ADIYAMAN VALL L EVRE VE ORMAN MDRL

ADIYAMAN L EVRE DURUM RAPORU

2003

L EVRE DURUM RAPORU ANA BALIKLAR

Sayfa No (A) CORAF KAPSAM. 2 (B) DOAL KAYNAKLAR......... 12 (C) HAVA (ATMOSFER VE KLM).. ..... 25 (D) SU........ . 33 (E) TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI.... 44 (F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YRELER... 54 (G) TURZM..... 92 (H) TARIM VE HAYVANCILIK...... 103 (I) MADENCLK........... 124 (J) ENERJ.... 127 (K) SANAY VE TEKNOLOJ...... 130 (L) ALTYAPI ULAIM VE HABERLEME... 134 (M) YERLEM ALANLARI VE NFUS... 139 (N) ATIKLAR... 162 (O) GRLT VE TTREM...... 166 (P) AFETLER... 171 (R) SALIK VE EVRE.... 177 (S) EVRE ETM...... 186 (T) EVRE YNETM VE PLANLAMA....... 188

(A) CORAF KAPSAM A.1.GR Adyaman tarihin bilinen en eski yerleim yerlerinden biridir. lin Palanl Maarasnda yaplan ncelemelerde kent tarihinin M.. 40.000 yllarna kadar uzand anlalmtr. l tarihi itibariyle bir ok uygarln egemenlii altnda kalmtr. Adyaman ili Frat Havzasnda, yukar Mezopotamya blgesiyle balantl olarak eski alardan beri yerleime konu olmu bir yreyi iine almaktadr. M..II. yy. da Adyaman yresinde, Byk skenderin Makedonya mparatorluunun paralanmas zerine Commagene Krall kurulmutur. Bu Kralln Bakenti SAMOSATA (Samsat) yazlk bakenti ise ARSEMA (Eski Kahta) ehridir. Bu blgede Hititler, Urartular, Asurlar, Persler ve Romallarn kltr ve uygarlklarnn hakim olduunu grmekteyiz. M.S. 7. yy. da Adyaman yresi, Araplarn eline geince tarihi PERRE (Pirin) ehri Emevi Komutanlarndan bni Cavene tarafndan Bayndr hale getirilerek Bizansllara kar korunmutur. Onun adyla balant kurularak ehre HISN-I MANSUR ad verilmitir. Daha sonra srasyla Adyaman yresine Memluklar, Seluklular ve Osmanllar Hakim olmutur. 14. yy. dan sonra halk arasnda ehrin adna Adyaman denilmeye balanm ise de resmi ilemlerde Hsn- Mansur adyla anlmtr. ehrin adnn resmen Adyamana evrilmesi, Cumhuriyetten sonra gereklemitir. Adyaman li byk bir istikrarszln olduu orta a boyunca Bizans, Abbasi, Anadolu Seluklular ve Dulkadroullar arasnda el deitirmi ve nihayet Yavuz Sultan Selim in ran Seferi srasnda 1516 ylnda Osmanl topraklarna katlmtr. Osmanl topraklarna katlan Adyaman, balangta merkezi Samsat da bulunan bir Sancakla Mara Beyler Beyine bal iken, Tanzimattan sonra bir ile olarak Malatya line balanmtr. Eski ada Adyaman Gneydou Anadolu Blgesinde Frat ve Dicle nehirlerinin arasnda kalan havzadaki Adyaman, Gaziantep, anl Urfa, Siirt, irnak, Batman ve Mardin illerini iine alan topraklardaki sulama ve enerji retimine ynelik bir proje gerekletirilmitir. Bu proje ksa ad GAP olan Gneydou Anadolu Projesidir. Bu proje erevesinde, su altnda kalm antik yerleim blgelerinde arkeolojik aratrmalar yaplmtr. Corafi konum itibariyle Gneydou Anadolu Blgesi, gneyde Mezopotamya, douda ran, kuzeyde dou Anadolu ve Kafkasya, batda Orta Anadolu bozkrlar arasnda yer alan bir orta blgedir. Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi yaylalar, sz edilen blgeler arasnda binlerce yl nce parlayp snen eski medeniyetlerin bir kavak yeri olduu iin insanlk tarihi boyunca ei az grlen medeniyetlere sahne olmutur (ERZEN,Afif: Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi Tarih Anatolia and Urartions-Ankara 1984 s.7). Dou ve Gneydou Anadolu Blgesi Tarih ncesi alarda yaayan insanlarn ihtiyalarn karlayacak elverili btn zelliklere sahipti. Su kaynaklar, doal kaya snaklar, ayr ve ormanlk alanlar ile zengin av hayvanlar insanlar en eski alardan beri bu blgeye ekmi olmaldr. Dou ve Gneydou Anadolu blgesindeki bu elverili zellikler, avclk ve toplayclkla geimlerini srdren insanlara ok olumlu yaama ortam sunmutur. Bu ortam blgede bir ok medeniyetin filizlenmesi sonucunu dourmutur.

Adyaman Blgesindeki Eskia Yerlemeleri Paleolitik Yerlemeler : Paleolitik kltr meydana getiren insanlar maaralarda yayorlard. Bu insanlar iin avclk kltrel geliimin ilk devrelerinde en nemli aamalardan biriydi. Blgede bulunan bol miktardaki av hayvan insanlarn dncesine ve sosyal yaantsna yn veren etkenlerden biri olmutur. Adyaman-Malatya karayolu zerinde bulunan PALANLI KAYAALTI SIINAI ite byle bir paleolitik dnem yerlemesidir. Adyaman Samsat ehramuz Tepesi ve evresi Yerlemelerinde yine paleolitik dnem kalntlar bulunmaktadr. Blgede ayrca Kung Krac Tepesi, Ziyaret Tepesi ve Kemak Tepesi gibi yerleim yerleri de vardr. Adyaman yresinde Neolitik, Kalkolitik ve Eski Tun Dnemini yanstan yerleme yerlerinin banda, bugn Atatrk Baraj gl sahas iinde kalan Samsat (Samosata Hy) gelmektedir. Ayrca Kommegene Krallnn bakentliini yapmtr. Keza Tille Hyk yrenin dier nemli bir hydr. Adyaman blgesi Helenistik ve Roma Dnemi eserleriyle n yapm bir blgemizdir. Bu kalntlarn en nemlisi Eski Kahta Kynn yanndaki 2150 m yksekliinde Nemrut Dann zerindedir. Toros Dalar ile Frat Nehri arasndaki yre, Helenistik ve Roma alarnda Kommagene olarak adlandrlr. Kommagene M.. I. yz yl banda Selevkoslar soyuna son veren i savalar srasnda I. Mithradates Kallinikos tarafndan bamsz bir krallk olarak kurulmutur. Antika daki ad Nymphaios olan bugnk Kahta ay zerindeki Eski Kahta Kynn yannda yer alan Arsameia kentinde, antik kentin kuruluunu anlatan yaztlara rastlanmtr. Bu kentin 3 km gneybatsnda Kahta aynn bir kolu olan Cendere ayndaki gzel kpr, stunlar zerindeki Latince bir yazta gre Roma dneminde drt Kommagene kenti tarafndan yaptrlmtr. Antitoroslarn bir uzants olan Nemrut Dann 2150 m ykseklikteki zirvesinde bugn herkes tarafndan bilinen ve Ge Helenistik Devirden kalma tapnaksal mezar ant, yeryznn en deerli kltr varlklarndan biri olarak kabul edilmitir. Bu ant ve evresi 1987 ylnda UNESCO nezrindeki nsanln Kltr Miras listesine alnm 1988 ylnda da Trk Hkmeti tarafndan Milli Park ilan edilmitir. Roma dnemi eserleri arasnda kaya mezarlar da bulunmaktadr. Adyaman Kahta lesi Eskitoz (Ancos) Kynn dousundaki Frat vadisinde yama boyunca kalker kayalara oyulmu pek ok mezar bulunmutur. Ancak bunlar Atatrk Baraj sular altnda kalmtr. Gneydou Anadolu Blgesinde zellikle Adyaman ve Gaziantep yresinde kurulmu olan ilk devlet Kommagene (M..69-M.S.72) Kralldr. Blgede Selevkos hakimiyetini randaki Parthlarn (M..240-85) hakimiyeti takip eder. Parthlar snrlarn Frat boylarna kadar genileterek Diyarbakr ellerine geirdiler. Ancak M.S.226 yllarna kadar ellerinde tutabildiler (OKTAY Akit,Roma mparatorluk Tarihi stanbul 1985). Orta ada Adyaman Adyaman ve evresi M.S.395 ylndan itibaren Dou Roma mparatorluu nun (Bizans Devletinin) egemenlii altndayken slam akmlarna maruz kalmtr. Hz. merin halifelii dneminde (634-644) Adyaman ve evresi Mslman Araplarn eline gemitir. Aba Ubeyde, Halid Bin Velid, Sait Bin Ebi Vakkas ve yaz Bin Ganm gibi tannm islam komutanlarnn katld savalar sonucunda 638 ylnda bu blge slam topraklarna katlmtr.

Adyaman ve evresi bir sre Mslmanlarla Bizanslar arasnda snr blgesi ve ekime konusu olur. 670 ylnda Emevi komutanlarndan Mansur Bin Cavena Adyaman ele geirir. Bu komutann Adyaman ehrinin ilk yerleim alan iinde kalan bugnk Adyaman Kalesini yaptrd rivayet olunur. M.S. 758 ylnda Abbasi halifesi Ebu Cafer Mansur tarafndan Emevi egemenliine son verilir. Bylece Adyaman ve evresine Abbasiler hakim olurlar. M.S. 1066 ylnda Seluklu komutanlarndan Gmtekin, Adyaman ehrini (Hsn- Mansuru) ve evresini ele geirir; ancak i karlktan dolay geri ekilir. 1071 Malazgirt Muharebesini izleyen 1082 ylnda Hns- Mansur (Adyaman ehri), tekrar ele geirilir ve Abbasi hakimiyeti sona erer. Seluklularn egemenlii altnda kalan Adyaman ve evresi Hal Savalarnn etkisi altnda kalarak geici olarak el deitirir. Adyaman ve evresi1114-1204 tarihleri arasnda Eyyubilerin kontrol altna da girmitir. Anadolu Seluklularn 1298 ylnda Moollarn istilasna urar; i karklk yaanr. Bu durum 1339 tarihine kadar devam eder. 1339 tarihinde Adyaman ve evresi, Dulkadroullar Beyliinin kurulmasndan bir sre sonra Dulkadroullar nn egemenliine girer. 1398 de Osmanl Padiah Yldrm Beyazt yreyi ele geirirse de Dou Anadoluya egemen olan Timur tehlikesi nedeniyle geri ekilir. Sonuta Adyaman ve evresi tekrar Dulkadroullarnn eline geer. Milli Mcadele Dneminde : Milli Mcadele dneminde Adyaman dman igaline uramayan yreler arasnda yer alr. Adyaman ehrinin Kuruluu ve Adnn Kayna : Adyaman ehrinin yeri, ne zaman ve nasl kurulduuna dair kesin bir kayda rastlanmamtr. Adyaman ehrinin ilk ekirdeini oluturan yerleim alann ehrin 5 km. kuzeydousunda bugnk renli Mahallesi olarak ifade edilen PERRE (Pirin) ad ile ortaya kt ve bunun Neolotik dneme kadar uzand kesinlik kazanmtr. Perre (Pirin) ehri Kommagene Krall dneminde nemi kazanm ve dnemin nemli ehirlerinden biri olarak tarihte yerini almtr. Eskian sonu, ortaan balangcnda Perre (Pirin) ehri terk edilerek, 5 km gney de Girik ky veya imdiki kalenin bulunduu yerde ehir yeniden kurulmutur. Bizans Devleti zamannda imdiki yerin ina edildii izlenimi vermektedir. nk, 634 ylndan sonra Arap Mslmanlarca bu blge istila edildiine gre, ehrin kuruluunun 634 ylndan nce gereklemi olmas gerekmektedir. Adyaman adnn nereden geldii hakknda eitli rivayetler vardr. Birinci rivayet : Perre ehrinde cereyan ettii belirtilen bir olaya balanmaktadr. FARRN yada PERRE olarak bilinen ehirde PUT a tapan bir babann yedi olu, babalarnda evde olmad bir gn btn putlar imha ederek ALLAHn (Hz. sann syledii gibi) bir olduunu kabul ve ilan ederler. Putperest baba durumu renince yedi olunu da ldrr. Babalar tarafndan ldrlen yedi kardein hatrasna Farrin (Perra=Pirin) de bir manastr yaptrlr. Bu olaydan tr de ehre Yedi Yaman ad verilir. Yedi Yaman zamanla Adyaman ekline dnr. kinci rivayet: Adyaman ehrinin ortasnda yaptrlan Mansurun kalesi olarak bilinen kale ye halk, Hns- Mansur ismini vermitir. Zamanla halk arasnda telffuz eklinin de deimesiyle HSN MANSUR olarak bu ehrin ismi deitirilmi olmaktadr (SUCU, M.1985.s.12). nc rivayet: Adyaman ehrini dou, bat ve gney ynlerinde derin vadiler evirmitir. Bu vadilerin yamalar zengin meyve aalar ile kapl olduu gibi, ehrin evresinin de meyve aalaryla kaplanm olmasndan dolay gzel vadi anlamnda olan VAD- LEMAN (Gzel vadi) kelimesinin sylenii zamanla deimi ve halk arasnda ADIYAMAN ekline dnmtr. Ancak, Hns- Mansur yani Hsn Mansur ismi 1926 ya kadar resmi ad olarak kalmtr. 1926 ylndan itibaren Bakanlar Kurulu kararlar ile ehrin ismi tekrar ADIYAMAN olarak deitirilmitir.

