10A

Multivibratrler
KONULAR:
1.

BLM 10

Dengesiz (astable) multivibratrn almas ve zelliklerini incelemek. if dengeli (bistable) multivibratrn almasn ve zelliklerini incelemek.

2.

GEREKL DONANIM:
G Kayna: 12VDC Transistr: 2xBC108C LED: 5mm standart led Diren: 2x100, 2x470, 2x1K, 2x2.2K, 2x4.7K, 2x10K Kondansatr: 2x22nF, 2X100nF, 2x100F, 2x2200F

N BLG:
Multivibratrler; Dengeli (stable) ve dengesiz (astable) olmak zere iki gruba ayrlrlar. Dengesiz multivibratrler, iki transistrle oluturulmu kare dalga osilatrleridir. ekil24.1'de grlen dengesiz multivibratr devresi incelendiinde transistrlerin giri ve klarnn birer kondansatrle birbirlerine baland grlmektedir. Her bir transistrn karakteristiklerindeki farkllklarndan dolay transistrlerden biri iletimde iken dieri kesimdedir. Balangta Q1 transistrnn iletimde olduunu kabul edelim. Bu durumda VCE1=0V olur. VCE1 gerilimi C2 kapasitr zerinden Q2 transistrnn beyzine kuple edilir. Q2 transistrnn beyzi emiterine nazaran daha negatif olur ve kesime gider. Bu anda C2 kapasitr, R2 direnci zerinden dearj olarak zt ynde dolmaya balar. zerindeki gerilim 0.7V'a ulatnda Q2 transistrnn beyzini tetikleyerek iletime geirir. Bu anda Q2 'nin k gerilimi VCE2=0V'a dmtr. Bu gerilim negatif bir pals olarak C1 kondansatr ile Q1'in beyzine kuple edilir ve Q1 kesime gider. C1 kondansatr R1 zerinden dearj olarak zt ynde dolmaya balar. Bu gerilim 0.7V'a ulanca Q1 transistrn iletime geirir. Bu olaylar bylece tekrarlanr. Sonuta transistr klarndan (VCE1 ve VCE2) bir kare dalga iaret elde edilir. Bu iaretin frekans C1, C2 kondansatrlerine ve R1, R2 diren deerlerine baldr. Elde edilen iaretin periyodu yaklak olarak;

T = 0.7( R 2 C 1 ) + ( R 3C 2 ) formlnden bulunur. klarda dzgn bir kare dalga elde etmek iin R1=R2 ve C1=C2 seilmelidir.

217

ANALOG ELEKTRONK- I
+Vcc=12V

Kaplan

R1

100

R2

2.2K

R3

2.2K

C1 VCE1 0.1F Q1 VBE1

C2 0.1F

R4

100

Q2 V V VBE2

VCE2

ekil-24.1 Dengesiz (astable) Multivibratr Devresi

DENEY 1: DENGESZ MULTVBRATR:

1.1

ekil-24.1'deki dengesiz multivibratr devresini deney seti zerine kurunuz. Osilaskop kullanarak dengesiz multivibratr devresinde VCE1, VBE1 gerilimlerinin dalga biimlerini ekil-24.2.ada grlen diyagrama iziniz. VCE2, VBE2 gerilimlerinin dalga biimlerini ise ekil-24.2.bdeki diyagramlara orantl olarak iziniz. Q2 veya Q1 transistrnn k dalga biimlerini inceleyiniz. Q1 ve Q2 Transistrlerinin kesim (T1) ve doyum anndaki (T2) periyotlarn lerek tablo24.1'deki ilgili yerlere kaydediniz. ekil-24.1'deki dengesiz multivibratr devresinde R1, R2 direnlerini ve C1, C2 kondansatrlerini tablo-24.2'de belirtilen deerlerle sra ile deitiriniz.

