autem
trinseca et accidentali. eorum multa causatur ex frigido et pon-
dere cibi, quod semper tendit ad fundum
Quod ut intelligatur, revocanda sunt
ad memoriam quae in quarto Meteoro- per portanarium stomachi ad secessum.,
rum dicta sunt. Cum enim extrahatur
* sicut de melancholicis diximus in libro de
continue de profundo humidum evapo- Somno et Vigilia et sunt eorum ege-:
stiones quasi fluxus lienterici, et sunt ma-
rante calido, remanet humidum in su-
perficie, et est viscosum phlegmaticum larum operationum animalium, ita quod
propter suam frigiditatem a destitutione incipiunt tandem puerilia amare et facere
caloris causatam : eo quod calidae partes quod contingit propter spirituum anima-
evolaverunt. Adhaeret igitur primo mem- lium grossitiem et pigritiam, qui non pe-
hris similibus intrinsecus de meduUis netrant ad cellam logisticam, sed rema-
membrorum exspirans cum calido ante- nent in interiori capitis cum defectu et :
quam ad superficiem setatis educatur et : ideo non prohibetur apprehensio phan-
tastica in eis per actum rationis et tunc
ideo membra similia efficiuntur in tali
:
aetate humida alienahumiditate, non na- sunt deliri, eo quod distemperata esthar-
turali, sed corrupta : et hsec vocatur hu- monia virtutum animalium eorum, sicut
miditas phlegmatica adhcerens etnonau- lyra dissona. Sunt etiam tunc memoriae
gens. eorum malse ad recipiendum, propter
Haec autem aetas est cum diminutione frigus et interiorem siccitatem. Haec au-
substantise et virtutis, eo quod tunc mem- tem, sicut diximus, in homine magis ap-
bra destituta sensibiliter intrinseco hu- parent sed imaginari nos oportet, quod
:
proporlionaliter sint in omnibus aliis vi-
mido contrahunturetobrigescunt, etpel-
lis corrugatur frigore, et induratur, et vis. Inomni enimeo in quo agit calidum
humidum, tandem necesse est induci
nervi exsiccati, et quasi spasmatici con- el
trahuntur, et post se trahunt membra talem exitum vitse ct induci corruptionem.
» Ibid. tex.et com. 3.
'
IV Metcororum, por niulta capitula.
LIH. 1)E .lUVK.NT. KT SK.NKCT.. THACr. I 3i:i
Haec autem jetas habet eliuin diireren- Ka autein j)ars letatis hujus ijuae esl me-
tias tres, sicut onine mediuni quod est dia, mediasetiam hahet j)roprielates sed :
inter duo extrema ea : enini pais qiue est in medietatihus istarum duaruin ultima-
juxla oetatem priorem, mai;is accedit ad ruin retatnin dilferenlia est ad j)riorum
rriiridum siccum : et ea (ju;e est in ultinio a^tatum medietales quoniam medicta-
:
vila^ map:is accedit ad frif^iilum li^ens, tes duarum primarum ;etalum accedunl
et liumidum extraneum valde visco- ad temperantiam comjilexionissecundum
sum extrinsecum inhierens [iropter veritatem : medietates autem duaruin ul-
quod omnes fere tnssiunt senes, et re- timarum accedunt ad inteinj)erantiam :
sj)irant cum qiiodam canlu anheiitus. una quidem est secundum siccitatem, el
Cujus causa est, quia j)ulmonos eorum allera secnndum frigiditatem, quifi sunt
imj)lentur suj)erlluo viscoso phlej^mate. dua^ causffi inortis.
c»o^&
I
:{i(; I). \\M. MA(;. OIU). iM;yi<:i).
TKACTATUS II
DE CONSEQUENTIBUS .ETATEM.
valde sunt dissimilis corporis, nuUo mo-
do rcdire potest juventus ipsorum. Et in
his oportet investigare modum et causam.
Modus autem est, quod postquam se-
dur
nuit planta, durcscit cortex ejus, et ex ter
1)0J
ctui
fiigiditate clauduntur pori radicis ejus : et
deui
va
CAPUT I.
si tunc praescindantur arcfacla superius,
et fmdatur radix ejus inferius, scissuris
multis, tralict succumper lignum radicis,
etnon per corticem, et incipiet cmitterc
surculos et ramos, sicutjamprimum pul-
Dr his ad quie rcdil juvoitus eorum. lulaverat sed tamcn non durabunt ista
:
diu sicut illae quae. in toto de novo pullu-
Ut
lant. Alter autem modus est per insitio- b
nem, sed iste non est adeo verus sicut nas
quia dubium est utrum sit unaplan-
V)(
ille : tic
eac
ta vel duae et si esset una, dubium
:
esset
Vidcturautcm non praetereundum, utrum essct eadem cum prima vel alia.
quod qusedam sunt de numero animato- Hapc autem in libro dc Vegetahilihus dc-
rum, ad quse post sencctutcm rcdcatpri- terminari habent. Tertius autem modus
est, quod amputanlur rami
superiores
stina juventus eorum in toto et quoedam :
sunt ad quae redit in partc : quaedam au- plantffi, et fit nova puliulatio de stipite.
tum ad quce nuUo modo redire potest. Ex Scd ncque hic modus adeo efficaxest sic-
plantis enim multaesunt ad quas rcditju- ut ])rimus.
Causa autem in omnibus est una, quae
vcntus post scncctutcm. Adanimalia au-
similia in csl similitudo corporis idco cnim facilis
tcm quaecumquc sunt valdc :
redit juventus secun- est transmutatio ex uno in alterum. Quod
partii)us corporis,
enim nutrimcnto est siniile nalurse ra-
dum aliquid. Scd ad ca animalia qu« in
IJB. DE .11 VR\T. ET SKNECT., TRACT. II ;{I7
dicis, hoc otiain similo cst naturse stipi- similitudincm ipsorum nutrimentum fa-
tis, et naturoe ranioi'uin, ct nalurce virj^a- clum in mcinbrisprincipalibus cx illis cis-
rum, et ut jj^cneralitcr dicatur, omnibus dcm suflicit formarc ca. .Ncquc oportctad
parlibus plantarum : idco in radicc coqui- hoc spcciale vas habcrc in quo luiliiuicn-
tur nutrimcntum ct tcrminatur, unde tum digcratur ct assimilctur nullum au- :
fiunt omnia plantarnm organa. tcm talium animalium invcnitur, quod in
Sic auteni non est in his quce valde toto mutatum recrescat successive, sicut
sunt heterogenia quod cnim in illis si-
: planta quae successivc accipit novas
ra-
mile est ossi, non est simile carni ct : diccs, et novum stipitem, ct novas viro-as,
quod est simile venae, non est simile ner- licct non simul quando enim
:
accipit
vo, et sic de aliis : ct idco in talibus unum, nonaccipitaltcrum: quiasisimul
oportct nulrimcntum in quolibet mem- hax omnianova acciperct, tunc non esset
bro novam acciperc assimilationem: prop- ali([uid unum
quo formarctur et assi-
in
tcr quod cum corrupta sunt per scncctu- milaretur materia nutrimenti, uiide
genc-
tcm nutrimenta vel amputata, non potcst rari liabent : et hoc est impossibile.
rcdirc juventus per generationem majo- autem non est de aniniali oportct
Sic :
rum organorum ex stomacho, vel cordc, enim quod in animali rcmaneant mem-
sed rcmanet velusta et corrupta. In ani- bra principalia, ct ])r;ecipuc cor, non re-
malibus autcm multum similibus, sicul in novata quia ex
: illo formantur omnium
cancris, et serpentibus, ct lacertis, et ver- organorum restaurantia sufficienter : su-
mibus similibus, aliquando recrescunt um enim restaurativum non potest for-
partes descissae, vel testae dcpositae re- mali ex aliquo alio et hsec est
causa :
crescunt, sicut in cancris et ostreis qui- quare diximus, quod ad talia non
redit
busdam : testa enim in talibus est pro juventus eoruin nisi secundum
partem.
pelle, etnon est membrum animalis, sed Sed in heterogeniis animalibus, qu»
est sicut unguLne in animalibus : et ideo multuni dissimilia sunt in membris,
ex
fumo terrestri generato in cor-
rccrescit de nullo membrorum restaurativum
suffi-
poribus eorum propter quod est etiam
: cicnter formatur ad allerum
ct ideo :
dura valde ac sit optcsi decocta : terreslre oportet quodlibet salvari et ad hoc
quod
autem assatum constituit eam et quia :
nutrimcntum in ipso formetur et ideo :
talis fumus est multus in corporibus eo- etiam unum non recessit ex alio : caro
rum, ideo recrescit juvenis, et deponitur enim materialis, ut diximus, et non for-
vetus: quia aliter nimis duresceret, et im- malis, retluit ct infiuit nova succedens
pediret animales operationes. veteri, sicut sufficienter in libro
de Genc-
Mcmbra autem talium animaliuni re- ralionc determinatum est.
'
crescunt et juventutem accipiunt propter Fuerunt autem quidam de secta
medi-
similitudincm corporis corum, sicut de corum, qui inconvenienter assignaverunt
plantis dictum autem re-
est : prfecipue dictorum causam et rationem, dicentes
crescunt ea quae longe distant a princi- quod ea qua formantur de humido
semi-
pio vitae, sicut caudae in quibusdam. In nali, non recrescunt abscissa
sed ea qu» :
generationibus autem cancrorum recres- crescuntdehumido nutrimentali, abscissa
cunt pedes et hoc ideo fit, quia si ab-
:
recrescunt. Si enim hoc esset vcrum, ali-
scinderentur membra principalia, non re- qua caro in quolibet membro numquam
maneret vila in talibus. In allis autem fit recresceret quia constat quod tota caro
:
itcrata receptio juventutis quia propter
:
quae primo formatur in corpore, de
hu-
' I (le (.eiieratione et Corruptione, tract. iii, cap. 8.
318 I). ALB. MAG. OIU). PH/T:!)
Iubc larnon sicnl alia rc : et sic est dc omni co (juod ('xliaiicuiii
jiiido fil soiiiinali : t'l
sccunduni matciiam corpori ing(!rilur. Oportct cnim aliquid
ct iiilluit cl eflluit
Adhuc autcm constat, quod om- sua; cxlrancitatis rctin(!rc, ct posl^iuam
acccpta.
nia membra cancrorum ct scrpcntium mcmhris incorporalum cst pcr aliquod
prima ct ipsa pollis ct tcsta dc humido tcmpus pcr illaiii autcm cxlrancitalcm
:
allcrat virlutes mcmhrorum co quod iii
formanturscminali, tamcn recresce-
qu.'E
:
vidcmus oculis nostris. Amplius ratio physicis omne agcns patitur, ctomnc |)a-
re
accepta tiens aliquo modo agit ' alteralioncs au-
nisi in partc matcria}
:
ista non est
:
sive tcm virtutum continuc succcdcntcs.
sibi
humidum enim, sive sit seminale,
dohiles faciunt virtutcs mcmhrorum et
or-
et
nulrimentale, materia formabilis est,
non causa formans. Debcret autem cau- "•anacorum, vcl eorum qua; sunt (juali-
operatio- tatcs complcxionalcs memhrorum hchi-
sa quaeri, quae csset principium
tant ct confundunt his autcm siepe et diu
nis talis formaliter. Et ideo standum
cst :
necessarium est incur-
primse rationi inductae et non secundae. sihi succ(!dcntihus
rere putrcfactioncm pcr seaium ipsum
memhrum.
Secunda autem causa hujus est ex cceIo
et mundo. Omne enim quod est ex con-
Irariis, distabit in componcntibus,
suis
aliquando ita quod levia erunt sursum,
CAPUT II deorsum antequam autcm di-
et o-ravia :
stentsecundumactum, inducuntur disso-
paula-
lutiones complexionis ligantis ea
sic virtus membri et
qualitates
tim : et
incipiunt retardari et impediri
per spa-
senium.
De rausis nrcessitatis, rjuibas probatur tium temporis et hoc vocamus :
necesse est incurrere senium. Necesse est igitur, quod orane
memhrum
quod
senium incurrat.
quiaetsi
Tertia autem causa hujus est,
ponamus non nutriri memhrum nisi nu-
trimento ultime assimilato, tamen
illud
ape-
non unitur memhro nisi per calorem
dividen-
Quod autem valde attendendum est in rientem memhri substantiam et
poros
his ajtatis differentiis, est quod nullum tem substantiam nutrimenti per
memhri. Omno autem quod sic calore
sae-
generatorum ex contrariis evadere potest,
pe dividitur, necesse est
quod aliquo
quoniam secundum naturam veniat ad
substantiali humido evaporato per
calorem
terminum exitus per senium quantum-
nutriatur et custodia- inspissetur et induretur : et quanto magis
cumque temperate
suscep-
tur : cujus causae sunt multse. induratur, tanto minus est ipsum
restaurantis. Necesse est igitur
tan-
Una quidem est, quia quod ingeritur tibile
est et dissimile, et quantum- dem attrahi et rigescere memhrum humi-
extraneum
tunc inhabile
cumque assimiletur, tamen in principio do substantiali educto, et
sibi recipiendum.
dissimiie est quando intrat in membra : efficitur ad aliud simile
sanguis enim frigidus est, qui gencratur Quartus etiam est calor aeris circum-
quia necesse est quod a circum-
ex lactuca, licet postea calescat in corpo- dantis :
libio fle Genoratione, ol alibi.
'
Hfrc rniilto (ios prohala siinl in
\An. DE JUVEiM. ET SENECT., TRACT. JI 3J9
datione illius (juod lanyit nos, dissolvan- Quidam autem bis addiderunt causam
tur corpora conimixta, ol oducatur luiuii- lemporis, propter hoc quod dicit Aristo-
dum, et cum i[)so caliduui ; et ideo re- leles ', (|uod tempus per se estcausa cor-
manent nu'ml)ra inlus arida et j,adida, et ruptionis, et jier accidens causa genera-
exterius Jiumida aliena iiumidilate et hoc tionis. Sed isli dicta J*hilosophi non
:
in-
est senium, sicut patet per anle dicta. lelligunt. Tempus enim non est causa
Quinta etiam causa esl, quod anima- corruptionis per seipsum et tamcn ex :
tum aut quiescil, autmovetur: et si qui- hoc non sequitur quod propter hoc pcr
dem quiescit animal, invalescit super ip- accidens sit causa generationis, quod est
sum Irigus complexionis, et inspissat liu- causa corruptionis, eo quod est in teni-
midum ipsius, et exslinguit calidum, et pore per motum qui non accidit tempori,
imlucit mortem et dissolulionem. Si au- sed est ejus substanlia vel causa, hoc
tem movetur, tunc ex molu frequenti ac- modo quo potest liabere essentialem cau-
cenditur calor, qui cum circumdantis ca- sam, cuni sit accidens debilissimum inter
lore humidum educit et inducit senium, omnia quae habent accidentale esse. Mo-
sicut dictum est. tus enim coelestis, cum sil causa nmtatio-
Sexta autem causa est, quia cum ani- niseorum quse sunt, facit distare omne
mal non possit vacare a motibus ani- quod sub ipso est, a suis principiis pri-
malihus, qui exercenturper animales vir- mis :et cum elongaverit illam distantiam
tutes, sicut imaginari, et senlire, et cogi- per modum qui dictus est in gradibus oeta-
tare, ethujusmodi, etiam illidistrahendo tum, faciet omne generalum a
distare
ad exteriorem spiritum et calorem, pau- primis, scilicet calido et humido, secun-
latim resolvunt humidum et inducunt se- dum quod sunt causa generationis vitae :
nium, sicutpatet per dicta in libro primo et sic non aliter tcmpus est causacorrup-
de Snmno etVigiHn. Uis igitur dc cau- tionis et senectutis et senii, sicut patet
sis inducitur necessario et incvitabiliter ex his quse nos determinavimus in quar-
senium in corporibus inanimatorum. lo Physicorum.
« Aristoteles, IV Physic. tex. et com. 128.
INDEX
Tractatuum et Capitum hi Lihro de Juventute et
Senecfute.
TRACTATUS I. TRACTATUS II.
De setate in commuui, cl differentiis ejus. De consequentibus xtatem.
Cap. I. De a?tcite in communi et Cap. I. De hisad qua? redit juven-
de ordine et causa dicen- tus eorum. 316
dorum. 30o II. De causis necessitatis, in
II. De divisione aetatum, et quibus probatur quod
penes quid sumitur ea- necesse est incurrere se-
rum diflerentia ? 'M)% nium. 318
III. De aetate augendi et difle-
rentiis ejus. 308
IV. De cTtate qufc dicitur sta-
TivA, et proprietatibus et
differentiis ejus. .310
V. Uu£e dicitur diminutiva
virtutis et non substan-
tiae, de proprietatibus
et
ejusdem. 313
VI. De senio et proprietatibus
ejus. 314
IX 21
D. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EriSCOPI, TRDINIS PRiEDICATCR M,
PARVA NATURALIA.
LIBER
DE mnmmn et mtribili.
TRACTATUS 1
DE NUTRIMENTO ET NUTRITO PER SE.
lum secundum seipsara quaerimus cog-
noscere naluram, sed et opera ejus et
passiones, et ea circa qu» operatur, et a
quibus passionem rccipit j)ropriam, ideo
iterum tamquam a principio incipientes,
CAPUT I. de ipsa opera ejus quse activis suis agit
potentiis, declarare intendinms. Diximus
autem in libro de Aniina^, quod activae
potentiae nihil similitudinis cum passivis
QUfB sit lihri inieniio, ei quid esi nutri- habentes, sunt nutritiva et augmentativa
menium ? et generativa, quae etiam secundum na-
turam sunt potentiae propriae, eo quod
speculatio naturalis incipit a magis com-
muni, et devenit in particulare determi-
natum ^ Magis enim commune physice
De anima secundum seipsam in se- sumptum, etiam secundum nos prius
quenli libro dicenius : sed quia non tan- est, sicut saipc ostendimus. Et ideo de
• II de Anima, tract. ii, cap. '6
et 6. * .\ristoteles, Ide parlibus animalium,cap.l.
1). Al.H. MA(,. OIU). IMM:I).
:j2i
d(!t(!rmin(;tur. Sod p(jtoiilia nutrimonli
his oporihus anirnae in hoc lihello spocu-
est potcnlia ad actum nutricndi dctermi-
lahiniui-. Quia vcro subj(Mtum prajacct
nulrimmlo nata. Et idco non est nutriens potcntia
opori, idco oportct agorc dc
:
quod noncst nutricns potcnlia propiii-
(juia cx. rationc illius scicrniis o[)cra nu-
qua.
Iritionis.
Amphus potcntiae passivorum ex suis
Nosautcmjam ostcndimus, quod nu-
aclivis habcnl difliniri ot dctcrminari.
trimcntum ct augons, ct ex quo cst gc-
Et idco potcntia uni activo et motori
neratio, idem cst subjocto, sccundum
non proportionata, non propric cst po-
opci-ibus
esse altcrum est. Et idoo tribus
tcntia una, sed est potentia confusa :
augcrc, et generarc,
qujB sunt nutrire,
quod operantur, et idco curn rnotor in nulrimcnto sit ani-
idem subjicitur, circa
haec tria opora ma, quaecumquc iUius motoris actionc
et ex quo oportct omnia
non sunt nutricntia secundum actum,
cognoscero. Quairemus igitur et quid
cst
hsec non possunt dici potontia nutrimcn-
quod nutrit et auget et gencrat, et cujus
et quomodo tum et ideo solum commixtum poten-
est nutrimcntum proprie,
:
usque ad quem tia est nutrimcntum.
est, et qua dc causa, et
terminum. Et supponimus omniaqusein
Non autem omne commixtum nutri-
de Ani- mentum est animati. Sunt enim qua
libro Peri geneseos ', et in libro
sunt species terrae velaquse coagulatio-
ma '
de nutrimento jam diximus.
qui
quod nutrimentum est nis habentia formam, sicut lapidcs
Dicimus igitur
hoc suntspecies terrae, et metalla quae sunt
potentia simile ei quod nutritur :
ex aqua coagulata, quae nullum videntur
autem vocamus potentia simile, quod
pot- nutrire animahum vicinitatem eorum ad
unico motore agente actu assimilari
simphcium nu- elementa. Haec enim non uno motu di-
est. Propter quod nihil
gestionis in corpora animata possunt
trimentum animati esse potcst quoniam :
commixtum transmutari : sed est totum quod in eis
cum omne nutrimentum sit
est, impurum et incongruum animahum
ex clementis, si debeat nutrito assimilari
plantarum corporibus. Et ideo taha
simplex, oportet quod uno quodam mo-
et
fiatmixtum, non nutriunt.
tore moveatur ad hoc quod
in genere moveatur communi tres sunt causae
Cujus in :
et ab aliquo ab illo
quarum una est tahum ad elementa vi-
ad similitudinom ejus quod nutritur.
cinitas et ideo non sunt substantiahter
Movens enim ad mixtionem est aliqua
:
commixta, scd potius dominantur in eis
primarum qualitatum cum motu cceli.
quahtates terrae et aquae sicut in simph-
Sed movens ad similitudinem animati taha
generis cibus. Et ideo frigida sunt omnia
est anima. Qui motores ejusdem
in o-encre, non habcntia humidum cali-
non sunt, nec ejusdem potestatis. Patet quae
dum quod incorporabile sit in eis
igitur nihil simplicium posse nutrire ah-
nutriuntur. Signum autem, quod hffic
quod corporum animatorum.
vicina sunt elementis, est quod facihs
Si quis autem objiciat duphcem esse
potentiam, remotam scilicet, et propm- est eorum transmutatio ad invicem sicut
simplex non polcst nutrire et elementorum quod patet in operibus
:
quam : et si
alchimicis, in quibus de facili unum mc-
potentia propinqua, tamen potcst nutrire
potcntia remota. Sciat potentiam remo- taUum aUerius recipit colorem et proprie-
quia taha
tam non esse proprie polentiam ad hoc tatem. Aha autem causa est,
unde nutrire non possent nisi solverentur.
vel iUud : quia nihil habet in se
2
II de Anima, tract. ii, permultacapita.
tract.
de Generatione et Corruptione,
1
iii,
I
cap. 13 et i')
Mli. OE NUTRIM. KT NUTUIH., TRACr. I 32;i
Non autem
solvitur a oalido huuiido recentes palmites adhuc tenei'! et uu)IIes.
coniploxiouali. SeJ nietalla quideui ab IUa enim elixanlur abscjue dubio, et ideo
excelleuti calido et sicco : lapides auteni calido complexionali inuuulantur per
non oninino solvuntur, seil aduruntur digestionem. Kt ut generaliter dicatur,
in calceni propter luimidi extractionem. qu;ecumque elixata conslanl, et sicciora
Kt tertia causa est, quia talia ut in plu- efiiciuntur, ct immutantur a calido hu-
rihus et maxime metalla ex sulphure mido, illa etiam ciua^dam auimalorum
componuntur, quod omnino conlrarium uutrire possiiut : quia calidum digesti-
est complexioni animatorum, sicul patet vum esl quoddam simile elixanti calido
l)er feetorem sulplmris quaudo resolvitur. cum humido.
ralia ergo non nutriunt aliquod anima- Oportet autem geueraliter scire, quod
lium. Si autem quifidam animalia videan- quanto nutrimentum similius est ei quod
tur ^lutire lapides, sicut struthio, etqu.T- nutritur, tanto efficacius uulrit et citius
dam aline aves, absque dubio indigesta convertitur. Kt hujus signum est deside-
emittunt, et nonex eiscapiunt nutrimen- rium : quia animatorum unumquodque
tum. Patet autem hoc iii elixatione in desiderat suae complexioni simile, sicut
calido humido ad ignem, ex quo lapides id quod est de cholera adusta, desiderat
nullam omnino recipiunt alterationem :
sicca adusta aliquid amaritudinis haben-
digestio aulem elixationis similis cst. Kt tia, sicut fortiter assa. Ktcomplexio san-
ideo id quod nullo modo elixabile est, guiiiis desidcrat temperate calida et hu-
jmllo modo nutrimentum esse potest. mida, sicut carnes leves, et ova tremen-
Qu.'e autem elixabilia sunt, in IV Mele- tia, et vinum rubeum, et panem album
oiorum est determinatum.
'
frumenti. Kt complexio phleginatis de-
Caetera autem omnia plus et minus siderat frigidahumida, sicut pisces, et
uutrientia sunt, et eo sunt plus nutrien- hujusmodi ^ Gausa autem quod haec me-
tia quaicumquc habeut naturale humi- lius nutriuntur, est quia habentium sym-
dum facile convertibile in naturam ejus bolum facilior est transmutatio ad invi-
quod nulritur. Minus autem nutrientia cem, Licet enim nutrimentum primo sit
sunt, quiecumque habent tale humidum dissimile, non tamen ad ultimum estdis-
minus separabile a terreo quod est ineis. simile : et quanto fuerit similius, tanto
Et ideo quaecumque habent parvam hu- est nutrimentum convenientius. Kt hac
miditatem, parum nulriunt, sicut ossa de causa fructusgenoralitermale nutriunt
et pili : sed ossa plusnutriuut quampili, hominem : eo quod est in eis virtus ter-
quia pili sunt sicut fumus exsiccatus, et rae, ol clongati sunt ab hominum com-
humidum in eis est valde paucum. Kt ])Iexione temperatissima : propter quod
ideo nullum omnino animal pilis et pen- nutrimcntum generatum ex talibus, pu-
nis nulritur :sed potius quaecumque pi-
trescit aut in stomacho, aut in venis.
I(js aut pennas in cibo recipiunt, aut llaec est eliam causa quarc plautarum
evcjuiunt, aut iudigosta emittunt. Quae- nutrimentum convcnicns cst fimus quia :
dam tamen calida animalia ossibus ali- fore ejusdem commixtionis est fimus
quando nutriuntur eo quod ossa pur
:
cum plantis, cum fimus sit quasi terra
separationem humidi aliquid immuten- commixta elemenlis aliis omues euim
:
tur elixala. Ligua autem co quod sunt vires plantarum a terra commixta cau-
non elixabilia, uon nutriunt, uisi sicut santur.
'
IV Meteororum, tract. ii, cap. 12. * Cf. II de fieneralione et Corruptione, tex.
et com. 2;».
320 I). ALH. MAG. OIU). I»l{.t:i).
Oinnia aulcm haic lial)unt «lillcronlias quod ipsum per substantiam propriam
secunduni ([uas sunl niagis ol niinus si- nutriat.
niilia eis (lua; nulriunlur, dc (juihns non
opoiict diccic : (juia in gcncre scirc suf-
ficit secundum liujus scicnliiE propriela-
tcm, (juod nutrimcntuni commixtum cst
habcns humidum aercm cum aquco, ila
(juod ulrum([uc suhtili tcrrco sit tcrmi-
nalnni. Si cnim hahcathumidum aqucum CAFUT 11.
tanlum, hoc humcctans ct non nu-
crit
triens et augens. Si autcm humidum tan-
lum haheat acrcum, hocnon erit incor-
porabile, proptcr hoc quodest spirituale,
et evolabit : et ideo ut sit subintrans sub- De modis eorum quse nulriuntur
tile, oportet esse aereum : ct ut sit non
evanescens, et sit incorporabile ei quod
nutritur, oportct quod sit in ipso natura
aquse : ut autcm recipiat et teneat for-
mas et liguras nutritorum, oportet quod
sit pcr siccum subtile terreum termina- Idautem quod nutritur, est corpus
tum. Signum autem hujus quod dicitur, animatum. Non enim conveniens est ser-
est quoniam taliter commixta optimi sa- mo illorum qui dicunt qucedam simpli-
dulcissima propter quod cium nutriri, ut ignem, et ccelestia cor-
poris sunt et :
pora sed ea quae nutriuntur, animata
etiam indigesta,ut mustum,et fruclus,eva- :
porant prirnum ut adunctur vaporosum sunt omnia. Cujus causa est, quoniam
humidum aereum cum humido aqueo, et omne quod nutrilur, debet habere poros
ex his fiat sapor. per quos ingressum habeat nutrimentum.
Hsec igitursunt qua> considerandasunt Poros autem facit calidum. Oportetetiam
in proprietalibus nutrimenti. Est au- partes esse molles per quas possit resu-
tem nulrimentum conversum habens mo- dare humidum nutrimentale : et tales
partesnon habent metalla et lapides et
dumcum sensibili quoniam sensibile per
:
:
se est ex qualitate quse agit in sensum, et ideo non nutriuntur. Sed si talia augeri
substantia est sensibilis per accidens. haec aliquando videntur, hoc conlingit
Nutrimentum autem per se est secun- per generationem qua materia vicina
dum substanliam, et per accidens nutrit convertitur ad speciem ipsorum et non
quale. IIujusautem causa est, quoniam per nutrimentum.
substantia non fit nisi ex substantia. Sed differens est valde motus in phm-
Fit autem subslantia nulriti per nu- tis et in animalibus : quoniam plantae, eo
trimentum. Et ideo oportet illud quod quod terrestres sunt, primam nutrimenti
nutrit per substantiam, per se nu- convenientiam accipiunt ex terra et :
triat. hujusmodi per acci-
Dulce crgo et terra est eis pro ventre et pro stoma-
dens nulrit eo quod substantiam nutri-
:
cho quia ex terra surgens radix impu-
:
li ipse sapor ostcndit esse convenientcm
rum dimittit el purum atlrahit : propter
vcl inconvenientem. quod plant» nuUum habent organum
nisi poros, et non stomachum, nec visce-
Dictum est igilur de nutrimento, quod ra. Cum enim trahant conveniens dc ipsa
sit potentia nutrimentum, et quod com- tcrra et sint similium partium^ quod
mixtum est quale commixtum, quod et conveniens est uni, est et alteri : et ideo
sit conveniens cuilibct nutrimentum, et per poros fit digestio in eis juvanle solis
LIB. 1)E INITRIM. KT NUTKIH., TUACT. I 327
caloH'. Sod in animalibus non sic est : quihus virlus |»lanl(E suslontata convertit
(juia opoilet in cis propter membrorum nulrimenlum ut nulrial plantam.
diversitatcm nutrinuMitum in diversa di- In animalibus autcm oninc nutrimcn-
gerentia dirigi : proptcr (|uod vias opor- tum necesse est variari sccundum divcr-
tel habere nutrimenlum in omne mem- sitalem partium nutritarum. Proptcr
brum. quod onmia similia animalia in corj)ore
Sed tamcn n^encraliter trcs in plantis uulla habcnt viscera, velut lumbrici ter-
inveniuntur diversitatcs nutrimcnti, qua- rw, et quaedam alia. In aliis autcm sc-
rum una est ex poris dirccte asccndenti- cundum quod sunt majoris divcrsilatis
bus a radice : et pcr hos poros cursus in compositione corporis, sunt etiam ma-
est nutrimenti : et similis fcrc in tota joris varietatis in altcrationc et digcstione
planta digestio : et si quid cst impuri, cx- nutrimenti. Sicut enim in primo libro
pellitur ad corticcm. Et omnia talia sic Peri genescos* dictum est, oportet nutri-
vias nutrimenti habcntia, sunt ut frc- ri quodlibet sccundum formam, licct non
quenter magis scissibilia quam frangibi- quodlibet secundum matcriam nutriatur.
lia. Secunda autcm divcrsitas est cx po- (^um igitur forma? partium similes fue-
ris transversis ex medulla ad superficicm rint, crit nutrimenlum non distributum
venientibus : et hoec divisa sunt radiosa pcr dissimilia. Quando autem formse
sicut stella : quia viai nutrimenti pcr cir- mcmbrorum fucrint valdc dissimilcs,
cuitum vcniunt cx mcdulla ad superfi- tunc oportet plurima in corporibus nutri-
cicm sicut ex quodam centro et taliaut : torum esse vasa, in quibus nutrimentum
frequenter sunt, quorum medulla est per digestioncs diversas ad plurimas
niulta, ut sunt ligna gulosa vcl aliae formas allerctur.
plantce multam trahcntia Immiditatem Et est generale omni eo quod nu-in
nutrimentalcm : et hsec sunt magis fran- tritur, quod oportet ipsum haberc qua-
gibilia quam scissibilia, sicut est vitis, ct tuor, quorum primum est virtus nutriens
sambucus, et qusedam alia. Et ingenita quje spcciem dat nutrimcnto, et per di-
est natura in illis : quoniam si habcrent versilates specierum partium nutriti di-
poros directos, cum sint pori eorum am- vcrsas largilur species nutrimento. Sc-
pli, non retinerent humidum nutrimen- cundum autem cst instrumentum ipsius
talc ubique, et aresccrent nunc autem : virtutis, quod est calor digestivus, qui
ubique in corporibus eorum nutrimcn- tcrminat et complet nutrimcntum, re-
tum retinctur. Tcrtia vero divcrsitas cst movens ipsum a contrajacentibus quali-
ex nodis, et nodi sunt talium plantarum tatibus ct passionibus, sicut detcrmina-
qua' sunt concava? multum, vcl multse ct tum est in quaiio Mcteororuni'^. Tertium
rara» mcdullae : quia in talibus radix rara autem est reccptaculum nutrimenti intra
nulrimcnlum impurum trahit. Et idco seipsum, quod receptaculum aliquando
mclius oportet ipsum in nobis depurari. est manirestum, sicut cst in habentibus
ITujus autcm est eliam alia causa quo- : viscera : aliquando occultuni, sicut in
niam virtus plantjc convertens nutrimcn- plantis et in aliis habentibus similia cor-
tum in substantiam qua3 cst in radice,con- pora, sicut sunt quaedam animalia in ge-
valescere non valet in stipitc plantce con- ncre vermium rcpenlium vcl immobi-
cavo et sicco: eoquod propter tenuitatcm lium animalium. Quartum voro est
de facili siccatur a solc cl ab acre. Ideo spongiositas ct porositas corporis : quia
sagax natura nmltiplicat in cis nodos, in aliler calore dividentc corpus nutricn-
'
I de Generatione et Corruplione, tract. i, * IV (l(> Meleoris, Iracl. i, cap. 2 el 3.
cap. i:j.
328 D. ALH. MAC.. ORT). Vn/FA).
non haboroi nuirinn(inluin vias a<l melicis autcm cum sublilitate dictum
(luni,
sccundum speciem deler- est. (lausa autem hujiis distrihulionis
sin"ulas parlos
(juodlihel enim se- duplex cst, Prima quidcrn cst quae est
minalas in corj)or(! :
sagacitas et solliciludo, quai
cundum speciem in corpore determina- iiatiira' nisi
ordinaret niitrimentum per hujusmodi
tum nulrilur, sicutalibi determinatum est
disliibiitionem, non salvaretur in specie
a nobis.
nutrimcnto nutriti et virtute et figura individuiim. IVoxima
Cum autem fiat in
autem estvirtus pro[)ria et instrumenlum
ad quodlibet secundum speciem determi-
j)ro[)rium uniuscuiiisque secundurn s[)e-
nalum dislril)utio, fit ha?c distributio se-
cundum mediiitatem geometricam et non ciem determinali miimbri quoniam vir- :
tutes difierunt secundum memhra, sicut
arithmeticam, tam in qualitate nutri-
quo-
menti, quam in quanlitate. Hoc aulem
in his quae de Ariirna dictuin est '
:
probatur, de quantitatequidem : (iuoniam niam si quodlibet memhrorum esset ani-
magnum, et minus ad mal, virtus animae quse est in ipso, esset
plus dirigitur ad
tamen proportione distribu- actus ejus et anima ejus. Sicut autem
parvum : et
quoniam unicuique tan- dilferunt virtutes, sic differens est instru-
tionis servata :
tum dirigitur, quantum suae (piantitati
mentum : et est calor nuti"iens in toto
coi-pore substantia quidem unus et idem,
debetur, sicut in digitis manus apparet :
sed secundum esse et rationem dilferens,
quoniam medius plus accipit, quam auri-
non servare- et proportionatus virtuli quae est in
cularis. Et si hsec proportio
converteretur alicubi nutrimentum membro : et ideo non trahit nutrimen-
tur,
tum, neque converlit, nisi secundum
in tumorem, et putresceret, et faccret
quod proportionatum est quantitali. qua-
quantitatem enormem, eo quod ad mem-
-
quam sibi debe- litati, et formse, et figurae uniuscujusrjue
brum plus attraherelur
in speciem membi'i : et a tali tractu sequitur, (juod
retur : et sitpidem illud
converteretur, efficeretur quanti-
nutrimentumproportione geometrica per
membri
enormis. Si autem non, tunC tume-
membra distribuatur.
tas
Hsec igitur de modis nutrimentoium
sceret,et postea in pus converteretur. Ad
incommuni dicta sunt quoniam per sin-
majus autem membrum attractum nutri-
:
defi- gula de ipsis dicendum eril in libro de
mentum minus, faceret arescere et
Vegetahllibus.
cere membrum, cum deperditum suffi-
cienter non restauraret.
Secundum qualitatem autem eamdem
oportet servari proportionem quoniam :
cum ejusdem membra non sint ejusdem
complexionis, et oporteat nutrimentum
assimilari nutrito, oportet quod nutri-
mentum in diversa qualitate distribuatur
membris, servala tamen proportione
illa qua quod sibi
dirigitur unicuique
secundum propriam complexionem debe-
tur.
Quid autem vocetur distributio secun-
dum proportionem geomelricam, in ante
babitis libris est determinatum, in aritli-
»
II de Anima, tract. i, cap. 3.
IJH. T)E NUTRIM. I:T .M TRIH., TRACT. I 329
complelio nulrimenti por motum quo
trausmutatur a passionibus contrajaeen-
tibus ad specicm ejus quod nuliitur, erit
j)rimo juxta dissimilitudinem, in qua ta-
men inchoata est similitudo : postea au-
tem in quo similitudo adaucla esl : et
CAPl r III. postea in completa similitudine.
Iloc autem patet in animalibus perfe-
ctis : quoniani in illisprima alteratio cibi
cocli est per separalionem succositalis
magis purae a fajce impura, et purior suc-
De modu nutriti et imtritionis. cositas trahilur ad liepar : et quia a(]uosa
est valde, el aqua liumectat plus quam
nutriat et auijeat, ot quasi submorgit
membra, ideo secunda lit depuratio in
liepate ab aquositate superllua, quae lit
separatione aquei humoris ab oo qui
-Nunc autem restat investij^are quo mo- maj^is aereus est terminatus subtili tei-
do liat nutrimentum, et o])ortet nos esso roo. Et in quibusdam animalibus aquea
coiilentos modis communibus : quoniam superlluitas altrahitur ])er renes ad vesi-
])er sinj^ula non potest modus nutritio- cam. in quibusdam redit ad stomachum,
nis sciri, nisi cognoscantur nalura} cor- ct lluidam facit superlluitalom siccam,
porum nutritorum per singula. Est igitur et exit cum ipsa. Terlia autem est in ve-
modus communis omni nutritioni, quod nis a qua etiam separatur superlluitas,
oportet lieri assimilationem in nutrimen- qua3 redit ad humidam et aquosam su-
to ])or calidum digestivum, sive liat haec perlluitatem per vias nutrimonti, et liy-
decoctio in poris, sive in vasis, sicut in postases facit in urinis. In aliis autem
his (|U8ehabent viscera. Est autem assi- animaiibus conjungitur stercori, et emit-
milatio completa, et assimilatio incom- titur cum ipso, sicut lit in his quse vesi-
pleta, et media inter completam et iu- cam non habent. Et istae tres sunt gene-
comj)lctam. Hujusmodi autem causa est, rales digestiones et pra^parationes nutri-
quia necesse est in omni niotu medium menti, quse faciunt nulrimentum simile
esse in quo mutatur id quod mutatur, non huic vol illi mcmbro, sed toti cor-
antequamsitin extremo fine, etpostquam pori.
separatum est a principio et cum motus : Et similes quidom his sunt in plantis
sit actus imperfectus ejus quod est in po- et animalibus similibus : sed perlicitur
tontia, secundum quod est in ])otentia, prima statim in traclu nutrimonti a ter-
oportet quod mutatur do substantia ad ra, et sccunda in radice, tertia autem in
subslantiam, habere tres status, quorum stipite et ramis : et aquositas superllua
unus est vicinus principio motus, et alter resudat ex radice ot ramis : quia in his
secundum medium, secundum et tertius sunt generales virlutes nutrimentum al-
lincm complementi omnis enim mutatio
: terantes. In membris autom et partibus
de extromo ad extremum ost per mcdium, specialiter considcratis porficiuntui- sin-
sicut in Physicis •
est delorminatum. gularos digestiones, qu£B uni moinbio in
Propter quod eliam digestio cum sit so et non alteri assimilant nutrimentum :
• V Pliysic. tex. et com, 22.
:vM) 1). AlJi. MA(i. OHI). n\/E]).
([iidi (juarla csl |(rijBj»ai'alio inili iiiicnli Irimcnti, scd iiiolus nijlrimcnli cst simi-
qua criiciliir iiiilriincnluni niilricns parl(!S lis traclui, (jui motus ad virlulem,
cst
speciale.s : el assimilalur lioc secun<Juiii (jiii (hit foiinam corjKiris, et ad Jocum
Plal(jncm virlulibus c(nli, (jua- sunl iini- ejijs in qijo ui in mcmhro cui assimila-
versales movenles secunduni iiiiiversi tur, est sita :autom oj)eratio hujus
(it
congruentiam. Virlus aulem memhrorum virlutis [)er instrumentum quod est calor
assimilalur virlulihus jjarticulai'ibus, quae naturalis.
sunt in malcria determinala moventes. Necesse est autom quod virtus huj*us
Iste igitur est modus commiinis omnis caloris quo terminalur nutrimcntum ad
nutrimenli quo j)roej)aratur et assimilatur similationem, cx quinque virtutihuscom-
ei quod nulrilur. ponalur, (juarum una est virtus simpli-
Sicut autem diximus in his quae de cis calidi ignei per(juam hahet alterare.
Anima •
scripla sunt, motor in his cst Altera autem est ex subjecto proprio ca-
anima nutritiva quae specicm influit nu- lidi, quod est humidum complcxionale
trimento congruam, qua efficitur
sihi membri, in quo calor operatur et per :
subjectum animai, in quo operationes vi- lianc virtutem congregatam facit digc-
isd vegetabilis valet exercere. Cum enim stionem, quae est epsesis.qua; elixatio na-
actus activorum sit in patientibus secun- turalis vocatur. Tcrtia autem est virtus
dum congruentiam patientium et non se- quam habet calor ex membro secundum
cundum congruentiam agentium, sub- quod cst membrum compositum, qua
stantia nutrimenti formam accipit ab movet ad fmem determina-
virlute calor
ipsa, non quidem animae ita quod fiat tum,quiest forma membri. Quartamau-
anima vel pars animae, sed per quamdam tem habet virtutem a ccelo, qua virtute
analogiam quamhabetadanimajpartem, calor abquando intus movelur cum sol
cujus efficitur proprium organum. Ana- occidit : aliquando extra, cum sol oriens
h)giam enim habent motor et motum ad signum accipereincipit: aliquando adsu-
actum unum quem anima agit essentia- periora nutriti spiritus, et humorem du-
hter. Organum autem et subjectum sicut cit quando sol medium coili ascendit.
instrumentum, sicut diximus analoga Quintam autem virtutem principalem
esse ad opus, artificem et dolabrum et :
habet ab anima cujus est nutrimentum.
talis organi speciem ab anima recipiens Sicut enim virtusartificis communiter est
nutrimentum accipil motum, qui conse- artis et instrumenti, ita etiam virtus ani-
quitur speciem et formam illam. In omni mse et sua est et instrumenti sui : et per
enim natura sic est, quod quantum gene- hanc virtutem imprimit substantia nulri-
rans generato dat de specie sua, tantum menti speciem vitae, ut in ipso sicut in
dat ei de consequentibus speciem, quae proprio suhjecto operationes vitae exer-
sunt locus, et motus ad locum, sicut di- ce-antur.
ximus in VIII Plujsicorum *. Cum igitur Has enim quinque operationes caloris
substantia nulrimenti speciem recipiat in nutrimento generaliter invenimus : et
animati ab anima, movetur ad locuni occurrunt ultra proprietates nutrimenti
virtutis animae, quae sita est in organo, intuentibus : propter quod nutrimentum
cui est per digestionem assimilatum. Et non transmutatur ad formam novam de
hinc est quod diximus in septimo PJnjsi- potentia eductam, sed potius ad formam
6'orm/i%quod tractus non est motus nu- quae est secundum esse novum, accipit
* II (le Anima, lex. et com. 24. ^ VII Physic. Iract. i, cap. 3.
2 VIII Physic. lex. el com. 32.
LIB. 1)E NUIRIM. I:T NUTHIIJ., TUACT. I 331
sub ipsa: quoniam aoci{iit osse ossis ot tibus duris terrestribus animatis, ut ossi-
carnis et nervi, quie foiinalitcr anle fue- bus, similis est assationi quiP est optesis.
runt, licet substantia nutriiiuMiti nunc ati- VA ideo oinnino illa intus riyanlur mc-
dila novuni esse babeat sub fornia ejus dullis, el e.\terius sunt siccata. M(Mlius
quoil nutritur. I^t ideo generatio niolus autem modus est inmediis, sicut iucbor-
nutriinenli esse non potesl, el tanieii est dis et cartilafiine, ([ui quando([ue est si-
inotus substantialis : ([uia in i:;eneratione milior epsesi, ([uandoque o[)tesi, secun-
(juideinnova forma de potentia educitur, dum quod [)artes ad (|uas nutrimentum
el esse novum liabct id quod generatur. convertitur, fuerint duriores vel mol-
Ilic autem nulla nova forma educitur de liores.
potentia: quia inanens secundum for- Sic igitur dictuin est, quod triplicem
mam nulrilur : et illani formam accipit moduin babet nutritio, scilicet cx dige-
nulrimentum. Sed nec alteratio dici pot- stionc quadruplici, et ex motore,ct instru-
cst : quoniam iii illa inanet subjectum mento, et ex modis elixationis vel assa-
idein actu sub diversis accidentibus tionis.
secunduin idem esse substantiale. IVutri-
mentum autem aliquid esse substanliale
accipit quando membris unitur. Simile
autem judicium est de eo quod nutiitur:
lioc enim idem manet secundum for-
mam, non autem omnino idein secun-
dum materiam et ideo non generatur,: CAPUT IV.
quia generatuin quideni manet idem se-
cundum materiam, et secundum formam
non idem. Neque alteratur, quia altera-
tum secundum substanlialia quae sunt
materia et forma. manet idem nutri- :
Qun dc causa nutriuntur ca qux nu-
mentuin autem varietatem babet per in- triuntur ?
fluxum et eflluxum materise. De bis au-
tem in primo libro de (jeneratione et
Corn/ptione^ satis dictum est.
Est autem adbuc consideranduin dc
modo nutritiviE, quod oinnis pra^paratio
nutrimenti est similis aut elixalioni qua3 Qua autem de causa nuli-imimtum fit,
vocatur cpsesis, aut assationi qua) optesis facilc est scire ad memoriam revocanti-
appellatur, et nulla omnino nulriment^ bus ea qua) in secundo de Anima^ dicla
decoctio similatur pempasi. Omnis enim sunt quoniam nutrimentum accipit
:
decoctio nulrimenti est a calidilale quic omde quod nutritur ad permanendum in
nutrimento est aliena, et nulrito propria. esse individui :contingit autem boc ideo,
Et illa quffi lit in assimilando nutrimen- quia sicul in pra^cedenti capitulo dictum
tum mollibus, ut carni^ et bujusmodi, est, mixtum est omne animalum, et sunt
similis est epsesi, eo quod illa lit a cali- caloris operaliones in ipso. Spiritusenim
ditate qua} esl in bumido, qute esl humi- vebiculum est virlutis anima^, et spiritus
dum evocans ab eo quod decoquitur. Illa a calido generatur, et ipsi sunt calidi.
autem quae assimilal nulrimentum par- Calidum autem omne consumplivum est
• I de (lenoialione et Corrupliono, tracl. :ii, ' II dc Anima, Iract. w, cap. G.
cap. 8.
:{32 1). Al.n. MA(;. OHI). IMM^D.
substantia' cl (l('|K'r(leiis jx-r cvafjonitio- (\un s(,'Ciin(JiJii) lioc niiliirncnlurn non
nom ali(|ui(l cx i[)sa suhstantia. N(!C(iSse oportot moniltris iiniri, sc(J tantum sn-
est igitur, si dclical salvari individuurn, [)oifundi v(d infnndi : ct ad lioc niagis
restauraii dcpcrditiiiii. Iii inineralihus osset idonoa liurniditas aquoa, quam nu-
auloru et lapidihus non dorninatur cali- Irimcnlalis. VA hoc falsum osse constat
dum, sod potius frigidum coagulans et (!X dictis. .Xdhiic socundum hoc nutri-
leiiuinans siccum. Et ideo cum motus moiilum non quod potcii-
nutrirct ex hoc
frigiditalis sit conslriclio partium roi ad tia o.st caro, vol os, vel aliquod mcrnhrurn
interiora, non iit aliqua in eis depordi- nutriti, sed potius ox hoc qu(jd altorarot
tio propter quod nutrimento non indi-
: ot ronritteret intcnsioncm caloris qui ost
gcnt. Tostatur autcm hoc, quod animalia in ipso : omnia sunt ahsurda.
quce
frigida viscosos et superfluos humores Si quis autom objiciat, quod oculis
habcntia, temjiore frigido non qutorunt videmusconsumi vehemcntercorpora per
nutrimentum, oo quod in illisnulla vol famem quando subtrahitur cibus, et im-
parva et insensibilis Irt deperditio. Nutri- pediri consumptionem quando abundan-
mentum igitur ost ad doperditi rcstaura- ter cibus sumitur, et sic nutrimentum
tionem : nec deperditio tantum est ne- videtur in hoc nutrire quod impedit ca-
cessar-ia in par-tibus propter calidi consu- loris naturalis violentiam. Ihcemus, quod
mentis vir-tutem, sed etiam est utilis, cibus quando unitur membro abundan-
quoniam sicutin r-espirantibus diu tentus ter, fortificat membrum, ne cito consu-
aer non efficitur utilis ad operationem matur ejus materialis substantia : ot ideo
respirationis, ita etiam in animatis ma- nutr-iendo et restaurando impedil, et non
terra diu tenta duratur et efficitur inha- ita quod superfundatur tantum vel infun-
bilis ad vitae or^ganicae operationes : pro- datur.
pter quod restaur-ar-i et innovari oportet. Est igitur per se causa nutrimenti (ut
Testantur autem boc animalia dur-ai te- dictum est) restauratio deporditi in eo
st8e,quse per abjectionem testae renovan- quod nutritur. Calor enim qui agit et
tur, sed materiaforma et specie manente spiritus inomnibus animatis perforanlia
eadem. Signant etiam hoc aves per mu- sunt partium animati, et exsiccativa hu-
tationem plumar-um exteriorum, quod midi radicalis quod est in eis. In perfora-
abjectio ot deperditio et restauratio inte- tione autem perforantis continuam ne-
rioris materia estsignum deperditionis et cesse est esse deperditionem. Similiter
renovationis. Propter quod etiam id quod deperditio est consumptio et exsiccatio
restaurant, debilius et ignobilius effici- humidi et propter haec duo, natura sol-
:
tur pr-opter extr-aneitatem : eo quod ab licita ne periret opus ejus antequam per-
extrinseco assumitur. Ideo per multum veniret ad perfectum nutrimentum, co-
tempus durescunt corpora et rigescunt, gitavit ut ex alieno assimilato sibi deper-
et infrigidatur in eis non est calidum, et ditum restauraret.
in eis nisi extraneum et aqueum et hu- Cum autem deperditorum continuurn
rnidum, non nutr'icns, sedpblegma visco- effluxum, et restaurantium continuum
surn, sicut est in corporibus senum : influxum multa sit in partibus matei-iae
propter quod rugantur pelles eorum pro- animatorum variatio, non tamen sic om-
pler frigus contrahens et inspissans, et nia effluunt successive, ut nihil maneat
siccum induccns et aresccre faciens. De de substantia r^adicali, quae primitus for--
his autem quaedam dicta sunt in libro mata fuit ex substantia seminis infusa
Perigeneseos. humido seminali, sed potius hoc paula-
Non autem verum quod quidam di- est tim deperditur et in animalibus quorum
:
cunt, nutrimentum fieri ad caloris impe- corpora sunt multae diversitatis, non i-e-
dimcntum, ne consumat substantiam: staui-atur : et cum siccatur,mor'itur ani-
IJH. DE NUTRIM. ET NUTRIB., TRACT. 1 333
mal. In plantisaulein el aninuilibus ([ux tritio est mulatio nutriinenti, est motus
habent corpora niultuni similia, sicut ad formam ejus quod prieexistit in quo
vermes, et cancri, humidum nutrimen- novum accipit, sicut prius diximus. Et
tale sicutseminale eflicitur, et virtus nu- ideo iteruinquoad hoc non perfectam iia-
liitiva est sicul formativa propter ope- bet rationem motus et mutationis. Nutri-
rationis similitudinem : (juoniam forma- tiir enim omne quod animatum est, ad
lioni in talibus suflicit assimilatio. i^t deperditi restaurationem. VX haec est cau-
ideo in talibus membra al)scissa reirene- sa principalisquare lit mitrimentum.
[•anlur. Cancri enim non hai)enl diversi-
latem in componentibus, nisi quoad li-
i^urani testae exterioris. Et in plantis
proj^terhujusmodi redit ad plantam fre-
quenler juventus ejus quia virtus assi- :
milativaper idem opus regenerat juvenes
palmites vigorem primae plantationis ha- CAPUT V.
bentes.
Iloc autem in his animatis quse mul-
tum sunt diversa in membris, lieri non
potest : propter diversilatem virtutum as-
similantium, quarum qucelibet non ope- Quamdiu nutrilur animalum ?
latur nisi in organo suo : et si ab-
scindatur organum, amittit calor termi-
nans nutrimentum duas virtutes quibus
assimilare et convertere debebat, quae
sunt virtus organi, et virtus potcntia} ani-
nue organo sitae, qua? fuerunt duce vir-
in Tamdiu autem accipiuntde nutrimcnto
tutes ex quinque virtutibus caloris supra secundum naturam, quamdiu in eis dc-
enumeratis. Cum autem non nutriat nisi perditum potest rcstitui.
potentia caro, et potentia os, et non po- autem
Positio haec consistit in duobus.
lentia quanta caro, aut potentia quan- In uno quidem autem
eflective, in alio
tuin os, ut in primo Peri goieseos^ de- maleiialiter operanlc. Ilhid aulem quod
lorminatum est, patet quod nutritio non cirective operatur, cst calidum quodpol-
nisi rcstaurat substantiam dcperditam, et cst id quod nulritur dividere, et nutriens
non quantitatem auget vel diminuit se- inducere, etconvertendo unire. H(ec enim
cunduin quod hujusmodi et in hoc : dis- Iria in onmi nutrimento sunt operationes
tinguitur ab augmento. calidi propter quod cum calidum debi-
:
Cumautem nutritum secundum prae- litaturne possit hujus operationes perfi-
dicta non nisi in materia recipiat varia- cere, tunc stat nutrimentum, et delicit
tionem, et oinnis motus per forinam de- animatum secundum naturam. Et hujus-
terminetur, secundum quod nutritio est modi quidem causae accidentales sunt
mutatio nutriti, non poluit nutrimentum plurimae, et per artem non determinabi-
in aliquo genere tamquam motus vel les.
mulatio poni. Et ideo cum aliis nmta- Causae autem essentiales et naturales
tionibus et motibus non pot£st cadere in sunt tres congregatae in unum, et uniim
nuineruin. Secundum autem quod nu- veram pcrlicientes causam. Harum autein
' I de Generalione et Corruptione, tracti.ii, cap. 1.3.
33i 1). ALH. MAG. OIU). VW/FA).
q.io.l «loin.le siccabil socun.lum totu.n. Kx .li-
,nn csl .•xsUxalio huini.r. nulicalis,
.nMuesccnle cnim ctis aulcmpat..t,qu.).l o.nne n.itnm..n1um
,.st suhioctum caloris
:
(.ili.luni, .•! tunc non neccsse .-st esse a.lu l.urn..lum, eo .1..0.I
ill„ evancscil ct
Secun- alit.u- sequerelur (uimo, .juo.l ra.l..al. I.u-
valct (lictas nerlicere oi..M-ati.ui.-s.
inlViKi- mi.lo quo.l sil.i .lat virlulem nutr.menti,
da autcm causa est mo.rilicaliva
ra.licale liumi.lum non ess.^t simile. A.ll.u.- aule... u.si esset
(latio quffi inspissat
actum ut veliat cali.lum
et adu humidum, non rec.peret li-uras et
uc sitni.)bil(^
digcrensetconvei-tcnsadmemhro.umin- formas memhro.-um quai nutriuntur.
t.uiora tunc etiamdictas amittit ope-
: et
Amplius autem cum omne nutrimentum
est mulla tei-minari deheat ad formam alienam, quaj
rationes. Terlia autem causa
nutrimentalis cst cjus quodnutritur, oportet ipsum esse
inductio ext.-anei humidi
non convenicns : humidum enim nutri- in actu humidum quiahoc male
:
deter-
semper retinet nutrientis minahile est in seipso, et hene movetur ad
nientale aliciuid
naturam : sanguis enim lactucai frigidus terminum alienum. Esttamen humidum a
est, etnutrimentum ex
piscihus frigidum siccohenepassum, sicutjamdictumestsu-
et viscosum, et simile est in aliis : p.'op- perius. VA (juia humidum currere oportet
quod omne nutrimentale
quod fil, ad per similitudinem qua mo-
memhrum
ter
humidum secundum aliquid suse naturse vetur magnes ad ferrum, et qu^lihet res
cxtrancum est ei quod nutiitur. Cum er- ad locum uhi est suum generans, et ideo
ingeritur et congrega- oportet in aclu esse humidum, quamvis
go multum de illo
humidum, et suffocat forte potentia sit siccum.
Uir vincit radicale
calidum et tunc deficit ab actihus Et ideo duplex est in sensihilihus de-
in ipso :
nutrimenti, et moritur animatum. siderium, fames scilicet et sitis «. Fames
quidem per se desiderium est restauran-
Ex humido autem defectus est fere eis- des.der.um
tis deperditum. Sitis autem est
dem modis, sicut jam patuit. Habet au-
humidi, quod dat nutnmento fac. lem ad
tem modos proprios ex multitudine et
paucitatepermixtionum et qualitate : pri- membra motum quia quamdiu ad men.-
:
tria jam dicta sunt qualitates hra moveri potest, et calor memhr.3ruin
ma quidem :
tamd.u durat
potest illud convertere,
autem ipsius humidi sunt, qua. faciunt
animatum. Signumhujusmodi est, quod
ipsum aliquando facile siccabile, et ali- d.gest.onis
medicorum per signa
auando difficile siccabile. Id autem quod
periti
est si fuerit vigorem perpendunt natur^, ex quo di-
facit ipsum diflicile siccabile,
cu.it sanandos infirmos. Econtra
au em
multum subtile subtili terreo pauco sub-
sicut m
commixtum tunc enim ubique erit in secundum naturam corruptis,
tiliter :
ipsum ne eva- senibus decrepitis propter debile cal.dum
cum ipso terreum tenefls
Et quia ipsum est subtile ubique et siccatum humidum radicale quod erat
noret
contrajacent in eis, parum vel nihil de cibo sumpto
intus vel extra terreum, et
adducitur ad membra. Et ideo quasi con-
h*c duo sicut ansse catenarum. Tale au-
tem humidum cum multum fuerit, non tinuum desiderium cibi est apud eos :
enim cihus eorum mdigestus :
egrediens, tamen p.-oportione complexio-
emittitur
ideo sunt multse comestioms, et
mul-
nis diutissime tenet calorem, et diu per- et
stercoiis, et continui des.deni. C.bus
ficitnutritionem,etdiudurabitantequam ti
Si autem paucum fuerit, vincet enim eorum pauco calido elevari non pot-
siccetur
ut superius stomachi impleat et
ad
super ipsum calidum, et incendet ipsum, est,
et post convertet animatum
in maciem, venas derivetur. Et ideo desidenum non
•
Cf. II de Anima, tex. etcomm. 28.
TJB. HE NlITniM. KT N[ TRIH., TR.VCT. T 335
tollitur ab eiscomediMidi, ncc tamen mul- ctari poros, unde sugunt fructus ct ideo
:
tum dolectantur in cibis |M'opterhoc quod imminui fructus eorum, ct folia non essc
non penetrant interiora mombrorum ot lata et citiuslluere :humidum enim in-
linguae. Eadem autem causa est quare spissatum ex friyich) et pori arctati impe-
melancholici non mulfum delectantur in diunt [)enetrationem et assimihitionem
cibis, et tamen sunt mult(e comestionis. nutrimenti.
Est autem lioc proportionabiliter in om- Ikec igitur a nobis de nulrimento et
nibus animatis proj)ter eamdem causam. nulrito dicta sunt.
Videmus enim in arborihus decrepilis ar-
336 D. ALI{. MA(.. OUI). l'Kyl':i).
TRACTATUS II
DE NUTRIMENTO ET ISUTRITO.
et augmentati. In hoc enim difTerunt aug-
mentumetnutrimentum. Cum enim sub-
stantia nutriti sit potentianon tantum ca-
ro, vel os, sed etiam quanta caro, vel
quantum os, augmentem perficit quando
fuerit actu quantacaro, et actu quantum
CAPUT I.
os : per hoc enim addit aliquid quantita-
ti prseexistenti in eo quod nutritur et au-
getur. Non enim potest esse materia
physica sine quantitate, sicut ostendimus
in libroPhysicorwn '. Quantitas tamen
difjert et convenit cum nutrimen- secundum quod subjicitur materia trans-
In quo
to ? mutationi secundum substantiam, est
quantitas indeterminatarum dimensio-
num, etsubilHs indeterminatis dimensio-
nibus est materia nutrimenti quoniam :
ipsa mutatur substantialiter a forma in
formam. Hae autem indeterminatae dimen-
idem subjecto nutritivum siones non efllciuntur determinatse, nisi
Est autem
et augmentativum, sed esse
non idem : quando actu habet formam ad quam con-
vertitur et mutatur. Non accipit autem
quoniam nutrit in eo quod potentia est
auget autem in eo formam quae sit terminus suae mutatio-
substantia membii :
nis, nisiillam quae est ejus quod nutritur
quod polentia est quanlum quantitate
praeexistens in ipso igitur non accipit
addente aliquid super quanlitatem nutriti
:
' I Physic. liact. iii, cap. H.
'
I.II5. im NLTUIM. ET NUTIUB., TllACT. II 337
(|iiantitatiMii (lolcrininataruia diniensio- nihil omnino auj^et quando advenit, ct
nuin, nisi illani qu(B est ojus quod auiic- alitjuando aui^ct : (luoniam in /V/y.v/c/.y
tur pra>existens in ipso. Sed (juia oninis dclcnninatum est, qiiod si ali(|uid au"e-
formu situaliter existens in niateria cre- tur adcubiti mensuram in uiio anno, non
scit crescente materia, ideo multiplicatis oportet quod conliniu,' in lioris anni et
partibus materiae sub forma quarum (jua'- momenlisproportionalitersecundumlem-
libet efilcitur actu (juanta, necesse est pus aui>eatur. Solvimus autem istam
augeri eo, cui tale potentia quantuni ad- (pKcsfionem in libro Pcri (/.•ueseos^ : sed
ditur nutrinientum. (iumenim diciturpo- h;ec solutio concordat cum illa, licetsub-
tentia quantum non intelligitur
nutrire, lilius indagata et maj^is explanata.
ita potentia esse quantum, quod nullo
Sed objiciunt quidam dicentes, quod
modo sit quantum stH'undum actum. si augens penelret quod augetur, in id
Kst enim materia physicorum corpo- tunc oportet quod duo corpora sint in eo-
rum non subjecta motui et nutritioni, li- deni loco, quod est iinpossibile. Nos au-
cet sit actu quanta : sed lioc quantum est tem ad hoc in aliis libris iTsjiondimus, et
indeterminatarum dimensionum, sicut ostendimus omne id quod nutritur et au-
diximus, et est potentia quantum divisi- getur, esse porosum et qnasi spongio-
bile dimensionibus, quantitatis ejus quod sum : et ideo in concavilatibus ejus nu-
nutritur et quia est indeterminatarum trimentum
:
aulem insu-
contineri. IJabet
dimensionum, oportet quod divisibilitas per in animalibus nulrimentum vias quae
ejus non sit determinabilis quia nihildi- :
venae vocantur, vel ea quae sunt loco ve-
viditur determinate, nisi quod habet di- narum in animalibus non habenlibus
mcnsiones determinatas. Ktideo cum ad- venas, a quarum extremitatibus resudal
ditur, licetaddatur cuilibet secundum for- ad nutrienda ct augenda membra.
mam, crescit id quod augetur in du[dum :
autem quaestionem quare ante
llabet
quia additur in quanlitate aliqua deter- tempus mortis stat auginenlum, et non
minata sed potius in additione accipit
:
lamen nutrimentum ? Gum eiiim materia
quantitatem determinatam quae ejus est nutrimenti sit seinper potentia quanta,
cui additur divisum enim nutrimen- sicut polentia substantia ejus
:
quod nutri-
tum additur, et additur partibus divisis tur, videtur forte alicui semper debere
ejus quodnutritur secundum formammi- facere augmentum, sicutscmper facil nu-
nimisquibuslibut : et licetsecundum for- trimentum. Sed ad hoc intelligendum,
mam non sit minus, et ita videtur mini- notandum est quod non omnis additio
mum nulrimenli esse aequale minimo quanti facit augmentum prout augmen-
nutriti, et ita cuilibet tantum addi quan- motus ad perfectam quanlitatcm
tuin est
iuin est ipsa, et cx hoc omne augmen- animatorum fcbricitantibus enim aliqui-
:
lum crescere in duplum quoniam du- :
bus vel aliter extenualis reslituitur pin-
plum causatur a duobus lequalibus, quo- guedo et non dicimus ta-
quantitas : et
rmn utrumque est dimidium. Tamem hoc inen eosdem augmentatos lali augmenlo
non sequitur propter causain jam indu- quod diximus. Omne cnim corpus, sicul
ctam quoniam in veritate divisum inde-
:
in libro de Anima ' dixisse nos memini-
lerminatarum dimensionum est in poten- mus, habet tres diametros se ad rectos
liahabens delerminatasdimensionnsejus angulos secantes in ipso quaruin una :
quod nulritur. Et ideo aliquando fortis quidein est mensura longitudinis, secuu-
' VII Pliysic. tract. cap.
i, 4. II de Anima, tract., 1 cap. 11 et alibi.
^ I (ie Generatione et Corruptione, tract. iii,
cap. 1 et 2.
l.K
2Z
,
D. Al.li. MAO. OIU). VWAA).
338
Cfflo fU Munflf) diximus quoniam cali-
laliludinis, ol terlia spissiludi-
:
da aulein
animalorum pra;- (lum incorporatum iii j)ro- niotu suam
nis. Augmcnlum aulcin
priam scquilur mal<;riam ot substanliam,
cise secundum lonf,^iludincm dclcrniina-
parlil)us radicali- sicut vidcmus (lariimas in crcmabilibus
tur, eo quod illud lil in
autcm aliquando movcri dcorsum. Quamdiu
bus proporlionalitcr. Augincntum
igitur sccundum naluram cst moverc ca-
secundum spissitudincm ct latiludincni
fidum et hujusmodi cxtcnsibilc et solu-
pcr totam vitam animatorum, et
fit
fit
bilc liumiduni in organis, tamdiu durat
magis in supplcmentis, quai sunt pra"ci-
ma- augmcntum sccundum naturarn. Hoc au-
pue caro, ctadcps, et illa suntparlcs
secundum matcriamde- tem non semper fieri potcst : quoniam
ximc in animatis
cahdum fervens continuc cducit aliquid
tcrminatc inllucntcs ct cflluentes continue.
de humido, et indurat ct siccat. VA ideo
Radicalcs autcm magis sunt in ossibus,
et chordis, et liga- tempore determinato eflicilur humidum
et arteriis, et nervis,
radicale partium non solubilc pcr carulum
mentis, et corde, et hepate, ct pulmone,
aliis hujusmo- scd tantum slat in sicco continuando ip-
et cerebro, et testiculis, et
di partibus, in quibus et per quas anima sum et cum diminuitur humidum, di-
:
orga- minuitur etiam calidum, co quod dimi-
exercet vitse opcrationes, sicut per
nutum est ejus proprium subjectum ct
horum enim augmentum secundum
:
na :
et si crescit tunc stat augmentum : etcum diu stete-
longitudinem determinatur :
profunditas et latitudo, hoc est rit, vcniet in siccitatem magnam et tunc:
horum
proportionaliter longitudini quia aliter :
non extenduntur, sed contrahuntur et in-
necesse esset ip- curvantur radicalia.
protracta longitudine,
stringi secundum pro- Et hsec est causa quare corpora senum
sam extenuari et
de corio quasi
sicut sunt incurvata, et membra eorum quasi
fundum et latum, fit
et tunc anima in eis vitse ope- tepida. In aliis autem fit augmentum per
protracto :
autem totam personam per totam vitam quia
rationes non exerceret. Augmcnta
et :
sunt talium augmenta magis fiunt calore debili
quae istarecipiuntproportionabiliter
manentia per vitam, licet non continue quam forti. Calor quippe convertens et
et
non consumens, multum addit de hujus-
augeatur, sed tempore juventutis.
modi supplcmentis et talis calor debilis
Causam hujus alibi diximus. Fortissimi :
hujusmodi quasi superfocatus est : propter quod pin-
enim caloris est extendere
quod tunc exten- guedo debilis caloris est indicium. Au-
partes duras : oportct
hu- gentur autem plantse frequenter plus
dantur, quando partes earum sunt
ferven- quam animalia, quod contingit propter
midse. Et fit hoc sicut videmus in
ad par- causam superius dictam, quod scilicet
tibus metallis, quae prolongantur
partes, quoe sunt quasi supplementa, qua-
tem ad quam ebullit calor fervidus humi-
si in nuUo difTerunt a poris
radicalibus
hoc modo
:
in eis et fit in
di soluti :
quoniam necdum exsiccatis et ideo quamdiu pori non sunt obturati,
au"-mentatis,
quod vicina et calor potest trahere, tamdiu augentur,
et radicalibus proptcr hoc
supplementis non patiuntur ma-
sunt. Adhuc humido seminis unde
pro- et in
humidum ciem et amissionem, sicut animalia eo :
creata sunt calido, solvitur
quod in eis est : quod quia incorporatum quod omnia dura sunt et non facilis re-
siccum et sic solutionis.
est sicco, secum trahit :
Haec igitur de augente cum his qua in
ambo simul calido bullienti extenduntur
libris de Anima et Peri geneseos
dicta
in longum, eo quod per
longitudinem
sunt, gencraUter et figuraliter dicta sunt.
ejus in quo cst, semper est motus
calidi
incorporati, licet calidum per se non in-
corporatum moveatur semper sursum.
Hujusmodi autem rationem et causam in
LIB. I)K MTKIM. ET MTRIB., TnACT. II 339
oporlet semen
accipi de subsfantia nufri-
menti, in ([uo aclus et operationes el vi-
res suas impressit anima.
Declaralum
enim est in scientia divina, quod anfeom-
nem potenf iam prcTcedit acf us. non famen
m eodem : et ideo potenfia animalum
CAPLT 11. necessario babebit ante se acfnm anima-
Iniu, qiiod eonfulil eideni
biijus pofcn-
tiam *.
His iyifurdemonslrationibus oportetse-
men esse sumptum de nufrimenfo, quod
Quolilrr semen sumitur de superfluo sufficienterpassumesf abaninia. Non au-
nulrimenti ? tem passum est suflicienter, quod non suf-
licienterassimilatumest.Etideoabultimo
di--estonutrimcntooportetessesominisde-
cisionem antcfjuam tamen corpori unia-
tur.Jlocautem esf quando quartadi->estio
completa est in ipso. VA ideo tradunt Pe-
Ouoniain nulem generatio lit ex nu- ripafetici, quod semen
est superlluifas
trimento secundum substanliam, licet al- quarfa? digestionis a tofo corpore
decisa,
terum sit secundum esse, oportet consi- (>t maxime a capite ' a tolo quidem cor- :
derare etiam de semine. Semen enim porc quod sit potentia fotum et quodli--
tam in plantis est quam in aninialibus. bef membrum. A capite aufein phis de-
etnon invenilur nisi in animatis propter :
scendit, quam ab aliquo uno et
sin<^ulari
quod illa sola de se sunt jieneranlia. Alia membro proplrr boc ([uod anima in
:
autem generant species suas in niateria ipso eriicitur iion ut aclus primus corpo-
aliena oportet enim animati materiam
:
ris,sed ut artifex oporans sibi habitacu-
esse pr^eparatam operationibus animali lum. Et quia in capite virtufi^s sunt,
qui-
et animse :quia aliter non reciperet for- bus animatum ditrertab inanimato, boc
mam et substantiam quoe est anima. est, motus et sensus, ideo inaximc a ca-
Cum enim, sicut in libris de Anima '
Signum aulem hujusest,
pite descendit.
diximus, ei m prima phiiosop/iia proba-
quod maxime operationes cercbri debi-
'^tur, anima aj.ait et imprimat in corporum lifantur ex multo coitu eo qiiod venis :
natura, etsic
corporum naturaest instru- (luibusdam juxtafempora, qua> sperma-
mentum animrp, non potest anima caii- licaB vocantur, abscissis, amplius non ac-
^an ab actionibus qualitatum activarum
cidit spermatizare.
passivarum corporalium, sicut causan-
I
Sic autem resolufo a foto corpore sc-
turaliffi forma?. Propter quod reprehen- mine, dicit Constantinus quod habet
>ibiles sunt harmoniam animam esse di- speciales venas duas per quas ad tesficii-
ites, vel aliquid cx qualitatibus corpo-
los desccndit, qua' fricafione
coilus per
lum consequens. Oportet autemoperatio-
calorem apertre illud emittunt in coitu.
'in animae lieri semen animati,
'1
ut po- Quod qiiidem non e.st vcrisimile. Ouia
I' ntiam habeat ad animam propter qnod
:
cnim necesse est a tofo corpore decidi se-
* 11 de .\nima, Iract ii, cap. 2.
4,et alibi qum dicit ipse n. .Vlberlns .Maf;niis.
ot
Cf. IX Metnphys. tract. iv, cap. .3.
Aristote
Aristotelem, I de (^ciieratione animalium, cap
' Cf. de lioc \\l de
.Viiimalibus, tract-i, cap 17 et 1«.
310 1). AUi. MAG. OKI). IM{.i:i).
vcnas ad autcm comparat duo spcrmata coa-
haec
mcn, ncccssc cssct has duas
<ru\u cl lacti, viri qui(h;m spcrma
coa-
autcm
omnia mcmbra tcrminari. yXdhuc cnim
ah guh), mulicris lacli. Viri quidcm
cum ortus vcnarum sit a cordc vcl
spcrma omnia facil, (;l mulicris spcrma
licpatc,oportcl primo ad htec mcunl^ra sunt
quod facitspcrrna viri et
ct postca ostin qu(j lil :
spcrmatis esse rcdundantiam, in virtutc
sicut sigillum ct ccra. Et idco
ad vasa seminaria distiUarc, quoe quidcm siccum
non vi- (pjidcm viri spermacalidum estet
convcnicntia experimcntis cssc muiicris aulcm
ul movcat ct sigillet :
Et ideo verius est, quod per
ip-
dentur. humidi,
distillct, ct sjicrma virtutem hahet frigidi ct
sam corporis spongiositatcm tcncat cx frigi-
sicut attrahit vcn- ut recipiat ex humido, ct
a tcsticulis attrahatur,
do.
tosa, trahitur nutrimcntum ad
et sicut
Est autem in omnihus
animalibus qui-
Calorc
membra, sicut tradit Aristoteles.
dcm masculus hemina praiterquam in
et
coitum, pori
vero corporis excitato per scxusnon
anguilla in qua adimc discrctio
aperiuntur ut descendat, quod cum
de-
apparuit. Sed in animalibus
qua valde
for-
scenderit,in ipsis testiculis virtutem pisces, et
quae simiha sunt in corporibus, ut
mativam accipit, quse sita est in eis,
nutrimcnti
serpentes, virtus assimilativa
virtus formativa est in calore et spiritu
formativam et ideo ta-
retinetur in spermate per
habet virtutem :
seminis, qu^ attrahentes se-
au- lia non habent testiculos
ipsam spcrmatis viscositatem. Hsec
men. Nec oportet ipsum a toto corpore
tem virtus formativa vocatur anima sper-
Et descendere quia in ilUs quod simile est
eo quod ut anima operatur.
:
matis :
eo quod totum et
diceremus artem parti, simile est toti :
huic est simile sicut si
naturae. Et
et lapidibus, pars substantiae ejusdem sunt
artificis esse in ipsis lignis spermatis
lapides moveri ad ideo in taUbus lac quod loco
et per ipsam ligna ct
est, non longe a loco
primae digestioms
extenori.
figuram domus sine operatione confricatio-
nutrimenti generatur, et per
Tunc enim artificem domus diceremus piscibus et
et domum di- ncm emittitur, sicut patet in
esse in lignis et lapidibus, autem
fore quae vermibus et serpentibus. In plantis
ceremus in eis eflective domus
est discretio sexus, sed
ubi-
lapidum. Simihter omnino nuUa
est figura lignorum et
ubique.
non quod que impraegnant et imprffignantur
autem dicilur virtus formativa, uUimo ani-
quia est forma po- Et hujusmodi causa est, quia
sit anima proprie, sed et ab ipsa
animse conver- mse vegetabiUs est generativa,
tens facere operationes generativa taUum
diffmitur. Et ideo virtus
tendo et formando. Quod enim non sit in radice
de non est tantum in semine, sed
anima, ex his patet quse in secundo
non est et ramis succus enim in taUbus propter
quia anima
:
Anima '
tradidimus :
ha-
non ejus quod simiUtudinem corpori eorum ubique
nisi organici corporis
et
ubicumque
Propter bet virtutem seminis et ideo :
potentia est corpus organicum. est in taU-
est generationis principium,
hanc autem virtutem Gonstantinus
et
in his qua
animatum. bus muUifaria generatio, sicut
Avicenna vocant sperma esse
spermate viri de Anima ^ sunt dictum est.
Est autcm ditf erentia de prsecipu(
quoniam sperma viri, ut di- Quod autem sciendum est,
et fceminae :
semi
quod complcxio et digestio
ar- est hoc,
cit Gonstantinus, est sicut operatio et
digestione quae est pem.
tifex et substantia
radicaUum membro- nis prsecipue fit
est sicut cibus pansis quod iUa fiat a naturaU e
eo
rum. Sed sperma mulieris
:
vel af
Aristoteles proprio calore, et non eUxando,
assurnptus in supplementum.
* II de Aninia, tracl. i, cap. 3.
*
II de Anima, tract. n, cap. 2.
LIB. I)E MTRIM. ET NUTRIH., TRACT. II W
sando. ProptiT (juod etiaiii somoii pro- Apparot ij^itur in omnibus aniinatis spor-
l)rio calore operatur et spiritu contoiito in ma {^onorari a suportluo quartu' dij^ostio-
ipso, sicut traduiit Aristoteles et Avorroes nis cibi, nutrimontum csse spor-
ot sic
et Avicenna. Pro[)tor quod nientitur matis materiam. Dicilur autem a super-
Constantinus dicens ipsuni operari a spi- fluo (jcuerari, eo quod goneratur a su-
ritu qui ost in oxteriori inatricis : inatrix porfluo individui ot idoo quamdiu ma-
:
enim non ad esse facit in coiiversione so- j;no incremonto indiyot individuum, so-
minis, sed ad bone esse quia est pro-
:
men non descondit. Et hujusmodi signum
piius locus in quo somon calescit. est, quia animalia multi cibi multum dc-
(Jualiter autom et quo instrumento sideriuin liabont ad coitum, sicut homo
operolur, ad sciontiam portinet libri do et oquus et animalia parva, qua3 pro])or-
AiiimnHbus, ubi do gonoratione aniina- tione suorum corporuin nmltiim aocij)iunt
liuin habetdoterminari. Sed liocestscion-
cibum, sicut passer, et pordix. Siinilitor
dum bic, quod animalia quie intrinsecus auteni et mus et vermes multuin })oimiit
babont tosticulos, sicut aves, et praecipue in semine.
avos parvte, sunt velocis coitus propter Haec igitur de nulrimcnto ct nutrito
volocitatem trahentis ot tracti. Animaba
secundum suum diversum essc, et sc-
auteni quae extrinsecus habent, proHxio-
cundum Peripateticos dicta sunt.
ns sunt coitus propter illius oppositum.
^^iis>^j<
(
INDEX
Tractatuum et Capitum in libro de Nutrimenio et
Nutribili.
TRACTATUS I.
TRACTATUS II.
De nulrimento et nutrito per $e.
Dc nutrimento et nutrito.
Cai». I. Qnas sit libri intentio, et Cap, I. In quo differt et convenit
quid imentum ?
est nuti 3 3 cum nutrimento? 336
II. De modis eorum qua) nu- II. Qualiter semen sumitur
triuntur. 326 de superlluo nutriraen-
III. De modo nutriri et nutri- ti ? 339
tionis. 329
IV. Qua de causa nutriuntur ea
quae nutriuntur ? 331
V. Quamdiu nutritur anima-
tum? 333
D. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRiEDICATORUM,
PARVA NATURALIA.
DE MORTE ET VITA.
TRACTATU^ I
pue vegetabilium et scnsibilium, quae
sunt animata mortalia, virtutes genera-
torum. Ex quo relinquitur eas nullo mo-
do movere per tempus infinitum pro- :
pter quod motus ipsarum est terminus
CAPUT T. secundum naturam, qui tcrminus est
quando nou potest movcii plus anima-
tum al) anima. Et hic tcrminus cst mors
naturalis. Proptcr quod non sciuntur vir-
Et ,'st uKiHLssio dcclaraits qualitcr hic tutcs anim?e in animato corporc, nisi
libcr ad alios ordinatnr, ct de utilitute sciatur ad quem terminum sccundum na-
hujus scientix. - turam possint movere.
Oportct igitur nos post oninia praedi-
cta in quibus de opcribus communibus
animae ct corporis egimus, ct de statu et
profcctu secundum naluram et defcctum
Probatuni est in finc primi C<pli et virtutuni in opcrando, adjungcrc bic li-
Mundi^ quod nuUa virtus rei generatae brum hunc, quo investigemus de
in
movet per tempus infinilum. Sunt autcm mortc animatorum. Scd quia nuUa ra-
absque dubio omncs illie virtutes praci- tionc dc mortc scicntiani babcrc possu-
D. ALU. IVIAC;. OIU). VWA^A^.
:u(i
sciamus de vila, (inia j)articuh-iriter uni vivorum convonientes
mus plenam, nisi
per assignabimus, sed in communi omnibus
privaliones non agnoscunlnr nisi
vivis conv(!ni(;ntes et jicr se quia ex
mors esl privalio vilaB, ideo
:
liabilns, (;l
nos facere montio- illis cognoscitur quantitas secundum
eliam de vila ()[)orlel
(|uam anima potest movere corpus, et
nem. Et ciuando illa scienlia Iradila iue-
opera el passio- secundum quam corpus potest moveri
ril, lunc omnia scienlur
ab anima.
nes a (piil)us nalura animse et virlutes
ejus dependenl, exceptis his qua;
con-
cernunt honestum el inlionestum, de
quibus oportet esse magnam philoso-
phiam per se, quae moralis vocatur, de
qua hic modo nuUam facimus mentio-
*
nem.
Cum autem de vita quairimus et de CAPUT II.
morte secundum quod sunt mensura? po-
tentise, qua potest anima movere
corpus
secundum naturam, oportet nos prffici-
pue dare causas naturales longitudinis
vitae eorum qua? El est DiGRESSio declarans essentialern
vitee, et causas brevitatis
diffinitioneni vitx, et explanatiunern
vivunt : quia aliter non sciremus virtu-
tem qua moverepot-
potentiae moventis, ejusdem.
est ipsum quod movetur secundum
na-
turam. Sicut enim in CobIo et Mundo'
ostendimus esse motorem virtutis infmi-
tffi, qui ipsum quod movetur per se mo-
vere potest sine termino temporis secun-
nunc quando pertra- His ergo sic prselibatis, accipiamus ex
dum naturam : ita
ctamus de eo quod movetur per se et est probatis a nobis m physicis libris ', quod
primus ct essentiahs et
mortale, oportet nos ostendere rationem vita est actus
conlinuus animae in corpus, non per mo-
et proportionem motoris ad id quod mo-
vetur secundum quantitatem longitudi- dum somni, sed per modum vigiliae exi-
anima in ipsum. Dico autem
nis, qua secundum naturam movere
in stens ab
potest et postquam longitudinem cor-
:
actum perfectionem quam endelechiam
Graeci vocant. Sicut enim cujushbet es-
rupta proportione mobilis ad motorem,
sentiae formalis quae dat esse et rationem
motum deficere est necesse.
Haec igitur causa est quare hunc ulti- ei in quo est, proprius et primus actus
mum Hbrum inter eos qui sunt de com- est esse quod dat ei cujus est forma ita :
ponimus, formae determinatae et specificatae quae
munibus animse et corporis
ultima est et convertibiUs, est dare de-
licet pluribus conveniat mori et vivere,
moveri se- terminatum et specificatum esse quod
quam sentire et intelligere et
cundum locum. est ab ea 6ssentialiter, sicut actus lu-
Cum autem quaerimus causas longitu- cere essentialiter convenit luci. Cum er-
dinis vitffi et brevitatis, non faciemus
ali- go anima sit quaedam formarum specifi-
de causis per acci- cantium, sibi essentialiter convenit dare
quam indagationem
vitce vel brevioris, ncc animato corpori specificatum et determi-
dens longioris
Iract. n, cap. 0.
* Scilicet in II de Anima, tract. i, cap. 2 etiJ.
'
II de Coclo ot Mundo,
LIB. I)K MOUIR KT VHA, THACT. l 3i7
natum esse. Kt lioc esse vocatur vild iii coiitiiuii uiio modo exislciilc.s, scil iiilcr-
vivcntibus : et iileo e^M-cgic dictiim est, cipiuntur quiete soinni proptcr laliorem
quod vivere vivcntibus est esse '. qui est in eis. Et ideo in descriptione
Sensibilis autcm aniina cum dicat ul- vil» ponitur, quod est aclus vontinuus.
tcrioreni dcterminationcm, etiam ultc- Quia vcro ct ipsa csl actus continuus
rius determinatum esse donat ct hoc :
sicut lorma, vita autcm cst actus, sicut
est sentire, quod est quoddam vivere essc illius fornuE in eo quod cst per lor-
spccilicatum. Et sic sentire senticntibus mas, quod quidem esse nibil aliud cst
est esse, et ultcrius intciligere per eum- "isi ditlusio qua se difTundit forma in eo
dcm modum intclliii^cntibus cst esse. cui dat esse, ideo additur «/<///«.« m cor-
Pioptcr
'
quod
*
Aristotclcs bcnc dixit, cum pus. Et sicut lux, iumcn, et iuccrc, Lux lumen
. .. ,.
et lu.ere,
dixit quod
1
est solus intcllectus. Ouia ni- camdcm naturam
,
nomiiuuit, dillcrcntcr quocnodo
conveniuiit '!
liil dat csse hominis in quantum cst ho- taincn, quia lux nonunat cam sccundum
mo, nisi solus intellectus. Umnis enim sc, et lumen dilfusam in luminoso, sive
forma dat esse in eo quod est forma, si- nx luminato, et lucerc nominat ejus es-
ve sit concepta cum matcria, sive separa- sentialc agere : ita anima, vita et vivere,
ta. Sed nobilius esse donat, et vicinius dicunt unani naturam : sed anima nomi-
causne primae separata, quam concepta nat secundum se hanc, et vita diifusio- ^"''^.^au'^.'^''
cum materia. nem ipsius in eo quod est animatum, et quomocio
... ,
. .
diuunt unain
Et quia sic esscnlialis anima; actus est vivere dicit cjus essentialem actum :
natur.in.
dare esse vilie, propter hoc dicilur esse quia anima non cst quidam actus, sed
actus corporis organici phvsici potcntia semper dilTusa in vivo. Sed anima non
vitam habentis. Et sicut diximus de tota diflinitursecundum se, sed potius ut vita
sccundum sc anima, ita est de potentiis quaedam, quando dicitur quod cst ende-
in comparatione ad organa. Et ideo vi- lcchia ejus quod potentia vivit. Melius
dcre est csse oculi, sine quo non est nec tamen dicitur, quod est hujus vitae causa
vocatiir oculus nisi aequivoce : et sic est vei principium, sicut in secundo de Ani-
iii oiniiibus aliis animae partibus. Ilaec nia 2 disputatum est.
aulem cx dictis alibi satis patent quia : Ex his patet, quod non est per moduni
jain habemus quod est actus csse essen- somni, sed per modum vigiliie existens
tialis et ante hoc essc nihil omnino est ab anima in corpus. Et ideo dixerunt
dare, ct post ipsum est virtus et opera- quidam, quod vivere est fieri quoddam,
tio, et quidquid aliorum convenit ci sicut et lucere. Quod quidcm dictum li-
(juod sic est per formam, constat quod cetnon per omnia sit verum, tamen ha-
est actus primus. Et cum non sit aniniae bet aliquam vcrisimilitudincm. Dico au-
per aliquam quamcumquc potentiam tem non per onmia verum esse sicut :
cjus convcnicns, scdsecundum oiiine j^e- enim dictum cst ante, idem est viverc
nus animae, et sccundum quamlibet par- quod animae diffusio in vivo non enim :
tem ejus, oportet quod sit cssentialis. scorsum quidem cst anima, et seorsum
Cum autem ct alii actus sint quidam vita : sed vita est ipsa anima diftusa in
essentiales, sicut imaj^Muari, et nutrire, eo quod vivit et in toto et in partibus,
ethujusmodi, quai non per accidens ali- sicut prius diximus : quia si oculus esset
quod conveniunt anima^, eo quod anima animal, visus esset anima cjus. Ilabct
a natura in hoc dilfertquod essentialitcr tamen similitudinem in operibus vitae
facit multa, et hi tamen actus noii sunt quocumque modo exerceantur : quia illa
• II d»^ Aniinii, tract. iit, cap. 7. * II de .\niina, Iract. 11, cap. 2.
I). \\A\. MA(;. ORl). IMLLl).
3i8
tri|)liciter varie-
conlimie lluunt al) aninia. Ilujus aulom anima-. Licet aut(;m sic
mus vitain, in hoc non est nisi secun-
vil;p, si('ul in physici.s (lcinonsltuluni
est,
j^ioprium esl cor, duiii int(;ll(;clum,et non s(;cundum rem :
sul)j(!clum primutn cl
([uod esl 1(JC0 cordis in liis qute (juia s(;cundum rem pro certo non est
vcl i(l
anitnala«:el ex ipso opera vite nisi una eadem et sic in quibusdatn
(;t :
sunl
lotum est corruptibilis secundum substantiain
vehiculo spirilus vecla lluunl in
et actussuos quos habet in corpus. In
corpus.
quihusdam autem secundurn actus tan-
turn, et non secundum substantiam, sicul
in hominibus. In (piibusdam autem nec
secundum actus, nec secundum substan-
tiam, ut in coelesUbus, si iUa secunduin
PeripateUcorum et Stoicorum opinio-
au-
(APUT III nem, animam haberc dicantur. Quid
separa-
tem sitvivere, vel quale animai
negolio
tse in seipsa, in hoc pra;senti
potest determinari oportet
nuUo modo :
cognoscere
enim de substantiis separatis
principia antequam aliquid
certum ad
Et esi DiGRESsio declarans diffinitionem
dicta
hoc tradi possit. Ex his tamen quse
mortis, et ejus explanationem.
sunt, scimus cui vitae, vel
poUus in qua
pri-
consideraUone mors vitse opponitur
vative, et in qua non.
autem dicitur hsec privatio pro-
Quod
cedere ex corruptione proportionis quse
facile est inter vivificans et vivificaturn, ideo
Mortis diffi
Sic autem vita determinata,
nitio.
dictum quod falso inteUigitur ex om-
Est enim mors est,
scietur quid est mors. dicta
nibus quae in YIII Physicorum »
hujus vitai privatio ex corruptione pro-
inter vivificans et sunt, quod inter omnem motorem et
portionis, qu«e est
enmi se- suum mobUe est proportio quam habet
vitatripiex.
^j^-f^(.atum proccdens. Vita
ad
""" non sit circa motor ad mobUe, et e converso mobile
cundum prius habita, licet mo-
separata, tamen impUcite m- motorem. Qua salvata motor movet
queedam motore, et ea
telligitur in causa vitae : sed hoc est m bile, et mobiie movetur a
Et haec
non opponitur mors. corrupta cessat movere motor.
anima et huic vitse
aU-
est in motore secundum
:
proportio
in fluxu ab anima ipsa
:
Secunda,
Et vita quffi est
quid, et in eo quod movetur secundum
et nechuic vitse
directe opponitur mors .
praeparata
animaj quam aliquid. Nauta enim navi plene
eo quod illa et magis est
aliquando non movet quia forte non
plus est so-
:
corporis,sicut fluxus luminis in animo
Et est tertia concipit necessaria ad motum
Tertia.
lis quam aeris recipientis. et
adliaerens ei suo, vel aUa disposiUone impeditur :
vira participata a corpore,
esl cui aUquando non impedimentum in eo,
est
forma formalo et hsec :
sicut
navi qu« corrupta est, vel non
ha-
privat, et sed in
mors opponitur hanc enim :
et tunc iterum non movet
et sic
enim quse- biUs :
non aliam universaUter. Si
:
hoc ta- est inter animam et corpus, ex quo jam
dam anima perit cum corpore, seipsum,
omni scimus quod animatum movet
men universaUter non convenit
C.
tract. u, cap. ^ Vel mehus in VII Physic. tract. n, cap.
.
Ci. Lib. XVI de Animalibus,
Un. DE MOHTR ET VITA. THACT. I 3i9
et inovelur a seipso, cl qiiod omne tali' luni juvenis, quod vidcMt sicut juvenis.
componitur ex motore el niohili. Tunc Non ergo inipcdiliir niolus aniniati cx
enim procul duhio non ccssahit motus alicjua corruptit)ne animjr. Oporlct iij;itur
vitae animse in corpus, nisi corrupta pro- quod corruptio tola luijus luoportionis
portione. sit cx parle nn)ti. Mors igilur crit, ut
Scimus autem jam, quod vita essen- dictum cst, privatio viUe iu corporc cx
tialiter est ab anima iu corpus. l^lsscntia corruptione j»ropoiti(Uiis corporis prout
igitur anima^ movenle, non est iinj)cdi- est ab anima mobile, pi-()ce(b'ns el cau-
nuuitum nu)tus ex parlc motoris, sed es- sala : et boc esl (juod [trobare volumus.
sentia de se movet eodem modo et in ju- riterius autem patet ex dictis, quod
vene et in sene. Quoniam jam scimus etiam causae vitie longioris et brevioris
per ea qu;p in bbro de Anima bene con- '
non ex parte anima», sed cx partc corpo-
siderata sunt, quod si senex accipiat ocu- ris sunt inquirendse.
• 1 de AniiTia, tract. ii, cap. 0.
350 I). ALH. MAG. OIU). VWyVA).
TRACTATUS II
DE CAUSIS LONGIORIS V1T.E ET BREVIORIS.
sicut in omni scientia,quod prius expo-
namus de ipsis in communi, scilicet quid
sit vivere, et quid corrumpi sive mori,
et quot modis. Et quia commune dehet
esse univocum ad ea quae sunt suh ipso,
ideo primum determinemus de univoca-
tionecommunitatis ipsius. Xon enim ma-
CAPUT I. nifestum utrum una et eadem sit
est,
causa omnihus animalihus et plantis om-
nihus, quod quaedam eorum sunt longae
vitse, et qusedam hrevis. Inter plantas
enim qusedam hahent vitam hrevem,
De qusercndis in liocnegotio. sicut herhse qua^dam hahent vitam multo
:
tempore durantem, sicut quercus, et pal-
ma, et multae aliae arhores. Yidetur enim
forte alicui, quod sicut anima quae est
causa vitae,et ipsa vita omnihus animatis,
ah una in genere causa est vitse et vi-
Considerandum esl igitur de eo quod vendi ita una communis causa esse de-
:
est epse qusEdam animata alia scilicet
: het omnibus longse vitse vel brevis. Econ-
tra autem cum consideramus
diversas
longae vitae, sicut elephantes, et homi-
nes : alia vero hrevis vilse : quare scili- esse complexiones, vivorum, et ex com-
cethoc sit secundum naturam. Et non plexionihus scimus causam longitudinis
solum dcanimalium vita est hic conside- vivendi et hrevitatis, videhitur non una
randum, sed inquirendum cst de tota esse causa vit» longse et hrevis in omni-
univcrsaliter vitse longitudine et hrevitate bus, aut non uno modo se hahens et :
in omnihus animatis. ideo hoc diximus non esse manifestum,
Principium autem islius intenlionis est sed potius duhium, vel amhiguum, eo
:
LIB. DE MORTE ET VITA, HIACT. 11 3ol
qiiod habet rationem ad utramque partem mata sunt longfp vitie, illa vero sunt vit.T
contradictionis. brovioris. Si autem comparamus animata
Amplius autem dubium cst, ulrum secundum lias diirerentias, invenimus ca
eadem sinl secundum substantiam et dilTerre secundum quod comparantur tota
causani qua» sunt b^njia' vita\ el (jua) sunt «i^enera quorumdam ad tota genera alio-
secunduni naturam sana, an sint diversa rum, et similiter diflerre secundum lias
subjecto et causa, et ab alia parte, ulrum dillerentias ad invicem ea (juaB sunt sul)
sint eadem apgrotantia subjecto ct causa una et eadem quando ad invicem
specic
cum his qutE sunt brevis vila;? Hoc enini coniparanlur. Dico aulem secimduin gc-
forte videtur alicui, cum vita sit in aequa- )uis quid(mi diffcrre, sicut dicimus genus
litat(> coniplexionativum, et similitcr sa- csse generationis principium. Nunc enim
nitas corporis omnis non disponitur ad dillert genere homo ad equum, et in ge-
vitam. Et ad hcBC quod ab anima movea- nere loquendo, homo longioris vitae est
tur nisi sccundum ae^iualitatem comple- quam equus. In eadem autem specie dif-
xionis, (juia in illa franguntur excellen- terentia sunt sicut homo comparatus ad
tise contrariorum : et cum rcmovctur ab hominem : unus enim liomo longa' vitiE
Jiarum exccllentiis, acquirit ad cadum est, et secundum naturani.
alter brevis
quamdam similitudinem. In mixto enim Cum tamcn homines isti in aliis modis
licet sint contraria secundum essentiam, suoe communis speciei sint convenientes.
non tamen sunt in excellentiis et actibus Quidam enim homines qui sunt de nu-
contrariorum. In eadem autem aequalitate mero degentium in calidis regionibus,
videtur consistere sanitas : propter quod sunt longioris vitae, ct alii ab his in com-
forle videtur alicui, quod essent cadem plexione qui in frigidisdegunt regionibus
subjecto et causa sana cum longam vitam sunt vitae brevioris.
iiabentibus, et aegrotantia cum his quae Hic autem sermo est Aristotelis, cui contraHicta
brevem vitam habent. Sed non tamen fere ab omnibus Peripateticis scientibus
ratio haec sufHciens est et ideo dubium : naturas contradicitur : quoniam acr cali-
est an aegritudines quwdam itaimmutant dae regionis est calidus, et hic cducit
corpora, quod in quibusdam inducant calorem naturalem continue, et aperit et
brevem vitam, ct qu;edam ita immutant lavat corpus. Calor autcm eductus secum
quod inducant longiorem vitam eo quod : huinidum trahit, eTsIc mducTt putredi-
scimus quasdam ffgritudines esse purga- nem, et exsiccationem, et mortem pro- :
livas complexionum et consumentes hu- pter quod nos ctiam distinximus qualita-
mores superfluos aptos putrefactioni, qui les habitantium secundum niodum, qui
si non consumerentur, mortem procul in libro de Xatura locorum dictus est
dubio inducerent in brevi. Somnus autem proptcr quod locus frigidus et siccus sa-
et vigilia etiam breviant et eiongant vi- nior est : etlongioris vitae sunt in eo ho-
tam : AeSomno ct Vujilia
et ideo in libro mines quam in loco calido, sive sit hu-
diximus, quod semper homo debet esse midus, sivesit siccus. Sed si debet salvari
medius inter somnum et vigiliam : ne quoddictum est, tunc oportet quod locus
aut nimisexsicceturetspiritibusd(!stitua- calidus intelligatur tcmperatus, sicut Loc^ frigi-
tur, aut nimis humescat et infrigidetur. medium tempus veris inter iiyemcm et cusensa-
Sed de his dictum est prius. Sed etiam festatem dicitur calidum et iiumidum. Quo'no.io
de aegritudine et sanitate quantum confert Taie autcm calidum est caiidum fovens,
^'^^f^p^
scientiaj naturaii, satis dictum est, ubi ct non caiidum educens calorcm natura-
egimus de compiexionibus iu liI)ro de lom. Fiigida autem regio dicitur, quce
\atura locorum. respectu hujus mcdii est frigida, ct haec
Nunc autem hoc libro specuiandum
in habet frigiditatem giaciaiem congelan-
et
est circa causas, quare ha^c quidem ani- tem Immores, et exstinguentem calorem
I). y\!.i;. .MA(i. oiu). i»iM';i).
XVI
hycms dicilur fri}:Mlii : rahilium (;t corniidihinum, sicut ignis, et
niUurulcin, sicut
quod dicilur. h;t a^pia, (|u;c in iimhiihus (juahtiitihus con-
ct lunc vcrum cst liic
codem loco traria sunt, (st sicut liis proxiniii inaUcra
ctiam habitanlcs iu
indc
dimiilis cum cis convcnienlia, qua.' sunt
comnmni, sicuthomin(!S cjusdcm
(juiilitiilc
aer, ct tcrra, sunt jirinwje causa; genera-
hahent longiludin(;ni cl hrcvilalcm
vita;,
Scd de loco- tionis el corruplionis tamquam ca quai
si ad inviccm comparentur.
non hahcnt eaindcm polcnliam ex quali-
rum ct lociitorum comparationc, sicut
liitihus activis et passivis, sed contrariuin
jamdiximus, porfecte scitur ex scientia
quantum ad na- iid iiivicem. autem est unum-
Simililer
iihri de Naliiia locormn
universa- quodque aUorum quod non est cjusdcm
turalem spcctat doctrinam et
omnihus facultatis sive j^otcnti» in agcndo ct |)a-
lem particularia enim in his
:
tiendo cum altcro. Similia cnim non
niedicinse relinqucnt.
agunt neque patiuntur, sed contraria :
eo quodnon est eis potentia una agcndi.
VA quia sic se hahent ad invicem ilia sim-
plicia, rationahile cst quod similitcr con-
stimtia ex his participent naturam sim-
pUcium in causa generationis et corrup-
CAPUT II, tionis.Quia scilicet tam in simplicihus
quam in compositisex simpUcibus primis
contrarietatem hahentibus, causetur cor-
ruptio ex actione et passione contrario-
rum quamvis enim excellentiae contra-
:
diversis niodis quihiis cornimpuntur riorum in medio actu mixtionis fraclse
De con-
diversa. sint, tamen adhuc manent essentise
trariorum in ipsis. Et ideo cum nihil ad
ffiqualitatem arithmeticam misceri possit,
alihi prohatum est, idco contingit
ali-
ut
quando vincere aUquod contrariorum, et
inducere corruptionem in omnihus tali-
est corruptio qusedam, bus commixtis. Hac igitur de causa tam
Quia vero mors
simpUcia elementa quam commixta ex
oportet nos dcterminare modos
corrup-
causam eis, secundum naturam sunt corruj)tibiUa.
tionis primum, ut ex his sciamus
causas Qusecumque autem sunt non commix-
mortis naturahs. Oportet enim
et morta- tione, sed conipositione constantia, in
quaerere ex ipsis corruptihihhus formas
has scire non possumus nisi qua componentia secundum suas
lihus et
sicut domus, et
:
corruptihile et quaUtates salvantur,
corruptihile secundum quod
de omnibus talibus est al-
accipere alia artificiata,
investi-emus. Sic igitur oportet
tora ratio corruptionis tamquam
de aUis
corruptihile in
prinio quid proprie est Existentihus
suhsistunt, ah his quse natura existunt.
cehus ilUs quffi naturaliter sunt, insunt pro-
quse par- enim muUis eorumquse
quia de numero illarum sunt ca
pricB corruptiones quse non aUis conve-
ticipant vita et morte. modos cor-
quff in hhro niunt. Et ideo oportet iUos
Dicimus igitur ex his
antequam sciri
ruptionis distinguere,
Peri gencscos determinata sunl, quod
•
corruptio-
possint causse velocis aut tardse
corpora simpUcia quse sunt prima gene-
tract. cap. lo.
df (;eueraUone et Corruptioiie,
ii,
1
11
IJB. DE MORTE ET VITA, TRACT. IT 353
uis. Talia autein sunt sicut scientia, sa- jectorum. Physicos aulem voco cornip-
nilas, et aegriludo : quoruni niliii corruui- tiones quae liunt actione ([ualitatum
ele-
piturex comumni causa corruptionis quie mentaiium, supra diximus. Ouod au-
ul
causatur ex contrarietate elemeuloruui, teni consequatur corruptio accidenlalium
ul su[)ra (Jiximus. Hiec euim corruuipuu- formarum ad [)liysicas corru[)tiones
suh-
turaiiquando etiam quamvis noncorrum- jeclorum,patet exlu)cquod corruptis ani-
[)antur sul)jecta in quil)us sunt, quae se- nuihbus, corrumpuutur [)ariter doctrina
cuudum ailerationis mutationem susci- et sanilas et accidentia caetera quae sunt
piunt ea. Licet enim sul)jecta sint ea sal- in ipsis ratione conjuncti. Et si salvalur
vantia in esse, sicut et cajtera accidenlia aliquod accidentium, illius non fuit suij-
omnia saivantur in subjectis quoe susci- jectuin animai per sed corpus ejus
se,
piunt ea, lamen ali([uando corrumpuntur tantum, non in quantum animatum, sed
sul)jectis saivatis et manentibus, sicut in quantum cst corpus quanlilatcm
'ha-
ignorantia quae est maiae dispositionis, bens.
quae quidem quaiitas corruptio quiiidam
est.
Et est dupiex ejus corruptio. Si enim
ignorantia talis causata fuerit ex oblivio-
nc princi])iorum verorum, etiam acce[)-
tione coutrariorum, tunc corrumpitur
[)er reminiscibiiitalcm verorum princi- CAPUT III.
piorum. Si autem ignorantia hujusmodi
causatur ex simplici acceptione, qua ali-
([uis accipit contraria principia pro prin-
cipiis, tunc corrumpitur docibilitate quae
fit per demonstrationem. Taiis autem Dc duhitationc qiue sequitur ex dictis
ignorantia est faisigraphia in geometria, circa corruptionem et incorruptio-
et est simiiiter in aliis scientiis, iicet for-
nem.
tc non inomnibus sit nominata. Igno-
rantia autem quae nescientia vocatur^ et
est pura negatio scienticT, non habet con-
trarium, neque proprie corrumpitur, sed
ipsa est in .se corruptio qua?dam. Est igi-
tur isla qua: dicla est, propna ignoran- Propter pn-edicta autem et do anima
t,a> eorrupho, qua= non est al.cujus alio-
„,i^„e ,|i,ui, .|„|,i,„„|„ ,„ii„,i„„i
ruiu pnlmm
riiin cntium. . , . .. l
cst ex his quae dicta sunt. Si
enim anima
Simiiiter autem scientiac propria cor- non est secundum se existens praeter cor-
ruptio est obiivio principiorum, vel cor-
pus, sed potius est in corpore sicut
for-
ruptio contra vera principia ex contrariis
ma materiaiis, et sicut scicntia cst in
eorum contingens, sicut patet per ante anima, sicut dicebant hi qui liarmoniam
dicta. Ilaec auleni talia licet proprias ha- quamdam omnem esse dicebant ani-
beant corrupliones per sua contraria, inam, secundum prajdicta o[)ortet,
tiinc
cuin etiam liabent corruptiones, nonsunt
quod quffidam aiteratio naturaliter [)ro-
per se convenientes, scd per accidens :
pria et non per accidens sit sui corru])tio,
nec sunt eis propriae, sed communes.
sicut est ignorantiae et sciontia?, prffiter
Omnia enim quae insunt subjectis ut ac- illam commuuein omnium formarum
cidentia, corrumpuntur una communi materialium corriq^tionem, qiia corrum-
corruptione, eo quod talium corruptio
pitur anima sccundum istaiii ()[)inionem
consequitur ad physicas corruptiones sub-
corrupto corpore.
IX
23
33 i I). ALH. MAG. ORl). Vn/V.T).
contingit contraria corrumpi ab inviccm.
C(,ntra Aie- VA lucc argumcnlulio est conlra Alox-
''""'^'"'"- Contraria cnim ipsa quaj sunt activa ct
aM(Jrum,qui dixit inlcllcctum possihilem
])assiva, ab inviccm aufcruntur, ct cor-
essc formam matcrialcm elementa con-
vocavil niinj)unti)r al) inviccm scd secundum
tincntem, quam reparationem iri :
communi corruptione corrum-
materia vel in corporc propter quod cum :
accidens
puntur quae sunt in sul)stantiis contni-
non vidcalur liujusmodi cssc vcra corrup-
corruptioncm, riis, vel ex contrariis compositis. Et illis
tio animiB praiter subjecti
corruptis, nccessc est et illa corrumpi
tunc nccessarioscquitur, sive coiruplibi-
quod alilcr se qua; sicut uccidcntia sunt in ipsis. Scd
lc sit, sine incorruptibilc,
substantiae prsecipuc quae sunt forma sub-
habcat ad corporis communionem quam
alilcr stantialis ct substantiu materialis, etium
accidens se habet ad subjectum :
composita secundum se intcllecta, cor-
cnim assignari oportcrct propriam ipsius
ruptionis habent modum accidentium
corruptiunem. Et haec corruptio non pot-
:
corruptio- vero non habent idco quod substantia
cst invcniri, cum circa animai
considerans propriam his modis dicta dc nuilo subjecto tamquum
ncm fortasse abquis
diffmitioncm, ratio- accidcns praedicatur. Propter quod ctiam
animffi naturam et
potest dubitarc, ad utramque contrarium non habct. Si igitur non est
nabiliter
forles inveniens ei aliquod contrarium, et in quocumque
partem contradictionis
diffinitur ut per- generum non est contrarium, impossibilc
rationes. Ex quo enim
materialis, et talis perfe- est aliquid in illo genere corrumpi per se
fectio corporis
non est nisi propria corruptione. Si enim verum est
ctio educitur de materia, et
materia ipsa existente, licet non habeat
quod liic et in libro Peri geneosos » di-
ctum quod omnis corruptio proprie
proprium corrumpens, tamen non est
est,
et per se dicta est a contrario, impossi-
cujus proprium esse sit incorruptibile
bile estcorrumpi aliquidtahum quae non
esse.
ex hoc sequitur, habent contrarium. Hic autem in propo-
Quffiramus igitur, si
sito de anima quod nunc quaerimus, non
quod ipsa sit corruptibilis? Sed statim
est omnino contrarium, neque per se,
occurrit, quod non utique proprie
erit
neque per accidens eo quod anima non
corruptibilis corruptione talium forma-
:
estcomposita ex contrariis neque etiam
rum, nisi proprie dicatur quod est ali-
:
habet contrarium, aut ad minus non ha-
quodcontrarium. Et tu debes scire, quod
se esse incorrupti-
bet contrarium hoc quod per se est con-
si dicatur anima per
trarium. Et sic ipsavidetur non esse cor-
quod tunc sequitur quod habet vir-
bilis,
ruptibihs.
tutem ad esse infiniium et semper mo-
primo enim est substantia per se existens
Si
vcndi quod est contra ea quse in
:
So-
et hoc aliquid, sicut dixit Plato, et
CoiU non solum probata, sed
et Mundi '
crates, et multi aUi Philosophi, tunc non
eliam demonstrata sunt. Si autem dica-
per se, tunc habet contrarium secundum hoc quod sit
tur, quod est corruptibilis
composita ex contrariis. Si autem non
sequitur quod habcat contrarium, sicut
est sic substantiacomposita ex contrariis
Ratio ad
i^-
Et haec est necessitas
rjrobatum est.
et hoc aliquid et per se existens,
tunc
oniiiianiess
?^ huius questionis nos enmi videmus :
mcorrupti
non habet contrarium hoc quod per se
bi:ein
quod quaedam corrumpuntur, ideo quod
con- contrarium est, sicut scientia ignorantioe,
substantiae corum contrarise, aut ex
sivc com- et Eegritudo sanitati. Et tunc sequitur ex
trariis sunt, sivesint simplicia,
videtur, quod nuUo modo sit
posita. Corrumpuntur autem ex eo quod dictis, ut
cap. 4.
»
I de Generatione et corruptione, tex. et
1
I de Coelo et Mundo, tract. ii,
com. 48.
LIH. DE MORTE ET VITA, TRACT. II 355
corruptibilis per se et propria corruptio- vum. tunc iinpossibilc est subjectum il-
ne velsecunduni accidens. Exhocautem lud non mutari. Omnis autem actio et
sequitur, omnem animam immorta- esse passio magis factfe abjiciunt aliquid a
lem et incorruptibilom. El hoc quidem substantia. Et si subjectum anim® sit
dixit Plato et Socrates et multi alii Pbi- compositum ex contrariis, sicut in scien-
'°^*^P"'- ti'i de Anima demonstratum est, tunc
_
Ouaeramus autem, utruni hoc quod absque dubio ipsa corrumpitur subjecli
iModo dictum est de animoB incorruptibi- sui corruptione : et ideo causas longitu-
litat,'. ut uno modo verum,
sit quichMu dinis vit» et brevitatis ex parte sul^ecti
alio auleni modo non verum. Anima quaerimus non enim potest esse quod
:
enim uno modo habet contrarium per imum contrariorum non semper agat, et
accidens ex eo quod subjectum faclum alterum non semper patiatur.
est ex contrariis. Quaecumque enim ani- Amplius si dicatur ex parte subjecti
ma est forma in materia, absque dubio esse contrarium, oportet quod omnis
corruptibilis est, subjecto suo corrupto, forma quae est in subjecto, habeat aliquid
sicut est vegetabilis, et sensibilis. Anima excellcns in corporibus simplicibus : eo
autem quae non forma in materia, sed
est quod comj^ositum ex contrariis recedit
est separata, cum non habeat contra- per mixtionem ab excelientia contrario-
rium per se, neque sit in materia sicut rum. IIoc ergo sic supposito, necesse est
forma materialis, absque ullo dubio neu- exccllere calidum, vcl frigidum, humi-
tro modo est corruptibilis. dum, vel siccuni in subjecto aliquod sim-
Dico autem, quod qucecumque esl for- plicium quae sunt extra subjectum. Su-
ma in materia est corruptibilis eo quod : perfluum autem sive excessum semper
impossibile est habenti materiam (hoc mo- ngit et facit in id quod excellitur : excel-
do quo in ;j%mi.y //Z»/7.y '
(lemonstratuni lcns enim sive superfluum est contra-
est, quod materia est subjectum motus rium : quia medium comparatum extre-
et mutationis) non esse contrarium per mo, contrarium est, sicut se habet tepi-
accidens, licet non per se. Mox enim dum ad frigidum, ut dictum est in V
quando nominatur potentia materialis Physicorum \ Mutatio enim omnis est
quai absquc dubio est ad motum, oportet ex contrario in contrarium, et est mu-
quod insit contrarium illi materiae quae tatio ex tepido in fervidum. Superfluum
possibilis et transmutabilis esse ponitur. autem voco excellens, quod estexcellens
Hoc patet ex hoc quod undique, hoc est, a receptione priori ejusdem formae magis
in omni materia calidum illud quod est remissae prius acceptae, sicut fuscum
corrumpens, eo quod habet contrarium, se habet ad album. et tepidum ad cali-
et est activum et similiter quod rectum
:
dum.
quod liabct contrarium, et non est acti- autem omne quod est activum, ali-
Si
vum, sempcr inesse contingit alicui. Sed cui contrarium cst%t in Phijsicis^^vo-
tamen vere demonstratum est passiones batum est, oportet ut omne tale sit uti-
et accidentia non esse scparabilia hcec :
que corruptibile : et sic videbitur quce-
autem omnia plane disputaliva sunt et dam anima et vita corruptibilis utique
determinata ante fmem primi nostrorum esse contrarietate subjecti, quaj et excel-
Physiconim K Si igitur quodcumque in- lHur simplicium qualitate, et in se ha-
haerens sic materiae, sit activum et passi- bet contrarium. Si autem dicatur quod
' Physir. in fine, et I de Generalione et
Cf. I * Ubi supra.
Corruplione, tei. et com. 24. ' V Physic. tract. ii, cap. 2.
ii
[m 1). ALB. MACi. OIU). IMM:!).
non nens sirnui cum exccllcnti calido, agil
non coiTunipilur a scipso quod in S(;
conliarium proplcr inix- si caiidus est : aut c contrario agit si in
liahct excellens
contrario- toto liabct qualitatem contrariam, et ita
luruni (piai IVangit excellcntias
subjccluni mI) ad corruptioncm juvat. Et liujusmodi si-
ruin. Si dicatur corrurnpi
acre conlincnte : siquidcm crit sullici(^ns gnum cst, quod tiansposita dc locis frigi-
cnim in calido tcinporc quo frigidus est
nostra ratio ex dictis acccpta. Acr
(lis
cdu- acr, et de lociscalidis in frigido tcmpore,
non corrumpit nisi cxccllatcalidum,
cum quo aer cst calidus, ut sic fiat contcm-
cendo naluralc calidum cthumidum
Si au- peratio acris, sunt in vivendo pluris tcm-
ipso ct tunc habct contrarium.
:
cxccl- poris aut etiam sunt minoris temporis,
tem hoc non concedatur, quod ab
:
tunc opor- sitcmpore calido Hat transpositio in hj-
lenticorrumpiturcontincntc :
relinqucre (luodlibct aliquid contra-
cum calidum, et temporc frigido in lo-
tct
cum frigidum. Quibuscumque enim ani-
rium in toto, sicut frigidum contrariatur
matis contraria insunt, iliis nequaquam
calido non per modum exccllcntis
tan-
estmateriaefacultasin infinitum existcndi
tum. Et cum sit superiluum sive excel-
et vincit et vivendi materia cnim cum sit subjc-
:
lens in virtute respectu ipsius,
enim corrum- ctum transmutationis, mox nominc suo
in ipso et corrumpit. Nihil
contrarium habet in seipsa. Et si mobilis
pit alterum, nisi excellat
ipsum. sive sit
fervidum et tepi- est secundum habet contrarietatem
ubi,
ejusdem generis, sicut
in ubi acceptam. Si autem est mobilis
dum, sive sit in toto contrarium, sicut
secundum quantitatem, tunc habct con-
calidum et frigidum. Et ideo minor flam-
trarietatemsecundum augmentum et de-
ma comburitur et consumitur a majori
ipsam. crementum, et est passibilis secundum
per excellentiam quam habet ad
passibiles qualitates tunc erit aliquid
Quia humidum quod tempore nu- pluri
:
comburitur et conlrarietatis alterans eam secundum
triret parvam flammam,
contrarias qualitates.
consumitur a majori in brevi tempore, et
Ex omnibus autem his est accipere,
ita absorbetur minor flamma. Et hsec est
quodam quod anima quae est virlus in corpore,
causa, quod omnia quse suntin
corrumpuntur etiam in licet non sit ex contrariis, nec habeat
motu, fiunt et
etiam in motu sunt, contrarium secundum seipsam, est tamen
quodam motu, et
naturalia habent forma corporis in se contrarietatem ha-
scilicct quoniam omnia
contrarietatem, et qusedam habent
con- benlis : quam
contrarietatem excellit ali-
trarietatem qua excellunt se. Quffidam quod simplicium quod est extra ipsam.
cum hoc Et ita corrumpitur corruptione contra-
autem in toto contraria sunt, et
conlinue agunt in riori in seipso et agente continente quod
excellunt in virlute,
Et heec est extra ipsum. Propter quod et ani-
ipsa, et illa continue patiuntur.
estcausa, quod continue abbreviatur
vita mam et vitani in animalibus et plantis
corrumpi est necesse propter quod tota
eorum et duratio, et tendunt continue :
causa brevis et longse vitae quserenda est
ad corruptionem. Et ex hoc accipitur,
existens, li- in eo quod est subjecturn animse, et non
quod anima in subjecto tali
sibi immixtum habeat in ipsa anima. Utrum autem omnis ani-
cet neque in se
contrarium, neque habeat contrarium ma sic corrumpatur corruptione subjecti,
alibi in parte est dictum, et iteruin
cer-
extra se existens, tamen non semper vi-
titudinaliter in ipsa philosophia tracta-
vificabit, propter causas supra dictas ex
sicut patet bitur, ubi de substantiis separatis facic-
parte cjus quod vivificabitur,
ex pra^dictis.
mus mentioncm.
Cum enim sic duplex subjectum ani-
matorum habeat contrariuin, excellens
scilicet, el in toto contrarium,
aer conti-
LIB. 1)E MORIE ET VITA, TRACT. II 357
materia spirilus iii animalis qute suut
seusil)ilia, cxcellit post calorem. Et ideo
moUes sunt partes animalium priuci|)a-
les, et molles sunt partes auimalium cihi
et potus : j)ropler quod moiles suut par-
tes earum exccptis his qu.ne quasi sunt
CAPUT IV. corporis fundameula, ut ossa. Domina-
tur ergo in his post calidum tcrminans
et dirigens humidum. Siccum autem et
frigidum, sicut alihi ostendimus, in om-
. nihus sunt qualilates mortilicativcE et
Et ost DiGRESSio declarans qualiter ex prfficipue frigidum : et idco in nulla vi-
parte corporis et nan aniniie qxiseren- vorum cum aliis adaequantur, scd potius
dx simt causse. hrevioris vitss et longio- alia sunl dantia suhslantiam. Sed tamen
yls 9 humidum est a sicco aliquid passum :
quia aliter non ciharet nequc constitue-
rct substautiam carnis vel altcrius mem-
hriquod est loco carnis. In plautis ctiam
dominantur sed plus est in eis siccum
:
et frigidum quam in animalihus : scd ta-
Ad faciliorem autem intellectum om- mcn non prcevalent : propter quod in
nium quse dicta et dicenda sunt, oportet omni animato necesse est esse calidum
scire quod o mne vivu m participat calore tcrminans, cthumidum terminatum, sic-
vivifico : et si vivere debeat, op^Fet ut patet ex his quae in principio quar-
quocTcalor in ipso excellat : quia aliter tiMeteororum dicta sunt de cfTcctihus
non humidi digestionem et ter-
faceret primarum qualitatum activarum, et de
minationem. Fatuum enim est omnino his quae de passivis qualitatihus suut de-
quod quidam dicunt, omne animatum terminata in eodcm.
sequaliter ex elementis et elementorum Quod autcm quidam dicunt quod hoc
qualilatibus misceri quoad commixtio- calidum cuin sit excellcns, non possit es-
ncm, et inaequaliter quoad complcxio- se calidum ignis : quia si esset calidum
nem. Hoc enim dictum est, quod intelli- ignis, consumerct suhstantiam, et dc-
giet vcrificari nuilo modo potest : quia strueret alia contraria, et sic inducerctur
in talihusnon est commixtio nisi com- mors, omnino nuUam hahet veritatcm.
plexionis solum tam in toto quam in par- Et hujusmodi homines omnino ignorant
tihus, sicut ex diffinitione complexionis quid dicere dcbeant cnim hoc sccun-
: est
manifestum est. Sed de hoc locuti sumus dum Averroem, et Avicennam, et alios
in alio lihro. Peripateticos calidum ignis : aliter non
Oportet igitur, quod calidum domine- congrcgarct homogcnia, et separaretlie-
tur ct sit in agcndo : ct ideo illud excel- terogenia, sicut ostensum est in secundo
semper aliquid educit de humido.
lens Meleororiim, hoc calidum ignis non
si
Cum autem juvatur a calore conlincntis est excellens, sicut in elcmcnto simplici,
aeris, tunc citius corrumpit. Et haec est sed cst proportionatum humido et com-
causa corruptionis et mortis corporum plexionali, et cst animre inslrumcnlum,
animatorum. Ilumidum autem cum sit et hahet in se virtutem ccelcstem. El idco
* IV Mfteororum, tracl. i, cap. 2 et 1.
ans 1). ALij. iMA(i. om). rn./i<:i).
lic(!l conlinue consumat el desiccet de generalis vilije longioris vivenlibus: quia
Injniido, et lau(](;rn in tolo liniat ij)surn, iinilla aiiinralia par-va vahie, qua; annu-
taincn non slatim consumil, sed paula- losa vel rugosa dicuntur, sunt vit.'e peri-
tirn, sicul infra dicetur. J'^t ideo non in deaiis quae cst cilra annum. Ouaidarn
anima,s('(I in corpor^; qu.Tr-enda cstcausa enim eor-unr sunt in vere tantum apjta-
vitae long^ioris et brevioris, In (juihus- quo mrjllia ct tcn(,'ra surit
rentia ternpor-e
cumque autem dominatur fri;^idum et folia plantarum et statiin resolvuntur.
siccum, in his est nulla omnino vila. \\t Quod non fleret si par-vilas per s(! rausa
ideo in illis non qua^ritur causa longioris esset generalis longae vitae.
vilae et brevioris. Neque iterum plantarurrr viveie quod
Utrum autem anima corruptihilis est, • est esse duri corporis et sicci, non est
vel non, alterius est negotii. Sed quod causa longae vita? per se et gcneraliter :
hic induximus de ipsa, ideo factum est, quia mullaeplantarum non habent perio-
ut per-scrutarcmur utrumne aliqua causa dum unius anni, sed citra annurn resol-
vitae longioris vel brevioris qu*renda es- vuntur-, cum multa animalia rnollia ha-
set in ipsa, sicut dictum est etiam bentia corpora vivant mullis annis.
prius. Neque iterum sanguinem habere se-
cundum^se est causa longa3 vitae per se
et univer-saliter. Apes enim quae sangui-
nem non habent, vitae sunt longioris
quam multa sanguinem hahcntia.
Neque iterum sanguine carere per se
et universahter est causa longae vitae.
CAPUT V. Multa enim sanguine carentia, sunt valde
debilis vitae, et quasi stupida, et periodus
vitae eorum finitur citra annum.
Neque iterura illa quae simul sunt viva
et sensitiva, scilicet habentia super vi-
QusB non possunt esse per se causa uni- tam vegetabilem sensum, et cum hoc
versaliter longse vitse ? pedibus gradientia existentia, sunt pro-
pter hoc longae Quaedam enim
vitae.
plantae unum istorum tantum habentia,
sunt longioris vitae quam multa animalia
quaesimul tria inducta habeiit.
Neque iterum esse aquatica vel mari-
Cum autem non quamlibet causam na est causa longioris vitae. In mari enim
vitae longioris et brevioris inquir-amus multa sunt ostrea debilrs vitae, et conchi-
hic, sed causam per se et universalem in lia quae in conchis hahitant. quae sunt
omnibus, planum est quod magnitudo multo brevioris vitae multis in mari non
corporis vivorum non est causa quare existentibus sive aquaticis.
sint incorruptibiiia sive longioris vitae Universaliter autein loquendo ut in
quam minora corpora sive parva. Equus plur-ihus in plantis inveniuntur quaedam
enim qui major est multo quantitatecor- longioris vitae quam in animalihus. Et si-
poi'is quam homo, tamen hrevioris vitae militer ut in plurihus quaedam inveniun-
Prover- gg^ secundum naturam quam
1
homo. Pro- tur longioris vitae esse in his quae san-
OiUUJ.
verhio eirim dicitur, quod « tres vitseca- guinem habent, quam in his quae san-
nis faciunt vitam equi, et tres vitae equi guinem non habent. Et similiter in eis
faciunt vitam hominis. » Per eamdem quae pede gi-essibilia sunt, inveniuntur
autem r-ationem neque parvitas est causa quaedam longior-is vitae ul in jdurihus,
LIH. 1)E MOKTE ET VITA, TUACT. II 359
quain sint non grailionlia peilc, sicut sunt griginal e quod esl in ipso semine : et
volantia, vel natanlia, vel repentia, sicul cuinmemhra liunt ex semine, est per
honio et elephas loiigioris vita3 sunt niul- omniamembra transfusum. Altcrum au-
tis volatilihus, natalilibus, et reptilibus. tem est (juod jain formato et consistente
Sic auteni iteruni ut in pluribus niajora corpore transfunditur a corde principali-
longioris vitfp sunt quam niinora. Acci- ter, et per consequens ab hepate, et ter-
(litenim longitudo vilie ex eadem causa totum corpus. Et illud
tio a testiculis in
in animalibus magnitudinem liabentibus, quidem quod a corde est, innuenliam
ex qua accidit longitudo vitae in praidi- liabet ad formandum oinne aliud cali-
ctis,scilicet liomine et elephante. Causam dum, sive sit originale, sive sit a caeteris
enim de his omnibus ab hoc sive ab his membris.
quae statim dicentur, utique aliquis suf(i- Quodlibet autem istorum calidorum
cienter considerabit : non enim quaerimus triplicem habet virtutem : habet enim
causam per accidens, sed per se univer- priiicipaliter virtutcm sui motoris qui
salem in omnibus vivis, sicut inferius est anima, sicut explanatum cst
alibi :
patebit. et quoad hoc operalur ad opcrationem
vitae. In quantum autem csl calidum
complexionalc, coaccedit ad aliquam
cceli conformationem, et sic habet in se,
ut dicit Aristoteles, virtutem co^lestem,
et sic agit ad consistentiam et continen-
tiam substantiae. Sicut omnis virtus coe-
C.\PUT VI. lestis facit constitui ct in essc contineri
substantias mixtas et generatas, quae re-
motae sunt ab excellentia contrarictatis
quae est in simplicibus elementis. In
quantum autem est calidum assimilans,
Et est DiGRESsio declarans calidum et ex contrajacentibus passionibus nutri-
humidum sccwidum quod sunt princi- mentum dissimile convertens et digerens
pia vitse. et complens, sic est calidum ignis, sicut
clare demonstratur in principio quarti
Meteororum\ Ili ergo sunt calores vivi-
fici animatorum, et per dictas virtutes
operantes.
Ilurnor autem qui cst subjcctuin et
Nos aulem ad eorum quaj dicla sunt pabulum hujus calidi, principaliter qui-
et quoe dicentur intelligenliam, oportet dem est duplex, seminalis scilicct, qui
hic digredi parum, et determinare causas constiluitur ex tribus humoribus, semi-
Ex prius ergo habitis habemus,
vitae. nis scilicet maris, et seminis foemina», et
quod omne vivum abundat calido et hu- sanguinis menstrui. Sed in his semen
mido super frigidum et siccum, el pra-- masculinuin cst operatorium et facti-
cipue id quod vlvit vita animalis. IIoc vum fceminium autem factum ct opc-
:
enim habet duplex calidum intraneum, ratum et humor sanguinis mcnstrui cst
:
quorum utrumque habet in se triplicem assumplus in supplcmcntum et augmcn-
virtutem. Uudc quoddam est calidum tum. Ex isto igitur humore sic confecto
» IV .Meteororum, traot. i, cap. 2.
3()() 1). ALB. MA(i. OISI). PIlj:i).
ionnaliii- ladicjiliii mornLra, iii fiuiltus iii mcinbri.s radiraiihus, cx calorc .semi-
jnrundilur anima, cl (liirunditur in cis, nali [irocrculus. Secunflnm autcm similo
ut medianto ipso relineanl mollitiem et esl illi jiarli nulrimenlalis liumidi, quod
cibum, el.rccipiunt per liujusmodi nu- jarn assimilalum est in memhris ad ci-
trilionem cum nutrimenlali liumido. Se- bum imljihitum el altractum. Terlium
cumlum aulcm liumidum est nutrimen- e.st simile illi qiiod nondum pleneassimi-
tale : et lioc cst duplcx : plene ]assimila- lalurn est, sed est adhuc transfusum mem-
tum, non plenc assimilalum, quod ta-
et bris in vasis nutrimento deservicntibus,
men in mcmbris ct ad mcmbra tractum quod tamen per calorem digestivum in
est. IIoc autcm cst rcstaurativum et aug- contirmo tempore assimilatur.
mentativum bumidi radjcalis. Est autcm Est autem ex omnibus liis, qua; in
utrumqucistorum humidorum aereum ct abis libris dicta sunt, planum, quod cum
aliquantulum pinguc, non quidem sicut calor naturalis agat congregando homo-
adeps pinguis, scd potius sicut humor gcnium sibi, et separandohctcrogenium,
ex carnibus assis vcl elixts ebullcntia, quod calor continue humidum in quo est,
qucC non ebulliunt ex aqua superflua, dej)ascit ct ideo secundum humidum
:
sed cx ipso carnishumido hcec enim : dalum est in succursum primi humidi.
sunt albam pinguedincm non inflamma- In duobus cnim sunt auxilium quorum :
bilem habentia. Horum igitur Immorum unum est, quod misccndo sc primo hu-
primum cst caloris supra dicti subjectum mido impedit calorem, ne tantum agat
in quo salvatur. Secundum autemetter- in primum quantum faceret sisecundum
tium sunt caloris pradicti pabulum. Et sibi mixtumnon esset. Secundum autcm
primum quidcm est pabulum conveniens. est, quod mixtum ei restaurat id quod
Et sccundum cst pabulum aliquantulum jam deperditum est ex ipso propter calo-
inconvcniens et dissimile. rem consumentem. Tcrtium autem sccun-
Hujus autem dat Avicenna validum do fert auxilium in uno, scilicet in hoc
exemplum et conveniens in laimpade quae quod attractumassimilatur sibi, et subin-
cst plena oleo, in qua cst licinium ar- trat loco ejus in membris, quod ultimum
dens. In enim lampade triplex est
illa transivit in restaurationem primi humidi-
liumidum unum quidem quod continet
: Secundum autem et tertium habent auxi-
Ihimmam cum licinio, ct hoc est quod lium et juvamentum speciale in eo quod
cst quasi ignis materia, et subjectum ex de hoc non sic restaurat deperditum, sed
licinio continue cductum
ignem per in est ultimum hoc etiam in mcmbris ct :
caloi-em ignis. Secundum est quod jam de ipso nutriuntur membra et augmen-
licinio imbibitum, quod quidem est jam tantur in temporc augmenli, sicut alibi
sufricienter igni proeparatum, sed non- diximus.
dumab igne attractum in ignis mate- Oportet autem humidum sicut matc-
riam et hoc est quod primo humido est
: riam proportionatum essc calido sicut
assimilatum suflicienter. Tertium autem formge aucnti. Est cnim formaliter ct ad
cst id quod cst licinio in tola capacitatc formam membrorum agens calidum pro-
lampadistransfusum,quodcalornequcad- pter tres virtutes quas diximus sibi in-
liuc calefacit neque attraxit in licinium : et esse ex anima, et cceIo, et ignc. Propor-
ideo non est assimilatum adhuc, sed cst tio autcni haec est, ut quidcm vincatur et
assimilandum in proximo. Primum autem apprehendatur et convertatur humidum a
istorum humidorumest simileilli radicali calido, quod vocatur terminatio et com-
huniido in quo sicut in subjecto proprio plexio huinidi in IV Meteororum non '
:
hserct calor naturalis, qui dispersus cst autem sic quod consumatur et accenda-
* IV Metp.ororum, tract. i, cai). 4.
LIB. Di: MOUTE ET VITA, THACT. II 361
tur. Et hanc proportiDnein corruinpit oppositum et exstinguit ipsum. Et tun^
caliduni duobus niodis. Uno ciuidcni cuni studinni occurrons est jior dosiccantia
niateria, alio auteni sino nialeria. Cuni calida : aut ost forto nimis inllainma-
maleria quideni, quando aliqua est in bilo sicutpinguodo sulj)huris, ot non
corpore inlensa (|ua^ sui calore incendit sicut pinguedo carnis, do (jua supra dixi-
cor, ct cor incensum a^stum cfllal supcr mus, ot tunc slatim s[)iral per calidum :
C£elera membra ; el lil calor immodera- et tunc oportol quod occurratur por au-
tus, qui consumit liunudum. sicut cst in forentia ab eo lalc [)inguo. El luec sunt
febribus pulridis : el tunc oporlet medi- acuta separanlia duo pinguia, quie sunt
cos peritos studere, ut ant materia illa commisci-
in ipso, illud scilicot (juod est
educatur, aul aliter consumatur. Sine bile substantiie sine vehementi el subita
materia auteni corrumpit proporlionem, inllammationo, el illud quod su[)erena-
quando non est aliqua materia in corpo- tat illi quod facile inllammatot exsj)irat.
re mala, sed tantum exceditin qualitale Quando autem peccat ex materia sibi ad-
caloris vel in remissione. Et tunc stu- mixla, qu.'ECumque est illa, oporCet (juod
dere oportet non ad educendum, sed ad educatur per aliquam purgationom.
alterandum solum, ul reducatur ada^qua- Causae autem horuin omniuni pccca-
lilatem quae complexioni viventis debe- torum in calido humido sunt valde
et
tur. multij)^lices. Aliquando ex membris qui-
IIa'C autem eadem proportio corrum- (lemcorporis existentis : ali(juando au-
j)itur, et hoc dupliciter, scilicet quanlita- tem ex locis, vel temporibus, vel exerci-
te et qualitate. Sed utrumque istorum est tiis, aut cibis et potibus, aut ex acciden-
cum materia et sine materia. Quantilate tibus animsB quae sunt gaudium, et tristi-
autem sine materia corrumpitur, quando tia, otImjusmodi : sed de his in medicina
humidum qualitate quidem est coiiveniens intenditur, et non spectat ad scientiara
etnon est in materia aliena, scd in humido universalem naturalem.
quod competit corpori ipsius viventis, Ilaec igitur duo in statu existentia sunt
sed est nimium : et tunc nisi succurratur, duo principia vitae. Frigidum autom et
nimietate sua sufTocat colorcm natura- siccum sunt quidom cum his principia
lem, sicut flamma lampadis suirocalur commixtionis et complexionis et huino-
per nimium sTbi superfusum oleum. Et rum, sed nullo modo suntprincipia vitae.
tunc oportet juvare per desiccantia ali- Siccum enim in vivenlibus non est nisi
quautulum. Si autem prajter hoc fuerit sicut materia lantum, qua non indige-
per (liminutionem quantitatis solius et tur nisi ut terminotur humidum, et figu-
sine maleila desiccante, lunc oportel ram recipiat, cl tenoat, et stalum fortitu-
studere ad humectantia paulatim, ne dinis habeat corpus. Frigidum autem per
calor non liabens materiam evanescat, se qualitas mortificativa est, ut alibi di-
sicul ignis lampadis quando deficit olo- ximus, etjuvamen suum ost in aliqua
um. Si autem poccat in qualitate sinc retentione humidi, iio nimis calefaclum
materia, tunc quidom materia est quae occurrat : et in aliquo temporamento cali-
convenit quia illud peccatum semper
:
di, nc fervidum existens nimis incende-
est ex dobilitate caloris non convertentis. ret. Agendo igitur et paliendo proj)rie
Si autem accidil aliquando, tunc oportet vitae princij)ium et causai sunl caliduin
sludere per allerantia ipsum ot reducen- et humidum dictis modis ad invicemter-
tia ad qualitatem debitam, quaxumque minala et proportionata.
sit illa.
Duo
tamen sunt freqentius impe-
dientia,scilicet quia aut aquosum est
quod est calido in duobus qualitatibus
•M'>2 D. AUi. MA(i. OMI). VnA:\).
materialitei- generalur ex humido, et ac-
tive generalur ex calido naturali. Kt
ideo i^aucilas ct miillitudo spirilus, simi-
liler aulem et cailerai dispositiones ejus
sunt causata) aut ex calido, aut ex humi-
do, aul ex utroque. Et ide(j_causa priiua
CAPUT VII. et per se vita^ in ^hdo cst et humi do,
et non in spiritu.
Scire etiam oportet, quod calidum
et humidum, de quibus dictum est, sunt
causae longioris vite et brevioris secun-
quod spiri- dum naturam. Et est mensura vitae se-
A7 esl DiGRESSio declarans,
cundum quantitalem virtutis calidi in
tus noii est causa longioris vitse per
quihus modis calidwn et humi- humidum, ete converso secundum quan-
se : et
hre- titatem humidi in calidum.
virtutis
dum sunt causae. longioris vitse et
Quanto enim tempore calidum valet sul>-
vioris ?
sistere in humido non consumpto, neque
ahter depravato secundum naturam, et
quanto humidum deduci potest et con-
verti a calido, tanto tempore secundum
naturam durat vita calidi, aut virlus in
Sunt autem quidam qui principium humido et mensura virtutis ejus atten-
:
spiritum esse dicunt eo ditur in multis : sed tria sunt potissima,
tertium vitse :
et operatio- quantitas scilicet et qualitas ipsius calidi,
quod vident Imnc esse vitae
et qualitas membrorum in quibus
opera-
num instrumentum, et virtutis quasipor-
Spiritu Ssepe enim optimus artifex deficit
titorcm, sicut diximus inlibro de tur.
et inspiratione : et dicebant hunc esse inopere propter corruptionem vasorum
vitse et longioris et brevioris in quibus opcratur. Vasa enim alterantur
principium
causam. Quoniam hic aliquando est continue et corrumpuntur et ideo non :
vitse
pervenit intentum opus in qualitate et
/ paucus, aliquando vero multus, aliquan-
ul- bonitate in qua intenditur. Et sic est de
/ do autem grossas, aliquando subtilis
complexionis. calido naturali, quod procul dubio pro-
tra aequalilatem debitce
•
pter continuitatem temporis remittitur :
Et quando quidem est paucus, tunc de-
inme- et ipsa vasa in quibus est, per multam
bilitate abbreviat vitam, sicut est
tunc ipsius actionem ssepe divisa et assata al-
lancholicis. Quando autem multus,
exsufflando exstinguit calorem, sicutven- terantur, et ad priores dispositiones sic-
et tunc etiam si
tus exstinguit lampadem. Quando autem citatis et frigiditatis :
grossus, tunc impedit operationes virtu- calidum insit, non permittit eflectus no-
sic
tumvitalium et naturalium, et pracipue biles operationum ejus producere, et
animalium. Et quando est nimis exilis, ducitur ad terminum virtutis su^. Osten-
tunc de facili exspirat, et morlem indu- dunt autem hsec seneclus et senium,
cit.
ad quse deducitur initium, quai sunt si-
gna proxima terminationis ejus.
Et hoc verum sit quod dicunt,
licet
etiam Immidum, licet sit
tamen secundumrei veritatem, et secun- Similiter
dum Aristotelis sublilem intellectum, multis modis causa longioris vilce et bre-
nequaquam est principium vitse, vioris, quos modos considerat medicus,
sprilus
tamen Ires sunt principales, scilicet cx
neque etiam longioris aut brevioris vitce
cujus probatio quantitate, qualitate ipsius, ex dispositio-
causa, nisi per accidens :
nc vasorum in quibus decoquitur et com-
csl quod supra diximus, quod spiritus
LIB. I)E MOllTK ET VITA, TKACr. II 363
iiletur : quoniain ([uautilas ipsius iinpedit clum eoruin quae supra inducta sunt.
caliduin, et est quodcaliduiu vincere nou Scimus enim ex dictis causam longioris
possit ; el tunc relinquitur iVigidurn non \\ix et brevioris non in anima esse quie-
assilatum, et remanet circa locum dige- rendam, sed incorpore. Inter ea autem
stionis constans tantum,et facit phlegiua- qutc sunt in corporibus vivorum, iion
esse quicrenda nisi in caiido et humi-
ticam piuguedinein, in qua landem sulVo-
calur calidum : cujus signum cst, quod do, etnon in spirilibus, vel in sicco,veI
omnes excellenter pingues et ventrosi frigido, nisi per accidens, sicut diximus.
multum moriunlur subito, sulTocato ca-
lido a quanlitate calidi liumidi. Minor au-
tein quantitas ipsius nou sufficienter pa-
hulat calidum radicale humidum consu-
mendo maciem, el consumptio-
inducit
nem, et mortem. Et hujus signum est,
quod omnes macilenli secundum pluri- CAPUT VIII.
nmm moriuntur calore peracuto coiisu-
mente substantiam. Qualitate autem cau-
sal vel longam vel brevem vitam pcr
modum supra dictum. Yasa enim corru-
pta corrupunl humidum (juod in ipsis De probatione quod calidwn et humidwn
decoquitur, sicut senium et vetustas om- sunt causa longioris citse per se.
nium aliorum. Et ideo humidum tit vis-
cosum mcmbris extrinsecus adhaerens ct
non nutriens. Et ideo tunc calor modi-
cus intraneus evanescit : et hujussignum
quod senes omnes tali
est, abundant hu-
more in sputis et excreationibus, etabun- Redeamus igitur ad dicta Aristotclis,
dant multo stcrcore liquido, propter qme per omnia nobis liene intellecta con-
indigestionem, ct frequenter moriuntur cordant. Dicamus igitur, quod primum
immediate post cibi sumptionem, quan- oportet accipere, quodanimalnaturaliter
do multum senes efliciuntur eo quod : est calidum et humidum, et quod haec
superfluo et indigesto nutrimentali hu- sunt principia vitfE ejus, et proportiona-
midooperatur et exstinguitur ineismodi omnibus viventibus. Vi-
liter est haec in
cum calidum. vere enim in omnibus cst in calido et hu-
autem quai dicta sunt probant,
Iliec mido. Et ideo contrarium cjus quod est
quod priinum humidum radicale num,- senium, est siccum intus ct frigidum, et
quam accipit restaurum per omnia simile, ideo moribundum non succurritur per
cui
el praecipue in senibus. Et ideo succedunt auxilium medicin». Tale enim videnms
sibi aetates in his qui vivunt et sic post oculis nostris in omnibus vivenlibus esse
calidum humidum, calidum siccum, et scnium. In omnibus autem animalibuset
porlhoc frigidum siccum, ettandem intus vivis universalitcr corporum composito-
siccum et extra alienam humiditatem in rum videntur csse quidcin caliduin et hu-
senio putresconte. Ilsec cliam est causa, midum et frigiduin et siccuin ad a?quali-
quare non amara est mors. senum, cum talem complexionatorum rcducta diversis
calidum pungcns in eissitquasi nulium : modis. Et ([uia senium siccum esl pcr na-
et quod est, cst ab alieno liumido sulfo- turam et frigidum, tunc nccesse est sic-
catum, et ideo impotens ad pungendum, cari senescens omne, cum in aliis priecc-
et meinbra sunt jam quasi putrida et in- denlibus actaiibus eductum sit liumidum,
sensibilia. IIiTC iijitursinl dicta ad inteUe- cum quo ct cxspiravit calidum. Si crgo
304 I). AM{. MA(i. OUI). 1'HyED.
(lcl)oal (lifToni sonium ct j^mlongari vila, rriidilalis. Vorbi gratia, si quai sunl plii-
oporlcl (jiiod liiiiniduin (jiiod osl vit.c rinitc liuiiiidilatis sc(;undum (juanlilatom
causa cl princijiium, sit talc, quod non liumoris, non sunt longioris vitaj proji- :
(!x. lcvi causa sicc(;lur [)(!r opotationem ca- ter lioc quoniam si oxccjjant secundum
lidi. humoris qualilalom solum. Si enim ex-
Oj)orl(!l igilur lialioro jtin^^uodinom ta- cfdlanl so(miidum (juantilatcm, romillorot
lom qualcm supra dixinius. iraBC cnim primo calidum, cl tandom sufi"ocabil,sic-
iinpulribilior est, ct minus cducitur pcr ut supra dictum est : quia remisso calido
(^alidum proplcr duas causas : quarurn crcscit humidum ct opprimit calidurn.
una est viscositas non cst elixa-
: ct ideo Similiter aulem exccllcns humidum sc-
bile olcum, ut diximus in IV Metcoro- cundum qualitatcm, frigidum sciiicct ct
rum ': quia humidum ejusnonest facilc aquosum, exslinguit calidum eo quod :
separabile a sicco ipsius. Secunda autem non estcibuscjus, sedcontrarium. Etidco
cst, quia tale humidum fcrturad circum- neutro modo excellens humidum estcau-
fcrcntiam sicut cahdum et ideo sequens : sa longioris vitae, sedper accidentia dicta
calidum semper rctinct ipsum. Et haec inducit ctaccelerat mortem. Convenitau-
quod pinguia minus putres-
cst causa, tem quibusdam vivenlibus calidum pin-
cunt quam alii liquorcs. Causa autcm gue non infiammabile. Et hoc pinguc si-
est, ut diximus : quia humidum illud est mililer duo facit, quod scilicet non con-
aci'is fluens extra scipsum. Aer autem tingit ipsum cito siccari propter viscosi-
respectu inferiorum in motu suo est ignis. talem ipsius, et quod non conlingit ipsum
Tgnisautcm non est sicut acr vel aliquod cito frigere, propier hocquod acreum est^
elementum respectu alicujus : quoniam el ex natura calidum, et quia est subje-
ignis est simpliciter lcvis et activus : et ctumcaloris. Quibusdam vero convenit cx
ideo gravis esse nonpotest respective ad corruplione complcxionis habere quem-
aliud. dam humorem alterum ab isto, et contra-
Neque itcrum oportet esse minus pau- riumisti. Et forte convenit quibusdamex
cumhumidum naturalc velnutrimentalc : nalura tam in animalibus quam in plan-
quia paucum non sufficienter restaurat tis : et ille humor est aquosus frigidus.
deperdilum, et non sufficicnter pabulat Iterum autem oportet, quod humidum
calidum, et insufficiens est nutrire mem- quod est causa longioris vitae, sit firmum
bra. Et tunc siccatur et breviatur vita. sive constans sccundum proprietates su-
YX haec est causa quod oranino ratio dicit, pradictas, et quod non sit leviter corrup-
quod in pluribus verum est, quod anima- tibile, et quod non sit superfluum inna-
lia magni corporis et similiter plantse tum, scilicet facile putrescens etcorrupti-
magnorum corporum longius vivunt,sic- bile, et quod non sit cito convertibile in
ut diximus supra. Est enim rationale, segritudinem aliquam per materiam pu-
quod majora corpora plus habcant humi- trescentem, quse scilicet interimatur, et
duin, quod in tantam quantitatem extcn- vincitur et exsiccatur naturali calido.
dit calidum ct sic in eis est utrumque
: Superfluitatis autem humidipotentia ot
vitse principium in abundantia causa vir- virtus est contraria vitse, et corruptiva
tutis utriusquc. naturse aut in toto, aut forte in parte ali-
Neque tamen sequitur ex hoc quod qua : et in illa breviat vitam. Et haec est
semper longioris vilae sunt qufle rclin- causa, quod illa quae sunthumiditatis su-
quuntur sive supponuntur esse multae hu- perfluae superefl^usae quae membris non
* IV Meteororura. tract. i, cap. 22.
LIB. DK MOUTE ET VITA, TRACT. II :m
imbibilur propter sui iniplotionem, cilo quia ftemime sunt nmlti pbli>gmalis,
senescunt quia talis bumiditas cito pu-
:
quod ejiciunt per os et nares.
ad niorlem. Similiter au-
Irescit et tlucit
tem de bis qujE liabent multa semina :
semen enim est superlluum bumidi. Si-
militer autem est quando semen amplius
quam sustineri possit ejicitur per coitum
vel iufirmitatem desiccando abbreviat vi-
tam. VA haec est causa, quod muli sunt CAPUT IX,
longioris vita? quam
equi vel asini ex (pii-
bus yeneranlur quia mulus parum vel
:
nibil seminat, neque concipit. Et ba3c est
causa, quod gallin* multum ovantes cito
moriuntur, et similiter nmlieres multum iJe vila eonwi quas in calidis et frigidis
concipienteset parienles. Similiter autem
degunt locis.
faMniiue maribus ex bac causa efliciunlur
longioris vitae, si masculi in coitu exce-
dant fcvminas, ita quod fceminai sint castce
et viri luxuriosi. Etiam bac de causa et
castratus diutius vivit quam noncastratus
luxuriosus. Ex hac autem causa, quod Ea autem quae sunt in calidis locis qua)
passeres masculi citius moriuntur quarn hoc modo calida sunt, sicut supra di-
fcemina) quia frequentius coeunt ad unam ximus, diutius vivunt
:
quam ea qua? sunt
fiBminificonceptionem. Et ideo masculi in frigidis propter eamdcm causam quie
passeres non vivunt ultra duos annos. dicta est.
Amplius autem ex causa eadem bre- Calidum enim in his locis fovet et re-
viant vitam quaecumque masculinorum ducit bumidum quod in frigidis locis con-
animalium sunt nimis se fatigantia prop- gelatum et exspissatum exstinguit cali-
ter laborem et exercitium baec enini se- :
dum. Si tamen animalia sint frigida se-
nescunt per calidum excellens quod edu- cundum naturam, et sanguincm non ba-
cit humidum et evaporat cum ipso
et : bentia, tunc in calidis eliam locis
et teni-
remanet corpus frigidum et siccum, et in peratis diutius vivunt, sicut in
primo,
boc est senium. Labor enim excellens secundo, et tertio
climate tamen in se- :
exsiccat, et seniura est siccum, et ideo cundo minus, propter hoc quod illelocus
senium est etfectus biboris. Oportet i"-i- est adustivus semel in
anno. Sed tunc
tur tantum exercitari moderate, quod talia animalia sub
terra babitant sicut
calor exsiccatus moveret et converterel etiam bomines. Et propter eamdem cau-
humidum, et non intenderet et consume- sam habent parva corpora naturaliter
ret ipsum. Naluraliter autem loquendo talia animalia, sed in dictis locis
ma-ni-
in bominibus mares sunt longioris vitee
ficantur : cum omne frigidum sit natura-
quam faiminae, nisi per accidens aliquod
liter parvum et breve
hoc manife-
: ct
exercilii vei luxuriaj et hujusmodi
abbre- stum quod est ex natura loci magis
est,
viet eorum vitam.
quam ex natura ipsorum animalium. Et
Amplius autem alia causa
est ejusdem, propter hoc ser])entes ct talpaj et ea qua5
quia masculus in bouiinii)us calidior
pelle varia sunt in ventre, quae vocantur
estsecundum naturam quam fffimlna.
Et stcUiones, et sunt frigidissima et sunt
ideo calor ejus sufiicit terminare
et com- pigra animalia, et vespertiliones, et om-
plere bumidum sed in fa^mina
:
bumi- nia taliamagna sunt supra modum suse
duni sullocat calidum. Siguum bujus est, natura) in calidis regionibus. El similiter
:m [). Al.U. MA(,. OIUJ. IM(/En.
Iluhro [dures serpentes parvuli exierunt : quia
ex eadein causa quie sunl in niari
indicat tamcn sunt stricti corporis valde, ideo
(juod natura calidum est, sicut
frequenter ruMq)unt in partu : et ex hoc
lubor ejus, sicut ca qu» vocatur oslrico-
crcdidit vulgus,quod juvimcs morsibus
domnla, qua figuram habent ostricolium
scd sunt pcrforarent ulerum matris ct exircnt,
in friji;idis locis exislentium,
et sicut co- cum tamen non sit verum. Proptcr diffi-
minoris valde quanlitatis :
babentes, cultates in pariendo viparas vocaverunt.
codrilli qui figuram lacertarum
quod maribus septen-
vable excedunt ea quantitate. Sed Scias etiam, in
magna
el ipsic lacerta^ talium locorum magnae trionalibus sunt cete et balenae et serpen-
valde sunt el curti corporis rcspectu suae tes marini et alii pisces quam maxinue
autom augmenti in quantitatis multo plus
cxistentes, et
grossitudinis. IIujus
corpore procul dubio causa est
humidi- quam inmaribus meridionalihus. Et hoc
tas calida cx loco. est ideo, quod talia animalia sanguinem
Et hsec eadem causa est eis longioris habent, et aqueam pinguem valde humi-
animalia in hu- ditatem calidum quod est in eis re-
vitee, proicipue cum haec
: ct
humidum enim tentum in ipsa humiditatc, ct ideo auget
midis conversantur locis :
locis, est aquosum corpora eorum valde. Sunt tamcn om-
quod est in talibus
:
sanguinem habentia, et ideo
cujus signum est, quodleviori causacor- nia talia
causa animalibus supra dictis dissimilia et sunt
poris frigoris densatur, et etiam
:
magna ossa habentia. Quaj
caloris elixantis quam humidum aereum hsec pilosa et
in aliis omnia magni caloris eorum,
indicia sunt
quod est in abis animalibus et
et retenti in humido, quod est
augmenti
etiam est causa, quod
locis. Hffic igitur
materia. Sunt etiam plura eorum coeun-
hsec omnia, maxime de numero
istorum
tia et non ovantia quod magni caloris
animalium, non generantur in locis sep-
:
est indicium et infallibile et sapor etiam
tentrionalibus ultimis sub polo arctico
:
juxta polum sub circulo et calor carnium eorum indicant ea esse
positis, vel
Neque gressi- calida et humida valde. Et ideo augen-
Urs£e minoris vel majoris.
hujusmodifrigida animalia tur multum humidum enim eorum est
:
bilia sunt ibi :
dilatabilemultum propter mixturam aque-
ne"que etiam aquosa sive aquatica gene-
itatis. Et calor eorum est non
excellens
rantur istius generis in mari septentrio-
diximus, potentiamhumidi, sed potius converten-
nali. Ilsec enim animalia quse
in locisetmaribus septentrionalibus fiunt do et consumendo se habet ad ipsum.
pau-
minora et brevioris vit». Gelu enim illo- Et ideo dilatantur et crescunt valde,
consumpta in eis humiditate. Cujus
rum locorum aufert eis augmentum con- ca
stringendo, et aufert eis vitam congelan-
signum est, quod frequenter inveniuntur
dormiendo et pausantia ad humidi dige-
do nimis ct inspissando humidura. Cu- multi
quia qusedam is- stionem faciendam.Et inveniuntur
jus signuni etiam est,
adipis et abdominis corpora
eorum. Et
torum animalium, sicut quidam serpen- non ex-
eo quod quee omnia significant calorem
tes, in locis illis non ovant :
eorum sed conci- cellentem, qui non consumit aliquid, sed
congehirentur ova :
com- et multum De natura autem ta-
convertit.
piunt in utero sicut gressibilia,
lium calidorum et humidorum
satis in
plent in utero partum. Et compertum
tem- libro Meteororum ' dictum est.
est hoc ab experimentatore nostri
poris, qui inmari lonico bacuh) pressit
serpentes parvos, et de ventre eorum
i
IV Meteororum, tract. i, cap. 4.
LIB. ni^ MOHTE ET \\T\, TRACT. If 3fi7
ti corpus (larc totuin, iit a calido (iigera-
tur et vincatur humidum. Do liis autom
inlibris An'u)ialiuvi prolixius tractabitur.
Ut in pluribus autom a(|uosa sunt bro-
vioris vita> (juam pcdibus ambuiantia.
Iloc autom non idoo
quod acjuosa sint tit
CAIM'T X. maj^is istis humida, sed quoniam talia ut
in [)Iuribus aquosam liabont bumidita-
tom. Hujusmodi autom humidum voloci-
ter corrumpitur, non quidem in se pulrc-
scens, sed potius corrumpitur socundum
Dr comparatione divcrsorwn diutius quod orat complexionalo quia frigidum :
el brcvius civcntiuni nimis inspissatur, ot oxstinguit calorem,
et doslruit complexionem. Kadem autom
de causa ut in pluribus id quod ost ca-
rens sanguine, osl brevioris vita), nisi sit
protensse in corpore magnitudinis. Hiec
enim babent calidum complons bumi-
Ou.TDcumquo autom vivontiimi alimon- dum, licet non consumat i|isum, sicul
tum suftioiens non accipiunt, aut omnino supra dictum est. Talia autoni sanguine
nulluin accipiunt, sivc sint animalia sive carontia ut in pluribus, ncque pingue
plant.TB, cito corrumpuntur : talia onim babont humidum, sod aquosum : neque
consumunt seipsa, quia calidum consu- habont ipsum dulce, quoniam dulce est
mit humidum eorum. Sicut enim multa calidum et humidum, et ost conveniens
ilamma consumit parvam escam in ali- nutrimento. Et idco iu sanguinem non
mentum sui accipiendo et attrahendo, sic habentibus pinguedo raro invenitur. In
otiam calor praehabitus istorum consumit animali enim pinguedo humidi dulcedo
primum digerendo cibum digestum mo- est, quae indicat convenicntiam nulri-
dicum qui consumptus est, ot demum menti : pinguis onim sapor proximus est
consumit otiam subslantiam animalis Sensu cl sensato di-
dulci, ut in libro dc
ejus cujus est digestio illa, et naturam ximus. Propter quod apes longioris vitae
radicalis humidi in qua est sicut in sub- sunt aliis animalibus sanguine carenti-
Esttamonin his magna ditrorentia:
jecto. bus humor enim dulcis qui est nutri-
:
quoniam qu3ecura,quo talium frigidioris mentum ipsarum, indicat in eis caloris
humidi sunt el viscosioris et spissai pol- actionem in humido nutrimentali.
lis et nutrimenti humidi et frigidi, per Sed et in plantis est aliquod genus
tompus sunt sine cibo, ut digerantur su- planlarum, quee longius vivunt et magis
perfluitates quaesuntin ipsis.sicut ursus, quam animalia. Et hoc est propter plu-
et ciconia, et hirundo, ot cugulus, et ros causas. Primum quidem contingit
hujusmodi. Et in oodem genero anima- hoc ideo, quia plant« sunt minus aquo-
lium sunt quffidam aliis diutius sine ci- sae secundum actum, et ideo magis durae.
bo, sicut in bominibus fa-mina quam Et ideo non cito densatur humidum ea-
masculus, et melancholicus diutius abs- rum : et ideo etiam cremabilia sunt li-
tinet quam choloricus, cum tamon me- gna plantarum propter humidum ao-
lancholicus sit vorax. Horum autem om- roum quod est in ipsis. Postea autem est
nmm causa est calor debilis humiditas
ot alia causa : quia habent humorem pin-
spissa et aquosa, quae continue hausta guom ot dulcem per calorem naturalem
crescit ad exstinctionem calidi. Et ideo et solis d(iCOclum, qui non leviter est ex-
necesse est lleri intorpolationom, ot quio- siccatus, praecipuo cum sint sicca terrea,
368 I). \\M. MA(i. OIU). IMM<:i).
cx qtioruin parlibiis iioii potosl ficri do quas juvcntus earuin rcdit, sicut (bximus
facili cvaporalio, proplci- duritiarn cl in libro de /Klalihus '. Iii [)lairlis cnim
conslantiam ipsaruni. Aiiirnalia autcrn iir omiribus paitibus suis suirt continuc
in coniposilionc habcnl parlcs moMcs, altcr-ic novie productioncs, ita quod i-adix
qu;c dc facili cvaporant : (^t babcnt bu- radiccm, et stipcs stipitem, ct rairnis
midum maj^is aqucum, quod dc facili [)r-odu(it ramiim. I*:t itcrum radix stij)i-
cxsiccabib) cst et cvaporativum : ct pcr tcnr, ct slipcs r-adiccm, ct ulrumquc Jio-
conscqucns oportet csse infr'igida])ib3 ca- r-urn ramos, et sic dc aliis, ita quod sciri-
bdum. VA ccssante utroquc principio vi- pci' novurn cxit de vetcri : ct id(;o irorr
Uv, dcbcit ipsa vila quod
tota: proptcr scncscunt. Hami aulcm [)lantarunr iir
diulius vivunl pLmtiE quaedam magnaj ct hac virtute radicibus sirnilcs sunl : co
durce quam animalia. quod vis ct natura pullulativa est in eis,
ct in radicc, ct in slipite, et in ramis.
Non autem simul fiunt hujusmodi produ-
ctionesnovorum, sed successive uno sc-
nescente alterum productum pullulat ex
illa, et sic successive se planta totam
renovat, et totam abjicit vetustatcm.
GAPUT XI. Cum cnim productio est per pullulatio-
nem, tunc rami novi primo producun-
tur : et cum isti senescunt, alteri germi-
nant renovati ex ipsis. Cum autem sic
faciunt et generant sibi organa, tunc
De causa longioris vitse arborum. etiam novae radices fiunt pullulantes ex
eo quod est jam vetus. Et sic plantse
semper proficiunt ad dies juventutis ea-
rum sed una pars vetus est tota et ab-
:
jecta et arefacla tota. Altera vero pullu-
lans est tota nova ct juvenis facta. Et
causa est similitudo cor-poris et naturae
De eo autem quod multo tempore con-
tingit csse et durare ai-borum naturam ar^borum, ut diximus in libro de ALlate.
Hsec igitur est causa longioris vitfe ar-
non comparatione facta ad animalia, sed
in scipsis, oportet nunc aggr-edi diccre borum multarum plantae enim quan- :
causam naturalem. Hanc autem causam tum ad simililudinem 'corporis compa-
arborum sumemus ex eo quod plantifi rantur animalibus decisis, sicut dicturn
babent proprium, quando ad animalia est. llla enim actu dccisa et divisa vi-
comparantur. Non enim contingit ani- vunt, et ex uno fiunt per divisionem vel
mabbus, sed solum pbintis, nisi forte duo vel multa, secundum quod partes fa-
commune sit incisis animabbus quce ru- cit divisio ex eis. Et omnes par-tes vi-
gosa vcl annulosa vocantur, ut srepe di- vunt et sentiunt et moventur sccundum
ximus. locunr. Sed in hoc dilfcrentia est, quod
Causa igitur quam ex boc propric annulosa similia decisa et divisa non pei'-
planlis convcnir-c sumimus, est quod ideo veniunt nisi ad hoc quod vivcre contin-
nrulto lcmporc planta; sunt in csse et vi- git partibus abscissis, et non salvanlur
ta durantcs : quia sunt scmpcr novaj ad in cssc multo crrim tempore salvari non
:
1 Cf. siipfiius, I.ih. (!(,' .l^Uilc, sivo dc Juven- lule el Se!u)ct.ulc, tract. ii, cap. 1.
\A\\. I)E MOIVrE ET VITA, TRACT. II 369
possunt iu vilii. Ilcec eiiiiu (lei-isa iu
parlibus divisis utnjue orj^aua haboul sal-
vanlia, ul os, et cor, el (lii,'eslioueui ope-
lautia : ue(pie eliaui priueipiuui vitsB
quod esl in ipsis, orgaua lalia producere
potest per pullulationeui ex partihus de-
cisis factaui iu uua^puupu» parliuui divi- CAIUIT XII.
deutium, sicut deleruiiuatuiu est in tine
priuii de Aniuia '. Sed decisio facta in
j)lanla, polesl producere orgaua salvau-
tia ex qualibet parte propter majoruui
arborum similitudiiiem, quam lit iu cor- /s7 est dighbssio decldrans mensurmn vi-
poribus animalium. IManta euim uudi- /^, ct in quo di/ferl mensura viUe a
que in suis partibus poteutia pullulatio- periodn ?
iiis biibet iu se radicem et germeu et
grauuiu seminale ex quo pullulat. Kt
ideo ab bac virtute pulluhmdi proveuit
semper iu qualibet parte uuum novum,
et aliud vetus : et vetus quidem sicca- Dico igitur, quod longitudo vitae unius-
tuni cadit, novum autem viret et germi- cujusque vivi ex virtute activi super
nat et tenet vitam plautffi. Kt est quidem passivum cjusdem vitae priucipium ac-
planta secundum totum eadem, secun- cipieuda est. Oportet enim in omui vivo
duiu partes autem diversa. l)e boc ta- excellere calidum, et esse operativum et
men subtilius in libro de Plantis - dispu- activum formativumterminativumsive
et
tabitur. completivum. Quemadmodum calidum
Istoe igitur differeutiffi sunt viventium quod cst in semiuc, operatur et agit et
diu et breviter. Et paucae et parum inve- format similia, et termiuat bumidum ad
niuntur aliae difTerentia, quibus diflerant species homogeniorum membrorum, et
ca quae semper iterant juventutem, et ex operationc illorum complet auimatum
quae suut vitae longioris pr.eter eas quae corpus, ita procul dubio calor qui voca-
a nobis hic tractatae sunt. Et ideo sufll- tur omnia praedicta facit in
pbysicus,
cit quod nunc de ipsis dictiim est in com- utroque humido superiuducto. Sicut au-
muni : enim de vita viveu-
et in speciali tem humidum menstrui non est forma-
tis scietur ex libris Plantarum ct Ani- bile, nisi misccatur humido seminali in
nialinm. Sed unum solum videbitur esse animalibus, cui est humidum pluviale in
in praedictis adjiciendum, quod scilicct plantis proportionabile : ita etiam humi-
inquiramus de mensura vita^ viventium, ,lum uutrimentale non efficitur formabile
et quae sit comparatio mensurae vitae is- et lerminabihr, nisi per assimilationem
tius ad illam qiiam determinavimus in ad huiuidum radicale, et penetrationem
line secundi (h^ Generatione et Corru- in ipsum.
ptione. Consideratur igitur quantitas virtutis
caloris physici ex quatuor, scilicet ex
subjecto in quo est, et ex virtute ctele-
sti, et ex virtule elementi itrnis, et ex
* Toni. X. Mb. I tle Vej,'otal)ilibiis el Planlis^
' 1 de Anima. tracf. ii, cap. 1><. Irail. i, lai). 1'! ot ii-.