Yeni ada Adyaman : 1515 ylnda Osmanl mparatorluunun hkmdar Yavuz Sultan Selim, ran seferi dnnde Dulkadiroullar Beyliinin egemenliine son vererek, Adyaman ve evresini topraklarna katar. Bylece Adyamanda Osmanl mparatorluu dnemi balam olur. Adyaman ve evresi Osmanl ynetimine girdikten sonra, snr boyu olmaktan kar. Bunun sonucu olarak sava, baskn ve istila korkusundan kurtulur, huzura ve skuna kavuur. Osmanl ynetiminin Trk airetlerini belli yrelerde oturmaya mecbur eden iskan (yerleme) politikasndan dolay, Anadolunun dier yerlerinde olduu gibi bu yrede de zaman zaman isyanlar meydana gelir; ancak bu isyanlar bastrlr. Cumhuriyetin kuruluundan 1954 ylna kadar eski idari yaps korunarak Malatyaya bal kaza konumunda olan Adyaman; 1 Aralk 1954 tarihinde 6418 sayl Kanunla Malatyadan ayrlarak mstakil l haline getirilmitir. Yllardr Fedakarca ve cmerte yaam olan Adyaman halk Trkiyenin gelecei iin; binlerce insann yaad topra ve kltr deerlerini, yine ayn cmertlikle helali ho olsun diyerek Fratn esiz sularna terk etmitir. A.2.L VE LE SINIRLARI Adyaman ili Orta Frat Havzasnda ve Gneydou Anadolu Blgesinde bulunmaktadr. Kuzeyinde Anti-Toros Dalar ve gneyinde Frat Nehri ile evrilidir. Dousunda Diyarbakr, batsnda Kahramanmara, kuzeyinde Malatya, gneyinde Gaziantep ve anlurfa illeri ile snrl bulunmaktadr. Merkez ile; dousunda Kahta, Sincik, batsnda Besni, Tut ve Glba, kuzeyinde elikhan ve gneyinde Samsat ileleri yer almaktadr. A.3.LN CORAF DURUMU Adyaman ili merkezi Orta Frat blm iinde yer alr. Kuzeyde bulunan elikhan ile Gerger ilelerinin bir ksm Dou Anadolu Blgesine, Batda bulunan Glba ile Besni ilesinin bir ksm ise Akdeniz Blgesine dahil edilmitir. Adyaman ilinin Kuzeyinde Malatya ili (Ptrge, Yeilyurt, ve Doanehir ilesi), Batda Kahramanmara ili (Merkez ili Pazarck ilesi), gneybatda Gaziantep (Araban ilesi), gneydouda anlurfa ili (Siverek, Hilvan, Bozova, ve Halfeti ileleri), douda ise Diyarbakr ili (ermik ile ng ileleri) bulunmaktadr. Merkez ile dahil 9 ilesi ile 406 ky vardr.

Adyaman li Haritas leler; Merkez Besni elikhan Gerger Glba Kahta Samsat Sincik Tut Adyaman ili Gneydou Anadolu Blgesi kuzeybat kesiminde 38o 11 ve 37o 25 kuzey enlemleri ile 39o 14 ve 37o 31 dou boylamlar zerinde yer alr. Kuzeyinde Anti-Toros dalar gneyinde Frat Nehri bulunmaktadr. Eski corafyac ve tarihilere gre; Gneyde Arap Yarmadasndan, Kuzeyde Toros sradalarna doru uzanan Arap llerinin sona erdii yerde, Toros sradalarnn eteklerinde verimli topraklar yer almaktadr. Arap llerini kuzeyden bir ay gibi saran bu topraklara binlerce yldan beri Verimli Ay (Hilal) ad verilmitir. Ortadou lkelerinin merkezinde yer alan Verimli Ay (Hilal) topraklarnda Asya, Avrupa ve Afrika ktalarndan gelen ana kara yollar birbirlerini kesmektedir. Tarih boyunca Verimli Ay (Hilal) blgesi ana ticaret yollarnn kavak noktalarnda, byk ticaret ve sanayi ehirleri domu, yklm ve yerlerine yenileri kurulmutur. Verimli Ay (Hilal) blgesinin bir paras saylan Orta Frat blmnn illerinden olan Adyaman ehri, Verimli Ay (Hilal) blgesinin en st snrn oluturmaktadr. Adyaman ili uygun corafi zellikleri dolaysyla tarihin her dneminde insanlarn yaamay tercih ettikleri bir yerleim blgesi olmutur. Adyaman ili Orta Frat Havzasnda ve Gneydou Anadolu Blgesinde bulunmaktadr. Bu corafi yap ierisinde Adyaman ilinin: Deniz seviyesinden ykseklii 669 metredir. l snrlar ierisindeki alan 7 614 km2 dir. Merkez ilenin alan ise 1 702 km2 dir limizin iklimi ksmen Akdeniz ksmen de karasal iklim karakteristiini kapsamaktadr.

limizin ynlere gre u noktalarndaki enlem ve boylamlar Tablo:A.3.1de gsterilmitir. limizin merkez ve ilelerin yksekliklerini gsteren deerler Tablo:A.3.2 de gsterilmitir. BOYLAM (Dou) 39o 14` 30 37o 31` 30 39o 10` 00 38o 10` 00

YNLER Dou

U NOKTALAR ENLEM (Kuzey) Gerger-Ortanca 38o 10` 30 (Hburman) Bat Glba-Yeilova 37o 45` 00 (A.Azapl) Kuzey Gerger-Cevizpnar (Bigo) 38o 11` 00 Gney Merkez-Gmkaya 37o 25` 00 (Pala) Tablo:A.3.1 Adyaman linin U Noktalar

LE ADI ADIYAMAN BESN ELKHAN GERGER GLBAI KAHTA SAMSAT SNCK TUT

YZLM ( km2 ) 1 702 1 330 584 702 784 1 490 338 364 320

L YZLMNE ORANI ( % ) 22,35 17,47 7,67 9,22 10,30 19,57 4,44 4,78 4,20

YKSEKLK (metre) 669 1 050 1 388 750 867 750 610 1 050

Tablo:A.3.2 - Yzlm ve Ykseklik DALIK ALAN Kuzey kesimi, Toroslarn uzants olan Malatya dalar ile kapldr. Gneye inildike ykseklikler azalr ve tamam ile ova nitelikli araziler balar. elikhan, Tut ve Gerger ilelerinin tamamna yakn dalk bir zellikte grnr. Merkez, Besni ve Kahta ilelerinin kuzey kesimleri dalk, gney kesimleri ova eklindedir. Samsat ilesi ise ilin en dk arazilerine sahiptir. lin belli bal dalar ile bunlarn rakmlar Tablo:A.3.3de gsterilmitir.

DAIN ADI Akda Dibek Da Tucak-Ulubaba Da Grdk Da Nemrut Da Borik Da Bozda Karada

YKSEKL (m) 2.551 2.549 2.533 2.206 2.150 2.110 1.200 1.115

Tablo:A.3.3 - lin En Yksek Dalar

OVALIK ALAN nemli saylacak ova ve platolar ilin gney kesiminde yer alm olup isimleri ve yzlmleri aada Tablo:3.4 de gsterilmitir. Bulunduu Yer Kahta Ovas Kahta akrhyk (Keysun) Besni Ovas Azapl-nekli Ovas Glba Pnarba Ovas elikhan Ova Ad Yzlm (Km2) 832 316 45 13 l Yzlmne Oran (%) 11,0 4,0 0,5 0,1 Ykseklik (M) 600-700 600-700 550-650 1450-1550

Tablo:3.4 - Balca Ovalar A.4.LN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJK DURUMU TOPOGRAFYA Adyaman li topraklarnn kuzey ve kuzeybat kesimleri, Toroslarn Gneydou uzantlarn oluturan ve Frat Nehrini besleyen derin kesimli vadileri kapsayan genellikle dalk bir yapya sahiptir. Gney Toroslarn uzants olan, Akda, Ulubabada ve Nemrut Da ldeki en yksek yerleri oluturmakta olup, lde bulunan en yksek tepe 2 551 m kod ile Akdadr. lin gney kesimleri ise Frat Nehri, Kahta ay ve bunlar besleyen dere ve aylar iinde bulunduran, az engebeli bir yapdadr. Gney kesimlerde denizden ortalama olarak 600 m olan ykseklik, kuzeydeki dalk alanlarda 2 600 mye kadar artar. Dalk blgeler ilin % 52.2sini kapsamaktadr. Bu alanlarda eim % 12nin zerindedir (Ek-19). Yerleim yerleri daha ok engebeli yerlerde younlamtr. Bu yreler ilin % 34.1ini kapsamakta olup hayvanclk, tahl ekimi ve bahecilie elverilidir (Kaynak : GAP Blgesel Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998). lde ovalar % 10.7 gibi kk bir alan kapsamaktadr. 815 km2 olan Kahta ve Adyaman ovalar, GAP projesi tamamlandnda tamamiyle sulanabilecek tarm alanlardr (Kaynak : GAP Blgesel Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998). lin gneydou kesiminde yer alan Adyaman-Kahta ovasnda, bats, gneyi ve dousu 542 m kotta ky izgisi olan Atatrk Baraj Gl ile evrilmi olan yarmada zerinde yer almaktadr. Kuyularn de, bat sahile gre, eimi ok daha az olan (yaklak 6.5o) zeminde ve yaklak 680 m ykseltide yer almaktadr. Ykseklik, kuyularn bulunduu alann yaklak 750 m kuzeybatsnda 710 mye ulamakta, kuzeye kuzeydouya doru, ok engebeli olmayacak ekilde 600-650 m arasnda deimektedir.(TPAO) Arazinin topografik haritas Ek-6da verilmektedir (TPAO Raporlar). Adyaman Ve evresinin Tarihsel Geliimi : Adyaman ve evresinde yaplan arkeolojik kazlar ve yzey aratrmalar bu ehrin tarihinin paleolitik dneme kadar uzandn gstermitir. nsanlk aleminin Toplayclk ve Avclk Dnemi adn verdiimiz kltr evresinin de izlerini tayan, byk medeniyetlere beiklik eden Adyaman, 100 yldan bu yana dnya arkeologlarn megul eden bir aratrma alan haline gelmitir. Yredeki arkeolojik kazlarda bulunan Paleolitik (40.000) ve Neolitik dnemlere ait akmak tandan yaplm el baltalar, delici ve kazclar, obsidiyenden yaplm ok ular, pimi toprak paralar; Kalkolitik dneme ait pimi topraklardan yaplm kaplar ve objeler, Erken Tun ana ait madeni eserler; Demir ana ve Helenistik dneme ait ta ve pimi topraktan eserler, Roma dnemine ait kandiller, eitli kaplar, heykeller ve ta eserler, Bizans dnemine ait kp ve dier seramik eitleri; Abbasiler dnemine ait altn ziynet eyalar, Seluklu ve Osmanl dnemine ait srl