1.2 1.3

1.4

V/DIV=

T/DIV=

V/DIV=

T/DIV=

ekil-24.2 a ve b Kararsz multivibratrn dalga biimleri

218

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

Transistr

T1

T2

T1+T2

Q1 Q2
Tablo-24.1 Multivibratr Dalga ekilleri

1.5

Deitirdiiniz Her deer iin k iaretlerinin T1, T2 deerlerini ve toplam periyot deerini (T=T1+T2) lerek tablo-24.2'deki ilgili yerlere kaydediniz.
C1 (nF) 100 100 100 22 22 100 100 C2 (nF) 100 100 100 22 22 100 100 R2 () 2K2 4K7 1K 1K 2K2 2K2 4K7 R3 () 2K2 4K7 1K 1K 2K2 4K7 2K2 T1 (s) T2 (s) T=T1+T2 F=1/T

Tablo-24.2 Dengesiz Multivibratr devresinin eitli deerler altnda Karakteristikleri

DENEY: 2 UYGULAMA DEVRES (FLAR):

Bu deneyde dengesiz multivibratr kullanarak bir flar devresi tasarlayacaz. Bylece multivibratrn almasn grsel olarak daha iyi anlayacaz. Uygulamas yaplacak olan flar devresi ekil-24.3de verilmitir.

219

ANALOG ELEKTRONK- I
+Vcc=12V LED1 R1 470 R2 2.2K R3 2.2K LED2 R4

Kaplan

470

C1 2200F

C2 2200F

VCE1

Q1 V VBE1 VBE2

VCE2 Q2

ekil-24.3 Dengesiz multivibratr ile yaplan flar devresi

DENEYN YAPILII:
2.1 2.2

ekil-24.3'deki devreyi deney seti zerine kurunuz. Devreye enerji vererek almasn LED'lerin yanp snmesine bakarak irdeleyiniz. Devredeki C1 ve C2 kondansatrlerini 100F yapnz. Devrenin almasn gzlemleyiniz. Devrenin almasnda ne gibi deiiklikler olmutur. Neden? Aklaynz?

DENEY: 3 FT DENGEL MULTVBRATR:

Bu blmde ift Dengeli Multivibratr devresinin almasn ve zelliklerini inceleyeceiz. Deneyde kullanacamz ift dengeli multivibratr devresi ekil-24.4de verilmitir.
+Vcc=12V

R1

1K R2

R3

2.2K R5 4.7K

R4

1K

VQ1

4.7K

Q1
R3

Q2
100

VQ2

R6

100

SET

RESET

ekil-24.4 ift dengeli (Bistable) multivibratr devresi

220

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

N BLG:
Multivibratrlerin Dengeli ve Dengesiz olmak zere ikiye ayrldklarn belirtmitik. Dengeli alan multivibratrler tek dengeli (monostable) ve ift dengeli (bistable) olmak zere ikiye ayrlrlar. ift dengeli multivibratrler, zellikle saysal elektronik uygulamalarnda yaygn olarak kullanlrlar. Bellek oluturulmasnda kullanlan flip-flop'lar gerekte birer bistable multivibratrdr. ekil-24.4'de bir bistable multivibratr devresi verilmitir. Devrenin almasn ksaca zetleyelim. Bistable multivibratr devresine enerji verildiin de; transistrlerden biri iletime dieri kesime gidecektir. Kullanlan farkl materyaller nedeniyle hangi transistrn nce iletime geecei konusunda bir ey sylenemez. Q2'nin iletimde Q1'in ise kesimde olduunu kabul edelim. Bu durumda; VQ2=0V, VQ1=VCC deerine ular. Bir an iin Q2 transistrnn RESET ucu (beyz) ase potansiyeline alndnda Q2 transistr kesime gidecek ve VQ2 gerilimi besleme gerilimine ulaacaktr. Bu durum; Q1 transistrne R5 zerinden pozitif bir beyz gerilimi uygulanmasn salar. Bu pozitif gerilim, Q1 transistrn iletime srer. VQ1=0V olur. Q1 transistrnn kollektr gerilimi azalmtr. Bu gerilim R2 zerinden Q2 transistrn kesime srer. Bu durum da; Q1 transistr iletimde, Q2 transistr ise kesimdedir. Bu durum; kararl durum olarak adlandrlr. Dier bir kararl duruma geme; yani Q2 iletimde, Q1'in kesimde olmas ise SET giriinin ksa bir sre ase potansiyeline balanmas ile salanr. Sonu olarak bu tip multivibratrde transistrlerin durumlar R ve S ularndan uygulanan polariteye baldr. Transistrler; R ve S ularndan en son uygulanan polariteye bal olarak durumlarn devaml korurlar. Bu durum saysal elektronik de bilgi depolamada nemlidir.