24
370 I). ALH. MAO. OIU). I»n Kl).
virliitc, anirmB : el considoralur proporlio aulcm imiisura vitflB sic accepta
\\;i'(
istaruni virtuluni inter sc, quod scilicel esl illa ipia' per mo(him lineic rectic pro-
trahitiirper graduin adalum usipje ad de-
virtus aninia" apprfliensani leneal co^lc-
stem, sicut molor vincendo tenel suuin (Tepitum senium ctddiriim quod estulti-
miim lioc a periodo dilfert
inslrunicntuin (juod non diveitit ah ojx;- vita;. \'X iii :
Q"J
itcruin, quod |tcrio(lus enim est miMisura c<i'l(;slis quaj
rationil)us arlis siia'. I^^t
ccelestis apprcliensam tcneat eam qua' (•ompl(!tur in vita, juvanlihus eam co-le-
quod non nisi sub ipsa ct slihus per circuli virlutem et eorum quae
est elementi,
sunt sidcriim. Kl ideo illai virlu-
ea inllucnte opcrelur el suhjcctum cjus :
in circuh)
necpie sit cxcedens in quantitate virtu- tes continue inlluuntur generalo ex ortu
tcm talis actionis, neqiie sit in qualitate et occasu siderum continuc super vitam
contraria repuj-nans. Kt quanta est pro- slilhintium ad juvandum vel infirmaii-
potcntiai ad sic agendum, dum virtutem primara c(eli quiE inlluxa
porlio talis
tanta est procul dubio vita viventis se- est nato in casu primi seminis et hoc :
cundum naturam. Ilujus autcm signum quod expletur per circuhjm, periodus
est,quod medicorum sapientcs dicunt, vocatur. Haec autem mensura quae hic
est, eo quod est mensura
quod magnitudo capitis cum parvitate detcrminata
colli et aliorum vicinorum membrorum virtutis agentis in suum subjectum, pro-
diminuendo et restaurando, et aH-
parvitatem signat matericB humidi quae cedit
formari poterat a quantitatc virtutis nisi quando plus addit quam diminuat, sicut
defecissct. E contra autein magnitudo in aetate prima. Aliquando autem sequa-
colli et aliorum membrorum cum parvi- liter, sicut in eetate secunda. Abquando
tate corporis signat dcbilitatem virtutis autem pius dijninuit quam addit, sicut
et quarta. Et sic patet,
et materiam abundare super virtutem. in setate tertia
Proportio autcm utriusque signitlcat utri- quod secundum motum augmenti et di-
usque proportionem. Hsec igitur vitie minutionis de contrario vadit ad conti-a-
mensura est per se. rium. SimiHter autem observat viam de
Quotiescumque autem lisec qualitas ac- contrario ad contrarium in materia sua
impeditur ex quantitate vel quali- quae est humidum quoniam iUa sub
:
tionis
breviatur vita per ipso primo est caHda et humida in setate
tate bumidi, toties
prijna, et post calida et sicca in setate
materiam proprie loquendo, et non per
agentis debilitatem. Si autem breviatur secunda, et tandem frigida et sicca in
vel exercitium vel aliquod tei'tia, et in fine setatum erit frigida et
vita per cibum
bumida Motus autera qui est
destituta.
aliud accidens, tunc abbreviatur per ac-
cidens, et sunt multa accidentia variantia de conti'ario ad contrarium, scimus quod
ipsum : sicut etiam diximus de periodo ojnnis taHs motus est rectus per demon-
quam multa variant et corrumpunt et strata in Physicis ».
non sinunt ordinabiUter liniri secundum Si autem intcHigere volumus quce di-
quod virtus coelestis tali generato intluxa cta sunt, scimus exprima parte hujus H-
exigeret, ita quod contingit et bic j^ro- bri ^ et ultima parte Hbri de Coelo et
portionem istam agentis ad patiens mul- Aliaido, quod vita secundum quod est
materia) actus anirase quse est motor corruptibilis
tis accidentibus ex confusione
aliis impediri, et generabiHs substantiae, juensuratur
corporis, et Isesione, et
vita viveu- rnensura fmita. Sed non habemus exboc,
quod ad terminum debitum
utrum jnensuretur circulari vel recto. Ex
tis concludi non possit.
cap. 8.
^ Cf. supcrius, liact. i, cap. 2.
1
VIll Pliysic. tracl. iii,
Un. I)K MORTE ET VITA, TRACT. II 371
eo aukMii quod ostensum ost in fino so- et oecuhint, el accedunt et recedunt. In
cundi Pcri goiesoos ^, schnns ^[\iod nien- (luaiiliiiu aiitriu est calor elenionti, est
suralur periodo. allorativus ot conversivus, et auj;inonta-
Ex his autoni tjiKO diota sunl hic, soi- livus ot dimiiuilivus, ct mensuratur re-
nius quod mensuratui' reclo sihi aiiquo cto : ol mensura quoedam removens in-
ad;equato. I^t si conforaiuus hsec ad ea linitatom, virlutem suam inlluit circulo.
qu» dicta sunl d(^ caloro physico in pro- 1^1 circulus vires suas inlluit linoio ro-
portione ad humidi polontiain, ita dico- ctjp. Et sic proprio mcnsura accipitur
inus, quod cah>r prout habot virtutoin jBlatis et vitoe, exclusis ois qure inipo-
aiiiuup, ost tinita? potontire, ot non sem- diunt ex confusione matoriae, et ex mul-
per movebit ot foriuabit humidum. In titudine accidontium qu.ne sunt inlinita.
quanlum autem habet virtutem cade- Htec igitur de causa brovioris vitiB et
stem, habot virtutes circuli et eorum longioris dicta sufficiant.
(|uae in circuh) continentur et oriunlur,
' II de Generatione et Corruptione, tract. iii, cap. IJ.
-»-»—f-
INDEX
Tractatuum et Capitam in libro de Morie et Vita.
ruplionom ol incorrupli-
onem. ;{;;.{
IV. Et est DiOREssio declarans
qualiter ex paito corpo-
ris et non anima? quae-
renda? sunt causie brevio*
ris vitae et longioris. 3:;
TRACTATUS I. V. Qua3 non possunt esse per
se causa univorsaliter
longa) vitae ? 3o8
VI. Et est DiGREssio declarans
calidum et humidum se-
Cap. I. Et est DicREssio declarans
cundum quod sunt prin-
(jualiter hic liber ad alios
cipia vitac. 3;i9
ordinatur, et de utilitate
VII. Et est DiGREssio declarans
liujus sciontia> ? 315
quod spiritus non ost
II. Kt est DiGREssio doclarans
causa longioris vitae per
essentialeni diffinilionem
se et quibus modis cali-
:
vit£e, et explanationem
dum et humidum sunt
ojusdom. 346
causao longioris vitae et
III. Kl est Dic.REssio declarans
brevioris? 362
diffinitionem mortis, et
VIII. De probationo quod cali-
ejus explanationem. 348
dum et huniidum sunt
causa longioris vilao per
se. 363
IX. De vita eorum quae in cali-
TRACTATUS II.
dis et frigidis dogunt lo-
cis. 36 ;j
X. De comparatione diverso-
rum diutius et brevius
viventium. 367
De crtMSJs Iniufiorvi vilse et hrcfioris.
XI. Do causa longioris vitae
arborum. 368
XII. Et est DiGREssio doclarans
mensuram vitaB,et in quo
differt mensura vilae a
Cap. I. I)e quaerendis in hoc nego- periodo ? 369
tio. .350
II. D<> divorsis niodis'quibus
corrumpuntur divorsa. 3;i2
III. De dubilatione qua' sequi-
tur ox dictis circa cor-
' »- «
I). ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PR.EDICATORUM,
PAUVA NATURALIA,
LIBER
DE NATUM ET ORIGINE
ANIM^.
TIIACTATUS I
DE NATURA ANIM.E IN GORPORE.
cundum quas est actus corporis, et de in-
tellectu secunduni quem nullius partis
corporis est actus, similiter autem et dc
passionibus aiiim(E ct corpori communi-
CAiniT T. bus jam in lihris de Anima et operatio-
nibus aniuuv determinatum est a nohis.
De natura aulem animse et substantia se- inieniio au-
. ...
cundum seipsam et partibus ejus quas se-
ctoris.
Dfi tribus prnpositioiiibns super </uas fun- cundum seipsam liabet, et de passioni-
dnlur iru/tnsitio de aninve f/eneratiotie, bus ejus, et operalionibus, et statu, quae
et qua' inquiri debennt de nnimn ? conveniunt ei secundum seipsaiii, iii boc
libro est investigandum.
Quaeremus autem de aiiima tria, genc- Prima con-
clusio.
rationem videlicet, et subslantiam ipsius
sive naturam, ct do permaiujnlia, ulruni
De anima quidom serundum (juod est sit perpetua vel conuijtibilis : et si est
perfectin coiporis, ot de parlibiis ojiis se- inoorruijlibilis, quis sit ejus status socun-
370 I). ALI5. MAd. ()\\\). IM{/i:i).
(Iiiiii iiatuiarii ;ilts(juc cor|)Oi'(5, (;l (juod sit (jiiasi incdi.T! iiitcr iitrasfjuf, sicut cst for-
cjiis oj)us j)ro|triiiiii. (JuaH-uiiujiic autcm ma mtrvi ct carnis, (jua; sciitirc acci[)iunt
jam iii mullis lihris naturalil)us a nohis matcrialitcr ct non in ahsciitia rci scnsi-
disj)ulata sunt de anima, suj)j)onamus hilis, scd j^ra-scntialitcr.
hic, ct utanmr cis tamquam prohatis, nc Similitcr aiitcm] in artihus vid(;mus prob'
ultra modum evayari cogamur si singula (jiiaedam oj)crata riua». sccundum sc nul-
rcpeterc ct j)rohare vellemus, qua- satis lius omnino sunt propriclatis animai quai
perspecta ratione in aliis lihris sunt dis- opcratur ea, sed potius mcchani(;c dc-
cussa. serviunt et ancillantur univcrsalihus scr-
Secunda Incipientcs iffitur a ffencrationc ani- vilihus ad necessitatcm huius matcrialis 1
conclusto. . . ^ .^ •'
I
nuc accipiamus propositionem quam sae- vitse ordinatis : ct haic vocantur ah anti-
pe prohavimus, scilicet quod omne opus quis (Iraecis sapientibus apotelesmata, ct
Probatio naturae cst opus intelli^^-entiae. iii omni artcs ipsae vocantur innchaniaf, animam i
secundin « i •
condusio- autcm operc quod intelligcntia motum qiiae f(ignit eas adulterantes et ad matc-
1
'
corporis exercet, nccessc est actum cor- riam trahentes, sicut cst d(j]ahrum quod
poris esse rectum et informatum forma secundum sc nihil omnino habct dcsid(.'-
intelligentiae corpus illud moventis. Et rii vcl pulchritudinisanimae, scd applica-
est exemplum ejus tam in natura quam tur ad usum domus, qui est opcrimen-
in artibus quoniam in physicis calor na-
:
tum a frigore et caumate, necessitati hu-
turalis motus ah anima. movet ad for- jus materialis vitae providens. Quffidam
mam hoc quod digerit et alterat, et
vitae autem faciunt ea quae licet sint in matc-
vita non est forma caloris, sedanimffi. Si- ria, pulchritudinem tamen et libertatem
militer etiam videmus in arte quae imita- animae ingerunt : et ideo liberalia dicun-
tur naturam : dolabrum enim movet ad tur et artes libcrales, eoquod ijtsa vo-
formam domus trigonae vel heptangulae, lumussui causa, etiamsi nihil omnino uti-
vel alterius figurse, quae non est forma litatis habent adjunctum sicut enim so- :
dolabri, sed animae architectonici qui fa- niis harmonicus in cantum musicis in-
bricavit domum. Igitur omne opus natu- strumentis, sicut est nigella, cithara, et
rae est ab aliqua forma illius intelligen- tibia, et his similia. Quaedam autem sunt
tiae quae primus et universalis motor est quasi media horum quae deserviunt qui-
in totanatura. dem mechanice, sed inducuntlibertatem,
^
ciusioT"
Forma autem quae inducitur a mo- sicut est mihtia, et pugillatoria, et sagit-
vente composita de necessitate est in tatoria, et hujusmodi, in quibus usus est
gradu quaedam enim est propin-
triplici : apotelesmatum operatorum a mechani-
quior materiae, et quaedam propinquior cis : sed exercitium inducit lihertatem pa-
motori et quaedam est per
efficienti, et triae et reipublicae statum, et virtutis et
aequidistantiam sive per aliquam medii felicitatis fructum : quae propter se volu-
rationem inter utrumque istarum. mus etiamsi nihil omnino alterius nobis
Verificatio
terlia! coti
Et hujus cxemplum est in naturisetin utilitatis cum his accrescat.
ciusionis. artibus. Cum enim spiritus etcalor natu- Sic igitur in totius mundi productione
ralis sintabsque dubio corpora digesta et quaedam erunt formae juxta intelligen-
mota ab anima, ea quae liunt ah eis, ali- tiam vel intellectum moventem, qua^dam
qua sunt sequentia plus materiam in qua autem juxta materiam in qua sunt, et
sunt, sicut forma ossis, quae nullum sen- quaedam mediae per diversam medii ad
sum accipit, et similitcr forma chordae ct alterum extremorum propinquitatem.
hgamenti : ct aliqua sunt juxta animam, Amplius quandocumque inducuntur
sicut est imaginari et recordari et aisti- formae in materiam per actum qui est in-
mare per spiritum et formas animales telligerc corpus moventis, nulla omnino
qua; sunt in ipso: quoedam autem sunt foriua inducitur in materiam, quae non
:
LIH. 1)K \AT. ET ORKl. A.NIM/E, THAnT. I 377
sil iii luiniiu' inlollijjieiitia'. Kt liuic o\-
einplum ost iii formis artiuin, (juwomnes
prius existunt in intelleclu practico arti-
licis, omniuiu artiliciato-
qui causa est
rum quiu aliter non esset ilnis intentio-
:
nis in operante primo et si careret line :
quem in opere sibi priestituere deberet» C.APr T 11.
sequeretur error in opere, nec attingerel
linem nisi casu : et hoc non potest esse,
sicut probatum est a nobis in secundo
Physiconan Kst autem omnino idem
'.
de naturalibus formis propter quod : (Juali/er culUijitiir naluia /orniarutn ct
anerni natura forma est linis. diversitassccundum propusitioncsprce-
Colligendo igitur dicimus, quod omnis inductas secundum Platonem, Pijtha-
forma naturae est forma inducta ab intel- gorarn, Aristoteleni, et Democritum?
lip^entia, quse primus naturfe motor est.
Neque est dilTerentia utrum per multa,
aut pauca, aut unum medium inducatur
sicut etiam in formis artis non est diffe-
rentia quoad boc quod
forma artilicis, sit
1 .1
utrumperunum instrumentum.autplura,
• . . n 1
hx hac
•
igitur
•.
et
. 1
hujus
• •
1 !•
consuleratione rum
Platonico-
opinio.
sicut per media inducalur forma, qua' in- Phitonici dedeiunt duas formarum diHe-
ducta dilTerentias secundum pro- luibet rentias, quarum una est ante rem, quae
pinquitatem et materiam, et secundum cst sicut rei exem[»lar et paradigma, quoe
aflinitatem ad motorem, et secundum estforma inteliectus moventis in natura,
mediam distantiam et propinquitatem ad quae forma est universaliter et materia-
utrumque ita tamen quod omnis forma
: liter et simpliciter priBhabens omnes for_
quiB inducitur, sit in lumine intellectus marum dilTerentias, quae secundum ma-
ipsius qui primo movet in natura. teriaj diversihcaiitur dilTerentias. Diver-
sitasenim materia' causat diversitatem
formarum secundum esse materiae inqua
est forma et ideo illas qu;e prima) sunt
:
formas a formatione el virlute formandi
vocaverunt eas vero qua^ sunt in mate-
:
ria, illarum verarum formarum imaj,nnes,
sicut est imago sigilli al) annulo in cera :
eo quod, sicut inquit Plato, form(e quae
sunt in materia ex separatis intellectus
formis, sicut ex quodamegrediuntur ethi-
magio : et licet formae secundum Peripa-
teticorum sententiam de maleria educan-
tur, tamen virtus formativa uniuscujus-
que rei formatae non est ex materia eo :
quod idem non polcst esse movcns et
molum, nequc fornums el formatuin sed :
' II Pliysic. tract. ii, cap. 6.
ALIi. MA(i. OKI). IMM:I).
-m I).
virlus oniriciilc cl iid iiiiiiiii roriiiiiiii, <;t aliii iid alium. (>um l
poUus luiniiitivii (;x
for
cnim isla; potontiii; siiit inclioatioucK for-
inovcnlc csl [irinio : hic cnini solus cx sc ina
in
movcn- marum, cxlensiones earum ad formas ton
lorn
movcl, ct quililict sccuii(ioruin
(;iunt cxitus inclioativa; lonna; ad for-
tium movet ah ipso ct virtutc ipsiiis.
iiiain conqiietiim ct distinctam : (;l tunc
Et tunc rcsultant tiiiiformarum gencra.
munifcslum quod dillerunt propoi-
cst,
IJnum ([uidcm iintc rcm existcns, (^uod
tionaiitcr sicutet ipsijc forma; forma igi-
(ausa forinativa rcrum, prailiabcns
:
cst
tur gencris et naturi» accipitur [icr ali.s-
immobi-
simplicitcr ct immatcrialitcr et
triictioncm hujusmodi potcntiarum c\-
liter omncs divcrsitatcs
formarum liu-tu-
tensarum ad actum forma; determinata; :
ruin matcriiilitcr ct cum motu
tcm[)orc
ct talis iit abstractio usque ad
gcneralissi-
cxistcntium.Aliud autcm cst ipsum gcnus
formarum qufe tluctuant in matcria, ct mum ct sicut principium inchoativum
:
omnium linearum qua; p(j-
autcm cst in ccntro
materiee sunt pcrfectiones. Tertium
tentia exeunt ab ipso quantumcum([ue
est genus formarum, quod abstrahcnte
simpliciter accipiatur, ita in generc
re-
intollectu separatur a rebus secundum
speciei et generis et gencralissimi
manet potestas inclioativa non ad actum
modum diiferenlus se-
horum trium (ixtensa quautumcum([uc a
in quolibet genere rerum. Et
paretur per mtellectum.
generum primum quidem est ante rem,
m rc, H(cc igitur hoc modo dcterminata tria
ut diximus. Secundum autcm est
ct linis suntgenera formarum, et hoc modo
et terminus potentiae materialis,
quem attingit generantis operatio. Ter- unum simplex in binarium et multitudi-
Pyl
nem agidixil Pythagoras, videns formam
tium autem est post rem. Propter quod
Metaphijsuai
'
puram quae causa et prineipium est re- i
Aristoteles, in septimo
mobilcm
ah- rum, esse unam et simplicem et
su» probat, quod universalc non est
autem quae in ma-
et inmiaterialem : eas
quid de substantia sed potius acci-
rei,
ac- teria sunt, esse numeratas primo numero
dens ipsius, sicut forma abstractionis materia; in
inchoationum in potentia
cidit ei a quo abstrahitur.
dualitatem eo quod omnes ditferentiifi
Adhuc autera primum genus formarum
:
primffi duse sunt opposit» et deinde di-
maxime est simplicitatis et maximc vir-
:
ex-
ma- xitagiiu multitudimmi fmitam per
tutis. Secundum autem
diiferentias
determina-
dillert per modum se- tcnsionem inchoationum ct
terise. Et tertium postea in
parationis : quoniam separatum ab indi- tam formam et completam et :
species separatum autem a innumerabilem numerum per multitudi-
viduo est :
in-
differentiis potestatis et potcntiai
ad for- ncm esse materialis, quem habcnt in
dividuo. Et hoc modo secutus est eum
mam comparatae est genus. Genus enim i
principium a quo
Plato diccns unum esse
potestate continet omnes specierum
for-
fmita et in-
deducitur ad spccies secundum tota exit naturae multitudo
mas, et
per in-
sicut exit ex uno, ita
dilferentiasillarum potcstatum quoniam :
finita: et
tellectum resolvitur in unum modo quem
licet potestates illffi in natura generis
a centro praediximus.
uniuntur, sicut lineae exeuntes Plalonem et
Nec est differentia inter
circuU uniuntur in centro, tamen
si in-
Aristotelem in re aliqua, sed
tantum in
tclli"-antur potestates extensae
ad formas
generis ad modo quoniam Aristoteles probat, quod
specHioantes, aha est potestas
:
omncs formee naturales sunt ab
intelle-
aha ad asinum, et sic de
liominem, et
formativam, quo
materiae ctu conferente virtutem
nliis : sicut ctiam alia est potentia
lex. el com. 4:;.
AnisTOTF.LEs, In VII McUu.liys,
\
\A\\. I)l< i\AT. KT (UU(i. A.M.M.K, TKACT. I -m
ad forniani lorinaiitcm rilucuntur dv lua- csl in co ad (juod colligunlur por resoiu-
toria co ([uod in ipsa sunl oninos pcr
: tioncin compositi in simplcx. Tna autom
iiiolioationcni. Sed IMalo et Pylliai.;oras suarum divcrsitatum est secundura mul-
idcui (luidom dicore intendcl)ant, sod tiplicationcm iuchoationura ipsarura iii
iu'Sciorunt oxprimere materiio potontiam, matci'ia aut in gonorc : ct altora socun-
i|U£B est formae inchoatio, ot idoo dixe- (lura uuuicrosilatem osso ipsarum in ma-
runt a datoro primo dari formas, ot non tciia aul in individuo. (Iriulus autcin ip-
osso in matoria, sed tamou malcriam mo- saruin foiniarura suut iii inultitudinihus
rcri foruumi mcritum matcria^ vocautes
: his quas dixinius sccunduin propinquita-
id qiutd Aristotolos vocat inchoationom tom voi distantiam accedentom ad pri-
formse, sive potontiam, sive j)rivationeni. inura formaiis vci recodentem ah ipso.
Et do his multum iato disputatum ost in
lihris nostris physicis.
i Dcmocritus autem vidcuis omnium for-
mas exire ah intelioctu primo, el arhi-
traiis formas sempor recipi sccundum
illaiu potestatom qua sunt in inteilectu,
in quo sunt vita el intollectus et iumen
intoiiectuaie, putahat oinnia esse intel- CAPUT III.
lectuaiia, iapides et omnia metalla aiia :
sod quod non exercet intelioctus opora
intelligentitT, dixit esse causani oppres-
sionum matorice corporalis et victoriani
super ipsum et fuit sihi causa erroris,
:
quod non aspoxit in natura nisi ad pri- De propinquitate et distantia vegetahilis
mum formans, et non ad inchoatiouom ad uitellectum moventem qui est pri-
formarum eductarum de materia si enim : mus motor hi natura, et de causa di-
hoc vidisset, pro certo scivisset formas stanticC et propinquitatis, ef de diffc-
genere et specie esse diversas, secundum rentia naturie vegetabilis, et deorigine
liujus inclioationis diversitatem. Fropter vegetahilis animse.
(}uod minus convenienter dixit quam
Plato eo quod nec meritum matoriae
:
dixit facere ditrerentiam quara IMato po-
nebat.
''^
Anaxagoras autem optiine dixit pri-
mum movens a quo tota virtus formativa
est, esse inteiiectum immixtum et purum His ita deterininatis, oportet scire quod
et separatum cum
quod aliquid
nulio inciioatio form* aliquando est in sola
commune hahentom non autem hene : corporum coinmixtione, aliquando au-
dixit, quando posuit omnia in omnil)us tem ex soia ad generans et movens distan •
latero. Inchoatio eniin roi non ost res tia vel propinquitatc secuudum situin,
neque aliquid rei, sicutpunctum quod ost aliquando autom inciioatio cum virtute
centrum, non est linea noque aliquid li- prirai hjrniaiitis manifosta.
noa^ sod principiuin inchoativum ipsius. Et hoc porspecte intoiligatur, [)onc-
iit
Ex omnihus igitur iiis accipilur quod luus [)rirao excmplura de sccundo. Pro-
forma' duas hahent uniones, el duas di- haviiuus cnim raultotics in lihris nostris
vcrsilatos. Et una quidora unionura cst [)hysicis, ([uod goncraus priinura ost C(b-
in eo quod pi\ohahont oinncs siraj)liciler iurn inotuin ai) intollectu divino ot so[)a-
et imraatorialiter et immohiliter : ol aiia rato ot puro, ct ostondimus in lihro de
380 I). \\A\. MAO. OUI). IM5/KI).
Naliira loiorarn cl lixolitriiiii '
iiiotiiiii (piaidam sunt, aut harmoniam conse-
Cdili iii <lii() iii iiial('i'iiiiii, cl cx iii.ileria quentes.
formas cleinenlorum, ox solius situs VA si (juis suhtiliter haec quae dicta sunt,
comparatione ad c(i'luni (!sse movens et inspiciat, tria vel quatuor invenit ex di-
generans in lihiis aiitcin nosliis Mrteo-
: ctis formarum materialium genera. Ex F.
rorum et de Muii-ralihus osl(;ndiuius for- (juibus primum sunt hjrma; elemento- <
mas mineralium et coagulatorum et ii- rum, qua' sunt omnino materiales et pri-
(juefactoriim csse inchoatas in mixtiime ma;, quod signilicat ipsum nomen eie-
miscihilium, et ideo esse ad ununi lan- menti, qiiod quasi materia; habet ratio-
tum, mixtorum
sicut et ipsa natura est :
neni, cum elementum est in
dicitur (juod
et haec esse materialia valde, eo quod in compositione primum, et quod non re-
ipsis occumhit virtus et lumen intellectus solvilur ad formam aliam : nihil (•nim
primi moventis : ct ideo istae sunt remo- est componihile et commisciliile nisi ma-
tissimse ab ipso : et haec Democritus op- teria : et quod non resolvitur, est quasi
primi a materia appellavit. Et si mani- materialiter stans in mixto secundum
festantur in aliquil)us eorum ciElestes esse primum non repugnando alicui for-
virtutes vel formie, quod hoc est in eo mae. Et hoc jam certa et perspecta ra-
participant illas a corpore moto non ah tione prohavimus in fine primi Perl i/e-
inteliectu movente et ideo sunt quasi : iieseos, sumus de rnixtioue.
ubi locuti
paralyticae llxae ad unum, nequc vitain, Secundum autem genus formarum ma- ^^^
neque niotus localis facultatem, neque terialium est queedam mixtorum secuii-
sensum, nec intelligcre secundum aliam dum qualitates miscibilium primas pas-
facultatem demoustrantes adeo enim : sio, sicut est coagulatio, et liquefactio,
materise immersae sunt, quod splendor et hujusmodi, quae a nobis in IV Meteo-
primi intellectus prout intellectus est in rorum determinata sunt.
'''^'^^
eis quasi penitus occumhit sicus lux in- : Tertium autem genus formarum est
gressa thecammultum opacam et obscu- substantialium oppressarum et immer-
ram. Ad hanc tamen formam ignobilem sarum materiae, in quibus parum quid
numquam solius corporis virtus deveni- de luce offuscata intellectus puri simpli-
ret : eo quod si sola esset virtus corpora- cis apparet :' et haec est forma substantia-
lis, neque moveret, neque ad aliquam lis eorum tantum commixta sunt,
quse
naturae formam materiam umquam de- nullam habentia ulterius complexionem
duceret eo quod in ipsa praehahens for-
:
aut compositionem, sicut est forma lapi-
ma esse non posset, quam semper opor- dis et metalli, jquae in uno et minimo
tet prseexistere quia aliter casui totum:
cum intellectu erit, quod est esse totali-
naturae opus subjacoret, et non esset vir- ter potentiam suam in tota materia et
tus veniendi ad hanc vel illam formam : omnihus partibus ejus : quaelihet enim
pars lapidis lapis est, et quaelibet pars
nec esset quod ad eam determinate diri-
geret quod formam causaliter non prae- auri estaurum, sicut intellectus purus et
haberet, sicut patet ex praedictis. Hoc immixtus qui prima causa est omnium,
igitur modo formae llunt in materia om- est ubique et semper. Cum his autem ali-
nes, quas absolute et siinpliciter veras quando resultat aliquid de virtute instru-
naturas rerum appellamus, nihil hahen- menti quo intellectus primus movet ge-
nerahilium materiam, sicut est ccelum
tes ultra naturae nomen et rationem :
propter quod ctiam ilia? aul harmoniae vel coeli imago, cujus virtus vel figura
1
De Natura locoruni, tract. i, cap. 4.
LIB. I)E NAT. ET ORIG. AMM^, TRACT. I 381
(|uaii(lo(|uo rosultat iii la|»i(l(> vcl nictal- ixTniixtionc : propt^M- (luod divisas ab
lo, sicut late et exquisitc in libio no- inviceiu haec halxuit generationes in di-
stroruni MuieraHum '
est deterniinaluni. veisi^ locis et diversis elenientorum com-
Facile autem ex induclis manifeslatur, niixlionibus (?t talis generatio non est
:
(juod oiunes istie fornia? liunl el inducnn- in aliis i\\isi magis cum inlellectu primo
tur, ubi occumbit liuneu intcUeclus puri conveniuut.
et separati ex opacitate et victoria mate- Aliud autem (juod conse([uilur ad id,
riie terrestris. Proplcr quod etiam ista^ (juod diximus esse partes ejus quod liac
formse ab omnibus Peripateticis et Stoi- forma perfectum est, a toto divisas, non
cis non tanlum fornue in corpore exi- aMjuivocari in nomine, sed univoce, sicut
stentes, sed etiam corporales formae vo- prius, recij)ere nomen et rationem : pars
cantur. Ex corporea enim obumbratione enim divisa a laj)ide laj)is (?st, el pars di-
fuscantur et ex materiae terren;e oblij^a- visa ab anro aurum
non enim luec est :
tione detinentur, adeo quod non nisi re- conveniunl cum primo molore illo de
mota resultatione j)otius (juam imitatione quo diximus in VIII Plujsicovum to- ^
:
formarum quae iu intellectu sunt primo, tum cnim quod ab ij)so movetur cndum
j)arvam retinent resonantiam. VX ideo ta- el parles ejus ad unum ordinantur quod
les Socrates obscuras verarum fornui- unit motum et conlenlum facit in ipso,
rum resonantias et resultationes vocavit. sicut omnia membra organici corporis
Cum enim intellectus qui est activus et ordinantur ad cor et motorem cordis ta- :
formativus omnium per formam operati- lis enim unio tam secundum Peripateticos
vam quai ipse esiet in ipso, sit esse vitie quam etiam secundum Stoicos, est in
cognitionis et intellectus et motus localis omnibus cadis att coduni pi-imum, cujus
principium, in liis non resultat nisi se- motum onmescadialii obtinent, et ad mo-
cundum esse ct hoc ipsum est esse
: lorem primi codi ordinantur et reducun-
obumbratum et particulatum et obliga- tur. In praedictis igitur formis occumbit
tum materiaj. Hae igitur et hujusmodi lux intellectus j)rimo moventis et liarmo-
lorma' ex materia sola educunlur, et ad nia sui motus : propter quod formae in-
ullimam distantiam recedunt ab intelle- choatae esse virtutem et operationem et
clu puro et immixlo, qui est causa et mo- permanentiam non habent nisi in mate-
torum primus in omni generatione uni- ria, et sine ipsa nec incij)iunt, necsunt,
versitatis. nec possunt, ncc operantur, neque per-
Est autem adhuc in hoc forinarum ge- manentiam aliquam habent.
nerc notandum, (juod universitas forma- Sunt autem et aliae formae gradu uno Quarium
:;enus.
torum ab hujusmodi forma non depen- a materia corporali discedentes, et moto-
det, neque procedit ab uno. Et ex hoc ri primo appropiiujuantes : et haec sunt
duo consequuntur necessario, quorum quorum generatio est ex invicem, eo
unum est, quod liaic non gcnerantur ab quod ad unum ordinanlur et postquam :
invicem, sed unum quidem per se hab(!t ipsum generatum esse acceperint, ordi-
suam formam absque aflinitate quam ad nantur parles ejus ad unum, ex quo
aliud habeat, et habet generationem, eo etiam primo formanlur et producuntur :
quod potentia in qua est hujusmodi for- et haec sunt vegetabilia vocata, quorum
iuae inchoatio, non est in eo quod ejus- generatio est ex semine quod ex vegeta-
dem cum generato est specici et formae, bili perfecto producitur. Et cum semen
sed potius est in elementorum quadam ipsum germinare et pullulare incipit, pri-
• 11 Minoralium, tract. iii, cap. 5. : VHI Physic. pcr mulla capita.
;)82 I). AMJ. MAd. OIU). |>){/1.:|).
rno lonnjil umun (!X quo formaului' om- csl siciil o\ sominf; cl oiusdcm ralionis.
nia alia : el lupc (!sl radix quas ost vice Non aulcm .sic est iii miiiciulihus quae
oris et conlis, sicut iu lihro de Vfffctahl- uiimquam ex seminihus, niuiue ex virlute
libus clar(! satis a nol)is est ostensum'. simili seminihus procreantur, sed potius
Propler quod etiam duo consequenlia cx simplici rommixtione, aut coagula-
scquuntur lianc lormam, quorum unum lione, aul Hqiiefaclione materia^ elcmcn-
est (|uod principium generans et formans talis.
unius est in alio : et ideo tota eorum quuj Accedunt igitur hae formffi ad motorcm Foi
unius naturaj sunt communitas, secun- et elevantur supra maleriam corpor(;am, ri^
ai
dum origineni proliciscitur ex uno. Et praecipue in quatiior, quorum et primum 1
secundum est, quod divisa pars a tolo est, quod actus hujus form;c non est csse
nomen ct rationem totius non habet simpliciter. Cum enim perficit materiam,
propter ordincm quem hahent partes ad non facit ipsam esse in actu tantum, sed
primum ex quo formantur : ramus enim confert ei vivere, qua? tamen vita est oc-
divisus ab arbore, non est arhor, nequc culta et imperfecta ex animre parte, non
ramus proprie sicut nec manus divisa
: ex perfccta anima, sicut probatum est in
ab homine est manus, nisi aequivoce et : principio VcfjetabiUum nostrorum. Di(;o
in his incipit generatio proprie esse, quae autem vivf-re actum et perfectioncm quae
est generis processio. Non enim procedit viventihus est esse, qucB absque dubio non
genus nisi ex aliquo, nec proccdit nisi in est secundum aliquam materialis et corpo-
ea quoe ex uno in quo est genus, exeunt reae form^ potentiam, sed secundum eam
et ideo non unius rationis est generatio potentiam quu3 est animcE, secundum
in his quai non sunt animata, et in his quam corpus ab anima movetur ad vitae
quae animata sunt. Gujus siguum est, operationes, quae sunt vivere, nutriri, au-
quia virtus generativa est animse et non geri, et generare, ex se, et hujusmodi,
naturffi eo quod natura corporum num-
: ^uas potentia non habet aliqua forma
quani procedit ex uno et eodem, sed po- corporalis.
tius ubique, et communicatur materise Secundum quod substantiali et na-
est,
^^'
mixtione etalteratione. Et geueratum non turali potentia operatur hcec forma mul-
est secundum potentiam in aliquo ge- la, cum naturalis et corporea forma non
nerante, quod sit ejusdem natura? et spe- operetur nisi unum multa enim sunt :
ciei. qusejam diximus vegetari, alimento uti,
Si autem objiciat pkntas non
quis et generare, hujus operationes multas in
semperexsemine etex plantis generari, nullo naturalium quse corporeas tantum
sed frequenter ex terra, planum est formas habent, invenimus. Et propter
j
solvere per ea quse late in Vegctabilibus ]^^^ ^^^ fo^jna haic non natura, sed ani-
nostris disputata sunt. In his enim, sicut j^a vocatur.
bene dixit Pythagoras, sol est pater et Tertium autem est, quod hanc formam
terramater:propterquodadustaaPhae- ^st consequens, locus videlicet ejus cu-
tonte clamavit ad Jovem, ne hoc quod jug est forma ipsa. Si enim omnia quae
remanserat, omnino aduri pcrmitteret, per naturam tantum consistunt, conside-
sed adustionem Phaetontis ad humorem rentur, omnia locum habent alicujus ele-
converteret hoc idem '
: et ideo vis se- mentorum in ipsis viventium, deorsum,
mentina in terra fit, ex qua plantw pro- yel sursum, vellocum medium haec au- :
creantur : et hajc productio plantarum tem quamdiu vegetantur, in vita radi-
' Cr. fliam II do Anima, tracl,. ii, ^-ixy. :t. 2 qvidhs, Tn II Motamorpli,
LIH. \)\i NAT. ET OKK;. A.M.M/E, THACT. I 383
canfnr infcrius. sursum diriguntur,
et suuni universuiu, sicut ad unum refertur
cum lamon in ipsorum corpnrihus vin- omnc ([uodmovet motor jjrimus.
cal terrse inat(M-ia. Iliec autcm quatuor siuuil acccpta cf-
3- Ouartum est, (piod virtus lirec vegctans iiciunt, ijuod tale C(uj)us animatum non
ex nno influit omnihus jtartibus clVcctum generatur nisi ex eoquod virtulem liahet
et motum vitcp, et ah illo construit vias formativam ex eo quod est ad speciem
in omnes partcs per quas discurrunt spi- ditrestum liiijus form.T : et lioc vocafur
ritus et alimcntum, virtntcm primi in sc semen sic formatum (d digcstum in plan-
liabentia et formam qu.T dal cis motum ta, aut vis semenfina, si conlcmj)cratio
ad omnem situm partium, sicut adamas qucedam clcmentorum (>t hoc virlute stel-
movelur ad ferrum in quocumquc sibi si- larum est reducta. ct liabct in se genera-
tii objiciatur. lioc autem in plantis cst ti materiam et semenlinam naturam cf-
radix a qua pori extcnduntur in omnes licientem : sed de malcria liabct parum,
j)artcs plantse, sicut diximus. sod continue acquirit eam pcr tractum
o- Ex primo autcm borum necessariocon- humoris a terra, fere tota alia substan-
cluditur hujusmodi formam non esse cor- tia (jufe in eo ex g-encrantc, rcsolvilur in
poralcm, quod sit simplicis corporis
ita spiritum, qui ingrediturin matcriam, qu.T
forma, aut harmonia compositi, aut ali- est et qua tiahitur j)rimo inlcr corticcm
quid corpoream harmoniam consequens : seminis : et cum in spirilu illo sit virtus
nihil cnim omnino hoc corporcum ope- animae j)lantoe et virtus cndi, format hu-
ratur sceundum vifac potenfiam, sed tan- morem in j)lantae organa. ,'
tum operafur sccundum j)otentiam for- Ex his igilur cognoscitur in quo eleva- i
marum corporalium quoe sunt calidum, tur anima vegetahilis supra naturam :
'
humidum, siccum aut secun-
fiigidum. : quoniam f^uatuor quae diximus, nulla ha-
dum pot(>ntiam mixtune harum forma- bet natura, sed sunt clTectus primge ani-
rum, qu.e aut cst ex ipsa mixtione, aut mse. Patet etiam quod hgec vegetabilis
virtutc corporum ccelestium quae movcnt anima educilur ab intcriori virtute semi-
ad speciem mixtorum, sicut in scientia nis, propter quod in XVI libro deyl/////?rt-
Mlncraliuin diximus. libns probavimus, quod est in scmine sic-
'
« Ex sccundo autem necessario conclu- ut artilicis forma esl in arliliciato, quod
ditur, quod ha'c forma non potest vocari illam formam artis incij)it induere : prop-
,
natura, eo quod natura secundum se non ter quod etiam quidam hanc animam ex
est nisi ad unum haec autcm forma de sc : traduce dixerunt, licct hoc omnino sit
niulla facil proj)tcr quod etiam ipsa in
: falsum. Ex traduce enim dicitur, quod
substantia corporis sui exigitpartes dissi- sicut pars quaedam traducilur de toto
miles in forma, sicut est radix, folium, aliquo virtus autem formativa quae
:
stipes, ramus, et hujusmodi. inducit animam, nonvenit in semen sic-
•°-
Ex tertio concluditur, quod non oni- ut pars quaedam animae planta' cujus cst "^
nino cst immersamaterisB ct victa ab ea :
semen, sed potius sicut simililudo qu;e- \
si cnim victa essct, non haberct locum dam suarum virtulum. Dchis autcm j^cr-
nisi materiae. Nunc aulein cxtendit j)ar- fcctc dicetur in nostro libro Wde Ani-
tcs suas in locum alium, sicut diximus. //?«//6z/.? ', ubi de seminum natura in ani-
:o-
Ex quarto autem habet, quod in aliqua malibus ct plantis late disputatum est.
similitudine est ad motorem primum, in Oportet autem scire, quod haec anima
hoc videlicet quod ad unum refert totum super naturam clev.ifur, ct in quantum
' XVI doAnimalibus, tract. i, cap.O. • XV dn .\nimalibus, tract. ii, cap. ."i.
384 1). Al.li. MA(i. OI{I). l»IM<:i).
supia niilijiarn clcvalur, sil nulura ipsu, innnor^itur, sicul ot suljsluntia in qua cst
ct virtutos forniaruin naluraliuni cniciun- virtus furmativa i()sius, et quod non opc-
tur instrunnjnta (^jiis : ct icJco dicitur a ratur nisi inslrunicnto aliquo nalurali ct
IMiilosopliis', quod iinima lio(; iiiiprimit materiali, quod est calor, vel frigus, vcl
in naturain tamquam in matcriani suiim, hunujr, vcl siccitas : ct hiec tria faciunt
et movcl natunim sicut suum instrum(;n- quod non anima, sed voca-
cst pcrfecta
tum. (lujus excmplum (ist (juia nisi calor turaniiiiie quicdam pars. Kx primo au-
n.itiiralis digcstivus ossct imprcssu.s a tem liorum trium patcl, quod est matc-
forma aiiimiE, num(iuam digeslum ah ip- riie ohhgata hioc anima. Kx secundo,
so converterctur iid specicm vini, sed po- quod nullam formam concipit separatam
tius ad speciem ignis vel cineris qui est a materia. Et ex lortio, quod est virtus
ignis rcliquiie. Et ideo sicut forma archi- operans in cor])ore, etsi non sit virtus
lcctonici cst in dolahro, virtute cujus do- corporea ; sicut enim in Phijsir.is dixi-
liihrum dolalum terminat ad formam ar- mus, virtus corporea est forma corporis,
tis : ita forma aniniae est in calido, fri- aut ejus quae consoquitur corpoream har-
gi(Jo, liumido, sicco, complexionatis, vir- moniam sed virtus opcrans in corpore,
:
tutc cujus terminatur ad speciem vivi et vocatur a Peripat(!ticis virtus quae non
animati. nisi per instrumentum corporcse virtutis
Amplius in semine plant^ vel in eo in operatur. Et hoc contingit dupliciter, ad
quo est vis sensitiva, est principium ef- formam videlicet quae est in materia, et
fectivum et formativum plantae : et hoc non operatur nisi prout est iu materia,
est permixtum cum materia qua? forma- sicut operantur omnes virtutes vegetahi-
tur : et ideo diximus in lihro Vegetahi- lis animae ad formam, quae quidem est
Uum, quod virtutes sexuum activi et corporis : est taraen operatio anim» cir-
passivi in plantis uno unitae sunt in ca eam prout non est in corpore, sicut
est imaginatio, et sensus, et hujusmodi,
et idem est in pUinta impra^^gnans et im-
priBgnatum sed non secundum idem
: : de quihus postea dicemus.
quoniam pars seminis suhtilior et ma- Ex his igiturvere sciturnatura vegeta-
gis digesta quae convertitur in spiritum, hilis quantum elevatur su-
animae, et in
est formans et impraegnans : elpars ma- pra naturam, et in quantum acceditad in-
terialis quie augetur per humorem qui tellectum primum moventem,etm quan-
a terra Vrahitur in alimentum, est forma- tum injungitur vel deprimitur in mate--
ta et impriPgnata : et sunt conjuncta tam ria hoc praesenti sufficit speculationi
: et
in planta germinante quam ctiam in se- ad sciendum naturam et originem vege-
mine, quod se habet ad plantam sicut se tativee animae.
habet ovum ad animalia ovantia et sic- :
ut in ovo sunt agens et patiens conjun-
cta sub una tosta, ita sunt in semine. Sed
in hoc est differentia : quia in ovo sper-
ma maris et gutta foeminae sunt distinctae
substantiae, quarum una convertitur in
spiritum, et ille ingreditur in guttam fce-
minae, ot conformat eam : sed in semine
sunt permixta et unita, eo quod magis
immersa matoriae est vegetahilis quam
sensihilis, sicut inforius patehit.
Ex dictis igitur colligitur, quod anima
vegctahilis ex miitcria educitur per vir-
tutem formantom, ot quod in matoria
T.in. I)R XAT. ET ORIG. AXIM^, TRACT. I 383
aul tota aut forc tola in spirilum, qui pc-
netrat ini^nitlaiu fdMnina', pulsando eani
otdistinyuendo et forniando eam per vir-
tutoni forniantem (ju;e est in ij)so : etquia
virtus animaB j^atris et intellectus cadc-
stis est in spiritu illo.de sui matcria edu-
CAPUT IV citur sensibilis aninui, qme eflicitur spi-
ritus ejus de quo dictum cst, quod motor
est, ct pcr ipsum vehit virtutes suas in
corpus organicum quando formatur. Non
enim oportet omnc cx univoco sibi sc-
Dc generatione et natitra sensihilis ani- cundumspeciemyenerari, sicut dixit Pla-
mx, et quantum elevatur super vegc- to : sed suflicit quod generetur ex con-
tabilem.et qualiterwntur^et quantum venienti secundum subjcctum materise :
appropinquat intellectui primo moven- et lioc cst quando materia habet in se in-
// /;/ tota natura ? choationem speciei et formre, qu» virtus
ideo formativa vocatur, quia speciei et
formae habet virtutem informando ad de-
tcrrainatam ct porfectam formam spcciei.
Utrum autem haec virtus universaliter
formans animal ex concepto semine, ex
Originem autem ct naturam sensibilis hoc sit in seniine, quia semen egressum
aniraae scire non possumus, nisi ex pro- sit ex omnibus mcmbris patris, aut ex
pria generatione sensibilium et propriis hoc quod assimilatum sitmembris patris,
operationibus et passionibus sensibilium. quamvis non sit egressum ex eis, late dis-
Sunt autera, ioquamur, ge-
ut in genere putatum est a nobis in XV Animolium
norationos sensibilium tres. Quaedam au- libro ', et non est de intcntiono praeson-
tem generantur non in so distincta por ti. Sed hoc est hic considcrandum, quod
marcm et funninam, sicut ostrearum ge- secundum ea quae dicta sunt, anima scn-
nera, quae r/i/ra? /e5/f-p vocantur. Quaedam sibiTs educitur cx materia suae genera-
autera generantur ita quod in genere ip- tionis habente virtutem formativam ex
sorum non nisi fceminae plenae ovis inve- assimilationc cum virtutibus membrorum
niuntur, sicut sunt quaedam genera pi- generantium : et idoo ost virtus oporans
scium j)arvorura, de quibus in libro de et patiens naturaliter in corporis organo,
Animali/nis detcrminatum est a nobis. ct nullas omnino praetor ipsum habens
Quaedam autera genorantur ex mare et pro|)rias operationes aut passiones.
fremina. Ea auteni quae sine coitu gene- Araplius oportet scire quod ordo est
rantur, imperfccta sunt et similem cura in forrais, et quiocuraque earum esl j)rior,
plantis accij)iunt ex seminali virtute et j)or ut natura subjecta se habot ad soquon-
stellas formationora : et ideo omnis ani- tem, et sequons ut dotorminans et in nu-
maij)sorum do n)ateria et virtutibus quae morura ponensso habct ad priorem, sicut
in materia sunt, modo quo praediximus, patet si consideremushas formas quae di-
educitur. Ea autora quae nascuntur ex cuntur.esse, vivere, sentirc, et intoiligo-
ffpmince etraaris commixtione, orania sic re, et raovere secundum locum : j)rior
generantur, quod gutta maris resolvitur onim erit secundum naturara quaecunujue
'
Cf. \V Animalium, per multa capita.
25
3K(i 1). ALB. MA(i. OHI). IMLKI).
tivo, sed scnsilivum hjco et suljjecto
suppositajTion noxcssario ponit aliamiiri-
lo sc priorcm : et lioc non est nisi essc. Mumquam scparatur a vcgctativo ct :
Si aulem ponalur, neccssario esse
vila
cum vfgctalivum scparatur a sensitivo,
tunc potcsl csse finis ct pcrfcclio scd
ponclurantc vitam, et esse crit sicut na-
:
tura csscnlialis vitffi, qusB per vita? for-
numquam potest essc pcrfcctio ultima,
quod quando cst in sensitivo numquam cnim
mam ponitur in nunicrum, o.o rlif- :
jam numc- in scnsilivo potest csse sicut actus, scd
fcrcntia cst causa numcri, ct
ab co quod sicul potcntia quae nullius potestesseper-
ratur cssc vivum, et dilTcrt
fcctio aut tcrminus sive forma ultima
cst non vivum. Et similitcr habet sc tcr-
substantiahs ponens in numerum.
tiaad secundam, ct quarta ad tertiam :
Et cx hoc necessario falsitatis argui-
scmpcr enini sequens distinguit praece-
tur opinio quorumdam sensibiiem di-
dentcm etponit cam in numerum quid- :
centium vegetabilcm duas essc suh-
et
quid autcm in aliquo est sicut distinctum
est sicut stantias in animali scnticnte, qucC ambce
ct in numero positum, in ipso
non substantiee uniunlur in uno actu animan-
potentia naturalis et csscntialis, et
complcmcntum ct quid- di, ct duo unam essc animam
idco haec
sicut actus et :
manifestissimum est. Jam enim cx pra;-
quid est in aliquo sicut terminus formse
ipsum est dictis constat non posse essc hiec duo in
et in numcrumnaturae poncns,
complcns et ter- sensibilibus nisi unam substantiam secun-
in eo sicut constituens et
dum esse naturale et substantiale. Et haec
minum tribuens essentialem.
omnibus dif- est causa, quod Arisloteles dixit, quod
Et hoc manifestum est in
In omnibus vegetativum est in sensitivo sicut trigo-
fmitionibus essentialibus.
dictos diffmientia se num in tetragono. Scd de hoc multa ct
enim illis per modos
bene considerata in IIde A)iima dicta
habent ad invicem priora ad sequentia,
et in omnibus ta- sunt a nobis. Amplius hic elucescunt
et sequentia ad priora :
multa quee in XVI Animalium dixi-
libro
libus prius est in posteriori, sicut poten-
quo per in- mus. Ibi enim dictum est quod non est
tia esscntialis et naturalis, in
choationem est sequens : et ideo sequens vivum et animal simul, et non est ani-
mal et equus simul ex quo enim id
:
additur praecedenti, et est in ipso sicut
quod est potentia prius est natura, et gc-
actus in potentia, et fmis sive terminus
quod inchoatum et inde- neratio est continuus egressus ejus quod
naturalis in eo
propter quod est in potentia ad actum, necessario opor-
terminatum habet esse :
hujus additio sequens ad prsecedens facit tet quod prius manifestetur in embrione
operatio potentiffi, et postea operatio ejus
unum et non multa. Idem enim penitus
est quod est in potentia ct quod cst in quod in actu est permixtio potentiffi se-
actu. Ex hoc igitur necessario concludi- cundum omnem motus quantitatem, et
tur, quod vegetativum est in sensitivo, quod tandem stet generatio in comple-
mento ultimo et cum omnem motum
sicut potentia in suo actu in omnibus sen-
:
sitivis, et quod non habet esse distinctum
mensuret tempus continuum, oportet ne-
vel substantiam distinctam ab ipso, et cessario quod non sit vivum et animal
quod vegctativum non est actus et perfe- simul, nec animal et equus simul : est
ctio et forma sensibilis, sed potentia ip- enim motus forma post formam, sicut in
III Physicorum ostendimus, et in quo-
sius, et sensibile est actus ct perfectio.
hbet sunt intinita facta esse, sicut
Scitur etiam ex hoc ratio quare vegeta- fieri
ostendimus in VI Physicorum '. Sed ex
tivum loco et subjecto separatur a sensi-
1 VI Physic. tract. ii, cap. 7.
:
LIB. 1)1-: NAT. ET ORIG. A^IMJE, TRACT. [ 387
l.oc non sequitur, quod vc.^etativutn nnn Ex omnil.ns dictis colligitur, quo.l scn-
ulem in suhstunt.a est sensitivo in ani- sitivuni se hal.et ad veo-,.talivum sicut
mah non sequitur m motu altera-
:
s.cut
actus ad potenfian., .t ^icnt informans
t.oms m quo non est uscum et palli.lum
movens ad instru.nenlum quod muvetur
H.nul, et non est palhdum et alhum si-
ah ipso, et quod ipsum educitur de
n.a-
mul quod sm res forma. .n hne alle-
.
per virluten. fonnativam hahcnle...
,e,-ia
rat.on.s. sc.l.cet fuscum, pall.dum, et al- similitudinem vi.tutem memh.-o.-u...
pa-
'T", •» •, , r . ,. .
j j. . ,.
^'"'^ •
^^ '^^'o diccmus in XVI lihro /1;//-
I)..h„ah.t forle al.qu.s de d.ct.s, d.cens
,na/uan ', quod gutta f.rn.in^, sive sit
M..od .n fo.-m.s suhstanl.al.h..s qua. non .nenstrualis sicut in ovo venti
sepa.-ata
su.it ...ajo.-es .„ .najo.-i qua..titate, et n.i-
ah humore
...aris, non est in p^tentia ad
..o.-es .n .n.nor. qua.it.tate, non est talis vegetahile, ct ad hoc numquam educit,.r
l|.rma.H.m .n motu d.v.s.o cum sint in- sine sen.ine maris eo quod in talil>us
:
^hv.s.h.les et s.mpl.ces sed hoc n.h.I est
:
vegetahile est in potentia et non
quia sufl.cienter.n iine movet
^nmi />/micorum nisi ncr ai.quid
"'^' •illm.i,! quod ^.t in
n, r.w est i . i.
, . ,
. ,
-^ P^'^ actu et hoc :
a nohis ostensum f
est,
'Iquod j^eneratio
otni^iaiiu nnn
non est nis. sensit.vum, et .psae vi.'tutcs
ocf nic,- ^r. . • .
f.M„,arum .sabslan.,al,u,a nou dividitur
non vegelanl nisi ad for„,a,n
vogelabilis
al, aMe,-a.,o,.e eo qnod quah.a.es p,-inn,. :
sensus. eo quod in sensi.ivo c«,nplon.„r.
„,fon„a,a. forn„s subs.an.,al,l,us, s„„. Ex o,„„ib„s igi.ur pra.dic.is pa.et „„ali-
alle.-antia instru...enta, qu.hus .nate.-ia a ter
'Li sensifivnm co
stnsiiiAum se l,.,l.nnt
l.abeat ado .•
veo^ctat.vum. i .
,, , •, .
pnlent.a ad actum deduc. u.-. Et .deo pa-
1 ,
JU^stat igitur nunc considen..-e ope.-a
t.l, quod verum est quod dix.mus
.norestconl.-aomnemver.tate...natur*,
et : ct passiones ejus, ut sciatur natu.^a L-
pria ipsius. Ostendimus aulem,
quod
^v^-ctativum et sensih.le esse dive.-s.s sensus natu.-am sensitivi hahet sim-
q,.i
.ul.sta.U.as .n an.mal.. .Nec umquan. hoc plicio.-em visus in pe.-fectis animalihus •
^ hx.t Penpatet.corum, sed qui-
al.qu.s
et hoc
secundo de Anhna a nohis de-
in
on ph.Iosoph.am .gnorantes hic erran-
terminatum est, et in illo primo considc-
1. > conr.nxe.-unt de hoc tamen causa
:
rabimus sensitivi naturam. Est auten. vi-
a .lob.s dicta.n undec.mo ^
primasp/ii-
^ dere in i"o
^^^^ 1" Jlln n.^r^A .r. ^. >•
, , . quod in -i ••
med.o sens.h. e vi-
/ S"s quod est color, est sccundum
,. .
,. csse
A...phus autcn ostend.lur hoc ex ope-
spi.-itnale. cui conveniunt
I t.-ia, quorum
nhus. Nutr.l.vum enim et augmenlali- unum est subito et non in tempore t.an-
vumnonn,it.-.untetaugentadspeciemet sire ad visum per medium. Secundum
ope,-at,one... vegetat.vi, sed ad speciem et est universaliter inmedio visihile j^enera-
ormam .sensitivi. Ca.o enim et nerv.is .-iquocun.que extenditur recta linea. Te.-
racta sunt ex nut.-it.va virtute animte ve-
tiu.n autem est visibile non affice.e
me-
^etal.vae pcfecta?, sed potius in quantum
dium qualitate et figura ipsius. Non enim
stan subformasens.h.Iisivesensitivi. Et possumus dice.-e ae.-em esse t,-i;,^onum
per hoc probatur quod sensihilis ani.na
vel alhum, eo quod l.-igonum alhum
vi-
impr.m,t m vegelah.Iem q,..'B in ipsa est dentur per ipsum. Ex his autem trihus
;-.t m potcit.a, sicut fo.-.na in mate-
convincitur perspicuum quod est medii.m
.0.., et s.cut motor est in instrun.en- in visu, in quo medio fiunt
sicut in visi-
.um, s.cut super.us d.x.mus, quod vege-
hilia, non esse materiam subiectam visi-
at.vum in plant.s .mprimit in natu.a.n
bilihus, nec se ad visihilia hahere sicut
|Orn,arum corpo.-al.um et in ipso esse.
polentiam materi.e : esse enim spiriluale
'
.WI Animaliura, tract. i, cap. 1.
l>ILi:i).
I). ALB. MA(;. OHI).
l.ilimii, i.i quantum scnsus solius forma
quod subito medio matorise ot in
lit i.i
sonsil)ilis ost susco[)tivus sinc
omni mate-
cssc ubiquo in maler.a
sw-
cxlrcmo, et
nunuiuam lia, sicut ccra suscipit formam sigilli.
non infici vcl info.mari,
bito et subli-
forma qujc |-:t ox bis facilo patot cuilibet qui
contingit matcriic cx alifiua
liter intuctur nalurarn anima' sensibilis,
cst in matcria.
cjus- cam nec formam corporalcm sive
esse
Amplius pcrspicuum ctcolorsunt
quod- corporoam, noc cssc cam aliquid quod
dcm natur» quia color cst esse
conscquons est harmonicam coiporuin
:
vi-
dam pcrspicui in corporc tcrminantc
compositionom,sod multam cuin movon-
sum terminato per opacum, sicut os-
et
to intolloctu haberc propinquitatom et
sensato
tcndimus in libro de Sensu et
:
affinitatom, licct cum ipso in forina non
inateriaautem et forma numquam sunt
convoniat. Propter quod nec visus nec
cjusdcm naturse : et idco potius pcrspi- sensi-
imaginatio affocta dicuntur formis
cuum ad visibilia se habet sicut locus
albi non
bilibus matcrialibus quia visus :
connaturalis eorum ad quem movontur, calida.
estalbus, nec imaginatio calidi est
ct cum quo
connaturalitatom habent, ct
passiombus
quod In vof^otativae autem animse
ubique in ipso existunt secundum eodem modo se liabot
operibus non
:
et
cssc habent sensibile. Cum
autem oculus
a calido naturali et ideo
quia digestio fit :
secundum naturam non habeat nisi per- est ca-
ratio de digestio calidi est calida, et hepar
spicui compositionem,erit eadem
lidum, cor calidum, et stomachus ca-
et
oculo quse est de perspicuo
medio secun-
perficitur
lidus, quse sunt organa quibus
dum illam cooperationem qua se habet et hac fuit causa quam assigna-
autem digestio
oculus ad visibilia. Determinatum
:
XVI Ani^naliwn ' propter
de Anima, quod vimus in :
cst a nobis in sciontia
quam sensitivum oportuit aliud formahus
perspicuum non convenit elementis ex
ex ct melius digestum et distinctum habere
boc quod elementa sunt, sed potius
principium seminale quam vegetativum
:
su-
hoc quod communicant cum corpore corpus sen-
et ideo diximus ibidem, quod
periori quod est perpetuum et
cceleste :
patre.
tientium est a matre, et anima a
etcum eodom convenit natura oculi per ibi dictis
Ex omnibus autem hic et
eamdem rationem visus autem forma :
non est
in secundo libro constat, quod anima sensitiva
est oculi organica, sicut sed hoc
patiens et operans sine organo :
de Anima ostensum est. Yisus igitur
'
organum non ad sensibilia om-
se habet
licet sit forma in organo operans, in quo
nino sicut materia, sed potius ad forraam
dominatur elementum, tamen non est et hoc
sensibilem habet connaturalem :
formaorganica illius et harmonica secun-
propter planum est in omnibus, secundum quod
dum communicationem cceli :
forma sigilli in ce-
forma tit in ipsis sicut
quod etiam quia cffilum est superius ele-
forma- ra propter quod etiam tactu nihil sen-
ab alterationo ot effoctione
:
vatum ejus compo-
materialium, forma titur nisi quod est in formali
rum alterantium et
etexcellenscompositionem ipsius.
habet, sitione,
quse est inipso, nec materiale esse
ipsum, nec vere indi_ Et hoc dicere voluerunt sed nescierunt
noquo vcre alterat
cxprimere illi qui dixerunt quod non sen-
viduatur in ipso, sed potius socundum
titur nisi simile simih.
quemdam modum universabs ubique ost
De natura igitur animse sensibilis et
in ipso, nec vere afficit nec figurat
ipsum.
origine ipsius ct affinitate cum primo
Tdem autem est de sensu omnium sensi-
hoc idem.
>
II de Anima, tract. iii, cap. 7 et 9.
2 XVI Animalium, per multa capita, et alihi
UB. DR XAT. ET ORIG. ANIM^, TRACT. I 380
movonto intollectu, ei distaniia ojus a quod ipso C(plum movet, ci movet virtu-
nialoriu, tanluni dictuni sit a n()l)if>. tos c(olestos, qua' sunl in matoria genera-
bilium, ei osl intelloctus purus ol primus
movons et informans omnia alia sub ipso
instrumonlaliior agentia. Contingit cnim
formam osso animam raiionalom, quae
transcendondo matoriam et virtutes ma-
teriae, in similitudinom prorumpit moio-
CAFLIT V ris primi in naiura : et hic iniellectus
movons est, quem Anaxagoras purum et
prinmm ot immixtum esse dixit, sicut
diximus in VII I Phgsicorum ^
Et hoc
est quod quidam vocaverunt causam pri-
De origine et nalu/a animx rationalis mam, oo (juod in causando non habeat
et elevatione sui super niateriam et si-
aliquid prius se quod causot ipsum vol
militudinem ad intellectum purum, et movcat. Et cum ipse sit intolleclus pu-
de unitate quam hahet cum sensibili rus activus ot produciivus rerum natura-
et vegetabili in homine. lium sicui intolloclus ariificis producit ar-
iificialia, dixerunl ([uidam animam ra- \
tionalem ab intelligontia fieri et vcrum
:
dixorunt, si intclligontia dicatur intelle-
ctus primus separatus et immixtus, nulli
nihil liabens commune, sicut dixit Ana-
His ita determinatis, facile est invenire xagoras. Si autem intelligentia dicatur
originem et naturam animae rationalis : iniellecius secundus motor alicujus orbis
dc haec onim constat per ea quae in III non potost csse vorum quod
inforioris,
de Anima ', et in libro de Intellectu et dicunt quoniam quaecumque sit secun-
:
intelligibiH doierminata sunt, quod ipsa darum intelligentiarum, non movebit ni-
non est acius alicujus corporis, nec est si in virtute primi intollcctus : et idoo
forma corporalis, neque virtus operans toia virtus causandi est intellectus primi
in corporo. Propter quod impossibile est, in causaio illo quod ad simililudinem in-
quod per aliquas qualitates seu formas telloctus producitur.
qua; in semine sunt, educatur de somino : Alii autem videntes formam hanc, quae
sed cum iniellectus separatus sit primus anima rationalis vocatur, esse ad imagi-
motor in natura sicut a principio isiius nom et similitudinem intclloctus primi
libri diximus, anima rationalis cst simili- qui auctor est et opifex primus in iolo
tudo lucis inteliectus agoniis in j^aMiera- nalurae opere, dixorunt eam esseexem-
tiono. Non enim potest intelli^n, quod plum primae causae. Ex dictis autem olu-
aliqua virtus in corpore oporans, vol cor- cescit quodin XVI-seiontiae do Animali-
porea, quin virtuiom haboat formandi et hus ' libro dicemus, (|uod intellectus in
formam illam quae nullo utitur corporo. animae rationalis natura ingreditur in
. Et ideo cum tria sini in omni genere concepium ab exlrinseco, non ila quod
operantia in conceptus formatione, ele- intellectus primus causet ipsum extra
menti virtus videlicet, et animae, et intcl- naturae opus, sed quia cducit eum de luce
lecius, qui est cum ccelesii' virtute, eo sua, et non de aliquo materialium prin-
' III de Anima, per multa capita. * XVI Animalium, tract. i, cap. H.
' Vlir Phvsic. circa finem.
rjDO I). MM. MAO. oun. vn/F.D.
cipiorum : cl si (isscl (l(; .ili^nio rnatoria- li\ i : ila quaiirlo vcg(!lativum el sensiti-
lliiiu jMinci|Morum, oportcrot quod spo- viiiii sunl iii rationali, tcrminanlur or-
cialc semon lial)crcl prajtor scmon maris <:aiia formata ad oj)p(Htunitatem rationa-
ct f(i^minaB,ol quodsomcn fcomina' ]ial)crcl lis anirna'. lCt idco loco antcriorurn pc-
in sc vcgctativum,ct scmfui inaris habcrcl dum in quadrupruliluis formantur liomi-
in se sensilivum in potenlia : et neutruiu ni manus quai sunl organa intollectus,
horum suflicil ad inlollcctum ct ratio- sicul in lihro dc Aniraalibus *
ostondc-
nem. Ncc potcst hahcro semen quod cst tur : ot sicut manu, ita est de
dixi do
in potentia omnis onim virtus qutE
: est aliis, sicut lingua, quaB in homine con-
in semine, sive sit auimalis, sive ccole- gruil iutorprotationi, quae non cst nisi
slis, sive elementalis, aut mixtionis ele- actus rationis, et auris qui est auditus
mcntorum, virtus est operans in corpore, disciplinalis, quod iion compctit nisi in-
ncc oducero potcst formam nisi qua^ est tcllcctui : et sic facile est considcraro in
actus corporis, sicut jam dictum est. omnibus aliis organis sensuum. Propter ]
Adhuc autem quod vere animae intel- quod ctiam in figura organa hominis ah
lectualis sive rationalis cognoscatur ori- onmihus differunt anirnalium organis :
go, revocetur ad memoriam quod supra eo quodsensitiva in hominc conjuncta
dictum est, quod videlicetvegetativum rationi, multo est majoris virtutis quam
est in sensitivo, ct non tcrminatur exilus sit in aliis animalibus.
vegetativi de potentia ad actum nisi ad Oportet autem scire, quodsicut in aliis,
esse et ad naturam sensitivi : eo quod ita etiam in homine inchoatio vegetalivi
motivum in generatione animalis estsen- est in materia et in esse primo substan-
sitivi habens virtutem formativam. Est tiae animandae, et inchoatio sensibilis est
tamen in motu ipso embryo prius vivum in vegetativo, et inchoatio rationalis in
quam sensibile animal, etprius sensibile sensitivo est : quia aliter homo constitu-
animal quam equus, vel leo, aut in spe- ^us, sicut antc probatum est, esset multa
cie etforma animalis determinatum. Ita et non unum : sed quia nihil horum fit,
omnino ubi secundum propriam virtu- nisi per virtutem intellectus, et non ex
tem est movcnsintellectus,et omniaquae materia aliqua efficitur, ideo oporteret
sunt in materia, sunt instrumenta ipsius quod terminus esse hominis ad similitu-
in virtute intellectus moventia : ibi pro- dinem intellectus primi qui divinus est,
cul dubio vivum prius est in materia ex nulla materia fieri prohiberetur, sicut
quam sensibile, et sensibile prius quam patet ex praedictis.
intelligibilc, et intelligibile confusum Ex his igitur patet, quod falsa est opi-
quam intcHigibile sive intcllectuale de- nio Abubacher, qui dicit intellectum esse
(crminatum ct adunatum habens intelle- non de natura animae, sed continuari .si-
clum 00 quod virtute intellectus agentis
: bi eum ab extrinseco. Si enim hoc ve-
prima operatio est secundum principia rum esset, non esset homo id quod est
materiae matris, et secunda operatio est esse habens hominis nisi a sensibili.
intellectus ejusdem secundum ea quae Quod enim non nisi extrinsecus conti-
sunt in semine patris, et tcrminus gene- nuatur, non est terminus exountis de po-
rationis est secundum lucem propriam tcntia ad actum, nec pcr ipsum aliquid
tantum. Et sicut quando vegetativum ponitur in numerum sed per rationem :
est in sensitivo, terminat vegctalivum et intcllectum homo est homo, et ponitur
suas operationes ad congruentiam sensi- in numerum. Et igitur rationalitas esse
* XIV Animalium, tract ii, cap. 2,
:
LTB. DE NAT. ET ORIG. ANIMiE, TRACT. I 301
honiiuis, et una substantia erit vegctati-
vum et sensitivuni in ipso, sicut neces-
sariis probationibus patet quas induximus
per ea qure dicta sunt.
Ulterius patet, quod non potest esse
unus intellectus in omnibus bominibus,
cum secundum esse distinguatur per ve- CAPUT VI.
getativum et sensitivum, cum quibusest
una ct eadem substantia. Ostcnsum est
eliam per ante dicta, quod substantia illa
quiB est anima hominis, partim est ab in-
trinseco, et partim ab exlrinseco ingre- De eo quod rationalis sola est perfectio,
diens : quia vegetativum et sensiti-
licet et qualiter perficit houiinem et mem~
vum in homine de materia educantur bra, et qualiter est perfectio vegetabi'
mediante virtute formativa, quae est in lis et sensibilis, et qualiter est iiisepa-
gutta matris et patris, tamen haec forma- rabilis ab illis, sed ilUe separantur ab
tiva non educeret eas hoc modo prout ipsa ?
sunt potentia^ rationalis et intellectualis
formse et substantiae, nisi secundum quod
ipsa formativa movetur infoimata ab in-
tellectu universaliter movente in opere
generationis : et ideo complcmentum ul-
tinmm quod cst intellcctuaUs formae et Non autem praetereundum, quod ani-
substantiae non per instrumentum, neque ma ista licet sit una substantia liominis,
ex materia, sed per lucem suam influit liabet tamen multas potontias, oo quod
intellectus primse causae purus et immix- ipsa est in se colligons omnium fornia-
tus. rum se ordinc naturae praecedontium po-
Propter quod etiam non ex praejacenti tentias : quae omnes in intellectuali na-
ali([uo croare rationalem dicitur Dous tura complentur tamquam in ultimo ter-
animam : hoc modo intellectus ingre-
et mino et fine, quae sunt esse substantia-
ditur in embrvonem ab extrinseco matc- Hum hoc modo quo forma est substantia
riip, non tamen ab extrinscco agente et vivum et sonsibile, post quae consoqui-
quia intellectus qui est auctor natura^, tur intollectuale : et cum generalur ho-
non est cxtrinsocus naturae, nisi hoc mo- mo, sicut diximus, proptor continuita-
do quo extrinsecum rcbus dicitur, quod tem motus continue exountis de potentia
est separatum ab eis per osse ot non com- ad actum, non orit cssc et vivum simul,
mixtum cum eis scd hoc modo a rebus
:
nec vivum et sensibile simul, noquo sen-
generatis soparatus intellectus universa- sibilo et rationalo simul. Et ad vivum et
litcr agens non distat ab eis pcr situm et sonsibile operantur virtutos quae sunt in
locum, cum polius sit inlimior rebusna- somine per virtutem animae et intellectus
turalibus quam aliqua naturae principia : primi sed ad complomentum quod cst
:
nec principia naturae abquid agunt, vel rationale esse et intellectuale, non opc-
agorc possunt, nisi mola ab ipso et iii- ratur nisi solus primae causae intollectus,
formata pcr ipsum. adcujus imaginem ot simintudinomsub-
Haec igitur de origine animse rationa- stantia producitur rationalis : et hac de
Hs, et unione ojus cum vegetabili et sen- causa ipsa etiam tota substantia animae
sibili, et aflinitate ejus cum lumino primae viribus potentiarum vegetabiHs et sensi-
causae dicta sunt. biHs conjungitur organis corporalibus,
et non agit sinc iUis, sod viribus coniplc-
:
:m J). ALB. iMAO. OUI). IM{vi:i).
iKtn esset liomo, sed aniinal tantum
menli ulliini ralionulis ot intclloctuiilis, t(tli,
qiiod (^onstituitur per ipsam hoc autcin
nulli oninino parli corpoiis conjun^^ilur,
:
nec cst aclus alicujus |tailis coiitoiis.
absurdum esl. Et nisi esset in generatione
VA ex hoc continf,^il, quod istae |tartes accepta, non (!sscl forma naturalis ho~
aninifle diireienler sua inrorniant aniina-
minis, quod it<;ruin esl absurdum. Talis
aninia enini vegetabilis co quod ma- igitur esl in quanlum cst rationalis se-
ta :
gis vicina est materiiB, tota quidem ma- cundum iiiuin modum quo est substantia
teriam inroiinat, et partem in qua ipsa colligens in se sicut in complemento et
qu-ia etiam totam fine essentiali ultihio esse, vivere, et
ultima cst perfectio :
scntire et ipsa substantia ex qua ema-
plantam vocamus plantam, et quailibct :
nant quaedam potestates aflixse partibus
ejus pars non divisa ab ipsa planta voca-
tur, sicutramus, et stipes, et hujusmo- corporis, et quaedam non afhxa- partibus
quae sunt aflixai corpori,
di.Et hujus causa est, quia secundum corporis, et illae
totum suum potestativum quod est uni- sunt sicut instrumenta quihus regit et
vcrsitas suaruni virium, cst in qualibct movet corpus anima rationalis et ideo :
cnim plantse itartcnu- sicut vegetabilis in planlis iinprimit in
partc. Inqualibet
naturam, ideo natura in vegetabili
trit,auget, ct gcnerat. In his autem in et
quibus anima sensibilis cst perfectio ul- agit ad formam vegetabilis sibi impres-
tima, totum quidem dcnominat et perfi- sam : et sicut sensibiUs in animalibus
cit, eo quod in toto est univcrsitas sua- imprimit in vcgetabilem, et per vegcta-
rumpotcstatum tota : scd quia secundum bilem in naturam, ut agat ad formam
potentias distribuitur partibus, ct non in sensibilis : ita in hominc rationalis ani-
maimprimitin scnsibilem, et per sensi-
qualibct parte est quselibet sua potestas,
ideo non denominat partes nisi a particu- biiem imprimit in vegctabiiem, ct per
laribus partibus suse potestatis : ct idco hanc imprimit in naturam, ut omnis ac-
totus lco cst animal ct lco, scd oculus tio ad formam rationalis perfi-
corporis
non animal vel leo, sed est pars ciatur propter quod carnes hominis et
:
cjus cst
ejus visu pcrfecta, ct sic de aliis parti- ossa ct hujusmodi non conveniunt in
bus.
forma et specie et ratione cum carnibus
Anima autem rationalis co quod quse- et nervis animalium brutorum.
"dam est forma hominis, facit hominem Amplius ex hoc patet, quod ipsa ve-
esse homincm totum. Scd quia secun- getabilis ct scnsibilis non sunt ejusdem
dum particularcs potestatcs non distri- rationis in homine et in plantis ct in ani-
buitur mcmbris, et idco membra non de- malibus brutis quoniam istae potcntiae :
noniinantur ab ipsa, nec a viribus cjus sunt in homine secundum esse rationa-
lis animae. Sola enim ultima forma dat
et ideo oculus hominis ncc esthomo, ncc
nec ratiocinatur proptcr quod
intclligit, :
esse spccici et formae, et antccedentes
constat ipsam esse separatam a partibus omnes sunt potentiae essentiales detcr-
corporis secundum quamlibet suam po- minatsB per ultimam formam, sicut jani
tcstatem : et idco intcr omnes magis ac- saepius dictum cst. Ex hoc etiam mani-
cedit ad causse primai similitudincm : fcstum quod vegctabihs et sensibilis
est,
sed vires quse conveniunt ei ratione na- separantur quidem a rationali loco ct
turarum, quoe potentioe sunt in ipsa et subjccto : sed rationalis nec intellectu,
completae per ipsam, sicut sunt vircs ve- nec loco, ncc subjecto separari potest a
getabilis et sensibilis, distribuit partibus vegetabili et sensibili sicut nec forma :
corporis. Et ideo anima in
rationalis posteriorum numquam intelligi potest
quantum rationalis est, secundum csse esse scparata ab ea qme prior est in or-
nalurie conjuncta est toti, ct non alicui dinc naturae, quam perficit et ponit iu
parli ipsius. Nisi enim conjuncla esset numerum : prior enim in ratione subjc-
Lll{. DE NAT. ET Oni(;. ANIALE, TRACT. I 3U3
cti habel se ad soquonteni, sicut in antc unitive colligit ad osse iutollectuale, sic-
hahitis diximus : quod quia prohatuni ut o\ antocodentihus est nianifostuni, et
ost in anto liahitis, hic supponatur. est i[)sa juxta j)riniam causam ol immc-
Et hoc solum est ox qno totus dissipa- diala ei inlor omnia comnmnia ({ua* por
tur orror Avorrois et Ahuhaclior dicon- gonorationem esse accipiunt. ILec est
tium unum numoro intolloctum osso in iiiilurvora animoe hominis natura.
omnihus hominihus. Si onim unus nu-
moro iutolloctus socundum osso est in
omnihus, oportot quod uiia numero na-
tura vogotahilis sit in omnihus homini-
hus ot per consoquons oportot, quod
:
una numoro digestio et unum numoro
augmentum, et unus numero visus, et CAPUT VIL
imaginatio, et memoria sint in omnihus
hominihus quod ahsurdum ot derisione
:
dignum est igitur constat non unum
:
numero inlollectum esse in omnihus ho-
minihus. De natura possibilis et agentis intelle-
Ex pra?dictis enim constat quoddam homine,et qualiterse liahent ad
ctiis in
quod antiqui dixorunt Stoici, Platonis animam ?
dogmata sequentes, quod videiicct natu-
ra quidem per principia quoe sunt in se-
mine, operatur ad animam intellectua-
lem, sed non operatur ipsam animam :
quae, sicut dictum est, ex principiis mo-
vontihus in scmine, quic inlormata vir- Status autem hujus naturae est secun-
tute intellectus movent in generatione dum inteiloctum otViros appotitu.slnt'cl-
hominis, prius est vita quam sensus, et lectum consequentes, et de his de quihus
prius sensus quam inteiiectus : et com- de partihus animse in diversis libris no-
plemcntum intoiicctus non inducitur vir- stris disputavimus.satis dictum est : nunc
tute alicujus principiorum moventium in ad sciendum naluram animalis rationalis,
materia, sed potius ipsa luco intelloctus nihii aliud oportet hic dicere, nisi quod
moventis, qui est causa prima. Et hac '
iijanima duo sunt intciiectus, quorum
ratione dixit Aristoteies in hbro de Caii- unus est quo est animam omnia inteiii-
sisproprietatnm elementorurn et plane- gihilia fieri, et vocatur inteliectus possi-
tarum, quod anima rationaiis creatur in bilis ot altcr quo est animam omnia
:
in-
hominis embryone jussuDoi, et est quie tolligihilia facere, et vocatur inteilectus
dam resuitatio suae iucis. univorsaiitcr agcns.
Ampiius jam patet qualiter inter om- Et primus quidem se iiahot ad intolli-
nes naturales formas anima intellectuaiis gibilia sicut perspicuum
modio et in in
vcrior forma est eo quod est magis se-
:
oculo sc habet ad visihiiia. Ostensum
parata et nobiiior omnihus, eo quod inse autem jam est, quod perspicuum forma-
colligit omnes aiias sicut polcstates, litcr connaturaie est visibilihus, et con-
quK sunt esse, vivere, sontire, movere fert eis esse spirituale, secundum quod
sccundum locum, et inlclligere. Et cum sunt in ipso, et visibilia in iilo individua
istie sint honitates nohilissinuc, a prima in materia, uhique efficiuntur in porspi-
causa ad perfectiones rorum naluralium cuo, omnihus iiis excclienter se lia-
et in
fluentes, constat ipsam nohilissimam cs- bot intolloclus possii^ilis ad intclligibilia :
so, qu» omnes istas non sparsim, sed est onim connaturalis forniis intclhgibiii-
:
394 I). AI.H. MAfl. OIU). VnA'A).
I)iis, et idco S(; lial)el ad iiilelli}.^il)ilia si<- (jiiarii iu laliriMC irialeriae, sicul patet [icr
iit laliula rasa ad picturam : quoniam iu aril(; (Jicta. l'it i(l(;o dicilur, quod univcr-
tali lialiitudiin; suj)ci-fici(!S taliulae ost sal(i ost int(;lligil)ilc (juod est in ipsa lia-
substautia iruaginis l(;rrninuta : et hoc hensunivcrsalilatcrn a separalione quam
modo c()lor*cs in pcr'sprcuo sunt natura facit intellectus agens : et in hac univer-
tcrminala dimensionihus colorati quod salitatc movetur ad intellectum possihi-
vidctur : et for-ma^ inlclligihiles in intcl- lem, et est in eo uhique pei- rationem
lectu sunt inlcllectus terminatus frnihus simplicis, et semper per hoc quod iion
et quiddilalihus rerum. Pr-opter quod concernitaliquam lemporis difTerenliam:
irullam materiae compaiationem hahet et hoc est esse suum quod hahet in in-
islc intcllcctus, sed potius locus est spc- telligendo.
cicrum inlelligihilium, ad quem moveri- Propter quod mentiuntur omnino qui
lur lumine intellectus agentis intelligihi- dicunt, quod forma quae est in anima,
lia, sicut colorcs lumine solis moventur duplicem hahet comparationem unam :
in perspicuum : pi^opter quod cum sepa- quidem ad rem cujus est forma, et sic
ratus sit secundura quod est virlus animae dicunt ipsam esse univer^salem : et aliam
rationalis, erunt omnia quae sunt in ipso, ad intellectum, et sic dicunt individuam
uhique et semper in ipso forma enim : esse per intellectum in (juo est : forma
non est nisi individua vel universalis, et enim ex comparatione quam hahet ad
individua est pcr hic et nunc : et cum rem, numquam est universalis : et ex
ahstraliitur ah his, esl uhique et semper : comparatione ad intellectum quo est,
in
et tunc est in esse intellectus qui non dat semper est universalis : eo quod in eo
hicetnuncesse, sedubiqueet semper. uhique est et semper, sicut patet per ea
Intellectus autem univer-saliter agens quae hic et in lihris nostris dc Anima et
comparatur ad intellectum possihilem et Inlellectu ct intelligihili diximus '. Est
adintelligibiliasicut lux solis comparatur autem hic intellectus aliter individuus
ad perspicuum et ad colores. Est autem per esse ad quod terminat hominem et
lux de natura pei'spicui et connaturalis vegetahile et sensihile, quod est in ipso,
pei-fectio ipsius, et similiter colorum, ut sicut et perspicuum unum et individuum
patet per ante dicta : et per excellentio- est per aerem, aut aquam, in quihusest:
rem modum erit intellectus agens conna- et tamen est locus universalis ad quem
turalis perfectiointellectuspossibiliset in- abstracti moventur colores, et lumen
teUigibilium, ita quod sicut color-es non unicum et individuum per luminare in
moventur ad perspicuum nisi actu lumi- quo est, et tamen e.st universale colorum
nis, ita intelligihilia non movent intelle- ahstractivum, et sic intelligens naturam
clum possihilemnisiactuluminis intelle- intelleclus liher-atur ah omnihus err'ori-
ctus agentis. bus diversor-um hominum circa naturam
Et hoc quod multi dicunt, et pau-
est intellectus errantium, quorum errores
ci intclligunt, quod omnia intelligibilia jam determinavimus inlibro de ^/2/;/«a *
lluunt in animam ab intelligentia sepa- sed coniplete ibi dici non potuit nisi
rata et non a rebus, quarum ipsa intel- P'"ius animar-um et intellectus sciretur
lecta sunt quidditates et formae : et in his origorj
tamen tota natura intellectualis animae
se habel magis in ratione formae et loci
* Cf. tres libros de Anima duos libros de
et * I de Anima, per multa capita.
InlellecUi el iiilelliyil)ili per mulla capila.
LI15. 1)E NAT. ET ORKi. A.MAL^, TRACT. 1 m
positioneni suaruni parliuni, (juani (lille-
ranl sicut materia et fornia. Qu()ti(!scum-
que enim constanl parles peispicui, Iumc
liabent forniani lucis : et ideo composilio
nulla est in anima per rationem fornitfc et
materiae. Propter quod eliam Aristoteles
CAPUT VIII. non aninmm esse hoc aliquid,
dicit sed
formam eam absolute dicit esse.
Sed melius dicitur intelleclualis natura
esse composita ex eo quod est de natura
sua intellectuale, et cx eo quod esl per-
De itatura anim<B, ittnon sit cumposita fectio intellectus. Exint(dlectu enim pos-
vel simplex, unde liabeat moverc
et sibili, sicut jam ostensum est, est nalura
seciindiim locum et motu iirogressi- intellectualis id quod est sed ex agente :
vo? est perfectio ipsius secundum esse intel-
iectuale in actu sicul enim perspicuum
:
in tenebris, quas visibiies non facit in
actu, non est nisi perspicuum in poten-
tia, et pcr lumen cujus actu veniunt ad
ipsum colores, eflicitur perspicuum se-
Id autem quod solerter ex priedictis est cundum effectum. Talis igitur esl animae
sciendum, hoc prrecipue est, quod cum compositio : propter quod omnes con-
anima in intelligibilibus super se refle- corditer Peripatetici negant in natura
ctatur, intelligens ea quoe in ipsa sunt et animse intelligentia; esse maleriam et po-
seipsam, convincitur procul dubio esse tenliam materialcm.
composila. Si enim non esset composita, Ex hisautem quse dicta sunt, clarum
oporteret quod tolus inlellectus esset ac- est qualiter hsec anima sola perfecta est
tivus qui progreditur extra se faciendo et nobilis eo quod tres habet operatio-
:
intelligibilia non in ipso aut esset pos-
: nes, divinam videlicet, et inlellectualem,
sibilis in quo fierent tantum, et non es- et animalem divinam quidem in formas
:
set faciens ea, nec convcrtonsse super ea faciendo tam intelligibiles, de quibus di-
lumcn converlitur super co-
facta, sicut xinius, quam naluralcs, quibus ipsa in-
lores. Xeulrum autem horum solum est format omnes vires sensus et vegetatio-
in anima intellecluali, sed utrumque si- nis, ul ad speciem intelleclualem agant,
nml el ideo iiabet composilionem
: et : sicut superius dictum est. Intellectudletn
haec sola ratio est, quare Pericipatetici autem habet intelligcndo et intellectu re-
probant animam esse compositam. flectendo se super seipsam. Animalcm
Xeque est composita ex materia et autem habet in animando eo quod ipsa :
forma : quia possibilis intellectus non est est forma hominis, sicut jam probatum
materia vel materialis, sicut est inevita- est superius-.
biliter probatum ex ante habitis. IVon Amplius ex prcehabilis scitur, quod
cnim ut materia se habet ad intelligibi- errant omnes, qui dicunl animam movc-
lia, neque ut materia se
sed sicut locus : re motu processivo ex hoc quod est com-
habet ad agentem, sed potius sicut con- posita quoniam hoc nullo modo cst
:
naturale ad ipsum, sicut est connaturali- verum nullum cnim compositum mo-
:
tas perspicui ad lucem, eo quod lucens vet vel movetur ex hoc quod est com-
non lucet, nisi per naturam perspicui, positum, sed potius ex hoc quod est sim-
cujus partcs conjunctae sunt : et idco iu- plex, movet hoc quod movet secundum
cens ot perspicuum potius differunt pcr locum. Primus enim motor (sicut ostcn-
:{<)f. I). ALH. MAG. OIU). V]\A:\).
animalium
Moli/jus scd sufficit
'
(limus in ocUivo J'hi/.sirorui/i) esl oiiinino
(lc :
siiii|)l('X, cliiiipuililjilis, nullHiii pcnitus hoc dicere, (juod anima movet hahcns
motuiii triplicibus potcntiis. Quaidam
hiibcns inaf,aiiludiiiom, scd polius cx hoc
quod autcm sunt dclcrminantia ea ad quai
movcl omnc quod movct localitcr,
movctur animal, sicut scnsus, et phan-
inseparatione ei universalilate accedit ad
tasia, et inteliectus, ct liujusmodi, sicut
similitudincm primi motoris simplicis :
prudentia et ars. Quaidam sicut impc-
cx hoc enim quod separatur, clcvalur su-
turn facicntia, sicut appctitus, et volun-
pra materiam, ct matcria scquitur ip-
tas, ct dcsiderium, et ira, et concupi-
sam, cx hoc quod cfficitur universale
hoc est quod sccntia. Quaedam autem complectuntur
modo sibi convcnicnti : ct
non est unius, sicut appc- utrolibct, sicut prohaeresis, syndcresis, ct
appetitus ejus
libcrum arhitrium, et hujusmodi.
titus matcriffi, sed est multorum quse
Qu* autcm nunc dicta sunt, ad cog-
cum uno loco non sint, consequitur per
noscendam naturam animae secunduin
inotum ad diversa loca ea quae desiderat.
seipsam, sufficiunt ad praesens.
Quae autem sint movcntia in hoc motu,
diximus in libro de Anima, et in libro
de Anima et duos libros de Motibus animalium per multa capila.
1
Cf. tres libros
LIB. DE NAT. ET ORKj. ANIM/E, TRACT. II 397
TRA€TitTl]iS II
DE NATUHA ANIM.E NON CONJUNGTA GORPORI SEGUNDUxM QUOD
IPSA EST IN SE, RESOLUTO GORPORE POST MORTEM.
non sunt sufficientiaqua^dicit : ipse cnim
videtur ponere, quod hoc sit motus prin-
cipium in his quae per se aut a se moven-
tur,quod ipsum movet seipsum hoc :
autem quod i{)sum movet seipsum, per-
petui est motus: et hujus exemplum di-
CAPUT I. cit esse in majori mundo, in quo scilicet
id quod movet seipsum, est causa perpe-
tui motus.
In octavo autem Physicorum » decla-
ratum esta nobis, quee sunt illa quae mo-
De rafionibus Plalonis ad Phxdruni, ventur a se, et quse non. Ostensum est
quibus animas probat esse perpetuas. enim ibi, quod in minori mundo, qui est
animal, est similitudo ad majorem mun-
dum in hoc quod cst moveri a seipso et
movere seipsum. Et ideo cum in majori
mundo motor primus sit incorruptibilis
et seternus, concludit Plato quod iu mi-
Praelibatis auleni his, facile est nobis nori mundo motor est incorruptibilis et
cognoscere, utrum anima remaneal cor- perpetuus. Sicut cnim in majori mundo
pore resoluto post mortem animalis vel motus reducitur in primum motorem,
non. De hoc autem IMato in Phaedro co- qui non movelur primo ab alio, neque
nalus est dicere, sed secundum aliquos per se, neque per accidens, sed sibi es-
' VIII Physic. per multa capita.
398 l). \\M. MAG. OHI). vnA^[).
senliah; cst inovoir iii (|ii;inliirn cst nio- Arnplius in niajoii iiiiiikIo jtrirnurn
lof : rujc. poslquarn inov<!ro ca^jiit, iin- rnovons ost sicut iinitas, sicut in antc Iia-
qiiarn (losistit : cX ita illiid ciii (isscntialo bitis cx dictis IMatonis ostondiinus : hic
cst rnov(!ro, rnovcl scrnjxM-. « Itafjirc, in- autcrn inducturrr ost, qurxl j)rirnum ino-
quit [*lalo ad IMia^duin discijniliirn suuin, vcns ossontialitor inovot : qufjd autorn
in ininori rnundo quando aninial inovo- osscntialitor rnovol, simjiso (it soipsuni
tiii' noii j)or accidens, sod por motorcin movet. (liijus jirohationom osso dicit
connaluraicm sibi et conjunclum, opor- IMato : quia nisi scipsum movoat in id
tet quod unuin movcns quod
sit prirnurn quod movetur ab ipso, id quod ab ipso
in Iiis qucni j)or so ct a sc moventur, non movotur non movobitur, sicut patct in
est pf3r accidons movens quoniam si es- : coelestibus ot tcrrcnis primum : quia nisi
sot per accidcns movons, posset non mo- movens coelum moveat soipsum, cadum
vere, et sic cessaret motus, animali pcr- non movebitur ah ip.so et nisi prirnum :
manente, quod esse non potest ad mi- inovens qucd est in animali, scipsuin
nus propter motum cordis, et propter moveat in corpus animalis et in mem-
motuni spiritus quo vebitur vita et vir- hra ejus, non inovobitur animal ergo, :
tus per corpus. » ut inquit Plato, primum movcns in quo-
Amplius prrmum movens in talibus bhet ordine liabet essenlialitor inovoro
non est per aliud movens quoniam se- : seipsum. Aut enim seipsum movct in id
cundum hoc in eadern naturvi animalis quod movetur, aut aliquid aliud movot
esset aliudmovens ante ipsum, et sic ip- seipsum. Si seipsum : ergo habetur pro-
sum non esset primum movens. Quod positum, quod primum movens seipsum
autem est sic primum niovens, non per est movens. Si aliud aliquid movet ip-
accidens, noc per aliud anto se cst mo- sum in id quod movetur, sequitur neces-
movens et
vens, ipsum est essentialiter : sario quod per aliud movet et sic mo- :
quod est essentialiter movens, est sem- vebitur coelum et animalper accidens, ot
per movens, quantum in se cst er-go : non per motorem primum, cui essentiale
anima animalium motivorum scmper est movere quod ostensuin cst esse in-
:
prompta est movere, et semper est mo- conveniens in YIII /*/?//.s/cor^/m '.
vens quantum in ipsa est. Constat au- Si autem quod primum mo-
dicatur,
tem quod non semper est movens cor- vens in quolibet ordinc motus habet mo-
pus, quoniam temporc dcterminato dista- vere se in substantiam ejus quod move-
bunt levia et gravia ex quihus compo- tur sed si non sit ita, non movebit se
: :
nitur corpus : et similiter calida, Iiumida, hoc autcmesse non potcst, ut dicit Plato.
frigida, sicca: ergo cum primum niovens Si enim detur quod aliquid non potest
essentialiter habcat movere, et scmpcr movcrc se, sequitur quodnon movebit se
moveat, quantum est in se, convincitur in aliquid aliud a sc et ideo movere se :
primum movens esse seipsum movcns in est ante id quod est movere se in aliud a
omnibus qu(e naturaliter per se, etnon ah se id quod est prius non causatur a po-
:
alio, nequc per accidens movcntur sic- : stcriori ergo movcrese non causatur ab
:
ut gravedo plumbi esscntialiter est mo- eo quod est movere se in aliud igitur :
vens plumhum ad ccntrum, licet non tam in ccelo quam in terra, in omnibus
semper actualiter movcat ipsum ad cen- quae a se moventur primns motor move-
trum et impossibile est talem vim mo-
: bitseipsum, etiam deticientesibi corporc
tivam scpar-ari ah ea, licet aliquando se- quod movct.
paretur actus. Si autem aliquis dicat, quod primuni
VIII Physic. per multa capita.
LIH. DE NAT. KT ORIG. ANIM.T:, TRACT. II :m
movens non movet soipsum inlra id quotl llis igitui' (liclis ad ('xplaiiationcni vcr-
movetur ab ipso hoo starc non potcst, :
boruni IMatonis, vidcainus IMatonis con-
quia movetur naturalitcr et pri-
id ({uod clusiones. Ilahitum cnim est, quod id
luo, non movetur ab eo quod extra ip- quod per se movet, scipsum movet. .\d-
sumest quia sic moveretur violenter, ct
:
liue autem quod seipsum movet, est pri-
molus violentus non potest essenaturalis mum non dc[»endcns ab alio. Primuni
et primus, sicut in ('irlo ct Mtnx/o* est aiit(Mii non dcpcndens ab alio est incorru-
demonstratum. (^um moveatur ab
iyitur j)tibile eo quod ipsum non liabct eontra-
:
c\trinseco sibi motore, oportet quod ali- riuiu intus velextra. VA iilterius sequitiir
(|uid faciat motorem intrinsecum ci qiiod (jtiarto, quod motor
molor sim-
talis sit
movetur : et cum lioc non possit esse vio- jdcx : quia
esset comj)ositus, depen-
si
lcutuiu aliquid, oportct quod sit natu- deret ab alio, et non esset j)rimum qiiia ;
rale. I^t Ikic uon potest esse nisi allero oinne compositum a suis dcpendet com-
duorum modorum : qui videlicet aut cx poncnlibiis^ et utitur illis,et si movet, ab
generatione est inlra naturam cjus quod illis quod movef. VA liaec omnia
liabct
movctur autquod ipse moveat seipsum.
: aliena sunt a primo motore. Igitur pri-
Scd (juod generatione sit intra id quod nmm quod movetur a se in minori miin-
inovetur, esl impossibilc : quia sic cssct do, ad similitudincm ejus quod in ma-
forma materialis, quoe est virtus in cor- jori mundo a se movetur, cst jierpctuum
j)ore, quce non potest esse prima causa et incorruptibile. Istae igitur quatuor |)ro-
luotus, sicut consequenter probabitur : positiones consequuntur se,quod primus
crgo relinquilur quod primus motor in motor essentialiter movet, et quod pri-
molu secundum locum seipsum moveat mus motor semper scipsum movct, et
intra id quod movetur ab ipso, et per quod primus motor incorruj)fibilis esf,
consequens quod ipsc moveat seipsum, simplex, et perpctuus. Cum aufem mo-
in omnibus liis in quibus est vere primus tor unus simplex, movet se >in id
sit
motor motus localis, sicut est in ccelo. quod movetur in dextruni ubi incipit mo-
Aniinarum enim natura secundum IMato- tus, et secundo insinistrum per quod re-
nem in 7V;;j#o,eslduj)lex qua^dam enim :
g3'iat omnis motus corum quee a seipsis
conformis est cnelcstibus justitiam etpie- moventur, sicut diximus in libro de J/o-
tatem colens, a diis ccelestibus data, et tibits animnHinn. Sic igitur ab unitate
bcnus eorum existens, tradita naturse simplici proceditbinarius, et cum agit in
corporeae: et hoc quia virtutem habet di- dextrum et in sinistrum sicut centrum
viuam et virtutem intellectualem, sej)a- niedium undc est motus per linearum
rata est, non mota ad molum quem mo- exitum, qu;e sunt nervi et chordae, pro-
vet, sed potius agens motum sui et non cedit simplex unitas in binarium, et hi-
alterius causa moventis : ct hoc quia ex narius in mullitudinem : et sic perlicitur
se inovet, est prima causa motus. Alia tota motus processivi nmltiplicitas.
autem ;,nima noii ex fcenore cudesti, sed Haec igitur sunt quae ex scientia Pla-
ex se mente materiali educta, acta a na- tonis colliguntur, et ex his dicit animain
tura corporea potius quam agens, qu.e rationalem esse numerum seipsum mo-
numquam potest esse libera in moveiido, ventem semper perpetuo motu vitae et
ut ex se et sui causa moveat quod move- incorruptibili. Haecautem non satis per-
tur :et ideo non nisi intellectualis anima specte dicta sunt. Probatum enim est in
est seipsam movens et borum probatio : Physicis nostris per demonstrationes in-
jdene habita est a nobis alibi. fallibiles, quod nihil indivisibilium movc-
' I (ie Cijeio et .Mun(io, per multa capita.
100 I). ALFi. MAO. 0I{[). IMM:D.
tur, ot ([iiod non nnovel
non n-iovclur, rnonsirata sunl. Sic autcn» corrcctis di-
scipsnin, ct (jiiod [)rimus molor cni os- ctis Plalonis,prol)atio sua (!st ncccssaria,
scnliale cst movcre, ila cst movcns, quod (;t incvitabilitcr concludit animam ratio-
nullo modo movctur, s(m1 cst immohilis, nalcm vivere ct manere post mortcm,
ct (|uo(l anima rationalis non movc- nec pcrire eam pereunte corporc.
lur : (jua' omnia vidcntur csse contra
IMatoncm. Et pro])atum est in scientia
dc Anima\ quod ipsa non numerus,
est
ctquod ipsa non est seipsum movens, et
longum ct inutilc esset omnes has hic re-
pcterc dcmonslrationcs.
Sed altendendum est, quod cum dicit
Plato primum motorcm in motu locali et CAPLT II.
proccssivo movcre seipsum, ct movcri a
seipso, non intcUigit quod eodem generc
motus moveat se quo movet illud quod
movetur a se quia sic moveret se loca-:
liter ethoc non potest esse. Nec intelH-
: De separalione animse rationalis a cor-
git, quod secundum aliquam aliam spc- pore secundum probationes Avicennse
cicm motus moveat se, secundum quam et Algazelis.
motus est exitus de potentia ad actum.
Sed dicit illud movere se, quod in actu
existens continue exerit et emittit actum:
sicut sol in actu existens continue exerit
et emittit luces sine sui mutationc. Per
hunc enim modum dicit motorem pri- Aviccnna autem in suo libro de Ani-
mum ex se exerere et emittere motum: ma ^ ex multis et per alia media conclu-
eo quod essentiale estsibi movere, sicut dit idem. Hic enim primo ostendit, quod
probatum est : et hoc vocat movcre se, et anima non est virtus in corpo-
rationalis
moveri a se. Non enim intellexit hoc rc, ita quod secundum esse vei operatio-
nisi secundum quod motus est actus mo- nem vel utrumque a corporis harmonia
ventis, et non secuudum quod est actus dependeat et per haec ostenditur, quod
:
mobilis. Propter quod dixit nihil movere non destruiturcorpore destructo. Si enim
se, nisi quod est essentialiter movens, et esset virtus in corpore, juvaretur bona
cujus actus essentialis est ipse motus, et habitudine corporis ad actum^ et impedi-
dicit motum
movente sicut lux esse in retur ab actu ex discrasia corporis gene-
est in lucente. Aliter autem sumimus raliter. Hoc autem non convenit genera-
nos motum, quando dicimus motum esse hter intellectui secundum quod cst in-
actum mobilis sive ejus quod movetur tellectus eo quod etiam viribus animse
:
secundum quod est in potentia exeunte sensibiiis hoc non per se convenit, sed
ad actum et sic demonstratum est nihil
: in quantum esse habent in organo for-
indivisibilium moveri, et primum moto- mae ipsius, promoventur bona cordis ha-
rem non moveri, et nihil indivisibile a bitudine, et impediuntur mala habiludi-
seipso moveri, et alia hujusmodi quae in ne corporis, sicut dictum est ab Aristo-
P/it/sicis ct in scientia de Anima de- tele in Hbro de Anima ', quod si scnior
* I (ie Anima, tract. n, cap. 3 et 6. » ARisTOTEiESjIn I cle Aniraa, tex. et com.6o.
' AviGE.NiNA, (le Anima, parte v, cap. 2 el 4.
Ll|{. I)K NAT. KT OIIKI. A.M.M.i:, TKACT. II 401
accipiat oculuiu juvenis, vidobit uliijuo cum hrulis. Inlelleclus aulem uihil om-
sicut juvenis. nino habcnl ([ua>cum([ue suut irralioua-
Sij^^uuui aut(MU aiiud cjusdeui rci csl, hilia.
quoil viitus iu corpore operaus suuui Adhuc ([uoecuuu[ue est virtus operans
nou appreliendit iustruineutuui : (juia iu uou est ap[)reheusiva nisi
corjJDre,
nec visus, uec auditus. nec iuiagiuatio, cor[)oralium formarum, liguras scilicet
nec aliqua alia viilus iu cor[H)re opt^- et inltMitioues ([luililalum sensihilium ha-
rans, se vel suuni apj^ridiendit orgauuin. bcnlium. Intellcclus auttMu, siiut in
lulellectus auteuiet seipsum ot oninia ap- sciiMilia de Aiiiinn et dc liilellcilu li in-
prehendit organa '
: [)ro[)lt'r ([uod lil)er tcHiijihili probalum cst, a[)prelicnsivus
et separatus ab oninibus osse diynosci- est sim[)licium iuligurabilium ct insiMisi-
tur. hilium si\(> hic et nunc existcntium.
Adliuc autem quia uulluui iuslrumen- Non igilur est virtus in corpore o[)(!-
tum est, cujus barmonia ct pro[)ortioua- rans.
lis commixtio sit omnil)\is corporalibus Am[)lius dat essc inlclligibile sim[dcx
et incorporalibus. Intellcctus autem est formis intelligibilibus, quod nou [totcst
omnia lieri. Non igilur cst in aliquo cor- perlicere aliqua virtus in cor[)ore 0[)e-
[)oreo instrumento, sed scparatus est ab rans.
omuibus. Adhuc aulem ([uia omnc opo- Am[)lius polcsl intcUectus tam corpo-
raus in orgauo, heditur ab excedenti [)orca quam incor[)orea iucorporalitcr ct
liarmoniam organi sui, sicut visus a cla- quasi inlem[)oraliter intelligere : quod
ritale solis. Intellcctus autem a maxime non potest facere aliqua virtutum ope-
intellia-ibilibus non heditur, scd confor- rautium in corpore.
tatur. Separatus igitur esse dignoscitur Pro[)tcr quod concludit hic Philoso-
el non conjunctus alicui oigauo. phus, ct Algazcl qui eum in omnibus se-
Adhuc quia omnis organica virtus ani- ([uitur, animam intcllectualcm genus al-
mx primum est in potentia maleriie, ct lerum animoe esse a vegctabili ct sensi-
per generationeni cducitur de illa : et hili et ([uia diviiuim genus animoe est,
:
hoc impossibile est dicere de natura in- dicunt hoc solum separari a corporo sic-
tellectuali, sicut in superioribus hujus li- ut pcrpetuum a corruplibili. Non enim
bri, et in XVI de AnimaHbus ostcnsum se([uitur ut si pLM-fectio cor[)oris, quod
est. Est enini intellectualis natura divi- non scparetur a corpore cujus cst perfc-
num quoddam, et a materia generabili ctio, co quod non perficit i[)sum sicut
separatum. forma pcr osso cducta de materia, scd
Adhuc etiani xtas quoe est corruptio potius ab oxtrinsoca causa esse accipiens,
naturalis, debilitat ([ua^cumque sunt or- ([use cst causa prima : ct porHcit corpus
ganica, sicut sensus et imaginationes sii ut naula navem, qui est motor in na-
corrumpunlur iii senibus : et tamen in ve existcns, ct pcr ossc substanlialo non
his sunt forliores et ccrtiorcs intcUigen- dopondcns a navo, licet [)er 0[)crationcm
tia; : non cnirn juvenes ae([ualitcr judi- nauticam a navc depoudoat ot idoo so- :
cant sensibus [^resbA-teris : et sic iterum [)aratus nauta a nave, iicct non nautico
est clarum intellectum organicum virlu- agat, cst tamcn, ct alias opcratur opera-
tfMu non csse. tionos : anima se[)arata a cor-
ot simililer
.Vdhuc autem ([Ufecuuu[ue sunt virlu- [)ore cst quidorn, scd non vegotal, ncque
tes organicie, homini commuucs sunt sensificat corpus, sed alias o[)orationes
k '
Cf. III do .Vuim.i, lox. et cotn. Ih.
26
402 1). Al>|{. MA(.. OIU). V]\A^\)
convenicnlcs S(3cunaum inlcllocluia csl. iHilur n.m csl cornij.lihilis anima sc-
sil)i
opcialur. cundum scipsam.
nol)ilis liabot Si autcm .•ornimi.atur corru[.lo c.r-
Ami.lius trcs lucc anima
porc, lunc lioc csl i.lco .|uia lialxd <l.-
opcrationcs naluralitcr, divinam vi.lcli-
animalcm. />/- pcn.l.-ntiam ad corpus : aut i-ilur d.;-
ccl, ct intcll(K-lualcm, ct
ppudct ipsum sicul sc ad i.l quo.l c-t
vinam quid.Mu, sicut .licunt IMiilosophi, a.l
eoquod ipsa cst causatum liabcns simi- simul cum ipsa, aut sicut ad prius s.-,
aul si.mt ad poslcrius se existens. Si dc-
litu.lincm ct imagincm causa^ primic.
pcnd.^t ad ipsum quod cst si-
sicut ad id
Intdleclualem autem, co quod ipsa in
essc pro-rc.litur sub luminc intcllcctus
nml aut luec sunultas csl .psum csse
:
sicul animae ct corporis, ita quod boc ipsum
intcllcctmilium substantiarum, i.i
Animalem quod sunt, simul s.nt aut pcr accidcns
prsecedcnlibus habilum cst.
:
cst adveniens anima. et corpori. S. au-
autem habet cx suis potcntiis qua> sunt
tamcn se- tcm hoc ipsum quod sunt, s.mul sunt,
vcL^etativ» et sensitiv^, qucc
suum non sccundum lunc anima ct corpus sccun.bim csse
cundum cssc ct
jam lia- suum totum sunt relat.va, et non sunt
essc illarum sunt in ipsa, sicut
ct substantia aliqua, nec partes componcu-
bitum ex superius detcrminatis
est :
tcs substantiam aliquam, quo.I falsum
ideo cum in esse suo proprio et naturali
forma est apud omnes. Si autem accidit ea si-
sit divina et intellectualis luminis
quifidam, constat quod secundum esscn- mul esse, tunc dato quod auferatur hoc
esse proprium non dcpcn- accidens, manebit an.ma sccunduin sub-
tiam suam ct
et sic ipsa stantiam sine corpore et tunc habctur
dct a corporeo organo aliquo
:
:
non est virlus in corpore, sed separata propositum. Si autem dcpend(^?t ad ip-
.^13 j
sum quantum ad suum esse sicut ad ul
^
His omnibus adhuc ob-
ita suppositis, quod est prius, hoc eVit aut sccundum
jicit Avicenna sic, quod si anima destrui-
quod prius dicitur prius tempore, et cau-
sa, aut prius natura. Si corpus
pnus est
tur destructo corpore, aut hoc cst ideo
quia ipsa destruitur pcr seipsam, quia anima tcmporc, tunc amma non (lcpen-
scilicet in sua substantia cst corruptibi-
det a corporc, nec corpus ab anima e :
sic habotur propos.tum, sc.l.cet
quod
lis : aut quia destructo corpore dcslrui-
non corrupti- anima rationalis non corrumpitur sicut
tur, cum secundum se sit
sicut destruuntur formaj corporalcs dcpendens a corpore quomam constat
:
])ilis,
quod ea quorum unum cst prms altero
ctforma^ qua^ sunt virlutes in corpore.
Si autem destruitur ideo quia ipsa se-
tempore tantum, aut digmtale tantura,
cundum se est corruptibdis, tunc sua neutrum dependet ab altero secundum
corruptibilis est. Qui.lquid esse. Si autem corpus est prms
amma ut
substantia
autcm per substantiam cst corruptibile, causa, constat quod lUa nec est efhciens,
in sc babet aliquid in quo cst polcnlia nec forma, nec fmis, quod falsum est :
destrucndi, ct ali(piid in quo est actus anima cnim forma ct finis est corpons
et non e converso oportct ig.tur quod
permancndi ct ha^c non insunt ci se-
:
:
quoniam potentia de- corpus sit prius sicut matcria. hi^o opor-
cundum idcm :
strucndi inest secundum matcriam ct terct quod anima rationahs cduccrctur
dc corpore, sicut de materia. Lt
hoc su-
privationem, quai machinatur ad maleh-
si ita
cium, ct actus permancndi est secundum pra improbatum est quia scilicet :
formam quai dat esse ct permancre se- esset, esset anima forma m corpore, ct
intellectus esset alicujus partis corpons
cundum actum. Oportcret igitur quod
anima esset composita ex materia subje- actus, quod falsum esse constat.
forma actum et essc
cta privationi, et ex
Si autcm dicatur quod corpus pr.u^
est anima, sicut dicitur id quod
nalur.i
conferente, quod ScBpissimc improbatum
i
Liij. i)i<: NAT. rr oiuc.. a.nkm i:, tract. ii io;^
ost prius, lunc ('or[)us cssft dc ratione
aninuu, cl licict aninia c\ C(>r[)orc ct
dilTcrcntia ali(jna constitnliva, ([uod al»-
snrduni csl. Si aulcni dioatnr, ([uod dc-
|)cndct ab i[)so sicnt a [losleriori, sive
IiDc j)oslcrins dicatnr, sicnl causaluni
|)Osterius cst oausa, sive sicut natuia (wVPUT III.
postcrior opponilnr priori secundnni na-
lurani, sivc poslcrius leniporc, facile
cnilihcl j)alcl ((uod nuinquani [)rius se-
cunduni cssc (lc[)cndct a [»ostcriori : igi-
tnr aninia rationalis non corrunipitur sic- Dc solutionc ohjeclionuni qua' sunt con-
ut dependens a corpore : ergo nullo mo- tra dicla Avicennx et Algazelis.
do corrunij)itur.
Aniplius si corrunij)itur aninia. anl
corruinpitur aliijuo agentc et corrum-
jtcntc eam, aut corrumpitnr per seipsam
disfantibns his (juie componunt cam : aut
si sim[)lex est, corrumpitur per polen- Dnbitabit autem forte aliquls circa ea
liam materia' procedentem sc ad male- quaj dicta sunt, quando potcst hoc csse^
ticium : aut corrumpitur corpore corru- quod inceptio aUcujus esse dependcat ad
[»lo. Si abquo agcnle in ij)sam, oportel inceptioncm allcrius, ct dcstruclio ipsius
quod illud sit contrarium et constat '
: uon scquatur illo destructo. .Multi enim
quod anima rationalis nullum j»enitus sapicntium concorditcr in hoc conscnsc-
habet contrarium. Si autcm corrumpitur runt, quod esse anima} incipit cum gene-
distantibus componentibus cani, oporte- ratione corporis, ct ante ipsius gencra-
ret (juod esset composita ex contrariis, lioncm non cst. Et ex boc surgit diili-
quod iterum omnibus videtur absurdum. cultas imaginandi cl intclligendi niultis,
Si autem tertium modum habet corru- quabter cssc habcat anima post dcstru-
jitionis, sicut elementa corrumpuntur :
ctioncm corporis.
tunc ilerum oportet quod habeat contra- Amplius aniina cst forma ct perfectio
liuni secundum unam, vel duas qualita- corporis : perfcctio autcm nec ante matc-
tes, vel plures, si sequamur Empcdo- riam quam pcrficit habct esse, nec post
cb.-m dicentem quodsimj)Iicissima multa- eam. Nec potest quod anima non
(bci,
rum et contr.iriarum sunl qualitalum. Si sit perfectio cor[)oris. Si enim qurcratur
autem corrumpitur corruptione corporis, (juid sit illud quod homini in quantum
tunc non esl separata, sed est aut corpo- homo est, dat essc et rationem et ponit
ralisforma, aut virtus opcrans in corpo- eum in numerum specierum animalium?
re ex principiis corporis harmonicis ad Non potest dici nisi quod anima rationa^
esse dcducta, et operans [)cr coi-poris lis hoc facit. Oportet igitur quod sit in
liarmoniam : et hoc cst im[)robatum j)er materia, et essc hal)eat in ij)sa : et si
ante dicta : anima igitur rationalis non esse liabcat in ipsa, mirum vidctur si
destruitur destructo corpore. quis dicat eam habere esse sine ea.
Et his rationibus conscntriunt Avicenna Amplius constat quod anima rationalis
et Alga/el et Constabcnluce, ct j»lures continet corpus hominis : quia egredien*
alii pbilosojibi Arabum. te anima marcescitcorpus et exspirat, sic-
I IMiysic. lex. clconi.80.
/j-Oi I). WM. M\r.. ()l!l). I»|{/KI).
iil iii lil)r(» <lc Aiiimd ' |)r(>l)iil iuii csl. ]\(!C ifisa esl iMHiia cl pcrlcctio corprii-is
(jiiod aulciii coiiliiicl corjioris rnalijriam, siciil roniia; iialiiralcs, scd polius iii lali-
(;ssc liahct iii ipsa inalcria : cl vidcliii- hus pcrfcctioiiiljus suiil jrradus, sicut cx
tolus usus foriruc essc iii coiiliiicii(lo iiiii- iuilcliiiliilis liujus liiiri coiislat. VX idco
tcriam et daiid(i sibi esse et spcciem : cl (jiiiii lia;c foriiiii ('st jiixla molor(,'i)i |»i i-
idco siiK! iiiiit(Miii vid(!tur (;t iiiutilis foi- iiiiiiii, (jt ci j)r(jxima iiit(;r omncs formas
nia, non possc vidctur esse sine ea.
ct naluralcs existeiites, non est iiiirum si
Vulgaritcr autem etiam instant quidiim multa conveniunt ci ex prinio iikjUm-c
(jusercnles, si aninia liabct esse sine cor- cujus proj»ric'tatcs plurcs liJihct (pj;im
porc, quod illud csse lihcrius (;t nobilius materia;, (juaj non convcniunt alii for-
est eo esse quodliabct in obligatione cor- mae naturali.
jioris, ad quid anima incorporatur matc- Vulgus autem loquitur siciit vulgus
n8e?Vidctur cnim quod Iioc sit pervcr- impcritum et nesciensdistingucrc naluras
sum ct inutile pro|)tcr quod ctiam Stoi-
: rcrum : quoniam proprius gradus animaj
cus nominc Protbymus cum audirct rationalis cst accipere facultatcm con-
Phxdrnm IMatonis, in (|uo anima im- tcmplandi intcllcctualia pcr continuum
mortalis esse probatur, intcrfecit scip- et tcmpus, sicut ostcndimus in scicnliii
sura, ut de hac misera vita animam cor- de Aiiima et in scientia de InteUi(jibiH-
pori obligatam redimeret, et vivens sine hiis hanc facultatem animanon acci-
: et
corpore anima felicioribus contcmplatio- peret, nisi esset una animatum qua3 con-
nibus ab intcllcctibus divinis periicere- junctte sunt sensibilibus et imaginalioni-
tur. bus. Haec autem licet in praeinductis li-
Ad has et similes dubitationes omnes bris plane constet, tamen ut perfcctior
respondent Avicenna et Algazxd et simi- sit haec doctrina, etiam in scqucntibus
les Philosophi, quod non oportet si ali- breviter et compendiose istud, Deo do-
quid dependet ad aliquidsecundum suum nante, explicabimus.
incipere esse, quod propter hoc dcpen- Nec secundum dictos
intelligi debet
deat ab ipso secundum sui esse desitio- Philosophos, quod anima rationalis ma-
nem. Et hujus causa est, quia etiani ani- neat post destructionem corporis tanlum
ma rationalis in inceptione non produci- in natura intellectuali sine vegetabili ct
tur in esse complcte ex materiae princi- sensibili potentiis : quia sicutin Physicis
piis : quia sicut habitum est et in XVI de dictum est, numquam intellectus prout
AnimulibusWhvo, etin hujuslibri antece- est forma animae, separatur a vegetativo
dentibus, complementum esse animae ra- et sensitivo, sed e converso illae poten-
tionalis est ex causa prima intellectuaii tiae separantur ab ipso. Ex quo enim in
et agente in generatione liominis. Et idco inteiiectuaii anima sunt secundum esse
cum sccundum esse quod habet a causa inteilectuaiis animae, et non secundum
prima nuilo modo dcpcndeat ad mate- esse proprium, sicut natura gencris in
riam corporis Iiumani, tamen secundum specie est secunduin esse speciei, constat
inciperc dependct ad generationem, non quod sunt fundamentum esse intclle-
secundum quod goneratio est ex princi- ctuaiis etrationalis : et ideo non est intel-
piis matcriaiibus, sed secundum quod lectuaiis natura in genere animae sine ve-
causa prima intciiectuaiis agit in ipsa, et getativo et sensitivo : propter quod ista
producit eam in esse in generationc cor- manenl in anima rationali sicut funda-
poris, sicut ex antecedentibus constat. mcnta, et sccundum esse rationaiis ani-
'
l!l (lc Aiiiiiiii, Li-.iil. III, i-;ip 12.
LIB. DE XAT. ET ORK.. AM.M.K, TRACT. U 4o:
lufc iii potenlia, ot non in actu ojx ratio-
nuin (|uas liabent in corpore. Se<l aclmii
liabent sine corpore illum tantum (jui
est actus fundamenti, boc est, ut in ipsis
funtletur esse anima' intclleclualis.
Et si (juoerat quis,(^uomodo boc liat,
quod in anima rationali manent jiost cor- CAPUT IV.
pus vejzetativum non
et sensilivum, et
in animalibus aborum animatorum ?
jilana est responsio per ante dicta, quod
videbcet boc contingit propter duas cau-
sas : quarum nna est,quod non solum De solatione induclaruin objcclioimm
materiales causae educunt in bomine ve- secundum Averroeni ct Ahubar/icr ct
getativum et sensitivum, scd potius pri- Avempace, ct de iniprobationc erroris
mum agens quod est intcllectus divinus. qui est i)i so/utioiic eorum.
et ab illo informatse agunt omnes quali-
lates quae sunt in materia. Secunda au-
tem causa est, quia causie agentes in
materia bominis non terminant actionem
suain nisi in formam et in esse intelle-
ctualis naturse : et boc in nullo contingit Averroes autem Abubacber et Avcm- et
nisi in bomine quo calor digerens et
in pace, et quidam alii Pbilosopborum Ara-
-piritus formans in semine magis movent bum alia via inccdunt. Ilorum autcm
et formant secundum virtutem coelestem sententia est,non ejusdem substantiae es-
et secundum virtutem animjp, scilicetse- se animam sensibilcm et intellectualcm
cundum virtutem intellectus, quam se- in hominc. Propter quod dicunt ex vir-
cundum qualitatem elementi vel secun- tutibus quae sunt in semine, non educi
(lum qualitatem materi». Propter quod per generationcm nisi animam sensibi-
etiam ipse spiritus seminis ab Aristotele lem : esse autem banc plurium operatio-
in suo bbro decimo sexlo de Animalihus num proptcr corporis aequabtatem quam
spiritus et intcllectus vocatur, sicut dixi- in aliis : intellectualem autcm naturam
mus in /'/u/sicis, ubi locuti sumus dc /lo- dicunt esse separatam, et irradiare super
minis gencratione. animam bominis, sicut irradiat lux solis
Ilcec igitur inductarum objectionum supcr perspicuum : etex illa irradialionc
est solutio secundum .Vvicennam et se- dicunt fluere formas intelligibiles in ani-
quacem suum Alga/elem. mam, sicut ex lumine solis Huunt visi])i-
lia in perspicuum, sicut diximus supc-
rius : et boc modo continuari dicunt lu-
men intelligentiiE animae ipsius, sicut
conlinuatur lumen solis perspicuo : et
per hanc continuationem dicunt bomi-
nem esse intellectualem. In generatione
autem bominis incipit bujusmodi conti-
nuatio luminis intelligentiaicum anima :
et estprimo sicutlumen immissum nubi-
bus propter multum (luxum nutrimenti
in organa apprebensivae anima?. Et ideo
intellectus in pueris est sicut in ebrio vel
epileptico : deinde residente lluxu illo
400 J). ALI{. M\i,. OJ;i). IM{.i:i).
clarificatiir ct sr-renatiir intclloctus, sicul iiianifoslum. IjUincii oniin ahslrahrms co-
serenatur liinicn iii acrc, rcniolis nelni- lorcs a coloialis cor|)oril)US non conjuii-
lis. git eos ahstraliendo coloralis, sed potius
Jlorum i}.,Mlur (Jictum rcdit ad liocquod persiiicuo iii (\\U) secundum esse spirilua-
inleil(!('tualis nalura non genci-atur, ncc lc salvanlur. Igilur intellecla ab iinagi-
incipit esse secundum sulislantiam suam niljus anima,* abstracta, simililcr alieui
in generatione, sed inci[)it (!sse secundum alii conjiingetur extra animam el aniinae
(ixpansionem luminis sui super ani- potentias : non autem lit uinquam intel-
mam : et quia liaic expansio sui lumiiiis l(!ctus ah aliqua anirna vol inteliigenlia
supcr animam est ab extrinscco, dicunt [)(;r hoc quotl est extra ipsam : crj^o ani-
hoc modo intclligi, quod int(dlectus in- ma hoininis niliil omnino inlelligit, nc-
grediturab extrinseco, ethoc modo mul- que considerat de formis intelligibilihus :
tiplicare se dicuntintellectum, sicutmul- (juod cuilibet palet esse absurdum.
tiplicatnr lumen solis secundum illumi- Amplius omnis susceptio forma) est se-
nata quibus iminittitur et cum quibus cundum [lotestatem suscipienlis, sicut
continuatur : et sicut illuminatis sul)tra- soepe [irobavimusin libris phj/sicis. Con-
ctis non rcmanct
unicumlumensolis, nisi stat autem ex his quae in libro da A/iinia
ila pereuntibus hominibus dicunt unum hcnc Iractata sunt, non csse de potestate
intellectum perpetuum et incorru[)tibi- sensibilis animte suscipcrc formas secun-
lem ex omnibus relinqui. Etidcodicunt dum esse intellectuale, secundum quod
non esse mirum si intellectualis natura sunt ubique ct semper : ergo secundum
non destruitur destructo corpore : quia hoc esse non sunt nisi intcdligentia ali-
non incipit, neque generatur incipiente qua lioc autem (ut isti dicunt) nihil ani-
:
corpore, nisiper accidenshujus continua- mae est crgo anima nihil intelligit vel
:
tionis quam diximus hanc autem : conti- cognoscit eorum quae sunt intelUgibi-
nuationem dicunt tieri ad imaginationem lia.
et phantasiam, eo quod ab illis potentiis Amplius oculus in accipiendo visibilia
lumen intellectuale universale primum non habet potestatem colorati terminati,
abstrahit : ethic error anobis in tertio li- scd potius perspicui : et si haheret po-
hro de Anima '
quem feciinus, tactus et testatem colorati, non acciperet visibilia
improbatus est : sed sufticienter ihi tangi omnia, sed unum : nec acciperet visibi-
non potuit : quia non nisi per generatio- lia nuntiando et mittendo visibilia sen-
nem hominis, et mortis ejus scientiam sui communi, sed retinendo materialiter
perfecte poterat intelligi. tantum. Sic igitur simile est in aliis po-
Est autem hic error omnino absurdus tentiisanimse, quantumcumque illumina-
et pessimus et facile improbabilis. Quod tur phantasia iii liomine, quamdiu phan-
enim statim ex hoc sequitur error, est tasia est, numquam habebit facultatem
quod intellecta omnia scmper sint extra aliain receptionisnisi particularisformse:
nos vires autem animae nostr» secun-
: et facultas receptionis universalis scmper
dum dictum errorem sunt a quibus lu- erit in natura altioris facultatis : ct si illa
mine intellectus lit universalis abstractio natura non est de animae partibus, non
ct separatio. Non est autem intelligibile erit in anima facultas aliquid intelligendi
quod ejusdem forma^. ab codem fiat so vel considerandi ex illa.
paratio, et per abstrahens ad idcm con- Am[)Hus homo non est honio nisi per
junctio, sicut in cxemplo quod ponit, cst intelleclum. Intellectus igitur cst aliquid
* III de Aninia, tract. ii, per iiinlla capita.
:
Ll|{. I)l': NAT. I:T OIUC. A.MM.i:, lliACT. II •407
qui(l(lilali,>^ hoininis. ()|ioi'ti't i-^itur (iiioil ccdcnlis, ct ad convcnicnliam C(cli accc-
sit aliqiiid do csscntialihus hoininis, ct dcnlis : j)roj)tcr (jiiod cliaiii iiohilior in
sic non ciit hoc inodo contiiuiatus homi- ijiso rcsiillat coincnicnlia pcijx^tui cor-
ni. quo illi dicunt. jioris, (juain in piMspicuo (jiiod cst lorinu
Sunt autcm ci alia niulta qiuc huic cr- siniiilicis corj)oris, ex convenicnlia quaiu
rori sunt contraria, qua3 alihi prosccuti liahct cuin pcrpeluo sujterius corpore
suiniis : hic cnim non diccmus nisi ca et cum in pcrsjiicuo acris rcsiillct forina
(jiiaB aliquo modo ostcndiint iiaturam secundiim csse spiritiialc, (jiue essc ma-
iiiatciia' secundum (jiiod ij)sa cst animu teriale liabct in coipon^ terminalo, qua
liominis, secundiiin quodhomo esl quod- resultahil in forina corj)us hominis cum
dain animaliuin, cujus natura non scilur, ccbIo, convcnil forma intidlcctualis cxlii-
nisi aniina cjus sccundiim gcncrationem cc intelligenli;c irradiantis supcr ani-
etnaturam ejus et statum cjus post mor- inaiii.
tem cognoscatur. Jhcc autcm phantasia oiniiino cst cr-
ronea : quoniain nos vidcmus pcrspicuum
tanto clarius essc in corj)orihus, quanto
ijisa corpora fucruntmagis rara et tenuia :
corj)us aiitcinhominis dcnsitatem hahet
inultam, etest terminatum patel ii^itiir, :
qiiod convenicntiain cjmi codo iii j)cr-
GAPUT Y spicuitale minusliahct qnain clcmcntum
simplcx.
Et si quod iii sjiiritu animalis
dicatur,
esl illa rcccptio formarum intellcctua-
lium, constat jier omnia qute suhtilitcr
l)c ervoreAlexandii de slalu aniinx post indagata sunt in lihro icrtio de Anima '
nmrteni et dissolntionein corporis. ct in lihro de Iniellif/iOili/jns, quod nul-
la formarum secunduni esse naiuralis est
in spiriiu, scdpotius est in co particula-
ris sub maieriaj inieniionihus : ct ideo in
illa non complciur intellecius aliquis.
Amplius cnim sccundum istum ab iii-
Alexandcr autem Perijiateticus Gra'- tclleciu agcnte qui prima causa esi in tota
cus, cujus doctrinam multi Pcrijiatetico- natura, nulla induciliir forma quae ali-
rum scholfc sequuntur, solus inter Phi- quid similitudinis liaheat cum ipso in sepa-
losojihos animos rationalem concedit rationc : et hoc vidctur absurdum per hoc
perire j)ereunte corpore : co quod ipse quod omnia agentia in generaiione ali-
dicit intcllectum esse formain harmoni- qiiid su<'e similitudinis in generaio conse-
cain, quic ex complexionc elcmcntorum (juantur : et illud principium quod omni-
educitur per i,^encrationem, siciit dictum hiisprius ct exccllciitius cst,niliil omnino
csl a nohis in teitio libro nostro de A)ii- suai ali(juid conscquatur similitudiiiis.
tnn '. Dicit enim intclhjctiiin possihilcin Ncc hoc sensu locutus esl Sioicoruin aut
solum esse in anima, et liunc esse for- P(!ripatelicorum ali(juis. Plaio cniin dicit,
niam corporis complexionati jiliis intcr (juod rigor neccssitaiis materise consiliis
corpora ab excellentia contrariorum rc- cessit inicllccius, ci sic dcduclus csl ad
III de Aniraa, tract. ii, cap. 2. Ubi supra.
.
m I). AI>|{. MAd. OIU). VW.VA).
0|»liinos Jiclns : cl iii Imk- consciisil lolus inovet, nfiqne nioveliir. Si crgo arujuid
c(olus Sloicoruin. Scjtaialiun aiilcni aiii- inovct, ojiorlct (juod boc sit a^quaie.
mani fonnain inlcllc(;tual(!in cssc jnctlia- Anijdius sijcunduni istiini cuin c^rdiim
vit Arislolclcs, cujus fclicilas sit contijin- inaxiiiK; sit aHjuale (d a contraricdatc sc-
platio firinam (!t jiurain ct adinirabiicni jiaratum, non didxd cadum habcrc mo-
liabcns dclcctalioncm llicorcmalum : ct torem sui secundum locuin, nisi jicr Iioc
huic conscnsit tota scliola Peripatctico- quod ijisum est aequale (ju(j(J : cst onini-
rum. Hic autem sobis ex scliola ]*cripa- no absiirdum. IIa!(; autem ct alia jiluri-
tcticorum dcgenerans, jiravas inlclligen- ma se(juuntur ex errore istius hominis,
tias se(|uens, tiansit ad l'>[)icurcorum et ideo ab omnibus refutantur IMiiloso-
ojiinionem, bomincm ct id (juod soluni pliis.
in lota nalura gencrabilium divinumest,
corrujitibile esse docens, et formam har-
monicam corporis cum corporis dissolu-
tione perituram. Et solus iste deficit in
lioc, quod causa motus non localis al) eo
potest inveniri in corporibus animalium
et hominis omnino enim demonstratum
: CAPLT VI.
est in VIII Physicorum ', nullam forma-
rum corporalium movere motu locali,
sed potius omnium talium corporum,
quae tales habent formas, motum esse a
generante aut removentc proliibens : De oclo demonstrationibus necessariis ex
nuUam autcm talem formam posse facere quihus anima rationalis immortalis
motus in silis materiis et corporibus in esse convincitur
quibus sunt. Scimus autem quod ani-
malia multa et praecipue homines mo-
vcntur a seipsis quseramus ergo ab isto,
:
quod det homini motum, si anima sua
non cst forma harmoniam conse-
nisi
quens corporis? et non poterit causam Ea autem ex quibus necessario con-
motusassignare. Si enim dicat eequalita- cluditur animam cum corpore non de-
tem istam compositionis movere corpus strui,sunt quae in hoc inducemus capitu-
secundum locum, quseramus a quo mo- lo. Sed praemittendum est, quod aliquan-
bili secundum locum jiroccdat iste mo- do nos demonstramus efTectum per
tus, cum omnem motum oporteat ab ali- causam, et aliquando e converso causam
quo immobili procedere ? per efTectum sicut demonstramus pla-
:
Amplius a^qualc in complcxione potest netas non scintillare per hoc quod sunt
movere processive, et aequale etiam mo- prope, et e converso demonstramus pla-
vetur: crgo idem erit movens et motuin : netas esse prope per hoc sciUcct quod
quod est absurdum apud omnem homi- non scintillant : et sicut in scicntia de
nem recte pliilosophantcm. Si autem di- Aninia superius induximus dcmonstra-
cat aequalitatem movere, et a^quale mo- tionem, scilicet quod anima non destrui-y
veri, hoc cst alisurikim quia forma cor- :
tur corpore pereunte, per hoc scilicex
poralis acccjita in abstractione, non quod ipsa essentialiter est imago ct simi-
' VTII TMiysiror. poi- mulla capitfi.
Llli. I)E NAT. Er ORKi. ANIM i:, TIIACT. II i09
liliidu caiisa' priina', cl sinnliludo hicis i)\\ot\ aulcin pcr ossc el ossonliani ost
inlellcctuuni ctclcsliuni, cl non cst (jc- sc[)aratuni al» ali(|uo. nullo [^aclo |)orit
ducta nisi dc nialcria ficnerahiliuni pcr dostructo illo a ([uo sc[)aratuni csl [)cr
virlulcs aul (|ualilalos ci)i"[)()rcas corpoia- cssc ct cssonliani. Aninia initur inUdlo-
liter super niatcriani opcrantcs ; luvc ctualis ad dcstruclioncni cor[)oris non dc-
enim dcnionslratio fuit pcr causani : slruitur.
nulla onini, ut vidclur, propria causa cst Si autcni diccrclur ([uod [»cr naUirani
pcrmanonlia' animae, nisi ca ([ua» nuno pro[)riam dcstruitur, lioc ost absurdum :
dicta est. IIujus autom causce onoctus quia tunc haberet contrarium, quod om-
sunt [)ro[)iii ct convorlibilos cum ips;i nino est falsum. Si vero dicatur ((uod i[)-
esse separatum, osse causam suarum sa ost formacorporis, et sic est conjuncta
oporationum ex seipsa et actuum. ossc et corpoi'i, adhuc dicimus (juoniam con-
subjoctum incorruptibilium, ossc ct cau- jungitur cor[)ori por quaMlam quai ut po-
sam i^enerationis corporis, ahsquc eo tentiae sunt in ipsa, hoc est por vogeta-
quod a corpore aliquid accipial, esse et tiononi et scnsum, et non conjun<i:ilur
Imaginem ol siiiillum ([uoddam intollo- pcr id (|uod dat ei cssontiam et osse ct
clus (iivini cl substantiarum anjj^elicarum rationom et poni iu numorum animjc iu-
separatarum ct intcllcctarum, osse ctani- lclloctualis, sicut cst ipse inlcllcclus, qui
mam invonfriccm lionostorum ot piorum, nullius partis corporis est actus, sicut
quorum ralio perpclua est et indeslrucli- [)alot per anlc dicla.
hilis, esseetanimam ejusdom operatio-
nis cum intclloctibus an^(dicis porpetuis Amplius quidquid ox soipso causa est Secunda de-
* '-
'
.
mo.islrntio.
etcum causa prima, et esse animae idem suaruni oporationum ct actuum, nullo
bonum ct optimum quod ost causse pri- modo de[)cndct ad aliud socuudum es-
niffi bonuni ct intollcctuum Ani^clorum scntiam suam. Dctur enifn dcpendcre ad
ct divinorum : ct ex quolihet istorum ine- aliud secundum essc et csscntiam, tunc
vital)iliter concluditur animoe immortali- causic operationum [^roportionales erunt
tas et perpoluitas, Quod qualilcr fiat, operalionibus ct aclibus. Si ergo sic sint
dcmonstremus pcr quodlibct istorum ra- conjunctiB causa3 sccundum scilicct esso,
tionem demonstrationis doducendo. tunc el actus erunt conjuncti. Causa' igi-
tur crunt conjunctae^ct quod- non erit id
Dicimus igitur primo, (juod id quod cumque est ex se causa operalionum ot
est separatum ah aliquo pcr essontialem actuum. Destruitur orgo hoc conscquens
o[)crationem, necessario se[)aratum ost per hoc quod id quod est causa cx scipso
ab illo eodcm per esse et essentiam. Si solo operalionum suarum ot aclionum,
enim detur per esse et essentiam con- non est depondens ad aliud et hoc vo- :
junctum esse, sicut actus corporis con- cavit Plato esse soij)sum movens. Anima
jungitur cum corporo cujus est acfus, autcm inlclloctualis in quantum intolle-
non operahitur esscntialem opcrationem ctualisex scipsa estcausaoperationum in-
nisi ad harmoniam corporis illius cujus tellectualium, ita quod a natura ad has
est actus, sicut visus non o[)oratur nisi non agitur ncquc im[)ellitur, sicut ])atet
ad harmoniam ct dobitam compositio- in artibus ct in omnibus quorum princi-
ncm ac tem[)erantiam i[)sius oculi, sicut {)ium est secundum intcllcclum oj)orati-
constat ex omnibus qu?e liic ct in scion- vum et prudcntiam igitur non dcpcn- :
tia dc Aninta in divcrsis libris probata dct ad corpus secundum csse ct essen-
sunt. Dostruanms ergo hoc consequens tiam. Si autcm hoc ita sc habet, ctiam
dicendo, quod id (juod non operatur ad a[)ud temerarium, iion ost dubimii cam
alicujus corporis harmoniam, necessario non destrui dcstructione ejus ad quod so-
por csse ct osscntiam est se|)aratum. cundum esse non dc[)endct.
ilO I). \\A\. MA(i. OHI). IM<.1':i).
iiiiln- Aiiiitrnis (luidiiiiid csl causa gulKMiui- Qu.iria
Toiiia.ie- Amiilitis (iiiidiinid sc<'muliirii siii I 1 '
. nioiiiiln
'"»"«""«"'•
iiic()ii'U|)lil)iliiiiii, ncc tionis (-t molus alicujus corjioris, abs(ju(j
,..,„, ,.sl sul»j<Mlmii
sccundmn sc^ ucc pcr (lcpciKlciitiaiii ad co (juod accijtiat virlulem gulKunaliouis
;ib co, sccuncJum csse et cssentiam
s^q^a-
allcrum (^sl coniiplibilc Dcliir ciiim il-
s(;i[)so Uiuc iyi- ralui- ab co (juod sic gubernat. Kt hu-
lud csse corrujililiiic iii :
ijiso, sc- jus probatio quia quidijuid gubernat
(ist,
liir incoiTU[)tii)ilc (juod csl in
cunduni css(^ quod liabuil in ipso sicul iii etmovetaliquod corj^us, absque eo (juod
Daluni aulcm erat accipiat virlulem ct gub^irnationis et mo-
sul)jcclo corrmnjMlui'.
idcm enim est lus formam a gubcrnato (d molo corj)0-
quod esset incorrujjtibilc :
rc, seipso est causa gubernationis et
e.\
esse incorruj^libile et esse incorruplibilc
(juia nibil corrumjiitur molus, non depcndens in aliquo ad cor-
secundum essc :
secunduin esse enim sim-
essentia? pus illudsecundum potcstalem gubernan-
nisi :
actus gul)ernationis non explca-
plices non corrumpuntur cx hoc quod di, licet
sed potius se- tur sine corporc : omne autem (juod
simplices esscnti» sunt,
secundiim csse et facullalem sive j)0-
cundum cssc quod habent et propter :
testalcm non dcpendct ad aliud, se-
hoc magnus dixit Dionysius, quod « non
corrumpitur quid existentium, scd circa paratur ab ipso secundum esse et po-
teslatem sivc facultatcm et hoc patet
cxistens corrumpuntur modi ct commen- :
omnibus nautis ct militibus guber-
surationes et harmonise, quae esse et non in
navcs et equos, et pra,'fectis
cssentiisrerumconveniunt. » Omne enim naiitibus
gubcrnatoribus civilatum vcl provin-
corruptibile aut est ex conlrariis, aut dc-
ex contrariis, sic- ciarum ct omnibus aliis.
latum super idquod est
Si enim daretur quod non separetur
ut forma deferlur super substantiam, et
ab ipso secundum naturam et potestatem,
utrumque islorum corrumpitur secun-
tunc necessario sequitur quod dependeat
dum esse.
ad ipsum in gubernando sccundum esse
Ex his igitur constat nihil esse corrup-
secundum esse et si essentia aut sccundum potestatem gubernandi :
tibile nisi :
et datum erat in hypothesi
opj>ositum
forte dostruitur, hoc est per acidens :
hujus per contradictionem. Est igitur
quia videlicet non habet essentia ahud
solo
htec necessaria, quidquid ex seipso
esso, nisi esse quod habet in subjecla
materia autem non corrumpi- causa est gubernationis et motus corpo-
materia :
ris, absque eo quod facultatem
gubcrna-
tur. Accipiatur igitur id quod jam
proba-
quod id quod est subjc- tionis etmotus et formam a corpore ac-
tum est, scilicet
cipiat, secundum suum esse et faculta-
ctum incorruptibilium, nullo modo est
corruptibile ostensum autem est in
:
III tem gubernandi et movendi est separa-
bile ab eo est autem anima
intellectualis
de A)uma^, et in libro de Intellectu et
:
in quantum intellectualis est, hoc modo
inteUujihUi, quod universalia quse sunt
gubernans corpus, quando scilicet intcl-
in anima, sunt sine motu et tempore, et
lectualiter gubernat ipsum in omnibus
incorruplibilia etiam seciindum esse se-
virtutibus inlellectualibus, in quibus non
cundum quod sunt in intcliectu : quia
oubcrnatur corpus nisi ad rationem re-
aliternon csscnt ultique et semper igi- :
ctam factivorum, sicut in artibus mecha-
tur anima inlcllcctualis est incorruptibi-
nicis, aut ad rationem rectam in
pruden-
lis et indestructibilis destructione natu-
tialibus agibilibus per nos, in quibus
rali et corporis in quo est. Si enim de-
oubernatur in honestis : aut ad rationem
pendcret ad corpus, non esset subjectum
essentialis
rectam investigativam causae
universalium.
»
III de Anima, tract. i, cap. 7,
\A\\. i)i: iNAT. i:t ORKi. a.mmj:, THACr. u 41 1
alicujus oircctus, in (juihus niovclur iu aul sicut forma corporalis, aut sicut for-
scientia : aul iu\ rationciu ([uai cst ipsa nui opcrans in cor[)ore et per cor(toris
prinia ralio coruui (ju;c sunl in tota ic- barmoniam : ct boc est contra hypotbc'-
runi uatura spcculalionc iutcUcctualiuni sim, quia [)ositum est ossc vcrum sigil-
ct communiuni, sicut in sapicntia : aut lum intcllectus scparati.
in coniplcxionc juincipiorum in (]uil)us Ksl igitur h;cc [^ropositio ucccssaria,
movctur sccundum virtutcm intcllcctua- scilicct quod ([uidquid sccuudum unam
lcui. ([uoe inlcllcctus vocatur. lu niiUo et canulcm r;itionem formee sii-illum cst
(>nim luuum aiiima in gubcrnaudo cor- cl similitiido intcllcctuum scparatorum,
piis ct movcndo causam vcl formam mo- uon dc[)cn(lct a cor[)orc sccundum csse
tus accipit a corporc. Ergo ({uamvis ac- (1 o[>cr;ilionem ct [)otestatcni : fornuis
tus gul)crnati(uiis corporis non explcatur autcm iutcllectuum separatorum pcr hoc
sine corpore, anima tamcn iutcllcctualis esse intcllcctuum separatorum, ([uod
secunilum cssc ct facultatcm a corporc scilicet suut ubique et seniper, non cst
scparatur. qui dubitct Fiiilosophus exislcns : per
Si autcm ali(|nis dicat, (juod in qua- camdem ;iutcm r;itioucm rcci[)iunlur in
dam i,mbcrnationo cl motu accipit for- anima intellectuali crgo : ipsa nullo uu)-
mam Lrubcruationis a coi-porc, sicut in do secundum esse suum et potcstatcm
^idcndo, vel comcdcndo, cl hujusmodi, dopcndet a corporo. Kt hffic dcmonsti';i-
lioc non obstat scparationi ejus sicut et : tio ost super quam omncs innixi
fero
iii omnibus gubcrnationibus sunt aliqui sunt Philosoplii dc anima inlellectuali
qui aliquas sempcr faciunt i;ubernatio- Io(juentes : ot est ista fundata fore supor
nes secundum formam corum ct faculta- totum id quod do intelloctu in divorsis
tcm qutfi gubcrnantur ab ipsis non : libris nostris Iradidimus.
cnim scquitur si sccundum lioc vel illud
non separatur gubernator ab eo quod Amplius quidquid de so rationes invc- m^n^tratio
gubcrnat, quod nullo modo separctur. nit honostorum et piorurn ad religionom
Istty igilur cst intcllectus Aristotelis et et honost;item portinontium, ad corpus
omnium Peripatcticorum diccntium ani- non habet dopcndcntiam quod probatur :
mam non esso sic perfcctionem corporis per hoc quod scilicet honestum est id
sicut forma est materiic, scd ])otius sicut quod propri;i et suasive sibi esscnti;ili vi
nauta est perfectio navis gubcrnatae et nos traliil, ct propria et sua sivo sibi es-
mot;e ab ipso : cujus forma sumilur ab senliali (ligiiit;itc iios hoc
allicit : et cst
artc nautica, quie ars nautica est in in- quod proptcr se appotimus, quamvis ni-
tellcctuali anima gubernatoris, ct uon a bil ulilitatis Yol altorius doleclationis liji-
nave : eo quod artifcx formam operis non beret adjunctum. Heligioauteni est scien-
>umit ab instrumenlo, sed polius pcr tia et curacerimoniarumdivinaruin : ho-
inslrumentum ponit eam in operatione. rum autem appotitus et inquisitio cl iu-
ventio non cst nisi secundum ali([nid his
Amplius ([uidquid secundum unam ra- similo in aninia. Dico autem similc, sic-
tionem formae cst sigillum intelligentia- ut id quod est iii potentia est similo ci
rumseparatarum, secumium esse et pote- ([uod cst in actu : omnis cnini a[)petilus
statem non dc[)endct a corporc. Dctur et inquisitio per aliquid similc [)ei'licitur :
cnim quod secunduiu cssl; dc[)eiuleat a nec umquaui aliquid ;ip[)ctilur nisi pcr
corpore : cum
omnc quod rccipit
igitur hoc quod esl similc ap[)ctcnti : cl hoc
aliquam formam, reci[)iat cam secundum alibi [)robatum est a uobis.
propriam ipsius recipientis potcstatem, ad quod similitudiucm
Illud igitur et
recipict illud impressam sibi formam cor- connaturalitatcm liabct lioncstum et
poralitcr ct materialitcr, et erit in ipso pium ct roligiosum, aut dependet ad cor-
:
412 I). \FJ{. AIA(i. 0151). IM5/1H).
piis, aiil iioii. Si (lc|»cii(|r|, liiMc ]»cr oiii- oslendil <|ii(mI « Jusliliaiii cl pictiiUMii co-
nia aiilc lialiila i|)siiiii cril siiiiijiludfi ad lciis, iioii pciil |»ci('iiiilc coinon!, sed dd
virluloni o|i(;ranlein in coriiore, (;l iioii s^mIcs Iransfcrlur sidcrcus, iinniorlalihus
ad viiiutcm scparalani : virtiis aiitcin siinilis, ciiiii diis rc^natiiius. »
opcrans in corporc, ncc ajipctit, nccopi;- (lonlirmatur autcm haec ratio per alia
ralur, nisi sccundum inclinalioncm cl qua' sumiinlur a diclis Socratis ot Ucv-
harmoiiiam coiporis. Igitur omnc (|ii()d mctis 'j'risincgisti, cujus avus fuit Promc-
appclit, cst sccundum convcnicns coii- thcus pra'cipuus Philosophus, a quo pii-
junclo : quid(juid autcm appctitur socun- mam scicntiamphilosophandi acccpcrunt
dum convcnicns conjunclo tali corpori, Stoici : hujus onim philosopliia; Pronic-
appetitur ct quaeritur sccundum rationcm thcus dicitur paler fuisse. 1*^1 fuit ratio
utilis, secundum rationem dclectahi-
aut eorum, quod sicut Som/io
in cA Vifjilia
lis crgo honcstum pium ct religiosum
: prfjhatum cst, qusedam sunt in somniis
appetitur ct quseritur secundum rationem verae intellij^^entise quae non somnii lia-
utilis, aut delectahilis : ct hoc est contra hent rationcm, sed potius oracula sunt,
diffmitionem honcsti, pii, et rellgiosi : ah intellectihus supernis et intellcctui ani-
ergo impossihilis fiiit illa positio, quasci- mae inlluxae. Constat autem quod liorum
licet ponitur, quod honestum et pium ac receptio non estnisi sccundum conformi-
religiosum appetantur et quaerantura vir- tatem animae humana^. ad intcllcctus sii-
tute dcpendentiam hahente ad corpus. Et pernosccelestes, etnon secundum aliquam
hujus signum est, sicut in lihro de Ani- dependentiam adcorpus: et idco ncc pcr-
mrt nosdixissememinimus, quodnullum ire potest hujusmodi suhstantia talia re-
aliorum animalium praeter hominem ali- cipiens oracula, corpore pereunte.
quid umquam appetit vel qua>rit hone-
storum vel piorum velreligiosorum. Amplius cujuscumqueessentialisetpro- ^ept
rron
Accipiatur igitur cx omnibus praemis- pria operatio formaliter et essentialiter
sis ista propositio, scilicet quod quidquid convenit cum operatione divina et cum
appetit et quaerit et invenit ea quae sunt operationeintellectuumangelicorum, nul-
honesta ct pia et religioni convenientia, lam secundum esse et naturam et opera-
non hahet dependcntiam ad corpus ani- : tionem habet ad corpus dc-pendentiam.
mam autem rationalcm haec appetere et Dcturenimconscquentisoppositum, quod
quaM-ere et invenire non estqui ambigat vidclicet ad corpus dependeat, sequilur
igitur ad corpus non habet secundum inevitabiliter, quod opera ipsius erunt
esse et operationes hujus dependentiam : virtutis quae operatur secundum harmo-
et (juod ad corpus non dcpendet, non niam corporis haec autem operatio nec
:
destruitur illo destructo anima igitur : in genere, nec in forma, convenit opera-
rationalis non perit pereunte corpore. Et tioni divinae et operationiintellectuumsu-
super hanc rationem fundat Plato hoc periorum animam autem intellectualcm
:
quod dixit in Tim<v,o^ ubi diis deorum non solum intelligere cum continuo et
injungil, quod ad se sumant omne illud tempore, sed etiam intelligere secundum
quod in genere mortalium simile per- spirilualissimum ac divinissimum modum
spexerint ct hoc esso dicit illud quod
: intelligendi ea quae sunt separata a ina-
pielatcm ct religionem colcre vidcrint. teria et ea quae per seipsa sunt intelligi-
Et supor hoc cliam fundat Macrobius in- bilia,hoc in libro dc Anima dcmon- '
tentioncm suam de Somnio Scipioiiis,u\n stratum ost et hochabetperessentialem
:
* III de Anima, Uart. m, cap. (>.
Lin. \)i: NAT. KT OIUC;. AMiMyE, TUACT. II 413
opcrationein. Sicul oiiiin operatio lucis et hoc quod non continj^il seounduni
cst
est lucere, sic intelliiiere et omitlere iu- >;enus quod esl potentia nalurie, sicul in
ttdlijj;enlias cst iuitura> intelleclualis : et antiduihitis prohatuni ost. cl quod udu
cuni isla operatio sit divina ot inlello- convonit por accidons, ot (|U()d uon con-
ctuum suporioruni, socunduni hanc non venit naturicper corruptioiuMU, sod socun-
dopeudet aniiua intolloctualis ad corj^us : duni esse aninuUis n;Uuralis liahitus : se-
oi'j^o sccunduni n;itui'ani et esse illius sub- cuuduiu couiuiuno ouiui yonus convenil
stantiiE a ijua o\it luec opcratio, ad cor- honiini \ irlus nioralis : eo quod est ;iut
pus uon dependet : non igitur dici potest circ;i passioncs quie sccunduni sensuni
quod intcllcctualis aniniapcrcat pcreuntc sunt innatai vcl illatce, aut est circaconi-
corporc. municationes operuni sicut justiti;i : por
{i\ hac autem ratione scquitur, (juod accidens autcm mullaconvcniunt homini,
intidlij;i non jiolost (juod aninui pereat nec illa sunt terminahilia per ;utom, oo
jxMcunte corpore. Detur eniin (juod intel- quod inrinita jiossunt accidcre pcrcorruj)-
lii;;itur, seijuetur ;diquod esso principium tionein h;ihit;ini innaturalcm, qiUE natii-
hujiis inteUii;enti;i3 : hoc autem cssc non rai aninuv sunt contr;iri;i, sicut ferales ct
jiotost nisi quod aut illa natura ex contra- hcstialos oj)orationes, sicuthihcrc sangui- !->''
riis comj)osita sit, aut quod unila sit cor- nem, dclectari f(etorihus, delcctari mere-
riiptihili : et horum utrumijuc est contra tricio, et hujusmodi : scd dclectari in pro-
intellectum iiaturtE intcUoctualis : lioc jjria ct natiirali ojieralione uon imj)edit;i
enim de se dicit naturam soparatam a non convcnit nisi secundum naturam. Si
matcria ct contrarictatc. Igitur nec com- enim cst propria, cst esscnlialilcr C(jn-
posila cst e.\. materiact contrarictate, nec vcniens secundum formam quai dat esse
unita matcriffi : et sic patct quod intelli- ct rationem et si est connaturalis, non
:
l^^ens quid est natura inlcllcctualis, non est per accidens et si cst non inq)edita,
:
potest iutclligcre quod pereat pcreunte non hahet contrarium.
corpore. Taliter auteiii felicitas contomplativa
se hahet ad intollcctuni autem felici-
: est
lic- Anij)lius quorumcumquc idein cst bo- tas illa contemplalio divinorum, non ta-
ii<.).
num et oplimum secundiim naturani co- mcn contiuuo ct temjiore, sicut in scientia
rum, est una et communis naturagelicrc, de Anima prohatum cst ct dc liUclleclK
vcl specie, vol ad minus sccundum ana- ct iiih'lli(/i/ji!i, ([Uie l)eo convenit et in-
loj^^iam ad hoiii vel optimi illius projior- tellcctihus divinis omnibus ccelcstibus et
tionem. Detureiiiiii nonesse eanidcn ana- homini. Propter (juod Aristoteles dicit
loj^iam ad illud oj)timuiTi participandum, quod homo non cst nisi intellcctus, eo
soijuetur ipsorum uon esse unum bonum . quod honum intcllcclus sibi solum pro-
et secundum naturam optimum et hoc : priuni et connatur;iIe est : igitiir una;ina-
cst contra hypothesim. Vcra igitur et ne- lo|^iaorit Dei ct inlellectuum supernorum
cessaria est haec projiositio, scilicct quod el hominis ad hoc oj)tiiuuni.
quorumcunKjue cst ununi secunduni na- Constal autem (juod h;ec ;in;ilogia noii
tur;im optiinum, eoruiii cst una analoii-i;! potest essc nisi secunduni fiicultatem ot
ad oplimumillud particij);induin. Kst ;iu- opcrationcm talem essenti;ilcni sejiara-
tcniomnis intcllectualisnaturaesccundum tam etperpetuam, qualis scilicet est ope-
naturam optimum, et illud est ipsa con- ratio intellcctualis, niliil luibens coniinu-
tcmjilativii bdicitas, sicutin X /s7///VYy/-«;/i ne cum corporc corrujitihili in (ju;intum
(lcnionstratum est. VA r;ilio liiijus cst, est : er}^(ji auiiiia inlellcctiuilis iii qiiiintum
(juia lioc est oplimuin sccundum natu- liujusmodi, scjiariitii ost et cssc pcrj)e-
rani, (juod in somno jionit natuiam so- liium bahel, nihil comminK? babcMis cuiu
cunduiii quod ipsa cst propria natura : corjiortj corrujitihili porcunto in (juantuin
:
4J4 I). AU5. MA(;. OIU>. V\{A'A).
cst liujusniodi. h^sl aiilciii aiiiinii iiilc!-
lectualis pcr naliirain linjus (juod cst in-
tcllcctnalis, ita scilicct quod loturn alind
qnod csl in ipsa, cst ut potcntia in ipsa:
crgo pcr nalnram cst sciparata ct pcrpc-
tua, non (lcstnicta dcstrnctionc corjjo-
ris. cAinjT vn.
lliDC igitur cst nulura (jua (jinncs ho-
mincs scirc dcsidcrant : ct cum omnc
scirc ordineturad scire divinum quod cst
intcllectuale sine continuo et temporc, fi-
nalc dcsiderium omnis liominis est ad il- J)e stftln aninue post mortem secunditm
ludsicutadoptimumsccundum naturam Platonem, cui prspnnttitur fjenernlis
divisio, quid dirersi Philoso/jhi de hoc
eo quod admiral)iles dclcctationes habct
hujusmodi scirc ex puritate ejus quod in- statu tradiderunl.
telligitur et rirmitatc sapientiae quse pri-
morum ct manifestissimorum cst secun-
dumx naturam. Et hiEC ultimaratio cst ef-
ficacissima, si quis eam bene intelligat,
et depcndet intellectus ejus ex bis qua^
de Anima, et Ilis sic exsecutis, manifestandus est
de intellectu scripsimus in III
Et status animae post mortem corporis ct
in libro dc Intellectu et mteUhjihUi.
:
hsec ratio est quai multos Pbilosophos hicquidem slalus apud diversos Philoso-
prfficipue in Acadcmia ct (lermania stu-
phos est valde diversus.
dentcs cffcciteremitas, ut separati ab ho-
Omnes enim Socratis et Platonis et
minibus hoc solum colerent et ad id :
Speusippi et academiae dogmata sequen-
optimum sccundum naturam, tes, et animas hominum ad stcUas com-
quod est et
pares post mortem redirc dixerunt ct de
deducerent illud quod est in eis quid di-
:
hoc quserendum cst quid intcndant, ct
vinum et perpetuum, sicut testatur Didy-
quid veritatis, et quid falsitatis contineat
mus Bragmanorum rex in epistola (jua-
dictum eorum.
dam quam scripsit Alexandro regi Mace-
Pythagoram autem sequcntcs dixerunt
donum.
sunt ex quibus inevitabili- animas transcorporari, quod et Plato ali-
llcec igitur
quando sensisse videtur, licet non de om-
ter concluditur immortalitas animce, quae
nibus animabus hominum hoc dixii«se vi-
conjuncta cum bis qusB alibi a nobis di-
deatur, sed de his tantum quse justitiam
cla sunt,secundum proesentem sufficiunt
pietatem in prima incorporatione co-
intentionem. Si quis enim mentem in his et
exerceat, cognoscit absquc dubio, quod lere voluerunt.
Sequcntcs autem Anaxagoram ex om-
dicentes animam mori cumcorpore, non
nibus hominum animabus nihil omnino
intelligunt quod sit animanobilis et intel-
relinqui dixerunt nisi lumen intellectus
leclualis.
primi, qui universahs est causa generatio-
nis et natur» et hanc viam tenuisse
:
vide-
tur AbubachcrMaurus, et Averroes Cor-
dubensis, et quidam alii Arabum Philoso-
phi.
Avicenna autem et Algazel et alii qui-
dam dicunt animam humanampost mor-
tem convertiadlucemintelligentioe agcn-
Lll{. I)i: N.Vr. KT ORKi. AXIM.E, TRACT. II 413
tis, el lianc sibi larj^issimam esso in oni- esl forma hominis, sicul motor ipso stel-
ni forniarum inteHijiiMIiuin inlluenlia t>t hii compar, ita similitudo ejus
niotoe est
manilestatione, et lianc sibi essc summam com^par eidem stella? efticitur in tcrrcnis.
delectationem ct vitam optimam. Propler (pu)d etiam ipse IMato scmen ani-
Isaacautemanti([uissinuissequens Kpi- ma» humana' simihs diis (k'orum asserit
cureorum Ilcsiodum et (lccinnam, tradit csse : el (inornm est una natura, eorum
esse animasjustitiam cohmtes in orhe su- est idcm locus : iiiilur sicut stclla coni-
premo et psalmodia et cantu et jucundi- par datur motori stellai, ita stclla compar
tateperhiaxinui : eas aulem (|Ufe ohsc(e- datur aninuTe hominis.
nis aclihus (hMlitJE sunt, dum manent in Amplius hahitum est a nohis in lihro
corpore, deprimi posl mortcm suh orhem hoc et in lihro de Anima *, quod corpus
Iristem tenehrosum, ct esse in tcnehris et non est susccptihile aninite hominis nisi
tristitiaetiyne magnoperpetuis incendiis per hoc quod secumhim aqualitatem ad
concremari. similitudinem C(Eli appropin(juat. Constat
Nuper autem novellum dogma qiio- autem quod proportio ost inter animam
rumdamapparuit, omnomanmam anima- ct corpus. Cum igitur anima non debea-
lisquod socundum locum movetur, dicens tur corpori hominis nisi proptcr C(rli si-
esso separabilem a corpore, ot manore mililudincm, anima rationalis magis d(3-
post mortom. bolur cccloquam corpori tcrrcslri : igilur
l)e omnibus igitur his inquirere opor- sccundum naturam magis habot compa-
tct ut voritas nudius cluceat eorum qu;e ritatom ad stellam quam ad corpus pro-
dicturi suums. prium. Et luec ratio fuit causa, quod di-
Quieramus igitur primum de Platonis xit IMato aninuim a ctelesti corporc ad
et Socratis ot Spcusippi senlontia, quam corpus tcrrenum desccndcro.
Academicorum ot Hrag-
tota susccpit scola Amplius motorum quorum una est cor-
manorum. Ilorum enim communis est poris natura, eorum ost eadem ad unum
sententia, comparihus slellis
aninuis a et idem mobile proportio. Constat auteni
descenderc et post mortem itorum ad com- cum anima sit semen deorum stellas mo-
pares stoUas rodire. Yidotur autcm hoc vontiuui, ut dicitur in Timseo, quod una
accipi cx quatuor rationibus praecipuis. natura cst communis Dei movcntis stel-
Ostensum est enim in proehahitis, quod lam et aninuB eadem ergo erit et ad :
anima secundum originom causatur ab idcm quod movetur utriusque proportio
intcllcctu ot luce intclligontiie moventis et comparitas.
univorsalitor in tota natura. Xon autem Amplius cadom ost utriusque simililu-
motus nisi motihus stclla-
pcrlicitur hic do in opere enim doorum opus cst
: sicut
rum. Omnis enim figura quae est in infc- per intolloclum practicum eorum quae
rioribus, causatur a figuris constellatio- natura sunt, ita anima rationalis per in-
num in ctelestibus :non omnes red-
sed tollectum oporativum ]»rincipiuni est
ihunt in stollas compares quia non om- : niultorum artificialium quae naturam imi-
nes formoe generatorum similitudinom tantur : cadem igitur deorum et anim;e
formae ccelestis pra,'tondunt et sortiuntur : rationalis ad oamdem stollam comparitas.
sola enim forma speciei hominis ad simi- Propter quod Plalo tradidit notanda esse
litudinem cceleslis formaj pertingit. Cum opera puororum quia statim a principio :
igitur forma ccclestis sit motorc<pli, etad nituntur ostendere, ad quae exercilia
illius similitudinem pertingat anima qua' scicntiarum ct artium c\ natura compa-
•
II t.lo Auiina, tiail. i, cap. •'!.