seramikler, vazolar, cam eserler; mhrler, yzk ve bilezikler, insan ve hayvan figrleri gibi daha birok arkeolojik eserler, Adyaman ve evresinin tarihi zenginliklerini ortaya koymaktadr. Adyaman ve evresinin tarihi zenginliklerinin eskiden beri bilinmesi blgenin son yz ylarda birok yerli ve yabanc bilim adam, seyyah tarafndan aratrlmasna neden olmutur. A.5.JEOLOJK YAPI VE STRATGRAF Adyaman ili, Kuzeyde yer alan son derece kvrml Toros sra dalar ile gneyde ise Gazi Antep ve anl Urfa illerinin son derece dz alanlar arasnda yer alr. Tektonik intikal kuanda bulunan Adyaman ilinde, fazla kvrmlara az ama geni dzlklere kuzey hari ok rastlanr. Adyaman ili % 10 dan az eimlidir. Yer yer de % 10 25 aras ve % 25 den daha fazla eimli alanlara rastlanlmaktadr. Temel zemini olarak Germav Formasyonu ve Midyat kiretann gzlendii alanlarda eimler % 10 25 arasndadr. st miyosen Yal Tortullarn kaplad alanlarda eimler genelde % 25 den fazladr. Eimin % 25 den fazla alanlar, kaya dme ve heyelana maruz alanlar olarak belirlenmitir. Bu alanlarda eimin % 10 dan daha az olduu yerlerde, temel zemini asndan herhangi bir olumsuzluk iermemektedir. Pliyo-Kuvaterner yal tortul rtsnn kaplad alanlar genelde % 10 dan az eimlidir. Eimin % 25'den fazla olduu bir ksm alanda akma, kaya dmesi ve heyelan olumaktadr. Bu alanlar dnda temel zemini ve toporafik eim asndan olumsuzluk grlmektedir. Alvyon ise temel zemini zelliindedir. Ancak kaya dmesi ve heyelana maruz yamalar olan vadi tabannda (Eri ay vadisi) kalmaktadr. Bu nedenle bu birim heyelana maruz alan iinde gsterilmitir. l merkezi ve evresi orta engebeli bir topografya ya sahiptir. Genelde % 10 dan daha az eimlerden oluan bir alan zerine kurulmutur. Adyaman ve evresinde daha nce yaplm almalara gre, u ekilde belirlenmitir. En altta, Alt Kretase Yal Kireta bulunmaktadr. Bu kiretalar, yar kristalize ve dolomitiktir. Bu oluum, blgenin kuzeyinde grlmekte ve alma alannn dnda kalmaktadr. Bu birim zerinde Paleosen-Alt Eosen Yal Germav Formasyonu yer alr. Tebeirimsi marn ile temsil edilen bu formasyon zerinde ise, Eosen Yal Midyat Kiretalar bulunmaktadr. Midyat Kiretalar zerinde ise, alann gneyine doru vadi yamalarnda grlen st Miyosen Yal Tortullar gelmektedir. Eri ay n getirdii malzemenin oluturduu Alvyon bu akarsu boyunca yer almaktadr. Germav Formasyonu, en yal birimi olarak, Gneydou Anadolu da yaygn olarak grlmektedir. Paleosen-Alt Eosen yal bu formasyon, marn ile temsil edilmektedir. Yzeyde beyaz, sarms beyaz, taze yzeyde yeilimsi beyaz renkli tebeirimsi haldedir. Adyaman ili, T.C. Bayndrlk ve skan Bakanl nca yaynlanan Trkiye Deprem Haritas nda IV. Derece Deprem Blgesi iinde kalmaktadr. Bu gne kadar tadil edilmi Mercalli cetvellerine gre, en yksek (7) iddetinde deprem kaydedilmitir. Tarihi kaynaklardan 1889 da meydana gelen iddetli depremde ehirde nemli tahribatn olduunu, camilerin minarelerinin ykldn reniyoruz. Son olarak 05/05/1986 tarihinde meydana gelen (5) iddetindeki deprem ile bunu takiben 06/06/1986 da meydana gelen (6) iddetindeki depremde nemli miktarda hasar ve can kayb meydana gelmitir (l genelinde 296 s ar, 728 i orta ve 1792 si hafif olmak zere 2186 konut hasar grmtr). Kabaca WSW-ENE ynnde 100 km. kadar uzanan Adyaman depresyonunun genilii de 4050 km. kadardr. Ortalama ykseltisinin 500-750 metreler arasnda bulunduu ve zerinde Khta, Adyaman, Akpnar, Bapnar (algan), Keysun (akrhyk), ambayat, Narince ve Kzlin(Beyol) kentlerinin yer ald havzann gneyinden Frat akarsuyu gemektedir. Frat, havzann dousundaki

Eosen arazisi ierisinde ok tipik gmk menderesler yaparak ve Samsat yaknlarnda tipik rgl drenaj ekli gstererek akmaktadr. Buna benzer taraalar ovann kuzeyindeki Khta ay vadisinde de mevcuttur. Depresyonun sular, Keysun, Gksu, Koru, Kalbur, Cendere, Aksu.... dereleri vastas ile kuzeyden gneyde Frata boaltlmaktadr. Ova batsnda, Glba ovasn Adyaman ovasndan ayran ve Eosen-Oligosen formasyonlarndan olumu bulunan Kozda (Besni ilesinin bats) yer alr. Bunun temelinde ise, kuzey douya doru. Kretase kalkerleri ve ofiolitler bulunur (Tut evresi ve Akda). Ova kuzeyindeki yap da hemen hemen ayndr. Ancak, buradaki Tucak-Ulubabada (2587 m) volkanitlerden olumutur. Bunlarn esasn andezitler tekil eder. Ova dousunda bulunan volkanitler ise, daha gen yataki bazaltlardr. Ova gneyi, altta yine Kretase yal formasyonlardan ve bunlarn zerine gelip geni alanlar kaplayan Eosen yal kalker ve marnlardan olumutur. Bu arazi sk sk, dar blgeli aklar gsteren bazaltik lavlarla rtlmlerdir. anlurfa-Adyaman arasndaki bu bazaltik volkan konileri tamamen buradaki NW-SE ynnde uzanan faylarn zerinde sralanmlardr (fisr volkanizmas). Depresyonun gneyi, st Miyosen yal ve bugn akarsularla ok paralanm olan kalker, marn, kumta ve konglomeral depolarla temsil edilmektedir. Bunlarn, daha nce btn depresyonu igal ettikleri, ovann kenar ksmlarnda paralar halinde bulunmalarndan anlalmaktadr. Depresyon dnda bu formasyonlara rastlanmamas, onun ilk knn st Miyosen den nce olduunu ortaya koymaktadr. Bu devreden sonra st Miyosen depolar ile dolan ve bu depolarn arl altnda ken havza, yaplan petrol sondajlarndan elde edilen bilgilere gre daha da derinlemitir. kmeler, kuzeyde E-W, gney douda WNW-ESE ynl faylar boyunca gereklemitir. Bunlardan, Adyaman n kuzeyinde bulunan Karada ve Kurucak faylar birbirlerine paralel olup, ovaya egemen olan, Karada gneyinde yer yer diklikleri ile temayz eder. Bunun dnda, Adyaman n hemen dousunda Eosen (Ltesiyen) yal kalker ve marnlardan olumu 804 m. Yksekliindeki Alda, bir horst eklinde ova ortasnda yer alr. zellikle kuzeyindeki fay diklii ok nettir ve bu fay ierisine Kuruay deresi yerlemi durumdadr. Fay, NESW ynnde uzanmaktadr. Kahraman Mara depresyonunun kuzey dousunda yer alan ve NE-SW ynnde dar ve uzun bir koridor halinde uzanan ova (30-35 km. kadar uzunluunda ve 4-5 km. kadar geniliinde) oluum bakmndan olduka ilgintir ve Kahraman Mara depresyonunun ksmen de olsa bir devam niteliindedir. Nitekim, ovann uzants, Kahramanmara depresyonunun oluumunda rol oynayan faylarn uzantlarna tamamen uymaktadr. Byk bir ihtimalle, Kahramanmara depresyonunun gneyinden geen fay burada da devam etmekte ve ovann oluumunda esas rol oynamaktadr. Doudan snrlanm olan zerinde Glba Ovann sular, bu boaltlmaktadr. Kozda, batdan ksz da (1871 m.), kuzeyden Boruk da (2110 m.) ile ova, gneyden Aksu vastas ile Kahramanmara depresyonuna almaktadr. ilesinin yer ald ovada balca, birbirleriyle balantl olan 3 gl yer almaktadr. gllerden geerek Kap deresi ile Ceyhan n bir kolu olan Aksu deresi vastas ile

Ova dousu st Kretase-Paleosen yal kalker ve ofiolitlerden olumutur. Kalkerler karstlamaya elverili olup, ilerinde pek ok karstik ekil, zellikle dolinler olumutur. Ova bats ise, altta Eosen flileri ile onlarn zerine gelen orta Miyosen yal kalker, kum ve kumtalar ile temsil edilmektedir. Ova gneyinde ise, byk bir ihtimalle post-Neojen yal, gneye doru gen tektonik hareketlerle arplm bir anm sath vardr. Sath, tamamen st Kretase formasyonlar iersinde gelimitir. Ova, doudan faylanm durumdadr. Ancak, blgedeki karstlamann da varl, ovann oluumunda sadece tektoniin deil, her ikisinin de rol olduunu gstermektedir. Belki de, postNeojen sathn deforme eden tektonik hareketlerin neden olduu faylar, ovann oluumunda etkili rol