Multivibratr girilerinden R reset (sil) anlamna, S ise; set (kur) anlamna gelmektedir. Bu deneyde bu ularn ilevlerini greceksiniz.

DENEYN YAPILII:
3.1 3.2

ekil-24.4'deki ift dengeli multivibratr devresi grlmektedir. Bu devreyi deney seti zerine kurunuz. Tablo-24.4'de belirtilen saysal deerleri ksa bir sre iin devrenin RESET ve SET girilerine uygulaynz. R ve S girilerinden uygulayabileceiniz iaretin ve transistr klarndan alacanz analog deerlerin saysal karlklar da tablo24.3de verilmitir.
SAYISAL DEER GR IKI 0 V=0V V<2 volt 1 V=12V V>9 volt

Tablo-24.3 Saysal verilerin analog karlklar

221

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

3.3

Bu almada ve tablo-24.4'de belirtilen deerler analog olarak tablo-24.3'de verilen deerlere karlk gelmektedir. Elde ettiiniz sonularn saysal deerlerini tablo24.4'deki ilgili yerlere kaydediniz.
RESET 0 0 1 1 SET 0 1 0 1 VQ1 VQ2

Tablo-24.4 Bistable Multivibratrn almas

ZET:

ift kararl multivibratrler bistable multivibrators olarakda bilinirler. ift kararl multivibratr, saysal elektronikten anmsayacanz temel RS flip flop devresini oluturmaktadr. ki transistrden meydana gelen bu devre bilgi saklanmasnda kullanlr.

222

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

10B
KONULAR:
1.

FAZ KAYMALI RC OSLATR

Osilatrler ve temel alma prensipleri Faz Kaymal RC osilatrn temel alma prensipleri ve zellikleri

2.

GEREKL DONANIM:
G Kayna: 12VDC Transistr: BC108C veya Muadili Diren: 1K, 2x2.2, 3.3, 5.6K, 4x10K, 22K, 33K Kondansatr: 3x10n, 10F, 47F

N BLG:
DC gerilimi istenilen frekansta iaretlere dntren devrelere osilatr denir. Osilatrler DC gerilim kaynaklar ile beslenirler. Bir osilatr devresi; osilasyonu balatan rezonans devresi, ykselte ve geribesleme katlarndan olumaktadr. Temel osilatr devrelerinden sinsoydal k alnr. Fakat klarnda kare, gen v.b dalga biimleri elde edilebilen osilatr tasarm da yaplabilir. Osilatrler; kullanm amalar ve zelliklerine bal olarak eitli ekillerde tasarlanabilirler. Osilasyonun balamasn salayan rezonans devreleri genellikle; R-C veya R-L pasif devre elemanlarnda oluur. Aada popler ve yaygn kullanm alanlar bulunan baz osilatr tipleri sralanmtr. Bu osilatr devreleri srayla incelenecektir.

RC Faz kaymal osilatr Wien Kpr osilatr Kolpits osilatr Hartley osilatr, kristal osilatr v.b

Bir osilatr devresinin oluturulabilmesi iin nce tank devresi (rezonans devresi) ve ykselte devresine gereksinim vardr. Ayrca osilasyonun srekliliini salamak iin ykselte devresinde pozitif geribesleme yaplmaldr. ekil-25.1de ortak emiterli bir ykselte devresi grlmektedir. Bu ykselte devresini gelitirerek bir osilatr devresine dntrebiliriz. Ortak emiterli ykselte devresinde; ykselte giriine uygulanan iaret ile kndan alnan iaret arasnda 1800 faz fark olduunu biliyoruz. Ortak emiterli ykselte devresini bir osilatr haline dntrmek iin; ykselte kndan alnacak iaretin bir ksm, pozitif geribesleme ile ykselte giriine uygulanmaldr. Bu osilasyonun sreklilii iin gereklidir. Osilasyonun balamas ile R-C devreleri ile gerekletirilir. Osilasyon ilemi iin bir kondansatrn arj ve dearj sresinden faydalanlr.