41() I). ALU. MA(i. Oltl). PHyKI).
ris stclla} magis siiiit, liahiliis, cl (jUiui(l(j /iniii (irciiii cujiis slclla; iiuAor diMlil vi-
applicaiitiir iii illis, jx^iiccli liiiiil iii liii- lain cl iiilr^llccliim iialo, cA rcdilus islc
iiismodi. I''iiii(lal uiilcm iiitciilioncm snum taiitiim liaiiuit liaiK- iiaturam, quod
PJatu iii (liiol)iis, (|ii()nim iiiium cst, (|uod uiium(ju()d(|iic rcdit iii rcsoluli^jnc ad
motorcs oihium (juos IMato r/jfo.s vocal, suam ori;^iiicm : cl id(!0 siciit clcmciila
siiil in slcUis polius ([uam in aliis parti- corporis distantilius lcvil)us (;t j^ravihus
bus orbis : co (juod ipsc stcllas cl non ad suas rcvcrtuiiLur origincs, siccliam i|)-
orbos movcii ojiinatus cst, sicul dixc- sum quod Iraditum est a diis d(;o-
fojnus
runt omiKjs illius temporis et yl*jgy[)tii (;t rum, rcci[>itur ad suam orifjincm codc-
Clialdjci IMiilosoplii. Kt coin/)are)n voca- stcm : ct sicut circulus distat a stclla, ita
vil stcllam eam, a cujus motore quem ilistat vita ct intcllcctus anima; a vita (;t
aliqucm deorum intcllcctualium csse di- intellcctu l)(;i illius (jui crcdidil ipsam
xit, scmcn intclligentiae in aiiimam lio- coqiori. Qua-cumque tamcn animarum
minis transfusum est : ([uamvis enim ibi rcci[)itur, intcr dcos translata dicitur
[ilures stcllse unam faciant consfellatio- esse, ct ad orbcm coilcstem assiimpta.
nem, ct omnes stelloe lixse ct crraticae ad llsec igilur fuit opinio Socratis cl IMa-
quamlibctrcspiciant nativitalem, eo quod tonis et omni academia [ihilosoplian-
in
cujuslibet nativitatis circulus duodecim tium : et super hoc mullic fundaiitur fa-
signorum contineat circulos, in quibus buke poetarum. Ex qua opinione hoc
omnes coeli stelloe sunt, tamen una ali- habemus, quod animoe post mortem ccc-
qua principatur in cis, ct illius motor lestes sedes accipiunt.
per inlluentiam luminis intellcctualis in Quod autem dicunt de stella comparc,
animam semina sibi
spargit intelligentia et rationem fundant super hoc quod sit
proportionata [iropter quod unus filius
: dator vitee et intellectus, non habet salis
dicitur Jovis, alter autem Saturni, et al- convenientem rationcm non enim [lot-
:
ter Martis, sicut Paris dicebalur esse est dici quod non sit unum et idem prin-
Veneris et Adonides, ct Hector diccbatur cipium universitatis, ad cujus primain
esse Martis, et Jovis proles ab aliquibus causalitatem omnia generata reduci cst
dicebatur esse Priamus : et resoluto cor- necesse. Iste ergo intellectus prima^ cau-
pore semina intellectualia a motoribus ha- sae sua virtute producit omnes formas in
rum stcUarum seminata, dicebanlur reci- quocumque gradu producantur quod et :
[»1 in omucs sinus orbium stcllarum illa- Plato vidit. Dixit enim formas omnes
rum. Ad orbium dicebat
sinus eiiim ideales esse in mente divina antcquam
transire animas diis conformes et hoc : prodircnt in corpora, sicut formoe idca-
dictum a multis erat acceptum ^Egyptiis les artificiabum sunt in mente artificis
et Ghakhvis, ubi malhcmaticse floruerunt antequam in materias artium traducan-
scientiae. Itaque usque hodic in circulis tur : propter quod etiam dicit in Tinixo,
nativitatum ponitur ab eis iina stella « Ilorum sementem ego faciam vobisque
quam ilcs ct alcocodem vocant, quod tradam, vestrum erit par exsequi. » l)e-
Latinc vita sonat ct i)ifellectus : eo quod terminationem autemejusquodfactumest
vilam nato ct inlellectum conferre dobc- a primo intelloctu, ad vires ut ad cor-
rcl. Ad lioc ergo horum redit dictuni, pus, dicebat fieri Plato per infcriores in-
scilicetquod stella conipar vocatur ea tcUectus et orbes : propter quod ab una
cujus motor in nato scientiam dat vitoe dixit accipere intellcctum, et ab alia me-
(;t intellectus in circulo nativitatis, qui moriam, et a tertia imaginationem, ct a
conlicitur cx duodecim circulis duodccim ([uarta scnsum, ct iterum ab aliqua alia-
signorum in omnibus stellis qute in cis rum ap[)ctitum, et sic dc aliis. Iloc au-
sunt rcditiis autcm ad stollam coinpa-
: tcin voluit diccre, quod aiiima ([uidcm
rem lit reditus vitic ct iiilcllcctus ad si- sit a causa prima ad similitudinem lumi-
lAn. I)E NAT. KT OHK;. A.\IM/E, TRACT. II 117
nis iiitollcctuum cfrlcstium : scd indu- tionis ot ideo in
: lo-ibus suis dixit « .sa-
clio ojus in corpus est por motum or- crilogium osso animalia occidero
et car-
bis : et idoo post mortoni redit ad cce- nom comcdorc quid onim moruoro bo- :
lum. ves et animal siiio fraudo
dolisvo ?
quantum scohis cst viscora in viscora
condi ! »
Et ideo Aristoteles arj^^uit oum : quia
sicut se habet artifex ad or-ana sute ar-
tis, sic se
habet anima quae est motor
corporis, ad organa naturalia
sod nos :
CAIMT VIII. videmus quod quilibet artifex habot di-
vorsa ab alio artifice or^ana artis
ot di- :
versitasorganorum artificum est proptor
diversitatem artium, ot non e
converso :
ot idoo nihil {^roficcret ad opus
artis si ti-
Qiiid veritatis opinio Pijthayorx: conti-
bicen assumoret et aptarot sibi organa
neat ? artis tectonica? sive aedilicatoriae : quia
securi et dolabro numquam perficorot
melodiam tibiarum : sed fistulam queerit
tibicen, et securim et dolabrum qucerit
architoctonicus. Similitor i-ituromnis
di-
vorsitas quae est in organis
naturalium
cum Platone con-
Pytha-roras autom
corporum, probatur esse propter
vonit in hoc quod animam dixit osse im- diver-
sitates animarum vivificantium illa cor-
morlalem, ot non dostrui cam morte cor-
pora : et sic non potest dici
quod ars to-
poris : alitor enim non dixissot quod clonica transcorporetur et aedificet
fistu-
transcorporaretur : sed dillorebat in hoc lis, aut etiam canat fistulis
eo quod non :
quod dixit ipse omnes animas esse unius habet rationom et scientiam canondi,
rationis et naturae, sed impediri a qui-
noque ex talibus principiis est ars
busdam operationibus in quibusdam cor- sdifi-
ficandi. Ita non potost dici
quod trans-
poribus, a quil)us non impcdiuntur in
corporenturanimae.
alio et hujus causam esso
:
dixit dcfe- Plato autem qui hanc alicubi
vidclur
ctum organorum. Propter quod dixit scqui opinioncm, non in toto
soquilur
quod anima in ccelo et stellis, facit res oam sed quia dixit in corpore hominis
:
nalurae o\ virtuto corporis quod est or- plures esse animas, quatuor
enim dixit
panum ojus, ot in corporo hominis facit inosse, sicut alibi diximus : inlellcctua-
multa artis opera ot ratiocinatur ox vir- lom cnim sive rationalom dixit esso iu
quod
tuto cerebri, est organum ojus. In ccrobro, concupiscibilem autem dixit
corporibus autem brutorum non facit inesse hepati, et irascibilom folli, et ali-
hoc ex defectu cong-ruentium ad hasopo-
quando visus cst dicere sensibilem inos-
rafiones organorum. Rationom autem
se modullffi antoriori cerobri, et huic
habuit, quia vidit quod artificialia
imi- conjunxit materiam in nervis postorio-
tantur naturalia : et ideo putavit unam ris partis cerebri sitam. Aliquaudo ctiam
esse animam hominis et ccbli : bruta diversas animas dicero vidotur
etiam osso ani-
in operibus suis imitantur
artem niam sensitivam, ot motivam,
ol ali-
fa< iondo fovoas, ct nidos, ot hujusmodi
:
quando praetor omnes has dicit csse vo-
etcum imitatio hujus ad unum non fiat gotativarn : proptor quod dicit r^itionom
nisi ratione similitudinis natura?,
pntabat alirjuando gravari infernum a domi-
in
omnes animas unius ot ojusdem esse ra- nis, ot concupiscentiam seqni, ot tunc
IX
8
i 1
I). ALIJ. MAO. oru). PR.I^.n.
non possc carn olcvaii ad cLcleslcin si- animam intcllcctualcin unicarn et sepa-
ratuin luincn cssc intellectus piimi, et
nurn, nisi prins a forina concupisccnliaj
idco cssc ubique ct scinpcr et contiiiuari
scparclur, qua) orhi non congruit. Siini-
pcr inoduin iiradialionis curn purioribus
litcr autcin dicit aliquando carn cxagitari
auimabus corporuiii organicorum in p(j-
furiis et tunc itcruin quia formam canis
:
non elcvari dicit eam tcntiis spirilualibus quai sunt iinaginatio
vcl leonis accepit,
phantasia et quia scparatum est ubi-
ad coBlestcm sinum, nisi hac cxuta ima-
ct :
quc semper, nec potest dici hujus vel
gine pccorina ct liunc modum mcta-
:
et
IMato intcl- illius, co quod forina non est hujus vel
phoricc transcorporationis
Pythagoras aulem sccundum veri- illius nisi pcr conjunctionem ad matc-
lexit.
riam, propter hoc deliciente eo super
tatem in divcrsa et naluralia corpora
transcorporari dixit animas. Ab his hoc quod irradiat, unicum et idcm remanct
accipilur, quod animae immorlalcs cssc ex omnibus irradiatis.
Contra quam opinioncm satis in ante-
dicuntur, ct quod non nisi forma adultc-
nullus cnim disputatum est'anobis, ubi os-
liabitis
rina intellcctum iiupediat :
congruit locus post mortem corporis nisi tendimus vegetativum et sensitivum intra
substantiam intellectivi contineri, sicut
coelestis.
potentia et actus suntuna substantia et :
alibi etiam contra hunc errorem disputa-
tum est a nobis. Tamen id quod ex his
accipitur, est quod omnes ab ipsa verita-
te coacti animam intellectualem naturaru
perpetuam et indestructibilem esse dixe-
CAPUT IX. runt, et locum ei post mortem corporis
cum motoribus coelorum dederunt, sicut
et ipsi motori primo substantiae intelle-
ctus secundum naturam est conformis.
Licet ergo erraverit Anaxagoras di-
De opinione Anaxagorse et Abubacher et cendo omnia corpora ex similibus genere
Averrois de statu animse post mor- •
componi, omnia in omnibus esse di-
et
tem. cendo, tamen in hoc non erravit, quod
intellectum dixit esse primam causam
omnium generatorum, et quod anima sit
similitudo sui luminis : sed in hoc pecca-
vit, quod hanc non dixit habere esse di-
stinctum, sed esse reflexionis luminis
intellectus agentis super sensibilem ani-
Anaxagoras autem qui totius univer-
sitatis genitorcm dixit esse intellectum mam hominis, et subtracto eo super
quod ad intellectuin
reflexio, redire
purum ct immixtum, nuUi habens ali- fit
quid communc secundum naturam, di- primum lumen ipsius incorruptum et im-
ccbat omnes formas esse ex hoc quod in- mixtum et purum sic enim vegetativum
:
tellcctus ille lumine suo adunat similia in et sensitivum in rationali, sicut potentisB
componit ea irradiando super in actu, sed potius sicut speculum in lu-
natura et
ca et ideo cessante hoc supcr quod hu-
:
mine quod reflectitur super ipsum. Quod
jusmodi fit irradiatio, non relinquitur essc non potest, sicut patet ex praedi-
nisi unitumsimplex lumen irradiantis
et ctis.
intcilcctus cx omnibus. Cujus dictionem Amplius secundum hoc homo non cs-
emendare volucrunt Abubacher Maurus sct homo
ab aliqua natura intellcctuali,
ct Avcrrocs Cordubcnsis civis, diccntes quae cssct iu ipso, sicut actus et coessen-
"
LIB. DE NAT. ET OUIG. ANIM^, TRACT. II 119
tialis ei :
sedpotiusesset hoinoabeoquod auleni conversio ista est ordinis in eo
secunduui esse et naturam est extra ip- quod anima suh iutelligenfia onhnata
sum, et radiationeesset super ipsum tan- est, cum luiuc orihuem seinper haheat
tuiu :hoc est ahsurdum.
et uec umquam amittat, semper erit con-
\dhuc autem lumeii profuiKhitur iu versa et tunc niJiil est dictum, quod ah-
:
auiina, aut non, sicut hiinen sohs pro- ter sit conversa, et aUquando non. Si
fundatur in perspicuo corporeo : aut ani- aulem ahquis dicat quod hiec conversio
ma profundalum in se lumen intellectus adintelhgentiam est secundum aniuuE vo-
priini tenet, aut non : sicut videmus quai- luntatem, hoc omnino niliil est dictu: ii-
dam rctinerelumeusoUs. sicut carhuncu- radiatio euim iutelh-entice est in ualu-
lus : (iuc'e(him autem non tenere,sicut aer ram et substautiam aniniffi a luinine in-
nou teuet nisi prwsente illuminaute. Si telligentias : et si hoc est in voluntale
tenet, igitur hahet iiitraueum lumen auima^, oportet quod volunlas aliquando
taiuquam forina suianimahominis:eroo claudat naturam et suhslanliam aninue
ipsa est rationalis et intellectualis a lu- a lumine inlelligeutiae, et aliquando ape-
miue intellectuali connaturali sibi, quod riat eam,et hujusmodi clausio et aperitio
est forma ejus et hoc dividitur secun-
: non est intelligihilis et sic patet quod :
dum participantia ipsum ergo qucnelihet : absurdum est sic dicere de animie natura
auima habet suum intellectum distin- et substantia.
clum et hoc est quod nos dicimus. Si
:
Nec potest dici, quod irradiare et non
lutem non tenet, sicut aer non tenet lu- irradiare ex parte intelligentia'
sit ; quia
men tunc toties transmutatur se-
solis, ilja secundum Philosophos uno mo-
istos
L-undum intelleclum, quoties objicitur et do se habet ad animani, licet anima non
iuhtrahitur prssenliffi illuminantis et uno modo
:
se habeat ad ipsam. Ilaec ergo
hoc est absurdum valde. Et tamen hoc sunt abusioues
et similia : per hoc enim
jam concesserunt quidam Arabuin dicen- quod tres suhstanliales operationes sibi
tes intellectum in anima non esse nisi per habet anima nobilis. constat, sicut os-
lioc quod
ad intelligentiam separatam
se tensum est in praehabitis, quod inlelle-
inima convertit et propter hoc quaera- ctus est de substantia ipsius. Pi-cE
:
omni-
mus ab his, quid convertat animam ad bus autem mirabilibus videtur hoc esse
intelligentiam? Omne enim quod non mirabile, quod aliquis dicat quod ex eo
semper ad aliquid conversum est, sed quod individuum est secundum esse el
aiiquando convertitur, el aliquando non, potestates habet determinatas, reliuqui-
non conversum est
nisi in potentia et : tur quiddam quod secundum esse et sub-
id quod est in potentia, oportet quod ha- stantiam est commune omnium. Com-
beat ahud aliquid a se, quod reducat ip- munia enim non habent esse nisi in par-
suin ad actuin. Constat autem quod hoc ticularibus et cum non sunt in illis, non
:
non est intelligcntia, quia illa non irra- hc^bent esse aliquid in natura, sicut et
diat animam conversam
nisi jam ad se :
Aristoteles conhtetur, quod destructis
neque etiam anima, quia secundum hoc primis impossihilesit aliquid aliorum re-
idemesset convertens et conversum, quod manere. Si ergo intellectualis natura re-
est impossibile. Et constat etiam quod mancret ut commune omnibus, oporte-
illud convertons non est corpus : el non ret quod nou haberet nisi naturam uni-
erit assignare quid sit ex quo non est ali- versalis et hoc modo non plus remane-
:
quid istorum trinm. ret intellectualis natura quam ligni vel
Amplius quid est converti animam ab vermis vel puhcis natura communis :
intoUigontia? non enim anima habet si- et hoc omnino absurdissimum est. Cum
tum vel p<.rtes situ distantcs ut conver- enim probcitum sit supra intellectum pos-
biuucm situs ipsi aninue alliibuanms. Si sibilem omuiatien, el intellectum at^^en-
420 D. ALB. MAG. ()I{|). V\{/V]\).
tcrn omniafaccrOjConslat (juod intcllcclua lcr quod largissimo implctur lumine ip-
lisnaturadividiturpcrpotcntiamclactum, sius ct formis inlclligibilibus rcrutri : om-
et agcns ct paticns, qua? divisioncs num- niurn cnim rcrum formas dicunt illi csso
quam alicui convcniunt in univcrsali. in inlclligcrilia pcr Iiunc modurn quo for-
Amplius nullum omnino univcrsalc sc- miR artificialorum suritin artiflcibus. II u-
cundum esse scparatum est a matcria ct jusmodi igilur forrriarum contcmplatiocst
particulari intcllcctualis autem natura
: jucunditas ct vita pcrpctua, co quod lum
jam saepius probata cst essc separata sc- parlicipat cas prout sunl obtcncbrata' in
cundum csse et agcrc a parliculari ct rcbus, scd proul sunt lumina intclligcn-
materia. Patct igitur hoc modo non csse tiarum agcnlium, luminc ipsarurn
ct in
separabilem intellectum, quo ex omni- intellectus existentes. Dicunt cnim hi
bus participantibus eum unum univer- quod ct in antchabitis dictum cst, quod
salem rclinquitur. intellectus animae se habet ad intclligcn-
Propter quod non
ct similiahaec opinio tiam, sicut pcrspicuum se habct ad lu-
ut opinio, sed ut error pcssimus, ab om- mcn solis. Ex qua opinione sicut et ex
nibus rationes philosophiae intelligcntibus aliis hoc accipimus, quod anima secun-
est cavenda et rejicienda alibi, aut quod dum islos immortalisexistens intcllectum
praecipue in tertio de Anima plura de hoc habet post rnortem, quamvis non habcat
errore sumus locuti. intcllectum agcntcm qui intelligibilia agit
in intcUectum possibilcm.
Huic autem opinioni quaedam contin-
gunt quae et antecedenti contingere jam
dictum est quoniam si quaeramus de
:
irradiatione intelligentiae agentis separa-
tae super intellectum possibilem animae
GAPUT X. post mortem et utrum in profundum na-
turae irradiet, aut non, et quid convertit
animam ad intelligentiam agentem, et
utrum lumen agentis receptura maneat ut
habitus quidam in anima, vel sic conti-
De Iiis qiisB contingunt opinioni Avicewias nue inferri iri praesentia intelligentiae.
et Algazelis. Omnia haec aequaliter contingunt huic et
praecedenti opinioni : habet autem haec
opinio etiam propi'ia dubiaet objectiones,
quorum unum quidem est, quod non vi-
demus in aliquibus formis esse et ratio-
nem conferentibus his quorum formae
autem Avicennae et Algazelis
Traditio sunt, potentiam esse sine actu, sed in
videtur csse magis convenicns, licet et omnibus intra naturam ipsarum rerum has
ipsa aliquid contincat imperfcctionis. Hi esse differentias, sicut et inlibro tertio de
enim videntur tradorc animam separatam Anima diximus : potentia enim non est
post mortem intcllectum possibilem ha- finis et terminus espentialis rei, scd actus
bere, et per huncadintelligentiam agen- quomodo ergo potest esse potens omnia
tem ab ipsa separatam converti, ct acci- fieri intellectus terminus ct finis essentia-
pore ab ipsa formarum intelligibilium lis animae sine co intellectu quo est
lumina et speculationes : ct quia post anima facere intcllccta? mirabile eniiii
mortcm cst libcra a sensibus nec retra- satis videtur, quod natura stet in impcr-
hitur a curis ct sollicitudinibus vitse, tota fecto sicut in ultimo et esse naturali tei'-
convertitur ad lumcn inlclligentiae. Prop- mino.
LIM. \)E NAT. ET OIU(j. AMALE, TUACT. II 421
Ani[)lius neque in veji;el;ilivo neque in Amplius cum intelligentiae separatae
sensitivo videnius hujusniodi iniperfe- sint multorum ordinum, ut dicunt Avi-
ctionem : quoniani nuluia loniplensvege- cenna et Algazel, debuissent determinasse
tativuni, dat ei nnaHter id quod est per- ad quam illarum convertitur post mor-
fecte agens et 0}>erans vegetationem. Et tem :etiam si convertitur ad omnes,
siniiliter est de sensibilibus: in sensitivo utrum codem modo, vel diverso, et qufe
enini conipletio est in apprcdiensis inle- sit causa diversitatis? hoc quidem enim
rius per imaginationem et ajstiniationeni determinare secundum istani opinion(?m
el memoriam, ad quorum judicium et est necessarium, non autem leve.
acceptionemsine alia substantia ad quani Omnia autem prosequi quae dictis con-
se convertat, suflicit anima sensibilis : et tingunt opinionibus, longum esse valde :
ideo irrationabile viilelur si anima ratio- sed hic non oportet istis immorari, pri-
nalis hanc patiatur sola imperfectionem, jn.T enini philosophias magis est hoc pro-
sic quod ad aliam quamdam substantiam prium: hic enim non loquitur de his nisi
extra eam existentem, eam intelligendo, ad ostendendam naturam animae rationa-
oporteat eani converti. lis secundum quod ipsa est natura et
autem dicat quod in sensibus
Si quis forma hominis.
quibusdam quwdam operantur exteriora,
sicut in visu et auditu : hoc nihil est om-
nino enim nonoperantur nisi in de-
: hicc
ferendo sensibilia usque ad aniniam, sed
cognitionem et judicium in anima et colla-
tionem de sensibilibus ista nonfaciunt, et
talibus ad intelligendum mediis intelle- CAPUT XI.
ctualis anima non indiget.
Adhuc autem forraa) quae sunt in in-
telleclu agente, sicut isti dicunt, sunt in
ipso sicut in operante cognoscente for-
mam opcris sui istse aut non sunt for-
: De opinione Isaac et Cecinnse et Athali
mx contemplationis, et illae formse quoe et aliorum Epicureorum Philosopho-
sunt in aiiima, sunt formse contemplatio- rum.
nis : videtur igitur quod non a tali intel-
ligentia istas rccipiat formas sive spccies.
Amplius forma fluens ab intellectu
practico sive operativo, fluit in opus
suum, et tunc est forma dans esse et ra-
lionem operato : numquid igitur hujus- De opinione autem Isaaclsraelitae Phi-
modi species, quales isti dicunt, esse losophi, qui antiquissimos Epicurcorum
dant animae et rationcm ? non cnim por Hesiodum et Athalum ct Cccinnam sequi
aliam quamdam virtutem istae intelligen- videtur, cum aliis convenit, animam po-
tiae has formas influunt animae et aliis re- nens immortalem, et ponit statum felici-
bus quas causant. Si autem dicant quod tatis ejus in statusummae contemplatio-
ista diversitas cst propter potcstatem di- nis, sicut jam ante diximus eo quod de- :
versam recipientis : quia \idelicet mato- lcctatio contcmplationis non habet con-
ria naturalis accipit eas matcrialiter, et trarium, et est sccundum habitum con-
anima intellectualiter accipit hoc essc : naturalem et proprium, et non est im-
non potest duobus enim patientibus
: pedita : et hoc vocat esse in psalmodia
secundum diversam potentiam, passio et cantu. Cantum enim vocat jucundita-
sccunduin naturam non proportionatur. tem in contemplationc aetcrnae veritatis
422 D. AM}. MAG. OI{I). Pn/ED.
liahitarn : psallerc autom in Latino idcni hris r(;nianent(!S dicunl eas incidere tene-
ost qiiod caiilar(! : lioc eryo dicit csse ani- hras (jii,'e sunl privationes verae el intei-
inui felicilatein. yl"jtornain autern v(jcat h'clualis lucis. Non enim propter ahud
vcritalem quanilihet necessariain verita- dicunt animam poiii in corpore,nisi ut v(i-
teni, sicut est vcritas theorematuni : prui- niat ad hjcem intenecluaiium, et ut vin-
cipuc tamen sunt ea pura et lirma quaj cat passiones, veniendo per virtules mo-
accipiuntur in hjmine causae primae, et rales et intellectuales et heroicas ad feli-
in illis est status suinmus, sicut patet citatis contemplativae felicilatem : quae
per anle dicta. quia Dei deorum est potentissimi et deo-
Cum autem in anima rationali suntpo- rum incorporalium, cum ad illos venerit,
tentiae vcgetativae ct sensitivae, dicebat inter dcos translata esse dicitur, et regna-
hic Philosophus passionum turpium re- bit cuin eis sine fine in luinine intelle-
rnanere hahilus in his potentiis etiam post ctuali. Quae autem victae passionibus et
mortem : et illi liabilus innaturales et umbris sensibilium detentae sunt, non
aegrolativi cum defectu lumiiiis, quod ac- ascendunt, sed sub orbem obscurum ter-
quirendum erat in corpore, sunt tenebrae rae deprimuntur, remanentes in tristitia :
et incendium ipsarum deprimentes eas cum ex hoc quod delcctabilibus sunt de-
sub orbem tristem et umbrosum. Tradi- stitut8e,tum ex hoc quod perfectione ad
derunt enim isti, sicut diximus in libro quam secundum naturam sunt omnino
de Anima S quod in anima propter po- institutae, caruerunt nec possunt re- :
tentias inferiores remanent passionum af- gredi ad eas, eo quod non nisi in corpore
fectus, sicutet in diis manent cceleslibus, has possunt accipere, cum sint corpo-
licet non sint mortales, sunt tamen in rum perfectiones et motores.
multis mortalibus similes. Epicurei enim Ex hac igitur omnium Epicureorum
omnia spiritualia ad similitudines corpo- opinione liabetur, quod anima immorta-
runi referebant. Passionum ergo affectus hs est, et secundum ea quae in corpore
in animabus exardescentes intendunt de- gessit, felicitatem vel infelicitatem habe-
sideria ipsarum, et cum a delectabihbus bit. Videtur autem Epicureus non satis
sunt separatffi, incidunt tristitiam gravis- convenienter dicere ea quae tradit de orbe
simam hoc inodo quo etiam causa tristi- tristium : quoniam inferior locus orbis
tiaemagnae causa est incontinenti quod a non potest habere nomen, eo quod ipse
delectabiiibus separatur, ita quod etiam potius locus sit elementi oppressi et cen-
tales quasi furere videntur ex delectabi- tri quam orbis. Sed ad hoc dicit Epicu-
liuni subtractione : et hoc vocaverunt reus, quod orbis iste continet compri-
incendium animarum. mendo et in angustiam ponendo hujus-
Dicebant etiam hi, quod animse quse modi animam et sicut videmus deprimi
:
intellectum habent ad sensum reflexum, coelestia, cum aliquod terrestre accipiunt
non accipiunt nisi vera lumina intelligi- quod etiani
a nebula ad ea evaporante, ita
hilium, sed potius umbras temporalium hujusmodi animae ab effectu passionum
et imaginabihum sequuntur, quse propter ccelo incongruo sub orbem hunc tristium
sui pcrmixtioncm cum potentia et mate- deprimuntur, quasi fascis congregatione
ria et privatione non cognoscuntur nisi et ignis aestuans earum desiderium est
hic et nunc ct ideo post mortem non
:
aestuans et furens ad delectabilia, cum
sunt apud hujusmodi animas nisi umbrae tainen impossibile sit ea consequi.
corporalium cognitionum, in quibus um- Dubitabit autem aliquis fortasse dicens,
* I de Anima, tract. i, cap. t2.
Llli. DE NAT. ET ORIG. AMM.E, THACT. II 423
quod animae exiitfc corpoiibus, hujus-
modi desidoriis uon suhjacent, eo ([uod
ad corpora hujiismodi referuntur delecta-
bilia quihus Sed ad hoc di-
tiinc carent.
cit Epicureus, quod non corporum dele-
ctationes manent, sed potius siniiles illis,
sicut in artilice carente materia et inslru- CAPrT XII.
nu'nlis manent liahitus et formre similes
his qii£B per inslrumenta exercentur et in
materia introdiicuntur : cum enim anima
naturaliter sit perfectio corporis ut molor,
et per potentias substantiales et natura- De opuiione novclla, qiae omnium ani-
les sibi moveat corpus, remanent in ea et maimni motivoritm post mortem elicit
in potentiis ejus habitus et passiones in- remanere animas.
clinantes ad motum corporis, sicut ma-
nent in nalura imaginationes navis etiam
postquam a navi soparatur.
HaBC igitur sunt, quse dicunt antiquis-
simi Epicureorum Philosophorum et pe-
ritissimi : cl atlestantur liis ea quai fiunt Post omnes autem dictas opiuiones,
insanis, in quibus por crelicolas et sacri- quorumdam nova nobis inducitur opinio^
licia animae ipsa3 talcs dese et de diis de- dicentium omnes animalium quae secun-
derunt rationes, et usque hodie faciunt in dum locum moventur, animas post cor-
operibus necromanticis imaginum, ot iu poris pormancre dissolutiones et haec :
arte inventionis thesaurorum, et in mul- opiuio partim antiquum soquitur Domo-
tis aliis operibus quoB ah Ilesiodo et Hcr- critum,et parlim Orplicum quantum pot-
mogono tradita sunt. est pcrpendi ex carminibus Orphicis.
Ex his igitur et similibus jam aliquis Democritus enim dicobat omnium cor-
concipere potorit, quod tam Poripatotici, porum formas esse animas : opprimi ta-
quales fuorunt Anaxag-oras et Abubacher men minus a terrena materia,
plus et
et Averroes et Avicenna et Algazel, quam aliquando usque ad intellectus amissio-
Stoici, quales noscuntur fuisse Plato, ncm, aliquando aulem usque cum intel-
Socrates, Pythagoras, et Speusippus, ot lectu ad sensus amissionem, aliquaudo
omnes Academici, et Hragmanici Philo- autem etiam usque ad amissionom nu-
sophi, quam etiam Epicurei, quos ul- tritionis cum sensus et intolloctus amis-
timo induximus, concorditer ab ipsa co- sione.
acli veritato animam post dissolutionom Orpheus autem mundum plenum diis
corporis immortaliter vivere porpetuo immortalibus essc dicebat, qui attrahun-
tradiderunt. tur respiralione,ot fiunt animaicorporum,
sicut in libro de Anima diximus. Et
'
uterque istorum animas post separatio-
nem a maleria rcmanere dicebat.
Sed hffic novella opinio non omnes re-
manere dicit animas, scd eas solas quae
in corporibus suis motum faciunt locali-
' I <1e Anima, tracf. ii, cap. 12.
m I). ALH. MA(;. OIJI). I»|{/I<:i).
lcr |)njc(!ssivi]iM, forli; ex Iioc persujisio- non potest remanere dissoluta maleria.
iieiii accijtiens, (jikkJ inotor separatur u Nonenim remanelaliquid,cujus princijiia
inol)ili et videlur (pjod orniiis perfectio leiKsnt iaipsum
:
in esse non remanent :
corporisalicujiis qu,je ul motor conjun^i- et distinximus in pra'))abitis,quod alia est
tur inohili, s(!j)arari potest al) ipso haec
:
virtuscorrui)til)ilis,(!taliavirlusoperansin
eniin in oinnibus videmus supercojlesti- corpore secundum corj)oris harmoniam,
motores sunt scparati, per
l)us, in (jiiil)us
secundum essentiam suam ct
et alia qua-,
nullam virtutem vel potenliam quae sit in secundum suam substantialem opinionem
ipsis actus corporis existentes sicut actus
non dependet a corporo. Nec oportet re-
est forma materitc, licet actus sint sicut petere quae bene in antecedentil)uset aliis
motorest actus corporis moti «. In artihus libris nostris prohata sunt, ubi ostendi-
autem quae imitanlur naturam, sicut est mus nullarn formam esse separahilem,
nautica, ethujusmodi artes, etiam motor nisi eam solam quae etiam in corruptihili
separatur : ctideo videturhis quod etiam materia secundum substantias et poten-
in natura in quihus est motus a seipsis, operaliones jam in
tias sibi essentiales et
motor universaliter separetur a corpore corpore manens, separata est. Propter
quod movet, et cum non sit per naturam quod etiam quidam dixerunt onimam ra-
corruplibilis, quod post corporis perma-
tionalem in corpore adhuc existentem,
iieat dissolutionem. esse per se ubique et semper, licet per
Ad hoc autem videtur esse ratiocina- accidens nunc
sit hic et : quod tamen
tio Phsedri : quoniam in omnibus per se et dictum ego non approbo.
a se motis necesse est esse unum primum Sed de hoc satis constat per ea quae in
quod sit causa motus
hoc non illius et III de Anima dinohis
:
sunt disputata : quo-
potest esse compositum ex motore et mo- niamanima rationalis fundamentahabet,
to, sicut alibi demonstratum est a nobis :
scilicet vegetativum et sensitivum, per
igitur hic ex seipso exerit motum mo-
in quae determinatur et individuatur, licet
bile etquod ex seipso exerit sic
:
motum, Jumen intellectus sit separatum et hoc :
per suam naturam et essentiam est cau- modo ubique et semper quia sine :
sa movens, quiaaliter non esset primum diflerentia loci
:
et sine differentia tem-
et quod per essentiam est movens, virtu-
poris omnia intelligibilia fmnt in ip-
tem movendi non accipit a corpore quod so, sicul in perspicuo fiunt omnia vi-
movetur et per eam non dependet ad ip- sibilia, et intellectus agentis est facere
sum quod enim convenit per essentiam
:
omnia intelJigibiha sine diflerentia loci et
alicui, hoc non habet nisi a seipso et non
temporis, sicut in lumine est principium
ab alio et quod non dependet ab alio,
:
activum omnium visibilium,
separabile est ab ipso, sicut demonstra- De his igitur satis in libris praehabitis
tum est in antecedentibus ergo omnis dictum
:
et in isto quod de
est a nobis : et
anima motiva videlur esse separabilis a movente haec opinio pro se inducit, jam
corpore.
in praehabitis est solutum quoniam mo- :
Sed hoc dogma philosophise non con- tor ille virtutes movendi accipit a corpo-
gruit,nisi forte Pythagor* et Democriti
et re, et praevenitur a natura quae impeJJit
Orphei dictis eo quod nos jam in XVI libro :
ipsuin : et ideo non vere est primus mo-
Aiiimalium - ostendimus omnes animas tor et prima causa motus, sicut fingit
praeter rationalem educi de materia : et haec opinio est enim virtus
: in corpore
quoddemateriaeduciturpergencrationem. secundum corporis movens harmoniam :
'
Cf. II 1'liysic. lox. ot com 78. XVI Animalium, tract. i, cap. It et 12.
Llli. 1)E NAT. ET ORIC.. AMM.K, TRACT. II i2o
et ex viiiute corporis causatus et edu- libet dicitur duobus inodis, ita quod du-
ctus in esse : et ideo cum corporis disso- plex sit intelliyibile cum tempore, et du-
lutione necesse est eum delicere : niliil plex intelligibile perseipsum. Acceptum
auteni talium esl in aniina rationali, sic- euiincum tempore est duobus modis,
ut patet per ante <licta. quorum unum est ratio formae sensibilis,
ita quod ipsa forma sensibilis sit accepta
in se per se : cujus ratio intellijj^itur per
abstraclionem ab inlelleclu, sicut est in-
tellectus albi vel calidi vel dulcis et alio-
rum sunt hujusmodi. Alio modo di-
quc-p
citur intellcctum cum tcmpore, quod non
CAFLT XIll. est simile nisi per accidons : ot ratio ejus
intelliu:itur concepta cuni natura, et ta-
men intelligitur per se : sed tamen quia
ratio ejus concernit mobilem materiam,
ideo dicitur intellectum cum tempore,sic-
Qiialiter aninia perficilur inteUigibili- ut est intellectus carnis et hominis et
bits post nwrtem ? aliorum quodlibet, quorum nullum est
sensibile nisi per accidens,
et rationes
illorum per quas sunt in intelloctu, ha-
bent difiinientia et formam et materiam
qujB concernunt tempus : sicut si quis
carnem, dicens quod caro est
difliniat
Omnibus dilig^enter excussis, tangamus compositum complexionatum ex calidis
id quod secundum naturam probabilius et frigidis et humidis
medians et siccis
dici pulesl,non facienms modo ali-
et in tactu, quorum quodlibet tempus con-
«luam mentionem nisi tantum de his qua? cernit. Et cum dico, quod hoc sentitur
per philosophiam tantum possunl proba-
per accidens sensibilis, scilicet per acci-
ri.
dens continentis secundum quod est sen-
Dicimus i^^ntur, quod anima rationalis tiens quia caro non accidit
: ei quod est
non (juidem sit ab intelliij^enlia, tamen ab album, sed e converso : sed per accidens
inlelligentia recipit illuminationes et
:
dicitur sentiri : quia cum sensibili per se
cum triplex sit inteiliyibile ipsius animae,
accipitur non a sensu, sed polius a ratio-
scilicet cum tempore, et continuo, et id no rellexa ad sensum, sicut diximus in
quod secundum sui naturam est intelli- libro de Anima.
gibile, primurn quidem estacceptum cum Eodem autem modo dicimus, quod iii-
sensu, et secunduin cum ima^nnatione, telligibile cum continuo dicitur duobus
ct tertium est per intellectum simplicem modis haec enim
: est aut ratio continui,
acce|)tum. Et est ordo in intelligibilibus aut id quod accipilur
:
cum continuo. Con-
quoniam per hoc quod est
inlelligibile tmui autem ralio intolligitur quantitatem
cuin tempore, venil anima ad id quod et liguram imaginando aut etiam dis- :
est cum continuo et per id quod est
:
creti inlelligitur ratio continui ot figurae
cum continuo, venit ad id quod est per et ratio discreti. Et similiter
est de molu
seipsum intelligibile et luec omnia alibi
:
et Acceptum autem cum conlinuo
quiote.
jam a nobis determinala sunt. csl idem quod acceplum est cum sensu,
Sed ut bonc intelligatur slatus anim;e quod est per accidens imaginabile, sic-
optimus quid habct iii intflligibilibus ct ut per accidens sensibile, el hoc est
felicitato, et qui csl finis prosperitatis homo, vcl animal, vel Dionis filius, vel
ejus,oporlet scirc quod iutelligibile quod- aliquid hujusmodi, quod accipitur per
426 I). jWM. mao. ()in)..i»n/Ki)
iclicxum. Ouod aulcm non sonsui sit
intollcctui ol
iiitellfcluin ad imu;j:inalionoin
proprium, patct pcr boc quod intcUigiln-
Eo(l(Mn autom modo cl intollif^ibilc j.cr
incorniplibilc (ist (pjoniam
dicilur cnim piiiiiiirn :
lc
so (licitnr duolnis modis :
lalio albi ct ratio calidi qu;c a sensu ac-
intollij-il»il(! pcr sc, (jnod (]nidoni ox |)io-
./ipilur, pcrpctua cst ot inconimutabi-
piiis i»rincipiis
non
(>,sscnlialibus nisi
inttdligibilc csl, lamon sccundum csso lis.
Similitcr autom iali(j carnis ct ratio
commiscibilo lcmporali ct continuo,
esl
homo, hominis ct ratio animalis cum sensu
(|uae
sicut cst substantia naturalis, ut
accipitur, aiterna hoc modo cst quo
animal. (^tbujusmodi propria enim
etcs-
:
aelcrnum dicitur incommutabile. Incom-
scntialia principia borum nonsunt
nisi in-
in scnsibi- m-Uabilitas autcm quae ffilcrnitas voca-
telligibllia, esselamen liabent
in- tur in talibus, est a lumine intellcctus
libus ct imaginabilibus.Dicituretiam
pcr quod movcntur in intellc-
a"-cntis,
telligibile pcr sc quod tam secundum suae m
principia, quam sccundum ctum possibilcm, sicut patet per h*c
quidditatis
Deus, praeccdcntibus et in libro de Anima ', (^t
csse non nisi intelligibile est, sicut
di-
ccelcstis, in libro de Intelleclu et intelligihlli
et intellectus, sive intelligenlia
cta.
et hujusmodi.
dcterininatis, dicimus
Omnino autem eodem modo dicimus
His igitur sic
de his quae intelliguntur cum
continuo
quod anima rationalis diffcrt ab intelli-
cx intcUectu rcflcxo ad imaginationem
:
o-entia coelesti. Pcr iniclligibilia enim
hffic enim imaginationis
non sunt pro-
quse sunt cum lempore et continuo, per-
pria, sed intellectus : ct ipsorum ffitcrni-
venire babet ad inteiligibile quod sccun-
tas est ab intellectu, sicut quod diame-
dum esse et esscntiam per se cst intclli- numerus e?t
ter est asimcter, et senarius
gibile ct sic est ordo illis pcr se intel-
:
perfectus, et alia quaecumque sunt talia.
ligibilibus habet devenire ad primum in-
lumina retinet intellectus ad
omnium alio- Hffic igitur
telligibile quod est causa
illumi-
suoe se reversus, et ex his luminibus
rum, et in illo stat, sicut in virtute amplio-
natur, et sic illuminatus efficitur
sapientiae ct contcmplationis fmalis. Pro- quam sit per
ris facultatis in intelligendo
pter quod omnia intelligibilia adminicu-
seipsum. Et ideo licet per seipsum
intel-
lantia sunt ad primum intclligibile, sicut quae per se
id enim lectus noster se habeat ad ea
dicit Alfarabius ct Avempace :
vespertilio-
intcUigibilia sunt, sicut oculi
quod cst cum continuo et tempore, lu- cum his lumi-
nis ad lumen solis, tamen
men habet ex partc qua est intelligibile :
quod
nibus fortioris cfficitur luminis, ita
et id lumen illuminat intellectum, et sub quae
duplicis illius intelligibilis jam proportionatur facultas cjus his
ipso lumine et sicut venit
amplioris capacitatis per se sunt intelligibilia :
efficitur intellectus
disponitur ad altius ab intellectu cum tempore ad intelle-
quam ante fuit, et
in-
physici intcUigibilis clum cum continuo, ad intellectum
per duplex lumcn secundum
tcUigibibs per se, quod tamen
quod est cum temporc acceptum ct :
continuo ita
esse est cum temporc et
:
quando intellectus qui reflexus fuit ad causae, et stat
venit ab intcllectu prima?
sensum, revcrtitur ad seipsum, retinet
ibi ipsa est ultimum intellectuum,
quia
lumcn intelligibilis eo quod hoc sibi et
:
:
quod est lumen omnium intelleciorum.
non sensui erat proprium, licet cum sen- contemplativam
Sic igitur proficit in
su secundum unum modum et
a sensu
fclicitatem verus et purus animus se-
secundum alium modum sit acceptum.
I de Anima, tract. i, cap. 18.
LIB. 1)E \AT. RT ORTCi. AMM.E, TR ACT. II 427
quens ctcolligens id qiiod ost [uiri iulol- illumiiiationem, sed remanet in perpetuis
lectus in omnil)us rel)us, et exallans se tenehris, quiF sunt luminis inlrlicclualis
objectio.
nsque ad supremum intellectorum. Pro- privalio et deslilulio.
j)lor quod prce omuibus lii Philosoplii Rt si anima ra-
quis ohjicial, (jnod in
studeutes primo in physicis, vonerunt tionali post morlem remanenl polentiai
postca ad malhematicam, et ullimo ad vegetativfe et sensitiva; secundum ea quai
studium divinorum venienles in eis vi- ante dicta sunt : et ideo per illas iterum Soiuuo.
tam liniverunt cl lianc felicitalem prje
:
possunt accipi hnjusmodi Inmina. Diccn-
omnihus aliis Solo Atheniensis commen- dum quod non sic remanent, (juod pos-
davit, (licens « animam po^t morlem iii snnt reduci ad aclum : quia sicul dixi-
liis fclicilari. » l'ropter quod cum in ul- mus, hae potcntiffi organica? sunt, et ideo
limo spiritu esset conslitutus, et Metro- non veninnt ad aclum nisi per organi
dorus et quidam alii corain eo confer- harmoniam et organi lunc non potesl
:
renl de quodam intelligibili divino, su- esse resumptio secundum naturam ct :
pra vires collecto spiritu caput erexit : et ifleo remanet in umbris et tenebris per-
cum a Metrodoro compatienti sibi roga- petuis secundum naturam. Et forte hoec
retur caput ad cervical submittere, di- fuit causa, quod quidam philosophorum
xit : « Sinite, ut et hocintelligibile dequo dixerunt animas post mortem transcor-
confertis, apprehendam antequam mo- porari, ct tamdiu transfundi donec per
riar, ut ampliori luce felicitatis elevetur lumina intcUectualia quse dicla sunt con-
intellectus. » Ilic igilur esl status aninue forlatai lumine divino perlicercntur. Ilajc
rationalis post mortem felicissimus in lu- igitur est causa, quod etiam contempla-
minibus istis secundum naturam. ^io hujus pura et lirma summum bonum
Econtra autem est de animalibus his hominis esse ponitur a Philosophis, in
qn;e hanc negligunt intellectus pcrfectio- quo est status felicitatis ipsius et hoc :
nem. Sicut eniin intelligibile per lumen esse non posset, nisi sccundum opposi-
intellectus movetur ad intelle-
agentis tum iliius inesset infelicitas.
ctum possibilem, ita pcr mixtionem ma- Amplius secundum contemplationem
terih et motus et quantitatis obscuratur : intelligibilis quod commune est intelle-
et contrarium non est nisi hic et nunc : ctualibus substantiis scparatis a mortali
et non accipit ipsum anima rationalis ni- corporc ct anima intellectuali nequa-
si j)rout est hicet nunc. Sic autcm ncc li- quam inessct felicitas, nisi h£EC felicitas
berum cst, scd umbrosum ct matcriale : conveniret animae secundum quod est se-
et idfo nihil luminis accipit cx ipso tali- parataetpost mortemcorporis remancns.
tcr accipiens ipsum anima propter quod : lloc igitur est quod de statu animsB ra-
per ipsum non habi;t viam ad verum in- tionalis post mortem rcmanentis quan-
tclligibile, in quo perfecte lucet anima : tum ad intellectum ipsius dici potest.
el ideo cum luce destitutus intcllectus
hujusmodi manct tenebrosus in scipso,
nec e?t irradiabilis hic intcllectus post
mortcm : quoniam sicut in antehabitis
diximus,intellectus possibilis non cst sus-
ceptibilis luminis quod vcre est lumcn
intcllectus, nisi confortatus luminibus
his qnie ascnsu vel cum sensu et ab ima-
ginatione vel cum imaginalione sumun-
tur : ad sensum autem et iraaginalioncm
irapossibilis cst regressus post raortem :
et ideo talis intellectus impossibilis est ad
42H I). ALH. .MA(i. OHI). V\\A:\i.
])er saj)ientem et jtrudenlem perpetua
est : virtus igilur ex j)arte illa |)erpe-
liiiiin aliquid liabet.
Amj)lius aulem irascibilc ei concuj)i-
scibile non sunt susceptibilia virtutis, ni-
si ealenus quo participant aliquid ratio-
CAIHJT XIV. nis et intellectus cum cnim non sint in :
intellectuali substantia, nisi secundum
esse potentiarum, persuasionem et ordi-
nem a ratione et intellectu accipiunt : et
in praehabitis ostensum est, quod ex par-
/>e perfcclione animx post mortem se- te illa etiam ipsae potenliae perpetuo ma-
cimdum statum virtutis secundum Pe- nent in anima ipsa. Eodem modo est de
rijjuteticos. medio communicando et dis-
justitiae in
tribuendo quamvis enim omnino nulla
:
sit communicatio vel distributio, semper
necessariam et aeternum et incommuta-
bile est, quod aequale inter damnum et
lucrum, sive inter minus haberc et plus
De parte autein animae qua vult et ope- habere damni et lucri, medium ost com-
ratur, quae pars affectiva vocatur, est municationis et distributionis.
alia via perfectionis secundum senten- Cum igitur sic gradus sint in viiluti-
tiam Peripateticorum. lli animain perfi- bus dictis, et venitur per assuetudinem
ci dicunt virtutibus quadruplici virtute operum advirtutem moralem, et ex per-
apud se solam, quee sunt virtus moralis, fectione moralis venitur ad heroicam, et
et virtus intellectualis, et virtus quam per heroicam venitur ad divinam, et in-
vocant heroicam, et quarta quam divi- tellectuales sunt regentes et ordinantes
nam Moralem autem in duo
appellant. in omnibus his. Est enim virtus heroica
dividunt quoniam ea quce in passioni-
:
idem quod divinorum virtus divinum :
bus mediat, habet medium quoad nos :
autem dicit id quod super est. Insuper
et ea quae cst in commutationibus et dis- esse autem necesse est, quod per aliquid
tributionibus secundum concivilitatem superponat, et aliquid superius contineal
ad alterum, habet medium quod secun- ne decidat. Superius autem in homine
dum rem ipsam aequale est, aut secun- est id quod est mentis bene constitutce
dum rationem medii arithmetici, aut se- et ordinatae. Id ergo quod continet ho-
cundum rationem medii geometrici :
minem in his quae constituunt mentem,
quoniam in communicando sequitur me- ita ut nec modicum deflectatur a mentis
dium aritiimeticum, et in distribuendo constitutione et ordine, dat ei virtutem
sequitur mcdium geometricum. In intel- heroicam. Continentia hujus et superpo-
lectualibus autem medium virtutis est nentia hominem super sensum et passio-
ratio recta, sicut patet in omni intelle- nes non sunt nisi bona men-
pulchra et j
"
cluali virtute quse est inteliectus, scien- tis : et continens ne decidat non est nisi
tia, prudentia, sapientia, et ars, et sub indeflexibilis necessitas honestatis : pro-
his contenta. Licetautem virtus moralis pter quod duce vel tres potissimae sunt
circa passiones mcdians habeat medium virtutes lieroicae. Ea enim quae superpo-
quoad nos, tamen participat ipsum de- nit passionibus, vocatur continentia : et
terminata ratione prout sapiens et pru- ea quae superponit parti animali qua
dens determinat, sicut in Ethicis habet communicamus cum brutis, vocatur do-
determinari : ratio ;tulem delerminata minalitas a quibusdam, et a quibusdam
LIB. DE NAT. ET ORIG. AMALE, TRACT. II t29
libertas, el ab aliis hummiilas : ol lianc ralur aJ allcrum, sicul bcsliic, scd po-
abi sub continentia coniprcbcndunt. Ka tius amicilia boncsti cum vitii indi{,nia-
vero quae supcrponil communicationibus, tione. Sic ergo pcrfcclio bcroica sccun-
vocalur ainirilia. dum mcntem non est in ultimo sute fcli-
Quod facilc cst vidcrc pcr singula. citatis, nisi ctiam Iutc tripartila avertunt
Quoniam continentia est mora in mcntc, ad unum quod secundum simplicem in-
ut dicit Aristotcles, boc est, quod bomo tcllcctum est bonum. Cum enim virtus
in mente bene constituta sic pcrmancal, moralis sit circa dclcctationes habcntes
quod nullo modo excal rcj-ulas mcntis contrarium, ct similitcr virlus bcroica
proptcr aliquam violcnliam passionis in- contrarium liabet, non possunt dclccta-
clinantis ad turpc sic cnim contincns :
tiones illarum virlutum csse perfect.T et
sc in mcnte, omnibus dominatur passio- omnibus modis llrmae et pur», eo quod
nibus. Similitcr autcm stans ct altingcns aliquid sit contrarium conlurbans virtuo-
dignitatem intcllectus et rationis, et rc- ^um sed in simplici intellcctu spcculan-
:
guias cjus indellcxibilitcr scquens, nullo te verum simplex ct purum et iirmum,
modo dcjicilur ad brutalia sive fcralia, <le quo vere est sapientia qu« non babct
qua' sunt irse ct furiae ct mcechicT concu- contrarium, est delectalio nullum omni-
pisccntiarum et turpiludincs eorum, qua? no habens contrarium.
impetu quodam concupisccntiae vel irae Et si quis diligenter ista consideret,
in brutis feris agi vidcmus : et baec est virtus moralis est circa ea quae innatura-
dominatio quaedam nalurae immanae et ba et aegritudinalia ct corruptiva sunt
libcrtas, quae non est acta ah impetu na- materiae, sicut est superiluum et diminu-
turae, sed potius agit naturam, sicut di- tum tam in passionibus innatis quam in
ximus in antehabitis, et est vera a bruta- passionibus illatis, quam etiam in damnis
lilale exaltata humanitas : et ideo haec communicationum ct
et lucris distribu-
sibi nomina altribuuntur. Amicitia au- tionum civilium omnia &nim : baec sunt
tcm fundatur super lionestum, ut in om- innaturalia et corruptiva naturae, et ta-
nihus non nisi honesta et propter hone- mcn per virtutcs moralcs ad naturam re-
slum diligamus et qualcscunque sic di-
: ducuntur. Propter quod ctiam has innati
ligimus, cum his optime communica- sumus cum tamcn insint
suscipere, sc-
mus : et idco illa cst summum onmium cundum naturam comnmnis o'
n^eneris : eo
communicationum. quod casta et forlia et communicativa et
Si igitur haec tria inilcxibilcm habcant civilitatem custodientia inveniuntur ani-
vigorcm, faciunt heroes per hoc quod malia bruta, sicut nos ostendimus in li-
suut hcroicae virtutes. Et statim ctiam bris antebabitis istius scientiae. Rectifi-
cuilibet patet, quod onmia haec sunt quae cata autem sic natura communis generis
infra limitcs mcntis ponunt brulalia quae per virtutem moralcm, reducitur totum
nobis ex gcnere communi animalium istud bonum ad bonum superioris natu-
convcniunt passiones cnim quae infra
: ras quae est mens mensurans, et aliquan-
limitcs mentis, fraenat contincntia, se- do ratio dicitur, sccundum quod ipsa
cundum quod contincntia est mora sive consideratur ut regens infcriora, quae se-
pcrmanentia inmcntc et violcntiapassio- cundum commune genus convcniunt : ct
nis non enim extrahuntur. Ilumanitas
: hoc autem fit optimc per virtulcm licroi-
in mente quae mensura est, intra mentis cam :autem fit pcrfcctio totum ra-
haec
mctas ponit ipsa animalia, nc impetu tionis regcntis honum, sicutsui summum
agant, sed potius ad normam obediant ordinatur ad bonum divinum quod cst
rationis. Et haec in seipso constituunt intellectus bonum, fjui solus divinus est
heroem. Amicitia autcm pcrficit ad altc- in nohis. Priumm crgo bonum cst natu-
rum, ut non purus aut lihidine caeca fc- rae communis, secundum spiritualis, et
:
430 I). ALH. .MA(i. Oni). I»|{.1<:i).
lcrliiim (livinjB. Proploi- (juod (licil So- nont in (;o quod intoliectuab;
,'elorMuiii,
cratos, « (lcos lioc boniiiu facjt, cuin ipsorum non iliuminatum et vigoratum
iininorlalibus diis maxinium babent con- in corpore, postmortem nullius bonita-
vcniontiam. » tis est susceptivum.
Cum igitur id quod (!st por[)otui ordi- Et baec quaj in capitulo conliuentur,
nis ab anima, accipitur a bono morali : sunt quae de immortalitato animae tradi-
ctquod est ralionalis rcgulae, accipitur dit Socrates, sicut de ipso recitat Ploti-
ox bono hcroico et ex his suirultus ani-
: nus Philosophiis in qiiodam libello suo
mus intolloctualis, conjungitur bono d - (luom do Differcntiis virtnlurn composuit,
vino, admiral)ilos ot puras et firmas el et solum divinum factum sapientem esse
(juak^s Dous liabot, habons dolectationos, dixit, el in hunc probavit non posse ca-
tunc perfecte anima intellectualis
folix est derc perturbationem. In talibus igitur
ct cum omnia haec in anima remaneant, et bonis est status animae purae post mor-
non sint nisi in aninia, quae talia socum tem secundum efrectum.
extra corpus ha])uerit anima, felix esse
perhibetur a philosophis,et in hoc perpe-
tuum gaudere felicitate.
Propter quod Aristoteles in libro de
Natura deorum, dicit quod Socrates, cui
inter omnes morales cum diis immor-
talibus maxima communio, factus cst CAPUT XV.
divinus, divina in singulis colligendo,
In moralibus adeptus medium quod
sapiens per sapientise rationom de-
terminavit : hoc enim divinum est et
perpetuum. In intellectualibus autem De sententia Plalonis circa felicitatem
rationem rectam in scibilibus et intelli- et infelicitatem anirnse post mortem.
gibilibus et sapientia? subjectis, et facti-
bilibus per artem, et agibilibus per vo-
luntatem et prudentiam. In heroicis au-
tem mensuram omnem adeptus est men-
tis. Quae omnia divina et perpetuas et
inconcussas habenlia rationes et virtutes Plato autem in Moralibus suis, ut de
et essentias. In divinis autem sibi quan- ipso Apuleius narrat, aliquantulum de-
tum possibile fuit adeptus est lucem et viat ab hac via. Dicit enim intellectum
delectationem divinam. Ex quibus divi- inesse in anima om-
ejus intelligibilium
nus effectus, ut tradit Plato, felix vivit nium formas, et esse animam harum
secundum intelloctum quod mortale
in eo immemorem propter undam lactis qua
fuit in ipso deposito. Econtra autem hi concipitur etnutritur. Cujussignum esse
quibus nulla est cura pulchritudinis id dicit, quia cum fluxus lactis sive nutri-
quod divinum est in ipsis, convertunt ad menti forlis fit in superiora in pueris, est
sensum et rationem, et lumen mcntis intellectus in eis sicut in ebrio est vel
exstinguunt impetu brutali, et tota bru- epileptico, qui licet multa sciat, tamen
talitate nicis et passionum excellentiis tuncuti nullo potest nisi prius cessetmo-
corrupta, cum animoe ipsorum resolvun- tus vini in superiora. Signum aulem ejus
tur a corpore, remanent in eis desideria quod dicit, est in omni somno in quo
passionum ot tristiliaj, quod a passionum propter fluxum nutrimenti in superiora
insecutiono sunt prreciscB : et in hac tri- palitur homo aliquid epileptiae siniile,
stitia et desidcrio destitutse, tristes ma- et in boainio quod cst sonmi passio, mo-
LIB. I)E NAT. ET OllIG. A.MM.E, TR.VCT. II WI
velur perlurbalii auima supieulis ail auiuia?, el e\ eoulrariis iiaruui dieit ei-
pliautasuuita, sicut facit aniuia ebiii et deui iuesse iufelicitateui : sed dieit has
nueri : cuui lauieu coustet auiuiaiu sa- ualuraliter iuesse auiuiie, et per studiuui
pieutis iusomno et ebrietate el epileptia euitescere cas etper assuefactioueui. Mos
liabere liabituui sapientiie, licet uou uta- autem per studium et assuefactionem di-
Tuuc et similiter dicit esse iu
tur eo. ciuius has acquiri. Sed lia?c disputatio
omni anima oiJiuium habituum virtu- alterius scieutiai maj^is est propria.
tis moralis iulelleclualis et heroica», licet Amplius IMato propter hoc quod ha3c
uon utatur eo autequam perstuilium eru- virtus clausa dicitur esse in anima, dicit
diretur virtus intelleclualis, et pcr assue- auimas itadiudegenerationeinj^eneratio-
factionem virtus moralis. Virtutem au- nem trauscorporari, donec iu aliquo eni-
lem iuM-oicam Plato hoc uomine nou no- tescaut corpore. i\os autem imperfectam
miuat, sed xoMAi virlutem purgaloriuni, et turpitudini dedilam animam dicimus
qua' delectationes et tristitias uou modo secundum Peripateticos perpetuo manere
uon sequitur, scd etiam omnino non sen- obscuram ettristem el dostitutam. Quod
lit et iiauc dicit enitescere in mente per
: autem his peeuisaddatur secundum leges
lou^^im a delectabilibus aversionem. Si- divinas, quarum judicium aniniam post
mile autem imjus ponit in liaumia, qu» mortem sustinere oportet, non potest de-
in viridi quidem est obscura et fumosa, termiuari per pliilosopiiiam aliquam :
et per solam aquosi immoris rarefactio- et ideo iioc alii scientiai et alterius mo-
neui eflicitur clara et luceus. Simiiiter di investigationi est reservaudum.
autem quod per solam asperitatem super-
ficiei est umbrosum, et per torsionem
simpiicem efiicitur poiitum et nitens sive
fuij^ens.
Ad hoc ergo redit dictum Piatonis,
quod studia et assuefactiones non aii-
quid conferunl intellectibus aut efTectibus, CAPUT XVI.
sed tantum removent contrarium impe-
diens : et tunc anima per hoc quod ha-
bet apud se de liabitibus inteiiectualibus
et moraiibus, agit perfecte et operatur
tam circa iutellectualia, quam circa mo- De operatione animsp quam ayit post
ralia. Et iioc videtur etiam seutire Boe- morlem.
tius in libro de Cojisolatioiie Philosophiie,
ubi dicit, quod « si IMatonis musa perso-
nat verum, quod quisque discit, imme-
mor Quia autem de hoc
recordatur. »
alibi in scientia de Anima disputatum
est, sufficiant ea quae nunc dicta sunt. Uitimo autem in hac scientia de animae
Sed hoc quod oportet accipere ex ver- natura, inteiligere oportct quid agat et
hoc est, quod Piato animam
bis istis, quid operis luibeat post corporis deposi-
ex eisdem felicem dicit esse et infelicem, tionem anima immortalis qu» rationalis
ex quibus et nos secuudum Peripateti- est. Dico autem utrum agat in potentiis
cos dixiums eam esse felicem et infeli- nutriendi et augendi vei generandi se-
cem, licet aliuiu modum ponat Plato cunduni potentiam vegetabilem ipsius.
quam nos posuerimus. Ex virtutibus Licet autem quaidam iegum Epicureo-
enim moraiibus et iutellectualibus et rum Philosophorum nniuias post mor-
heroicis et divinis dicit inosse felicitatem tem dicebant cibos appetere, et ambro-
\:V1 n. ALB. MAU. oni). vnm).
siiim in iiliriiciiluin, cl neclnr dcoruin «ic- lio(; modo otiiim intolligentiae scparatje
ciporo in cihuin lamcn lioc nulla
: (juia omnino sua luinina ct suos conceptus
ralionc! probari polest, liis non ost coii- iiigonjnt animabus in oraculis et aliis
senlicnduin ol ideo non est credenduin,
: niodis divinalionum, sicut dicuni Epicu-
(|uod aliquid talium agiil anima vcl ope- roi IMiilosophi.
rclur jiost morlem. Ilae enim potentitje, Alius aulom motus est secundum su-
el siiniliter illffi quai sunt secundum sen- pradicla, quod videlicet anima jiiiii illu-
sibiiem partem animae, sunt in anima minatum et confortatum intollectum ha-
intellectuali secundum esse intolb^ctuale bens per se possit ad intollectus rorum :
participatum, sicut actus participatur ab vidomus enim, quod intellectus potost ad
eo quod est polentiae : et non ha-
idtio res intelligendas abstrahendo a phanlas-
bent actus proprios, nisi quando conjun- mate modo dum con-
est in corporo, et
ctse sunt orgiinis, quorum sunt perfectio- fortatus polest adintollecturn divinorum:
nes. Cum autem resolvuntur or<^ana, et hoc modo dicimus, quod sicut modo
stant sub actu intellectus, et bonum in- ordinalur super res, et ideo lumine suo
tellectus est per redundantiam in ipsis : abstrahit a phantasmatibus rerum, ita
sicut enim modo dum in corpore mane- separatus omnino potest super ipsas res
mus, aliquando sentimus delectationes extra animam existentes, ut iumine suo
divinas, quae secundum simplices intol- abstrahat a rebus ipsis et intelligat eas :
lectus sunt in tantum profundatse nobis, et tunc omnis taiis inteilectus determina-
quod avertunt nos a sensu et imagina- tur percomparationem sui inteiligibilis
tione et nutritione : • ita multo magis ad rem, sicut et nunc determinatur per
tunc tota anima usque ad fundamenta reflexionem sui inteiligibilis ad imagina-
sua repletur Dei delectationibus contra- tionem et sensum. Et hoc modo ajiud
rium non habentibus : et sic tota felix inteiiectus separatos magnus dixitDiony-
et deliciis plena permanet : et ideo solus sius esse rerum sensibilium cognitiones
tunc opefatur intellectus, et ad operatio- insensibiiiter et immateriaiiter.
nem ipsius connaturalem et propriam et Nec aliquid invenitur quod huic posi-
in nulla parte impeditam tota redundat tiohi repugnct. Si enim dicat aliquis
anima in delectatione et dilTusione : et quod non sit intelleclus nisi per abstra-
hocest eam gaudere gaudio pleno, cui ctionem, dicimus hoc verum esse : sed
nihil admiscetur de contrario. nos ponimus quod potest fieri abstractio
Est autem opus suum secundum dicta a re per inteiiectum sicut a phantasmate :
sapientium duplex. Theophrastus enim, et addimus, quod quamdiu inteilectus est
et oninos qui Aristotelis sequuntur do- obumbratus corpore, indigot adjutorio
ctrinam, dicunt opus suum esse in con- sensus et imaginationis : eo quod inteiii-
versione ad lumen intelligentiae et git cum contiiiuo et tempore. Separatus
causa^ primae, ex qua fluunt ei formae in- autem et confortatus iuce inteliectorum,
telligibiles lucidae et purae, inquibus con- sicut diximus in antehabitis, per seipsum
tinue speculantur bonilates intelligentia- sufficit a rebus ipsis facere abstractio-
rum et causae primae : est enim anima, ut nem.
dicunt, sub intelligentia, sicut natura Et hunc modum inteiiigendi posuit
est sub anima : et ideo sicut anima for- Theophrastus : sed in hoc differt a no-
mas suas imprimit in naturam, ita ut bis, quod anima non dixit esse
ipse in
natura acta ab anima agat ad formam nisi intellectum agentem nos autora di- :
animae : ita intelligentia imjirimil in ani- cimus esse in anima et intoliectum agen-
mam quod anima rationalis agit in
sic tem et possibiiem, ot formam abstractam
contemplando ad formam intelligentiae. per iumen agentis nioveri ad possil)ilein
Et iste inodus non est improbiit)ilis et : sicut ad suum locum in quo ost ubiquo
L\\\. I)E NAT. ET ORIG. A.MM.E, TRACT. II i33
et seiiiper, sicut eniiu fi)i"iiiie generativ-
iii niateria cuiii ipsa foniia datur ino-
tus ad locuin, ct ipse locus, sicut de-
termiiiatuni est iii N III PJn/siconini :
ita foriiia; simpiici cum lu)c quod facta
est siniplex, datur locus in quo est esse
simplex, sive lioc liat particulariter a
luce corporea, sive a luce intellectuali :
CAPLT XVfl.
sed a luce corporea ellicitur in pers|)i-
cuo, et a luce intellectuali eflicitur in
intellectu possibili : et iste motus est
facilis et planus inter alios modos intelli-
gendi. De operationc iiitellectus secKndKni eos
Si autem quis quaMat (|uam communi- qiti scqniuitnr IHiitoncm
cationem habeat intellectus aj^ens cumre
in (juam agit abstrahendo, dicunt quod
lumen intellectus agentis cum
tale hai)et
formis rerum, qualem habet lux cor{)0-
rea cum coloribus : (|uaHlam enini luces
incor[)orata? sunt colorihus, similiter qu<T-
dam lumina incorporata intellectusagen- Omiies autem moderni tem])()iis cxi-
tis sunt formae rerum, sicut patelper ante stentes moduni lenent IMatoiiis circa intel-
dicta, in quibus ostensum est intellectum lectusoperationes. Dicunt iii omnibus se-
agentem esse primum movens et agens paratisacorpore intellectibus esse formas
in tota natura : communio suflicit
et haec omniuni rerum ideales concausatas ipsis
abstractioni : hoc enim modo quo ahs- inl(>lleclibus ,
quas dicunt esse similes
tractum est in potentia est abstrahens in ideis a^ternis et formis artis, et pcr has
actu et connaturale sibi, et haec primipia esse iiitellcctusrerum apud intelliyentias
tali sufliciunt actioni. qualis est abstra- separatas, dicentes quod ilhe formae ha-
ctio forinarum quae nihil aliud est quam lient species similes toti ordini causarum
explicatio earum ab esse materiali et naturae universae in superioribus et in in-
corpore et acceptio earum secundum ferioribus causis. Qualiler aulcm istaefor-
esse simplex. iiue ad res comparentur, isli non possunt
dicere. Adhuc autem qualiter liae formae
efficiantur propriae, cum nihil omnino
accipiant a rebus, isti dicere non possunt.
Propter quod etiam quidam Philosopho-
rum consenserunt non esse apud animas
separatas et intellectus separatos nisi
universalia rerum, ita quod de nuUo lia-
bent scientiam in iiatura propria, nisi in
universali. ileec aulein scientia est valde
imperfecta, qua habila non scitur res, sed
ignorata ea ii;noratur rcs : et secundum
hoc eorum intellectuiim (jui suiit omuis
scientiaeprincipia, potissima scientia, im-
perfectissima erit omnium scicntiarum,
et iiullum rein scienl nisi soluni in po-
tcnlia : et lioc vidctiir mihi csse absur-
IX 28
m I). A\M. MA(i. (MU). IMM:h.
(Iiiin. I)(! Iiis liiincii (jninibiis |)riiii<» IMii- cliisiinl. II;jlm' (;iiiiii cst consin-tinhj noslm
losojilio (l(!lorniiniirc <)j)iis (!sl. Scd cii (jiiic in lolo lioc j)hvsi(;o nc^otio.
liic (liximus, cuin naturjililius mctajilio- Dc f^oncrationo igiturot distinctione ot
ricaiii comjiosuimus, ul j)erf(!ctior sit doc- natura ol stalu animaB ol incorruptiono
Irinii, cl fiicilius iiit(;lli^antiir cii (ju(£ di- ot oj)(M(' tiintum di(;tuni ost a nobis.
INDEX
Tractatuam et Capitum in Libro de Natura et Orlgine
Animw.
LIBER DE NATURA ET ORIGliNE ANlMiE.
II. Qualiter colligitur natura
formarum et diversitas
secunduin propositioncs
prajinductas sccundum
Platonem, Pythagoram,
Aristotclcm, et Democri-
tum ? 377
III. I)c propinquitatc et distan-
TMACTATUS I.
tia vcgetabilis ad intclie-
ctum moventem qui est
primus motor in natura,
et dc causa distantia; ct
propinquitatis, ct dc dif-
fcrentia natura) vegetabi-
De luitura mumse in corpore.
lis, et de origine vegeta-
bilis animae, 379
IV. De generalionc et nalura
sensibilisanimii;,et (luan-
tum elevalur super vege-
tabilcin, et qualiter uni-
De tribus propositionibus tur, et (luantuni appro-
Cap I.
suppr (juas fuiulatnr i[i- pinquat inteilectui primo
(luisitio de anini;L' ficne- moventi in tota natu-
rationp, et quae inquiri ra? 383
(leboanf dc aiiima ? :n:; V. Dc originc ct natura anima>
I
m JNI)i:X TKACTATI IM VA' CAIMTIJM
ralionalis cl clevationc Avicenna; et Algaze-
sui super maloriarn et si- lis. 403
inililtidinprn ad intollo- IV. Df, soliitiotie inductrirum
ctuin puruni, el <le uni- objeclionum sccunduni
tate quaiu iiabet cum Averroeni et Abubacher
sensibili et vogetabili in et Avempace, et de im-
liomine. W.) probatione erroris qui
VI. I)(! co (juod rationaiis sola est in solutione eo-
est perlectio, et qualiter runi. 40o
perficit hominein et mem- V, De errore Alexandri de sta-
bra, et qualiter est per- tu anim.T! post mortpiii
fectio vegetabilis et scn- et dissolutioneni corpo-
sibilis, et qualiter est ris. 407
inseparabilis ab illis, VI. Do octo demonstrationibus
sed illae separantur ab necessariis, quibus
ex
ipsa ? 391 anima rationalis im-
Vll. De natura possibilis et rnoitalis esse convinci-
agentis intellectus in ho- tur. 408
mine, et qualiter se ha- VII. De statu animae post mor-
bent ad animam ? 3y:{ tem secuiidum Platonem,
VIII. I)e natura animae, utrum cui piiemittitur- generalis
sit composita vel sim- divisio, quid diversi Phi-
plex, et unde habeat losophi de iioc statu tra-
movere secuudum lo- diderunt. 411
cuni et motu progressi- VIII. Quid veritatis opinio Py-
vo? 39o thagora; contineat? 417
IX. De opinione Anaxagora; et
Abubaclier et Averr'ois
de statuanima; post mor-
tem. 418
X. De his qua; contingunt
opinioni Avicennae et Al-
gazelis. 420
THAGTATUS II.
XI. De opinione Isaac et Ca;-
cinnae et Athali et alio-
rum Epicureorum Philo-
sophorum. 421
XII. De opinione novella, quae
Dc nalura animw non conjuncta corpori sccun' omnium animalium mo-
dum quod ipsa est in se, rcsoluto corpore post tivorum post mortem
mortem. remanere aniraas.
dicit 423
XIII. Oualiter anima perfici-
tur intelligibilibus post
mortem ? 42o
XIV. De perfectione aniraae post
mortem secundura sta-
tum virtutis secundum
Cap. I. De rationibus Platonis ad Peripateticos. 428
Phaedrum, quibus ani- XV. De sententia Platonis circa
mas probat esse perpe- felicitatem et infelici- <
tuas. 39-; tatem aninife post mor-
II. De separatione aniuifB ra- tem. 430
tionalis a corpore sc- XVI. De operatione anima) quam
cundum probationes Avi- agit post mortem. 431
cennrc ct Algazelis. 400 XVII. De operationc intellectus
III. De solutione objectiouuni secunduni eos qui se-
([ux sunt contra dicta quuntur Platonem. 43.t
D. ALBERTl MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRiEDICATORUM,
PARVA NATURALIA.
LIBELLUS
DE UNITATE INTELLECTUS CONTRA AVERROEM,
remanens ex una anima
Jiter inteiJectus
se Jial)eat ad inteJJectum remanentem
ex anima alia, utrum sit idem illi, vel
diversus ab eo : oportet nos de liis duo-
bus per raliones et syllogismos videre,
quid sentiendum tenendum. Et ideo
sit et
CAIHT I. quaecumque dicit lex nostra, non omni-
nopraiterimus, tantum eaaccipientes quae
per syllogismum accipiunt demonstratio-
nem. Quaecumque autem jam probata
sunt in libris nostris de Anima, quod in-
Conlra eos qiii dicunt, qund post separa- tellectus separatur a corpore, et de statu
tioneni ex omnibus aniniabus non re- ejusdem post separationem, subjaceant.
manet nisi intellectus unus et nninin De his autem jam in libro de immortali-
nna. tate animai sufficientes posuinms proba-
tiones, et in III de Anima ',et inllde In-
lellectu et intelligiblli ', ubi si quis sub-
tiliter advertat virtutem syllogismorum,
puto quod de partis intellectualis separa-
tionenuUam habebit dubitationem.
Quia apud nonnullos eoruni qui [>hilo- De hac igitur sola quaestione, utrum
sopliiam profitentur, tluhium est de ani- videlicetid quod remanet ex una anima,
mae separatione a eorpore : et si separa- sit idem illi quod remanet ex alia, et sic
tur, quid ex ea remaneat : et si remanere idem sit quod ex omnibus remanet ani-
concedatur secunduni inlcnoctum, qua- mabus, debemus facere disputationem.
' II de Anitna, tract. i, cap. 28. '^
II (le Intellectu el intelligihili, cap. 1 et per
tolum ipsuMi libiuiu.
m 1). AMi. !My\(l. OIU). imm;i).
A(l lioc aulcin (jiiod liciic liaic disitii- a^Miiilis. I'>l lia-c vi////.s /tf///iativa\<)(Ji[\iv
lulio ialclligalur, ojtoitcl piiinuiii jxiifc- a fjiiihusciam. A quiliusdaiii aulorn voca-
clo sciro jiositioncrn coniin (jui lioc dixc- tiir i/ilcllcclus jirojdor oporatioiiis siiiii-
runt. Ad positionorn cnim sirnul ot ad rorn liliidincrn, (juia distinc-to inulta operalur
disputatio eiit in liocoporo. Positio oriirn sicul Quidam (iliarn vocant
into-lloclus.
Philosopliorum de substantiis separatis eain anima/n, non ut animam oporan-
qujB intellectus ag(!ntes proprie vocantur, 1(mii, sod dicunt oam esse animain ad
et a quil)usdam vocantur intolligeiitiie, modum artificis : noc tamon ex lioc se-
est duplex, sicut ostendimus summatim qiiitur quod sornen sit animatuin : ijuia
\n libro undachno primre philoso/jhia; K intollectus artificis est in multis divorsi-
Una quidem liarum j)Ositionum est, mode, et similitor ariima. Est enim in
quodomnisintcllectusuniversaliter agons cordo ot in manu, ot in dolabro ot in lig-
in materia quaj sibi sul)jicitur, sit sub- no. N(!C tanion sequitur, quod manus sit
stantia movcns aliquod c(rlum, ita quod animata intoUoctu artifrcis, vol quod do-
motus coeli estimmediatus aclus ejus, labrum sit anirnalum cum tamon intel- :
et cGelum est ipsum instrumentum, cujus lcctus operans sit in omnibusillis.
motu virtutes et forraae ipsius intellectus Dicunt etiam isti, quod nulla est sub-
veniunt ad materiam, et educunt ex ipsa stantia separata, nisi sit movens actu et
in actum id quod est in potentia in ipsa : sempiterno motu : quia si aliqua esset
quia id quod est in potentia, non educi- substantia separata, non movens, illa es-
tur in actum, nisi per id quod est in ac- set frustra. Frustra autem non potest e.s-
tu eo quod omnis generatio est a con-
:
se in natura, et praecipue in rebus per-
venienti in forma. petuis, quae sunt uno modo semper: quia
Et hi dicunt, quod motus est propor- si in illis osset aliquid otiosum, sequere-
tionalis mobiliquod movet, et quod huic tur confusio in toto natura : quia tota
motui nihil accedit per substantiam, nec natura causatur a substantiis primis se-
aliquid rocedit de substantia ipsius. paratis, et motus ipsarum est tamquam
Dicunt etiamisti, quod nullus est intel- vita existentibus omnibus. Sed de hoc sa-
lectus separatus qui non sit ahcujus per- tis m prima philosophia « dictum est.
petui corporis motor. Et ideo nullus est Horum sententia est quod anima no-
",
intellectus qui moveat elementa et ele- bilis quce est hominis quantum ad intel-
mentatain actionemet passionem etmix- lectualem ejus partcm, ingreditur ab ex-
turam qua moventur ab invicem, sed trinsecis, et nuUi aliquid habet commune,
quodiste totus motus ad motum cceli re- etadipiscitur seipsam in corpore. Et ideo
ducitur sicut ad causam. id quod exearemanet postseparationem,
Dicunt autem motum coeli esse intel- substantia est intellectualis consona sub-
lectualis substantiee motum : et ideo fa- stantiisseparatis, et remanens in contem-
cere omniaad modum intellectus moven- platione ipsorum, sicut nos satis deter-
tis. Et proptcrea in spermatibus et semi- minavimus in libris de statii animse post
nibusdicunt iieri nonunum, sed diversa :
mortem, et de perfectione animse. Et
quia virtus intelloctus agentis quae distin- ideo quoad istos nulla est quaestio ista :
ctiva virtus est in spiritibus spermatum, quiasecundum istosintellectuali substan-
operans est cum distinctione intcllectus tiae moventi nihil unitur per substantiam.
1 XI iMetapliysic. tracl. ii, cap. 12. cap. .3, et Alexandrum in libro suo de Auiina,
* Cf. totum libruin undecimum Melapbysico- cap. de Intellectu agenle,et Thcinialiumei alios,
rum. et adliuc Alexandrum, in tract. speciali de In-
^ Gf. .ly/.s^W('/c'm,IIdf' Gonocationc aiiiniuliuni, tellectu.
,
LiB. i)E UNrrATM iN rKi.LKcrus 439
VA si (jiiiiii(lo(iuc iii liliiis ('oruin inveiii- nciii, lacil iiitcllcctiim li(iiiiiiiis, ct liiiiic
lur quoil (11(11111, quod aniiiia post moi- adipisciltir iii h)rmas intellectivas : quia
tem unitur motori ccvli, non rorcrlur lioc 1'orina' inlidleclivte sunt iii liice ejus. I^t
nisi ad objcctum, sicut alihi satis claic (juia idem esl (luod adipiscitur unus ho-
est ostensum. 1^1 si (juid cst duliitationis 1110 cum eo quod adipiscitur alius boniO)
quod rcmancl indiscussum, esl hoc dii- idco sublato eo (juod esl uiiius divisum
hiiim secundum icm. ct iion sccunduiii al) alio, quod remanel e\ om-
idein cst
[)ositionem. Quia secundum rcm ijisam nihus. Dicunl autem conslare, quod intel-
(liibitaii polcst, (|iu)d dillcrat id (luod rc- ligentia sive intellectus cst, quiB dat for-
manel e\ uno homine posl separatioiicin. iiias, cum primus fons b»rmariim sit iii-
ah co qiiod rcinanel cx alio. tidlectus.
Adbuc aulem cummfdorsit |)roportio-
nalus ei non
([uod movetur, diciinl qiiod
potest dici, quod eadem suhstantia moveat
C(elum ct materiam gen(;ral)ilium ([uia ;
iltaB duee materiae non sunt univoce ma-
lerise vocalcB. lA sic oportet aliam esse
substantiam quae movet istam inferiorem
cAinrr ii
generahilium materiam.
VA ut summatim colligatur boc quod
dicunt, asserunt isti unam esse intelligen-
tiam agentem in omnibus gcncrabilihus.
Unam autem dico in suhstantia, multi-
//,!'(• i(/ifur esl istornm posilio, in (/un pbcem vero in forinis, boc modo quo in-
omiips fcrr /'i/cru)i( /^cripatctiri. tellectus agens multi[)lex est in formis :
bsBC enim multi[)li(itas iioii cst in baheii-
do formas, sed in agendo. Dicunt autem
agere formas secundum materiae distin-
ctioncm, et in materia magis rccedente u
contrariorum excellentiis (jffici intelle-
Est auteni alia quorum(him Arahum ctum ipsum. VA rationem adliibcnt dicti
positio, vididicet quod proiter intelleclus sui quia ([uod est eausa formarum in es-
:
qui movent orbes, sit iiitelli^entia agens se formali, est (diam causacarum in (>sse
inferioris ordinis quam ccRJestis, et baec minus formali ([uia causa formjE in
:
sit quse agit in activis et passivis, et lar- quantuin est formii, non potest essc nisi
gitur formas in eis. Dicunt enim isti una, quando rcducuntur caus» in suas
qiiod omne quod birjj^itur formas, est in- causas passivas. Nulliis autem duhitat,
tellectus agens : qiiia agere formas pro- ([iiin intelleeliis agens sit eausa formse ma-
prius et substantiaiis actus est intellectiis ximc formalis (juia intellectus agens per
:
aj^enlis. llocenim ab anliquo Anaxa^ora esscntiam suam causat formas in esse for-
vnrificatum est ; nec cst contradictio ad mali primo acceptas boc enim videnuis :
boc, quin omne
movctur ad foi-
(juod intelligendo et in operando per art(>in.
mam, oporteat rcduci ad tale movens cui Cum ergo idcm intidlectus sit etiam cau-
sulistantiale est formas agere et (Hstin- sa formarum in csse minus formali, mi-
{.fuere in omnihus. l-lt quia is\i dicunt ta- nus autcm formale esse babent formw in
lem esse intellectum dillusum in tola inateria ([uam inanima. lA idco in mate-
sphiera activorum et passivoriim, et hir- lia eliam eausatiir ah iiiti^llectuali sub-
giri eam in omnibus istis, dicunt (|uod stantia. Ilac igitur de eausa dicunl, quod
lu\ islius intcllccliis imrrcssa iii liomi- largiliir Imjiis inrerioris iiilelligentia om-
iiO I). \\A\. My\(i. OMI). IM{/I<:i).
Ti(!s ruiiiiiis ^('M(;riil)irimii, |)t'r sc inilcia Ilicc i^iliir csl positio ad (juiiiii (,'st
iiriidial in iiiiiiiias lioiiiiiiiiiii. disputandiJiii, tamcn elidgabimus dispu-
Iv\ liis aulcin duolnjs sic collif^unt suain liilioiKMn, disj)utiint('s «itiam ad rem, et
opinioneni dicenlcs, (juod si idcm lumcn iiKjuirentes utriim sccundum utramquc
ponalur esse causa omnium colorum, illc islaruiii idem vel diversum
positionuin,
(|ui rcsolvit colorcs in caiisam colorum, sit quod remanct ex omnibus anim.ibiis.
cuni reli(jucrit essc (juod est uniuscujus-
(luc coloris proprium, non reman(!t ex
omnibus coloribus nisi unum indifTcrens
hinicn. Quod si pcr silnm non essct dis-
tributum, essctper ubstantiam et subje-
ctum ununi ct indivisum. A simili igitur
cum cx omnibus intellcctibus speculati- CAPIJT III.
vis, quando relinquitur id quod unicui-
quespeculanti est proprium, non remanet
nisi unum quod est causa formarum et :
boc per situm non est distributum igi- :
tur est idem per substantiam et indivi- De difficidtate quiestionis disputandse,
sum et boc adipiscitur continue omnes
:
el de modo veritalis iudaf/andx.
intelligentias secundum actum. Hoc idem
est quod irradians super animam facit in
eam quod
intellectum. Sublato ergo eo
est hujus animaj proprium, non remanet
nisi id quod est intellectus agentis boc :
autem est idem quod remanet ex omni- Est autem haec disputatio difficilis val-
bus animabus separatum, est idem et in- de, nec ad eam admittcndi sunt, nisi qui
divisum. nutriti sunt in philosophia : quia qui-
Hsec opinio dicit intellectualem sub- cumque alii sunt, verba quidem audire
stantiam non immediate movere C(Blum, possunt, sed ad intellectum eorum non
sed anima et intelligentias omnino esse sunt idonei. Totus enim ccetus fere lo-
separatas , et quod hujus intellectualis quentium de anima, transtulit se ad lo-
actus non est motus, sed potius motus quendum deea secundumimaginationem
est actus animee, ut assimilet se huic in- qua imaginantur animam ut compositam
tellectuali substantice. l<]tideo dicunt,quod quamdam substantiam, quae est sicut
movent sicut dosideratum tantum omnes quoddam j)articulare compositum in seip-
substantise intcllectuales. Et quia dicunt so ex materia et forma, et quod est sub-
sic intellectuales substantias esse, dicunt jeclum accidentibus, sicut virtutibus et
quod non proportionantur mobili secun- scientiis et etiam potentiis naturalibus quoe
dum vigorem movendi. Et sicut dictum sunt vires animae. Et nullo horum modo-
est, ultimi ordinis intellectualis substantia ruin loquuntur de ea Philosophi : quia li-
non est c(elestis, sed ipsa per essentiam lu- cet anima vires habeat, istae tamen vires
minis sui irradiat in animam sicutper in- ejus sunt sicut formae. Sicut enim omnis
strumentum suum in quo agit formas se- forma ex additione se habens ad aliquam
cundum esse formale, et irradiat super ma- aliam formam quam praesupponit, sicut
teriani sicut super subjectum sibi, in quo vila supponitesse, et albedo supponit lu-
agit secundum csse niaterialc.
formas cis dilTusioncm, babct illius formae quain
Ideo cessantc eo quod lucem ejus deter- prresupponit virtulcm, nec tainen prop-
minat, non est nisi unum quod remanct tcihoc estparticularccomposilum sccun-
ex oinnibus illis. dum se sicut etiam superlicies onmis
:
Llli. \)b: rNlTATF. INTKU.Er/rrS i'l
lon^itiulinciii liahcl. iioc lamcii cst ((iiu- iii pailc csl siipcriiis iiiducliim. Dicunt
posita ox linoa et alio quoclaiu : el sic iu cnim, quod uuius cllectiis indillereutis
muitis potost ali(]iiis faoilc iuvenire. .lam secundum essentiam, quamvisdilTerat se-
autem ostendimus iu aliislocis, (juia aui- cundiim iiKidum suscipientis, et non se-
lua (lum accipit scientiam cl virtutcm, cundum naturam ejus quod eflicitur, est
suam esseutialem accipit perrectioneui, una causa essenlialis. Kormaautem est ad
nec alteraturin lalibus, sed perlicitur. Kt elVectum, eo quod de uoii esse procedit
ideo nou se(juitur, ([uod virlutibus et ad csse, et est elleclum quoddam in ani-
scientiis sicut subjectum compositum sub- ma et in materia, non diirerens nisi se-
jiciatiir. cundiiiu luodum suscipienlis. Igitur est
Adbuc autem iu ista disputatione, eo elVectus uuius causa' essenlialis [triiiue :
quod volumus loqiii nisi ad sapientes, quia causai formales et eflicicnles resol-
nibil volumus liugcre. sed omnia ad ve- vuntur ad uiiam causam primam.
litatem rei cogere virtute demoustratio- Hinc ergo objiciuntur sic : Piiiiia caii-
uis : scitum autem est, sicut in duodcci- sa operans per essentiam, est una in om
mo priniiF pliilosophiie dictum est, quod nibus etrectibus suis : et si toilatur lo-
coactuni est ad disputationem. tum quod est dc [U"oprietatc qua dislingui-
His ergo sic pra^libatis ad disputatio- tur ellectus, non remauet
idquodest nisi
ncin, attingamus primo rationes addu- de causa et essentiaii actu ejus. (ium igi-
centes, qiiod quid(|uid ex omnibus rema- tur iuteliigentiasic causet animas incor-
iict animabiis biimanis. est idem unum. poribus, cessante eo quod est corporum
diversilicantium eas, non remanet nisi id
quodesldeprimaiuceinteiligentiie : etlioc
non est nisi unuin : igitur unum est quod
remanet ex omuibus animabus. Jlujus
autem dant simiie, quia videmus ignem
iii lignis causare calorem, et fumum, et
rubeam liammam. Etsi aliquis toilat quid-
(UPIT IV. quid est in taii elfectu ex partc iignorum,
non remanet nisi ciarus ignis. Et si toiie-
retur quidquid per materiam dividilur in
tolo inundo,non remaneret nisi ignisuui-
cus et quod remaneret ex omnibus igni-
:
Dr liifjinta argiimeiitnlio^iibns qnas pro bus, esset idem et unum. Sic igitur cum
SH/B opinioniscon/irniaiione erronei iii- coustat animam ralionalem niliii aliud es-
ducnnt vel iinlucere possitnt Averroi- se quam inteiiecluaiis substanliie et di- :
slai. (uut quod sublato eo quod facit eam esse
liujus et iilius, cum uon sit nisi intelli-
gentia una ex qua resuitat, erit unum et
idem quod ex omnibus remanet anima-
bus.
Unde per hanc viani etiam isti conce-
Sunt autem multa valde ex quibus pro- dunt, quod animacorrumpitur secunduin
bare videntur isti, quod ex omnibus aui- esse animse : et id quod remaiiet ex ea,
luabus bumanis remanens fest unum et est id quod est secundum substantiam
Klem. sulistanticne intellectuaiis etiucisejus, quee
cunsliluit animam in boc corpore (.'tin il-
Ktprimum quidem qiiod inducunl.cui lo.
etiam maxiiue inuitunlur, est quodjam
il'>
i-i:: I). \\M. MA(i. ()]\\). \'\\A']\).
SFXtiNDA viA csl : f|ni!i (licimt (inodoin- acrc, (pia; non snnl (!X potcntia inatcii;r'
no (|no(l dislinf^nilnr al) alio, anl dislin- aciis : sicut vcrl^i ^'^ratia, (juod colores sinl
^uitnr \)vv niatcriani, anl \h'A- roiinani. in ipso s(jcnndnm (!SS(j H[)irilnaie. VA sic
'rradilum (!st ciiini in V pjirnx p/tilo.so- velit quod illins mal(!riae ex qna
dicere,
phiiP^ quod omne quod dividilnr, dividi- (!st inlcll(!clns, multa sunl ex parle lor-
tur aul jKU-iormain, aul per quaiililatcm. iiia! qua?p(!rlicit cain. I^tliocmodotuncrc-
Scimus autom, quod intcllcclus unius ceptio ejus est elarj^ala, (juodeaqua- n,-
animai al) inlcllcctu altcrius aniniffi iion cipinntur in ipsa, aiil(!r rccipiuntur qnam
distin^uitur pcr aliquam formam, qusesit in matoria. Sed contra hoc est, quod nul-
diircrentia esscntiaiis : aut igilur distin- ia forma quantumcumque sit nobilis, lol-
j,^uitur pcr matcriam, aut est idein ipsi : lit a maleria modum reccptionis malcri.e
quiaidcmest aquo non dilTcrt diirercntia. intoto. Modus autcm receptionis est re-
Quod autem non dilTert per maleriam, (ipcro secundum csse ct ideo etiam qui- :
])lanum est omnihus scientii)us piiiioso- dam dicnnt animam composilain cx mu-
pliiam : quia alj omnibus est scituin qnod tcria ct forma. Dicunt quod iila forma
intellectus amateriapcnitus estscparatus. iili materise dat esse. Ergo si inteiieclus
Et alil^i nosjam probavimus, quia si da- est compositus ex matcria ct forma,
non acciperet nisi oportct quod iilius materise sit recipere
retur esse ex materia,
iila cum quii)usin materia habet commu- secundum esse omnes formas, ut vidc-
nicationem, sicut facit ocuius, et auris et tur.
omnes aliae virtutcs qua3 sunt in materia ; Et quod dicitur de pcrspicuo et colori-
modo autem omnia accipit. Kt si dicatur bus, non est simile quia etiam colores :
quod ilia materia est spiritualis et intei- secundum esse spirituale potius sunt in
iectualis, nihilominus sequitur proposi- aerc sicut in medio iocali, quam sint in
tum : quia secundum lioc non inteilige- materia : propterea quod omnino omni
ret nisi spiritualia : (pod faisum esse vi- scienti philosophiam constat hoc quod
demus. materia qnsd individuat formam substan-
Adlmc autem quidquid est ex materia, tiaiem, per hoc quod est in ea, indivi-
non recipitnisi receptione materise. Intel- duat etiam formam consequentem per
ieclusautem nihii eorum quse recipit, re- hoc quod est in composito ex ea et cx
cipit receplione materice, sed potius re- forma individuata. Igitur a destructione
ccptione ioci. Igitur intellcctus non est consequentis quse non individuat formam
ex materia aliqua. consequentem, non individuat formam
Adhuc autcm quidquid est ex materia substantialem. Sed in intellectu univer-
non recipit nisi
quod sali non sunt individuata quia si essent
aliqua, hoc recipit, :
rcceptione subjecti, ita quod receptum individuata, non essent universalia :
distinguit ipsum secundum aiiquid esse ergo non est ibi materia individuans for-
mani substantialem et sic sequitur
rcceptum. Tnteiiectus autem species est :
eorum quae recipit sicut locus, et locans quod prius.
est species ejus quod recipitur in ipso :
et non efficitur aliquid esse in eo quod
Tertia VI a est, quod omne quod ha-
sic rccipit a recepto, scd potius e con- bet materiam, est in potentia ad aliquid :
verso a recipiente datur esse recepto or- : quia.etiam in coelo in quo ost materia cst
go intcliectus non ost ex materia aliqua. potontia ad ubi. Si ergo est materia in
Si dicatur, quod hsec quidem omnia inteilectuaii anima, oportot quod socun-
sunt ex virtutc lorniffi quse cst intelle- dum aliquid sit in potentia. Constat au-
materiam ex qua est tem quod non est in potentia ad actnin
ctualitas perliciens
intcllcctus, sicut cst manifestum quod perfoctum modiante actu impcrfecto
nisi
ex virtutc perspicnilatis niulta simt in qui est motus quia omne quod de po-
:
LIH. I)i<: r.MTVTK INTKM.KCirs 113
tcntia VLMiit atl aciiim, [)or motiiin viMiit (|iuini coiiim ([iia' siiut iiilclloctualia tunc,
ad actuni non opoiict pro-
: lioc aut(Mn nisi pcr itl (luod cst liyj)ostasis t)mnium
harc, (piod auima intclltHiualis non sul)- rormarum secuntliim lu)c quod lormai
jiciatur motui erLro non liahet matc- ; snnt nec movent intclleclum
: talcs rt)rmu3,
riam : et si non hahet matci-iam suhlato iiisi pcr id (luod cst s[)eciesomnium. Inttd-
co qnotl attrihiiit cam liuic cor|)ori ct It^ctns auttMU accipit formas physicas et
illi, non remanel ali^iuitl qnod dividat id mathematicas cl divinas, sicut iii III dc
(luod separatur ex t)mnihns hominihus. .l/<//y<^/' a nohis est prohatum, et iii mullis
iiiitur id quuil ex omnihu>< remanet, est aliislocis. Oportet igitur tjuod accipialeas,
idem ti nnnm, et sil acce[)tivus ipsarum [)er hoc quod in
ipso cst aliquitl quoil cstlormarum om-
QiAUT.v vi.v est quasi lo»;ica. nicunt nium hypt)stasis, ctquotl rorma>- movcant
cnim, quod quidquid cx se non diflinil |)er cam ptM- hoc quod ost species forma-
aliquid ncc tleterminat, remant t univcr- rum omnium. Neutrum autem horum
salc et idem et unum uhiquc : iulcllectus est aliquid materiale, sed formale. Opor-
autem separatus ex se non tlifrmit ncc tot igitur intellectum csse do so immate-
determinat aliquitl : igitur vitletur quod rialem, ct esse formarum omnium quam-
remaneat nnivcrsalis idem uhique. Si dam hypostasim. Et speciem oportet esse
cnim ali(|uitl tliltinirti ct detcrminarcl alteram ah intellectu qu;e moveat ipsum,
iiitcllectus ex se, illiiis cssel sicut mate- vel potius moviiatur ail i[)sum sicut ad
riiT propriae : nullius autem cst sicut ma- h)cum ti ad specicm. Nihil igitur penitus
teria? [)ropri[B : ergo nihil ex se diftiuit >» intellectu cst aliquiil materiale, nisi
vel dcterminat. Suhlato igitur eo quod aliquis velit fingere. Et tliximus jam,
per se refertiir hunc vtd ad illuin.
ail quotl hoc non licet. Igitur qutjtl ex omni-
quod esl itl quotl respicit continuum et !>"» manet, esl forma intlislimia. Et htec
tempus, ti haec est imaginatio et sensus, ratio valde est hona quianotahilis et :
remanens neque
in se nihil sihi diliniens ox ea sequitur quod idcm est quod ma-
determinans. Idco igitur est uhicumque net ex omnihus corruptis post mortem.
sit et ex (juocumque. I'^t illi ratii)ni mul-
tum innititur Averroos, sed aliis verhis Sexta via est quia dicunt quod : id
lormat eam. Sed quia forlior apparet, sic- quod pcr se est causa simplicitatis et se-
nl hiPc formnta est, ideo sic induximus parationis a materia, maximo est sim-
eam. plex separatum in scipso. Simplicila-
et
tis autem et soparationis non causa est
QriNTA viA est : quia nf)n fit oculus in n hus nisi intellectus. Tgitur secundum
omniumcolorum susceplivus etharmonia se maxime cst simplex et separatus.
qufedam, nisi per iil quod est colorum (Juod aulem maxime est simplox ct so-
suhstantia et hyposlasis quod est perspi- [)aratum, non tlistinguilur per hoc quotl
cuum : nec agit color in oculum, nisi per cst in multis. Igitur intellcctus sive in-
id quod cst actus et pcrfectio colorum telligentia socundum sc non distinguitur
secuudiim actum et species ipsorum. Igi- pt^r hoc quod est in multis. Quod aulem
lur eod(Mn modo nos de tjccultis non pos- uoii distinguitur per hoc quoil intidle-
sumus judicare nisi per manifesta. Intti- clus,8i accipiatur ahsque multitiidinc, rc-
non fit susceptivusomnium forma-
lectus nuinet indivisum unum. Igitur intcl-
ti
rum tam eorum qua^ sunt corporalia, lectus rcmanens ex omnihus intellccti-
111 tle .\nima, Iraot lu, cap. i").
I). ALIJ. MA(i. 0151). Pi; Kl).
iii
ct imi pit ipsuiii ul iiiiiv(;isalc. Ncc est aiiquid
i)us roinniwt iMlilli'(liis iiidivisiis
(|iiod nrcipial uuiversaie iil iiuiversale,
ciis.
iiiulluin iuiii- uisi iutellcclus. Ihec igilur rcceplio cst
Ila-c autcm via est cui
liunc crrorcni invcneiunl. S(;cundum pot(;slal(;m qua intclicctus est
luulur illi (lui
intclle(^tus. Il.'cc autem potestas non fun-
Pcr islam enim viam iiabcre videnlur,
nisi in co quod cst universale exi-
quod uua sola inlclli-enlia quam decimi datiir
qujE irradiat su[)(;r stciis uiiiquc et scmper. Ergo inteliectus
ordinis vocant, cst
est universale ul)ique et sempcr. Quod
animas, cl facit in cis operationem iu-
autem ubique semper, unum et
est et
tellectualcm, quod hsec sola est quae
et
indistinctum est apud omnes. Et quod
remanet post mortcm, sicut fuit ante
mortem. ex ipso rclinquitur ex omnibus, est uni-
intcllectus ct est
cum et idcm. Igitur
Septima via est quae fundatur supcr unus omnibus, et quod ex ipso relin-
in
propositiones logicas. Dicunt cnim quod quitur ex omnibus, est unum.
species accepta sine materia cst una na-
tura indivisa, et non dividitur nisi per
NoNA viA est quia diciint, quod ab
:
materiam. Et hoc quantum
accidit ei in omni Philosopho scitur, quod int(iilectus
quia vcre est hominis inteliectus, est ille
est in materia, et non secundum se
hsec :
qui est adcptus. Adeptus autcm intelle-
autem multo magis convenit ei quod est
ctus non est nisi qui acquiritur per reso-
species specierum. Est autem intellectus
lutionem omnium attrahentium ct detcr-
spccies specicrum. Igitur non dividitur
minationcm luminis puri iutellcctualis,
nisi participatione materiae. Sed partici-
pare matcriam cst contra uaturam intel-
quod rclinquitur ex hujusmodi resolu-
tione. Constat autcm quod non est
illud
lcctus et contra diffinitionem ipsius. Igi-
matcriam non participat lumen nisi lux intelligcntiae separatae et
tur intellectus :
agentis. Haec autem lux secundum .se
manct igitur indivisus in omnibus.
accepta sine contrahentibus et determi-
Quod igitur cx ipso rclinquitur post mor-
nantibus eam, cst una et indistincta rc-
tem cx omnibus, est unum et indivisum.
Et haic ratio cst cujusdam Mauri qui vo- licta cx resolutionc omnium. Intellectus
igitur adeptus est unus qui rclinquitur
catur Abubachcr.
ex omnibus. Hic autcm est intellectus
quia id quod est humanus. Tgitur quod relinquitur separa-
OcTAVA viA est liaec :
sccundum potestatem tum ex omnibus animabus hominum, cst
in aliquo, est in co
ejus in quo est. Excmplum cjus autcm unum ct idcm.
Iluic etiam rationi multum innituntur :
lioc est : quia si colores sunt in corporc
ct est ratio Alfarabii, scd non inducit
terminato, sunt in ipso secundum pote-
cam ad hoc ad cjuod illi utuutur ea, sed
statcm corporis tcrminati. Si autem sunt
ad hoc quod ostendat quod anima
ideo
in perspicuo, suntiterum in ipso sccun-
coii-
est in corpore posita, ut intellcctum
dum potcstatcm pcrspicui. Et si sunt in
tinuc adipiscatur.
oculo, itcrum secundum aliud esse sunt
in ipso quod est secundum potestatcm
in omnibus lisec enim Degima via est probationis qua dicunt,
oculi. Et sic cst :
propositio non habct instantiam, dum- quod omnis forma quae per essc distin-
guitur ct multiplicatur in materia, i»o-
modo benc intclligatur. Nos autcmjam
tentia est in materia, ct per mutationcm
prgediximus, quod non loquitur hic nisi
vel educitur dc ipsa. Intcllectus
motum
bcne intelligcntibus. Si ergo sic est, as-
sumamus hanc, quod universalc est in autem necper substantiam, nec pcr opc-
intcillectu ct non alil)i : et intellectus cst rationem cst lalis forma. Igitur nec po-
tcntia est iu matcria, nec per motum vel
qui agil in ipso uuivcrsalitalcm, et reci-
un. ])v: UNITATK inti:lli:ctus i4j
mulationeiii cdiioitur do illa. Ijiitur non cordis esset non orj^anica, tiinc id ([uod
est tornia per niatoriani niultiplioata. Si reiuaneret e\ omnibus mcmbris, esset
sic est, setiueretur necessario (puxl id indivisibilc umiiu et non orj^anicum. Kst
ctiani (juod relin(|uitur posl nuiteria} eor- auleiii una virtus inlelli^entije, ut dicuiit,
poralis resolutioneni, (juod hoc non est cujus instruinentum est omnis anima.
multuni, nec plura, sed uiuini soluin. Iluic (.ujus sii^nuiu est, quia diversimode sen-
etiam rationi multi inultuiu iunituntur. tiunt qu<p sentiunt, et diversimode ima-
{.••inentur ((u;i' ima<;inaiitur : taiiKMi oin-
Lnuecim.v \ix suinitur a ([uodam quod nes qui intelligunt })er intellectum puruin
est intellectus propria passio. lloc autem et simplicem, omneseodem modo intelli-
est (juod dixit Anaxajj^oras, (|uod videli- iiuiit : quod non posset una
essc, nisi
cet intellectus niliil nulli liabet coinuui- intellii;enlia esset, cujus inslrumentum
ne : quod eniin niliil nulli liabet coiumu- est oinnis anima. Si igitur subtrabatur
ne, remanet indisliuctuin et unuiu eo :
anima bujus et quod
illius, relinquitur
quod omiiis distinctio lit per divisioiiem idemest unum quod remanetex omnibus
ex aliquo connuuiii. Quod autein rema- ipsis.
uet indistincluiu et unum
idem in om- et Et hiBC ratio supponit quod inlellectus
Dibus, et post separationem ab omnibus uon sit pars animaB, quod fere supponunt
remanet unum et idem. Igitur intellectus omnes Arabes, qui liujus erroris primi
post separationem ab omnibus uon esl sunt inventores.
nisi unusnumero et idem cessante enim :
eo quod facit numcratum, non manet QuARTA DKCiMA via cst : quia duplex 14.
iiisi commuue. esl participatio unius uaturaB communis.
Aut eiiim participatur secuudum essc,
DuoDECiMA viA cst suiupta similiter a aut parlicipalur secundum essentiam.
passione intellectus, qufe est quod sepa- Secundum csse quidom, sicut naluragc-
ratus est intellectus : sed nihil est dis- neris participatur a spociebus, et natura
linctum por hoc a quo est universaliter speciei parlicipalur ab individuis. Et
separatum. Intellectus autem universali- quod quidein participatur sccundum esse,
ter est a materia separatus. Ergo pcr nmltiplicatur in liis quae ipsum partici-
materiam nullo modo est distinctus. pant, et secundum omnos potentias na-
Constat igitur, quod per materiain non turales, et secundum actiones diversili-
dividitur intellectus unius bominis ab in- catur iu iliis ct unus melius et alter
:
lellectu alterius. palam esl.
Kt iterum l^ejus se liabel in liis quae ad tales perti-
quod formaliter pcr dilTerentiam aliquam ucnt potentias et operationes, et per de-
non distinguitur unus intellectus ab alio. ftictum corporis dcficiunt hujusmodi po-
Ergo nullo modo distinguitur et quod : tenticB et operationes. Id autem quod
est indistinctum iu onmibus, remanol participatur per esscntiam unam, noii
unum et idem separatum ab omnibus : diversilicatur in his quae ipsum partici-
ergo unus numero intellectus et est om- pant, nisi in potcnlia et operatiouibus
nium et unusremanet posl
et ideni sc- quas habct in bis qua' participant ipsuiii,
paralionem ab omuibus. et non in seipso. Cujus cxemplum est in
lumine solis, quod unuiu in substantia
Tertia decima via est sumpta a (jui- participatur a nniltis, et diversas liabot
busdam similibus. Scitur onim quod vir- pot(!ntias in illis : sod in sc maju;t unum.
lus cordis una est universalis in omnibus intollectus iyilur aut parlicipatur priiuo
mcmbris et si pcr intellectum tollantur
: modo, aut sccundo modo. Si primo
omnia membra, remanct una virtus cor- luodo, tuuc oportorot quod sccundiim sc
dis uumoro indistincla. Si aulom virtus dolicorct delicieute corpore et pulro-
44(i I). \\A\. iMA(;. OMI). V\{A]\).
scoiile : (|U()(1 riiisuiii c.sl, ijuia (licil /\ri- alifjuo. uisi jxm- ali(]uo(l (liviiiuiii, iii (juo
stololos quod mdii a'(|uiililcr judic.aiil [uiv id (jiiod accipil ipsuiii, coiivonit (•um cau-
intollectuin juvoiios s(mil)us j)r(!sl)vteris. sa |)rinia. Ila'c aulcrn iion polcst (fsse
Si aut(;nri socuiulo inodo pailicipatur, inatcria, l;ritiif iiit(dl(!clus est natura
tunc (juidcm inliis j)ot(Miliis liohoscit in- (|iia!non contrariotato aiiijua distin^Mjitur
toll(!clus, in (juil)us oj)oratur iii corpori; ah ali(juo, n(;c inateria maiiot : i;,Mtur so-
delicionto por sonoctutom. l'jt illje sunt cunduin omn(5m bono inteiligonl«!m indi-
in (juibus non inlolligil sino continuo cl visa ot una in oninii)US in (juibus codoiii
tomporc, apud se tamon manens indoti- modo jiarticipatur, et post soparationom
ciens. Sod (juid(juid sic jiarticipatur a ;il) ij)sismanet unum ot idem ex omnibus
multis por subslantiam, manet uiium ot rolictum.
indivisum ab illis, et est unicum in sub-
stantia. Igitur esse quod manet de omni- Dkci.ma skxta via est sumpta ex d(i-
bus aniinabus, incorruptii)ile, est unum structione responsionis quae posset liori,
per substantiam et indivisum. lluic etiam et quae datur a pluribus. Dicunt onim,
rationi multum valdc multi innituntur quod intollectus unius distinguitur ab
hujus erroris auctores. intellectu altorius in numoro por maleriam
in qua est, cl non per materiam ox qua
15. QuiNTADECiMA via ostsubtilisvaldc.Di- est. Et dicunt intelloctum esse composi-
cunt onim quodformaluciscorporcsenon tum ex materia, quae non df»terminatur
habet contrarium,et ideo dividi non pot- nisi lantum forma substantiali, quae se-
est, nisi per niateriam in qua est. Cum cundum esse est prima. Et haec forma
autem sit prima inter formas corporeas, est intellectualitas : et materia iila nihil
non applicatur alicui, nisi per naturam, habet de proprietatibus materiae, nisi
qua illud cui applicatur, communicat duo prima, quorum unum est formam
cum perpetuo superius corpore. Quod fundaro, et secundum est formam fun-
autem lux lumen non habeant contra-
et datam per esse dividere. Et haec est re-
rium, patet omni pliilosopbiam scienti. sponsio Avicobron in libro de Forrna et
Similiteret hoc planum est, quodcum maleria, sive de Fonte vitfe intitulato.
omnis divisio essentialis fiat per contra- Sed cont.ra haec objiciunt, dicentes se-
rias quod illud quod non
differentias, cundum omnem philosophiam hoc esse
habet contrarium, non dividitur ex ali- planum, quod ex hoc quod est hoc ali-
quo communi quod sit ante ipsum. quid et materia, nihil fit unum. Si ergo
Secundavoropars dictorum plana est; anima hoc modo est hoc
intellectualis
quia sive lumen sit in ccclesti, sive sit in aliquid per compositionem matericc et
perspicuo elementali, sive in corpore ter- formee, non potest fieri secundum sub-
minato, non ost in aliquo nisi prout est stantiam ex ea et corpore unum. Igitur
actus perspicui aliquo modo. Et hsec homo non unus per substanliam,
est
communicat inferius corpus cuni porpe- quod falsum est. Falsum igitur est hoc,
tuo superiori. Si autom sic est, ut in- quod anima intellectualis habeat talem
quiunt, in forma corporea nobilissima, materiam, ut isti dicunt. Et si non habet
necessc est ut haec multo magis sit in iila materiam, nec fundatur, nec distingui-
quae est omnium formarum prima et di- tur et sic redit quod id quod ex omni-
;
vinissima. Hanc autem constat csse in- bus hominibus incorporale relinquitur,
tellcctum est enim intellectus primum
: sit unum et idem.
post causam primam, et primus influxus
lucis causae primae est intclloctus. Igitur Decima septima via sumpta ab hu- est
ista natura quaecumque est, non liaiict jus intelioclus operatione. Agens enim
ali(juod conlrariuin, nec participatur ab universaiitcr ot ubique non potest ossc
LIB. I)E UNITATK INTKLLKCTUS 447
(listiiictum. Si cniin (lclui' ([ikkI sit dis- Ha-c autcm latio fundatur supcr hoc,
tinctnni, tnnc stHinitnr ([utMl sit tliriinilc ([iiod iiulla lorma dividitnr pcr male-
in loco uno por sc Vfl |K'r accidcns : o[ riam, nisi alia sit in hac parte materia',
extra locuni non est opcratio ip-
ilUnn cl alia in alia, nisi qure dala a motorc ei
sins : ([uia opcralio non cxtciuiit sc cxtra ([uod movctnr, distcndilur ali([uo modo,
i(l (ujns csf, nisi pci-ali(pii(l inctliiim ctin- ul virlus c()r[)oris in ([uanlilalc t^jus quod
(inuclnr ad i<l (piod distat alt vu (jnod movclur, cl in ([iianlitalc motns i[)sius,
o|)cratur. Inlcllcctus autcm cst univcrsa- ([ueB ([uantitas secuiuhim diversas suas
litcr ajj^ens in C(clo (>t in tcrra, ad distans partes parliculariter movet maleriffi unain
ct ad id (jnod est propc, pra^tcr id ([uod [)artcm ct aliain : ([uia si physice loqua-
pcr aliquid nu^dium c()ntinuclur ad id inur, matcria iion cst perceptihilis for-
circa ([uod o[)cratur. Igitnr intellcctus mne ([ua' cst in inlcllcctu motoris, nisi
non est natura dcterminata mI dclinita per quantitalem moti cl motus, nec est
ad ali([uid. (Juod autcm sic indefinitum int(dligibile quod forma aliqua sit per
et indeterminatum csl, cum se[)aralnr al) quantilatem moti ct motus, nisi disten-
his in ([uihus ai,nl. remancl unicum se- sa per totam conlinuilatem qiia polcntia
[)aratum al) omnihus. I^itiir ([uod dc in- cxit in actum. VA idco si aliqua h)rma
ttdlcctu remanet separaliiiu ab omnihns. tali dist(3nsione cst indivisihilis, illa non
est unum ct indivisnm. dalur per id quod inovetur, ncc pcr mo-
Ilnec ratio ([iiihusdain indoclis vidctur tum (\jus, sed llnit ab ij)sa subslanlia
dchilis, ct est fortissima, ct ad solven- motoris. Et idco cst immaterialis ct indi-
dum diriicilis multum. visihilis in omnihus, et separata ab his
in quibus est, remanet una numero et
indivisa. Et hsec ratio est fortis.
Decim.v octava via est sumpla a simi-
ti. Dicuiit enim, quod intellijicntia sepa-
rata est qu;c movet ccelum quodcumquc
sit illud : quia de hoc non hic est quae- Decimanona via estsumpta ex hocquod 19.
stio : et si consideramus formam quam intellectus est locus intelligihilium ct
quodmovet,
hirgitur intellig^entia corpori non suhjectum [)ro[)ric.
una est ex parte moventis, ct una est ex Sic autcm arguunt, ([uod ([uithjnid pcr
[)arte ejus quod movetur, licet fortc dis- unam ct eamdem rationem est locus oni-
tendatur in moto et in motu, quae indi- nium,unumestetindivisum,nisipersitum
visa et indivisibilis est in movente. Si dividatur quoad omnia ista. Intellcctus
vr'jXomotor qui est intelligentia, formain autem ut locus se habet ad omnia, etsic
dct ad niodum moventis, et non mobilis, est esse omnia (ieri unum secundum ac-
sive ejus quod movetur, illa manet sim- tnm cum omnibus, ([uia omnium est lo-
[)lex indivisa in omnihus illis quse ipsam cus. Tollendo ij^itur situm qui sihi non
lioc modo participanl. Talis autem forma convenil, iinus intellectus est in omnibus
quae cst ad modum primi motoris, inter intelligihilihus et indivisus. Igitur cst
omncs formas est intfdlcctus et anima unus in me, in te, etin quolihet alio. I^i-
intcllectualis. Eriro simplcx ct indivisi- tur post me et te et quemlibct alium,
l)ilis omnibus qui intellcctum [)ar-
estin unum ct idem est quod nianel ex omni-
ticipant. Pro[)ter quod etiara nullius cor- hus [)ost mortem.
poris dicitur actus. Qiiod autem siin[)lcx Et lia'c lalio esl foilis valde, si bene
et indivisum est in omnihus, se[)aralum intelligatur ([ualiter intellectus est locus
ab omnibus remanet idem et unum. I^^i- spcci(!rum intelli|;ibilium, et nullo modo
tur ([uod de intellectuali aniina separatur suhjectum. Sed de hoc hic a{,^ere non ha-
ah oinuibiis, idem est et unum. bemus, scd iii aliis hoc a nobis deternii-
:
4i8 1). AlJi. MA(;. OHI). |>H/I<:i).
naluin osl, ot ihi cliain prohaluin (!sl ', iiia ulliin.i. Krgo foriiia iiilcr omncs nia-
<[uo(l inlelleclus ("I iil (jiiod inlclli^iltir, ;;is sirnilis |)iiino af^cnti sivc cnicicnli,
ununi sunt sccunduni acluin. cst lorma ultiiiia (juae sc cx ad(iitione
ha])ct ad oinncs alias fonnas in genere.
20.
V^iiiKsiMA via cst suinpla a jiassionc llaM- aulcnn non cst nisi iiitellcctus : (|uia
propria anim,Te sccundurn inlcllcctum. illa s(! liaiict cx addilionc ad cssc, vivcre,
l*U iia-H- csl, (|iio(i ipsa cst imago omniuni. scntirc, cl univ(;rsalitcr coj^nosccrc cog-
Duse cniin sunt imagincs onmium uni- nitione distincta. Ilic igitur intcr omnes
versaliter soium, ([uarum unaest univer- modos magis assimilatur cidcm agcnti, et
saiitcr agcns : iilud cniin necessc cst esse magis parlici[)at dc honis ejus nohilihus.
conveniens omnihus : ([uia probatum cst^ Divinas autem nohilitates ejiis non contin-
quod omne quod fit, tit ab agente (-on- gitpartici[)arcparticuiariter,sed univcrsa-
vcnienti sibi in forma. Alterum autem liter: neccontingit participarcpcrmotum,
cst inateria jirima, quae potentia cst om- scdper immobilitatcm : quia quod [larti-
nia, et habet omnium in se inchoatio- cipatparticuiariter, nonparlicipat divinas:
nem formarum etiiaec est imago secun-
: et quod per mobilitatcm [larticipat, par-
dum potentiam. Prima autem imago ticipat cum indigcntia. Intciiectus igitur
est secundum aclum propter quod jiro- : erit natiira qufcdain quae ncc parliculari-
batum esl, quod actus pcrfectus omnium ter nec mobiiiter participat : scd talis na-
est ante potentiam. In iiis autcm nec tura nec est particularis, nec distans a
agens secundum, ncc materia secunda primo fonte divinarum igitur intcdle- :
sunt imagines omnium quia nec agens : ctus neque est particularis natura, nequc
secundum per potentiam activam, ncc distans, sed potius una intciligentia pri-
materia secunda per potentiampassivam mae causse per seipsam conjuncta, et ex
ambit omnia, sed quaedam : et iiiorum iiiis divinis influens super animas quae
est imago. Anima aulem per inteilectum lumen ejus participant, et si sic cst una
universaliter agentem inteiligibiiia, est et impartibiiis et immobiiis in omnihus
imago omiiium et actus et per inteile- : iumen suum participantibus, sequitur
ctum potentiaiem quo fit omnia, estima- neccssarioquod post resoiutionem om-
go omnium et actus igitur natura illa : nium id quod remanet, non est nisi idem
inteilectualis non potest esse determinata etunum. Ethuic rationi fortiter niluntur.
adaiiquid, sicut neque materia vel agens
universaiiter possunt esse determinata Vigesima segunda via est sumpta pe-
quia sic essent secunda, non prima : nec nes naturam ejus quod est universaie.
ambircntomnia, sed quaedam. Si autein Natura enim communis est ipsa substan-
hoc esse est necessarium, tunc inteile- lia ad quam refertur diffinitio, aut ali-
ctus indeterminata naturaestin omnibus quid diffinitionis iliius naturae, et est
et indivisa : et sic quod reiinquitur ex simpiex in se existens, et accidit quod
omnibus, est indivisum et unum soium. sit universaie velparticuiare. Et-simiiiter
accidit ei, quod sit in inteilectu, vei quod
21.
ViGEsiMA PKiMA vita cst sumpta a pro- sit in sensu. Cum autem per accidens sit
prietate priini agentis et uitimae formse. universaie et in intellectu , tunc per
Agens enim universaliter est agens ad hoc accidens fit universaie, quod accipi-
hanc intcntionem, quod id quod agit, tur ut simiiitudo omnium eoruiii quae
pcrtingat ad simiiitudinem ipsius in for- ainbit potentia vel actu. Et quando effi-
(If. III de Anima.
Lin. 1)K rXITAri: LNTI^LLKCTUS 4i9
cilur purliculiuis iii scusu, tunc lit pcr Ergo idcui cst iiilcllfctus ([ui rcliu(|uilur
accidens quod esl csse suuin iu liac lua- cx omnibus aninial)us.
lcria sensibili. Si igitur niiiil horuinacci-
ncc 24.
dil alicui naturie siuiplici, illa cril Vkucsima quakta via est sunipta pcr
univcrsalis, nec particularis, scd iu sc siiuililudincin oinnium rornuirum. Om-
mancns simplex substautia ct indivisa. ncs cnim formaj talis naluriP sunt, quod
Talis autem est natura intellcctualis, cui posl rcsolulionem posteriorum rcmanet
non accidit esse in matcria, vel (juod po- unum quod fuit esse in omnibus. Kt si
tius impossibile est cssc in matcria. Ii;i- formoB essent substantia? scparabiles,
lur per cssc non multiplicatur, scd ma- rcmancrct una substantia (|uaj fuit in
nct simj)lc\ et una. (Juod ii;ilur remauct omnibus, sicut dixcrunt ponuntilli qui
post resolutioncm omnium, est simplex fornias separatas. In hoc autem in quo
etunum et non inulta. deliciunt form» ilhe, nou deficit intclle-
ctus qui pcrfectior cst omnibus formis.
VicEsiMA TEiiTiA via fuudatur supcr cx- A simili igitur quod remanet post reso-
clusionem falsae rcsponsionis Avicebron. lutioneni Jiominuin, non est nisi numero
Dicit cnim, qnod sustinere et rccip(u-c per substanliam quando est separatum.
sunt passiones materia', ct ubicumque Et sic idem est quod rcHnquitur ex om-
invcniantur, in illis est materia : sed nium hominum animabus.
patet quod etiam forma sustinct et reci-
25.
pit, sicut linca rectum ctcurvum, ct nu- Vigesima quinta via est sumpta ex lioc
merus par vel impar. et albedo chiritatcm quod est causa diversitatis nuineri. Nu-
majorcm vcl minorein : nec tamcn pro- mcrus enim non cst inventus nisi })er
pter hoc sunt composita ex materia et divisionem quia divisio est causa nu-
:
forina. Si igitur anima suscipial poten- meri. Quaeramus igitur, quomodo nume-
tias naturales et scientias et virtutes, non retur id quod remanet ex uno homine
propter hoc sequitur quod sit composita et ex alio ? Et supponamus cum Philoso-
ex materia et forma. phis, quod nihii remanet post mortem
Etquamvis hoc sufliciat ad exclusio- de his quae sunt virtutes corporeae, secun-
nem ejus quod dicit, tamen alibi jam dum hoc nihil manet nisi natura intelle-
probavimus, quod anima non est subje- ctualis. Constat autem, quod illa non
ctum scientiarum et virtutum propric lo- cadit in numcrum per formain substau-
quendo, nec formarum intclliiiibilium, tiah^m qua una diirerat ab alia : quia sic
scd potius talium cst locus : et homo sc- essent divcrs.» species animarum iHa)
cundum aHquid sui, non est subjeclum quae remancnt ex omnibus in specie con-
taHum, nisi vahle large de subjecto lo- venientibus quodest impossibile. Opor-
:
quainur : et large loquendo de subjecto, tet igitur, (juod si mmierantur, numeren-
possunt ea quae non sunt composita, csse tur pcr id quod est in anima sicut materia.
subjecta. Si ergo sic se habet intellectus, Tale autem aliquid non invenimus nisi
ut vidcatur esse natura simplex et indc- intcllectum materialem, qui vocatur pos-
terininata pcr subjectum et locum. Essc sibilis. Ilic autcm intcllectus, ut [)roba-
autem quod indetcrmiuatum est per sub- tum est in III dc Anima
nec cst cor- ',
jcctum et locum, est idcm in omnibus, ot pus, nec virtus in corpore, nec materia
idcm ct unicum remanct rcsoHitis illisin aHKjua, sed cst separatus sicut int(dlectus
quibus est per ali(piem modum cssendi. agcns. Igitur iste cum sit soparatus.
'
III ilo Anima. tract. ii, rap. li.
I.X 20
450 I). Ai^i» MA(;. onn. v\\m\).
Oui.l.|ui.l n..icii,.t l-Hn.an. qnae .sl nna
commnnis oi (.n.nibus unns in sc .xi-
ornn.h..s .n
n.nnoralnr n.u. i..nlli,,licata in n.nllis ol
slons. Ij-ilnr ncc per illnn.
nnun. o...n. hns
(inil.ns cst, ii.snm csl ...
i(l quo.l rcniancl posl nio.lcm l.omin......
numorun. illis. Intoll.Tlns possibilis s.c ro.Mp.Hor-
Igilur nullo mo.lo ca.lit in :
hrgo
cl sic unnm ol idom ost, quo.l n.manol mam intolligibilom, ul .J..tun. ost.
int.-lloctus possibilis ost unus .n omn. hus
oxomnibns, ot secundnm naturam i..-
'"- "' 'l'^il>"'s ost f..rma .nt..lloctual.s.
corruptibilo.
prima j.ais ].r.m8e ox
rrobatur autom
...nr..Tat,.r por
VioESiMA SEXTA via est sumpta ex pro- boc q.iod forn.a rocopta
.6.
subjoct. rocip.onl.s. ht .doo
pria separati passione ot est ratio quam :
numorum
Avompace in opislola quam vocavit rocoptum in or.niibus vol mult.s ost ununi^
facit
sit unum
cum homine. oportot quod rocipions m e.sdorrr
de Contmuanonc intellectus
ot idom. Socunda auteur
probat.rr ex hoc
Dicit autom sic : Omne separatum al) ali-
quo respiciens aliciuid prseter se,
quod quod si da,-otur quod forma un.vo.-sal.s
recopta in me et in te, non esset urra so-
movet sicut motor soparabilis ab illo, ost soquc-
quo.^entur multa inconvcn.cnt.a
unum apud se, quod nec multiplicatur
.
esset
cum illo rotur onim quod receptum .n riie
nisi virtutc qua continuatur
drro
singulare, et in te simrbter. ht ha^c
quo movet. Veritas hujus propositionis rmrvorsa o
singularia habe.-ent urrum
probaturexomnibusmotoribusca^lisepa-
s.c rritolbg.b.ie
civitatum abstractum ab eis, et
latis et ex omnibus motoribus
Et hoc de necos-
ct communitatum quia quilibot iHorum
:
esset intelligibile.
in mfmrtum, s.cut cui-
manens movet multitudi- sitate abiret
unus apud sc
libet patet qui scit philosoplnam Seque-
nem quamdam, nec multiplicatur nisi
conjungitur retur etiam, quod recoptro mtollectuspos-
multiplicatione virtutis qua
roceptio matoria. qu.a
sibilis esset sicut :
his quse movet.
quidquid recipit forma secundum
esse
Habitaautomistapropositione,proce-
singuhs. est materia vel vrrtus
matona-
dit sic omnis motor soparalus
urms apud
se manens ct non multipUcationc virtu- lis, et non operans nisr
materra. bt hoc m
naturam substantise soparatse
tis qua corliungitur his qua^ movet, re- cst contra
linquitur unicus, et nullo modo multipli- qualem probat Philosophus esse rntelle-
catiis
•
sed anima intellectualis per na- ctum possibilem. Sequeretur rterum,
ram est hujusmondi motor
separatus, quod cum discipulus accrprt aoctrmam
a magistro/quod generaretur in ipso
aha
sicut nauta a navi, et non conjunctus in-
dividuis nisi per virtutem qua
movet ea : qusedam scientia, sicut unus ignis gene-
anima intel- ratur ab aho igne quse omnra sunt ab-
ic^itur separata ab individuis
:
substan- surda. Ilabito igitur quod mtellectus pos-
lectuah, remanet una et eadem
modo muUi- sibiUs estunus in omnibus, sequrtur ne-
tia apud soipsam, et nullo
,.^^^^_ cossario quod urrum et idem est, quod
rehnquitur ex omnibus. Et sic Irabetur
27. ViGESiMA SEPTIMA via ost Avorrois su- propositum sicut prius.
pcr III de Anima S supponendo hoc quod
VrGESiMA octava via est sumpta a ra-
demonstravit Aristoteles, quod inteUe-
non est materia, licet se- tione possibiUs inteUectus rn quarrtum
ctus possibiUs
materiahs. ipse est potentia omnia, et est cujusdam
cundum aliquid sit
Eliciturautemsicargumentatioipsius. Philosophi Mauri, qur vocatur Abuba-
»
AvERRORS, Super 111 de Anima, Ipx. ot com.
TJIt. 1)E UNITATI': IiVri-LMTTrs 4>;i
chor, quom alio nomino ([uidam llaly a-ons osl ioloinum ol palions (Blcrnum,
^'Jcnnt. ,|U()d lactum al» a-cnlo in |»ationlo sit -o-
Objicit autom sic Ouid^iuid osl itoton- : norativum ol oorruplivum ? Si aulom sic
tia omnia, non ost ros in soipsa distinda csl, oportot (luod lota natura inlolloclua-
al» aliquo : intolloctus possil»iIis osl po- jis in liomino sil soparala ot
a^tonui.
tontia omnia : or-o non ost ros in sei|.sa (Juod aulom osl soparalum ot a-tornum!
distincta al» aliciuo. Prolmlur autom pri- ,1,,,, uumoratur numor,. matoriaj cui por
ma por lioc, quod si dctur ([uod id (^uod accidcns conjuu-ilur : Iktc (Miim pn.p,»-
oslinpotont.aon.nia,sit ros distincla ab sitio por so patot cuilibot. S(mI inlolle-
ahqno, soquitur contrad.ctio, (,uod vid,- etus non co.i)u..i.ilur mato.ia', nisi cum
l.cot n,»n o.nn.a s.t .n potontia quia conlinuo
:
el tempo.-e por fo.-mas ima^ina-
no.. d.st..,ji:u.lur ah al.quo n.si per id tas. loiturnon numoratur numcro homi-
quod est inactu :
ct (pod cst in actu, nun.. Rcsolutis io-itur omnihus, non re-
.lon cst ,n potenha. Ig.tnr non fu.t vc- „ianct nisi unu..i s,»lum ox om..ihus .1..I-
,um (inod esset .n potent.a o.nnia, et lo modo multiplicatum. Et ost latio q.im
n.hil omnium in actu : qu,»d tamcn p,-o- multum est forlis, licct quihusdam non
halum cst dc intclloctu possihili. vidcatur.
IIoc autoni sic hahito, p,'oco(lit sic :
Quod non cst distinctum ah aliquo, secun- TmaES,^.A via est fundata super hoc in
30.
dum non numcralur quando cst sc-
se quo pcndet homo ad inlellectum primum
cun.lum se acceptum intellectus possi- :
qui est causa omnis intcUectus. Et hoc
hd.s non est d.stinctus ah aliquo i-itur itcru.n oxt.ahitur de
:
ve.-his Haly Ahu-
non numoratur, quando sccundum sc hacl.cr.
est soparatus. Post morlom autcnest se-
' Nn^ pnim
eium ,n
^^0-^ Jn -.1;;.
aliis i^^-. + r
loc.s ostend.mus,
paratus sccundumse acccptus ergo tunc :
q^od nihil est in natu.-a sua pe.fcctum
non numcratur, scd est idcm in omni- ^isi in tanlum proveniat perfectum
quod
Dus et per omn,a, et non multiplicalur. nttincvqf niirmn
^ i ciui.igai a.iquo modo
rr.^.,^
suum
...
movens
primum. Cum igitur socundu.ii A.-istotc-
V1GE.S1MA NOXA via est fundata supcr lem, solius hominis sit intellcctus, opo,--
propo,"tioncm agentis intcllcctus et pos- tct quod primum movcns homincm ad
sihilis, et est Averrois in commento .supcr hoc quod cjus intolloctus cst, sit intcllc-
11 1 de Anlma ' cxtracta de verbis ejus ctus p,'imus. Oportot igitur, quod per
sic Agcns cnim omnia universaliter
: aliquod simile vcl idem intcllcctui primo
non agit nisi fundatum in aliquo quia dopcndeat ad ipsum,
:
quod hoc sit ct
agens universaliter est forma, qucC ncc maximum honorum suorum ct nohilis-
cssc hahct, ncc actioncm. nisi fundotur simum. Illud autcm pcr quod sic dcpen-
in aliquo. Et sic opoitol, quod intelle- dct ad intcllectum primum, non
potest
ctus agcns fundctur in possihili : quia in esse nisi scpai-atum. Tgilur dcpcndet
pcr
alio fundari non potest uuive,-salil(.'r scparatum. Non autcm est in homine se-
agens, n,s, in co quod cst universalitcr pa,atum, nisi .juod est non dctcrmina-
receptivum actionis ejus. Et idco dicit, tum huic ct illi : igitur pcrhoc quod non
quod si agcns est aeternus, quod ncccsse cst prop,-ium huic ct illi, depcndcl ad in-
est quod possibilis sit atcrnus, loquens
tellcctum. Sed nihil .-emanet de anima
contra lhcm,stium ct Thcoph,-astu.n. Et post .iiorlem, nisi id quod d(.pcn(lct ad
ideo quaer,t qualiter csse possit, quod si intcUectum pri,nu,n : igitui- quod ex om-
AvKimoEs, In C(»iniiienl,j supri- IU dc Aninia, tex. ol com. .'i.
I). ALI'.. MAii. OIU). VWAil).
4:;2
(hiorum. Ouod autcm sccun(him essc vci
iiil)us liominibus rcmanol post morlom,
numcnim muhi|dic;itum cst, ost multi-
proprium igitur
quod non csl alicui :
igilur
omnium quod rcma- plicatum sccundiim suhslantiaui :
unum communo osl
animifi
propositum. niullfc sunt nuincro ct substantia
nel. Et sic luibetur niorlcin
lationalcs igitur otiani post
in-(!uio
Haec igitur sunt qua? partim
:
rcmancnt mult» (piia supponinius <!X
Pcripalctico- :
proprio, partim cx dictis
alibi probatis, (piod anima ralionalis sit
rum collc^nmus, ct sunt difliciliavablc ad
immortalis.
solvcndum. Scd anlcquam his rcsponde-
Kt in
amus, disputabimus in contrarium. rjuod sicut
nihil Seclndaratio adhuc est,
hac disputatione sicut ct in priori son-
vivere viventibus est esse, et sontire
secundum le^^em nostram diccmus, sed est esse
tientibus est osse, ita intelligoro
omnia secundum philosophiam.
intelligentibus. Id autem quod cst osso
hisqua3 sunt, multiplicatur ad numerum
ossentise, ot
corum, cum esse sit actus
ditlusio in eo quod est igitur numcra-
:
Intcllectua-
tur in numero ejus quod est.
lis igiturnatura numeratur
socundum nu-
CAPUT V. merum animalium intellectuahum et :
sic suhstantia ejus cadit in
numorum so-
cundum numerum inteUigcntium : nec
potest inteUigentia capere, quod ex
his
quae sunt actu muUa, non
relinquatur
potissimis in nisi unum, cum muUa secundum osse
De trujinta sex rationihus
Averroistanim non rcsolvantur in unum secundum esse,
contrarium opinionis
nisi hoc fuerit genus eorum, et hoc non
inductis.
est hic.
Tertia ratio est cx conceptionibus
communibus quae dignitates vocantur,
et est, quod muUarum
substantiarum in-
opi- dividuarum muUee sunt naturse secun-
Suntautemplurimacontraria illi
forma,
dum esse, sive natura dicatur
videtur. Nec
nioni quae nunc probata esse
antiquis sive materia. Si autem hoc est verum,
invenitur aliquis de Peripateticis
tunc non potest esse verum, quod una
qui hsec dixerit sed illi qui fuerunt idea-
:
dixerunt, natura numoro dans essc, sU mea, et tua,
rum auctores, aliquid simile
et cujuslibet alterius. Constat autem
scd illi fuerunt Stoici.
quod inteUectus. solus est natura homi-
nis. Igitur inteUectus non capU
quod hsec
contra istos est,
Primum quod est
muUis. Et haec
natura una numero sit in
quod in omni spccie est vera dilTcrentia
est dignitas qu« muUis obstat ad inteUc-
constitutiva quc^ de potentia educitur in
educitur ctum Trinitatis.
actum. Quse autem dc potentia
Nec potest dici quod inteUectus secun-
adactum, secundum esse multiphcatur
forma ultima. Er^o dum actum, sive secundum influentiam
in individuis, ct cst homincin
muUiplica- suae lucis faciat hominem esse
forma ultima secundum esse quia nihil sccun-
in natura et substantia :
tur in individuis forma
autcm liominis
:
igitur anima ralio-
duni agere est actus secundus alicujus,
est anima rationahs :
csse substantialc
est nisi quod sccundum cst
nalis et intellectualis sccundum essc
actus primus ejusdem. Et haec ratio mec
multiplicnla sfcnndnin numorum in(hvi-
LIIJ. I)K LIMTATE I.N ri^I.LIX/niS 453
jiulicio ost ;ul(M) foilis, quoil ei non pol- ail iifncrjilioneni : (niia niliil ost qnod
esl res[)onilei'i. est nisi ]»er conjnnetum sihi secunduni
os.se, nec scitur ali(|ui(l nisi [>or id ([uod
Qi AUTA iiATU) ad ideni est. I''-sso uni- ost natura sua socunduiu esso, nec yene-
uscujusqne ost actus fornuo ultiina^ \n[ ratur aliquid nisi [)or hoc ([uod tan^it
iiritur liic homo habot esse [)ro[)riuni, niatoriani et agit in (uini. Si i^^itur intel-
ant nonhahet. Si dicatur quod non iuihot loctus est secunduni osse se[)aratus al)
esse pro[)riuin, cuni ah esso proprio sil honiino, ita ([uod ipse non ost dc esse
individuuni hoc ([uod osl, seqnitur quod ejus, nt dicunt isti, lunc lionio non dirH-
iste non sit individuuni noc hoc quod nitur per intellectuale, nec cst per ipsum.
est : et si nonost quod osl, soquitur con- Ii,ntur non potest sciri qnid sit honio
tradicloria vorilicari oodem
do : ([uia perrecte.
oinne quod est, est hoc quod est : igitur quod sic est de esse ho-
Si foilo dicat,
isto est iioc quod est, et non ost hoc ininis, quod ipso non est de esse alicujus
quod ost. ([uod est impossihilo. Ij^ilur in singulari, hoc non ])otest stare quia :
0[)ortet dari, quod iste al) osse proprio lioc quod per se est existens^ nuUum est
sit lioc quod ost. Quod autem isto est, in re extra : sed homo est sinj^ularis et
non est ille : igitur ultima forma islius aliquis liomo, et homo universalis non
non ost ultiina fornui illius. est nisi intellectu : aut incidanius in se-
Si forte dicatur quod haec appro[)riatio ctameorum quiponunt esse ideas. Igitur
esse est ex [)arto materite, ot non ex si intellectus est de esse hominis, erit de
parte forina}. Contra : esse non est nisi csse hujus hominis et illius. Quidquid
lorm» ipsius diirusio : et sic redit quod autem est de esse Imjus et illius, mulli-
aninui intellectualis numeratur ad num(3- plicatur in illis : quia non potest intelligi,
rum eorum qui sunt lioc quod sunt ah sicut supra diximus, quod aliquid unum
aninui intolloctuali. nuniero sit de esse multorum non multi-
plicatum in illis. Et sic patot, quod etiam
QiiNTA HATio est ad idem, quod si lio- [)ost mortom multi relinquuntur esse in-
nnj non ost homo [)er conjunctum sihi tellectus : ct sic habelur propositum.
socundum esse inteliectum, tunc sequi-
tur quod non sit nisi unum et sensihilc Septima ratio est : quia omnis diver-
per ea quie in anima secundum esse sibi sitas quee est inter Auctores idearum et
conjnnguntur. Igitur secundum esse non Peripateticos, est ex hoc quod illi qui di-
conjungitur sil»i nisi genus. Ilahituin au- xerunt ideas esse, ponebant eas esse
tem est in tola philoso[)hia, quia genus principium cognitionis et scicntise. Peri-
niliil determinat ad esse, sed tantum di- autem dicehant quod id quod
[)atetici
cit [)otentiam. Igitur homo non est ali- non est esse rei, non potcst csse princi-
([uid ad esse spocilicum et perfectum de- piumcognilionis roi quia omnis rei cog- :
terminalum. liidiculum autom cst, quod nilio scitur ox his causis, principiis, et
ea quae sunt ininus |)erl"ecta, sint deter- olemcntis, ex ([uihus est, et quod nihil
minata in*esse quiaquod interomniage-
: horum habet esse separatum ab esse rei,
nera est imperfeclius, non est nisi in p(j- nisi secundum quod est intentio per in-
tentia : et haec ratio est valde efficax. tellectum denudata al) illa.
Constat autem, quod cum homo sit
idem est, quod sicut
Se.vta ratu» ad solus intellectus, quod ipse est [)rinci-
in tota philosophia probatum est, quod [)ium cognitionis hominis et elementum
ea qua3 secundum esse soparata sunt, et et causa. Elementum autem ost quod ost
non sunt de esse singularis signati, nec de coinpositione et esse. Igitur intelloctus
possunt ad esse, nec ad sciontiain, noc est de compositione hominis et esse.
/(.:)i I). ALH. MA(1. OMI). VWAA).
Oiiod aiiloni slc osl dc (oiiiixjsiliijno (;l \ona haiio osl sijiii|)l.ii a s()cciuli ra-
cssc ul clciiKuitum, iTmlli|)li(aliir iii com- lioiic animaj : qiiia sicut probalum est in
|)osilis. I^qliir iiitclhictiis iiiuitijilicalur sccuikJo dc y1 /*///<«', ca(Jcm (!st ratio ani-
in liominibus : ct cum radix adversarii ina! ({ua; cst figurai. Sicut enim CHt trif^o-
sit, (jiiod iioii iniilli[)licatur, palct (jiiod niini iii tctraj^ono, »ic vcg(;tutivuni in
dcstructa radic^; (bistructa cst propositio sensitivo, ct scnsitivum in rutionali. Tri-
dicens qiiod unus iiitclb!-
iioii cst nisi «^onum autcm cst in tctragono, ita quod
clus qui remanerct cx omnibus liomini- t(!tiagonum non est separabile ab ipso,
bus. et sic nec intellectivum separabilc est a
Omnes autcm rationes istae sunt ma- scnsitivo, ncc sensitivum a vcj^etativo.
tliematic», et absquc dubio demonstrati- Si autem sic e.st, tunc unam oportet esse
va3, ct omncs fundalu' supcr actum et substantiam intellcctivam qua? sit sensi-
cHectum causae formalis quae est unum tiva sccundum pottmtiam aniniaj ct vitw
clementorum compositum. et vcgctativffi : ncc cst intclli^Mbilc quod
aliqua substantia una sit propria alicui
8. OcTAVA RATio cst quia sicut jam in III : sccundum potentiam unam, et secun-
de ^wm« probatum est, quoniam in om- dum aliam sit communis oinnium, ct
ni natura in qua est aliquid factuin ct niilli propria quamvis intclligibile sit
:
gencratum, oportet aliquid esse agens et quod ab una substantia fluant potentiae,
aliquid passibile, et illam actionem sus- quarum qua-dam sunt separata", et quse-
cipicns. Gonstat autem quod omnes con- dam conjunctaj corpori, sicut virtutes
lltentur, quod in natura aniinse est ali- operantes in corpore : crgo non est intel-
quid factum generatum quod est spe-
et quod intellectus qui est in sensi-
ligibiie
culativus intellectus, et est subjectum et tivo, non separabilis ab ipso, sit com-
gcneratum non actione et generatione munis omnibus liominibus uims in nu-
naturae, sed actione et generatione ani- mero exislcns. Ergo quod scparatur de
mse simpliciter quoniam nullum prin-
: eo ex uno liomine^ non est illud idem
cipiorum naturse agit in tali facto, vel quod separatur de aliis ex alio.
patitur. Igitur oportet, quod in ipsa na-
tura animae sit aliquid agens animaliter, Decima ratio. Adhuc ordo est in istis
et aliquid patiens animaliter, ut ita di- formis ita quod semper una est umbra et 1
cam. Cum autem speculativus intellectus resolutio alterius secunduni quod magis
qui est factus et generatus multipliciter vel minus immergitur materiae. Umbra
secundum ca in quibus sit, necesse est enim intellectus est sensus, et umbra
quod subjectum ipsius quod est patiens, sensus est vegetabile. Hoc autem esse
multiplicetur secundum eadem quia : non posset, nisi essent a principio uno :
speculativus non numeratur nisi numero illud igitur unum principium pro certo
subjecti. Igitur possibilis intellectus mul- non est causa nisi unius : una igitur
tiplicatur secundum numerum speculan- substantia vegetabilis et sensibilis et in-
tium : ergo multiplicatur etiam secun- tellectualis anima autem substan-
: liaec
dum numcrumaliorum. Igitur multi sunt tia est forma. Cum igitur una et eadem
possibiles intellectus relicti ex multis ho- forma secundum suum esse non possit in
ininibus. parte esse communis omnibus unanume-
Et haecratio sumitur ex propria natura ro existens, et in parte propria, non pot-
animae rationalis, et est fortis, et infra est esse sirailiter, quod anima secundum
apparebit virtus ejus. intellectum sit communis, et secundum
* II de Anima, tract. i, cap. 41.
Mli. 1)E l .MTATI': liNTKLLKCIllS m
sensiim propria : ol sic it(Miiin icdit quod rois, (|Mi poiirbat diver.sas sii])stantias
non est ideni, sed diversiini, (juod de esse anini;e, scilicet aliain in cerebro, et
intelieetu post niorteni relin([uitur e\ oni- aliam in liepate, et aliam essc in cordc.
nihus. I^^t dicit unani esse substautiam animce :
sieut enim corpus est unum, cnjus partcs
Undkcim.v ratio fundata est su[>ra t)i-di- suut membra ({uuj onjdiKi vocantur :
nem eorum quie seeundum omuem mo- ita anima quoe est perfectio cor()oris, est
dum causarum procedunt ab uno primo, uua subslantia (|u;edam, eujus partes
inquo ordiue im[)ossil)ile est iutelligere potestativa' sunt virtutes quae potmitue
secundum nisi fundaluiii in primo, et aidmie vocantur. Si aulem hoc est ve-
tertium non inlelliy^itur nisi fundatum in runj, tunc vegetativa et sensitiva et la-
socundo, et sic in omuibus est usqu<> ad tionalis inhomine sunt una substantia.
ultimum tam in eflicieutibus quam in IJnum autem et idem secuiidum substan-
formis et in materiis et in tinibus. Acci- tiam non potest partim esso numeratum
])iamus igitur in forniis : o[)ortet igilur secuiidum numerum eorum, ([uorum est
quod omnis forma secuuda fuiHb^tur iu substautia, et purtim omnium in coinmu-
[)riori, et tertia fundetur iu secunda et ni uniiin numero exislens. Igitur cum
[)rima : quia aliter non csset verum quod vegetativum et sensitivum sint nuinerata
causa piimaria plus inllueret quam se- ad numerum hominum in quibus suut,
cunibuia, et qiiod causa secunda habeat orit etiam rationale numeratum ad nu-
a causa prima et quod est et quod causa merum eorumdem. Ac per hoc iterum
est '. Accipiamus igitur animatum vi- sequitur, quod multa ct non unum sunt
vum senliens et intelligens, constat quod qupe relinquuiitur cx animabus defuncto-
ista se liabent ad iMviccin, sicut prius et rum.
consequens. Igitiir intellectuale et intel- Quod autem dicunt quidam, has tres
lectus in formis fundatur in seiisitivo vi- esse substantias in hominc, non reputo
vo, nec umquam separatur ab ipso. Si opinionem, sed ridiculum et non dixc- :
igitur sensitivo et vivo non convenit se- ruut hoc aliqui Peripateticoruin, sed
cuM(bim esse uni numero existenli in quidain Latini naturam animte nescien-
pliiribus, impossibile est quod hoc con- tes hoc confinxerunt, et a nobis est iii
veiiiat intellectui qui funditur in ipso. multis locis im[)robalum. Quia error pes-
Constat autem quod sensilivonon sit siinus est dicerc unius subjecti possibiles
esse communt!. Igitur neque hoc ipsum esse substantias, cum illae substantiae non
convenit intellectui qui fundatur iu ipso. possunt esse nisi formae : sed. unius sub-
Igitur int(dlectivum inulti[)licaturad mul- stantite esse multas potentias, quando
ti[dicationein sensitivi. Et sic iterum se- illa substantia lluit ex multis ante se po-
quitur, quod non est unum et ideni quod tentiis, generari necesse est, sicut in pri-
de intellectu relin([uitur ex omnibus. ma philosoplda est probatum.
Non enim est intelligibile, quod multi-
plicato fundante, non multiplicetur id Df.ci.m.v TEirn.v ratio est : quia in omni i3.
quod secundum esso fundalur in i[)so. eo ([uod [)roc(Mlit de potentia ad actum,
est aliquid quod est primum efficiens in
DuoDKciM.v ratio est : quia iii liiie pri- actu, cujus virtus in semiiic informat
mi de A/dnia loquitur Aristoteles contra omnes alias, et sic informatcC sunt vlres
Platonem secundum expositionem Aver- ilbe in semine, sicut artifex in artiliciato.
* Et I18CC est propobitio libri I de Causif.
41)0 [). ALH. MA(i. OFU). VWA^A).
I'jL (M)iivciiiliii' siihslaiilia siMuiiiis iii S|ii- geiitia!. Iloc aut(;iH |»ali('iis est corpus
riliiin, ct s|tiiilus illc iMOV(!t iiialcM-iaiii ad lioiiiinis maxiiiie a;(pialitati c(jeU conve-
similitii(liiu'iii priiiii ('llicifjiitis. (iUin \<^\- ni(;iis, cujus ipsa inlelligentia est motor.
lur homo genoict ,lioiiiiii()m [ox sjxsrma- Igitiir iii ill(j facietsiiiiil(;m sihi : elhaeccst
te, est in spermate calor (;t siiiritus aiii- aiiiina iiitell(;(tualis. Igitur anima iiitcl-
nnii. Quseratur erj^o, cujus aniniaB? Si lectualisnumeratur ad iiuinerum genera-
dicatur,quod aniniae liominis cum ani- :
torum. VA sic iterum sequetur, quod iioii
ma liominis non sit nisi rationaiis, opor- est una numero in omnibus.
tet quod illa ex potentia efliciatur in ac-
tu : et qui(l(|uid ex potentia eflicitur in Dkcma (jLiNTA quod
ratio est. JJelur
actu, numeratiir nuinero generatorum, inlellectiva pars sil separata secundum
sequetur quod anima numeralur numero esse et suhslantiam. (Juod autem scpara-
generatorum et sichalietur pro[)Ositum.
:
tum est secundum esse et suhstantiam,
Si autem generans est ihi s[)iritus ani- non tangit, nec agit, ut prohatum esl in
msB alterius, tunc sequeretur necessario, XVI Animalium et quod non agit,
'^
:
quod generatum non esset ex conve- non alleratur. Igitur ad actionem intel-
nienti in forma et specie, quod est ahsur- lectivae partis nihil fit in homine homo :
dum. igitur per inteUectum nihil penitus ope-
autem dicat, quod ista ralio
Si quis ratur.
videtur prohare quod anima sit ex mate- Et si dicatur, quod ex influentia rmnt
ria educta : anima, dico, quse est ratio- operationes tales et passiones. Gonlra hoc
nalis : dicendum quod hoc non sequi- est, quod hujusmodi influentia non fit ni-
rur : quia sicut sape prohavimus, opus si per emissionem luminis usque ad ani-
naturse est opus inteUigentise : et spiritus mam. Quaeritur igitur, cujus sit illa lu-
qui est in semine hominis, est intelhgen- minis cmissio quae procedit ad id quod
tieeinstrumentum, vel etiam causse pri- sihi non conjungitur ? Et oportet quodsit
mae. Et ideo anima rationahs fit ihi ad aliquid continuans inter illuminans et il-
simihtudinem causse, sicut ostensum est luminatum, aut nonpotost intelligi qua-
in hhro de Natura anima^ generatum '
: liter lumen ejus veniat ad animamhomi-
enim ducitur ad actum similem principii nis. Et quseratur, quid sit continuans il-
generantis. lud ? Et non erit assignare, quamvis enim
aliquis veht fingere. Quia igitur separa-
14. Decima quarta ratio super id funda- tum omnino non conjungitur, nec eonti-
tur : quia oportet esse in tota naturapro- nuatur actio ejus cum homine, oportehit
portionem inter agens et patiens, ita quod nuUam actionem vel passionem in-
quod omne patiens simihorcm quam pot- ducat in homine et sic homo nihil agit
:
est, suscipit actum agcntis. Patiens au- vel patitur per rationem.
tem quod agenti maxime appropinquat quod elementa continuant, el
Si dicat,
per dispositiones convenientise, suscipit illa deferunt actionem ejus ad hominem.
actum univocum agenti. Cum igitur Contra hoc est, quod sicut separatur ah
agens quod totam naturam informat, sit homine et a suhstantia hominis intelle-
inteUigentia secundum istos qui hunc er- multo plus separatus
ctualis natura,ita et
rorem invenerunt, oportet quod in pa- a corpore quolihet alio, nec utitur alio
tiente quod maxime inteUigentiae appro- corporeinstrumentum. Et sic omnino se-
pinquat, educatur forma simihs inteUi- quitur, quod ad homincm nuUa deveniat
* De Natura animaj, tract. i, cap. .">. 2 XVI Aninialiumj trac. i, cap. 2.
LIB. DE UNITATE INTKLLRCTrS i:;7
actio inl('Il(HMiis : ot sic niliil aiioro pot»'st I)kcimassi;i>ti.ma ratio ost. quod sicut in t7.
por inlollocluin. ijuod ost ahsurduni. lui- octavo prohatur .I^<///<rt///////, ualura per
tur ahsurda ost positio ponons intollo- niodia oinnia progroditur usquo ad cxtre-
ctualoninaturam oninino socunduin osse nium. Et idoo post mai-inum non slatim
soparatam ah anima hmninis si v«mo : lit ai^rosfo. iiisi Iransoat omnia modia ([uac
conjuncta ost anima' hominis, proculdu- parlim sunt marina, partim aiirostia. (lum
bio numoratur numoro homiuum : ol sic iyitur vidoamus iii porfoctionihus natura-
non ost unum nuiuoro (juod rolin^piitur lihus inlima (d modia ot allissima, nalu-
ex omnihus iiominihus de intellectu, sicut ra attiuj^it omnia illa per gonorationcm :
dicunt isti. iii:itur ex vej^etahilihus sicut ox potoutia
venit in sonsitivam sicut iii actum me-
Dkcima sKXTA ratio ost,(jU()d nihil similo dium : ot ex liis sicut ox potontiis vonit
est liuic in tota natura. Nidemus onim in ralionahilia, sicut in actum altissimum.
in aliis aniuKO virihus, ijuod aliquid lor- Oportot igitur (juod anima ralionalis sit
malo separatum ost a virihus quas infor- actus primus alicujus naturae matorialis.
mat. sed tamen socundum csse non cst Actus autom primus numoralur uumoro
soparatum ah anima, sicut sensus com- oorum, quorum osl actus. Kv^o tol suul
munis qui forma est sensuum parlicula- aiiimae rationalos, quot sunt hominos. Et
rium, ot soparatus ost ah ipsis, et tamoii sic itorum rolinquilur, quod iion
idom ost
noii socundum esse soparatus ost ah aiii- ot unum quod remanct exomnihus homi-
ma, sed potius particularos diriguntur ad hus.
ipsum sicut ad formam.
Similiter lumon formalo ost respectu Dkclma octava ratio osl fundata su[»er i8.
colorum, noc tamen proptcr hoc scpara- hoc cjuod prohatum ost in XII Auiina-
tiim est omnino a perspicuo, ox quo co- liuia\ quod id quodorganum hahet pro-
loros genorautur ot in omnihus ita vi-
: priumiu corpore, conjunctum cst, et non
doraus, quod id ad quod sicut ad infor- habei esse sej^aratum ab anima. Intolle-
mans diriguntur caetera, sccundum cssc ctus autcm hahet organum incorpore,sic-
esl non soparatum a suhjocto eorum et ut ihidem pro})atur, quod manus est or-
suhstantia in quafuudantur qufe dirigun- ganum inlollectus. Igitur intolloctus non
tur ad i[)sum quoniam si essct scpara-
: hahet essescparatum ah icnima ^ quam- :
lum omnino, nonossol ratio quarcet qua- vis cnim manus sit organum intelloctus,
litor dirigorentur ad ipsum. ct ideo sit organum organorum, tamon in-
Cum igitur omnia quae sunt animjB ho- tellcctus non est virtus organica quia :
minis, ut vires, et opcrationcs, et passio- nihil acci[)il a manu, scd potius movot
nos, dirigantur ad intellectum, sicut ad manum confcrcndo ei spocicm artis quam
continens etordinans ot formans,non pot- producit extcrius in matcriam : scd cx
est intelligi quod intelloctualis natura sc- hoc patet, quod ipse intellectus non lia-
cundum esse sil extra animam ct ponitus hct csse separatum abanima ct sic re- :
-oparata. Si autem secundum esse con- linquitur, quod numeratur numcro ho-
juncta cst, oportot quod numerctur nu- minum, et quod non potcst osse idom ot
inoro liominum. Igitur intolloctus sunt tot unum quod rolinquilur ox omnihiis Ikj-
quotsunt homines non erit unum
: igitur miuihus.
nunioro quod rolinquitur ex omnihus.
Decima nona ratio est : quia ordo est i9-
XII Aniinaliuni, tract. i, cap. 1; * Cf. III de Aniina, tracl. iii, cap. \'l
458 I). AMi. MA(i. Oin). VW/VA).
iii ror-niis iialuia'. Vidcmiis (iiiiiii nuas- (jiiod n'liii(|uiliir cx oinuilius, Hiciil jain
(laiu l'()rjnas(|ua! siiul tauluin loriiKcscpa- s<X'j)c- (;oiic,lusuiu csl.
i'ala^ pcuilus. l'jt videinus quasdaiu qua)
noii sunt nisi iinaj^iuos, otsuut conjuuctiB VuiKsi.MA haiio (;.sl ad idcin fuudata su-
ponitus,siculsuntformaecorj)orum. Ojxji- j)(;r hoc (juod sa!j)c jnobatum ost iu libris
tct igilur quod siutmcdiai formjo, ot siut do Aiiuna '
et Aniinalibus quod sicut se
,
illae qua', dicuulur animai. hahcutartosad iustrumonta, sicsehahonl
omni autom forma est aliquid sinc
In aniina! ad coipora. l'n(h; sicut tihicincs
quo forma non potcst essc forma. Et est non j)Ossunt inducore inslrumonla ardii-
haec ratio formandi cl termiuandi : quia toctonicaj ad modulandum in musicis, ila
forina est torminus essc, in quo rcs po- non polost anima uua uti altorius aniina-
nitur por formam ot ideo forma dat cssc
: lis corporo ad operationos suas animalos
ct rationom rci cujus ipsa cst forma for- : proprias. Et idoo datur manus intclloctui,
moe autem corporumotpcr csscct potcn- ct non alii potontise animee quia olfa- :
tiarn sunt immerste maleriae : forinae au- ctus non excrcet oj)crationom suain pcr
tem scparatee per cssc etpotontiam, sunt manuin.
remotse a materia, et sunt super ca. For- Unde ctiam prohatuin ost in socundo
mae igitur mediae sunt per essc conjun- de Anima, quod omnis diversitas quffi cst
ctae, ct per operationem et potentiam so- in corporo, est propter diversitatom po-
paratae, aut per operationem conjunclae tentiarum et operationum animse. Vido-
et per esse separatae, aut secundum ali- mus aulom determinatam esse diversita-
quid sui conjunctae, et secundum aliquid tem in organishumani corporis, neccon-
separata^, si hoc est possibile : quia non venientem cum aliis animahhus in ligura
potest pluribus modismedium variari. omnino. Cum igitur non possit hoc esse
Sed primus modus medii est impossi- propter animam sensibilem in qua con-
bilis quia conjunctum per
: esse, nonlia- venit homo cum brulis, oportet quod hoc
bet aliquam operationcm quae non sit sit propter opera animae intellectiva?. Igi-
conjuncti, neque potest habere. Similiter tur intellectiva aliquo modo conjungitur
secundus modus medii est impossibilis corpori : et quocumquc modo conjungi-
per eamdem rationem quia cum opera- :
tur secunduin esse, ipsa numeratur ne-
tio fluat ab es.-^entia, non potest esse ali- cessario secundum numerum corporum :
quid per esse et substantiam separatum, ergo crunt tot intellectus quot sunt cor-
et per operationem conjunctum. Relin- pora : et resolutis corporibus, sequitur
quitur igitur tertius modus
Opor- solus. quod non est idem et unum quod relin-
tet igitur, quod sint formae partim con- quitur ex omnibus, sicut jam superius
junctae, et partim separatae. Et tales non conclusum est.
sunt nisi animae hominum in quibus et
separalarum conjunctarum invcniantur
et Vigecima. prima ratio est fundata super
operationes. Quidquid autem cstquodin hoc quod in tota natura sive generabi-
partc conjunctum esL, et in parte separa- lium, sive perpetuorum, numquam invc-
tum, numeratur numero eorum in quibus nitur quod duo vel tria vel plura mobi-
habet utrasque operationes : sed auima lia aeque immediate motorem respicien-
rationalis est tale aliquid : ergo nume- tia, moveantur abuna motore. Hoc enim
ratur numero hominuin, in quibus habet nec in c(Elis est quae moventur a sub-
utrasquc opcrationes. Non ergo idemest stantiisscparatis,necingcnerabilibusquaB
« I de Anima, tract. I, cap. 3.
Un. \)K UiNnATh: I.NTKl.l.KCTrS 451)
movontur a subslaiiliis sibi per ossc con- quia yoneratio bominis non includit for-
junctis, nec otiani in arlilicialibus invcni- mam ultiinam, nec ultiina forma sooiin-
tur lioc : nisi arnjuis inoveat pbira. ila dum esso est aliquiddo Iminino : (]ua'oin-
((uoil unuiu per aiiuil : se»l (juando sic nia vablo siint absuida.
movenlur plura ab uno, tunc non a^qu(>
rcspiciunt motorem ea (\\ia} moventur al» NKiEsiMA giiAurA ratio est super boc 24.
ipso. Si ergo lioc nuiiKjuani iacil nalura, (juod secundum diclum islorum soquitur,
nec inlelliyi potest qualiter lieri possit, ([uod aniina ralionalis non sit anima, sod
cum anima intellectualis se liabeal ad cor- snbslantia separata sive enim accipia-
:
pus, sicut molor, et sic ba'C babitudo bu- mus diflinitionom aninioe qute est sicut
jus animte propria, non potesl intelliyi conclusio,sivo illam qureest sicut domon-
quod una anima sit movens omnia cor- sempor bocse-
stratio positionc dilVercns,
pora quae moventur, sed quod tot sunl quitur, quod sit separatum sccundum
animte, quol sunt corpora mota quia : substantiam et esse quia noc est endo-:
constat quod anima non movet corpus lecbia corporis organici potentia vilain
unum per alteium. VA sic iteium sequi- habontis, ncc cst causa ot princi[)ium hu-
tur, (juod tot relinquenlur animoe posl jus vila) : quia soparatuin non tangit : et
mortein esse, quot erant corpora qujc si non tangit, non agit, noquo oporatur,
movebaulur ab ipsis. cst causa operationis. Igitur non cst ani-
ma. Quod autem cst, omnos condtentur.
ViGESiMA SECUNPA ratio est lundata su- Si autem dicat aliquis, qiiodsubstantia
]K'r potentiam qua anima movet corpus. intoUectualis ita cst in omnibus, quod in
Aul enim movet per imperium, aut per luillo per sc : boc ridiculum est, quia de
conjunctionem et unionem sui ad ipsum. rebus naturalibus nihil est in omnibus,
Si primo modo movet, tunc oportct quod nisi quod est in quocunquo corum : sed
por ali([uod iniporium aniniie rationalis in rationibus attributionum aliquidpotost
veniret ad corpus. Et boc esse non posset quod non convenit parlibus
attribui toli,
nisi sensibilis : et boc iinprobatum est in socunduin se sicut valor contum mar-
:
III de Anima '
: quia saepe intelloctus charum attribuitur alicui loli, ([uod non
movet contra sensum, sensibili virtutc convonirot j)arti, vel sonus qui attribuilur
roluctante et movente in contrarium. Igi- cadonli modio milii, vcl tractus navis qui
tur opoitot quod movoatper unionom sui attribuitur aliquot hominibus, ita quod
secundum esse. Quidquid autem unitur niiUi sccundum se. Sed id quodest natu-
alicui secundum esso, numeratur nume- ra et fornia, numquam est sic universi-
i(j illius. I^itur iterum sequitur, ([uod tatis, nisi per boc quodestcuilibot secun-
tut sunt intellectus quot sunt bomines : dum se.
et sic iterumsequitur, ([uod nonest idera
et unum quod relinquitur ex omnibus. Vkiesima QiiNTA ratio ost contra hoc 25.
quod dicunt, quod prima perfcctio homi-
VioEsiMA TERTiA ratio est deducens ad nis non est numorata numoro hominum,
mconveniens. enim bomo est solus in-
Si scd socunda perfectio ost numerala nunu!-
tellectus, et homo non generat nisi ba- ro bominum. Unus enim intolloctus cst,
bens animam scnsibilom, ot niliil de in- ut dicunt, in omnibus sod tamon inlolli- :
tellectu, sequitur quod iiomo non gene- gere istius non est intelliger(^ illius et :
rat bomiuem, sed animal imperfectum : dum inlelligo, non oporlet ut intelligas
• III dc Anima, tract. iv, cap. 1, 2, et 3.