10

oynamlar ve bylece tektono-karstik oluk ortaya km, sonradan alvyonlarla dolmas ile de bugnk Glba ovas olumutur. Ovadaki gllerin varl ise, yeni kmelerle ilgili olmaldr. A.5.1.METAMORFZMA VE MAGMATZMA Adyaman ili civarnda Metamorfik ve Magmatik oluumlar ilgili almalara ulalamamtr. A.5.2.TEKTONK VE PALEOCORAFYA Gneydou Anadolunun tm gibi Adyaman bulunduu alanda da egemen iki ana tektonik faz izlenir. Bu tektonik fazlardan birincisi st Kampaniyen-Alt Mestiritiyen dneminde etkisini gsteren ve Allokton birimlerin Kastel havzasna yerlemesi ile sonulanan ve Arap levhasnn Anadolu levhasnn altna dalmas nedeniyle oluan skma rejimidir. Bu skma rejimi kuzey alanlarda allokton birlikleri oluturan Koali ve Karadut Karmaklarnn gneye doru srklenimine ve kuzeyde bindirmelerle platform zerine yerleirken, gney kesimlerde (kastel havzas) gravite kaymalar ile havza iine yerlemelerini salamtr. Bu olaylara neden olan skma, platformun gney kesimlerinde gneye doru gittike etkisi azalan deformasyonlara (kvrmlanma ve krlma)neden olmutur. Bu skma, proje alannda kuzeybatgneydou ynl olarak izlenirken kuzeydou-gneybat ynl kvrmlar ve gneyde ters faylarla snrl yaplar oluturmutur. Bu tr Kretase tektonii ile oluan yaplar Miyosen tektonii ile oluan deformasyonlarn maskelemesi nedeniyle yzeyde izlenemez ancak, sismik kesitler vastasyla izlenebilir. te yandan kuzey kesimlerde bindirmelerle levha zerine gelen allokton birimler, kabuk zerinde, skma ve deformasyondan baka, byk bir yk uygulanmasna neden olmutur. Bu yk, kabuun viskoelastik zellii nedeniyle elastik bir tepkime gstermi ve izostasi prensibine uygun olarak kmeye ve bir n ukurluun (Kastel Havzas) ve hemen nnde bir n ykselimin (forebulge) olumasna neden olmutur. Koali Kompleksinin nne gelmi olan Karadut Karma birimleri, yer yer oluan bu ukurluun iine gravite kaymalar ile yerlemitir. Bu yerleme ve Kastel Formasyonunun kelmesi srasnda, levha zerine uygulanan ykn srekli hale gelmesi sonucunda kabuun derinliklerindeki litosferik ak levhann daha da bklmesine neden olmutur. Bu hareketin durmas ile ortaya kan viskoeleatik rahatlama ise platform zerinde oluan n ykselimin daha fazla ykselmesini ve ykn uyguland alana (kuzeye) doru g etmesini salamtr. Bu olaylarn doaya yansmas aratrldnda, proje alma alannn kuzey ve kuzey bat kesiminin n ukurlua (Kastel Havzas) ait olduu ve ilgili alann kendisinin ise n ykselime denk geldii grlr. Bylesi bir alanda n ukurlukta srekli ve giderek derinleen bir kelim izlenirken, ykselim alannda ise daha s fasiyeslerde kelim ve/veya anmalar szkonusu olmaktadr. Yukarda anlatlan kabuk hareketleri nedeniyle Kastel Havzas gneyde genellikle gneyi yksek faylarla sonlanr. te yandan devam eden skmann oluturduu hareketli deformasyon, n ykselimin oluturduu ramp nedeniyle durmak zorunda kalr. te bu noktada farkl dirence sahip alanlar yrtma faylarla birbirinden ayrlarak allokton sfr hatt ve kastel havzasnn geometrisini etkiler. Adyaman ve evresinde egemen olan ikinci ana tektonizma ise yaklak 9 milyon yl nce kuzey alanlarda Anadolu ve Arap ktalarnn arpmas sonucunda oluan Miyosen Tektonik Fazdr. Bu tektonik fazn ana karakteri, Kretase dneminden farkl olarak bir kta-kta arpmas eklinde izlenmesidir. Kuzey-gney ynl bu olayn etkileri kuzeyden gneye doru bindirme ve srklenimler eklinde izlenirken, bu olay gneye doru etkisini azalarak gsterir. Bunun sonucu olarak

11

kvrmlanma, gneye doru asimetrik yaplar ve bu kvrmlanmann sonucu olarak izlenen ters faylar ve buna bal dou-bat uzanml, asimetrik antiklinaller egemen topografyay oluturur. (B) DOAL KAYNAKLAR B.1.ENERJ KAYNAKLARI B.1.1.GNE limizde gne enerjisi kolektrler sayesinde stmada kullanlmaktadr. Son yllarda yaplan konut alanlarnda gne enerjisinden youn bir ekilde yararlanlmaktadr. Yllk tketilen gne enerjisi hakknda herhangi bir alma mevcut deildir. B.1.2.SU GC Frat Nehri lin en nemli akarsuyudur. Dier akarsular ise unlardr; Sofraz ay, Ziyaret ay, akal ay, Kalburcu ay, Eri ay, Besni Akdere ay, epker ay, at Deresi, Grlevik Deresi ve Halya Deresi ile Glba, nekli, Azapl ve Abdulharap glleri ilin dier su kaynaklardr Frat Nehri : lin en nemli akarsuyu-dur. anlurfa ve Diyarbakr illeri ile snr oluturur. l iindeki uzunluu 180 km. dir. Khta, Kalburcu ve Gksu aylar nehrin balca kollandr. Kahta ay : elikhan yresindeki Bulam, Abdlharap ve Recep sularn toplayp Cendere Kprsnden getikten sonra Eski Kahta ve Alut Arazisinde biriken da sularn da alarak Frat Nehri'ne karr (45.5 km).
Akarsuyun Ad Frat Nehri Gksu ay Besni-Akdere ay Kahta ay Sofraz ay Keysun ay Halya Deresi akal ay Birime ay Eri ay Toplam Uzunluu (km) 2.800 118 59 58 51 45 41 37,5 35 32 11 iindeki Uzunluu (km) 180 90 59 45,5 51 45 41 37,5 35 32 Toplam Uzunlua Oran 6 76 100 78 100 100 100 100 100 100 Debisi (m3/sn) 959 63,42 1,27 31,71 2,25 1,65 0,76 0,87 7,55 1,25 Frat Gksu Frat Gksu Gksu Frat Frat Kahta ay Frat Kolu Olduu Akarsu

Tablo:B.1.2.1.ldeki Balca Akarsularn zellikleri

Gksu ay : Kahramanmara ili snrlarndan kar. Erkenek, Tut.ve Akdere civarndan geer. Sofraz suyunu da aldktan sonra Gmkaya'nn batsnda Frat Nehrine karr. I snrlan iindeki uzunluu 90 km. 'dir. Sofraz ay : Besni ilesi Toklu Ky civarndan kar. Hachalil Ky yaknlarnda Keysun Suyu'nu alarak Akdere civarnda Gksu ay'na karr. l snrlar iindeki uzunluu 51 km.'dir. Ziyaret ay : Kaynan Cebel ve Zey Kyleri sularndan alarak ipekli Ky civarnda Atatrk Baraj Gl'ne karr.

12

Adyaman ilinin nemli saylabilecek dier akarsular ise unlardr: akal ay (37.5 km.) Kalburcu ay, Eriay (32 km.}, Besni Akdere ay (59 km.) Keysun ay (45 km..), Birime ay (35 km.), epker ay, at Deresi, Grlevik Deresi ve Halya Deresi (41 km.)

GAP Projesini Kapsayan Harita B.1.3.KMR Adyamanda zengin maden cevherleri bulunmasna ramen bunlarn yeterince ilendii sylenemez. Sadece Glba ilesinde zel sektre ait bir kmr iletme tesisleri bulunmaktadr. B.1.4.DOALGAZ Adyaman ili snrlarnda doalgaz rezervi bulunmamaktadr. B.1.5.RZGAR limizde rzgar enerjisi ile ilgili bir alma mevcut deildir. B.1.6.BYOMAS (BYOGAZ, ODUN, TEZEK) Canllar ve canl atklar gibi organik maddelerin havasz ortamlarda fermantasyona uramalar sonucu oluan ve bileiminde % 60-70 metan, % 30-40 karbondioksit ve az miktarda hidrojenslfr, hidrojen, karbonmonoksit, ve azot bulunan renksiz ve yanc bir gaz karmdr. Biyogazn s deeri bileimindeki metan oranna bal olarak deimekle birlikte genellikle 4700-6000 kcal/m3 kadardr. Bu nedenle snma, aydnlatma ve su stlmas gibi amalarla kolaylkla kullanlabilen temel enerji kaynaklarna alternatif olabilecek bir enerji kaynadr. Dier yandan biyogaz retimi sonunda elde edilen fermente gbrenin, bir baka deyimle biyo gbrenin tarm uygulamalarnda kullanlmas durumunda verimin yaklak % 25 orannda artt belirlenmitir. Biyogaz, btn bu yaralarnn yan sra biyogaz retiminde kullanlan hayvan gbrelerinin kokusu proses esnasnda kaybolduundan ve insan saln tehdit eden bir ok unsur ortadan kalktndan, biyogaz retiminin gerekletirildii alanlarda yaayan insanlara temiz ve salkl bir evre kazandracaktr.

13

lkemizde ise biyogazla ilgili olarak ilk almalar 1960 l yllarda Toprak ve Gbre Aratrma Enstits ile Eskiehir Blge Toprak-Su Aratrma Enstits nde gerekletirilmitir. Daha sonraki dnemlerde, zellikle 1980 li yllarn balarnda tm dnyada yaanan petrol krizinin etkisiyle; Ky Hizmetleri Ankara Toprak-Su Aratrma Enstits nde bir biyogaz birimi kurulmu ve biyogazn lke apnda yaygnlatrlmas almalar hz kazanmtr. Ancak, konun lkemiz asndan neminin tam olarak kavranmamas, aratrmalardan elde edilen verilere olan gvensizlik, ynetimlerin konuya olumsuz baklar, almalar koordine edebilecek bir yaplanmann oluturulmamas ve konuyla ilgili gerekli ve yeterli destein srekli olmamas nedeniyle 1980 li yllarn sonunda Ky Hizmetleri Genel Mdrl biyogazla ilgili tm aratrma ve uygulama almalarn durdurmutur. Btn bunlara ramen, tm hayvan varlmzdan elde edilecek gbrenin biyogaz retiminde kullanlmasyla yaklak 3-3,5 milyar m3/yl orannda biyogaz retiminin gereklemesi mmkn grnmektedir. Bu enerjinin de yaklak olarak 2-2,5 milyon ton ta kmr/yl veya 20-25 milyar kwh elektrik enerjisine edeer olduuna dikkat edilmelidir. Biyogaz, endstriyel gelimenin itici gc elektrik enerjisi retimine interkonnekte sisteme katk olarak dnlmemelidir. Ancak kk yerleim birimleri ve iftliklerin elektrik ihtiyalarn karlayabilir. Bylece bir yandan kk yerleim birimlerine elektrik tayan iletim hatlar ve trafo maliyetlerinden kurtulma eklinde, bu yerleim yerlerinin ykn ekerek ana ebeke elektriinde nemli dzeyde tasarruf salayc bir kaynak olarak katkda bulunaca dnlmelidir. B.1.7.PETROL lin kuzey kesimlerinde yaplan arama almalarndan olumlu sonu alnm ve Adyaman Trkiyenin bir numaral ili haline gelmitir. ldeki petrol almalarna 1960l yllarda balanmtr. Arama ve retim almalar halen 15 sahada devam etmektedir. Bu 15 sahada bulunan 156 kuyudan gnlk ortalama olarak 16 000 varil ham petrol retimi gereklemektedir. Trkiyede retilen petroln % 60lk blm Adyaman topraklarndan karlmaktadr. B.1.8.JEOTERMAL SAHALAR Adyaman ili snrlar ierisinde Jeotermal sahalar hakknda yeterli bilgi bulunmamakla birlikte Kotur imesi, Besni imesi ve elikhan imesi ifal su kaynaklardr. Besni-Tilek Kaplcas da scak su ihtiva etmektedir. Kotur mesi : Da imesi olarak da adlandrlmaktadr. Adyamann 25 km kuzeybatsnda Akal Kyne 5 km mesafede, ifal bir souk su imesidir. Baz mide ve barsak hastalklarna iyi geldii sylenmektedir. Besni mesi : rmk imesi olarak da adlandrlmakta olup Besninin 6 km kuzeydousundadr. Su eligometalik nitelikte olup, bikarbonat ve magnezyum ile kalsiyum iermektedir. Bbrek talarna, kronik kabzlk, barsak ve midenin eitli iltihaplarnda kr yapldnda yararl olmaktadr. elikhan mesi : elikhann 23 km kuzeydousundadr. Hipotermal, karbondioksitli, bikarbonatl, slfatl, magnezyum ve sodyumlu bu kaynan mide, barsak, karacier, safrakesesi hastalklar iin faydal olduu sylenmektedir.