223

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

+VCC=12V

R3

RC

CC

T1 BC108 Vg C3

R4

RE

CE

ekil-25.1 Ortak emiterli ykselte devresi

Ykselte k gerilimini; girie geri besleyerek osilasyon elde edebilmek iin, k iaretini 1800 faz kaydrmak gerekmektedir. RC faz kaydrmal osilatr devresinin temel prensibi bu koula dayanmaktadr. ekil-25.2de RC faz kaydrmal osilatr devresi verilmitir. Devre dikkatlice incelendiinde k iaretinin bir ksm RC geri besleme elemanlar ile girie geribeslenmitir. Her bir RC hcresi; k iaretinin bir ksmn 600 faz kaydrmaktadr. k ile giri arasnda 3 adet faz kaydrma devresi kullanlmtr. Dolaysyla k iaretinin faz 1800 kaydrlarak girie pozitif geribesleme yaplmtr.
+VCC=12V

R3
C1

RC

CC

T1 BC108 C2 C3

R1

R2

R4

RE

CE

Faz Kaydrc

Ortak Emiterli Ykselte

ekil-25.2 RC faz kaydrmal osilatr devresi

Her bir RC devresinin 600 faz kaydrmas istenirse R1=R2=Rg ve C1=C2=C3 olarak seilmelidir. Rg, ortak emiterli ykseltecin giri empedansdr. Giri empedansnn R1 ve R2'ye eit olmas gerekmektedir. Bu koullar saland zaman, k iaretinin frekans aadaki forml yardm ile bulunur.

224

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

f=

1 2 C
2 6 R1 + 4 R1 RC

Osilasyonlarn genlii, geribesleme oranna ve ykseltecin kazancna baldr. Geribesleme oran seri RC devrelerinin toplam empedansna baldr. Bu empedans arttka geribesleme oran decek ve k iaretinin (osilasyonun) genlii azalacaktr.
+VCC=12V

R3 10K
C1 C2

RC

5.6K CC 10F
V

10nF

C3

T1 BC108

10nF

10nF

R1

10K

R2

10K

10K

R4

RE 5.6K

CE 47F

Faz Kaydrc

Ortak Emiterli Ykselte

ekil-25.3 RC Faz Kaydrmal Osilatr Devresi

DENEYN YAPILII:
1.1 1.2

ekil-25.3'deki faz kaymal osilatr devresini deney seti zerine kurunuz. Osilatrn k iaretini gzlemlemek iin gerekli osilaskop balantsn yapnz. Osilatr k iaretinin (V) ve Q1 transistrnn beyzindeki iaretin dalga biimlerini ekil-25.4'deki diyagrama orantl olarak iziniz.

V/DIV=

T/DIV=

V/DIV=

T/DIV=

ekil-20.4 RC osilatrn k ve beyz iaretlerinin dalga biimleri

225

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

1.3

aretin tepeden tepeye deerini ve frekansn lerek elde ettiiniz sonucu ilgili yere kaydediniz.

f= V =
1.4

Herz volt

Osilatr k iareti ile, transistrn beyzindeki iareti ayn anda osilaskop ta gzleyiniz. Bu iki iaret arasnda faz fark var m? Varsa ilgili yere not ediniz?

=______________
1.5

ekil-25.3'deki deney devresinde RE diren deerini tablo-25.1'de verilen deerlere sra ile deitiriniz. Her deer iin k iaretinin tepeden tepeye deerini ve frekansn lerek tablo-25.1'deki ilgili yerlere kaydediniz. Osilatr devresini ekil-25.3'deki ilk haline getiriniz. Devredeki R1 direnci yerine 22K' luk bir diren balaynz. Bu durumda k iaretinin genlii ve frekansndaki deiimi gzleyerek sonucu ilgili yere not ediniz.
RE () V t-t (volt) F (Herz)

1.6

6.6K 5.6K 3.2K

Tablo-25.1 Osilatr Kazancnn Etkileri

V = f=

volt Herz

SORULAR:
1. 2.

