1.

0 KOMUNIKASI

BERTULIS

STEM

KESELARASAN

VOKAL

DAN

SISTEM

PENULISAN KATA PINJAMAN 1.1 POLA KESELARASAN VOKAL DAN POLA KEKECUALIAN VOKAL Keselarasan vocal bermaksud kesesuaian dua huruf vocal yang

membentuk dua suku kata pada kata dasar, iaitu pasangan antara huruf vocal pada suku kata praakhir dengan huruf vokal suku kata akhir tertutup. Prinsip keselarasan huruf vocal ini berlaku dengan syarat-syarat yang berikut: (a) Keselarasan adalah antara dua huruf vocal pada kata dasar. (b) Kata dasar hendaklah berakhir dengan suku kata tertutup. (c) Bagi kata yang mengandungi lebih daripada dua suku kata, yang terlibat dengan system keselarasan huruf vocal hanyalah dua suku kata yang terakhir sahaja. Dalam system Ejaan Rumi Bahasa Melayu, terdapat 18 pola keselarasan huruf vocal seperti yang berikut: Bil. Suku Kata Praakhir 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 a a a e pepet e pepet e pepet e taling e taling e taling i i i Suku Kata Akhir Tertutup -a -i -u -a -i -u -a - e taling -o -a -i -u asah, balak, halaman alih, balik, sumbangsih asuh, datuk, lembayung emas, kelam, memerang lebih, betik, sembelih telur, tempuh, temenggung elak, dewan, belerang leceh, gelek, selekeh esok, telor, selekoh ingat, kilang, selinap intip, sisih, belimbing riuh, tidur, tembeliung Contoh Perkataan

13 14 15 16 17 18

o o o u u u

-a - e taling -o -a -i -u

otak, boring, sekolah oleh, boleh, celoteh obor, borong, kelompok ubat, tumpang, ketupat usik, kuih, gerusih untuk, tunduk, tengkujuh

Kekecualian kepada peraturan keselarasan huruf vocal berlaku pada beberapa perkataan pinjaman daripada bahasa-bahasa Nusantara dan bahasa Inggeris. Pola kekecualian yang menyimpang daripada keselarasan tersebut, iaitu sebanyak 16 pola diperlihatkan seperti yang berikut: Bil. Pola Contoh Perkataan Bahasa Nusantara 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 a e taling ao e pepet e taling e pepet o i e taling io u e taling uo a e pepet e taling i e taling u e pepet e pepet i e pepet oi ou u e pepet lumer Demdem, pepet iseng Artikel, filem, partikel Fosil, hipokrit Bonus, forum skuter aneh, awet, kaget Calon, lancing, lapor Gembleng Jempol, bendok imlek Ijon, pilon Tulen, ulet Lelucon, buron, bunglon pakem Gabenor, interkom Parlimen, simen, tiket Diftong, transistor Subjek, dokumen Kupon, konduktor Teater Hipotesis, objektif Petroleum, spectrum Bahasa Inggeris kabaret, panel Atom, kontraktor

1.2 PEMBENTUKAN SUKU KATA TERBUKA DAN SUKU KATA TERTUTUP Setiap suku kata Bahasa MELAYU dilambangkan oleh satu bunyi vokal. Vokal ini dapat didahului atau diikuti oleh konsonan. Dari segi ejaan, terdapat 11 pola suku kata dalam bahasa Melayu sapaerti yang berikut: Bil. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Pola V VK KV KVK KKV KKVK VKK KVKK KKVKK KKKV KKKVK Contoh Perkataan i-bu, gu-a er-ti, ma-in ra-kit, ba-tu pin-tu, hi-lang dra-ma, indus-tri trak-tor, elek-trik eks-port bank-rap, kon-teks kom-pleks stra-tegi, skru struk-tur, spring