14

B.2.FLORA VE FAUNA Flora : Adyaman ili, Dou ve Gneydou Anadolu Blgeleri arasnda geit bir il hatta ksmen Akdeniz blgesi zelliklerini de tar. Bu nedenle bitki rts de sz konusu blgenin zelliklerini tar. Yksek rakml yerler genelde mee aalar ile kaplanm olmakla birlikte, bu alanlarn yer yer muhtelif nedenlerle plak hale geldii grlr. Tarla alanlarnn bulunduu alak rakml arazilerdeki bitki rts ise insanlar eliyle byk tahribe uradndan, adeta tamamen ortadan kaldrlmtr. Yaz mevsiminin uzun ve kurak gemesi dolaysyla orman ii bitki rts yok denecek kadar azdr. Tarm yaplmayan alanlar ayr, mera, yabani aalar ve makilerle kapldr. Bitkinin yetimesi, kendisi iin elverili bir ortama baldr. Bunlar iklim, toprak ve topografya gibi faktrlerdir. Bu faktrler grubunun kendi isteine uygunluu orannda bitki o yerde tutunur, geliir ve hayatn devam ettirir. Adyaman ehri, Gneydou Toroslarn gney eteinde (Gneydou Toroslarn duldasnda) ort. 678 m. Ykseklikteki bir dzlk alanda yer almaktadr. Buna gre, doal bitki rts ile ortam ilikisinde ncelikle iklim faktrn ele almak gerekir. nk bitkilerin yetimesi, bymesi ve gelimesinde en etkili faktr, iklim faktrdr. klim faktrnn iinde, gneten gelen radyasyon (insalasyon), scaklk, ya, havadaki nispi nem ve rzgar yer alr. Bunlarn en nemlisi scaklk, nem ve yatr. Zira bitkinin topraktan suyu alabilmesi (emebilmesi) ve fotosentez yapabilmesi iin scakl, terleme yapabilmesi iinde topraktaki suya ihtiya vardr. Topraktan suyu alabilmesi iin de ya gereklidir. O halde bu unsurlarn (elemanlarn) birbirini tamamlamas gerekir. Bunlardan biri eksik olursa bitkinin yetimesi, bymesi ve gelimesi sz konusu olamaz. Adyamanda scaklk ve yan yl iindeki daln zetlersek, yan, scaklk deerinin dk olduu k mevsiminde % 53.8 (414.0 mm)nin dtn buna karlk Eyll dahil 4-5 ay kurak geen yaz mevsiminde nispi nemin en az deerine (% 27) kavutuu bir ortamda gnelenme radyasyon sresinin arttn (12 saati geer), scaklk deerinin (ort.29.0 C0 ) gibi yksek olduunu, buna bal olarak da yllk ortalama buharlamann %66snn (117.9mm) gerekletiini grrz. Bu ksa deerlendirmemizin yannda unu da belirtmek gerekir; kurak aylar saysnn 4n zerinde olduu yerlerde aa pek yetimez. Baka ifadeyle orman vejetasyonu ok zayftr. Bitki ile ya ilikisinin ortaya konulmasnda ayrca kurak devre sresinin tespitinde Thortntwaite metoduna gre indis deeri I: 14.3 olan Adyaman, yar nemli iklim blgesinde yer alr ve bitki rts steptir. Alanda tespit edilen bitki trleri listesi: Poacene(Budaygiller) Triticume spp.(Buday) Triticom boeo ticume (Yabani Buday) Avena Fatua (Yabani Yulaf) Hordeum spp (Arpa) Lolium spp. (im trleri) Brassicacene(Hardalgiller) Brassica nigra (Kara hardal otu) Capsella bursa (oban antas) Malvaceae(Ebegmecgiller) Malva sylvestris (Ebegmeci) Urticaceae(Isrgangiller) Urtica arena (srgan otu)

15

Fauna : Trkiye faunas zerindeki almalar byk oranda taksonomi arlkl olup yre ve havza baznda yaplm fauna almalar olduka azdr. Bu blgede verilen vertabre faunas, belirli lokalitelerden toplanan rneklere dayanmaktadr. Faunay oluturan canllarn gzlenmemesi, farkl mevsim ve saatlerde faal olmalar, gmen hayvanlar, vb. unsurlar dikkate alndnda fauna almalar dar bir alanda bile birka yl alabilmektedir. Blgedeki fauna trleri Srngenler, Yumuakalar, Memeliler ve Bcekler olmak zere drt balk altnda incelenmitir. Yumuakalar Lubbiricus terrestris (Toprak solucan) Srngenler Testudo graece (Adi tosbaa) Ophisops elegans (Tarla kertenkeleleri) Bcekler Musca domestica (Karasinek) Malanophus differentialis (Tarla ekirgesi) Forficularia sp. (Kulaakaan) Apis mellfera (Balars) Vespe sp. (Yaban Ars) Carabus auratus (Kara Fatma) Coccinellidae septempunetata (Uur Bcei) Formica sp. (Karncalar) Memeliler Muridae (Faregiller) Micritus arvalis (Tarlafaresi) Karasal Trler ve Populasyonlar Yabani ve mahalli populasyonlar; keklik, tilki, tavan, akal, domuz ve gelinciktir. Ayrca yaylm alan olmamakla birlikte azda olsa ahin, doan gibi yrtc kular bulunmaktadr. Aquatik Trler ve Populasyonlar Krkl Hayvanlar : l deniz kenarnda olmadndan krkl hayvanlarn varl sz konusu deildir Balklar : Baraj gl ve gletlerinde, gl, glet ve akarsularda sazan, alabalk, kefal ve yayn bal yetitirilmektedir. Srngenler Colubar jugulari Colubar constrictor Tytrlaptatel Natrix tesellata Kaplumbaa ve kurbaalar Muaremys caspia Testudo graeca Pebbates syriacus Bufo viridis Hyla arborea izgili kaplumbaa Kara kaplumbaas Toprak kurbaas Hal kurbaa Aa kubaas Ok ylan Kara ylan Kr ylan Su ylan

16

B.2.1.ORMANLAR lkemiz ormanclnda olduu gibi Adyaman ilinde de ormanclk gerilemeye yz tutmutur. Ormanlarn asrlarca bilinsiz kullanm sonucu, bugn ormanlarla kapl olmas gereken alanlar, adeta plak vaziyettedir. Ormancln gelitirilmesi iin ulusal projelere paralel olarak Adyaman da da bir ok faaliyete giriilmitir. lin mevcut orman varl aadaki tabloda verilmitir. Tablo:B.2.1.1.Orman Varl leler Orman ky says Ormanlk Alan Toplam(Ha) Merkez 29 19,514 Besni 14 17,131 elikhan 13 14,967 Gerger 31 17,908 Glba 19 30,570 Kahta 16 11,095 Sincik 16 1,583 Tut 1 9,816 TOPLAM 139 122,548 Adyaman ormanlarnn byk bir ksm meeliklerden olumakta, az bir ksm ise bozuk koru niteliindedir. B.2.2.AYIR VE MERALAR limizde 1998 ylnda 4342 Sayl Yasa gereince Mera Tespit, Tahdit ve Tahsis almalar balatlm olup l genelinde 9 le ve 394 Kyde balatlan tespit almalar ifti baznda tamamlanmtr. l genelinde tahminen 635.794 dekar Mera alanmz mevcut grlmektedir. Daha sonraki yllarda ise Islah Tahdit ve Tahsis almalar yaplmtr. Kanun gerei yaplan almalarn gerei Mera Fon Btesinden karlanmaktadr. Trkiye genelinde 44 milyon ha. Mera alan, 12,3 milyon ha. Kadar dmtr. Bitki rts ile kapal alan yzdelerinin ise, %8,15 arasnda deitiini gstermitir. Ayrca hayvanlarn faydalanmad dikenli bitkiler, yabanc otlar ve allk ile talk kayalk alanlar geriye kalmtr. limizde yaplan Mera tespit almalar dkm aada karlmtr. Tablo:B.2.2.1 LE ADI TOPLAM KY APLK VE HAR. MERA PARSEL TOPLAM ALAN SAYISI TES. KY SAY. SAYISI HEKTAR Merkez 116 64 242 10.987,0 Besni 70 21 109 4.333,7 elikhan 18 16 258 12.743,0 Gerger 45 23 194 6.140,5 Glba 33 Kahta 85 28 175 3.382,9 Samsat 17 13 89 2.167,0 Sincik 24 Tut 12 TOPLAM 420 164 1.067 39.754,1 Adyaman ili ayr ve mera alanlar toplam: 172 078 ha dr

17

limizin kaliteli kaba yem retimi yetersiz durumdadr. Meralarmzn tespit ve slah gerekmektedir. Hedefimiz; meralarmz slah ederek, kaba yem retimini yaygnlatrp yetitiricilerimizi eiterek modern iletmeciliin gerektirdii bilgi ve becerileri arttrmak olacaktr. B.2.3.SULAK ALANLAR Sulanan 49.890 ha. arazinin 23.672 ha.lk ksm DS ve Ky Hizmetleri tarafndan sulanmakta olup, geriye kalan 28.218 ha.lk alan sulamas, halk tarafndan su kanallar ile gerekletirilmektedir. GAP Projesinin devreye girmesi ile toplam 116.152 hektarlk bir arazi sulamaya alacaktr. Bylece ilin toplam arazisinin %55i sulanabilecektir.

B.2.4.ENDEMK BTKLER Frtllaria Imperialis Frtllaria Persica Gneydouda ve Adyaman linde bu iki tr mevcuttur.Bunlarn haricinde bitkilerin bulunduu endemik alanda doal yaplar itibari ile smbl, nergis ve idem yer yer gzkmekle birlikte baz lokal alanlarda youn olarak bulunmaktadr. Her ne kadar Gneydou Anadolu Blgesinde ve limizde bitki floras genotipleri olarak bunlardan mteekkildir. Yer yer bunlarn dnda bitkilere de rastlanmaktadr. Frtllaria Imperialis: Blgemizde alayan gelin, hnkar lalesi hatta Osmanl mparatorluunun bir devrine ismini vererek Osmanl Lalesi olarak ta anlmaktadr. iekleri an eklinde olup yere bakt iin bu gruba ters lalelerde denmektedir.