Osilatr devresinin osilasyona balamas iin k ve geribeslenen giri iaretleri arasndaki faz fark nasl salanmtr? Aklaynz? Osilatrn almasna RE direncinin etkisini belirtiniz? RE direncinin deiimi osilatr k iaretinde ne gibi deiimler salar? Aklaynz?

226

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

KOLPTS OSLATR
KONULAR:
3.

Kolpits osilatr (Colpitts Oscillator) devresinin almas ve ilevlerinin incelenmesi

GEREKL DONANIM:
G kayna: 12VDC Transistr: BC108C veya muadili Diren: 2x2K, 10K Kondansatr: 2n2, 4n7, 10n, 22n, 47n, 0.1, 0.22, 0.47, 1F Bobin (indktans): 3mH, 10mH, 30mH

N BLG:
Kolpits osilatrler bir ok uygulamada yaygn olarak kullanlmaktadr. Bu osilatrlerin rezonans devresi (tank devresi) L ve C elemanlarndan olumaktadr. ekil-26.1'de devre emas ayrntl olarak verilmitir.
+VCC=12V

C2 R1 10K L1 3mH C3

4.7nF

2.2nF V2 V1

T1 BC108

C1

2.2F

R2

2.2K

R3

2.2K

ekil-26.1 Kolpits osilatr devresi

Devrenin almasn ksaca anlatalm; Osilatr devresinde Q1 transistr ortak beyzli bir ykselte olarak alr. L, C2 ve C3 rezonans devresi yk empedansdr. Osilatr devresinin; empedans ve amplifikasyonu rezonans frekansnda yksektir. Ykselte k iaretinin bir ksm, emitere geri beslendiinde; devre osilasyon yapmaya balar. Geribeslemenin miktar (oran), C2 ve C3 kondansatrlerinin arasndaki oranla belirlenir. Geri besleme kkse, emiter gerilimi gibi kollektr akm da sinsoydal formda olacaktr.

227

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

DENEYN YAPILII:
1.1 1.2 1.3

ekil-26.1'deki kolpits osilatr devresi verilmitir. Bu devreyi deney seti zerine kurunuz. Devreye g uygulaynz. Devre kndaki iaretleri (V1 ve V2) incelemek iin gerekli osilaskop balantlarn yapnz. Doru bir lme iin, osilaskop ta gerekli kalibrasyon ayarlarn yapnz. Osilatr kndaki V1 geriliminin dalga biimini osilaskopla inceleyiniz ve elde ettiiniz iareti ekil-26.2'deki diyagrama orantl olarak iziniz.

V/DIV=

T/DIV=

V/DIV=

T/DIV=

ekil-26.2 V1 ve V2 gerilimlerinin Dalga Biimleri

1.4

V1 iaretinin frekansn aadaki forml kullanarak hesaplaynz. Sonucu kaydediniz. C; rezonans devresinin toplam kapasite deeridir. Toplam kapasite;forml yardmyla bulunur.

f=

1 2 LC

C=

C 2 xC 3 C2 + C3 Hz Hz

f (hesaplanan)= f (len)=
1.5 1.6

Ayn ilemleri V2 iareti iinde tekrarlayarak sonular ilgili yerlere kaydediniz. V2 iaretinin frekansn aadaki forml kullanarak hesaplaynz. Sonucu kaydediniz. V2 iaretinin dalga biimini ekil-26.2deki diyagrama orantl olarak iziniz.
f= 1 2 LC Hz

f (hesaplanan)=

228

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

f (len)=
1.7

Hz

Osilatr devresinde kullanlan L1, C2 ve C3 elemanlarn tablo-26.1'de belirtilen deerlerle sra ile deitiriniz. Her deer iin k iaretinin frekansn lerek, sonular tablodaki ilgili yerlere kaydediniz.
L1 (mH) 3 3 3 10 10 10 30 30 C2 (nF) 4.7 4.7 10 22 47 100 470 470 C3 (nF) 10 22 22 100 220 47 220 1000
Tablo-26.1 Kolpits Osilatr Karakteristikleri

C (toplam)

F (KHz) llen

F (KHz) Hesaplanan

1.8

ekil-26.1'deki osilatr devresinde; L=3mH, C2=10nF ve C3=4n7 deerleri iin, V1 ve V2 gerilimlerinin dalga biimleri zamann bir fonksiyonu olarak ekil-26.3'deki diyagrama orantl olarak iziniz. ekil-26.1'deki osilatr devresinde; L=3mH, C2=10nF ve C3=47nF deerleri iin, V1 ve V2 gerilimlerinin dalga biimleri zamann bir fonksiyonu olarak ekil-26.3'deki diyagrama orantl olarak iziniz.