1.3 PENULISAN KATA 1.3.1 PENULISAN KATA TERBITAN Kata terbitan bermaksud kata dasar yang menggunakan atau disertai imbuhan, sama ada imbuhan awalan, apitan atau akhiran. Kata ini juga berkmaksud kata yang menggunakan bentuk kata terikat seperti maha- dan tata-. Cara penulisan bagi kata terbitan ini ialah semua imbuhan awalan (contoh: beR-, teR-, peN-, meN-, ke-, se- dan di-), apitan (contoh: beR-.-kan, teR--an, peN--an, meN--i, ke--an dan di--kan) dan akhiran (contoh: -an, -kan dan i) serta imbuhan terikat hendaklah ditulis serangkai atau bersambung dengan kata dasarnya. Contoh: bergaduh mencari tatacara maharaja

lukiskan

disekolah

Selain bentuk awalan, apitan dan akhiran seperti di atas, bahasa Melayu mempunyai bentuk-bentuk terikat yang lain yang ditulis serangkai dengan kata dasar. Kebanyakan bentuk terikat ini merupakan unsur pinjaman daripada bahasa asing (bahasa asing adalah seperti bahasa Sanskrit, bahsa Arab, bahasa Inggeris, bahasa Tamil, bahasa Cina dan bahasa Parsi). Contoh: angkasawan seniwati seniman subgolongan antikerajaan autobigrafi biduanita dwibahasa ekabahasa homograf jurubahasa abnormal infrastruktur interkom kontrarevolusi mikrofilem pancaindera monograf semiprofessional prokomunis ultrasonik ustazah

1.3.2 PENULISAN KATA GANDA Kata ganda atau kata ulang hendaklah ditulis dengan

menggunakan tanda sempang (-). Angka dua (2) yang digunakan sebagai tanda ulangan dalam ejaan lama telah dihapuskan. Ada tiga jenis kata ganda dalam bahasa Melayu yang semuanya ditulis dengan menggunakan tanda sempang. Tanda sempang dibubuh pada bahagian kata yang diulang. (a) Kata ganda penuh yang terdiri daripada kata ganda semu atau kata ganda jamak. Contoh: biri-biri kupu-kupu

anai-anai kura-kura labi-labi

tupai-tupai kuda-kuda langit-langit

(b) Bagi kata terbitan yang kata dasarnya diulang, tanda sempang dibubuh antara bahagian kata yang diulang itu. Contoh: bersiar-siar kemerah-merahan menyanyi-nyanyi zaman-berzaman memperkecil-kecilkan ditolak-tolaknya karang-mengarang dibesar-besarkan

(c) Kata ganda yang dalam pengulangannya mengalami perubahan bunyi atau fonem, hendaklah ditulis dengan menggunakan tanda sempang. Contoh: bola-balik gunung-ganang kucar-kacir mundar-mandir tunggang-langgang gerak-geri lauk-pauk sayur-mayur serta-merta porak-peranda

Apabila kata ganda itu dijadikan bentuk dasar yang sekali gus menggunakan awalan dan akhiran atau salah satu imbuhan tersebut, tanda sempang masih tetap digunakan. Contoh: dibolak-balikkan keramah-tamahan beramah-tamah

1.3.3 PENULISAN KATA MAJMUK Kata majmuk dalam bahasa Melayu dapat ditulis sebagai dua kata yang terpisah ataupun ditulis serangkai. Kata-kata yang ditulis serangkai disebut sebagai kata majmuk yang telah mantap. Cara penulisan bagi kedua-dua bentuk ini mempunyai peraturan tertentu. (a) Kata-kata bebas yang membentuk rangkai kata umum, termasuk rangkai kata istilah khusus hendaklah ditulis terpisah antara satu sama lain. Contoh: kereta kebal nasi minyak terima kasih luar biasa rukun tetangga bom tangan balai raya air hujan meja tulis gempa bumi

(b) Gabungan kata yang dihasilkan daripada hubungan parataksis atau yang disebut rangkai kata setara hendaklah ditulis secara terpisah. Contoh: tua muda hidup mati adik kakak ibu bapa miskin kaya sini sana rupa paras tunjuk ajar cintik molek makan minum

(c) Gabungan kata yang merupakan simpulan bahasa hendaklah ditulis secara terpisah. Contoh: buah hati anak emas pilih kasih duit kopi panjang tangan makan angina

(d) Bagi ketiga-tiga bentuk di atas, hendaklah ditulis serangkai jika menerima kata terbitan awalan dan akhiran sekali gus. Contoh:

anak emas campur aduk lipat ganda

menjadi menjadi menjadi

menganakemaskan mencampuradukkan melipatgandakan

(e) Pengulangan bagi kata nama yang ditulis terpisah hendaklah pada kata nama yang diterangkan, iaitu kata nama yang pertama dan bukan menggandakan seluruh rangkai kata tersebut. Contoh:

1.4 UNSUR KATA SERAPAN BAHASA NUSANTARA DAN KATA PINJAMAN

Peristilahan merupakan usaha mencipta atau menggubal kata baru, terutamanya untuk menyampaikan ilmu pengetahuan khusus dalam sesuatu bidang ilmu atau profesional. Sesuatu istilah itu mempunyai makna yang tepat bagi konteks penggunaan bidangnya, dan dengan itu dapat diberi definisi yang khusus. Istilah boleh dibentuk melalui proses pinjam terjemah atau melalui istilah pinjaman. Dewan Bahasa dan Pustaka (DBP) dalam usaha memartabatkan bahasa kebangsaan sejak lebih setengah abad yang lalu telah mencipta kira-kira sejuta istilah dalam pelbagai bidang. Dalam melaksanakan kerja penyusunan istilah, DBP dengan kerjasama pakar bidang dalam Jawatankuasa Istilah tertentu telah bersidang dan meneliti setiap butiran dalam senarai bahasa sumber iaitu, bahasa Inggeris sebelum membincangkannya dan seterusnya memberikan padanan bahasa sasaran, iaitu bahasa Melayu berdasarkan langkah-langkah proses pembentukan istilah yang telah ditetapkan dalam Pedoman Umum Pembentukan Istilah Bahasa Melayu dan Pedoman Umum Ejaan Bahasa Melayu. Mereka mengabstrakkan konsep daripada bahasa sumber, biasanya bahasa Inggeris. Apa yang terbentang di hadapan mereka merupakan entiti yang bermakna kepada mereka. Tugas mereka adalah untuk mengambil konsep daripada entiti tersebut dan menempatkannya dalam leksikon asli bahasa Melayu melalui proses pinjam terjemah atau menggunakan istilah kata pinjaman.

Konsep

pinjam

terjemah

(konsepnya

yang

dipinjam

daripada

bahasa

lain),

kemudiannya disesuaikan dan diterjemahkan ke dalam bahasa sasaran. Sebagai contoh, frasa kapal terbang atau pesawat terbang adalah frasa pinjam terjemah daripada bahasa Belanda dan vliegtuig, manakala frasa kapal udara adalah pinjaman yabg terjemah daripada kata bahasa Inggeris, air-plane. Begitu juga dengan kata dalam bahasa Inggeris, skyscraper menjadi ungratte-ciel dalam bahasa Perancis. Kini, terdapat sebahagian penutur bahasa Sepanyol menyebut perros calientes (secara literal bermaksud dog hot) atau hot dogs dalam bahasa Inggeris bagi menamakan sejenis makanan. Kata bahasa Inggeris honeymoon menjadi lune de miel dengan maksud moon of honey dalam bahasa Perancis dan bulan madu dalam bahasa Melayu. Antara kaedah dalam proses pinjam terjemah ialah terjemahan langsung. Kaedah ini dilaksanakan apabila wujud kesepadanan istilah bagi kedua-dua bahasa sasaran dan bahasa sumber. Contohnya, akar (bahasa sasaran) merupakan terjemahan daripada root (bahasa sumber), alang (bahasa sasaran) diterjemahkan daripada beam (bahasa sumber) dan cacing (bahasa sasaran) merupakan terjemahan daripada worm (bahasa sumber). Kata padanan dalam bahasa sasaran menunjukkan bahawa sudah wujud kata dalam perbendaharaan kata bahasa Melayu dan juga dalam pengetahuan ahli peristilahan. Dalam proses pemadanan ini, makna yang dibawa oleh padanan bahasa sasaran adalah sama dengan makna dalam bahasa sumber. Melalui proses pinjam terjemah ini ada kalanya juga penggabungan dua kata dapat mencari padanannya yang setara apabila diterjemahkan seperti pasangan yang diterjemahkan daripada viability (daya hidup). Ada kalanya kesepadanan terjemahan antara kedua-dua bahasa tersebut tidak dapat dicari, seperti terjemahan denyutan nadi daripada pulse. Hal ini demikian kerana asas terjemahan dalam istilah adalah ketepatan makna bukan makna harafiah. Selain itu, berlaku juga penciptaan kata baru yang tidak pernah ada dalam bahasa Melayu bagi mendukung konsep baru sama ada dalam bentuk satu perkataan, frasa atau gandaan separa seperti terjemahan tanih daripada soil, biak baka daripada breed dan cecair daripada liquid.