18

Frtllaria Persica: iekleri mor ve rozet grnml olup, literatrde Adyaman lalesi olarak bilinmektedir. Blgemizin eitli yerlerinde bu laleye Karamuk ad da verilmektedir. Genel olarak iekleri kokulu olup, ince bir dal zerinde rozet eklinde ve ters olarak yere dnk olduundan bu trde ters lale olarak anlmaktadr. B.2.5.FAUNA VE ENDEMK HAYVANLAR Adyaman ili Dou ve Gneydou Anadolu Blgeleri arasnda kpr vazifesi gren bir ehirdir. Hatta ksmen Akdeniz Blgesinin zelliklerini de tar. Bu nedenle bitki rts Rakm ykseldike aa trleri deimekte kimi blgelerde meeliklere rastlamak mmkn olmaktadr. Doan, ahin, bayku, keklik gibi yabani ku trleri yannda tavan, tilki, akal gibi yaban hayvanlar da Adyaman il snrlar ierisinde yaama alanlarna sahiptirler. de bu blgenin zelliklerini tamaktadr. Yksek rakml yerler genelde mee aalar ile kaplanm olmakla birlikte, su ve toprak erozyonu nedeni ile plak hale gelmi araziler de mevcuttur. Yaz mevsiminin uzun ve kurak gemesi dolaysyla orman ii bitki rts yok denecek kadar azdr. Tarm yaplmayan alanlar ayr, mera, yabani ve aalarla kapldr. Sazlk, bataklk alanlarda suyu seven bitki trlerine rastlanmaktadr. B.2.6.ML PARKLAR, TABAT PARKLARI VE TABATI KORUMA ALANLARI Adyaman li snrlar ierisinde Nemrut Da ve evresindeki 13.850 ha alan, Bakanlar Kurulunun 88/13572 sayl karar ile Milli Park ilan edilmi olup, karar 17.01.1989 gn ve 20 052 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir.Nemrut Da Milli park iinde Sit alanlar, gelime alanlar, av koruma ve gelime alanlar, orman ve tarm alanlar belirlenmitir. Tabiat Parklar ve Tabiat koruma alanlar bulunmamaktadr. B.3.TOPRAK klim, topografya ve ana madde farkllklar nedeni ile Adyamanda deiik topraklar olumutur. Bu deiik topraklarn yan sra toprak rtsnden yoksun baz arazi tipleri de bulunmaktadr. lin genel toprak yaps orannda killi-tnldr. Renk itibar ile koyu krmzdan koyu kahverengiye kadar deiiklik gstermekte olup, arada tamamen boz renkli ksmlarda vardr. Nehir ve ay kenarlarnda alvyonlu sahalara da rastlanmaktadr. Adyaman topraklarnn cinslerine gre sralamasnda kahverengi topraklar birinci srada yer alr. B.4.SU KAYNAKLARI B.4.1.ME SUYU KAYNAKLARI VE BARAJLAR Adyaman linde kentsel teknik altyap dier Gneydou Anadolu Blgesi illerinde olduu gibi olduka yetersizdir. Kentlemenin hzl gelimesi ve yetersiz mali kaynaklar, yol, su kanalizasyon ve p hizmetlerinin yeterli lde verilmesini engellemektedir.Su kaynaklar ve datm ebekeleri olduka yetersizdir. lin en nemli sorunu mevcut su kaynaklarnn yetersizliidir. Adyaman lindeki yet alt su kaynaklarnn genellikle kuzeydeki da yamalar yada civarnda younlamas sebebiyle 1998 yl itibariyle ldeki kylerin 586s yeterli suya sahip olmakla birlikte, suyun yetersiz olduu ky says 82, hi suyu olmayan ky says ise 305dir. Adyaman l merkezinde kanalizasyon ebekesi tamamlanmtr. le ait kanalizasyon yatrmlar Tablo:B.4.1.1de ime suyu yatrmlar ise Tablo:B.4.1.2de gsterilmitir.

19

Tablo:B.4.1.1. Adyaman li Kanalizasyon Yatrmlar YERLEME BALANGI YILI BT YILI Adyaman Merkez 1993 Samsat 1985 Glba 1992 2000 Adyaman Merkez (artma ) 1979 1999 Kahta 1992 2000 Besni 1996 1999 elikhan 1996 1999
Kaynak: GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998

YERLEME Adyaman Merkez Besni-Glba-Harmanl Suvarl ayrhyk elikhan Gerger Kahta Pnarba Samsat Tut Blkyayla Kmr Sincik Tut (ilave) Adyaman Merkez (lave) Kahta (lave) Eskiky Besni Balkar

Tablo:B.4.1.2.Adyaman li me Suyu Yatrmlar BALANGI YILI BT YILI 1995 1994 1993 1997 1997 1997 1998 1998 1995 1993 1997 1991 1994 1993 1996 1994 1996 1996 2000 2000 1999 1999 2000 2000

Kaynak: GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998

Adyaman li su kaynaklar olarak, Gksu Irma, Deirmen ay, Glba Glleri, Abdlharap Gl, Kotur mesi, Besni mesi, elikhan imesi saylabilir. Sz konusu su kaynaklarndan Kotur mesi, Besni mesi, elikhan mesi l snrlar iindeki ifal su kaynaklardr. ME VE KULLANMA SUYU (Planlanmas Tamamlanan) Mevcut Durum : Grlevik, Krkgz, Medetsiz, Koru ve Palanl Kaynaklar: 24 hm3/yl Gelecekteki Durum : Adyaman mesuyu I.Aama projesi (2018 Yl) Zebran ve Havari kaynaklar + ndere Baraj : (21+12) hm3/yl Adyaman mesuyu II.Aama projesi (2018-2040 Ylna kadar) Gmikhan Baraj : 56 hm3/yl Atatrk Baraj Gl : Gney Dou Anadolu Projesi'nin (GAP) uygulamaya konulmasyla oluan bir gl olup Adyaman ve anlurfa illeri arasnda geni bir alan kaplar. Blgenin sulama suyu ve balk retiminin temin asndan son derece nemli bir gldr. Rezervuar sahas 81.700 hektardr.

20

amgazi Baraj Gl : Adyaman merkez ileye bal Atatrk Baraj yolu zerindedir. Baraj gvdesi zonlu toprak dolgu tipinde yaplmakta olup sulama amal ina edilmektedir. Sulama alan 6536 hektardr. at Baraj Gl : Gney Dou Anadolu Projesi'nin (GAP) uygulamaya konulmasyla oluan gl olup Adyaman-elikhan Abdulharap Gl zerindedir. Sulama amal kullanlan baraj gl 14.481 hektarlk alan kaplar. B.4.2.YERALTI SU KAYNAKLARI Yer alt suyu bakmndan zengin olabilecek formasyonlar, kalker ve aklta-kumta ihtiva eden formasyonlardr. Palcosen yal, tebeirli, killi, marnl formasyonlar yer alt suyu barndrma zelliinden yoksundurlar. Eosen yal Hoya formasyonu iin de bu durum geerli olmakla birlikte, Hoya Formasyonunun, Adyaman ili kuzeyindeki da eteklerinde ve kenarlarnda yer alan kalkerli fasiyesleri, ok uygun membaa (kaynak) zellii gsterirler. Dalarn gneyinde yer alan Keysun ovasnda, yer alt suyu bulundurabilecek bu tip formasyonlar bulunmamakla birlikte, AdyamanKahta ovasndaki aklca zengin olan fasiyesler, zayf su kaynaklar oluturmaktadr.Sz konusu ovalardaki en nemli su kaynaklar, masif kalkerler bulunmas nedeniyle, da kenarlar yada yakn arazilerdedir. Bu nedenle, tarihsel dnemlerdeki yerleim merkezleri daha ok bu kesimlerde younlamtr. Pirin, bunu en gzel rneini oluturmaktadr.Sz konusu kaynaklar karstik yapya sahip olduklarndan verimleri mevsimlere gre byk deiimler gsterirler. Dalarn gney kesimlerinde, Adyaman-Kahta ovalarnda su veren en nemli tabakalar alvyal kum ve akllar, neojen kum, akl, konglomera ve kalkerleridir. Bu tabakalar genel olarak yzeyden itibaren 5 m ile 250 m derinlik arasnda deiirler. Adyaman-Kahta ovalarnda mevcut olan yerst ve yer alt sular, Toros dalarnn yakn olmas, yalarn yeterli miktarda olmas ve zemindeki formasyonlarn genellikle iyi geirimlilik zelliine sahip olmas nedeniyle tuzlanma zellii gstermemektedir.Bu durum, sulama yada kullanma amac gz nnde bulundurulduunda, sularn kaliteli olduunu gstermektedir. B.4.3.AKARSULAR Frat Nehri lin en nemli akarsuyudur. Dier akarsular ise unlardr; Sofraz ay, Ziyaret ay, akal ay, Kalburcu ay, Eri ay, Besni Akdere ay, epker ay, at Deresi, Grlevik Deresi ve Halya Deresi ile Glba, nekli, Azapl ve Abdulharap glleri ilin dier su kaynaklardr. Frat Nehri : lin en nemli akarsuyu-dur. anlurfa ve Diyarbakr illeri ile snr oluturur. l iindeki uzunluu 180 km. dir. Khta, Kalburcu ve Gksu aylar nehrin balca kollandr. Kahta ay : elikhan yresindeki Bulam, Abdlharap ve Recep sularn toplayp Cendere Kprsnden getikten sonra Eski Kahta ve Alut Arazisinde biriken da sularn da alarak Frat Nehri'ne karr (45.5 km). Gksu ay : Kahramanmara ili snrlarndan kar. Erkenek, Tut.ve Akdere civarndan geer. Sofraz suyunu da aldktan sonra Gmkaya'nn batsnda Frat Nehrine karr. I snrlan iindeki uzunluu 90 km. 'dir. Sofraz ay : Besni ilesi Toklu Ky civarndan kar. Hachalil Ky yaknlarnda Keysun Suyu'nu alarak Akdere civarnda Gksu ay'na karr. l snrlar iindeki uzunluu 51 km.'dir.

21

Ziyaret ay: Kaynan Cebel ve Zey Kyleri sularndan alarak ipekli Ky civarnda Atatrk Baraj Gl'ne karr. Adyaman ilinin nemli saylabicak dier akarsular ise unlardr: akal ay (37.5 km.) Kalburcu ay, Eriay (32 km.}, Besni Akdere ay (59 km.) Keysun ay (45 km..), Birime ay (35 km.), epker ay, at Deresi, Grlevik Deresi ve Halya Deresi (41 km.) Tablo:B.4.3.1 BALICA AKARSULAR Toplam l indeki Toplam Uzunluu Uzunluu Uzunlua (km) (km) Oran 2.800 180 6 118 90 76 59 59 100 58 45,5 78 51 51 100 45 45 100 41 41 100 37,5 37,5 100 35 35 100 32 32 100

Akarsuyun Ad Frat Nehri Gksu ay Besni-Akdere ay Kahta ay Sofraz ay Keysun ay Halya Deresi akal ay Birime ay Eri ay

Debisi (m3/sn) 959 63,42 1,27 31,71 2,25 1,65 0,76 0,87 7,55 1,25

Kolu Olduu Akarsu Frat Gksu Frat Gksu Gksu Frat Frat Kahta ay Frat

B.4.4.GLLER VE GLETLER lde drt doal, bir de yapay olmak zere be adet gl vardr. Bunlar Glba, nekli, Azapl ve Abdulharap doal glleri ile Atatrk Baraj suni gldr. Glba Gl : 2.19 km2 yzlmnde olan bu gl, Glba ilesi Belediye snrlar ierisinde yer almaktadr. evresinde turistik tesisler bulunan glde balk retimi de yaplmaktadr. nekli Gl : Yzlm 1.09 km2 dir. Yalarn fazla olduu dnemlerde Glba ve Azapl Glleri ile doal olarak alan kanallarla birbirine balanrlar. Azapl Gl : ilenin batsnda bulunan bu gln yzlm 2.72 km2 dir. Kn sularnn artmas nedeniyle ou kez Glba Gl ile birleik bir grnm arz eder. Abdlharap Gl : elikhan ilesinin 3 km. kuzeyinde yer alan gln yzlm 5 km2 dir. Yzeyi youn olarak saz ve otlarla kaplanm olan bu gl. at Baraj'nn tamamlanmas halinde, baraj gl sahas iinde kalacaktr. Atatrk Baraj Gl : Gney Dou Anadolu Projesi'nin (GAP) uygulamaya konulmasyla oluan bir gl olup Adyaman ve anlurfa illeri arasnda geni bir alan kaplar. Blgenin sulama suyu ve balk retiminin temin asndan son derece nemli bir gldr. Rezervuar sahas 81.700 hektardr. amgazi Baraj Gl : Adyaman merkez ileye bal Atatrk Baraj yolu zerindedir. Baraj gvdesi zonlu toprak dolgu tipinde yaplmakta olup sulama amal ina edilmektedir. Sulama alan 6536 hektardr. at Baraj Gl : Gney Dou Anadolu Projesi'nin (GAP) uygulamaya konulmasyla oluan gl olup Adyaman-elikhan Abdulharap Gl zerindedir. Sulama amal kullanlan baraj gl 14.481 hektarlk alan kaplar.

22

Gletler : Adyaman ili glet inas bakmndan yeterli su potansiyeline sahiptir. Bu nedenle mevcut gletlerin yan sra ounluu GAP Projesi erevesinde olmak zere bir ok glet ina halindedir. Baz gletler de planlama aamasndadr. Bunlara ait zet bilgiler aadaki tabloda verilmitir.