UA) I). MM. MA(i. Or.l). I»i;/Kl).
Iii. ScciiiKlii (!nini [)o,rfi!<;(i(j sivc aclus so- lus aniiiiali scul soiiiuus, uon (!rit artus
(iiikIus non csL nisi (.'ss(Miliaiis aclus, sivc animali (jui (!sl sicul vi;^ilia : igilur cujus
oss(!ntialc agoro aclus priini. I'jt secundus non ost j)rimus, non ost actus sicut som-
actus cst propria oporatio actus primi. nus, l^^r^^-o ciijus non ost actusprimus, n(jn
lll)i igitur socundurn ossc non cst actus est aclus socundus (jui est sicut vigilia :
primus, ibi non potcst int(!lligi actiis s(!- s(!d lioniinis anima non est actus priinus,
cundus. VA-go si actus prirnus non osl in ut dicunt isli : igiturliujus animati (pjod
islo vel illo, actiis secundus iK)n polest ost liomo, nullaanima propria sihi dotor-
intolligi esse in illo vel in te. Aut si actus minata est ut actus: igitur est animaluin
secundus ost in te vcl in illo, erit in te cujus anima nonestactus. I^t ad hoc sc-
actus })riimis, et numeratur numero ho- quoliir contradictio : quia animati ornnis
minum. Et tunc falsaest positio, oterunt anima est actus, et hujusmodi animati
mullfe animoe rationales. nullaanimaest actus : quia si anima pr(j-
pria sihi dotorminata non ost actus ojus,
26. \'k;l;sima skxta ratio ost : quia si aclus nulla anima ost actus. Et sic aniina ost
socundus sit proprius remanente commu- actus ejus, ot non actus ojus, quod fal-
ni actu primo, aut hic erit per so, aut sum est : igitur relinquitur, quod sit ac-
per accidens. Constat autem, quodhicnon tus ejus primus. Et si sic est, nuineratur
ost per se : quia is qui per se est actusse- nuinero hominum, et sic sequitur idom
cundus^ iion est nisi operatio exiens ab quod prius.
esse et essentia actus primi : neque ali-
quo indigeret ad hoc, nisi essentia actus Vigesima octava ratio est, quod se-
pi'imi. Et ideo si actus prinms sit aeter- cundum istos motor aternus et separatus
nus, erit seternus actus secundus. Sicut movet mobile generatuin et corruptum :
se habent ad invicem lux et iucere, et ca- quod est contra communem sciontiam
lor et calere, et hujusmodi. Oportet igi- naturalem : quia proportio est intor mo-
tur, quod hic sit per accidens : et hoc vens et motum, et motor incorruptihilis
concedunt isti et dicunt hocaccidens es- est motor mobilis incorruptibilis, et rao-
se continuationem luminis intellectualium vet motura incori"uptibilem, sicut patet ox
imaginantis forraas in aninia. Continuari omnibus deraonstrationibus quas posui-
autera luraen cura iraaginatis, et accidit nius mWW Pht/sicorum\ et in libro un-
hoc intellectui, et accidit imaginationi. docirao philosophise primse. Xunc autem
Igitur iste horao in quantum est hic ho- motor incori'uptibilis et perpetuus movet
mo, ost homo per duplex accidens. Cum raobile generatuin et corruptum ot :
igitur hic homo sit substantia, erit illa quandoque movet, et quandoque non
quae vcrissimo inter oinnos substantiasost raovet. Quae oninia raaximae sunt absur-
suhstantia causata ab accidonte, quodnon ditatis apud eos qui philosophiara bene
est nisi ridiculura ajiud oranes philoso- intelligunt. Igitur relinquitur, quod ani-
phiara scientes. ma rationahs quae movet corpus, sit unila
ei quod movetur. Et sic sequitur, quod
27 ViGESiMA SEPTiMAi-atioestfundatasuper numeretur numero ipsius. Igitur quod
lioc quod cura anima dicatur esse actus relinquitur, non est unum, sed multa.
animati, dicitur actus animati sicut som- 1
nus: principium autem operationum ani- Vigesima nona ratio est : quia si sicut
mati est sicut vigUia. Si igiturnon sit ac- isti dicunt, intollectus non conjungitur
' Vlil IMiysic. Iraol. ii, rap. H.
1
LIH. DE UXn ATE IMELLKCTIS 461
per actuiii smun cum aninia lioniinis pcr Tukiksima skou.nda ralio cst : ([uia sc- 32.
forinas iniaj^inalionis, sc(]uilur (jnud ani- cunduiu hoc quod isli dicunt, aniina in-
uia honiinis niliil opcralur |>cf inlcUc- lcUectualis ncc ut aclus pi-inuis ncc ul
ctum : quia lumcn agcntis ([uod hicct su- actus secundus conjunyitur homini. Lt
[)vv h)rmas ima-^^inationis, ahstrahil casct (juod non ut aclus priinus, [)alct cx hoc
l.uit uiiivcrsah's, ct [)ouit cas univcrsalcs quod intellecluin[)()ssihilcm [)onunt scpa-
1'orinas non in anima hominis, scd in iu- ratuiu. Ouod autcin uoii conjungatur ut
tcllcctu j)ossihili ([ui in toto sc[)aratus csl aclus sccundus, [)atct e.\ hoc ([uod licet
ah liominc. liiilur et ipsa; formaj uuivcr- univcrsalc ahstrahalur a forina imagina-
salcs ah homine sunt scparala) : nec in- tionis, taincii non est foriua qiuc sit in
tcllectus ii;ilur, ncc intcllii;ihile conjun- imai;iiialionc, iino, sicut dicunt, est idem
ctum est homini. Homo niliil o[)cralurper apudomnes. Si ijj;ilur intcUcctus cst idem
id ([uod non est conjunctuiu sihi. Igitur apud oinnes, et speculatum est idem a[)ud
homo nihil operalur [)cr intellectum, omnes, s[)eculatio non est conjuncla lio-
([uod csl tam vilc, quod tunc omnis ho- mini iii ali([ua parte ergo per eam non
:
mo dehet ah lioc suhtrahere audilum : est homo designatus in nuiuero. Et sic
quia iunc nuUus curat inlcllectuni pro- inlclleclus in nuUa sui [)arle cum lioinino
[)rium, et sic nihil est philosophia, nihil continualur. (lum igilur lioc falsum sit,
cst virtus intellectualis. patelquod esl conjunclus, et numeratur
numero liominum.
TuuiEsiMA uATio cst : quia sic homo
uon cst in potentia sciens. et nuUa poteu- Tiuoesima TKirriA ratio quodsecun- cst, 33.
lia est in nohis ad scientiam, sicut nec in dum lioc sequitur, ([uod anima moriatur
hrutis : quia in nol)is non cst potentia, cum corpore: quia ex ([uo non continua-
nisi ad formas imaginationis, et de illis tur nisi per imagiuationcm, non reina-
non est scientia. lulellcctus autem possi- nente forma imaginationis, non conti-
bilis omnia scihilia, non
qui potentia est nuahitur cum inlellcclu. Ccssat autcm
est in nobis secundumeos. Igiturnon est imaginatio non existentibus organis sen-
in nobis potentiaad sciendum numquam : suum. Igitur niliil penitus de anima ]io-
enim erimus, cujus potentia non est in minis remanet igilur pereunte corpore
:
nobis : ergo numquam crimus scientes perit aniina, quod alihi a nohis improba-
secundum actum quod : est contra id tum est oportet igilur dicere quod in-
:
qiiod omnes cxperimur. Et est (M-ror IIc- tellectus sit pars hominis, ct anima) ho-
rach.ti. minis, etquod nnmeretur numero homi-
num et sic non est ununi (juod rema-
:
Tuic.EsiMA piuMA ratio est : qiiia se- net, sed mulla numero,
cunduin hoc nullus cst intellectus adcp-
tus. Non cnim possumus adipisci pro- TuKiEsiMA QUAUTA fatio quod si cst : 34.
[irium intellectum, nisi ex intelligibili ponanms, ([uod omncs homincs siinul
proprio. Intelligibile autem non est in destruantur, sequelur iterum (juod sil
nec aliquis adcptus est hoc quod
n()l)is, sul)stantia separata, quae nihil movct cl
semper manet separatuin ab ipso. Intel- nihil agit : et hoc cst frustra esse iu na-
lcctus aul(nn omnis separatus manet sc- tura. Oporletergo dicere quod non silse-
paralus. Igitur intellectus numquam cst parata, sed numerata numero hominum,
ideptus : quod cum falsuin sil, oportet Tamen ad hoc solum videtur respondere
intellectum esse conjunctum. Et sic ite- Averroes, et dicere quod numquam ccs-
ruiu scquitur, quod numeratur numcro saverunt ncc ccssabunt homines esse,
hominum, el erunt inulti intellectus, ct nequc [)liiloso[)hia. Et si cessaverint in
non unus. una quarta cffili pro[)ter motum astro-
4G2 D. ALH. MAG. OIU). V]\/FA).
nmii, iion cossaverunl in alia, cl si(- scni- do scit omnis IMiilosojdius. Absurdum
por fuerunt Sed hoc niliil csl
cl crunl. igitur cst poiKtrc intcllcctum sic esse sc-
pcnilus quia (|uocumquc rnodo sit popu-
: paratiiiii : igitiii- iiuincratnr numero ho-
latio t(!rrae, tamcn positio cst possibilis, minum. 'lamcn Avcnipacc dixit istam
vidcliccl quod onincs uno momcnto dc- absurditatcm in cpistola quam vocavit de
struantur cl idco quod sequilur, cst fal-
: ('orttinualwne intnllecliis cjim hondnc.
sum ct impossibilc ct tamcn hoc scqui-
: Tndc dicit, quod cum dicitur quod pucr
tur ex hypothesi quam ponunt i<,Mtur : in potcntia cstsciens, quod ibi triplex ost
hypothcsis est falsa et impossibilis. jiotcntia. IJna qua puer est in potentia
ad formas imaginationis. Sccunda qua
35. 'rnir.EsiMAQUiNTAratiocstsum[)tacxpro_ formae irnaginationis sunt in jiotcntia ad
prictatibus scparati. l*robatum est cnim, liimcn agcnlis. Tcrtia qua intcllcclus pos-
quod nisi forma cducatur dc matcria et sibilis est in potentia ad formas scjiara-
secundum esse sit in ipsa, quod non lit tas a luminc agentis.
unum cx ea ct matcria quamvis ctiam : Dum autcm omnia inconvcnientia is-
dicamus formam esse a datorc formarum. tius erroris persequi volumus, nimis pro-
Unde constat quod ex his quae omnino tenditur dispulatio in prolixitatcm. Haec
sunt separata, quamvis postea materia? igitur sufficiant : quia ex istis alia his si-
conjungantur, non fit unum. Ethujus cau- milia colligi possunt etiam a quolibet pa-
sa cst, quia pcr essc sunt separata. Si rum sciente, maxime qui legit libros de
igitur sint separata ante subjectum male- philosophia, quos edidimus de Partibus
rise, etmaneant etiam separata ipso sub- animse et de prima philosophia.
jecto manente jam et existentc, tunc pe-
nitus impossibile est ex his fieri unum.
Talis autem ponitur ab istis esse anima
rationalis. Igitur ipsa penitus est sepa-
rata ante corpus, et corpore jam exi-
stente igitur
: numquam ipsa aliquam cor-
pori et homini confert unitatem, neque CAPLT VI.
esse in actu est per ipsam. Cum igitur
nihil sithoc per quod homo sit actu ens
et unum, scquitur quod homo ncque sit
actu ens neque unum.
De manifestatione opinionis tenendx de
36. Trigesima sexta ratio est quia secun- :
anima rationali.
dum hypothesim istorum substantia per-
pctua et scparata est in potentia ct im-
pcrfecta, et accipit aliquo modo perfe-
ctionem a rebus gcneratis : quia intcUe-
ctus possibilis secundum istos est imper-
fcctus, et perficitur formis imaginatis, Ad hoc igitur, quod iste errorbene eli-
quse aliquo modo moventipsum ct edu- datur, dicamus breviter naturam intelle-
cunt ad actum, secundum quod sunt sub ctus explanantes, ct nostram de eo opi-
lumine agcntis : sicut colores movent vi- nionem poncntes : quia nos hgec quae liic
sum secundum quod sunt sub lumine so- dicimus, ahbi probavimus, et prolixe
lis. Patet autcm quod absurdum hoc sit, tradidimus.
quod sit, quod substantia setcrna sit in Dicimus igitur in nostra anima par-
potentia, ct cfficiatur in actu in tcmpore, tcm csse intellcctualem, et ipsam qua?
et pcr id quod cst tcmporalc, aliquo mo- dicitur anima rationalis, dicimus esse
LIM. 1)E IJNITATE INTELLECTUS 403
substantiam, ox qna cmantinl polontia^ uno ossonl iutclligontia^ dua', hoc cssct
quaruni (jUfBilani sunl sopaiata\ ita ((uod sicut (juod ununi nioltiic liabcrct dnos
non sunt corpoixvT viitulcs, uc(|uc virtu- nuitorcs scparatos, sicul si uiui navis ha-
tes in corporc qua^dam autcm cinanant
: hcrct (hios {»:iihcrnalorcs, quorum ntcr([nc
ex ipsa, quie sunt virtutcs op(Manlcs iu codcm inodo simul tolain navim ^nhcr-
corpore. h^t ilke ([uce non sunl virtutcs naret. Et hoc esse non potesl. Si autcin
in corporc, sunt in ca cx similitudine sua phircs orhcs hahcrct uiius molor : lioc
ad causam primain pcr quain cst, ct per essc non potcst, qtiia esset sicul si duie
quam stat essc ipsius. IlK-c autcui i\ux uavcs omnino dissimiles {j^ubcrnarcntur
sunt virtutcs in corporc, sunt iii ca sc- ah uno guhcrnatorc quod cst impossi-
:
cundum quod ipsa cst aniina, cujus pro- bilc, quiaoportcl (luodcuihhct mobiU se-
prium est essc actum corporis ct agcrc cuudum naturam suusproponctnrgubcr-
in corpore et in natura : quia sic natura ualor. Illa autcm natura inlcllcctualis
ct naturales potcntia^ i>jus sunt instru- qme vicinior cst naturae, illa pi"oponctur
incnta. Et idco dicitur a quihusdam csse natursB sicut motor ipsius, ct illa natura
iii liorizontc ;ctcrnitatis ct tcmporis. ^Et corporis nohilissimi in genere corporum
intcllcctus est qui lluit ex ipsa sccunLluni natnralium. Xa/nrain autcm voco prout
(juod ipsa emanata causa priina, et stat est principium inotus ct status per se ct
per ipsam in essc. Proptcr hoc varialur non sccundum accidcns : sic cnim copora
et ofHcitur varius in se ct in spcculatione : supci iora potius sunt loca ct principium
(|uoniam id (^uod lluit ah ca secundum naturse quam naturalia. Et quia hcec na-
quod ipsa est natuivT inlcllcctualis pri- tura intcllectualis cst molor naturalis
inre, convcrsa ad primam causam pcrlu- corporis, et ciim hoc est stans per cau-
cis suae participatiouem, est in ca sicut sam primani, oportct quod secundum
lux, et est intcllcctus agcns. Quod autcm quod motor, lluant ah ipsa potcntiee
cst
lluitab ca secundum quod ipsa est sub- vitae, quihus sccunduin opcra vit« mo-
stantia pcr quam cst natura corporalis vct naturam corporis : et sccundum quod
stans ct fixa ct conjuncta, cst intcllcctus stat pcr causam primam, tluaut ab ipsa
possihilis. potcntiai quibus pcndet ad causam pri-
Et ideo habet Ircs theorias : quouiani mam : ct idco ipsa una mancns in suh-
thcoria sua secunduin luccin agcntis est stantia sic habct duj)lcx esse, sicut pat(!t
philosophia prima, secundum autcm con- per ante dicta. Cum autcm per hoc quod
versionem ad imaginalioncm liahct thco- pendct ad causam prinuim, nullo modo
riam mathcmaticam, ct secundum con- fit in potcntia, scd actus purus, sccun-
vcrsioncm ad sensum communcm habct dum hoc est in ea intcUectus agens uni-
tlicoriam physicam : omnium enim Pc- versalitcr : ct cum ipsa sitin potentia sc-
ri[)atcticorum est ista sententia, quod cundum seipsam, sicut et aliae suhstan-
substantia intcllcclualis quam Arabcs tiai intcllcctualcs, secundum hoc est in
Philosophi vocanl itdelligeiitiam, cst ca intcllcctus possihilis omnis enini
: in-
-nbstantia stans et in cssc fixa per cau- tcUcclualis nalura in scipsa considcrata
ain primam, et ah ipsa hahct in suo cssc nou cstnisiin potenlia, ct similitcr omnc
nccessitatcm. causatum in sc non cst nisi in potcntia :
Sed est intcllectualis natura viciuior sod quod cst a causa priina, cst in aclu,
causre prima», ct cst intcllcctualis natura ct accipit sui esse neccssitatcm. Etde hoc
vicinior natura? : quidcm quae vici-
ct illa late tractatum cst in XI priiihi' ^jhiiosu-
uior est causje primae, sccundum suos or- phi^e.
dincs movct orbcs, ct est in quolihet His ergo duohus accipimus intcllc-
orbe intelligentia ordinis allerius et altc- ctumagentem ct inlcllcctum possibilcm :
rius secundum naturam : quia si in orhe quia omnis intcllcctiialis natura nccessi-
404 n. A\A\. MAd. OrU). VnA'A).
latciii liiihciis a jirima (iiusa, ct. jiossilii- rjijiindo aliijiiid (;(jiiijMtiiil.uf cx iiiiiUiria cl
lilat(!in a si/ijisii, j»(^»t(!st (Mjnvcrli s>i[)iii foi-niii, iioii fit sic iiiiiiin (juiiiKJn coinjto-
S(!ij)sain : ol iii convcrsioiK; ilhi lii\ (jii;c iiitiir intciilio uiiivcrsalis cum inlcllcctu
csl a ciiusa prima, ponctral possihilitii- jiossihili, scd lit. iiiiiim iictu ; (jiiia idcm
lcm quam hiilict in scipsii. Idco ct .ininiii cst aclns inl(.'llif,'ihilis (pii cst actiis possi-
converlens se supra se, accipit intcUcctum hilis iiitcllcctus.
tcrminuin, quod cst inforinatio agcntis Kt sic intclligitur similiter quod iii Iiis
.I>'^'
qua iiiformiil possihilcm luco sua, sicut quaj S(!parala sunt a matcria, cum non
oculus informalur pcr luccm corpoream, jiossinl s(q»arari nisi per influxum cis lu-
utvidcat, Et hunc intcllcctum quidam meu intcdlcctus, idcm secundum actum
vocant /ormalnn, ct aliquando impro- cst intclligens et intellectuni. Et ha;c
prie loqucntes vocant eum .speculali- compositio singularis inest inlcllectui,
vum. quando alterum componentium efficitur
Sic autcm informalur intellectus possi- unum in actu cum componcntc reliquo ;
hilis apud se habens intcllcctum princi- et in hoc dilfert a compositione materiae
piorum ex lumine iUo, quo omnia qui- et formae.
dem principia unum sunt et simpliciter, Et iste pro certo fuil intellectus Ari-
secundum quod pendent cx uno luminc stotclis in verhis suis de intelieclu, et so-
intellectus divisionem tamcn habet et
: lus istc est verus et nullus alius. Et iste
compositionem et intellectionem secun- intellectus quicomponitur cx intelligibi-
dum quod lumen id delerminatur et dif- libus ad formain etactum intellectus me-
finitur ad terminos dignitatum : et ideo diantibus principiis quae se habent ad
non naturaliter sunt in nobis principia, operationem, secundum meam opinio-
nec discimus ea quantum termi-
nisi in nem vocatur speculativus : et quia iste
nos accijiimus. Sicut autem lumen solis omnihus quae speculantur,
intellectus in
se habet ad colores, ita quod non nisisub invenit actum suum, ideo si resolvat
actu lucis abstracti videntur : ita ctiam speculata in actum suum, in ohinibus
est de formis imag-inatis et in sensitivis speculativis intelligit seipsum, et adipi-
acceptis a lumine intellectus agentis. Et scitur sic se, et quanta sit virtus ejus, et
ideo non accipiuntur ab intellectu possi- quantum sit pulchritudo sua : et sic cog-
bili, nisi sejiaratse sint ab eadem lucc noscit et quid sit, et quantus sit, et
quee est actus et perfectio possihilis : et quam speciosus : et hic vocatur intelle-
sub actu luminis agentis fiunt in intcl- ctus adcptus, et non est nisi quando con-
lectu possibili, non omnino sicut in ma- vertit speciositatem suam adintelligentias
teria, quia formaaccepta in materia per- unde venit primo ista speciositas : et sic
ficit eam secundum esse et speciem : et per omnes deveniens ad causam primam
ideo quando accipit unam, non est possi- unde dependet secundum esse suse neces-
bilis ad eam quae est opposita illi vel dis- sitatis: et sic continuabitur radici immor-
parata : nec etiam cognoscit eam, quia talitatis et felicitatis aeternae.
accipit eam secundum esse individuum. Et hoc est quod verius de intellectu di-
Scd intcllectuspotius accipit intentioncm ci potest, et natura ipsius : et disputavi-
formse quam formam, nec accipit eam mus de hoc latius in libro de perfcctione
sccundum intentionem individui,nec sic- a)wme, qui secundus est in libro de In-
ut in subjccto, sed potius sicut locus et telleclu ct intelliijitjili quem scripsi-
sj)ecies formarum, et est locus secundum mus.
quod cst polentia ambicns tales formas.
Species aulcm est per lumcn agentis j)c-
nctrans ipsum ct pcrliciens : ct idco cum
fiat unum lcrtium a componcntibus,
Llli. I)E UMTATE li\TELLEr;i ns Kio
sendi sul^slantialcni lial)ct al) ca (|u;e cst
causa formalis in genere vel in aclu, sic-
ut dilTcrcntia cst forma.
Si autem dicalur, (piod aninia rafio-
naiis non cducilur a matcria, \>Gd polius
vcnit ab cxlrinscco. Dicendani ([uod lioc
(:ai»lt vil modo non cducilur a malcria, sicut ali;p
forma', ita quod cxcal dc princi[)iis male-
riae corporaiiims : scd cducitur iii csse ex
materia [icr [)rinci[)ium |»rimum operans
in matcria, quod, sicut diximus, anima
De respomlone et numeratione arrju- cst stans per causam primain juxta natu-
inentationion suarani postpositaruni. ram. Et ideo in essendi iiiodo operatur
quidem causa prima, sed in naturae ct
materiae principiis : quia alitcr inuliie
semen hominis
esset in gcncratione, et
homo non essct rcs natur;e, ([uod fal-
suin est : et ideo etiam anima humana
qua^dam Iiabcl quae sunt virtutcs in cor-
ergo pnelibalis, iTspondcnius ad
Jlis pore, et quaedam qua^ non sunt virtutcs
objccta per ordinem. in corpore.
Et licct hoc sufficiat ad solulionem ob-
Xcc est modo diflicilc rcsponderc, dum- jectionis, tamen si de liac quis multa ve-
modo benc mcnte habeantur ea qute
in lil, legat in lil)ro nostro qucm de Natiira
dicta sunt, ad id quod objiciunt via pri- aninice et generatione fecimus, ct muita
ma, quod una sit causa efliciens quoe sit exprcsse probata inveniet.
inlclligcntia largiens formas,cl quod ces-
santc eo quod divcrsilicat modum esscn- AdAUTEM quod secundo objiciunt,
II)
a,i 2.
di cx partc suscipicntis, non rcmanet ni- diccndum quod intellectus unius aniniai
si circctus unussimplcx qui
\
est lux intel- distinguitur ab intcllectu aiterius animre
ligcnti.-c causantis, sicut cxemplilicatur in per numcrum : ct cst ista divisio similis
eirectibus ignis.
divisioniquantitatis. Haec autem quaiiter
Diccndum, quod hoc non probat tan- potesl inlclligi
fit, quia procul dubio si ;
tum animam esse idcm cessanlibus cor- quis dicat inteliectum esse ex matcria,
poribus, sed probat onmia esse idemces- non potcrit evadcre inconvcnicntia ilia
sante materia suscipiente : et supponit il- omnia quae concludit inducta objecfio, ct
la objectio, quod forma- sint a datore, multa alia quae de facili possunt conclu-
et non educantur a materia et ideo hoc ;
di quia nihii cst darc. intellcctui malc-
:
esl IMalonicum, ct non est de sententia
riam, ct negare ab eo omnes materiae
Peripatcticorum Aviccn-
ct est objectio
:
pro[)rietates. E contra autcm si quis ne-
nae et cujusdam Theodori qui imitalur gct omnino ab intcllcctu potentiani iiia-
ipsum ; el fundatur super propositioncs tcriie, et ponit inlclleclum agenlem, cum
istas, quod cum forma educatur de ma- non quo fundctur intcllectus agcns,
sit in
teria, modus essentialis quem hai)et es- ponit intcllccfum agcntcm nihil csse se-
sendi, est a difTerenlia specifica et non cundum csse ratum in nalura.
ab efficiente qute cum causa efficiens
:
Et idco Arislolcles in tcrtio dc Anima
sit extrinsecares ab i[)sa, elTcctus natura3 probal duo dc intellectu possibili, ([uo-
est unus, non multus sed est tantum rum unum
;
ai) csl, quod sit nec coi[)us, ncc
ipsa sicut a movenle modum
;
autcjn es- virtus in corporc. Secundum aiitcm cst,
30
I(i(; 1). AI.H. MA(i. OUl). IM5/KI).
qijdd sil in naluiii (jiKe ost in polcnlia <li<;lii, (jnod inlcllcclns pcr lujc qu(j(l csl
oninia li(;ii. VA |)ci' |»rininin (jui<l(!ni lia- iii polcnlia, non (iiflinilur ncc (J(jt(;rminat
liclur, (jnod iicc nialcria sit, ncc vii'lus aiiijiiid inl(dli^il)iliuiii ad (jua; csl in jio-
inalciaii;. Pcr sccunduni autcm hiibclur, lcnliii : tiiincn ;ili(juid d(,'lcrniinat in n;i-
(juod sil sulijcctuni (juod(l;mi in genero tiir;i : cl idco csl cns dcterniinatum in ii;i-
subslanlia'. I'jt hoc modo accipiendo int(!l- liiiii. I'^t idco ;id id (jiiod esl aclu in n;i-
lectum fundat cl intclleclum aj^enlem et liiiii, noii csl in jiotentia nisi pci- ;icci-
intidicctum sjiecuiativum. I'jt secunduni dciis ; (juia intellectus non intelligit, ni-
lioc quod fundat ul l;il)ula rasa, sic jiar- si per .iccidcns fial intelligii>ile, sicut ct
ticuhit et individuat ea quae sunt in ipso iiuitcria cognoscitur peraliquid cujus iji-
substantialiter : et nisi lioc modo deter- sa est fundamenlum, et kjcus intelligitiir
ininetur ad esse, non potest determinari jier locatum^ ct sic est in multis. Scio
quid sit cum sit potcnlia omnia et nihil aut(mi, quod quidam dicunt intellectum
actu. inlcllij,^ pcr hoc quod per essentiam est
Et hoc jam antc mc coactus est conce- ens pra,'sens sibi ipsi ethoc dittum non :
dcre Averroes qu;mdo solvit quaestionem impugno, sed dico quod non est dictum
qua quseritur, quale ens sit intellectus secundum philosophiam. Secundum phi-
agens, cum sit potentia omnia ? Quod losophiam enim non prjtest dici quod a
enim omnia est potentia, nihil vidctur nobis nunc dictum est. llic autem non
esse secundum actum unde ad esse qui- : suscipimus dicere nisi quae per philoso-
dcm habet determinationem similemma- phiam dici possunt in probari.
teriae per aliquem modum, sed in poten-
tia receptionis omnino est dissimilis ma- Ad autkm quod quinto objicitur, di-
id
teriae. Ethocdecejiit Theophrastum quan- cimus quod illa objectio bona est de in-
do putavit, quod intellectus possibilis tellectu agente, cujus lumen est forma
idem esset cum materia. Etper hoc patet intelligibilium in actu quae movent in-
solutio omnium eorum quse in secunda tellectum possibilem. Et ille est in parte
objectione. sicut perspicuum immateriale, quod est
locus intelligibilium, sicut perspicuum
Ad 3, Ad ea aliTem quee tertio objiciuntur, oculi locus colorum sensibilium, et
est
dicendum, quod si nos daremus quod in- secundum esse quod habent in sensu ac-
tellectus possibilis esset materia, tunc ceptoruro : sed sicut oculus licet habeat
sequeretur quod objicitur. Sed quia nos naturam et ambitum potentiae ad omnia
dicimus quod esl virtus, quod nec est quae movent ipsum secundum actum lu-
corpus, nec in corpore operans, et tamen cidi, tamen est ^aliquid determinatum in
est substantia fundans intellectum agen- natura sensus, et sic est in se fundans ea
tcm, idco non sequitur quod inducitur : sensibilia quse recipit : ita intellectus li-
(juia cx hoc quod est imm.iterialis, non cet habeat ambitum potentise ad intelligi-
jiotcst esse quod habeat actum imperfc- bilia, tamen est aliquid determinatum in
ctum : ex hoc autem quod habet potcn- natura animee et substantiae, et per id
tiam loci ad intelligibilia, non potest esse fundat in se intelligibilia et cognoscit et
(juin sil in |)otcntia, et cum eo ad -quod judicat hoc modo est natura dctermi-
: et
est in potentia, sit seeundum actumsuum iiatain uno, et non in alio, sicut dictum
unum : et fundatipsum non omiiino sic- est.
ut matcria, sed sicut locus et species
alicjuid habens de natura subjecti, sicut Ad m quod sexto objicitur, dicimus
patet per ante dicta. quod hoc quod est causa simplicitatis ali-
cujus })er se ct non per accidens, non
A'i i- Ai) QLAuriM aulciii dicciiduni per jaiii oportcl essc siiuplcx omiii simplicilale.
:
Llli. I)K IIXITATK IXTKIT.KmilS 107
sed ea solum qua ipsuui osl causa siui- iiil osl ouiuiuo, ([uamvis quidaui hoc
plicitatis in alio : it sic est lux siuiplcx ilicuut : cl si uuivcrsalc iii auihilu polcu-
ad colorcs quos lacil simpliccs : cl lu)c li.c cl luuiiuis cst aliciuid iu corporalihus
uiodo etiam iulrllcc.lus cst siuiplcx ad qua' hahcut uialcriaui dclcnuiuataui ad
iutclligihilia ([Uic simplicia facil. Tamcu locuui, uuillo uuijiis cst de iucorporali-
hiTC objcctio fuudalur supcr actu iulcl- hus. rudc sicut sol csl ali(|uid dctcruii-
leclus aj^^^cutis : ot licet hoc modo sit siui- iiatum in gencrc corporuui, cujus lamen
plcx, tauicu c\ hoc nou sc([uilur (]iiin polciilia sccuudum ([uod pcr lumcu (!st
sit ens detcrmiuatuui iu uatura : cl hoc rcuio visihilium, uon esldctcrmiuata vcl
modo est suhslautia fuudaus cl iutcllc- iudividuala ila diccudum (juod iu i^cuc-
:
clum agcntom ct iutclligihilia : ot hoc ro suhstaulia' iutolloctus esl aliquid iudi-
modo alitjuid cst iu uno, ot ali(piid iii vidualuui, cujus tauicu poloslas luminis
alio. intcllcctualis, socundum quod est regio
spccierum intollcctualium, nec est detcr-!-
Ai) 11) (jroi) soptiuu) ohjiciuul, diccu- luinata, nec individuata : et hoc modo
dum quod uua specics nou dividilur nisi uuusintcllectus pcncliat alium secuudum
per accidens : sod hoc ost vcrum dc illa lumeu, sicut unurn luminarc aliud pone-
quje est vere species et totum essc indi- trat lumine suo : et hoc niodo nihil pro-
viduorum. IIoc autcm modo non ost iu- luhet unum universalc essc iu luultis
tcllcctus specics specierum quod dct ci, intellcclihus, sicut iu uua intclligihilium
sicut patet cuilihct etiam parum scienti regione, et sicut iii uno iutclligihilium
sed cst spccies, quia suh actu suo species loco : sicut si dicercmus, quod vidercinus
cfficiuntur species intclligihiles : et idco extra mittcntes, uihil prohihcret unum
nihil prohihet quin sicut lux quae est spe- sensibile esse in multis scnsibus, et sus-
bies colorum indistincte, sit aliquid indi- ceptum a quolibct sensuum : ct sicut
viduum iu uatura ccelesti : ita sic ctiam dixinms in lihro dc A/uma '
ct in aliis
intcUcctus quamvis sit species specietum locis, possihilis intellcctus non est regio
intelligihilium, sit aliquid individuatum intelligihiliumnisipcrfcctus lumine agen-
in natura anuiKe : ct sic non oportct quod tis, et sic radiat sicut lumiuarc.
unus sit in omnibus. Tamcn quidam solvunl hoc aliter :
quia dicunt quod intentio recepta in in-
AnAUTEM quod objicituroctavo, di-
iD tcUectu potest considcrari duplicitcr, vi-
cendum quod revera quid(juid est in ali- delicet ut recepta, ct ut comparata ad ea
quo, est in secundum poteslatem
ipso quorumest esse et forma ctprimo modo :
ejus in quo est. Et bene concedendum cst particularis, et sccundomodo est uni-
est, quod universale ut universale non versalis, et hoc modo judicalur ab intcl-
est nisi in intellectu, licet hoc quidam lectu : et hoc est quod dicitur, quod uni-
non conccdant. versale est dum intcUigitur.
Sed universale dicitur duobus modis
Ad
vcl plurihus, sicut alihi dctcrminatum Au m quou nono ohjicilur, diceudum 9.
cst. Est enim univcrsalc in natura, et cst quod ex illa objcctionc uon hahotur nLsi
universale amhitu polentiae, sicut dici- quod unus cst actus intclligibilium et :
mus universale esse solem in ambitu lu- lioc esl certissime verum, quod unus est
minis, et forte universale in natura quod actus intclligihiliumsecundum qucm ipsa
per idem suae naturae sit in omnihus, ni- sunt intolligibilia : ot ille actus est perfe-
'
III (lc Anima, Iract. u, cap. 17 d IS.
408 1). ALI{. lMA(j. OHI). \*l{Ail).
clio possihilis, ol adcplo aclu adipiscilur cl cssc possihilc sccunduin quod csl in
quis inlidlcclum cjus cujus illc csl aclus : scij)SO, sicul pr.fdicluin csl. i^t liaec cst
quia oinnia quae sunl, non inl('Hi}.^unliir nalura oinnis inlcllif^^cnlia? sccunda; quai
pcr sc nisi aclibus suis : scd si infcraliir cst posl [^rirn.nu <;ausain.
ullcrius, (|iiod siciil actus (!sl univcrsalis,
ita ct suhjcctuni, iion scqiiitur : (juia Ad di oukci.mi m dicciiduiii, quod in rci
oiiinis actus dc se univcrsalis cst, ct vcritatc nihil csl distinctuin pcr hoc quod
deterniinatur ct iudividuatur pcr suhjc- cst univcrsalitcr scparatum agcncrc entis
ctum. et suhstantifc, sicut patet cuilihct : ct
idco oportet diccrc, quod intcllcctus sc-
Ad 10. Ad idquod dccimo dicendum ohjicilur, cundum aliqucm modum sit separatus, ct
(juod revcra intellectus non est forma sccundum aliqucm modum sit dctcrmi-
quse multiplicetur pcr materiam quia : natus ad esse in gcnere entis et suhstan-
omnino cst immaterialis scd tamcn : tifc :hunc jam paulo ante dctermi-
et
suhstantia intcllectualis hahet duo, sicut navimus, et non necessarium est repe-
diximus, quorum unum cst, quia ncccs- terc.
sitatem sui csse secundum quod
habct
est ex causaprima. Aliud autem est, quia Ad id quod decimo tertio ohjicitur,
potentiam hahet ad esse secundum quod dicendum quod revera una est virtus
est in se ipsa : et ha?c potentia est fun- cordis ct universalis ad memhra secun-
damentum fundans esse et recipiens quod dum quod est virtus : sed ipsa eadem est
est a causa prima : quia quod omnino singularis secundum quod cst cordis, et
nihil est, non hahet potenliam ad ali- suhtractis omnihus memhris adliuc rema-
quid : et hoc modo intellectualis anima nct singularis. Et si demus, quod tamen
natura est ex hoc, et est esse ejus deter- non est prohatum^ quod una est intelli-
minatum in genere suhstantise : et per gcntia separata^ cujus instrumentum est
hoc etiam patet, quod relicto corpore omnis anima, tamen propter hoc non sc-
manet suhstantia determinata. quitur quin queelibet anima suum habcat
intellectum, et quod non uno modo ima-
A'' H- Ad id quod uudecimo objicitur, dicen- ginantur, hoc est propter unitatem in-
dum quod quia hoc modo quo diximus, tellecti, et non propter unitatem intelle-
secundum amhitum suae potcntiae intelle- ctus.
ctus nihil nulli hahet commune, et ideo
receptivusest omnium, et activus secun- Ad m quod decimo quarto objicitur,
dum speciem intellectus agentis : et (|uia dicendum quod quidquid participatur a
sic nec materia est, nec forma proprie multis, divisum est in illis, sive secun-
loquendo, et ideo probat Aristoteles duo dum secundum essentiam par-
esse, sive
de ipso *, scilicet quod non est corpus, ticipetur. Et divisio ipsa nulla est omni-
neque virtus in corpore : et quod est po- no quia quod secundum essentiam
:
tentia oninia, ct sic liabct ahquidformoe, participatur, cst ipsum esse participa-
et aliquid potentiae, et quod nec est ma- tum unde etiam lumen sohs quod par-
:
teria neque forma, nec compositum pro- ticipatur a multis, non idem numcro
prie, sed potius habet esse quoddixiinus, participatur a muitis quia quod de lu- :
quod constat cx esse nccessario secun- minc participatur abuno,non participa-
dum quod se habct ad causam primam, tur ab alio quoniam ctiam et quod de
:
* ARiSTOTELEs, In III (If Aiiiiiia, tex. et com. 18.
Llli. I)K rMTATE I^TbLLLKdUS 4(i'J
prima causa participatur al) uno, uon Ad decimi.m skptimum dicouduiu, quod acI i7.
parlicipatur al) alio, sicul iu uudociuu) jaiu csl rcspousuui : (juia uiliil prohibel
primai phdosophi.r '
a nobis esl osteu- aliquid esso- uuiversale per auibituui po-
sum : el ideo uihil est (juod objicilur. I^t teuliae actiwT. (juod taiu(>u dct^M luiualuui
quia nou est unuiu quod |)arlitij)alur cst iu esse.
secundum esse et secuuduui uumerum, l^t quod quierilur, (juid couliucl ij)suui
ideo etiam resolutum ex mullis, nou cst ad distaus ? Diccudum, quod dislaulia in
unum, sed nmlta. nou localibus uihil oj)eratur, uec impe-
dit omuia enim materialia coiporalia
:
Ai) DKCiMiM (jLiNTUM dicenduiu, quod subjiciuntur talibus, el sunt passiva re-
id quod dicuut de luce, est verum, tamen spectu ipsorum : et virtus intelligentia'
lumen est forma (juaulilatem habens : peuetrat ea, nec reguulur ab ipsa : et
et si dicatur quod intellectus est causa- quod hoc non est in intellectu nostro, hoc
tum luminis causae primae, est verum : est ideo quia non efficitur iu actu nisi ex
sed recipiens ipsum est substautia poteu- acceptis a sensu : ct ideo (juod impedit
tialis quae res est in seipsa, sicut diximus sensum,per accideus impcdit iutellectum :
jam ante : et hoc nec vere materia, uec nostra enim iutellectualis natura fit per-
vere forina est, sed est fundameutum lu- fecta per hoc quod adipiscitur se sed :
cis iutellectivse, sicut j^atet e\ pr;edictis. intelligentia separata oiuniuo semper est
Et ha3c subslantia distiucta est : quia adepta seipsam. Qualiter autem siut in-
intellectualis natura una estin uno, et in telligentife separatse, determinatum est a
alio alia. nobis in W primse philosopliiie ^.
Ad decimum octavum dicendum, quod Ad 18.
Ad DEciMiM SEXTUM diccudum, quod in
hoc male dixit Avicebron, quando dicit iu verilate anima intellectualis est forma
id fundans esse materiam : cum expresse data ad similitudiuem primi motoris, et
probatum sit, mate-
quod ipsum non est nou distensa per motum et quantitatcm
ria, sicut jam ostendimus, sed tamen est moti et materiae, sicut sunt formae cor-
aliquid in genere substantiae : et cum non poreae, et illa quae dicuntur virtutes in
sit a"-ens in natura iuleilectus, oportet corpore : et ideo etiam motibus astrorum
quod sit fundans et tenens : et nisi hoc non subjacct nisi per accidens
et judiciis :
esset, non esset substantia natura intcl- sed tamen exhoc non sequitur, quod nou
lectualis in separatis, sicut diximus : et determinetur ad essc substantiae intelle-
cum hoc fundamentum non sit materia, quod
clualisper essealicujus fuudantis ad
nou impedit quiu ex tali composito et largitur causa prima
quamvis hoc nou :
corpore fial unum in natura quia etiam: sit materia corporea, tamen est princi-
omnis species quae est actus materiae, est pium fundans, quod oportet intelligi in
ex potentia et actu, et tamen est alterum omni substantia, quando intelligitur in
componentium in substantia designala et hoc quod ipsa est in seipsa praeter id
individuata : et hoc ideo est, quia sub- quod habet ex causa jirima et hoc jam :
stantia quae est species,est totum esse, el exj)lanatum est prius.
materia non est de esse aliquid uisi fun-
Ad
damentum hoc scitur expresse
ipsius : et Ad nonum dicendum, quod
deci.mlm 19.
ex scientia seplimi et octayi priime phi- jam determinavimus, quod intellcctualis
losophiie ". natura per aliud est cns determinatum in
» XI Metaphys. tract. i, cap. 36. ^ Xt Metapliys. Iract. iii, cap. 6.
* VIII .Metapliys. tracl. i, cap. .J.
{-{) I). ALIJ. AlA(i. ()l;l). IMMJ).
^•oiioro siibslaiitiii', ol |)<;r aliud osl lociis : rjuid quod n<jii ossol ons fundatuin : ot
sicut i'X sol por aliud ost suhstuntiu, (^t id<;() nihil ost univorsalc nisi secunduin
])('!• aliud palcr ol rcj^io s(!nsihiliuin : ot quod ost in int<lloctu intontio ahstracta
idoo illa ohjoctio non prohat, (juod in- ah Jioc. Et idoo nihil ost hoc, quod uni-
tolloctus in uno por osso suhstantiuj non vorsales honitatos priini j^articipot id ij)-
sit divisus ah intelloctu qui est in alio suin univorsale : sed illa dicuntur parti-
por csse suhstantiai, sod tantum quod illo ciparo universalitor qua; pluros ex ois
intolloctus sit locus una specios
unus ot participant : lanicn vorum est quodanirna
intcllij^ihilium, secundum quod intolligi- ralionalis ost forma quffi intor forinas go
hiliasunt in ipsis, sicutjani antodiximus. norahiliuin magis accedit ad primi agon-
Et hujus simile cst, sicut si ponamus tis siinilitudinom : et ideo nohilius par-
quod visus egrodiens ah oculo illuminot ticij)at nohilitates primi, sed non parti-
colorcs tunc duo vel possihilos visus
: cipat nohilius quam intelligontiae ccolo-
erunt unus locus et actus sensihilium vi- rum.
sihilium.
Ad vlgesimum seclndum dicendum,
Ad 20. Ad vigesimum diccnduin, quod ahsque quodper hoc non prohatur, quod intolle-
duhio hene probatur, quod anima est ctualis natura non haheat aliquid fundans
imago omnium et pcr intelloctum agen- se in esse sed prohatur quod id funda-
:
tem et por intellectum possihilom sed : me-ntum est materia et ideo non est :
non prohatur per hoc, quodnon sit quod- simile de universali : quia id ahstrahitur
dam ens detorminatum in genere suh- ab omni se in esse fundante. llujus au-
slantise sed secundum amhitum possihi-
: tem ratio satis patet ex praeinductis.
lis intellectus et agentis potentise est ens
indeterminatum ot omnia ambiens, ut Ad vigesimum tertium solvitur eodem
dictum est et hujus simile est in sensu
: modo. Non enim consentimus cum Avi-
conmiuni, qui est cns determinatum in cebron, quod anima rationalis composita
potentiis animse, et tamen est ens inde- sit ex materia et forma, sed potius dici-
terminatum per ambitum sensibilium, mus eam componi ex potentia et actu.
sicut patuit jam per ea qujB dicta sunt. Prima autem potentia et actus primus
non sunt materia et forma sed potius :
Ad 21. Ad vigesimum primum diccndum, quod si accipiamus omnia entia secundum
intclloctualis natura, sicut diximus, est quod fluunt aprima causa, prima poten-
multorum ordinum et hoc quod probat : tia est ens possibile in seipso, et primus
objectio, non potest esse verum dc aliqua actus est ens necesse quod est ens : et id
carum quia, sicut diximus, queelibet est
: secundumprimummodumconsideratum,
ens determinatum quia non potcst in- : pendet in entitate ad ens necesse et be- :
telligi, quod sit aliquid habens esse ra- ne concedimus hoc quod suscipere, et
tum in natura, quod non sit ens deter- hujusmodi non sunt propria materiae,
minatum ex potentia et actu, dummodo quia etiam locus suscipit, etc : sed susci-
sit secundum etnonprimum quia, sicut : pere «per modum potentiae exeuntis ad
diximus \n prima philosophia, ons per se actum per motum est materiae propriuni.
nccesso nonest nisi unum, et est id quod Etper hoc patet solutio ad id.
est secundum est ens in potentia ih se,
:
et necessitas ejus in essc est ex hoc sc- Vigesimum quartum solvitur per Iioc
cundum quod pendct ad cns necesse, quod unum particulare non solvitur in
quod est causaprima. Et hoc etiam com- aliud : in illi qui j^oncbant formas sepa-
pulit Averroes dicere, quod si intcllectus ratas, non ponebant eas sic movere, quod
agens osset sine possihili, iion esset ali- aliae resolverontur in ipsas : sed potius
Ll|{. I)!-; r.MTATK I.NTKLLKCTUS .71
ideo quia secundimi so dixiTuut cas osse sed oausa divisii)nis foriua' seeunduin es-
perpetuas. Et ideo licet intellectus sit se- so est |)ot(Mitia> : et id (|uod est res ipsa,
paralus, sicut id (]uod non est corpus, est subjecluui ; el lioc inodo lo(]uiinur
nec virtus in cor|)ore : non tainen est se- nos hic : et bene concedenduin esl, (juod
paraluin ah esse liujus inlellectualis suh- ah ipsa suhstanlia aiiiina' lluit potentia
slanlia? : et ideo nunieialur secundum ea illa (juae vocatur intellectus possihilis : et
(jua' movet, et secundum ea quoruin ip- sicut genus est designatio materia> cum
se perfectio est, et iii ([uihus adipiscilur potentia ad esse, ita possihilis intelleclus
seipsuin contemplando : el illis destructis cst designatio talis suhslantia! in aniiiia
non remanet unus, sed inulta. cum potentia, et intellectus aii;;ens est
dcsiynatio illius natuiio sive suhstantiae
ViGEsi.MiM QuiNTiM solvitur pcF hoc sccunduin (juani aliquod ons necesse de-
quod jam in parto hahitum est, quod nu- pendot ad primam causam pcr quam te-
merus suhstantiaruniint(>llectualiumcau- nelur in esse nocossario.
salur a nnmero ejus quo contrahitur et Et ideo, sicut est quaelibet res in po-
deterininatur natura inlellectualis, secun- tentia in seipsa et in actu per hoc quod
dum quam qua^lihet earum dependet ad hahet a causa potentia, ita etiam est in
causani piiinam : hoc enim (|uo una suh- potentia ad ea qua^ movet suh actu ejus
stantia intellectualis possihilis est in se, quod est a causa prima et sic intelle-
:
non idem quo alia possihilis est
est illud ctuspossihilisdesignans suhstantiam ani-
in seipsa. Et ideo quamvis ex parte lucis mffi in seipsa, est in duplici potentia,
causae prima^ non causetur numerus, ta- quarum una est ad intellectum agentom
men ex parte ejus quo quaelibet est in secunduni (juem dependet ad causam
seipsa, causatur numerus quia hoc non : primaiii : et secunda cst ad intelligibilo
est idem. Causa enimmultitudiiiis in illis quod movet sub actu intellectus agentis :
est ordo ad priinum secundum propin- ot tunc quamvis numeretur intellectus
qiie se habere vel romote sicut enim in : possihilis sic acceptus, tamen est sopa-
ccelis et elementis diversitatis potenlia> ratus ot materiae non mixtus, et nulli
iii materia est causa piopinque vel ro- niliil liahet commune, ut dixit Anaxago-
iiiote distare a nobilitate priini, ita etiam ras. Sed hfec soparatio, sicut dixiinus,
iii potentia illa qua esse quod est possi- non tollit ah eo quin sit aliquid designa-
bile in soipso, causa diversitatis poten- tum in genero Hoc auteiii
sul)stantiee.
tiae est projuie vel longo distare a totius nece.ssarium est apud omnein hominem
esse principio : et nisi ita dicatur, nulla bene intelligentem quia impossibile est :
invenitur in rebus diversitas. quod idem sit principium actus ct poten-
Et si quaeratur, quae sit causa ordinis tiae secundum ossentiam unam simpli-
in possihilibus hujusmodi, non potest as- com. Cum igitur in natura intollectuali,
signari causa, nisi quia tellectus primaj omni alia perfecta suhstantia
sicut et in
causoe distinctivus est et ordinativus invoniamus actum et potentiam, oportet
entium universi, et causat complemen- qu(j(l haec ad diversa principia rcducan-
tum et ordinem in universo : quia sa- tur : et hoc ctiam innuit Aristotcles qui
pientis est ordinarc : et hoc quidem jam ha^c principia in aiiimee natura jiosuit.
etiam ante me alii Philosophi tradide- Sic ergo ut dictum ost, tenenduiii esl
runt. ahsquc duhio.
Si quis autcm objiciat, (juod res nu-
merantur per suas formas, ct non per Ad vigesimum septimi m non csl difli- aci 27
hoc quod sunt in potenlia, dicendum cilc respondere secundum prtedicta. Si
quod unitas rei qua dicit indivisionem eniin concedere veliinus, quod receplio
in se, et divisionem ab aliis, est forma : univeisalis in intellectu possibili cst re-
472 I). AMi. MAO. OHI). IMM:!).
ccplio univorsalis scciiiMluia osse uiii- pcrspicuo siciit actus pcrspicui, el sicut
versalis cl ralioncm, (lic(!iiius (juod illa visibih; sccundum (pjod cst in perspicuo,
roccplio csl loci ct sp(!ri(;i potiiis (piaiii (!st unum in actu cuin pcrspicuo, (ioquod
niaUiriai : cl (juod iiiliil prohilict inlcllc- aclus (3Jus dans ci cssc, cst luincn quod
clum cssc univcrsal(!in in ainbilu polcn- esl aclus pcrspicui : ita int(dligihilc in in-
lijE localis ct spccici, ct dctcrminalum tcllcclu possibili cst unum in actu cum
esse secundum essc subjecti : et si rcci- possibili, quia lux agentis quae est actus
pereturunivcrsalein ipso receptione suL- j)ossibilis, est actus iiitelligii)ilis : ct sic-
jecti, tunc [iroccdcrct objcctio : ct istc ut lux agcntis non particulatur pcr po.s-
fuit aliquando error Thcophrasti clThc- sibilem, quo minussituniversaliter agcns:
mistii. Et si hoc cssct verum, benc ita nec intclligibilc particulatur per pos-
concedo (juod multa scqucrentur incon- sibilcquo ininus situniversale hu'C cnirn :
vcnientia quae partim in objcctione dicta reccptio per actum qui cst actus possibi-
sunt, ct quae adhuc possunt iiiduci : et lis, cst rcccptio spccici hoc modo, quod
maximum unum inconvcnientium cst, species specicrum recipit species et est :
quod secundum hoc pro ccrto inlcllectus rcccptio loci hoc modo, quod id quodre-
sccundum cssc distingucrelur et una : cipitur, non particulatur per ipsura reci-
forma reccpta impediret receptionem op- cipiens.
positaj, sive alterius. Hoc ignoraverunt multi, et ideo de in-
Undenulla potentia animae recipit om- tellcctu et intelligibili magnos dixerunt
nino receptione subjecti : minime tamen errores. Intellectus enim est generans
inter omnes hujusmodi receptiones reci- species intelligibiles per hoc quod intel-
pit intellectus sccundum hujusmodi re- ligibilcs sunt : et quia dat eis formam,
ccptionem, sed recipit rcceptione loci, ideo dat eis motum ad inlcllectum et lo-
qui ipse est in quo esse habent species cum qui est intellectus possibilis, qui ha-
rationales et salvari, et a quo habent ge- bet se ad agentem, sicut se habct perspi-
nerationem in esse intellectuali per ac- cuum ad lucem. Haec igitur mcntc reli-
tum suuin qui est lumen intellectus agcn- ncantur de intellectu, et non incident in
tis. Et hujusmodi simile est longinquum errorem.
non per omnia in esse visibilium in per-
spicuo si enim consideremus esse visi-
: NuNC RESPONDEAMUsad vigesimum sex-
bilium in perspicuo, noii est esse coloris tum quia hoc modo est facile solvere.
:
aliquid aliud nisi esse lucis cum inten- Dicendum enim, quod anima secundum
tione coloris. Unde lumen intentionatum quod est motor separatus, non habet
intentione coloris, cst esse visibile se- unitatem vel possibilitatem ab eo a quo
cundum quod in perspicuo est. Et ideo separatur, sicut probat objectio, sed po-
in perspicuo non est sicut in subjecto, tius secundum rationem est unum vel
quia non colorat ipsum, sed est in ipso multa a virtute motiva quam habet : ta-
perspicuo sicut in loco in quo salvatur men proportio ejus ad id quod movet,
secundum esse spirituale, et actus per- signum est quod est una in esse deter-
spicui generansipsum secundum tale minato quia non est unus motor diver-
:
esse spirituale, movet ipsum ad perspi- sorum mobilium ad se invicem in virtute
cuum multo simplicius et hoc modo : movendi non ordinatorum. Etideo quan-
movet lux agentis species intclligibiles ad do sunt plura mobilia, quorum unum
possibilem, et sunt in ipso non sicut in non movetur per alterum, nec quorum
subjecto, scd potius sunt iii ipso sicutlu- unum non movetur a motore ipso et al-
mcn agcntis intcntionatum intcntionc rei tcrum per vicarium, oportct eliam esse
cujus est species intclligibilis, ct sunt in tot motores, quot sunt mota et sic est in :
ipso sicut lux agentis, sicut lumen cst in corporibus humanis et ideo oportet :
LIH. DE IIMTATE INTELLECTUS i7.'.
esso tot aniiiias quol siint corpora : ot lineni ])cr j;»Micrationeni (juoe est super
lioc niagis patet in objectione quadani suhstantiaiu qu« esl inateria, et est ens
quae facta est in contrariuni de [n-opor- siinplcx et iminobile, hoc modo est in-
tione motoris et nioti. tellectus a'ternus tani agcns quam possi-
autcm dicatur tclcrnum, quod
bilis. Si
ocTAviM solvitur pcr boc
VniEsiMr.M nullo modo per potentiam et actum exi-
quod jam sfepius diclum est. (Juia Hcct vit in esse, nec cum tenipt>re, ncc post
sccundum quod cst
intellcctus possibilis tcmpus^ lioc modo sola prinia causa est
potcntia, sit omnia, ct non diHcral ab ciitcrna ct iiit(dlcctualis natura, el sub-
aliquo nisi quando aclu cst tamen se- : stantia quadibel sccunda non cst aelerna :
cundum quod dctcrminatur ad cns in gc- quia illa [)otentia est in seipsa, ct in actu
nere substantia}, est ens dclcrminatum. et necessitate est per hoc quod habet a
Et nisi ita dicatur, oporteret concedere causa prima : et lioc modo incipit esse
quod intcllcctus possibilis csset sicut quidquid est, et inccpit post tempus, et
matcria prima : et hoc jam dixerunt qui- sua actio et sua potcntia non est secun-
dam, quorum viam sccutus est Alexan- dum molum mensuratum tcmpore, qui
dcr iion qiiidcm in comiiKuilo supcr li- est actus imperfeclus et impcrfccti : sed
brum de Aiiiina, sed in quodam speciali sua actio et sua potentia est supra tem-
libello quem de lioc composuit : et est pus et secundum motum qui est actus
anliquus error. perfcctus et perfectionis qui est actus
Et cum hoc modo quo dictuin cst, in- conlcniplationis et fclicitatis, sicut patet
tellectus potentia ct actu dctcrminetur ad cuilibcl scienti philosophiam primam. Et
ens in genere substantiae : quod [)atcl, lioc dico de tempore nisi valde large su-
quia est ens distinctum a quolibet alio matur tcni[)us, quod est incnsura vcl po-
ente et iiumcralum. IIoc etiam modonon tius numerus vicissitudincm intelligcndi,
est in potcntia ad se intclligendum nisi quod tempus non est continuum, nequc
per accidens : quia licet sibi praesens sit loquuntur de eo Philosophi. Nos autem
secundum quod cst natura, non tamen hic non loquimur iiisi secundum philo-
cst sibi semper praesens secundum quod sophiam Peripateticorum.
est intelligibilis : et hoc modo oportet
dici secundum philosophiam, licct qui- TRUiESiMUM solvitur per hoc quod in Ad 30.
dam tbcologi aliter dicant. Ilis duobus vcrilate conccditur, quod nihil est per
divcrsis modis nihil piohibct intellcclum quod dependcat homo ad [)rimam cau-
rcspectu suiipsius cssc in aclu et in po- sani, iiisi per eumdem int(dlectum qucm
tentia : cnim agentis est separare
actus liabct a causa prima. Sed hic inlcllectus
universale ab omni particulari. non habet aliquam diversitatem secun-
dum numerum, nisi aliquid esset quod
ViGEsiMLM NONUM solvitur pcT distiii- particularet ipsum et nisi ita esset, om-
:
ctionem se[)arati et aiterni. Si enim di- nes intelligentiai essentuna intelligcntia :
catur separalum, quod ab omni materia et omnia quae sunt, esscnt idem nisi ita
corporaliter existenti est separatum et esset. Sed cum unaquaique res sit ali-
abstractum, hoc modo intellectus non est quid possibilc in seipsa, tunc particula-
omnino separalus. Si autem dicatur sc- tur hoc esse quod est a causa priina, et
paratum, quod ab onini inateria et con- iit diversitas. Undc licet hoc quod est a
dilione materiae est remotum, sicut id causa prima, de se separatuin sit ab om-
quod non est corpus, nec virtus in cor- ni (!o quod est hoc aliquid : tamen se-
pore, hoc modo intcllcctus possibilis cst cunduni esse non cst separatum, sed de-
[)enitus separatus. Et similiter si dicatur terminatum aliquid in natura et hoc :
aeternum, quod noc initium babct ucquc modo [)rimum quod est necesse, expan-
474 I). AMi. .MA(i. ()I{I). IM{/i:i).
dit s(! in oinno quod csl possiltilt!, (jI for-- non scsparala! : (;t soxundum se est incor
in.il ot fiu/il ipsuni : et hajc est bonitas ruptihilis cX jx-nnancns, licct secundum
ipsius : et isla possibiiia habenl ordinem esse quarumdani [)ol(;iitiarum sit corrui)-
quem su])erius iiiduxinius. tibilis. I^l ii.iic dicimus de aniina liuma-
Anima ij^itur est subslantia lalis ex qua na, et noii dcalia. Hic ergo sit linis ijua;-
fluunt potentiae separalae a maleria, et slionis ubi est finis dubitationis.
INDEX
Capitum m Lihello de Unitate Intellectus contra Averroem.
Cap. I. Coiitra eos qui dicunt,quod ronei inducunt vel in-
post separationem ex ducere possunt Averroi-
omnibus aniniabus non stae. 441
renianet nisi intellectus V. De triginta se.x rationibus
unus et aniina una. 437 potissimis in contrariuni
II. Ha>c igitur est istoruni po- opinionis Averroistarum
sitio, in qua onines fere inductis. 452
fuerunl Peripatetici. t39 VI. De manifestatione opinionis
III. De difficuUate quaestionis tenenda) dc anima ratio-
disputandae, et de niodo nali. 402
veritatis indagandae. 440 VII. De responsioue et munera-
IV. De triginta argumentatio- tiorie argumentationum
nibus quas pro su;e opi- suarum postpositarum. 4o;:
nionis confirmatioae er-
B. ALBERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOFI, ORDINIS PR.EDICATORUM,
PARVA NATURALIA.
DE INTELLECTU
ET INTELLIGIBILI
LIBER PRIMUS
TRitCTATLiS I
DE NATURA INTELLEGTUS.
seipsam in libro de Anima determinatuni
est. Oportet enim cum hoc scire de ob-
jectis qu.'E proprias partibus animoe infc-
runt passiones. liorum autem objecto-
rum quorum propria passiva pro parti-
CAPUT \ bus sive potentiis habct anima, quaedam
proprias passiones inferunt animae, quie-
dam autem communes animae et corpori.
Communes enim sunt passioncs qUi-c-
De quo est intentio^ et quis dicen- cumque sunt talia circa quae operans ani-
dorurn ordn ? ma instrumento utitur corporeo, ut quae-
cumque sunt circa vcgetabilcm et sensi-
bilem animam. Propter qiiod otiam Peri-
palelici veteres scientias de talibus com-
munibus animie et corporis vocaverunt.
Sicut a principio islius opcris diximus, VA dc bis in parte jam [)ro modulo nostro
anima non salis coniplotc lia
scienlia de expcdili sunms in libris de Xulrinienlo
betur cx hoc quod de anima secundum et nutribili, ct de Sensu et seiisato. \\c~
.
47« 1). ALB. MA(1. OHI). riM:i).
slant aulciii adlmc lil)ii ilc Souino cl ri- vcrsilalc inlcll(!clus .id inlclligibilia :
f/ilia, (lc .luvciUule d stnnxlule, de ///- (jiiia liis cognilis, salis pcif(;ctc liabclur
s])irnliaiie el. e.rspiralione^^i dc Molihun sci(!utia de inlcllcclu cl intcUujihili
qui (licuulur aniinales, de Vila el inorle, Opcra; aulom pridium invcstigarc esl hu-
(jui oinncs sunt dcopcribus comniuni- jusmodi : quia liis scitis, ot propric ho-
bus animse et corporis.
mo scit quid prrjpiio ipsc est, cum sit
Sed quia ncquaquam inlcrprctatio solus intellcctus, sicut dixit Aristotolcs in
somnii, ct natura cjus bcne dcterminabi- \ fClliicorum, et scit insupcr principium
de jntcll(;ctu et in- intcr ca quae faciunt in ipso hdicitalciii
lis est, nisi prius scito
tclligil)ili, ideo oportet nos hic interpo- contemplativam. lucipiontcs igitur invo-
Onio cioc- nere scicntiam dc Inlelloclu ct intelligi- stigarcnaturam inUdlectus, in primis
tnnw non
semper a JjH; Jicet intclliffcrc animfe liumanae
.
sit poncmus quaj sccundum naturam suiit
prionbus "^
natarae, sed Attendimus priora.
pi-Qprium prjpter corpus.
a
quandoque t 1 i
a laciiiori- eniui, sicut so^pc
i
protcstatl
i
sumus, prin-
bus addis- i
'=«"''
cipaliter facilitatem doctrinae : propter
quod magis sequimur in traditione li-
brorum naturalium ordinem quo faci-
lius docelur auditor, quam ordinem re-
rum naturalium. Et hac de causa non
tenuimus in exsequendo libros ordincm GAPUT TI.
quem prselibavimus in prooemiis nostris,
ubi divisionem librorum naturalium po-
suimus *.
Determinantes autcm de intellectu et
intelligibili, supponemus qusecumque in In hoc demonstralur, quod omne cogni-
libro nostro tertio de Anirna convenien- tivum animalium causatum est ex alio
ter determinata sunt. Qua?cumque vero quodain cognitivo.
hic inquircnda esse videntur, quantum
per demonstrationem et rationem inve-
.a.
stigare poterimus, tractabimus, sequen-
tes principis nostri vestigia, cujus librum
de hac scientia, licetnon vidimus, tamen
discipulorum ejus plurimorum de hac Dicamus ergo omnem naturam qute
materia quamplurimos bene tractatos
et habet potentiam aliquid cognoscendi, aut
perspeximus libros et epistolas. Intcrdum aseipsa virtutem cognitionis habere, aut
ab aliqua natura quae est ante ip-
alia
eliam Platonis recordabimur in his in
quibus Peripateticorum sententiis in nul- sam. Constat autem quod non habet a
seipsa sic enim esset principium cogni-
lo contradixit. :
Cum autem secundum plurimos pro- tionis inomnibus aliis^ et esset sua vir-
babiliores Philosophos, intellectus faciat tus cognitiva non imperfecta, sed perfe-
intelligibilc in forma intelligibilitatis, cta neque esset passiva, sed activa
:
:
oportet nos prius loqui de natura intelle- quse omnia non convenire animabus ani-
ctus secundum quod est intellectus, et malium, clarum est per ea quae in libro
deinde de intelligibili secundum quod est de Anima declarata sunt.
Si quis autem forte diceret, quod ani-
de intellectu, et deinde de unitate et di-
» Vide pro hoc Aiislotelem, V Metapliys. tex. et com. 1.
LIB. I I)K I.NTKLLKCir HT LNTI<:LLI(iII{ILL nWilW T m
ma animalium liahot a soipsa virtuUMn Si autom quis dicat, quod hoc non
cuguitivam, oo ([uod in natura sua osl oonoluditur nisi do causatis uuivoco, sic-
cogniliva ojus polostas : sicul ti"ianj;u- ut hoiuo gonoral hominom : ooguitiva
lus a soipso lial)ot liaboro tros angulos, autoin non habout univocam oausaiu iu
ctc, et proptor lu)C non ost piiniipium giMioro, sod irquivocam. Convincomus
causans in aliis aliqui»L Dicctnus quod a advorsarium voritatis por hoc quod om-
soipso haboro dioitur duobus modis. liu) ne a^quivocuiu ad ali^piod roduoilur iini-
(juidom modo socundum oausam eflicion- vocum, quod est anto ipsum. llic orgo
tem, et alio modo socunduiu oausam foi- gonerans erit aequivocum, quod, ut dicit,
malom. Nos autom hic quffirimusde coji- habot alicpiod univocum ante se, quod
nitivo a seipso secundum utramque est prima causa hujus ot sic rodibit
: idem
causani, sicut in physicis [)rinmm mo- quod conclusum ost prius.
vens molivum a soipso tum quia
est ; Amplius in omnibus ita esse vidcmus,
ante se non habet causam sui motus efli- (juod (|uandocumquo invcniuntur ali-
cientem tum quia a natura et ossontia
: quae virtutos et formae in pluribus, ot in
sua est movons propter quod etiam
: quibusdam earum sunt imperfectae, in
omae quod movet, motivam virtutom quibusdam autem porfocttii, impcrfecta
habet ab ipso, et est sua virtus motiva causata sunt a perfcctis, et imperfectio
fontaliter influens omnes virtutes moti- venit ex diversilato et imperfectione ma-
vas in omnibus aliis movoutibus. Sic teriae. Sic ergo oportet quod sic se ha-
enim quierendo utruin anima animaliuin boat et in cognitivis naturis. Natura igi-
coj^nitiva sit a seipsa, et soquuntur quae tur (jua cognitiva sunt alia animalia, erit
piaeinducta sunt. Cum enim omne crea- ab aliqua prima natura cognitiva et per-
tum a nobiliori nocessario deliciat a cau- fecta.
sa prima, dofoctus cognitionis qui est in Haec aulem disputatio tota trahitur ex
virtuto ooj^nitiva animae animalium, os- cpistola quadam Aristotelis quam scri-
tenditquod non solum ab alio quodam psit de universitalis principio, cujus
habet vim cognoscitivam, sed etiam mcnlionem in Mctaphysica facit Avi-
quod multum distat ab illo quod est pri- cenna. Dioit autom Eustralius super sex-
ma causa et fons cognitionis. Oportet to Elhiciv Aristotelis, omncm cognitio-
ergo dici, quod habcat ab alio quodam nem animalium iluere a prima causa cog-
quod est primum et pcrfecte cognitivum nitiva.
omnium. Si enim ab alio non primo et
perfecte dicerotur habere, de illo esset
oadem quaestio, et abiret hoc in iiilini-
tum, aut stabitur iii primuin ot porfe-
ctum cognitivum.
Ampliusymno cognitivum animalium
mortaliuin, cum omni cognitivo morta-
lium est idem genere : aut si diceretur
perprius et posterius, hoo tamen ost per
respoctum ad unuin. Quajcumque autem
talem habent generis vel nalurffi conve-
nientiam et unitatem, ab uno aliquo ex-
ouut quod est causa convciiientiae illius
in omnibus. Oporlet igitur cognitivum
animalium ab uno alio coguitivo primo
L causatum esse secundum enicientom
'
causam simul ct formalom.
480 , I). ALH. MA(i. OHI). l»l{yKI).
et nohilius (!t clarius prius ol [K;rf(;ctius
inost rausa' illius causali : (unnihus C(Jg-
noscilivis (isscnlialilcr iiujsl principiuni
cognoscilivum : lioc crj^o potcntius, no-
liilius, prius, ct [)crf(;ctius inest causa;
eorum (juaj cognitiva sunt. Non erj^o
CAPUT III. '^uil nalura qua cognitiva sunt ali(juan-
do, ab aliquo uno vivo, cujus vivere se-
paratuni sit a cognitivo.
Amplius intercausata est nobili primo
propinquius, quod (;st causa quod pluri-
Qimliler vojjctnbile el hitellif/ibile im- ^us bonitalibus et nobilitatibus appro-
perfectttm flinmt nb intellectivo primo pinquat : sed intell(!clivum pluribus no-
etperfecto? bililatibus et bonitatibus appropinquat
primo cognilivo et perfecte et hoc est :
magis intellectivum quam vivum solum
vel senliens et vivens tantum oportet :
igitur, quod fons et origo cognitionis vi-
tae sit aliqua natura intellectualis.
Quseramus igitur quae sit illa natura? Amplius quae perfectiva sunt visus, vi-
cum enim primum in ordine naturae in- demus omnia causari ab eo quod per
fluit in secundum, et non e converso, seipsum et perfeclissime est visibile. Om-
prius autem in ordine naturae sit vivere nis enim diversitas colorum causatur a
quam sentire, et sontirc quam intellige- luce, et diversitas colorum provenit ex
re, videlur alicui fortassis, quod primus muUiformi permixtione opaci et termina-
fons omnis cognitionis esset vivum so- ti corporis cum diaphano, cujus per se
lum et non sentiens et intelligens, prse- actus est lumen. Similiter igitur ab eo
cipue cum prius in ordinc naturae sit per quod perfectissime est cognitivum, lluit
modum unius, et secundum per modum omnis cognitio, et diversitas cognitio-
duorum, quorum unum additum est ad num provenit ex multiformi obumbrativo
aliud tertium per modum trium sibi con- cognitivi luminis irradiantis super ea
sequenter ordine naturae additorum, si quae sunt cognitiva in diversitate anima-
sentire additur ei quod est vivere, et in- lium.
telligere eiquod cst sentire, eo quod sic- Ex omnibus autem his probatissimi
ut in libro de A?iima diximus, eadem est determinaverunt omnem cognitionem in-
ratio animae quae figuroe. Sicut enim in teUigibilem ct sensibilem animalium
liguris trigonum est in tetragono, ita cfUuere ab inteUectuali natura perfecte
vegetativum est in sensibili, et sensibile ct intellectualiter cognitiva. €um enim
in intellectivo. Hoc autem erroneum esse dicatur causa prima plus influere quam
piobatur ex hoc quod numquam sccun- secunda, hoc tradiderunt Peripateti esse
dum naturam imperfectum causa est uni- verum de causa vera. Vivum autem se-
voca pcrfecti vivum autem separatum
: paratum a cognitivo, causa non est cog-
secundum esse a sensibili et intelligibili nitivi, et idco non influit. Sed cum causa
imperfectissimum est in genere vivo- prima omnes suas bonitates influat super
rum, nec aliquam vitae nobilitatem habet causatum, et bonitates in ipsa nullam
qua principium esse possit. habeant distinctionem et ordinem, eo
Adhuc in omnibus causatis univocis quod ipsa simpliciter omnia prima habet
secundum naluram sic cst, quodcumquc ante causata : in causatis tameii ca quie
esscnlialiter iuesl causato, hoc potentius inlluuntur, ex ipsa influuntur sub ordine
LIB. I I)E INTKLLIOTU ET INTELLK.IHILI, TRACT. I 181
et (listinclione : et sic prius inlluit quod Titmeo sumnmni (looiuin ad niolorcs
secundum ordinoni intolligondi ost geno- oolostiuni lo(|uontoni ot dicontoni : « llo-
ralius ot prius, oo qnod roniola causali- rnm soinontoni oj;o laciani, vol)is(|uo
lato prinii non inlluit aliquid socnndo- tiadam : vobis autom exsoqui par ost. »
rnin, sed i'omota causalitate socundi ad- lii idom antom consontiro vidontur quot-
Imc inlluit primum. Similitor aulom in (|iiul animas animalium ab infolliji^ontiis
causa qnoe ost fons vitJB ot coynilionis, [)rollu\as ol causatas tradidorunt.
vivinn non addit aliqnid supor altorum : Conlirmant autem isti dicla sua Iripli-
(inia suum vivoro ost snnni inlclli^cro : ci ratione potissimo, quarnm una ost,
sod in causatis in ([uibus distiiudionom qnod omno ultimum in ordino causato-
liabot vivum, vivum ost inalio([uasi fun- rum non oxita [)rima causa nisi per cau-
damontum ipsius : ([uanlum aulom ad sas quai in medio sunt. llltima autom
attributas nobilitatos niliil est adeo mul- causata sunt formaB generabilium et cor-
tiplex, sicut causa piima : sed ista multi- ruptibilium. IMedi;u autem causaB sunt
plicitas nobilitatum in,causa prima nul- motores orbium cadestium, quos intolli-
lam sim[)licitatem adimit, ooquodomnes gentias C(rlestes vocaverunt Pbilosoplii.
simpliciter et unito lias nobilitates pra)- F*roximum autom fiindcns animas est
babot ante causata : et idoo dicit ogrogie intolligontia ultimuin movons orbem.
Philosophus, quod causa prima omnibus Secunda ratio, quia intolligontia impri-
causatis suis prwnominalur, ot quod est mit in animam, sicut anima in corporis
divos in so, in quibus nulli causatorum animati naturam. Sicut orgo dicinius
datur et largitur, ot cst divos in aliisqua? aniinam esso causam corporis animati ot
proportionaliter causatis communicat. motuum et passionum ejus secundum
quod est animatum
debemus dicere
: ita
intelligontiam inlimam esse causam ani-
mae cognitiva; sccundum quod est cogni-
tiva, eo quod cognitio animoe quoedam est
1 rosultatio luminis intolligontiai, Tortia
est, quod sicut C()r[)us animatum est sub
CAPUT IV. corpore cadesti causatum et re(Uum ab
ipso, ita anima corporis est sub intolli-
gentia et recta ab eo.
llujus autem contrarium vidofur. Si
cnim cognitivum mortalium iluoret ct
Qnofl ab inleUigcnlid natura rof/nilica rogerotur ab intolligontia ultimi orbis,
sit causata, sicut dicit IHato. vel alicujus aliorum orbium vol omnium,
tunc ipsa in suis niotibus ct opcribus
cognitionis et affectus necessario subdc-
rotur molibus astrorum, co quod omne
cffluens ab aliquo, continetur ot rostrin-
gitur ab illo in potentiis oporationum.
ilis autom sic declaratis, oportet ulto- Quod autem anima [)raicipuc sub iiioti-
nus invostigaro quae sit iila natura, rjme bus astrorum rcstringitur, contra omnes
fontalitor eflluit omnom cognjtionem et est Poripafeticos ot contra Plolomreum.
vitam. Et vidotur Plafo velloj quod in- Ipsa enim et su[)eriora in spba>ris appre-
tellocfnalitas inhomine ot sensibilitas in hendit : et ab bis ad qucC mofus astro-
brutis utrumquc vitae princi[)ium in ve. rum inclinaf, libero avcrtitur, et alia
getabilibus et brulis effluat a moforibus advorfif per sapiontiam in infolloctum,
orbium ct sfcllarum : indncit ciiiin in sicut fosfatur Pfoloniffius.
IX :n
i<S2 J). AI.H. MA(;. 0|{|). IMMOI).
Ainpliiis in niiluni i(l(;o csl (jido priini sliuin sil cxs^Mjui l)(>nilal<;s priini, cl sc-
admediii, cl, incdioruin iid iilliniii, (piod iiicnlcs siihslanliin iiiii coMnilivaiuin lioc
ali(iuid caus(;lur in ultiniis iiinc(liis(|uod niodo c(»nsc(juuiitur (jiiod insliuincnla
u causa |irima non sil pcirccluin. I'^t dico in(lu(;iint (sa qua? sunt in arlc iirtilicis
dc liis causiitis(ju.Tenoinin(;suoimporlant illii instrunicnta movcnlis : ct constat
aliquam nohililatciii : alitcr cnim cx ul- qiiod instriiiiK^nta movcntis ca non la-
tiiuis mcdia non cssct rccursus ad
iid ciunt cii cx suo proprio aliquo inlluxo.
primum ct hoc cssc non potcst, cum
: Kstcnim in omnihus iiilclligcntiis ordo
omnc quod cst, aliquam bonitatcm cau- lormarum practicarum, quae pcr ipsas in
sae priincB dcsiderct, ctpropter illam agat matcriam gcnerabilium d(isccndit, ctsuiit
quidquid agit. Sive ergo dicamus media formae in omniljus eaedem, sed in infcrio-
ali(|uid iigere inultimorum productione, ribus magis et magis dcterminatae, sicul
sive non, sempcr bonitatcs ultimorum forma lucis eadcm in sole ct in acre ct
principalitcr ct cfficacitcr sunt a causa pri- nube et corpore dcterminato licet lumcn :
ma, ct ea qute intermedia sunt, opcran- secunduin quod magis descendit a sole,
tur ut instrumenta si quid ad eii operan- magis ct magis coarctctur et determine-
tur. tur ad naturam coloris. Kodcm autem
Amplius iiutem in lumine quod csl modo cst de forrna artis in mcnlc artiiicis
universalis causacolorum, videmus quod quam cxsequitur manus, et cadit in in-
licet ultimos colores constituat per com- strumentum, ct suscipit fcrrum, quicpro-
mixtioncm priorum, tamcn omnis con- portionalitcr in omnibus cst eadem et :
stitutio colorispernaturam perspicuipar- tamen magis determinata ad materiam
cipantis lumen tamquam prima colorum in manu, quam iu mente arlilicis, et
liyposlasis : et quidquid aliquis color magis in malleo quam in inanu, maxime
de natura habet coloris, ab ipso liabet, autem in ferro est determinata, eo quod
et si quid aliud est in ipso, potius est de ferruni materialiter suscipit eam. Etesset
privatione naturai coloris quam merea- hoc in multis simile intelligentiis et cau-
tur dici coloris essentia. sae primse et materiae generabiliwm, si
Omnino igitur eodem modo cum pri- manus intellectum haberet et malleus,
mum effluit bonitates sua super media et quo conceptam formam a mente artificis
ultiraa, si aliquid esset a mediis influxum explicarent et exsequerentur. Unde sicut
supcr ultima, tamen constitutio ultimo- nihilominus tali existente hypothesi in
rum non erit nisi ex participatione honi- arte omnia erunt a mente artificis, sic
tatum primi : et si quid aliud est in eis, omnia in praehabitis sunt a causa prima,
est aliquid privationis : et lisec sententia licet intelligentiae quasdam bonitates ex-
optimorum fuit sapientium Grsecorum plicent : et per motum coelestem indu-
Theophrasti et Dionysii et aliorum Phi- cunt in materiam. De his autem plenius
losophorum. Adducebant autem simile est traclare primi Philosophi. Ad propo-
de lumine solis, quod infundit se aeri situm enim sufficit quod inductum est :
limpido et nubibus ierrenis diversis : quotquot tamen posteriorum Philosopho-
quod licct ab aerc sit in nubc, et a nube rum animas ab intclligcntiis causatas et
sit in terra, tamen quia media non dant profluxas esse tradiderunt, hunc nioduni
nisi quod a sole reccperunt, totum solis fluxus qui dictus est, intellexerunt : et
est quod est in ultimis et si in mediis et : hac de causaet animam imprimi ab intel-
ultimis distet lumen a limpiditate solis, ligentia posuerunt, et eam esse stramen-
hocpotius privationis materiae cst, quam tum intelligentiic et subjectum illuini-
alicujus causae hoc efficientis. nationibus ejus, in hoc verum utique di-
His igitur consenticntes, dicimus quod centes, sicut ostendunt divinationes j
cum Plato (iiciit, (juod propriuin code- somniorum ct alia multa, dc quibus iii
i
LIB. I 1)E INTELLIX/ni ET I YrELLir.IIUIJ, TH ACT. I 483
nliis lil)ris eril traclalus. Proptei- quod
etiain iu lihn) de nwtu cordis, auinia
illuniiualiuuuni (juie suut a [uimo, secun-
da revelationo dicituresse perceptiva.
Per ista eliani (puc dicta sunt, satis
patct qualiter motores inferiorum splur-
rarum luudaut, nou prima
et qualiter :
GAPUT V.
enini et tola lusio anima; et onmis na-
turie est a prima causa. Inferiores autem
orbes operantur organice determiuando
el indiuando naturas ad materiam. l*ro-
pter quod Plato dicit, quod iu quoli- ('ndcprocniU (jcnerum aninue diccrsi-
bet orbe anima ali(juid accipil, me- las, ct vcgclabilc scilicet, et scnsibilc,
moriam in orbe Saturni, et alias in aliis, ct intcllcctivuin ?
sicut in primo de Aninia determinavi-
mus. Et secundum bunc modum essentia
auinice a prima causa tota et sola ap- :
plicatio autem et determinatio ad corpus
est ab aliis instrumentaliter primsB causiB
deservientibus et quoad boc regcnda Conscquens autcm
:
dictis esl ut mo-
iu illuminatiouibus, et movcnda motibus dum descensus animarum detcrminenms.
lcmporalibus, subjicitur intelligentiis r.um enim prima causa fundens luce sua
aliorum orbium : et quia sic totus c(pli animas sit natura una simplex intellc-
concentus refertur ad causam primam, ctualis, vidcbitur mirum qualitcr multa
idco mclius intelligcntes Pliilosophi to- sunl gcnera auimarum, vegctabilc scili-
tum unicum moiorem dixcrunt liabcre, cet, et sensibile ct intellectuale. Non
el inferiores motores ad spbtcras dixe- enim hoc accidere potest ex motoribus
runt esse virtutes et membra primi cfeli intcrmcdiis eo (juod omnes illi inlclle-
:
et sui motoris. De his autem in secundo ctuales a Philosophis esse tradunlur. Nec
Cfcli et Mundi fecimus mentionem *. Erit est verum quod dicit Pythagoras, omnes
autem dc his perscrutatio completa in animas esse intellectuales, et onmia cor-
prinia p/tifosophia. j)ora esse animata : nec motus sensus
vel intellectus posse exscqui inquit ani-
mam in quibusdam corporibus ob ma-
tcriae gravitatem. Lapis enim, ut ait,
anmiatus est
sed.propter terrestreitatem
:
cst in ea oppressa anima, ne oslendat
motus vegetationis, vel intellectus, vel
sensus. In plantis autem propler mino-
rem terrestrcitatcm ostcndit et operatur
anima vegetationcm, sed non sensum. In
brutis autem minus terrestribus operatur
unum vel duos vel omnes sensus, sed
non intelligere. Inhumanovero corpore
Vide hoc
'
iM-L) II (le Cu-lu el .MuikIo, lox. et eliam XII Mclaplivs. U-x. d coni. ii.
coin. 42, et cap. 2 de Suhslanliu, orbis, et
IHi I). AUi. iMAG. Oni). PH/KI).
qiiod miiius oiniiihus lciri^stro osl, ol iii- liiicta suiit, procoiJciilia <;x ipsa (Jistin-
coinploxiono maxiino roccdoiis ah oxccl- f^iiuntur socundum osso ot essontias ot
loiilia conlrariorum, omnos comploto spocios diversas : sicut radii a solo vo-
Iial)ot anima oporationos. niontos in aora ot vilrum clarum ot vi-
Jloc enim osso non j)otest, cum natura tniin coloratum, divorsum osse et divor-
numquam doficiat in necessariis. Sioiiim sas .specios accipiuiit. I^^t secundiim liunc
fuissot aniiiia p(;rfecta scnsihilis ot intol- modum provonit diversitas : oo quod
lectiva in lapido vol planta, dcuiissot uli- uiium lliiit al) unico por divorsa or^^anico
quc natura organalapidi ot plantae, (jui- ipsum o.xplicanlia, ot in divorsa ab ipsa
bus scnsibilis expli('are possot operatio- informata, sicut etiam in parte dotormi-
nos animae seusibilis, ot intellectualis. natum est in octavo /V<//.S7'6c»/7/m. Kt sunt
Adhuc autom omnis diversitas mate- gradus dissimilitudinis in hoc descensu :
rise estproptcr diversitatom formae, sicut quoniam descendons vitae princijiium,
prius saepe in expositis libris est proba- quod est anima, usquo ad corpus com-
tum. Quomodo ergo dici' potest, quod positum ex contrariis organicum, cujus
in omnibus corporibus, quse valde figuris comploxio proportionatur sequalitati cffi-
differentia sunt et quantitate et natura, Ji^ manet nobilem habens oporationem
sitidem genus animae. divinam et intellectualem et animalem :
Nec conveniens est ratio Platonis di- eo quod ipsum est formans, alias genc-
contis, quod secundum merita materise rans ea quae illis rcformantur eo quod :
infundantur formae quia secundum hoc
: nihil generat aliud, nisi per divinum ali-
materialis diversitas esset causa diversi- quid quod est in eo intelleclualem au-
:
tatis formarum, cum hoc non sit verum, tem, eo quod operatur non utens corpo-
eo quod materiarum diversitas non est re animalem autem, eo quod organico
:
causa sed signum diversitatisformarum. utitur corporeo sed tamen suum intel-
:
Si enim diceretur esse causa, tunc opor- lectuale obumbratur in eo quod est in-
teret quod materia esset ante formam quisitivum, non certum sicut est in-
secundum naturam et intellectum, et tellectuale intellectuum c(plestium non
esset causa formae quae omnia absurda
: obumbratum exturbationibuscorporum.
esse non dubitat quicumque bene instru- Recedens autem amplius in regione dis-
ctus est secundum ea quae probata sunt similitudinis amplius obumbratur, iia
iwphijsicis libris. quod intellectuale amittat in toto reti-
\Remanet ergo quaestio unde provenit nens solam sensibilium cognitionem. Ad-
animae generum diversitas, vegetabile, huc autem amplius distans retinet solain
sensibilc, et intelligibile ? ab uno enim infimam potestatem animae, quae est ve-
eodem modo se habente non potest esse getare, et hujusmodi. Exemplum est a
nisi unum, secundum quod communi- lumine recedente a sole in aerem limpi-
ter omnes Philosophi tradiderunt. dum et nubem subtilem et corpus colo-
Sed (juaestio haec citius solvitur, si con- ratum albo colore vel nigro vel rubeo :
sideretur subliliter secundum quem mo- hoc enim paulatim et paulatim claudi-
dum naturarum a prima cau-
largitiones tur, et vim suai potestalis plus et plus
sa procedunt. Omnes enim forniceabipso donec venit ad privationem in
amittit, :
totius univcrsitatis natura largiuntur : omnibus in quae procedit, habet diver-
quae autem magis ab ea elongantur, eo sum csse et speciom : nec est unum nisi
magis nobilitatibus suis et bonitatibus secundum processionem ab uno primo
privantur et quo minus recedunt, eo
: luminis fonte et quia liic per omnia si-
:
magis nobiles sunt et plures habent bo- milis est processio formaruin a causa
nitatiim potestates ct virtutes : et sicut prima, ideo Plato dicit formam primam
in /V///.s/ /.v dixiinus, qii,'e in ipsa indis- csse unicam, et cx ipsa unius ide^ omnia
O/
I
UB. I 1)K INTKFJ.KCTr ET INTEUTdlBIM, TIIACT. I 183
licri. Scil cl DtMnocritus cl Loucippus cl niolivuni. ila cst in oisdeni polostati-
onmia (licel)ant essc unnni ct idcni licii hus csscnlia cnianans, quanuliu iu)n
diversitatcm ordinc ct ct)niposilioni'. obunibralur pcr distantiuni dissiniililu-
lirrabant autcni aniba' sectiie : quia dinis.
quod cst unnm proccssione al) uno sim- Ex quo tria corollaria habcnlnr. rnuni,
piici ct mnlta sccnndum cssc ct fiiiuram, (inod nbi ost csse inlcHcclivum et sensi-
lamen secunthnn rchitioncm ad prinuun livuni cl vcf^-ctativum et motivum, ibi
causam enicicntcm nnicam est nnum et : est una essentia ct substaniia simph;x,
si considerentur natura^ animarnm et for- scd mnltii^lex in polesiale, utrumque bo-
nuirum secun(bim boc esse diversum, runi babens ex propinquitale sui proces-
Innc snnt propria^ nainne animarum et sus ad jirimum a quo processit. Secun-
formarum, et diversitas materiae est pro- duiii esl, quod si aliqua forma substan-
pler ipsas, et non e converso, et sunt liaUs sit moiiva sui subjecli secundum
(hiniia esse materiebus ; ct lisec conside- locum, habet ex convenientia cum pri-
raiio proprie earum est ct sic diffiniun- : mo, quod movel secundum locum im-
liir et sciuntur secundnm quod Isaac (b- mobilis existens, et non ex hoc quod sit
cit hiWUvo Di//initiuiiutn, quod vidcHcei composiium, sicut quidam Latinorum
- animu raiionalis pi'oducitur in uinbra in- asserebant. Teriinm, (juod neccssario
tciliircntiae, et anima sensibihs in umbra non reccdens \ongc: a primo per priva-
rationalis, et anima vegetabiHs in umbra tionem nobilitalum, sicut intcUeciuale
sensibilis, et natura C(eli in unibra ve- manet separaium et perpetuum rece- :
gctabiUs : quoniam essentia dans essc deiis autem longc, persmiscetur, et mor-
proccdit a causa prima : ci sic cum di- talc et corporale eflicitur.
stans per similitudincm accipiiur, crii Ex his sciiur quaUter aniinalia moveni
simplicissima in esse et potissima ei no- se,non alia, et qualiier anima inieUe-
bihssima et universaUssima natura qui- ciuaUsnon estactus corporis,neccorrum-
dem secundum abstraciionem : sed se- piiur corrupto corpore, sicut mentiens
cundum quod dicimns, quod universa- dixit Alcxandcr.
hns causat ei pluribus inlluitur, propter
([uod baec essentia est vegciabihs, intel-
K'ciuahs, causativa, motiva, et plures
alias liabens potestates l)onitaium : et
quoad haec omnia dainr prirno causaio,
quod est ens iniellectualc causativum
motus orbis. Haec autem csscntia de-
scendens privaiur simpUcitate et potestaie
plus ei in plus, sicni dicimns us^nn» ad
ultimum ens quod miiiimam accipit cn-
lis diircrcntiam et potestaiem : et haec
privatio est ohumhrntio vocata a
ejus
IMiilosopbis. 1'^x hoc patei verus intelle-
clus ejus, quod omnia sunt ex ipsa unius
idea : et qualitci' idca in priina causa csi
unica non habens pluralitaiem nisi pro-
cessu et vicinitaie causatorum. Non enim
est verum quod vita in prima causa sit
scparata ab esse, sed a simplici esse pri-
mi simplex esseniise est emanatio. Et
sicut csse |)rimi unum esi et cognilivum
i8(i 1). ALH. MA(i. OIU). V\\A']\).
J'jx quo constut iiieiilitiim esso cum
qui scripsit liliruiii l''(tnli s vil»'. ', (juem
quidem de materia enorma vocaut :
quia ipse videtur velb}, (juod ex natura
materiae liabet inlellectus potestatem om-
nia inleiligendi. Dicil enim, quod male-
CAPUT VI. riaprima est quae ])otentia est omnia et :
quo plus determinatur formis, eo plus
clauditur et determinatur potentia (ijus :
([uoniam si addatur primae niateriae haec
forma quae est intelleclualitas, tunc non
Ulrum hiiellectualUas animie sil male- est arnplius in potentia ad int(;lle<tualita-
ria, vel ex fiuxii a causa prima ? tem, sed ad omnia alia. Kt si addatur ei
forma sequens quae est corporeitas, tunc
iterum determinatioris potentia*- : et ideo
tunc non erit in potentia ad inteliectua-
lia. Si autem corporeitati additur contra-
rietas, non erit in potentia lunc nisi ad
Facile autem nobis est determiiiare de ea quae in potestate sunt contrariorum :
natura intellectualis animse quoniam : et haec sunt formae generabilium et cor-
naturam habet hanc ex hoc quod estpro- ruptibilium.
cessio a causa emanans autem
prima, Hoc enim dictum erroneum om-
(jst et
non usque ad permixtionem materise et : nibus Peripateticis : nullo enim modo
ideo adhuc a quibusdam sapientibus no- intellectus est potentiaomnia sicut ma-
strae legis imago Dei dicitur. Ex hujus teria prima est potentia omnia quia for- :
enim assimilatione causae primse habet mae individuae secundum esse materiale
intellectum universabter agentem, qui non separatum sunt ilhe quae sunt poten-
sicut lux est separata, sicut in tertio de tia in materia'. Formae autem quae po-
Anima convenienter est ostensum. Ex tentia sunt in intellectu, sunt universales
hoc tamen quod ha3c natura appropriatur separatae ab iiidividuantibus, et praeci-
corpori organico physico, natura sua in- pue a materia, non hic ei nunc, sed ubi-
tellectualis parum mergitur, et ideo ha- que et semper existentes.
bet intcllectum possibilem accipientem Adhuc autem materia non facit formas
ab imaginatione et sensu : et cum natu- esse in seipsa per aliquid quod sit ejus-
ra haec separata et non mersa in mate- dem naturse et generis cum materia. In-
riam secundum se, oportet quod sit uni- tellectus autem habet aliquid sui^ intel-
versalis et ideo est anima universaUter
: lectum videlicet agentem, qui facit for-
omnium cognitiva intellectuabter, et mas esse inanima intellectuali.
non quorumdam solum quia qusedam : Adhuc autem intellectus qui potentia
non efficiuntur determinata nisi per ma- est omnia intelligibilia, se habet ad ea
teriam : intellectum autem diximus esse sicut tabula rasa : et Iioc modo non ha-
separatum. Cognitiva autem sensibilis bet se materia ad formas universales quae
quae est actus organi malerialis, noQ est potentia sunt in ipsa. Amplius materia
acceptiva nisi quorumdam, sicut satis in nihil horum intelligit quae polentia vel
bbro de Anima est dcterminatum. actu sunt in ipsa^ : intellectus autem in-
1 Scilicet Avicebron. 28.
' Cf. III de Anima, tex, ot <com. .'i, (>t, 10 et ' Cl'. 111 de Anima, tex. et coni. 14.
INTFJ.l.KCrn ET INTKLMdllill.l, HlACr. I 'iS7
J.lli. I l)E
broviter ffissnua ideo erit vilae et cogniti^mis
toUigit iiniversa. Usec omnia iiic :
principiiim ot motus iu omnihus ot hoc
de Aiihna Iutc :
([uia in lihro
'
lan-unlur :
ost priucipale (juod hic intondimus dis-
intentione exquisita sunl et prohata.
nos in natura anima- pona- tinguoro vol iuvostigare.
llnde licet
aliqu-id potentialc et aliiiuid (luod
mus
non tamcn possumus di-
est actus illius,
in ipsa,
cere, quod potentiale quod esl
materia prima sit quia non habet pro- :
priotatcs ejus : sed muUo conpruenlius
quod cum auima intolloctuahs
dicitur,
esse nohile separatum rotinoat quod ex CAPrT VTI.
parto illa (pia attiugit continuum
et
parte
tompus, ollicitur possihilis et ex :
([ua onmimode manei soparata, ost acti-
perfectiva ejusdom possihilitatis.
va et
Cujus congruum exemphim dicit iivicoi}- Utruin iiatura intellcctuaHssit uniuersa-
vel parlicularis secundum actum :
na llamma adh;erenle aridis hgnis
in
lis
qua- quia non est (hihium, rjuin sit umver-
Fromahilihus. llla enim in ea parte
sit
himosa salis secundum aptitudinein, ciiin
adlueret lignis, est aliquantulum
:
aerem forma.
ea autom parto qua evolat in
iii
lignis distans, est plona luco
purum a
illustrans aerom, etiam partem fumo-
et
sam ejusdem namma-. Sic enim est de
anima intellectuali : eo <piod ipsa aliquo
uiodo sitperfectio corporis, et
tamen se-
et ideo ex parlo qua
inclinalur Qusereret autem fortasse aliquis, utrum
parata :
quee sunt heec essentia divina quse vocatur
natura
ad corporcas virtutes organorum
sen- universalis vol deter-
imaginatio, accipiens continuum, ot intolh-ctualis, sit
sus accipiens temporale el
transmutal)i- minataot particuhiris seu individua? de
efficitur in po- lioc enim licet in Hhro de
Anima dctcr-
h^, quasi fumosa est, et
tontia intolligentia, et nou in actu :
sed minatum sit, oportct tamen et hic inter-
.>x parto separata est in actu lucis
perfe- poni: quia aliter naturam intellcctua-
ctae.
lium ad plonum scire non possumus.
autem dimittanlur nunc :
quia, ut Inierunt autom nonnulli Peripatotico-
K.-FC
diximus, de Aiiima sunt per-
in libro rum, qui hanc naturam esse universalem
dixerunt et perpetuam et potissimw
ox ra-
sed hoc est quod intelligitur
:
tracta :
dictis, quod esscntia emanans a prima tionum suarum sunt tres, quarum una
omne quod suscipit aliquid, suscipit
causa, plonam habet virtulom vita? et cog- est :
quod omanat secundum suse proj^riae naturai po-
nitionis et motus por hoc
illud
intolloctus autcm in se recipit
ex ipsa quce est fons vilai et cognitionis tostatcm :
molus et hoc essontialitor retinct nisi univorsalo, noque est universale secun-
et :
dum quod hujusmodi nisi in iutellectu :
obumbretur pcr distantiam dissimililudi-
quod natura intclloctus sit
nis a causa prima, cum essentia prima oporlet igitur
intelh,'ctua- universalis quia si esset individua, in-
quJE dat esse rationalibus ct
:
dividuarctur omne id quod est in ipso :
libus, non abierit in
dissrmilitudinc lon-
Anima, lox. cf roin. V oi r..
III tlp
488 AIJ;. .MA(;. OIU).
1).
VWAH).
oimiis eniin Inrniji, iiidividuiilijr jxic iiwli- nativa omiiiuin diaj^lianorum, tam jicr-
vi(luilul('ni sui siil)j(!cli in (juo csl. Sc- vioruin qua; facit csse lucida, quam
non
cuiida ralio (!st, (juia nalura intcllcclualis
perviorum qua; facit colorala, sicut in
est sej)arata suhslantia a nialeria
oiiinis :
jJiimo libn. dc .Sm.sa cl. Sensalo delcr-
autcmindividuitas estper inateriam et :
niinaviinus : ct \uu- modo considerata
idco intellcctum dixcrunt univcrsalem.
mulla agit et facil.
Tertia auteinest, quiasi esset individuus,
Cum autem dicat l*hilosophus intcllc-
non esset individuus nisi ad matcriam
cturn esse
sicut lucem, videlur intelle-
propriam et tunc sicut visus qui con-
:
ctus prout est aliquid nalurre aninifce csse
junctus est cuidam materioB j)roj)ri;e, non individuus : ct tamen prout emittil actio-
rccipit nisi proportionata illi materiae et ncs intelligendi, esse in virtute univer.sa-
non alia, itainlcllcctus non rccij^^Tet nisi
li : et hoc modo universalia sunt in ij)-
qusedam materise sua3 proportionata ct
so : quia sic est abstractivus et denuda-
non reciperet omnia. lloc autcm falsum
tivus formarurn, sicut lux corporalis
est. Ergo ipse intellcctus non
co-
est indivi- lorum, licet individuus ponatur secun-
duus. Nec starc potest, quod
dicatur dum quod est forma hominis, tamen se-
duplex esse materia una spiritualis,
:
cunduin suam j)otestatem et quantum cst
et altera corporalis, et quod ad ma- potentia lucis spiritualis, univcrsalis ost.
teriam spiritualem individuetur intel- Haec etiam universalia non sunt in intel-
lectus : quia illa materia spiritualis non lectu quasi forma in materia vel accidens
efficitur propria intellectus nisi per ali- m subjeclo ens enim in anima potius
:
qua appropriantia eam et tunc redit
:
est intentio rei quam res : et ideo sicut
idem quod prius, quod solicet suse com- non individuatur color per esse quod ha-
plexioni non proportionatum non cog- bet in luce corporali, neque etiam spe-
noscet intcllcctus. Nec potest dici,
quod cificatur, eo quod esse in luce convenit
omnia proportionata sint tali composi- omni colori secundum quod est in actu
tioni quia nullum est proprium nisi per
:
color, ita intentio rei
non specificatur ne-
ea quaj non conveniunt alii.
Multa igi- que individuatur per hoc quod. est in luce
tur alia erunt suae propriae composi- incorporea intellectuali, sed manet uni-
tioni non proportionata, et hoc non cog- versale et in hoc est cognitio secundum
:
nosceret intellectus. Et liajc potissim^a congruentiam intellectus et facultatem,
rationum est, quare Abubacher et Aver- sicut visus secundum actum est secun-
roes et multi alii intellectum universa- dum congruentiam lucis corporese et fa-
lem esse posuerunt, nec
ajipropriabilem cultatem. Quod autem dicat naturam in-
nobis nisi per imaginationcm et sensum, tellectualem esse separatam, in libro de
sicut diximus in libro de Anima.
Anima per multa est expositum : et ideo
Si autem intellectus universalis dica- hoc praetermittendum.
tur esse et in omnibus animalibus essen- Quod vero non con-
tertio objicitur,
tialiter idem, sequuntur multa absurda,
cludit, nisi nos poneremus quod cogni-
de quibus in libro de
Anima fecimus tio universalis esset in intellectu secun-
mentionem et ideo nobis videtur,
:
quod dum quod ipse est individuus. Hoc au-
mtellectualis natura sit in
genere suo,^ tem non est concedcndum : quia sic alis-
sicut sol in genere corporum. Scimus que dubio sequeretur quod non cogno-
enim solem esse unum numero
indivi- sceret nisi quae essent secundum con-
duum, et lucem qua? iii co est,
duplicitcr gruentiam suae compositionis. Nos enim
esse consideratam. Si enim consideretur in dicto libro diximus, quod tripliciter
prout in eo cst, cst forma solis una nu- homini unitur intellectus. Uno scilicet
mero. Si autem accipiatur
prout ab eo modo ut natura dans esse : et sic est in-
cstemanans, sicest univcrsaliter
illumi- dividuus- Alio modo ut potentia per
IJH. 1 DE l.NTKi.LKCTlI KT INTKLLK.imi.l, TRACT. l 480
cl sic cst tiplicitati polcntiarum qua» sunl in mo-
({iiam csl opcralio intcllii^endi :
fonna tore. Proptcr quod ctiam continiiit, (luod
virtus uuivcrsalis. Tcrtio niodo ut
intcMcctualisanima mulliplicior est ([uam
acquisita cx multis inlcUij;il)ilibus, sicut
planius tractatum est dc intcUcclu agcn- lorma hipidum vcl mincralium, ct sic dc
non unilur contcmplativis ut aliis qno aulcm talcs naturie sunt ma-
lc qui :
gis separatic, eo magis dictae sunt for-
aucns tanlum, sed ut hcatitudo eorum
cst, quaudo pervcniunl ad hoc quod m nuT. sicut Antiqui dixerunl. Proplcr
cis cst ut forma : ct sccundo et tcrtio quod cliam Platonici formas omnino se-
modis sccundum prudcntiam ct sapicn- paratas asseruerunt ct quo magis erant :
liam diclus inldlcctus non incst «quali- conjunctiE matcriie, eo minus diccban-
ter omnibus homiuibus, sed aliis plus, ct tur formae, sed materioe immersas magis
aliis minus, ct aliis fortassis niliil incst placuit eis imagincs appcUare, sicut tra-
dc inleUectu. dit Uoctius in libro de Trinitale.
l*ropterquod patet naturam intclle-
ctualem vcrius cssc formam omnibus
aliis formis consequcntibus, co quod ma-
ximc est separata ct quoad hoc iluunt :
ab ipsa luccs separatjc incorporeae secun-
dum quas cflicitur potens ad omnia cog-
CAPLT VIII. noscenda, quse obscuritatc matcriae ct
privationis et matcrialium conditionum
tcnebris sunt abstracta et absoluta. (km
autem sit vicina causoe primse nmltis si-
militudinibus ci, habcl potestates pluri-
In (fuo sKmmalim colli(/it/tr nafiira mas quae sunt naturales proprietates et
vilellecluaHs aninue. potentice ipsius, sicut supra diximus :
qusetamen nec sunt idem quod ipsa, nc-
que una potestatum suarum est idem
cum alia, quia in hoc distant a prima
causa qu« idem est cuilibct suae potc-
stati, et quaelibet suarum potestatum cst
l't aulem capitularitcr porstringantur idem alii : et cum tam midtae sunt potc-
cum Areopa- states ipsius, cst ipsa sccundum scipsanii
ea quse dicta sunt, diximus
quod « omnis natura pro-
gita Dionysio, ct non per commune accidcns opcrativa
cedcns a causa prima tanto simplicior multorum et in hocdilTcrt a forma (luae
:
est et nobihor ct in potcstate multipli- simpliciter cst natura el forma corporis
cior, quanto fuerit illi intimior per indi- ct actus matcriae corporalis tantum, se-
ct e rcgionc e cundum quam corpus naturalc non opc-
stantiam similitudinis :
coiitra quanto luerit distanti0f pcr dissi- ratnr nisi unum solum. Adhuc autem in
militudincm, tanto cst matcrialior ct his partibus una [^otestatum tanto excel-
ignobilior ct paucioris potestatis. » Hoc lentior est quam alia, quanto fucrit sc-
dcmon- paratior ct ideo potcntior csl intellc-
autcm sapi(;ntissimi Pcripatctici :
stravcrunt cx codo octavo, (luod quantte ctus quam scnsus communis, ct sensus
communis potentior quam proprius, et
fucrit multiplicitatis, ost(,'ndit multiplici-
tas suarum stcliarum. Kt cum illa multi- sensualis natura potentior quam vege-
et eodem modo invenitur in om-
plicitas sit in co quod movctur, oportcl tabilis :
quod respondeat per congruentiam mul- nibus aliis.
I > t
41)0 I). AM5. M;\(i. OMI). I'H/KI).
TRACTATUS II
DE PER SE INTELLIGIBILI.
suis appendiciis quod individuat
sit id
formas, erit sic nudatum ab individuan-
tibus et sic relinquitur quod sit univer-
:
sale objectum intellectus : et sic concor-
diter tradunt, quod sit universale obje-
ctum intellectus.
CAPUT I. Amplius autem universale aut est in
rebus, aut est in sensu, aut in intellectu,
aut omnino nihil. Constat autem quod
non sit in sensu. Cum autem nihil sit in
rebus nisi secundum quod est singulare
Quod nihil intelliyitur uisi unioersulc. et proprium unicuique rei, constat quod
universale non sit in rebus. Oportet igi-
tur quod sit in intellectu.
Amplius traditum est ab Aristotele
quod universale est ubique et semper,
et quod est unum in multis etde multis :
Post hoc de intelligibili videtur esse nulla autem rerum est ubique et sem-
dicenduin. Lst autem sententia fere om- per earum autem dico rerum quse sunt
:
nium, quod solum universale sit intelli- in rebus naturalibus vel artilicialibus ex-
gibile : eo quod tam Aristoteles quam tra animam : oportet igitur quod est ubi-
Hoetius et Averrqes attestantur, quod que et semper, in anima existere et non
universale est dum intelligitur, singula- in rebus.
re autern dum sentitur cujus : potissi- Amplius propria operatio intellectus
mam assignant rationcm eam, quae com- agentis est abstrahere, non quidem a
muniter promulgata est, quod intellectus materia tantum, sed universaliter ad hoc^^'
accipit nudatum et spoliatum a materia particulari, cujus intentio est in anima
et a materioe appondiciis. (lum crgo cum sensibili. IToc autem abstrahere niliil
LII5. 1 l)i: I.MKLLKCTII ET INTKLLI(ill{IM. TH VCI'. II il)J
iiliu<l est quam accipcM-o univorsalt' cx plox r( [lurus, niliil iilli liahcns commu-
particulari : proptor quod tratlit Aristoto- no, ot soparalus ah omniluis, oportiit
los quod mullis oxporimonlis aocoptis (juod ohjoclum proporlionatum liahoat
una lit univorsalis accoplio (jua^ ost prin- sihi : oo (luod sciro ot intollij4oronon con-
cipium artis ot scientia^ llelinquitur or^o vonil oi nisi socuiulum polostatom etcon-
proprium ohjoclum intellectus esse uni- gruontiam ipsius, sicut (it passio in quo-
versale. '''>»-* passivo : ohjocta onim non inforunt
Sod quidam hoc concodero nolunt as- passionos nisi propriis passivis : ideo si
serentes, quod in quihusdam tanta invo- particularo passionem
alitjuam inCerret
nitur simplicitas ot imnmtorialitas, (|uod inlolloctui, oportorot eum liahere con-
ahstrahilur a matoria et matoriae appen- gruontiam ad illud particulare ingenere :
diciis qujE non hahent, nequaquam pos- et tunc non palorotur nisi a rehus quffi
sunt, sicut ipse intellectus intelligit se et essenl de gencre illius particularis : quod
\
intelloctuales alias naturas qu.Te non sunt esso non potost, sicut sa^pe diximus ot :
tanu'n universales : in his ergo dicunt itli^o denudatum a matoria et appendi-
intollectum esse accoptivum particula- ciis materitc cst ohjoctum, (juod pro-
,.ii,jyi priani infert intollcctui possihili passio-
Amplius cum sula naturalia et matlie- nem.
maticalia secundum so sunt in materia et Nec esl vorum quod dicit adversarius,
motu, divina autem omnino sine niotu et in rehus particularihus tanlam inveniri
materia sunt, nec tamen illa sunt uni- simplicitatem quantam dicit : quia in om-
vorsalia omnia, sed in ipsis est universa- ni rc ost nnivcrsale ex parle forma} com-
lc ot particularo. (^.uni igitur, inquiunl municahilis, ot particulare ex parte suh-
illi, divina sola sint accepta in intelloctu, stantia> illi formae quod incommunicahile
oportet quod qutedam particularia in in- est et uni soli conveniens : et quia prin-
tollcctu accipiantur. Ad hoc etiam indu- cipium communicahilitatis invenitur in
cunt, nos unamquamque rerum tunc ve- omnihus rehus porfoctis in natura pra^ter
re intelligere et scire, sicut in lihro de quam in causa prima, ideo dicit lioetius,
Plujsico auditii dictum est, quando cog- quod omnis res hahct aliquid quod cst,
«
noscimus causas et principia et olemen- et aliquid quod hoc est, et omnis res est
ta ipsius. CausjB autem ot principia ot lioc et hoc. » Seepo autem diximus, quod
elomenta rerum sunt particulariter con- ahstractio quae est in intollectu, est a
stituentes ros et particularia quaedam. particulari, et non scmper a materia se-
Vidotur orgo intollectus verius esse par- cundum quod stricte sumitur materia
ticularium, quam universaliiim. Alia au- (juae est suhjectum transmutationis ct
tem quaedain his similia diciint, qui no- motus, sicut ahstrahitur lignum ab hoc
gant soluin universale esse intolligihi- ligno,et inlolleclusah hocintellectu. Cuni
le. autem dico ioilwn, dico formam prout
autem consentiondum vidotur
IVohis ost universale et cnm dico hoc cadum,
:
]>rim;E sontonliae, quod vidolicet soluin dico formam in hac materia jtarticula-
intolligihilo sit universalo, ot nullum par- tam et contractam. Ifaec autom ahstra-
ticulare omnino quia sic tradit concor-
: clio in omnihus est, ot intolloctus in-
ditor tota secta Peripatoticorum. Ltruin lolligit sc, sicut et alia intolligihilia,
autom universal(! sit in solo intolloctu ot sicut in tertio de Aniina determiualum
non in rohus extra, posterius ot in hoc est.
eodom lihollo erit inquirondum sed : Ex his etiam manifostum et non solum
nunc dicimus nihil puro intolloctu intel- matorialia ot malhomaticalia esse sepa-
ligi nisi univcrsale : et sicut tradunt, rahilia, scd otiam divina omnia : aut
causa ost, quia intelloctus cum sit siin- quaedam sunt separahilia prout univer-
492 1). ALH. MAO. 0J{|). I>H/i:i).
sale ;i [)nrli('iilai'i sfparal inlcllocliis. Mon nnivcrsalia, (jnemadmodnin di<-it
Quod auleni (licuiil n(js (jiiiiiein rem iii- Plato.
teHigcn! et scir(! cum causas (,'t princijtia Amplins autem universale simplex est
cognoscimus, qna; tainen |)arli(nlaria es- (;t pniuin a materia et materia; appendi-
se videnlnr, videtur considerandnm esse ciisseparalum : in eo antein qnod est
(juoad lioc (jnod secnndum rei verilatem hujusmodi, non recipit ipsnm materia.
eadcm sunt principia esse rei, et princi- Cum ergo necessarinin sit in aliquo es-
pia intelligendi ct scicndi rem, scd non se, cum sit sim[)lex forma, o[)ortet qnod
codem modo accepta sunt causa scientiae secundum hoc esse sit in anima : et sic
et rei existcntis in natura : quia univer- universale in eo quod est universale, non
saliter accepta causant scienliam, et ap- est nisi in anima.
propriata et parlicnlarizata ad aliquam Ampliussi universaleessetin re, opor-
rem, sunt principia rerum in natura. Hoc teret quod idem esset rei illi in qua (;st :
autem qualiter fiat, in sequentibus erit quia aliter falsa esset praedicatio illius,
manifestum. cum diceretur, Socrates est homo, vel
Socrates est animal : homo igitur vel
animal pricdicatuin de Socrate idem est
Socrati. Eadem ratione prwdicatnm de
Platone, est idem Platoni. Sed qufecum-
que uni et idem sunt eadem, ipsa sunt
eadem, sequeretur ex hocquod Socrates
et Plato essent idem aut oportet dicere, :
CAPIIT II. quod homo et animal essent aliud et
aliud universale praedicta de Socrate et
Platone, quod est falsum, cum Porphy-
rius quod participatione speciei
dicat,
plures homines sunt unus homo et Ari- :
Utriim universale sit in solo intelleetu, stoteles dicat, quod isosccles et isopleu-
an etiam in re extra ? rus sunt plures trianguli et una figura.
Ex omnibus autem hnjusmodi inconve-
nientibus concluditur, quod universale
non est in re, sed in ratione. Propter
quod etiam Joannes Damascenus dicit,
quod « in talibus commune ratione ct
Peripateii- Utrum autem universale in solis nudis non in re consideratur. »
corum opi-
nio. purisque intellectibus sit, aut etiam in Amplius individuatur forma per mate-
rebus, Porphyrius dicit esse altissimum riam forma autem individuata dat esse
:
negotium et magna egens inquisitione :
individuo : sic igitur et forma eflicitur
et licet hoc ad metaphysicum spectet, propria et materia : nihil ergo formae et
tamen hic de hoc oportetfieri mentionem materige quod est in uno individuo, est in
propter doctrinsefacihoremmodum. Cnm pluribus simul sumptis : ergo universale
autem oinne quodin rebus est, unum so- secundum formam, si-
nihil est rei, sive
lum sit et proprium, videbitur universale ve secundum materiam accipiatur, cum
quod est in multis et de multis, non esse ipsum sit in possibilibus simul sumptis.
in rebus aliquid, prsecipue cum Aristote- In hoc etiam consentinnt Peripatetici fe-
los tradal in prima philosophia, qnod re omnes, Avicenna videlicet, et Algazel,
idem est esse universalis et particularis, et Averroes, et Abubacher, et alii quani-
el principia omnium rerum, qu» snnt plures.
principia essendi, sunt particularia et
Un. 1 Di: I.MKLLECTU ET lATELLKilBlLI, TKACT. II 493
rum Sed ({uidam non nuHliocris auctorila- linjiit ex hoc quod (ota maleria cui illa
tis viri inter Lalinos (|uiljus ista sentenlia formaconimunicaljilis esl, jamcontinetur
non placuit, asserunt universale secun- sub forma, sicut in Cwlo ct Mundo est
dum ali(juid esse in rebus. Si enim in re determinalum. Per hanc igitur aptitudi-
non esset, de re vere non pnpdicaretur, ncm universale est in re extra, sed se-
praecipue cum hiec sit nalura universalis, cundum actum cxistendi in multis non est
quod in quolihet suorum parlicuhirium nisi in inlellectu : et idco dixcrunt Peri-
est totum. patetici quod universalc non est nisi in
Adbnd autem res nulhi inlelli"itur nisi intellectu, refcrentes hoc ad unlversalc
per quod verc est forma rei. Cum ergo
id quod est in nmltis et de multis secundum
universale sit qnod intellii^itur, oportet aclum existendi, et non secundum aptilu-
quod sit vere forma rei et sic est ali- : dinem solam.
quid in rehus. Prout autem jam participatur ab eo in
Amplius autem nihil est verius in re- quo est, adbuc duplicem hal)et conside-
bus, quam id (juod est totum et unum in rationem. Llnam quidem prout est linis
nmltis, et de multis : non enim amitlit generationis vel composilionis substan-
rationcm essendi in rebus per hoc quod tiae desideratae a materia vel eo in quo
est in multis : per hoc auteni quod cst est cui dat esse et perfeclionem, et sic
de multis, habet quod est in eis vera eo- vocatur actus, et est particularis et de-
rum essentia existens substantialis vel tcrminata. Secundo autem modo prout
accidentalis : oportet ergo quod univer- ipsa est totum esse rei, et sic vocatur
sale sit vere in rebus, cum ipsum sit quidditas, ct sic iterum est determinata
unum in multis et de multis. particulari/ata et propria.
Nec putandum inconveniens, quod
est
Doc- .\os autem in ista diflicultate mediam forma dicitur totum esse rei quia ma- :
viam ambulantes, dicinms essentiam teria nihil est de esse rei, nec intenditur
uniuscujusque rei dupliciter esse consi- a natura: quia si esse posset forma in
derandam. l no modo videlicet prout est opcratione sine ipsa, numquam induce-
natura diversa a natura materioe, sive retur in materiam : sed quiahoc esso non
ejus in quoest quodcumque sit illud. Et potest, ideo requiritur materia non ad
alio modo prout est in materia, sive in eo esse, sed ad ipsius essc determinationem.
in quo est individuata per hoc quod est Hoc ergo ultimo considerata forma prae-
in ipso. quidem modo adhuc
Et primo dicatur de re cujus est forma, et sic sepa-
dupliciter consideratur. Uno quidem mo- rata per intellectum est universale in in-
do prout est essentia quaedam absoluta in tellectu : sme communi-
et idco ajjtitudo
seipsa, et sic vocatur esscutia, et est cabilitalis reducitur ad aclum in intclhi-
unum quid in se existens, nec Jiabet essc ctu separante ipsum ab individuantibus.
nisi talis essentiae, et sic est una sola.
Alio modo ut ei convenit comnmnicabili-
tas secundum aptitudinem et lioc accidit :
ci cx hoc quod esl essentia apta dare mul-
tis esse, etiamsi numquam det illud, et
sic proprie vocatur imiversalc : omnis
enim essentia communicabilis multis, uni-
versale est, etiamsi actu numquam dat
essenisi uni soli, sicut sol,et luna, et Ju-
piter. et Imjusmodi . formae enini sub-
stanliales talium comnmnicabiles sunt :
et quod non communicantur aclu, con-
494 I). AlJi. i\lA(;. OHI). IMM:I).
est universalc, absfjue dubio cst aiile
rem : sed aclussua! uiiiversajilatis qiiem
facit agens inlelleclus, esl ex eoquodest
in re quiddilas rei cxislentis, quee vere
])i-.'e(licalur de rc ipsa : et (jiioad hoc est
Cfmsequcns rem abstra(;liiiii de i'e ij)s;i :
CAPUT III. et sic palcl intellcclus pra;determinato-
rum, quod sectai amba; secuiidum ali-
et
quid (licunt verum.
(llaret etiam (;x his, quod cum maleria
nibil cst de esse vero rei, modo
nullo
De soluiione dubiorum qux oriuutur cx nulla res est intelligibilis persuam mato
prgedelerminatis. riam, sed per suam formam : et tuiic
cum universale sit intellectus projuium
objectum, quod esse universale est for-
mse, et non materiay^: forma eiiim omnis
communicabilis esL materia incommuni-
cabilis : nec est materia per ideni sui in
Sed fortc queereret aliquis ex liis quse multis secundum aptitudinem vel acturn,
determinata sunt, occasionem accipiens : sed per diversas partes, ita quod secun-
quia talis consideratio formse in se et in dum partem hanc est in uno, et secun-
materia non videtur esse rei, sed ratio- dum aliam est in alio : et quia res nomi-
nis : cum aptitudo communicatio-
etideo natur secundum quod intelligitur, nomi-
nis hoc modo convenit ei, non videtur natur proprie a forma et materia : nec in-
cidem convenire nisi secundum rationem telligitur nec nominatur nisi per analo-
et intellectum : et sic iterum redit, quod giam ad formam, sicut etiam diximus in
universale et aptitudine et actu sit in so- fine primi Physicorum. Cum igitur indi-
lo intellectu, et nullo modo in re ipsa. viduum sit individuum per materiam,
Sed ad hoc dicendum est, quod absque non habebit noinen proprium proprie lo-
dubio, sicut in Metaplujsicis determina- quendo, nisi forte secundum quod est
tur, actus est ante potentiam, et non se- substantia per formam quae proprie et
cundum rationem tantum sive in modo principaliter et maxime substat. De om-
intelligendi, sed ipsa substantia et diffi- nibus autem his in primo Logicse satis
nitione, sicut causa est ante causatum, et determinatum est.
habet esse causae et essentiae, sicut dixi- Ex dictis autem adhuc accipitur, quod
mus, licet non habeat esse nisi in natura cum universale sit in essentia rei secun-
particulari hoc modo est una essen-
: et dum aptitudinem quam habet ad existen-
tia, non quidcm unitate numeri, sicut di- dum in pluribus tota et cum illa aptitu-
:
cimus numerum esse unum, sed unitate do sequaliter sit respectu preeteritorum et
esse et essentiffi in sc et formse, quae uni- prgesentium et futurorum, quod univer-
tas secundum aptitudinem
multitudinis sale quod est substantia rei, vel fundatur
communicabilitali non repugnat et hoc : in ipsa substantia, univocum est respectu
modo dicitur unum in multis et de mui- omnium prseteritorum prcesentium et fu-
tis. turorum.
Si autem quis quod secun- objiciat, Adhuc autem cum sit de aptitudine es-
dum dicta univcrsale est antc rcm et non senticB qu.T cst ante materiam et com-
post ipsam, cum Aristoteles dicat quod jjositum, patet quod nullo existente ho-
universale auL niliil est, aut posterius mine particulari, adhuc cst vera, homo
suis singularibus : dicitnus^ quod id quod est animal, el hujusmodi aliae locutiones.
LIIJ. I Di: INTRLLKCTi: KT liYrELLKillJIIJ, TRACT. II i<J5
Ex his itenim inlolliiiitiir, quod licel accidens sit iii materia, verius esl ubique
deslructis primis sultstantiis impossibile ot semper (juam bic cl nuuc : ct verius
sit aiifiuid aliorum remanere. tamen est ubi est secundum esse lormaMus, quam
scientia jterpetuorum est, et perpetua est ubi est secundum esse materialius quod
ot incorruptii)ibs : eo quod non lundatiir diminuit suum essc et coarctat j)otentiam
nisi super aptitudinem communicai)ilita- communicationis ejus : et e\ boc se(jui-
tis furmce et essentia', et ea qua» sunt tur, quod \eiius est in iiilelit^ctu qiiani in
passiones et diHeientiae ij)sius : boc au- materia.
tem jierpetuum est et incorruptibile, sive Kt isti dicunt, (jikmI si aii^juce iormcB
j)articuiaiia sint, sive non. Quaiiter au- sunt separatae, sicut inteileclus, (juod illae
tem una scientia sit in omnibus, et qua- sunt ubicumquo operantur, et possunt es-
iiter noninliis quae de Aninin dicta sunt, se in piuribus simui.
deterniinatum ost. Et ex primo concludunt, (juod unum
universale sit quod in omnibus animabus
inteiiectum, et in omnii)us suis parlicula-
ribus existens : et sic concedunt unam
numoro scientiam esse in omnibus ani-
mabus, sed diversas continuationes istius
scientiie dicunt esse ad liomines proptor
CAl'LT IV. diversitatem imaginationis ex qua accipit
intellectus, sicut in terlio de Anima de-
terminatum est.
Ex secundo autem conciudunt causam
vaticinationis quam ponunt necromanti-
De falsilate opiniunis direnlis ontneni ci ct augures, qua de causa videiicet unus
formam esse ubique rt semper. lascinet alium, et impedit operationes
animaies in ipso. Ilabentautem rationes
primae suoc positionis : unam quidem po-
tissimam quam diximus, ei alias quas in
libro de Anima posuimus.
Ltquialongum esl omnibus lalibus im-
Licet autom ba^c via sit rationabiiior, morari, videtur nobis sino prajjudicio
tamennon piacet aliquibus itadicere, sed melioris sentontia} diccndum, qiiod baec
dicunt onmem formam, sive sit subslan- opinio falsitati obnoxia esl : quiaesse ve- $nq^ n,'7t^2:
tialis, sive accidentalis, de se esse com- rum et ratum in natura est iilud quod dat "*! *•*•
_
munem : et quia in materia non est nisi fornic^Dyi^maleria} particulari : esse auteni £yv*-x«i
per accidens, sicut diximusprius, eo quod formale non est nisi secundum aj)titudi-
materia non intenditur ad esse, sed for- nem in essontia formae et secundum ac-
mae est totum esse rei, ideo dicunt quod tum nisi secundum intelleclum separan-
omnis forma de se est ubique et semper: lem, ut diximus : el ideo verissime io-
non arctatur onim in ioco aiiquid esse quendo, essentia formae non est nisi se-
nisi per contrarietatem materiae, nec re- cundum aptitudinem ubique et semper
stringitur ad nunc nisi per ipsam mate- et non in actu. Et quod dicit verius esse
riam contrarietate determinatam : ea rem ubi est secundum se quam ubi cst
enim quae sunt exlra contrariotatom et per accidens, dicendum quod hoc esset
motum, sunt supra tempus et dilloron- verum si ubique et scmper esse conve-
tias temporis. niret ei secundum actum hoc autem non :
Dicunt etiam, quod cum essentia for- est verup '''"o non sequitui- iliud
'
rnaiis de se sit ubique et semper, et jier (juod '^sse secundum
At,
/..1
i'JO n. ALi;. MA(i. ()i{i). i»i{/i:i).
aptitiulinoiii csl essc secunduin quid et [»o- scienticc et geneialionis causam fonnalcm
tcnlicilc : cssc autcni in malcria cst (!ssc in omnibus gencratis (!t extra g(!nerata
vcruni cl porfectuin ct secundum actum. man(!r(:, siciit paradigma]igncumadqu(j(l
I^^t cum (licitur, (|U()(1 lioc accidit forma', huiit cah;ei inaiK^t e.vtra coria, cum ta-
diccndum quod lioc accidens non facit mcn ad ipsuin formetur omnis calceus :
per acci(l(!ns csse ipsum cssc quod cst ac- ct qiiia lioc pcrpeluum cst, dixit cssc prin-
tus matcriae et compositi a fornia : lioc cipium scientiae : et quia immatcriale cst,
cnim est suhstantialc ct V(!rum : scd per dixit esse scmper ct ul^iquc iii omnibiis
accidens dicitur ibidcin, quod est gratia animalibus idcm. Secundum aulcm uni-
altcrius, et non proptcr seipsum conveni- vcrsale dixit tantum in rc, hoc esse (!t
re : quia hoc verum est, quod esse in ma- formam impressam rebus cx primo uni-
terianon convenit formae et esscntiae gra- versali et ex quo formae rerum cgrediun-
:
tia sui et proptcr scipsam. tur, sicut ex quodam etymagio, hoc est,
sigillo hoc autem sccunduin dicit sub-
:
jaccrc motui ct mutationi proptcr rnate-
riam in qua est. Terlium autcm dixit cs-
se post rem,quod est pcr considcratio-
nem acceptum a rcbus et per hoc dixit :
non quidem rein sciri, sed sciri in pro-
GAPUT Y pria natura et per applicationem formae
ad particulantia eam et individuantia.
Aristoteles autem contradictum illud
multis rationibus disputavit ostendens,
sicut et verum est, principia rerum pro-
Dc confutationc erroris Platonis circa xima particularium esse particularia, et
determinata. corruptibilium corruptibilia, de quibus
non estpraesentis speculationis disserere.
Sed hoc quod estadproposituin, est hoc,
quod si esse et essentiae rerum perpetuae
et incorruptibiles sunt tales^ ut dixit,
lunc illae nihil omnino sunt de esse rerum
Adhuc autem oportet mentionem face- naturaliter existentium, neque rescognos-
re de philosophia Platonis, qui apud om- cuntur nisi per principia quae sunt de esse
ncm facultatem hujusmodi solvendam ipsorum : igitur per universalia praeexi-
triplex distinguit universale. Unum qui- stentia et praehabentia esse rerum nulla
deni anle rem quod est causa formalis res cognoscitur : et sic inutiles sunt ad
prsehabcns virtutc totum esse separatum scientias rerum.
etperpetuum ante rcm existens quia :
Adhuc autem et secundum hoc false
cum sit causa, oportct quod sit ante rcm : universale praedicaretur de pluribus unum
ct cum transmutatio et generatio et cor- existens : quia secundum quod appropria-
ruptio non sint nisi in subjecta materia, tum non convenit pluribus primum
est, :
erit illud ante omnia hujusmodi : et ideo autem est nihil de esse rerum et ideo :
cst ingenerabile et perpetuum, et cum ipsum praedicari de re aliqua non potest.
huc dat totum esse raaterise, et est esse in- Proptcr quod absque dubio inconvenien-
dividuorum, sicut sigillum dat cerae figu- tissima est philosophia Platonis in hac
ram : figura autem erit praehabens totum parte.
essc et virtutcm rei : lioc crgo universale Adliuc autem naturalia dilTcrunt a ma-
dixitcssc scparatum etrnathf^jj^;,iticum exi- thematicis in hoc quod ipsa per rationem
stcns sccunduni,5^-. ,//,./,,,,,,., quod fuipium difOnilivam concepta sunt cum jnatcria
LIB. I I)K LNTKLLECTU ET INTELLKilBlLI, TBACT. II 497
mobili et sensibili : (lualiter ergo polest duiii iiisi aliquo movenle. Quid auteui
lingi. (juod talia existant scparata? movens sit bujusmodi formas separatas,
Adbuc autein si essent sepaiata, (juid imju)ssihile esl dicere, etiamsi lingere ve-
faceret ea tany^ere niateriani el causare lit aliquis.
esse naturale in ipsa ? Ktyinagiuin enim Ilaec i'Mtur dicta sunt (k' natura el es-
(juod ponit, non tanjjrit ceram ad sit,^illan- sentia inlelliyibilis.
-e-^«-
IX 32
m t). A\M. iMA(i. ()l'.l). IM{,KI).
TIIACTATUS III
DE COMPARATIONE INTELLEGTUS AD INTELLIGIBILE.
venienter ostensum est in tertio de Ani-
ma : et ideo oportet hic clarius inquiri
quale unum sit illud.
Ad hoc autem sciendum, oportet nos
videre ea qucfi uniuntur luci ex coloribus
qui abstrahunlur ex ipsa : inter omnia
enim corporalia nihil est in quo tanta si-
CAPUT I. militudo incorporeorum appareat, sicut
estlux: propter quod etiam intellectus
agens est sicut lux dictus in hbro de^»/-
ma. Dicamus igiturquod in luce tria sunt,
sunt quae lux, lucere, et lumen quse si
:
Qualitcr intelligibile cst in iiitellectu ? considerentur in se, difTerentiam nullam
realem omnino vel parvam videbuntur
habere. Si autem considerentur relata ad
qusedam alia, tunc magnam inter se ha-
bent difTerentiam : quia lux est forma lu-
minis in corpore quod fundit lucem, et
Dc comparatione aulem intelligibilis emanare formam illam in aliud,
lucere est
ad intellectum secundum unitatem et di- et lumen est jamrecepta forma illa ab co
versitatem unius ad alterum post hoc di- quod primo lucet. Color autem secundum
ccndum est. Cum enim omnis intellectus quod abstrahitur a corpore et efficitur se-
fiat per assimilationcm quamdam intel- cundum esse spirituale in perspicuo sive
lectus ad intelligibilc,oportetunum fieri diaphano est in eo non omnino sicut ac-
ex intcllectu et intelligibili hoc autem
: cidens in subjecto quoniam accidens a
:
unum non est omnino sicut subjecti et subjccto non habet formam ct essentiam
accidentis ncc est omnino unum quod
:
accidentis, sed est tantummodo. Color
fit cx matcria ct forma unum, sicut con- autem alumine habet essentiam el for-
: :
LIB. f 1)1«: INTKLLIOTII KT IIVTKLLK.IIULI, TMACT. IIl 19!)
luaiu coloris, sicut iu jiriuio ilo Scns// rl (juod iiitclligitse,(juodlihct iulclligihilium
sensnto (leteruiiuatuui est. iutclligciido. (iujus causain jam dixiuuis,
Adhuc auteui uou cst iu eo sicut foi- qiiia intellcctus souat lucein incorpoream
iiia in materia ; quia foiuia cducitur per natur.T intcllectualis, qu;e sive accipiatiir
alterationein ilc luateria, et tlt generatio iii uatiira ipsa iutellectuali,
sive manans
rei composita\ f-olor autem non sic edu- ah ipsa, sive recepla, sive tcrminata su-
citiir tle perspicuo pervio, sed sicut alihi pcr iutclligihilc, non hahct in sc forma-
diclum est, abstractione formali abstrahi- lciu aliqiiaui dilTereutiam. Si autcm ad
tur de colorato, sicut fiuura de sigillo. alia rcferanlur illa, tunc dilferunt secuii-
Adhuc autem forma csse materialeha- dum ca ad qua) referuntur.
bct in maleria in qua est : color autem
in perspicuo non habet csse matcriale,
sed spiriluah' propterquod etiam suhita
:
est mutatio perspicui a coloribus et lu-
minc : autem omnia in aliis sunt de-
haec
clarata. Si autem soluni intellcctum dicc-
remus lucem qufeinipso est, tunc intel-
lectus et intclliyibile et intelligihilia sua CAPUT II.
reccpta ab aliquo non dilTerreut : et in-
telligendo id quod recipciet suam lucem
intellectualcin, intclligeret suum pro-
priuin intcllii^ere : et intellig^endo quod-
libet intelligibilium, et se et suam pro- De diversitate intelligihilium in genere.
priam actionciu intelligeret.
Pcr omnen eurndem modum nos ima-
ginari oportet dc inteileclu ct intelligihi-
li secunduui actum dicto, quod in ipso
est hoc enim abstractum cst a rebus et
: :
cura est in lumine intellectus, est in eo Est autem in intclligibilibus diversitas
quod dat ei formam intelligihilitatis se- quae est in colorihus comparatis ad visum.
cundum actum, et non sicut accidens est Propter multam enim victoriam et per-
in subjecto, neque sicutforma in materia mixtionem perspicui clari in corporibus
neque hocest inconveniens, quia talia se- terminatis, videmus quosdam colores in
cundum esse spiiituale quod liahenl in luminis advcntu cffici scintillantcs et spar-
suis abstrahentibus accepta, neque sunt gcntes lumcn ad illuminationcm aliorum
accidens, neque substantia socundum ve- et aliquaiido si verc in toto sit perspicuum
rissimas acceptioncs ijisorum, ne(|ue sunt corpus coloratum, si lumen superveniat,
entis (lifTerentiiV vel species aliquae, nisi illi colores colorant alia corpora sihi op-
accipiatur enssecundum quid sed sunt : posita, sicut videmus in vitro colorato,
qufpdam cntium intentioncs secundum po- per quod lunien veniens secum trahit co-
testatem suorum agentium acccpta po- : lorem vilri, ct ponit cum super corpus
testas enim luminis est tale esse conferre cui per vilrum
incidit lumen. Quaedam
coloribus : et potestas intellectus est tale autcm suut ita vincentia in puritate dia-
esseconferre intelligihilibu?) secundum ac- phani, quod adeo radiantia clficiuntur,
tum intelligendi acceptis. quod vincunt harmoniam oculi, ct videri
Planum autem cst ex his qusB dicta sinc magna non possunt.Quce-
difficiiltate
sunt, (|uod intellcctus non alia opcrationc (lain autcmsuut spargentia tantum lumi-
sive actionc intclligil suum intclligere, nis cl diaphani, quod vixdiscerni possunt
quam intelligendo sua inlelligihilia : et visu propter parvitatem suae compositio-
500 I). ALIJ. MA(i. OHI). \*l\A\\).
nis cx perspiciM), cujus proprius ucliis est tcllcctus haljct conclusio, proptcr quod
liiincn. aliiid sorlitur vocabulum, cl dicilur scicn-
Siniililcr aulcm csl iii inlclli^'il)ilil)us : tia quae scmpcr cst circcta sccundum
quoniam roiina? illoiuin pcr lioc (jiiod quod cst scicntia, ct nuincjuam causans
sunt siinplic(!S ct univcrsalcs, ct niliil <Jc luincn iii aliqiio alio nisi ul principiiim
privationc inatcriai immixtuin hahcntcs, accipiatur. liatiociiiatio autcm dicit col-
sunl intcllcctus quidajn sicut colorcs lationcm, ct quasi dircctioncm pcr sclu-
clari sunl luininis quidcm sccunduin : centis supcr altcrum : ct idcotali nominf;
autcm quod siint inaj^is sccundum natu- cimsctur ipsc dccursus principiorum in
ram priora ctuniversalioractsimpliciora, conclusiones.
sicut sunt intcUigibiliora ct lucem intclli- Ultcrius autcm cx his advcrtc, quod
t^
gil)ilitatis aliis confcrcntia, sicut dignita- quaedaTn i*n quibiis quasi cclipsalur lu-
tes. Qucedam autem luce sua nostrum rncn intellcctus ab interpositione obscu-
intellectum qui cum continuo et tem[)ore ritatis matcri* et privationis, ct venit
est, vincentia sunt, sicut sunt manifestis- supra ea lumen umbrosum ctobscurum,
sima in naturaquiE se liabentadnostruin sicut est in his -quae probabilia cssc di-
intellectum, sicut lumen solis vel fortissi- cuntur tantum, sed omnino occumbit in
me scintillantis coloris ad oculos noctuae his quae tantum sunt sensibilia, sicut in
vel vespertilionis. Qufiedam autem non primo hujus scicntiae libro detcrminatum ^"^
manifestantur nisilumine alieno, sicut ea est. Et ex hoc adverte quare in probabi-
quse ex primis et veris accipiunt iidem. libus sunt argumentationes imperfccta- ct
Quaedam autem ex nimia permixtione conclusiones acceptae cum formidinc :
cum privatione, perfecto intellectu com- probabilia enim neque sunt prima et
prehendi non possunt, sicut motus, tem- vera quae luce intelligentiae sunt plena,
pus, et materia prima. neque ex veris sumunt fidem, sed sunt
Ex his clarum est, quod theologica quae communiter inveniuntur extrinsecus
maxime manifesta parum intelliguntur, in rebus, in quibus est quasi quaedam
et mathematica inaxime intelliguntur, et resultatio luminis intellectualis cum mul-
physica certum et firmum raro liabent ta umbra causata a materia et privatione :
inteliectum. Hoc enim contingit ideo, et ideo universales in talibus non sunt
quod divina sua luce nostrum vincunt vcrae, aut non sunt immobilis veritatis :
intellectum et reverberant mathematica : et cum omnis perfectio argumentationis
autem intellectui nostro proportionata et certitudo sit ab universali et immobili
in se, et intellectui et lumini intellectus veritate, oportet in talibus et argumen-
permixta sunt : physica autem propter tationes imperfectas esse et incertas :
privationem et materiam et motum, ab quare nec bene concludunt, nec conclu-
intcllectualitate cadunt : hinc est, quod sio erit accepta sine magna formidine
divina sunt super intellectum, mathema- contradictionis. De opinionc autcm et
tica in intellectu, et physica sub intelle- dubitatione et ambiguo diximus in aliis
ctu esse dicuntur, libris : adhuc locus erit de eis aliquid
IJIterius autem est advertere ex dictis, dicendi in philosophia prima.
qualiter habitusprincipiorum dicitur esse
intellectus et habitus conclusionis scien-
tia, et ipsc decursus cxprincipiis in con-
clusioncm dicitur ratiocinatio : quoniam
plurimum intellectus lucis et fornice ha-
bent principia, propter quod a forma in-
tellectus noininantur : scd minimum et
qu;isi |)(M' aliud mediiim dc liimino in-
LIH. I DK IXTKLI.KCTII iT IVrKLLKillilLI, THACT. III 501
Secundum autem facullatem nalurcB
intellectualis (ju;e est in hominibus, cau-
satur quiedam intellectus divisio, de qua
(juidam Philosophi faciunt mentionem,
et prfficipue Aristoteles et Avicenna, et
quidam alii sequentes eos. Est enim
CAPUT III quidam intellectus plus continuo et tem-
j)ori, hoc est, imaginationi (!t sensui im-
mixtus quidam autem plus separatus
: :
qiiidam vero medio modo quidam vero :
et vires imaginandi et aliquid accipiendi
Dc diversitate inlellcvtuum lam secun- per sensus non habens. Et primus qui-
dum se, quam secundum i)itcUi(jibilia, dem est obscurus nihil accipiens nisi cum
(juam etiam sccundum facultatem in- labore : ct si docetur aliquid, oportet
tcl/i(/cnfium acccpta. quod liat per cxemj)la sensihiiia : et tales
sunt aut impossibiles ad intellectum per
se manifestorum et divinorum quae in
prima j)hilosophia traduntur, et vocantur
illi mali ingenii existentes a vulgo.
Secundi autem quasi per se aut ex
Ksl autrin iiitcllfclus diversitas quam parva doctrina nali sunt intelligere om-
iuulti IMiilosophoruni posuerunt ([uan- nia : quia agentem non habent tamquam
tum ad ipsas j)arles animoe, quod est in- potentiam animae, vel quasi eflicieutem
tellectus possibilis et intellectus agens, per abstractionem intelligibilia in anima,
_de q^uibus in libro de Anima dictum est. sed habent eum quasi pro forma, per
Tertius autem est, qui est formalis intel- quam anima intellectualis cuncta opera-
lectus, quando scilicet forma sciti vel tur : quia in lihro de Anima felicitatem
opcrandi per lucem intellectus est apud esse diximus, ad quam intendit j)ervenire
animam : et hoc dividitur iu practicum omnis Philosophus, et haec vocatur in-
ct speculativum, de quibus etiam in ter- tellectus sanctus sive mundus ab Avicen-
tio de Anima est expeditum. Hic enim na. Ab Aristotele autem dicitur intelle-
formalis dividitur in intellectum simpli- ctus divinus, et hic intellectus de studio
cem compositum. Et simpkw quidem
et adlevi j)rophetias accipit illuminalionem,
intelligentia incomplexorum componitur : et ad somniorum verissimam interpreta-
autem intelligentia complexorum, aut tioncm.
per modum enuntiationis, aut etiam per Medius autem est, qui juvatur doctrina
modum syliogismi vel alterius speciei faciliter ad intclligendum tam prophetica
argumcntationis. \ii ille quidcm qui quam divina. Sed tertius juvari non pot-
com[)ositus vocatur, dividitur in intellec- est aliqua ratione : quia neque separatus
tum qui vocatur principiorum, qui se- cst, neque hahet instrumenta quibus ju-
cundum aliquid innatus esl nobis, eo vetur per operationem anima3 sensibilis :
quod principia non ab alio j)rincipio ac- et hoc aliquaiido est ex vitio complexio-
cipimus, sed j)er scientiam terminorum, nis, sicut in morionibus : aliquando au-
qui mox innascuntur nobis : et intelle- tem consuetudine non attollendi ultra
clum ex aliis acquisitum, qui apud Philo- sensibilium acceptionem, sicut cst in his
sopbos vocalur adcptus, eo quod est qui vocantur idiotae. Ex his patet quali-
acquisitus per invcntionem vel doclrinam ter qui longo tempore studuerunl circa
etstudium. El ratio divisionum istarum particularia, sicut circa actus humanos,
ex istis patet nominibus. sicut student hi qui legibus intendunt, et
502 1). AI.H. MAG. OIU). \n\AU).
inliisi])sisc;iusa«fitralionosnon qncRrunt, di; coinparalionc uniiis^ad altorurn, et
inliahilcs (•nicinnliir ad |)liil()SO|»liiani. dislinctionf! utrius^juf!. Kt sic ost finis
In lanturn crf^^o dictum sit de natnra prinii libri.
intellcctus, ct dc natura intclliyihilis. ot
'
»»0»0 » *gUa».^
i
DE INTELLECTU
ET INTELLIGIBILI.
LIBER SECUNDUS.
TRACTATCJS UHICIJS
DE PEHKECTIONE NATURALI INTELLEGTUS.
perfectio intellectus animae, sed potius
de gradibus perfeclionis intellectus, et
ostendere qualiter seipsum intellectus in-
venit, et intelligentiam primam, si recta
via procedat in accipiendo perfectiones
ipsius. Oportet autem nos inchoare a
CAPUT I. formis perficientibus intellectum, et per
illas ostendere (jualis perfectio intellectus
sit.
Dicimus ergo supponentcs ex his quae
in ultima parte primae philosophir de-
Unde habet forma, quod sil iii atiima monstranfur, onmes formas ab intelli-
intellectiiaH ? geiitia prima universaliter materiam
ambiente dari materia' et ex hoc om-
:
nem formam quce in materia est, esse
mediam inler duo, intclligentiam videli-
cet a qua lluit sicut formae artificiatorum
ex intellectu artificis, et materiam in
Post hsec autem de perfectione animae qua est per esse quod dat materiae. Intel-
intellectualis videtur esse agendum. Ex ligenlia autem quoe indivisibilis est et
perfectione namque natura cognoscitur simplox substantia et essentia, cum ipsa
intellectus. Non est autem nostra inten- sit causa prinia, est incfivisibilis forma et
tio agere de felicitate, quae est uitima simidex, et non una forma post afiam,
:m I). AMi. .,iA(i. oHi). v\\a:\).
nec csl (lel(!nninjilji ad ossc lioc vd illtid li.n. Oiiod aiilt^m forriia sil in simplici
in individuo :.ncc cliam pioul csl in iii- inl(!lli;.^(!nlia'. luminc, noii habcl a malc-
tellcctu prim.TR causjr^ comiljilur opposi- ii;i : (jnia anlcquam fuisscl in matcria,
tio (d (liv(Msiliis vA WMnporjilil.is ct (^om- lui( in luminc : if^ilui- quod f(jrma cfficia-
positio ct mat(!rialitas ct liujusmodi. In tur in anima, non hahct a matcria, scd
matcria autcm cst sccundum cssc divisi- ah intcllij^cntia ct hoc (juidcm cst n(!-
:
bilc succcssivum mjitcriale, ct comitJitur ccssarium quoniam sicut color non ha-
:
eam compositio ct divcrsitas ct composi- hct a colorato corpore quod efficilur in
tio ct divisio per numerum vclpcr natu- visu, sed ab actu lucidi quod secunduin
ram hujusmodi multa, sicut
materiae, et cnectum cst lucidum ita forma non ha- :
in libro dc A«/wr«a/2im« nos ostendimus. het a materia quod efficiatur in jmirna,
Quaeramus igitur, cum foi-ma habeat sed ab actu intclligentise agentis, qui se-
fieri in anima int^dlcctuali, utrum hsec cundum effectum intclligentia agens est.
habeat ab co quod fluit ab intclligcntia, Et in lioc deprehcnditur error diccnlium
aut ab eo quod liabct csse a materia? formam anima secundum essc in-
esse in
Constat autem cum niliil materialium dividuum quoniam illa individuum ha-
:
comitetur formam secundum quod est bct a materia, et non a lumine intelli-
in anima, sed potius habeat multas il- gentiae in quo est forma secundum suae
larum proprietatum et conditionum quae originis naturalitatem : ct sicut ad esse
comitantur eam in intellectu intelligen- in materia indiget generantibus et alte-
tiae, quod ex hoc quod est notitia quae- rantibus quae tangunt cum transmutant
dam intelligentiae habet fieri in anima. matp"riam : ita ad esse in anima non in-
Et hoc maxime patet triplici ratione : diget nisi luinine intelligentiae agentis,
quarum quidem una jam inducta est : quod lluit in animam, et esse intellectua-
quoniam nos scimus formas in intellectu le formarum generat in anima, Haec au-
animae sequi proprietates ct conditiones tem primi Philosophi est determinare.
intelligentiae et non materiae. Secunda
autemratio, quae formalior est : quia nos
scimus ex his quae in libro de Anima
detcrminata sunt, quia forma non fit in
anima nisi per hoc quod separatur a
materia, et liberatur a materiae condi-
tionibus. Materiae autem conditiones
sunt ea quae sequuntur prout est in esse
materiali, et haec sunt differentia loci
et temporis, et oppositio, et compo-
sitio, ethujusmodi liberari : autem for-
mam ab hujusmodi casibus est accipere
eam prout est in lumine intelligentiaB.
Patet ergo ab origine unde lluitforma, et
haec habet quod sit in intellectu animae.
Tertia ratio quae cfficacissima est, haec
est, quod ex quo forma in potentia est in
anima et non in effectu, non cfficitur in
anima nisi aclu alicujus agentis. Cum
ergo hoc agens non sit aliquod eorum
quae sunt in materia, sed potius lumen
intcUigentijE, non cfficitur anima reci-
picns formam nisi per lumen intclligen-
LIB. II l)E IMELllXTLI KT INTELI.KillUiJ, TIIACT. IL\, 505
mit formas et informal omnia instru-
mentaliter agentia sub ipso, qua; sunt
calidum et iuiinidtim et siccum el frigi-
dum.
Sic opoilt'1 imaginari, (juod virlus iii-
telligentia* siij)ponitur iiis qufe movet, et
CAPUT II. ambit ea, et inlluit eis formas qiiu' sunt
lioc quod ipsa est et non acquisitiT iu ea,
et continet omnia in luinine suo quo- :
niam sine medio conjungitur omuii)us
liis in qiiaj agit et lioc lumen jungitur
:
(Jitare formie fhtuiit tib inlcllUjentla sc- animae, etjungitur formis in anima exi-
cunthtm forma mundi cst ?
tjittjtl Ip.sa stentibus, et sub actu hujus luminis for-
Et ex hoc habetur quod /iunt In ani- ma movent animam, sicut sub aclu lucis
ma. exterioris colores movent visum. Ab in-
teiligentia autem prima descendunt hu-
jusmodi formiB, et quo magis ab ipsa, eo
magis efflciuntur matcriales et ignobiles,
ita quod ultima in descensu est forma
elementalis et inlima elementi quod est
aulcm quaTulur qualitrr inlellitjcii-
Si terra, quod esse dicitur fsex clemcnto-
tia prima agens attingit animam, ot qua- rum : et est descensus per modum com-
liter allingit materiam in qua sunl lor- positionis forma' cum rebus in quibus
mse? Adhuc autem qualiter exeunt for- sunt forniae, et est quasi moveantur for-
niie ab ipsa in animam ? Adiiuc licet pri- mae ab inteiligentia ad materias in qui-
mi Pliilosophi sit dcterminare, tamen l)us sunt non in toto amittentcs lumen
propter doctrinae facilitatem iiic breviter quamdiu formiesunt. I^t hoc
intelligentiae
transeundo dicimus, quod quteiibet intel- est per contrarium in anima quoniam :
ligentia agens ambit lumine suo onme anima cum sit forma quaedam juncta
iliud et totum, cui sicut materi» ct sicut matcriae, non potest acciperc formas nisi
eiquod movetur, ab ipsa supponitur. incipiendo a raateria quae proxima est
I*^t bujus quidem exemplum est in se- Non igitur accipit nisi per resolutio-
ei.
mine hominis. Id enim quod operatur in nem a materia, el continue procedit re-
semine hominis, non potest esse natura, solvendo donec veniat in causam pri-
cum noii unum unius formai et ligurie mam : et ibi est ultimum perfectionis ip-
operetur, sed valde diversa tam in simi- sius et finis inteliectus. Kt bujus ilerum
libus membris quani in dissimilibus et simile est in motu luminis a sole in co-
operans enini in semine est
olficialibus : lorata, et reditu colorum in perspicuum
anima, non ut est endelecbia corporis, et in visum spcculum animati, quod est
sed ut artifex (jui est virtus formativa, oculus.
qui est in spiritu qui inter viscosilatem Ouaereret autem fortasse aliquis, unde
seminis conlinetur et ambit totam mate- babeat intelligentia formas quas ut fons
riam corporis intia virtutem et lumen omni tempore exul)erat in totum univer-
suum :forma quas inlluit,
et non sunt sitatisordinem ? Sed ad hoc, sicutjam
in 60 ut habitus quidam 'accidentaliter, diximus, non est (lifficile respondere :
imo sunt in eo hoc quod est ipse, (|ui ii- qua?rerc enim unde intelligentia alicujus
cet unus sit in substantia, tamen nuilti- ordinis liabcat formas quas exuberat,
plex est in virtute et sine medio aliquo a idem est qua?rere', unde habeat intelii-
loco uno cordis fiuit in omnia, et impri- gentia. et quod est inteiligentia ? quia.
nO(i 1). ALB. iMA(;. OHI). VWVA).
sicnt jain dixinins, sicnl scjli cx InnrnHj
sil)i subslanliali ronlalilor convcnil Inces
ennittercMU niunduni, ita el inulto rnagis
intelligentije agenti et rnaxime caustf;
priincE cx luminc sua; suhstantia} conve-
nit luces emittere, quae sunt fonna; om-
nium eorum qucE forniantui'. ¥A sic ani- CAPLT III.
mse in suum universum meinbrorum
convenit vitas emittere, quae tamen vitae
secunduin opcra vila; specialia determi-
nantur mem])rum,
in licet in anima sint
omnes illae vita^. una vita indivisibilis in (Jualitei' inlelleclus agais in anima .est
substantiamultiplexsecundum virtutem : sicut lux et sicut ars, et ideo est per-
ita intelligentiae primae convenit luces fectus agens perfectiones ?
emittere in totum universum. Et ideo
subtiliores Peripateticorum distinxerunt
inter formasmundi et formas materiae,
formas mundi vocantes univcrsaliter re-
latas ad universum, formas autem mate-
riae dicentes eas quae sunt dantes esse His quasi per moduni prajlibationis
materiae. Formae igitur mundi sunt ab excussis, oportet nos determinare quali-
intelligentia ex hoc quod ipsa est intelli- ter intellectus agens, sicut lux sit ad
gentia, et quando iiunt in anima, fiunt materiam comparata his enim duobus
:
magis in anima ex parte illa qua fluunt a bene explanatis melius scietur inodus
forma mundi, quam ex parte illa qua per perfectionis animae humanae.
esse sunt in materia. Dicamus igitur cum dicitur quod intel-
lectus agens est sicut lux, tria in ipsa
quorum et
attenduntur similitudine, pri-
mum est, quod sit primum agens esse
intellectuale. Secundum est quod est
universaliter agens intellectuale. Tertium
autem quod est incessanter agens esse in-
telligibile. Et unumquodque istorum
quaedam alia sequuntur, quod qualiter sit
verum, sic probatur. In omni enim uni-
verso in quo sunt quaedam sicut acta tan-
tum, quaedam autem sicut acta et agen-
tia, necesse est esse unum primum quod
est agens tantum. Esse autem intelle-
ctuale est in omnibus quae sunt intelle-
ctus et ratio eorum quae intelliguntur.
Esse ergo intellectuale est in omnibus
intelligibilibus. Omne autem intelligibile
quod intelligitur non nisi per formain
suam, vel per seipsum, si forma est, in-
telligitur. Et constat quod hic intellectus
sive intelligibile esse, ita est facfum,
quod ulterius non confert ad esse intelli-
gibile praeter seipsum : hoc autem tolum
Lin. II i)K i.NTKKLKr;riT F;r i.vn:MJ(iii;iLi, thact. hn. 507
sub auima liouiiuis est por hoc ([uocJ ip- lliiil iiuivL-rsaiitin' supcr ouiuia (juai suut
sa est imago fonnce uuiudi, t>t uou lan- acliva ct passiva in iiiatcria, ita noccssc
tuui forma matcrife. Est aulcm iu auiuia cst priuuim a-^cus uuivcrsalitcr agendi
iu via cognitionis multa accipcrc phau- formam aclum omuihus inllucre. lu
ct
lasmata et facta secundum scnsum, ad prinia cnim philo,w/)hi.a })robavimus,
(jua; retlt;ctitur in his qua) intcllij^uutur (juod oumis actus ])rimi agcntis pcr hoc
couccpla cum materia, ct secundum iuui- imiversalis et liuieus est : (juia stat inter
giuationem rellcctitur iutellcctus sccun- (juoddam j)rimum ct quoddam ultimuui
dum ea qujp iutcUi{^untur matheuuiticc omuia c\tcudeus nicdia. Esse autcm
[ler
et ad iutellectum possibilcm. quod a priuu) per omnia mcdia pertiugit
Oportct ergo quod iu hoc ordinc uui- usquc ad ullimum, universaliter agit,
vcrsi recurratur ad uuum agcns primum CiOnstat igitur primum agcns in intelle-
(luodest primuiu agens essc intelliglbilc : ctualihus universaliter agere : aliter cniiu
uon enim solum in universitatem om- eflicientia non starent. "^
nium rccurritur ad primum, sed in quo- \ix hoc patet, quod agcns intcllectus
libet ordine uno necesse est esse primum uuiversalitcr agit univcrsalitatis ordine
in quo cst status illius ordinis ct haec : intclligihilium qua' sibi subjungitur. Ex
est causa, quod in libro de Aninia dixi- his ctiam coucluditur, quod incessanter
mus in ipsa anima esse duas diHcrentias agit non cuiui cst primum agcns nisi
:
universaliter agentis quo est omnia fa- pcr hoc quod pcr csseutiam agit, sicut
ccrc, et universalitcr possibilis quo est lux per csscntiam lucet quod autcm per :
omuia fieri et per istam rationis neces-
: essentiam agit ali(juam actioncm, semper
sitatcm arguuntur falsitatcs illorum qui agit cam et incessantcr : intellectus agcns
in auima dicunt uullum esse intellectum semper incessanter agit. Et heec veteres
agentem. Isti enim non consentiuut Plii- Philosophi intcnderunt, cum dixerunt
losopliisjqui licet dicant intelligentias quod sit simplex, et quod essentialiter
(juae sunt formae mundi, irradiare supcr agit, et quod indivisae sint intelligentiee
intellectum animse humaute, non tamen in ipso, ;ct quod omnes in ipso sunt sua
negant in ij)sis animabus esse intelle- substantia ct vita ex lux sua. Ex hoc au-
ctum agentem universitati suorum intel- tem quod universaliter agit, scquitur ip-
lcctualium proportionatum. enim Aliter sum esse formam omnium intelligibi-
homo uon pcrfecte esset minor mundus, lium, qu.ie tamen forma in unoquoque
nee csset imago formse mundi quai ta- : intellcctu cst secundum potestatem illius
mcn iuconvcnicntissima scit csse omnis quod intcllectuale esse participat, et non
qui rcctc j)hiIoso|)hatur. Per hunc ergo sccundum potcstatem primi agentis et :
umudum quo uuivcrsitas corporalium quod ipse est scmen omnis intclligibilita-
habet unum primum agens in his quae tis, ct quod sub actu suo omne intelligi-
faciunt et iiunt usque ad ultimum fa- bile movet animam.
ctum, quod est lux solis, supcr (juam ir- Et ideo nulla est quaestio eorum qui
radiat lux ageutis primi iut(dlcctus : et qua>runt, quomodo formae rerum possunt
nisi irradiarct super ipsum, lux solis nou agere in animam^ cum anima nobilior et
esset ellectiva formarum corporalium. altior sit illis et id quod est nobilius ct
:
Tta est in quolibet universo : oporlct altius, potius agere videatur in id quod
etiam anima homini» esse secun-
ita in cst suh ijiso, quam quod rt^cipiat ab ipso
dummultitudincm iiuivcrsitatcm intcl-
t.'t et patiatur. Et est quaeslio imp(!rilorum
lcctualiscssequod filiu ipsa ctiuintcllcctu in uaturalibus. Formae cnim cxlcriorum
ij^sius. Jam autem !"acil(! cst ostcndcrc, nou aguut nisi j)rout sunt intclhictus qui-
quod agens est in eo sic it lux : (juia cst dam, ct aguut suh lumine intclligentiae
universaliter agens : sicut enim lux in- agentis quod est in ij)sis, et sic agere
:)08 1). Al.li. .MA(i. Olil). 1'H.KI).
possiint, ii) |)()ssil)il(;in inUillccUirn. Piilcl ct largicntcm omni (;i (juod sccunduin
etiani c.v lioc quod ciini intci' oinniiagcns (!ssc intcllcclualc p(!rlicitur.
et palicns debet cssc coininiinicalio, (ju.T! n,7!c autcm ((nijuncta his quae jam in
coininunicatio csl int(!r agcntcni cX for- anlcriori hujiis scicntia- libro dixiinus, cl
niain ct possihilcin intcllcctiim. I*^t quod his qufje in tcrlio libro nostro de Aidrna
ipsa forina stans univcrsaliti!!' in luininc dicta siint, vcriiin ostcndunt intellcclum
univcrsalitcr agcntis, cst agcns quod pro- agcntcm : oinnia tanicn Iia^c plcnissimc
pric hal)ct infcrrc passioncin intcllcctui int(!lligunlur ex scumiiai /jhilosop/u,r pri-
possibili. Kx boc autcm quod est agens rnn' : quia isla in veritate pura scicntife
essentialiter conscquun-
et incessantcr, naturalis transcendunt.
tur ipsum sua acta per hoc quod in ipsa
necessaria ct stantia ct quoad hoc aeterna
quod sunt iinmutabilia hoc enim modo :
seterna dicuntur qusecumque Philosophi
seterna vocant : et sic scientia est neces-
saria et aeterna qute est de hujusmodi
formis. CAPIJT IV
Et hoc multi Stoicorum ignoraverunt :
et ideo alias formas quam illas quse in
rebus sunt posuerunt : hic autem inlel-
lectus agens comparatur arti, et est com-
paratio quae essentialitcr convenit ei se- Qualiler intellectus possibilis sit potetitia,
cundum quod praehabet in seipso omnia et ut tahula rasa, et ut locus et utspe-
intellecta. Non autem hoc intelligitur de cies inteUigibHium ?
arte mechanica, quae diversa est a mente
artificis, et est scientia qusedam operativa
factorum cum ratione : sed intelligitur
de arte naturali, quam omnis forma
etiam corporea dicitur imitari : dicimus'
enim in Phijsicis in semine sive spiritu Dicamus autem nunc de pcrfectione
seminali esse animam ut artificem, qute intellectus possibilis. Huic autem quatuor
omnia cum ratione certa et infallibiliter attribuuntur a Philosophis, quorurn unum
operatur : cum tamen haec ars non sit est, quod ipse idem indivisibilis substan-
scientia quaedani ab ipsa substantia for- tiae existens potentia est omnia intelligi-
mativae virtutis : sed sicut ipsa prout in bilia. Secundum cst, quod se habet ad
se formativa virtus habet omnium mem- omnia intelligibilia sicut tabula rasa in
brorum virtutes illas quibus operatur ad qua nonexigetur aliqua praeparatio, quod
vitae potentias universali ratione et cum imago sit in ipsa. Tertium autem est,
certa finis intentione ct ratione formae. quod ipse est potius locus intelligibilium
Et sicut est particulariter in semine, ita quam materia. Quartum autem est spe-
est universaliter in luce agentis intelle- cies intelligibilium, sicut est sensus sen-
ctus respectu universitatis totius ordinis sibilium specics. Et de omnibus his ne-
sibi subjectae materiae : ipsa enim lux cesse est determinare, licet sit valde dif-
sua scientia est, et sua ars est certa ra- ficile : sine his enim impossibile est scire
tione omnia ad esse intelligentis produ- animae perfectionem.
ccns, ct omnia construere faciens in in- Cum ergo intcllectus possibilis dicitur
tellectu possibili. Ex his constat intellc- quo omnia fieri intelligibilia, intelli-
est
ctum agcntem essc perfccluin, et supra gitur quod ipse in potentia sit omnc in-
perfcctum perfcctioncs omnes habentem telligibilc unus et idem indivisus et sim-
LIB. H I)E IM1:LLI:CTU ET L\Ti:iJ.l(.IIULI, TUACT. UN. 509
plex sec.undiim suam substantiam : et esse lucidi termiuati, pcrvii, et animati,
ideo sua potentia qua lit intollijiibilia. Et per omnem eiimdem modum in
non univoca ad potentiam matcria*
est corporibus ejusdem uaturiE sunt lumen
qua? non est susceptibilis omuium una et iulelliucntijB terminatum quod est sim-
indivisibilis existens, sed [)otius secuu- pbw forma rerum separala a materia, et
duni sui divisionem in multa. Et cum di- luinen ejusdem quod est intellectus pos-
citur quod in inlellectu possibiU iu eo sibilis, sicut pervium quoddam, et lunum
quod possibilis cst, continj^it omnia iieri, ejus in scipso simpliciter acceplum. Ex
non inttdliyitur ([uod omnia sit sicut ma- boc enim (|uo(l intellectus possibilis ad
teria non enim maleria lit torma. Et
: corpus accedit, efficitur distans a lumine
cuni dicitur quod possibilis intellectus sit intelliyentiic, sicut perspicuum in acre
oninia intellecta, iulelligitur ([uod sil distat a nalura lumiuosi in seipso. Patet
forma illa per quemdam modum. auteni ex his, quod eadem forma est in
Et liujusmodi simile jam ante nos
diN.it possil)ili intellectu et in materia : sed ab
Alfarabius, quod est ima{^inandum, quod |intellectunullam accipit individuationem.
sicut cera intelligatur vel imaginetur to- Etetiam, quod iu omnibus lalibus intelli-
ta transire in figuram sigilli, ita quod gens intellectus et foi'ma intellecta idem
nihil ejus distinguetur ab ipsa figura si- sunt actu per esse habentia dilFerentiam,
gilli : hoc tamen simile ego non omnino sicut perspicuum in loco in quo est co-
conveniens reputo. Sed ponam aliud lor abstractus, idem est actu cum natura
quod est per omnia conveniens. Si enim coloris per esse diiTerens, quod esse im-
colorem simplicem formam intelligamus, portalur per distinclionem utriusque, et
et potentiam perspicuum, per quam ip- quod intellectus possibilis mate- non est
sum perspicuum est illius susceptibile : ria, sed forma. Hoc ignoravit Theophra-
ita enim in potentia non distinguitur a stus.
susceplo in hoc quod unum sit subjectum Tabulae autem rasse comparatur per
et alterura forma tunc sunt aequae na- : hoc quod sicut tabula praeter omncm
turifi perspicuum suscipiens et color sus- praeparationem se altcrantem susceplibi-
ceptus color enim non ditrcrt a perspi-
: lis est figui-ac : sic intclleclus possibilis
cuo secundum naturam, sed secundum praeter oinnem praeparationcm separan-
essc quod est diversis unius naturae et tem susceptibilis non est unius tantum,
ejusdem. Unde perspicuum suscipicns lu- scd omnis intelligibilis. Et per hoc ilc-
men in j)rofundum, est suscipicns perspi- rum patet, quod non cst matcriae poten-
cuum perspicuum in extrerao partici-
: et tia ipsius rasura enira tabuUie non est
:
pans aclumluminis, est color ctplanum : matcria, sed potiussicut pcrspicuum una
est vidcre cujuslibet, quod ilUc naturaesi et ead(!m potentialuminis est coloris om-
sunt diversae, sed esse perspicui in uno et nis susceptibilis, ita idcm iiitcllectus una
in alio diversura est : et per unum et ct eadem potentia luminis agentis quod
eumdem modura ejusdem naturae per di- in ipso est, susceptibilis csl omnis for-
versura esse est susceptibilc quod est mse intclligibilis : et idco nullo modo
oculus perspicui : ergo cxtrcmitas qua^ potest csse forma corporalis : quia hanc
est color si suinatur secundum esse spi- impossibile cst haberc poteutiam unam
rilualc quo est in medio, non est in ad omnem formam suscipicudam : scd
pcrspicuo [)ervio, nec in perspicuo ani- potius sicut tabula rasa est imago si so-
mato quod est oculus : scd sunt sic lum suae su[)crficici addalur tcrminatio-
'
duae naturae distinctae : ct ideo non in nis actio, ita i[)sa intellcclualitas aniraae "^
is proprie loquendo sicut in subjecto, secundum possibilem intellectura est in
I sed potius sicut in re quae est ejus- ista secundum esse quod habcl iu iulcl-
dcm nalurae diversitate secundum triplex leclu, si addatur tcrminationis actio quae
510 I). ALIi. MA(;. OIU). VWAA).
(!sl n!i l(!rinimis ciijiis ipsuiii (^sl ronna.