Ada kalanya proses pinjam terjemah juga tidak mudah, terutamanya dalam bidang yang lebih khusus dan teknikal. Bahasa Melayu masih kurang efisien untuk mendukung konsep yang saintifik yang timbul bersama-sama dengan kemajuan negara dalam bidang sains, teknologi dan ikhtisas. Kaedah yang sesuai adalah melalui peminjaman dan kaedah ini dilaksanakan dalam pembentukan istilah dalam banyak bahasa di dunia. Kaedah peminjaman ini banyak diterapkan oleh penggubal istilah bahasa Melayu dalam bidang yang khusus. Ada bentuk pinjaman yang tidak diasimilasikan, iaitu tidak disesuaikan secara ortografi (sistem ejaannya). Oleh itu, istilah pinjaman ini sama dari segi bentuk mahupun maknanya dalam bahasa asal, seperti istilah lamina, orbit dan organ. Istilah pinjaman yang diasimilasikan separa dengan cara penyesuaian dari segi ortografi bahasa Melayu, seperti terjemahan analisis daripada analysis dan cip (elektronik) daripada chip. Bentuk ini berbeza dengan istilah pinjaman yang diasimilasikan sepenuhnya, seperti rizab (reserve) dan resit (receipt). Bentuk lain yang wujud ialah kata dasar yang merupakan kata pinjaman dan berimbuhan bahasa Melayu, seperti kadar kemortalan (mortality rate) dan meneutralkan (neutralise). Frasa pelarut akues (bahasa sasaran) yang diterjemahkan daripada aqueous solvent (bahasa sumber) ialah bentuk istilah yang unsur penerangnya ialah kata pinjaman. Peminjaman berlaku bukan kerana penggubal istilah bersikap merendahkan martabat bahasa Melayu tetapi sesungguhnya masih banyak makna kata dalam bahasa Melayu yang tidak sejajar dengan makna konsep dalam bahasa Inggeris, dan ada kalanya istilah bahasa Melayu harus digandingkan dengan istilah pinjaman untuk membentuk istilah tersebut. Hasil daripada penyediaan istilah ini telah membawa perubahan dalam leksikon bahasa Melayu. Bahasa Melayu seperti bahasa yang lain juga mempunyai kosa kata dalam bahasanya dan memerlukan kata yang dipinjam daripada bahasa lain untuk melangsungkan komunikasi.

Penulisan Kata Pinjaman Penyesuaian ejaan dalam bahasa Melayu mempunyai peraturan khas bagi perkataan yang berupa istilah atau kata pinjaman daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain. Penyesuaian huruf-huruf konsonan tertentu HURUF c c cc ch s k ks s BAHASA INGGERIS cylinder control access machine BAHASA MELAYU silinder control akses mesin

ph q rh sc sch th wh x

f k r sk sk t w ks

physics quiz rhyme scheme scholastic theory whistle taxi

fizik kuiz rima skema skolastik teori wisel

teksi

Pengekalan atau pengguguran satu daripada gabungan huruf konsonan yang sama

HURUF

BAHASA INGGERIS

BAHASA MELAYU

b, bb

hobby

hobi, battery

bateri

f, ff

film filem, traffic

trafik

g, gg

geography

geografi, aggressive

agresif

m, mm

machine

mesin, mammal

mamalia

n, nn

neology

neologi, tennis

tenis

p, pp

plum plam, slipper

selipar

r, rr

rose

ros, lorry

lori

s, ss

status

status, express

ekspres

t, tt

trailer

treler, lottery loteri

z, zz

zodiac

zodiac, jazz

jaz

Penyesuaian huruf bagi gabungan dua huruf vokal

HURUF

BAHASA INGGERIS

BAHASA MELAYU

ae

aesthetics

estetik

ea

peas

pis

ee

jamboree

jambori

ie

calorie

kalori

ie

ai

tie

tai

oa

boat

bot

oe

foetus

fetus

ou

coupon

kupon

ue

clue

klu

ue (digugurkan)