Glet Gzeba Knk Hasanck ncesu Dot Mlk Karahyk

Tablo:B.4.4.1 Gletler ve sulad alan Sulad Alan (Ha) Halihazr Durumu 100 183 94 188 267 450 304 letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald

B.5.MNERAL KAYNAKLAR B.5.1.SANAY MADENLER Tablo:B.5.1.1. Maden Varl MADENN BULUNDUU YER MADENN ED Merkez-BykKavakl Samsat-Kzlpnar ve zorha Bayr Khta-narck ve kra Glba-GksuAlvyonlar Glba Tula-Kiremit hammaddeleri(Kil) Tula-Kiremit Hammaddeleri(Kil) Tula-Kiremit Hammaddeleri(kil) Tula-Kiremit Hammaddeleri(Kil) Tula-Kiremit Hammaddeleri (Kil)

B.5.2.METALK MADENLER limizde madencilik amatr bir ekilde yaplmakta olup bu alanda almalar ok az ve verimsiz srdrlmektedir. Halbuki ilimiz maden rezervi bakmndan olduka zengin bir yapya sahip olup deerlendirildiinde lke ekonomisine byk bir katk salayaca bilinmektedir. Bu alanda karlmas muhtemel metalik madenleri bulunduu yere ve eidine gre aadaki tabloda incelemek mmkndr.

23

Tablo:B.5.2.1.Maden Varl MADENN BULUNDUU YER MADENN ED elikhan- inindere elikhan-Karlk Kran elikhan-bulam elikhan-Kre Ky Glba-Meryemua Merkez-Kk hacvert Besni-Belveren-elikderesi mevkii Besni-Belveren-elik Ky Dut-Gmkhan Besni-nidere Besni-Tut Ky elikhan-Bulam Glba-Pervari-Pembeli Ky Heyik Palanl Kerkiin Besni-Bekirbey Besni-Uzunky elikhan-bistikan maden Suyu elikhan Biar emesi Maden Suyu elikhan-Rtkan Maden Suyu Besni-Tilek Kaplcas B.5.3.ENERJ MADENLER limiz enerji madenleri bakmndan da olduka zengin bir konumdadr. Petrol madeni B.1.7 de ele alnmtr. Kmr madeni ise ilimiz snrlarnda bir yerde karlmakta olup adaki izelgede gsterilmitir. Tablo:B.5.3.1. MADEN VARLII MADENN BULUNDUU YER MADENN ED Glba-Pervari-Akyer Mevkii Kmr Bakr Bakr Demir Demir Manganez Manganez Manganez Manganez Manganez Fosfat Fosfat Fosfat Fosfat Fosfat Fosfat Fosfat Fosfat Fosfat Maden Suyu Maden Suyu Maden Suyu Kaplca Suyu

B.5.4.TA OCAKLARI NZAMNAMESNE TAB OLAN MALZEMELER MADENCLK Adyaman Maden kaynaklar bakmndan zengin bir ldir. Bu kaynaklardan ham petrol, kmr, imento, mermer, tula-kiremit ham maddeleri, manganez, demir, bakr cevherleri, Fosfat, Maden suyu ve kaplca suyudur. Adyaman linde Ta Ocaklar Nizamnamesine tabi yaklak olarak 33 adet Kum-akl ve Ta oca mevcuttur.

24

(C) HAVA (ATMOSFER VE KLM) C.1.KLM VE HAVA Adyaman karasal bir iklime sahip olduundan; yazlar scak ve kurak, klar souk ve yal gemektedir. Dou Anadolu ile Akdeniz Blgeleri arasnda geit konumunda olan ilin iklimi zaman zaman deiiklik gsterir. Genellikle sonbaharn ortalarndan ilkbaharn sonuna kadar ya alan ilde ya ortalamas ylda 700 kg/m2 dir. Haziran, Temmuz ve Austos aylar ilin en scak aylardr. Adyamann en yksek scaklk ortalamas 44 0C, en dk scaklk ortalamas 14.6 0C, ortalama scaklk ise 17 0C dir. Adyaman doudan batya doru blen Anti Toroslarn kuzeyinde kalan dalk blgenin iklimi ile gneyinde kalan blgenin iklimi birbirinden farkldr. Gneyi, yazlar kurak ve scak,klar lk ve yal; kuzeyi yazlar kurak ve serin, klar yal ve souktur. Dou Anadolu ile Akdeniz Blgeleri arasnda kpr konumunda olan lin iklimi, bu zellii dolaysyla blgedeki dier illerden farkldr. Atatrk Baraj Gl alannn olumasndan sonra, lin ikliminde bir yumuama ve nem orannda bir art olmutur. lde hakim rzgarlar kuzey, kuzeydou ve kuzeybat istikametindedir. Tablo:C.1.1.Meteorolojik Veriler(Son 10 yln ortalamas)
AYLAR ORT. SICAKLIK EN YKSEK EN DK ORT. NSB NEM ORT. ORT. ORT. ORT. AYLARA AIK KAPALI YAI YAILI GRE GN GN MKTARI GN HAKM SAYISI SAYISI SAYISI RZGAR YN

OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AGUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK

3,9 5,8 9,8 14,7 20,2 26,3 30,6 30,1 25,4 15,8 11,8 6,2

19,9 21,7 24,7 30 36 40 44 43,5 40 35 28,2 20,8

-14,6 -8,5 -6 -2 6 10,6 16,7 16,3 10,2 2,2 -3,2 -6,4

65 63 59 54 44 29 25 26 31 44 56 66

5,6 4,7 5,8 4,7 8,8 18,8 27,6 27,3 21,4 12,8 10,2 7,6

12,3 10,4 8,8 4,5 2 0,1 ~~ 0,2 2,2 5,3 10,7

170,8 116,3 111,3 82,9 51,4 5,9 1,5 0,8 3,8 30,6 76,7 146,1

12,7 10,9 10,7 9,9 7,9 1,6 0,4 0,2 0,9 4,6 7,8 11,3

K-KD K-KD K K K K K K K K KD KD

C.1.1.DOAL DEKENLER C.1.1.1.RZGAR lde hakim rzgarlar kuzey, kuzeydou ve kuzeybat istikametindedir. Uzun yllar ortalamas, aylara gre hakim rzgar yn aadaki tabloda gsterilmitir.

25

Tablo:C.1.1.1.1 Hakim Rzgar Durumu (Uzun Yllar Ortalamas)

AYLAR OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK AYLARA GRE HAKM RZGAR YN K-KD K-KD K K K K K K K K KD KD

Yllk Ortalama Rzgar Hz (m/sec) : 2.4 C.1.1.2.BASIN Adyamanda, yllk basn ortalamas 935,6 mb dr. C.1.1.3.NEM Adyaman ilinin yllk nisbi nem ortalamas Atatrk Baraj gl alannn olumas ile birlikte ilin nisbi nem orannda deiim olmusa da miktar, henz kesin olarak tespit edilmemitir. Ancak yllk nisbi nem oran %52 olarak tahmin edilmektedir. Tablo:C.1.1.3.1. METEOROLOJK VERLER (NM) (Uzun Yllar Ortalamas) ORTALAMA AYLAR NSB NEM OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK 65 63 59 54 44 29 25 26 31 44 56 66

Yllk nem ortalamas % 46,83 dir.

26

C.1.1.4.SICAKLIK Tablo:C.1.1.4.1. METEOROLOJK VERLER (Scaklk C) (Uzun Yllar Ortalamas) ORTALAMA EN YKSEK EN DK AYLAR SICAKLIK SICAKLIK SICAKLIK 3,9 19,9 -14,6 OCAK 5,8 21,7 -8,5 UBAT 9,8 24,7 -6 MART 14,7 30 -2 NSAN 20,2 36 6 MAYIS 26,3 40 10,6 HAZRAN 30,6 44 16,7 TEMMUZ 30,1 43,5 16,3 AUSTOS 25,4 40 10,2 EYLL 15,8 35 2,2 EKM 11,8 28,2 -3,2 KASIM 6,2 20,8 -6,4 ARALIK C.1.1.5.BUHARLAMA Trkiye'nin Nisan-Kasm uzun yllk buharlama miktarlarnn alansal dalm, G.D.Anadolu'da buharlamann fazla olduunu gstermektedir. Adyaman nispi nem ile buharlama arasnda ters bir orant olup, yaz aylarnda neredeyse hi ya almamaktadr. C.1.1.6.YAILAR Adyaman ili Dou Anadolu ile Akdeniz Blgesi arasnda geit zellii gstermesinden dolay ilin iklimi zaman zaman deiiklik gstermekte olup blgedeki dier illerden daha fazla ya alr. Meteorolojik verilere gre uzun yllar ya ortalamas aylara gre dalm aadaki tabloda gsterilmitir. Tablo:C.1.1.6.1 METEOROLOJK VERLER (Ya) (Uzun Yllar Ortalamas)
AYLAR ORTALAMA ORTALAMA ORTALAMA ORTALAMA AIK GN KAPALI GN YAI YAILI GN SAYISI SAYISI MKTARI SAYISI

OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRAN TEMMUZ AUSTOS EYLL EKM KASIM ARALIK

5,6 4,7 5,8 4,7 8,8 18,8 27,6 27,3 21,4 12,8 10,2 7,6

12,3 10,4 8,8 4,5 2 0,1 --0,2 2,2 5,3 10,7

170,8 116,3 111,3 82,9 51,4 5,9 1,5 0,8 3,8 30,6 76,7 146,1

12,7 10,9 10,7 9,9 7,9 1,6 0,4 0,2 0,9 4,6 7,8 11,3

27

C.1.1.6.1.YAMUR Genellikle sonbaharn ortalarndan, ilkbahar sonuna kadar yamur yaar. Uzun yllar ya ortalamas ylda 700 kg/m2 dir. En ok ya 1988 ylnda 894,4 kg/m2, en az ya ise 1989 ylnda 451,5 kg/m2 olarak tespit edilmitir. Ylda ortalama 76 gn yal gemektedir. Bir gnde yaan en fazla yamur ise 87,3 kg/m2 dir. Tablo:C.1.1.6.1.1 METEOROLOJK VERLER (Uzun Yllar Ortalamas) Ortalama Ortalama Ortalama Ortalama AYLAR Ya Yal Ak gn Kapal Miktar gn says gn Says Says 5,6 12,3 170,8 12,7 OCAK 4,7 10,4 116,3 10,9 UBAT 5,8 8,8 111,3 10,7 MART 4,7 4,5 82,9 9,9 NSAN 8,8 2 51,4 7,9 MAYIS 18,8 0,1 5,9 1,6 HAZRAN 27,6 -1,5 0,4 TEMMUZ 27,3 -0,8 0,2 AUSTOS 21,4 0,2 3,8 0,9 EYLL 12,8 2,2 30,6 4,6 EKM 10,2 5,3 76,7 7,8 KASIM 7,6 10,7 146,1 11,3 ARALIK C.1.1.6.2. KAR, DOLU, SS VE KIRAI Kar ve Don:Kar yalar, genellikle sonbaharn sonlar ile ilkbaharn ortalar arasndaki dnemde olur. Karl gn says ylda 10 gndr. Kar rts kalnl ortalamas, ilin gney kesimlerinde 10 cm, kuzey kesimlerinde ise 200 cm dir. Donlu gnler says 38 yllk rasatlara gre (1963-2000), yllk ortalama 50.2 gndr. Donlu gnler, ortalama 21 Kasm da balamakta ve Mart ta sona ermektedir. Donlu gnlerin yllk seyri ve says, souk hava ktlesinin Adyaman ve evresi zerinde kal sresine gre deimektedir. izelgeden anlalaca zere, Adyamanda donlu gnlerin balamas en erken 22.12.1965 te grlmtr. Donlu gnlerin sona ermesi en erken 01.01.1966da, en ge ise,05.04.1965 tarihinde gereklemitir Dolu:Dolu ya ortalamas ylda 4 gndr. Baz yllar dolu nedeniyle tarla ve meyve rnleri kayda deer zarara uramaktadr. C.1.1.7.SELLER Gnlk ya iddetinin tarm, orman ve hidrolojide nemi byktr. iddetli yalar, tarm ynnden zararldr. Ayrca plak arazide de erozyona sebep olurlar. Nitekim, Adyaman ve yakn evresinde 27 Austos 1956 tarihinde m2/kg. 1.2 mm, 14 Mays 1963te m2/kg 5.7 mm ve 08.03.2001 tarihlindeki yalar ksa bir sre iinde iddetli saanaklar eklinde grlmtr. Bu durum, Adyaman ve yakn evresinde sel felaketine yol am, toprak kaybnn yannda insan ve hayvan lmlerine sebep olmutur. Bilindii zere, Karadan Adyaman ehrine bakan gney yamalarnn dik ve plak oluu, mevcut akarsu yataklarnn kum ve akllarla dolmas, sel felaketini abuklatrmtr.