VA sic ilciiim |»;il(!t (juiilit(M- iiil(;Hi}^(!iis cl
iiilcllcclum suiit i(l(!m Jictu s(!cun(lum
essc tlincrcnlia. Hcbc aulcm quae sunt
(licta, nullo modo convcniuiit mat^jriae.
omnes autem comparationcs ma-
Intcr
^is apta est ({uae est loci.* Loci cnim
CAIMIT V.
omnino eadcm diirerciilia cst (|uai est
locati, ct a locato accipit liguram, et ex-
liibet continentiam, et est motus natura-
lis locati ad ipsum, et quies naturalis in
eo : sicut eniin in IV de Phi/sico auditu De inlellactu formali, et qualiter per
est detcrminatum, cadem est distantia ipsirin perficiatur iiitellectus possi-
cubi ct loci ; cubi eliamsi lincie protra- bilis ?
liantur acentro loci adsuperficiem, erunt
eaedem numero loci ct locati et
linose :
hoc modo eadem natura est intellectua-
litatis in intellectu possibili^ et iu eo
quod intelligitur secundum esse intelle-
ctuale, nisi quod limitibus cjus quod in- His autem habitis, videndum est de
telligitur ipse intellectus formatur, sicut perfectione ejus intellectus quem subti-
locus liguratur ad^locati figuram : et ejus lissimi Peripateticorum formalem voca-
quod quando sub actu lumi-
intelligitur, verunt intellectum co quod ipse est :
nis est intellectus agentis, motus natu- forma omnis intellectus secundum esse
ralis est ad intellectum, sicut motus co- quod habet intelligibile. Hic autem for-
lorum quia est ab actu lucis ad per-
:
malis intellectus, non est ille quem qui-
spicuum per eamdem naturam quies : dam formam rei intellectivam arbitran-
enim naturalis est in ipso. tur quia, sicut jam ostensum est, ille
:
Quarta auteni comparatio est, quod non est formalis ad intellectum possibi-
intellectus possibibs est species intelle- lem eo quod species est possibilis intel-
:
ctorum, sicut sensus est species sensibi- lectustalium specieriimet locus, et omne
lium. Constat quod perspicuum
enim, formale esse potius accipit id quod intel-
pervium est species et forma formse in- ligitur ab intellectu in (|uo est, quam
tellectae per esse quod habetin iiitelle- quod det sibi esse formale, sicut species
ctu, et confert ei esse universale et sim- et locus formalia sunt ad ea ad quse com-
plex quod non habuit in materia. In Iiis parantur : sed sicut in coloribus lumen
enini quse incorporalia sunt, id quod est est formalis hypostasis et perspicui et
natura simplex, est species et forma ejus- pervii et oculi et perspicui terminati,Jia
dem naturee determinatee, sicut sensus lumen quod est actus intellectus agentis,
communis formalis est ad sensus proprios est forma et intellectus possibilis et ejus
et determinatos./ quod intelligitur : enim duo quan-
haec
Ex omnibus igitur hujusmodi compa- tum ad esse intellectuale unius sunt na-
rationibus, patet quod sit perfectio intel- turae et potentiae, sicut patet per ante di-
lectus possibilis secundum quod est pos- cta. Et quia sunt unius potentise, sunt
sibilis. etiam unius perfcctionis secundum for-
mam : sicut etiam color ct pervium te-
nebrosum unius et ideo una fornia
:
agentis utrumque perficit lumen ergo :
agentis est, quod formam rci quoe intcl-
Lin. II l)E LNTKLLKCTII ET LNTELLlCillULI, TKACT. UN. 311
ligitur, ducit (le polontia iu iuluin, etquod ligit se in quolibot intollectu sccunduin
possii)ileducit inactuni. Et sicut in coloro actum facto, ct quod soipsum intolli};il
viso vidotur lumon quod do potontiacolo- quando id quod intollij.;it in qualihol ro
ris facit actu colorem, oo (juod niliil aliud intoUiiiibili inlolligit, ct quod suum in-
agit in visum nisi illud sit torminatum, t(dlii,^oro ost ipsum in actu osso. Et idco
ot quasi sit luco incoiporatum : ila in dixorunt quod intoUoctus possibilis, ot id
quolibol oo quod inloliiiiitur de omnibus (juod»iutolligitur ab ipso, et suum iiitol-
intolli<jfil)ilil)us, non inlolli^itiir nisi lu- ligero, ost unum
idem ratione diirerens
ot
men intoUectus aj?entis, licot in aliquo secundum esse. Supra enim ostensum
intelligatur incorporatum in materia sen- est, quod intolloctus et id quod intolli-
si^bili, el in aliqu^j intolligatur incorpora- gitur aclu, sunt idem et cum suum in-
:
tum in quantitato imaginabili, et in ali- tolligere non sit nisi actu esse, vidctur
quo intoUigatur clarum in esse simplici alicui forto quod etiam ipsum intelligere
intelloctuali sicut lumen quod est co-
: sit idem cuiii ipso secundum substan-
lorum bypostasis, ot in aliquo videtur tiam et hocquidem estverum sccundum
:
candens, sicut in albo, ot in aliquo sui)- (|uod intelligere dicit apud sc intelligere :
mersum, otin aliquo fore exstinctum, sic- socuiidum autem (juod dicit inteiligcre in
ut in nigro. agere osse intelligero, est super intelligi-
Palet igitur ox dictis, quod inlellectus bile converti et considerare, et sic peni-
j)ossibilis in actu oflicitur per luinen in- lus non ost idem.
teilectus agentis, et quod in omni eo Exomnibus autominductis patet quod
quod int(dligit, hoc intolligit : ct quando inlelloctus in liomine tribus in genere
etiam seipsuin intelligit in actu, se intel- perficitur, agente videlicet, et forma
ligit in lumine agentis. Ex induclisctiam agentis in possibiii iiitellcctu, qui est lo-
ulterius ostenditur, (juod cum lumen cus intelligibilium et formaiis intellectus.
agontis secundum quod habot in in-
csse Patet otiam qualitor in omni intcllectu
teliectu possibili, ot eo quod intolligit secundum actum facto intelligitur possi-
sic quo inteliigitur omiu! (juod ot quo bilis intellectus et agens.
intelligit omnn id quod inteiiigit sicut :
lumcn solis quo vidotur id quod videtur,
ot (juo videt illud quod vidot. Quo autem
intolligitur id (juod intoiligitur, et (juo
quod inteliigit, maximo in-
iiilolligit id
toiligitur in omni intellectu secundum
actum facto eo quod iilud ost causa et
:
ratio intelligendi lumen intollcctus agen-
tis, est inaxime id quod intoliigitur iii-
tellectu secundum actum facto.
Amplius cum lumen illud sit manife-
statio intollectus agentis facti secundum
proportionom ojus quod recipit lumon,
patet quod intolioctus agens manifeslatur
in quolibet intoiiectu secundum actum fa-
cto.
Amplius cum lumen, itFest manifesta-
tio sui ct perspicui pervii, ostensum est
quod iuiiion agentis ost in inteiicctu j)OS-
sibiii j)ervio, concluditurnecessario quod
intoUeclus j)ossibiiis invenit et inlid-
512 I). ALH. MAG. OJ{I). in{M\).
lcntia, quo educilur ad actum intelii"-!-
bile.
Et iu iioc videtur p(.'»cure Alfarabius ct
quidam alii dicent(!S inteliectum possil>i-
iem abslraiiere formas : nou enim iequ(e
potentiie eslabslraliei(! foinias, et alislra-
ctas recipere quocum(|ue modo recipian-
CAPIJT VI. tur, sive per niodum materia;, sive per
modum ioci : sed potius agentis per »<;
est abstraiiere, in cujus lumine est esse
abstrabi sicutgenerans in natura con-
: et
ferendo forrnam dat ea qu.je formam se-
De wtcllecUi m c/fcclu, el qudUter pos- ({uuntur, qua; praecipuo sunt motus et lo-
sibills in effectu per/icitur? cus : ita gencrans omnino formaiiter in
corporaiibus dando esse sui iuminis, dat
consequentia id, quae sunt motus ad in-
teiiectum possibiiem et locum qui est in-
teiiectus possibilis, sicut in ante habitis
dictum est. Sic igitur est de inteilectu in
Nunc crgo restat inquirere de eo in- effectu.
tellectu qui intellectus in effectu vocatur :
Sicut ergo coiore eodcm agente coio-
liicenim etiam dicitur intellectus in ef- res omnes fmnt in effectu, et facti in ef-
fectu, eo quod in eifectu efficitur poten- fectu, faciunt in elfectu perspicuum et vi-
tia intellectus.
Est autem hic inteliectus sum : ita formae rerum uno lumine agen-
qui est forma inteilecta, quae est separata tis fiunt in effectu, et factae in effectu,
a rebus lianc enim diximus essc in po-
:
faciunt in effectu possibilem inteiiectum
tentia respectu inteiiectus agentis, et sine medio. Et sicut visus quo fuerit
quando actu iuminis moveturad in-
ejus ciarior, eo clarius percipit in colore iu-
tellectum i^ossibiiem, ofticitur inteliectus men candescens : ita inteilectus possibiiis
ineffectu. Adimc autem et ipse possibi- quo fuerit a corpore sive carne separa-
lis est in potentia antequam hsec forma biiior, eo magis percipit lumen inteile-
efliciatur in ipso : et cum efncitur inipso, ctus agentis diffusum in formam rei in-
est inteiiectus in clfectu : et iiice poten- teliigibiiis.
tiae non sunt omnino unius rationis, nec Istud tamen inteiiigibile in libro tertio
sunt diversarum rationum. de Anima sub tripiici differentia esse di-
Et quod non sunt penitus diversarum ximus. Est enim conceptum cum mate-
rationum, patet per ante dicta. Quod ria secundum esse et rationem, et con-
autem non sunt penitus unius modi> et ceptum cum materia sensibiii secundum
rationis, ostenditur sic. Inteiiigibiie esse et non secundum rationem, licet se-
enim non dicilur in polentia nisi per esse cundum rationem conceptum sit in quan-
quod habet in maleria in qua iigatum est titate, et est separatum a materia sensi-
lumen agentis inteiiigentia, sicut lumen biii et quantitate et secundum esse et
oculorum in tenebris et h;ec est poten-
:
secundum rationem. Et haec divisio in-
tia privationis cujusdam, Cum autem di- telligibilis est accepta secundum esse lu-
citur inteiiectus possibiiis in potentia, minis inteliigentiae agentis, quod iiabet
non ea iigatum' iumen, sed potius
est in in rebus quibus dat esse et rationem. Si
iigatum est in eo quod deberet movere «nim iiic accipiatur diffusumin principiis
i])sum et distinguere : et sic inteiiectus tantum diflinitionem
esse et substantiae,
eodem agente oducitur ad aclum de po- habet secundum iilud esse non concep-
I
LiH. II l)H LNTKLMXTII ET LXTKLLKilBILI, TKACT. {JN. :;|:{
tam cum quantilalc i-l qualilalo sensibili: I)ro{)rIam rationom soire secundum in-
quoniam sulistantia' esso ost anto (juan- toIJLM-lum acci()iatiir. Kt idoo anti({uissi-
titatem ot qualitatom. Si autem acci{)ia- mos idiotas llornu'sinoro{)ans, dixit « ta-
tur sccundum osse(jU()dhal»ot immorsum los nulli hunuinorum in vita
0{)oram ih'-
principiis corporum socunduni quod ost disso, sed more porcorum vitam ox|)en-
corpus, habebitrationom concoptam cum disso. »
l^rincipiis quantitatis. Et si accipiatur ut i^st autem hujus exonq^lum ot in {tor-
immorsum quantitati ot motui, liabobit spicuo, cui in multis siniilis est intolloctus
rationom concoptam cuni materia sonsi- possibilis: hujusonim aulla manifostatio
bili. Et sicut dixinuis, (juod intolloctus est quanuliu ost in potentia: sed cum est
nostor plus conjungitur imaginationi ot in elToctu et actu esse perspicuum, ma-
sonsui quam inlolloctui primo ai;onti, nifestatur tunc por hoc ({uod manifosta-
idoo obscurus est, ot ad oa quu' sunl so- lur id quod vidoturin ipso. Et hcec ratio
paratce penitus rationis, habot se sicut quod homo
convincit, numquam invo-
oculus vesportilionis ad lumen solis ct nit soipsum,
:
nisi contomplatioiio vorila-
idoo prius est imbuondus in physicis, ot tis rerum sed hiocsoquontia doclarabunt
:
doinde mathomaticis, ul sic confortatus magis.
multis himinibus mulforuin intclligibi-
linm,consur^^atadintolloctumdivinorum.
in omnibus tamon istis intolliiribilibus,
cum ille fuerit in olloctu quodlibet illo-
rum. invenit seipsum agentem per et
modumquomsupradiximus. Licet autem
ex obligatione corporis sit physicis ot GAPIJT ViL
mathomaticis propinquior, tamon divi-
nis est per naturam similior et ideo plus :
sui in hisintolligibilibus invcnit qua' di-
vina sunt, quam in eis quae mathematica
sunt ct physica.
De intellectii principionan cl in.strnnien-
Adhuc autem videtur, quod cum id tornm per qiiai intcllectus posibiHs cf-
quod esl in potentia cognoscens, nihil ficitiir in actu.
pojiilus cognoscat, quod intoUectus, nisi
in elTectu efliciatur, nihil ponitus cognos-
cat:-^ et ex hoc so(juitnr, quod nihil pe-
nitus scit qui philosophije non sludet :
nec enim nor aliquid aliud a se
scit se, :
sicut oculus in potentia oxistens, nihil
0{»ortet autem nos prius ostendore,
ponitus videt, quando per nihil visibi- quod in omni intollcctu qui in olTectu est,
lium sit in eireclu est enim in corp^uo
:
{)rimo accipitur inlollcctiis princi{)iorum
\isus, sicut in anima est intoUectus. Si quse accipiuntur sicut in priori istius
cnira oculus per nullum visibilium sit in scientiae libro ostendimus,sciIicet inquan-
effectu, neque videt se, neque aliud, nc- tum terminos noscimus. Principiorum
que videt se non videre quia impossi- igitur est
:
accoplio prima et instrumen-
bile ost videre se non videre, sicut im- lorum. /nstrunienfa autem voco quibus
pnssibile est videre nihil; ita etiam scientia rerum dc ipsis educitur princi-
•juamdiu intellectus in potontia est, et piis : el ista suntmodi argumontationum.
nullo hkmIo in elToclu, impossibile est l*roptcr quod egregio dixit Aristoteles,
scire aliud a so, vel seipsum, vol otiam
({uod modum scientiarum oportot {)ra'-
scire sc nescire si vere et socundnm
:
scirr jiiitc ipsas scientias : quia non
IX
33
:;ii I). AM'.. ,MA(;. ()|{|). l'K/1<:i).
polcst cssc ([ii(j(l s(;i('iitia iciiim accipia- sciciitia doccns senipcr est dcmonstrati-
lur nisi [»rius sciatur iiiodiis i[)sius : vo- va, ct cx lali scicntia rliclores ct ci\Tl(!S
cul ciiiui Hioduiu illuiu (juo id (juod csl non veniuut ad lioc quod in (drectu sciaiit
inviiiule priuciftioniiii, cduciliii-dc i[)sis: guhcrnare judicia ct regerc civilia : pro-
cl tuiic [)cr illa diio, vidcliccl princi[)ia pl(;i((ii()d cliam intcllectus talis virtus (;st
priuui cl sciluiu luodurn, [lossihilis intcl- ctliica cxpcriment(j indigcns et ipse, sic-
lcctus aplissimc ponitur in cllectu sccun- iit ct aliaj viiiutes civiles qu.e [x-r cum-
dum omuc quod est possibilis.
id dcm modum acci{)iunlur.
Fuerunt autcm (juidam anle nos de JfcBC ergo de intellectu qui iii eircctn
Arabum IMiilosophis, (|ui intellcctum (hcitur csse, dictasint a nobis. Per antc-
principiorum diviserunt in duo, dicentcs cedcntia cnim jam manitestum est quali-
principia pliiloso[»liiae Iheorica' csscnlia- t(!r forma rei pcr hoc quod (!st in intcl-
lcs esse apud nos, ct non accipi ita pcr lectu possibili, cflicitur in cllcctu int^il-
doctrinam : rhctoricorum autem et mo- leclus, ct qualiter dilfert ah eo in inlel-
ralium heri in nohis per longam expe- lectu qui dicitur in actu : ille cnim qui
rientiam, sicut diximus homines senes semper cst in actu, agcns vocatur intel-
prudentiae longam operam dantes esse lectus.
intenigentes, ita quod consilium datum
ah ipsis rccipitur sine exigentia proha-
tionis tamquam sit per se notum hoc:
iit etiam in rhetoricis civilihus : ethunc
intellectumnon hahent juvenes passio-
num insecutorcs. Tn disciplinalibus me-
liorem intellectum videntur plcrumque
juvenes hahere quam senes. GAPLIT Ylll.
autem dicunt de modis argu-
Similiter
mentationum, quoniam est modus argu-
mentationis imperfectoe et hac omnes :
utuntur homincs omnis qui persuadere :
nititur, necesse est quod modo argumen- De intellectu adepto, qiialiter in eo ani-
tationis utatur : et hic modus prsecipue ma perficitnr, et per studium invenit
autem mo-
est inrhetoricis civilihus. Est seipsum ?
dus argumentationis perfectse, quo utun-
tur Philosophi. Primum dicunt innasci
experientia et tempore potius quam stu-
dio. Sic igitur diversihcant hunc intel-
lectum qui principiorum vocatur intclle-
ctus, pcr (jucm intellectus in potentia, Jam autem relinquitur ut de intellectu
sicut pcr instrumenta cfficitur inlellectus adepto per studium disseramus, qualitcr
in etfeclu. Ego commendo istam distin- et ipse est de hominis perfectione : hoc
ctionem : quia rhctorica et civilia non ha- autem congruentius lit si ipsam perspi-
bent propositiones primas per se notas ciamus nominis rationem. Sicut igitur in
per-quas sufficienter accipiantur : etideo priori istiusscientiae libro diximus, adep-
dicit Aristoteles quod in talihus conclu- Adep-
tus est qui acquiriturper studium.
sio opus est, eo quod linis practicse scien- tus igitur intellectus est, quando pcr
ti£E opus est. studium aliquis verum etproprium suum
Et quod quidam Latinorum dicunt, adipiscitur intellectum, quasi totius laho-
quod de scientia docente et de scientia ris utilitatcm ct fructum.
utcnte, locum non hahct hoc : quia Ifoc autem qualiter fiat, sic est acci-
LIH. II \m I.MELLECTLI ET IXTKLLK.IHILI, TRACT. UN.
:;i:)
pienduin '
sicut onini jam anto diximus,
:
causa. quod intolloctus soinpor vororum
id quod ost in polontia,
non nianilesta- ost docoptio autom ot
:
lalsilas ingerun-
tur, noc acquiritur, nisi por aclum suum tiir pbantastica} virtuti.
propi-ium et por id quod in olloclu olli-
:
Sciturautom o\ boc (juod contomida-
citur, in parto
quidoin accipilur. qiiod lio vororum admirabilium
ost suinnue
partoin possihilitatis ojus ponit in olVo-
doleclationis el naturalissimum, ot quod
clu, et plus otplus accipitnr. (piaiulo plus
in (M tola rollorot iialura
liominis in
et plus por multa ponitur in olVoofu
ot :
quantuni est homo, et praecipue contem-
totum autem accipitur, quando por oin- plationo divinorum : oo quod secunduin
nia ad qu;o in potontia ost/ ptMiitus
fuorit jnuHlicta in maximo intollectus inve-
illis
in eiroctu. Divimus autem
in P/iijvicis, nit se secundum naturam propriam, oo
quod intollectus possibilis unus et indivi- quod hoino in quantum homo solus cst
sus secundum ])otontiam existens, poten- intelleclus. lloc autom niodo quo
dixi-
tia ost omnia intolligibilia non ero-o ac- :
nms in vero ost et in bono. Est enim ima-
cipitur nisiper hoc quod ofliciunlur ipsa go primi boni per idem quod est iinago
intolligibilia in elToctu, et totus
adeptus primi veri. Et ideo verum bonum quod
et acceptus, quando in elToctu positus est semper et ubique bonum
et omni
est omnium intelliiribilium quiB ipse est nalurale bonum, est sibi connalurale
m potontia : ot sic adipiscitur bomo suum l)onum : et huic doleclalur ot gaudetad
proprium intolloctum. ipsum, licet retrahatur a bono ut
Et idoo
nunc
dixit
Plato, quod verissima per hoc quod continuo et tempori est
philosophiae diflinitio estsuiipsius
cogni- conjunctus et ex hoc tamon quod sepa-
:
tio et dixit Alfarabius, quod
:
animapo- ralus ost, nullius corporis actus, solus
sita est in corpore, ut seipsam invoniat connaturale habct et verum simpliciler,
etcognoscat: et hoc dicit Aristotelem et solus habet delectationes
non Iiaben-
dixisse sed ubi dixit, ad
:
me non perve- tes contrarium in corruptione boni ot
nit. Demonstratio autem dicti vera est, veri.
qu;e nuiic est inducta. Gausa
autem hu- Quaereret autem fortasse aliquis, si in-
jusmodi est, quod prima imago lucis pri- tellectus possibilis in elfectu efficilur
ma? causae quae conjuncta est per
continuo et formam intelligibilom, et quod est in
tompori, est intellectus humanus : ct elfectu, non est in potentia, qualiler in
idoo necesse est quod similitudo quai-
sit effectu existens adunum, remanet sccun-
dam omnium quae fiunt per lumen pri- dum eumdcm intellectuni in potcntia ad
mie causie, ambions omnia illa, et fit
et
alterum Sed ad hoc et hu-
intelligibilc ?
quorumdam receptaculum per hoc quod
jusmodi omnia jam patet solutiopcr anto
est imago causae primie,
et quorumdam dlcta quoniam diximus quod oppositio
:
secundum quod est cum continuo ettem- et disparatio et diversitas
et hujusmodi
poro, et in utrisque adipiscatur
.seipsam : non consequuntur formas nisi per hoc
hoc etiam quod omne verum
consenla- quod sunt in materia sed socundum :
noura est intellectui, et falsum
contra- quod sunt in luinine agentis, simplices
rium. Est enim mons
huinana ratio et sunt, indivisibiles,
eo quod et units,
^iniililudo quffidam veritatis
prima; qu® sunt unum
idem in causa prima
et
est somon quoddam omnis et :
veritatis : et ideo in lumine suo sunt unitae sibi
ideo similis invi-
per aliquom modum omni cem non cedentes, nec se invicem oxclu-
^ero, et dissonans a falso : et hiec est dentes : et preecipue quia non sunt in
' Idem habet Avcrroes, III ,1.? .\ii ima, com. :J0 versus finom.
rjK) I). AlJi. M\(.. ()|{|). IM{.i;i).
inloIN-elu siciil in ni.itcriu, vcl snhjcclo lloc aulein quomodo fiat sic csl intcl-
|ti()pri(! lofjueinlo. ligcndum. Oj)ortct eniin scire, quod lu-
E.\ his i^Mlur patcl (lualiler por slii- iiKtn causa; prima; gcneralitcr loqu(,'ndo,
'
(liuni inl(3lleclus iidipiscilur seipsurn : (H sui (juatuor liabct manih^slationes naria-
e\ lioc pat(;l vei'us inlelhsclus ejiis (pjod bilc j)ci' noiiicn ct diflinitioncm. rnus aii-
in seplimo Pkysicornm '
(lixiinus, (^uod toiii inlcrior cst, (juo iiianif(;stalur infc-
intelioclus accipions sciontiani et verita- riorum rerum terminatum ad tcrminos
tem, non est alteratus el porfectus. essentiales uniuscujusquc rci. Secundus
est, quo manifestatur in imagine sua
quae est intellectus potontialis, qua; jtrj-
tentia est omnia illa quai abslractionis
separatum esse halient in lu-
vel potiu.s
mine. Tertius autem est, quo manifosta-
turin lumine agentis universaliter in or-
CAPIJT IX. dine minoris mundi. Illi enim conjungi-
tur, non sicut lumon tcnebris vcl priva-
tioni vol potentiai, sed potiussicutlumon
lumini inferioris ordinis : et secundum
quod plus conjungitur et limpidius ea
De intelleclu assimilativo, ct qnalitcr ponens in intellectum possibilem ethaec :
anirna perficitur in illo ? est irradiatio de qua multum locuti sunt
Philosophi, et ordinaverunt propter illam
supplicationes et orationes. Quartus au-
tem modus manifestationis est, quo ma-
nifestatur in ampliatione luminis sui in-
telligentiis moventibus orbes, licet e
Dicamus autem nunc de intellectu converso melius dicatur : quia lumen in-
quem antiquissimi Philosophorum assi- forius Philosophorum
secundum dicta
lativum sive assimilantem vocant, et in applicatur suporiori. Superius autem non
hoc etiam animee perfoctionom declare- applicatur inforiori, eo quod est simplex
mus : ha^.c autem oritur ex omnibus in- et uno modo se habet ad ipsum unde :
tellectihus inductis. applicatio quse plus et minus fit, potius
Est autom intellectus assimilativus, in inferiorum et non superiorum est. Quod
quo homo quantum possibile sive fas est enim intellectus lumini suo applicentur,
pro])()rtionabiliter surgit ad intelloctum patot per motum quem faciunt : quia
divinum, qui lumcn etcausa omnium.
ost nullatenus moverent orbes nisi tales fie-
Fit autem hoc cum per omnia in elfectu ront ad lumen primse causee applicatio-
factus intelloctus perfecto adeptus est nos hoc autem l(5*gum est hic demon-
:
seipsum et lumon agentis, etexomnium strare sed a prima philosophia hoc hic
:
luminibus ot notilia sui extendit so in supponatur. Hic tamen intellectus intol-
luminibus intelligentiarum ascendons ligenliarum universaliter activus est, ot
gradalim ad intollcctum simpliccm divi- agit omnes formas sui ordinis in materiam
num : dovenit ergo ex lumine sui agentis suae sphaerae subjectam. Intellectus au-
in lumon intclligentice, ot ex illo exten- tem agens in animam et in suo ordine
dit se ad intellectum Doi.y est universaliter agens, sicut jam ante
* VII Phvsic. Ie.\. ot (^oni. 20.
LIH. II I)H I.NTKLLmU KT LNTELLKillUM. TILAfT. (T.\. 517
(lolerininatuni est : socl possihili.s aclivus niinis inlVrioris ad Iuuhmi su|)('riiis as(^(Mi-
non est, secl factus in eHcclu |)(m- ai;cn- clil us^juc acl Iuuicmi intellcclus ilivini, et
tein : ille auteni (jui csl in rebus, non In illo slat line
sic ul
ct idco iu
cuui :
est nisi actus, et non ai;(Mis sccunduui onuics liomines natura scire desidcM-anl,
esse intellectualitatis. liiiis desidcM-ii cst stare in inl(dl»>ctu divi-
Aniina huinana concipi^Mulo
ii4:itur lu- no : quia ultra illum non ;isc(Mi(lit ali-
men cui applicatur iiilcdlcctus ancns in cjnis nec ascendere polest.
i[)sa illnstratus, applicalur luincMi inlcdli- |[ic autein hoc notandum, (piod cui-
y;entiarum, ct amplius clarescil in illo : cunique superiorum iiilellccluum iiihdle-
et sicut dicit iVlfarahius. iii ipso elTicilur ctus a[)plicatur humanus, (jiii cst iina dc
sicut stellae ccbH, et intellectus liuic luini- formis muudi, a liiminc islius iiilliiuiit
ni beate et pure permixtus, periti.ssimus in ipsuin forma' et s[)ecies sui ordinis :
efricilur astrorum, et prognosticationum et ideo (jiiaHlam notitia illius ordinis efli-
qua' sunt in astris. Kt idco dicit Ptole- citur in ipso jier analoi^iam cujus jiolcst
iiueus, cjuod « scientia astrorum facit illa rccipere. Et quia oninc quod fit in
liominem pulchritudinem ccelestem aina- aliquo, lit in eo secundum potestat(Mn
re. » hi illo autein luinine confortatus su.scipientis ipsum : et ideo tales intelle-
consurgit intellectus in lumen divinum, ctus denuntiant subtilius de ordine illo,
quod nomen non habet et inenarrahile vel ut scmper, vel ut frequenter, ila
est quia [iroprio nomine non innotes-
: quod a quihusdam prophetizarc putantur.
cit : sed ut recipitur, innotescit : et pri- Qui autem simplici primo et divino in-
mum quo recipitur, cst intelligentia
in tellectui conjunctus est, divinus cst et
quse est primuin causatum et cumenar- : optimusinscientiis et virlutihus, itaquod
ratur, nomine illius enarralur ct non sicut dixit llomerus, « non videhitur viri
nomineproprio, sed noinine sui causati. mortalis lilius esse, sed Dei. » Et ideo
Et ideo Hermes « Deum deorum
dixit dicit Hcrmes Trismegistus in lihro de
non proprie percipi nomine proprio, sed Natwa Dei deorum, quod « homo ncxus
vix mente attingitur ah his qui a corpo- est Dei et mundi » quia per liujusmodi
:
re per ionguin studium scparantur : » intellectum conjungitur Deo, et stramen-
jungitur igitur illi ultiino ct lumini suo, tum hujus intellectus sunt alii intellectus
et mixtus illi lumini aliijuid j)articij)at de quihus diximus, qui quidcm in quin-
divinilatis. I^ropter quod dicit Avicenna, que suntper modos applicationum et assi-
quod aliquando illi lumiiii vere permix- niilationumdiversarum,et intellectusade-
tus intellectus futura praeordinat et prae- pti modos, et ejus qui est in eflectu sed :
dicit, et quasi Deus quidein esse perhi- tamen in gcnere sunt quinque, possihi-
hetur. Iste igitur est intellectus assimila- ''s videlicet, et formalis et princij)ioruin,
tivus. et ille qui in eirectu, ct adeptus, (!t assi-
Et attende, quod in omnihus his in- milativus et divinus. Ilis ergo intelligi-
tellectibus possibilis est quasi fundamen- hilihus et intidleclihus, ut breviter dica-
tuin et primus : liiinen autem agentis in lu'% perficitur aniina. De omnihus au-
ijiso est dis[)Ositio et qiiasi stramentum tein his suhtilius determinatur in />////c>-
ad intellectum principiorum, et intellc- sopliia prima.
clus [)rincipioruin est stramentum ad in-
tellectum qui dicitur in ellectu, et intel-
stramentum ad
Icctus in etlectu est intel-
lectum ade[)tum, proecipue in quo adi-
piscitur aiiima notitiam suiipsius, et iste
inlellectus adeptus ad intellectum assimi-
lativum, qui per gradus aj^plicationislu-
:m 1). A\M. MA<i. OHI). IM{.i:i).
(hvina. Ouartum ost summa perfectio
qutjB in hac vita contingere potcst homi-
ni. (Ifjntingit autem phjs et [>lus secun-
diijn quod anima cst percepliva illumina-
tionum, (jua; suiit a [)rima causa plus et
plusy' Solum enim piimum non lialxt
plus et plus : et ideo est id quod vocalur,
CAPIIT X. nccesse est csse : omnia autem alia plus
ct plus hahentia sunt possihilia secun-
dum aliquem modum, hcet non habeant
proprie loquendo possibilem intellectum :
hoc autem in prima philosophia erit de-
De sanclilale bitelleclu et de creatione terminatum.
quadruplici. Ex autem quse dicta sunt et hic
his
est advertere, quod mundissimorum ho-
minum sunt pulchriora phantasmata,
quam quorumdam aliorum, sicut in
Ethicis dicitur : ita sunt eorum lucidissi-
mi intellectus. Quoniam sicut in mund(j
Permanet adhuc dicere de intelle- exteriori turbulentiae tempestatum lim-
ctus sanctitate et rnunditia de qua Philo- pidum lumen recipi impediunt in perspi-
sophi sunt locuti : hic autem non addit cuo, ita in anima passiones turbulentae
novum genus perfcctionis et intellectus, non permittunt lumina intelligentiarum
sed modum quemdam puritatis dicit circa limpide recipi in animalibus : et ideo
intellectum. dixit Apuleius sententiam esse Platonis,
Ha^c autem puritas ex quatuor effici- quod « deorum quorum ratio absorpta
tur, quorum unum est studium ])ulchri- estin inferno a daemonibus, non est in-
tudinis. Secundum est acquisitio multoe tellectus clari luminis receptivus : quo-
illuminationis. Tertium autem excessus rum autem intellectus depuratus a passio-
separationis a continuo et tempore. Et nihus et occupationibus vitae per applica-
quartum, applicatio cum lumine supe- tionem luminis coeiestium intellectuum
rioris ordinis.Studium enim pulchritu- continue sublevatur a carne, et efficitur
dinis ordinat et componit ab avertenti- sicut speculum clarissimum coelestis or-
hus. Acquisitio ilhiminationis facit quod dinis et pulchritudinis, et in his imhutus
intellectus ex multis scientis vel scientioe tandem vestitur lumine divino, et divina
gradibus ascenditin scihiHum luminihus, quantum fas est secundum facultatem
ita quod sistit in intenigibihbus. Exces- incipit videre : licet innominahiliter ea
sus vero separationis intellectus removet participat, et quodammodo infinite, eo
a detinentibus continuo et tempore. Sed quod talia ut in Deo sunt, inferiorum
applicatio intellectus cum superioribus intellectuum nullus comprehendere pot-
proportionabihter nititur perfici sumrais est : eminenter tamen accipit, percipien-
et divinis. do quod nihil eorum quae in Deo deo-
Inter autem quatuor ista primum est rum sunt, univocum est cum his quae sunt
[jurgatio ab impedimentis, et secundum in inferioribus. » Et ideo ipse solus ost
illuminatio in his quae inferiora sunt ho- id quod vocatur neccsse esse, de quo in
mini proportionata. Tertium autem est prima philosophia prohavimus, quod
purgatio ah impedimonto quarto : quia non potcst habere plus nec hahere aliter
nisi quis excedat mente continuum et et alitor ct hoc cst sibi soli proprium
: :
tempus, non consurgit ad concipienda et ideo est immobile cuncta movens, et
LiH. 11 1)1«: imi:llkctu et intklligihili, TiiAcr. i x. :\\\)
sinip!ex, et imparlibile, et innominahilo. Icliigcnlia non cst aliciijus corpoiis ac-
lucem liahitans inaccessibilem. tus, soil substunlia sopaiata pcr ess(! ot
opera : ot per lioc potentior est ad mo-
vondum, sicut et naula distinctus est a
navi, niliil recipions a navi, sed gubor-
nationis motus ponons in navi. Oinnis
onim nu)tus ab aliquo primo iinmo-
est
bili : sed nos de Jioc loquomiir in librode
CAPLIT XL Pfincipiis nwluuin aninia/iitni. Ilic au-
tom boc suflicit, quod intolliyontia pci"
substantiam scparata, lumon (liirundit et
ingerit per totum orbcm sibi subjoctum,
sicut anima per corpus suum, ot lioc lu-
De moilo por (pieni aninui Inininna per "len ubique prsesens proportionalitcr ol-
iiitellecluni appUcabilis est luniini in- ficitur in liis quacse exlcndunt ad ipsum.
telliijentiaruni. Et hoc est quod magnus Dion^sius,
dicit
quod « lumon oxtondit so per omnos vul-
tus, et lit in inlolloctu intollectualiter, et
in anima animaliter, et in corpore natu-
ralitersecundum uniuscujusque propriam
analogiam : sicut et lumen animpc diire-
Ouaereret autem aliquis per quem mo- rentor participalur a mombris sccundum
dum anima bunuma per iljtelloctum ap- uniuscujusquo ijnalogiani. » Intollectus
plicahilis et quasi immissibilis, ut ita igitur extendens se invenit lumen ubique
liceat loqui, est lumini intolligentiarum : prwsens, et informatur et imhuitur illo
non enim videtur attingere posse usque ot clarificalur ad pulchritudinom ccclo-
ad lumon earum cum sit diffinite in cor- stcm. Et hoc est quod dicunt Pbilosopbi
pore suo, et extra corpus suum non vi- intelligcntiam ubi([ue esse, non roferon-
doatur aliquid posse pcrtingere. toshoc ad prsesontiam substanti;p, sed lu-
Adhuc autem si dotur, quod suporius minis oxpansi por totum et hoc etiam :
miscotur luminihus, cum ba^c luinina luodo auimfle excollentium virorum plura
siut formae mundi, non vidotur oxhislu- ambiunt quam corpora propria, (juando
minibus aliquid distinctiim in ipso fiori animae eorum formis mundi applicantur :
et determinatum : et ideo licet clarioris et ideo aliquando obcdiunt eis transnm-
efficiatur intellectus, non tamen ex hoc tationes exteriorum, sicut obediunt for-
aliquam accipit notitiam determinatam. mis mundi : ct hi suut dc quibus, sicut
Hae autem ot hujusmodi (jucestiones lMiilosoj)hi dicunt, quod operantur mira-
nioventur ah imperitis ignorantibus na- bilia in conversionibus hominum ot Ufi-
turas formarum mundi : sicut enim for- turarum. Et per haec igitur patet solutio
ma materiae amhit et illuminat totam quaestionis primie.
matoriam in qua est, et totum quod est Secundae autem quaestionis solutio est,
iii inal(!ria, proportionaturunicuique par- quod illud lumoii cujuscuuKjue sit intel-
ti forma miiudi ambit ol il-
matoriae, ita ligontia', sivo otiam sit divinum, est lu-
luminat totam materiam ordiuis sibi suh- men activum ot formativum omnium eo-
jccti, et unicuiquo proportioualiter lu- lum quae sunt ordinis infcrioris ot id(!0 :
men suum ubique praescns impartitur. semper extcndit se ad rorum naturas i.\v-
Sed in hoc cst diirerontia, quod forma torininatas, sicut lunion arlis se extondit
materiae corporis est qctus, et partos ad materiam. Pioptor (jiiod otiam quan-
ejus sunt actus j)artiuiii corj)oris : sod in- do informat intelleotum, cxlendil m\\\ ad
K-)
20 I). \\M. MA(;. OUl). Vl\A'A).
r(!rum naluras (lclertninalas : (!t i(l<'<) hominis. (luiii iii oiiiiii natura niliil sit
co"n()S(il iii ii>s() liimin(! |)ci' (jncin ino- proplcr vilius, 1'oiiiia' quaj lluunt conli-
dum nibus iinmillitui', oA. dat essc ndms, nue matcriam cx luminibus causaepri-
in
notitiam non exlendllur nisi ut
quam ma'- el int^slligentiarum^ rnelius multo (;xi-
ad
actualitcr ad res in ipso lumine converta- stcntcs in causa prima ct in luminihus
tur, ct h;d)ebit naturam, omnium secun- int(dligcntiarum (juam iii materia, nulla
dum (juod sunt notiora. Kt multi viri il- ratione fluunt iii rnateriam j)ropl(!r ess(;
luslres inhoc lumine ordinem rerum na- quod habcnt in materia, licct materia
turarum pcrcipiunt in ordinc istius lu- appctat eas sicut divinum et bonum, sic-
minis, et pra^dicunt quidam impcriti
: et ut diximus in libro de Physico auditn.
credunt eos vcra non dixisse ahquando, Nec potest hoc dici, quod fluunt ad hoc
cum ea quse pra^dicunt, non eveniunt, (juod illae formae quae rnundi dicuntur,
non intendentes quod hocquod non eve- largitatem suae fontalitatis ostcndant :
nit,non sit ex dcfcctus ordinis quiest in quia in rchus vilioribus consumere sub-
lumine movcnte et agente ad hoc quod stantiam non est magnificae largitatis.
deveniret, sed potius ex contraria dispo- Oportct igitur quod ad hoc fluunt, ut esse
sitione materiai. Hujusmodi aulem ordi- divinum aliquod et operationes divinas
nis praescientiam quidam excellentiores perficiant. Esse autem divinum et oj)e-
Philosoplii vocaverunt prophetiam : et ralionem non perficiunt nisi a matcria
quia somnium est prseOguratio quaedam separatae : et scimus quod non separantur
hujus ordinis in imaginationibus et figu- nisi ab anima humana perfccta separa-
rativis obumbrantibus claritatem talis tione : oportet igitur, quod per separan-
ordinis intellectuaiis, ideo vocaverunt tem a materia intellectum ad esse divi-
somnium casum a prophetia vel pro- numreducuntur. Hujusmodi autem redu-
phetiffiLapsum. Ex his ergo et hujusmodi ctio non fit per inlellectum mundi quia :
solutio patel inductorum. illarum intellectus habet eas separatas in
esse et operatione divina : fiet ergo ne-
cessario per intellectum hominis qui ad
hoc habet vires et organa, ut a materia
accipiat formas divinas.
Secundum autem omnia quae inducta
sunt, forma non est sufficienter facta di-
CAPIIT XTT. vina per hoc quod efficitur intellectus qui
dicitur in efTectu vel adeptus : sed divina
fit per intellectum assimilantem, et eum
qui vocatur divinus : igitur sic reducta
confert esse divinum et operationem di-
De reductione animfe in esse divinum vinam : autem habens esse
substantia
secundum ultimum statum perfectio- divinum et operationem, non indiget ali-
nis ejus. quo ergo anima sic reducta de sensibi-
:
libus et materia corporum, non indiget,
60 quod materialia et instrumcntalia or-
gana non accepit secundum naturam ni-
si ad hoc ut adesse divinum reduceretur :
stat igitur substantiata et formata in esse
Est autem hoc quoddam omnibus mi- divino in esse perfecta : et lioc vocave-
rabilibus mirabilius, et omnibus bonis runt Philosophi caducum alterius et im-
melius, advertere de bonitate et largitate mortalis vitae, per quam vere probatur
causce primae in reducendo ad se animam animae humanae immortalitas. Quod au-
LIB. II 1)E l.NTELLKCTU ET LNTELLK.IIULI, IHACT. LN. o21
tcin (lixiimis cani in(lij.;;ore sonsibilibus nia subjoclalur ad vitain ;i'tornani, cuui
el corpore, inl(^'llij.;eniluni est de indiiicn- reducitur ad priniuuj, quod est necosso
tia r(data ad intcllcctus porrcctiononi. Sic esse et omniuni causa : ila ponetretur
iiiitur concluditur ultinia pcrlectio aniinoe luniine ejus niirabili ol causali, quod ni-
secundum inlellccluni. liil aniplius novit r(M[uirore, sed stans in
Est autom alia ojus porfoclio sccun- seipsa manet in illa.
dum virtutem ct virtutis folicilatem, de l)e intclleclu vero intellij^cntiarum quo
(pia persorutati sumus in /s7///6'/.v ; conse- cognoscunt suam essentiam (U suje cssen-
quonter autem in his quse liicdelormiua- primam causam, ct sint necessario
tioe
ta suut, oportot qucerero liic de natura duarum naturarum, et non simplicis na-
omnis animoe ot immorlalitatc, dc prin- turae secunduni intellectum, et quse sint
cipiis motuum animalium : quia per hoc el quot, volo a nobis hic rclinquatur :
scilur qualiter unitur corpori : et hoc altissimum enim cst hujusmodinegotium,
(juidem faciomus in aliis duobus libris ot /?/'///^7? />/i//o.yo/;///»r ej^ons inquisitione.
qui immodiat(> post hunc sunt ordinan- Et sic ost finis socumli libii dc liitclleclu
di '. Pcr illiim onim scitur qualitcr ani- d inlellif/ibili.
'
Quasi peroinnia soqueiilcs ordineni eililio- Iraotalus de Molihii^ animnUum ol de ISaUira et
nis I.uiidunensis, jain suis locis inseruiinus uriijinc aninia'.
:
INDEX
Lihrorum, Traclatiium et Capitiim in Libris de Intellectu
et Intelligibili.
LIBER I.
III. Qualiter vegetabile et in-
telligibile imperfectum
lluunt ab intellectivo pri-
mo et perfecto ? 480
IV. Quob ab intelligentia na-
tura cognitiva sit cau-
sata, sicut dicit Pla-
to. 481
TUACTATLS I. V. Unde provenit generum
animaj diversitas, et ve-
getabiie scilicet, et sensi-
bile, et intellectivum ? 483
VI. Utrum intellectualitas ani-
mx sil materia, vel ex
De natuva intellectus.
fluxu a causa prima? 486
VII. Utrum natura intellectualis
sit universalis vel parti-
cularis secundum aclum
quia non est dubium,
quin sit universalis se-
cundum aptitudinem,
Cap. I. De quo est intentio, et quis cum sit forma. 487
dicendorum ordo ? 477 VIII. In quo suinmatim colligi-
II. In hoc deinonstratur quod
tur nalura intellectualis
omne cof;nitivuin anima- anima;. 489
lium causatum est ex
alio quodam cogniti-
vo. 478
:i2i Ji\J)i:X TJtACTATII .M i:! CAIMHM
THACTATUS II. THACTATLS III.
T)c pcr se inteUiylbili. Tic comparatione intelleclus ad intclliyihili'.
Cap. I. Quod niliil intelligitur nisi Cap. I. Qualiter intelligibile est in
universale. 490 intellectu? 498
II. Utrumuniversale sit in solo II. l)e diversitate intelligibi-
intellectu, an etiam in re lium in genere. 499
extra ? 492 III. De diversitate intellectuum
III. De solutione dubiorum tam secundum se, quam
qujB oriuntur ex pra;de- secundum intelligibilia,
terminatis. 494 quam etiam secundum
IV. De falsitate opinionis di- facultatem intelligentiura
centis omnem formam accepta. iOl
esse iibique et sem-
per. 49u
V. De confutatione erroris
Platonis circa determi-
nata. 490
INDEX THACTATLU M ET CAPITIIM 523
LIBER ]I.
bilis sit potentia, et ut
tabula rasa, et ut locus
et ut species intelligibi-
lium ? :i08
V. IJe intellectu formali, et
qualiter per ipsum per-
ficiatur intellectus possi-
TRAGTATUS UNICUS. liilis ?
510
VI. l)e intellectu iu efTectu, et
qualiterpossibiiis in efPe-
ctu perficitur? il2
VII. Do intellectu principiorum
et instrunientorum per
De perfectioue nalurali mtetleclus. qua3 intellcctus possibilis
efficitur in actu. 513
VIII. De intellectu adeplo, quali-
ter in eo anima perficitur,
et per studium invenit
seipsum ? ;il4
Cai>. I. Uiule hahet forma, quocl
IX. De intelleclu assimilalivo,
sit iii auiina inlellectua-
li?
et qualiter anima perfici-
)03
tur in illo? ;ii6
n. Quare formac fluunt^ab in-
X. De sanctitate intellectus et
toliigenlia secundum
de creatione quadrupli-
quod forma mundi
ipsa
ci. 518
est? et ex hoc habetur
XI. De modo per quom aninia
quod fiunt in anima. ;;o;j
huinana per inlellectum
III. Qualiter inlellectus agens
applicabilis est lumini
in anima est sicut lux et
intelligentiarum. ;i9
sicut ars, et ideo est XII. De reductione aniina) in
perfectus agens perfe- esse divinum secundum
ctiones ? ;i06
ultimum statum perfe-
IV. Qualiter inlellectus possi- ctionis ejus. ;j2o
D. ALBERTI MAGNI
MTISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRi^.DICATOIlUM,
PARVA NATURALIA.
LIBER DE NATURA
LOGORUM.
TRACTATUS I
DE LONGITUDINE ET LATITUDINE LOGI PER D1STANTL\M AB ORBE.
provenit ex habitudinc loci ad coelum,
priiuo faciemus mentionem de his quee
in Physicis determinata sunt '. In his
cnini probatum est, quod locus est gene-
rationis principium activum, ut quidam
CAPUTI putant. Cujus causa est, quia omne loca- Prima ratio
tum ad locum suum sicut mate- Quod locus
se habet
habeat vir-
ria ad formam et quia superiora ad in- tutem acti-
:
feriorasehabentsicut formae ad materias vam
in lo-
catum.
Qiiod naluraiii loci scire oportet in scicn- suas, sicut in libro de Ccelo etMundo(\\-
lia naturali, el quod jyeccant qni de xinius % oportel quod superiora seniper
lioc non quserunl. sint loca inferiorum : et ideo principium
formationis inferiorum ex superioribus
influitur eis sicut ex principiis activis.
autemet alia ratio est quia trans-
lltBc : Secunda ra-
tio.
mutatio omnis contenti est per conti-
De natura locoruni Iraclaturi qua; nens locus autem continens est et ideo
: :
' IV IMiysic. tract. i, cap. 1. * IV dc Ccelo et Mundo, tract. ii, cap. 7.
;i28 I). AMi. MA(i. OMI). l>H/i:i).
jjrincipiiim (sx ipso cst transmutationis ad localiim, sicul diximus. Cum autcm
cjus quod contiiict : jiulrcscuiit nam(|uc nullus omnino locus (jiropric sumplus ut i
ca (jUJR pulrcscunt ct cons(!rvantur ci>n- lo(;us) sit molulis, opoit(;t ipsum cssc
scrvalu por virlutcm contincnlium cor- omnino al)S(jui' iiidif^n^ntia naturali co :
porum, sicut prohari habct in IV Melco- ({iiod omnis molus jihysicus rcctus est pcr
rorum '
locum habcrc virlutcm
: ct idco indigcntiam, ciim omnino sit scqucstra-
activam in locato non est amlii^njum. tusah omni indif^^cntia privationis et ma-
Amplius aulciii omnia corpora recta- teriae, oporlct ipsum csse in rationc ali-
ivriia laiio.
rum dimcnsionum movcntur ad loca sua cujus divini et optimi, ad quod ct pro-
sicut ad gcnerationis ipsorum principium ptcr quod cst motus, ct in quo accipitur
ali(juod, ct sicut ad principium conscrva- esse rei et salus (?jusdem.
tionis ipsorum aliquod. Idcooportet scire Testificatur etiam ad hoc, quod vidc- Qu"'ta
naturam locorum et causam diversitatis mus omnia corpora quaj diu sunt cxtra
ipsorum. llanc cnim naturam vidcmus locum sua; f,nmerationis, eo quod elonga-
Kaiura lo-
in'" in j)arvo nmndo qui cst quodlihet ani- ta sunt a principio suae conservationis et
'^vei^s^a
ijarvo mun-
j^^j^^yjjj Cihum cnim in animato moveri sui csse (et hoc non tantum modo vid(j-
'"'"''
videmus ad quodlihct memhrum sicut ad mus in hominihus et aliis animalihus,
locum proprium in quo formam et esse sed. etiam in plantis quse multum in di-
accipit memhri a virtute quai est in versa loca transferuntur) est similiter la-
memhro ad quod movetur : nec umquam pides propriis virtutihus destruuntur,
ante valet cihus operationem suam perfi- quando diu sunt extra locum sua- gene-
cere proprie, nisi sil perfecte virtutem rationis et quamvis forte teneant colo-
:
memhri ad quod movetur, adeptus, cujus rem et figuram pcr tempus longum pro-
perfectionis principium est memhrum. Et pter similitudinem corporum suorum, ta-
similiter ahsque dubio inquolihet
est men, ut diximus, virtutem paulatim
corporc quod movetur ad locum secun- amittunt : et cum virtus ipsorum sit a
dum naturam. tota specie ipsorum, et sit sequcla com-
(Tuaria ra- Proptcr quod ctiam a Peripateticis jilexionis ipsorum, constat quod etiam
"''
prohatiorihus locus inter principia natu- nomen speciei non retinet nisi aequivo-
rre enumeratur. Dixerunt etiam propter ce : et sunt sicut mortui qui propter de-
eamdem causam loci naturam esse mira- siccationem coi-porum longo tempore
hilcm. Et prsecipue propter hoc : quia figuram retinuerunt.
Sexta
cum motor primus nohilitatem suam lar- Indicant autem haec omnia qua? extra
o-iatur omnieiquodformaturadesse,ahs- loca suanon natura, sed vi retinentur.
que dubio non largitur distanti esse vel In omnihus enim his inclinatio naturalis
formam, nisi per quod sihi est propin- invenitur ad locum, qua in loca propria
quius autem propinquius continens
: est ferantur non prohihita : quod probatur
quam contentum et sic per locum con- : etiam, quia, sicut in Physicis dictum
tinentem largitur locato et esse et for- est,non indigent motore ad ipsum locum
Locus in mam. Est autem etiam hujusmodi simi- nisi accidentali, quod scilicet removet
sJlmUur"ex lc iu dialccticis et probahilihus, in quibus ohstaculum quod retinet locatum infra
''^'i'iocum illatio et confirmatio conclusionis est ex terminos alienos, et sus naturae non
naturaiem.
^^^^ proptcr similitudinem quae sumitur congruos.
ex loco naturali, et hahitudinem ipsius Ex omnihus his igitur satis liquct, ^"'^
cap. et 7 el utlra.
IV Meteororum, Iracl. i,
I
. .
LIB. Db: NATURA LOCORUM, TRACr. I 329
loci quod oportet scire naturam loci, nec suf- Aristotcles et IMato, tractassc vidcmus
es in iicit tractatus qui in P/n/sici.s '
Iiabitus dc Imjusmodi : licct libri corum non in-
lari.
csl dc ipso, co quod ilK' non nisi univcr- tcgri, scd [)or [)artcs ad nos vcncrint.
saiiter certiHcat dc ipso : scd oportct nos Sunt autcm ([uidam diccntcs locum Error di-
scire divcrsitatcs locorum in particuiari,
P
non conlcrrc
••11' centiuni lo-
nisi ad liguram, ct non ad cum non
, 1
, , conlerre ad I . , •
et causas diversitatis ipsoruni, ct acci- cssc iocati co (juod cst extrinsccum esse locaii,
:
, . , . se<ltantum
dentia diversoruni iocoruni : tunc enini aml)icns un(li(|ue tcrminans, et tangcns ad ejus fi-
perfecte scienius ea quje gcnerantur et iiguram locati : ct idco non o[)ortcre tra-
corrunipuntur in locis. Kt sicut non suf- dcrc dicunt scientiam divcrsitatis loco-
ficit naluram animaiis in
detcrminarc rum iii speciali scicntijc naturalis : eo
communi, et secundum genus, nisi scian- quod non opcratur nisi ad accidens rei
tur etiam animaiium divcrsitatcs in gc- naturaiis, et non pcr modum naturae quae
ncratione, ciho, ct moril)us ita non : cst intrinsccum principium, scd, sicut
suflicit universaliter tradcre de loco nisi dicunt, extrinsecus et per accidcns conli-
tradatur divcrsitas locorum, ct innote- ncndo. Et horum errorcm facilc cst rc-
scant accidcntia divcrsorum locorum, ct fellere per ea quae dicta sunt.
iuni
causa accidcntium. Propter quod tradcn- (lum cnim a C(elo sit omnis virtus fa-
^"fig
tcs scicntiam naturaicm, et non induccn- ctiva et operativa, ncc dcrivetur haec vir-
U^'®
tes aliquid dc divcrsitatc locorum, pec- tus inextrcmum nisi per medium mc- :
cant : ct solatium quferunt suae impcri- dium autcm cst corpus locans, sicut os-
tioe, si dicunt non oportere de ipso quoe- tcndimus supra oportet quod virtus rei :
rere. Non enim sufficit quod in matlic- faciens et tcrminans sit in loco : locus
maticis traditum est de hujusmodi divcr- igitur ad esse opcratur.
sitate, ubi traditur quae stellse, super quce Amplius autcm figura continens est
loca, hoc vel illo modo oriantur, vec oc- esse et speciem in omnibus gcncrans :
cidant, utrum scilicet oblique vel recte, qualiter igitur intelligi potcst, quod lo-
et quae stellarum nec oriantur nec occi- cus operetur ad id quod est consequcns,
dant, sed semper appareant, vel quae et nihil confcrat ad antcccdcns? licet
numquam, et quae oriantur et occidant enim in libro de Crnlo ct Mundo dictum
aliquando : quia licct ex his sciatur situs sit, « simplicia corpora habentia molum
climatum, non tamen per eadcm sufti- rectum esse rotunda per accidcns, co sci-
cicntcr scitur natura locorum et divcrsi- licet quod locantur in rotundo » lamen :
tas complcxionis corum. Et ideo sicut in hoc non est verum in compositis quae
aliis naturis oportet scientiam naturalcm secundum naturam ditrerunt propriis fitru-
~
Q"0'i cst
,.„ ' ^ causa ligu-
usque ad spccialia dcducere, ita et in lo- ns, sicut dillcrunt propriis specicbus
'
: et '"'« '" com-
' ^ posiiis, est
cis. enim nos considcrationcm poni-
Si ideo quod est in talibus causa fi^i-urae,'
c est p^"" i""'"^
causa spe-
mus in mixtis tantum non complexiona- per prius causa spcciei sic vel alitcr figu- •^'«' '" '"'^-
tis, non scicmus pcrfecte naturam ipso- Et etiam ipsa elemcnta per alium
ratae.
rum, nisi sciamus omncs istorum dilTc- modum dicta natura sunt naturalitcr ro-
rcntias in mctallis ct la[)idibus. Similc tunda, sicut nos in scientia Coili ct Mun-
est dc considcralionc complcxionatorum di ostendimus.
a*a- et animatorum. Oportet igitur, quod His igitur dc causis, postquam nos '"u|"i\bri''et*
i et^ etiam sic sit de scicntia iocorum. Et ideo de mobilibus ad locum dctcrminavimus, causa imen-
' tionis ac
,nK praecipuos viros in philosophia, sicut fuit oportuit nos tangere dc divcrsitatc nalu-
^•'"nuatio'''
• IV Pliysic. tract. i, cap. \.
IX 34
IS'M) 1). WM. MA(1. OIU). VWA']]).
r.T- loconim, ct do cjuisa divcfsilatis ct <lc talihus non piopric, ncc sccuiidiJiu iialu-
ram d(d)clur locus malcria (Miim talium
iit pcrfccta sit doclrina
:
<!«•
accidcnlibus,
locum, (luaudo spcciali (oiponiin prius liabct lormam substaii-
mol)iHl)US ad iii
lialcm (ju.'0 est indivisibilis ct iinpartibi-
scitur locorum divcrsilas. lA liunc lihiiiiii
lis, (jii.im liabcat quanlitalcm ct idco
distinctioncs dividimus. In
:
pcr trcs |iri-
pf'rj)ctuilatcm habent hujusmodi corpora
ma cnim oslcndcmus omiics divci-sitatcs
omncm loci ditlc- sc(-undum naluram : cl lorma in ijisis l'"or|
cx orl)c proc(!dcrc in poru
noii inovctur, ncc par sc, ncc pcr acci- lestm
rentiam. El in sccunda accidcntia loco- riiOV
dcns, sicut ostcnsum cst in libris antc nec
rum diversorum. Et in tcrtia detcrmina- nec
fluminum et ci- babilis Cadi el Mundi, et l^hysicorum, ca
bimus particularia loca
vitatum ct raontium : hoc cnim modo ubi ])robatur quod corpora t.ilia ad lo-
cuin non moventur, sicut ncc aliquis si;-
in hac scientia processerunt Aristotelcs
ct Plato.
cundum naturam motus est ipsorum ad
formam. Ostendimus cnim in VIH Phijsi-
corwn, quod idem est motum ad formam
et ad locum et quod illud quod non
:
movetur ad formam, non movetur ad lo- Qui
mo\
cum unde cum etiam talium corporum
: lorii
mov
formse, separatae sint substantise sccuii- 1'
CAPLIT II. dum Peripateticos, non debctur cis locus
aliquis secundum naturam suse esscntiae,
sicut debetur formis aliorum corporum.
sic ordinata, de- Rati
Sed quod sint in loco
nis
betur ex ordine dignitatum suarum, rum
eis
De distinctione locoruin, td sciatur cu- secundum quem ordinem sunt causse eo-
rum, quse fmnt quo ordine
in natura in
loci hic investigetur diversitas.
:
jus
universalius causans est ultimum am-
biens alia. Et ideo oportet quod sit altius
in loco secundum distantiam a centro, et
claudens in undique per circuitum
se
alia quia aliter non ubique per circui-
:
Primum autem quod scire convenit, tum sequaliter efflucret virtutem ad esse
quod locus dupliciter sumitur. llno eorum quge naturaliter sunt. Talia igitur
est
enim modo dicitur locus communiter corpora proprie loquendo non locum ha-
omne corpus ambiens extrinsecus alte- bent, sed locus sunt corporum aliorum.
Corpora vero simplicia quae rectum
rum corpus ratione supcrficiei continen- sii
pot
tis et tangentis ipsum. Alio autem modo habent moium, et composita ex ipsis se- loci
qua
locus diciturconcavum superficici ad cundum naturam locum habcnt ad quem hat
quod est motus altcrius corporis. Primo est motus eorum. Et simplicibus quidem
aulem modo ncc gcncrabilia nec corru- locus debetur pcr se, compositis autem
locus debetur per simplicia et htec mo-
ptibilia sunt in loco omnia autem cor-
:
:
pora pivTeter primum corpus liabent extra tus habcnt ad sua loca naturales, ct cx-
ira sua loca corrumpuntur et locus qui-
se aliquod ambicns corpus, circa quod :
circumscribitur quanlitas ipsorum. Cum dcm simplicium est simplex, locus autcm
Sir
hoec corpora qua? nec generantur compositorum est compositus. Simplcx
autcm c<
nst
nec corrumpuntur, tangunt se, non con- enim corpus habet locari in simplici con- loc
cavo corporis in quo cst gcncratio ip-
P<
tingunt sc nisi pcr modum mathcmati- VI
ciim, quo ncc immutat unum eorum al- sius, et ad quem est motus ipsius et a :
icriim, ncc iminulalui' ab ipso : ct ideo quo si moveatur, festinat ad corruptio-
Lin. 1)K XArUliA LO(,()HrM, THACT. I 531
noin, sicul iii /V/y.v/r/.v (lclci ininavinius. conxalcscorc [)()ssiiiit. Lx his aulcm om-
Coniposituni autcni liabct locuni in coni- nihus manircslum osl ([uorum sit locus
posito : cl idco nulluin composituni iii [tro[)iic, ot ([uod locus per virtutcs quas
simplici corporo locari potost : proptor hahcl in so supcrlicios locans, goncra-
quod cgrogio dicit .Vristotolos in lihio tionis cst principiuni ot conscrvationis
dc Caiisis propriclatiiin clenwnfontni rt corporis quod locatui- in ipso.
)0S1-
cu-
orbis sivc planotarnm, quod si composi
sim- luin occupotur a simplici, corrumpilur
:or-
lur. stalim : dans oxomplum do his animali-
hilo-
). hus, qutc cadunt ah allissimo, quaj anti'
nu)rtua sunt quam ad torram dcvcniant :
ot idco corru[)ta sunt, quia occupata
sunt ah aoro simplici, ct non a casu.
Causa aulom Iwrc ost, (|uia locus ot lo- CAPIJT III.
catum connaturalia sunt ct idco con- :
trarictas ipsorum corrumpit corrumpi- :
tur cnim corpus compositum a contincn-
te quando fuorit ei contrarium proptcr :
quod otiam in Plujsicis diximus non De diversitate loci el distantia sui ad or-
quamlihot suporlicicm esse locum rci na- bem provenicntc.
turalcm, sed iUam qucB cst tcrminus lo-
cantis corporis rclativa ad distantiam ct
causam, in quo propria cst gcneratio roi
locatiP. In illo cnim concavo gcncratur
ct conscrvatur et convalcscit, ct cxtra
illud in concava supcrficic hahente qua- autcm loci duplox distinctio. Una
hjst
litatcs contrarias iUi, dissolvitur et cor- quidcm causa est distantia sui ah orbe,
rumpilur, Ostcndunt autom hfEC homi- qui vere locus est omnium sccundum
nes loca sua mutantes secundum contra- naturam locum hahentium. Altcra autem
ria climata, qui proptor loci inconnatura- cx situ et rcspectu loci ad vias plurimo-
litatcm infirmantur ot dostruuntur : ct rum. Prima quidem est exhoc quia, sic- :
quan^h) rodount ad loca nativa, rccipiunt ut diximus, aliud corporum est locans
sanitatcm '. Qua^dam autcm animalia tnntum, alterum est locatum, ct quod-
ctiam viitutom gcnorationis amittunt c\ (lam cst locans et locatum secundum na^
loci inconnaturalitatc, sicut elcphantcs turam. Illud vcro quod cst locans tan-
extra primum et sccundum chma raro tum, cst orhis in quo cst virtus causati-
goncrant, nec invoniuntur umquam gc- va omnium goneratorum ct corru[)lorum,
ncrasso ultra quartum : ct similitcr lco- sive sint simplicia, sivc sint composila,
nos qui in scxto ct scptimo climatc num- sicut in ante hahitis diximus. Corpus au-
quam generassc invoniuntur. ^lagis au- tem locatum est terra pura, quaj cst cen-
tem pcrspicuum hoc est in plantis co :
trum. Locans autem ct locatum sunt tria
quod vidcmus quasdam plantarum in corpora rchqua elemcntorum. Et partcs
uno loco convalesccre, qufc si ad clima hujus divisionis manifestae sunt ad sen-
proximum transfcrantur, nulla cultura sum : concavum cnim orhi lunee est lo-
' Nola quid faciatloci naluralis mutalio : et principium gencralionis sicut et pater. >>
iiloo lecle inquit Porpliyrius, (luod « palria est
532 J). AIJ{. MA(1. OIU). V\\A'A).
i[)sijrii iiiuliqno, sir- lior (;l larior : [)('rs[)icuuii) aulcin in (im-
cus i^^mis, cl atliiigil
ni cor^ion; c^l cx convcnicnlia cum pcr-
ut P(;iii)ai(!li(-i lia(li(l(!niii(.
Ksl aulciii ralio ad Ikx- cx molu cl supcrius corpori cadcsti, sicut dicit
[)(;tuo
suhlilitalc ct calidilatc ignis, ct lcvilalc Aristotclcs in sccundo libro dc Anima.
pcrspicuitatc ct aliis pro[)riclatibus Ciiiii igilur convenicntia ct gcncralitas sit
ct
molu quidcm quoniam sicut iiil(;r jocuiii cl locatum, et ignis int(;r
ignis, Ej- :
iMmido dictum est, ignis iiio- (;lcincnla magis convcnit cum c(clo,
in Cailo ct
oiimia al)solut(; (dcmcnla. o[)orl(!tquod intcr cleincnta ignis in coii-
vetur supcr
guociron; Locus autcm ([ui sim[)licitcr cst supcr cavo ultimo orbis loc(;tur.
Proptcr boc autcm et his similia mul- opinu
C"
cus
iT"io'
ignis.
onmia tria elcmcnta, concavum est orliis
ta vidctur ct cst irrationalis opinio quo- ™m
j^^^ j^j^ subtililatc aulcm : quoniam
licet omnc corpus sccundum rationcm rumdam diccnlium nuUum supcrius cssc isnerr
tamcn matcria
divisibilc sit in inllnitum, igncm, sed acrem usquc ad sidcra cx- re
tendi et est inconvcnicns ratio quam
quatuor clcmentorum non potcst subti- :
liari amplius quam subtiliata sit sub for- ad hoc inducunt dicentcs esse inutilcm,
maignis Est autcm locus connaluralis
'. cum ad mixtionem aliorum facicndam
locato, sicut ante diximus, Non potcst corporum et gencrationem perficicndam
corpore grossioris non [lossit descendere : eo quod sccun-
igitur locari ignis in
cum locus dum naturam scmper sit superius ncc
supcrficici quam sit ipsum, :
formalior sit in omnibus quam locatum. videmus animal quod ipsum per violen-
Oporlct igitur quod in ultima orbis su- tiam possit inclinare deorsum. Inducunt
etiam, quod cum ignis in se lux sit, ut
perlicie locetur, eo quod haec sola for-
videnturquidam Philosophi dicere, quod
malior cst ipso. Ex ratione vcro calidita-
dcberet videri et apparerc, prcccipue
tis hoc idem probatur : quia caliditas in
Caliditas noctc quandonon tegitur radio solis.
summo clarificat et subtiiiat.
autem in summo propinquissima cau-
est Scd ad hoc facile est respondere, quod
qute estmotus matcriae su- ignis ad vicariam facit elementorum ge-
sai caliditatis,
nerationem in contactu aeris ad ipsum,
periorum, ct vicinitas lucis corum. Ma-
sicutostendi habet in libro Peri geneseos.
teria igitur vicinissima orbi, calida est in
summo : et ideo concavum orbis ultimi Ad aliorum autem generationem virtus
ejus adducit per radios solis, et quarum-
proprius locus est eisdem.
dam aliarumstellarum, sicut ostendemus
Am[)lius autem hoc ostenditur ex levi-
quam in in libro Meteororum : et quia nos hunc
tatis ct simplicitatis diffmitione,
Mundo detcrminavimus si enim crrorem in aliis locis destruximus et in
Coelo et :
comparatce est moveri super aliis libris adhuc destruemus, converta-
levitatis
corpora qusedam, levitatis simplicis erit
mus nos nunc ad alia quee de distinctione
locorum dicere intendimus.
moveri super omnia gcnerabilia corpora.
Ostendemus autem quod ccntrum est jjj;;
Est autem motus ad locum connaturalem CU3
locus terrse et centrum illud quod est
proprium. Locus igitur ignis erit in
:
et
locus tcrrae, est mundi centrum, ad
concavo luuiB supcr omnia corpora ha-
bentia motum rectum, Perspicuus etiam
quod secundum naturam movetur terra.
Hoc enim monstratur mullis rationibus :
est ignis ex eo quod non
sicut apparet
est enim hoc simplex deorsum et sic :
tegit nobis corpora quoe sunt super ip-
grave simplicitcr habet moveri ad ipsum
sum et est intcr csetcra clementa magis
:
sicut ad locum proprium est enim terra
perspicuus, eo quod est omnibus subti-
:
quod nullum cl(-nienlum est rarius igne.
»
Ex quo patot,
Un. \)[i NATIIRA LOCORUM, IRACr. I S33
spissius cl inftM-ius socunduin naturani : cundum hoc sul) oninibus dcsccndil, crit
istius pioprictalis dcbclur ci vcrissiinc nalura tcriu' locata in ccntro :
el ralionc
locus remotior a loco ignis : et sic dcbc- cl sccunduin quod parlcs terra' plus vel
8ub- tur centrum. Licet cnim idcm subjecto
ei
minus cb)n-antur a ccntro, sic plus vel
,um sitincdium terrffict mcdiuin mundi, non minus attingunt vcrain naturam tciTcTe.
tamcn in quanlum cst mcdium tcrrje, cst Accidit autcm cidcm. quod rcmotissimc
um
"^'-
mediuin mundi, sicut in et Mumlo Mo sub aba dcsnMidit in mcdio lcrra; quia :
ostcndimus. Cum antcm determinamus sccundum quod locus i-^nis ct tcrr(B con-
mundi cssc b)cum tcrrie, non trarii accipiuntur, sunt cxtrcma in qu»
centrum
exdudimus pcr hoc quin etiam ultimum sunt motus contrarii, et allcri borum ex-
Ircmorum accidit quod sit mcdium, pcr
concavce superncici aqua' sit locus tcr-
locum lioc quod ipsum csl mcdiuni mundi et
r(B '. Kt licet aqua descendat ad
terra\ si terra detrabi intclligatur : ta- non inccbum motus.
men hoc non facit in ca motuin gencra- In locis autem mcdiorum clcmento- ^^^Z^Tn
tionis ct formae, sed potius corruptionis rum omnino dissimilc cst verior enim ^t^lli^^Vna-
:
et transmutationis ejus in forinam tcrrai acr non cst qui tan-it i-ncm in sui loci J,"™ ^~
sicut ct transfcrlur ad locum cjus. summo, neque qui tangit aquam in infi- p^Tuo'
eie- Loca vcro mcdia sunt duoruin elemen- mo sui loci, scd potius qui locatur in
^'o^^O'^,^;:,'^'
'rum. torum mciHorum, quie sunt pcr compa- mcdio spatio sui loci. Ignis enim tangcns X^^V,'!
«^«'«'"'s-
ipsum a?stuosum siccum,
rationcm levia, et per comparationem aercin facit
cum de natura sua aer hu- sit calidus et
i^ravia. Et b)cus quidem in concavo
ignis
cst aeris, et locus in concavo aeris est midus. Similiter et aqua tangens ipsum
Sed in his locis elementorura ma- in infimo facit ipsum nebulosum et incor-
aqu(E.
"ua est difTercntia : quia cum locus ignis poratum et grossum, et alienam bumidi-
sitconcavum superficiei orbis lunae us- tatem habentem, cum aer de natura sua
'ium quc ad convexum acris, non est hoc spa- sitbumidi spirituabs. Eodem autcm mo-
^nci-" tium totum JBqualiter locus ignis, scd do nec aqua verissima est qua? tangit
'oXs quasi principabter ct per posterius. Cum aerem. ncc illa qua? tangit tcrram, sed
onT^" enim ignis sit ascendcrc sursum, veris- media inter bsec. Tangens enim aerem
"s'" simc ct^^principabssime attingit illa pars in summo loci sui dulcis et sublilis est
t-nis. materi» formam ignis, quse usque ad al- propter aeris admixtionem, et tangens
«i"'e tissimum loci elevatur. Est autem altissi- tcrram in infimo loco sui turbulenta est
'^tis-mum loci ignis in concavo orbis uUimi. vable et forte pontica vel salsa propter
.'hoc Er^^o ibilocaturquodverissimeestignis: terrestre quod commixtum est ci, sed
orb,3" quod autem in mcdio ct infimo est ejus- media inispida cst veram hal)cns aquce
'er--a
dem non adeo attingit ignis natu-
spatii, naturam. Iloc autem rationabiliter acci-
n^ro'!
,-am, sed secundum minus. Hoc
autem dit aquffi ct aeri propler hoc quod non
«beo^ (leclaratur per hoc quod ignis cst claris- simpbcitcr gravia sunt clemcnta, neque
aram simuin ctsubtilissimum corpus spccie. simpbcilcr b'via borum cnim est move-
:
rain
rse Ex utrociuc cnim locorum probatur, ri ad mediuin sui loci, et decHnarc ab
quod vera natura ignis est, quae conca- extremis sccandum naturse convenien-
vum orbis ubiquc tangit. Per oppositum tiam. lltec igitur sub orbe sunt loca sim-
autcm se habet in terra quoniam idco : pHcium.
quod terra est simpliciter gravis, et se-
«
Ex quibus palel, quod locus terrae non est terrre, si terra detraliatur.
locus aqucB, licet aqua descendat ad locum
P
IVM I). ALI5. MA(i. OIU). VRAib.
quod etiam quidarri Aritiquo-
Pi-opter Error (
rudidar
iijiM dixerunt solum igiierri esse primuin ti')uon
circa
cb;mentum, et alia per cornpositionem iiieni
ipsius el coacervationern partium igiiis.
Hic autem error est sicut in iibro (Je
Cotlo el Mundo diximus. Vl icJeo curn Solutk
ment
CAPUT IV. Avicenna quibusdam aliis l*Julosoj)liis
et Avicei
dici oportet, quod Jocus naturalis qui
viitutem Iiabet inducendi forrnas in ina-
teria corporum simplicium, est superd-
cies corporis continentis cum distantia
De causa virtulis loci qua datur forma sui ab orbe : enim distantia causal
haec
elementi. calidum et frigidum, Iiumidum et sic-
cum, qusB sunt virtutes naturales elemen-
torum ha.'c enim si nulJa sit, ex motu
: Quonr
dista
et lumine inducit calidum in sumno et su[)er;
locant
subtile et siccum, quae omnino non sunt orbe c:
virtutei
nisi formae ignis. Si autem sit distantia turalea
mentor
Admirabilur autem forte aliquis unde prima, in qua remissa est virlus motus,
venict tanta loco virtus, quod in loco disgregabitur virtus elementalis contra
quoedam pars universalis materiae sim- statum formse ignis, et inducilur calidum
plicium corporum accipit formam ignis, non omnino extrahens, sed spirituale
pars autem aeris, et pars formatur in humidum permittens, et causas in ma-
aquam, et pars in terram materia enim :
teria : et distantia ulterior causabit am-
de se nullum omnino liabet locum. Si- pliorum pai'tium materiae grossitiem, in
militer autem materia quee est sub for- qua bumidum tantum parles materiae
ma corporum, licet loco circumscribatur, faciet fluere ad invicem : et distanlia pri-
non tamen exigit locum sub determinata ma causabit forniam aeris : distantia au-
loci ditfcrentia ad quam est motus secun- tem secunda formam aquae perfecta au- :
dum locum sed ratione formae sub-
:
tem' distantia quae est omnino cum de-
stantialis determinata^, quae in quantum fectu caloris, sed potius habet frigus
forma substantialis est generabilis cor- partes materiae constringens, causat sic-
poris, exigitur determinata loci ditTeren- cum per omnimodam humidi expressio-
tia ad quam motus secundum locum.
est nem, hoc ul-
et inducit forinas terrae : et
Videbitur enim alicui fortasse, quod su- teriori manifestatione in secundo Peri
perficies cujus concavum est locans in geneseos, et in libro Meteororum mani-
se iocatum, dicitur et aliquid esse cor- festabitur.
poris locantis et non locati, et ideo ha- enim quae hic inducta sunt de ge-
Ifaec
bere virtutes corporis locantis : et prop- neratione elementorum, noii ob aliud
ter illud debere agere ad formam corpo- inducta sunt, nisi ut sciatur distantia
ris locantis non ejus quod locatur in
et loci ab orbe secundum suas dilferentias,
ipso proptcr quod videtur concavum
: cum locus causet formas elementorum,
ignis in modo elementali non aerem de- et ad locum sub tali vel tali distanlia
bere producere, sed ignem et sic nul- : motus est ipsorum. Duo tamen istorum
lum elementorum deberet esse nisi ignis locorum sunt extremi, et duo sunt me-
solus, qui ex motu et lumine superio- dii medium tamen propter facilem elc-
:
rum corporum generatui-, et totam ma- mentorum admixtionem a physicis in-
Nota (
teriam^elementalem videtur debere con- terstitia dicti sunt. Aer quidem superius mitate
pari
vertere in se. est oestuosus calidus, et inferius est va- aeri Ji
aqu
.
Un. I)i: NATIUA LOCOIU M, TUACT. I r)35
porosus. c.iliiliis proplcr rcporcussionoin vocant. Sed si lux accipitur pro eo (|Uod
nulioruni ad trrrani. In niedio auteni cst actum lucis balx;! illumiiiando, tunc vir-
frigidus piopler privationem ntrius(|ue tus ne([uaquam lu\ vocari pot(!st
illa :
calidilatis. Siniiliter auteni a([ua in suin- mobile enim localiter non [)lus movetur
nio suhtilior est et dulcior piopter aeris ad locum illuminatum quam ad tenebro-
adinixtioneni, et in inlinio turbulenta et sum. Si autem lucem vocant omnem
salsa propter terra^ adniixtce conibustio- viitutem ([u;e a c(eIo inlluitur in inferio-
neni, et in medio insipida. Sed diireien- ribus mediante natura luminosi, tunc
boc dnorum elemenlorum me-
tia est in verum est quod dicunt : sed tuuc impro-
diorum, (juod aereni in iulimo calidum prie loquenlur : nmlta3 enim virtules u
per accidens, hoc est per repercussionem cielo ilin"uiuluntur in iuferiora, qua' ne-
radiorum luminum cielestiiim, cum ex quaquam luces vocari possunt, licet forte
vicinitate ad duo elemenla frigida frigi- cuin lumine C(elesti descendant, sicut est
dus esse deberet : in medio autem esi calidum, et aliquando i"rijj;idum, et ali-
frij^idus ultra (|uam deberet pei" accidens, quando Immidum, et aliquaiid(j siccum,
lioc est, per friyidas ])artes in eo reper- quai cum radiis stellarum in inferioribus
cussas ex vaporibus terrie et aquse : (juai inlluuntur, et tamen nullum ipsorum
quando non recipiunt actionem fortem a nomine lucis proprie vocatur : virlutem
radiis solis, ad friiiiditateni naturalem tainen illam c«elestem esse conslat, quui
reducuntur, et infiigidant aerem : et ideo format materiam ad speciem : eo quod
aer in actu calidi et humidi rcpercussus formai substantiales nulhe inducuntur
circa medium aeris, non est direcle iu ip- nisi a virtute aliquis ccelesli, sicut \n pri-
sa media regione spatii sui. maphilosophia, Doniino concedente, de-
ub
Kx omnibus autem his rationibus patet claravimus.
ata
1 8
veram esse sententiam quain tres Pliilo- Quidain autem consueverunt vocare Spieiuiorin-
isat • telligentia!
f f
ale-
01,
sopbi communiter tradiderunt, scilicet omnem tormam et
,
omnem 1
virlutem lor- <
qui.i apu.i
m-
Ivi-
Avicenna et Averioes et Moyses yEf^yp- mativam splendorem inteltigenti8e,ex qua
I
et
et
tius, quod scilicet locus sub determinata suut formae : et lioc modo per mathema-
I
distantia a ccelo causal formas elemento- ticam locutionein concedi polest, quod
rum : et moventur
ideo elementa deter- lux sit qua coeluin
virlus diirundit virlu-
minala ad talem detcrminatam distan- tem formativam in locuin et omnes loci
tiam loci sub orbe propter loci et locati diHerentias. Quocumque modo vo-
igilur
;au-
uic
contrarietatcm. Virtus autem causandi cetur, non iiiagna vis est, dummodocon-
oco quae huic vel illi loco a coelo infundilur, cedatur hanc ipsam virtutem a ctelgi in
in-
divina est et optima, quia aliter non esset locum difTundi. Sicut eniin diximus in Quodquae.
luotus ad locum : non enim motus est ad princii)io, quaedam sunt locus et locatum, locus tan
„ . .
luiii.et quifi-
aiiquid, nisi illud sit in rationc divini et quaedam locatum tantum. Sicut igitur iiam locata
... . ,
taiituin et
.ilicujus et autem perfectissi-
optimi. I'^st calidum secundum se est causa e us quod qufedam lo-
CUS fll IrtOA-
luus omnium motuum motus localis, nt esl calefactum tantum, et eius (luod
*
est lum et :
. .
quod ea
|(n)l)atum est Pliij.sicis et in ('wlo ct calefactum et calefacicns, ita oportet ne- quffi sunt
'
. locus lan-
Mu/ido : quare propt^sr ipsum O|)oitet cessario quasi
'
ut inlluxa virlus sit locato tum, sint
_
causa loca-
esse aliquid divinissinmm el o[)timum tanlum, et locato et locanti, ab eo quod
*
liiatisinom-
. .
nibus aliis.
secundum naturam rei. Illud auteni divi- cst locus tantum : hoc enim est in ratione
num quod sic est in loco, propter quod |)rimi et causae in genere locati. Hoc au-
raotus est ad i[»sum quod a coelo sibi in- tem patet alia ratione : si enim duo inve-
lluitur. quod simpliciter est locus et non niantur com[)ositain uno, et unum inve-
locatum, quidam vocant lucem (it ideo : niatur illoruin (•oinponentium sine alio,
dicunt lucem esse rirmamcnlum loci eo : necesse est et reliquuin inveniri sine re-
([uod mathematice loquenles bfLsilica liquo, sicut in octavo Phijsicoriiin est de-
536 I). ALU. .MA(i. OIU). \n\Ai\).
liinninalmii in liisquae inovonlur, in (|ui-
l)iis uiotuiu lanluiu invonitur sinu luo-
V(uilc, oportct ({uo(i cl niovcns lanturn
inv(uiiatur sinc niolo. ]nv(!nirnus cnirn
arK{uo(l comp(jsiturn quod cst locans ct
locatuin siinul, ct invcniinus aliquod lo-
catum tantuin, oporlct igituresse aliquid CAIMJT V.
locans tantum : quod
ct sicut in illis id
cst tantum movens, est causa motus in
omnibus aliis, ita neccsse est quod id
quod cst locus tantuin, sit causa localita-
tis in omnibus aliis nullum autem cor-
: De communibus proprielatihus locorurn
pus locus est taiilum nisi coelum, sicut in quibus sunt cornmixla ex qualuor
patet ex dictis igitur oportet quod ratio
: elementis.
locationis sit inoinnibus aliis a coelo.
Amplius quaecumque natura invenitur
Ratio loca-
tionis in om- a 11
jj^ pluribus narticipata secundum ratio-
nem unam, oportet quod illa sit in ali-
""^Toelo'^^
quo uno primo quod est causa illius na- I
turae in omnibus aliis, sicut probat Ari- De natura autem locorum in quibus
stoteles in secundo Metaphysiae, et est generantur et conservantur composita,
suum exemplum de omnibus Calidis quae multifaria est valde Auctorum traditio.
causantur ab uno calido per se quod est Sed. ut a communioribus sit narratio,
ante ea, et est ignis. scire oportet quod (sicut supra diximus)
Cuin igitur natura loci inveniatur in locus omnium compositorum commixtus
pluribus simul locantibus et locatis, opor- et compositus est, neque est aliquid com-
tet quod sit unum aliud ante ea quod sit ppsitorum quod habitet id omnino sim-
locusprimus, quod virtutem loci causet plici. Et ideo in loco generationis eorum In lo
nen
in omnibus hoc quidem est ne-
aliis : et tria se contingunt elementa, aer scilicet, com
rum
cessariumde virtute loci secunduin quam aqua, et terra. Ignis autem locus ibi esse 00 nt
elem
et motus est ad locuin sicut ad formam, non poterat eo quod est simpliciter le- quari
:
igr.
et conservans in esse fornife datae. Ha^c vis, etideo quia non est causans cum sit ess
P<
igitur ad praesens de loco simplicium di- vehementer activus dissolveret enim
:
cta sint. omne compositum propter quod etiam
:
nihil habitat et movetur in igne, sicut in
libro de Causis proprietatum elemento-
rum ostendimus. Licet autem quaedam Utr
cus
compositorum eleventur in aerem sicut sit i
te
aves, tamen ipsorum generatio et habi-
tatio in terra est : et ideo proprie terra
est locus ipsorum. Sed aer et aqua sunt
loca per quae est motus ipsorum ad ci-
bum. Cujus causa est perfectio^ quia
aves leves sunt et carnes earum leviores
sunt in genere aliis carnibus : propter
quod etiam saniores a peritis medicorum
judicantur et leves autem sunt ex multo
:
aere et spirituali quod est in eis et ideo :
locus earum est aeris ut frequenter Pis- Loo
c
\M\. m XATUKA I.OCOUUM, TllACT. I
'>5"
ouiuiuo uvv ouiuia siiuilis alt(M-i iu |u-o- omnia simi-
oi'S aut(Mii qui friukU suiit. uiateriani ha-
beut a^iuaui spissam et piu-^nioscentem et prietatihus. VA hic h)cus est proprus (ie P'opn«tati-
viscosani in genere, et ex tali conuatu- quo dicit Por[)hyrius, quod est uuuui do
ralitate aquaui pro hahitatioue ah onU- iu(Uviduautihus : quia, sicut tradil Hoe-
ires nante natura acceperuut. (uessihiUa au- tius, impossihih' est imaginari vel mtel-
" duorum aUquorum omuiuo idem
tem gravia sunt et terrestria propter : Ugi ut
quod iu terrn morantur sicut iu loco ha- sit locus. VA sicut hoc est in totis ct per- sirut locus
i
•! unius toiius
hitationis sua} couLMuo.
~ fectis rehus, ita est m
•
•
1
parliuus rerum non est
*^"^
lo-
altenus,
autem particuUuiter veUt coj;-
Si (luis O etiam : quia
T sicut locus
1
unms nou t 1
estai- im nec lo-
1 i • *• '^"'^ unius
neclocus unmsI
partis
II
noscere omnes naturas et i^rourietates lerius in toto, ita
r . •
partis est
locus alte-
particuhirium hicorum in aqua, aere, et est locus allerius partis. Lonvenienlia la- rius.
lerra, sciet quod non cst punctum in eis uien est in locis quae vicina suut lu pro-
quod non luiheat speciak^m proprietalem prietatihus conuimuihus : et ideo ea ([uae
a virtutesteHarum mediam liahitaliouem vicine hahitant, similes hahent comple-
commixtorum respicientium'. Ad quod- xiones et simiUa conservanUa et simiUa
libct enim punctum hahitationis anima- corrum[)entia in contrarium. SimiUtudo
Uum et plantarum et hipi(Uim variatur etdissimiUtudo locorum et virtutum for-
circulus horizontis,'et ad variationem cir- mativarum, qua^ suul in loco, ex mate-
culi horizontis totus cceU respcclus ad ria per siiiuum maxime deprehendi pot- Qu^dam nm
medium liahitationis variatur. (Jua de est in quodam magnetis gencre, qui uno l^J>s^l°^.^i-
causa variantur naturae et proprietateset angulo fugit ferrum, et in aUo attrahil ip- rum. eUn
mores et actus et species eorum qui in sum. Cum cnim uuus angulus non dille- ipsum
eodem loco sensibili videntur generari. rat ah aUo per magnum loci spatium,
Demum quod ex gexninis seminibus et oportet quod vicina valdc loca sint ali-
animaUbus et brutis et hominibus ex hoc quando diversarum et contrariarum vir-
diverso respectu proprietates et niores tutum. Haec enim contrarietas non est ex
divcrsi attribuantur. Et hoc cst rationa- materia, quia materia non est causa vir-
bile : quia compertum est ccrlum diffun- tutis et formae oportet igitur quod sitex
:
dcre virlutes formativas iu omne quod loco informato a figuratione radiorum
est: maxime autem dilfundit eas per ra- steUarum. Et hoc est quod egregie dicit
dios emissos a luminihus steUarum : et Hermes in Ubro de virlulibits iiniversa-
ideo consequens cst, ut quaeUbet figura Uhus, ([uod « cousteUatio est causans
radiorum et angulus diversas in inferio- virtutem qualitatum eorum quae infun-
rihus causetvirtutes. duntur in inferioribus, ct est forniativa ^Xmeuxl
Cum igitur ex motione horizontis ne- ipsorum per quaUtates elementorum quae ^"^y ^^^^.^^
cesse sit mulari totum circuluiu, et ex sunt sicut instrumenta virtutum ccele- [^f;;!^ ^Jj^'.
'«^"""^-
mutatione circuU mutetur tota figura ra- stium. » Non tantum autem quiUbet lo-
diorum, et etiam quodUbet punctum ha- cus particuhiris, aUerius cst proprietatis
bitabiUs unum speciale centrum consti- ([uam aUus, sed etiam quiUhet per se
tuat horizontis, necessario consequitur successive diversarum efficitur proprie-
quodlibet punctum hahitationis hahere tatum : eo quod per ortum et occasum
virtutes speciales quihus iuformatur id super ipsum, et divei"saui habitudinem
""»
inera-
quod
T locatur in ipso.
i
Et liaec est causa earum ad locum quemlibet necessc est
• • •
i^ 1 « Quare res
quaro nuUa rerum generatarum inveuitur variari proprietates ipsius. Et liaec est genorat»
*^Jf«-
' Ex quare varientur nalurae pro-
his patet podom loco sensibili videnlur generari.
prielales, mores, actus et species eorum quiin
538 I). AiJj. .MA(.. oi;i). ri{/i;i).
rmitandir in caiisa (|iiar(' iimtaiUur rcjs ^oiHjrulai (;x
suis <:(iiili-
iieiitibuH Hiiis (•oiitinciililjus (juuiidtxjui! iu luclius,
quandoque
nil iiielius, quaii(l()(ju(! iii |k;jus : Wcid Jioc juvuri ct
et quanilo-
que !ul pe- iiiipcdiri jiossit ali^iuaiido pcr lioc (juod
jus?
g-eiierulu j)rofuiidc iu sc rccijiiunt con-
trurius dispositioncs, sicut vidcinus (juo-
ruiiidani corjiora non aegroturi in locis CAPIJT VI.
inlirmis jiropter fortissimum illorum cor-
poruin disposilioncm contrurium dispo-
sitioni infirmitutis quoe inventu esl in
loco.
Immutationes autem tales in elemen- De distinctione terr/e per loca habitabi-
tis statim apparcnt ex modica etiam va-
lia et nonhabitabilia.
riutione vel mututione stellurum, sed in
clemcntutis non udeo cito pcrpcnduntur :
Quare ele- ethoc contingit ideo quod elemciitu pu-
iiienta laci-
lius reci-
piunt iin-
rum distunt a muteriu et ideo fucillime :
pressiones
stellarum et
recipiuntinipressioncs omnium ugcntium
omnium in cu : sed elementuta quasi victas et ter- Est uutcm duplcx hubitabilis terree di-
agenliuin
quain ele- minatas habent suas materias pcr suas
menlala
versitas ex habitudine comparationis ter-
?
formas, et ideo magis resistunt alteran- raB ad coelum. Una quidem quse distin- Dislir
terra;
tibus agenlibus in ca tandem tamenne- : guit terram totam in quinque plagas sive bitabili
plex
cesse est, quod ipsa alterentur et corrum- zonas, quas ponit Plato ct Pythagoras et qua;dai
plagas
pantur finita periodio sui esse quod ha- Homerus etplures alii auctores. Alia au- zona:
qusedai
bent ex virtutibus circuli coelestis, sicut tem penes quum climatum secundum la- ciimj
melius explanabitur in fine secundi Peri titudinem ab aequinoctiali est distinctio.
(jeneseos '.
Et de prima quidem loquemur prius, os- De disl
tione t*
Ha^c enim ct his similia sunt quoe no- tendentes quidquid de hoc tradiderunt liaiiita
in ph
tanlur circa locum illum in communi : Antiqui, et rationabiliter dicta accipia- prira'
quen^
quoe tainen per accidens ex vicinitate mus in his. Est autcm tractatio Pytliago- hil
montium, vel situ eorum, vel ex vicini- r(E et Homeri et preeter eos omnium qui Divisio
rae in
tate marium, frequenter impediuntur, et in Jilgypto philosophati sunt, sed et apud que pl:
ex res
aliquando rccipiunt impedimentum per Latinos Ovidii et multorum aliorum, terra
quinqui
artificium peritorum virorum qui nove- terram totam dividi in quinque zonus nas c(
runt situs et virtutes stellarum, et im- coeli, quarum tres ponunt inhabitabiles,
pediunt eflectus : quia, sicut dicit Ptole- et duas tantum habitabiles esse volue-
maius in Quadripartito, « eflectus stella- runt, quarum mcdiam vocant perustani
rum impediri possunt per sapientiam pe- sive torridam hanc dicunt esse par-
: et
ritorum virorum in astris. » tem terrae quae supponitur spatio qua-
draginta octo graduum fere quod est in-
ter duos tropicos, inter quos est via so-
lis : declinat euim sol versus Aquilonem
versus tropicum aestivalem fere per vi-
ginti quatuor gradus, et per tantumdem
declinat ad Meridiem versus tropicum
1 (If. 11 (le Genorationo et Corruptione, super te.x. com. il.
I.IB. DE NATURA LOCORUiM, TRACT. 1 530
livemalein. El nuia via solis (.lirectc esl lis ciira tiopieum versus polum viiiiuli
-uper spatium illutl bis iu auuo, dieuut qualuor ^ratluum ; ct lia^c esset lalilutlo
quotl ibi relleclitur raiiius ejus iu seip- babilabilis iuter lt)rritlam et frij.^itlam vor-
sum, prt)pter quotl ct)mbustivus esl, et sus queuuuuujue polorum. Ihec igitur cst
facitpartem iilam iubabilabilem e\ ui- tlivisio leria' babilabilis et uon iuibita-
mio ealore. Dieunt etiam qiu)tl mare sal- Itilis secuudum tlitla Auti(]uoium.
sissimum spalio illi supi^onilur, et facil l'^sl aulcm iuijusmoili ilubilalio mayua utrum tor-
locum mai;is mbahualulem, et salsissi- tle torrula, utrum ipsa sit set;uiulum lo- su toia in-
mum ,.
multum terre-
esse tbeuut propler
. ,, .
,
• 1 •!•I •, 1
tum mbal)ilabilis, sicut Autiqui vuleutur
•
»•••!, habilabilis .'
stre combustum immixtumeitlem. Locum tradidisse. Videlur aulem Pytbagora;,
auteiu ex mari iuiiabitabilem tlicunt : IMatoui, td Dcmocrito, et sociis eorum,
quia rcllexio radii in se refricati et claris- quotl tolum lioc spatium sit inbal)ilabile
simi lit ad littora per circuilum talis ma- pro[)ter quinquc rationes, quarum jirima
ris_, quoB reflexio multijdicat calorem iu sumitur ex dispersione radii solis super
iittore, et ipsum
incendit littus, et facit illa loca incidcntis. Cum euim omnis ra-
habitationi non conjjruum. Duas autem dius incidens rellectalur ad parem sive
I
suppositas regiones inbabitabiles essc di- aujualem angulum, oportet necessario,
cuiit propter fri^us : eo quod nimis elon- (jut)d radius iucideus aiicui leriaB perpen-
gata* sunt a via st)lis ad quas radii solis diculariter inseij)sum rellectalur : iuseip-
non veuiunt nisi obiique valde, ct non sum autcm retlexus radiuscausat atiuslio-
laciunt angulum in ij^sa nisi hebetcm et nem, sicut probatur in P/'o.s"/;ec^«t;w. (^um
obtusum vaide vel forte contingunt ioca
: igilur ratiius soiis cuiiibet loco terrae qui
ilia tautum et itieo nullius elTectus vcl
: est inter duos tropicos bis anuo per-
iii
j)arvi valde effectus sunt in locis iilis : et pendicuiariter incidat, oportet quotl adu-
itieo mortificans frigus est in iocis illis, stionem auno perliciat per tjuam
l)is in
et humorum locorum illorum congeiatio- torridam reddit, et non congruam com-
ues commisceri non possunt ad compie- plexionatis et commixtis iial)italionem
>- xit)nem vivi alicujus constituendam. Pro- Secunda ratio quse fortior cst inter om-
''o jiter quod venti venientes a nostro poio nes, est quodcircuiussignorum arcus esl,
!' fiigitii sunt vaide et sicci : quod bu-
co et ciioriia^ ejus parv» juxta puncta quai
miilum congelatum ejus commisceri non attinguut duos troj)icos. Vigiuti enim gra-
j)otest. dibus uilimi Geminorum parum dislaul a
Quautitates aulem iilorum duorum lo- vigiuti gradibus Cancri : ctsi ducerenluv
corum esse dicuut diversimode quidam : chordsB a gradibus (jeminorum uitimis
euim tradiderunt spatium lioc frigidum a ad gradus Cancri primos sibi nmtuo per
sej)linuj ciimate totum spatium versus comparitatem respondentes, essent chor-
Aquiioucm : et tunc oporteret, quod es- da' breves, quai subtendunlur arcubus
set spatium illud ah utroque j)oio versus sj)luericis : eo quod circuius signorum ibi
tropicum utrumque quadraginta duorum asceudit ab j)uuctum tropici, et descendit
^^
graduum : quia iatitudo sej)timi ciimatis al) eodem. Sol ergo quando vadit in gra-
J''
cst quailragiuta et octo graduum, ct tota dibus quadraginta dictis, quasi stare vi-
latitudo tjute est ab aiquiuoctiaii ad aitc- dctur in eodem loco, et statu suo conti-
rum poiorum, est nouagiiila graduum : nuo exurcre terrae hal)itationcm co quod :
et ideo de ipsis quatiragiuta et octo gra- sicut uua coiumua radiorum suorum j)er-
dibus septimi climatis remanerent qua- j)endicularitateinciditterraeetexurit eam :
ilragiuta duo de latitudine regionis inba- rctldit igitur caiu inhaiiitabiicm. Om-
l)itai)ilis. (^.um autem viginta quatuor fere ni autcm eodem modo facit in uitimis vi-
gradus siut iuter a^quiuoctialcm et tropi- giuti gradibus Sagittarii, et viginti primis
cum altcrum : reuuineret ergo habilabi- gradibus (vaj^ricorni, quibus accedit et re-
.')iO I). AM{. MA(;. OIU). I»f«/1':[).
ccdit a<l tr()j)ic,i puiicluin liycmalis. Jnccn- conjiMturis diceiitcs, quocJ oninis coni[)lc-
(lit igilur cliiini ibi liahilutioncm ct icd- xionari oj)ort(;t lenij)cralam csse liuliila-
dil inliul)ital)il(;ni. l)uo (^rgo calidissimu lioncm : ct non csse lcmp(!rulum, nisi in-
loca sunt (juae sunt sub trojjicis duohus : If^r duo conlraria intcmjicratu : el idco
scd intcr duo calidissima non (;st tcmjK!- non cssc lialiitalioncm arnjuam nisi inlcr
liilum mcdium. Tcnijicrutuni cnim mc- inliabitahilcni j)ioj)tcr frijrus in j)arte una,
dium cst intcr calidissimuni ct frij^idissi- cl iniiabitabilciii j)roj)t(,'r calorcm in j)ar-
mum. Sic igitur ncc locus qui est sub tc alia. Sub utroquc autcm j)olorum nc-
aequinoctiali, cst tempcratus : et sic to- cesse cst esse inbabitabilcm proj)ter fri-
lum spalium quod est inter duos trojii- gus. Necesse est igitur in mcdio terrai
cos, cst combuslum ct intcmperatum, ct a^quinoctialem esse inbabitabilcm prop-
babitationi contrarium sive incongruum : lcr calorcm.
quia sicut dicit Aristotcles in libro de Sunt autem Ptolcmaei et Avicennce ra- Rb
Ptole
Radix ha-
bitationisest
ffiquaiitas et
tenr^pera-
Cciusis proprictatiwi
infra
-'
explanabimus,
•
' _
radix habitationis
....
clementorum, Qinos
est
tiones in contrarium.
quod
^
nos vidcmus multos homines
Dicunt cnim isti,
.
oculis
Avi
in c
j'"en'.uni, ce(|ualitas ct tcmpcramcntum. IstflB autem nostris qui habitaverunt inter tropicum
toteie. duiP rationes sunt fortioresinter rationes aestivum et aequinoctialem : et libri Pbi-
Antiquorumtorridam esse supponentium. losophorum de astris ibi dcgentium venc-
Adhuc auiem inducunt cttertiam, ibi runt ad nos. India enim ct .Etbiopia in
mare dicentes, cui cum radiisolis incidunt parte est in illis locis. Et ex boc con-
et stellarum, divaricantur et ex politione stat oportere ibi essehabitationcm : mul-
et tersione aquae et a frigiditate aquae ca- tas enim civitates gentis Achim et Indo-
lor excitatus a radiis solis expellitur ad rum et . Etbiopum in parte constat nobis
littora, et locum in-
comburit, et reddit in climate illo esse. Secundi autcm cli-
babitabilcm. Hoc autem mare salsissi- malis similiter tota latitudo fere intcr
mum esse dicunt proptcr multum terre- aequinoctialem et tropicum aestivum exi-
stre combustum admixtum. Dicunt ei stit : cujus latitudo est viginti quatuor gra-
etiam constare per speculum concavum, duum, quanta est declinatio solis ab
cui si radius incidat perpendiculariter, aequinoctiali circulo secundum Ptole-
elicitur ignis : quia reflexio radiorum su- maeum : et sunt in eo multae civitates no-
per aquam maris perpendiculariter facta minatae, quarum babitatores plurcs vene-
habitationem reddit ignitam et combu- runt ad nos.
stam. Est etiam rationabile ibi esse habitatio-
Adducunt etiam quartam ex probabi- nem : cum enim juxta physicorum tradi-
libus conjecturis objicientes, et dicunt tionem sol in obliquo circulo sit causa
quod nos invenimus loca illa, quorum generationis per excessum, ct causa cor-
declinatio est parvaa tropico eestivo valde ruptionis per recessum, oportebit ibi po-
calida in aestale, et quasi intolerabilis ca- tissime esse generationem ubi aequaliter
loris :hyems illorum locorum est tem
et accedit et recedit : est autem hoc sub
perata non babens gelu, sicut sunt loca aequinoctiali : erit igitur ibi poti.ssime
tertii climatis, cujus latitudo est graduum generatio et habitatio generatorum.
triginta. Si igitur illa locasunt tam vehe- Amplius accessus solis proximus facit
mcnter calida propter unam sestatem calorem, ct recessus facit frigus : est au-
quam habent ex sole appropinquante et tem mcdium inter calidum et frigidum
inccdente super Zenith capitum eorum, temperatum ergo in medio accessu et
:
probabile esset intolerabilis esse caloris recessu loca illa erunt temperata, et sic
terram cui incidit perpcndiculariter bis habitationi congrua.
in anno ct ideo essc inbabitabilem.
: Amplius stcllarum etfectus fortissimus
Quintam autcm asscrunt rationem cx est in loco in quo multiplicantur maximc
LIB. 1>E NATURA LOCOUUM, TRACT. I 541
est in viis pla- duo calidissiiua uulluui sil lomporaluiu :
radii eorum. Hoc autcm
quia rcccssus solis causal fri-us cx viclo-
nctarum. Cum i-ilur via^ planclarum siul
lorlior vis ria iuferiorum clcmcnlorum-.causatum :
inlcr duos tropicos, crit il»i
vis aulcm stcllarum cst iu ot idco licct fri-us non sit ibi iu summo,
stcllarum :
crencratiouc : crgo crit in locis illis potis- cst tamcn ibi ut tcmpcraus cxtrcmc cali-
sime ffcncratio : non potest autcm cssc dum
generatio nisi in loco babitatiouis gcnc- Lt ideo dixcrunt (luidim Pbib>sopbi b)- locus lem-
ratorum oportct igitur ibi csse babila-
:
cum ilbim temptM-atissimuiu omuium b)- mus nonest
1 locus sub
lioucm congruam gcncratis. corum, cui tamcn (bcto corum non puto
' ^
o^qumociia-
Ut qui- ll,
quic de cssccousculicndum. Scd diccudum, quod dam cre.u-
Ilic autcm inducunt ctiam ea *
derunt.
imaginibus dicta iuvcuiuutur hcec enim : temperalissimum nccesse est csse eorum
uuiximc pcrfectasunt iuviis planctaruiu, b}corum, qui sunt inter duos tropicos, et
perpeudicu- cougruum plus complexiouibus eorum qui
in locis scilicct i[mv dircctc el
bu-itcrrespiciunt.Lxomuibusigiturbisra- in regione duorum priinorum dimatum
tiouibus, multismaguisvirisqui ante boc nascuntur, per accidens aUquis
nisi fortc
nostrum opus fueruut videtur, quod loeus ibi locus cx motibus temperetur sed de :
ubi torridaesse vi(bd)atur, sit babilabilis. hoc accidente dicenms inferius. Sicut au-
mut Omnibus autcm bis rationibus et con- tem diximus non esse continue delcctabi-
'i'et siderationibusbabitis,conscnticudum
vi- lem babitationcm sub tropico sestivo, ita
u*d delur IMolemaeo ct Avicenme, ut dicamus consentimusct non esse continuc delecta-
insulio
non torridam non omnino esse torridam, sed bilem habitatiouem locis illis in
ino
a. csse babitatam tam in btlorii)us maris iUius maris et in Uttoribus, sed lcmporc
quod ibi est (et mare Indicum vocatur, quo sol perpcndiculariter incidit locis il-
quod multos luibet adamantes in fundo) Hs, aut in subterraneis erit babitatio, vcl
quam etiam in insulis maris multis quae rccedendum ad tempus usquequo sol loca
ibidem a Pbilosopbis cssc dcscribuulur. iUa rcspiciat obUquc.
pico Scddistingucndum cst, quoniam subtro- Kt ba!C cst dc locis ilUs traditio Avi-
ido pico ffistivo propter ratioues supcrius in- cennse et Ptolemaei in libro de Divisionc
ductas non oportet csse continuam et de-
'i.''lt locoruin habitabilium. Ad ea aulem qua?
S. lectabilem babitationem, sed est aliquau- inducta sunt, faciUs est dctcrminatio pcr
do delcctabiUs, et aUquaudo biboriosa. ante dicta.
lui- Sed sub a?quinoctiaH qui est sub mcdio
a ei rc^ionis iUius, quae torrida vocatur, ct
lio. continua ct delecla])iHs est babitatio :
quia Ucet radius soHs bis in auno ibi re-
flectatur iu seipsum, eo quod ilU loco
perpcndiculariter incidit, non tamen diu
Ugitur in eodcm loco : quarc circulus so-
lis ibi est extensus, et quasi recte recodit
ab ffiquinoctiaU, ncc rursum acccdit ad
ipsum nisi intcrpositis qualuor signis ad
minus : ct idco calor accessus ejus non
ligitur circalocum unum, ct ideo nuHum
locum inceudit ct intcrvcnit :
magnum
tcmpus inter calorem soHs qucm facit ac-
cedendo, ct eum quem facit in secundo ac-
ccssu : proptcr quod unus calor aUum
in loco non invenit : et ideo calor ibi non
umltiplicatur. Nec est verum quod iuler
I
::
542 1). ALH. MA(.. OIU). IMrKI).
Icf ;i'stuiii : ct coiironliuil (11111 hoc 1( ro
oiiiiiinni K(!iiteiilia', fjni dicnnl circuluin
solis conc(^nlricun) iioii css^!.
Secii 11(1,1 antem ratio siiin(!tur ah hoc,
(jnod neccsse cst (Jistrihucre sic, quod in
ali(|uo loco conj^ruit liahitationi. Scinius
(iAlMIT VII. enini in polo Septenlrionali esse frigns
(lominans quod superiora elcmenta con-
(lucat in inferiora : et immediate prolia-
tum est esse temperamentum per latitii-
dinem scptem climatum : igitur necessa-
Ulrum habitabilis sil qnarla lerr.r quse rius erit locus in fjuo calor dominelur
est ab fpquinoctiali usque in polum cx victoria superiorum ehjmentorum in
Auslralem ? infcriora : ct hunc dicunt esse quartam
tcrrac partcm, quae in supcriori nostri hc-
misphserii ab sequinoctiali circulo cxten-
ditur usquc polum Australem. Cujus
in
signum dicunt esse, quod amphitrites in-
veniuntur influere continue ab Aquilone
Occurrit autem hic quoestio gravis, in in Meridie : cujus causa alia fmgi non pot-
qua etiam Reges potentissimi et Philoso- cst, nisi quia continua conversione ele-
phi pcritissimi ab antiquo laboravcrunt : mcntorum superiorum in inferiora exal-
reges quidem experiendo, et Philosophi tatur continue in Aquilonem : et per op-
per investigationem rationis, utrum scili- positam causarn conversionis inferiorum
cet aHquid de terra quse ab sequinoctiali elementorum in superiora deprimitur et
usque ad polum Australem extenditur, minuiturinMeridie versus polum Austri
habitetur vel possit habitari. Si enim ha- et ideo ab alto fluit per devexum in de-
bitari possit, tunc frustra esset nisi habi- pressum.
taretur a plantis, animali])us, et homini- Tertiam autera suse sententise assertio-
Quodquarta bus. Sunt autem multorum magnorum nem adducunt a Rcgum experiraentis
es[ab»qui- rationes, quod non habitari possit et in- : nullus cnira umquam Regura describen-
que ad po- ducunt prcecipuc tres rationes, quarura tiura orbem, neque aliquis historiogra-
lem, non uua cst Ptolcmsei, quod ad illam partera phorura, sive Astronoraorura, vel alio-
sit habitabi- .
t i- • t^i -i i i- •
i
umquam
.
lis. raraor per diaraetrura solis conversa sit, rura Philosophorura, ahquid
et non propter vicinitatera corporis sobs scripsit de locis ilhs, nec uraquam aliqui
ct ultra tropicum hycraalera effectus sit pervenire potuerunt, licet raulti in hoc
locus inhabitabilis. In tropico enira hye- laboraverint : ct hoc signura esse dicunt,
mali qui in Meridie est, tres (ut inquit) quod nullus babitet omnino in locis illis :
occurrunt causae caloris intolerabilis. Una et si nullus habitat, tunc frustra esset ha-
quarum est rcctitudo circuli solis circa bitabilis.
tropicum per accessuni ejus in Sagitta- Sed his contrarii sunt plurcs Philoso- Oph
rio. Et altera est perpendicularis casus phorura. Avcrroes enira in commento cc
radii ejus super loca illa. Quas duas cau- super librura quartura Cali ct Afundi, Kati
sas supra explanavimus. Tertia vero cau- dicit et Aristotelis et suara fuisse opinio- opi
sa est vicinitas corporis solis : eo quod nem, quod loca illa sunt habitabilia, et
minor pars diamctri ejus est versusfinera rationera adducit id nccessario proban-
Sagittarii : ct haic potissiraa ct causa oc- tem, ut raihi vidctur : dicit enim intcr
currentis caloris : ct ideo locura illuin et calidissiraura et frigidissimum essc tcm-
vicinalocadicunlcflici inhabitabiliaprop- peramcntura : necessario etiam est locus
LIB. !)!< XATrHA (.OCOIUIM, TRACT. l U:)
calidissiimis sub Iropioo hycmali : IViiii- liac opinionc lucnlio crit iu sccundo li-
dissiiuuiu aulciu cssc noccsso csl sul) po- bro d(! Cni(si.s proprir/a/uin cloncn/o-
lo, eo quod obliquissiuic locum ilUnura- /7////, idco illic dilVcrcmus disputalioncm
dii solis rcspiciunt : igitur iu lucdio pcr contra ipsam, piwcipuc quia uos in tcr-
aMjuidistantiam ab utroquc locus crit tio Ctrli r/ Mundi probavimus tcrram
tcmpcratus congruus babitationi. Nc-
ct cssc directc locatam sub aliis oinuibus
gat eniin Averrocs solcm cccentricum mcdio mundi in quautuiu est
(diMuentis in
circnlum in quo moveatur, babere cl : uKMlium mundi hoc euim satis refellit :
idco tertiam causam caloris sub tropico orrorciu (|ui dictus cst hic.
hycmali dicit esse ialsam et nullaiu : sed IMolcm.Tus auhMu in libro dc Disposi- Pioie.nioug
potius dicit quartam quji> «>st ab a"(iuiuo- lionc sp/uBr.r i[\ii est iutroductorius yl/- •iVosUione
ctiali circulo us([ue in polum Australcm, mof/rs/i, dieit sub utro(pic Iropico, resti- ^''nit''<i^ri°"
esse divisibilem pcr climata habilabilia, vo scilicet cthyemali Jiabitare.Ethiopcs :
q^'suEi,
sicut etquartatenvT dividiturSeptentrio- et confirmat hoc per qucindam poetam ^'SV^ul^.'
!••
nans, in qua nos ll'«
iiaDiiamus.
•
•I-..- •'"'" pedes
qui uominc dicitur kriccs, qui Kriccsin- suntindi-
'
quo-
/-v-i
Quidam ti-^-
autem Antiquissimorum 1
pro-
i'.i¥
liomerum
ducit
1-.
diccntem : et sunt baec
.
rectopedum
nostrorum.
*8i- ptcr boc terrain non esse n^tundam asse- verba Ptolcm.Ti: « Natura quidcm exi-
rcbant, sed potius factam semisphrera- git duo genera vEtliiopum, quorum
lcm, et nullam omnino terram : sedosse uuum cst sub iropico sestivo, et sunt
aquas dic(3bant versus pobmi Austr.ilem, .Ethiopes, qui sequuntur nos : et alterum
ct idco ad nos nullum pcrvenisse dc ha- genus Ethiopum . est, qui sunt sub tropi-
bitatione quart.T qufe esl ultra sequino- co hyomali, qui cst tropicus aestivus illis,
ctialem. Dicunt onini illi modium scmi- quorum pedcs sunt in directo pedum no-
sphserale Aquilonaris infusum aquis, et strorum. » Et Krices quidem retulit de
ab ffiquinocti.ili in polum non osse nisi Ilomcro versificatore, quod ipse dixit hos
aquam, ct aerom, et igncin, et nou ap- .Ethiopes in vorsibus suis, cum dicit :
parcre de terra nisi dimidium seinispliGe- « Et virtus in duobus finibus duas habet
ralis figura? ejus, et in illa nos habitarc divisiones, quarum una cst in occasibus
contendunt. Quod quidem dictum quia hori/.ontis, ct altera cst apud elevatio-
contra rationem est et improbatum in li- nom. »
bro Cceli e/ .Uundi, bic transimus, ot Sunf quidam diccntes deserla arenosa Po^entes
pr.-Ecipue quia rationem nullam isti pro longi spatii iacere inter media, uuorum t«™b
• 1
se inducuut, nisi quia
1 • • •
rumores
111-
de Iiabi-
...
' i ^ "^** sequinoctiali
steribtas transitum prohibct : et ideo di- {^°'"'"
|;J
tatione illa qua? est ultra sequinoctialem, cuntnulluin ibi habitarc : quia cum o-p. in"abiuf.i"
cortos numquam percoporunt. Il.-ec au- nus hominum ab uno disseminatum essc
tem est sententia in fabula llosiodi anti- constot, aut ille, iit inquiunt, fuit in quar-
quitus lccta. ta Aquilonari, aut in qiiarta Meridiona-
feur '^Ji' autem
non consentientes dixe-
his li. quidem dicatur fuisse in quarta
Et si
;^°„ runt quidem, quod terra est rotunda, et Aquilonari, sicut vcrum est, tunc ad
£",? dixcrunt quod qiiarta tcrrre quje cst quartain illam transire nonpotuit propter
°"'
Aquilonaris, est elevata extra locum cen- desorta adusta longi spatii. Si aulcin
tricum mundi, et ideo porrigitur super fuit in quarta Meridionali, tunc ad istam
a(|uas, ut sit congrua b.ibitationi et : quartam transirc non potuit. Et nos boc
tres alise quartae sunl sub aquis, et ideo falsum csse vidomus, cum oculis videa-
non est in eis habitatio nisi natantibus mus in hac quarta homincs babitarc.
tantum : dixcrunt autem, quod cxtra • Nos autem salvo meliori judicio, dici- Op'"'» ko-
1 . » -1 . . 11 !• pria consen-
tianc ([uartain Aquilouarem sunt stclke mus aliquam (|uar(aiu partem qua; est ''«"^ "«"^^-
\ in U 1 •
. Ii •• \i •
.• 1 •
roetKrices
A(|uilouares quaitiam. l^^t in nac sentou-
1 I
ultra a^quiuoctialcni ad .Mcridicm, esse poettr.quan-
tia (licitur luisse Socrates. Quia voro dc Jiabitabilcm secundum naturam et habi- q"'^-
:
5i4 I). A\A\. MAG. OIU). VWAIU.
lulain, ul pulainus. Videtur enim con- hanl ir(; .sinislras : cl i(J(;o dicil loquons
S(!nli('n(luin Kiiccs (!t Jloinero in hoc <ie eis
quod dicunt naturani exigere duo ge-
Im qtio .liiTe- nera yKlliiojiuin. Sed in lioc quod di- Igiiolurn vohis Arabcs venisUs in orhem.
lat a Krices , i n i- -i • i
terram es-
M
ct iioinero? cunt, quo(l lloiiieiiis (licit et
se lalae superdciei et non rotundac, non Sed quod raio transeunl, causa est una
consenlimus : (juia cam rolundamessesa- lalitudo deserti inteijacenlis, sicut scri-
iiac pro prol);ivimus in libro Cceli cl Mundi. huiit historiographi hoc enim des(!rtum
solutioiic
rationes
tis
ad ri 1
Scd vidctur,
.
1 11
quod multum sit
! 1 i
ianoriosa el
•
i
arenosum, et proceiias facit in eo ventus,
:
11 r • •
probantes •
i i • •
i
•
n • •
suh tropico La-
i i
esse iiabi- non coiitinua lialiitatio et est vastum et latum, ita quod spatio
tam quar- •
i .
•
i
taiam iiiam pricorni proptcr causas superinductas : septimanarum multarum transiri non pol-
quasupra. scd spatiuiii quod est post tropicum Ca- cst : et ideo propter ariditatein illius
pricorni usquc ad latitudinem septim contingit, quod parum scimus de liabi-
climatis in Meridie mensurando, hoc est, tantihus ihi. Et quod nuntii Regum et
usque ad latitudinem quadraginta et oc- exercitus illuc non transierunt. Sic etiam
to vel quinquaginta graduum habitahilc intelligitur quod dicunt I*hilosophi, quod
est secundum delectationem et continue, nuUus invenitur scripsisse aliquid de ha-
sicut et nostrum, et forte plus quam no- bitatione illa tamen Philosophi diversa
:
strum propter hoc quod ibi est supcrius
:
valde scrihunt de hoc et ideo dicimus :
solis, et coeli vicinitas plus temperat fri- sicut nobis videtur, non praejudicantes
gus rcgionum quae distant ab aequino- aliter dicentibus. Tn libro enim Mcteoro- P^rot
ctiali pcr quinquaginta gradus a Meridie, rum aliquid iterum dicemus de hoc se- ^»sem
quam faciat in Aquilone eo quod aux :
cundum sententias Philosophorum. Sed rum nei
Mi
ejus est in Aquilone, et oppositum augis quidquid ibi dicturi sumus, hoc erit opi-
in Meridie. nionis aliorum '
: hic autem vere scrip-
Quod autem dicitur, regionem illam simus opinionem nostram.
quae est in meridie, inter Aquilonem et Legi ego quamdam causam cujusdam
tropicum Capricorni, esse adustam, hoc Philosophi, quare non sit transitus a
manifestum estmodo quo supradiximus : quarta Aquilonari per torridam ad quar-
sed hoc non prohibet quin aliquando tam meridianam. Dicebat enim sub torri-
possit habitari, quando scilicet sol est in da ex parte meridiei esse montes de la-
signis Aquilonarihus : tunc enim est eis pide qui dicitur magnes et est illud ge- :
hyems : et hoc modo etiam nihil prohi- nus magnetis talis naturae, quod carnes
bet homines quartae Aquilonaris
quin humanas sibi attrahit, sicut noster ma-
possint transirc ad homines quartae Me- gnes ferrum et propter illos non posse
:
ridionalis non irapediente exustione so- transire. Sed hoc impedimentum non
lis. Sed quod rumores aliqui ex eis ad utique esse credo, sed forte in aliquo
nos non pervenerunt, omnino non puto loco. In descriptioneautem factasub Cae-
csseverum, cum Homerus jam locutus sare Augusto, legitur quod nuntios misit
sit de ipsis, et etiam Lucanus de Arabi- Augustus ad reges vEgypti et ^^thiopiae,
l)us qui in torrida habitant, scribat di- qui naves et impensas pararent necessa-
cens, quod umbras quas habebant dex- rias eis quos miscrat ad transeundum :
tras in sua terra, quando se converte- et venientes sub aequinoctiali loca palu-
bant ad Orienlem in Meridie suo ve- dosa invenerunt, in quibus nihil diflun-
nientes in quartam Aquilonarem vide- ditur et lapidosa quae nec navibus, nec
:
'
Gf. III Meteororum, tract. i, cap. 19.
l.lli. I)E NATUKA LOCOm M, inACT. I 543
podihus poteraiit transire : et ideo sunt h) vita' h)ng(' al) ignc s(!parari non [)os-
ia roversi nej^otio non peracto. Quosdani sunl, cl lcii;i nc([uc ibi pariim gciini-
.'
vidi lioniincs (pii causam quare non nal, cl lioc (piod geniiiiial, non ad [icr-
transeatur, dicunl esse inaccessihiles h'claiii [xMvenil inaturitalcni : cl ideo
niontes praMuptos et desertos. Seil nii- omnino inhal)itai)ilis videtur esse locus
rum videtur, si undique sunt tam inac- majoris latitudinis existcns. Sed tamen
cessibiles, ut num(|uam possint transiri. sicut diximusde locis qui sunt sub ;equi-
Tnde in omnihus credo iiis verius esse, noctiali cl Iropicis, scilicet ([uod quidani
quod diflicilis sit non impos-
transitus el sunt non continua^ habilationis el inde-
sibilis : et hoc propter vastam et areno- lcctahilis, iicc habilaii [lossunt iiisi in
sam eremum, (jme adustione solis sterilis aistate : propter ([uod et pisces maris il-
(>st : et ideo sine longitudinis viatione lius videmus teiiqioi-e frigoris transferre
transiri hanc esse causam
non potest : et se ad littora versus iMeridiem, et in a's-
existimo, quare parva est communicatio tatc rcdcunt, eo quod in hyeme inlolc-
iiominum ultra cTquinoctiakMii existen- rabile est eis frigus illorum locorum,
tium in climatii)us Meridionalibus, cum quod aliquantulum tcmperatur in aes-
his (jui nobiscum habitant in quarta Aqui- tate.
lonari. Est enim sub polo pcrpctuum frigus
etregiotcnebrosacontinue nec umquaiu :
apparent ibi stell(e vel sol, cum tamcn
per dimidium annum sit ibi dics, ct pcr
dimidium annuni nox. Quod ideo con- Ju.f/|gts°ub
tingit, quia frigus exccdens illius rcgio-
j;,"j!°;,|'J^.
nis continue spissat aerem, ct convertil "ebrosa?
CAIMT VIII, in aquam in inodum ncbula? spissae, con-
tinue expanditur ibi acr super aqnam.
Yirtus ctiam radiorum stcllarum ct solis
qu(e ibi est, parva cst : ct quamvis mul-
tiplicetur cx rcverbcratione qute fit ad
l)f inhdbUabilibus rcgiouibi(.s el lcrris. aquam, tum [iroptcr hoc quia aqua po-
lita est, et rellcctit id quod ad ipsam
pcrvenirc potcst de virtutc radiorum :
tum ctiam propter naturalem ipsius frigi-
ditatcm, et cx qua repcrcutiendo multi-
plicat calorem, tainen cum toto illo non
efHcitur radius foitis ct idco clcvat va-
His autem habitis, de duabus rcgioni-
:
porcs aqu.T, et niliil consumit dc cis :
bus inluibitabilibuspropterfrigus esttra-
ctan(him. Has autem velambas regiones proptcr quod continue ncbulosus et ca-
circa utrum^iue [)oIuni esse constat. VA liginosus cst acr illarum regionuin et :
quanta? sint non est certe
hititudinis, [)ioptcr hoc semper sunl ibi tcncbrae. Kt
!8unt ^ • 1
hoc ctiam narranl experimentatorcs na-
1
"r'''*
probatum. Sed credo quod omnia ioca
per mensem vtd ampHus (quando sol cst vigantcs partes Oceani Aquilonaris partis
j
^^,
in tropico hyemali) sunt inhabilabilia inluibitabilis quando vidcnt tcncbras,
: et
propter frigus : et similitcr loca quse sunt fugiunt rcputantcs sc ultra navigare non
majoris hatitudinis. Et hop quideni pro- possc co quod propter caliginem nebulaj
:
batur experimcnlis eorum qui habitanl spissa* quic ibi cst, sc dirigere non valent:
ultra hititudinem (luinquaginta et sex eo quod visns etiani ad [iroxiina loca
"•raikium, qui lanlum frigus in terris co- cxtra naviculam pcrcrrarc non polest:
hveme quod sinc pericu- et ideo si intijuunit (•aligineni. ad lumen
rum in iiabent,
.35
IX
:
3i0 1). .\IJ{. MAO. OJU). I'i;.l";i).
rcdirc nescJrciil. Pi'0[»|(!r (luod (^liiiiii n.i- lidissiina, ct lcmjior*! .'cstatis lluit in cis
liira illoruin locornm iioii salis nola (!st, glaci(!S divisa, quai v(d iii mari rongidata
nec C(!rla riobis salis cssc potcsl : (jiiia luit, vcl pcr fbimina inlluit iii marc. Alio
noii Nciiit ad cx[icriin(!ntuni nisi (jiiod ctiam lcmi»or(! vciitus tcrnpcstuosus facil
sciiiiiis, (jiKtd sii;iiiiin cxlrciiuiiii doiniiK!- iii (ds tcmpcslalcs, in tanturn ipjod prop-
tur iliidcin. h^tijuia fri^us cxccllcns inor- tcr lcmpcslatcs navigari non possunt, sic-
tilicativa cst (|iialitas, ilii pauca vcl nulla ut di(;it Albumasar : soi cnirn non con-
vivcrc animalia. I^t si foilc aTKiua ilii siimit vaporcs, sed clevando confortatur
apparcant aliijuaiido animalia, oportct vcntus continuc, et procellosuin facit ma-
qnod siiit ma^iia corporc ct niultarum rc ct innaviji^abile. Kst autcin rciiio illa Q"are
carniuin, ({u<'e frig^us non cito pcnctrct : sccuiidum rationis scnfentiam aquosa ><'»
et oportel, (|Uod non continuam habcanl multiim, eo quod ibi continuc acr ad
liabitationcm ibi. l']t forle frigus iilorum aquam resolvitiir, sicut supra docuirnus :
locorum est causa quarc ventus Aquilo- ct in libro Meteororum cuin subtilioi'
naris est frigidus apud nos. Sed apud consider-ationc dicluri sumus.
habitantcs ultra oequinoctiahim, vcntus a
polo veniens est IMeridianus, ct apud cos
est frigidus et siccus, sicut apud iios
ventus Aquilonaris : sed ventus Aquilo-
naris illis venit a torrida ct maribus cali-
dis et locis paludosis : ct idco eis cst ca-
lidus et humidus,
apud nos ventus
sicut CAPLT IX.
Meridianus. Propter frigus autem regio-
num illarum sunt animaliafrigida in ter-
risillis corpore multum diminuta, vclpe-
nitus nuUa, sicut asini et hujusmodi.
Aves autem rapaccs propter corporum JJc longitudine ct latitudine locorwn ha-
suorum constrictorum et spirituum cali- Ijitabiliiim.
ditalem fortissinite sunt in regionibus illis
habitabilibus juxta polum : et animalia
quae ibi sunt, tendunt ad albedinem, sic-
ut ursi, et leoncs, et hujusmodi. Vege-
tabilia quteibisunt, ali(|uantulum conva-
lescunt, ut avena, et hordeum : scd triti- IVunc videndum est de partc mundi
cum nequaquam ibi convalescere potest quae continue et dclectabiliter habitatur.
Pars
Scicndum autcm, quod pars illa non cst quse
et si aliquando seminatur, degenerat in
granum alterius naturae. rotunda ut quidam eam figurant dividen- quae
bitabi
Quare
paitjbus
in
Est tamcn in talibus locis distinctio : tcsmundum in Asiam, Africam, ct Euro- Asian tu
A luilonari-
quia quanto sunt frigidiorain superFicie, pam : scd potius cxtenditur habilitabilis caro,
bus sunt ropar
inontes est n
aiti?
^finto magis recludunt inse vapores cali- nostr-aa linca JMcridionali versus Aquilo- ut qi
eam
dos diu in vcntre terrse congrcgatos, et nem, sicut diximus supra : et latiludo
illi frcqucnter crumpunt in montes altos : regionis illius est mensura dlstantia! ad
proptcr quod tradunt Philosophi montcs Aquiloncm : et quantitas latitudinis cst
altos csse in partibus Aquilonaribus per- pars circuli Mcridionalis terra? illius, cu-
pctuarum nivium et perpetuoe frigiditatis. jus latitudo est accipienda secundum quan-
Quare ma- Y^sl autcm immcnsa illorum locorum fri-
na regio-
titatem qua sol quando cst in linea Mcri-
num Aqui- friJiias, (rtiaui causa quarc matcria illa- dioiiali, acccdit ad Zenith capitum habi-
lonanum o '
i
r£ro su rumrcgionum sunt
navi^ab
'j',';"'', raronavigabilia: quia tantium iii tcria aliqua : ct sic diciturla-
icmporc liycmis congclala siintgiacii^ so- tior cl miniis lala rcuio coruin. IMciisura
UH. I)E XATrn A lA)C()RrM, TRACT. T riH
iiukMU ista (licitur regionuiu latiludo a teni. Dioo aulcui illuni arcum similem so-
Pliilosopliis : pro[>l(M' hoc quod secuuduui micirculo aMjuinoctiali : (juiaet ipse arcus
(juantitateui arcus, qui est Meridionalis semicirculus ejus circuli intellectualis qui
circulipars, sol el coeteripIanet;e qui prx- parallelusest aMiuinoctiali. distans ah i[)-
cipue causant naturaset proprietatesloco- so in s[)lhTraui vorsus Aquilon(Mii per
rum, moventur in C(eli latitudine super quincpiaginta i;radus iiuequalis est : ([uia
loca, aut directe perpendiculariter. aut aMjuiiioctialis circulus est mag^nus divi-
accedendo versus ipsa. Lon^j^itudo autem dens totam spIitTram cceli et terrcX' in duo
cujuslihet loci dicitur esse per mensuram cTequalia : ct [)arallelus, dcqiio diduni est,
ab Oriente Occidentem acceptam et
in :
de parvis circulis, unus qui s[)heram c(e-
quantusest arcus a Zenith capilum versus li duo aeiiualia dividit. Et sc-
et terriTe in Habitatio
. .
•11
Urientem totms hahitahilis, laula dicitur cundum istas mensuras hahitatio nostra,
nostra ha-
^et longiiu-
«linern plus
esse lonf'itudo loci illius a Philosonhis. quae versus Aquilonem cst, loni-itudiuem fi"^"' 'i"-
Cujus causa est, quia sol et caiteri plane- habet plus quam duplam ad ipsius latitu- »'"« laiitu-
^ ' cliiiem.
. ]•
tic inhoc arcu moventur, aut super loca dinem.
illa, secundum cojli latitu-
aut versus ea, i^[ovet autem fortasse aliquem id quod
dinem quae estsecundumextensionemsex diximus dc longitudinc terrarum, quod
siij^norum semper apparentium supcr st-ilicet distantia ab Oriente mundi ipsius
Orientem. est longitudo : omnis enim terra suuni
Etsecundum quidem has mensuraslon- habct Orientem, cum terra sit rotunda :
eitudinis el latitudinis non est hahitatio ^'t omnis terra distat ab Oriente suo spa- Rat'o falsd,
,,. ...
nostra quseversus Aquilonem cst, rotuu-
da, sed potius conlicitur ex quatuor par-
*
]x-
,•
i'0 iBquali, tioc est,
*ius : et
1-
sic
1 X
per nona,":inta
una terra non est lono^ior
OD
•
1"°'*
e:ra- ^tenre ha-
omnes
beant aiqua-
'«'" longitu-
dinem
tihus elementorum, (|uoruiii dua suiit quam alia. Scd debet talis homo scirc,
aequales et duae inaequalcs. Ista autem quod rationibusastrorum, etpraecipue per
pars est circuli qui iutelligitur extendi a eclipscs lunares compertum est nostr<im
polo in polum pcr Orientem et pars il_ :
hahitationem non cxtendi per totum ter-
lius circuli ab ortu solis quaiido i'se circulum, ita quod hahitabilis sit ha-
est iii
wquinoctiali accepta versus polum Aqui- bitatio nostra ab Oriente in Occidcntem,
lonarem per quinquaginta «i^radus mensu- ^1per Occidentem iterum in Orientem :
rat habitationem, qucc satis delectabiliter co quod amphitrites fluat ab Aquilone
et continue hahitatur et rcmanent gra- :
per Orientis punctum in parte una, et per
dusquadraginta, quorumparsomnino in- Occidentis punctum in [)arte alia in Me-
habitabilis est, ct pars habitatur cuin la- Yidia : et vocatur Oriens et Occidens
bore et non continue. Similis autem pars mundi, ortus ct occasus continuari ad am-
circuli mensurat nostram habitationein phitrilcm : et distantia ab illo vocatur tcr-
Occidentis et aequ.ilis praedictcT. Sed se- •** Et multum variatur ncatura
lonj,ntudo.
micirculus cTcquinoctialis, quiin superiori locorum per distantiam parvain vel ma-
mensurat cam perccn-
iKMuisphc-erio est, gnam longitudinis illius.
trum et octo-inta gradus ab Oriente iu Videtur autem alicui inconvcnienter cs-
Occidentem quia tanta pars circuli ex-
: se dictum quod diximus dc mensuris lo-
tenditursupermedietatemsupcrioremtcr- corum : quia nos diximus in libro Coill
riE in qua nos habitamus. Arcus autcm ct Mwidi ', quod latitudoost a dcxtro iid
similis illi et non aequalis niensurat cam sinistrum, et lonj^itudo a superiori in in-
versus Aquilonem ab Oricntein Occiden- ferius : et nos diximus, quod dextrum et
' Cf. de CujIo cl Muado, tiacl i, cap. 5.
:
548 I). Ai.i;. .M.\(.. ()i;i). iM'. 1.1).
sinislriiin cd-li sunl Oiii-iis c\ Occidcns, sio v(jccliir longitudo, cl iiiinoi- vocclur
cl supcriuscl inrcrius suiit poli, .Mcridia- hitiiiiilo, cnl hiliiiido loconiiii liabitabi-
iius, cl, .\(juil()niiris: ct sic vidchiliir, (|iiod liijiii sccundum dislanti.nn ab .\(juilonc
longiludo locuruni sit a .Mcridic in Aijui- in .Miiiidicm acc(q)lain : ct longitudo sc-
loncm accij)icn(]o, ct latitiido sit al) Oricii- cundiim dimcnsioncin acccj)ta ab Oricntc
tc in Occidcnlcni j)cr contrariiirn cjus in Occidcnt(;. Et illius causa (;sl, qiiia in
(jiiod dixinius liic. C(clo cst motuslocalis (jucm oj)orlet cssc
Quoci uiinor Scd advcrtcuduin alilcr cssc in c(cl(j secundum latitudincm omnibus quai
in
(li;iiensio ab ,. . ,. . .
A(iniioiie in cl alilcr lu tciTa minor cnim dimensio i
ex se inovcntur. Istc autem motus non
nieridiem
vaViei naiii- variat
.
iiaturain tcrrenas liabitationis
ii-ii-- i
al) cst in tcrra ct ideo minor in eadimcnsio
:
raniterrcnjo, ... •
ir •
i- .
quam an
I
cst dimensio quai vocatur minor in aen;
habitationis A(junonc jii iMcrulic accej)lain,
onentc in Oricntc iu Occidontem. Radius enim j)la- vocatur aulem illa laliludo areie, ct niajor
OccWentem. . •
nelaruni (jui naturas dat
i . i
tocis, anguium i
diincnsio \ocdXm- lorKjiludo arani : (;t sic
etcirculum mutat ad parvam quantitatcm congrua sunt nomina superius dimcnsio-
dcclinationis suae ad Aquilonem, itaquod nibus terrse imposita.
cum sit in tTquinoctiali puncto, aequat dics
et noctes : et declinans ab eo versus Aqui-
loncm per Iriginta sex gradus, et facit
longiorem dicm quam sit dies sequinoctii
pcr lioram in terra quae sccundum
unam
latitudinein scdecim graduum distat ab
oequinoctiali circulo, ct in terra : cujus CAPUT X.
latitudo est viginti quatuorgraduum et
facit diem longiorem per horam et dimi-
diam et hoc est clima secundum et in
: :
terra quse ab aequinoctiali distat per tri-
ginta gradus, erit dics longior per duas De diversitate hahitalionis in terra hahi-
horas, et constituit tertium cliina : et si tahili, ct dc diversitate naturse. loco-
distat pcr triginta sex gradus, erit dies rum.
longior per duas horas ct dimidiam, et
sic constituit quartum clima : et si distat
per quadraginta ct unum gradus, et ter-
tiain partem gradus, vincet longior dies
per tres horas intcgras, ct vocatur quin-
tuni chma. Et si distat per quadraginta Est autem sciendum, quod in illis ter-
quinque gradus et tertiam gradus, vincet roe dimensionibus quidam a Philosophis
longior dies per tres horas integras et di- vocantur simulhabitantes, et quidain cir-
midiam, et vocatur sextum clima. Et si culariter dicuntur habitantes, quidam au-
distat per quadraginta octo gradus, vin- tem coalternatione, et quidam vero oppo-
cet longior dies diem ceijuinoctii per qu;i- site.
Qui.
tuor lioras inlegras : et crit cliina sepli- Dicuntur autcin simulhabitantcs, (juo- simi
inuin. Et post istam latitudinem non cst rum habitatiosccundum sensum hititudi- l:
locus satis tcmpcratus ad terrce nascentia nis et longitudinis una est, secundum
licet
in nostra habilabili. Sccundum totum au- rationem sit diversa. Ut autem hoc mc-
tem semicirculum qui est ab Orienle in lius sciatur, sciendum quod horizon cir-
Occidentem est una vis radiis corporum culus est, cujus ccntrum liabitationis cu-
cccle.stiuin in locis sequaliter ab oequino- juslibet et cujus circumfcrentia tangit un-
ctialicirculo distantibus, et una mcnsura dique concavum hemispheerii a polo in po-
dicriim cl nocliinn. VA cmn major dimcn- lum per puncta duo Orientis et Occiden-
Lin. DK NATl HA LOCOIUJM, TIIACT. I 5i9
I
tis
esl
dilTusa. Kt
: unus
liic (|ui(l(Mn
(juideni
acccplus, altcr sccunduni scnsuin. Kt sc-
liorizoa (luplcx
sccunduni ratioiUMu
(luidcUl lallludo CUIll
non
,
uiia el cadeiii csl
paiailclo circiilo hahilaut, qui est aMjualis
Sll
:
•1
isli
Ulia,
eiiiiu
loimitudo
sub uuo
coliabilan-
'"S ?
cunduni rationcni (luidcni (juodlihct lii- iii liicuilu latiludiuis ah a'quinoctiali cir-
r;c i»unctnni suuni lial)ct hori/ontcni, cu- culo : (1 ilic qiiidcni lolus calidus et fri-
jus circunifcnMitia cdduni in pivrdictis iiidus est, et liuinidiis (!t siccus : ct dies
punctis attinjrit : ct idco cujuslihct puncli coruiu a'quales sunl et iiocles : sed eorum
hahitationis nostrae supcrius dixinius na- orlus et occasus non sunt in iiiio teiiipore
ibei turani csso divcrsam. Kt hic (juidcni cir- scnsibili, nec corum venli sunt aequales :
abet (ulns, liccl socuiuluni csse mohilis sit, ct (juia quorum diirerunl Oriens et Occidens,
bori- u • •
se nu)vcatur sccundum
,
cssc cujus csl nori-
i
horum nccesse est esse vcntos divcrsos
1 ra- ., , . 1 •
ac y.on, tamcn sccundum situm
,
cst immohi- ad ininus Orieiilalcs et Occidenlales.
lis, sicut et ipsa puncta Oricntis cl Occi- C.oallerne aulein habitart! dicuntur, guiiiicaniur
. ,
coalterne
sccundum esse
dcntis (luiv situ inancntct quorum una (|uidem est longitudo, sed haijitare?
n li- variantur et dc hoc hori/onte non intcn-
:
non latitudo eoruin cst una et eadcm :
isse dimus hic plus diccre (juam hoc quod di- ei illi sunt qui suh eadem linea hahilant
se- cluin est : quia sufhcicntior consideratio in Meridionali, (luihus omnibus est in
t.i"'- ipsius pertinet ad astronomiam. Ilorizon uno eodem quaui tcmpore scnsibili Meri-
autem sensihilis est, qui tiiiit visuin, lioc dies, quando sol acccdit ad Zcnith capi-
iens est, postquam sensihilitcr cst alius pun- motu diurno sed tamen
tuin ipsoruin in :
zonic ctumOrientis, et alius Occidcntis, ctalius non hahiiant sub eodcm parallelo circu-
nem et iliiusqui- lo, qui distet lequali latitudine pcr cir-
A(|uiloms, ct alius Alcridiei :
'I as- (lciu diameterad plus est millium stadio- cuituin liabilationis ab ffiquiiioctiali cir-
idum luin secundum IMolenueum. becundum culo. Kt horum quidem unus oriuset est
n lo aulcm verissimam c us (lcprehcnsionem occasus solis in die non tamen sol ori-
:
com-
in eodem gradu sed non
. . .
,
sr va- lunc communitcr deprehcnditur vanan, ,
tur et occidit :
hori ' . .
?
quando semuhameter ejus est quadnn-
,
est eis sequalis dies : nec est eis a^quale
i^entorum vcl ad plus quini-entorum stra- frigus et calidum et humidum et siccuni,
idum diorum. Kt idco quiECumque civitas vel eo quod non aiquahter dilatantur ab sequi-
I tl'S- • • ,
I- 1
locus elon^atur ab alio per quinquai-inta noctiali circulo.
uiaiii
ileiii
uniter sladia, scnsihilitcr
1 •• 111-
habent alium ortum et Oppositc autem hahitant, quoruin est
^^^i^^l^^l^^l^l
bitare?
aliuin occasum stellarum secundum tem- unus parallelus secuudum latiiudinem
™>V pus sensibile. Et quicuinqne locus ab alio candem, sed non est cis longitudo una,
removetur secundum latitudin^MU quiu- sed potius distant per maximam longi-
j^entorum stadiorum, sensihilitcr calidior tudinem quffi potest esse per circulum :
v(d frigidior cst quani alius et sic sensi- : Iioc autcm esl quando eloiigatur a se pcr
bilis est distinctio proprictatum longitu- totum scmicirculuin lunc cnim distant :
diuis et lalitudinis locorum, nisi sit impe- per longitudinem totam diainetri, et con-
dimcntum per accidcns aliquod loci ex vertunt contra sc pedes invicem, ila
maribus vel ex montibus : de quo acci- quod diameier inferior circuli paralleli
dcnte nos infra loqueinur. per Zcnith capitum, et per pedes, et per
caniur lii omnihus autem hislocissimul habi- centrum semiciiculum transit : et isti vo-
habi-
e un- tare secundum sensum dicuntui-, (iiio- canlur anlipodes, et sunt in nostra liabi-
I sen- ... ^^l-f^^^f^^f
n'? iiiiii seciindum sensum csl uiia ioci in tabili, sicut habitantes oinnes qui sunt
calido et frigido et huinido et sicco pro- iii uno eodemque climatc elongati a se
prielas ex eadem latitudine loci sensihilis, jier totam longitudinem Orientis ab Oc-
et quibussensihiliter est secundum tcin- cideiite nostrie habitabilis. Kst autem lia-
pus unus ortus solis et occasus. hitaiio taliuin atqualiter quidem calida et
icaniur Circulaiilcr autem luihilant. quorum frigida, huiuida et sicca, propter unam
:;:;() I). AIJ{. M A(i. OHI). I'l{,i:i).
eam(]('iii([n(' luliliKliiiciii ({iiatn lialxnl : I'!st aiilfiii alia tcin|)cratuia inlcr diio Aiia le
non tamcn in una liora liahcnl <)ririi- calidissima, siciit (ii.ximus su[)ra, ([iio-
lcm cl OccidcnliMn, scd [jolius dilVcrl ad nim calidissimoium iiniim cst sub tro-
mimis por S(ix lioras oitus istorurii ah j)ico aBstivo, cl allcnini snl» livwunali : ct
ortu illonim, ot simililcr occasus. (iiim tunc tcm()cratura (;rit sub atqiiinoctiali
cnim iionaginla gradus sint a cenlro lio- ai([ualitcr ab ulroqu(; distantc : el baiic
rizontis uniuscujusquc usf[ue ad ortum, (juidcm temperaturain Avicenna ct qiii-
oportet quod corum quoruin liorizontis dam ;ilii vocari siin[)licitor lempera-
contrum csl in Occidento, ortus sit ubi tiiram dicunt, co (jnod iiullus iii mundo
esl corum qui sunt in Orionhi
Meridics : locus adeo sit temj)ciatus, sicut locus qiii
quia modiotas ccntum ct octoginta gra- cst sul) a'quinoctiali. (Juod ita esso cgo
(liium, qui sunt semicirculus, qui cst ab non cons(!ntio : qiiia tempcratura illa
Oriente in Occidcnlem, cst nonaginla gra- iion est inter conlraria, scd potius intcr
dus, qui sunt a circulo ]\Icridioi oi'ionta- duos excessus cjusdcm qualitatis, ct ideo
lium usquo ad occasum mundi. locus medius, sicut ct superius diximus,
non esse temporamontum secundum ca-
lidum et frigidum, sed potius rcrnissior
in calido intcr alia duo loca : locus au-
tem inedius inter calidissimum et frigi-
dissimum est temperatum frigidum et ca-
lidum, et ideo est delectabilis.
CAPUT XT. Est autem dubitatio quaedam de his duwu
qii8e dicta sunt, utrum scilicet locus utmmi
quarti climatis sit temperatus inter habi- ''maas
quoniam exccdens in frigidissi-
tabilia ? simi
mo, non est clima septimum, sed potius
De diversitate temperamenti climatum. locus inliabitabiiis sub aquiloiiari. Simi-
hter excedens in calidissimo non est lo-
cus sub aequinoctiali et citra parum in
latitudino primi climatis, sed potius sub
troj)ico, quae latitudo est semicircularis.
jMedium igitur per aequidistantiain accep-
In seplem De natura autom horum soptom clima- tum quod est latitu-
inter frigidissimum
cliinatibus
duplex ex- tum inteiligcndum est, quod duplex est dinis nonaginta graduum, vel parum
cessus et
dujjlex teni in eis temperamentum, et duplex exces- minus, et inter calidissimum quod cst
peranien-
tum. sus : est enim excessus in calidissimo et hititudo viginti quatuor graduum, vido-
frigidissimo, et sic calidissimum est sul) tur quod ost latitudinis amplius quam
torrida, et frigidissima habitatio est post quadraginla graduum ot hoc est sex- :
septimum clima. Et quantum ad hoc per tuin et septimum clima illa igitur vi- :
sequidistantiam tcmperamentum est in dentur magis temperata quam quartum
climato quarto. Rt hanc puto ego esse clima. Cujus otiam indicium vidctur
Temperatu-
ra simplici-
tcmporaturam simplicitcr mundi, et non esse, quod homines illorum climatum
ter niundi (juoad comploxionom alicujus animalis j)ulchorrimi sunt corpore, et proccrse et
est in cli-
matequarto in singulo. Et ideo potcstbene osse, quod pulchrse staturee, et venusti coloris, cum
clima quartnm tompcralum sit simplici- homincs quarti climatis parvi sint ct i
ter, (;t non sit lcmpcralum complexioni fusci coloris ubi cnim complexio homi-
:
asini, vol bovis, vel altciius magis calidi nis maximeconvaleseit, illud videturma-
vcl frigidi quam sit calor vel frigus cli- gis congruerc homini ad habitandum.
matis quarti. Convalescit autem magis ubi pulcliriores
U|{. I)K .NATl HA LOI.om M, rilACT. I IVM
goneralius t't fortioris et pi"O0('rioi'is statii- ([iiid ; cl idco siiiil iiiai.;is cx ali(|iia iiia-
vve sunl lioininos; et hoc esl in sexlo cl litia riit;i(la' (•oiiijilcxionis, sicul nos in
sc[)tiino cliinatc, siciit apparct: locus cniiii sctpicnii (lislincli(ui(> ostcndiMuus : hone
(pii inayis congruil lioniinisconi[)lexioni, cniin consenliniiis, ([iiotl cor[)us honiinis
videtur esse teni^icratior sinii^Iiciter, cuiii maj.;is cst intcr c(>r[)or;i coni[)()sita tcni-
honio sit majiis iie([ualis tcm[)eratne coni- [)cratuni : scd Iutc tenqicratura si hene
plexionis inter alia ([Uie generantur ex et suhtililer considerctur, esl in ([uarto
contrariis : eo quod ejus complcxio nia- (•liniate.
gis accedit ad medium, ct rcccdit ali ex- Nec impedit hoc tjiiod ohjiciuiil (\l' ca- a.i sefun-
cellentiis contrariorum. .\d lioc vidclur lido excedentc iii a^slate, cuiii fri^us non nem.
facere quarti climatis calor maximus in exccdit in liyeme : quia jam ostendimiis
aestate, et diminutio [)luviaruni : si enim actu calidi sensihilis esse actum vitie et
esset tenqieratum sinipliciter, ut inquiunt motum sine (juo nihil commisceri nec
Philos(q)lii, tantus in eo esset excessus vivere potest : et ideo ubi est intempera-
frigoris iu hyenie, ([uaiitus cst excessus menluni frigoris. nonestcliina tempera-
caloris in lestate : ctJo[)[)Ositum liujus ex- tum : sicut ncc id quod liabet jequaliter
|)erimur ad sensum quia excedit in ipso : frigoris, sed potius id quod liabet [)lus
calor iTstalis, el non exceditin eo frigus : caloris quam frigoris, et non excedit in
ct secundum lias raliones temperatum calore.
liyeme videtur essc tcmperatum clima llis adhuc adverteiulum est
habitis,
sexluin, in quo nec sentilur excessus ca- dilferentem esse naturam istorum clima-
loris in eBstate, nec friyoris in liyeme. tuin in cujuslibet medio et extremis. Est
!""
nis
Ad lia?c autem omnia dici convenit, autem lia^c dillerenlia diversimod(! ac-
quod in veritate temperamcntum sim[)li- cipienda in diversis '
: quoniam piimi cli-
citer niagis est in actu calidum quain fri- matis cxtrema regio quae aequinoctiali
gidum, eo quod frigiduni est qualitas subditur, est temperatior quam media
mortilicativa enim secundum ex- : et sic regio ipsius : et niedia regio i[)sius cst teiii-
cessum est destruens inotum generationis peratior quani exlrcma quoe secundum
et vilae et ideo temperamentum non
: clima attingil. Secundi autem climatis
accipitur inl(!r duo extrema, quoruin priina linea quic continua est [uimo cli-
unum sit frigiditatis mortilicantis, et niati, temperatior est quam mcdia, et
aliud caliditatis adurentis : sed potius iiiedia lemperalior est ([uam exlrenia
frigus
parte una, et
est in
.
loso|)liis
'
complexionale tarde movens est
parte altera
.
calidum minus exsiccans
est determinatunij-^iquod
: et
.
quoad hoc
. *
a
quar-
*
Plii-
.....
in ([uoe tertio cliuiali
et
In
'
omnibus autem
treinitales Meridionales
.
Aquilonares sunt friuidiores
. .
continualur.
...
his
'-'
climatibus
calidiores
: medium
.
ex-
sunt, manbus
'n omnibus
auiem cli-
ex-
tremitates
Mehdiona-
le» !^unt ca-
'?"'
tum clima
lum ciima esi
est ieini)eraiissimum.
teini)eratissimum. rroce-
Proce- eorum liabel
eoium
auteiu in quoiihei
auieiu quolibel iiauei seciiii- liJion
nuiores,
, .
ritas autem humanorum corporum
1
' '
-11
.....
dum naturam quoddam illius loci tciuix'-
Aquilonares
Aquilon
ro.'
car
pui'.
•^
carnositas
•
et
111
|)ulcliritu(lo sunt causata
et
ramentuin est enim niedium iii ipsis:
• •
in.i.'iiiiores
n'eJ'"'"
tem habet
^''-
:
quodclam
rum ^i'' liumore frigido iion habente caliduin acceptum sicut in virtiite morali : (luod temiiera-
" quod suflicicntcr inoveat, nec liabeiite eniiii in moribus uni esl parum, alleii
nieiuun
calidum quod suflicientcr sit mohile :
est multum quod uni est medium, : ct
sed potius humores taliuin sunt spissi ct alteri est extrcmum. Et similiter est in
quasi congesti : nec consumiturin eis ali- locis secundum climata dislinctis quod :
' Hic animadverle quare (lifTerens sit natura h;oc dilTerentia diversimode accipienda sil iii
in m(»dio ct c.vtreniis cujusliiiel climalis, licct diversis.
:
••»•..
.).),: I). AM5. .MA(i. OIU). VnA'A).
('iiiiii iiiii csl ('xticiiic rri^idimi, iillcii osl
exlrciiK! calidiiiii : vd lorlc j)liis (jiiam
cxlreiiK! IVij^iduin, sccunduiii (li\-cisas
opcialioiH^s cliinalum ad inviccm, ct sc-
cundum quod j^cnerata sccundum ho-
nain habiludincm (^vistentia in uno cli-
malc, corrumpunlur in alio. CAPUT \ll.
Alia causa I^jst autcmadhuc alia (^aiisa divcrsi-
ct
(livcrsitaiis
naturse cli- latis nalura> climatum cum enim terra :
matum.
sit figurcC rotundiB, sicut in libro Cfjeli
ct Mundi '
liabuimus, stellai quae radios
suos projiciunt supcr tcrram, non proji- Dc nalura ct dispositionc infcrioris hc-
ciunt eos super alterum : quoniam stcllae rnisphcerii.
Aquilonarcs radiant super climata ulti-
ma, et non super prima. Stella^ vero Me-
ridionales radiant supcr prima, et non
super ultima : et cum stellarum illarum
lumina sint divcrsarum naturarum, sicut
in libro C(i'U et Muiidi diximus, oportct Est autem nunc inquirendum dc me-
quod climata irradiata ab ipsis, effician- dietate terrae qu® in inferiori hemisphoi-
tur diversarum naturarum. rio est, dc qua diversa et pene contraria
Est autem eodem modo dissimilis lati- a diversis Philosophis scribuntur. Com- Comi
ponil!
tudo regionum Aquilonarium, proetcrhoc muniter enim scribunt nullumet dicunt ilieti
tern
solum quod clima primum ct secundum nostrae habitationis ad ilium locum per- e^t i
riuri
illius regionis sunt calidiora quam no- venisse : quia omnes iili qui scripserunt spt
esse
straproptcrbrcvitatem diametri soHs con- de observationibus locorum et astrorum, bital
versam ad signa Meridionaba, sicut dixi- invenimus in superiori hemisphaerio po-
mus supra. suisse suas observationes, et prsecipue
Et htec quidcm dc medietate distin- cognoscitur in scriptura quam scribunt
ctionis terrse in nostro hemisphserio quan- de eclipsibus lunaribus. Eclipsis terrtE
tum ad prsesentem spectat intentionem omni terra eodem modo, et in uno
est in
sufficienter dicta sunt. l)c diversitatc eodemque tempore et cum habitantes
:
enim temporum eorum inhyeme et in per longitudinem climatum Philosophi
aistute, et de diversitate umbrarum quse tempus eclipsium notaverunt, non inve-
projiciuntur ab horoscopis ipsarum, as- nimus umquam distantiam unius Philo-
tronomia? proprium eiit determinare. sophi ab afio nisi per duodecim horas
sequales et cum in qualibet hora ascen-
:
dant quindecim gradus aequinoctialis
ffiquales, constat quod in duodecim ho-
ris centum et octogenta gradus ascendant
et hsec est medietas circuli cui tantum
medietas terrae subditur et tunc unus :
Philosophorum observantium in una re-
gione eclipsim aliquam lunae non distare
ponit ab alio nisi per medietatem terrfE :
1 11 (lo Coelo et Mundo, Iract. iii, cap. 7 el 8.
"
LIU. I)K NATLJRA LOCOKUM, THACT. I 553
sicut si esset odipsis habitanti in Oiiontt' socontintMi snl) torr(e extreniis, seJ opor-
in priina hora noctis, oadem ossel hahi- toro, (piod lcnain phis nKMUotate coopo-
tanli in Occidonto in (hiodecinia liora ah riat : {\\\<v (iui(h'in totani oporiro (h'l)orot
ilhi : ot in hac (loprolioinhMnnt IMiilosophi si inotus solisol aliarnin stoilarnin oam in
(inidam in superiori homi^phicrio tantuni parlo non oxsiccarot.
hai)itaro hominos, ([uihus lota foro multi- TtMtiam aulom inducunt rationom Ho- Tortiii laiio
lllO tndo .^hithomaticorum consensil, dic(Mis sio(h, quod locus ille ossot inutilis, cuin iiJsio.ii.
st ihi nullum omnino hahitai(> : (piia c()!i- nnllns um(]uam ibi habitavorit ah uiio :
au
stat quod major ost sphaM-a a^pno (inain (Miiiu, iil iiKpiiunt, omnos innitiplicati
torrje : oportot igitur aquam in ali(pia snnt : ot liuuc aut iii illo, aut in isto li(3-
parto torram operire ponamus, sicut vi- mispli^rio creatum luisse. Quod quidoni
domus quod aor opiM-it aqnam ol tor- hic crealus sit, oxperimontum prohal :
ram cum autcm non oporial
:
oani in ideo nullos ab ipsogeneratos dicunt illuc
nostro homisphaerio, videlur eis conoe- descendisse.
dondum esse quod operiat oam in info- Hosiodus tamon dicit etiain terram in-
i-iori. ioriorom esso latae figurae, ut hahilis sit
lua Cujus tros vidontur mihi raliones (lUffi ad natandum super aquas : quia latum
tem ah oisdom Philos(>i)liis colli-ji possunt, non facile mtM-gitur. Concordare autein Concor.iia
lUiB
nie-
'ini-
io.
" ^
nuarum una sumitur ab
statonim quod supor inferius heinispluT-
i
ortu orbis. Con-
.
cuni
.
i|)so
narrat in libro
... .
vidotur Homorus, sicut Kricos
do Xatura locorum liabi'
.
.
llomericum
Hesio.io. ut
n.irrai Kri-
^es poeta.
rium stellse secundum diversum motum la/i/nn.
Jib Occidente oriunlur : vadunt iiiitur sn- Sunt autem alii IMiilosophi, sicut Al- Opinio ai-
_ _~ ^-
; bumasar,
nor illos nocte a siuistro ctTli, sicut natet
'
bumasar et sui soquacos,
*
dicentes illam quod medie-
t
_
- tas terr<i>
ex his quoe
1
in secundo libro Coeli ct Mundi terram habitabilom esse, sicut et istani in q"« est sub
hemispnse-
determinata sunt. Sii^na
'"
autem secun- qua
^
nos habitamus. C-uin enim solis radii '•!o'n'^ri(.ri.
_ _
8it lif.bitaoi-
dum moventur planota;, in eis su-
qucie et slellarum omnes angulos suos descri- ''^-
pra ordinem naturalem disponuntur : bant super eam, oportet quod exsiccont in
(juia in eis est l*iscis post Ariotom, et ea humidum in locis super qufe sunt an-
post Piscem Aquarius, et post Aqua- giili acuti radiorum, ct in loci supcr quoe
riuni Capricornus, et sic de aliis : el cum radii porpendicularitor incidunt, et huini-
nalnralis motus planolarum sil secun- dum gonerotur in locis aliis qua? longio-
dum ordinem signorum ab Occidente in ris latitudinissunt a via solis : ox talibus
Oriens, vidobitur non osse ordinatus autem oiroctibus locus lit hahitabilis.
motus C(eli ad esse et generationom su- Apparet igitur, ut in(|niunt, quod locus
Py- per illos. Propter quod dixit l^ythagoras inforioris hemisphaerii iiabitabilissit, sio-
inhMius bomis[)liairium esse locum pie-
narum ot tartari,
orbis super inforius homisphserium
sub quom doprimunt hominem
'1vocans dispositionem
orbem
peccata
ut iste.
Xec obstat quod
sinistro
accoptum secundum
T
:
stelhe oriunlur eis
quia sinistrum illud
osse, sod
coeli
secundum
non est
a '^*'
'"
•^'"''"^
rationem
3,°^'"
sua : et gemere oos tpii ihi sunt snb situm. Sinistrum onim codi quod socun-
aquis inlinitis. dum esse accipitur, unum est, et aliquan-
* •''-
-Miam autem rationom inducunt quiE do ost in Orionto nostro secundumsitum,
|)rius dicta est quoniam dicunt aquani: sicut in libro ^0»/« t'.' J/?^»^/ ' est detormi-
plus quam in quadruplaproportione esse natum. Sed sinistrum socundum situiii,
majorom quam sit terra, el ideo non pos- hoc ost, quoad nos lantum, ot hoc niliil
'
II (ie Ctplo pf Mtinrlo, trarf. i, rap.
H^i I). Al.li. MAO. 0|{|). PirKI).
]H'uliil)cl(|ii()ii(l iios cssc (lcxlriiiii : il hIim) iiiillu.i il)i liiij)il(!r : sc<] pofiijs qiianlitaB m
ralio Pylliiij^oijc iiiillii cst oniiiiiio. l-t Occiiui iiilcijiiccnlis iimliijuc circa lcr- I
(|iio(l (licit (lc oidiiic sij.^nioi-iim, siitis cli- r.iiii jicr ciiciiituiii, (juod proplcr niiniaiu "
(litiir [)cr lioc (jiiod iii iioslro licinisjiliui- (lisliiiiti;iiii l(j(;oruni siioruin Iransnavigari
rio sccunduiii duos nifjtus codi duo sunl non potcsl. Si aiil(;ii» iii ali(jua parlo
ordincs sit^iioriiin : ;il) Occidente enini lr;insnavij;<iluin csl, lioc cjsl sub torrida :
in Oiicns disponunlur ordine natiirali sc- (j(ii;i ihi sccunduin naturarn littora c'jus
cunduin motuni niituralein jilanetarum : smit rnagis stricta. Xec sunt audic-ndi (jiii itei
scdab Oriente in Occidens sccunduin ino- lin<.5Uiit ilii lioniines liahilare iion jiosse, lione*
rurn
tum jirimi moLilis dispositione jira^jx)- eo (luod caderenta terra si ibi habitarent:
steradisponunlur : et sicest inliemisphai- dicere enim eos cadere (jui jiedes liaiicnt
rio infcrioiuni, (juod ab Oiiente illius ad nos, vul^aris imperitia est : cum in-
liemisjihterii in Occidcns illius j)r;ej)0- ierius niundi non sit acceptum quoad nos,
stere disponunlur : scd ad Occidente suo sed simjiliciter, ita (juod sinijilicitcr iii-
in Orieiis suum ordinem liabent et dis- ferius est, et ubique vocatur versus ter-
positioncm naturalem. rai centrum.