catalogue

katalog

Pengekalan huruf bagi gabungan dua huruf vokal HURUF ae ai ae ai BAHASA INGGERIS aerograph aileron BAHASA MELAYU aerograf aileron

au ea ei eo eu ia ie io iu oi oo ua ue uo

au ea ei eo eu ia ie io iu oi oo ua ue uo

autograph

autograf

ideal ideal protein geology neutral criteria diesel biology protein geologi neutral kriteria diesel biologi

calcium kalsium cuboid zoo mutualism duet quota kuboid zoo mutualisme duet kuota

Penyesuaian ejaan daripada bahasa Inggeris dan bahasa-bahasa Eropah yang lain dalam bahasa Melayu dilakukan mengikut peraturan-peraturan yang telah ditetapkan.

Perubahan fonem dalam bahasa Melayu hanya dilakukan apabila perlu sahaja BAHASA INGGERIS conductor cartoon institute carbon dialogue menjadi menjadi menjadi menjadi menjadi konduktor kartun institut karbon dialog BAHASA MELAYU bukan bukan bukan bukan bukan kondakter katun institiut kaban dailog

Pengecualian daripada peraturan sistem keselarasan huruf vokal menurut Sistem Ejaan Baru

BAHASA INGGERIS pistol bonus fossil atom tetap tetap tetap tetap pistol bonus fosil atom

BAHASA MELAYU bukan bukan bukan bukan pestul, pistul bonos, bunus fosel, fusil atum

Pengekalan ejaan gugus konsonan dalam bahasa Inggeris ke dalam bahasa Melayu dengan beberapa penyesuaian

BAHASA INGGERIS

BAHASA MELAYU

Block

Menjadi

blok

bukan

Belok

Clinic

Menjadi

klinik

bukan

kelinik

Drama

Menjadi

drama

bukan

derama

Script

Menjadi

script

bukan

Sekerip

Penggunaan huruf e pepet BAHASA INGGERIS Stamp Plan Grant Glass Club Menjadi Menjadi Menjadi Menjadi Menjadi setem pelan geran gelas kelab BAHASA MELAYU bukan bukan bukan bukan bukan stem plan gran glass klab, klub

Class

Menjadi

kelas

bukan

klas

Kata-kata asing yang mudah diserap dan telah mantap dalam bahasa Melayu dan dieja dalam bahasa Melayu serta tidak lagi diubah ejaannya BAHASA INGGERIS station persion modern driver custom bureau menjadi menjadi menjadi menjadi menjadi menjadi stesen pencen moden drebar kastam biro BAHASA MELAYU bukan bukan bukan bukan bukan bukan station, stasion pension modern driver, driber kustom Bureau

Semua huruf g yang diucapkan sebagai /j/ menurut sebutan bahasa Inggeris tetap ditulis sebagai g dan disebut sebagai /g/ juga dalam bahasa Melayu

BAHASA INGGERIS tragedy menjadi tragedi

BAHASA MELAYU bukan trajedi

technology

menjadi

teknologi

bukan

teknoloji

gymnasium agenda

menjadi menjadi

gimnasium agenda

bukan bukan

jimnasium ajenda

Perkataan yang menggunakan huruf g diucapkan sebagai /j/ menurut sebutan dalam bahasa Inggeris dan disesuaikan menjadi huruf /j/ dalam bahasa Melayu

BAHASA INGGERIS agent college contingent engine garage general image logistics

BAHASA MELAYU ejen kolej kontinjen enjin garaj jeneral imej logistic

magistrate margarine prestige regime sabotage

majistret marjerin prestij rejim sabotaj

Kata pinjaman yang berakhir dengan -sion, -tion, -tional dan -sional menjadi syen, -si, -sional dan sen

BAHASA INGGERIS

BAHASA MELAYU

television

televisyen

imagination

imaginasi

national

nasional

Kata pinjaman yang berakhir dengan -ism menjadi -isme

BAHASA INGGERIS

BAHASA MELAYU

nationalism

nasionalisme

socialism

sosialisme

mechanism

mekanisme

Kata pinjaman dari bahasa Sanskrit dalam bahasa Melayu

Huruf A B C D E F G H antara amal bagi cara guna -

I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

kala mula manusia pada tetapi -