1.9

V/DIV=

T/DIV=

V/DIV=

T/DIV=

ekil-26.3 V1ve V2 Gerilimlerinin Dalga Biimleri

229

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

10D
WEN KPRL OSLATR
KONULAR:
1. 2.

Wien Kpr devresinin zelliklerini ve karakteristiklerini incelemek Wien Kprl osilatrn almasn ve karakteristiklerini incelemek.

GEREKL DONANIM:
Osilaskop: ift Kanall G Kayna :12VDC aret reteci (Signal Generator) Transistr: 2xBC108C veya muadili Diren: 2x1K, 2x1.5K, 2x2.2K, 2x4.7K, 2x10K, 3x33K, 68K, 2x100K, 220K Potansiyometre: 470 Kondansatr: 2x4.7nF, 22nF, 47nF, 2.2F, 47F Elko

DENEY: 1 WIEN KPR DEVRESI

Bu deney de; bir wien kpr devresinin zellikleri ve alma karakteristikleri ayrntl olarak incelenecektir.

N BLG:
Wien kprs, endstriyel elektronik devre uygulamalarnda ve eitli endstriyel cihazlar da sklkla kullanlmaktadr. En popler ve yaygn kullanm alan ise osilatr devrelerindedir. ekil-27.1'de bir Wien kpr devresi grlmektedir.

C R1 68K R Vg V1 R2 33K V C 4.7nF

4.7nF 10K

10K

V2

ekil-27.1 Wien kpr devresi

230

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

DENEYN YAPILII:
1.1

ekil-27.1'de Wien kpr devresi grlmektedir. Bu devreyi deney seti zerine kurunuz. Devre giriine (Vg); genlii 10Vt-t olan 200Hz'lik bir sinsoydal iaret uygulaynz. k iaretinin tepeden tepeye deerini lerek sonucu tablo-27.1'deki ilgili yere kaydediniz. Giri iaretinin (Vg) frekansn tablo-27.1'deki deerlere gre sra ile deitiriniz. Her deer iin k iaretinin (V) tepeden tepeye deerini lerek tablo-27.1'deki ilgili yerlere kaydediniz. Devrede; V(t-t)=V1(t-t)-V2(t-t) gerilimleri arasndaki zaman ilikisini (t) gsteriniz. Aadaki forml kullanarak V1 ve V2 iaretleri arasndaki faz asn hesaplaynz ve elde ettiiniz sonular kullanmak zere not ediniz. = 360 0.f. t ltnz ve hesapladnz deerleri tablo-27.1'e kaydediniz.
R=10K, C=4.7 nF F (Hz) 200 400 600 800 1000 2000 4000 6000 10000 15000 V (t-t) R=33K, C=4.7 nF F (Hz) 200 400 600 800 1000 2000 4000 6000 10000 15000 V (t-t) R=100K, C=4.7 nF F (Hz) 200 400 600 800 1000 2000 4000 6000 10000 15000 V (t-t)

1.2

1.3

Tablo-27.1 Wien kpr devresinin karakteristikleri

231

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

1.4

ekil-27.1'deki wien kpr devresinde R direnlerini 33K, ve C kondansatrlerini 4.7nF yaparak devreyi yeniden dzenleyiniz. Bir nceki admdaki deneyi tekrarlaynz. Elde ettiiniz sonular tablo-27.1'deki ilgili yerlere kaydediniz. ekil-27.1'deki wien kpr devresindeki R direnlerini 100K ve C kondansatrlerini 4.7nF yapnz. Deneyi tekrarlaynz. Elde ettiiniz sonular tablo27.1'deki ilgili yerlere yaznz.