A(i secun- Et (luod
^
acfua
^ dicitur occupare
^
maius
'
Si ieritur
^ dictis viris (lui valde prob;iti Conr
daiii ratio- .1 ^. oijiiii
nem. spatium
mmus
quam
habct
terra (ut
dc materia
elementum quod
quam tcrra, ct
fuerunt
tunc dicemus
in
~.,.,.
jihilosojihia,
inferms
consentiamus,
hcmisphaenum
AJbui
quam
spissum minus est) dictum est, non quod ominno dividi, sicut superiusdivisum est,
ita sit in effectu, sed quod ita est propor- et habere regioncs inhabitaliiles propter
tione aquse ad terram. Si cnim tantum frigus, et inliabitaljiles proptcr calorem,
matcrioe aquse quantum est in aliqua et regionem habitabilem distinj^^ui pcr
parte terrte, spatio comparatur : erit climata, sicut nostra dislincta est : et hoc
aqua in majori spatio quam sit tcrra. quidem est vcrum secundum continen-
Quod autein aqua major sit terra in eifc- ti m naturalis dispositionis. Ilsec igitur
A^ua faciie ctu,inccrtum cst, quia multa
^
suntaquam
^ de natura locorum pcr
^
naturalcm dispo-
^
ininuitur, et .
iaciie auge- diminucntia cum ipsa elementum
tur, non sic
aiia eiemen- facilis
...,.,,
convcrsionis
; ct
aliud clcmcntum, lu
sit sitionem dicta sunt.
ta.
facile minuitur et facilc augctur : et ideo
multotics diluvium lit per aquam plus
quam aliquod aliud elementum. Si igi-
tur fiat proportio materise aquae ad ter-
ram, cx uno pugillo tcrrae liuntfortc millc
pugilli aquoe : ct ideo ad hanc propor-
tioncin diclum cst essc aquam majori
spatio qiiam tcrra. Si cnim in ctfectu sic
essct, aqua non jiossct limitari littoribus
terrse sed in uno crit supra terram to-
:
tam. Sunt tamen aliqui qui contendunt
aquam cssc majorem multa proportione
quam terra : sed illi fundant intenlioncin
suam supcr proportione spissitudinis
tcrraead spissitudinem aquai ct cx tali :
proportionc, cum nota sit eis proprietas
tcrrfp, aestimant de quantitate aquae.
Ad teriiam
Ouod iuitcm ad uos iion pcrvcnit ali-
"^ ^
rationeiii. . .
(juis dc li;ibit;itori])us infcrioris iicmi-
spliffiiii, non est ex lioc ut inducunt, quia
.
MI5. l)i: NATl IIA LOCOIU M, TnACT. I ob
possil : cl itloo calor iiuilti[ilicat ipsuin
et coirumpit : ot ideo lalia loca rrcciucu-
tor sunt vaporosa ol pestiforosa babilan-
tibus ea : ct iu h>cis illis sunl multa to-
nitiua et coruscalionos : (luare oorrum-
punliii' luiiltiim et iurioiunlur loca illa,
CAPl I Xiil. ila (ludd iuducuut gravem morlalila-
tem in honiiuos ot alia auimalia: quia
aor humidus corrumpitur et eflicitur ve-
nenosus, ot penetrat iudigestus ad into-
riora vitalium, cl [)crimit subito. Talia
Dc divcisihilc iinlur.c loroniin rj- acci- autoin loca eliam [lahidosa sunt fro([uou-
(lcidi iiioiili/nii. iiiariinii, rl siUui- tor ox humore dilluso supor terraiu ol
rinii. corrumpente babitationoiu. Quandocum- Quando ca-
. . . . . iidum non
(lue
^
eniin cahduin uon est nisi corrum- vincit immi-
. . ilunr., seil
nens humidum, et uon vincens ipsum, iiiud cor-
•
luducit
I -, .•!•
|)estileras corru[)tiones.
1- m
ht lueo
•
I
rumpil, in-
ducit pesti-
1 . 1 , •
1
'eias cor-
talia loca, etiam ea qua» cullura nascun- ruptiones.
tur in talibus locis, fi'(>quonter corrum-
nillVruut auloin locorum proprielates puut : quia, sicut diximus supra, locus et
mariuni staguorum ct locatum connaturalitatom habonl mul-
por accidens ot
aliarum aquarum. et per accidous silva- tam. In Soptentrione autem sunt friyida Loca sita
.,. , f , .
• super niarc
rum et montium. Mare enim in genere et huiuida, et vai)ores resoluti sunt in- in septen-
,
. » . .
, ,
trione sunt
suo calidum ost propter terrcstre com- uidi et ffrossi
O " multum inlrii.^idautcs
*^
loca frigida et
huinida :
bustum sibi immixtuui, et propter mul- illa, et aer orossus est ex vapore "rosso tamen non
... .
, , -n r • • 1
multum ca-
tam radiorum divaricatiouom super ip- iiuiuixto sibi : et ideo loca iUa Irigida leiiunt in
cestate, nec
suui et uloo necesse est, quod loca vici- suut per naturaui : tamen aeslatos iUo- muitum in-
:
'"gidantur
/ 1. p . i
rum locorum non multum
I
na sibi aut sint calida et sicca, aul calida calctiunl, ot in hyeme.
ot huuiida superlluo bumore, aut frigida hvomes eorum non multum frigidautur.
ot Immida. Loca eniin meridionalia sita Et hoc ideo contingit, quia aer spissus
super maria quasi aduruntur exrellexione non est umituin suscoptibilis caliditatis
radioruui solis ex multiplicatione luuiiuis vel frigiditatis de facili : et talia loca, li-
ad littus, et illa loca arenosa et calida et cet nou sint postifera, tamcn uon sunt
sicca sunt : el uiare divisum super illa saua.
\-
ca- loca otiam ad torrorem solis convertitur
et
>a. iu sales, el loca illa lacit terrestria ex ca- Viciuitas autem multa montium, montium bX-
di- Vicinitas
nt
jri. lido aduieule et sicco adusto. Et si viua versas dat pioj)rietates locis ex silu et torum ver-
sus Aquilo-
nascuiitur iu locis talibus, calidissiuia altitudino ipsorum. Si enim siut huini- nem, la';it
loca calida,
suut et siccissima, ita quod intolerahi- les montes, non mulluin vaiiant na- nisi ex per-
peluis nivi-
turam locorum sunt valde, bus tempe-
lem fpstum excitaul bibenlibus ca, sicut : et si alti
rentur vel
suut vina quae nascuntur in insula qute tunc sunt nivosi frequentor, et tunc aut intrigiden-
tur.
vocatur (^prus, et iu aliis locis simili- suiit siti versus Aquilouem claudentes
biis. locum, aut versus Mcridiom. aul versus
iU Loca autem quae remota sunt a Mori- Occideutem. Et si quidem siiut aute lo-
lare
len- die, et acceduut ad cliiuata frigidiora et cum versus Aquilonciu, tunc orit locus
:li
igi- tomperatiora, sita super mare aliquod, por naturam calidus : qiiia rellexio radii
nt
.. et efruiuntur calida et liumida nimio hu- ((jua? ad montcs est) calehu-it locum v(!-
an-
sis more corrumpcule. Locus eniiu talisplus homcntor. Et idoo in lalibus monlibus
lio-
jni- liabot humidi (juaiu calor consiiuicre vina h)itia gencrantur iii latore Moridia-
I). ALIi. MA(i. Oi;l). IM{/KI).
iio, iiisi rMciiiil iiiiiUiiiii alli : qiiia lniK' (juia aer ejus est ita luibidus (;t spissus,
lial)cl)iiiil niv(!S pcrpcluas, c.x (juihiis aiit ([uod a parvo inovcri iioii possit, ctsi at-
lcinpciaiiluf, aut inriif^idaiitur loca. tigerit (;um.
i.oca vers«s Sl aul(!in iiioiitcs suiit ad Alcridiciii, K conliaiio aul(!m (-st dc hjco allo ikjii
Aciuiloneiii 4 -1 X j li-
iiabentia cl
,
locus vcrsus Aquiloii(,'m, et sunt
,
aiti ex montibiis, sed cx terrae elevationc,
niontesaltos • . •, r • •
v
.t im.it, sod niontos el multi, locus eril trigidus vcrie-
i i
hic oplimus cst prfccipue humana* vita'
iiicridieiii, •!
montium, quam
•
siiiit iii-jda iiicnter, tam ex niviijus ad liabitandum : eo quod cst frigidus cl
vohemeiiler . • * •
et 8ic.<;i et cliam Quia dctcctus est locus vento A(jui-
,
siccusnon excellcnter, sed iiabct frigidi-
saiia ad lia- Ar
tatem inactumagis quam (alidilalcm et
. .
louari, ct tcctus ct occultatus a vcnto iMc-
,
bitandum. :
ridionali. Et quia ventus Aquilonaris ideo aer hujuscst purusfiequenter : quia
dissipat nubcs, erit locus ille frigidus et frigus rcprimit vapores et caligines quie
siccus et sanus ad liabitandum, nisi ex impurum faciunt aerem, et non habelim-
alio accidente prohibeatur. puritatem ctncbulas nisi post nivium rc-
Locaveisus Si vcro montcs sunt ex iiarte Orientis, soliitionem : ct tunc non multuin, quia
Occidentem . •-
habemia t't locus vcrsus Occidcntcm, erit
z-v i i
locus acrcm habct purum valdc : ideo in a'sta-
monte.s ex i p • •
i i
•
i
parte Orien- qvioad illud accidens irigidus et humidus te cito calescit, habetque aistatem cali-
tis,sunt Iri- ^ ^ . .
gida hu
et habcns ffrossam
° terrestreitatem impu- dam, et in hyeme cito infrigidatur. Ilic llle I
non optii
...
niida, • •
i i
ijona ad iia- i-am
° : fri'2,idus quidem
^
erit, quia lectus enim aer est oplimus, qui cito rccipit cito
bitandum. tem
cst ab Orienle : et ex vicinitate montium temporis qualitatem, et in tali locoplura quaD
grossam habet humiditatem, quia patu- elementa mutantur secundum tcmpora :
lus est vento Occidentali frigido et hu- et ideo est in eis sanitas et longa vita, licet
mido et erit locus non bonus ad habi-
:
forte vina regionis talis non sint multa
tandum. nec muitum forlia.
Si vero fuerintmontes ad Occidentem, Locus autem planus et se habcns dc-
et locus habitationis adOccidentem, tunc scenter undique, non habet proprieta-
crit locus dctcctus vento Occidentali, et tem naturae nisi eam quam diximus ex
protectus ab Orientali, et quoad hoc erit latiludine et longitudine cjus causari.
frigidus et humidus, turbidum habens
aerem, et ideo non multum sanus. Locus autem habet accidentia multa Muli
dunt
i.ocus qui
Locus autem qui estjuxta montes ni- ex stagnis vicinis, et aliis aquis, et palu- vi(
sta^
montes ni;
yosos ct friffidos, cougelatus est propter dibus et lacubus, quae sunt in eo : ex vi- pa
vosos et tn- o o i i
^
laci
gidos, est
nimium friffus quia ex nive cst in eo cinitate autem talium inlicitur locus, et huju
li!iii|)eratus '-'
:
^
longeiatus. fpigcs : et idco ventus Aquilonaris gela- fit humidus grossa luimiditate, ct ali-
tus est iterum et tlat pracipue ex resolu- quando pestilentiosior in loco ex corru-
tione nivium. Infrigidatur etiam locus plione lacus et paludum et fundus talis :
post resolutioncm nivium. cst frequenter corruptus, quando non est
i.o-us pro-
Locus autem profundus inter montes lapidosus, nec purgatur aquis influenti-
lundus est >
iiiaiiis quo-
conclusus vel alia de causa profundus,
^
bus ipsum et de hoc
in : erit sermo in li-
modocum-
que sii pro-
gi^ut suut fovcae magnsB
" et profundae, ^-
bro Meteororum.
lundus, vel .
inter nion-
nialus erit : quia
^ scmper erit vapore tcr-
tes, vei si- ,
medio magnarum
. . .
ciit sunt fo-
i-estri nlenus per quem inlicit et inflat Terrae autem sitae in
veiBmagnsE, i r i
corpora, et aer siccus, eo quod non cst silvarum vel juxta silvas, quantum ad hoc
purus, sed turbidus ct spissus, non de fa- semper habentaerem sufTocatum et spis-
cili recipitimmutalionem frigoris et ca- sum, ct niultas habent nebulas et turbi-
loris, nec eventatur. Nec promoveri pot- nes : quia fundus silvarum est vaporo-
est ex duabus causis, quarum una est : sus, ct vapor ille sub tactu arborum est
quia totus est ([uasi fovea, in cujus pro- conclusus et inspissatus : et ideo sapien-
fundum vcntus non potest intrare, sed tes antiqui curaveruntlocasua succisione
llat iii supcrioribus ejus. Alia causa est, arborum et nemorum. Nocent autcm in
Lll{. \)\i NATIJUA LOCOIUIM, TRACT. 1 557
arboribus |MVTcii)uo nux ol quercus lla?c iyitur distinctiononatura- Qua ex
1
(ietiMGB arl)oi('S qua> vel
1
• 1-
auiantudiuc sua
el
luui
,."... tlc
loci sufluiaut :
.11-
quui dc
locis |»arti-
.iihoribus
noceant
itiliciunt acrcui, vcl proccritate sua con- cularibus prolixior est seriuo : et e\ liis bus.
rjudunt cuui, eteventari et purilicari non versibus babent coj^nosci qnjc dicta sunt.
perinittunt.
:
n:\H I). AIJ{. MA(i. OMI). Vl{A'A).
TRACTATUS II
DE NATURA LOGATORUM GAUSATA A LOGIS.
quatuor ex locis superius dictis qualitati-
bus variata, diversas faciunt habere loca-
ta in ipsis generationes et naturas Ta
: terra
enim commixtione sua cum elementis fix
aliis generatis dat retentionem et fixio- t^S
permanentiam, et signorum conser- coS
nis
CAPUT 1. vationem et ideo qualitatibus diversifi-
:
cata diversitatem borum effectum facit in
generatis.
Similiter et aqua quse sui humiditatc
interminabilis est, in se continuat terrjE
Qiwd diversitnlcs clementa faciinil in siccum undique influens partibus ejus, et
elementatis. facitipsam terram producibilern in line-
as, et facit recipere figuras
decenter et
cohserere sibi partes anguloi'um qui sunt
in generatis omnibus et ideo consequens
:
est, quod aqua variatur in suis
si ipsa
proprietatibus ex loco, quod generata
Superest aulein ex liis quae, dicla suut ex ipsa ex loco multam recipiantdiversi-
cognoscere et determinare naturam eo- tatem. Et haec quidcm duo elementa Ac
rum quse in locis dictis habent generari etiam ex loco divcrsitatem in suo pon- bt^sd
et de his nostra intentio est in liac secun- dere capiunt propter quod licet in om-
: ciuni
da distinctione liujus libi-i facerc tracta- nibus sint gravia, tamen in quibusdam "i^n^'
tum. generatis graviora efficiuntur quam in io°co
*
Primum aulem loquamur de commix- alMS.
divoi
in st
tione eorum, quorum nalura diversifica- Aer autem eodcm modo qui sui com-
tur cx latitudinc loci vel longitudine sini- mixtionc cum aHis facit
spirilualitalcm
plicibus. Dicamus igitur, quod clcmeuta iii generatis, et materia est spiritus, el
\An. I)E XATIJKA LOCOnilM, TRACT. II nofl
inotii suo (liicit sursuin a(|uam el tenaui proprias uou coutiucrct, et quod ipsuui
sihi coniuiixtani, ct vchit virtutcs j^cncra- essct i^cuclrahiU» vahK' : ct luiu' tcrra ct
toruin, ncccsse cst (|uod 0{)crclur iu i;(>- a(]ua cxircl ah ipso. r[ (hssolvcrclur
neratis naturte diversitatcin : (luouiaiu luixtura. lA idco uulluiu luixtoruin h)- Quare nui-
ipsuui constat ex loco luiiuiucrahilcs rc- cuin hahct lu i^uc ct aerc, scd in lcrra tum i>ai)et
*.
. . ,. , locum in
cipere proprictatcs ct uaturas. et aqua : quoniain potius si aJKpiando igne, aut
,.,... Ijinis vcro licct
bilciu rccipiat vanetatciu, taincii
uuMaiu cx loco sensi-
(luaudo
,
ffcncrctur in loco acris, sicut iauidcs cl Lapides et
^ !•
metalla
inctalla (iiuTdaiu ali(|uaudo i^enerantur qiia-damaii-
1
1
incori)oratus secunduni ca (luil)us iiicor-
1
• •
lu uul)ihus,
11. laiucu
•
reciuicndo ftoriuain
1
quando ge-
nerantui-
nulnbus.
m
,. .
, .' •
,
• • ,• ,1
it poratur, divcrsiinodc operatur. rjiuidcin niixti statiin tcudit ad locuin tcrne, ct
iu omuihus commixtis ignis facit calo- ihi salvatur ct manct. Eadcin cliaiu caiisa
rein ad forinam tcrmiuanlcm et pcn(>- est (juare etiain aqua in mixtis dominari
trautcin penetratiouc nutrimcuti in eis non potest si eniiii domiuarctiir aqua :
qiue uutriuntur : et in auimalihus sua iu aliquo mixtorum, oporlcrct tuuc esse Quaie aqua
pcriccliouc facit perforationem ad vias humidum lliiidum : et hoc licet li<2uras dominari in
. . . .
11 ,
mixtis?
spirituum et virtutum, ct luotu suo cx- o[)tuue rcciperet, tamennullo modo cou
teudit ct protcndit supcrius cor[)ora, ct tineret.
multa huiusmodi opcratur secundum llac i^^itur
^
necessitate omiiia coiumix- Quare om.
. * . .
nia mixta
([uie necesse est variari c us cncctus in ta corpora ad locum terrfe movenlur, cL a.i locum
•
,•<»• • -1 • •
i^ •
terra' mo-
i
liis quiTB dillercntcr rara et si)issa sunt, ibi quiescunt. l'ro|)ter quod et maximam vemur et
,.,,. ,. ,
.... , ,. . . ,. .
ibi quies-
et dillcrcntcr calida ct frigida, ct ditlc- siuc natura^ rcci])iunt diversitalcm ex cunt?
rcnter liumida et sicca. terrffi lougitudine et latitudine et aliis
Cum autein hujusmodi naturse rerum accidcntihus ejus. IIujus autcm siguum
noii ex componentihus primo, scd po- ^»1. quod seiniua non ad uiagnam di-
tius ex locis causantur, oportct hic fieri stantiam terrje scminata, statira germi-
mentionem de ipsis : quia hic de naturis nanl, ct arK|uaudo ad aliam speciein cou-
locorum ct locatoruin secundum auod vcrtunlur. Tiiticum cuim iu lerra inaio- Nota diver-
1
_
''
sitatem in
locata sunt in ipsis,
r '
suscipimus
I
faccrc ris latitudinc quam
1
quadra^inta
1 o f^raduum
o
''''fo.semi-
natn m di-
_
Iractatum. Cum autcm omuia (]Utecum- seminatum raro convalescit : et si cxsur- ^ersisiocis.
(]uc mixta sunt, in se excellcntiaiu cou- gat inter duas vel tres seminationcs, dc-
trarioram mixtorum staliin haheant, et generat in granum ignohile, quod a qui-
siul reducta ad unum actum et comple- busdam vocatur siligo, quod tainen opti-
mentum medii. oporlct inteUigcre, quod me in septimo climatc convalescere vi-
luedium illudnon est secundumnumerum demus. Econtra autem iu tcrra iniuoris No''| '^'era
de siligme.
latiludinis semiuata siligo,
11'
ct quantitatem et pondus clcmcntorum iufra duas
(juae in ipso miscentur : quia si ita esset, vcl trcs scininationes vcl ultra quatuor
iion haberet mixtum illud ullum locum nohilitatur iu triticum. Et siiniliter est
iu tola loiigiludine ct latitudine locorum :
de multis aliis granis. Et licet non sit sic
'jllfir^-yj^^fijl?
co (luod
1
nulluin clcrncntorum viucerct iu iu quihusdam aliis i)lantis et animalihus, ^'^''*''''"""-
quare repc-
ipso ipsum simul esse et
: ct oportcret tamcu multam et magnam suorum hu- j,}'.'^'^^'^"'' .'"
clevalum et oppressum, quod uon potcst ctuumet scminum rccipiuut allerationcm pi.^nt^g^ij',^
®'
i^; csse secundum naturam. Oportct igitur ex locorum distantia. Crana euim pricdi- ^^|,'g\^''"
^ mixturam ficri secundum proportioncm cla vicinarum sunt naturarum et specie-
* et cxigcntiam s])eciei quae coustituitur rum similium : (]uod ostendit figura
])('!• mixturam, ita quod in omnihus mix- herbae et calaiui eoruin : ct ideo uuum
tis ahuudcl tcrra et aqua (juoniam si : alleratur in alterum potentia qua? cduci-
ignis et aer abundarct, ita quod tantuin citurin actu ])cr nutrimenti ct caloris
hahcret locuin ignis et acr, oporleret, loci similitiludiucm ct cougrueutiam ad
ipsuiu cssc adco rarum, quod figuras spccicin (jute iili loco cst connaturalis.
»5 00 D. ALH. MA(;. OHI). VWAil).
El idco cx loco t<il(;s soniinum (iiinl dc
spccit; ad s[)(',ci('ni Iransmulalioiics.
Amplius aiiUnn si^num (ijus (!sl, (|ii()(l
locus cum viiiulil)us ([ua; sunt in i[)S(),
(lat multani [)ro[)ri('tal(!m localo. Acci()i-
miis in [)iantis qua; cradicantur salvis ra-
(licil)us et cum muita terra sibi adhijeren- CAPLT II.
tc si ad vicina loca tians[)lantentnr, tam-
diu langucscunl antequam convalescere
possint. Cujus causa non est nisi dissimi-
litudo loci unius ad alium locum, quam-
vis sit eidem vicinus et id(!() oportet : Dc duodeciin quibus pdrficiLur
modi.s
plantam virtutibus illius loci in quem comrni.ilio idcincntorum in loci.s lia-
transplantatur, assimiiari paulatim ante- hilabiHbus.
quam convalcscat. 1^1 hocsignificat etiam
Nullumpun- nuilum punctum terrai liabcrc casdem
ctum terra>
liabet eas- virtutes cum alio, ct nihil omnino habere
dem virtu-
tes cum easdem virtules omnes quas liabet alte-
alio.
rum. Et virtutes (quas habet quodlibet)
continue mutantur sul) circuli variatione Cum
autem sint duae causae et vitae C.-ilic
iiur
qui primo facit et gencrat locata per vir- generatarum rerum inlocis diversis, una SUI
caus
tutes quas influit unicuique loco. scilicet terminans qua? est calor, et alte- quil
loco
Propter quod etiam sapientes Philoso- ra quasi materiam dans quae est humi- lis VI
etl
phi circulum uniuscujusque loci diligen- dum seminale : sed quod haec duo ex lo-
ter considerantprimo : deinde prtecipiunt cis variantur, sic necesse est esse varia-
considerare virtutes locorum quasi stel- ta locata ipsis. Frigidum quippe mortiti- Qu
rigic
Vocat virtu- las secundas, et ex his duobus conjunctis cativum est per se et ideo oportet ipsum
: facit
teslocorum tai
3Basi secun- prognosticant de natura rei generatae : esse victum in omni re quse habct esse proi
as stellas. tur,
stellse enim per alium, non immediate
et et vitam per mixturam. Yictum autem rac
victi
Stellee in- inlluunt virtutes : sed utuntur ad fluxum non deservit nisi continendo, et constare ac
fluunt virtu-
tes suns liu-
virtutum suarum duphci medio, quorum faciendo bumidum per calorem termina-
plici medio,
soilicet ra- unum est radius, secundum locus conti- tum. Siccuni autem mixtura sua tenet
(lio et loco
«•onlinente. nens : et per ha3c duo veniunt ad natu- humidum ne detluat. Sed hoc quod ter-
ram rei generatse quam formant et ter- minat ad formam humidum essentiale,
minant virlules influxge. Variatio autem hic solum dat rei proprium et naturale
situs stellarum est variatio iigurse quam augmentum. Calor autem informatus Cali
ma
describunt radii supci' circu]um horizon- virtutibus coilestibus format et terminat tutil
lest
tis : et haec est causa variationis virtu- ad esse et dat vivere. Propter quod si ille
min
tum locorum ct eorum quse generantur sciverimus cx loco varietatem cabdi et dun
tiaU
in locis : et ideo necesse est scire has humidi, sciemus universaliter (secundum m
variationes physicum naturalem. quod competit huic scientiae) naturas
corporum generatorum quas liabcnt ex
locis. Habitationis autem nostric cum Quc
1!l
sint climata septem, necesse est esse se-
nl
ptem media secundum locum, et qua- loS
sei
tuordecim excellentias, et sic vitrinti ct latii
dia
uno modis vaiiari corporum naluia cx
locis ]iabilal)iiil)us quae per latitudincm
solum distinguuntur.
LIH. I)E NATLIKA LOCOHUM, TRACT. 11 oC.l
rt auttun lioc molius intcllijiatur. di- jiarlcs, et aha snpiT cciitrum : pro[)tcr
cinius (luas esse cujuslihcl rci CDniiiositte quod h)cala circumfcrcntiie in partihus
ex contrariis niixtionos : uuani quidcui cl iii cciitro. divcrsa criiiit mc^Ha coni-
(|UiU cst sccundinn j)ro|)t)i'ti()ncni spccici |)i)sitaruin, ct diversa' componcutinm
suie, et altcrain (|uain lial)i>t ex loco in (juaHtates. Kt iioc licct sccundum rei ve-
quo est perfccta cjus gcnciatio. lllain ritatcMU ct sccundum rationis convenien-
vero quse est ad specicm, liahct comiiiu- tiain sil innumcrahinhiis modis in clima-
nem cuni omuihus suae spccici individuis, te priiuo, taincn scnsihilis varialio non
sicut dicitur uiiam mixtioiicin cssc con- causat nisi rcs diiriisas lanluin. (^iUm au-
traiioruin in hoininc, ct aliam in asiiio, tciii (juihhcl hori/.on sic lri[)licilcr varie-
et aliam inleoiic, cl sic (h' aliis. lA luec tur per quadraginta vcl (piinquaj^^iuta
quidem in spccie considciata nna cst. stadia, sicut supra digessimus, liuntintra
Sed si consideretur secundum esse inth- unam hahitahilem unus et viiiinti niodi
vi(hii dcsignali iu specie, tam multiplcx componentium, quihus clementa diversi-
est, sicut est numerus individuorum. Est modc coiiveniunt in mixtis cujuslihcl
aulem in uno individuo inultiplex varia- spccici qme est iii dimatihus.
tio sccundum qnod proportionatur in- l^st autcm extra lios modos composi-
dividuum ad iu(H\ i(hiuin. (iiiod cst me- lio in liis locis, cjua^ j)roj)tcr H'i<j;us, aut
Horis composilionis iu sj)ccie sua, ct non continuc et non dclcclahilitci,, auL
sccuuduni quod comparatur indivi- etiam omnino sunt inhahitahiiia. In iiis
duum ad dispositioncs in quihus de- enim oportet esse iiumidum sjiissum, et
het secundum propriam coni-
esse quQsi congciatum, ct spiritus parum lia-
positionem, et secundum quod conipara- hens : ct lioc iiaiict duas sccundum om-
tiir ad dispositioncs in (piihus est secun- nem modum quo sentiri potest nota])ili-
duiii tcmj^us et locum et ciclera accidcn- ter unum iocum esse supcriorem quam
tia (june impressioncs suas rciinquitur in aiium, quousque veniatur ad illaiii (juce
ipso. I)e liisautem compositionihus sigii- postrema est in latitudinein.
latiin tractare pertinet ad iii)rum de Xu- Sic autcm est etiam in aiiis re^ionihus Caiidum
, , ,
^ niiniis repu-
//icr/.v,' ct ad scicntiam iihri (lc Vrqetnhi-
•-'
intoieraliilitcr calidis, '
cxccplo 1
iioc quod
1
coivp"^!»'".-
ni ei ipsi
_
///y//.v, ct ad scicnliam lii)ri de Anhiiali- caiidum niinus et composilioni
^
ct vivere '•'i).e.'"^quani
irigidurn.
ua
'''"'•''• Scd liic tanlum consideral)iinus cau- et essc repugnat quam frigidum : cali-
?{j'^ sas variantes qua' accidunl cx iocis. Sicut dum eiiimmovcns liumidum,
fortasse
21
et
autein diximus, Ikc varietatessunt vigiuti aqucum, terreum, siccum, non tantuni
ct una. Cum enim sint ciimata scptein, dissolvit et consumit, sed etiam commi-
quae usque ad intolerahiic frigus dislin- scet facicndo uuuin cievari vaporahilitcr
guuutur, crit unumquodquc secunduni iu aliud : et cuin commixta sunl liumi-
tria vaciatum, lioc est, secunduiu extre- dum et terreum, viscositate sua rctinent
ma secundum mcdium, sicut variatur
et calidum in se, et sj)iriluale aereuin : et
circulus sensihilis secundum tria puncta, sic etiam in calidis rcgionihus pcrficitur
Aquiionis, xVustri, et sccundum centrum. commixtio. Quod noii coutiiiiiil iii frigi- ^,!?,"'^,"!,'!'
Oportct autcin aiiam locati propricta- dissimis : quia frigus excelicns sislit cl
,,Q,3Txt'io-
cotnr
com- nein '.'
tein csse in circumferentiae parte (qu;e ahscindit inodiim evaj)orationis et
majoris iatitudinis est) quam sit in centro primil iiumidum acjua^ in sc, et terrcum
vel alia parte circuinferentia3, qua- inino- comjirimit, ita quod exprimit ex se hu-
ris iatiludinis est. Est enim quiiihet cir- midum si quod iii sc liahct, ct sic icina-
cuiorum seusihiliuni qui in communi est net status simplicium, et imjiedilur com-
horizou climatis quodam .siuc regionis mixtio. VA si cst ihi conversio elemcnto-
versum cujus al)s(jue duhio omnis alia rum sii|)ciioriiin ad inferiora, hoc facit
tigura radiorum est super circuinfcrcutia* frigiditas vincens : ct noii csl (jualitas
i.\ 36 .
\
:;('>2 I). y\Mi. MAO. OIJI). imm:i).
Frigiiiiin.s (|iiai fiicit III i I iiraiii ,
(•iiiii niiiini ikmi la- tciii (licluni csl dc (•oiiiiuixtis iii una lia-
I)0tiu8 coii- ... . • !• I I 1
sic iul(dhgciiduiii csl dc alia
voiiit inix- ciul IranHiic 111 aliud, scd i^oliiis iiii|)(;- hilahili, :
teriam qunm (lioiido luixluraiu (|»('r lujc (|uo(l iuipcdil (|nia (l(! siiuilihus idciii (!st judiciiim : «tt
'd's"n'i'ixia- suhlililaUau (!l iii^rossal corpora) (;l cou- co(i(Mii iuo(Jo (lc inhahitahilihus tam jiro-
vcrlil iulcriora cNuuciila : ci cuiu illa ]»tcr frigus (juaiii [)roptcr orhcin cst iiitci-
siut corporuni coiuposiloruui lualcria, ligcnduin.
jiotius ca quffi coniiuixla suut couvcrtil
ad lualoriaiu, (|uaui pcrlicial alicjuam in
eis mixlurani. VA idco alicjua gcncrari
possunl in lorrida. In tcrra autcm inlia-
bitahili niliil pcnitus generatur, iiisi fortc
sitlapis aliquis qui dominio frigoris con-
slringitur, sive sit tcrreus, sive aqueus,
CAIMjT III.
sicut crystallus. Dictse autem commixtio-
nes licet sinl, ut dictum est, nuineratse
in extremis et in inedio, si tamen abso-
lute medium dicatur, quod simplicitcr ah
extremis magis discedit, est in istis com- De diversllate accideiilluin eonini quK %
mixtionihus, sicut in prsecedenti distin- gcneraniur secundum delerminalas di-
ctione hahilum est, sinijdiciter medio ino- versitates.
do commixtum quod in medio quarti cli-
matis, et post in primo climate (quodest
in exlrema linea) venimus, est inmedio :
et post hoc illud quod cst in medio, et
excedens in calido id quod est genera-
Ex superius autem hahitis, facilc cog-
tum suh hnea tropici seslivi, qui est cir-
culus finis Geminorum et principium noscitur de generatis in locis determi-
Cancri, et in tertio climate erit magis natis secundum dictos modos. Videmus
quarto chmate est enim ea quae in locis calidissimis nas-
temperatum, quod in
vicinius : et tahs consideratio est in ahis. cuntur, esse calidissima et nimia siccitate
Si autem natura utriusquc chmatis in se rugosa, sicut grana piperis, et nigra
consideratur, ahsque duhio est in eo ac- multum propter ipsorum caliditatem, sic-
cipere extrcma et medium secunduin ut sunt .Ethiopes, quorum primum se- Cai
grc
modum qui dictus est et tunc medium
:
men generationis cahdum est, et matrix
verius hahet naturam commixtionis illius muherum cahda et sicca, et decoquit se-
climatis cujus cst medium quam ex- mcn conceptum decoctione fortissima, et
trcma. nigrescunt corpora eorum propter corpo-
Ex his autem coUigitur, quod com- ris adustionem : educit enim calidum ip-
mixtio quge est generans in septimo cli- sorum humidum suhtile, et adurit ter-
mate, est in mcdio cxcellenter frigida restre grossum quod permanet, et gene-
generatis in quarto chmate, et his quse rat nigredincm : et terrestria membra Qua
bent
quse sunt in eis, sicut ossa, liunt alhis- alb
sunt ante quartum chma, quae sunt mi-
sima,sicut apparet in dentihus eorum. Et
noris latitudinis quain ipsum et si trans- :
ferantur corrumpuntur in ipso. E
illuc, caro eorum sanguineinfusaest,sicutsunt
convcrso quae sunt in medio climate carliones accensi, sicut apparet in linguis
quarto vel aUo quod cst antc ipsuiu in et faucihus eorum quando ora aperiuntur.
Qua
excessu frigoris, crunl in climate scx- Et habenl ora promincntia propter coli- ben
proi
to vcl scptiuio : (it si illuc Irausfcrantur, duni acuens os corum, et oculos eoruni ti
locus iuducit cis corruptioncm. Sicut au- ex calore ac venas et panniculos habcnt
I
LII5. \)i\ NATLIHA LOCOIUM, TM ACT. II :m
j- rubontes. VA quia rorpora corum sunl ra- cl crispi ad moduni ^MVinorum sinapis.
f^i- lidissimo acrt' ciroumilala. noccsso est, Licet autcm liujusmodi ninri aliiuiando
.IQ
j. quod sint porosu el sicca : co (|uod eva- nascantur in aliis climatihus, siciil iu
•
porat continuc cx cis liumidum : proptcr (juarto cl (|uinlo. lamcn nigredinem ac-
quod sunl lcvia ct aiiilia corpora corum. cipiunt a piimis ^cnei-antihus qui complc-
tu- Va quia cum humore etiam cducuntur xiouati sunt in climatihns primo et s(;-
e- spii'itus corum, ideo criiciunlui' corda co- cundo, cl paulatim altcranlur ad alhcdi-
rum timida 'ct Iriiiida mullum [»aiifos nem quaudo ad alia climata Iraiisrcriinliir.
i' liumorcs liahcntia. l*roi»ter (luod natura- K convcrso aulcm (lolhi ct Daci ex Quaie Go-
t
.'
^ .
Uaci et
tlii,
I
multum, co quod
,
fcbres non tinu^nt narte Occidcntis, ctSclavi ex parle Orien- Scinvi sunt
litcr
natura sibi conscia cst, quod iii»n cst ina-
. •
tis, nali
.....
m alicujus linc
,
climatis cl
.
iiltra
albi .'
lcria multa in cis humoris corrni^ti. I'^t lii snnt alhiproptcr Iriy^us conqdcxionalc ip-
mo tales citissime senescuntpropter naturalis soruni : et quia corpora eorum porosa
fi- virlutis dcfectum, qufecum spirituevapo- non sunt, ct iocus corum cst IVi^idiis el
rat, ila quod (etas eorum est triginta anno- constringens corpora eorum, rcmanel liu-
ruin : et tunc sunt senes et delicientes : et midum multum in eis. Et lioc au^cl
'^
cor- Q"are sunt
iriagnoruiii
.
quia corpora rara habent,evaporat humi- pora eorum et facit ea carnosa et phleg- corijoruni ?
dum propter loci calorcm, ut diximus, matica : quia cum vapor in loco dige-
cl remanet terrestre comhustum siccum : slionis gcneratus, cvaporare non poSsit
quod si leve est et ebullicns, facit cholc- propter corporis el [lororum constrictio-
js lam rubcam : et si adustum innalu-
cst nem, rcllcctitur ad slomaciium, et facil in
•u- ralc, tunc facit choieram nigram et liis : eo iiumorem a([ueum, sicut in olla fcr-
iis\Iuohus iiumorihus pra?cipue aliundant vente reflectitur fumus ad 0[)ercuiiiin, et
corpora .Ktiiio[)um j^Ius quam [ilileg- convertitur in aijuam, et distillat in ol-
;iie mate et melancholia naturali. Quia vero lam ex qua fumus est elevatus et efliciun- :
is,
'ci-
de
cornora calida
'
sunl et rara, el
calore loci semper laxa
,
ideo memi)ra partus mu- '
tur corpora eorum si)issa et ideo ven-
tres eorum sunt calidi, et dijieslio
o hona
... '
:
Q"^''o ^«"-
tres euruiii
«'a'''''. 'i'se-
st,,-, bona, et;
licriim laxa sunl et mollia valde : propter in cis, ct corpora solida. Projiter (luod '•oipoi:> so-
(juod faciie pariunt muiieres corum, iicet constricta sunt memhra parlus mulicrum
[)r(>pter siccitatem et debilitatem matrices eorum et dura3 carnis : et ideo diflicultor
carum non dc faciii concipiant. Operatio- pariunt, et muItoB ex eis in partu pericli-
iiii)us autem animalihus qni sunt suh tantur [)ropter corporum coruin scissu-
a'([uinoctiaii, vigent proptcr suhtilitat(;m ram. El quia frigus conslringit meatus et
S|)irituuin, et pius in invcniendo propter venas, et tunc cum iioc exprimil id (|uod
acumen spirituum de sanguine, ideo muliercs Aqui- Quai-e mu-
calidum movens et 1
eo- est in eis *
-^
lieros afiui-
•^'
rum Cuius
j
siirnum
P est : (luia
1
picecipui
1 1
lonares raro emundantur asan-iuinemcn-
t;
•onaresraro
i'i- eniunilantur
?''^'
IMiiiosopiii in India fuerunt, et praecipue struo, ct frequenter sanguinem emittunl a sanguine
in i
. .
mensiruo .'
in matiiematicis et magicis propter forti- di; naribus propter quod eas raro conci-
:
ludinem steiiarum super dimata illa su- pere pronuntiaverunt Phiiosoplii.
per quae perpendicuiares radios proji- Sed hujus nos videnms instanliam in
ciunt planelae. Hoc tamen est in climate muiieribus (iermanicis, qua; multum con-
. primo suh oequinoctiali, et non suh se- cipiunt fcre ultra omncs mulieres, et dif-
'
cundo quod est sui) Cancro, propter ca- (icillimc pariunt, et raro a menstriiis
^''O'
loris intemperantiam quam su[)ra ostcn- enmndantur plures earum. Ouod ahsque
"' (liiuus : quia .Etiiiopcs nigerrimi Icves duhio idco conlingit, quia frigus loci ct
'"^'-
quidcm sunt corpore, et fatui mcnte pro- conslrictio coriiorum eoruin impediteva-
ptcr defectum ct evaporationcm spiritus porationcm spirituum ct humoris jiro- :
animalis. Siccitas autem ct calidiiasetiam pter quod virlus earuiii foitis scnijier
csl in causa, quare pili corum sunt pauci manel, el illa facit cas concipere mul-
:;(ii, I). WAi. .MA(.. OKI). IM'./KI).
luiii : (!l (jiijuiflo iion ihmIccIc siiiiI ciiinii- (laci.iiii, cl conlra Mcridioiialcs sludiiiiii
Kt liax ctiain (;ausa scnatus et sapicnliain (it sic iier cadcin
Quoie cor- (laliii a menslruis. :
'"'.MiHiaT csl, (iuar(! corpora caruin calida sunt vc- ohvians ulris^iue per (juai tain isli quani
idco sunt au(lac(!S, (juia illi rc-iium noinaniiin l.ihcfaccrc qiiaMc-
''auciace"'-" licnicnter (!t :
calor scinpcr almndat sanj^^uine et spiri- liaiil.
tu. Proi>lcr (piod ((juasi natura sihi con-
Quaro inui- scia) multum timcnl lchres, quarum in
tum liment
lei.res. et
. ...
cis inaf.;is in humoribus cst anunaanli.i
•
i ,1 1 i .
'""liera?"
"
ct non iUi timent vulnera : co quod natu-
ra prodiga est sanguinis in cis, cujus
multam liahcnt abundantiam. Kt sunt
pili corum multi (it phiiii ai non crispi.
(^AIMJ IV.
Quare ha- Operationcs autcm corum animalcs non
....
j
pianos : et vigcnt proplcr spissiludincm corporum
(luare non , . ,
vigent in enim liumor in eis piger, ei
eorum : cst
aniiiialibus t, . . i* 1 » • 1 •
operationi- spintus uon ohcdit motui et reccptioiii
Qua^^rroo. foniiarum animalium. Sunt igitur tales
JJc accidculibus fjenrralonun e.jdiansi-
sciaKnt hebetes et stolidi ncc hoc fit ex studii :
tate accidenliwn locoriim. I
hebetes et x u „
exercilio, sed quando moventur, muitum
. . 1 1
sioiiai .'
durant et cfficiuntur multo meliorcs post
cxercitium. llujus autcm signum est,
quod communitas populi Mediolanensis
scmper studet circa leges et studia libera-
lia et artes, de quibus non multumcurat Sicut autem quidamlocorum per acci-
popuhis Dacus et Sclavorum. dens difTerant ex montibus, vcl marilius,
Quartum Proptcr quod jam quartum clima et
et vel nemoribus, vel paludibus, vel aliis
ciimnunt vicinum sibi tjuintum laudahiha sunt, accidentibus, sicut supra digcstum est :
laudab^iiora
^^^ ji^edia suut iutcr istas exceUentias, ita dilTerunt etiam ea qu8e in eis nascun-
habentia laudabiles utriusque genlis pro- tur et corrumpuntur. Nati enim
in locis ^J^
prietates medias, secundum quod uni- lapidosis phmis frigidis et siccis, forti.^^si- ""g
cuiquc facile est indagare qui scit me- mi sunt et ossei in membris, juncturas ^^^
No;a de in- dium constitui ab extremis. Kst autem is- habcntes valde opertas, et sunt stalura
^"'riuinti^^cii- torum longa cetas et operationes tam na- proceri, dihgentes bellum, durantes in
'"^"^'
turales quam animales laudabilissimffi, hcllo, et habentes membra nodosa, ct
et mores boni, et studia laudabilia, nisi sunt morum indomabihum, et sunt saxei
MoresAqui- ex coiisuctudinc ducantur ad prava. Mo- homines, et proporlionabihter sunt aha
su°nu'iM.ini :
,.cs autcm Aquilouarium lupini sunt
pro- quai nascuntur in terris eorum. Si autem nea
iium'autem nlcr cordium eorum calorem. Leves au- sunt loca humida et frigida, sunt nati in hm
sunt eves.
^^^^^ ^^^^^ nimis Mcridionalcs. Medii au- loco illo pulchrarum facierum, planas h-
tem intcr hos facile colunt justitiam, et neas in faciebus habentes, et juncturas
fidcm scrvant, et pacem amplectunlur, hahent vahle occuUas, et sunt carnci
et hominum dihgunt societatem. Propter multum el pingues, et non muUum lon-
Dubium quod Vitruvius arcliitectus dicit diutius gi, et laxatur frequenter venter eorum, |
Vitruvii.
i)crmansisse regnum Homanorum quam et sunt audaces propter fumum cordis
aha rcnia: quia ut mcdium expositum muhum : sed cito laxantur in haborc, et
non sunt acrcs in bclhs albi sive
fuit inter Meridionah',s qui acumine in- ideo :
genii et rationis muha macliinanlur, ct Ihivi inuhum in colore cxistentes, et
hiter Aquih)nares qui ferocitate attcntant sunt in concupiscentiis fa>ininarum pro-
Irnicrc, liahcnlcs c.nlia Aquilonares au- pter calorem ventris eorum el humorem :
\An. \)i: s\\\\\\ Locour.M, tmact. ii .}[),)
.^jicrmala corum suiil cflicacia valdc
(liKC (liio faciunt venlositaliMii ftvminalcm, cl
(jiu« facit ri}j;oscere meinhia grnilalia. Iii ad liiiorum gcnerationem, et cor[)oi a eo-
locis autem calidis et siccis hahitanles riim non faciiiter mutantur ab accidenli-
jjroportio- bus extrin.secis, et sunt iili quos acumina
sunt, sicut Meridionales, sibi
el siccitale. Kl habitantes medicinarum et pi\Tci[)ue scainonea mi-
nati in calore
humidis, sicut iiomines nime iaxanl, cm) ([uod in corpora corum
in locis calidis et
dimatis. in (|uantnm sibi projxtr- minime [jossunt [)enetraie. Kconlra au-
«juarti
monlilxis lcin multum iaxant eos qui sunl iii .Mr-
tos tionantur. Sed habitanles in
ibus
nodosa et strumosa iiabent lidic tai(!s medicina', eo ([uod laxas ct
ler fnMinenler
olla
colla et gultura propter aquam taiem in mollcs iiabcnt cariies.
jra
sa
phlegmalicam, supeiiluilatem gene- Ouod autem diximus Av liominibus. Non soiu.u
eis lioiiiiiies.heil
i>roi)ai)ililer csl in aliis animalibus cl bnn.i, pian-
ranleni. 1
. .
(ii>. et lapi-
iialtilantes in eo ioco qui deteclus niantis cl lai)idil)us : eo quod
*
omnia iii (lesionna-
tes 1:1 1 '
. liuiit iiaiuia-
de-
esl ad Oriens, et teclus csl ad alias mnn- loco uenerata, a locis (sicut stepe dixi- les propric
id
.et
id di parlcs, optime lial)ilant quando non mus) contraliunt naluraies proprietates.
undi
fuerint mnitum .Vquilonares, vel mnlluin Cujus si'nuim
i^
quod ursi in locis fri-
est,'1 in <iuii)us
pli- •I
.
loi-is iirsi et
:aiit.
Meridionales quia snper iiios statim "idis el iiumidis, et lepores in iocis mul-
•* i
iei.oressuni
: !^
. . albi coloris.
oritur sol, ei ventum [»nrum movel snper tum iiumidis et muitum frigidis et siccis
eos, et radii soiis lemperant l'rii;us ejus, sunt albi coloris, cum in aliis ciimalil)us
ideo domus tendant ad nigredinem, vel sunt llavi co-
et sul)liiianl aerem ejus : et
eorum fenestras mai.Mias et ampias de- loris.
bent habere vcrsus Orientem, quoe sla- auiem in omnibus dictis gencratis
Kst
tim mane diiucuio sunt a[)eriend8e. advertendum, quod ea quaj dicta sunt,
ntes Sed c conlra habitantes in locis dele- virtutem hai)ent secundum calorem vcl
frigus et siccitatcm et humiditaiem gene-
de-
ad ctis ad Occidentem el ciausis ad aiias
raiiter in ioco dillusa. Si cnim coniingii
iiein
is ail mundi partes inaie iiabitant : et fcncs-
mii<ll
domii)us eorum non sunt facieii-
in in quocumque climate calido trigidilatem
nia- tric
laril.
dte versus Occidentem, sed ciaudendie ad locum unum congregari et ibi aiiquid
generari, hoc erit frigidissimum, plus
muitnin quia sol occidens recedit al) eis
:
non subtiiiat aerem corum habens frigiditatis quam generatum
si
subito, et :
fortis priccipue de nocle venit esset in loco frigido : quia, sicut diximus
ct ventus
super eos : eo quod sol occidens impuri- in iibroMeleoronan, frigiditas ptn- ex- ^^^'^^^^^^
talem nebularum pro[)eilit ad
aeris et puisionem ad locum unum congregata, ^''^^ |^f
hori/.ontem hemisphan-ii quod reiinquit : muitipiex esi ad frigiditatem in loco fri- ^^"^
el iiia sic ex[)ulsa facit aerem turbulen-
gido generaiiter expansam et dilfusam. ^';.^;";,f^'^a':'
lidius 111
Simiiiter autem cst de caliditale si ipsam
tum et ventum malum et nocivum. Irigido
quaiii iii
loco Irigido contingat tunc
lli vero qui detecti sunt ad Meridicm
bilant expelli in :
calido '.'
eiecia
mundi plagas, sunt qui enim generatum in iiio ioco in qucm cx-
iteri-
!t non
et non ad alias
peliitur dicta caiiditas, caiidissimuin erit
iani
iiia-
male habitant propter ventum turbulen-
quod gcneratur iu ciimate
II,
et caiidius, co
litunt.
ium calidum iiumidum pestilentum et :
caiido, sicut patet in cicuia aquatica quoe cicuta.-iqua-
quia pori iliorum aperti sunt pro[)ter ca- 1
n . ti^a ( aliilior
iorem Meridianum, taiibus utendum est
calidior cst quam alia : co ([uod Irigus est (|uam
alia.
expansam omiiem in circuitu caliditatem
vcsiilu, ne ventus ad medulias eorum
obstruend» sunt eis domus in loco gencrationis ejus expeliit.
penetret : et
Taies igitur locatum habct ex loco [)ro-
a Meritiic forti obstructiQne.
a prieiates et naturas simiies autem iiis ex
Oui autem deteguntur ad .\([uiionem
:
lia-
ntiuin
dictis cognosci poierunt.
Jetecta
ubstructis aliis mundi [)artibus, sunt ho-
fiuilo-
ini.
mines durie carnis valde ci glanduiosae,
:m I). ALH. ALXO. OKJ). IMlylil).
TRACTATUS III
TN QUO EST COSMOGHAPIIIA
mus, qua primo nostram describemus
in '"'.emi
babitabilem, ostendentes maria '•"n"»
ejus, ct
"'
montes nominatos, et ilumina famosio-
ra, et distinctiones et limitationes
nostra
babitabibs deinde etiam tangemus ter-
:
minos latitudinum septem h'neis notabi-
CAPUT I. libus, quae cHmata discernant, ut ex illis
natura et proprietas loci cujuslibet os-
tendatur. Nec tangemus nomina civita- Q"a'e
- - plur.
tum nisi paucarum quia nomina illa
.
^^^',"'
Fnina <
mutata sunt, et civitates antiquitus no- tur
De descriptione fpiortse Orientalis nostrse minatae sunt destructae in magna
parte,
hahitahilis. et novee civitates in aliis
partibus sunt
aedificaiffi.
Volumus autem bac descriptione in Q^^^m
praecipue miitari descriptionem qute scnpti^
fa-
imit£
cta cst ab Augusto Casare,
qui primus
mandavit ut toius orbis descri])eretur, li-
I Aristotelcs ubi tractat de natura lon- cet aliqui ante ipsum Imperatores boc
locorwn
(jitudinis et latiludinis et loca- attentaverint, tamen ipse descriptionem
tonon qui ad nos non pervenit integer, perdci fecit per quatuor partes babitabi-
ponit orbis quamdam descriptionem, in Ics mitiens Icgatos, qui orbem
meiiren-
qua nominat (lumina et maria et regio- tur et describcrent, cujus Orientales par-
nes et quasdam (Mcet paucas) civitates : tes descripsit Nerodosus quidam Pbilo- Q"' fie
quod o ^. Hserint
non multum 1 • 1
licet arliriciosum sit,
.
sophus. Septentrionales autem Tbeodo-
.
«es o
tiimen ne in alitjuo deesse bis qui nostia rus alius Pbib)soplius, Policletus autem Aug.
dicta legere cupiunt, videamur, nos bre- M-
eridionales
1 I ,
descripit
. .
partes,
Cresa
vem orbis ma[)pam buic operi adjun^^c- Occidentales autem per iiineraria sua
LIU. I)i: NATl 1{A KOCORHM, THACT. III :i(a
acconsa loca ([ua- sunl in ca, [uo^ttcr
lloiuani scivcriint : co (luod in Occidcn-
,pi,)d cliain cain ([uidam l':uro[)a3 conjun- ^^^
priPcipuc cianl (Uuninia ct viiv coruin.
.^^^,
tc
dcscriptio xcrunl. cl in duas tantuin [)artos inun- ;„";;J";7,t
Kacla csl aulciu lotius orliis
,him dcbore dividi contondunl. 11* la- ""^,';."''^-
in annis Iri-inta tribus ct oiniiis niundi :
mcn tros partos simul junctae in ([uatuor ^^,^^^^ ^^.^.^
conlincntia, qua' tunc erat. pcrlata
csl
quartas nostram habitationcm dividunl,
ad Scnatuin. Postcrius aulcm aucta
ost t"oi''<,uar'-
scilicel in quartam Oriontalcm, ot
Occi-
crevit liabilatio et ideo Q„,,t"',n„,. la
niultum ct :
quie tunc dentalem, ct duas roliquas, ([ua^ «'»«1 numinrha-
multai sunt civitates magna»,
Aquilonaris, ct Mcridionalis : ot liarum |^«,t'?,os'
noneranl.
l)rcviter describcrc ([uarlarum nos scribcmus habitationem. '''Ji^gf"-
li- Incipientes igitur
a- Tradunt autem pi;edicli viri, ([uod
repetimus ca qua- dicta suiit,
>m orbem,
omnis orbis nostiu^ hal)itationis liabot
qaod errant omnes illi qui liabitationcm
luoditcrranca iiuiria triginla, et montana
orbis rotundam esse contendunt. Kt
licet
eam in circulo, ([uinquaginta ct llumina famosa septem.
Aristoteles formaverit
non fecit lioc ideo quod velit liabitatio- P rovinc ias autcm et gonles infra in loco
sed ut in ca si^Miet ([ua- suo nominabimus.
nem rotundam,
Occidentis, cl Ex maribus autem his Oricntalis ([uar- Quardn
tuor puncta Oricntis, et ,. ^ Orientalis
ta ab Oceano usque ad medium
, ,
noslrffi quot sint
Aquilonis, et Mcridici. Et ideo quando
babitationis hal)ol maria octo, et montes "quK?
nos describimus parlcm Mcridiaiiam. non
qme coiitinetur ad po s(>[)lcin, Ibimina magna viginti duo.
ct
intclliuimus iilaiu
illam qu;e incipit Mare autem [)rimum ab Oricnte, est
lum Mcridianuin, sed
([uod dicilur C;ispium, deindo Pcrsicum.
ab requinoctiali contra ciiculum Mcridia-
medium nostrae liabitalio- Tcrtio autoiu mare quod vocatur Tvbe-
num, qui est
dividat omnia cliinata per riadis vel Tybericum, quarlo maro As-
nis, quasi
pulthenos, quinto maro llubrum, sexto
incdium inter Oricntem et Occidentem.
l»er occidentem autem intelligimus con-
marc Araliicum quod dicuut sinum Ara-
biciim, soptimo mare Capharlium, et
tinuatam ad mare Occanum Occidentalc.
Pcr Oricntcm autem partem illi opposi- octavo Marc mortuum, quod est in
qu;p in Orientalcm Occanum est Pentapoli regionc.
tani
porrecta. PerAquilonem autcm non intcl- Famosi autem montes regionis ojus- Montes^ra-
dcm sunt primus Caucasus, secundus ciem quarifc
ligimus terram quae ad polum arcticum
^
l q^j^jj suit et
terram versus Armcnus, tertius Camcstres, quartus bi- qui?
c(3ntinuatur, sed potius
et tolera- na. quinlus mons Hediam, soxlus Liba-
A([uiloncm, qua^ habitabilis est
et ha;c habitatio quadran- nus, qui est iu IMiocnice rogione, septi-
bilis frigoris :
quatuor arcus, ul diximus nius Caspius vocatur.
«>-ula est inter
Fiumina
supra, descripta et per medium divisa Flumina autom sua quae fiuunt in ip-
ct hujus sa, licet non oriantur in i[)sa,
Thctidis. nuarcc.
per arcum circuli Meridiani :
quidcm h;ec est figura. Descriptionem Exoas, Sigoco, Engos, Camostrcs, Sigo-
autcm quam inducimus, cl liguram non dus, Itaspos, Eu[diratos, Armodius, Car-
poncmus, scd continuc narrahiinus si- m;inta, Carchatiffi, Fura, Crisorcbos, Ti-
qua Alibrata, Adropagitor, Alimalius,
tiim orbis, ostendentes ([uidcm in gris,
tunc Pactolus, Crises, Eleucri, Adonis, Jor-
parte et quo ordine situm est : cl
quilibet etiam per se figuram habilationis danis. llorum autom nuviorum ortus et
fiuxus, et ubi merguntur, infra
doscrip-
[»olcsl imaginari.
orbis Dicamus priinam csse habilatio-
iiritur serunt cosmograpbi supra m^miorari.
in
•rtes. nis divisionem in tres parles,
Asiam, Fluvius igitur Thctidos nasciliir ox tri-
])us fontibus in (^iiiq^is Sireicis
ot cum
Africam, et Europam, quamvis Africa :
Iresomnes in unum conveniunt, unus
hominibus malam [)ivTstet habitationein illi
clficitur lluvius Torriodus dictus, ol fliiit
proptcr eremos ct vcnonatas bostias cl
:;(i.s
I). A\Ai. MA(i. OHI). I'JM<:|).
ItiTiMilliaria ()r,lii|M(.„iii (|ii;u|i;|Mi,||;, ,|„,,^ iicin provinciam, currit ctiam cxlra vrw-
vA liiiic cadil iri inan! Caspiiiin. siis Syriam inilliaria scxccnta duodccim,
I''luviiis aiil(!iii lv\()s nasciliir dc nioiilc ct mcrgitur in Occano Oricntali sub Iii-
Tarocslo, d non lon<r(. aJ) ipso in quin- sula qua- Theioii vocalur.
que alvcos dividitur : cl ornncs trans- Fluvlus Armodius in .Ftbiopia nasci-
Caucasus cuiii pcr (^aucasum niontcm, qiii locus tur campis
iii
Gommagcnc curiitautcm
:
soiinantus holicautus vocalur cl [)oslca IiiikIuiiI milliaria
:
scxccnla quadraginta octo ct
se orniics isti alvci iii llumcn quod vo- r(!(;i])itur in sinum Pcrsicum.
catur (Jaiii;-cs liic vcio cos accipicns
:
FIuvius Susa in j)rovincia mcdia ria-
lluit in milliaiia scxcciita viginti scx, ct scitur, supcr quein erat Susis civitas : ct
postea mcrgituriii (lccanum Oi-ientalcm
primo dividitur induo, et dcinde colligi-
m loco ul)i cst insula, quoe vociitur in.sti- tur in unum, et currit milliaria quingenta
If/ solis.
quatuor, etdesccndit idem insinum l*cr-
';^''^^''u-^ ^'<''"<J f^igocon nascilur dc mon- sicuin.
^sigocSn.'"'
to Gaucaso, cl gcminatur, ct facit coro- FJuvius (Jrisortas nascrtur in campis
nam circa montem Ncomatum,
et occur- Assyriae dc monte Gaucaso, et vicinatur
rit er cx una parte cjusdem montis alius ei Tigris fluvius.
iluvius qui vocalur Neficasenes et juxta :
Tigris ctiam ipse dc monte Gaucaso Na-
quinque flumina quse dicta sunt, occurrit
nascitur, et est quasi violenta ejus nati-
^lst
ei fluvius Sempates et pi-opter quinque :
vitas: natus enim ae.stivis tempor-ibus sub viol
flumina torr-et et i-apide transit, ita ut
humo de superioribus .Ethiopiae videtur
nec illorum aqua, nec istius superve- currer-e : et hoc pr-obat cespitis viriditas
nientis misceri videatur omnes iter : et in loco cursus sui, cum alibi sint arida
suum urgentes ad dictam coronam rever--
loca : et ideo latere videtur ibi, et subiio
tuntur, unde sparsi videbantur et tunc :
oritur pr-opter quod or-tus ejus non
:
certe
ad unum revertuntur : et ante eos non compr-ehcnditur, eo quod de obscuritate
longe vadit (janges, cui adjungitur ille
terToe promat.
autcm ambo fluvii in-
Isti
qui quinque habet capita, et alius qui ea
cludunt oppidum quod Gordumena voca-
rclinquit.Sigocon autem fluvius in alia tur post ipsum in unumreducti faciunt
:
parte Gaucasi montis natus dividitur pri- coronam maximam, ita ut oppida plura
mo in octo, et exindc
unus collectus in inter-cludant, scilicet Ethiphon, et Seleu-
octo divisionibus occun-it ei Ganges et
ciam evertunt aulem simul millia octin
:
suscipit ipsum pr-opter quod Ganges ex
p?uTiBus nu- :
genta octoginta tria, et mer-guntur in
viiscoiiigi-
pluiibus lluviis colligitur, qui in superio- sinum Persicum juxta oppidum quod
ri parle Sigocon vocatur.
Gollecti autem vocatur Euge.
omncs isti in Gangcm fluvium, fluit Fluvius Alibostra nascitur ex monte
Ganges longe iii quartam Occidentalis Lysto, currit autem milliarMa septingenta
habitationis per milliaria undecies qua-
viginti septem, etmergitur in Orientalem
draginta tria, et ibi mergitur in Occiden- Oceanum.
talem Occanum juxta insulam Sylo- Fiumina tria quae omnia dicuntur Hi-
phantiam. trophatae, ex campis Indiae nascuntur, ct
Fluvius vcro Itaspcs nascitur in cam-
currunt milliaria ducenta duo, et festi-
pis Indoi'um cx tribus fagibus
par-vis : nanter recipiuntur in ()ceano Or-ientali.
ct quando simul collectus est, inundat Fluvius Angis nascitur de montc Ar-
per totam Indorum regionem curr-cns
meno, transiensque per montcm Gauca-
milliar-ia sexcenta
et tr-cdecim, ct ibidcm sum ad iMesopotamiam pergit : et in illa
mergit se Oceano Orientali.
pi'ovinciaaIius jungitur fluvius nomine
ei
Fluvius liluphrates similiter in campis
Picrolus, qui dicitur ex ipso monte Cau-
Indorum nascilur, ct discurrens pcr om- caso nasci et unus fluvius Parthas ti-ans-
:
LIH. \)i: NATIHA LOCOUl M, TKACT. III im
ciinlcs cormn cursus mullas congiviral Napanion, Suvir, Tlica. Ananiaiillics, Sc-
a([uas : et ibi oliani lioc ipsuni llunicn Ku- haslcs, Ainpliipoli. h'(.rcainuin, Cosnium,
pliralisnomcn accipil, ct cxindc sc diirun- Coptis, Milliylciuc, l.ansacliu, Lii^nido,
dcns currit inilliaria octiniicnta. cl mcr- Corinthus. lla' autcin civitatcs antiquitus
uilur in sinum Pcrsicum. sic vocahanlur quando rucrunl Oriecis
Kluvius(:asosnasciturincampisSyria>, primo. cl post Uomunis suhjccta-. Postoa
a Sarraconis occupatcTB
ct poragrans omnos cjus civilatos currit aiitoiu (luaiulo
milliaria sexcenla ot trii;inta, ot rccondit suiit, plurinue caruin fractto sunt, otaluo
Kgoomari in insula (W[n-\. a^dilicatie aliorum nominum, cl quihus-
se in
Kluvius Adoiiis nascitur j^ropo Tybo- dam otiam oarum noinina sunl mulata.
Usac aulom (juarta quinquagiuta tros di- Quot gen-
riadcm, ct currit milliaria octingonta octo- liuni iliver-
vorsitatesgontiumdiciturhahuissoantiqui- sitaies ha-
ginta tria el lale dilVusum ad inare Adapti- buerit httc
cum excipil contra insulam Cretam. lus sic vocatas, Porsas, (Iraicos, Scythos, (luai ta?
Kluvius .lordanis suh l.ihano nascitur Andropliagoruin, Isauros, Hossi,Sarrace-
monto, ct circumpcrgit ad locum Tyhc- ni, Uadii, Cumi, Siciuschani,
llisquicti,
riadem, do quo oxions, suo cursu curril Dornica}, Passitai, Parosum, Anartacffi,
ad Sintopolim, qiiam socans modiam, et Celemi,Carasini,Massaget3e, Paropaoson,
oxions ditlunditur in Maro mortuum. Is- Aui, Oaciani, Thaumadae, Spicentos, Va-
nea, Atogan, Atiani, Oretes, Androsi,
teigiturest cursuslluminum Oriontalium
superius onumcratorum. Arabi, Sichoi, Ca?i, Armodijo, Lichiopa-
ragi, Poroi, IdunKoi, Icomia, Cartiguici,
fa- llahct autcm luoc quarta famosas in.su-
|UEC
hac las uovom, qmo sunl istae, Ilypopodos Octissi, Csippi, C.uadi, Accffii, Andsei.
la
lali, prima, Calbane secunda, Ilylophanc tor- Pausiones, Anifates, Allabrages, Aliau-
()UOt
tia,Thoros quarta, Cypros quinta, Uho- dcs, Uu[>lonii, Tarchoni a ([uihus Toulo-
nicos venisse putant, Cobii, Antcquini,
icus des sexta (et in hac insula Ptolcma^us fe-
iser-
s as cit obsorvationes astrorum), Cytheassop- Conomanni, Disconsos, Nohorhi. Harum
11 iii
I iii' tiina, Crota octava, Carpatus nona. autom gentium noinina multa niutala
Iheceadem quarta hahot famosas pro- sunt, aut ex hellis, aut dopopulatioiiibus
vincias docem quarum ista sunt nomi-
:
terrarum, aut forte proptcr novas sectas,
na, Persis, India, Isauria, Adonis, qme a ot roligiones nomina mutaverunt
lluvio sic vocatur, Plmmice, iMesopota- Haec igitur dc doscriplione quaitae
mia, Sina, Palestina, Media, Syria. Oricntalis dictasunt.
flClffi avitates autem famosas hahet sexaginta
(
equit»
I ea- scx, ([ua' sic vocantur, Ui/.antium quai est
jarta.
Constantinopolis, Uahylonia Egypli, .lo-
rusalem, Antiochia et hw quatuor sunt
:
es fa- principales. aulom Suthia, Seros
Aliai
ejus-
uariu! nuignum,Thcsaboicha, Tiriddes Sagoton
i et
a lluvio sic vocata, Polihoca, Alexandri-
polis, Adlenice, Zolce, Placo, Tarsis, Ta-
loni, Cropitos, Tarmenia^ (H)forachia',
EthorguttE, Fasogadie, Ariduum tarli,
Stinothei, Cumidease, Salphania^ Cal-
daea, Erthiodomo, Ananathoi, Sabei, Ma-
chic, Persipolis, Anasauge, Susiani, Por-
sis, Sirici, Aduopae, Cacha, Xilibi, Arnci,
Alexandria, Commagenae, Palmita, Dama-
son, Joramis, Cliopolis, Appamoa, l)a-
pon, Laodinae, Uiblas, Uinthos, Mopsi,
570 1). \\M. MAO. ()l{l). pim:i).
tes liabilaiiliir el iiomiiiatiliir (|ii<'i; vicinfje
suiit eis.
Ila;c aiilciii qtiaiia liab<l jmon iiicias sic Imm
dictas, Italiam qua; incbidil provincias i,, (jr;
Calabriam, Apuleiaui, Homaiiam, lOini- ctqua
liam sive Tusciam, Lomi)ardiam. Ilabcl
CAIMIT II. eliain llis[)aniam qua; habet plura regiia
et proviiicias : liabet etiam IJeticam, Ln-
sitaniam, (ialathiam, Aquitaniam, (iei-
maniam, Britanniam , (jalliam Ib-l^M-
cam, bracatam, Calliam logatam, (ialliam
De dvscriplione quartte Occidentalis no- cisalpinam ubi nunc Burguiidia, Suevi, et
sfr.v hahitahilis. IJavari : (ialliam transalpinam, Paiino-
nica cum lluiigaria siinul altinentibus Ci-
atros, (.erunam, Ombriam, Picenum, Li-
burniam, Dalmatiam, Illyricum, Xori-
cum, Venetias ubi nunc civitas Venetia-
rum cum adjacente provincia est. Emilia
Quarta autem quge coutinuatur Oceano autem quse pars Italiae estetiam ejus pro-
ex parte Occidentali, continet maria un- vincia quse a Venetibus dicitur : habet
decim, insulas sedecim, provincias vigin- etiam Sanagallias cum linonibus omnibus
ti duas, oppida centum et viginti octo, Sabinis, Campaniam, liruchies, Luca-
flumina quatuordecim ,
gentes quadra- niam, Apuliam quae non est pars Italice,
ginta quatuor. Calabriam, Adriam.
et
Qiiot et quiB IMaria autcm sunt liffic, Tyrrlienum, 1'amosae autem civitates in Au"-usli de- Famo;
sint niaria
quee sunt in Adriaticum, Orcliadum, Gaditanum: item scrintione habent Faventiam, Aquilejriam,
i
jus qi
quartT Oc- , .
Occid
cidentali? et huic pertinent maria lonium et Egaeum, Arelatum, Mediolanum, Taurinum, Ar-
mare Laddates, Tyles, Erani, mare ad co- motum, Galpani, Ex-
Calpis, Spalis sive
lumnas Herculis, et mare quod dicitur palis, secunda Calpis, Cordubam, Bero-
Fretum. nes, Toletum, Bracliarum, Lucasain Au-
Quae etquot Nomina autem insularum sunt ista, gustam Ilispaniae civitatem vocatam Col-
insulcp sunt
in quarla ITyrceo, Menenia, Britannia minor, El)is- libriam, Caesaream Augustam, Terracho-
Occidentali?
so in Balearis minor, Corsica, Orchades, nam, Imbianis, Tutigiam, Octaviam quae
Illyricum, Loxicum in geonici constricti, nunc deleta est et redacta ad parvam vil-
Aristonee, Eorise, Marthianae, Julise, Si- lam juxta quam est civitas quse Leodiam
num gaulo. Forte autem istorum nomen vocatur, Agripiam quae nunc Colonia vo- [''^^j^''
nmlatum est propter causas supra dictas. catur, in qua et istud volumen compila- ^^^^^i
Qui et quos Montes autem ejus famosi sic vocantur, tum est, Treverim, Smirnum, Sterones,
montes sunt
in nuartn Menus, Alpes quae plurimae sunt inter Augustudunum, Augustanomectum, Au-
Occidentali?
Loml)ardiam et Teutoniam, Apenninus, gustaTaverinorum,Lugdunum,]Mangetia,
Balearis, Cirthimi montes, Albanus, Py- Viennia, Massiliam, Allenium, Veronam,
rcnaeus qui Italiam '
ab Ilispanis dividit, Taurinum, V^incentiam, Doronam loco
Marsos, Tiburnes, Cimmus, Soracte, cujus Mondusium exstat , Enemomona
Olympus, Octavus, Tantaus, Fida. Prceter modo videtur Feltrum et Beiboria, Pata- ^^^^^'l
hos autem sunt alii multi qui apud gen- vi quae nunc Padua vocalur, in qua nml- ^^2\^\
' Foile molius (lalliaiit.
571
I.IH. I)K iNATHlA LOCUIUIM. THACT. 111
tum positiouo ot ordiiio non ost magna
t.i tcinporo vi^aiit sluiliuiu littiTuruiu,
Vorcellis, [.audo, Mutiuu, .latlor, Salona, vis facicnda.
Flumina
Hritansiuui, llycaysas, Vicaconiuni lortc Kliimiua vcro (piarUo isliussunt sicvo- quarln' Oc-
cata. Hclbis, 'l"a-us su|>cr quod ost Talo- ciduntalle.
Signidununi, Narsia, Sisia (\niv nunc Ar-
Uolai
rota; arlilicuiu .Vrsacollis Philoso- cuni
arlifi-
sisia vocatur, .Vrmctuni. Hof;utiouc, Ar- tum ol Arsii-
phi, ubi cliain idoin lMiilos.)phus astro-
cellis 1'liilo-
geutoratuiu, Carniacuin, Sal)ana. Pata- sophi.
rum obscrvationos ot tabulas in imo.
focit
nioncui, Houantuin, Ari;-cntinaui, Saro-
.Xciuausum (".(M-ocordorcs Ilybcras, .Vrar, Hhodanus, Ciaroua, Piad-
macuin ,
. ,
luiu, Daindtius, Drans, Suavis, Thrimon,
AmamlHMcs, Santonas, .\ngonis, Mena-
Tiboris. Ila)c sunt llumina. (pia' .Vnti(|ui
pum, Metas, Hetos, Nepe, SucricoUeto,
Koroscen, Sermi, Koro or- roputabaul iu bac ([uarta famosiora oo :
Klorencassi,
melioribus aMliliciis Ai'-
quod liinc forto
biuin populi, Koro (-ornelii, Koro Klaini-
corata videbanlur.
nii, Koro novo, Koro subverte, Spoieli-
Ortus Be-
Nascitur aulom lluvius Hothis in caiii-
uuin, Narnia, Interamiuia, Huphinis, Are- Ihis (luvii.
Ortus
pis llispania^ currens (juadringcnta quiu-
rayi.
tiuin, Prcncste, Cumulo, Canuin, Coro-
Kun- (juo luilliaria, ot recipilur in Oceano Oc-
bellitas, Terracina, .Vnouin, llostia,
cidcnlali.
dis,Kornas, Yeturnas, (>apua, Ncapolis,
h"luvius Tagi ilem nascitur in campis
Ardea,Cumas, Acrepas, Nola Claudi, Hc-
llispani», currcns troccnta et duo millia-
neventum, Klas, Erdonas, .Vusidcna, Sal-
ria, et mergitur in Ocoauo Occideiilali.
mona, Yenast, lAicesia, Kutona, Arplios,
KluviusMiniusnasciturjuxlaPiricbum, Orlus Minii.
Cropinos. Lipros, Taronlum, Odusium,
el vcrlilur curvo Hu.xu quasi in roluudi-
Canisium, Marcellianum.
tatem, ut Hrigantium oppidum mctrici-
nuin inciudat currit autcin milliaria tro-
Sunt autem dc liis civitatibus mullio
:
de-
em deletae mco lcmpore aut (juia nobiliores centa decem, ctmergitur in Ocoanum Oc-
:
fa-
cidontaloni.
in locum oarum constructae sicut Hrun-
nt
3ni Qrtus Hy-
n Kluvius llyborus sub radicibus nascitur
ex
dusiuin et Salernum in Apulia, Hononia, beri.
montis Pvrenaei, currcns milliariaducon-
m-
ne.
Kagentia, Horgomum .lanua, Papia, ,
ta quatuor infundit se inOcceanuin Occi-
Aloxandria, Regiuin, Tridontum, Hri.via
dcntalom.
in Lombardia, Pisa, Luca, I*istorium,
Ortus Ara-
hluvius Arar nascitur apud .Vvitcn, Iluit
Klorontia, Seno, Perusium, Parisius, Tu- ris.
postea factae aulein post se cauda quaidam juxta or-
dorlum in Tuscia, tpiae vel
tum suuin, (luee cum ipso postea unum
suul, vol nomina carum sunt mutata.
effecta, currit in mare, et egreditur ver-
ci Altisiodorum, l^irisLils qua» cst civitas
iUi-
Senone, sus Arelatum. Sod hi(' lluvius quom Pi-
im. Pbilosophorum. Hotomaj^rum,
multa in Cal- chorciuiu diximus in suporiora ortus sui
Taccremis, Turonis, ct alia
Constantia. Hasilea, .\rgcntina, Yor- aliud accipit noinen priotcr Pichorcium :
Ortus Pi-
cliorcii.
lia,
malia, Moi-untia, llorbipolis, Augusta, nam in provincia (lermania lluvius He-
min dicitur, alibi aulom Hicornius, alibi
Hadispona, Vienna, Salaunga, Patavia,
autoiu lluvius Arar vocatur. Iste Iluvius
Kphordia, .Vlvotast, Madebung, Herna-
Padom- itaquo tribus nominibus vocatur cum sit
munda, .Monasterium .Vssuouicli,
uuus cl diinidius ducitur autcm a mari
:
bruna, Luboche, Trai;otum, ot inult.'B aliae
inuu- Pictavensi idomque ad inare Tyrrhenum
in .Vlamania ct (iermania, et aliae
non magua contia insulas Haleares ejus aulom ino-
civilatos terrarum, (luee
:
mero
dictas halx^t aculoum per tortuosum Lic-
habcnt a'diticia, et in doscriptione Augu-
sti idoo nou ponuntur, (juia tunc
non lue- tuno uhi nascitur. Yidetur aulem currere
luultae (pias puiiil, uiodo vci al)a([ua ina([uam octingenta([uinquagin-
niul : ol
v(d ad parvas villas ta duo milliaria iisquc ad mare Tyrrh(3-
non cxstant omuino,
roducla' sunl : ct ideo in diligenli civila- num.
11
:;72 I). MAi. MM.. OHI). l*l\A'A).
Dninnat .lo- l*il li;i'c, (licta siiiil ^ci-iiikIiiiii \ii;^iisli l'"lii\ iiis aiilcin Triiiiiiiu in camjiisDar- o
scriptioiioiii
Augusti.
1 •
(Icscnjilioiiciu
, •
(|iJiiin iii parlc ociilala IkJc (iaiiiai uascilur, ct dillluil Ivga-uiu muro \
vidcinus voraiu uoii cssc : (|iiia Ulicuus l'lu\io Tib(;ris j)riiici|)atum dat nou ma- orua
(|ui |)(?r (ioruiauiaiu vadil, al) Alpilius ua- gniludo lliiminis, scd procul diibio urbis
scitur, el cuircns iicrdcriuaniain porrij^it homanai. Nascitur aulem exmonlo Apoii-
s(^ ad aquas niultorum lluvioruin, Xcc- niiio, currit milliaria (jiiadraginla, voiiil
lliaii sciliccl, clNich, Molilc, oA Mosi, cl Bomam, ot facit insulam iu Joco ubi r/t^o
aliorum |)luriinorum^ ctmergilurin uiaic jjo/ilr.s aj)j)olIaiilur : posl unus olTcctiis
Au^lic.uiu vcrsus A(juiloncm. Dicit Au- vadit perpontcm Lipidi (jui abusivo /Jpi-
Orius Rho- ffustus, uuod fluvius Uliodanus nascitiii- llieus vocalur, Iransiens juxta Boaticom
aani. Y ,.
in mcdio campo (lallorum, ct occurrit ci (juom causatum dicunt grandibus undis,
Bicornius supra diclus cursu ct inccssu naves ct mediterraneas fert de Llria v(d
qui dicti sunt. Fluvius autcm nascitur in Sabiuis, vcnit ad urbem Romanam, (juai
campis (lalliarum, ct inlluit Occano Oc- nunc dicitur beati Pctri Apostoli. liitcr
cidcntali, et videturistc fluvius osscScu- Ostiensem auloin portam, quae vocatur
tana. porta boati I^auli, ctviam Portuonseni, j
Ortus Garo-
nis.
Fluvius (iaroua nascitur in campis
i
qua? nunc dicitur sancli Felicis martyris, "
_ _
Aquitani», et currens milliaria duconla urbem cgreditur. Ilic igitur tunc foruin
septem merg-ilur in Oceano Occidentali. Philippi quod preedium Misa vocalur, !
oriusBi- Fluvius Bicoruius nascitur in campis geminalur, et facit insulam inter portam
(lermanise, qui est Blienus, de cujus ortu l rbis et Ostiensem civitatem, in qua po-
et mensura dictum est. pulus Romanus cum urbis prsefecto vcl
Orius uanu- Fluvius Danul)ius nascitur ex Alpibus consule ad castra celebranda egredioba-
Suavias provinciae, et procedens colligit tur celebritate jucunda. Insula vero quam
aquasmultas, quarum maximoe sunt, Ni- facit inter urbis portum et civitatem Os-
des, et Littus, etironus geminatur et ipse : tiam, tantae viriditatisamcenitatisque est,
et Dyaus includuut iutra sc Pannoniorum ut neque aestivis mensibus, nequo hye-
civitatesplurimas, liocest, AttinolumPo- malibus pasturae mirabiles herbas gcrmi-
troennem, Tarmontum, et Stuarin, ct red- nare desinat : ita autem vernali tomjiore
dunt ad unuin qui fuerant duo, et per rosa et caeteris floribus adimpletur, ut
longum adunati currunt et faciuntrotun- prffi nimietato sui odoris et floris insula
ditatem in qua est oppidum Peuce et ex : ij)sa almae Veneris insiila nuncupatur,
ipso fluviali circulo scptom crinos flumi- Haec sunt flumina quae
i
in Occidentali i^'"
JUS
num procedunt infundentes sein pontum quarta esse dixit Augustus : tacuit autom lcl
n|
^^'^
juxta Constantinopolim. Constat igitur magnos fluvios, Padum, Atoxim, etliro- '^°j
Danubium exeuntem ex Alpibus quorum ^^
edere ticam in Lombardia fluentes,
Dicaram : sed cum effunditur per crines quidem Padus venit ab Oriente versus
supra scri})tos, currit milliaria sexcenta. Occidentem, et similiter Bretica, Atexis
^suavfs""" Flnvius Suavis nascitur in Oricfiode autem ab Aquilono versus Meridiem. Ta-
monte Alpium currens aiitem in cam- : cuit autem Albiam Saxoniae fluvium, et
pis in modicam rotunditatem concludit Visoran, quae ambo veniunt a Moridie
se in unum, et in suo circuitu vadit por Aquilonis Oceanum, sicut tacuit multos
Aviten oppidumet sigidinium Coloniam, alios fluvios aliarum terrarum.
et mergit se in Danubium ad Lechumune Ilabot etiam ha^c quarta gentos quae -^^'
us
oppidum et omncs sinml in pontum : antiquitus sic vocatae sunt : continet cnim
mcrgunlur ot tunc vocatur fluvius istc: (jottos, (^.ratos, Ilerculos, Sarmatas,
Suavis vidctur autcm (juod Danul)ius
: ^lathomanos, Longobardos, Succaos,
et Dvaus ct Man^^us et Suavis simul in AUemanos, qui Alomano maximo sta-
pontum mergantur. gno quod ante radices Alpium efTundi-
IJIi. 1)1-: NATl IIA LOCOIU M, TUACi. lll :i73
liii-, |»rr ciijus iiKMliuiu HIkmuis li;iusil,
a quu eliaui mullitudiuoiu suae iUjUiT ac-
cipil, sic vocautur, sed modo Suevuriiiu
uomeu ceusetur : Fraucos Orieutales, iu
(luurum terra llerltipulis esl principalis
civitas, .Vllauus Tesaluutasiifntes nuveui,
pupulum .Narhuuenseui. quem simililer (i.\Pl'T 111.
i:cntes nuvem, Milcluiu .Vrmariarum,
Uumanum pupulum, .Mutatus, .Vmisiba-
rius, Laiiiunos, Brugundiunes (lipidai,
Armuluas, .Marianos, Ordimastas, Sera-
padolos, Olornos, (liptos, Ilirmos, (jui !><• dcscriidionr <ii((ni;e ScploilrioiKdis
nunc Unjjjari vocantur, Satariulus, Reges nostrw hahitdhiHs.
Asiades, quurum terra Lstivia vocatur,
Varcos, Turchos, Hastornes, Capithimos,
Senatum populum Uomanum, i;entem
grteceram.
qu:o Centihus autem his posteris tempori-
'IIIS
e ne- hus aliie gentes superveuerunt, et eis Quarta ilem Septentrionalis hahet ma-
t.
nomen terram a favore impudcuti
et : riauovem, insulas vigiuti duas, monles
sic enim Saxones supervenerunt Norin- novem, provincias duodecim, uppida
Sclavos quidem ah Orien- sive civitates quiuquagiula, llumin;i dc-
gis et Sclavis :
te Tirin-^es ad (\'cidentem expuleruut cem novem, gentes viginli novcm.
et
el in mediose extendcrunt. Kx eisdem Maria autem ejus sunl Iutc, Ilicilium, ^,|«'|^^;j^"_^:-
Hritanniie majuris Punluni, mare Meotis, Bosphores, mare
Saxonibus ([uidam ^'^^^^
supervenientes, illis expulsis ibi rcside- Feres, Cimorlum, marc Tcrtium, l'i'o- ij'^-^>;ia;^ejus-
runt, etinsulam Angliam vocaveruut a poutidis, Juslolali. .\omina autem insu-
villis, ([ua^ EiujoUe a^ilhuc hudie vocan- hirum sunt h;ec hahet enim Cichides
:
tur, a quihus primi prates eorum fuerunt cum aliis duahus adjaccntihus, lieheho-
exorli. Similiter poslea ([uidam Pigami ga, Delos, iivppopades, Bhodos, Cypros,
eruperuntet occupaverunl idem (>pros partios aliie autem non
cum Alamanis :
partes Calli;e ultra ilhenum, et sedent nominantur. Nec inconvcniens reputctur
in eis, et sunt i''lamingi et Barbantini : si eisdem nominihus insulcesuperius sunt
civitates exslruxerunt et oppida multa nominatne : quia a?quivocalio cst in causa
quse nominare est longum el inulile ad in nominihus istis.
"
[diilusuphiam. Habet autem muntes, Ilyperhureum, Montesej us-
f|uar-
Ha|)heum, llTiuium, (jaucasum, lienium, ':<.
Taurum pro quadam parte, (jermaniam
muntuosam minorem, i^uudii, 1'^thnn,
Canmastes, (jrichus.
Pruvinciae autem ma^is numinatic iii- i'i:ovinci,i-
'-
_
ejusuem
ler illas suut, .Macedunia, Ach;iia, Asi;i quaruc.
minur, Ithia, (lalatia, i*astigluuia, liythi-
nia, Lydia, Pamphylia, Cappadocia, Tra-
nam, Armenia minor hae enim omncs :
direclc sunt ad A([uilonem uon ad Occi-
dcntem vel Orientem. Dacia enim cKjo-
lia ct Sclavi;i et Iiivoni;i el hujusmudi
terra; ad .\i|uilunem sunt versus (Jcciden-
;i7i I). AM5. MA(;. ()|{|). im;/1-:i).
lciu. Simililcr ;iiili'iii cl llihcrniii d S(;o- Acliaia',, cl lliiil in inarc ryrrhcnuin. I''lii-
lia cl (iiialia cl lllaiiilia cl liuiliina' igiis \iiis (]iii()las nascitiir incampis Phrygia',
roj^ioMcs, (jiia^ iiiijxu- iiiliahitaii ((i-pr- cl lliiit iii iiiar(! Ilcllcspoiiluin. Idom crc-
runl. (liliir lac(!rc Budacus. Muvius llcriminas
Oppidaejus' ( )j)[)i(la voro ('jus siiiil l'!ra(lia Saidi- iiascilur in (ainjjis Asiaticis, (-1 divisus
(leiii quar
taj. ca, P(!lia, 'rcsahonica, IMiyi-idos, Calci;- cunil (jiiasi duo, cl r(;c()llcctus in unum
(lonia, Niclioniedia, Aci-ios (iuinani qua' inlliiit in marc Cicladum. I''luvius Sirius
inccrlis sc(Jil)us vagaiilur, Tarscs, Pcj)ria- nascilur in campis Painphilia', cl por
polis, Olyiuphis, Tibaria, yVraj^ala, Vvi- anfractus l(jrtuosos influil in marc Podos
mi, Sluleria, Sciridai, Alcxandricinus, insulo!. i'"liivius As(lrub(da nascitur do
Cicidus, hUrinesaxcs ramidos, hlplicsos, montc Bodica, ct influit in marc Cajtsum
Cretica, Calliassc, Sexoos, A(juccidos, irrumpens in marc Caucasum. Flumina
Niu, Troja, Ihdidos Troas, y\nllicron, autom alia sunt innumera, pcrtransco iirc-
Nitia, Tarisa, Fotis, Crita, Dclcis, Hcrto- vitatis causa.
coii, Acarvcrna, Dicalium, Athcnge (juse Hujus autcm gcntcs antiquitus sunt oente
Atliena» ci- fuit tunc civitas Philosophorum, liitote, vocatae sic Scithae, Nabobae, Staostona! :
'
i
vitas Pliilo
sophorum. Istion, Arclic, Teclicas, j\[alcon, Cancau- habot Madeos ot Sarjjromathcs, Eutbicas,
tria, IMiilopolis, Ilclipolis, Thebse, ct hu- Eulhccos, Colcos, Fasis, Barbaros albos,
jusmodi aliai multse, quse postmodum Ignoos, Hosmores, Bodoros, (jansibos,
conditff sunt. Sinicos, Leuforicos, Manes, Sufulgentas,
Fiumina Flumina vero sunt ista,Tanais, Beris- Ticeicum, Denicas, Fasicas, Seres, item
ejusdem
quartse. tron, ]\Ioolidem, Nais, Thesimon, Fasi, Medos, Anarticos, Tenavigi, Massagetas :
CebesteniTimanum, (ialdum, Spiramos, ct harum gcntium plurimae delctae sunt
Persium^ IMacholum Alfeum, Tutolas, hoc tempore, et aliae loco carum intra-
Fudatum, Ermnam, Menandiam Sirrum, verunt.
Aldiabulam. Ha?c sunt llumina Septcn-
trionalis quartae.
Orlus Ta-
nais lluvii,
Fluvius autem Tanais nascitur de mon-
te Hyperboreo contra scissea in moiilc
Sirdo. Fluit autem milliaria soxconta
quinqua2;inta quatuor. Fluvius Beristonas
itom nascitur dc monte Ilyperboreo, et CAPUT IV.
influit in Ponlum sicut ct prior. Fluvius
Nais nascitur de monte Tarro, et influit
in mare Ponticum, sicut et iMeroiden.
Fluvius Thosimon nascitur de raonte
Caucaso, ct egrodilur in mare Ponticum. Be descriptionc quartse Meridioiialis
FluviusFasis nasciturin monte sub mon- nostrse habitabilis.
te Caucaso, ct vadit in mare Ponticum.
Fluvius Cebeston nascilur in monto Tau-
ro, et fluit in mare Tyrrhonum, ubi est
insula Rhodos. Fluvius Cinctus nascitur
do monto Tauro, et fluit in maro Adria-
ticum contra insulam Cypros. Fluvius (Juarta autem meridiana non satis no-
Porsius nascitur do monte Ida ^facodo- la ot nobis in toto propter causam quam
niai provinciffi, ct fluit in mare Egaeum. sujior diximus, qmc tamen sicut ad noli-
Fluvius Athesaudas nascilur iii campis tiam Augusti cl Scnalus Uomani pervc-
Cypri, mergitur aiitoin in maro Corli- niro poluorunt, orant maria duo, insuhc
vum. Fluvius Alpheusnascitur in canq)is decein ct septom, montes sex, provinciae
Llli. I)E NATl IIA LOCORl M, THACl. III ]iV\
<luo(k'ciin, ( ivilates (juadia^iiita sc|)teui, ptcr vaslos cremos interjaccntes : scd a
llinniua duo, y;eutes aulcui [)lnriuia'. [)i(tviuciis su[ira nomiiialis ([iia'dam vo-
Maria autcui suul uiarc ('.arorliuiii. ct caiiliir cii-ca .\(|uilonciii cxislciitcs, alia'
uiarc Tyrrlieuuui. miillo [)lures ignorantur. Ila'c igiliir iil
Insula? vcro sunl Sicilia, INiutia. (lar- iii [iliiribus csl orhis (lcscri[)ti() facta a
patos, Paulatorsa. Sardinia, (lorsica, Scnalii Komaiio ct Augusto (Uesarc.
(lanor, riichobcrinon, (lirhe.
.Montes autcni sunt Piramos, Peronice,
Pareus, Kcrarus, Atlas, (lornosia.
Provincias vero liahct has, .Kgyptuu»,
.Klliiopiaui, Africani uiinorem, /ctaliani
Zeu^n, Nuuiidiam, Lihyam, Pentapolim,
Tripolim, Mauritaniam, Coesaream secun- CAPl T V.
dam, Sintcfosscu.
Ilai)ctautcm oppida ct civitatcs, Ara-
hiam, Suciohos, tcrramTliebas, Thcbais,
Hcronicc, Arnocon, Tolcmaudis, Circnc,
Sihcucli, \arnccac, Sahrata. Leplis ma- /)(• liini/atiotn/j/(s trinni principaliuni
i^nia, Talcpas, Disprcsum, Tcnis, Tapsas, terne parliuni nostnu habitdbilis.
I.,epsis minor, Iladeunctum, M(>apolis
mcridiaua, Dipi^cis, (larthaginem, Lti-
cam, llipponcm, Zaritum, Tubarcha-
( liia. llip[)onc, Ilep;um, Nisitadem, (^ial-
lisoldis, Ouiuquagcntiani, Kuslitora,Tim-
pora, (iSesarea, Tartenas, Portusmaguns, Orbis autcm descriptio quoad provin-
hiXpcrides, Ballos, Lambus, Picens (^b- ciarum antiquarum limitationem (prout
ha, Sulilis, Assulis, Samorcgiam, Susi- supra memoratis Philosophis [ilacuit)
bct, Suirecula, Cilio, Cehcptis (^iapsea talis crat. Dicebant eniin orbcm nostrae
mcdea, (^icnellis, Maduros, Tirbur, Sicu- hahilabilis iu tria dividi, Asiam scilicct,
vium, Cuidia, Calamia, Constanlina, .Mricam, et Europam : quamvis quibus- Quibusdam
placuit duds
Milituui, Uannigodc, Lirbcse, Sitisi, Ma- dam tantum
placucrit duas orhis partcs tantum esse
orbispartes:
ga, Sahi Tabusucia, Hida. esse, quia Africam Europae censuerunt quia AlVi-
camliuropiC
ILec cadem quarta duos liabet lluvios, esse adjacendam, eo quod nec latitudinem adjunxe-
runt.
Xilum scilicet, et Brairandam. Xilus au- dcbitam liabeat, nec delectabilem Jiahila-
tcm ([ui el //inn ap[)ellatur, de secretio- tioncm projiter eremos multos, ct vcne-
nihus promit de terra, quee cst sub aequi- nosa, et montruosa animalia quibus est
noctiali, sed in Ceordia et in J^thiopia plcna, quse aerem indcicnlia non per-
vidctur locum magnum, qui in
et facit mittunl homines habitare in ea. Absque
circulo staguat ccntum quinquagcnla tamcn illorum [iraejudicio dividemus or-
tria millaria. El exiens de lacu provcnit b(!m in tria, ostendcntes uniuscujusque
ad cataractas interiores consumens millia partis limitationcs ct parlcs.
quadring^enta septuaginta quatuor. I''lu- Asia igitur tribus partibus ciicumdata Limites
Asice.
vius (jabrada cst provinci» fluvius ma- pcr totam Cicani plagam Oricntis cxtcndi-
gnus et nobilis et unicus, qui a quibus- tur. Ilaec occasus versus Africain dimittit
dam cosmographis sine cawsa intcr llu- suh iEgypto, et linit mare nostrum (juod
vios mundi priucipales non [)onitur. generaliler ma(jnum dicimus.
ILtc (jtiam quarta hahct gentcs innu- luitium Europffi incipit suh plaga scp- Liinites
Europjc.
meral)iles, qnse numer^j vix colligi pos- tcnlrionali, a lluminc Tanai qua Kiphea
sent : quia perscrutari non possunt pro- moutis ardua Sarmatico adverso Oceano
)7() I). ALI{. MA(i. OHI). I»|{/10l).
'J\inai (liivinin fniHlnnl, <|ni pr.-elorions
Aras allilias Alcxandi ina^ni Maccdonis
in ('iohaslornrn linil)us posilis Meotidas
uuf^cl |)alud(!S, quaruni imrncnsa innnda-
lio jnxta Theodosiarn uihcin 1'jnxinnin
ponluin lat(! ingrcdilur-. Ilnic juxla (iOn-
stantinopoliin Jongo niilluntur angustia! CAIM T Vl.
donec eas marc noslrum accipiat cujus :
Europiu jn Kispalis finis est Occidcntalis
Oceanus apud (Jiadcs insulam, ubi Ifer-
culis sunl colninnffi, et 'IVrrheni maris
faucibus Oceani ffislus iminittilur. [)(' runitatioiiibus partiuni Asi.f'.
l.imites Africae autem principinin (!st a linibus
AlriccC.
.Eg3'pti urbisque Alexandrite, ubi Pare-
thomo civitas sita est, super hoc mare
^lagnum quod omnes plagas terrasque
medias inlluit. IJnde per loca qucne rabo-
bo Aonos vocant jam procul a castris Asia a media fronte in Oceano habct
Alexandri magni supcr locum Thalc ar- ostia lluminis (jangis, a sinistra promon- 1
ci : deinde juxta superiores fines avasci- torium Taliganum, cui subjacet ad cu-
cam missani in transversum per ^'l^^lhio- pum insula Theprobatia;, ex quo Ocea-
piain desertam meridianum contingit nus Indicus incipit vocari. A dextra vero
Oceanum ceronius : qui Africae ipse est habet Cumini montis jugum, ubi Cau-
qui Europse, lioc est, Eauces gaditani : ul- casi fecit. Ad promontorium autem ejus
timus autem finis est mons Atlas, et in- est Samaria et Judaea quge Aquiloni sub-
sulse quas fortunatas vocant. Sic igitur jacet ad ostia fluminis Cicogardis, ex fjuo
breviterlimites trium principalium terrae Oceanus Stricus appellatur. In jiis finibus
partium diximus : sed ut sufficiens sitdo- provincia Indiaeest, quae habet ab orientc
ctrina, limites partium earumdem et llumen Induin, quod a quibusdam mare
pi*ovinciarum referemus breviter ut pos- Uubrum dicilur. A Septentrione vero
sumus. montem Caucasum. Reliqua autem ejus
(ut dictum est) Indico terminantur Ocea-
no, quse habet multas gentes. Habitatur
autem plus aliis insula Theprobatiae. A
flumine enim modo quod est ab oriente
usque ad numen Tigrim et Caucasum re-
giones sunt, Raratoa, Syria, Persida, et
Media, et est terra montuosa et aspera.
Hsec autem a septentrione habet mon-
tem Caucasum, a 31cridie mare Rubrura
et sinum Persicum. In medio autem sui
babet flumina principalia Idaspim et
Arium. In autem licet multae gcntes
his
habitent, terra tamen generalitcr Perchia
vocatur, quae tamen aliquando a quibus-
dam Media dicitur. A flumine Tigris us-
quc ad Euphratem Mesopotamia cst inci-
piens a Septentrione inter moiitcm Tau-
ruiii et (^laucasum, cui ameridic succedil,
MH. UE N.\TURA LOGORUiM, TRACT. III 577
et ab aquiloiie quidom dicluni est Chal- num oriontalem per .l^thiopia' desorta
diea, et taudeiu Arahiu, et Kudonu)ui iu- prolabitur. Rursus autom relloxus a siui-
ter Syruni et Persicum ct Syrum Arabi- stra ad .Kigyptum dosceiulit, (juod quidom
cum angusto terrae traclu versus orien- verum esse hujusmodi lluvium mauifo-
tem exteuditur sinuui. ct iu his tractibus stum el magiium qui tali ortu tali cursu
gentes luihet pkninuis. sit ut .\ilus intolligitur uaiu ot monstra:
Item a llumine Kuphrato quod cst ab gignit, cujus propo rontcui Haihaii doiui-
orientejam dicta usque ad mare uo- nautur, et vocant oum Talum. Ilic autom
strum quod est ab occasu (jut)d .Mart' Ma- lliivius in regione gentium illarum qua'
gnum dicitur : deinde a Septentrione ct dicuntur Lyhia .Kgyptia, non longo ab
Kuphrate a Dacus Euphrates (jui
civitate illo lluvio qui a littore maris Ruhri pro-
iu linihus (iappadocioe situs est non pro- rumpere diximus, assumitur ah immenso
cul a loco ubi Euphrates uascitur usque lacu,nisi forte dicatur oructare in eis
ad iEgvptuui et extrcmum simmi Ara- meatu occulto iu alveo ejus qui ab Oriente
hicum, qui est a Meri(Ue longo et angu- descendit. .Egyptus autem inferior habet
sto sulco saxis inclusus usque ad Hu- Syriaiu ab Occidente et Palestinam, sed
hrum mare, id est, ab Oceano versus oc- ab occasu hahet Lyhiam, a Septentrione
casus ad Magnum Marc tota terra gene- autem maro Tyrrlionum, a Moridie
Iiabet
ralinomine Syria vocatur: cujus maxi- vero montom qui (Uamay vocatur. /Kgy-
me j)rovincioe contra Togena et IMicenices ptus vcro superior iu orientem per lon-
et Pah>slina absque Saracenis et Xanaceis, gum extouditur, qui cst a septeutrione
quorum gentes sunt duodecim vel am- sinus Arabicus, et a Moridio Oceanus :
pHus. ab occasu enim ox inferiore incepit ^gy-
In capite autem Syria? Cappadocia est I)to, ot ab oriente mari Rubro torminatur,
qu» luibet Armeniam, ah
ah Oriente uhi morantur diversarum gontium natio-
Aquilone vero Tymistanos campos et nes. Sic ergo Asia describitur iu parte
mare Cumuentum, ab occasu autcm Meridiana.
Asiam minorem, a .Mcridio autem Tau- Ab oriente vero et soptentrione sic di-
rum montem cui subjacet Cilicia et Isau- mensa cst ab Antiquis. Mons Caucasus
riausque ad sinum Cil cum, qui spectat inter (^olchos, qui sunt super Thimori-
ad insulam Cyprum. Alia vero quce mi- cum mare et inter Albanos, qui sunt ad
nor dititur, absquo Orientali parte usque marc Caspium, prius attollitur, cujus
ad Cappadociam Syriamquo protenditur quidem usque ad ultimum orientom in-
undique circumdata mari. venitur jugum sed multa sunt nomina
:
A Septentrione quidem ponto Cassuno : ejusdem. Sunt enim (jui hoc jugum Tau-
ab occasu autem Propontide et Hellos- ri montemcredi volunt quiarevcra Par- :
ponto, d meridio vero mari nostro ibi est choatas mons Armenise intcr Taurum ct
mous Olympus. In hoc .Kgyptus supe- Caucasum medius continuare Caucasum
rius est, in qua est IVilus, qui de littore cum Tauro iostimatur : sed hoc ita non
incipientis maris Rubri videtur erumpere essc ostendit fluvius Euphratcs qui a ra-
in loco qui dicitur mons Soliportum : dice montis Parchoatas recte moutis ef-
deinde diu ad occasum perfluens facit in- fusus et in Meridicm tcndons ipso ad si-
sulam Tudem nomine in modio sui no- nistram Taurum excludit ad extrema.
vissimc a soptcntrione tompestuosus ac- Item ipse (llaucasus intor (^olchos et AI-
tus plagam .Kgypti rigat.
cremontis banos ubi et portas habet, mons dicitur
Hunc aliquando cosmographi non longe a portis Caspii usquo ad fontem Tigridis
ab Atlaute monte dicunt surgere etstatim iluminis intcr Armeniam et Iliberiam
terrae immergi ct iudo interjocto brevi
: montes Aratriauri dicuntur. A fonte au-
spatio latissimo lacu inundans in Ocea- tom rigridis us^juc ad civitatem inter
IX 37
:
:i78 I). ALIi. MA(i. ()l{l). IM{/i:i).
Miissaj^cdiis cl l*iirll)os iiions est Aiiorbii^- iKMit. Hcsidua autcin quaj sunt a Diinuido
inob. Achiiris iiulcni (iviliiloiii iisfjuc iul us(|U(; ad Marc MagMiuin, Alessiii ab Orien-
0|)[)i(luiu Kripi, iiitrr Siccinlcs cl liiiclria- lc iiiibcl ostiii, (luiiKMi Danui)ium : et ab
nos mous cst Mclanius, ubi Aiiiioiiimii Vmvu (•iijiiii ii incridie rnare Dapiam, ab
nasciiur in quo proxiinuin juyuin parra- iiustro halinatiiiin, ab occasu liistriam, a
(fo (licilur al) oppido inlcr Krispi us(iu(! scptcntrioiK! ilem [irimiim Danubium llu-
ad vicuin 1^'assi inlcrClassa (it tlaraclias xuin qiii de liaviiiria ct Austriailluc trans-
et l*arthenas ct Ispensos et Stoannos, ubi it : ii aulein habei Paiinoniam.
cirtio
rianj^es fluvius oritur, qucm quidam Pa- Messia igitur iinliquiius fuii, quae nunc
(luni vocant ad (^aupos et Caucasi partcs IJngaria dicitur. Tcrlia autem hiibet ab
quae sunt a meridie, genies plurimfle in- oricnte Poriidis sinum ct civilatem Con-
habiianl : sed generaliter in regione pro- slanlini, quai [irius liiziiniium dicta est,
xima l/ibani in uUcriore nominiitur circa quai Zanchus, a .septcntrione habct
et
marc et moniem Caspium Asise parlis Dalinaiiam, ci ibi liiibet sinum extremum
Oricnlalis. J^onii, ab occasu Africo Macedoniam, a
borea teriiam, ab euro Europam et Ma-
cedonicum sinum, a mcridie Achaiam
et Egeuin marc, et favonio montes, qui in
angustiis Adriaiicussinus esi, qui
monics
sunt contra Apuliam atquc Hrundusium :
habei autcm ab occasu Dalmatiam, a cir-
CAPUT Yll, tio Dardaniam, a septentrione Ethosiam.
Achaia undique prope modum cincta est
mare : nam al) orienle habet Mortuum
mare, ab Europamare Crelicum, a meri-
die lonium, ab ausiro et occasu habet
De limitationibus partium Eiiropse. Ccphaliam et (^asiopiam insulas, a sep-
tentrione sinum Corinthum, ab aquilone
angustum terrse dorsum qui Macedonige
conjungiiur, vel poiius iVrcticum, qui lo-
cus Isthinos vocatur, ubi esi Corinthus.
llic suni in arctico non longe Athena-
Nunc ad limitaiioncm EuropiE dedu- rum civiias, quaedam civitates
et aliiE
centes stilum, primum nostram Italiam GriEcorum. Dalmatia auiem habet ab
inducamus qua^ nol)ilior est caeteris par- oriente Macedoniam, ab aquilone Darda-
tibus Europae. niam, a septentrione Asiam, ab occasu
Tncipit enini Euro[)a a montibus Ky- Ilysiriam et sinum Lubernicum et Insu-
pheeis a llumine Canai mcatisque pa- las Lubernicas. Pannonia autem Noritus
ludibus quiE sunt ad oricnlem per liltus ei Rena habent ab oriente Messiam, a
septentrionalis oceani usque in Galliam meridie Histriam, ab africo Alpes aspen-
Helgicam lihenum quod esi ab
et lluinen iinas, ab occasu Galliam Belgicam, acir-
occasu. Deindeusquc ad Danubium quem tiofontem Danubii, et limites qui inter
ei llisiruni vocant, qui cst a mcridie in Galliam et Germaniam, dirimit, a sep-
orientem directus, sicut Ponto suscipitur tentrione habet Danubium et Germa-
huic ab oriente Alovia, Ilhutenia, Pru- niam. Italiae situs tendiiur a cirtio inEu-
renia, Livonia est : deinde Kria et Go- rum, et habet ab africo Tyrrhcnum mare,
ihia, deinde vcrsus meridiem (jermania a borca Adriaiicum sinum maris. Conti-
ot Alieniiinia, in qua licei multui gentcs nentiu terrae contigua cst ubi Alpium
sint, tamen plurimiun pariem Suevi te- obicibus angiiur, qui a Gallico mari su-
LIH. m NATl HA LUCUUl Jil, TllACT. III 5TJ
pcr Liguriciim exsurgunt. II ic incipiunl oriente ex Pyra^neis Alpihus a parte sep-
Nurbonensiuui lines, (leinde (lallia lletia : tentrionali uscpie ad C-alados ad rurehos
scd se dividunt in sinuni IlibernicuMi. at(pie per varticos directa, et Urienlanos
(lallia lielgica ab orlente liahel linii- ipios liabel in occasu. Post in occasu .Ma-
teni lUiminis Kheni, et (leriiianiain, ab i;ni .Maris liltore (iartha;;() terniinatur.
euro Alpes Appenilias, a lueridie provin- llisj)ania niinor habt>t al) oriente IJarutos
ciam Narhonensem, ah occasu (k"eanuin (".elliores ct Urienlanos, a Septentrioiu;
Uiilannicum et insulam, qu(e nunc An- autem Uceanum, a meridie (ladilanum
gliavocatur. Gallia Lugdunensisductu est Uceanum frelum iiule in mare:quod
per longum el angustum inllexa. Atjuita- Tvnheniim vocatur, emittitur.
ueain euim provinciam semicingit ab :
Kt quoniam Uceanus habet insulas plu-
orienle aut liabil ("lalliam Helgicam, ela res ijuarum principaliores sunl liritanuia,
meridie provinciam Narbonensem in par- sive llibernia, Anj;lia, l)onum est dc situ
le ubi Arelas civitas sita est, ubi mari earuiu ali(juid dicere breviter. Hritaunia
Gallico Uhodanus lluvius intluil. Narbo- i-^ntur sive Anglia Uceaui iusula per bo-
nensisprovincia pars est Galliarum, lia- ream in lonj^um extendilur, habetque a
bet ab orienle Alpes(!laptias, ab occidente uuMidie (iallos: cujus proximum littus
Hispaniam, a cirtio .Vquitauiam, a sep- meantibus civitas apparct quie ab aliqui-
teutrioue Lugdunensem Galliam, a nui- bus Euparticus vocal)atur : unde has par-
ridie mare Gallicum, quod est interSar- tium anterius quaj in Flandria sunt, pro-
diniam et insulas Ualeares : habct etiam spectant in austro, ubi sunt Vapri Ua-
in frontc qua Uhodanus in luarc exit iu chobi. Haec insula longe lluit per milla-
suas decadas. Atpiitania proviiuia obli- ria octingcnta, et in lato ducenta : unde
quo cursu Liguris lluniinis, qui ex [ilu- autem iu oriente (|uod patet, Urtodas in-
rima parte terminus ejus in orhem agit sulas habet, ut dicitur, triginta duas,
tur. llaec actio Uccanum hahet (jui sinus quarum plures desertoB sunt, et jilures iu-
Aquitanicus vocatur, ab occasu Hispa- liabitanlur : et est ihi frigus et tencbra}
nias, a septentrionc et oriente Lugdunen- sunt, in quibus dicitur (juod una est in-
sem, a septentrione et meridie Narbo- habitabilior omnibus aliis, qua3 dicitur
nensem provinciam contingit. insula Thule, qufe niultuin distat abaliis,
Tota autem terra quam nunc describc- et vix ab hominibus est visa.
mus, est figuraetrigome, circumfusa Ucc- Hibernia autem insula inter Uritan-
ano mari quantum ad nostram liahitabi- niamet Hispaniam longiorem ab Africo
lem, (jui conus ex arcubus et non cx re- inde per situs porrigitur, cujus partcs
ctis lineis componitur, licet areae angulo- priores intentse tam Tabrico Uceano, Uri-
rum non tendant omnino in conum. Hu- tanniam Gallise civitatem ab africo sunt
jus autem figurae trigona3 areae angulus in terminum occurrentem spatioso inter-
prior respicit orientem habcns a dextris vallo procul cxspectat ab eo prajcipue
provinciam Aquitaniam, et ingreditur a promontorio ubi stelhe lluminis ostium
dextris Ualeari cirtio mari Narlionensiuin est, ubi Aburri et ijucca consistunt et :
sinibus coarctatus. Scciindus autem an- etiam prior Uritannia? s[)atio angustior
gulus incedit iihi Uegitentia civitas sita cadi solis tempore magis utilis Astoro-
est, etaltissimam tcrram (jalatia', et inter rum gentibus colitur : huic et Monamia
villas, qu.e inemoria non sunt digna;, di- insula proxima eidein, et ipsa spatio non
rigitur ad insulam Uritann-ia;. Tertiusan- parvo solum Iiabet commoduiu, ct coiu-
gulus est quo (jades insula iii .Africam munitcr Astororum gentibus habitatur,
tendit, et Atlantem montem interjecto si- et in his iMiiojia) fines terminantur.
mulprospicit.
In hac arca Ilispania minor incijiil ab
:m I). AIJ5. MA(1. OIU). \*\{A'A).
<lium Oceanum Tripoliin provincia qu;jB
subitanea vel regia Ogorum, ubi Leplis
civitas magna esl, cpiaj Zeuges per Afri-
ca' limilern vocanlm- : liabeiil ab Oriente
aras Philenorum inter Stroas majorcs et
Tracoditas, a scptentrione liabent maro
CAIMIT VIII. Siculum vcl polius Adriaticum ct S\rlcs
miiiores, ab occasu autcm nichanlium
usquc ad locum Salinarum, a meridic
vcro liarbaros et (jcnliies, Vamutas ct
(jaramantos usque ad Oceanum >Ethio-
De lim'Uatio7iibus partiwn Ajricx. picuin pertingcntes. Zeugcs autem prius
non minus loci cognomentum, scd potius
provincia fuit, sicut iii hodicrnum dicm
a prudentibus cosmographis accipitur.
liichantius autem est ubi ejus Mctropo-
lis civitas Erametus nomine sita est.
Africa est quam in tertia parte quidam Zeuges autem ubi Carthago civitas sita
auctores consueverunt accipere, non qui- est, Numidia autem vocatur ubi JLppos
dem spatio mensurte, sed circulationis rcgio, ctUuffigadae sunt civitates, et ha-
ratione. Ab Oceano enim in Oceanum bent ab Oriente locum
silices minores et
porrigitur in meridie veniens magis prse- Salinarum, a septentrionc autcm mare
focatur Africse limite, et angustiorem nostrum quod spectat ad occasum Sar-
claudit partem. Hinc est quod etiam ali- diniam et Siciliam, et ab occasu habet
cjui,quamvis eam longitudinem liabere Maontamiam, Simphosem ameridie mon-
existiment, tamen muito angustiorem tem fugacem, et post eos ^Ethiopum
intellexerunt, ut verecundum dicerent gentes pertingentes usque ad Oceanum.
tantse angustise etiam partem mundi darc, Simphosis autem et Cadinensis Maonta-
sed in Europam eam judicaverunt repu- mige sunt, quse habent ab oriente Numi-
tandam, hoc est, ut non eam similem diam, et a septentrione Mare Magnum
duabus dicerent, seddeduabus uni sub- quod nostrum vocatur quia et Italiam :
jectam. Hcec etiam pars ardorem solis contingit ab occasu aiunt flumen Maula,
venenoque deformis plus habet eremi et a Meridie monteniAfrisim, qui dividit
quam montes. inter unam terram et arenas eremi jacen-
Africa igitur per omnia situ et popuhs tes usque ad Oceanum in quibus aberrant
aliis duobus esse certissimum est quia : grandes ^Ethiopi. Tini Mauritaniae Afri-
et quantitate sui minas habet spatii, et coe ultima est totius : hsec habet ab
coeli inclementia populi deserti : cujus oriente llumen Malveam, et a septentrione
descriptio per provincias et gentes hsec mare nostrum usque ad sinum Gaditan-
est. Libia Gomaica, quse post ^gyptum tium, quod inter Habene et Cappis duo-
in parte AfriciBprima est a civitate Par- bus promontoriis coarctatur, ab occi-
thenio et Catabi Tinon in secundo mari
: dente autem habet Atlantem montem et
usque ad aras Philenorum extenditur us- Oceanum Atlanticum, sub Africo autem
que ad Occanum meridianum. llsec ha- Espium montem, a meride vero gentes
bet gentes, Lybiam, ^'Ethiopiam, ct Oa- Aulolum, quas nunc (jilandes nominant,
ramantum, ubi est ab oriente yEgyptus, usque ad Espium contingentes Oceanum.
a septentrione Libicum, ab occasu Syr- Haec autem dicta sunt de situ Africae et
tes majores et trogodiie quse habent con- terminis cjus.
tra insuhim Calipso a meridie Eucupi-
I
I.IB. \)K NATdHA LOCOKL.M, THACT. III 581
ad moridiom milliaiia ([uingonta ot no-
naginla.
Insula voro Siciliae tria habot promon-
toria : unum quod dicitur IVdurum ot
Aspicum ad anglonem iMossana civitas
proxima est. Socundum j)romontorium
CAPIIT TX. csl Pachinum sub quo civitas Syracusa-
na sita ost, ot dirigitur in occasum haec :
habct a Poluro in Pachinum milliaria
contum quadraginlii novom, a Pachino in
Lilvboum Iiab(>t niilliaria contum soptua-
J)c rnnilnliiinihns insiilnriim, qiia' siint ginla quatuor : ha-c ab orionto cingitur
inlcr Uellespunliini inure el Oceiimnn. mari Adriatico, a moridie voro Africo,
quod cst contra Subcurtanoos ct Surcos
minorcs, ab occidonte et scptcntrionc ha-
bot mare Tyrrhonum, ct a borea usque
in subsolanum frotum habot Adriaticum,
quod dividit intcr aurimentationes Syriio
Doincops autom insularuin (|urp in ot Italiaj briachios. llis igitur linibus Si-
niarc sunt loca et spalia ot nomina ox- cilia continotur.
ponontur. Insula vcro Sardinia habet contra me-
Insula Cyj)rus habot ab oriento mare ridiom IXumidiam Kralicanosi. Sardia
Syricum, quod constrictum sinum voca- otiam suo froto s[)atio millium viginti a
tur, ab occidontc autom maro Pamphili- Corsica dividitur, quam Corsicam habct
cum Auloem Cilicia, ot a mcridio sinc lino a scptentrione voi'sus Albinonsos : nam
pehigo cingitur, cujus spatium in longo spatio in longum tenet millia ducenta et
lonot milliaria contum triginta quinquo, in triginta.
lato vero milliaria centum viginti quin- llaec habct ab oricnte ct a borea Tyr-
quo. rhonum maro, quod portum spoctat ad
Insula Crota finitur ab Oriente Cam- urbis Romae, ab occasu habct mare Sar-
j)an<) inari. ab occasu autem et sopteu- dum, et ab africo insulas lialoaros longe
Irione maro Cretico, a meridie autem positas, a meridie vero Numidicum si-
mari Ligurico, quod et Adriaticum voca- num, a septentrione autcm Corsicam in-
tur : habot autem in longo contum vi- sulam.
i,nnti soptom, in iatiludinc? autom so\a- Insula Corsica multis promontoriis an-
ginla. gustata est : haec habot ab orionlo Tyr-
Insulse autem Circiades quarum ab rhonum marc et portum Romanum, a
orionlo, prima ost Khodos, asoptontriono mcridie Sardiniam, ot ab occasu insulas
llonados, a meridie Carpalhos, ab ocra- Haloares, a cirtio vero et soptcntrione Li-
su Cathora, ab occidonto liniuntur litto- gustium : tcnet autcm in longo milliaria
ribus Asise, ab orientc mari Icano, a ccntum quadraginta, in lato vero milla-
S(!ptentrione vero mari Egeo, a Moridio ria sox et viginti.
inari Carpathio. Sunt autom omnos in- Insulce Haleares major et sunt duae :
sulae Ciclades numero quinquaginta tres. minor, quibus insunt binaoppida, minus
Tencnt autem hae insulfE a soptentriono quidcm', majus Trasacona, versus sop-
'
Deest nompn in editione Lufidunensi, sed esl ;i Carliiafiiniensibus m minorilmula quae
forte esl Portus Mafjonis (Mahon) fiu.ii conilita nunc vocatur Minorque.
•'»«-
I). ALB. MA(i. OIU). \*\{A<]\).
lcnlrioncm qiiidcin liahol conlrii sc ina- ||a- sunl insula; ab ncllr-sponlo usquc
jorcs insulas Uoscs, al) oiicnlr vcro Sar- ad Mccanuin [xjr loluni alluin pclagus la-
diniam, ah aquilono wcro man! (Jalli- mosa?, quai inlcllcctu ct ma;,'niludinc cc-
cum, a mcridic^vcro AlVica' Maurilaniam, lchrcs liahcnlur.
cuipclai^^usab occasullihcrnicum spcctat.
^Ar
1>
Tractatuum et Capitum in lihro de Natiira Locorum.
V. De communibus proprieta-
tibus locorum in ciuibus
sunt conuuixta cx qua-
tuor ehMuentis. 1)30
VI, l)e distinctione terrre per
loca habitabiiia et non
babitabilia. ,'538
TliACTATLS I. Vn. Utrum habitai)ilis sit quar-
ta terra; qua^esl al) a-qui-
usque in polum
nocliali
Australem? 542
VIII. De inhabitalibus regionibus
et terris. ')4o
De lonyitudinc ot latitivUnp hri per (liiitantiani l.\. I)e longitudine et latitu-
ab urbe. dine loconun habilabi-
lium. ,i4fi
X. I)e diversilale iiabitalionis
iii terra iiabitabili, et
de diversitate natur.e lo-
corum. ;)48
XI. I)e diversitale teinpera-
Cai'. I. Quod nnturam loci sciro menti climatum. iioO
oportftt in sricntia na- XII. De natura et dispositione
turali, ot quod pec- inferioris hemispha!rii. ,"),')2
cant qui de hoc non quaj- XIII. I)e diversitate natunc loco-
runt. rum ex accidenti mon-
II. De distinctione locoruni, ut tium, niarium, et sylva-
sciatur cujus loci hic in- rum. Ijlio
vestif;f'tur diversilas. :)30
III. De diversitato loci ex di-
stantia sui ad orbem pro-
veniente. .131
IV. De causa virtutis loci qua
datur forina elemenli. m
P)8i iM)i:x THACTATiii: i:t CAPJTCM
TRACTATUS II. THACTATUS III.
De natura locatorum causata a locis. In quo esl cosmo(jraphia.
Cap. I. Quod diversitates elemen- Cap, I. De descriptione quartae
ta faciunt in elementa- Orieiitalis nostra; babita-
tis. 558 bilis. ;;oG
II. De duodecim modis quibus II. De descriptione quartae
peiTicitur commixtio ele- Occidentalis nostra? habi-
mentorum in locis habi- tabilis. ;i7o
tabilibus. III. De descriptione quarta;
III. De diversitate accidentium Septentrionalis nostra;
eorum qure generantur habitabilis. ;i73
secundum determinatas IV. Do descriptione quartte
diversitates. 562 Meridionalis nostrae ha-
IV. De accidentibus generato- bitabilis. o74
rum ex diversitate acci- V. De limitationibus trium
dentium locorum. 564 principalium terrae par-
tium nostrae habitabi-
lis. 575
VI. De limitationibus partium
Asiae. o76
VII. De limitationibus partium
Europae. 578
VIII. De limitationibus partium
Africae. 580
IX. De limitationibus insula-
rum, quae sunt inter
Hellespontum mare et
Oceanura. 581
D. ALBERTI MACtNI,
RATISfiONF.NSIS EPISCOPI, ORDINIS PR.EninATORUM,
PARVA NATURALIA.
DE CAUSIS
ET PROPRIETATIBUS ELEMENTORUM
LIBER PRIMUS
TRACTATUS I
DE PROPRIETATIBUS ELEMENTORUM IN COMMUNI.
(listinctionc dicenda sunt in physicis, su
peresse videtur nobis, ut proprietates
elementorum, quas ex orhe et locis ha-
bent exponamus. Etinhoc opere sequen-
CAIMT I. tes Aristotelem archidoctorem philoso-
I^hiae, duos lihros particularcs induce-
mus, in (juil)us complchinms hanc scien-
liam : in quorumprimo proprietates ele-
Qiue libri iittenlio, el dc i^roprietatibus iiientorum naturales declarahimus, et in
clementoruin qiae sunt grave et leve ? secundo docehimus accidentalcs quae ali-
ex quo elicitur error corum qui dijcc- quando elementorum inducunt corruptio-
runt ignem clemcntum non esse. nem, quod noii a specie corrumpun-
ita
tur. sed corrumpuntur eorum qualita-
tes.
Dicanms ergo, quod postquam pno-
missus est a no})is sermo doclrinalis
Ouoniam autem complevimus jam phvsicus dc ('(i'lo fl Mundo, et determi-
communiter ea quiB do, Xatura locorum et navimus de illo suflicienter, eo quod mo-
5S(; D. ALH. MAO. 0|{|). \>\{/FA).
l)ilis circiilaris, (^l niohilis rocli iialuraH (luoddani cst Jevc sini[dicitcr, ct quod-
cl passioncs ibi irKJiixiinus, vidclur ad- dfiiii cst grave simplicilcr, ct (jufjed.iin
Iiuc Mobis uli(iiii(l dc scicntia niobiliiiin siinl gra\ iora aliis, ct Icviora aliis. Tcrra
illorum rcnianerc, quod cst dc |»ro[ui(!- cnim frigida (;t sicca existcns gravior cst
tutibus ct passionibus coruin. Kt idco intcr omnia (dcm^inta, noii babons gravi-
inducimus hunc librum, iit delcrminf!- latcni conqiaratam tantiiiii, s(;(l gravita-
mus omncs propri(!lalcs clcmcntoium lciii sim[)licitcr. (iraviiis in clemcntis
tam in alto positorum, ut est cicmcntuni ])0st aqua qu^ cst frigida ct
tcrram cst
quintum, quam in loco inferiori, ut sunt liumida. Quod autcm gravius est post
clcmcnta quatuor. Modus enim noster haec duo, est aer qui calidus ct hurnidus
est conslrictus ct brevis, ita tamcn quod cst. Ignis autcm non habct gravitatem
sit sufriciens ad notitiam proprietatuin omnino, sed ascendit super omnia.
quatuor clementorum. Tangcmus autem Et si dicatur haee Iria elemcnta scqui
dicta Antiquorum circa hanc maleriam, in gravitatc minori quam ipsa sint, com-
ut certior sit doctrina nostra. Et quae- paratio cst abusiva, nisi distinguatur du-
cumque dicemus de elementis, verificabi- plex ignis : ignis cnim qui est in niatc- '^
mus per signa visibilia et sensibilia :
ria propria, et ignis qui cst in materia
quandocumque cnim sensitivi congruunt, aliena non per se igni assimilata. Et pri-
clectissima sunt in physicis. Oportet mus quidcm nihil omnino habet gravita-
enim nos omnem proprietatem elemento- tis. Secundus autcm habet gravitatis
rum agnoscerc antequam loquamur de aliquid, quee tamen non venit ad acturn
transmutatione corporum, generatione, descendendi inferius, propterea quod
corruptione, et alteratione, et augmeii- vincitur a formis ignis materia talis.
tis : quia elementasuntillarum transmu- Quia terra vero facta est gravior ele- ^^
tationum principia. Et nisi bene elemen- mentorum, idco est inferior in loco. Et
torum naturse et accidentia sciantur, quia ignis factus levior elementorum,
ignorabuntur eorumomnium naturse quae ideo est altior eorum in loco. ])uo au-
causantur ab ipsis. tem media quae sunt acr et aqua, mc-
Ex his autem quae in libro Cali et dium sortita sunt locum. Haec omnia
Mundi diximus, constat duorum gene-
' expedita sunt in libris tertio et quarto
rum essc elementa. Est enim quoddam Mundi.
Cceli et
elementum primum corporum efliciens Fuerunt autem quidam priorem Phi-
etnno ingrediens compositionem per sub- losophorum non consentientes in nume-
stantiam et esse, sed influens omnibus runi clementor-um qui dictus est. Dice-
tam compositis quam simplicibus suas bant enim ignem non esse elementum :
virtutes. Et hoc dicitur quintum elemen- eo quod ipsum non videtur primum cor-
tum divisum ab omnibus aliis, habens porum, sed ante se secundum naturam
cum elemento similitudinem : quia ip- habere aliud. Dicunt enim ipsuin gene-
sum est faciens compositionem et immi- rari per motum coclestis corporis ex ele-
xtum composito per virtutem. mento alio quod est aer. Ratiocinati
Alia autem clemcnta quai materialiter enim sunt dicentes nullum esse corpus
sunt ingredientia compositum, et sunt clementum quod est ex alio generatum,
primae corporum materiae sunt quatuor quoniam elementum est primum ex quo
quse notata sunt nobis ex dictis pluries alia generantur. Jgnis autem qui lc-
in prijecedentibus libris. llorum autem vior cst omnibus eorum quae sunt in
'
III de Coelo o% Mundo, tract. ti, cap. 1.
Ll|{. I l)E CAUSIS KLb:MlvYr., THACT. 1 ^587
loco. non potest nisi i'x oonfricationt' plet inter spluTras, eri( eorpiis ignonTn
aeris ad coeluin e\ niohi eo'li. Sient j,M'neraluni ex aere qni illic est ex eon-
enini diximus in lihro V<rH ct Minu/i, fricatione cujuslibet spli;er;e ad inferio-
caliditas iunis cansalnr ex confricatione rem consplKerani suam : el (|ni(lam jam
ex motu cadi inter jj^enera duo, (|uoruni toncesserunt IMiilosoplil ([ul de sect;i
unum est acr qui est materia ignis, et al- Platonis et Democriti sunt et quorum-
terum motus quod est efliciens et
cceli dam aliorum inducentium simile, ex lioc
inducens formam. Exemplum autem hu- (juod Inducunt ignem gencrari ex lioc
jus inducunt dicentes resudationem liu- quod ferrum coUiditur ad lapidem fer- :
moris natura» non esse elementnni eo : rum, inquam, quod est sicut focile for-
quod sit calore radiorum solis et humo- matum, est focilc vocatum.
re terra^ quasi materia. Propter (juod Amplius indncunt autem simile in ar-
ignis non videtur esseprinmm corporum horibus quae siccae sunt in montibus ubi
efticientium vel materialium. Et cum liberum acccssum habot aer, aut in de-
non sint non videtur
piura corpora, sertis planis undique patcntibus vento el
iguis esse elementum, cum elementum spisse consitis. Cum enim supcr illos
ab omnibus esse supiionatur prinmm ge- procellose et tempestuose forli suftlatio-
nus corporis efiicientis, et secundum ge- ne flat ventus, ex confricatione earum
nus corporis materialis. ad invicem egreditur ignis consumens
Est autem necessarium contradicere arbores, prsecipuc in tempore sicco et in
his ex eis quse supponunt. Dicunt enim rcgione sicca in qua arbores non supcr-
quod aerestcorpuspertingens ad codnm, fluo al)undant bumido exstinguente, aut
et quod ipse est inter si)hairas ccclorum, in quil)us esl humidum oleaginum et
et quod non mutatur in ignem nisi per unctuosum, sicut est in abiete et pinu.
molum codi. Si igitur Iktc vera sunt Adhuc autcm adducunt dc fossoriis
quae dicunlur esse, necesse est quod di- quibus aliquando descendentibus objici-
cant multos esse ignes. denerabitur tur lapis durus exdivcrso et tunc emicat :
enim unus ignis inter orbem Lunae ct or- ignis. Ilorum autem similia adduci
bem Mercurii, alius inter orbcm Mercu- possuut multa : eo quod plurima tam
rii orbem Veneris, et alius inter oi--
et in physicis quani in artibus reperiantur.
bem Veneris et orbem Solis, et alius Sed nos non oportet ad horum scrmo-
inter Solis orbem et orbem Martis, et nem midtum esse sollicitos. Quia haec
adhuc alius inter orbeni .Martis, et Jovis, determinavimus in libro Ca',li et Minidi ',
et inter orbem Jovis et Saturni generabi- ubi ostendimus hoc corpus non esse sus-
tur ignis ex simili causa quam dicunt ceptibile pcregrinarum impressionum ct
quae est friciitio orbis ad aerem, vel fri- extranearum : nam in niateria codi non
catio orbis ab orbem. Maximus autem generantur qualitates (jua? in aliis corpo-
horum ignium erit ille qui est inter or- ribus generantur. Nec esl ibi lalis violen-
bem Saturni et spbeeram stellarum fixa- tia ctconfricatio, non sit
cum motus C(eli
tum : eo quod spluera stollarum (ixarum contra natunim cn^li, scd secundum n;i-
major est onmibus inferioribus sphaeris, luram, licet primum movens sit intelli-
et [dura habet in se corpora qu;e stellae gentia aerem auteni illuc non pertin-
:
dicuntur, cum quadibet inferiorum or- gere, ncc iliuc asccndere, eo quod natu-
bium non habeat nisi corpus unum. Igi- ra supcr omnia ascendit, cum non sit
tur secundum dicta id coppus quod im- simpliciler levis, sicnl patet ex ultima
' I de C(b1o et Minido, trar». i, cap. 6.
:)88 I). ALIi. MA(i. Oni). \*\{A':\).
j)art(' lil)i'i Cadi r/ A/uti(/l'. Noc (!sl con-
V(.'ni(;ns ralio c(jnclu(l(!ns n(jn ((sse id clc
nicnluni (juod cx alio {^cncratur. Siin[)li-
cium cnirn quodlihct gcncralur cx alio
pcr circulurn. Scd si cx aliquo {^cncrc-
lui",quod secundum formam cssct postcr
rius ipso, ct manoret in gcncr-ato secun- CAIMJT II
dum viitulcm, et cssct primum, tunc
non csset elcmentum quod sic ex alio
gcncictur. llorumautem nihil vcrum
est in gciicration(; ij^nis : igiiis enim ex
aere ponatnr g(merarij sicut in lihro Peri ])«' 'proprielfilihus eleinerUorum in rnotis
geneseos ^ (h!t(!rniinatum est, chunenlo- eorporihus.
rum gencratio ex inviccm cst circularis.
Sed tamcn (juia nihil salvatur genera-
tione in gcncrato nisi materia, ideo cst
simplex quod generatur, sicut ct genera-
tur ex simplici utrumquc est elemen-
: et
tum, licet unum temporc sit in tali gene- Nc autcm amplius cvagcmur circa
ratione. Ncc est vcrum quod dicunt ex quaestiones dc numcro ab Antiquis fa-
aere generari ignem pcr confricationem : ctas, cum nos hic de talibus non intenda-
aer enim non asccndit ad locum ignis, mus, sed potius de elementi proprietati-
etiamsi ignis intelHgatur removeri a loco bus, ad propositum redeamus tangentes
suo. Et ideo priinum corpus quod gene- quascuinque elementum hahet proprieta-
ratur, est in concavitate cocli, non est ex tes in composito quod cx elementis est
aere, sed potius ignis erit ihi primum constitutum.
quod productum est in materia elemen- Dicamus ergo omnium animalium et
tali, sicut diximus in lihro Cccli et Jfim- quorumcumquc compositorum corporum
di, et in lihro de Natura locorum. esse compositionem ex quatuor corpori-
bus quae elementa vocantur, quse sunt
materia oinnia composita corpora sunt
:
commixta per ista quatuor prima, etsunt
operationes elementorum in compositis
quas determinavimus in libro de Xatura
locorum. Sed tamen corpora qucedam
magis rccedunt ab elementis in operatio-
nibus suis, et qua3dam minus recedunt
ab eis. Quae autem minus recedunt ab
eis, sunt lapides et minerse. In his cnim
expresse elementorum videmus operalio-
nes : propter quod immediate compo-
nuntur ex clementis. Plus autem his re-
ccdunt plantse in quihus imperfectc ani-
mee videmus operaliones. Et ideo taha
' IV (lc Crtilo ol, Mundo, Iract,. ii, rap. n. 2 II de (ienerationo et Corruplione, tract. lu,
cap. 10 et H.
LIH. 1 Di: CAUSIS liLKMENT., TRACT. I 589
corpora sequenlur (>leinonforum opora- perlluani, aut e convorso, aiit a siccitate
tiones, licet non inunediate coni[»onantur nalurali ad huniidilatetn superduain,
ex his. Sed oportet tleri conteniperalio- aul e converso, e\ huuiidilale natui-ali
neni in seniine et succo, vel ejus (juod ad siccitatem superMuam, (|uamvis nulla
est loco seminis vel luuuoris seminalis. maleria C()rru[)la sil iu auimalis corpore.
in quo est spirilus pullulare faciens plan- Fropter cpiod eliam sapi(Mites medico-
tam. Animaliiuu autem corpora recedunt rum in oegritudiuihus considerant, utruni
niaxime, et ideo non yeiieranliu- ex. ele- causetur ex humore corrupto ciuu luate-
mentis proxime : sed oportet (dementa ria, vel ex qualilate humorum intensa
commisceri in humorcs, et ex humorihus vel remissa ahsque materia corrupta hu-
constitui animalium corpora. Ilumores nioris. Kt si est aei^riludo ex materia cor-
enim licet sintaclu humidiomnes, propter rupta, dicunt evacuanda et dant cva-
quod et humores vocanlur, sunt taiucu cuautia : quoniam humores corruptos
virtutem olitinentes cujuslihet elemenli. oportet educi ne pulrcscant corpora. Si
Invenitur enim commixtio in qua domi- autem causantur ex qualitate sola ex
natur cholera citrina, quce est calida et corruptioue materiae humoris, dant altc-
sicca sequens proprietates ignis. Et inve- rativa sola, et non cvacuativa sohi :
nilur alia in (pia (hjminatur sauguis, qui quoniam corpora ab liumore corruplo
est calidus et humidus, sequens proprie- evacuari malum est et nocivum. (iUm
tates aeris. Invenilur etiam alia qiue est igitur additur unum componentium ele-
ex phlegmate, sequens proprietates aqu» mentorum iii corpore cOmmixto ultra
in 00 quod est frigida et humida. Et in- mensuram pro[)Ortionis secundum quam
venitur alia quK est ex clioiera nigra, exigit ad constituenduin corpus in specie
(|uae molancholia vocatur, quae est frigi- vel in individuo, tuncgenoratur nocumen-
da et sicca, virtutes hahens terra;. Ilu- tum in corpore constituto. Simile autem
morum autem istorum o"^enerationcm et accidit nocumentum cuni luinuitur, et
diversitatem hahot doterminaro medicus. non est tantum do eo iii corpore quan-
Xos enim hic non inteudimus nisi ele- tum inessc doberet.
montorum compositorum invonire pro- Amplius autem si coiitiugerel unum
priotatem. elomontorum occuparo id quod composi-
Dicemus autoiu iii sequenlibus libris tum est ex omiiihus, inducerot interitum
naturalihus, quod composita ex his qua- et dissolutionem quoniam locus in quo
:
tuor materiis, non habent eas wqualitor salvalur compositum, compositus est, sic-
secuudum pro[)ortioneni arithmeticam, ut in prtecedenti lihro ostendimus.
sed potius geometricam proportionem. autem si contingeret compo-
Similiter
Quia sanguinis vel humoris qui est in lo- situm [)rivari omnino uno elementorum,
co sanguinis, necesse est esseplusin quo- non posset in esso permanore tale coni-
libet corporeanimato. tamenquatuor
Ilae positum, sed dissolverctur. Si enim
materioe in corporihus commixtis acci- aIi(}Uod animalium omniiio privarotur
piunt corruptionom et additionem inna- aore, non durarot. Pro[)tor quod uatura
turalom ultra quam dohilum ost corpori. piscihus et ctetoris aquaticis mombra
Et aliquando uaturalom diminutioiieui paravit in quibus spiritum continent ae-
et resolutiouem ab harmonia quae dohe- reum : quia sine aere nec est nec nutri-
tur speciei vel individuo cujuslibot ani- tur spiritus in corpore liominis vel alicu-
mati. Et hse mulationes fiunt cum inato- jus alterius commixti. Per spiritus enim
ria, et non in quantitate sola. Fit autem operantes fit commixtio, et virtutes com-
distemperantia liarmoniie, aliquaudo sine mixtorum spiritibus discurrunt et dilfun-
niateria in qualitate sola, quando mu- duntur. Actione autem ignis perforatio
tantur aut a calidato ad frigiditatom su- fit ad vias s[)irituum perliciendas. Dixi-
590 I). ALH. MA(i. ()1{|). Pll/KD.
inuflaiit(!rn do liis (|uantum nd hanc in- illa siiiil rri;.5i(la per nalnrarn, el e^jntra-
lenlioncni pci-linet salis in lihio (h; \a- riclalc loci sujierioris ad inferiorem cor-
Itrm loconan. luinpuntur, sicut pisces inoriunlur e.xlra
Simiiiter auteni si aliijuod aniinaliiun a(|uaiii. Simililcr autcin fit curn ali(|uid
aer simililer occuparet, qui non esset commixlorum liumorum occupalur ab
commixtus aliquantulum, moreretur. Kt if,nic : quia ignis est vehementissimaj
hujiis siynum est, quod videmus, ([uod actionis, et ideo educitur cito inha-rens
cu quae cadunt ah altissimo uhi plurimus humidum : propter quod discontinuatur
est aer, videntur mortua, non ex casu, terreslris pars compositi, et corrumpitur
sed polius antequam pcrveniant ad ler- idquod ex elementis crat composilum.
ram. Kxperimentum aulem Imjus est du- Fit autem similiter in occupatis ah aqua
a*ito'quomo- P^^^* Unum quidcm quod ol)servatur in pura licet enim pisces vivant in aquis,
:
%"'iuir'^°'"
^'"^® scandendi : (|uoniam si cadens ah non tamen salvantur et nutriuntur aqua
alto extrudatur a linea casus, non collidi- simplici, sed commixta et composita, sic-
tur, non tantum quantum potest collidi ut nos in lihris dc Animalibus ostende-
ex loco in quo recepit expulsionem. Si mus. Kademque autem ratio est etiamde
enim aliquis aliquando cadat, et ei alius terra simplici, in qua putrescunt compo-
obviet per tres cubitos antequam ad ter- sita omnia qusB secundum naluram dis-
ram descendat, ot eum manu extra li- solvuntur. Kt ideo verurn non est quod
neam cxtrusvcrso ejiciat, non colliditur quidam Antiquorum tradiderunt qualuor
cadens, nisi quantum potuit collidi ex in simplicihus vivere elementis, Sala-
casu trium cubitorum. Si autem ab al- mandram quidem in igne, et Talpam in
tissimo cadat, et extrudatur a linea ca- terra, et Alech dc aqua simplici, et pis-
sus, tamen invenietur mortuus et ideo : cem qui Sturio vocatur, de aere. Xec
constat quod non ex casu mortuus est, oportet nos contra istam quajrere ratio-
sed quia a simplici aere fuerat occupa- nem cum constat ex eisdem generari et
:
tus. experimentum, quod cada-
Aliud est nutriri omne corpus quod est et cum :
vera eorum inveniantur cum signis mor- quodlibet istorum commixtum sit ex
tis, non ex coUisione, quia forte ex casu quatuor, oportet etiam quod ex com-
non tumescunt vel non sanguinant ne- : mixto non ex simplici nutriantur. Di-
et
que ccetera signa habent collisionis hu- ximus autem de his in libro de Xutrimen-
morum. Hac de causa etiam in montes to animatorum. Invenimus igitur qute-
altissimos Philosophi ascendentes, spon- dam habitare in aquis, sicut reptilia ma-
gias aquis intinctas ante nares secum ris et pisces. Aqua enim commixta fit eis
portaverunt, ut per has spiratus grossior quasi temperamentum, et locus tran-
esset aer. Causa autem hujus profecto quillus pro[tter hoc quod sunt frigida et
est : quia |)urus aer statim facile ad ca- humida. Kt ideo habitant in ea, et mo-
lorem et frigus imnmtatur. Kt ideo spi- riuntur cum egrediuntur ex ipsa. Nul-
ratus aer purus frigiditatem non retinet, lum autem invenilur habitare in igne,
sed statim calescit in corpore, aut et mo" quamvis commixtum ponamus igncm,
tu et calore pulmonis. Propter quod ad sicut est ignis in terrestri substantia,
cor veniens, incendit cor et intcriicit : propter nimiam calidilatis suse actionem
aer autem grossior retinet magis frigus et consuinptivam naturam.
extrinsecum et hoc a calore corporis et
:
motu pulmonis non removetur ab eo :
et ideo veniens ad cor, refrigerat ipsum, |
et nutrit vitam et conservat eam in ani-
mali.
Si aulem sunt animalia et spirantia,
Lin. 1 DK CAUSIS LILEMKNT., TUACT. I 5U1
universa coagulanlur. IMoptiM- qiiod fri-
gus coniprinul [loros e(»ium, ita ([uod
nou inlerci[)ilur in ois aor. El idco [)on-
(lcrc tciTie in cis vincculo nici-gunlui'
sul) a(|uis.
Siniilc aulcui csl in his in ([uil)us do-
cAn 1 111. miuatur aqua lani [)ro[)tci' matcriani,
quam tcrminantcm IVifiiditatcm.
[)ro[)lcr
llaec cnim [)0i'0s non hal)(!nt, aut mino-
res strictiorcs hahcnt quam sint acris
spatia. Et idco nccesse cst quod mcr-
De proprictaiibits clfincnlorum in coni- gantur : quia iicct sint aquea, tamcn
/iositis sccunihon virtutcs fiuas liubcnt commixla non csscnl si nihil hahcrent
u(l inotuin, (juu' sunt (jruritds ct /cci~ terra> : ct ideo graviora sunt aquis in pi-
tus. scihus, et mcrguntur suh ipsis. Secus au-
tem ost si aliqua istarum sint cxusta per
iguis inccndium, enim violcntiaIn his
ignis cducitur inhaerens humido, ct viae
ejus remancnt acrc plena'. Propterea
nmltos hiihcnt ct manifestos poros qui
Conscquens autcm ut detcrmine-
cst acrcm in sc claudunt : proptcr quie na-
mus proprictates elemcntorum quas ha- tantia invcniuntur, sicut lapidcs comhu-
hent in mixtis corporihus sccundum po- sti porosi ct duri, ct sicut pumex. Ex
lcntias et virtutcs, quihus ad motum lo- cisdem auteni patet quare ligna natant
calcm ordinantur, praecipuc vero hic mo- excc[)tis paucis : porosum enim est ii-
tus esl in cor[)oril)us mincralihus ct plan- gnum ct acreum, licct vincat in ipso tcr-
tis quse non hahent niotum ([ui sit ah rai natura. Calor enim naturalis dividit
anima, sed hahcnt motum clcmcnti do- ipsum, ut pcr ipsum discurrat nutrimcn-
minantis in ipsis. tum : et exhalantc calorc naturali et se-
Ouicritur cnim dc his, quarc quccdam cum educcntc humidum, rcmanct rarum
corum natant super aquam, et quaidam ct porosum. Cujus signum est, quod ma-
suhmerguntur suh ipsa cum in eis om- : gis natantia inveniuntur arida quam vi-
nihus communiter dominentur elementa ridia : et ea quse non natant, sicut ebe-
gravia inferiora? Causam autcm nullam nus, ct qusecumque nigra solida ct si-
nccessariam hic assignahimus eo quod nc poris inveniuntur.
nos de particularium natura hic non fa- Quod autem omnihus mirahilius esse
»".b-
cimus tractatum et inquisitioncm. Dica- vidctur, cst de quihusdam qua; mcrgun-
inis
:>nis. 1 •
•
I 1 1
lur, et tamcn unctuosam hahcnt Immidi-
I
mus ergo, quod causa sul)mcrsionis cst,
quod vincit in composito [)ars tcrrae, non tatem, sicut ehenus quando raditur. Ha-
materiae in matcria tantum, sed etiam iii sura cnim cjus pinguis ost ct unctuosa et
qualitate quae tcrminat compositum ad inllammativa, ct tamen morgitur chenus
formam et spccicm. Sicul autcm omnia suh aqua cum unctuosorum non sit
:
lalia quffi terrea, et constant et coagu- mergi, sicut parum infra dicemus. Sed
iantur per frigidum exprimens humidum liaec ratio hujus est, quia pro certo talium
in ipsis difrusum, sicut sunt lapidcs ct unctuositas cst valde pauca ct terrestris
metalla quaj sunt fcrrum ct ces. Licct multa : et constrictio pororum cx vi terre-
enim illa liquahiiia sint in calido, ct ideo nai frigiditatis est fortis, ct tunc exstincta
in cis dominari vidcatur a([ua, tamen uncluositas mergitur cum tcrrcstri quod
subtilc terrcum vincit in ipsis, a frigido vincit super eam. Quando autem c con-
592 J). v\LH. MAG. OHI). IM{.i:i).
Ira lit, qiKxl vincil. pars ignis cl aoris, na- ct jnaecijiuc quando conjuncta csl Iiuiiii-
lal. Quae vicloria nnnH|iiam osl in coni- dilali ; (jiiia tiiiic inviscatur liumiditati
positis, (!l s(H'nn(iuni inat(!riam in oninilxis (juasi iiiscjiarabilitcr : ncc clevari potcst,
conipositis vincunt ('lenicnla inlcriora, nisi sccum clcvcl liiimidum. Ouando au-
sicut non in in sccundo l^cri (/cnfscos os- tcm cst caliditas sinc humiditatc, adliuc
tcndimus. Onuiia (Miiin inincraliact jilari- cvolat quod clevat : scd tunc rcccdit
tas ct aninialia vidcmiis vinci tcrivi cl cito r(dinqu('ns sicca quibus fucrit incor-
aqua secundum malcriam. J^^st igiliir jiorata : ct tunc illa scjiarata a caliditatc
hsec victoria sccundum oporationcs qua- tcndunt infciiiis : proj)lci' quod calida
litatis ad spccicm et formam terminanlis. sicca non scntiuntur supcr natantia,
Caliditas enim complens raram ct poro- qucmadmodum calida ct humida, sed se-
sam facit subslantiam in qua actu cxi- cantiir partes superiorcs pcr quas evolat
stens aer facit natare corpora. siccum caliduin acutum quod habel mo-
Carnes
liuni
aiti-
sunt
Similis autcm estcausa, quare
1 '
volati- tum ignis ct proprietatem.
_
saniores
caeteris.
lia natant ct volant supcr aerem. Sunt
'
J^^stautem hujus et alia causa. Calida
_ _ _
enini_, ut in genere dicatur, carncs alti- cnim ct humida vaporantia sunt ao :
lium leves : propter quod etiam a medi- quod calidum resolvit, et humidum pra;-
cis saniores judicantur. Ex levitate au- stat resolutionis materiam propter quod :
tcm liabent aptitudinem volandi : et sunt intlativa sunt, et ex inflatione ad supe-
aerese carncs et calidae. Ostendit autcm riora pelluntur. JJsec igitur causa est su-
lioc multitudo penna; et plumse : eo pernatationis. Similiter autcm in oppositis
quod pennae aerese sunt et rarse et leves. horum in quibus terrena frigiditas domi-
Cum enim penna et recenter nata in avi- natur,quod non enatant, sicut lignum
bus quando sunt juvenes, plena est hu- ebcnum, et buxus, et ilex antiqua in :
more aqueo et sanioso propter quod : omnibus cnim his prsecipue quando in
gravis est et non apta ad volandum. Cum aqua aliquando jacueriut, pori obstrin-
autem calor naturalis et aeris continens guntur : et ideo terrestreitas seclusa ab
calorem eduxerit humidum aqueum, re- aere manet in eis, et ideo mcrguntur.
manet terrestrc Icvc et aere plenum, quod
maturationc caloris induratur, ne sit cur-
vabile de facili ct tunc cflicilur instru-
:
mentum volandi, ct elevat avem super
aerem. Non volant autem animalia gra-
vium carnium, in quibus non est vin-
cens humiditas aerea : sed aut gradiun-
tur super terram, aut repunt. Similiter
autcm et aves aquaticse quse frigidarum
ct gravium carnium sunt, paucas habent
pennas, et sunt tardi ct non longi vola-
tus. Signum autcm eoruiii quse dicla
sunt, suiit olca ct adipcs quse omnia :
natant super aquani propter humidita-
tem aercam quse pinguc vincit in cis :
proptcr quam causam etiam comesta ta-
lia supernatant, et fastidium inducunt et
nauseam, nisi aliquo comesto detcgan-
tur ct dcprimantur, sicut caseo acuto, vel
alitjuo alio hujusniodi. (Uiliditas enim
quae est in talibus, clcvativa cst eorum.
LIB. 1 1)1-: CAISIS KLK.MKNT., TKACT. I 393
iiilh capituiu iKislroiiiin, Ouando ciiiin
sol doclinat a nostia habitabili in orbc
siio dcciivi a dcxlia nioliis iii sinistram
ad partcm .Mcridici, lunc si sil IVi-^us
suporlluuiu supcr nos ox ipsa natura, ut
in^iuiunt, olcnu^nlorum, ((uam sol non
GAPUT IV vincit cum docrmata nobis : vocanl onim
(iextranj, doxtram declivis circuli solis
parteni quas osl ab Aiiclc iii Librani : eo
quod tunc sol asccndit, ot nu)vons ost ad
genituram oninc (|U()d ost : i^{H\ amittit
Dc conftddlione crruris coruin qiii dijc- vires, sicut in sinislia, (|iiando cst in si-
ruiit fri(/idil(ilcin cssc tidlKrolcm clc~ i;iiis moridionalibus a Libia in Ariotom,
incnlis, cl cdliiHldlcin dicidcnldlcm. VA hoc est quantum ad nostram Iiabita-
bilem, ot non simpliciler,
Simililor autiMU locaquce sunt longiii-
quaadlatus poli A([iiil()uaris qu.T mul-
tum distantalinca ;oqualitalis dioi (!t no-
ctis ([UOB est circulus aujuinoclialis, suut
Dcterniinalis autom liis, necessariuni multum frii^ida, ilaquaedam eorum
([uod
est nobis inquirere, utruni qualitates clc- sunt inhabitalia proplor frij^us. Loca au-
mentorum quae sunt propriaj eis, sive se- tem propinqua oidom linocne qua3 sunt in-
cundum se sint simplicia, sive sint mixta ferZcnithcapitum nostrorum, calida sunt
in conipositis, sive sint propria et essen-
|iropfer diroctum aspcctum solis. Kt htec
tialia elcmontis, ita quod causent oa, an omnia palent ex his qure in [)rrecodonti-
sint accidonlia innredientia super ea, ot bus libris doterminata sunt. Talis autom
possibilia sint elomenla csso olemenla si- aoris ot elcmontorum nmtalio ox dirocto
ne eis, et praecipuc d:3 osse friyoris et ca- respectu solis ct oI)Ii([uo pcrricilur sensu,
loris haec inquisitio est, an sint radices, Videtur ergo caliditas ex accessu solis
hoc ost, principiuia elementorum, an j^ouerari ot roccssu : autom ox
fri-iditas
sint accidontia eorum? De hac enim nia- ipsis elementis produci vidotur. Vidotur
toria mulli priorum IMiilosophorum lo- ergo caliditas essc accidenlalis, ot friyi-
culi sunt, qui nos in philosophia ante-
ditas essentialis elementis el ost funda- :
ccsserunt. Domocrilus enim ot Plato, oi mentum rationis eorum, quod caliditas
qui so(juuufur utrosquo, oo quod in scr- generatur ex mofu ot dirccto respectu so-
monibus physicis in parlo cum utroque lis. Kriyiditas autcm sino his elemenlis
convoniunt, otdixorunt frigiditatem ossc quicscontibus invcnilur.
radiccm ot principium ossentiale elemen- Dicamus crgo, quod bene opinati sunt
tis : calidilatom autom
osse generatam dicendo radium generare calorem ct ac-
aliunde, et esse accidens elcmontalo, ot
ccssum solis similiter quia hwc pcr :
non principium. Rationom autem proha- sensum cuju esse invoniuntur. In hoc
lionis acceperunt a hgno quoniam vi- :
enim sermone nobiscum convoniuntur,
detur quod id ([uod elcmenlo convenit
sed in sentenlia diirorunt a nobis : quia
secundum se et per intrinseca sibi, cst nos dicimus caliditatem esse naturalem
essentiah). Accidonlale autom quod cau- ([uibusdam olementis, sicut frigiditas cst
satur ab extrinseco. Caliditas autom non
naturalis qualitas elementis quibusdam :
inest olcmontis qute nos tan,L;unt scciin- visus enim testatur tcrrani ossc friiridam
dum s(!, quiatuncsemperessotineis
sed ot siccam, ([luc, in([iiani,
:
tcira [)r()[)in-
potius accidit eis ox acce.ssu solis ad Zc- ((uior est nobis intor olomonta. Iu liis
38
:]!)i I). \\A\. I\1A(;. OHh. VW/VA).
oiiitn (iiial)iis i|iiiililalil)i]S s(;iilis iciraiii liiis aninialiiiiii (;t planlaruin principium
cliaiii a(i liic.liiiii. A(|iia aiilcin IVij;i(la (!sl csl ct radix .'iMpialilas iiilcr cxccssum ct
cl liMiiiida ct |)ro|)iii(|iia iioliis j^rocii! dii- (liininutioii(;iii , (pjo(J vocatur ternpera-
])i(). IJicc ij^itur duo (ilemonla sunl pio- nirnluin. In jiac onim a^quaiitatc sanitas
pinqua nol)is, cl sunl IVigida esscnliaiilcr. cst liis (pjse commixta suntex conlrariis :
J)uo aulcin sunt clemcnta calida pioptcr [)in" egrcssum autcm a leinpei'amento ad
radiuni solis, sed ex sisijisis. Quod autiMii cxtremitatcm : oxcessu aut calidi aut fri-
apparet liic frij^iditas juxta nos in aere, gidi aut sicci liiiiit in animalibus ajgritu-
noc lanj^ere quando recedit sol a nohis, dines ct nocumenta perniciosa, sicut di-
hoc non est propler lioc, quia aer sit es- ximus superius.
sentialiter frigidus : sod quia duo elcnicn- (>ortum cst igitur ex his qua3 dicta
ta propinfjua nobis frigida infrigidant sunt, (juod csse frigoris causatur ex
euin. Jjicet autein talis oxcossus frigoris pro[)inquitatc duorum clomentoniiii fri-
sivecaloris cx accessuet recessu solis, hia gidorum. Esse autein caioris in eieiinm-
tamen amljsB qualitales sunt essentiales tis cst naturale duolius, quae non a[)pro-
elcmentis duobus, sicut diximus. Bcno pinquant nobis uno teinporo plus quain
igitur conlingitaliquid agore formani ali- in aii({uo alio ; scd esse caloris et frigo-
quam in pbysicis, (juod agens est acci- riscirca nostram babitabilem causaturex
dentale quod tamen iUa forma inducta
: accessu et recessu solis et aliorum plane-
naturale est, et est in omni passivo quod tarum in circulo obliquo, ct est princi-
naturaliter ost receptivum illius forma?, pium gcnerationis et esse et vitae per
quemadmodum ignis recipit caliditatom. aequalitatem temperamenti, et per exces-
Et boc determinavimus in Ph?jsfcis ',ubi sum causatur nocumentum et aegritudo.
diximus quod agons somper est extrinse-
cum, et tameii partiens naturaliter sus-
cipitformam quando potontia est inipso.
Unde quamvis caliditas a motu genere-
tur, tamon ost naturalis materige ignis.
Utrum autom bujus qualitatos primae
quse sunt calidum et frigidum, bumidum
ot siccum, sint formaB substantiales ele-
mentorum, velpropriee passiones eorum,
in libro Peri geyieseos^ doterminatum est.
Quia nos bic de substantiis olomentorum
non agimus nisi tantum do proprietati-
bus oorum. Ciim autom cxcossus liat ca-
loris et frigoris circa locum nostraj babi-
tationis ox accessu ot rocessu solis, orit
liabitatio continua vol Iiabitabilis et de-
lectabilis, cujus princijiium ost radix
ioqualitas et temperamentum piimarum
qualitatum. Cum cnim connaturalitatem
habeant locuset locatum, erunt illae qua-
litates principium loci, quse sunt princi-
pium locati. In oinnibus autom corpori-
"•
II de Generatione et Corruptione, tracl. ir.
» VII Physic. U-acl. n, cap. '.\
ot 4.
cap. 17.
Un. \ 1)E CAIISIS EMvMKXT., THACT. I :m
nicant omnia iu niixrediue inlcnsa ct cri-
s|)ilu(liue ca|)illoiiim. l)('co([uit cuim aqua
([ua' semen viri cst ia matricc caiida ct
sicca ct commiscclur ci sanguis meu-
:
slruus, etcoagulatur, cl iit admodiim rru-
sticuli carnis, ct deinde formatur et ligu-
CAPl T V. ratur [jcrmcmbra. I'".t cv [)riece[)to el jus-
su diviiio lit iii co aiiima rationalis, ([uai
luin cx maleria educitiir, scd ahexlrinse-
co causalur et datiir, sicutnos in scientia
(livina ostendemus. (iausaaulem istius ni- Qu"'e ^v.-
tliiopes suiit
Dc jnoprwtatibtts cli t/icntontin in sc cl gredinis et cris[)iludinis ca[)ilIoriim est, nigri?
in cuinpositis f/tt.v cdttsnnfitr c.r loco- ([uia sol perpeiidiculaiiter vadit su[»('rcos
itfin fHvcrsiliilc. bis inanno semel asciind^uis ab Ariel(! ad
C-ancrunr, et semel dcsceudeus a (lancro
ad iiibram. In (luibus euim signis move-
tur sol su[)er eumdem locum. Sunt au-
teiu comparia signa, Aries et Virgo,Tau-
rus ct Leo, et (lemini et Gancer. Sol igi-
ll;il)L'iil laiaon eleuieiila Uim iii se quam tiir duobus signis comparibus su[)creum-
iii commixlis quasdam propiietates na- dcm locum movetur : ergo est su[)('r ca-
turales sibi ex ioco. Ad lias sciendas opor- [)ita eorum (jui habilant intcr tropicuni
tot nos dicerc proprielates locorum terrcD jestivum et fcquiuoctialem : pro[)ter quod
ct littorum et nuirium etramorum mon- duiis liabent ai^states calidissimas : quia,
lium, et accidentiaquaigenerantur in lui- sicut diximus, his pcrtransit casus iapidis
l>italionil)us illorum locorum, el naturas siiper capita eorum, hoc cst, lineam per-
hominum in locis illisconversantium. Li- [)eu(licularitcr ductam a centro solis super
cet enim jam dixerimus in libro de
heec capita eorum hoc cnim vocatur cfistis
:
Sfttttrti locortiin ', tamen oportet et hic lapiflis : eo quod hipis et quodlibet siin-
etiam tangere ad com[)lementum doctri- pliciter gravc, cadit inrerius pcrpendicu-
nse de proprietatibus elementorum. lariter, ac duos angulos rcctos descri-
si
Dico quod inhabilatores clima-
ij^itur, i)at super su[)(U'hciem tcrric [)er cenlrum
tis primi. (juod est propinquissimum cir- terra? intelligi duclaui : [)crtransit enim
culo lequinoctiali, qui diciturlinea afiqua- sol scmcl casum quando ascendit
lii[)idis
lilatis, eo quod tequat noctem diei quan- a linca a)([ualitatis, quando caput Arietis
do sol langitipsum, propter assiduam 11- tangit ad iniliumCancri. Sccundo autcm
xionem radii solaris supercapita ipsorum ascendendo quiindo redit ex ultima piirlc
ac([uiruut superlluam caliditalem et su- declinatiouissuie ad Scplcntrionem, qu(.c
[)('rlluam siccitatem : et minuetur in eis ultima pars est, ubi iuitium Caiicri tangit
triuiditas et humidilas. Et ideo scmen il- tro[)icum acslivum redeuudo ad initium
lorum virorum ex calidis est cibis, et in Libixe, qiiod atlingit aiquinoctiiilem li-
calore magno maturatur in corporc et : neiim ex opposito capitis Arietis, per-
cum cadit in matricem mulieris, est ma- transit cumdem casum la[)ides super ca-
trix calida et decoquit ipsum magna deco- [)ita eoruui : et sic fit eis bis in anno for-
ctione. Et ideo corpora natorum commu- tissimus color. Tales autem transitussu-
'
De Natura locorum, tracl. i. rap. 2 ct :].
51)(j I). ALI5. MA(i. OUI). PH/IOI).
por ca[)ila conim laciuiil cliaiii alia; sl»;!- cxpansam, multiplicatiir calor ex rollexio-
\iv. volocilcr curronlos qiia' (licunlru plci- no radiorum cl liic calor aqua' fiigidi-
:
adcs ct iuna : onini])us cniin his coniinu- lali! ad lilloia pr(q)('llilur : ot i(l(;o litto-
nicalio esl cum o|)crationo solis j)ro|)l(!r ja calcliiinl, iiisi proj)lor aliud accidcns
niulalionom luminis a soh;. I'^ad(!m aiilciii rcmillatiir calor locorum. Jdooqu<; forto
do causa nigri cl crispi et sicci sunt illi in lillorihus sunl niultoties monles oxcel-
quidelndia ot do civitatc J amma (il /in- si attingonlos usquo ad frigus aoris (jui
di et yljtliiopcs nnivcrsi. In omnihus his j)atet vonlo S(!ptontrionaIi, et sunt clausi
apparet ingrodo caloris et crispitudo in ad jMoridiem. (vum enim sint monlosva-
capillis eorum. porosi, continuo generatur ros ot pluvia
Clima sep- ln his autcm qui hal)itant chma sopti- (l(; montihus illis qui tlatu Sej)lentrionali
tinnum.
mum quod propinquum ost polo Aquilo-
*
congeiant in giacies
,
i i
et nives per[)etuas :
nari ot a via solis et aliorum phmetarum el idoo refrigescit littus tale montuosurn.
proptor causam oppositam oppositse ac- IJbi autom hoc accidons non est, il)i ca-
cidunt quahtates. Omnos enim frigidi lida sunt littora {)roj)ter dictam causam.
sunt, et loca eorum cito infrijiidantur :
Signum autem hujus est, quod si im-
ot idoo sunt matrices mulierum frigidae et mittatur aqua frigida in vilro bene mun-
humidae : et ideo accidit his albedo et do et decenter rolundo, sicut sunt urina-
suhalhedo vehemons, sicut accidit Scla- lia, et objiciatur directe radio et oculo
vis, et Parthis, et Dacis, et Teutonicis, solis, multiplicatur calor ex reflexione ra-
et Anglicis, et talibus hujusrnodi natio- diisujier vitrum, et multum ille calor re-
nibus quse habitant versus littus Oceanum pellitur ab aquse frigiditate post vitrum :
Septentrionalis : omnes enim illi talis sunt ct si sit ibi pannus beno mundus et sic-
forma? qualis dicta est.
cus et aliquantulum adustus, incendetur
Qui habitant climata mediocria, com- et elicietur ex eo ignis. Et non accidit
mixtos ex aibedino ct nigredine liabent hoc si immittatur in vitrum aqua calida :
colores. Yariantur autem istae locorum
00 quod calidum non repollitur et con-
dispositiones etiam ex accidentibus ioco- grogat, sed potius attrahit et rarificat :
ma- ct ideo dobilitat calorem generatum ex
rum quse sunt profunditas, et littora
ris, et montes, et csetera liujusmodi. Sic
rellexione radiorum. Congrogatio enim
ergo oportet illud quod fuit nostric in- caloris ab oppositum vitrum est propter
ceptionis in propriotatilmsolementorum fugam ejus a frigiditate aquae. Ideo calor
exlocis in littoribus autem maris invc-
:
et frigus sunt contraria, et unum fugat
aliud.
nimus calorem quamvis littora non sint
propinqua materice solis : et si sunt juxta autem locorum nos per
])e propriotate
viam solis, tunc multiplicatur calor in eis certitudinom diximus in libro de Xatura
ejusdem latitudi- locorum et ideoc hi ea non repetimus,
in littore super alia loca
:
nis. Et hujus causa est, quia quando sot
sod ad alia transimus.
reverberatur supor aquam marislatam et
«-«r-Gj^s^^^ltCy-e^^SV"»^
LIB. 1 Ui: CALSIS KLEMImYI., lUACr. II 597
TRACTATLS II
DE PUOPIUETATIBUS ELEMENTORUM IN SPEGIALI.
pientes primo ab elemento primo nobili
quod codum, de quo quidam dixerunt
est
ex sapientibus pliysiologis, quod reci|)it
impressiones peregrinas, sicut aliud ele-
mentum. Et ideo dixerunt, quod motu
suo cum fricationc sui cum alio corpore,
sive aliud sit sui gcneris, sicut quando
CAPUT I.
spliaera langit splioeram, sive sit alterius
quando sphaera tangit ignem
generis, sicut
vel aerem quem dicunt ascendere usque
ad codum, excitat stridorem et sonum
barmoniie magnae quem tamem non
nnbUilatP elemrn/i nobilis, quod
:
c(e-
I)e
sentimus a silentio discernendo ct aliis
bun nun sondt.
sonis projder consuetudinem audiendi
ipsum a nativitate. Similia enim sibi et
counaluralia non sentit sonus, sicut la-
clus qui non sentit calorem naluralem,
sed potius ea quffi discernuntur asensu,
Quia erj;o dixiinus piopriolatos ele- sunt exccllentia ipsum et sibi dissimilia.
menloruni qua^ connnuniler accidunt eis Quia igitur consuetum generale est simi-
natura?, ideo dicunt auditum ac([uie-
tani in se, quando siniplicia sunl, quani
le
nuncad perfeclionem scere huic sono et non sentire eum.
in composilis, ideo
doctrinai inducemus cujuslibet elementi hac autem quaestione in libro de
i)e
speciali, inci- Ojelo et Muiulo fecimus inquisitionem
' :
proprietales naturales in
'
I de Coelo et Mundo, Iract. i, cap. 9.
:>!)« I). AlJi. MA(i. 0151). IM{.t:i).
scil (|ina liic, [»r()|)ri('lal('.s (ilciiicnli iiohi- iiisi (jiiiiiiliiiii ad orlijiii ct occ-asurn si-
lis (|iiiis liiilxil |)('r coiiipiii-alioMciu siiaiii j^iioiuiii cl (|iianlil;ilis licmispli.-jerii : (iiiia
ad clciiicnlii, (h^lcriniiiarc, suscepiiniis : vidclicct scx sif^na scnipcr siinl su|)(;r lcr-
idco oportot cliaiii hic lo(|ui dc ista iili- liun, el scx suh loiTii : (juod non csset
lcr (juiim d(.' ((clo cl mundo, ct asscrc- si lcrra quantum ad lioc S(;nsil)il(;m ha-
mus demonslralioncm vchemcntis cerlili- IxrcL (juantiliitem : sed W-nii hiihel (juiin-
calionis vel salisfacientis vel suflici(!ntcr lilatem notiihilem comparal.-im ;ul orhes
ostendentis falsitatem liiijus (jua^stionis ])laiietarum ; j^ropler (juod diiimctro j)la-
cx coinj)ositione cceli ad lerram. Illffi nelai videntur majores
minores se- et
aul(>m rationes quaj in Ca'lo ct Miindo cunduin cjuod plus aut minus accedunt
iidduclae sunt, ex ipsa cceli niitura sum- ad visus nostros quod non essct si alti-
:
pL;e fuerunt. Cum igitur demonslraLio- tudo planet.irum sensihilem diirerentiiim
nem ex coeli compositione hic induxeri- et distantiam in comj);iriitione ad terram
mus ad elementa et ad locuin hahitatio- non haherel.
nis, esl propria huic intenlioni, et ideo
certior et manifestior. His itacjue suppositis, dicimus quod
Dicamus igitur sumentes positiones ca'teris partihus existenLihus, solet stellte
eorum, quod ipsi posuere necessario so- planeta} et luna propinquioressuntcapiti-
nare coelum (^x molu confricationis, et bus nostris, quando sunt super nostram
quod huic sono acquievit auditus anima- hahitahilem in Septentrione, quam quan-
liura et discernere non potest eum pro-
: do ohlique respiciunt nostram hahilahi-
pterconsuetudinem, ut diximus prius. Si lem quando sunt in Meridie. Adhuc au-
igiLur verum est quod dicunt, tanc scn- tein dico, quod licet aliquis sonus con-
sus animalium posset acquiescere sono sueLus sit, tainen major etminor illo non
aequali illi et majori et minori. Oportet est consuetus : et ideo est percepLiliilis.
eniin has in coeli sono esse dilferentias : Quando igitur liomo nascitur, et consue-
quia nos experimur quando so- quod A'it audire sonum cfcli, ut dicit adversa-
nans est propinquius audiLui, tunc mora- rius, cL ideonon pcrcipit ipsum, oportet
tur ct intenditur sbnus. Et si idem so- quodmajorsit sonus stellarum quando
nans sit remotum ah auditu, tunc mino- sunt in Aquilonarihus signis, et minor
ratur, et i'emittitursonus : et si est inme- quando sunt in Meridionalihus et luec :
dia distantia inter has duas distantias, difierentia cum non sit consueta, dehet
proximam vide-licet et remo,tissimam, percipi ah homine. Amplius autem sup-
tunc medio modo percipitur sonus. Quod pono quod planeta3 deferantur in exLrin-
autem ccelum ad nos in hac triplici di- secis circulis, erit aliquando longior pars
stantia se haheat, invenimus per sensihi- diametri super ZeniLh capiLis : et tunc
les figuras geometricas : et ideo visus stella allius eL longius distat a capite, et
testificatur illud. Corpora eniin quae sunt debet sonare minus. Aliquando autem
in alto ([uaesunt ccelesLia, appropinquant brevior pars diametri erit supcr capita :
ali(juando plus ;id nos, et clongantur ali- ettunc stella erit super capiLa, et tunc
quando plus a nohis. Et non potest ad stella depressior est et minus distat, et
hoc dici, quodhabitaLio nostra sit insen- dehet sonare plus : et dilferentia perce-
sihilis respectu magnitudinis cteli, sicut j)tibilis erit. Adhuc autein debet essema-
punctum respectu circumferentia3 et : jor sonus unius sLellee quam alterius : eo
ideo non sit percepLihile, quod stelhe quod est propinquior moLus et velocioris
quiindoqu(!plus iqiproximauLur, quando- quam alia. Et tunc luna eo quod magis
(pic plus clongantiir : (juia hoc quod di- inter corpora cfflestia appropinquat ter-
citur terram hahere vicein j)uiicLi respe- vx, et velocius movcLur Iranseundo signa
clu magniLudinis cceli, non est dictuni A({uilonaria et jMeridionalia in viginti oc-
LiB. I i)E (^AUSis em:mk.\t., th.vct. II :i<n)
lo dicbus, «lobfl nolaliili'iii iii .sonantlo |)t'r c, ct occasuni jxm- a. d |)nntiuni M«'-
(linVn-onlia haherc ad stflhis alias. ridici (|nando csl sn|ifi' /cnilh i'a()itnni
Sicnt autiMU di.vinuis (h' planclis t|mL' nt»stroruni pcr [inncluui i». Dcintjc ctmli-
niovtMitur occeutricis, ita possihih' cst niniho pcr rectas lincus iutcr pnncla du-
ut invenianms longioreui ct hreviorcui ceu(h) lincaui a c (jua' sit (liauu'tcr circu-
dislanliaui in stcllis lixis : (|nia licet uou li, cl transit [)er c(;ulrnni ortns circnli
cansetur ah eccentrico tamcn cansa- (jnod esl r : producam ctiani liueani a h
tur cx hoc quod ohliijnc vel recte stcl- et lineam n m, (|nu> snnt lincu' nolautes
la resj>icit /enith capitnni uoslroruni. distantiam (jua^ est iuter soI(mu et /euilli
Et secuudum hoc stclla cumest in Orien- capitnm iHistrornni, ([nanth) sol est in
le vel Occidenle, longius distat a caj)itt- Occidente vel in Occasn. Protraham
hus nostris, qnam (jnando cst in Meri- ctiam a centro liucani k it, (jna3 linea esl
dionali liuea supcr /cnith capitum no- mediclas diametri lerriv, ct contiiniaho
strorum. Et sccundum hoc iterum omnis (>amdcm lineam continne prodnccndo
stelladehethahcre diirerentiam insonan- us.jiu' ad pnnctnm n. El tnnc linca n n
do. Idem autem erit in sole qni major crit qnantilas longitndiuis solis a /cnith
esl oinnihus plauetis et stellis, et ideo ciipilnm nostrorum, quando sol cst in
magis oumihns secundum eos souahit. Moridie super capita nostra. Ilnjns ati-
Si enim faciunt necessario ex motu suo, tom lignri3e istud est schema. Isto schema-
absque dubio magis sonahit quando cst tc sic disposito, constanter pronnntio
in .Mcridie supcr /enith capitnm nostro- (juod cx quo est major ca?tcris stellis, ct
rnm, el minus quando cst in ortu suo propinqnior nobis qnam sint qiisedam
vcl in occasu ohlique respiciens capita ex ois qiuB planctce dicuntur, qiiod ipso
noslra secundum idem tempus : eo quod sonum fortiorem facit quam alioe stollae :
in ortu et occasu longior est linca, quoe ct (juod sonusost major in Meridio, qiian-
cst inter solem ct capita noslra, (juain sit do cst snpcr capita nostra, qiiam sil iu
linoa qu.T est inter solem et /cnith (juan- orln vel occasu : co (juod manih'stnm cst
do est in Meridic. nohis lineas o b ot a n osso longiores
Ex omnihus auttMii (jUcT hic nunc tli- (jiiam sit linea n n. Et has dillcrcntias
cta sunt, manifostum ost et planuni non sonandi sol dehot qnolibet dio manife-
sonare corpora superiora. Si enim bcnc stare in anribiis noslris. Id antom quod
intelliganlur quae dicta sunt de supposi- videmns et cxperinuir, testatnr conlra-
tionihns pr;emissis, dcstructus est ser- ritim illiiis.
mo eorum qui dicunt stellas sonare cum Eodem autem modo caeterae stelltB fa-
volvuntur in circuitu. ciunt soniim majorcm ct minorcm : et
Inducamus cnim ad hoc figuram gco- tunc j)uncto o et a qiiae stint oitiis ct
melricam visihilitor domonslrantem ct occasns minus sonahiint, eo quodlongius
rationahilitcr, quod non potest esse ve- distant a nobis (jiiam inpuncto n quando
rum quod dicunt. llovolvam cnim circu- snnt sujior capila nostra : et jiropintjiiiiis
luin signantem quantitatcm totins terrse distant a nohis : et O[)orlothoc pcrcij)i in
super centrum, et descriham locum lia- anditu. Contrariiim aiitcm hiijiis cst ratio
hitationis nostrae in convcxo circnli terrse malhemalica per inductam liguram. .lain
quem signabo supiM- jiunctum n : deinde cnim pr;emisimus oa qiiu' necessaria
revolvam circulum alium sive eccontri- siint ad fignra' diiscriptioncm. Dicimns
cum sive eoncentricumquocumquo modo eniin qiiod linca a c. ct liiica i; n siint
voluero qui sit circulus solis in uno dic a'qiialitcr jicr theorcma priini
(|iiaitiim
signans molum ojus ah Oricntc j)cr Me- Eiiclitlis : (jiiod sic dicit, (juod oinninm
ridicm in Occidens, et signaht) tria piin- (liiDrnin triangulornm cujiis duo lalcra
cta in circulo illo : ortum (jui d(»bot licii iiiiiiis siint ;eqnalia diiohiis latcribus altc-
600 1). ALH. .MA(i. OIU). IM5/KI).
riiis, (1 iiii^iiliis aii^iilo, crit (jiiorjiic l).isis Hiica (; 1! rpia; longior (!st (piam Hnca
basi a!(|iialis, cl rcli(|iii aii}^uli rcli(|iiis K 1) crit iiiulto longior (piam linca n n,
angiilis : cl Iiiik^ trianj^iiliis loti trian^iiio Scd linca n g cst distanlia intcr nos (;t
crit ai(|iiaiis. (lonstat cnini duas liiicas o solcm (juando cst in Alcridic. Ergo mul-
M ct K A cssc a!(}ualcs pcr lioc (juod lo major cst distantia intcr nos et sol(!m
siint ab co(lcniccnli-o ad camdcrn circimi- (juando est in Oricntc, quam quando cst
fcrcntiam : et earum utraqueest scmidia- in .Mcridic.
mctcr ejiisdem circiili : liiica aiitcm k n Similis aulcm niodus cst dcmonstra-
quac rcfcrtiir ad iitriimquc trianguiiim (i tionis ad lioc ut ostcndamus majorcni
E J5 vididicct ct e n a, cst u^qiialis si- esse distantiam solis a nobis quarido (!st
bi : ergo duo latera trianguli g e b siint in Occasu, (juam quando est in .Meridic :
jEqualia duobus latcribustrianguli k n a. ergo fortius sonabit in Mcridic scnsibili-
Angulus ctiam h e a qui cst sii[)cr ccn- tcr, quam (juando est in r)ricnte vcl Oc-
trum, et ex utraque sui parte facit angu- cidcnte. IIoc autem falsum est. Ergo rc-
lum rcctum omnis cnim omni rccto est
: Hnquitur fiilsum essc solcm vcl stcllam
sequalis. Ergo per thcorema ex Kuclide aHquain vcl c(clum sonarc : ct iioc est
inductum, l)asis b a trianguli e b a est quod volumus dcmonstrare.
sequalis basi g b trianguli c; e b et hoc :
est quod. diximus, quod duse lineae g b
et B a sunt sequalcs.
lloc habito, dicimus lineam (i b lon-
giorem essc quam sit linea g e. Hoc au-
tem ostendimus pcr ultimum tiicorema
primi Euclidis quod dicit sic omni
: In
triangulo rcctangulo, quadratum quod CAPUT II.
dcscribitur a latcre trianguli, recto angu-
lo opposito in sequum seipsum ducto,
est duobus quadratis quae a duobus late-
ribus rcliquis ejusdem trianguli in se
ductis describuntur. Est enim hortogo- De opinione qiise dixit mare liansmuturi
nius triangulus g e b c. Et cum rectus de loco ad locum.
angulus cst angulus g e b, latus autcm
illi oppositum cst linca g b. Ergo si
ista in se ducantur, quadratum ejus est
aequale duobus quadratis duarum linea-
rum G E et E b. Ergo quaih^atum cjus
majus est quadrato solius lineee g e in Quia autem in ccelo non sunt proprie-
se ducta3. Sed si qua(h'atum est ma- tates praeter eas quae in Coelo et Mundo
jus quadrato, tunc ctiam radix est major tactse sunt, loquamur de proprietatibus
radicc. Radix autem est Hnea g b. Ergo clcmentoruni pcr ordinem.
linea g e major ost quam Hnea g b. Et Tangamus autem primo proprietates
hoc est quodvolumus dcmonstrare. aquae, eo quod illse sunt magis commu-
lloc habito, dicimus Hncas g d et k ncs et notae inter proprietates elcmento-
]) esse icquales, eo quod sunt ab eodem ruin. Sunt autem communi tria quffi-
in
ccntro ad eamdcm circumfcrentiam. renda, quorum primum est, an mare pcr-
Cum igitur Hnca (; i$ sit longior quam mutctur dc loco ad locum secundum ali-
linea g e, crit etiam longior quam Hnca quam C(clcstium permutationem? Secun-
E n. Si iinca e d cst h)ngior quam H- dum autem erit de influxu et lefluxu ma-
nca I! I), sit pars lincffi lotius k d : crgo ris. Tertium autem de causa diluvii
1.115. 1 l)i: CAUSIS ELKMKNT., TU.VCT. II 001
aqu;i', sivc sit univcrsale. sivc sit [tarti- tis liicis, uiaic (licuul ponnutari dc loco
LHlarc. ad locuni. l'^t cuni liujusniodi niutalionis
Et deind(^ quaMrnius dc proprictatibus causa non sit invcnta in inferioril)us,
aeris, et etiani de |ii-o|)rielatil)us i^Miis, et oportet (juod sit causata al) ali(iuo niotu
adjungemus deproprietatibusultinu) (jua^ s[)lKera3 eodeslis.
cumque in communi secundum hanc in- .Vttulit autein (luidam eorum signum
tentionem sunt inquirenda. ad lioe ah eventu qui evenit sihi. Cum
Aristotclis autem littera non continet enim foderet puteum, et peivenisset ad
inter hoc nisi primum in his (jua^ ad nos locum aryillosum, in profundo reperiit
pervenerunt de lihro ejus. Kl eertum est ihi guhernaculum maj^nae navis, et scire
alia delicere, et non esse ad nos delata : se dixit per lioc, quia marc aliquando
quoniam ahsque duhio alia (ju.t enume- fuil in loco illo licet hoc non esset in
:
ravimus e.\ principiis determinatis in hoc hominum recordatione quia non per- :
lihro hahent determiiiari. Cansantur enim nmtatur mare de loco ad locuni, nisi per
vel oriuntur hae propiietates clemento- sa'cula multorum lonj^a hominuin sihi
rum in se considerat;e, vel ex orbis mo- succedentium, ita (|uod longitudo illa
tu factoe in elementis. Et cum ca quae di- comprehenditur mcmoriis hominuni.
cta sunt ex orbis inotu liunt inelementis, Cujus etiam alia causa csthrevitas vi-
hahent ista determinari hic : propter tae liominum : multae cnim sunt causae
quod vitium oport(;t esse cx diminutione oblivionis quoe tanguntur in prima parte
primi lihri .Vristotclis qui de Causis pro- TimfVi Platonis : supervenit enim gens
piietalinn ele)nc)itoriun'n\{\i\x\i\iv\\\ genti, et deleteam, et incendia vastant
Primuin autem horuni iiui[)ientes di- et lihros gestorum antiquorum, et diluvia
cimus, quod quidani Phvsiologorum ignis ct aquae destruunt memorias quai
magnain hahentes auctoritateni intcr possunt ex scripto esse, ita quod muta-
alios, dixerunt quod mare tam Mcditer- tiones istae quae non sunt nisi post multa
rancum quam Oceanum nmtatur de loco saecula, non sunt in recordatione.
ad locum et motus ille principiatur a
: Haec igitur est ratio Antiquorum de
motu sphaerae ccelestis quae causatmotum mutatione maris, et de causa mutationis
maris de loco ad locum. Suinunt autem cjus : et videtur haec esseopiiiio IMalonis
prohationem dicti sui a signo eirectus in Timaeo.
quem dicunt esse efTectivum transmuta- Diximus autcm objicientcs contra hoc
tionis maris, qui cllectus est montes et quod dicunt, quod ipsi diminuti sunt ex
coUes et valles. (<a[)ita enim altissimo- dictis suis : quoniani si necesse cst ut
lum montium et profunditates vallium mare permutetur de loco ad locum, ita
dieunt esse causata cx hoc quod unda quod loca marina efficiuntur aliquando ct
maris terrain in unam partein referet : loca profunda efliciantur receptacula ma-
et ihi facta est vallis : et addiderunt in al- rium, et loca marium rclinquuntur, ct
tera parte, et ibi facta est altitudo mon- rcmanent coneavitat(!s ct canalcs [)ro-
tiuin. Tcrra auteni commixta aquis ma- fundi et montcs alti juxta illos eanales,
ris facta lutum conglutinosum, cl ex
est et causatur ex orhe : tuiic oportet ([uod
illo facta est primo talein huniiditatem causatur in genere ex uno duorum mo-
cxtrahens. Secundo autem algido resper- tuum ab utroqu(! ipsorum.
orhis, vel
sum humidiim (•omprimcnte factus est Duplex cnim esl orhis motus in gene-
lapis. Kt ideo niontes sunt hq^idosi, ut rc, ut in secundo Ctfli cl Miiiidi dixi- '
diciint. Cum autem montcs sint in mul- jnus, quorum uiius est ab Orientc in Oc-
'
II ile CcbIo i'l Muiido, liact. ii, cap. \.
^•02 I). AMi. MA(i. OIU). V\{A'A).
ci(l(!iis siijxT ()(»l()s ciiculi a'(|uiii()( liiilis, (;l luiiluralioncjs n!rurn, ct pcrffictioncs
cl cst luotijs (limnus, (ju(;iu liiil»cnt oin- coriiiu ct iiu;juiciilii (Muniri (jiiii' iiu;,^cutur.
iiia quic suiil in ((clo iiilrii (li(!in luitura- Siinilitcr uut(uu ct c.vccssionc» lluininuin
l('in s(!ni(!l, (^ui vocutur molas aplanrs. prtccipuc lunic scfjuuntnr cursum ct dis-
Sccundus iiulcm cst <i tropico aestivo in posilioncm cl quantitatcm.
tropicum liycmalcm supcr polos circuli Similitcr aut(!m dicuut, quod luuii
signoruni, ({iii cst ali Aquilonc in Mcri- quando (li(; V(;l noctc oritur supcr liori-
dicui, qucm liabcnt omn(!S stellaj, liccl zontc nj^ionis alicujus, facit llu.xum iii;i-
tardius ct vclocius moveantur illo niotu. ris, in tantum quod rcduiidaut llumina
Sivc ergo permutatio maris causclur ali in/^rcdientia marc in locis illis, ct rclluit
altcro istoruin duorum motuum, sive ab contra rituin suum : cum aulcin lucdiat
utroquc, debuisscnt attulissc per lioc de- cteluin regionis illius quod cst quando
monslralioncm cl obscrvationes pcr fi- conlingit Z(;nitli caiiitum ipsorum, ct
guras gcomctricas linearum ad visuni tunc iiilluit inar(; ct llumina non redun-
pertractarum, ex quibus probarent (^uod dant, scd lluunt lluxu naturiili in miiic .•
diccbant. Et quidem hoc iion faciunt, sed cumque luna occidit ab borizonlc illius
simplici confessione confitentur, quod regionis, iterum incipit exire aqua ma-
omnia quae sunt in tcrra et in inferiori- ris, ct redundare incipiunt flumina usquc
bus, fiunt per motuni superiorum corpo- dum luna tangit cardinem bcmisjilieerii
rum :quod eo est elementum mobile, inferioris : et lioc est quando est in iii-
quod solum ex se perpetuo cursu currit feriori hemispbaerio in puncto opposito
ex corporibus. Et ideo est agens oinnia ad Zenitb capitum, incipit aqua iterum
accidentia materiiB inferioris, quae qui- diminui, sicut inceperat iiugeri quando
dem effectus plurimos inducunt, sicut est in ortu : et taliter inveniuntur exten-
dicunt quod diluviuin quod fuit sub Pyr- siones et remissiones maris sequi orbcm
rha et Deucalione in terra, non fuit nisi lunae sensu visibili.
propter conjunctionem magnain septem Similiter autem planetae alii commu-
planetarum in sigiio Pisciuin, in quo est nicantsoli in oppositionibus suis : trabunt
vel fuit inundatio aquaruin, et ventus enim lumine et calore suo in Meridie,
pestilens qui interfecit gentes in terra quando declinat ad signa meridionalia.
universaliter. Hadremoth fuit proptcr Et hoc percipitur, quia cum Nilus veniat
conjunctionem magnam planetarum iii a ^leridie in ^Egyptura, plus inundans
signo qnod est signum aereum causans Nilus est quando sunt planetae in Meridie
aeris corruptiones. Pestilentia autem circa Capricornum, quam quando non
quae fuit in terra Janimae quae est regio sunt ibi. Inundatio enim j\ili aliquando '^^^^
''^"°"
Indorum, causa fuit eorumdem planeta- est major, aliquando estminor secundum
rum in signo terrestri Virginis, quie ter- hoc quod plus de stellis vagis est in Me-
rae corruptiones causat et producit. ridie vel minus. Et quaedam stellai, sicut
Similiter autem dicunt de aliis elfecti- Venus et Luna, plus faciuntinundationes
l)us qui sunt in conjunctione stellarum, quam alice sicciores eis : quando eniin
de quibus nos inferius faciemus mentio- est sol in Septentrione et stellae vagae
nem : nam perfecta eoruui scientia ad sunt in Meridie, tunc propter caliditatem
libruni pcrtinet de majonbus accidenti- trabunt multum humorem absceunt :
hus imindi, qui astronomia? subalterna- enim pluviae in Meridie, et minoratur
tur. inundatio Nili. Quando autem est sol in
Inducuntetiam quod videmus solemid Meridie et planetae cum eo, tunc pluviae
operari calorem in inferioribus, et lunam fiunt propter calorcm, et multum trahit
videmusmultacorporatransnmtare, quia humidum : et tunc magna fit Nili inun-
imprfEgnationes et tempora nativiliitum datio. Nilus cnim sole existente in Can-
Lll{. I m (lAllSIS KLKMK.NT.,
:
THACT. II 003
rro seim'l iiuiii(lal. Kl (iiiaiKJo sol csl liiplicilalcia iiulcoimiim siuiiiim. Noiuim
sub Clapriconu) ilciiim iiumdal, ct cyrc- ciiim sigiuim a quo signo acccplo iii /.o-
(licns alveum suum iiri|;at satu .Kjivp- diaco, osl cjusilcm lri|)licitalis cum i])so ;
lioruni. VA liujus causani nos inrcrius scd dccimum csl alli riiis : diioilecics au-
lanf^emus. tem vijiinli sunt duccnli cl ([iiadraf^inta
Similiter aulem incomjilemcnto Iuiut: anni, cl idco pcrdiicciilos ct (piadraginla
co quod tuiic mulliiiii liimcn solis tra- annos de vij^inli in vijjjinti conjuuiiuntiir
liens humores, multiplicantur extcnsio- sempcr in triplicilatc uiia. Ouando au-
nes lluctuuni et extensiones maris : cl lil lem j)ermutanl Iriplicilatem. lunc diciinl
inundatio veliemeutior quam quaiulo Astronomi (piod virtus inliindilur in in-
iu)n est plenu proi^lcr causam (piam di- fcrioribus ex ccelo : el delentur anliqua^
ximus. \'A luec (luidcm ad scnsnm sunl liahitationes et incipiunl novoB, siciit hc-
manilcsta. nc prohalur in lihro dc iiiaf/iiis arcidcn-
Inveniunlur aulcm <'liam stelke essc //Z»//.v ?«?/7J^//. Multa autem priKterimus de
nt causa aunorum stcrilitalis et uherlatis, cHectihus supcriorum propler usilalio-
j"'
(juando ascendunt diversimode iii dimata nem prolixitatis. Ex liis euim suiricit
'*
septem, in tantum ipiod sapientes astro- prol^arc, ([uod ea quK sunl in inferiori-
rum tradiinl, quod quando conjungnntur hiis, causantur a sui^erioruni motihus.
dujEstella^ qua' propler lorditatem sui mo- Nidetur erj;o a simili, ipiod permutatio
lus ji^raves dicunlur, scilicet Saturnus et maris causotur a molilius supcriorum.
.Iu[)iter in uno puncto sij^ni alicujus in cn*-
lo, ([uod tunc accidit mortalitas et dopo-
|)ulatio, ila quod rci^na evacuantur. Kt
iioc liori consuevit, quando conjun^unl
]ierinntationem trij)licitatis ad tri()licita-
tcm.
a liahentcnim sij,nui zodiaci quae sunt CAPUT III.
duodccim, qualuor sim[)licitates, hoc
cst, quatuor leriu^rios sij^norum (ju(e sunt
unius complexionis, sicut signa ignea vA
calida et sicca sunt Aries, Leo, Sagitta-
rius. Signa autem terrea frigida et sicca IJe imprubalionc u/ii/iioiiis quie dicit
sunt Taurus, Virgo, ct (laj^ricornus. mare transniiUaii de lucu ad locuni.
Aquca autem sunl frigida ct humida
Ciancer, Scorpio, et Pisces. Et signa ao-
rea calida et humida sunt Gemini, Li-
hra, et Aquarius. Et [^iohatum cst, quod
duse sIoILt Saturni el Jovis vicihus duo-
decim conjunguntur per medium motum Nos autem c contrario o|)j)oncntcs di-
suum in una trij)licitate anlequam iii ciinus, quod si mare pormutarotui dr lo-
alio signo conjungantur (^onjungunlur co ad locum, ahsque duhio lunc pormu-
autem in duodecim annis semel minus tatio ojus causaretur ah aliqiio inotuum
octava parte unius anni : ot est conjun- suj)oriorum sed nos poninms quod (h;
:
ctio eorum super arcum qui est in no- Joco ad locum continue non j)ormutatur:
vum signum a prima coiijunctione cum et ideo non causatur hoc quod iion est
ojiposilionc duorum graduum ot dimidii ah aliquo moluum supcriorum.
duodecies autem duo gradus et dimi- Sionim jiermutaretur, aiit sequerelur
dium faciunt tri^inta gradus et idco : in pcrmutationo sua orhcm luiue qua^
dccima tertia conjunctio eorum ost extra movctur per sigua ot perlicit in viginti et
:
GUi D. ALH. MA(i. OIU). IMt/EI).
oclo (rMlms : cl sic, pfrmutarotur inaro molu rocessionis a noliis vorsus MiM-i-
(lc loco iul hjciiiu iii (jiiil»uslil)(!t vijj;inli ct (liom : (?t socundum oos contruiii ijtsius
octo (li(!l)us : ct tiiiic oinnino (lcstrurc^lur (irculi parvi sujx^r qiiom movctur caj)ut
a^riciiltura, (jiiia maro infundcriilur aijiiis Arictis, non cst in lequinoctiali, s(!d jux-
anlc(|uam rodij^i j)osset ad cultum. Si- ta aiquinoctialem in .Moridic ad dimi-
militor aiitem et {^^enoratio j)roptor ni- dium graduum. Sed nunc molius vori-
mium humidiim destrueretur in terra. ficavit liunc motum Thcbit Henome, (;t
Aut dicerotur fieri j)ropter molum Mor- dixit a(;cossionom et rocossionem esse
curii vol Veneris qiii semjjer aequales cir- a'.qualos, ot j)onunt contrum iu ;ft(jiii-
culos liabont, qui complontur fcro in do- noctiali, ot somidiametrum esso novoin
cem mcnsibus : ot tunc mare in quibus- graduum fere, etmotum illius circuli esso
libet mensibus pormutarctur dc
doceiii in octoginta annis por gradum unum. Kt
loco ad locum. huic concordat Albategni et peritioros
Aut accideret ex permutationo Solis» Astronomoriim : sed l*tolema3us non
ct tunc continj,^eret in oinni anno somol focit m(!ntionom de motu illo : et tunc
quia Sol por annum complet circulum doborothicacaiteris porfici inscxcontis ct
suum. quadraginta annis. In tanto ergo tomporo
Aut causa istius est motus Jovis, et mare deberet pertransire per omnia loca
ejus permutatio quam facit in duodecim torrae. Et hoc non est verum quia multa :
annis : et tunc mare permutaretur de lo- loca aedificata sunt a duobus vel tribus
co ad locum per totum circulum terrse in millibus annorum, et numquam fuit ibi
quibuslibet duodecim annis. mare.
Aut causa ejus est motus Saturni per Aut causatur illud ex motu stellarum
circulum et tunc accidit illud in onmi-
: fixarum quae deprehonsae sunt moveri in
bus triginta annis. omnibus centum annisgradu uno, et per-
Aut causatur ex conjunctione simplici ficiunt tolum circulum in triginta sex
duarum stellarum gravium, quae sunt millibus annis. Et tunc in centum annis
Saturnus et Jupiter : ot tunc accidit in deboret mare relinquere unum gradum
quibuslibot viginti quoniam
annis : in de torra, et in centum aliis iterum alium
quibuslibot viginti annis semol in uno si- gradum, donec perambularet totum cir-
gno conjunguntur, scilicet Saturnus et culum terrae, sicut perambulant stellae
Jupiter, sicut diximus superius. Aut cau- circulum cceli : et hic est ultimus et tar-
satur illud ex conjunctione Saturni et dior motus, cui innituntur Auctores As-
Jovis cum permutationo triplicitatis. £t chisca, qui faciunt imagines secundum
tunc fiet illud accidons, in quibuslibct cursus astrorum, et invenimus mare se-
ducentis et quadraginta annis, sicut su- qui motum illum : quia nos ratione geo-
porius explanavimus. metrica invenimus per mensuras cosmi
Aut hoc projiter motum
continget metriciP, quod 1ota terrae rotunditas non
quem j)onunt Auctores Altasimer, hoc habet nisi viginti quatuor millia millia-
est, iinaginum signorum, qui dicunt in ria : et illam revolutionom terrae debe-
superioribus accessionibus et recossio.ni- ret mare complere in triginta sex milli-
bus caj)itis Arietis otLibrae : dicunt enim, bus annis : ergo in centum annis aliquid
quodcaput Arietis recedit ab aequinoctia- deberet transire de spatio notabililor, ita
li aliquando in Moridiem, et aliquando quod appropinquaret civitatibus quae
inAquilonoin supcr circulum cujus dia- sunt super mare plus et plus, sicut ad ci-
motrum Antiqui dixorunt esso quinde- vitatem vVim et ad civitatem Medcnam,
cim graduum, quorum septom sunt in et ad civitatem quae vocatur Merondim-
motu acccssionis ad nos ab aiquinoctia- be, et ad Yonctiaset ad Pisas, et ad Ja-
li vi^rsus Soptontrionem, et octo sunt in nuam, ct ad alias maritimas civitatcs :
LIB. 1 DE CAUSIS KMvMK.M., TWACW II Go:;
vt'l (leberct paiilaliin recedeie al) eis. Si- (juaiido luil sul) aijiiis, et (jiiod uon est
militer autem deberel lieri iii eivitatibus I)ars teria', (jiiod aliijuando fuit huinida,
Alepila et (Inainen quoe sunl super niaie el aliijuando sicca. Si enim ha^c vera
Jannna\ Kt similiter in .l^j^ypti) et in sunt, lunc videlur inare j)ermutarc de
Alexandria quce sunt supermare lUiljrum loco ad locum suj)er circulum terra' : sed
ina^is Occidenlale ([uod .\rabes vocanl ex illo qiiod iii libro Meteororum dictuin
Scemi. Similiter autem juxta Uomam el ('st,iu)n habetur permutatio maris, sed jio-
llv/.antium et Constantinopolim tieri de- tius ex aliis causis loca ali^juando hume-
beret, et juxta alias multas civitates (|uas scunt et aliiiuando exsiccantur. (jua> sunt
buiyum rememorari. IVos autcm non
est causa^ diluviorum jjarticularium vel uni-
vidimus accidere simile in mari de appro- versalium, de (juibus nos inferius lo-
j)im|uatione et recessu iiec pervenit ad : quemiir.
nos de praHerito in chronicis eorum qui Quod aulem dicunl de monlibiis (st de
scripserunt j^esta reuuin et mutaliones vallibus, quod ipsi sunt causati ex pro-
terraruin : nec unHiuam aliquis IMiiloso- cellis inaris, in sequenti libro ostendemiis
pliorum sapientium qui locuti sunt de csse falsum : et causas montium el val-
iiatura inaris et pluviarum, scripsit ali- lium dcterminabimus in libro sequenti,
quid simile de acc(3ssu et recessu maris et inparte iii libro Meteoron/iN.
ad civitatem aliquain, nisi sicut est ho- Et quod dicunt de fodieule jJiiteum
die. Si autem ali([uis objiciat de recessu (jui remum invenit, dicendum ibi remuin
maris .Vnglici, quod estpars Oceani a ci- ab antiqiio fuissc repositum : et terram
vitate qua> olim Tuaj^ Oclavia dicebatur, congestam fuissesuper eum, et frigiditate
in qua oculis vidimus (juod recessit mare teri-e a putredine terrae fuissc conserva-
per spatium inagnum in paucis tempori- tum : mare aliijuando, et
aut fuisse ibi
Itus, ct continue recedit ab opi^ido Flan- pcr accidentalem causam a loco illo re-
dria' quod dicilur Buriy, dicemus quod ccssisse : quia et nos in Colonia vidimus
iste recessus non est continuus neque altissimas fieri fovcas, ctinfuudo illarum
causatur ex orbe, sed lit per accidens. invcnta sunt paramenta mirabilis sche-
Si enim esset ex orbc, oporteret quod matis et decoris, quae constat ibi Iiomi-
cssel in oinni mari tain Oceano quain nes antiquitus fecissc, et congestam fuisse
Mediterraneo : nuuc autein lit per acci- tcrram supcr ea post ruinas sediliciorum.
deiis, (juia videlicet muUipIicanlur agge- .lam crgo planuin est per ea qu» di-
res iii portum, et exallantur ab undis ximus in Plnjsieis, (luod dcstructa cst
maris : et per illos marc obstruit sibi iutcntio ejus qui dixit mare pcrmutari
viam accedendi ad civitates illas, et re- (le loco ad locuin tcrra' : et salis eviden-
trahitur. F'^ siicnum liujus est, quia mare tcr apparet crror(!orum qui existimant id
in terris illis cohibetur ab alveo suo per determinare de loco inaris, perlinerc ad
exaltalioncm ai^^ii^erum in littoribus suis : scienliam libri Meteoronnn.
ct capiunt homines illius j)atria3 mullam
lerram sica se marc propellentes. Et ideo
iste recessus a locis illis non est natura-
lis, sed per accidens.
Ad lioc autem forte objiciel aliquis
cx his qua? in Meteovis ' determinala
sunt, ubi oslendetur quod .Egyptus ali-
1'
' II .Mfteoformn, Iract. ii, cap.
()0() I). A\Ai. MA(i. 0I{|). I'|{.i:i).
planla! ct aiiiiiialiiiin iiK-inbra pr{Eci|»ii<'
ociili in (jiionini coniposilionf; abiindat
a(|ii<'i' iiiituia, iccijtiiiiit inaxiinas allcia-
tioncs cl aiiginentii ct diniinutioncs s(!-
cuiidiiiii liiiiiiin. Sol aiitcm medius jila- n
iKjtaruin ii l)co glorioso posilus est taiii-
CAIM T IV. (juiini cor (jiiod vircs undiqiu; niinislr;it:
ct licct longinquior sit quibusdiim [)lanc-
tis, tamcn quantitatc ct luminc major cst
omnibiis cis. Et ideo forlissime movct
corj^orii infcriorum et transmulat.
/s7 r.s/ i)ir,HES.sio drcla/aiis f/n.c pr,T}wta7i- Jcrtia iiiitcm caiisa cst proprictatcs cl cau
<la sunl ad scicndaiii aiccssimi cl rc- virtutes qiialitatiim lionim lurninarium
ccsswn niaris. specialiter: liina enim eo qiiod propric-
tatis est aqiiCfe, ex connaturalitatc liiil)(.'l
cnncta movcre in qiiibiis aqiia et tcrra
dominatur. Sol autcm ex eo quod silfons
caloris vivifici, facit ebullire hos hiimo-
res : co quod hnmidiis naturaliter triiliat
Traclantes dc accessu et recessu ma- et vajioret ad calorem se elevantcm :
ris, necesse est nos prsemittere qugecum- jiropterquod antiqui dixerunt ^Egyptii,
que faciunt ad scicntiam ipsius. quod sol attrahcrethuinidum ad omniiim
corporum ccelestium nutrimentum. IIoc
1. Unum autem horum est quod licct ergo est iinum quod nos praesupponcre
omnes planetoe communiter habeant in oportet.
inferioril)us eflectum^ tamen sol et luna
prsecipui planctee sunt ,
quorum pro- Secundiim aiitcm, quod magna diver-
prietates et virtutes sequuntur inferiora sitas est in fluminibus et in maribus : et d
m.
Causa propler tres causas quarum prima est mvenlum est mare stans quod nec acce- m n
prima. ^ ^ . ...
luminis ipsorum. Alu quidem
:
.... D
quantitas dit umquam, nec recedit et inventum cst :
planetfe lucentia qucedam corpora sunt, mare quod ab initio lunae usque ad pleni-
ct motu et lumine movent inferiora, sed lunium acccdit et a plenilunio quod in-
:
radios et umbras notabiles non emittunt terlunium vocatur a quibiisdam, quod
super infcriora luminaria autem quee
:
Arabes vocant Almiihac, usque ad per-
suntsol ct luna, et motu et lumine etra- fectum lunee defectum recedit, faciens in
diis movent et ideo etiam umbras fa-
: uno mense tantuin unum accessum et
ciunt quando aliquod corporum opaco- unum recessum. Quaedam autem maria
rum objicitur radiis eorum : et idco im- accedunt omni -dic bis et recedunt bis.
pressio corum fortissima est in inferiori- Stat cnim marePisanum, nec accedit nec
bus. rccedit mare autem quod est sinus Per-
:
Causa ^iia autem causa est locatio eorum
secuncla.
in- sicus, ct mare Indise, et maria omnium
Luna est ^^^ plauctasquoniam luna licet sit quan-
niinor om-
:
insularum quse sunt inter haec, similiter
.
nibus pia- titatc miuor omnibus planetis ijrceter autem mare quod inter Con.stanlinopolim
nelis.
Luna voca-
... . . .
lur regi
refrina
unum, tamcn vicinior est inferioribus, et et Yenetias, et in Aquilone (iiimphus
cceli et
appropiiiquat magis naturis eorum, ot Occani qui estinter Angliam etFiandriam
quare ?
ideo permutat ea numcrantur propter
: et et Gcrmaniam, etomnia his similiamaria
hoc critici dies secundum lunam et vo- : accedunt ct recedunt bis in dic naturali,
catur rcgina cfjcli, quia rcgit fmmiditates ct dilferunt in fortitudine accessionis et
corporum inferiorum : et ideo metalla et recessionis.
L
:
LIU. I Di: CAUSIS EL1vMI:M., TRACT. II liOT
Tcrtiiiin ant^MU qiiod [u-jenotainlnin iMis in rcgionihns divcrsis, prrpcipno sc-
ost, hoc cst (jnocl in)n sil acccssio ct rc- ciindiiin lon^itndincni tci rarnin : qnia illa
cossio in inari nisi (jnaiulo liiiia tjuinit ncccssario varial onuns anuiilos dictos
circnlmn aliqncm iicnusplucrii illiiis ma- plns (jnain latitndo rciiioiuiin.
risqnod cst acccdcns ct rcccdcns. Siinl
autem quatnor arcns diioium circulornm Oninlnm aiilcm lcrc siinilc csl liiiic, 5.
licmispluTrii, quos ciim lani;it lima. sla- vidclicct ([uod ncccssariiun cst quod va-
lim varictas incipit in mari : diio cnim riat (>t acccssnm maris iii [)rorunditate
circuli hcmis[)lKerii siint hori/.on nnns, el niaris loiigc a liltorilnis ct in littorihus
Mcridianus altcr. Ilahct autcm hori/on i[)sis : qnia si cst quantilas (|niii<;(Miloniiu
duosarcus : niuim vcrsns[)unctnin thicn- ^tadiorum (jnihus siMisihililcr varict cii-
tis, et altcrum vcrsus pnnctnm ()cci(hMi- culosct angiilos hcmisj^li.Terii, neccssc est
lis. Simililer antem ct .Mcridianus hahct ([uod acccssiis maris citius scntiatur in
duos arcus : unum qnidcm in nn^dio C(Rli pi-orundo maris versus Oricnlem quam iii
supcr /cnith capitis rcgionis, ct vocatnr liHorc : non scntitur in pnj-
scd tainen
arcns illc angnlus medii C(eli : altcrum fundo maris nisi sccundum elevationcm
autem habet directe snh pedihiis regio- niaris de prolundo, quod vocant naiitai
nis cx opposito Zenith capitis, ct vocaliir niarinarii lumorcin inaris: elcvalur ciiim
angulns media) noctis et angulus mcdiie aiiua a luna Innc de profnndo, et intu-
terrw. Cum autem huia atlingit licmi- nicscil cl facit procellas ali([uando peri-
sphaerii angnlum Orientis in regione ali- ciilosas navigantihus, ila quod hcllua'
qua in (pa est mare, inci[)it accederc uiarina3 elevantiir ad maris supcrlicicm.
mare: et cum attingit luna arcum qui (}st
Scd aqua illa elevala superfunditiir alii
ad anguhim mcdii ca^li, incipit mare re- aquoe maris, ncc hahet in profun(k) alium
cedere. Cum aiitem iterum attingit huni atxcssiim et recessum in lillorihus, ct su-
arcnm qui ad angidum Oricntis, inci-
est pcM-Ihiit littorihus ct inlluit supcr lcrram
pit accedcrc mare ct cnm vcnit ad ar- :
cxtra littus siiam.
cumanguli media'. terrae, tunc incipit re-
^'flLTe. Sextum est, quod proptcr eannlcm 6.
causam necessc est variari inlluxum ct
Quarluin aulcin qiiod praMnittcrc dc- rcnuxum maris in duol)us httorihus ejus
es' hcinus, sequitur cx isto : cuin cniin mullum distantihus quorum unum est :
terra rolunda sit ct luna moveatnr in 10- ad Orientcm, ct alterum ad Occidentem.
p tundo circulo, scquitiir necessario qiiod
anguli ]iemis[)ha3rii maris et regionis Septinm)n autcm est, quod aliquando ?•
unius, non sunt anguli hcmi.sphffirii ct lumor cst in mari, qui est princi[)ium ac-
regionis altcriiis : et si regiones illa3 di- cessus etrecessus : ct tamcn inhttore non
stant ab invicem in altiim, ssepe quod fit, pcrcipitur reccssus et acccssus aiiquis co :
si tempore accessionis ct recessionis ma- quodlittora sunt latavaldc ante aquae pro-
ris compulentur, quod eadcm hora ([iia fuiiditatcm, ct non snnlprofundanccmul-
acccdit inare in rcgione una, rccedit in lam aquam liahcntia : ct tunc nonpercipi-
alia : lcmpus initii accessionis in rc-
et (piod tur accessus pcr exilum aijure su[)(M' li ttora:
gione una, est tempus inilii recessionis sed tamcn per majorcm profunditalcm in
in alia vel quod initium recessionis in
: littorihus, quia sufficiunt littora aquaiu
regione una, est medium recessionis vcl contincrc eis supcrfusam atumorc maris.
llnis cjus in alia : et aliis infinitis modis
hoc necesse est variari : ct hoc lit pro- Octavum autem quod prcEuosci oportet, ^.
ptcr diversitatem Oricnlis ct Occidentis, est quod signum praecedens tumorem ina-
et anguli medii cceli, ct anguli medice no- ris et accessum ejus sunt venli qui sunt
Ii08 I). AI.IJ. MAO. OHI). IMMOI).
si validi suiil, si^iiilicanl vahh; foio acccs- (|iJO(J pcrinaiical in (tn calorsolis qui coi-
suin inaris : vA si suiil dchilcs, sif^nant ac- riiinj)il a(juas (!Jus cl in salscdiiKiin vcrlit
ccssuni forc dehilcin : ct quando ccssant cl r(clor(,'iii. Ouia autcin inulta est siniul,
vcnti, signuin esl reccssus niaris. Ilaic fucit cliullirc diu eam cuin m(jveleain va-
iyitur sunt quoi suiit [)rieinitlciida. j^or anl(;;]uam e^redialur ex i[)sa paula-
tiiii va[)or iiiclusus in ea, ([ui facit eain
duos inotus lialjcrc : qiiorum unus est de
[)rofun(lo ejus ad su[)erliciein, el vocatur
ehullitio ct fcrvor maris. Secundus est
su[)crfusio qui iiiotus est in su[)er(icie
ejus, qiiaudo aqiia su[)erfunditiir alii aqu;e
sibi vicinrfi : et tiinc f(elor ejiis 'exs[)irat
CAIMJT V. ciim va[)ore siihtili. Pro[)ter qiiod iiniiin
de [)ro{^nosticis quod cognosciint ilJi
[)cr
qui sunt in profiindo maris, qiiod aqua
maris in proximo biiUiet, est ffjRtor (;jiis
qiii respargi incipit cum vaporc siibtili
Et esl DiGRKSSio declarans vel oslendrus qui primo resolvitur ex ipso antequain
veram causam acccssionis maris iii moveatur. Et secundum est vcntus qui
communi, et excludens errores qui sunt incipit quando vapor incipit grossior esse
ci-rca hsec. et fortior : et tunc statim ebuUiet marc
post illud : et per illa eadem cognoscunt
babitantes in littore maris, quod in pro-
ximo accedet et effundetur aqiia siiper
littiis suum.
Causa autem quaj est quod loca, quse
Prselibatis autem his, causam accessus suiit receptacula et quasi conchoe nia-
marium et diversitatem ejus necessarium rium, sicca, dura, longa, et montihus iit
est determinare. Dicimus igitur causam in pluribus circumdata, et quod montes
accessus et recessus ejus concurrere ex ct scopuli multi suut in ipso inari in di-
tribus sic convenientibus, quorum unum versis locis : talia enim congregant va-
est ex dispositione aquae quse accedit et porem ventosum fortem et tenent eum :
recedit.Secundum autcm ex dispositione quia ex duritie loci habent loca solidita-
loci cum quo accedit et recedit. Tcrtium tcm vaporis mollia enim cito exspirant
:
autem cst ex situ lunce movcntis aquam et vaporem generatum in se non conti-
recedentem et accedentem. nent, sed paulatim secundum quod gene-
Et dispositio quidem aquee maris est, ratur ia cis, emittunt eum eo quod per :
quod est spissa, et salsa, terrestreitati ad- se omni tempore sunt aperta. Solida au-
mixta, stans in loco uno tempore longo : tem loca non aperiuntur nisi aliquo coe-
et ideo fcetida et multa cst simul secun- lesti corpore ea violenter quasi movente :
dum profundum et latum : etperhocqui- et tunc aperiuntur in impetu, et emittunt
dem quod est ipsa spissa fortiter etdiu te- simul in sc vaporem retentum et colle-
net vaporem in se generatum, et exsalse- ctum. Ex hoc autem quod sunt longa,
dine habet calorem naturalein, quod facit nmltiplicatur et coarctatur in cis calor :
ut facilius in profundo cjus vapor elcvc- etex hoc quod supcr montibus ct colli-
tur, et quod ipse esltcrrcstris, confert ad bus immixta apta rcceptacula sunt vapo-
grossiticm ct spissitudinem illius vaporis rum, et siint generativa vaporis grossi
qui elcvatur in ea de [)rofundo cjus, et miilti : propter quodaqu» stantesin mon-
quod est ipsa stans non mota facitad Iioc tibus sempcr videntur crispantibus undis
LIB. I I)E CAUSIS KLEMKNT., rKACT. M (iO()
moveri propter inotuni vaporis a fundo slcut dixinius in libro Ca-li c/ M/atdi, pcv
clevati, qui niovet aiiuani. hoc quoil ipsa est quasi secunclus sol, e.\
Teitia autem causa est quae convenire ^ioc quod luinen accepit a sole, facit va-
debet cum his, est luniB situs. Cum enim porare veruin qui esl in profundo niaris.
luna tanj^it circuhim heinisphiBrii, primo ^t hoc contingit ex Iribus causis, qua-
tunc movens est pra^sentia corporis et i"um una est jam dicla, (juod hiinen hnia'
himinis sui, et non complelur ascensio est acceptum asole, et suacahditate sub-
ejus donec attingat circulum Meridiei tihat va{)orem ^rossum in mari slantem,
ejusdem hemisphajrii : et quando est qui subtihatus qua-rit dilatari, et extru-
pra^scntia ejus in gradu qui est inter dit acjuam dc [)rofuudo. Secunchi causa
punctum Orientis et Meridiani, tunc pr«- est ipsa natura iunie quae movet eleinen-
ulia luminis directo radio attingit Occi- tum humidum et ideo (juando occurrit
:
( lens, et confert eis vires sui luminis, ita ei aqua, motu suo caleht, etmovet vapo-
quod omnes gradus per quos ascendit ab reni, quarens resolvi, dilatatur et
qui
angulo Orientis usque ad anguhim medii extrudit aquam. Tertia causa est situs
cieh, immittit radium pervires suas omni lunae in circulo hemisphflerii : tunc enim
gradu sibi opposito in quarta per quam ascendit a quarta Orientis : et ideo eleva-
ascen(ht ab angulo Occidentisadangulum '^ur cum aqua et extrudilur virtute
ipsa :
mediic terraj : et ideo quarta Occidentahs i-'jus, et in gradu occidentah facit simih-
movet mare, movet quartaOrienta-
sicul ^^^' ' propter hoc quod ihaj quartae sunt
lis. Et haec causa est ex parte hmai mo- «imilium virlutum : propter causam quam
ventis quiamovetbis mareadaccessum,
:
tliximus. Ilae ergo sunt causae accessuset
hoc est, cum ascendit ab Oriente ad me- recessus maris in summa.
dium cadum et cuiu descendit ab Occi-
:
Hujus autem signa quod quando luna
dente ad angulum mediiE terrie. Cum au- (liutius manet super terram quani sub
tem est recedens ab angulo codi derelin- ^erra, prolixius tunc tempus accessio-
fit
quens punctum Meridiei, tunc diminuitur "'^ ^t recessionis primarum quam secun-
virtus ejus super hemisphwrium maris, darum : et quando e converso diutius
et rellectuntur radii ejusqui dirigebantur manet sub terra quam super terrain, tunc
in profundum maris ad superficiem ejus, *it e converso si plus tardat in quarta
et non movet locum inaris sed aquas re- :
Orientali quam Occidentali, tunc tempus
spiciunt obIi(pio respectu : et exspirat va- accessionisprima^ est prolixius quam tem-
l)()r qui ejicit aquam a loco suo : et tunc pus accessionis secundai : et simile judi-
non per lunam, scdper naturampropriam cium est de tempore accessionis compa-
revertitur aqua ad locum suum et haec :
lato ad tempus recessionis.
vocatur recessio maris. Eadem causa est Accipitur autem ex alio signo probalio
quare revertitur quando luna recedit ab ejus, quod videlicet accipiet lempus se-
angulo mcdiae terrae quoniam radii ejus :
cundum motuin lunae in deferente circu-
ab angulo illo non liguntur super mare :
lo quando enim plenuin est, orilursuper
:
sed secant aquam ejus oblique, et non di- hemispluTerium tempore casus solis, et
riguntur ad fundum ejus et jam secun- : sequitur eam motus aquaj. Quando au-
do rcsolutus est vapor elevanseam quan- temcecidit plenitudine pcr tredeciiu gra-
do luna fuit in puucto Orientis : et ideo dus, qui sunt motus luuic in unadie, tunc
lunc iterum revertitur a([ua ad locum post ortum solis in sequenti fere per unam
suuin pcr motuin nalura-lem. Miiabilis horam sortitur super hemis[)haerium : et
autem est elfectus lunae in humido ele- tunc sequitur niotus aquae lunam in alia
mento quoniam de longinquo trahit et
: hora quam in die [^raecedenti. Propterea
movet eam, sicut magnes ferrum eo : dicunt Astronomi, quod ([ui vult scire
quod ipsa est prima causa humidi a(juei, quantum est tempus accessionis et reces-
IX 39
1)10 1). ALH. MAO. OHI). PnyEI).
sionis niaris, [)rinnini vorilicar(! (l(;l)et vocaliir a naiitis vushis maris el fador.
gradnin in (juo asc(Mi(iil liina supcr he- Curn autcin rcvertilnr, tunc aqiia dilatata
niisphairiuin : ct accipcre (lci)et opposi- siiper littora rcfrigerata cst : et ideo frigi-
tiini illi per (liainctrnin, et hahebit }^ra- dior est et minus fortis.
(liiin in (pio cecidit Inna : et videre (jnot ilajc igitur causa est accessus et reces-
sunt gradus in inedio, et coinpular(! dchet sus aquae maris.
quoslil>et (piindeciin gradus pro una hora,
et quot horas invenerit tcnipus, erit tein-
pus accessionis et recessionis siinul sunip-
tura. Siautem illud in duo diviserit, tunc
habehit per se teinpus accessionis, Idein
a-utem modus est inveniendi teinpus ac-
cessionis et recessionis secundce, praetcr CAPUT VI.
hoc solum quod verificatur gradus in quo
linea cecidit : et accipitur oppositus gra-
dus illius in Oriente : et tunc enumeratur
gradus arcus qui est ab Occidente in
Orientera, et sicut prius. Et est DiGRESsio declarans quot et qux
Objectio. Sunt auteni quidani praedictis objicien- confortant accessiones maris.
tes id quod invenitur. Invenitur enini in
aquis dulcibus sicut in civitate Arabum,
quae vocatur Albastrach, et in aquis civi-
tatis quse dicitur Azira, et multoruin alio-
runi locoruin aquis, quae loca sicca sunt
Soiutio.
iii pede Nos autera his responden-
raaris. Non videtur autem esse praetereundum,
tes diciraus, quod aquae dulces subtiles quin dicamus aliquid de confortantibus
sunt, et vaporem venti non retinent in accessionem et recessionem maris : licet
seipsis : et nec accedunt, nec recedunt, enira illa perfecte non sciantur nisi per
praecipue cum fluunt sicut faciunt fluini- astronoiniani quae notificat cursuin lunae
na : quia tunc raotus facit eas subtiliores : et stellaruin, tainen in communi pertinent
loca autera pra^dicta aquarura sunt recep- ea ad naturalem. Licet autera niulta sint
tacula raultoruni fluminum in se flnen- numero, tainen quinque sunt quse majo-
tium, qusB irapetu suo a civitatibus prae- rem habent virtuteni hoc faciendi. Quo- c
SUI M
t.IM
dictis propellunt aquani salsara, et oin- rura priniura est distantia lunae a sole.
ac<
nino renianet dulcis inlittoribus dictaruin Secundura autera est propinquitas Innae r :>
civitatuin : continuanturtanien adaquam ad raare. Tertiura autera est accessus vel
salsam, eo quod loca illa sunt pedes nia- recessus ejus a Zenitli capitura eoruni
ris : et ideo accedente niari irapelluntur quae sunt juxta raare. Quartuin autera
et accedunt per accidens, et recedente eo est quantitas teinporis praesentiae ejus et
videntur recedere. Et similiter huic acci- solis superterram vel sub terra. Quintum
dit in puteis qui sunt juxta mare, qui ex autem est adjutorium ejus a caeteris stel-
redundatione aquoe crescunt raari acce- lis. Et haec quinque sunt confortantia et
dente, et ex diniinnlione inaris decrescunt debilitantia accessura vel recessura raaris
mari recedente. Ex dictis etiam patet ex virtute coelesti tantura. Unura autera
quare raare accedens elfundit aquara ca- est praeter hoc, quod est flatus venti, qui
lidam foetidam, etrecedens rctrahitaquam talis potest esse qui confortat recessura
frigidam et rainus foetentein. Cuin enim super accessum. Praeter ista autem sunt
accedit, exspirat cum ea vapor inclusus causae accidentales et particulares confor-
qui calidus est et corruptus : et ideo illud tantes accessum vel recessum vel utruin-
:
un. I i)E CAisis eli:ment., thact. ii 611
que, de quibus in (iue istiiis capituli, fa- niovet ipsum fortius (juando est proi^in-
cienuis nientioneni. quum, (luam ({uando esl remotum ab ip-
Dico ergo de priniacuusa, quod ilistan- so luna autem niari propin^iuioi:
: est
tiu luminis a sole facil quantitateni luini- (juando descendit ad breviorem par-
nis in luna. Unde quando luna est cuin tcin diametri circuli sui quam ([uando
sole in eodeni loco zodiaci, tunc conjun- est ascendens ad longiorem diamelri par-
cta viitute movent lumina : et ideo tunc lcm.
quantum ad lioc caeleris causis paribus Tertia autem causa cst acccssus et re- Tertia
cau»a.
existentibus confortantibus accessum cessus luna^ a Zenith capituni eorum, ([ui
a^jiia' super recessum ejus. (Juando au- sunt juxtamarc quod acccdit vel recedit
tem recedit luna, tunc cst paruin luminis quia quando accedit luna ad Zenitli ca-
solis in luna, et non liabet sibi conjun- pitum eorum, tunc radii ejus direclius
ctum solem : et ideo tuncdebilitatur ([uo- veniunt ad fundum iTi^ris et ideo fortius :
usque liat luna dimidia : et tuncdistal})er movcnt. Quando autem recedit a Zenilh
quartam cadi partem a sole : ct lunc con- corum, tunc radii ejus oblique spargun-
iortabitur lumen ejus : et confortalur tur supra supcrficiem.aquaj maris ct sc-
etiam accessus maris, et recessus debili- cant convexum maris et ideo tunc mi- :
tatur. (iUin autcm lunacadit a plenilunio, nus movent : propter quod tunc confor-
incipit debilitari accessus doncc iterum tatur acccssus quando luna acccdit a Ze-
luna sit dimidia : et tunc parum conforta- nith capitum, et debilitatur reccssus ^i :
tur propterangulum lunae qui est rectus. quando recedit a Zenith capitum, lunc•fit
Quarta cniin pars circuli subtenditur an- c convcrso quoad hoc si caelera sunt pa-
gulo recto super centrum existenti et : ria.
tunc iterum debilitatur donec efticitur ()uarta causa confortans accessum est Quarta
causa.
cum solc, tamencrcscenteluminein luna, quanlitas temporis praesentisB ejus super
scmper est fortior acccssus maris quani tcrram cum sole : lit enim aliquando ac-
decresccnte lumiiic ejus. Et indc cst, cessus in die, ct aliquando fit accessus in
quod invenitur mare quod accedit per nocte. Considerandum ergo, ulrum dics
dimidium mcnsem, ct rcccdit pcr aliuin sit longior nocte, vel e converso nox lon-
dimidium mensem ut stans non accedens : gior sit die et si quidcm dics longior fue-
:
quia aqua ejus est spissa, et non polest rit nocte, quod lit quando sol est in si-
moveri nisi luinine crescentc in luna, et gnis Aquilonaribus, et confortabitur ac-
non luinine dccrescente. (Jmnis enim vir- cessio diei super acccssionem noctis,
tus crcscens potenlior est ad operandum praecipuc si etiam luna diutius est super
quain eadem in eadem quantitatc decre- tcrrani quam sub terra. Et est in boc
scens. magna ditrercntia : quia tempus quo dies
Secunda autem causa est, ut diximus, prolongatur super noctcrn est duplex, in
propinquitas lunae ad marc habct enim : quorum uno crescit dics, in altero au-
luna eccentricum sc defcrentem et cpici- tcm dccrescit : et diebus crescentibus ac-
clum, sicut et alii quinquc jilanetse : ct cessio diurna fortior (juain sit diebus de-
ideo quando descendit in utroque de- scendcntibus : et idco ca-teris paribus
scendit versus terram : et est fortior mo- fortior est diurna acccssio a solstilio ;bs-
tus ejus in mari quam quando asccndit : tivousquc ad ajquinoctiurn hyemalc. In
ct si dcscendit ad breviorcm partcm dia- utroque tainen tempore fortior est acces-
metri in eccentrico, et ascendit in epici- sio diei quani noctis : sed in diiobus
clo, adbuc conforlatur motus ejus, licet aequinoctiis, co quod sol tunc est ^'([ua-
non sit adeo fortis, sicut fuit quando in \'\
temporc supcr terrani et sub terra, et
utroque circulorum descendit : et con- a;qualcs sunt acccssiones diei accessioni-
tingit idco. quia onmc movciis aliquid bus noctis. Sed ab a^quinoclio hycmali
f;i2 I). AIJ{. MA(i. OHI). PHv™.
usqiic ad solsUlium Jiyomale, quia iii illo Istis if^ilur causis sic determinatis,
ci'(;scuut noctes su[M;r dies, conrorlatui- consideranduni est si plures eoruni con-
accessio iioclis super accessioneni dici v(!niant in uno mari vel pauciores : se-
quffi (ist a solstilio hyeniali us(ju(! ad cunduni hoc judicanduni est de accessu
a^quin(jctium a^stivuui, eo (|uodtunc- di;- rnaris et recessu.
crcscUnt noctes : cuin lainen oiniH;s ac- (>ausa autem qufjc prader has in inUi- cauf
cessiones nocturnai aml)oruin isloruin rioriljus est ventus a(J)uvans aut imjie-
teuijtorum fortiores sunt quam diurna} diens accessum rnaris. Diximus sujierius
eoruindem temporum. Kit autem hoc quod in profundo maris elcvatur ventus
priEcipue quando luna diu est super ler- qui facit mare ehullire : et ille non deve-
rani cum sole ; et ideo si luna ascendit nit ad littus maris nisi raro valde : sed
in Rne (jcminorjflgjjk vel in principio ventus validus qui flat in littore maris,
Caiicri super manr^aliquod, confortalur est elevatus de terra, et est aliquis duo-
multum accessio ipsius : eo quod nullum decim ventorum de quibus in liliro A/e-
signum liahet tam inagnum circulum su- leororum determinavimus et si ille vali- :
per terram sicut illa quae diximus : ])ro- dus est, et venit ah eadem parle unde
pter quod dies eorum longiores sunt. E venit accessus maris, hoc est, ah Oriente,
converso autem fit quaiido est in fine Sa- tunc impellet mare tuinens ante se, et
gittari, vel in principio Capricorni : eo confortabit accessum autem maris. Si
quod iliorum circulorum maximus suh venit ab Occidente contra accessum ma-
terra, et longior nox ipsorum. ris, repellet aquam, et accessum maris
(jwinta Ouinta causa cst confortatio lunae ex impediet : et in aliis ventis est similiter.
ciausa.
Iribus, scilicet ex loco et ex stellis fixis Mare autem secundum molum
accedit
sigijificantibus effusionem aquae, et ex lunae ah Oriente, et secundum motum
plameti^s quihusdam pauciorihus vel plu- ejus ah Occidente quando occidit luna ab
rihus : quoniam quando luna fuerit in si- hemisphaerio nostro et ideo sunt duo :
gnis aquaticis, et preecipue in Piscibus accessus ejus, ut diximus. Et ideo consi-
vel in Aquarii fine, confortabitur efle- derandum est de vento valido, utrum sit
ctus ejus ex loco coeli in quo est, Si au- flans ab eadem parte accessus vel reces-
tem fuerint ibi stellas fixae significantes sus, sicut docuimus. Crescit autem ac-
inundationem aquarum, sicut sunt stellae cessus vel recessus aliquando per acci-
quatuor quse sunt juxta effusionem aquce, dens, et similiter decrescit, hoc est, ex
vel sicut sunt Pleiades et aliae stellae ve- sirtibus vel scyllis vel insulis vel latis re-
hementer humidae, tunc magis adhuc ceptaculis quae sihi ohjiciuntur, vel ex
coafortatur effectus lunaj supra maris fluminihus aliquando. Quando enim ac-
accessionem. Sed si luna in loco illo cedit mare, frangitur impetus ejus ex sir-
descendit ad hreviorem partem diametri, tihus et insulis et collihus qui sunt iiitra
ct alii planetae duo vel tres vel quatuor mare, qui colles apricantla vocantur, et
vel quinque vel omnes sex juncti fuerint apud Graecos dicuntur scyllx : et quando
ei in signo humido et stellis vehementer impetus ejus est confractus, modesta, et
hunridi^ : et sic tunc planetae etiam om- contracta effusione etfunditur super littus
nes, vel possihiles cx eis fuerint etiam et recedit. Similiter autem aliquando re-
desccnjdentes ad brcvitatem diametrorum linetur locis latis, et diifunditur dilatatum
suQrum, erit accessus intolerahilis et diu in illis : et tunc iterum minus iinpetuose
aurans, et forte per plures dies durabit, et minori quantitate effunditur super lit-
et iuhinerget forte loca vicina, nisi im- tur : aliquando autem infunditur aquis
pedialiir per accidens propter loca conca- fluentibus, et facit flumina redundare, et
va i« quihus recipitur mare exiens, vel retinet aquas et instagnat eas, et cum il-
pi'opt©r aliud aliquod accidens. lis omnihus aquis postea redit ad mare :
;
IJ|{. I 1)E CAUSIS ELEMEM., TRACT. II Gia
et tiinc iinpctuosior est reditus et majo-
ris aquce quani fuorit accessus. Aliquan-
do auteni littus est convexum : et illa
convexitas potest esse duobus niodis ver-
sus marc vidclicet, aut versus terram :
et si est convexum liltus versus mare,
seniper inipetus maris accedentis con- CAPUT VII.
stringit ad gil)l)uni litlorum : et ideo scm-
per modesto lluxu venit marc terroe illius.
Quando autem planum est versus mare,
et convexum versus terram, tunc accedit
mare cum duplici impetu quoniam : Et est Dir.RESsio declarans et dcstraeus
unum impelum Iiabot ex impulsu pio- tres seclas erroris circa arcessiones
prio, et secundum habet ex casu de con- maris.
vexo. Quoniam autem liabet convcxum
ad utramque partein quando quasi qui-
dam mons longus est sub aqua in littore,
et in illo mari conslringitur impetus
proprius maris quando accedit^ et rema-
not inipetus secnndus qui est casu exu- Quaerunt autcm nonnulli pliysiologo-
convexum illud. Si-
berantis maris ultra ruin qui lunain non dixerunt esse cau-
mile autem videndum est de accessu sam accessus maris, et fuerunt duce «o-
maris. Quando enim confortalur acces- ctae illorum. Teraporibus enim ])aucis ante
sus, tuno debilitalur recessus, et e con- nos quidam Arabs iii Ilispania Arabica,
verso : et quando prolongatur tempus cujus nomcn cst Alpatiatius, qui dixit to-
unius eoruin, tunc breviatur alterum eo- tum coelum moveri motore unico primo,
ruin ut in pluribus, nisi impediatur per cujus motus pertingit in oinnc quod est
accidens aliquod, sicut diximus. ct illc quidcm molus circumagit igncm
Igitur hffi sunt causse confortantes vel pcrfecta circulatione et aerem a([uam :
debilitantes acccssum vel recessum ma- autem non movet ad porfectioncm circii-
ris, et quaedam aliae quae in astronomicis li, sc<l ad scmicirculuin cuilibct tcrra^ ac-'
sunt tractandiE. ccdit, et tunc recedii proprio pondere,
Alia autem sccta diccbat, quod in aorc
cxspirat ex seipsa, ct non cx virtutc ali-
cujus motus coelestis. Et duin spirat, ele-
vatur et cfTunditur supcr littora sua : dt
dum exspiraverit, tunc rcdit ad alvcum
suum. Dixerunt autem signum hujus
esse, quia spiritus multi nascuntur In
humidis corporibus et calidis. Cum au-
tem mare sit magnae quanlilatis valde,
et sit humidum, impossibile est quod ca-
lor solis et naturalis calor maris non ge-^
ncret in eo multos spirilus ventosos, qui
tumescerc et spirare et gultuare faciunt
mare.
Sed improbatio dicti Alpatiatil cst,
quod si maro movclur ad inotuni prirni
(jui movct motum diurnum, non dcborct
(314 J). AKB. MAd. OHI). PM Kl).
in.irc inovcri nisi uno rnodo ai) Oiicnle causalur al) ipso. Sic uutoni vidomus
sccunduni inolunMliurniini clcinn l(!rra :
scrnpcr acc(!ssijiu uiaris poni cl (icri
sil rolunda, non cssct causa quarc rnagis
(juaudo liiiia taii^il (•irculuin hcmispjiai-
rcdirct a(|ua ah uno punclo (juani a pun- rii : vi(l(d)ilur i<,ntur causari cx motu lu-
cto altero circuli maris vel lerrai : ct nai. Si quis autcru dixerit, (juod idco non
tunc marc complerct circulum super tcr- causatur ex luna, quia si esset cx luna,
ram cl tunc omni die destrucretur agri-
:
deberet ticri in fluminihus ai in fonlihus
cultura, sicut diximus superius contra et stagnis omnihus, dicemus quod non
cos qui dicchant inare moveri secundum est eadcm dispositio aquas iu oinnihus
motum diurnum orhis. Cum igiturnos his, quemadmodum dixirnus superius :
multas diversilates motus maris invenia- mare enim est sicut totum, et flumina ct
mus, et multos modos r-editus ejus, sic- fontcs et stagna sicut partcs :non ea-
ct
ut patct ex supra scriptis, clarum cst dcm opcratio in toto et in partihus, quo-
aquam maris in accessum et recessum niam totum colligit virtutes plurimas
non scqui motum primi motoris qui est quas partes non liahcnt cnim : flurnina
suhtilis aquaj sunt et dulcis et mohiUs et
diurnus. Dimittamus autcm nunc dicta
Alpatiatii : quia cum naturalitcr voluit fngidae propter causas quas diximus su-
loqui, erravit, et in errorem suum indu- pra : stagna etiam suhtiliantur fontihus
xit multos alios se sequentes, sicut in apertis vel occultis qui influunt in ca : et
parte ostendimus in secundo Caeli et cum sint paucee aquse, sufficiunt fontcs
Mundi. ^*'^^^ ^'^ suhtilitatem. Et hoc non potest
Contra secundam autem sectam est, esse in marihus, in quihus est multiludo
-'quod si moveretur mare, quia spirat na- aquae magnae : et ideo maria influcnt et
turaliter, sicut alia in quihus generantur refluent et non aliae aquae : aquae enim
venli et vapores spirituales : et tunc de- omnes aliquid accipiunt imitationis a lu-
bet fieri accessus ejus et recessus per na quando ascenderit super eas, licet hoc
insensihile.
unum modum semper : quia opera natu- sit
rae sunt uno modo : quia causa eorum Hoc autem maxime videmus iii humi-
un(> modo se habet. Nos autem in mari do aqueo complexionali, quod est natu-
hoc non invenimus, sicut patet ex dictis. rale animalihus etplantisel mineris. Xam
Amplius si mare spirat, absque eo quod cum fuerit luna crescens in lumine suo
niQveatur a luna, tamen non movetur per primam partem mensis, videmus in
nisi a luna a fundo sempcr et
et spirat : corporibus animalium praecipue homr-
sic oportet ut habeat locum majorem num humorem abundare in superficie
semper et sic numquam revertitur
: : corporis, de profundo ebullientem ad ex-
quia ex quo spirat, ex seipso semper spi- teriora et cutem esse magis plenam, et
:
pabit, et semper ebullit et nos hoc non : juncturas membrorum magis occultas, ct
invenimus, quia non videmus redire esse venas magis tectas et profundatas,
mare tunc sufficit ei locus suus et non
: : et cibum sumptummagis impinguare
est in eo aliquis spiritus, qui tunc expel- quam in alia parte mensis quando luna
lat ipsum de loco suo. decrescit lumine. Et haec ornnia magis vi-
Amplius autem est, quia natura aquae demus fieri quando luna est in die super
est ut vadat inferius ad terram. Si ergo terram, quam quando est suh terra et :
elevalur ex spiritu quando exspiraverit, praecipue fiunt haec quando clevatur ab
descendot inferius tantum, et spirando Oriente usque ad medium coeli, et minus
elcvahitnr sursum tantum : ct tamen ejus quam quando cadit ab angulo Mcridiei :
contr;u'ium videmus, quod sequitur mo- propter quod sapientcs medicorum vo-
tum lunae, ad hoc quod posito aliquo po- lentes impinguare aliquos, id est, confor-
nitur, et destructo dcstruitur ot hoc : tare, niaxime ohscrvant tempora qua^
:
LIIJ. I l)E CAIISIS ELEMENT., TRAGT. II &15
diximus in infirniis : unde niaxime atten- rum non pascnntur nisi hora quando lu-
ditur motus lunse : et secunduni oum cri- na ab hori/onle eK'valur ad nuHlium c(oli
tica dios numeratur. Et vidimus nmltos el afio tomporo rodount ad latibula. ot
qui infirmati sunl luna croscente : et non qujerunt pastum. Illa onim sunt fri-
quando luna oral supor torram olovata ab trida valde viscosam habontia humidila-
Orionte ad nu^dium quod evaseruntcceii, tom, quae a calore naturali ad motum ot
de nuignis inlirmitalibus eo quod natu- :
dosiderium non potost, nisi
cibi resolvi
ra tunc erat fortis, et humidum comple- quando luna confortata movetur et mo-
xionale et movobatur lunc motu nutri-
:
verit ea. Vidotur aulcm in cancris lluvia-
tivo corporis. Alios autom vidinms de libus, quod ploni sunt luna aucta, ol do-
Miinoribus inlirmitatibus mori : ([uia in- ficiunt et macri sunt quaudo luna osl di-
coperunt inlirmari luna decrescente, et minuta et decresccns. Venenosa otiam
non existente supor torram, et prajcipue aninuvlia quorum humidum vcnonum est
si luna recedens ab angulo media^ terrae et morsus vcnenosus, pejorem luibout
iii inforiori hemispluerio. morsum luna crescente et confortata iu
Similitorautem humida nascentia plu- lumino, et ascendcnte a circulo homi-
rinuun in animalium rocipiunt varieta- spha^rii, quam aliis temporibus : humi-
tem secundum luna' motum, quemad- dum enim vencnosum est eis naturale
modum diximus : augentur enim et mu- humidum et tunc estvigorosum et mul-
:
tarantur velputrescuntad prsedictos lunee tum : et ideo plus inlicit oa qute mordcn-
nuitus, ita quod
animal habeat aposte-
si tur.
ma, et de noctejaceat sub radiis lunae de- Idem autemsignum est inplantis : quia
licientis, prseci[)ue quando luna est in plantae luna aucta in luminc et elevata
calido sicco cceli, forte moritur animal a circulo hcmisphaerii per modicum cul-
ex parvo apostemate quoniam tunc lu- : tum convalescunt, et citius aliis crescuut,
na maturat, sed putrefacit et corrum- et producunt fructum. Et quae in opposi-
pit. tistemporibus planlantur, vel forte cx-
Crescunt autem etiam tunc humida in siccantur, vel non de facili et cito couva-
matricibus ffcminarum animalibus, quan- lescunt. Saporosiorcs etiam sunt fruclus
do luna humida vigorosa
crescit, et sunt et herbae quando luna crescit et asccndit
plena spiritu vivifico quando luna crescit ab hemisphserio circuli, quam sint tcm-
ait ab horizonte, ita quod tunc et facile poribus aliis. Et hoc ita ad sensum con-
concipiunt, el facilius filios masculos con- stat,quod non tantum modo sapientes,
cipiunt ([uam alio tempore. Et est partus sed communitas agricolarum hoc confi-
ille vigorosior quam alio tempore con- tctur.
ceptus, et praecipue si augetur virtus lu- Hi etiam in transmutatione metallo-
nae cx quinque illis causis quas superius rum et lapidum operantur, quos alchi-
diximus. Et si sunt ova in ventribus mistas vocamus, tcmporibus incrementi
avium nata in temporibus illis, erit al- lunae : et confortante et ascendente ea a
bugo eorum multa et vigorosa quia al- : circulo hemisphoerii, puriora producunt
bugo est radicale humidum, ex quo cor- mctalla, et puriores pcrficiunt lapides, et
pus avis fit, et vitellum pneparatur in magis figuntur spiritus et certius ope-
cibum. rantur, et praecipue quando sunt bene
Similiter autem multa animalium periti non praecipitantcs opera sua, sed
aquaticorum invenimus, qua? latent in exspectantes opportuna tcmpora, quan-
latibulis, etsunt debilia lunadecrescente, do opus adjuvatur virtutecoelesti.
etnon [)ascuntur tunc quoniam calor : His autem omnia similia inducere lon-
eorum est debilis. Luna autem crescente gum esset haec enim quae de singulis
:
egrcdiuntui' et pascuntur, cl [)lura illo- rorum generibus induximus, satis suffi-
liii;
I). AIM. MA(;. 0151). l»I{/i:i).
ci(!i)lcr sijdI, iuJ nostr.-c jtrobalionis iiilcn- quam aquis marium talium.
n,'flund(,'t in
tionem,
S(.'cun(iaaul(;mcausa esl, quod forleadeo
iongai sunt a via planetarum, el quod luna
numquam ligit in eis radios suos, sed
transeunt aqua) rotunditatem. Kt ideo non
est mirum si taje mare non accedit, nec
recedit. Tertia causa est, quia forte terra
maris in fundo et ripis cst rara mollis,
CAPUT VIII. quse non continuat in se vaporem gene-
ratum, sed paulatim emittit eum etlunc
:
iterum, ut siiperius diximus, mare nec
accedit nec reccdit.
Maria autem in quibus quidem est cau- Ma
E/ csi DiGREssio dcclarans diversitatem sa accessionis et recessionis, et
tamen nec ThC
marium in accedendo et recedcndo. accedunt, nec recedunt, sunt tamen in ^'W
hac passione propter tres causas, quarum
una quod lunae ascensio a circulo
est,
hemisphceri non respicit nisi unum litto-
rum ejus eo quod magnum nimis esset
:
spatium inter unum littus et aliiid, et lu-
Omnibus autem habitis quae de causa na movet non nisi unam partem aquK, et
accessus et recessus marium dicenda vi- illa superfunditur alii, et non generantur
debantur, nunc complentes quse de hac iidem accessus et recessus, sed potius ven- •
materia dicere intendimus, inducemus tus est crispatio undarum, sicut est in
diversitatem marium et recessum. mari Pisano. Alia causa est, quod quan- Mare
Tria genera Dicimus autcm ffenera marium
tria do luna, quamvis fuerit in directo ali- "'
esse in communi, etunum quidem genus quorum marium, non tamen habet litto-
est, quo nulla causa est accessionis et
in ra demissa et insulas quibus superfunda-
recessionis. Alterum autem in quo est tur, sed constringitur accessus ad altitu-
quidemaccessuset recessus aliqua causa, dinem littoris et non percipitur nisi for-
:
sed tamen non apparet in eo accessio et te in hoc quod mare percutit littus una
recessio. Tertium autem genus estin quo hora plus quam alia. Tertia causa est flu-
est causa accessus. Nec ipse motus acces- xus maris aliquod enim mare fluit, et
:
sionis ex una vel pluribus de tribus cau- cum movetur aluna, spirat, et statim de-
sis esse, est necessarium : quarum prima fluit antequam exspiritu extra locum pos-
est, quia aquae alicujus maris paucae quae sit extrudi et ideo non recolligitur ut si-
:
recipiunt augmentationem in hyeme ex mul accedat, sed defluit pars ejus post
pluviis, et decrementum in aestate, et re- partem et non sentitur accessus ejus.
:
cipiunt augmentum ex inundantibus Maria autem in quibus sentitur acces- M;
aquis : et illa maria liabent naturam sta- sus et recessus, sunt quae habent aquas t1"ur'
gnorum : et aqua eorum non multum erit spissas, et fundum solidum et littora so- ^"cJ
salsa, et est subtilis et ideo non colligit lida, et frequenter montuosa,
:
et habent
in se ilumen vaporem qui facit ven-
et alicubi littora depressa plana et lata super
tum expellentem aquam et non acccdunt :
quam planitiem supeifundatur aqua : et
maria illa nec recedunt talia enim sunt :
ab eishberum reditum habeat mare, sic-
quasi qii;edam stagna obviantia mari et ut superius diximus, sicut mare Indicum
:
Mare
propter lalitudinem eorum et exiguam etPersicum, quod est inter Gonstantino- '^"'si.
profunditatem non sentitur in eis acces- pohm et Yenetias et mare quod est :
sus maris: 00 quod prius disparet ante- Ciumphus Oceani in Aquilone, jiixta
:
LIIJ. I l)E CAUSIS ELKMIvNT., THACT. II GI7
quod liahitaiiiiis iios. (Jiiod auloiu oinui- suflicit : o[)oilet ouiui uaturalciu sciro
l)us his niirabilius ost, scribitur ot tlicitur causas [)roprias ot voras. Et ideo diceii-
a niariiuiriis dc inari Porsico et de nuiri duni inare Indicuni osse aquai spissu3 nia-
Indiae. Dicunt oniiu, ([uod illa duo inaria gis quaiiiPersicum : et lioc ideo est,
adinvicemcontinuantur, ot tainen haboui quia ipsum ost magis ad Meridiem, et
insulam ma^niaiu iii qua disjun<^untur : fervor solis commiscet ipsuin cuin terre-
et sunt proprietates eoruin mirabilos, slreitate mulla, et cxtraiiit ex oo liumi-
«rsi- Nam inare Persicuiu houo trauquilluui iluin sublilo, ot remanetgrossuui terrestrc
antlo •! ! 1- !•
iga-
• 1
navijrabile est ab introitu solis ad luituiiu
1 • • 1 • • •
por modum 1 !•
lcecis
•
: ot
I I
boc calido diuunu-
I •
Piscis usque dum injjfroditur initium Vir- tomovori non potest et ideo sole decli- :
ginis hunc incipit spuinarc et nubi-
: et uaute ad Meridiem quando est in princi-
lum esse, et undo ojus elovari contiuue pio Virginis, non movetur et nou oxspi-
us(pio (biin e|.!:re(litur sol initiuin Piscis : rat, et est status illius Iraiupiillitatis,
sed tamonmaxima ojus olovatio et bimus quando sol remotissiiuus in Mtuidic : ct
et tompostas est quando sol ost iii Sagit- bocest quando cst in Sagittario et in Ca-
tario in line, ct in initio Capricorni : et iiricorno : tunc enim residct aqua ipsius,
tunc inulti navigantes ineo periclitanlur : etnon potcst ipsum movcrc ad sj)iran-
est tamcn scmper navigabile : et ita simi- dum. Quando autcm sol incipil ascendere
liter est dc Mari Magno Occani, et de super ipsum a iMoridie, ct appropinqua-
maribus omnibus quce apud nos in siint veril ei versus iequiuoctialcm in signo
(miiee soptiino climatc. Marc autcm ludiic pro- Piscis, tunc movet aquam ejus ct spiri- :
wio? prietatcm habct oppositam maribus istis : tus ejus grossus non egreditur per partes
nam ipsum est tranquillum per totum subtiles, sedpotiusper ncbulasobscuras
tempus quo sol movetur ab initio Vir^i- oo quod multus est ct spissus : ct idco
nis usquo ad initiiim Piscis et summa : est obscurum valde ct est slatus tcmpe-
ejus tranquillitas ost, quando sol cst in statis (^jus, quando hoc maximc potest
fiiie Sagittarii, et in principio Cancri. A porliccre cl Iioc cst quando ost maxime
:
principio autem Ariotis usque ad princi- calidus ascendens superipsum in Sagitta-
piuin Virginis esl tempestnosum, ct ina- rio ct iu Cancro. Marc autcm Persicuni
ximc tcmpostuosum, qiiando sol ost iu sublilis aqua? est, et sublilis spiritus : ct
lino Gemiuorum ct in [)iincipio Cancri, illo cgreditur paulalim sole existentc in
el tunc marc Pcrsicum inaxime est tran- signis Aquilonaribus : ot ideo mare Porsi-
quod augct admirationem ve-
et cum tunc esttranquillum. Quando autem
iquillum :
hemonter, est quod haec duo maria ba- sol est in signis liyomalibus in Meridic,
bent continuas aquas ct lic(,'t utrumque : tunc frigiditatc dcnsatur spiritus, et cgre-
sit innavigabile in oppositis teinporibiis, dions obscurus et fortis facittempcstatom.
lamen Indicum mare omnino eflicilurin- Quodautem marc Indicum cflicilur oiu- Hatio quare
•! • • • 1 •! • • 1
niare In-
1 1
naviirabile et tenei)rosuni, quando sol cst nino mnavmabilc infestatc, ideo cst, ciuia dtum aii-
^ . • .
r^. 1» • . ^
quando est
in Geininis et in Cancro. l ersicum aiitcin vapor ejus spissus quando calclit, mul- inuaviga-
difliculter est navigabile ct cum periculo tuni retinct calorem pioptor matcrioB suie
et non omniuo tenebrosiim, quando sol tcrrcstreitatcm ct spissitudincm : et ideo
cst iu Sagittario et (^.apricorno. non sedatur, sed fortissinic et conlinuc
El lioc quidcm plurcs narrant Philoso- tuibat iiiare : et hoc non facit spiritus
pbi nalurales et Astronomi, sicut Albii- maris Pcrsici, sicut patet oinni scicnti
masar, etquidaiu alii : tamen causam non naturas vaporuin terrcstriuin, quos nos
roddunt nisi universalem valde, dicentcs in Whvo A/fleororuindetevmhiayimus.
hoc essc ex soie : co quod soi non so- autem praetereundum est de mari
iVon
lum, sed liina mirabiles habot elToctus in .Mortuo, et dc niari quod est in /Elhio-
movondo aquam maris. Sod lioc uon pia^ ct vocatur a quibusdam maro Indi-
18 I). ALIi. MAO. OIU). IM{/i:i).
^11111- (laiisarum ctiaiii dilinii (|iia-dam est luii- nilir
(•nm, oo qnod (^jiis in iiiia parlf! uriive
pliiiiM (iiKMiidairi conliiuiatiir, 4110(1 iiou- versalis, el quaidam ininus uiiiversalis, et pai
lai
cuin ta- et qua-dam particularis. rniversale enim
liuni illoruin acc('(lilv(!l rec(idil :
ineu luna et sol orianlur ct occidant su- fuit (jiiod lolam subincrsil babitabilcm,
factiim fiiit sub Noc, ut meminit
per maria illa. Ei liujus causa est, (juia siciit
eorum marium spississima iMoyses, quod idcin puto esse quod fa-
a({ua utriusque
ctum sub Dcucalione el Pyrrba, ut
est, quain lumen solis pcnctrare non pot- fuit
ejus subtiliaiitur ita testantur })oetai (jraici (it Latini. Particu-
est : nec vapores
et ideo ncque accc- lare autem fuit saepius quod uiiain foitc
quod hulliat : stat
dcns, neque recedens. Et hujus si^nium terram aut submcrsit aut iiifudit ad tem-
Causf
omnino vivil in maribus ])us, licet non submcrgcrct in toto. Caii-
est, quod nilul versal
sa autem universalis diluvii est, in qua
lu
nec ali^iuidprope juxlaea gcrminat,
illis,
nec bene navigabilia sunt propler aqu» conveniunt omnia simul et codestia et
spissitudinem et corruptioncm. Corpora terrestria causantia inundationem a(|uffi.
maribus merguntur, Causa vero minus universalis cst, in qua
etiam quse in aliis
natant in istis proptcr spissitudinem suse quffidam ccelestium conveniunt, et quie-
Causa
aquae. In ceeteris autem maribusestidem dam tcrrcstrium. Causa vero particularis ticulai
iu
judicium. est, in qua conveniunt aut quaidain coi-
Hsec ergo de accessu et recessu maris lestia sola, aut quaedam terrestria sola.
dicta suntquantum ad hanc spcctat in- Antiqui autem theologizantes hoc non
tentionem in judiciis enim astrorum
:
ignoraverunt et ideo dixerunt, quod .lu-
:
qusedam illi scientiae propria remanent piter volens inducere diluvium, Xeptu-
Domino concedente, num fratrem suum habuit adjutorem :
(iicenda, de quibus,
determinabi- volcntes per hoc dicere, quod non ex Jo-
in mathemalicis scientiis
mus. ve, hoc est, ex ccelesti virtute sola dilu-
vium, sed etiam ex Neptuno qui virtu-
tem inferiorem significat, quse movet ali-
quando aquas ab inferiori terrse ad su-
periora. Dicuntur enim .lupiter et Nep-
lunus fratres, eo quod ab eadem con-
stellatione innascitur vis superior quse in
CAPUT IX. aquas convertit vapores et aercm, et vis
inferior de terra ebullire facit aquas ad
terrse superficiem : propter quod Jupiter
\
descendisse in terras dicilur, et vidisse
habitantium in terra malitiam.
Et est DiGRESsio declarans causam Sunt autcm quidam qui haec omnia
divince dispositioni attribuunt, et aiunt
diluviorum aquse.
non debcre nos dc his rebus quserere
aliam causam nisi voluntatem Dei. Quod
nos in partc conscntimus quia dicimus :
h;ec nutu Dci mundum gubcrnantis fieri
ad vindictam maleficii hominum. Nosta-
Nunc videndum cst de causa diluvii. mcn dicimus hoc Deum faccre propter
Dicemus autem in diluvio causas natura- causam naturalcm, cujus primus motor
les. cst ipse, qui cuncla dat moveri. Causas
Oportet autem scire, quod diluviorum autom suse voluntatis non quserimus nos:
apud Auctores quoddam dicitur univer- sed quserimus causas naturalcs, quse sunt
sale, et quoddam dicitur particulare. sicut instrumenta quiedam per quas sua
L1I5. l l)I<: CAUSIS KLEMl-NT., TRACT. II 019
volunlas in talibus producitur ad ollo- noni, et est illa causa couiniunis ot hujus
ctuni. prodigii ot alioiuni. Scinius autoni [)or
Quoruindain autoni .Viabuui sontonlia oa ([ua- iu II I'/ii/.sicurian <licta sunt,
cst, Imjusinodi [>rodii;ia iu torra liori ab oausaui oouununoui ot univorsaloin non
imaginaliono inlolligontiie qu;o movot csso pro[)riaui ot [)arlicularoni, nisi liat
sphaBrani luuse, et non ipsa luua vel ali- [)ropria [)or aliquod sibi o[)[)osituni : ot
qua stella. Dicunt enini, quod siout cor- hoc propriuiu d(d)uit ab istis in natura
pus hominis habet so ad animam, ila to- det(U"niinari. i\on autom suflicit scir^; in
la corporalis vel matoria genorabilium et uuivorsali , sed quaM'imus scire unum-
corru[)lil)ilium sc hahet ad motorem lu- quodque secundum ([uod iii [)ro[)ria na-
nse : eo quod ille proximus motor ost ta- tura se Iiabel : hoc eniin o[)limum ot [)or-
lis materiw : et ideo sicut imaginata for- fectum est genus sciendi.
ma aliqua, parat se corpus nostrum ex Nec potestmotorem lunai esse va-
dici
obodionlia quani habet ad animam ad num in imaginatione, quoinadmodum
Iioc quod iiuluat eam, ita modo lota ina- nos superius diximus quoniam si ita :
teria gonorabilium et corruptibilium ad esset, inordinatus osset motus ejus : et
induoudum omnom formani quam ima- ad hoc sequcrctur, quod omnino niliil
ginatur motor lunae et quia hujus mo- : ordinatum in infcrioribus remancret.
toris virlutem et imaginationem sequitur Qui autem inordinationom et aborratio-
sic materia gencrabilium, diouiit ipsam nom diluvii posuerunt in olevatione et
intelligontiam quae niovot orbem luna), depressione geuQar sphoeroe, non rclule-
a Platone dictam fuisse aiiimam mundi^ runt hoc ad orbem primum, cujus geu-
et amborum horum esse vocatam Deum, gar, sicut est centruin immobile est, sed
quia omnia implet. tantum ad orbein lunse quae aliquando
Quidani autem alii dicunt non esse descendit, et aliquando ascendit : et tunc
hujusmodi causam, sed potius superio- quia centrum circuli ascendere et descen-
rum exorbitationem. Exorhitalio autem dere necesse est, necessarium etiam est
est apud eos, quod planetse post longam ut poli desccndant et ascendant : his au-
circuitionem elevant axem qui Meguar tem descendentibus ot ascendcntibus ne-
sphairae dicitur, ot aliquando dc[)rimunt. cesse est descendcre et asccndere geu(^ar
Quando autem doprimunt, tunc aqua ofli- spheerse lunae : quod tamon non lit crro-
citur altior quam terra : et ideo inun- re, sed ad cursuin ordinatum ad intelli-
dant super terram, mergunt eaiii. Et et gentiam : sed dicitur aberratio ab Anti-
ha?c etiam secundum quosdam IMatoni- quis, idco quianon sequaliter semper se
cos et ^Egyptios dicta sunt omnes au- : habet ad centrum et meguar mundi, scd
tem sententias quae a diversis dictae sunt inaequalitcr.
prosequi inutile esscl. Ila^c igitur tamquam obscuro etimper-
Haec enim quae dicta sunt a physicis se- fcctc dicta rclinqucntes, dicimus supra
cundum aliquam rationom dicla suut : tractatum esse quod diluvii quod fuit iii
(]U()d enim motor lunae [)or imaginatio- torra, causam fuisse conjunclionom quae
noin sit causa prodigii hujus ([uod dioi- fuit in signo Piscis. Oportot crgo scire,
citur diluviuin aqua% aliquam vid(;tur quod conjtiiuiioncs planctarum sunt
haberc veritatom : quoniam licot niotor inulta?. Quandoquo enini omnes planetje
lunae non per imaginationom. scd por conjungunlur siniul in uno signo et in
sciontiam lunam moveat, tamon haec uno gradu signi, et in codem minuto,
scientia ordinat et rcgit cursum luna' et hoc est, sexagosima parte gradus : ali-
iinpressiones qua^ in matoria liunt genc- quando autoin oonjunguntur paucioros,
rabilium, ot ob(;dit ei matoria. Sed so- sive sex, sive quinque, sive quatuor, si-
lum liic diccre causam non habot ratio- vc tres, sive duo : et hoc fit multis nuj-
020 I). AIJ5. MA(i. OIU). VWAA).
(lis c-l vui'i(;lalil)us : cl siinl lol (juol iiio- ah ali(j : (;t, 1i(j(; (•(j^^iioscirniis iii liiiia (jiia;
dis (liversilicari conlinf^il |)laii(;tas jxr rocipil lunu-n a solc, cl lorinal ipsiiin ad
numcrum ct conjunclioncm : ct cst, sic- virtiitem suam iit lit lri}.Mdum et liunii-
ut dicimus, quod scnariaj conjunctiones dum, cum in solc sit calidum et siccuiu
sunt scj)t(;m. Possunt enim oinnes coii- lcmpeiate.
jungi {)r<'Bl(!r Salurnum, et possunt om- Ad lioc autem notandum, sicut dixi-
nes conjungi praster ,Tovem, et possuiit mus superius, quod duae stellai qu.-e siint
omnes item conjungi Martem, pra;ler universaliores in mundo et fortiores eo :
item pra3ter Solem, aul praeter Venerem, quod sunt sujieriores, aliquando conjuii-
aut prffiter Mercurium, aut praiter Lu- ctse [lermutanl triplicitatem in qua priiis
nam. Scpt(;naria autem conjunctio non fuerant : aliquando autem conjunjruntur
cst nisi uno modo, quando omnes con- in cadem qua prius fucrant
triplicitate in
veniunt, sicut etiam multis inodis lil conjuncta^. Cuin autcm pcrmutant tripli-
quinaria conjunctio, ita quod Ptolcmajus cilatem,tunc efliciiintiir in moveiido qua-
dicit numerum liarum conjunctionum si nova; : et significat illa conjunctio ma-
esse centum et vigiiili, quas leve est in- gna accidcntia et prodigia magna : et
venire secundum modum qui jam dictus mutationes generalis status elementorum
est de senaria conjunctione : sed quia et mundi. Cujus causam debet dicere na-
hocnonest utile, ideo prseterimus. turaiisAstronomus, quia scit astrono-
Ulterius autein notandum est, quod rniam. Et ideo dicit Philosophus, quod
quando duo planetae vel plures conjun- astronomia est altera pars philosophiae,
guntur, dupliciter possunt convenire : et Ptolemaeus dicit, quod judex elector
aut enim ita conveniunt, quod inferior et ohservator astrorum errabit si non sit
tegit et eclipsat superiorem, aut ita quod Philosophus. Est autem profectc liaec
juxtase stant quasi stent omnes qui con- causa. Cum enim sciamus jam per ea
jungi dicuntur super unam lineam Meri- quae in Coelo ei Mundo dicta sunt, cau-
dionaUs circuh hoc fit quandoquidem
: et sam esse universahter, et figuras et for-
in eadem longitudine supra ab Oriente et mationes esse in ccelo, et coelum quod
ah Occidente : sed non sunt in eadem motori propinquius est, esse universa-
latitudine a circulo aequinoctiali. Et hus in causando illud, oportet quod id
quandoquidem primo modo conveniunt, quod universahter est in superiori, dcno-
tunc vocatur conjunctio non vera. Dici- minetur per inferiora : et id quod primo
tur autem conjunctio vera, quia cum determinat ad figuram et speciem, est
stellae sint luminaria imhibentia sibi lu- circulus stellatus. Prima autem ad con-
men quod ad eas dirigitur, tunc inferior templationem ducentia, sunt Saturnus et
imbibit lumen usque ad centrum
sibi Jupitcr : eo quod unum movct frigidum
suum, et informat ipsum sua virtute. Et et siccum, et aUer calidum humidum et :
hujus simile videre possumus in corpore et cum ista conveniunt triphciter cum ca
humano, uhi unum memhrum transmit- triphcitate signi ex qua confortari habet
tit alii ipsum et humorem, et tamen et infiuentiam accipere, oportet quod jier
membrum recipiens informat iha secun- illas diias stellas loti mundo dispositio
dum suam naturam et virtutem quem- : infundatur. Permutatio autem triplicita-
admodum cerehrum spiritum et humo- tis dicitpermutationem priorum qualita-
rem sibi a corde ct hepate missum infor- lum elementorum universahter. Oportet
inat ad virtutem et operationem anima- igitur, quod cum istae duae stellae pennu-
lem : et testicuh spiritum et humorem tant triphcitatcm totius mundi quoad in-
sihi missum informant ad virtutem ge- feriora mutatio sentiatur.
nerativam ct formativam speciei : et ita His ergo sic pradihatis, dico quod cau- Caui
facit quilibet planeta qui recipit lumen sa universalis diluvii componitur ex '"vH
Un. I I)E CAUSIS ELEMKNT., TRACT. II 621
quatuor causis. Quaruni una est coujun- Et hoc cst quod pootie Grseci et Latini
clio se[)teuaiia vera planelafuui. Secun- cantant caruiinibus fabulosis : (juibus ta-
da est, quod fuerunt onines vel plures uumi IMato subesse asserit veiitateui in
eoruui in inferiori j)arte siu)ruui cireulo- '/'iin.ro. (Juod enini conlra lAcaoneni Ju-
ruui. Terlia est, cjuod talis fuerit conjuu- piter convenluui Deoiuni convocat, ni-
clio quie incepit in sii;no .V(|uarii juxta hil aliud fuil nisi C(,)njunctio qute facta fuit
septeni st(dlas, ([lue dicunUu- ht/dria [)lanetaruui et stellaruui lixaruui in signo
(i(/it{irii, et a quibusdain vocaliu' c/fiisor et gradu uno, in ([uo prinuim corpus nio-
(u/ii;r : quia de illisa[)tuiu esl, quod spe- vens fuit de iiatura a([ua3 quod fuit con-
cialeiu eirectum prodijj;iosuiu habeul in stellatio IMscis, ct ulliiuuui quod est luna,
niovendo aqiias : et cuin ibi incepit quod fuit de natura a([ua' : et ideo necesse fuit
est transiens in sij;nuin Piscis quod est quod et niedia luiuen suuin ad eauideiu
tri[)licitatis aquea^, et luaxiiuaiu habet naturam haberet conversuin. Quod au-
virtutein in illa tri[)licitate [)lus quam tem dicuntsuper eos deos tenuisse locum
('.aucer vel Scor|)ius, et quod hu'ril [)er- digniorcm in aulam, et populares deos
luutatio triplicitatis in illa conjunctione : alia ([uoe sortiri polerant loca lencre, ideo
tunc eniin oportuit ut Iriplicitas quae rc- diclum est, (juia coclestia corpora supe-
gnabat ante in Jioc mundo esset aerea, ut riora sunt in causando prodigia talia, et
aer humore et convertibilitate juvat ad eorum virtus quasi sententia priina : et
mullitudinem aqiiaruiu. Dico auteiu con- inferiores causae faciunt quod atlribuitur
junctionem aliquaiu incipere in uno si- eis a ccelestibus. quoe virtutcs infcriores
ij^no, et perlici in alio, quando centra vocantur. Populus deorum et successio
epiciclorum vcl ipsi epicicli ad se acce- doiuus Lycaonis nihil aliud fuit nisi im-
diiut prius in uno signo, et ipsi planetai missio luininis stellarum in signis Piscis,
C(jnveiiiunt paulatim in alio. Quarta au- et in kina : ([uia steUa dicitur combusta,
teiu causa est el ultima, ([uod kina fue- quando est sub radiis alterius, et maxi-
rit confortata viril)us suis hora conjun- nie solis. Ultra autcm processit in faci-
clionis su[)er quod ipsa asccnderet a cir- nus hominum et habitanlium torrani in
l culo heiuis[)bKrii, et ipsa conjunctio di- diluvii inundatione, sicut dictum est.
recte fuerit super aquas, et quod iueritin lliBC igilur estcausa universalisdiluvii,
hora et die et lunae : tunc cnim absque quod quidcm universale uiaxime fuit :
dubio luna habuit in se quidquid luminis diminutio autem istorum qu«adhoccon-
fuit iu omnibus planctis, et niovet toto currit, facit causani diluvii particularis :
illo lumine secundum naturam lunoe et : et minus diluvium secunduin quod
erit
ideo nou lunc paulatiin processit aqua, pauciores causae et minus fortes conve-
\
sed quasi exivit ad euiu dc intimis terrae nient aliquando enim solus veiitus ter-
:
visceiibus. Causa autcin alia fuit in infe- rae motus facit diluvium particularc ali- :
rioribus illis quidem et ipsa : quoniani quando est enim ibi vapor et sunt ali- :
oportuit tunc propterinotum aquai vapo- qua virtutum cadestium, sicut dixiiuus :
res esse plurimos in aerc, et in ipso vin- ot leve est haec oninia scirc ex [)nedictis.
cere vim lume : et idco fusaj sunt pluvia; Inventio autcni tem|)oris diluvii et quaii-
quge et vapores et aeris pluviam in titalis, et locus dcterminatus sciri non
aquam convertunt : una pars
et haec est possunt nisi ex scientia iiiotus aslrorum.
causa inferioris. Secunda autem fuit ut liaec igitur de proprietatibus aqua? dicta
essent multi vapores in -terra spissi et sunt.
fortes, quiex terra solida in aquas erum-
pebant et de abyssis aquas dejecerunt de
sedibus Xeptuni fratris Jovis qui in aere
domiuatur.
022 I). AI^IJ. MAG. 0I{|). VW.VA).
lo, (juoniiii iinutn csl, rjuod ipso rnodius
sil intor c(i'luin (;l tonani (;runmunir:ans
utri({uc uccij)i(;nd(j a Uivvn funios (;l va-
j)Oios et rcf(;rcns coilo id(.'rn aliniontuni :
quod yi^^^yplii dixerunt, ct Scneca cos in
CAPIJT X. lioc cst secutus : stellarurn vires auteni
accipit a co'lo el defert terrae. Et prirnuni
(juidein liorurn falsumessejam in Ca-io
clAfundo iivo\)dUiin est. Secunduni au-
Et cst DKinEssio declarans proprielales tem vcrum est, (juod quidem slellarum
aeris qiue dici/e sitnt ab Anliqais. vires dcfert ad tcrram quoniam vis ex- :
tremi non venit in extrcmum nisi jjer
medium et ideo oportet quod mediante
:
igne et aere omnis stellarum vis ad ter-
lam deveniat. Quod autcm medius sit,
Post hoc autem de projirielatibus ae- ija quod tangat et distinjruat utrurnque
ris est dicendum, et prfficipue delerminan- extremoruin, sicut intendit Seneca dicere,
dum est de motibus ejus, ulrum ipse ac- non est verum : quod ipse tamen opina-
cedat vel recedat quemadmodum mare, lus est sequens yEgyptios qui dixerunt
et utrum inundat aliquando. Non enim jgnem alium non esse nisi ex quo sunt
videtur idem non accedere et recedere corpora ccelestia : et non est id quod est
aeremex alicujus stellae proprietate, cum Jnter unam sphoeram et aliam, sicut di-
ipse sit magis mobilis quam aqua, et sit xerunt Antiqui. Est autem multum de
simplex : et conveniens sit simplex quod his dictum in libro Coili et Alundi, ubi
vicinius sit stellis, magis moveri a stellis probatum est ccelum nullum esse quatuor
quam illud quod est remotius ab eis. elementorum.
Sed quod nos il-
ecoiitra esse videlur, Secundum autem quod ipse sit est,
luin motum non sentimus, neque experi- fortissimus omnium elementorum eo :
inur. Si eniin talis molus osset, tunc opor- quod videtur ipsum cum spiritu dejicere
teret quod sentircturquemadmodum sen- turres et ripas, et cum tonitruo scindens
titur ventus non autem senlitur.
: ligna : et simile hujus dicebant, quod vi-
Propterea mentitur absque dubio Al- debant minuta semina in parietibus saxeis
patialius, qui aerem plus quam aquam di- paulatim penetrare lapicles et scindere :
cit circulariter moveri omni die cum : et ideo dicebant non esse mirum si aer
enim mobilior sit, a quo sumitur circu- spiritualis etiam magnum corpus scindit
latio ejus, si circulariter moveretur ?iion et dejicit. Est auteni inhoc deceptio, qui
eniin taiitum putandum aerem moveri a reveraaerfacilius alteratur quam aliquod
corporibus cadestibus, sed niovent euin aliorum elementorum : et ideo de facili
orbes quinque planetarum, qui sunt Sa- frangitur in sonis et vocibus, et de facili
turnus, .lupiter, Mars, IMercurius, Yenus. grossatur et subtiliatur. Quod autem de-
Et quia stella? illa:' jdurimorum suntmo- jicit et scindit, ideo est quia est vehicu-
tuuin, ideo multus est inotus aeris et va- luin virtutis percutientis, sicutest veliicu-
rius : quia tredecim stell(B proeter Solein lum in corpore virtus naturalis spiritus
et Lunain, in eis liabent motuum varie- naturalis impellentis aerem. Et de hoc
t*ites. determinandum iii J/^^/for/^ cst», ubi de
Quatuor aulein Antiqui de aere dixe- tonitruo habitus est tractatus.
' III Melcoroium, tiac. m, cup. 4,
Lin. I DE CAISIS ELEMEXT., TRACT. II G23
TtMtium autoni est quod diouut (lc ae-
ro, quod onuiihus quoe auuontur, natu-
ralia prwhoat iucrouionta : vidont oniui
torraui iu liortis non oousumi n(>c uiiuui
([uantuuicuniquc sit fortilis horharuiu ot
arhorum : et maguis sylvis, incrcmouta
dantur ox eodcm modo se hahonte torra CAPU T XI.
ot aqua, ut dicunt. Et hoc etiam est fal-
sum omniuo, quia augnu>utum lit do nu-
tiimouto : prohatum ost autom iu autorio-
rihus lihris l^cri (jcneseos et do Aninia,
ot (io aliis. quod uiliil composituiu nu- Et est digressio declarans proprietales
tritur siiuplici, sicut uihil compouilur ex igtiis, quas liabet in loco siio, et extra
simpUci : ot ostondunl opora rusticorum locuni suuni vgredicns.
qui commiscont a(|uam stercori quaudo
rigaro volunt plantas. Socuudum autom
dicta non oporterolriyari i^lantas por plu-
vias, nec oporteretcihari animalia : quo-
niam aor et vej^elaret et augeret singula
eorum usque ad statuin. Consequenter autcm nos loquemur do
Quartum aulem quod Autiqui dicehant igne et de proprietatihus ejus, de quo nos
de aere, cst quod esset spiritus deorum. tria delerminare oportet, quorum pri-
IJicehant quippe aorem coutinuum esse mum est, qualis sit ignis in sua sphaera.
usque ad cirlum, et aerem csse id quod Secundum autem est, per quam salvatur
distinguit inter spluoram et splia?ram ot : natura ignis extra suum locum, cuiu non
idoo virtulos coelestes, cojlcstcs deos vo- couvoniat alicui alii elemento. Et tortium
cahaut. Dicehant pi'imo influi aeri sicut eiit de motihus ejus, et de diluvio ignis
vehiculum quo vehoronlur in omuo quod quod tangil Pialo iii Thnuio.
est : et dixerunt (;x ipso altrahi dcos, et Dicimus igitur iguom in suo loco esse
aniiuas in omne quod animatur et vivit, suhlilissimum corporum eloiuentorum
et dicehatur esso sententia qua; inventa specie, et oh lioc etiarn lcvissimum ot in
est in carminihus Orphei. Et hoc aliquid hoc loco qui simpliciter est sursum, lo-
hahel veritatis, qua; tameii iii fahulis per- cum autem illum sihi attrihuuul Philoso -
mixta est. J\on onim est verum quod aer phi, oo quod naturalis est ei quia mo- :
portingat ad ctclum, sicut suporius ost tus et lumen sunt dissolvontia corpora et
hahitum, et etiam in secundo hujus volu- suhtiliantia propter quod materia ele-
:
minishahetur sed : virtutesctjclestes trans- mentaris in majori suhtilital(! ot rarilatc
porlantur per aerem in radiis stellarum esse non potest quain suh forma iguis :
quu' discurrunt per aerem, et coujuu- ost autom etcalidissimus, co (|uod motus
guiitur inforiorihus radiis, cum in his vir- ot lumoii generativa sunt caloris : ol prop-
tutihus eflicaciores sunt (|uam ipse aer. tor hoc calor factus ost igiiis naturalis :
De aeris autem divisiono {)or rarislilia, et est calor in eo in ultimo : (!t ideo ex-
et de aeris motihus et vaporihus et ful- stiuctivus est totius humidi : {)ropter
gorihus ot aliis quoe in aere gonerantur, ([uodcalor convonit igni essentialius ({uam
nohisscieutia fuit specialis, et considera- siccitas, (juoniam siccilas causalur a ca-
tio in lihro Mcleororuni. Ilaec igitur de lore (pii ost in igne. Proptor siccitatem
aeris propriotatihus dicta sunt. autem (ijiis qiiidam dixerunt i[)sum non
essc continuum, scd ex atoiiiis trigouis
et rotundis : quoniam non dixerunt csse
024 1). ALI{. MA(i. ()|{1). J»J{/i:i).
(•oiitimiiim nisi quod csl liiJinidnni, < iini (jnani .uj auijiin .Jovis convonit, nt dicit
Jinniidnni facial partcs llucre adinviccrn : Ovidius : scd iili doridcndi sunl, quia ga-
cl Jla lit cansa contirniationis : ignisautcni Jaxia aJi ornniJjus Auclorilius et Astro-
cuni non lnil)cat Jiiiniidnni, non est cori- nornis diciturcsse parscndi stcllali (jnarn
tinnns. VA linjns signurn diciint cssc, nuinquarn attin^it ignis : el distat ab ij)-
qnod cst jKMSj^icuurn corj)us, asscrcntes so ninito j)lus (jnarn ifrnis distct a tcrra.
corpus conlinuuni non cssc pci'spicuuin, I^^t idco miiuni cst dc iatuilatc Jiominum.
scd ])otins omnc talc tcrminare visnm : qui dicunt id csse luinen ignis : ai qnod
addidciunt quod iynis in atomis dcsccrr- tamcn lumen ignis non resplcndeat in tcr-
dil in aerem, ct opcraturin eo lumcn : ct ra. Quod autcin dicunt poetae essc itcr
hoc est qnodaercmilInminat.]'jt Auctorcs dcorum ad aulam Jovis, idco dictiim est,
istorum dictor-um fnerunt primi Demo- quia domus Jovis est Sagittarius, in quo
critus clLcucippus, de qnornm scnteii- via lactea praecipuc diirunditnr : et ideo
tia in \)v']nio Peri gcmeseos^ IdiWus disscr- tales ignari suntnaturarum qni lioc di-
Humidum, Scd quantum ad prajscntcm snc- cunt. De Iroc autcm in Melaphysicis
...
itnn cst. o fuit
est causa ^ _ / '
_ _
i
continuaiio- ctat intcrcmptionem, scicndum est liu- tractandum. Ifoc i<iilur cst nnurn corurn
njs in mixtis _ '^ _
_
tantum. midum causam csse continuationis in quae de igne liic sunt dicenda.
mixlis, et non in simplicibus cst cnim : Secirndunr autem est, quod igncm iii-
continuum secundnin essc mobile antc- venimus convalescere in radicibus lerrae,
quam sit humidum propter quod ctiam : in vcntribus montium et in terra contine-
corpus coeli continuum est, et non liumi- ri in materia cremabili, quod non conve-
dum et ideo humor non est causa con-
: nit alicui alii elernento : aqua enim in
tinuationis in omnibus. Et ideo peccant nulla materia nisi sit clausa in vase cx-
secundum consequens qui humidum uni- tra locum suum continetur sed ncque :
versaliter causarn continuationis esse di- aer, neque terra sed deserentes id quod
:
cunl : co quod viderent ipsvrm esse cau- conjunclum est eis, ruunt in prseceps et
sam continuationis Nec prop- in mixtis. festinant ad locasua. Ignem autem inve-
ter hoc est perspicuum, quod ipsum non nimus moveri deorsum sequendo quas-
sit continuum quia in liumida pcrspi-
: darn materias, et exardescere in eis, et
cua esse videmus, sicut apparct in aere non separari ab eis propter loci contra-
etinaquaetin crystallo et in multis aliis : rietatem donecconsumpta sit materiacre-
et idco dictum hoc cst erroneum. mabilis in eis : propter quod quidam
ignis non Ignis
'^
autcm iu sphtera propria uou lu- Pliilosonhorum dixerunt iffnem elemen-
lucei in pro- .
.
pria spiiee-
ra.
cet : ad liocprobanduin inaliis locis addu- tum non esse, sed ex motu non in loco
ximus rationes : sed quod hic suffrcit ad urro, sed in omni Hoc
loco generari. au-
proliandnm, illud cst quod dicunt Ale- tem falsum est :eterrorem eorum in ali-
xander et Avicenna, quodsilnceret, rege- mentis determinavimus. Causa autem
ret ct occultaret omne corpus quod est quare ignis sequitur quasdam materias
post ipsum, sicut facit omne quod lucet : exlra locum suum, ideo est, quia illa sunt
cum aulcm nullum corporum tegat eo- Jiomogenia igni, et sunt Jrabentia j)ropri-
rum quae suntsuperipsunn, constatipsum etatem loci ignis : et ideo moventur ad
in suo loconon lucere. Sunt quidarn qui ipsum : enim ignis propter
in ipsis est
lucere ipsum judicant in sphaera sua, af- calidum congregativus Iromogeniorum si-
ferentcs probationcm ad hoc cx albcdine bi et ideo tamdiu attrahit homogcnium,
:
galaxiae quae lactea via nomen liabet, per quamdiu sunt illa sibi connaturaha ut
* I de Generalionc et Corruptione, tract. i. cap. 8.
I.II5. I 1)1-: CAl SIS KLKMK.NT., THACT. II 625
l(MHis : et idoo dividil oa et peiielial ipsa
extrahcndo siibtile sibi liomogenimn. I^sl
autem causa islius ejusdem etiam vtdie-
menlia actiouis sua^ (jme adluTiel rebus
cremabilibus inseparabiliter : alia autem
elementa qualilales uiin habcnl per (|uas
attrahant sibi corpnra cl facianl ca sibi
homogcnia : ({uaproph-r rcniancnl sil)i CAPIT XII
contrariij : et ideo scmpcr fugiunt ab eis,
et redeunt ad loca sua naluralia.
.iiie Quod autem mirabile valde esl, (juod
t.
est lapis (luidam albus cujus nomcn est
A)tfis/, qui Irahit igncm cx maxima lon- 7:7 e.sl dic.uessio dcvldrans inotinn rl
giludinc, ct sequitur cnm ignis, et in- diluvinin If/nis.
llammatur in ipso : ct faciunt cum illo
deceptores sacerdotes lampades ad aras,
quas per seipsas dicunt accendi, ut sic
deludant populum simplicem. Se^iuitui-
autem ignis Anast album ubicumque
fuerit oppositus ei, sive superius, sivc in- Dicamus autcra dcinccps de tertio quod
forius, sive a dextris, sive a sinislris : et quffirimus de igne, videlicet de raotu et
ideo pro certo est, quod lapis illc spirat de diluvio ignis. Fertur autem a Pliilo-
quasi spiritu sulphuris, quo spiritu sic sophis ignein a sole moveri, et sequi
ignis ad locum attrahilur, nec tantura ipsum solis radios. Sicut enim luna hu-
attrahitur, sed etiam movetur ignis ad midum a(|utBmovet, ita sol habet inoverc
ipsum sicut ad rem in qua cst locus :
ignera, et quinque residui habent raovere
naturalis secundum ali(juid c.st sic- aerera : propter quod in acre multos mo-
tenim tus esse dicunt proptcr varietatcm mo-
ut magnes est locus gcnerationis ferri.
Et est diirerentia int< r raaterias talcs ct tuuin quinque planetarum aqua au- : in
locura : quoniain in loco res gcneratur et tem unura, ct in igne unum. Est autem
continetur : et ideo inoventur naturalia iste motus virtutis potius quara substan-
ad loca sua sicut ad sua principia gene- lia^: (juia cuin sol ordinatum cursum
rantia et continentia ea raateria : niatc- Iiabeat, nec varietur ex e[)liiptico vel di-
ritc autera istae sunt generantes, sed non versa latitudine, eo quod in motu tcnet
contincntes per raodura certuin scriben- cphipticam qu?e racdiura est Zodiaci.
tium, sed retinentcs per moduin fruen- Xoii possunt autcin esse in ignc raotus
tium et ministrantium quasi alimcntum. divcrsi propter lioc soluin quod radiis et
llic igitur et alia; hujusmodi sunt proprie- in radiis solis ignis proprietas in terras
tates. difTunditur plus et ininus secundum quod
Quod autera dicitur tres esse species sol ascendit ad Aquilonarera in Zodiaco,
ignis, carbonein videlicet, ct llamraam, vel descendit in Meridie eodeni : et se-
et non est diclum
luccin, nisi de igne cuiidum quod proportionaliter recto ra-
extra locum suura existente : ([uia in loco dio incidit terris, vcl obli(|ue, et secun-
suonihilhoruin est nisi dicatur lux esso, diim ([uod est in infcriori partc circuli,
non ab actu luccndi, sed a natura cjus magis calefacit quara in sujicriori, ubi
quod est luminosuni csse hoc enim est : longior est pars diamclri : et sccundiim
pcrspicuura condensatum ct hoc non : quod cst in loco arcto sphaer.ne circuli
diHV'rt raatcria a non coiuhuisato, sed in signorum, vcl distat ab illo : enim
Iiis
accidcnte diximus autem de hoc alibi.
: modis, sicut diximus iii lihro de Natura
IX 40
<i2() I). A\A\. MAO. OIU). IMM':n. *l
hnonnii ', sol niii^is fcrvcl sujxii- uMiiiii ctiiru ulcrquc istoruiu luoluuiri sit in cii- 1
rcj^iouciii qiiaui supcr iiliuin. culo codnm, noii liiincn sol liiihcl unicurn
Quod suiil (jiiiiluor luoili in suniinii \irlul(!in cx liis (iuohiis, scd duas : rjuia
(|iios sol solus Jiabcl, scilic(!l acccssus ad currcns sccundiim sif^na divcrsimodc
Zcnilli (^iijiul, cl rccliludo anguli, uni- rcs[)icit Zcnilli caj)ut, ct dcscend(!ns ct
vcrsalilcr lo(|uciido quanliliis anguli sc- iisccndcns iid aiifrom ct ojipositum auf^is
cundum quam ladius cjus incidit tcrra?, cxaltiintur ct dcj)rimuntur : lain equi
et arctitudo sj^hsera;, sicut est suh troj)i- autcm quam rotae faciunt inccndium,
cis, in quihus diu manct sol circa locum propter quod justc soli dalur movore
eumdem : et depressio solis ad terram i|i^nem. Splendor enirn cidefacit et calefa-
ex brevitatc diametri ex loco in quo est ciendo inllammat usque ad mediillas : et
sol, hahet adjutorium caloris a superiori tunc tcpcfacit in se novans humidum per
per stellas iixas calidas aliquando suh vapores extractos a medullis rcrum : hoc
(juihus est, sicut quando est in Leone, et enim secundum ordincm superius enu-
juvatur a stella quae dicitur canicida : meratum sonant equi solis. Movendo au-
et aliquando hahet adjutoriura |)er plane- tem ignem, ut diximus, impossihile est
tas, et maxime per Martem, ma- cujus utmoveat eum ut corporalitcr dcscendat
xima est calidilas etsiccitas. Licct autem dcorsum : quoniamignis simpliciter levis
jMars calidior sit quam Sol, non tamen est, et illius est super oinnia ferri et lo-
attrihuitur illi movere ignem, sed Soli : cari : et ideo si corporaliter descenderet,
ethoc dicunt contingere cx magnitudine hoc esset omnino contra naturam : sed
cor|)oris solis et quia magis est propin-
: movet eum ut diffundatur calor ejus in
quius ad ignem : et ideo fortius movet radiis. Propter quod Philosophi quidam
ipsum quam ^Lars. Jupiter autem etiam dixerunt. quod radii solis sunt calidiores
coadjuvat, sod incendere intemperate aliis, oo quod transount per ignem licet :
sicut est incendium Martis non est Jovis. non sit sufficions dictum eorum quia :
Habot priiBterea sol lumen a se, quod non ctiam radii lunsB transeunt por ignem,
hahol Mars, sicut in secundo lihro Iiujus ged tamen non sunt calidi, sed frigidi et
scientiffi habehitur. Lumon autom cali- humidi, sicut diximus superius. Dicatur
dum socundum otfoctum
ost esse et si : igitur, (juod sicut sol caliJus ost ot siccus
aliquando humofaciat, hoc non hahet in por olVectum, et non informatio caloris,
quantum ost lumen, sed in quantum est it;i radii hoc hahent in ofTectu : et ideo
lumen istius corporis A'el illius in quo ad ipsorum est movere ignem gonerando
humorem faciendum informatur. Sol igi- ignem in his in quihus generatur ignis ifi
tur propter causas quae dictffi sunt, mo- inferioribus. Et iste modus est qui tradi-
vere hahot ignem : et hoc Antiquis fuit tus est a Philosophis, quod ignis in ra-
ahsconditum quia propter causas quas
: diis solisdescendit adlocuragenerationis.
sol habot ad ignera movendura, ct se- Sic ergo dictum est qualiter est solom
quitur cursum solis, dividunt quatuor movere ignora.
equos, Pyroun, Eoura, et /Ethon, et Diluvium autera ignis cst, quando ox- Q",
Phlegon. Uuas autcm rotas assignaverunt citatus ignis a luminc solis exsiccat et
currui propter circulum doferentem so- inccndit climata calida. Et hoc aliquan-
lem, qui est eccentricus, etpropter ascen- do accidit universali causa, et aliquando
sura ejus et doscensum ad longiorem causa quae est secundum partera : ot ost
partera diametri ct breviorera. Licet diluvium ignis aliquando universale in
^ D(; Natura locorum, tract. i, cap. 3.
Lir>. I l)K CAUSIS KMvMI.Vr., TI{A( r. II (;27
leiris, el alitiuaiulo parliciilare, siicul cl Scorpioiicm Miical. Illa cr^o uxurhila-
(lixiinus (lc (liluvio a([ua'. Causaui auloui lio (|uaMi rahulosc sij;iiat, ([U(.)(l sol cj.-res-
uuiversaKMU (liluvii .\uli(iMi uou st^cuu- sus silZoiliacuui us^jut.' ad Auslruui IMiao-
(luui vciilalcui scivcruul. Dicil ciiiiu loulis, uiijla laliouc poltist ess(i vera :
IMalo, ([uod exorbilalio solis cl jdancla- scd lioc linxciuiil .Vnli^iui (juuudo ncsci-
ruin fuil causa diluvii i}.?nis, cl indMcil \ciiiMt causas caloris ignili (juas aliquau-
ralmlain dc IMiaclonlc, tiuain Ovidius a do facit sol. Si cj;;ressus cssct cunus
(inccis suin|ilam l.atinain fccil '
: ct dicil. solis (!xlia /odiacuin ad A([uilon(!ni
(luod licct vidcalur csso faliula, lamcn (juantuni est IMiactou, v.[ fecissct ciicui-
cst res vera : ct sunt liaec cjus verba : luin, revera noii atligissot Scorpioncin,
« Denique eniin illa ctiani fama qiuc no- exivisset Zodiacuin vcrsus A([uiloncm,
liis quo(iuc comparata cst, IMiactontcm nec totuin circuitum ad Aquilonem per-
i|uondain stdis lilium aircctantcin ofli- fecisset : et si lunc etiaiu cxorhilasset in
cium patris currus ascendisse lucifcros, ascensu et desccusu ad tcrram, rcvera
necservatis solcinnibus irrij^^itionis orbis, totam partem Aquilonarem dcstruxisset.
exurisse tcrram, cl ipsam llammis ccele- Et ideo non rcddiderunt .Ey^yplii causam
stibus conllagrasse, fabulosa tiuidcm iii fahula IMiaetontis qute sunt revcra
pulatur, sed rcsvera est : lit eniin lougo causa incendii. Sed potiusfinxeruntunam
intcrvailo mundi circuitionihus exorbila- (juam existiinaverunt : multacnim >l%y-
tio, quam inllaminationis vastitas scqiia- ptii crronec scripscrunt iii astris. Dixe-
tur nccesse est. » H;kc autcm verba qui- runt cnim, quod sol aliquando multum
dain Antiquorum cxponcndo dixcrunt d(;scondit, ila quod lunam videtur tan|^erc
solem ab orbita solita recedcrc, et etiam quando nmltuin saturalus cst liumorc
ixem solis longa circuitionc consumi, et Oceani : ct aliquando multuni ascendit
lunc deprimi currum solis, et torris ap- usque ad Saturnum, quando cgessit et
pioximare, et ideo terras exurero. Alii relevavit se ah humoro ct aliquando :
autem Atlautem (pii axcrn ctoli portat, slat super tcrram per dicm unum vol
aliquandodicunt rcmittere axem infcrius, duos, licet hoc raro accidat. Et ideoceie-
ct aliquando porrigere superius : et exin- brant sacra Solis simplicis, ct Solis du-
dc provenire tcrris vcl immensos calorcs plati, ct Solis triplali : et hoc expressit
vcl immoderala friirora. fabulam ct non rei vcritatem causoe se-
Ifae autem opinioncs sunt ferc omncs cundum quod postea compcrta cst.
quoniam compertum est solem
: Quod autoin dicunt mundi axem con-
Ifalsae
numquain rolinqucro viam (lua; est iiitcr suini, non intcUexcrunt hoc quodsecun-
ulrumque tropicuui, iiec plus declinare diim vcritatem ita sil : quia qiitnn axis
ad unum polorum quamad alium. Diver- qui ftief/uar spliHTX vocatiir, linoa sit
sitas autem ascendondi superius et infe- inlolli<,^ibilis non polost consumi,
quae
rius quae in aliis planetis cst pcr cpici- sed potius propter paulatinum ascensum
clum, nuUa cst omnino iii sole sicut per solis superlinoam, ct paulatinam dcprcs-
vorissimas observationes astroriiin com- sionem ejus super linoam axis nmndi :
pcrtum ost. Diversitas autem riuae est pcr et cum sic deprimitur et ehjvatur, tunc
ccccntricum, ordinata est, ot sol divcrsi- dicunt axem uri. Ex hoc etiam est quod
tato illa movetur omni aniio : nec um- diciintAtlantem aliqiiando porrigeresur-
(luam solis circulatio aliqua pcrvonit ad siim, et aliqiiando dcprimcrc dotirsum,
IMiactimtcm, qui inter coronam Ailriacnc socuiidMm philosophiam mcnlieutes et
'
Cf. II .Melainorph. Ovidii.
028 T). AMi. MAG. OHI). Vl\AA).
oxpriincntcs nKxliini ciirsus solis, I/icot jn inrcrioii : qiiia liiiic liccl Saliirniis sit
aiitcin h<cc ornnia fahiilosasint ct aliqiiid allior .lovc!, .Iiipilijr taincn niajoris cst
liahcant vcritalis, tamcn qiiia Philosophi qnantitatis, <!t Sol, qiiain aiicpiis alioriiiii.
non cst pcr hunc inodiirn loqiii scd pro- <lontiii;^Mt aiilcin istiid rarissinic : ct idco
prie, idco dirnitlantiir, ct vcritas sicut est rarissirni! inccndii lit diluviuin : ct hoc
explanelur. ^^^ quod vocavcrunt Antiqiii lonf/nm
Dico autcm incendii essc caiisam con- cjorhitalioncjii. Auges cniin planctarurn
grcgatam cx scptcm, hoc est, cx aggre- inovclur in ccntiim annis iinogradu pra--
gatione Solis ct Martis ct Jovis, et cx tcr aiigcm lunae : et idco diu currit orhis
loco congrcgationis, ut vidclicct sit in antequam cxorhitet ut convcniant trcs
Cancro intia cor Leonis et Cancm, et ex auges planctariim calidorum : ct hanc
(hametro Solis et Martis, iit videlicet vcrain diluvii ignis causam exislimo.
uterque ct etiam Jupiter sint in inferiori Niillam enirn hahet diluvium istiid in in-
partc orbiiimsuorum ct istud quod dixi : fcriorihus causam siciit hahuit diluvium
de Cancro, intelligo non de spatioCancri, aquae : quia inferiora clemcnta non pos-
sed de imaginc. Imago autcm Cancr-i in siint inovere ignem, ncque vapor cst
coelo brevis estvalde, etnonlonge distat materia, sed potius contrarius igni : sed
ab ipso cor Lconis in partc una, et quse- vincuntur in toto a supcriorihus clcmcn-
dam stella rubca quae est in Gcminis, et tis infcriora, et destruitur vapor. Kt hoc
cst de natura et virtute Martis in parte est quod dixit aliquis : quia malo finc
altera, et canicula est proprie in parte usus fuit in illo Phaetim miindum
qiiod
tertia ad Meridiern aliquantulum. Ex inccndit : quia incendendo liimine ignis
ipso autem loco licet imago sit aquea, ilhiminavit astringendo et consumendo :
tarnen est parvarum stellarum quia et : vapores foi'te ex igne elevari possent si
obscurum non multum impedit et pro- ilH essent in pingur ct viscosa materia
movet in altera parte pbis quam sol, ubi valde et igniti : et illi convertuntur in
diu figit radios circa idem punctum terrae candchis et trabes ardentes et assub et
propter spha;ise arctitudinem quse maxi- hujusmoiH, pcr quos totus mundus fere
ma causa cst incendiorum. ignis videtur : et hoc est quod poetae di-
Praeterea si sol sit tunc in infcriori parle cere volucrunt pervenisse favillam incen-
diametri circuli sui, proximus erit terrus, diimundi usque ad Phaetontem.
et alii planette similiter calidi, et opera- Solvitur autem istud incendium ex
bitur incendium non impediente natura duobus, quorum unum est sobs ecbpsis,
Cancri. Est insuper imago brevis, cui et alterum est efTectus Jovis et Martis :
statim conjungit imago Leoni, et Leo eclipsis enim solis non fit nisi per lunae
ingerit ci vires suas eo quod in ipso est
: interpositionem : et ideo radios cabdissi-
calor in statu summo Iriplicitatis ignese. mos separat a terra tamen fervorre-
: et
Est autem quartum, quod sol et planetse mittitur, et incipiunt fumare aqu« ct va-
calidi non sirnt impediti a stellis frigidis, pores mittere in aere, qui temperatur
sicut a Saturno Luna et Venere, et
ct partibus frigidis ab aqua et tcrra in eurn
prsecipuc a Saturno. Quintum est, quod descendentibus. Et hoc est quod cantatur
haec conjiinctio sit cum permutationc tri- fabulose patrem Phaetontis, qui Sol est,
plicitatis Saturni et Jovis : tunc enim doluisse de morte fihi, et subtraxissc br-
magna accidcntia producit. Licet aiitem men pcr unum diem, non quod die una
forte omncs septcm conjuncti tamen
sint, dui-et ecbpsis, sed effcctus suus durat
si tres (Hctae hahucrint vires, omnes aiias in obscui-itate niil)iiim per diem iit frc-
in proprietates siias converlent : et hoc quenter. Et ncmo mir-ctur qiiod diceunis
erit si aHse stellae frigiiUe siint in supe- cclipsim solvcrc incendium, cum eclipsis
rioi-i parte augiiim siiariiin. istte autciu parum diirct : quantumcumqueautem pu-
.
LIB. I 1)E CAUSIS KI.EME.M., THACT. li 629
nun linipidissiinnin liiinon solis sopare-
lur a i'i'iiioiu' ali(|iia, iinpossibilo csl (jiiod
non allerenlur in IVigidis oninia eorpora
illius rogionis : et ideo Aslronoini dicunl,
quod etrectus cclipsis duret per pliires
annos (juain sint hor;v eclipsis : sed scire
teinpus illud ad scientiain astroruin per- CAPUT XIII.
tinet.
l*riinnin aiitem in(}no sc manifestat al-
teritas incendii, est in infiino lcrrce : quia
cum per incendium aqua3 diminuta^ sint,
et terra et superlicies in pulverem, appa- A7 est oKiRESsio (leclarnns iinde jil resli-
ret quod vapor valide de profundis lerraj lulio posl iHlueiuin
elevetur in superiora, qui elevalus invol-
vitur in vapore a^pico, et propter nimium
calorem se elevantcm iiicenditur, et facit
maximas corruplioncsettonitrua, in qui-
busJupiter priBstat vaporcm terrcumfor-
tem, et Marsimmittit incendium : et cum Est autcm altercatio luagna inter Avi-
dissipatiir et cum comprimitur vapor, cennam et Averroem in siiis libcllis de
cadit fulgur, et rcsolvitur id qiiod exte- diluviis istis, qiiid sit reparans terras et
rius est vaporis aquei in roreni et plu- animalia qnae sunt in ipsis poslquam per
viam : et tunc mitij^atur inccndium. Et diiuvium aquai et ignis mortificata sunt
quia terra ministrat illius vaporis mate- ct exstincta.
riam, proptcr quod dixerunt terrain post Dicitenim Avicenna virtutes stellarum Opinio Ati-
cennae.
sacro ore clamorem dedissc ad Jovem qui commixtas viribus elemcntorum oinnia
movct vaporem, ut salvaret si quid esset formare et perficere, et non indigerc foe-
rcsidui, ne totuin combiirerctur : et Ju- inina nisi propter locum. Et ideo dicit
piter accepit filium, et inlcrfecit fiilgu- matricem non cxigi ad generationcm nisi
rando IMiactontem, ignes compesccndo propter bonum esse, ut scilicet formetur
qnod ignes fulguris inclusi iu
ignibus, eo inelius : et quia est raro perfectus locus
humido aqueo, fiunt qnod distillat post generationis alicujus inelementis propter
illos, et exstinguitincensa interra et aere. rcpcntinas mutationes elementoriim, idco
Ha>c quae dicta siint. dicerc habemus providit natura locum certiim qiiod est
philosophice de diluvio ignis. matrix fccminariim : sed nihilominus
ssepe conlingit lociim gencrationis cujus-
libet animalis aliqiiando esse contempe-
ratiim in elcmcntis : et tunc stellas asse-
runt producerc illius animalis specicm
cujus scmen estin clemcntis contempcra-
tum.
llujusautem signaintroducit plurima,
(juorum unum cst, quod nos vidcmus
mulieres gcneraii iii aliqiio loco ex ter-
ra, et postea per coitum miiltiplicari.
Aliud aiitcm, quod nos videmus ser-
pent(!s inagnos gcncrari cx caiiiliis, et
praecipue ex capillis mulieriim, eo quod
Ininiidiores et longiorcs sint quain ca-
(»:{() I). A\M. iMA(;. OIU). v\\a:i).
pilli vii"(>niiii .scjiiikIiiim iiiiliJiaiii : cl j^i:- siiiil, tciiii csl, el ossa el lajjides, iii (jiii-
nerali sic postoa por coiliiiu iniilli|)rKiiiil ,
bns j)rima lerrte commixtio iij)j)arel ciiiii
cl foriiiiil iii cis vis slclliuiim inarem cl liiiiuorc, (!t coaguliiti siinl, priiiio qiii(b;iu
fceiniiiain iic si dc; posleiilalc! sil v'\ sol- calido (;t sicco liuiniduin (;t liuidum ex-
licitiido. tiafienb;, deinde autem frigido et bumi-
Terriuni est et qiiod iu liis (jiia;diiiu (lo vaporosum in ij)sis comprimcnte.
quae eflicacius probant, quod uos vidcuiiis Proj)l(;r quod (;! gelidi siint, et volehant
figurain caj)i-tis iinius iuiiiualis j^enerari iu dicere quod conunixtioiieiii j)rimarijm
matricc alterius, cum malrix ipsum deho qualitatum et nb^menlorum posteiitas
ret corrumperc etiamsi ibi positum esset ab post tergiim eorum relinqueret cuin vir-
aliqtio, sicutnos videmus (juosdam mon- lute stellarum, qui per Pyrrliam et J)eu-
stniosos jiartus, de qiiibus nos diximus CiiHonem moventem movens intelHgitur.
in seciindo Phi/.sicorum nostrorum ', et Iloc autem et Pbito inteUexisse videtur,
pbira in Ubro animaliiim disseremus ; non ubi dicit Deum deorum scmentem fccisse
enim potest abquis liic dicere boc esse universi esse, et stelHs tradidisse ad in-
propter seminum commixtioneui_, ita corporandum et exsequendum.
(juod species una animalis projiciat fov Istte igitur sunt rationes et similes bis
tuin in matricem brminiP quic non est moventes Avicennam ad hoc quod dixit
suse speciei : quia licet boc contingat in omnem babitationem ex stebarum viri-
vicinis speciebus, sicut in asino, ct equo, bus cum commixtione elementorum posse
vel forte in cane, et vulpe, ethujusmodi, reparari.
in distantibus nullo modo contingere autem iniit muUipHciter
Contra bor Op'n
potest, sicut cstbomo, vel vacca, vcl pe- Averroes et muUis rationibuspersuadens
cus cum tamen vident seepe Pbilosopbi
:
animaUa quae muUae sunt diversitatis in
partus, sicut alicubi introduximus. Con- membris, et perfecta vocantur, ex sobs
stat igitur virtutem stellarum formare ex steUis et elementis reparari non posse.
virtutis formativse fortitudine, quod in- Et una suarum rationum est, quod ta-
fluunt in partus tales. Huin animaUum generatio est difficilis :
Quartum autem quod in observa- est, et ideo indigens loco in quo projiciatur
tionibus astrorum compertum est quas- semen et calescat.
dam stellas impedire figurationem bomi- AHa ratio autem est : quia si ita esset,
nis, quantumcumque sit semen eflicax et boc ssepe fieret : eo quod saepe tales fiunt
matrix ad concipieiidum bene disposita, consteUationes. Non autem saepe percipi-
sicut sunt quiBdam stelke in signo Arietis tur taUs generatio : quin potius num-
monstruosos operantespartus, sicut siEpe quam percepta est ab aUquo Pbilosopbo-
compertum est, et aliquade talibusmon- rum vel hominum, qui diceret se ita fa-
stris facta sunt apud nos et ad nostram ctum esse vel aUquod animalium perfe-
uotitiam pervenerunt. ctorum.
Ex omnibus Imjusmodi abis
liis et Tertia autcm ratio est, quia cum na-
probat Aviccnna per stellas posse produ- tura procedit per viam compendii, esset
ci primas substantias cujuslibet animabs, meUus ut sine foeminarum et masculo-
et tunc pcr coitum multipHcari. Hoc au- rum commixtionc hoc modo muUiplica-
tem eliam fabiila videlur (bcere qiiiK est de renlur animaUa, quam per conculjitum
Pyrrlia et BeucaHone. IMagna enim ma- maris et fceminiB : et non fit hoc.
ter, cujus ossa jac(!i'e retrorsum jussa Adbuc autem ol)jicitur, quod secun-
' II Pliysi(". tiftrl. III, c;ip. ."3.
:
\A\\. 1 i)K CAUsis i':ij<:iMi<:yr.. lUAcr. ii (;3i
(lum hoc uulla essct i-atio ^eneratiouis ptuin : et a dihivio particulari dffcudunt
univocie : esset eniui lequivoea ^'eneratio altissimi montes : et ideo al> his auiiua-
aute univooam : ot secunduni hoc univo- lihus qu;e reuuuieut, alia dissemiiuiutur.
cum reducerelur ad aequivocum. i:t hoc Ouod autem de stellis dicitur, illud es-
est contrarium rationi, quod nullo modo se dicit Averroes iu auimalihussimilihus,
potest esse fBquivocum quiu prius sit et iii auimalihus dissimilihus non dicit
univocum ad quod reducatur, quod opor- esse verum. Quod si fij^ura forte impri-
tet univocum esso ante i-equivocuut. 'Va- matur a stella alicui corpori vel animali,
lia et his similia inducit Averroes impro- istud uon convalescit ad vitam, sed est
hans dictum Avicennae. mortuum. Lapides enim lii.iurati ligura
iriti Videtur autem mihi, quod utrique se- liomiuis vel effigie inveniuutur : et simi-
mes cundum aliquid consentiendum sit : quo- monstra quae non convah^scunt
liter :
Jil? niam ahs([ue dubio in vegetabilium mui- quoniam tamen virtute stellarum fieri est
tiplicatione sufficiunt stelhv moventes ad necessc.
mixtionem elementorum et informantes Licet hoc aulem modo consenliendo
commixtum ad speciem hanc vel illam. lum utroque istorum IMiilosophoium,
Simililer autem in generatione anima- in parte tamen oportel propter lioc quod
lium similium in corpore, sicut sunt ser- dicatur uuivocam generationem deherc
pentes, et vermes, et pisces. Videmus pi\Tcedere ffiquivocam. Scimus enim,
enim quosdam lacus novos fieri, in qui- (juod stelijB sunt sequivoca generantia :
bus generantur perse pisces, et vermium et tamen suut prima generantia quia :
multa genera. Et hoc ostendunt animalia non gcnerautur in quaiitum sunt aqui-
nata ex putrefactione, quse generans uni- voca, sed potius in quaiitum conveniunt
vocum nullo modo hahent. formativa enim vis qua? est intrinseca
Similiter autem conseuliendum vide- scmini, sempcr est conveniens speciei,
tur stellam posse ad produclionem ani- qI prrecedit actum sicut forma confusa et
malium non multum dissimilium, sicut permixta materiei formam distinctam et
sunt mures, et vespertiliones, et quid- existeutem in actu : ct quantum ad eam
quid est liujusmodi iu animahum gene- jjt geueratio cx convcnieuti : et de lioc
ribus : licet enim hujusmodi inslrumenta in Physicis qutedam sunt determiuala,
motus, sicut alas et crura, ta- et ampliora in libro Melai^hijsic.v. dicla
Ihabeant habent ct non multum ditle-
men
brevia sunt.
rentia. Sed iu perfectorum animalium autem quae dicta sunt, satis
l»er haec
irenerationc, sicut leo, bos, homo, nulla patct, quod secundum proprielatcs istius
videtur sufficere ratio. scicntiae dicendum crit de diluviis a(pue
Et quod in hominc non sufliciat, con- et ignis.
,^ r^.
Jr"de stat quia anima rationalis non educitur
:
"''*•
de materia, sed datur a datorc primo sc-
cundum Philosophos et ideo prim» hy- :
Deo crealse et forma-
postases hominis a
»t;e sunt absque omni ambiguitate, quod
et in aliis perfectis animalibus et mul-
tum dissimilibus dicit .loannes Damasce-
nus.
Averrocs autem dicit univcrsale dilu-
vium numquam quod non sit eva-
fore,
sio aliqua ueque elVugium. Inde etiam
dicitur in Timseu IMatonis, quod Nilus et
iuundalio Nili ab inccndio defendit ^Egy-
632 j). AIJ{. MA(1. ()\\\). \*\\A^\).
gimUii- : iii iiiillo ciiiiii piiiiclo omiics li-
neaj ad circiimfereiiliam vrMiienlciS uiiiun-
tur nisi in centro : et ideo radii qiii suiit
quasi lineae c<i'leslis liiminis eUeclum
siium fere t(jliini habiuit in terra quae est
centrum scnsibile orbis.
CATMJT XIV. Iliijiismfxli est etiaiii alia causa : quia
videlicet nulliim est elementorum quod
rellectat radios (nnnino nisi terra aqua :
eniiii rellcclit ali(jtio modo, sed noii om-
nino : qiiia transeunt in jirobmdiim
/i/ est DiGKESsio declarans proprielales aquae. Terra autem omnino terminat eos
terrse. in superficie sua, et refleclit eos : radius
enim cum non sii in sua virtute nisi ut
reflectitur, non potest producere figuras
specierum, nisi in terra in qua radii ejus
reflectuntur et multiplicantur.
Adhuc autem humidum receptibile est
De proprietalibus vero terrse multa in formarum, sed non retentivum. Siccum
libro dcNatura locorum sunt dicta, nec '
autem ut ignis non quiescit ad formas
remanent in communi dicenda nisi pau- suscipiendas, sed evadit sua mobilitate.
ca, quod videlicet terra est eiementum Relinquitur igitur, quod siccum immobi-
quod non habet aliquod motum locale le sit retentivum figurarum : non autem
virtute stellarum, quemadmodum habent est receptivum de facili. Et frigida est
csetera elementa. Et hoc est ideo quia ip- terra influxa aquis ut mollilicetur ad
sa ultimum immobile, nec potest
est formas et figuras suscipiendas et retinen-
participare movere propter distantiam a das.
nobilitate causse primse, sicut determina- Adhuc autem humidum fluidum cum
tum est in secundo de Cvelo et Mundo : suscipit, alterantibus se non resistit sed :
sed quia centrum est terra totius mundi, terrenum siccum duritia tenetj eo quod
necesse est quod in ipsa uniantur onmes naturalem potentiam liabet ad non ce-
radii orbis slellati cujus ipsa estcentrum. dendum tangenti etalteranti, cujus molle
Propter quod etiam secundum naturam humidum habet in potentia : et ideo si
habet moveri ab ipsa sphcera fixarum debent manere formae datse per naturam,
stellarum in figuris stellarum fixarum : et oportet quod siccum terreum sit recipiens
quia orbis ille multarum est imaginum, ea sicut subjectum : cui projirie et per se
proptcr hoc terra susceptibilis est multa- primo a natura imprimuntur. Est autem
rum flgurarum, quse figurse variantur ex terra elementum non faciens diluvium
figuraimaginum, et ex modo diversitatis neque vaporans per seipsum sine dubio '•
radiorum qui variantur cx ortu et occa- oportet enim ad minus tanturn habere
su stellarum super terram. humidvmi quod sufficiat ad continuatio-.
Causa pri-
nri- Et ideo est, quod terra profert tam nem, et sine hoc redigeretur in pulve-
ma multa- .
i r •
lum figura- multiformcs quod non
varietates, lacit rem, et non vaporaret., sicut neque cinis :
rum in
terra. aliquod aliud elementorum in quo radii et ideo diluvium habere non potest. Ma-
ccelestes ad unum punctum non colli- gna etiam mater dicitur terra propter
'
De Natura loconim, trart,. i, cap. 0.
LIB. 1 1)E C.VrSIS EMvMK.M., TH.VCT. II 1)33
ahiiiulantiani tcriciui' niatfiiai iii (<iiini tiii:et idcd in tcnaest scmcnlntiusnaliiitT.
t'(iin|)»»sito : (inia scniina oinninni ipsa Onod aiitLMn conscquatur tiniulibcl par.s
concipit in scipsa. Xecesse est cnini, sic- tcrrcT e\ lon^itiulinc ah Orienlo ct lati-
nt supcriiis (lixiinns, cjnod in ultiino ini- tiidiiic ah .\(|nilonc, in liliro de Xafura
inobilivis omniuin moventinm congrcj^c- Idcnrmn dixiinns.
DE CAUSIS
ET PROPRIETATUM ELEMENTOliUM
LIBER SEGUNDUS.
TRACTATUS I
DE HIS QUA^. PR/EMITTENDA SUNT DE GCELO ET SITU TEKR.t:.
gus possunt acciderc eb^mentis priieter
naturam ipsorum abs(pie lioc quod pro-
pter boc substantia eorum corrumpalur.
Qualitatcs ergo naturales elemcntorum
quas aliquando requirunt explanare in-
tendentes, non inducemus nisi qualitatcs
CAIHT I. simplices, quae nuHam faciimt elemonti
mixtionem, aul non faciuut ilbim quoB
trabat olementum extra substantiam ot
naturam suam. De mixtiono enim in abo
libro loquemur hic autom qualitatcs
:
De clementis cwliim rompom'ntibus. quse ex loco vel ex movente aliquo cor-
pore ccDb^sti cxponemus. Ific autem bene
facerc non possumus, nisi prius conside-
remus quasdam (juaUtatcs elemonti nobi-
lis quod est corpus codesto, manib'stau-
tes secundum quas ct quot virtutes in
Nos in hoc socun<lo libro de caitsis j^enere movet elemonta inferiora ex hoc :
proprietdlum elemenloritm intendimus enim etiam quae in primo libro dicta
quaecumquc sunt pro[U"ietates alteranles sunt, facilius intellifiunlur.
naluram elementi explanantes, quae a Dico ij^itur, (piod necessarium est,
quibusdam, liccl iiuproprie corruptioncs quod oibis totius natura aul siiu[)lex est,
eb*menlorum vocantur nam cab)r cl i-
: li iiiiiil !u sr balicns nisi li(uuogcuia qua*
03G I). ALH. MAO. OHI). VHA^A).
uiiius lorniio cX uniiis (lispositionis cX vir- ciiiidiiiii foiiiiuiii ub illu qufT non pcr sc,
liilis sunl, sicut (juajlilicA purs i},Miis <,'st scd pcr uiiiid liiccns (dli^^itur. Adliuc au-
ignis, uut cst naturae c(jrnposita' lial)(!ns tcm utruqiic isluriim cst alia ab illa quu'
in sc (livcrsa secundiinri formann et dispo- niiJlo modo illuminatur ud lioc qiujd lu-
sitioneni. Nos aiitcni vi(l(;nius ociilis no- ccat. Ishc ciiiiM variationes tres sunt in
slris, (piod orliis non est natiiru! iiniiis ct omni splucra ct illa coiii[)Ositio ex liis
:
unius forma'- ct dispositionis : qiioniarn tribiis est primorum cbjiiientorum orbis.
sunl in ipso ct sphaerae diverssD et partes Nos autcm dicimus ex his qua; in ('(rlo
divcrsic quarum una non cst stclJata,
: tU Mundo probavimus, quod sul)stantia
et allcra non susci[)it lumen non habcns: corporis solis secundum lioc alia cst a
ct talis divcrsitas formarum et disposi- substantia corporis stellarum (;t bin<je sc-
tionum non est in co quod naturBe sim- cundurn formam et disnositioncm : cuiiis ^/^' fi'
' •'
sol dici
plicis ct homogcnium. Sujiponimus igi- probutio cst, qiiia cuin sol dicliis sit, co
tur orbcm totum cssc compositum cx quod solus luccat, habens lurnen ex se.
partibus divcrsis in forma, ct voccmus Luna autem ct ca;terae stellui non liabcnt
illas })artes componmtia orhem quo- :
lumen ex se, nisi quod eis sit acquisitum
iiiam sunt prima sccundum rationem ex sole, sicut ostendimus in aliis locisli-
compoiicntium orbis rationem. Homoge- bri Cwli el Mundi ^. Licet autem stella:*
nium enim est, aut heterogcnium secun- oinncs recipiant lumen a sole, cst tamcn
dum rationem, et est elemcntum compo- in eis magna diversitas : quoniam bina
nens ipsum et si resolvatur sccundum
:
magis est de natura terrae : et idco appa-
intellectum idem quod est heterogenium ret in ea uinbra, quod non fit in aliis
in homogenia resolvetur : quod si illa steUis : quia stellae non figurantur figuris
non contingat ulterius resolvere in alia Uinae in luminis receptione, pro[)terca
corpora secundiiiu formani, erunt illa quia supersolem sunt positae. Etideo su-
vocata clcmenta illius hcterogcnii corpo- perficies una est, et ad solem et ad nos
ris. autcm homogenia ad aliam
In ccelo conversa quae seinper cst illuminata. In
secundum forinam non possunt resolvi :
Vcnere autem et Mercurio, quu' stelhi'
erunt illa ergo quotquot sunt elcmenta sunt secundum plerosque sub sole, pro-
prima orbis ex quibus secundum ratio- ptcr hoc non contingit, quod nec sunt in
nem componitur quse ratio est resolutio
:
viis quae directe vadant sub sole : et quia
compositi in simplicia, licet secundum soli sunt propinquae et a nobis rcmotae :
esse non componatur eo quod est inge- :
si eniin essent in via quae directe vadit ad
ncrabile ct incorruptibilc, sicut alibi os- solem, eclipsarent aliquando solem, quod
tendimus. Illa crgo elemcnta sunt unum, numquam contingere potest. Adhuc au-
aut sunt duo, aut sunt tria, aut sunt plu- tcm quod prope solem sunt, statim re-
ra secundum aliqucm numerum dctcr- plcntur luminc solis : et quia remotiorcs
minatum quoniam nihil componitur
:
sunt a nobis, sunt priora luminaria
cx infinitis quod iinitum cst, sicut osten- quam luna : et ideo per totam suaui sub-
dimus in Physicis \ et in primo de Coilo stantiam lumine penetrantur a sua super-
el Mundo.
ficic in superficicm per centrum corpo-
Dicamus quod si nos prima
igitur, rum suorum. Et quacumquc par-
ideo in
componentia orbem qucB clcmenta vo- te attingit in luna propter suam natura-
cantur, investigarc volumus, dicemus lem opacitatem et tcrrestreitatem : haec
quod subslantia per se lucens alia cst se- enim licet lumen in profundo sui rcci-
* III Pliysir. tract. n, rap. 10. 2 I (1p CopIo ft .Mundo, tract. iii, cap. 6.
Lll}. II l)E CAUSIS EMvMlvM., iUACT. I 037
j)iat, lamen nou pcnctrutur luininc : scd a iuna cl stcllis scciindtiui fonnaiu ct
profuiulatur iii ipsa ust[uc ad uuMliuiu proprirlatcin. \ii pcr cauulciu rationciu
cculruiu ipsius. Et iu lioc conctinlant cx- [)rol)alur cadfiu pars nt)n stcllala cssc
ccllcutcs in [)liilost)[)hia viri Aristotclcs alia sccunduiu suhstauliaiu a solc, t[uan-
ct IHolciuccus, ct Aviccnna, ct Mcssa- tlo sol pcr sc lucct ct lcyit id t[uod [)ost
lacli, ct plurcs alioruin. lla^c iiiitur tluo sc cst ct lcrininat visum.
clcmeuta sunl tlivcrsarum formaruiu, Pcr ista igitur priuci[)ia cl iut[uisitio-
quoe in primis compt)ncntibus caduni in- nciii. luauifcstum cst totum orhcm essc
vcuiuutur. trium suhstantiarum [)rimaruiii, qu.T quia
Apparct igitur manifcstc. i[ut)tl suh- [>rima compoucntia suut, vt)cautur cle-
stautia orhis corporis stcllarum ct luiia\ mcuta tria (\ux coiiipt)nunt orbcni^ sicut
alia est a substantia corporis solis : sicut similia iiifmhra ct)mponuiit ea qiune siint
enim candcla spcculum illuminat pcr dissiinilia : et sol est in ista compositionc
suhstanliam luminis quotl cst iu ca, et [)cr sc substantia, ct luiia cuiii stcllis
hoc rccipit spcculum pcr substantiam ct suhstantia pcr sc, ct [lars orhis t[ua>, nt)n
formam ct pcrs[>icui tcrmiuati ([uod est est stellata est suhstautia pcr se, et ha-
in eo, ct cst illa suhstautia cantiche, sicut bct orhis partcs ultcriorcs qiiai spccic
0[)ortet aliam csse substauliam solis illu- diircruut, siciit diximiis in sccundo Ca'li
minantis ct luna^ ct stcllarum quse illu- c/ Mwidi. Scd istoe trcs siihslantia3 sunt
miuantur, iu qua tamcn similitudinc hoc priuue sccundiim naturam inorhc, et idt^o
diccre est : quia speculum non accipit elemcnta vocantur. Si autcm comiuuni
iumen nisi iu supcrficie diaphani politi natiira nominamus orhcm scciindiim
quod exstinctum est et terminatum non quam cst siihstautia ingcncrabilis ct in-
traducens visum scd steilffi et luua rc-
: corriiptihilis, non cxistens iii potcntia
cipiuut lumcn in sui profunditate, sicut nisi atl motum localem, tunc omuia haec
ostcndimus in secundo Casli et Mundi. triaquoad hoc erunt unius suhstautije et
Ex dictis igitur manifcstum cst aliaiu naturae in cominuni ct si illa dicatur :
essc substantiam solis, et aliam lunie, ct ehimentum, tunc orhis crit totuiii cle-
aliam stcllarum. mcntiim unuiu quod quinfum dicitur di-
Kx autcm ratioiic probatur, ([uod
simili stinctum ab aliis quattior. Quia licet or-
substantra orhis non stcllata cst alterius his non immisccatur clcmcntatis pcr
suhslaulia' secundum foriuam quam sint suhstantiaiu ct essc, tamcn agcndo com-
stclloe ct luna quoniam t[uamvis pars
: mixtionem ipsc cst primuiu agens cujiis
non stcllata iilustretur a stcllis ct luua, virtus non est in eis qiia? coramisccntiir :
ipsatamen non retinct iu se lumen sicut ct quoad ad hocconvcnit ci clemcnti dif-
luminare, sed rccipit ipsum sicut aer ct linitio, quod cst ipsc primiim in posi-
quodlibct aliud diaphanum per quotl tione: ct si resolvatur elcmcntatimi non
Iransit lumcn, et non rcmanet in ipso :
in suhstantias commixtas, sed in virtutes
proptcr qiiod stclla tegit etoccultat quod q>ias liabct mixliim, crit in co inventa
post eam est, sicut luna quoe tcgit solcm virtus primi orbis.
aliquandocl stcllas frcqucutcr. Pars au- Sic igitur tlistiugiifuih» ah (•lcuiciitis
tem orhis non stcllata nihil tcgit et)rum t|iiatuor orbcm, vocatiir clcmcutiim
quoe post ipsain sunt, sed visus transit t[uintnm: qiiia dilTcrt ab cis uatura siia»
pcr ipsam, sicut pcr acrem vtd aliud dia- forma; ct in gcncrc sna) matcria^ ct po-
phanum: alilcr euim Dporteret quod tentiae : quotl qualitcr sit, in fine Physi-
nullam sphffirarum supcriorum vidcrc- 6'<y/7///i est explanatnm. Nos enim non di-
mus, sed tantum splucram luii.e, quod cimiis leveiu enm esse simpliciter, ita
oculis cx[)erimur esse falsnm. I^st igiliir ([uod sit ignis : ncc gravem simpliciter,
alterius suhstantiae pars orbis non stellata ita ([iiod sit terra : et constat per se ciiili-
«38 I). ALIi. MAG. OHI). I»JM<:D.
IjcI, qiiod non esl lcvis cx coni[)ariitioii(! Uuia igilurjani di.xirnus qiujd volumus
ul siiiil iiKMJiii chMiicnla. Si (•niiii csscl cx (liccrc (b; natura orbis, lunc contradica-
ali(|Uo lioniiii clcniciilonjiii, ncI ali(|!iii(l niiis bis (pii dixcrunt orb(!m inliiiitum sc-
i|»soruiii, csscl ;.;-cncr;ii)ilc vcl cornij)!!- cijiidum ullima. .lam cnim oslcndimus in
l)ilc, ilu quo(J lioc loluni aul sccundiim ('(lilo et Mundo ', quod «pjatuor elcincn-
partcin ca(l(Mis sul) gcncralioiU! cl conii- tii, scilicct t(5rj'a, aqiui, acr, cL ignis, siinl
plione : cl lioc non csl invcnluin iii co : flnila secundum ullinia: liabcl cnim
scd polius crcalor suiiimus c(cli cl lcirai iiiiiirnquo(l(|uc c(jrum exlremitatcm iilli-
doiuinus |)0suiteum, ut pcrmotum suiiin inaiii in dcorsum circa terram ct
loco :
sit causa gcncrationis elcorniplionis, sic- hoc patet ad scnsum. Quidquid autcm
ut nos in linc secundi Peri genescos os- natnralium corporum habetcxtrcinitatcm
tcndiiiiiis. Tanlum igitur dictuiii sil dc unain, habet ct secundam qua finitur in
uumcro clcnicntorum orbis. altcra sua parte. Vidcmus autcm terrani
terminalam essc supcrlicic finita in con-
vexo, ct aercm et aquam videmus tcr-
minari superficiebus linitis in conciivo.
Ergo quodlibet corpornm istorum finitur
etiam in altera parte in concavo vel in
convexo : quia aliter esset imperfectum :
CAPLIT II. vel nihil sociaretur ei in loco, sed occu-
paret usque in infinitum. Quidquid au-
tem clauditur inter duas extremitates,
quarum una est concava, et altera rotun-
da, sive .convcxa, est finitum. Ergo haec
De in/iintate mundi. elementa sunt finita : et coelum cujus
concavum videmus esse finitum. Dicit
autem adversarius coclum non esse fini-
tum, neque elementa essc finita et hoc :
esse est impossibile quod non convenit
esse in corpore naturali.
Quantitatcm corporum cocle-autciii Amplius autem quaeramus^ab eis,
stium scire non possumus hic in libro utrum elementum quintum sit motuni,
isto quoniam quantitas ipsorum scitur
: vel quietum?Xon autempotest dici quod
ex quantitate diametrorum ipsorum et : sit quietum quia hoc est contrasensum,
:
hoc in astronomia investigabitur, ubi et contra ea qute probata sunt in PJvjsi-
etiara dctcrminari debet proportio stella- cis et in libro Cosli et Mundi : sed est
rum ad invicem quoniam omnes habent : motum motu circulationis, et revolubilis
rcduci ad scx qiiantitates. Et ibidcm dc- vocatur : talis autem motus est super me-
terininabitur quantitas revolutionis unius- dium quod est centrum, et super duos
cujusqiie orbis, ct qiianta sit egressio li- polos, polum scilicet Meridianuin, et po-
nearum ejus a ccntro mundi : et indii- lum Septentrionalem. Oportetigilur con-
centur super hoc syllogismi certi et dc- cavum suum perficere in quodam tem-
monstrativi descripti lincis visibilibus. pore circulationem circa centrum. Sed
Jam antem volumus exponere
niliil aliud quando concavum perficit unam circula-
de orbenisi quod diximus deprimis com- tionem, tunc etiam circuhitionein majo-
ponentibus ipsum. rem circa idem centrum perlicit conve-
* III (lo Ccelo et. Mundo, Iract. n, cap. 2.