1.5

DENEY: 2 WEN KPRL OSLATR

Bu deneyde Wien Kpr ile gerekletirilmi bir osilatr devresini inceleyeceiz. Osilatrler hakknda baz temel kavramlara sahip olacaz.

N BLG:
Bir elektronik devre giriine bir AC iaret uygulanmadan, knda periyodik bir AC iaret retiyorsa bu tr devrelere Osilatr denir. Osilatrler DC g kaynaklarndan beslenirler. Bunun sonucu olarak DC gerilimi istenilen frekansa sahip iaretlere dntrlrler. Temel osilatr devrelerinden sinsoydal k alnr. Ayrca, kare dalga ve testere dii gibi eitli dalga formlarna sahip osilatrler vardr. Osilatrler kullanm amalarna ve uygulama alanlarna bal olarak eitli tip ve modelde retilirler. Osilatrlerde kullanlan temel devreler; osilasyonu balatan rezonans devresi, ykselte ve geribeslemedir. Rezonans devreleri; L ve C elemanlarndan yada R ve C elemanlarndan oluur ve bu isimle anlrlar. Aada yaygn olarak kullanlan baz osilatr tipleri verilmitir. Kolpits Osilatr (Colpitts Oscillator) Hartley Osilatr Wien Kpr Osilatr Faz Kaymal Osilatr. Bu uygulamada ekil-27.2'de grlen wien kpr osilatr devresini inceleyeceiz. Devrenin almasn ksaca zetleyelim.

232

ANALOG ELEKTRONK- I
Vcc=+12V

Kaplan

C R1 R 220K C1 2.2F C R R2 100K

R3 10K

P 470

Q2 BC108 Q1 BC108 R4 10K R5 10K C2 47F

+

ekil-27.2 Wien kprl osilatr devresi

Q1 ve Q2 transistrleri ile oluturulan her iki ykselte kat bir evirmeyen ykselte olarak grev yapar. P potansiyometresi osilatr k gerilimi V'n bir ksmnn girie geri beslenmesinde kullanlr. Wien kpr osilatrnn zayflatma katsays ykselte ile kompanze edilir. Osilatr devresindeki P direnci ayarlanarak, devrenin balang osilasyonu kontrol edilir. Geribesleme tek bir frekansta oluur. Balang osilasyonunun ayarlanmas ile, osilatr knda sinsoydal bir iaret elde edilir. Elde edilen bu iaretin frekans ise devrede kullanlan R ve C elemanlarna baldr.

DENEYN YAPILII:
2.1 2.2

ekil-27.2'de verilen wien kpr osilatr devresini deney seti zerine kurunuz. R=1K ve C=22nF kullannz. Devre kna osilaskop balayarak k iaretini inceleyiniz. Osilatr knda distorsiyonsuz bir sinsoydal iaret elde etmek iin P potansiyometresini ayarlaynz. k iaretindeki deiimi osilaskop ta gzleyiniz. Elde ettiiniz iaretin dalga biimini ekil-27.3deki diyagrama orantl olarak iziniz.

V/DIV=_____________ T/DIV=_____________

ekil-22.3 Wienkpr osilatrnn k dalga biimi

233

ANALOG ELEKTRONK- I

Kaplan

2.3

ekil-27.2'deki wien kpr osilatr devresindeki R ve C elemanlarn tablo-27.1'de belirtilen deerlerle deitiriniz. Osilatr devresinde;

f=

1 2 RC

olduunda, yani osilatr devresinin k maksimuma ulatnda, giri ve k gerilimi arasnda faz kaymas; =0'dr. Kullandnz her deer iin k gerilimini ve frekans lnz. Sonular tablo-27.2'deki ilgili yerlere kaydediniz.
R () 1K 1K 2.2K 2.2K 4.7K 4.7K C (F) 22n 47n 22n 100n 22n 47n V (t-t) KHz

Tablo-27.2 Osilatr devresinin Karakteristikleri

ZET:
1. 2. 3.

Osilatrler; salnm reten elektronik dzenlerdir.

Osilatrler, bir ykselte kat ile birlikte kullanlan R ve C elemanlarndan oluurlar.

Bu tip osilatr devrelerinde osilasyonun sreklilii geribesleme ile salanr.

234