MI5. II 1)K r.AlJSIS KU-lMKiNT., TRACT. I (»;{!)
xum. Ergo in codom trmpoir pei-licilur
ulrius(|uo circulatio. (Juod autcm iii ({uo-
dam lompoi'o fiuito pcrHcit circulalio-
nem, cst liuitum. hiriio tam co'li couvo-
xum quam concavum csl linitum : oi
hoc sequilur ex lu)c quod est ei mcdium
centrum cuim clarum (^sl por sen-
: lioc CAIM 1 ill.
suni. Opoitot cnim luiu\ (|uod sit ei con-
cavum cl convexum rovolutum circa
illud, ([XKV sunt ejus oxtromitates. Omno
enim quod hahet duas extromitatos,
oportot quod sit locatum ot linitum por I)r iDiprohalidiie frroris oorian ijni di-
locum. (jcelum aulom ultimum licot sit .rcriint tvrriun essc inayis in Meridie
locus omnium, tamon refertur ad locum quam in Ai/uilone.
por hoc quod movetur socundum locum
liuitum, sicut diximus in liue scxti /V/y-
siconnn. Planum iiiilurost mundum ha-
bere modium et omni ei cui est medium
:
quod esl cenlrum, sunl duae extremita- Deinde oportet nos quaerere de terra,
tes concavi et convexi : omno aulom cui ulrum ipsa sit in contro hujus corporis ?
sunt duPB oxtremitates, est hahens linem: hixorunt onim qiiidam Antiquorum,
et' omne id cui est cxtremitas una, eidem (inod latus terrfe ALoridianum ost eleva-
etiam est exlrcmitas alia : patetergo ex lum. ol latus Soptenlriouale deprcssum
dictis, quod mundus ost linitus : ct ])or a contro ot conlractum, ita quod pars
consequens manifostus est error ejus qui .Moridiaiui ost propinquior polo ALeridio-
muiidum dixitesse iuliuitum. nali, ot pars .\quiIonaris estlongior quam
Licel autom hoc prohavorimus in li- sit diamctor : ot pars linere quse cst intra
hro CipJi ot Mimdi, tamon oporluit nos polum ex parte Afcridiei, sit major quam
hrevem ejus hic prohationem inducere :
somidiamoter spha^-ffi. Et signum hujus
quoniam si muudus esset infmitus, non dicunt esse auctoritatem Anliquorum.
essot aliqua proprietas causata in uuo Dixerunt cnim quod aliquis regum
elemento ah alio : ([uia inliuitum nec agit, Antiquorum cui fuit sollicitudo de hono
nec patitur, sicut alihi prohatum est. communitatis, voluit facero alveum pro-
fundum continuantem inter duo maria,
mare Ruhrum vidolicot, quod est mare
.'Egypti, etmaro expansum sive .Magnum,
quod est mare terrae Romanorum, et
Arahice vocatur mare Scenv : ut esset
per illud caualo navigatio continua ex
terra Romanorum in torram Aidrautlio,
ot ad terram .lamen ([ua) csl Indiu', ot e
converso cx parte .lamon torra illaium ad
torram Romanorum : ot transiorint na-
ves continuo ad marc l^ersicum ([uod
conlinualur ad duas iusulas ([Uie vocan-
tur Daldi et Alcauste, et ad terras qua?
sunl illic : etesset per illud nmllum alle-
vatum studium uogotiationis. Cum au-
tem hoc cogitarol [Uirlicerc rox, quidam
()i() I). ALI{. MA(i. OHI). IM{y1-:i).
gcoincler prohilinit oum: cA roiivoniiinl tis annis, ct niultis eliam iniilibus anno-
sa|)i('nt(!S in lioc; quod proliihilio (!Jus fiiil iiirn. (jua;ramus ergo an .Nilus ex lot
j^iopria et convcnicns : (juia (lix(;runl annis addidit mari, et pr.'i;ci[)U(; (juando
per inslrumcntum illum saj)i(!nlem acce- magnilicatur el inundat (juando sol esl
pisse allitudinem maris I{ul)ii cjuod est in (japricorno, an quando incipit rcce-
ad Mcridicm, et eliain altiludinem ma- dere a Meridie el venire in Aquilonem ?
ris Magni quod est ad Aquilonem. Acce- (^onstat autein, quod dicerenon possunt,
pil autem per quantilatem diamelri quaj quin magnaiii in Magno b-cerit
iiiari
fuit inter superliciein maris oA aliquod additionem, et mullo majorem quain fe-
corpus ccelcstc : quia si ipse accepissel cisset canaie quod voluil fodere rcx. Si
profunditatem maris nihil operatus fuis- ergo verum essetquod dicit adversarius,
set ad proposituni quia ex hoc quod : dcslructae essent multa; insularum supe-
unum niare cst altius alio secundum pro- rius nominatarum.
funditatcm, non causatur hoc quodunum Amplius autein cum ex partc Oricntis
iluat in aliudtotum scd quia si fundum :
et Meridiei ex Occano contincnle marc
unius maris et aqua elevatur super fun- Magnum ingrediantur plurimte aqua;, ct
dum ct aquam alterius, tunc altius fluct similiter ex parte Occidentis, deberet
in id quod est inferius si non habeat ob- magna submersio diu cecidisse in mari
staculum. (^uia ergo invcntum est per Magno nihii autem talium uinquam vi-
:
considerationem mare Rubruin elevari dimus. Manifestum est quod con-
igitur,
super mare Magnum per quadraginta sta- trarium dicti adversarii, quod conhrma-
dia secundum (juod stadium ponitur esse vit per magnum sapientem qui mensu-
octingentorum cubilorum, fuit fundus ravit terram, est verum.
maris Rubri multo altior fundo maris In hac autem opinione non fuerunt
Magni. Et ideo fluxisset marc Rubrum nisi habitatores .Egyptii et regioncm pcr
totum in mare Magnum, et submersisset quas fluit Nilus : et causa fuit erroris,
civitates qute sunt super littora maris quod viderunt quod aqua omnis lluit ad
Magni ab utroque littore et fuisset sub- declinationem quia Nilum viderunt ve-
:
mersa Alexandria, ctDamath, et Tunis, nientem a Meridie in Aquilonem, et pu-
et Alpliarme, et Creta insula, et Corsica taverunt partem Meridiei esse altam, et
Majorica, et Sardinia, ct aliae insulse hoc
et partem Aquilonis esse declivem : et
maris Magni, quse sunt circiter quadra- fuit signum fallax quia secundum hoc
:
ginta septem insulse : et sic submersio etiam pars Aquilonaris esset alta, et Meri-
fuisset bonarum regionum. Postquam dionalis pars esset declivis. Secundum hoc
igilur ille sapiens exposuit regi tantum enim habitantes super ripam Tigridis et
nocumentum, cessavit ab intentione sua. Euphratis, qui sunt venientes ab Aquilo-
Hac igitur freti auctoritate dicunt esse ne in .A[cridic et cadunt in mare Persicum,
altiorem terram in Meridie quam in deberent dicere partem xVquilonis esse
Aquilone. elevatam, et partem Meridie esse depres-
Contradicamus auteni bis sermone sam. Exitus enim Tigridis de monte Ar-
certo sermone geometrico dicentes,
et lueniaead Aquilonem, et exitus Euphiatis
quod si alveus fossus esset de mari Ru- estex terra Abbassar quae est in India cl :
bro in Magnum mare exiret tantum , casus eorum est mare Persicum. Simile
de aqua ex mari Rubro quod inun- igitur cjusquod docuerunt accidere in
daret super littora maris Magni, ut dicit ]Magno mari, oporteret quod accideret in
adversarius sed alveus fossus a rege
: mari Persico ex fluxu Tigridis et Euphra-
non fuisset latior et profundior alveo Ni- tis, et multitudinc aquae eorum. Num-
quod tamen venicns a Meridic intra iii
li, quam autcm hoc accidit. Quare autem
mare Magnum, et inlhixitin ipsum mul- maria non redundant ex introitu multo-
LiB. n nR cAisis em;.mi.\t., rii.vcr. i
bh
.u,„ nun,i„u,„, ,lixi,„us i„
l,b,o JMe.- c,.n„.u„, „.„„,!;, .icl p,.„l,a,u,„
/€11/1 1.]
„»t i„
. 1 y> t
l^x d.cl.s .^.(u, sat.s ...an.losU..,. esl, socM.udum aM,uaIilato... i.. modio oxisteus
n ,u pa.to
uua, ot dop.-ossa... ot co,.-
po.licio aqua" cu..voxa ol suuo.-licio
fractam osso .u pa.-lo altera. ^ i-mis
""
Est oui... co.icava.
' U Mcteoi-oiiim, lr;u-(. ni, cap. tl. s .i,. p. ,,
'
' "
ii '*i i
<-«^i'ltJ
, ,
el .MuikIo, liacl,
iii, cap. ||,
'^>^ooo«^«
IX
41
24(j D. ALB. MAG. OIU). V]\A:\).
TRACTATUS II
DE CORRUPTIONIBUS ELEMENTORUM.
tur : et aliquando exsiccatur plus quam
oportet. Similiter autem et aqua plus
quam debet infrigidatur et calefit. Acci-
dit autem aquae aliquando dulccdo, et
aliquando amaritudo, et salsedo, ct hu-
jusmodi. Sed de his nontractabimus hic,
eo quod non accidunt aquae simplici, scd
CAPUT 1.
commixtee cum ahis elementis. Tcrra au-
tem et plus quam debet, infrigidatur et
calefit, et alias recipit corruptioncs.
De omnibus autem tractandum est, ut
sciatur causa illarum corruptionum. Quia
De corruptione aeris ex vapore iiiferio-
autem non recipit corruptionem
ignis
rum.
aliquam, co quod caliditate intensiva
omnem consumit corruptioncm : et ideo
dimisso igne qui est elementum supre-
mum in loco, et primum de aere dica-
mus.
Corrumpitur autem aer duplicitcr : ^'"^
Postquam autcni praemisimus quaecum-
aliquando videlicet ex infcriori invencnan- r
que sunt nccessaria ad elementorum cor-
te et aUquando au-
corrumpcnte ipsum :
ruptionem sciendam, tractemus nunc de
tem ex superiori corpore ahquo ctelesti
elementorum corruptione. Quatuor enim
corrumpente ipsum. Ex infcriori quidem,
elementa corrumpuntur secundum suas
aer, sicut ex spiritu animalium vencnosorum,
qualitates quae sunt terra, aqua, et
cui corruptioni simiHs est quse est ex
Sentimus enini aliquando corru-
etignis.
aer enim aliquando vapore venenoso, vel cx cadavere, vcl ex
ptionem iu illis :
infrigidatur,etaliquando paludc, vel cx aliquo alio resoluto, cujus
plus quam debet,
aliquando au- \inum intellectum subjiciemus ad intelle-
plus ((uam debet, caleHt :
humecta- ctum omnium aliorum. In diebus enim
tem plus quam natura exigit,
;:
LIH. H DE CAUSIS ELEMENT., TKACT. II ()43
Pliilippi regis Macedonia;, qui vocaba- interfectis salvatus esl locus, ila quod
tur Pliilippus audens, et fuit l»liilosophus, amplius non accidit in eo quodacciderat
et pr^cipue Astrononius, et erat pater et miratus est rex de
induslria etsapien-
Alexanilri may;ni, fuit via inter duos tia Socratis. Corruptio aulem aeris illa
niontes Armenite minoris, quai diu erat fuit ex vapore resoluto ex dracpnibus.
salubriter a multis transeuntibus frequen-
Sicut etiam inlicilur aqua'ex
corruj)tio- Jusquia-
tata subito autem accidit e.v veneno
:
ne jusquiami, ([uando projicilur in niuni inficit
lacu- a4uam.
aerisnullum posse transire per viam il- nis vel fiuminibus. Quando enim putre-
lam, quin in monte exspiraret et caderet
scere incipit jusquiamus, tunc inlicit
morluus. Philippo autem interrogante
aquam oppilativa efficilur, ita quod
: et
causam a sapientii)us, causani reddere
pisces et aliajanimalia aquatica
nituntur
nesciverunt, donec vocalus fuit Socrates
exiredeaquis, et-errant in aquis quasi
qui re-j^em fecit erigere aedificium altum
sint ebrii. IIoc tanien in
aere
plus acci-
ad montium «qualilatem So- : et iecit dit quia aer propter naluralem calorem
:
crates speculum de chalybe planum, non
suum plus corrumpitur ([uani aqua, quae
convexuni, ne^iue concavum, sed plana
frigidilate sua restringit aliquantulum,
superficie bene politum et bene mundum,
et non sinit ita cito et vehementer pu-
ut ])lene ad planuni speculum ab omni
tresceft5. IL-cc autem herbaco- triplicis
loco montium quod non
tieret rellexio,
loris esseconsuevit in radicc
possel heec est :
lleri ad convexum, quoniam non
nigra, rubra, et alba. Et llos niger
iit rellexio ad convexum quasi
nisi a distantia
respersus est sanguineo colore. Flos au-
et oppositione determinata. Ad planum tcm rubese citrinus est, et fios alba) est
autem ab omni loco subtus scilicet et ex albus. Et nigra est quae elFeclum
opposito fit reflexio habet
, : et exsultant in eo quia, ut dicitur, cflicaciter operatur
ressecundum propriam ipsarum quanti- et :
post haec rubea. Alba autem forte hoc
talem. Speculum autem illud planum
non facit, nisi sit nmlla quantilas ipsius
loco montis opposuit, et in eo vidit duos :
cst enim frigida vehomenter et
dracones, unum in uno monte, et alium sicca, et
est venenum et destruit rationem et me-
in alio monte, magno^secundura genus
moriam, et facit praefocationes vehemen-
suum. Est enini serpens cubitalis qui
dracu vocatur,
tes. De hac herba dicitur, quod quando
et habet jnorsum et vene-
radix cjus in cinere calido et ferventi in-
num mortiferum : quod si fuissent dra-
volvitur, tunc fumus in alto levalur, qui
cones maximi, sicut quidam fingunt,
si venerit ad pullos in alto sub
quod dracones sunl tecto re-
majora animalia
sidentes, cadunt ac si sint mortui,
quae inveniuntur, bene vidisset eos So- qui
crates sine speculo.
postea convalescunt.
Ili autem dracones
aperueiunt ora contra se invicem, et infe- Et oportet scire, quod hajc corruptio
cerunt aerem in medio ex vapore ven- aeris multo longius dispargitur quam pos-
tris sui, qui egrediebatur
ex orificiis eo- sitextendi va[)or rcsolutus qui non
ex- :
rum :etdum siccontemplaretur, quidam tenditur niullum, eo quod fumus
non
cquites ignari periculi transeuntes ceci- potest lantum rarelieri ; sed odor et cor-
derunt de bestiis morlui ex veneno dilfuso
ruptio cum odore ad longinquas partes
m aere. Et ex hoc scivit, quod
infectio inficit aerem si enim camphora
causabatur ex vapore resoluto de ventri-
:
in aqua
distemperetur, forle odor ejus sentitui-
bus draconum et hoc fdstinanter
;
regi in aqua ad latiludineiu Irecentorum cubi-
nuntiavit. Prajcepit autenirex, quod qui- torum, cum lamen substantia cainphorae
dam tecto ore et naribus et onmibus po- pcr trecentos cubitos extendi non possit,
ris per qu« poterat attrahi aer infectus, quamvis ad raritatem ignis inaleria illl
exiret, et interficeret dracones ; quibus forte perveniret.
()i.i
I). ALH. MA(i. OI{T). PP..1'.n.
<lc <! yrmmo pcracul.. iuli<iuul iicnMU ct
Alia esl ciiusa corruplionis (lua' :
rcsolvilur fo-lorcu. : idco iuducunl fn-qucutcr pcslil.ail.as.
culavcribus i.«m-
Aliis .•liau. dc causis si.u.l.l.us accul.t
viucuntur aliquando avcs pcr quin-cntas
iUuc a.lvcnissc ut ac.i s.jp..rllua siccitas, quae acuit huino-
lcucas scnsissc, cA :
spa- rcs j^n^n.u-atos iu l.ou.iuihus cl idco ha-
ibi infra quingcntaruui lcucaruni :
sint propt.;.- bitat.u-ibus illius acris accidunt ffigntu-
tiuui antc numqua..! visae :
quae in tcrra dincs prav^ <.t p.^stilcntia^ u...rt.fc.a;.
multitudinc.i cadaverum
quaindam cecidcrunt Prius cnim inficit acr corruptus quau. ci-
illa post caedcm
cquis ad quod spatium bus corruptus v.d pr.tus, s.cut dic.int sa-
ex hominibus et :
picntcs m.^dicoruui co quod acr .•orru-
nulla cvaporatio fumalis posset extcndi
:
ptus n.m alteratus transit ad pul.uon-.u
etiamsi ad ignis raritatcm (ut diximus)
perveniret. Sed oportet scire quod odori-
ct ad cor, ct pcr poros occultos corpus m
scilicct totum. Cibus autcm polus ad mtcriora
ct
fera ct fa^tida dupliciter inficiunt,
vitalia non pcrtingunt, msi altcrata
per
ex substantia evaporativa ct fumosa, et
Et primo quidem decoctiones et digestioncs.
ex foctore qualitativo.
forti infe- Haec igitur de corruptionibus aeris di-
modo incipiunt de prope, ct
inficiunt alteran- cta sunt a nobis.
ctione. Secundo modo
longe multum in loci^, ubi
do solum et
numquam-fuit aliquid de fumali evapora-
tione ipsorum. Sicut autem dixiums de
jusquiamo corrumpcnte aquas, ita etiam
^'"r"umpr' operatur linum, licet minor sit
lini quam
jusquiami. Et propter hoc etiam moriun-
^'^"^''
tur pisces in lacunis parvis quando
putre-
CAPUT 11.
scit in eis linum. Hac autem corruptio in
aere longius spargitur, et abundat
prseci-
pue in Africa, sicut diximus in libro de
Nahira locorum Ex his igitur .
et similibus
sunt corruptiones aeris createe ex mfeno- ^^ corruptione aqusR per calorem ther-
ri. marum.
Corrumpitur autem aer aliquando ex
causa coelesti. Conjunctio enim duarum
prfficipue stellarum, quae sunt
Jupiter et
Mars, cum aliis coadjuvantibus in signo
est triplicis aerese, fa-
Geminorum, quod
corru- Quoniam autem pr^missus sermo de
ciunt vcntos pestilentes, et aeres
ho- corruptionibus aeris habitus est, tunc
ptosqui subito necant multitudinem
consequens est, ut de propnetate qua cor-
minum et animalium sicut ventus fuit :
exercitum unum rumpitur aqua secundum quahtatem di-
qui in Dremoth interfccit
enim cum calidus et hu- camus quoniam de saponbus cjus ali-
:
subito. Jupiter
ventos quid dicendum Loquamur ig.tur de
erit
midus sit in natura, habet elevare
Gemi- causa thermarum physice hoc cnim ad
et pr^cipue in signo
:
rv^pores
signum calidum et hu- nos pcrtinere videtur eo quod antiqui
:
nolum quod est
eis loqui tentaverunt. Di-
midum r ultimo'statu natur. acris. naturales de
ccmus autem termmantcs m umvcrsah
Marsl mcum sit intempcrate calidus
quantum sufficit huic inceptioni quo-
!^Tcc" Litvaporeselcvatos:etinci-
et niam therm. s.ngu . 7?^^^.^':';;^
;.mtT .'atrcm multiplicari fulgura
ctignes, passiones et accidcntia, de quibus lon-
s rtil ationcs et pcstifcri vapores
LTB. II DE CAUSIS ELEMKNT., TH ACL 11 0'H)
quanltnu
giim essc dicoro : noc hoc pertinot ad culo doclivi a ([uolihot loco in
accodit adipsum, sicut patet
consideran-
liuc nogoliiun : (iiiia non accitlit aquis iii
quautitatom dedinationis solis in Mcri-
quantum calidum laulum, sod iu (juau- ti
dio ot in Aquilone a-^iualitor por lineas
tum sunt sulphuro pormixlie, vol ali^iuo
gco-
alio liujusmodi. niuhra" ipshis solis in instrumonlis
Ergo calofacit aliqucm locum
IMimo autom oporlet sciro, quod Ihcr- nietriae. si
in «stato, eumdem refrigerabil ol iu hyc-
nue in Graeco idom sonat quod valida in
Latino. Et ideo suscopimus dicore
liic mo. Si ergo proptor calorom solis in
calore
quaro qujudam aquie calidsB de terra torra congrcgatnm aqua calolit a
oiirodiuntur. Milosius aulom qui Roma' loci, tunc vel in toto dimiuuotur, vel in
de toto doficict calor hyomo. Et nos ille iu
fecit observatiouos astrorum, ot fuit
contra illuin invenimus quia aquas
antiquis Italicis Philosophis, conalus ost
:
dicoro qua nmlti sunt socuti
causam in thormarum c-cqualiter invcnimus calidas
eum. Dixil aulom, quod causa caloris in temporihus quatuor, hyomis vidolicet,
antumni, et veris, et oestatis, et forle
thormarum ost, quod vapor et ventus et
hyemcsunt intensioriscaliditatis quaiu
includuutur in coucavitatihus ternc, qui in
Ergo sermo Uomphili est in-
vapores calidi sunt, sicut apparet in hve- in cestatc.
calofaciunt a([uas fontium conveniens et falsus.
mo : (luia illi
et putoorum : er^^o tales vapores in
quam Democritus autem dixit qnod cansa Democritus.
aquatilibus locis magis cahdi sunt
caliditatis hujus aqme est, quia in monli-
iu aliis : et in concavitatibus a supcrlicio
aquas et ca- hus per quos transeunt istai aquaj, sunt
terroe solida rofloctuntur in
lofaciunt eas : et ideo caiidac ogrediun- magni montes calcis et calx habet po- :
ros non rcctos, scd tortuosos in
quibus
tur.Nos autem contra hoc dicimus di-
i Mi- ctum Milesii esse inconvenions quoniam : diu rctinot igncm, cni cum supcrhindi-
um.
vapor ille in aquas rodoxas est localis ct tur aqua, transiens per calorem, illa so-
linitus et aquae permixtus : quod autom nat quasi cxstinguatur ignis in ca et ca-
permixtum est, egreditur cum lofit aqua ot ideo egrcditur aqua calida
aqu;o :
ergo finibilis est vapor ille et ad superficicm Et quod sonus ex-
terrce.
a(iua :
:
slinctionis non auditur, hoc idco est,
quia
tunc doficit calor in aqua. Yidemus au-
Ergo ventre tcrrse cst, ct exterius audiri
tom non deficere calorcm in aqua. in
ex tali causa fuit causatus : et tunc Mile- non potest. Ignis autcm q\ii est in vcntre
sii dictum non habet veritatom. terrai, ibi secundum Democritum gencra-
tur ex confricatione vaporum et vcnti ad
ihilus. Hemphilus autem quidam Philosophus
inatcriam sulphuris vel anast alhi, et
causam contrariam ^LIesio visus est di-
ccro, in qua etiam nndti crediderunt ei. comburit lapides montis in calcem et :
calcis sub
Oixit enim torram in loco thormarum hffic est una causa generationis
suhtus esso raram, et non conjunctarum terra, sicut dicebat Dcmocritus.
partium, ct non jnollis in fundo, scd duri Alia autem causa est, quod calor solis
corticis in superlicie : quia alitcr rotincre in terraunctuosa et glutinosa aliquando
calorem non posset. Solis autcm radios pcr frigidum circumstans comprimilur
et hanc in ventrem montis ot tunc comhurit
dixit continuc tcrram perurere
:
:
adustionem in viscorihus terrae congre- cam in calccm, et aliquando in carhones
saxeos quoniam si vincit in toto humi-
irari etadunari dixit in locis raris et mol- :
libus quse duras hahont suporficies. Et ditatom eam, tunc convortitur
ct extrahit
in calcem. Si autem non
in loto vincit,
idco in locis illis aquas" quoe forte ma-
sed dividit tantnm et adurit, tunc
.omva vertit
iphilum nant, calelicri et emanare calidas. Nos
in carbonos et quales sunt carbones qui
ratione gcometrica ntentcs contra ha?c :
dicimus, quod sol tanlum (h-clinat in cir- invoniunlur juxta civilatem Laodicensem
:
«iir) D. AFJi. MAG. OI{I). Pn/FJ).
in nijij^nia (jiianlilulo. Ha;c if,nliir f!st cuu- suljiliur. Siiuilitor aulcin liot si glutcMi
sa quam assi|^navit Doniocritus. por motum luti cum naplita ct sulpliur
Contra De lluicautcm sormoui conlrariurn vi(I(!- (Jispor^^atur : ot intini^atur iii oo liciniuiu
niocrilum. , . . . ,
tur osso. (ialx non calclil nisi altorata a.s- ol accondatur,
i
comnuritur
i
(juasi incx-
sata ignc calido, et posita in ipso diu : et sliii^uihililcr : ost onim naphta(|uo(ldarii
tunc caliditas locata in oa egreditur et geniis hituminis in Forsia invontiiin
facit aquam calidam quando sujiorinfun- quod magna; ost adhaBrentiae, et liahot
ditur ci, et finitur caiiditas illa jiost mo- glutinosam et viscosam ping^uedinom,
dicum tempus in quo potost exstingui ot ost sicut amurca olei : et quando com-
ignis qui est locatus in calce : et tunc miscotur cum sulphure, fit inllamniahilo
deheret liniri caliditas aqu(e. Et hoc nos cujus ignis adhajrot miro modo oi supor
non videmus, sed potius invenimus eam quod projicitur et non potest exstingui
:
caloris esse perpetui. nisi totum simul operiatur. Alius est mo-
Adliuc auiem licet nos dixerimus qua- dus oxstinguendi, ut dicitur, et est per
liter ignis devenit in montem quem com- projectionom urinae super ipsum. Aqua
burit in calcem, quod Democritus non aulom non exstinguit ipsum do facili :
dixit : (!tideo nonostendit c|ualiter ad cal- quia aqua non intrat ipsum, noc adha--
cem quae est inventre montis, pervenit rot ei propter pinguedinem et talis est :
ignis. Sic ergo error ct insufllcientia sc- materia per quam transit aqua tlionna-
quitur ex sermone Dcmocriti. rum calida. Qualiter autem ignis genere-
opiniqDoc Quia autemjam per ante mani- dicta tur in ipsa, in sequenti capitulo ostondi-
festatur falsitas quorumdam Antiquorum tur : quia una causa est accensionis in
in causa thermarum, volumus nunc di- matoria illa, et in materia Vulcani.
cere sermonem qui rectus est et applica- Sed movct forte aliquem quare illa
bilis intellectui ad comprehendendum. materia non consumitur ab igne, et sic
Dicamus igitur, quod aqua illa currit aqua refrigescat ? Sed hujus causa est
super mineras sulphuris incensas : et in aliquo loco regeneratio continua ma-
propter id calefit et egreditur calida. Si- teriae. Sulphur enim et naptha facilius
gnum autem hujusmodi quod odor est, sunt generationis in loco minerali : et
sulphuris semper invenitur in aqua ther- compertum est aquam pluviae descenden-
marum : et aliquando invenitur etiam in tem sub monte, et fundamenta therma-
ea sapor sulphuris ex sulphure aquse rum statim in naturam sulphuris et
mixto. Sulphur enini de facili accenditur naptliae converti : et cum sic continue
sub terra vel vapore vel ex motu vaporis regeneretur accessus, in ea non exstin-
terrei : sicut generatur ignis in nube vel guitur.
ex molu et confricatione venti ingressi Et est advertendum, quod circa loca
per concava aliqua in terram : vel etiam talia, quod saepe locus unde emanat aqua
ex hoc quod comprimitur calor qui im- illa, ita profundae est voraginis, quod si
pressus est terrae a radiis solis ad unum immittantur longissima ligna, ea in se
locum per circumstans frigus : et tunc trahit infra parvum tempus, ita quod vi-
inflammat mineras in illo loco inventas, deri non possint quod procul dubio fa-
:
sicut diximus superius, et tunc calescit cit calor qui ad se trahit ea quae tangit :
ignis in materia sulphuris, et materiam et ideo ligna talia absorbentur. Et hujus
unctuosam, ct aquam manantem per ip- signum est, quia circa foramen ebuliitio-
sam calefacit : et ideo caiiditas egreditur. nis luijusmodi aquae fitstagnum parvum
Nota expe- ^i cnim carbo candeiae accensae et ex- de eadem aqua : et ionsum «a-aciie cruod
de suiphure. tjtinctae rccipiatur antcquam in toto morti- bene possit capi a foramine in stagno
ficctur ignis, et suiplmr tenuiter desuper iiio, trahit ipsum in foramen, et absor-
informetur et pulverizetur, flammam dat bet ipsum. Si autem aiiquando frigida
LIB. II I)E CAUSIS ELI'Mlv\T., IH ACT. II on
aqna facerc invoniatiir, continuit lioc
(jLiotl aqna reniovct duni Irahit ipsuni ad
loramcn nisi inlif;atur in forauicn : ct si
nicrgitur lignuni ct absorbctur a foranii-
foramcn cst
nc, hoc continyit idco, quia
amplum et rectum ustjuc ad terra^ con- CAIMT III,
cavitatcm undc manal aqua ct aqua non :
cst tanta, quod possit pondcrositalcm li-
i2:ni portare, ncquc spiritus cxpcllens
aquam dc foramine cst fortis : et tnnc
pauhitim mergitnr. De vdusd ]'t(/c(nn.
Objicitur autcni ad hoc, quod multi
mirantur, quod frc([ucnter inveniuntnr
duo foramina propc juxta se posita, quo-
rum unum evomit aquam frigithim, et
alterum calidam causahujus cst, (juia
: et
licct foramina exteriora sint propinqua,
autem causa est Vulcani qui
Similis
est in monte Sicihae, qui vocatur Etna,
tamen interiora quce sunt thcsauri aqua-
invicem et idco con- ct est semper marc Magnum quod Ara-
rum, distant a se :
traria in frigore et cahjre cst aqua quoe bes mare Sceny vocant. Est similis illi
Vuk-anus in mullis locis fnit cnim
egreditur in hycnic etiam quando pori :
unus in provincia Servit, qui ex igne
tcrrie per frigus sunt constricti, ct niliil
potest evaporare de calore aqua?. Inveni- quem super cum pastorcs feccrunt, mul-
tur aqua thermarum in liyemc calidior tis arsit annis, ct postea cst exstinclus,
quam in oestate, licet semper habeal ca- sicut Etna fere temporibus nostris cst
h)rem et in hycme et in oestatc : et i(h>o cxstinctus. Similiter etiam juxtaLeodum
nions ardens, in cujus quando
rimas
etiam quando bene operitur, longc duci-
tur calida quia de cahirc sibi impresso
:
pkivia dislillat, clevatur ex eo fumus sic-
tunc quasi evaporare polcst. Est autcni ut ex fornace, ct omnes ardent ex ea- :
hoec aqua desiccans vehemcnter propter dcni causa, nisi quod illi quisuntjuxla
mare, facihus ardent ct diulins causa
suiphur quod in ea est et ideo scabiosi
:
:
intrant in ea, et enim materialis esl tcrra sulpliurea et
et epileptici ali({uando
convenit cis ad sanitatem recupcrandam. permixta cum uncluosa naphla, ct effi-
ciens est vapor commotus in terra et exi-
re non [)otens : et quia per os terroe et fo-
ramina obstruit aqua maris, idco citius
accenditur juxta marc quam ahbi et :
tamdiu ardct, quamdiu non cst consum-
pta materia : ct forte ardet ad multos an-
nos, vel in pcrpetuum, si materia conti-
nuc regenerari conlingat. Et quia in qui-
l)usdam lapidibus multa naptha imbibita
est, quando combusti sunt, remanent
nmltum porosi ct lcves, ct natant supcr
pumex. Tantum crgo
a^iuas, sicnt facit
dictum sit de causa thermarum et Vul-
cani cx quo etiam constat non vcras
:
esse causas quas dixerunt Milcsius et
Rcmphilus IMiilosophus et Democritus.
j/. yiiii). niAu. \n\u. \'i\/\'j\).
val](;s, ct ubrasiiru aridirjit aliis locis : et
ibi r.uli siinl montos. Oui autcm sic di-
'""'> '" '''•'"' consentiunt
ciim eis qui
marc mulari secundum \\\u-
«•onfitenlur
tum aliqiiem sphajrie C(i;]estis el Jiis :
jam contradiximus in lijjro siiperiori bu-
CAIMJT IV. jus scientiaj, el improljavimiis
opiniones
eorum ibi et ideo dispulationem illaiu
:
non dicamiis hic. Sed illis contradicere
volumus ad juopriam positionem ipsfj-
rum per rationes fundatas siiper si;.-na
De improhalione eorum qui dixe-
erroris sensibilia, et super geometricas demon-
runt monles el vallcs non causari e strationes.
cavatione aquarma.
Dicamus igitur, quod si aqua cavavit
terram, authoc fecit aqua pluvia descen-
dens ab aere, aut hoc fecit aqua stans
super superficiem terrae. Si autem hoc
dicatur fecisse pluvia: et cum dicatur
a
principio suse compositionis et creationis
autem de proprietatibus terree
llinc
fuisse rotunda in qua nec mons, ncc
fuit
eritdiccndum quantum sufficit huic ince-
vallis, oportuit secundum istos, quod to-
ptioni. Multa enim de his dicta sunt in
ta esset versa
sub aquis et inducta aquis
libro de Nafura locorum^ et latitudine
per totam superficiem in circuitu, sicut
eorum sed hic tantum proprietatem il-
:
indumento aequaliter undique se ope-
lam quam figura terrae videtur recipere,
riente. Si ergo tunc pluvia descendit
oportet nos explanare. Et heec est causa su-
per^terram, illa pluvia cecidit super aquse
montium et vallium.
superficiem, et non in superficiem terrai.
Dixerunt autem quidam antiquissimo-
Oportet ergo quod opinio eorum fuerit
rum Philosophorum, quod causa mon-
sic quod putaverunt, quod haec aqua
tium et vallium non fuit nisi commotio ab
aere super aquam distillans non cessave-
aquarum. Terra enim, inquiunt, in prin-
rat perforare et cavare terram parum et
cipio suse compositionis fuit rotunda le-
parum donec fecerit montes et valles et :
vis superficiei super corpora coelestia,
hoc penitus est irrationabile, cum illa
non habens aliquos montes vel valles :
aqua pluvia? non tetigerit terram, nec
sed mare et diluvia fecerunt montes :
moverit eam, sed superficiem tantum.
mare enim quod non semper stat uno lo-
Si autem dixerint quod aqua pluvieenon
co, sed mutatur de loco ad locum, ut
fecit hoc, sedpotiusterra a principio suce
inquiunt, cavaret loca rara et mollia et :
creationis fuit rotunda et levis, sicut di-
quod erasit et alluvione abstraxit, addil
ximus : et per mensuram aliquam tem-
locis aliis.Et ideo loca rara cavata sunt poris steterit aqua super eam aequaliter in
facta loca fluviorum et marium et factfe :
circuitu operiens eam, et
tandem post
sunt foveffi et valles. Loca autem quibus aliquod tempus movit aquam, et excita-
facta est additio, facta suiitmontes. Simi-
vit undas, ct ex illis cavata est terra, el
liter autem aqua diluvii per motum unda- fecerunt undae illse quiddam ejus profun-
rum alluvione cavavit, et fecit foveas et dum quod est vallis, et quiddam ejusgib-
* De Natura locorum, tract. n, cap. 9.
:
LIB. II DE CAUSIS KLEMEM., THACT. II ()i9
bosum quod est mons : tunc spquitur cx e^l, ([iiod inontcs nascunlur cx tcrrauno- essentiaiis
n'°'"'"'"-
illo ilicto inconvcnicns cujus conliariwni tu uhi supcrlicics tcrra solida cst ct coin-
demonsliclur. pacta et scindi non potcst : tunc cnini
Aa. Diccmus cnini contia hoc scrmoncni vcnlus lortitcr iuulli[dicatus et agilatus
necessarium, cui lcslilicalur visus : vcn- elcvat locum illuin in suhlime, et facit
tus cnim non nisi cx va[)orc sicco : ct idco montcs ct (|uia tcrraMuolus frcqucnter
:
ctiam scdatur vcntus pcr humorcm plu- liahcl uaturam juxta marc ct jiixtaaquas
viae. Si ergo tunc terra tota Init cooperta claudentcs aliquos [loros tcrriC, ne eva-
aquis, quomodo potuit ch'vari hirlis va- porcl va[)or tcrrcus in visccrihiis terrae
por siccus, cuin ct humor iu\ux: prohi- clausus, idco juxta mare ct juxta aquas
hucrit cuni. cl friyiditas a([U(B constrinxc- frequcntissime nascuntur altissimi mon-
rit cam tcriam, ut eam vapo-
non sincret tcs. Quia vero locus concaviis suh monte,
rare inultuin ? Amphus autcm cum aiiua aquarum mullarum cst rcccptivus, idco
fuit vclamcn tcri\c in circuitu, quomodo loca montuosa frcqucntissimc sunt loca
potuil essc ut essel venlo motus ali([uis fundcntia pluriiuos fontcs, ct cxprimcnlia
foiiis? si eniin esset in rerum natura, stagna magna. Et qiiia supcrlicies cdcva-
sicut esse putaverunt, ahsque duhio nul- ta non lil solida non divisihilis, nisi ex
lus esset motus omnino. Sic ergo patet luto glutinoso et unctuoso, quod al)S([ue
quod a principio creationis suse terra ca- duhio adducit aflluens illis locis aqua,
vata estvallihus, el elevata in montihus, ideo in locis monluosis sunt lapides gran-
ct falsificata est 0})inio adversariorum, et des et multi, ([uorum generatio est ex ta-
destructa est sentcntia corum qui putave- li lulo (!t cx calore loci qui caloris est
runt contrarium hujus. congregativus, sivc ille va[)or gencretur
ex motu vaporis terrei, sive generetur ex
radiis solis. iliijus signumest,qiiod partes
animalium aquaticorum el forte instru-
mentorum navium inveniiintiir in lapidi-
hus niontium in concavo montis, quae sine
duhio a(|ua cum lulo unctuoso involuto
CAPUT V. illuc adduxit, et conscrvantur a frigorc
lapidis et siccitate, ne in toto putrescant.
Signum autcm hujusmodi veheinens est
in lapidihus Parisiensihus, in (juihus fre-
quentissimc inveniuntur rotundse con-
A7 est Dir.RKssio declarans causas essen- cha; lunatis contextae. Istam igilur dici-
tiales et caiisas accidentales montiuni. inus montium causam cssentialcm
csse :
etuhi tollinms id quod sic elevatiir, cau-
saliir vallis. Montcs autcm antiqui, cjuos
fortiscalor coagiilavit in Iaj)idciu, supc-
rius cxsiccanliir, ita quod scinduntur ct
cadunt per partes, nisi pedcs hahcanl la-
Iliijus autein quod hic quaTitur dege- tos super quos contracta sint supcrioract
nerationc montium et valliuin, verilas siistenlata jaceant quasi super columnas
est, quod montes et vallcs ex duahus et nmros.
^^" causis generantur, quarum una est uni- (^ausa autem accidenlalis montiiim cst
anur.
versalis, et quasi essentialis : et alia par- ut frequcntcr diiplex : ct uiia quidem cst ^*"?^^ '?*^'^''
1 ^ 1 dentalis
_
ticularis est, quae accidit aliquando et in alluvio maris praicipuc : (luia ali;e aijuje niontium
aliquo loco. alluvioncm magnam facere nonpossunt
Siset'
Causa autem universalis et essentialis toilit enim mare aut undis aut accessu
(5.10 I). ALM. AIAd. OIU). VWAA).
aut reccssu mullain lonam, (.'l addil eam
sujxM- aliaiii, el ^ninn-id monlcm in par-
lem unarji, (ii vallem in |)arl(;m aliam :
ol ixd iioc 0])cralur id qiiod in picJCC^Mlcnti
opinioiK! induclum cst, (jiiod tcrra rara
et mollis ct rasilis cst: cl idco in ca frc-
qucntcr sunt vallcs, ct juxta monlcs ul>i C/MMT VI.
durior cst ct tcnacior ct radi non potest.
Causa acci- Aliaautciii caiisa accidcutalis cstintciTa
dentalis se- , i •n •
r
curuia. arcnosa lataet vcntosa. In illa cnim irc-
qucnlcr venti congregant arcnas dc uno
loco et projiciuntcas supcr alium locum : De locis quut sunl super Ullora inarimn.
et tunc fit ibi mons parvus vcl magnus se-
cundum quantilatem illiiis arenae : ct si
conlingat ibi infundi humiditatem visco-
sam, lioc fict propter virtutem minera-
lcm quae in arenis coagulabitur in lapi-
dem : et per illam incipient sibi cohaercre Quia autcm jam pervenimus ad intcn-
quod erunt quasi lapis unus.
arcnse, ita tionem de causis proprieiatum elemenlo-
Si autem non sit ibi talis humiditas, rc- rum inquisitioncm, quae est per causam
mancbunt ibi arente distinctae non cohcE- breviter explanatam in illis, ct ostendi-
rentes sibi, nisi forte in superficie pcrra- mus dicta quorumdam antiquorum sa-
dices herbarum ibidcm gcneratarum. pientium Philosophorum convenientia
Ilaec igitur de causa montium et val- non esse, tiinc relinquitur dicere in sin-
lium dicta sint : quoniam in libro Minera- gulari et speciali de locis terrse, quae sit
liuni oportuitnos plura dicere ad ista va- natura eorum, ct quae sit natura marium
leiitia, et similiter in libro Meleoro- omnium quae divisa sunt in terra, et de
rum. exitu fluviorum et fluxu eorum, et qiiae
sit natura civitatum et locorum et regio-
num ex longitudine et latitudine, et quae
sitlocorum natura quam habent per acci-
dens ex hoc quod sunt super littora ma-
riam, vel super efFusiones fluviorum, ut
distinguatur natura unius loci ab alia,
quae sufficit intentioni praescnti. Et hoc
est ut quilibet legens ea quaehic dicuntur,
intelligat cxpresse errorem corum qui di-
xerunt se scirc naturas rerum, et praeci-
pue de elcmentis, ut ejus qui dixit quod
tcrra movetur, non quiescit, sicut dixit
Pythagoras et ut destruatur etiam error
:
ejus qui dixit mare et flumina moveri de
loco ad locum secundum motum sphaerae,
et dixit quod iste transitusmarium et flii-
minum causatur non ab uno singulari
motu alicujus corporis ccelestis, scd cau-
satur a motu universali omnium ccele-
stium.
Gausa autem per quam scitur quare
LIH. II \)Vj (^ALJMh hLKMh.M., IHACT. II g:;!
mare ost salsum, et llumina etiam sunl ram spluericam, sed utraqiie orit sicutse-
salsa, deterniinari non habet luc, sed in micirculus : et si movetur, tiinc aquae
libro Meteorormn '. permiscontur: ot tunc vincot unus sapor
Cognitio autem natura? loeorum ei ci- in aquis qui est illius aquae quae domino-
vitatum quce est ex longitudine et latilu- tiir iu inixtam : ettunc omnos aquaeorunt
dine corum ad inviceni, et quot pedibus salsae, aut onmes orunt dulcos, aut sul-
distat unus locus per longitudinem et la- phuris, aut arsonici saporis : nihil autem
titudinem ab alio, jam detorniinavimus horum oxporimur socundum sonsum.
in libro de Art/«/-a locorinn*, causata a Et si forto alicpiis dicat, qiiod licet mo-
longitudine et latitudine eorum pedimi : do non sint permixtce, taiuon aliquando
eniin distantia scitur ex numero millia- fiiorunt adhuc por-
p(>rmixtae, ot itorum
riorum et leucarum : et oslendimus in li- mixtae orunt. Dicomus, quod dobuissot
bro alio secundum quot milliaria et leu- aliquis in praetorito aliquid significasse
cas variatur horizon sensibilis unius loci do tali mixtura aquarum : quia talis mix-
abhorizonte alterius Horizonlem au- loci. tiira mirabilis essot, de qua miilti mira-
tem sensibilem cujuslibet loci diximus rontur et inquiroront ac scriborentcausas
esse diversum ab horizonte alterius loci. ipsiiis : ot qiiia sufficientor do his volu-
Quoestionem autem quam jam prius in mus doscribere quaedam loca mariiim ot
hoccapitulo in unum convertimus ad de- fluviorum anti(|uorum figura visibili, ox
struendum breviter sermonein ejus qui di- cujus disposiliono et ordino confiitetur
xit, quod terra movetur et non quiescit. omnis falsitas, ([uae dicit ox motu terrae
Cum enim movelur, oportet quod mare maria ot flumina permiscori in unum ct
el llumina quee sunt super eam, continue confundi.
etiam moveantur. Sequitiir ergo ex hoc Gircumducam orgo circuluin Oceani
quod omnes aquae montium el fUiviorum quod mnpldtriles vocatur, et continct to-
permisceantur et secundum hoc oportet,
:
tum sphaeram terrae a polo in polum por
ut omnes aquae sals* sint si salsum vin-
punctuni Orientis et punctum Occidentis
cit in eis ex permixtione aquarum salsa-
manando, et [)rotraham cx amphilrile in-
rum, sicut ciim dulcibus aut erunt om- :
ter Meridiem et Orientem gumphum,
nes dulces si ex earum permixtione vin- hoc est, membrum quoddam maris quod
cat in eisdulcedo. Oportet etiam, ut jam- est medilerraneum marc, quod vocatur
diu in praeteritis temporibus, ut ex motu Syn, quod Indicum mare est et si ulte- :
terraessetresohitaasua figura quoniam :
rius protrahatur, tunc est quod vocatur
nos videmus ocuhs quod non tota simul Arabice Alebilam, quod nos vocamus si-
movetur. Si ergomutanturpartes, ettunc nuin Persicum quia ista duo maria con-:
divideretur pars a parte, et destrueretur tinuantur, ct in hunc sinum Pcrsicum in-
figura ipsius : hoc sequitur ex diclo
et trunt Tigris et Kuphrates ab Aquilonari
ejus qui dixit terram elevari in Meridie, paite venientcs, sicut diximus supcrius.
el deprimi in Aquilone quoniam si terra
: Exitus autem Euphratis cst ex montanis
elevatur in -Meridie, tunc est extra locum Aquihmaribus Armeniae majoris, ol exi-
suuni naturalem, et violenterquiescitibi: tus Tigridis estexcaiupisIndi;o A([uiIona-
et pars Aquilonaris tendet naturaliter ad ribus. Ex quod con-
pruidicto autem niari
locum suum, et separabitur a parte Me- tiuuatur Persico, cgrcditur adhuc unus
ridionah : et sic dividetur una mcdietas gumphus ([uod secundus gumphus ejus
terrae ab altera, et neutra habebit figu- cst : ct hoc est mare Rubrum versus Me-
' II Meleororum, tract. iii, cap. i:>. * De Natura locorum, tract. i, cap. 9.
61)2 I). ALI{. MAG. OKI). \*]\/Fj[).
ridicni ma^is (|iiaiii Pcrsicurii ct juxta l>ice dicilur Hasiin, ol csl in liuJia Alcri-
J^j^ypiuin. Kx mari autcin conlin^-ntc (Jiaiia, ol rclloctilur ct cadil in Occaniiin
sj)liii3rain lcrra! (juod Occanus cl aMi[)lii- versus Oricntoiii.
trilcs (licitur, ex parte Occidcntis egredi- Vrjlo aulern istas regiones et loca os-
tur magnus gumplius valde, (jui dicitur lenderc in lifrura. Ponam ergo punctum
Arabice Sceny, apud nosvocatur mare
et a ([uod sil locus inaris Indici, quod di-
Magnum sivc terra Italia' venit autem : cilur Syn : et ponani piinctum n signum
ante montes Pyrcneos per totam longi- India;, (juse est super inare illiid. i-^l ])o-
tudinern llaJia', quiB vocatur terra Ko- nain punclum c signare locurn et liahita-
manorum : et rencctitural) altera partc lioncrn I*ersiaB. Et ponamus punctum v
juxta iJJud Jatus Itali.-c contra Oricntem liabitationem lerrai quee dicitur arabice
et Aquilonem, ubi cst Constanlinopolis in Ijyliybos. I*^t ponam punctum
quod si- n
uno Jiltore_, ct Vcnctiae juxta aliucJ Jiltus, giiilicet mare magntim, quod Sceny vo-
ct dilTunditur contra forumJuiii et Aqui- catur arabice. Et punclumn quodsignare
Jcgiam ct partes iJlas : et propterea dici- dicam Jocuin qui dicitur iracb, et pun-
mare continuum cuni tcrra Ho-
tur illud ctum f dicam stare pro Homanorum terra
manorum, ct cgreditur ex Oceano conli- sive Italia. Et punctum r dicam signare
nentem spboeram terrae. Gumphus itc- llispaniam. Et punctacD dicam stare pro
rum qui arabice vocatur Edyl, ct dicitur .Ethiopia. Et duo puncta m h dicam reprae-
scindere terram Romanorum, quae est sentare duo Joca Lurasatb et AJcbufoy
Italia : et boc mare non est aliud nisi re- arabice, quoe dicta sunt ad Occidentem
flexio ejusdem quod prius dictum cst, versuslocum qui dicitur Bogdcs. Diximus
quod rcflcctitur versus quod est latus, enim esse locum inter Tigridem et Eu-
vcrsus Occidentem ct Aquilonem terrse pbratem, ubi confluunt. Et ponam quod
Romanorum. Ex ampbitrite autem quod punctum x significet Constantinopolim
est mare continens spbeeram terra', egre- quae Byzantium olim dicta est et hujus :
ditur gumphus quidam qui vocatur ara- descriptionis baec est figura. Nos autcm
bice Deilim, cujus extremitas vcnit ad dimisimusnotalionem multorum marium
partem Meridici, quae est terra Corisceni et fluminum ct civitatum quia ad no- :
arabice dicta. Et hoc cst marc quod tan- stramintentionemprobandam,quodvide-
git Angliam ct Daciam ct juxta Tcuto- Jicct terra non movetur, sed loca ejus
niam venit usque Liveniam, ct ibi in cir- mancnt distincta et quod nec flumina,
curtu curvatur ad Meridiem intcr Orien- nec maria permiscentur, sunt sufficien-
tem videlicet et Meridicm. Haec autcra tia de Iiis quae induximus.
maria quae principaJia Meridionalia sunt, Non ergo necesse est nobis, ut hicim-
ab antiquo semper distincta fuisse sunt moremur talibus quia jam omnia talia
:
invcnta et numquam permixta. Eupbra- loca nominavimusin Jibro longltudinis et
tis aulcm exitus, sicut diximus, est de laiitudinis locorum,e{d\&\my^\m\\s\h\xiSi-
monte Aquilonari et Armeniae, et de- turas Jocorum et divisionem et civitatum
scendit ad lcrraui Oricntalem Arabum, al) invicem secuiidum longitudinis et la-
quae Bogdes vocatur. Et exitus Tigridis titudinis quantitatem, ct determinavimus
est ex terra Aquilonaris Iiidiae, quae cst llumina ct montes, quantum potuimus
in dirccto tcrroe Romanorum versus studendo brevitati. Quia igitur omniase-
Orientem, ct conlluit cuni Euphralc sub cutisumus, quai de causis proprielatum
loco qui dicitur Bogdes : et tunc cadunt clementorum voluimus, tempus est ut de
pcr siccum. Siinilitcr Nilus egrcditur de Generatione et Corruptione cov^sovnmdiQ-
vEtbiopia, et lluit vcrsus .Egyptum, et in tcrminemus. Ex quo cnim determinavi-
mare Magnum cadit sub Alcxandria. mus dc mobili simpliciter in libro Phy-
Geon autem cgrcditur de monte qui ara- sicorum, et de mobili secundum locum
LIH. II 1)E GAUSIS ELEMEM., TiLVCr. II 653
iii libro Cwli et Miouli, ot i'x quo dixi- qiiod (liversiniode schahont ad invictMU,
mus luibitudineni niobilis recti ad inobi- exigit divisio quani in piincipio nalura-
le circulariler in Whvo de Intigiludinr ct runi nostrarum dixiinus, ul (b' ^wv/r;-a//o-
lalitudine locoruni ', et nunc in isto libro uc ct corruptiotw jicneiabilium et corru-
determinavimus proprietates simpliciuiu }>til)iliuin, Deo auxiliante, disseramus ^
corporum, qutB causantur in eis ex hoc
' Cf. iiluuin ilo Nalura loooriuii. lioue jam odidiiiuis iu loino IV (|)p. .']'t,>-47t5)
Iluiic tractatuin de (ieaeratione et Corrup- novic editionis uostuu.
I * <
INDEX
Lihrorum Tractatuwii ^ et Capitum in lihris de Causis
et Proprietatihus Elementorum.
LIBER I.
ll. De proprietatibus elemeri-
torum iu motis corpori-
bus. "iSS
III. De proprietatibus elemeu-
torum in compositis se-
cundum virtutes quas
habent ad motum, quae
sunt gravitas et levi-
TKACTATUS 1. tas. ;jf)l
IV. De confutatione erroris eo-
rum qui dixerunt frigidi-
tatem esse naturalem ele-
mentis, et caliditatem
accidenlalera. o93
Dc propyietatibiis elemcntomin in communi. V. De proprietatibus elemen-
torum in se cl in com-
posilis qua; causantur
ex iocorum diversita-
te. u9a
Cap. I. Qua) libri intentio, et de
proprietatibus elemento-
rum quu; sunt grave et
leve ? ex quo elicitur
error eorum dixe- (jui
runt ignem elementum
non esse. 980
C^JO INI)i:X THACIATIJUM ET CAPITI M
sam accessionis maris in
coiniiiuni, et oxcludeus
errores qiii sunt circa
htcc. 008
M. Et fst i»if;REssio doclarans
quol et quae confortant
accessioncs maris. 610
THACTATUS II.
VII. Et est I)I(;ressio declarans
et destruens tres seclas
erroris circa accessiones
maris. 61.'5
VIII. Et est DicREssio declarans
Dc propriclatiljus clcnicnloruin in <,pcdaU. diversilatem marium in
accedendo et receden-
do. 610
IX. Et est DiGREs.sio doclarans
causam diluviorum aqua,'. 618
X. Et est DiGREssio declarans
proprietales aeris quae
Cap. I. De nobiliLale elementi no- dictaj sunt ab Anti-
l)ilis, quod coslum non quis. 622
sonat. XI. Et est DiGREssio declarans
yy7
II. De opinione quae dixit proprietates ignis, quas
mare transmutari de loco habet in loco suo, et
ad locum. 600 extra locum suum egre-
III. De improbatione opinio- diens. 623
nis quae dicit XII. Et est DiGRESsio declarans
mare trans-
mutari de loco ad lo-
motum et diluvium
cum. ignis. 62o
603
IV. Et est XIII. Et est DiGREssio declarans
DiGREssiodeclarans
qufB prsenotanda sunt
unde flt restitutio post di-
ad sciendum accessum luvium ? 629
XIV. Et est DiGRESsio declarans
et recessum maris. 606
V. Et est DiGREssio declarans
proprietates terrse. 632
vel ostendens veram cau-
I
INDEX TRACTATIUM I:T CAPITI M G37
LIBER n.
TIIACTATUS I.
TltACTATUS II.
Dc his qux prwmiUenda sunt dc ca-lo et silu De corruptionibm elcmenforum.
terrx.
Cai'. I. Dc elomentis codIuih com- C.\i. I. De corruptione aeris ex
ponentibus. vapore inferiorum. Ci2
II. De inflnitate niundi. 638 II. De corruptione aqufn por
III. De improbatione erroris caloreni Ihermarum. 6i4
eorum qui dixerunt ter- III. De causa Vulcani. 647
ram esse magis in I\. De improbatione erroris
Meridie quam in Aqui- eorum qui dixorunt
lone. 639 montes et valles non
causari e cavatione aqua-
rum. 648
V. Et est DiGREssio declarans
causas essentiales et
causas accidentalos mon-
tium. 040
VI. De loris (jua; sunt supor
littora maiium. 6j0
- L »t> ' ~-J -
).\
D. ALRERTI MAGNI
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRJiDICATORUM,
PARVA NATLJRALIA.
LIBER
DE PASSIONIBLIS AERIS,
srvE
m YAPORUI IMPKESSIONIBUS.
Passiones AERis qusB a Philosophis impressiones
vaporum iii alto vcl in imo <>-ene-
ratoruin dicuntur, breviter annotabo divisione
et diffinitione, eausa ct loco,
si-nifi-
cal.one atque colore, cuncta .iuie ex vapore
duplici, scilicet tcrrestri et aqueo -cnc-
rantur in alto vel in imo, brcvi dcmonstratione
complectens : ct Iraditionc i.ia di-
opinionum quibus diversilicati sunl Philosophi, refutans
vers.tates
nec probatione :
corumnccdcmonstrationibus ejus quod intcndo, insistam sed
ipsa scientia, :
qu;u
quia est, ct qu.d est, sit ad pra;scns lector contcnlus.
quod est suae naturas et tunc statim cst
io^i^- Aut inspissatur amplius ct tunc :
1
.
Dc materia passioman aeris. non est vapor quia vapor ^^cncratur j.cr
:
subtiliationem vel rarefactioncm, sed tunc
Sc.ENDUM igitur vaporem omnem esse cflicilur aqua, vcl l,.rn,. !!!,.
.juplrx i-i- ,..usan.a-
ab aqua vel a terra. Aer cnim vaporabi- lur va[.or causa cst matcrialis oni-
P': n.nimn 'niu,'?c,u'a;,
»• iis non esl. Aut cnim rariticatur
ultra i,l corum quuj in altovcl in imo genc.aulur ur
'"nX
r.r.o 1). A!>l?. MA(1. r)|{I). VWA-]]).
VA (lisliiigiicinus ciim sic, ([iiod aiit csl (;t intcmj)cratc carMbi, sccundum «juod
iii»[)rossi() (sx vu[)()rc sicco l.iiilnni, uulex viiicitiir a sii[)criori in (juibusdum aliis
liuinido lanluin, aut ex utro(juc. tcmporibus.
Sicigilurdctcrminatum cst de materia
in communi et loco.
2. De quaiuor locis (jenerationis impres-
sionum.
3. JJc causu c/ficiciilc vaporurn.
Quotsunt liOCA igitur gcncrationis sunt (jualuor,
ration^s'im- scilicct su[)crior rcgio, quae cx vicinitate Calsa autem vanorem ^-
cfficicns in s[if> cau.
... rjcs
''Tquffi?" ad ii,nicm [)roprio nominc a IMiilosopliis ciali est multiplcx, scd m communi nisi Kun
et
cvslus vocatur : et mcdia zona sive regio dupfex, scificet calor, ct frigus.
([uai vocatur locus frigoris ct inferior :
|)ars acris non longe supcr terram habens
aliquid coloris, et aliquidfrigoris, et ven-
4. De calorc.
tcr tcrrae.
necnii.iitaie Supcrior autem pars aeris pura et rara Caudum autcm duplex est, scilicet so-
^ lis clcvando omnem* vaporcm, et
loci ca-
fiiorlTni lo j)roplcr vicinum ignem calida est vehc-
corum
mcnter : et propter radios stellarum ct lidum disgregando vel inflammando ele-
piminum ipsarum quse sibi sunt vicinio- valum. Dico autem calidum solis esse (^ai
ra : ideo illa cst causa inllammationisper prout sufficit nunc proposito nostro du- s ii
se. plex, scilicet adurens, et evocans. Adu- e
autem cum sit circa terram,
Inferior rens autemest duabus de causis, quarum
et super eam habens quidem ex se frigus unaest directa suppositio, vel fere directa
propter aquam et terram, calidum autem sole existente in signis aestivalibus, prae-
ex repcrcussione sivc reflcxione sive rc- cipue circa tropicum aestivalem, ut simt
fractione radiorum ad solidum planum Gemini, Cancer, Leo, Yirgo. Tunc cnim
non intlani-
terrse et aqua?, efhcitur illa radii sui in directo sujipositis regionibus
mans sedquasi spirans vaporcm sui na-
:
incidunt in illas ad modum perpcndiculi
tura quidem coercens ne comburatur vel cadentis de centro Soiis, et restringuntur
in seipsos, et efficiuntur infmiti, et con-
incendatur, cx rcflexione autcm radio-
rum evocata spirans ex se vaporem. ducunt in tcrra calorem adurentem. Et
Regio autem aeris per seque distantiam tunc nibil spirat in locis illis de terra, sed
qiiidem ab his duabus sumpta, est frigida totum aduritur antequam elevetur. In lo-
cis autemvicinis quai perlatitudinemma-
s^
valde propter causam oppositam. Nec ha-
bet calorem ex vicino igne, nec ex radio- gis accedunt ad Aquilonem, quanto plus
rum refractione : eo quod radii non rc- recedunt a via solis, tanto plus oblique
tlcctuntur ad transparens, sive pervium, rccipiunt, et anguli radiorum magis am-
pliantur minor proinde fit calor et
ct
aiit diapbanum, sed tantum ad
solidimi :
planuni, ct pUis si fuerit tcrsum, ut cst minus ardens et magis evocans spiramen
evaporationis. Et sic secundum latitudi-
aqua? supcrticics, vef speculum, vcl aliud
planum. neni onmium clinuilum a via Solis vcl
qiiid polilum ct
mcdiam is- ffiquinoctialis facilc cst accipcre propor-
Ucgio autcm quse cst intcr
locum habitalionis tionem caloris plus vei minus adurcntis.
tam (juse dicta cst, et
tcrrffi, quanliim est dc se tempcratc cst
fri"ida alitpiid suscipiens ab
utraquc di-
Pcr accidcns autcm est ipsa iu- o. De frigore.
slinctione.
tcinpcratc frigi(L-i, sccundum quod vinci-
FiuGUs ctiain du[)Icx cst eniin frigus
quibusdam tcmporibus
:
J
tur ab infcriori in
:
Lini:R i)E PAssioNims akhis (ii; I
constringcns plus potens coiistrin^eie fri-ais
~ illarum non potest coiivcrtci-c in-
'
in auiircina
. regione le-
. (|uam sol elcvaro vel evocare. Kt lioc ini- sum, et transihit ad aliam regionem qua3 ris.
pedil omnemevaporationom constrin-^^ens dicitur sestus, et ihi facit impressiones
poros lernr et supiMliciem aqua», et ul (juinque.
radius solis incidens in eam, non possit
attrahere.
Est etiamfrigus tenipcratuni continens a. De igne perpendiculari.
ra! (luidem solem ne incendat, sed non pro-
i]" liibet ne evocet. Et hujus item causa est Aut enim in omnihus aM|uaIiter est
hitiludo regionum a via solis et motus suhtilis hene tenuis aptus innammationc
solis secundum hititudinem ah cequino- ex calore loci, aut inaequaliter. Si inx-
ctiali in Meridionah'm plagam tunc :
(juaUter aut ergo hahet inferius multas
:
enim sole existente circa tropicum hye- partes terrestres dilatahiles, aut non, sed
nialem, scilicet in Sagittario, Gapricorno, paucas. Si multa terrestria hahet iiife-
A([uario, valde removetur a climatihus rius, tunc ihi de necessitatc dihitabitur.
variis. Et ideo radii sui non nisi valde Terrestre autem ahundans repugnat ele-
ohU(|ue respiciunt hahitationem illorum vationi ad jEqualitatcm aliarum partium,
chmatum : quapropter vincit frigus in et calidum interius ingerens vel ingres-
locis illis, et ahscinditur a vapore ex sum rarificando dilatat, et partem plus
constrictiono superficierum terrse et a- calidam continue plus et plus protendit
quae. in acumcn, et efficit ipsum sicut colum-
lloc igitur dictum est de causis efficien- nam pyramidis, et propter longinquitatem
tihus vaporcL;. videbitur de superiori esse dimissum sic-
ut perpendiculum quod inferius habet
massam, et continue usque in suhlime
G. De his qiue getierantur e.r eapore sicco. chordam. IIoc igitur sic accensum ab
aestu loci dicitur a Philosophis ignis per-
Ex iilis erj^o divisionihus vaporum io- pendicularis.
corura causarum determinaho omne
et
quod in alto vel in imo habet generari.
Et dividam primo sic. Aut generatur ex b. De lancea ignea.
vapore sicco tantum, aut ex Immido tan-
cu- tum, ut ex utroque. Si sicco tantum, Si AUTEM est inaequaliter tenuis et sub-
tunc materia omnis talis imprcssionis erit tilis et suhtus non hahens multa terre-
vapor terrie. Cum autem terra sit ele- stria, quse dilatari queant per causam di-
ur. mentum soUdum frigidum per naturam, ctam : tunc ilerum eadem causa innaiii-
ct siccum ingressum in se calorem conti- mabilur, et vocalur lancea propler lon-
net fortius, quia soUdum : et incenditur gum subtile quod prailendilur in figura,
faciUus, quia siccum efficitur acutius et et stat ereclum, acumcn hahens supra,
magis penetrativum, quia siccum non sicut ct ignis perpendicularis.
retunditur de faciU. Et ideo istum talem
vaporem divido per tria loca secundum
calidius et minus calidum. c. De candcla accensa.
xn\ Et causantur ex eo ad minus undecim
impressiones apparentes iji aere. Et de Si AUTEM est cequaliter subtilis bene
aliis si quae apparehunt, erit simile judi- tenuis aM|ualiter aptus inllammationi,
ve-
iDter
cium. Si enim veliementer est calidus et tunc etiam ajqualiter ascendet in omni-
is et
ra.it
siccus, pertinget parvas regiones aeris, bus partihus : aut igitur est ffiqualiter
e
toncs
im
scilicet inferiorem et mcdiam : eo quod disgregahilis calore in omnem parlem di-
002 D. ALH. MAG. OHD. VnJFJ).
rnensionis : ol si(; eflicil latuu», <;l vidf;- gre{^atum egredi sicut stupa exsufflaretur
,
hilui- quasi rolunduni natans in sujjerli- de canna.
cie aeris. El illud vulgo vocalur candrla
accensa : licet enim latuin sit in super-
Ticie : tamen videlur rotundum et sj)liae- (j. De slella cadenle longa.
ricum j)roj)ter longinquitatem nosfii vi-
sus. Si AUTEM vapor bene continuus et
est
expellitur a frigida nube tangente, tunc
aut est compactus vapor congbjl)atus et
d. De aasnb. fortis, aut est modicus non bene cornpa-
ctus :non bene compactus nec multus,
si •
AuT EST sequaliter subtilis, sed non est tunc cadit contiuue, sed non dividitur,
extensibilis nisi in partem unam propter et propter continuum casurn videtur quasi
parvitatem materiae, sicut corium quod stella cadens longa quac rebnquit vesti-
cum extenditur ad partem unam, con- gium casus post se, et vocatur a Pbilo-
trahitur in aliam : et tunc vapor ille sophis candela accendens candelam con-
succensus dicitur assuh ascendens. tinue per descensum.
e. De dnplici assub. h. De stella perdita quse quandoque reci-
pit tres diversitates ,
quandoque stat
AuT EST sequaUter subtihs, sed non bene per moram in aere sola.
continuus, nec adhserens sibi, sed una
pars ejus aliquantulum distans ab alia :
Si AUTEM est multa materia congloba-
et tunc videbitur assub ascendere post ta, tuncaccipit tres diversitates a diversis
assub, sicut si evoLarent scintillce de for- quse sibi occurrunt in aere. Si enim rii-
nace. Et bsec quinque conveniunt in hoc hil obviat, tunc accenditur confricatione
quod omnia evolant sursum in Ignem^ ct suiipsius, et stabit aUquamdiu in aere :
nihil corum descondit deorsum. Siautem et lioc dicunt discurrentes nocte esse lu-
viilemen?rr
siccus cau- vapor est non vehementer cahdus et sic- men prsecedens eos.
Tmp?essio"-^ cus, tunc non potest penetrare mediam
nes.
regionem aeris quse frigidissima est, et
tunc causantur iterum quinque de vapore i. De assub descendente quse stella ca-
llo. dens dicitur.
AUTEM aUquid occurrit ei in aere^ aut
Si
f. De diverso igne qui apparet in aere hoc est de super expeUens ipsum iiife-
dupliciter. rius et hoc vocatur a vulgo stella ca-
:
dens, a Philosophis assub descendens.
AuT ENiM vapor ille calidus et siccus
est bene continuus, cujus partes fortiter
conjacent : aut est disgregatus. Si dis- k. De fumigante, quse quandoque
stella
gregatus, tunc propter calorem quem opparet velut draco volans, quando-
habet quando in aere inferiori occurrit ei que veliit serpens incurvans.
frigida nubes fugienda, confricat partem
ad partem, et ex confricatione infUim- AuT FRiGiDA nubes est ad latus unum,
malur : et quia disgregalai sunt partes, et calida ad aUud : ct tunc propter con-
videlur diversis ignis : et quia fugit nu- venientiam ad caUdum altrahitur ad iUud,
bem frigi(Uam tangentem, id videtur dis- el ibi incenditur post pi-imam partem
LIBKR m PASSTOXinrS AERIS {A)6
iuil fuinat anlequain inccnilalur, etdilata- pra'cxigilurul sciatnr quid est convertens
lur in nicdio et incurvatur propter in- et convertere vaporem in aquam, el quid
ccnsionem partis unius et exstinctionem constringens est et constringere vaporem
alterius versus liumidum frigidum. VA in ghiciem.
liwc eflicitur velut draco volans : quia
anterior pars accensa videtur quasi spi-
ramcn draconis. Media autem incurvata 8. Quod inspissare vaporeni seu nuheni,
per quod attraliilur a prima, incurvat se ct in aquam redigerc sit per frigus^ et
ut serpens, el volat semper adillud latus disgregare pcr caliduni, congclare vero
ul)i circumstat illud latus calidum : eo per ideni frigus incalescens atque con-
quod simileattrahit simile, et contrarium s/ringois.
expellit contrarium.
CoNVEUTERE igitur vaporem est inspis-
sando ad materiam aquce redigere. Cum
/. De assuh quandoque apparente, quan- autem frigoris sit inspissarc sicut calidi
doque non, qui terlius assub dicitur. disgregare, patet quod omnis conversio
vaporis fit per frigus. Congeh^tio autem
Si AUTEM vapor siccus tenuis inflamma- tlt per idem frigus confortatum cl con-
bilis medio modo, tunc pertingit ad re- stringens aquam quae conversa est.
gionem mediam, et non penetrat ipsam, Item notandum, quod aliqua nubes est
tunc generatur tertius assub : quia ille conversa in partibus suis, quse scilicct
cum frigore loci expellitur : et quia mul- est aqua facta. Et aliqua est in via con-
tsenubes sub eo sunt, ideo incendens nu- versionis, quae scilicet est in aquafrigida.
be occultatur et penetrans nubcni in tri- In his igilur est expressius loquendum,
na apparet, et vocatur a Philosopliis propterea quia sa^pius veniunt in Iracta-
assub quandoque apparens, quandoque tum.
)ion. Dico, quod omnium eorum quoe gene-
Hcec sint dicta de generatione vapo- rantur ex vapore Immido, nibil cst intlani-
rum siccorum habcntium impressiones mabile. Item quia aqua est elementum
in locis tribus sublimibus. Sic igiturpatet magis tenue quam terra, propter hoc calor
numerus undecim impressionum, qua3 solis attrahens tales vapores, non multum
omnes in sublimi generantur a vapore retinetur ab ipsis vaporibus, sed est exha-
sicco. labilis per frigus constringens vaporem
ipsum. Et ideo nullus vaporum multum
pergit per regionem frigoris ad rcgionem
7. De his quse generantur ex vapore liu- a-stus, sed elevatur plus et plus in rcgio-
mido. nem frigoris excellentis vcl tempcrati,
secundum quod sunt calidiores vel minus
AUTEM transcundum est ad ea
?SUNC calidi.
quce gencrantur a vapore humido tan-
tura, sicut ros, pruina, pluvia, nix, gran-
do, stillse, sive guttae magnae, quae quan- 9. De grandine.
doque cadunt in aestate. Sciendum au-
«\a(jOr tem, quodvaporhumiduscum sit aqucus, Si EBGO sit vapor humidus et calidus
l..i,l,,g
fl-
non est inflammabilis propter hoc quod vaUle, erit vapor valde rarus ascen-
ille
dens usque ad regionem frigoris. Cum
ui-
IS.
in duabus qualitatibus igni contrariatur,
scilicet in frigido potentia, et humido autem sit rarus, frigus circumstans in
potentia, licet in actu sit calidus ct siccus loco penctrabit profundum cjus undiquc :
lemperate. Et ad hujusmodi scientiam eo ([uod rarum in omnibus parlibus in-
l)l>k u. /M.n. i>iAti. \n\u. ri\/Vjif.
gressuiii (lat fiiguri. (mu\ cj-^o in^M-cdilur
iVigus, ct siinul Cf^redilur calor, frigus
incipil converleie el coarclare et inspis- Quare grando
c. esL liquescens et nou
sare conversas partes vaporis. Et (juiii
sicca'1
f(jrle est frij^^us, incipit velociter ])ars
Iluere ad partein : el (|uia frigus cst valdc Si AUTEM invenitur quandoque grando (»'uai
do qi
doniinans, conslringit aquaiu conversani, rotunda, lioc est per accidens : et eadem t|ue
lur r
et generat iiide grandineni inagnain et de causa qua etiam semper est liquescens et
keni
parvani vel perviam, sccunduni (juod cst et nonsicca : quia quando cadita regione l,Ul
frigus iiiagis vel minus poteiis super va- frigoris, transit pcr infcriorem aerem,
porcm ipsum. qui ex reverhcratione radiorum a terra et
aqua ct pcrmixtionc vaporum cst tcmpe-
rate calidus : ct ideo ex motu et caliditate
a. De signis et eorinn proprietatibus, el illius aeris liquescit extrinsecus, et inve-
quare grando cadil in tempore fru- nitur cadens liquida.
ctiiuin?
Hujus siGNA duo sunt, quorum unum 10. De nive et ejus signis.
cst quod grando non cadit nisi in tempo-
ribus calidis, et preecipue tempore fru- Nix AUTEM quoad tempus e contrario se
ctuum quia tunc incipit adurens et ex-
: habet grandini in quibusdam vcro (ut
:
siccans calor multum accendens vaporem,
Quare aqua et alte clcvans in medium fri^rus. Et ex
calefacta,
phis congrt- lioc vapor rarus undique circumpositus
la ur f|uain
irigida?
_
^
_
^ ^
...
frigore, dat ingressum frigori, et fortissi-
_ _
_
_
quoad materiam) conveniunt. Generatur
enim ex vapore calido, non tamen sicut
grando.
me constringitur, sicut aqua calefacta ex-
posita sub dio in hyeme plus congelatur a. Dc signis juturse nicis.
quam frigida posita in eodem loco, et
aqua calida magis rara magis ingressum Et hujus signum est prognosticatio ru-
dat frigori. sticorum, qui in hycme, quando remitli-
tur frigus, exspectant nivem, nisi sint
nubes obscurae. Aliud signum est quod
h. Quare grando non est directe rotun- observavi, et non iiiveni falsum : quia
da^i vapor nivis futurse lucidus cst ct pallens,
et videtur multus ct hoc est signum ra-
:
Aliud quod grando non di-
siGiNUM est, ritatis ipsius.
recte rotunda, sed quasi in forma lentis
circumposita guttis congelatis. Hoc enim
accidit, quia cum vapor csset cxpansus, h. Quod nix quandoc^ue stat in acre diu.
inchoatum frigus contrahens magit traxit
de matcria in laterihus, quam a superio- Item diu stat in aere quandoque per
ri vel in superiori parte. Et cum esset octo dies, et hoc est signum caloris sed :
magnum, congelavit partem antequam non elevatur nisi tempore hyemis, quia
alia Ilueret ad cam, et adhsesit ei sicut sol tunc dehilis est : et ideo adjutorio
gutla congelata. lunse vel alterius stelise vel plurium non
sufficit elevare, et non sufficit adeo in-
cendcre et calefacere sicut in aestate fit.
Hinc ergo accidit, quod vapor nivis non
pertingit usque ad regioiiem frigoris, sed
LIHEK l)E PASSIOMIH S AEUIS 00")
remanct cilra rcgioneni iutcmpcrate fri- mam ciceris. VA luec generantur ex cau-
gidaui, frigiiku tauu'n regioui maj,Ms vi- sa uiixta ex utra([ue istarum, scilicet ex
ciuus quaui terrce : et ideo quia uou csl va[)ore maj;is calido, et luagis clevato
adeo forle friyus su[>er ipsuui, ueo adeo ([uam nix, sed miuus quaiu grando, ct
rarus vapor, ul det uudiijuc iugressum ([uasi in tcrmino duorum nuiueratorum.
frigori, coutiugil quod vapor uivis simul
convertilur et congelalur, el uou aute
convcrtitur, ct [)oslea cougelatur. a. Quarc yranula habenl rarilalem nivis
inlerius sed /nni tnolli/ieni, exterius
vero coniparationern (jrandinis ?
c. Qiiare nij- cadil lata (juaiidoqae ?
Et iDEO ista interius habeul rai-itatem
Et QLiA in convcrsiouc cst ditlusus va- nivis, sed non mollitiem : eo ([uod frigus
porabilitcr, sicut carmiuata lana, ideo magis viucit su[)er eam : exlcrius auteui
ni\ cadit lata, sicut si esseut [)arlcs lauue teiidit in grandiuis compactionem : cum
super se. autem couvertitur aliquaululum vapor
ille ex gravitate, sublus dilatatur, et fri-
gus attrahit de magis calido subtili : et
d. Quare vapor nicis conyelalur ? ideo eflicitur acutuin.
QuiA VERO frigus non fuit forte super
ipsum, ideo in ipso egressu caloris debi- b. De si(jno Jiujusmodi.
iiler ex ipso congelatur.
Et iioc siguum est, quod frequenter
haec mediis teuiporibus generantur, sci-
e. Quare nix cadil moUis ? licet in vere et iii principio veris, magis
quam [)Ost medium ipsius : geuerautwr
Et qlia ipsc calor cgrediens aliquau- enim frcqueuter sole exislente iii IMsci-
tulum resolvit id quod debiliter congcla- bus, et in principio Arietis.
tuiu est, ideo nix cadix mollis, facile
comprehensibilis : quoJ noii esset, si
esset omnino glacies, sicut grando. IIoc
12. De pluvia.
auteiu locus infcrior ideo in aestate face-
re non potest, quia tunc rcUuxu radio-
ruui ininus calidus est coni^elationi : sed Vapor item aqucus ut frequenter non
nix sufficit conversioui, sicut accidit in est rarus subtilis et calidus, sed potius
pluviis, ut statim dicemus. humidus grossus fumosus et ideo : ille
alte non ascenditad regiouem magni fri-
goris, sed rcmanet iu inferiori, cujus fri-
11. De (jranulis eadenlihus in Marlio cel gus sufficit conversioni, sed non conge-
Aprili. lationi, nisi per accidcns : et ideo talisva-
por redditur aqua pluens.
Ex duabus causis concluditur cau-
His
sa grauulorum qujE cadere consueverunt
iu .Martio vel in A[)rili in nostris clima- a. Quare gutlve pluvise cadunt (juando-
tibus, scilicet sexto, etseptiiuo, et ultra que glaciatie ?
iu partc octavi qme plus dislant a via so-
lis quam alia. Videmus enim granula ro- Dico autem pcr accidens, quia ex fri-
luuda rara ct frequenter habentia for- gore accidentali exislentc in aere i[)saj
(;'i()
I). AiJ{. >iA(;. oiu). i»jm:i).
f,Mill;(! pliivia! ,iiil('({ii,iiii vcnifinl, ;i(| l(!r-
liiin, cong(!l;inlur, cl cadunl glacios.
a. I)c (lufdici convc.rsione hujus vaporis,
ct (juare a solc cito coiismaitur ?
b. T)(> (jutliH qu3s splcndcnt in sestate ca-
dentes. FiT ENiM conversio hujus vaporis du-
plex, scilicet per sc, et per accidens. Pcr
Tn .icstate vero quia (cum calor fortior se flt frigore acris in nocle, quando non
est, impctuoso olevat vaporem spissnni) est rcflexio luminis in ipso a soh.-. Ktidco
non congliilinat : quia divisus in partes quia parvi humoris est, cito consumilur
grossas clevalur pariim, si partes frigidai a solc.
invcntae in aere dividimtur, stant ibi
cum nube aliqua liabcntc aliquid frigo-
ris, et alibi aliud. Et ideo frigus illud sic h. Quare fit ros suh mensa dum sero cce-
fugiens tangit partes grossi vaporis stan- natur in (jramine?
tis in aere, et subito convertit eas : et in-
de guttae magnse cadentes in aestate sine Alia est conversio ipsius ex revolu-
vento vidcntur per solis lumen transire tione multi vaporis in seipsum ad ahquid
sicut parvae candelse, et sunt calidae mul- reflcctens ipsum, sicut in olla cooperta
tum bumectantes. rcflexus fumus gcnerat aquam, et sicut
in instrumento quo fit aqua rosea. Unde
cum coenatur in gramine in sero crepu-
c. De signis Jiiijusmodi. sculo vcspertino, fit roratio sub mensa
ad reflexionem vaporis admensam.
fKuis^^piu"
QuoD AUTEM haec sit generatio pluvise
®^ gnttarum, signum est quia in aquis :
\'fs consfi-
i.ativa ven-
pluvialibus, co quod calidum evaporati-
tris ? 14. De pruina.
vum non est ab eis remotum in toto,
manet vis constipativa ventris aqua :
Pruina autem fit ex vapore ejusdem
enim pluvialis constipat venticm ct valet naturae, sed frigus depressum in aere
dissintericis. terrae vicino, congelat ipsum converten-
do, sicut diximus de nive quia vero fri- :
gus magis densatur in quibusdam cor-
13. De rore. poribus solidis, sicut sunt ligna et lapi-
des, et ideo frigus egrediens ab ilHs et
CoNSEQUENTER videtur nobis tangere tangens vaporem circumstantem conver-
causam roris qui habet aliquid simile tendo constringit ipsum, et facit ipsum
cum pluvia, et pruinae quae habet ahquid circa se stare.
simile cum nive. Generatio igitur roris
est ex vapore grossiori quam pluvia, et
minus calido eo quod habet aliquid ter-
:
a. Quare flatiis condensatur ad vestes et
restre admixtum, et ideo non elevatur congelatur ?
nisi parum et non fit in tempore magni
:
caumatis, ncc in tempore magni frigo- QuoD autem hoc verum, signum
sit
ris : et ht cjus conversio juxta terram, spiraminibus in hyeme ad
salis patet in
etiam quandoque ad altitudinem unius vestem vel ad pilos, quod spiramen hu-
cubiti, vol palmi, vel turris, vel hujus- midius est in hyeme quam in aestate
niodi. propter generationem phlegmatis, cujus
generatio proprie est in hyeme. Grossus
LIHKR Dl-: PASSIOMIU S AKIIIS 607
igilur vapor spiralus convertcndo congc-
latur, el circunislat pilis et vestibus ut
pruina. (l. Caus<i quarc dc tali rorc gcnerunlur
vernies.
h. De causn duritici et riyoris, qui cst Et quia ex frigore aeris generatur pel-
super niveui. licula exlerius, ideo inclusus aer conver-
titur ad ij)sum sensibilem auimalem, et
DiRiTiEi AiTEM ct rigoris pruinoB su- generantur inde verines et muscie par-
per niveni, causa est isla : (juia (leusuin vae.
fritrus circa terrain ex conilensatione ipsius
in corporibus terrestribus expeliit veloci-
ter caliduin a vapore : et ideo licet iii c. Dc prognosticationihus circa
ipsa conversionc congeletur, fit tainen ri- hujusmodi.
gidum, eo quod nihilmancns de cabn-e
elevante ipsuin manet quod resolvendo Et PROONOSTICANTUR pastOrCS
^
ill his 1'rognosU-
cum (le in-
mollificet ipsuni. duo accidenlia ut frequentcr et (luando- leriiu ovium
* * _ et aliorum
que tertium. Duorum primorum unum pecorum.
est oviuin et aliorum pecorum interitus,
c. De rorc dulci qui postea cffivitur al- sed prgecipue ovium. IIujus aulem rei
hus supcr arhorum folia ut farina, cl duas causas mihi assignaverunt : qua-
qunre ex eo nascuntur animata ? rum una csl, quia ex nimia dulcedine
tantum inde comedunt auimalia, (juod
FiT AiTEM quaedam roris generatio fel corum ex multa cholera augmentalur,
plus a pastoribus quam a Philosophis ita quod scinditur, et fel per intestina dif-
inventa, cujus descensum ego ipse a pa- fundens sciudit ea, et moriuntur. Alia
storibus edcre frequenter et diligenter causa est, quod sumendo
niinis avide
observavi. Est autem vapor admoduni dulce, oppilatur hepar, et multum nutri-
spissus, quasi olei fumus, vel tepidarii, mentum altractuiu ab ipso non potest ul-
vel adipis, generatus ex triuin commix- terius dirigi ad membra propter rcple-
lione elementorum, scilicet tcrrae, aquae, tionem venarum, et ideo putrescit in
et aeris, et calidus ignis est in eo dige- hepate : et generantur indc sanguisugae,
rens : et ideo efficitur cx eo humiditas et rcpletur totum hepar : et utrumque
unctuosa dulcis ad modum mellis : et jam oculis conspcximus.
quando cadit super vegctabilia, primum l[a'c autem rudibus dicta sint de ge-
efficiuntur quasi melle perfusa, postea ncratis ex vajiore humido et sublimi.
auteui evaporantc humido subtili aereo
remanet grossum terrestre. Et quia benc
permixtum digestum erat, videlur sic-
et I.j. De quodam inflammahili attrahcnlc
ul farina molendini volatilis respersa su- quod suhito ct tcrnpcstuosc dcscendit,
per folia arborum, olerum et herbarum. cl quandoque suuvitcr.
Ex siccitate autem sua folia incurvat,
quandoque contrahit ea, quandoque In utrisque autem pra.diabitis, scilicet
etiam evaporante calido ex ipso ad super- generatis ex vapore sicco, inflammabile
ficiem secum trahit el humidum. estunuin attrahcns quod non est praeter-
mittcudum, scilicet quod quandoque su-
bito et tempestuose descendit, et quando-
que suaviter cadit. Et hujus duplex est
causa, quarum uiia esl frigus expellens
0(>8 I). AI.H. MA(;. OMI). VWAA).
cjiliduin sihi (•onliiiriuin, .sicut accidil iu
assul) ca(l(!nlo, cX draconc c^ui movclur
ad latus non dircclc infcrius. Kst enini ''/. I)r SKjiiis (ii((i huj iisniodi.
vapor a;(|ualilcr lcvis (;t gravis curvans
seproptcr dul)iuin moluni, ct inllamma- Et nujus signum quod venti foj- esl,
tus confricationc (juanluni ad unum latus tcs prajcipue sunt in aulumno, solc cxi-
pcllil frij^^us ohvians, ct ad altcrum attra- stente circa aiquinoclium hyemale quia :
hil calidum coiisimilc. Assub autem ca- lunc sol comburendo exsiccat clementa :
(lit ex impulsu sui contrarii, ct inclinat ct ideo vapor tunc elevatus magis est
se ad unaiii plagam mundi. Dicunt ma- siccus et terreus : et ideo in autumno do-
rinarii, (juod vcntus sublimis flat ad minatur complcxio terrae, scilicet frigida
istam partcm : et puto essc verum. Alia et sicca.
autem causa est fortissima expulsio ex
duplici impcllente, quorum unum est fri-
gus loci, ut dictum est. b. De loco generationis ventorurn, ei
qualiter generantur ?
a. De signis circa hujusmodi, AUTEM generationis est circa
Locus
mediam regionem, quae est maximi fri-
Et hujus signum est quando cfTundi- goris ascendit enim illuc vapor lerreus
: :
tur ignis in aquam raram lit enim ibi :
et cum sit per naturam gravis et frigi-
impulsio subita et impetuosa unius ab dus, obviat ei frigus loci, et inspissat et
alio. Aliud est vapor siccus expellens gravat ipsum, et facit descendere aliquan-
humidum, vel e converso. tulum. Calor autem solis in ipso etiam
non est de facili separabilis ab ipso quia :
magis confortatur in sicco terrestri quam
b. Quod pluvia tempestuosa fit vento in vapore humido et ideo iterum rele-
:
prsecedefite. vatipsum, et inde fit involuta impulsio Involuti
impulsi
aeris quae ventus vocatur. aeris ve
tus dicitt
Et ideo tempestuosa pluvia semper
fit vento praecedente, et involvente et
inspissante membrum. c. Quare perflat a latere, non de
Et hsec dicta sufficiant de generatis in sursum ?
altoex vapore sicco inflammato, et de
vapore humido non inflammato. Sic ERGO determinata causa materiali
et eficiente et loco venti in communi,
opto magis transire ad speciem, ut scia-
16. Deventis, et primo de materiali tur quare ventus venit semper alateribus
causa ipsorum. nostris, et non descendit impetu flatus
sui de sublimi quemadmodum pluvia.
DicAM NUNG omnes ventos, et causam Dico quod ventus et locus ge-
igitur,
ventorum materialem et efficieiitem, et nerationis venti secundum quod flare
locum generationis eorum. incipit, est in extremis terrae, et super
Ventus fit ex vapore sicco tcrrestri ma- ipsam. Causa autem hujus est, quod re-
terialiter :autcm a calore solis
efficitur flexio radiorum in extremis debihs est,
hunc vaporem elevante, et non consu- et in medio est fortis. Et hoc propter
mente. angulum radii qui in extremis est con-
tingentiae angulus : in medio autem est
rectus et acutus vel obtusus. Cum igitur
LIliER ni: PASSIOMIiUS AKUIS ()69
causa efficions venli sit calor dobilis ct poroin aqiioiiin magis proprio dicuiit
ovocanstantum,itloo confoilatur niatoria vocari vaporom proprio nominc.
vonti in oxtroniis terrae nostra» liabitabi-
lis, cl non directo super ipsam.
/. JJc malcriali inolii ct sono venti.
</. De causa discoUiiuia venli. quod
IIoG AUTEiM nccessarium est scire, Aer faciio
obedit omni
acr ost elomciituin oinni obodiens uu- impressioni.
Caisa AiTEM quare stat discontinuo, pressioni facile, cujus motus iit ad om-
scilicet cum llal unus, etcessat ad horani, nem partcm natura sui. Signum hujus
vel llat debiliter, ost quia in vapore illo est projectio sagittarum, in qua levi im-
frigus loci ot natura vaporis suporiorem pulsu violonto motu fortissime impoUitur
partom i[)sius doprimit valdo vehomon- aer, et inundat pars impoUons partem
ter : et cum latissinms vapor sit inspissa- usquc quod cessat vis violentiae. Si ergo
tus a frigoro, multuni aj^ntat aerem, et tam parvum impollens tam fortem dat
tlat Ihitum, donec descondat convorsio sibi motum, non esl mirandum si fuinus
friiTOiis ad extremitatos ipsius super in- latissimus dat llalus hujusmodi. Ilaic est
foriorom partem, deinde resurgit calor otiam causa. soni venli ad modum unda-
ex radio circa torram, intorim calido suo rum constringontium sese, eo quod una
olevante ipsum ot suhministrante ei ma- inundatio praevenit aliam, et ellundit se
teriam ex elevationc pluris vaporis in super eam.
ipsum : et ideo confortatus iterum dat
>or tcr- ascondendo alium llatum fortcm. Oportet
3 nuiii-
11 ascen onim nos esse edoctos, quoniam vapor (j. De triplici causa abscissionis vcn-
iciuali-
ter. torreus numquam asccndit sequahter in torum.
omnibus partibus : quia in eo sunt op-
positio virtutes vahlc, scilicet levis, ct Ex His de plano paterc potest triplex Quare fri-
.... gus inten-
scuicet m-
.
f^ravis, et non aequalitor subtihabilis pro- causa abscissionis ventorum, sum et si-
.
inilitercalor
ptor duritiem sicci vaporis : et idoo tonsum friorus, et
*^
mtensus calor : et haec ac piuvia
. . . seqiiens al)-
asctmdit sicut pellis oxtonta ah infcriori abscindunt simplicitor, et pluvia sequens : scimiunt
ad supcrius, cujus hititudo versa est ad et haec absciiidit simihtcr. rrigus quidem
nos. intensum non pormiltit aporiri torram ut
elevetur fumus. Calor aulem intensus
comburit fumum, sedpluvia ex lioc quod
infrigidat acrem, generat vaporom, ita
e. Ve caitsa quare iimis ventus cst for-
quod tantum descondit, quod subito non
tior alio.
potcst elevari debili calido, et similiter
humcfacit terram, et supcrlicioi partes
IIis visis, facile est videre qualiter (per quas exivit fumus) obstruit, et ideo
unus Ihilus fortior est alio, et quis eo_ piicscinditur matcria adaugcns ventum.
rum. Cum enim superior extremitas in-
spissata frigore loci doscendat et spissum
fortius expellat aercm quam rarum, for- k. Quare cessut ventus [losl nia(jtias
tior erit llatus descensionis quam ascen- pluvias ?
arnr ter- siouis. Istaui autem asccnsionem ct de-
3 a
'|j''is scensionom vocanl IMiilosonhi mutum Et qiia quid([ui(l contiiiuo ntju gono-
t va- tortuosum terrestns vanoris,
*
sicut etiam ralur, cito dolicit, ideo cessat ventus post
leus
pro vocant insum
'
vaporom inai^^is proprio ''
magnas pluvias.
.- .!i:iiur . .
vapor. fumum, prupler sui terrestrcilatem etva-
(570 J). AUi. MAG. OHI). VHAiU.
cundiiin Aristololom, scilicet Sci)lcnlrio,
Meridies, Suhsolanus, Favonius.
/. (Jinirc post innlliis pluviiis rrsnfijil Inlcr quoslil^ct aulcni duos sunt alii vem I iiit
OCl",
ventus ? duo, ct sic sunt octo nicdii. Inlcr Scp-
l(;ntrioncm el Siibsolanum sunt Aquilo
Sei) QiiiA ccssantc pluvia itcruni rcsiir- propinquior Scptcntrionali, ct \'iiltur-
git calidum iii aerc ct in tcrraexsiccando nus propinquior Suhsolano. Intcr Suhso-
et elevando vaporem fumum, idco ut el lanum Meridianum Eurus est propin-
ct
frequenter post aliquam horam vcl ali- quior Suhsolano, ct Notus propinquior
quos dies resurgit ventus, nisi sit pluvia Meridionali sive Austro. Inter Austrum
valde longa quae post multam frigidita- ct Favonium duo, Africus prr^pinquior
tem faciat victoriam in fumo venti. Austro, et Zephyrus propinquior Favo-
nio. Inter Favonium et Septeutrionalem
duo, Cirtius propinqiiior Favonio, et
h. Qnare vapor ventorum non conver- Corus propinquior Scptcntrionali. Duos
titur ut pluat terra sicut aqua ? etiam praeter hos ponunt quidam llatus
inccrtos et vagos qui non sunt dctcrmi-
Ex His ctiam liquet quare vapor ven- „^11 ah istis, sed potius ex eisdem locis
torum non convertitur ut cadat super generantur, ita scilicct, quod elcvatio
nos terra pluens, sicut convertitur vapor vaporis magna est quasi continua modo
aquse et cadit supernos aqua. Et hujus- ^i^.^ modo ihi.
modi secundum supra dicta duse causae
sunt, quarum una est et principalior ma-
teria venti, quse est sicca et non bene
'^- ^' proprietate cujusque, et qnod
continuabilis, sed tantum habens aliquid
Orientahs ventus est macjni flatns, ex-
natur^ hujusmodi quod est continuum,
,.
- ,1 j
sed disparet admodum lacomorum.
1 .
^
pellens
^
plnvias
^
,
: Occidentalis autem
. , .
... ,•
. . parvi /jlatus, et ducit /pluvias.
Alia causa est, quia vapor venti non
'
/-
natat super eos, sed dirigitur ad extrema
habitationis nostrae, vel convexi arcus Superest autem determinare quare
unius terrae : quia terra rotunda est, et unus istorum sit majoris flatus et paucse
ventus quandoque est in terra una et non pluviae et frigidae aurae : alter autem levis
in alia, et tunc vapor, licet non sit sim- flatus et multae pluviae et corrumpentis
pliciter in extremo, est tamen in convexo aurae. Duo autem suntmultorum flatuum
arcus terrae in qua tlat. frequentium, et non fortium : unus qui-
dcm ahscindens pluvias, scilicet Orienta-
lis sive Subsolanus, alter autem condu-
, , ,
. ,. . , cens pluvias,
^
scilicet Occidentalis.
/. ue numero ventorum simplicium et
aliorum, et qualiter a Philosophis
nominentur.
n. De Aquilone et accidentibus suis^.
His visis, ponam vcntos omnes et loca
generationiseorum ct impressiones sin- Dico ergo, quod Aquilo fortissimi
guhjrum de hoc quod efficiunt in nostra tlatus est et abscindit pluvias, et depurat
habitabili. aerem : omnia causantur ^frigore
et haec
Venii sim- Suiit igitur quutuoi' siiupUces qui sui vaporis, qui (quia dcnsat vaporcm et
luur. nascuntur vcrsus quatuoi- ungulos solis vcnit a loco frigoris, qui cst juxta arcti-
supra nostrum horizontcm, distincti sc- cum) ideo frigidus cst vcntus.
UBKR DE PASSIONIBl S AKBIS ()7I
j). De causa sanitatis Injcmali tetnpurr.
Et quia frigus daudil poros terrae ot s. De Meridionali, et de causis morboruni
continet supcrlicics a([uae ut vaporare et pluviarum in lestate.
non possint, itleo depurat aereui abscin-
(lendo maleriani pluviae : et eadeni ra- Meiudionalis autem propositis de cau-
tione claudit poros corporum nostrorum, sis habet accidentia opposita : (juia enim
ne immutentur ab exteriori egressu in calidus est vapor et a loco calido, ideo
nos vaporabiliter et ex boc continetur : educit morbos : evaporat enim nalurale
intra nos calor naturalis et fortilicatur, et calidum, et subintiat calidum Avvh :
efficilur homo sanus. ideo corj^us turbalur et corrumpilur.
Quia vero conducit vapores, ideo mulli-
plicat pluvias. Flat autem tortuos(! quia :
(/. De signis hnjusmodi. flatus ejus est ununi llare tortuose a Mo-
ridie ad Aquilonem ct ideo inundaiis
:
Cujus sic.NA ponam duo, quorumunum vaporem invenit frigus Aquilonis, et ideo
est(|uod Hippocrates dicit in hyeme ven- inspissatur, et perconsequons in line suo
tres calidiores esse quam in a^state : cu- curvatur et intonjuet llatum. Quod au-
jus quidem eadem est causa. tem dictum esl unum Ilare torluosc,
Aliud est quod habemus ex artilicio alium directe, habet quandoque impedi-
.[ac(dj, qui virgas excorticatas per b)ca mentum per accidens, sicut dicit Aristo-
liinc inde posuit in canalibus, quan(b) teles, quod juxta torridum flat Aquilo
primum oves commiscebant sc simul. Et tortuose, et hoc contingit propter recur-
hoc (sicut infra probabitur) est quando vationem inundantis vaporis ad aquosum,
llat Aquilo : eo quod ille continet vel ad quosdam montes altissimos ibidem
constringit poros in generationibus et se existentes ita e converso pro[)ter loca
:
minibus, ne evaporet spiritus et debilite- calida transiens incipit dirigi in datuni.
tur conceptus.
t. Quomodo pestilentus ventus maxime
/'. Dc Meridionali ct dc causis morbo- Auster fit sanus alicubi ?
rum et pluviarum.
Eadem de causa in nostris climatibus
DiciT Aristoteles in libro de Animali- sexto et septimo Auster non adducit
bus, quod pastores quando volunt quod inorbos : eo quod antequam ad nos ve-
oves generent masculos, faciunt ascen- niat, iufrigidatur nivibus montium ct
siones ovium versus Aquilonem tempore aeris nostri vapore frigido, et non adeo
venti Aquilonaris. aperit poros corporis, quod multum no-
Ilic etiam ventus dicitur a Philoso[)bis ceat sanitati.
llare recte, id est, directe, non motu ele-
vationis, et depressionis in fine flatus : et
hujus causa est, quia llatus ejus inundat u. Quod Aquilo plus regnat in vere
ab Aquilone in Meridiem : etquanlo [)lus quom in autumno.
venit in Meridi(im, tanto plus accedit ad
caliduin : propter quod. rarificatur vapor Temi'US aulciu Uatiis Aijuiloiiis cst iii
et sublilialur, et non deprimitur, nec vcrc plus el in autumno minus. Et [)rimi
curvatur. ([uidem temporis causa est : quia frigore
vaporcs muUi conclusi congregati sunl in
terra, qui lc[)i(Iilatc veris evocantur cl fa-
(172 I). AlJi. MA(;. DHI). |»I{.i:i).
ciniil vonlos, ol pra?rij)n(' in AriMilonc, Krgo vajior calidior virrcitur dic ct ali-
uhi maf^^is csl dc frigoro, ct tonuis calor quanluliijii IVigore noctis dcprimitur, et
qui consumen; non potcst. In autimino projirio calorc itcrum (^levatur, et ideo
autcm t(ura (lcsiccalur calon; solis ct :
vcnlal noctc.
i(ico tcnuis calor dc facili cvocat vaporcs, ir.cc detcrmirrata sint de generalis ex
co quod non cst constricta : ct cum cgrc- vaporc simjilici humido v(d sicco ct in
ditur vapor, siccus cst valdc, et ventus alto loco.
Vcuti alii altus in aere (larc incipit. Et idco pro-
llant in au
tun no. vcrbium vulgi est, quodventi alti flant iri
aulumno.
Qui venti mane, qui sero rorjnant
:;.
et medio die^ et qui ab arcto veniani ?
11. De Suhsolano.
SuBSOLANUs cst vcutus siccus calidus
Sunt Subsolanus, Vulturnus, et Eurus ooi.
abscindens pluvias, scd non tantum ut
Cirlius occasum Zephyrusque Favonius afdant
Aquilo : co quod ipse est dc vapoi'c se-
Atque die modio Notus, Africus et Auster.
quonte solcm qiiimotus
siccus ost : ot Proveniunt Aciuilo, Boreas, et Corus ab arcto.
ctiam firmamenti juvat adhuc quia idem :
est motus venti illius quod motus diur-
nus et ideo dissolvitur vapor et exsicca-
:
tur.
17. Dc causis impressionum compositi
vaporis.
X. De Favonio et mediis.
Deinceps erit nostra intcntio tangere
Favonius autem proptor causam oppo- primo causas impressionum compositi
sitam adducit pluvias. De modiis autom vaporis sicci ot humidi, vel sicci cum
socundum istorum naturam natura oorum humidi cum lumine solis, et
sicco, vel
mixta est intoUigonda. sicci cum lumino stellarum quia tunc :
habebimus quse generantur ex vapore in
alto.
y. De diversis horis ventorum, et dehujus Prima autem compositio est vaporis
causa varietatis. sicci cum frigido non commixtis vapori-
bus, sed distinctis, quae compositio cau-
Ttem notandum, quod mane ut fre- sat tonitrua et coruscationes.
quentor anto diluculum est vontus, et Secundo dabimus causam super terrcS-
quandoquo ost de die et cessat nocte, et motum, qui causaturex vapore sicco non
([uandoquo e Hujus autom
converso. commixto cum sicco, sed concluso in ele-
causa baec ost in mane immittuntur ra-
: monto sicco solido quod est terra.
dii sobs, vapore frigiditate noctis com- Tertio dabiinus causam de vento turbi-
j)rosso in Oricnto : ot ideo elevat ipsum, nis qui causatur a vento sicco objiciente
ot ipso itorum frigiditato b)ci doscondit, alio vento opposito.
ct ideo facit vontum, quandoquo qui Et infine curabimus videre coloies nu-
cessat sole vinconto, quandoquo confor- Irium et nebularum, et cometam, et ga-
tatur quando sol non sufllcit vincero, sod laxiain : ot tunc perveniemus ad oinnia I
sufficit elevando deprossioni continuo qu(e generantur ox vaporo in alto.
ropugnaro. Vapor igitur frigidus dopri-
mitur- nocto ot ebn^atur die ct ventat.
:
I.IBER DE PASSIONrBUS AERIS 073
tainhi sunt enim (juan(h)que egressio
: tit
viohMita per expressionem imins ab alte-
18. De tonityuo cl materia ejns, el de si- ro, quemadmodum dicit Aristoteles.
(jno ct loeo ejiis. (}uan(h)([ue autem non lit ita, sed, va-
|>or pauhitim scindens nubem suam iii qua
Dic-.o ergo, quod niatoria tonitriii alia est evoluns, invenit aliam nubeni siccam
est, et alius ost locus ut vas yoneralionis constrictam el spissam, et impingit in il-
ejus. Materia anteni ost vapor siccus val- lam, et sonum, quan-
ex collisione facit
de et calidus : ille eniiu de facili tolus doque cum coruscatione, et quando sci-
incenditur. (aijus siguuni (licet lurpe, ta- licet sonus collitlitur.
men conveniens) est iu venlositatibns
ventris, quie quia siccoe et sunt terreslres,
ideo eniisspe si niodicuni tanguntur ab c. De coruscatione alba non faciente so-
igne, statiin inllainnuinlur et crepitant. nuni.
Locus auteni est nubes aquosa concava :
elcvantur eniin forticalore solis ambo si- autem modo egreditur vapor
Tertio
inul vapores. parvus rarus et innammatus ex nube te-
nui, et non multuin a({uosa et tunc :
videtur ille ignis sicut alba namma per
(i. De eausa coniseati(»iis et soiii totii- multum fumum, et non facit sonum in
trui ex sequeiit^bus patet. propria nube, sed obviat ei alia nubes
valde aquosa et spissa : ct ideo quia de-
(am auteni vapor terrestris non sit adeo bilis est, flammaexstinguitur in illa aquo-
dilatabilis ut aqucus constringitur inme- sa nubc sinsiniendo potius quam sonan-
dio sui, et alius expanditur circa ipsuin do, sicut sinsinit ferrum candens in aqua.
sicuttentoriuin : et quiaexteriorest huiiii-
dus, iuterior siccus, interior siccus fugit
d. Quarc ante tonitrua sunt venti validi
contrarium in profundu nubis exterioris,
et fortes ?
exterior autem a frigiditate loci etiam con-
trabitur, ct amplius interiorem cxagitat
Tripliciter etiam egrcditur a propria
et interior agitatus confricat partem ad
nube, scilicct ante inllammationcm, et
paitein ct ad bitera exterioris : ct ex ipso
iii ipsa inllammatione, et post inlhim-
inotu et confricatione contingit ipsum ig-
mationem.
niri. Jgnis auteni expellitur a suo contra-
Ant(! quidem quando incipit comprimi
rio : etvisignis scindit nube'in aquosain,
in profundum acumen sui, eo quod sic-
et in scissura illa accidit coruscatio et so-
cus est ct nubem et
penetrat egrcditur ad
nus, quae siiuul sunttempore, sed non si-
aerem, et commovet ipsum fortitcr, vel
nml deprehenduntur : quia visus velocior
debiliter secundum diversitatem suae vir-
est quam auditus : et baec est sentcntia
tutis : et hiec est causa quare ante toni-
Aristotelis.
tiua sunt venti validi et fortes.
b. Dr fribus niodis soni tonitruiet effres- e. Quare eoruscalio fil quando<iue sinc
sionis vaporis unius ab alio. vento et sono ?
OnsERVANDUM tameu est, quod tribus In u'sa autem inllammatione quaudo-
modis lit sonus in lonitruo, sicut probari que uterque est rarus et debilis et tunc :
potestsuo tempore, et tribus modis egres- quia non invenit resistens, egreditur etiam
sio vaporis unius ab alio. Et ita sex hic no-. sine sono vel vento qui pervenit ad audi-
IX 43
G74 J). ALH. MAG. Oni). VWA^A).
lum noslrnm, slrul in .Tslate accidil in timcnda, si dirccta sit supcr civitatcm
parvis coruscalionihus. aliquam : igncm
rpjia illa balxit rniiltum
I^ropter ruborcm, ct miiltam matcriam va-
poris proptcr nigrcdinem, ct multam ba-
/. Qnnrc sil sonus sine coruscalione ? bcl aquam proptcr nitorcm : ct idco ibi fit
pugna fortissima calidi cum frigido, ct
PosTQUAM AUTKM indammalus esl, ol bumidi cum sicco. Itcm utfrcquenlcr il-
tunc pulsando lalam niibcm facit sonum :
ba cmittit fulmina majorum lapidum qui
scd antcquam pcrtranscat, cxstinguitur, dcjiciunt turres, ct incendunt domos ct
et tunc auditur sonus sinc coruscationc. bomincs.
autcm divcrsitatcs a paucis nota-
Istoe
tae sunt, sed omncs inveniunturpcr cxpc-
rimentum si quis obscrvaverit auroras in /. Dc alha, ct quarc non sit ita pcriculo-
sestate. sa sicut viridis ?
AuBAM AUTEM uou oportct timcrc, quia
g. De nuhibus etqucUuor colorihus suis. parum babet de utraque materia ct idco :
si flamma cjus cadit super aedificia, sta-
EsT AUTEM nubes ut frequenter quadru- tim cxstinguuntur antequam incendat
plicis dispositionis quae continet fortc to- ea, nisi sint valde sicca et cremabiba.
nitruum, scilicet nigra, rubea, viridis, et
^
alba aliquantum.
m. De co7'uscatione et triplici colore.
h. J)e nigra, et quare ipsa nubes nigra Valde aUtem observandi sunt colores
dat forte tonitruum ? coruscationum, qui ut multum, sunt tri-
plices, scilicet rubeus clarus, et albus
NiGRA QuiDEM cst nubcs spissa propriori flammeus, et rufus quasi vinosus.
frigore :non dat locum
et idco radiis ut
penetrando albam faciant ipsam : et ideo
spissa comprimit vaporem,
fortiter et 71. Quare rubeus clamis color est time7i-
ignit, et dat forte tonitruum, si vapor in- dus ?
trinsecus fuerit multus et spissus.
Primus autem creatur a vapore non
multum sicco : humidum ejus dat ei co-
i. Dc ruhea, ct quare dat fortiorem ic- lorem rubeum, sicutest flamma viridium
tum frecjuenter ? lignorum, et est timendus colorille quia :
bumidam continet materiam, quae non
RuBEA AUTEM cx uigra est nube de se spargitur, ct ideo facilius et fortius in-
valde spissa : sed vapor ignitus jam resul- cendit.
tat per ipsam : et ideo illa fortiorcm dat
ictum frcqucnter quamnigra.
0. Quare alhus fla^nmeus 7ion est ita pe-
riculosus utprimus, quia non laedit ni-
k. De viridi, cl quarc sit periculosa et si cre77iahilia ?
valde timenda ?
Flamm.^ autem albae color, est vaporis
ViRENS AUTEM cum ni^TTredinc et rubore valde sicci, sicut est flamma siccorum li-
parvo cst pessima omiiium nubium, et gnorum : et ideo spargitur, et non laedit.
LIHER Jm PASSIONIHUS AERIS GT-)
nisicrcmabilia,slcut stupam, ethujusmo- Scindit autcm cx impulsu, ct inccmlit cx
di. indammationc.
p. Quarc Jitfiis cnlor cst pcrnotabiHs ? t. Dc tcrtio modo coruscationis qu,v simi-
litcr cst pcriculosa, ct quarc non, ap-
lUiTS AUTEM color pcmotabilis cst, co parct vulnus talis passionis alicuhi
quod illo cst vaporis conj^lutinari valdc vum homincm intcr/icit ?
tcrrcstri, et multum frequenter scinditsi-
mul et incendit. Tertius mo(his est vaporis rubci chiii,
quinumquam facit hapidem, scd sua flam-
ma cum non supcratur a vaporc et hic :
(/. Qiiod quhiquc modis mdit coruscatio numquam scindit nisi compacta corpora
iti iufcriora, ct primo dc Tclo corusca- qure sunt magnai quautilatis ctiam hic :
tionis primi modi. intcrficit homincs, et apparet in eis odor
combustionis, etnon videtur vulnus, qui;i
Casus autem cjus supcr inferiora est cum sit subtilis, subintrat siuc vidncrc.
quiutuplcx dc nubc vcl ferc : quorum
modus quod caditvapor innanmiatus
cst,
rufus de nubc viridi ct hic gcnerat lapi-
: u. Quarc tcrtius modus coruscationis
dcm qui vocatur Tclum tonitnd, hoc comminuit aurum in bursa non Isc-
modo vaporabilis commixtio terrcstris dcns cam, perforat gladium ct non va-
vaporis incendilur. ginam ?
Etsi invenit aurum inbursa, commin-
r. Qualitcr lapis tonitrui cst acutus ? uitaurum,ct nonlseditbursam quiabui- :
sa ci rarum dat locum introitus dc faciii,
Et cum TA.NGiT viridcm nubcm qua? cst, aurum autcm ut compactum rcsislit : ct
jam convcrsione ad aquam conglutinatur, idco comminuitur quandoquc in partcs,
sicut farina in pastam. Fortissima autcm quandoquc inpulvcrcm. Et hoc modo ac-
inccnsio obviat, ita quod humore nubis cidit tcmporibus nostris, quod pcrforavit
non exstinguitur et sicut conglutinatur
: ghidiuiu cujusdam, et non laesit vaginam,
vapor, fit humidus ct idco in infcriori
: et lapidcm parvum ctiamcomminuit.
parte acuitur hipis ubi primo incipit dis-
talbare vapor, et est grossus in parte alia :
ct hic hipis scindit ct inccndit quidquid V. Dc alio modo coruscalionis rubese qux
invenit. plusnocetvincis, ctquarc magisvineis
coopertis foliis multum plus nocct
quam minus coopertis ?
s. Dc coruscationc sccundi modi ctiam
periculosa quicplus scindit ligna quam
Alius modus cst ejusdcm vaporis magis
lapides.
raricx minus aquea nub(! cgicdicntis, ct
illc subintrat ct non laedit divi(k'udo,
Secundus modus est cjusdcm vaporis, ncc apcrtc inc(!nd(mdo : scd cst corusca-
quando minusest conglutinatus, etin nu- tio rubca valdc nociva. Et illa nocct vi-
bc! minus aquosa et tunc non continua-
: neis, sicut dixerunt mihi vinitorcs, ct piK-
tur, sed incensus egreditur impctu, ct cipuc botris illis qui multis foliis siint co-
scindit iterum et inccndit : scd non scin- opcrli : tamcn pcr aliud foramcn pro-
ct
dit nisi ligna, et nou hipides nisi raro. jicit coruscatio illuc vaporcm cum radio
i7(; I). AMi. MA(1. OHI). VUAA).
siio, ('0(jii(m1 ill;i' iivu3liiisac(!va[)oiiir(' iion
j)()ss(inl.
hh. Quarc rc/lcctitur ah uno parietc el
nccedil ad alium ?
.r. Qitare radius coruscalionis lurncfacil
vullum, et oculos cjus f/ui aspicil in OiANDOQiK (!ti;im renoxus a jiariiitc
eam cxcsecat ? uno, progredituiiid iiliiim, et perculit il-
lum.
Et coRUScATio non tiintuin novica osl
corporibus cuni clirect(3 cadit, scd otiarn
suus radius cst nocivus oi quom langit, cc. Quare vcslem comhurendo consumit,
quia corrumpit ipsuni : oo quod hoc sit nec ardet talis coruscatio ?
do natura hujus vaporis. Undo de hac •
causa quidam inspiciontcs in coruscatio- Et QUANDO est debilior quandoquo con-
nomhanc, inflati sunt in facio, ct quidam sumit vestem, et exstinguitur, et cessat
excaecati in oculis. ejus violentia, et non laedit hominem : ot
tiilis casus accidit mihi.
7/. De quarlo modo co7'uscationis alhae,
quse quinque diversimode facit, et de dd. Dc quinto modo coruscationis , et qua-
causis hujusmodi. re non nocet iste ?
QuARTUs modus ost vaporis albi, qui (^uiNTUs modus est egressus ejusdem
ogrodilur in flamma sicca non coaduna- vaporis ex nube debilitata : ot ille omni-
ta, et idoo spargilur in aorc sod tamon :
no nihil nocet : quia statim ad tactum
ogroditur magno impotu propter nubem aeris exstinguitur et rotunditur, in quo
profundam quse est aquosa multum. cessat similiter incendium ejus et violen-
tia impulsus.
z Quare caro uhi pcrculit, apparct alha,
nec tamen apparent signa comhustio- ee. De tempore tonitrui, ct in riuihus
nis ? regionihus plus ?
Et idoo scindit ot scindendo oxstingui- Sed iioc advorteudum est, proprium
tur, ita quod oa quaj scindit, videntur al- tempus tonitrui aliudestin frigidisregio-
ba, ot non apparcnt in eis signa combu- nibus, scilicetinclimate quinto, et sexlo,
stionis, ot quandoquo interficit quando be- et soptimo : aliud in calidis, scilicet in
no fortis est impulsus. quarto, tertio, et secundo, et primo. In
regionibus enim frigidis raro tonat forti-
ter, nisi sole accedente ad tropicum aesti-
aa. Quare Telum non hedit uhi p^ercutit, valem, qui est in capite Cancri : eo quod
sed eurn cjuistat a longe ? tuncfortis existens simulelevat vaporem
terrae et aquse : ex quibus junctis caus;i-
Et quandoque propter sui disgregatio- tur tonitruum. In aliis autom, scilicetca-
neni p!'rcutit in loco uno, ot non Isedit lidis, generantur tonitrua insequinoctiali,
socium suum juxta eum stantem, ot per- hocest, sole existente in capite Arietis et
culit eum qui stat remote. Librae. Quando enim est in Cancro, in-
cendit vaporem quem elevat ipsum.
Nec est contrarium quod supra dixi- SoWi
LII}|-:U OK PASSIOMBUS AEIIIS 077
c- luiis, scilioot quod sol in aeslale absciu- Aut quia oppilantur poi'i pluviis uml-
dit coinhureudo vaporos. lloc eniui vc- tis continuis replentibus poros.
ruui est de vaporibus debilibus. Sed cinu Aut quia tcna solicbi esl et saxosa con-
fortis est, calor uou potcst consuuicre tinua saxo. In bis euim excitatur vapor
vaporem grossuui, scd elevat ul uuiguus caiore soHs, ct non j)otest exii'e pro[)ter
iirnis eleval linna inceusa, et facit ea vo- oppilatos poros in superlicie. Ideo mul-
laie per aereui. tiplicantur in veulre terra). Alateria au-
tem cum sit terrestris vapor, dividitur
per uudtum et parum, et j)ariter [)er
ff.
Qiaire si tonaf l/i Injone, plus erunt grossum et subtile, et calidum ustivum,
venti in initio reris et fvrte per totuni et frigidum temperativuin.
annuni? Ex autem duobus, scilicet loco et
his
materia concludam tempus cgressiouis et
UnDE OBSERVAVERINT quod VC- FUStici elfectum ejus.
rum esse expertus sum duobus anuis,
scilicet quando audiuulur in signis liye-
malibus tonitrua, quod tuuc in initio ve- b. De tempore tcmenwtus.
ris et forte per totum aunum plus venta-
bit quam iu alio anno. IIujus causa est, Tempus egressus ejus ut frequeuter est
quia siguilicat umltam materiam esse in tempus cequinoctii quia tunc multipli-
:
aere, quaenon de facili abscinditur etiam catur materia ventorum, et iu terra, et
per totum annum. exlra. Et ea multiplicata scinditur terra
Hsec igitur de lonitruo dicta sufliciaut. ct egreditur.
ii). De ierr;eniotu, ct de ejus caitsa c. Quare magnus el frequcns fit terrse-
niateriali et efficientCy et de loco ejus. motus quandoque ?
Terr.emotus autem causam materiaU;m ViDiMus tamcn magnum terraemotum
liabet vaporem siccumgrossum valde
ac durantem multo tempore Lombardia,
iu
et tcrrestrem. Eflicientem autem liabct qui fuit circa tropicum liyemalem. Itoc
calorem solis penetrantem in profundum accidit ex eo quod materia fuit multa, ct
in ventrem terrae. Locum autem babet profunde in terra, temporc
et pori illo
terram oppilalam in superficie. vaide oppilati erant, ita quod non potuit
Redeo igitur etdistinguo liaec tria inci- evaporare paulatim ideo movit saepe.
:
piendo a loco. Erat autem vapor calidus valde et dilfu-
sus per iatitudinem totius provinciae : et
quia erat calidus ut frequenter quievit in
die : quia tunc su])tiliabatur a soie, ita
u . Quare terra {quie locus est terrssmotus)
quod moverc non poterat terram de :
oppilatur tribus de causis ?
nocte autcm frigore noctis inspissabatur,
ita quod tunc movere potuit. Et ideo
Locus IGITUR oppilatus esl tribus de praecipue mediis noctibus veniel)at, et
causis. Aut quia est non arenosus, mari duravit sic fere per dies quadraginta.
tamen vicinus, ita quod lluxus et rellu-
xus sint ad terminos ipsius : et sic oppi-
latur locus humido maris, et concluditur
vapor : quia non potest cxhalare, quia
humidum repletivum est pororum.
678 D. ALH. MAT;. OIU). VWA^.l).
(1. De horis terr.-emolus, vl de causls ho- /'• J^^' ^il<'Vulioiie terne propler rnafpium
rarum ejus. tememotum.
TkmpouI': ctiam diurno cst magis in Si EST MiNLS l'ii|/idus iii loco non
mane ct in meridie, quam in alio tem- a({uoso et mullus, ct pori terrai o|)[)il;ili,
porc dici, ct maj^is in nocte quam in die, eievabit terram, ita quod vidcljitur inons
nisi alitcr vcniat per accidcns. Quando vel collis : et si non })rojicit ad alium lo-
cnim vapor cstcalidus, utircqucntcr tunc cum ex impetu, tunc iterum residet
nimis subliliatur in dic a calorc solis, ut ej^resso vaporc in toto vel in parte.
diclum est. Et ideo in dic quicscit ut
plurimum, ct inspissatus multo frigore
noctismovet in noctc. Si autcm sit frigi- i. Quare quandoque ahsorhentur aquie,
dus paucus, tunc stat in nocte et quia : ita quod per Jioram non apparent pro-
paucus cst primo rcspcctu solis in manc pter ternemotum ?
subtiliatur ct movct. Si autem est frigi-
dus et multus spissusquc, tunc non sul)- Si AUTEM est frigidus multus in loco
tilialur ad movendum nisi solc confoi- oppilato ubi sunt aquae, tunc (aquoe si
tato super ipsum in Mcridic. sint in superficie elevationis) absorbebit
eas ad tempus donec residcat quod eleva-
^eddit
tum cst. Et ex bac causa accidit quod
e. De causa parvi terrxmotus. pro miraculo habitum est in partibus '^"^^g
^^^'^^
nostris in Neccaro, in loco qui dicitur
Egressus autem ejus quando est pau- Laulfen. Ibienim absorptus fuit Xec- c"''
cus subtilis, et terrae pori laxi sunt, est carus fere ad unam leucam per unum
sine sono, et non inducit nisi parvum diem, et non senticbatur motio aquae su-
terrae trcmorem. pra et infra illam leucam : eo quod in
loco terrsemotus absorbebatur, et egre-
diebaturpost : et iterum residente fundo
f. De causa sibili qui provenit ex terrse- manavit ut prius. Et ego codem tempore
motu. superveniensvidi factum istud ex terrjE-
motu.
Si AUTEM est subtilis parvus et terrae
pori constricti, tunc inducit cum parvo
trcmorc sibilum quemdam. k. Quare terra projicitur foras quando-
que ex ierraemotu ?
g. De distinctione causarum quorumdam Si autem aqua fuerit in profundo, tunc
accidentiumterrxmotus. projicit terram, et facit eam apparere.
Si VERO EST multus spissus et tcrrse
pori constricti, aut est tunc frigus non /. Quare sufflatur ex terra propter ter-
adurens, aut calidum adurcns. Item aut nemotum quandoque cinis terne com-
est vapor unius veiiti principalis, vel hustse, et destruuntur civitates ?
duorum oppositorum, sicut Aquilonis et
Austri, aut Subsolani ct Favonii. Itcm Si vapor siccus adustivus et
AUTEM est
aut in loco aqua}, aut ubi noii sunt in loco oppilato non aquoso, tunc egre-
aquee. diens exsufflat multum cinerem combu-
LIBER DE PASSIOMBUS AERIS 67*J
quod quandoquc operit civi- ElTcctus autcmquandoque clc-
cst cjus
stae tcrrse, ita
tates vicinas ct doslruit cas. Quandoquc
vatio pulveris, ct quandoque cradicatio
eliani tam iste quam i^ra^ccdens proji-
arborum, secundum quod fortiores sunt,
ciuut terram vel cinerem in Uuvium el vel debiliores quandoque autem unus
:
operiunt, ita quoil vidcntur ijjsum absor- debilior cst altcro, cum rcsistentia tamcn
bere. El quandoque cliam dcstruendo abqua et tunc cedit, et pcrtotam viam
:
lluvios in uua parle, cogunt apcrire iu unius supcrclcvatur pulvis involutc
ilalu
alia. secundum circulum. Fit ctiam quando-
uno
que turbo per accidcns a vcnto
parictcm
tanlum quando rcpercutitur ad
m. De partkulari diluvio quod accidil aliqucm vcrsus llatum suum.
proptcr terneuiotum quandoque.
Si vapor oppositus alii,
ALTE.M csl
quandoque accidit hoc (quod est valdc
Ex suhsequentibus ruhrica j^alct.
incautum) quoniam tunc facit profundas
voragines quandoque unus mo-
tcrra^, et
Restat causas gcncratorum cx
Dici^RE
vct aquam vcnientcm a parlc una, ct
so-
aliusvcnientcm ab alia: cl inducunt cx vapore, qui conjungitur cum luminc
lis ct lunc et stellarum,
sicut cst iris, ct
concursu diluvium particularc, pra^cipue
ct colo-
quando obstruuut ostia lluviorum ad ilu- circuli soliset lunas ct comctae,
rcsnubium et nebularum et galaxia, ctc.
xum consuctum.
siynis pnecedentihus ct scquentihus 21. De iride et unde causatur ?
II. Dc
terriemotum.
SciENDUM quod iris secundum Aristote-
SiGNA AUTEM praeccdentia terraemo- lem causatur ex radio solis redcunte ad
tum, sunt frigus, et sonus ex motu sub- vaporem contraclum nubibus, sicut ra-
parie-
tcrraneo. dius refulgcns in aqua rclucct ad
Sequentia autem sunt caligo, et tene- tem. Oportet autcm nubem habere et
quietem. Ex quietc enim partcs con-
brae circa soicm vel stellas, propter dis-
cum sint similes, et sic exterior
positionem nubium. iluunt
superficics plana fit, et levis ad recipien-
Et haic dc tcrraemotu dicla sufliciant.
radiorum impressionem et sic ra-
dum :
dius relucet ad vaporcm, sicut
lumino-
20. De turhinc qui eradicat arhorcs, lc- sum rclucet ad spcculum sibi simile con-
ponit
vat pulverem, et facit (jiryillum. tra faciem alicujus. Cujus signum
Aristoteles in libro Mctcororum ', dicens
cujusdam debilitatus fuit vi-
Seqlitur nunc videre de vento turbi- quod viri
sus et dum iret, vidit ante sc idolum
nis, et dc illo determinare facile est se- :
suum, quud coram facic ambulabat.
cuudum praedicta : quia non causatur nisi
ex ventis ex opposito contra sc venienti-
bus, quorum uterque aequipollcns est
alii.
Vide III Meteoror. iu priucipio capit. de iride.
:
0«0 D. ALH. MAG. OIU). VnAl\).
j)iji|»ur(!iiiM, ab aqua glaucum, a t<;rra
pro[ttcr hcibas ct arborcs viridcm.
a. Dc fonna iridis, et quare quaitdoque
jil major.
e. Quid sifjni/icet iris seeundum diversa
Ivrncin' sul cujiis iinago cst iris, sil i'o- lernpora apparitionis sune ?
tiindus : (jiiia taiiien longe altior est nu-
bibus, frigidiorem partem nubis tan;^M;ns, Aacus iSTE in diversis temporibus di-
impriniit ci formam actualem. llndc vcrsa siguilicat. In iiicridic cniiii apjiu-
quanto sol cst oitui vcl occasui pro[)in- rens ortus, magnam vim aquarum cssc in
quior, taiito in partc opposita apparct ar- acre qua in mcridie possunt dominari.
cus major. Si vero circa occasum solis fulscrit, to-
nabit et leviter pluct. Si ab oricntc vcl
circa surrexerit, scrcnilatcm promittil.
b. XJnde causantur colores iridis?
GoLOREs autem iridis causantur ex eo /. Qua hora diei potest iris in Jiyeme, et
quod nubes irradiata a sole partes quas- qua in aestate oriri, et qu<e sit causa
dam habet alteriores, ct alias dcmissio- hujusmodi?
res, et quasdam grossiores quam ut so-
lem transmittant, et alias subtiliores De arcu Aristoteles ait post autum-
quam ut solem excludant. Hsec inaequali- nale aequinoctium qualibct hora dici ar-
tas alterutris lucem umbramquc pcr- cum posse fieri. In aestate vero non nisi
miscet, et illam mirabilcm arcus speciem incipiente aut inclinato jam die. Cujus
repraesentat. rei istam reddit causam. In aestatc sol
circa Meridiem calidissimus nubcs exu-
rit, ita quod suam imaginem imprimere
c. De quantitate colorum iridis et ipso- non potcst, sed inmatutino tempore aut
rum qualitate. vergens in occasum (quia minus calet)
sustineri potest, et suam in eis imaginem
SuNT AUTEM colorcs secundum Aristo- imprimere. Item cum sol non solcat fa-
telem tres, aut quatuor, scilicet vinosus, cere arcumnisi oppositushis nubibus, in
scilicet rubeus cxtrinsecus super gibbosi- quibus facit cum dies breviores sunt,
tatem arcus. Post quem scquitur viridis, semper nubes est oblique opposita soli
et deinde albus et sub illo citrinus
: et :
ct cum est
ideo qualibet parte diei, etiam
non possunt pictores colorem facere si- aItissimus,potestnubibusimprimere suam
milem iridi, et proecipue colorcm com- imaginem. Temporibus vero (estivis, su-
positum medium inter intrinsecum et [)ra verticem nostrum fertur : et ideo tunc
extrinsecum. media die directe inspicit nubes, nec eis
suam imagincm imprimit.
De iride dicit Isidorus in libro Etymo-
loyiarum : « Arcus coelestis dictus est a
d. Quod iris a quatuor elementis quatuor
similitudine curvati arcus. Iris habet
recipit colores secunduni quosdarn.
proprium nomen, et dicitur iris quasi
aeris, id est, quod per aerem ad terram
QuiDAM AUTEM dicunt iriiTi habere qua- descendat. Hic autem a sole rcsplendet
tuor colores principalcs cx quatuor cle- dum canoe nubes ex advcrso radium so-
mentis, ex quibus dicunt etiam nubcm lis accipiunt, ct arcus speciem fundunt,
compositam, ab ignc rubcum, ab aerc cui varios colorcs illa dant tres. Nam
? :
LiHi:n i)E PASSTONinrs ai:his f;8 1
aqua lomiis, acr luculus. ot nubos cali- linl, lcnipestaloni in niaii nautiv oxspc-
gaus. liradiata ista varios dant ci)loros, clonl.
etc. »
'l'-\. Quare sol plus ininusve ruhet ?
22. De ctrculis solis el aHunnnslclldnini
apparentibiis circmn<ju(i(/ue nnde can- YiDETUR ETIAM quaudoquo cylor solis
santur esse parvae aut vehementioris rubcdinis :
quod contingit cx fumo inulto ex vapore
CiRCLLUSvero vidolur quandoque ciica ascendonto ad ipsum, sicut cx fumo as-
solom, sivo corona, causatur o\ vaporo cendonte de lignis viiidibus conjunclo
humido ascondonto et multiplicato in cuin lumine ii^nis.
aore ultra ipsum vaporem, aul in illo :
doinde autom refloctitur illudlumen ab
aere rediens super illum vaporom ascen- 24. De conietis, id est, stellis ciuk vi-
dens, et sic videtur circulus sino corona dcntur hahere comas.
in circuitu solis.
CoMET.i-: suNT stclUe hal)entes comas :
quod fit piO[)teraerern inllaminatum con-
a. Quod circulus iiui est circa soleni et tentum a stellis sive planetis, scilicet Sa-
lunani et stellas, non longeest a terra, turno, Jove, et Marte, IMercurio, et Ve-
licet videatur tangere illwn et illas. ncrc. Iste onim planetae propter veloci-
tatcin motuuin ipsorum igniunt acreni
LicET AUTE.M circulus istc videatur so- qui cst in eorum et sic pro-
circuitu :
lem tansero, non lontro tamcn a torra fit ptor aerem inllammatum contcntum a
ista effiiiries, sed visus iiosler inibecillitato stollis proedictis conjuncto lumine corum
deceptus putat ipsum esse circa solom :
cum ea, vidcnlur stella3 illte comataj.
et similiter accidit in iua, etin aliis stellis
habontibus lumon.
25. De colorihus nuhium, unde causan-
tur, et primo de colore albo.
h. Quare circulus iste non ita frequenter
apparet circa solem ut circa lunam et CoLORES VERO uubium sive nebularum
stellas ? causantur ex adjunctione luminis cum
secundum quod magis vel minus
ipsis,
Hi ciRciLi noctc circa lunam et alias sunt diaphanae. Unde dicit Avcrroes
circa frequentius apparont : circa solom « Xecessc ost ut fiat color ex admixtione
vero in dio rarius : proptor fortitudinem corporis lucidi cum diaphano. » Color
caloris ipsius vapores resolventis. igitur albus causatur ex adjunctione lu-
minis clari cum ea, si fuerit ipsa nubes
multae diaphaneitatis.
c. De signis prxdictoruni circulorum.
a. De colore nigro.
CiRCULT iSTi si dilapsi aequaliter in se-
ipsos evanuerint, signant aeris tranquil- CoLOR VERO niger causatur in nube cx
litatem. Si autom iii unam j)artem quasi adjunctione luminis cum oa, si fuorit
rupti cesserint, ventuin a parte illa llare minimoe dianhaneitatis.
signilicant. Si pluribus lucis rupti fue-
682 I). A\A\. MAO. ORl). I»I{yl«:i).
jungitur lumen solis, enicit colorem ru-
beum sivevinosum, sicut contingit in fu-
0. l)e mediis eolurihus iuLer albinn mo resoluto de lignis viiidibus conjuncto
el nigrum. cum lumine solis. Unde estetiam signum
pluvia; futurai.
tjoior aibus Meuu autem colores diversilicanlur iri-
et nis;er sutit ,, , . |- •
eiementa
,
lcr jubum ctsecundum aiver.si-
nigruin
i
coloruiii. .
•i- -
1
lulem islorum duorum, scihcet corporis 20. De Galaxia.
lucidi, et corporis diaphani, secundum
magis el niinus. El ideo sicut dicit Aver- DiciT ARisTOTELES, quod ignis purus
roes, « color albus et niger sunt elemen- propinquus orbi est inllammatus et luci-
ta colorum. » dus, et in locis galaxia) suntparvui stellse
multae spissae et magnae propinrjue lumi-
nosic. Ex conjunctione igitur luminis stel-
c. De ruhedine serotina ei malutina et larum sibi invicem suscipientium etiam
sigiiis suis. splendorem insuper adjuncto lumine
lumen
ignis puri et inflammati vidctur
RuBEDO VERO scrolina causatur in nube oblongum, quod Philosophi galaxiam
ex spissiludine ipsius propter adustionem dixcrunt. Et quia stellaj praedictae fixae
caloris solis, et ob hoc minus diaphanae : sunt in ccelo, propter hocgalaxia videtur
cui dum conjungitur lumen solis, efficit in uno loco orbis non recedens ab eo.
in ea rubeum colorem. Unde est etiam Et haec dicla ad praesens sufficiant de
signum futurse serenitatis. generatis ex vapore qui conjungitur cum
Matutina vero rubedo causatur in nu- lumine solis et lunae et aliarum stella-
be ex spissitudine ejus propter vapores rum.
Immidos ascendentes : quibus dum con-
. j
INDEX
Rerum quce in libro de Passionibus aeris continentur.
Ue maleria passionum ae- I)e liis qutc generantur ox
ris. 6r9 vapore liumido. 063
2. De qualuor loi'is generatio- Quod inspissare vaporem
nis impressionuni. 600 seu nubem, et in aquam
redigere sit per frigus, et
3. De causa efficiente vapo- disgregare per calidum,
rum. 660 congelare vero per idem
frigus invalescens atque
4. De calore. 660 conslringens. 663
ii De frigore. 600 De grandine. 663
fl. De signis et eorum proprie-
De his qua3 generantur ex tatibus, et quare grando
vapore sicco. 661 cadit in tempore fru-
a. De igne perpendiculari. 661
ctuum ? 664
b. De lancea ignea. 661
h, Quare grando non est directe
c. De candela accensa. 661
rotunda ? 664
d. De assub. 662
c. Quare grando est liquescens
c, I)e duplici assnb. 662
et non sicca ? 664
f, De diverso igne qui apparet
in aere dupliciler. 662
10. De nive et ojus signis. 664
;/. De stella cadente longa. 662
a. De signis futura; nivis. 004
/i. De stella perdila quae quan-
b. Quod nix quandoque stat in
doque reciiiit tres diversi-
aere diu. 004
tes, quandoque stat per
Quare nix cadit lata quando-
raoram in aere sola. 662
que ? 00
j . De assub descendente quai
d. Quare vapor nivis congela-
stella cadens dicitur. 662
tur ? 605
A'. De stella fumiganto, qua3
e. Quare nix cadit mollis ? 605
quandoque a^pparet velut
draco volans, quandoque
velut serpent incurvans. 662 11. De granulis cadenlibus in
/. De assub qnandoque appa- Martio vel Aprili. 005
rente, quandoque nun, a, Quare granula liabent rari-
qui tcrtius assub dicitur. 603 tatem nivis interius sed
(iHi- IMDKX 1{KIU'M
iioii iiKillilifMri, (ixleriiis De causa quare unus venlus
vcro coiiiji.irationeiii ^iaii- 'st fortior alio. CC9
(liiiis ? Gc;; De iiiateriali rnotu el sono
b. I)c siyno liiijusinodi. 065 venti. OOy
De triplici caiisa abscissio-
12. I)(! pluvia. ()(>:> nis ventoruin. CC9
f/. OLUire mitta! i^lnvia) cadunl Qiiare cessat v(!ntus post
(luando^jue jL^iaciatie ? ()(,:> ' inagnas pluvias ? 000
/'. I)e f,'uttis (lua; splendent in Quare post inultas pluvias •
aestate cadentes. coo resurgit ventus? 070
f. I)e si^'nis liujusmodi, 000 Quare vapor venlorum iion
convertitur ut pluat terra
sicutaqua ? 670
1.3. I)e rore. 000
De nuraero ventorum sim-
a. De dupliciconversione hujus
plicium et aliorum,et qua-
vaporis, et quare asoleci-
liter a Philosophis nomi-
toconsumitur ? 060
nentur. 070
6. Oiiare fit ros sub mensa dum
711. De proprietate cujusque, et
sero cttTiatur in grami-
quod Orientalis ventus est
ne? 000
magni flatus, expellens
pluvias : Occidentalis au-
14. De pruina. OGG tem parvi flatus, et ducit
a. Quare flatus condensatur pluvias. 070
ad vestes et congela- De aquilone et accidentibus
tur? 006 suis. 670
b. De causa duritiei et rigo- De causa sanitatis hyemali
ris, qui est super ni- tempore. 671
vem. G07 De signis hujusmodi. 071
c. De rore dulci qui postea r. De Meridionali, et de cau-
efficitur albus super arbo- sis morborum et pluvia-
rum folia ut farina, et rum. 671
quare ex eo nascunlur ani- De Meridionali, et de causis
mata? 007 morborum et pluviarum
d. De causa quare de tali rore in festate. 671
generantur vermes ? 007 Quomodo pestilentus ventus
e . De prognosticationibus circa maxime Auster fit sanus
hujusmodi. 067 alicubi ? 671
Quod Aquilo plus regnat in
lo. De quodam inflammabili vere quam in autumno. 671
attrahente quod subito V. De Subsolano. 672
et tempestuose descen- X. De Favonio et mediis. 672
dit, et quandoque suavi- y- De diversis horis ventorum,
ter. 607 et de hujus causa varieta-
rt. De signis circa hujusmo- tis. 672
di. 068 Qui venti mane, qui scro
b. Quod pluvia tempestuosa fit
regnant et medio die,
vento pra)cedente. 668 et qui ab arcto ve-
niant ? 672
16. De ventis, et primo de mate-
riali causa ipsorum. 668
a, De signis circa hujusmo- il. De causis impressionum
di. 668 compositi vaporis. 672
b, De loco generationis vento-
rum, et qualitcr generan- 18. De tonitruo et materia ejus,
tur? 668 et de signo et loco ejus. 673
c . Quare perflat a latere, non a, De causa coruscationis et
de sursum ? 668 soni tonitrui ex sequenti-
d, De causa discontinua venti. 669 bus patet. 673
.
INDEX RERUM G85
b. De tribiis niodis soni toni- ruboa» qua> plus nocot vi-
trui ot eprossionis vaporis nois,et quare magis vinois
unius ab alio. 6"3 coopertis foliis multuin
( . Do coruscatione alba non plus nocot quam minus
faciento sonuin. 673 coopertis? 675
(/. Qiiaro anto tonitrua sunt x. Quaro radius coruscationis
venli validi elforlos? 673 tumefacit vullum, ot ocu-
e. Quaro coruscatio fit quan- los ejus qui aspicit in eam
doque sinc vonto et so- excsccat ? 676
no ? 673 ;/. Do quarto niodo coruscalio-
f. Quare sit sonus sino coru- nis all)n>, qu;o quintiuo di-
scatione ? 674 vorsiniode facil, ot de cau-
g. De nubibus et quatuor colo- sis hujusmodi. 676
ribus suis. 674 5. Quare caro ubi percutit, ap-
h. De nigra, et (juare ipsa nu- parot alba, noc tanion ap-
bes nifira dat forte toni- parent signa comliustio-
truuni ? 674 nis? 076
(
. Do rul)ea, et quare dat (1(1. Quare T(>luin non lacdit ubi
forliorem ictum frequen- percutit, sed euin qui slat
ter? 674 a longe ? 676
k. De viridi, et quare sit peri- bb. Quare reflectitur ab uno
culosa et valde timen- pariete et accedit ad
da ? 674 aliuin? 676
/ . De alba, ot (luare non sit cc . Quaro vestoin comburendo
ita periculosa sicut viri- consumit, nec ardet talis
dis? 674 coruscatio ? 676
m. De causatione et triplici co- (1(1. De quinto modo coruscatio-
lore. 674 nis, et quare non nocet
». Quare rubeus clarus color iste ? 676
est timendus? 674 ee . De tempore tonitrui, et in
0. Quare albus llammeus non quibus rogionibus plus ? 67(5
est ila periculosus ut pri- ff. Quai'0 si tonat in liyemo,
mus, quia non lajdit nisi plus crunt venti in iiiitio
crcmabilia. 674 veris et forte per lotum
p. Quare rufus color est perno- annum ? 677
tabilis ? 675
f/. Quod quinque niodis cadit
<0. De terra)motu, et de ejus
coruscatio in inferiora, et causa materiali et effi-
primo de Telo coruscatio- cienle, et de loco ejus. 077
nis primi modi. 675 a. Quare terra (qua; locus est
. Qualilor lapis tonilrui ost terraMiiotus) oppilatur Iri-
acutus ? 075 bus de causis? 077
s . De coruscatione secundi b. Do leiiipore terr.Tmotus. 677
j»
modi etiam periculosa quaj c Quare magnus et frequens
plus scindit ligna quam fit terra3motus quando-
lapides. 67."i quo? 677
/ . De tortio modo coruscationis (/. I)e boris teirff)inolus, et de
qucB similiter est pericu- causis liorarum ejus. 678
losa, et quare non appa- e . De causa parvi lerraemo-
ret vulnus talis passionis tus. 07H
alicubi cum hominem in- / De causa sibili qui provonit
terficit ? 675 ex terra.'molu. 678
M. Quare tertius uiodus coru- ;/
De distinclione causarum
scationis comminuit au- quorumdam accidentium
rum in bursa iion Iji-dons torrannolus. 678
eam, perforat gladiuin et De elevalione terra) pro[iter
non vaginam ? 675 magnum lerraeniotum. 678
r. De alio modo ooruscationis Quare quandoque absorben-
.
080 iNDEX I{i:iu;m
lur aqn.T, ila qnod pfr byemc, cT qua in .Tstato
lioram iinii njiparcnl j)rop- oriii, ot quaj sit causa Jiu-
Inr lorr<'Rniulum ? 078 jusmodi? 080
Ouaro Ifjrra projioitur foras
quandoquo cx lorr.Tomo- 22. De circuiis solis et .aliarum
tu ? 078
sfoilarum apparontibus
Quaro sufflatur ox terra
circumijuainquo undo cau-
proplcr torr!]pmotum quan- saiitur. 081
doque cinis terr.T combu- a. Quod circulus qui ost circa
st.T, ot dostruuntur civita-
solem et lunam ot stoil<as,
tes? 078
non ionge est a terra, li-
m. De particulari diluvio quod cet videalur tangere illum
accidit propter terraemo- et illas. 681
tum quandoquo. 079 h. Quare circulus iste non ita
n. De signis prajcodentibus et frequenter apparet circa
sequentibus terncmotum. 079
solem ut circa lunam et
stellas? 081
20. De turbine qui er.adicat ar-
c . De signis pra;dicatorum cir-
bores, levat pulverem, et culorum. 681
facit girgillum. 679
Ex subsequentibus rubrica 23. Quare sol plus minusve ru-
patet. 079 bet? 681
2t De iride et unde causa- 24. De cometis, id est, stellis
tur ? 679 qujB videntur habere co-
a. De forma iridis, et quare mas. 081
quandoque fit major? 680
b. Unde causantur colores iri-
23. De coloribus nubium, unde
dis? 680
causantur, et primo de co-
c. De quantitate colorum iridis
lore albo. 681
et igsorum qualitate. 080
a. De colore nigro. 081
d. Quod iris a quatuor elemen-
b. De mediis coloribus inter
tis quatuor recipit colores
album et nigrum. 082
secundum quosdam. 680
De rubedine serotina et
e. Quid signifjcet iris secun-
matutina et sicnis suis. 082
dum diversa tempora ap-
'
paritionis suae ? 680
f. Qua hora diei potest iris in 26. De Galaxia. 682
INDEX
Opcrum B. Alberti Mac/ni qiicv vulgo PARVA NATURA
LIA nuncupantiir et in volumine nono continentur.
Liber de Sensu etSensato.
Tractatus I. 1
Tractatus II. — De Generatione sensibilium. 38
Tractatus III. — In quo tractantur dubia coiiimunia qu;c suntcirca scnsala. 7."l
ludex tructatuum et capitum. 93
Liber de Memoria et Reminisceiitia. 97
Tractatus I. — De Memoria. 97
Tractatus II. — De Reminiscentia. iOT
Index tractatuum et capitum. 119
nm i.M)i:\ oim-mim
Liber I do Somno el Vigilia. 121
TnACTATiJS J. — convoniat somnus?
Ciii 121
TuAciTATiJs II. — Secundum quid, elpropter quain causam sequitur somnus .' i'.'>'
Liber II de Somno et Yigilia. 157
Tractatus I. l.iT
Thactatus II. — Quid sit et qualiter fiat soninium ? 1^)9
Liber III de Somno et Vigilia. 177
Tmactatus I. — Quod aliqua divinatio, et quid
sit sit? 177
Tractatus II. — De causis somniorum in nobis. 197
Index lihrorum, tractatuum et capitum. 209
Liber I de Spiritu et Respiratione. 213
TiiACTATUs I. — De Spiritu secundum se. 21.3
Tractatus II. — De difTerentiis spiritus. 2-31
Liber II de Spiritu et Respiratione, qui est de spiran-
tibus ipsis secundum quodspirantia sunt. 241
Tractatus I. — De Spiritum intus habentibiis. 2ti
Tractatus II. — De inspirantibus etrespirantibus. 246
Inde.x lihrorum, tractatuum et capitum. 2."13
l.M)i:\ UPKKUAl r.89
Liber I de Motibus Animalium. 257
TnACTATLs 1. — De co uiulo auima liabel movere hunc niotum ? 257
Tractatus II. — Uo piimo organo molus. 269
Liber II de Motibus Animalium. 283
Tractatcs I. — l)o ipsis molibus et proprielatibus ipsorum. 283
Tractatus II. — Uc disposilione eorum qua; moventur molu processivo. 293
Index librorum, tractatuum et capitum. 301
Liber de /Etate, sive de Juventute et Senectute. 305
Tractatus 1. — Ue aetate in commune, et difTereutiis ejus. 303
Thactatus II. — Ue consequentibus ailatem. 306
Index tractatuum et capitum. 321
Liber de Nutrimento et Nutribili. 323
Tractatus I. — Ue niitrimento et nutrito per se. 323
Tractatus II. — Ue nutrimento et nulrito. 336
Index Iractaluum et capitum. 343
IX 44
f.90 INDEX OPKIUJM
Liber de Morto et Vita. 345
Tractatus I. 343
Tractatus II. — De causis longioris vitae et brevioris. 3.'J0
Index tractatuum et capituin. 373
Liber cle Natura et Origine Ajjimse. 375
Tractatls I. — De natura in corpore.
aninriffi
3"j
Tractatus II. — De natura animae non conjuncta corpori secundum quod
ipsa est in se, resoluto corpore post morlem. 397
Index tractatuum et capitum. ^35
Libellus de Unitate intellectus contra Averroeno. 437
Index capitum. .
47b
Liber I delntellectu et Intelligibili. 477
Tractatus I. — De natura intellectus. 477
Tragtatus II. — De per se intelligibili. 490
Tractatus III. — De comparatione intellectus ad intelligibile. 498
.
INDKX OPKRUM <)0l
Liber II de Intelleclu et Intc^llioibili. 503
Tractatus onicls. — l)e perfectione nalurali intellectus. 503
Inde.x lihrorum, tractatuuni et capiluni.
Liber de Natiira Locorum. 527
Tb.\ct.\tus 1. — De longitudine lalitudine loci per distantiam ab orbe.
el
.')27
TnACTATLs 11. — natura locatoruni causata a locis.
l)e
So8
Tractatls III. — In quo est cosmographia. 566
Iiidox traclaluuin ct capitum. ^°^
Liber I de causis et proprietatibus elementorum 585
Tractatus I. — De proprietatibus elementorum in communi. • 385
Tractatls II. — De proprietatihus elementoruin in speciaii. 59?
Liber Ilde causis et proprietatibus elementorum. 635
Tractatls — De his quie prtemiltcnda sunt de ccelo
I. et situ tcrra^. 635
Tragtatus U. — De corruptionihus elementorum. 642
ludex librorum, tractatuum et capitura. 655
092 INDKX OPKHI M
Liber de Passionibus aeris, sivc de vaporum impres-
sionibus 659
Index paragraphorum. '583
> —«— <
Sancli Amandi (Gher). — Ex typis do UESTENAY.
BQ 6334 1890 IMS
Alberti Magni Opera omnia v.9
UBR * «^ >^
. niit
You might also like
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 32.Document654 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 32.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 33.Document598 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 33.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 34.Document812 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 34.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 29.Document908 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 29.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 12.Document678 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 12.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 20.Document734 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 20.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 15.Document774 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 15.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 26.Document600 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 26.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 2.Document766 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 2.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 17.Document648 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 17.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 13.Document868 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 13.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 8.Document868 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 8.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (2)
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 19.Document692 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 19.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 30.Document826 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 30.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 38.Document840 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 38.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 3.Document678 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 3.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 27.Document804 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 27.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 1.Document910 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 1.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (3)
- Averroism between the 15th and 17th centuryFrom EverandAverroism between the 15th and 17th centuryJozef MatulaNo ratings yet
- The Essentialist Metaphysics of The Objective Concept of Being and Its Influence On The Immanentism of DescartesDocument41 pagesThe Essentialist Metaphysics of The Objective Concept of Being and Its Influence On The Immanentism of DescartesPaul HorriganNo ratings yet
- Albert The Great's Speculum AstronomiaeDocument4 pagesAlbert The Great's Speculum AstronomiaeHoot4RealNo ratings yet
- Eriugena Editions 2012Document13 pagesEriugena Editions 2012Luiz Fernando Fontes-TeixeiraNo ratings yet
- The Hunting of the Greene Lyon: A rare 15th century alchemical poemFrom EverandThe Hunting of the Greene Lyon: A rare 15th century alchemical poemNo ratings yet
- Rodney Blackhirst - Above and Below Correspondence in AstrologyDocument6 pagesRodney Blackhirst - Above and Below Correspondence in AstrologyBorisav92No ratings yet
- Hermeticism and Alchemy. The Case of Ludovico Lazzarelli PDFDocument16 pagesHermeticism and Alchemy. The Case of Ludovico Lazzarelli PDFMau OviedoNo ratings yet
- Ens Primum in Intellectu CaditDocument27 pagesEns Primum in Intellectu CaditArual DnasNo ratings yet
- Obiectum Notes On The Invention of A Word L. DewanDocument30 pagesObiectum Notes On The Invention of A Word L. DewanArual DnasNo ratings yet
- Vivere Viventibus Est EsseDocument6 pagesVivere Viventibus Est Esserpascual12No ratings yet
- Recognizing the Gift: Toward a Renewed Theology of Nature and GraceFrom EverandRecognizing the Gift: Toward a Renewed Theology of Nature and GraceNo ratings yet
- Clark, G. The Theory of Time in Plotinus. The Philosophical Review, Vol. 53, No. 4 (Jul., 1944), Pp. 337-358.Document23 pagesClark, G. The Theory of Time in Plotinus. The Philosophical Review, Vol. 53, No. 4 (Jul., 1944), Pp. 337-358.Carolina MircinNo ratings yet
- Charles de Bovelles - The Book of The SageDocument26 pagesCharles de Bovelles - The Book of The SageRu GiNo ratings yet
- Dispersa Intentio." Alchemy, Magic andDocument19 pagesDispersa Intentio." Alchemy, Magic andMatheusGrohsNo ratings yet
- The Rationale Divinorum Officiorum of William Durand of Mende: A New Translation of the Prologue and Book OneFrom EverandThe Rationale Divinorum Officiorum of William Durand of Mende: A New Translation of the Prologue and Book OneNo ratings yet
- Gold of A Thousand Mornings 1 - 3Document24 pagesGold of A Thousand Mornings 1 - 3Jaysin_Haughie_195No ratings yet
- Reviews two occult philosophersDocument10 pagesReviews two occult philosophersFrancesco VinciguerraNo ratings yet
- Science Meaning and Evolution 1.347155043Document116 pagesScience Meaning and Evolution 1.347155043mprussoNo ratings yet
- Albertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 16.Document618 pagesAlbertus Magnus. Opera Omnia (Borgnet Ed.) - 1890. Volume 16.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Physis - Van HelmontDocument28 pagesPhysis - Van HelmontBruno De BorNo ratings yet
- Boyle2014 The Wonder of The Heart - Albert The Great On The Origin of PhilosophyDocument24 pagesBoyle2014 The Wonder of The Heart - Albert The Great On The Origin of PhilosophyAlberti Magni StudiosusNo ratings yet
- Aquinas, On LibertyDocument19 pagesAquinas, On LibertynatzucowNo ratings yet
- Participation and Some Thomists PDFDocument33 pagesParticipation and Some Thomists PDFMANUEL PALACIOSNo ratings yet
- Hassing Aquinas On Phys Vii 1Document49 pagesHassing Aquinas On Phys Vii 1cdcrossroaderNo ratings yet
- Collette. Saint Augustine: A Sketch of His Life and Writings As Affecting The Controversy With Rome. 1883.Document208 pagesCollette. Saint Augustine: A Sketch of His Life and Writings As Affecting The Controversy With Rome. 1883.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (2)
- Influence of Nyssa On EriugenaDocument368 pagesInfluence of Nyssa On EriugenaBogdan Neacșiu100% (1)
- Charles G Nauert - 1955 - Agrippa Von Netteshiem (1486-1585) His Life and ThoughtDocument273 pagesCharles G Nauert - 1955 - Agrippa Von Netteshiem (1486-1585) His Life and ThoughtBryan PitkinNo ratings yet
- Stephanos, BinderDocument46 pagesStephanos, BinderSpyros Markou100% (1)
- Utrum Quia Experientia Decepti Aristoteles Et D. Thomas Causas Posuerunt Aequivocas In Natura Operantes (Unpublished manuscript, Charles De Koninck Papers). Charles De Koninck. Text, with a Translation by Bart A. MazzettiDocument5 pagesUtrum Quia Experientia Decepti Aristoteles Et D. Thomas Causas Posuerunt Aequivocas In Natura Operantes (Unpublished manuscript, Charles De Koninck Papers). Charles De Koninck. Text, with a Translation by Bart A. MazzettiBart MazzettiNo ratings yet
- Apollonius of Tyana - MalpasDocument99 pagesApollonius of Tyana - MalpasMark R. JaquaNo ratings yet
- Aquinas The NeoplatonistDocument13 pagesAquinas The NeoplatonistScott Sullivan100% (1)
- Liturgy, Theurgy, and Active Participation: On Theurgic Participation in GodFrom EverandLiturgy, Theurgy, and Active Participation: On Theurgic Participation in GodNo ratings yet
- Albert The Great, OP - Commentary To The Mystical Theology of DionysiusDocument189 pagesAlbert The Great, OP - Commentary To The Mystical Theology of DionysiusAllan Dos Santos100% (3)
- Ashworth 1992Document17 pagesAshworth 1992Ángel Martínez OrtegaNo ratings yet
- (Ed. Anon.) Sancti Leonis Magni Sermones. 1849.Document500 pages(Ed. Anon.) Sancti Leonis Magni Sermones. 1849.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Budge. The Book of Governors (By Thomas, Bishop of Marga) - Volume 1. 1893 PDFDocument626 pagesBudge. The Book of Governors (By Thomas, Bishop of Marga) - Volume 1. 1893 PDFPatrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Quasten - The Fathers' of The ChurchDocument2 pagesQuasten - The Fathers' of The ChurchPatrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Quasten - The Concept and History of PatrologyDocument3 pagesQuasten - The Concept and History of PatrologyPatrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Neander. Lectures On The History of Christian Dogmas. Volume I. 1858.Document424 pagesNeander. Lectures On The History of Christian Dogmas. Volume I. 1858.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Budge. The History of The Blessed Virgin Mary and The History of The Likeness of Christ. Vol 2. 1899.Document308 pagesBudge. The History of The Blessed Virgin Mary and The History of The Likeness of Christ. Vol 2. 1899.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (2)
- William H. Faulkner - The Subjunctive Mood in The Old English Version of Bede's Ecclesiastical HistoryDocument64 pagesWilliam H. Faulkner - The Subjunctive Mood in The Old English Version of Bede's Ecclesiastical HistoryPatrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Ottley. Studies in The Confessions of St. Augustine. 1919.Document156 pagesOttley. Studies in The Confessions of St. Augustine. 1919.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Budge. The Book of Governors (By Thomas, Bishop of Marga) - Volume 2. 1893 PDFDocument746 pagesBudge. The Book of Governors (By Thomas, Bishop of Marga) - Volume 2. 1893 PDFPatrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Izydorczyk. The Medieval Gospel of Nicodemus: Texts, Intertexts, and Contexts in Western Europe. 1997.Document600 pagesIzydorczyk. The Medieval Gospel of Nicodemus: Texts, Intertexts, and Contexts in Western Europe. 1997.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Budge. The History of The Blessed Virgin Mary and The History of The Likeness of Christ. Vol 1. 1899.Document274 pagesBudge. The History of The Blessed Virgin Mary and The History of The Likeness of Christ. Vol 1. 1899.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Neander. Lectures On The History of Christian Dogmas. Volume II. 1858.Document396 pagesNeander. Lectures On The History of Christian Dogmas. Volume II. 1858.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Morris (Transl.) - Select Works of S. Ephrem The Syrian: Translated Out of The Original Syriac, With Notes and Indices. 1847.Document478 pagesMorris (Transl.) - Select Works of S. Ephrem The Syrian: Translated Out of The Original Syriac, With Notes and Indices. 1847.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Sparrow-Simpson. The Letters of St. Augustine. 1919.Document344 pagesSparrow-Simpson. The Letters of St. Augustine. 1919.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Weymouth. The Resultant Greek Testament (... ) - 1892.Document678 pagesWeymouth. The Resultant Greek Testament (... ) - 1892.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (2)
- Tyler. The Worship of The Blessed Virgin Mary in The Church of Rome: Contrary To Holy Scripture, and To The Faith and Practice of The Church of Christ Through The First Five Centuries. 1844.Document438 pagesTyler. The Worship of The Blessed Virgin Mary in The Church of Rome: Contrary To Holy Scripture, and To The Faith and Practice of The Church of Christ Through The First Five Centuries. 1844.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis0% (1)
- Tischendorf. Synopsis Evangelica. 1864.Document260 pagesTischendorf. Synopsis Evangelica. 1864.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (2)
- Krüger, Gillett. History of Early Christian Literature in The First Three Centuries. 1897.Document452 pagesKrüger, Gillett. History of Early Christian Literature in The First Three Centuries. 1897.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (3)
- Feltoe. St. Dionysius of Alexandria: Letters and Treatises. 1918.Document120 pagesFeltoe. St. Dionysius of Alexandria: Letters and Treatises. 1918.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Chase. The Lord's Prayer in The Early Church. 1891.Document200 pagesChase. The Lord's Prayer in The Early Church. 1891.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (3)
- Rambaut, Roberts. The Writings of Irenaeus. 1868. Volume 2.Document540 pagesRambaut, Roberts. The Writings of Irenaeus. 1868. Volume 2.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Burton. Testimonies of The Ante-Nicene Fathers To The Divinity of Christ. 1829.Document524 pagesBurton. Testimonies of The Ante-Nicene Fathers To The Divinity of Christ. 1829.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Jackson. The Apostolic Fathers, and The Apologists of The Second Century. 1879.Document228 pagesJackson. The Apostolic Fathers, and The Apologists of The Second Century. 1879.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (2)
- Harris. Philo: Fragments Newly Edited by Rendel Harris. 1886.Document156 pagesHarris. Philo: Fragments Newly Edited by Rendel Harris. 1886.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Cox. Narratives of The Lives of The More Eminent Fathers of The Three First Centuries (... ) - 1817.Document432 pagesCox. Narratives of The Lives of The More Eminent Fathers of The Three First Centuries (... ) - 1817.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Blunt. An Introduction To A Course of Lectures On The Early Fathers, Now in Delivery in The University of Cambridge. 1840.Document52 pagesBlunt. An Introduction To A Course of Lectures On The Early Fathers, Now in Delivery in The University of Cambridge. 1840.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Goodspeed. Historical and Linguistic Studies in Literature Related To The New Testament. 1901. Volume 1.Document114 pagesGoodspeed. Historical and Linguistic Studies in Literature Related To The New Testament. 1901. Volume 1.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Cutts. Saint Jerome. (N.D.) .Document250 pagesCutts. Saint Jerome. (N.D.) .Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (3)
- Misopapisticus (Pseud) - Letters On The Writings of The Fathers of The First Two Centuries: With Reflections On The Oxford Tracts, and Strictures On "The Records of The Church". 1844.Document286 pagesMisopapisticus (Pseud) - Letters On The Writings of The Fathers of The First Two Centuries: With Reflections On The Oxford Tracts, and Strictures On "The Records of The Church". 1844.Patrologia Latina, Graeca et OrientalisNo ratings yet
- Goodspeed. Historical and Linguistic Studies in Literature Related To The New Testament. 1901. Volume 2.Document222 pagesGoodspeed. Historical and Linguistic Studies in Literature Related To The New Testament. 1901. Volume 2.Patrologia Latina, Graeca et Orientalis100% (1)
- Soderstrom - Circuit Modeling of Cyanex 272Document17 pagesSoderstrom - Circuit Modeling of Cyanex 272Anonymous OnoowoNo ratings yet
- Angels in The NurseryDocument17 pagesAngels in The NurseryRoxana DincaNo ratings yet
- SCL9. UV-Vis Spectroscopy - Zamir Sarvari 180410101Document3 pagesSCL9. UV-Vis Spectroscopy - Zamir Sarvari 180410101ZamirNo ratings yet
- Emerald Emerging Markets Case Studies: Article InformationDocument25 pagesEmerald Emerging Markets Case Studies: Article InformationHannah CastroNo ratings yet
- Iep2014 15Document22 pagesIep2014 15api-245317729No ratings yet
- 10 - Bus 105 and 107-1Document400 pages10 - Bus 105 and 107-1Alao LateefNo ratings yet
- Bagi Latihan Soal 3Document3 pagesBagi Latihan Soal 3MUH LULU BNo ratings yet
- Transforming Enterprises Through Diversity and Inclusion - ILODocument124 pagesTransforming Enterprises Through Diversity and Inclusion - ILODaniela GalvisNo ratings yet
- Ripasso Inglese - ConditionalDocument7 pagesRipasso Inglese - ConditionalStefano Bocco100% (1)
- The Role of Social Media On Leisure Preferences - A Research On The Participants of Outdoor Recreation Activities (#263492) - 230009Document10 pagesThe Role of Social Media On Leisure Preferences - A Research On The Participants of Outdoor Recreation Activities (#263492) - 230009Stella PadillaNo ratings yet
- Demo TeachingDocument27 pagesDemo TeachingVince BulayogNo ratings yet
- List of Islamic Schools in Toronto To Apply For JobsDocument5 pagesList of Islamic Schools in Toronto To Apply For JobsgetsaifurNo ratings yet
- DFA vs NLRC Immunity DisputeDocument7 pagesDFA vs NLRC Immunity DisputeThrees SeeNo ratings yet
- Esophageal Carcinoma: Preceptor: Dr. Ratesh KhillanDocument37 pagesEsophageal Carcinoma: Preceptor: Dr. Ratesh KhillanVarun VarnNo ratings yet
- The Knowledge Integration Strategy Analysis After Geely Acquisition of VolvoDocument4 pagesThe Knowledge Integration Strategy Analysis After Geely Acquisition of VolvoVivi Sabrina BaswedanNo ratings yet
- Public Service Commission, West Bengal: Notice Inviting Expression of Interest For Enlistment As LawyersDocument3 pagesPublic Service Commission, West Bengal: Notice Inviting Expression of Interest For Enlistment As LawyersITI JobNo ratings yet
- Indian Blood: HIV and Colonial Trauma in San Francisco's Two-Spirit CommunityDocument17 pagesIndian Blood: HIV and Colonial Trauma in San Francisco's Two-Spirit CommunityUniversity of Washington PressNo ratings yet
- Status Signalling and Conspicuous Consumption: The Demand For Counterfeit Status GoodDocument5 pagesStatus Signalling and Conspicuous Consumption: The Demand For Counterfeit Status GoodMarliezel CaballeroNo ratings yet
- TM55 1520 242 MTFDocument192 pagesTM55 1520 242 MTFJakub Kostka100% (1)
- Characteristics of An Effective CounselorDocument5 pagesCharacteristics of An Effective CounselorAbbas KhanNo ratings yet
- List of Intel Core I3 MicroprocessorsDocument3 pagesList of Intel Core I3 MicroprocessorsKing 79100% (1)
- 2006 Arawak Languages Encyclopedia of Language and LinguisticsDocument4 pages2006 Arawak Languages Encyclopedia of Language and LinguisticsSheldon JungleNo ratings yet
- ED 206 Course OutlineDocument1 pageED 206 Course OutlineChe Insik RecabarNo ratings yet
- Official ResumeDocument2 pagesOfficial Resumeapi-385631007No ratings yet
- Arvydas Sliogeris The Thing and Art Two Essays On The Ontotopy of The Work of Art 1Document168 pagesArvydas Sliogeris The Thing and Art Two Essays On The Ontotopy of The Work of Art 1Richard OhNo ratings yet
- Response To 'Enforced Sunday Law Will Soon Become The Mark of The Beast'Document22 pagesResponse To 'Enforced Sunday Law Will Soon Become The Mark of The Beast'jennywren3177No ratings yet
- OTC 17236 The New API RP 2A, 22 Edition Tubular Joint Design PracticeDocument0 pagesOTC 17236 The New API RP 2A, 22 Edition Tubular Joint Design PracticeKrutarth Purohit0% (1)
- Unified LSG Code 1Document12 pagesUnified LSG Code 1Kerby Kent RetazoNo ratings yet
- Cinderella Play ScriptDocument6 pagesCinderella Play ScriptKhayla Khairunnisa81% (21)
- Kudippaka" - in Kannur Politics An Investigation?Document8 pagesKudippaka" - in Kannur Politics An Investigation?Anonymous CwJeBCAXpNo ratings yet