28

C.1.1.8.KURAKLIK Adyaman ehrinin yllk ortalama scakl 16.9 0C dr. mrana gre (MRAN.E 1970), Gneydou Anadolu Blgesinin yllk ortalama scaklk deeri 16.3 0C dr. Buna gre Adyamann ortalama scaklk deeri blgedeki dier yerlerle hemen hemen ayn zellii gstermektedir. 370 45 kuzey enlemi zerinde bulunan Adyamann yllk ortalama scaklnn corafi enleme gre 19 0C olmas gerekir (ARDEL,A.1969,s.107). Oysa Adyaman' yllk gerek ortalama scakl 16.9 0C dr. Adyaman' yllk gerek ortalama scakl deniz seviyesine indirgendiinde yllk ortalama scakln 20.4 0C ye ykseldii grlr. Bu deerden 19 0C y kardmzda yllk termik anomali (+) pozitif olmas, Adyamann yazn fazla snmasndan yani karasallktan kaynaklanmaktadr. 1963-2000 yllar arasndaki yllk ortalama scaklk deerlerini incelediimizde 16.4 0C ile 1992de en dk ve 18.3 0C ile 1966da en yksek deerini grrz. Deerinin buna gre, Adyamanda yllk ortalama scaklk deerinin 16.2 0C ile 17.4 0C arasnda olma ihtimali %50; 15.4 0C 16.2 0C ile 17.4 0C-18.3 0C arasnda olma ihtimali ise %25 tir. Scakln k mevsiminde atmosferik etkinlik nedeniyle tedricen ykseldii grlr. Ancak, Mart ayndan itibaren atmosferdeki aktivitenin zayflamas nedeniyle scaklk hzl bir ykselie geer. Temmuz aynda en yksek deere (33.6 0C 2000 yl) kavuur. Austos aynda 0.5 0C ye kadar bir souma grlmesine ramen hzl d, Eyll ayndan itibaren balar ve Ocak ayna kadar bir souma grlmesine ramen hzl d, Eyll ayndan itibaren balar ve Ocak ayna kadar devam eder. Mays ayndan itibaren 200nin stne kan ortalama scaklk, Eyll ayna kadar (5 ay) devam eder. Ekim ay yllk ortalama deerinden yksek bir deer gsterir. Kasm, Aralk, Ocak, ubat, Mart ve Nisan (15 0C ile yllk ortalamaya yakn bir deer gsterir.) aylar, yllk ortalama scaklk deerinden dktr. Adyamann en yksek ve en dk (mutlak maksimum-minimum) ekstrem scaklk deerleri incelendiinde; 1963-2000 devrelerinde 14.4 0C deer ile en dk scakln 1972 ylnda, 45.3 0C deer ile en yksek scakln, 2000 yllnda olduu tespit edilmitir. C.1.1.9.MKROKLMA Bu konuda yeterli bilgiye ulalamamtr. C.1.2.YAPAY ETMENLER C.1.2.1.PLANSIZ KENTLEME ehrimize ekonomik ve sosyal geliimi ile birlikte refah dzeyinin artmas, krsal alanlarn yaam koullarnn gl ve ehirlerin ekim gc olmasn nedeniyle arpk ve plansz bir kentlemeyi de beraberinde getirmitir. Yaplamann planl olmamasndan dolay alt yapnn yeterli olmad grlmektedir. C.1.2.2.YEL ALANLARIN AZALMASI Adyaman ilinde orman potansiyeli bakmndan fakir bir ilimizdir. l topraklar ierisinde genel ormanlk alanlar toplam 730 990 hektar olup, bu alan ierisinde % 17,8lik blm ormanlk alan olarak karmza kmaktadr. % 17,8 ormanlk alann arlkl olarak % 91!i bozuk baltalk orman ve kalan % 9luk alnda normal orman zellii tamaktadr. lkemiz ormanlarnn % 06 s ve Gneydou ormanlarnn da % 13,6s Adyamanda bulunmaktadr. Ormanlk alanlarn dalm aadaki tabloda verilmitir.

29

Toplam(ha) Toplam (%)

Tablo:C.1.2.2.1 Ormanlk Alanlarn Dalm Ormanlk Alan Genel Ormansz Bozuk Alan Alan Normal Baltalk 12.027 118.041 600.922 730.990 130.068 9 91 82,2 100,00 17,8

C.1.2.3.ISINMADA KULLANILAN YAKITLAR Adyamanda snmak iin genellikle odun, kmr, sv kalorifer yakt ve ekonomik durumu iyi olmayan aileler tezek yakmaktadr. ehirde daha ok kmr yaklmakta olup; kmr ticareti yapan Mahrukat Esnaf Valiliimizden izin alarak kmr sat yapmaktadr. C.1.2.4.ENDSTRYEL EMSYONLAR limizde endstriyel emisyon kirliliine neden olan kurulu imento fabrikas olup, l dnda olmas ve elektro filtre kullanmas sonucu hava kirlilii olumamaktadr C.1.2.5.TRAFKTEN KAYNAKLANAN EMSYONLAR Bilindii zere motorlu tatlardan kaynaklanan emisyonlar hava kirliliinde nemli bir yer tutmaktadr. Adyamanda motorlu tatlardan kaynaklanabilecek karbonmonoksit, nitrojenoksitler, azotoksit, hidrokarbonlar ve iz elementlerin oluturabilecekleri kirlilik hakknda herhangi bir alma bulunmamaktadr. C.2.HAVAYI KRLETC GAZLAR VE KAYNAKLAR C.2.1.KKRT DOKST KONSANTRASYONU VE DUMAN limizde havay kirletecek sanayi tesisleri bulunmamaktadr. Hava kirliliine neden olan en nemli tesis imento fabrikas olup, fabrikann il dnda olmas ve elektrofilitre kullanmasndan dolay hava kirliliine etkisi ok az olmaktadr. limizde 2000 ylna kadar l salk Mdrlne bal evre Salk ube Mdrl tarafnda lm yaplm, ancak 2000 ylnda sonra mler mevcut deildir.limizde 1995-2000 yllar arasnda kkrtdioksit ortalamalar ve deiim oranlar aada verilmitir. Tablo:C.2.1.1 k sezonu Kkrtdioksit ortalamalar ve deiim oranlar. KI SEZONU KKRTDOKST (SO2) ORTALAMALARI 19951996 a 7 19961997 B 171 19971998 c 165 19981999 D 187 1999-2000 e 168 b/a DEM ORANLARI c/b d/c e/d

-1

-4

13

-10

Kaynak : Devlet statistik Enstits

30

C.2.2.PARTKL MADDE EMSYONLARI limizde partikl madde emisyonu zellikle kat yaktl yakma tesislerinde kaynaklanmaktadr. limizde 1999-2000 yl k sezonuna kadar lm yaplm, elde edilen deerler H.K.K.Y.de 300 g/m3 KVS deerinin altnda olduu anlalmtr. limizde 1995-2000 yllar arasnda Partkl madde ortalamalar ve deiim oranlar aada verilmitir. Tablo:C.2.2.1 K sezonu Partkl madde ortalamalar ve deiim oranlar. KI SEZONU PARTKLER MADDE (DUMAN) ORTALAMALARI 19951996 a 100 19961997 B 97 19971998 c 102 19981999 d 119 19992000 e 101 b/a -3 DEM ORANLARI

c/b 5

d/c 17

e/d -15

Kaynak : Devlet statistik Enstits C.2.3.KARBON MONOKST CO emisyonu zellikle motorlu kara tatlarnn kullanm olduu yakta bal olarak eksik Yanma rn olarak retilip baca ve egzoz borularndan hava salnmaktadr. zellikle aralarn rlante ad verilen, yani motorun alr ve aracn hareketsiz halde olduu durumda CO ve yanmam hidro karbon gazlar emisyonlar bakmndan en kt olduu haldir. Youn trafikli caddeler zerinde insanlarn egzoz borusu seviyesindeki soluduklar havada ve apartmanlarn alt kat sakinlerinin yksek CO ve yanmam hidrokarbon gazlarna maruz kaldklar bilinmektedir. limizde Karbon monoksit ile ilgili bir veriye rastlanmamtr. C.2.4.NTROJEN OKST NOx, NO (yakma sistemlerinden ve trafik egzozlarndan ilk kan azotoksit formu) ve NO2 (NOnun havada veya baca ierisinde ozonla ya da dier oksitleyicilerle oksitlenmi formu) nin boyutsuz birili toplamdr. NOnun nemli asl zehirli olan NO2 gaznn olmasndan dolaydr. NO2 gerek insan sal gerekse bitki rtsnde dorudan zehir etkisi yapan bir gazdr. NO2 bol bulunan gne nlarnn etkisi ile dolayl olarak olumakta ve NO2 kirliliinin varl fotokimyasal sis olarak ortaya kmaktadr. C.2.5.HDROKARBON VE KURUN EMSYONLARI Yanmam hidrokarbonlar uucu organik maddeler olan yanmam hidrokarbon gurubunda yer almakta olup yakma sistemlerinde eksik yanma rn olumaktadr. Ayrca eksik yanma sonucunda hidrokarbonlardan meydana gelen is niteliindeki iri halka yapsndaki organik maddeler ve ksmen oksitlenmi hidro karbonlar olumaktadr. zellikle benzinli aralarn motorlarnn rolanti durumlarnda ekzoz borularnda eksik yanma rnleri olan yanmam hidrokarbonlar olumaktadr. Ayrca motorlu tatlarn egzoz borularndan motor ierisindeki yksek yanma scaklklar dolaysyla oluan azotoksitler, benzine vuruntu nleyici olarak eklenen kurun bileikleri havaya atlmaktadr. Bylece havada bir armetal olan kurun bulunmaktadr. Kurun toksit etkileri uzun vadede eitli kaynaklardan kk dozlarda alnp, ksa vadeli ancak daha yksek dozlar kadar etkili olabilmektedir. Kurun zehirlenmesinin en iyi gstergesinin

31

kandaki kurun seviyesi olduu bilinmektedir. Kuunun evreye en nemli ve yaygn bulama yolu kurunlu benzinle alan eski tip otomobillerin egzozudur. C.3.ATMOSFERK KRLLK Ozon kirletici kaynaklardan atmosfere atlan eitli kirleticilerin gnein mor tesi nlarnn yardmyla meydana getirdii reaksiyon rndr. Bu reaksiyonlar en ok UV nlarnca zengin st atmosferde grlr. Hava kirlenmesinin atmosfer zerindeki dier bir etkisi de stratosferin balad ykseklikte zenginlemi halde bulunan ozon varlnn ciddi biimde azalmakta olmasdr. Bu ozon tahribinin tamamen nlenmesi iin, ozon inceltici olarak bilinen bata kloroflorokarbon olmak zere, tm klorlu organiklerin ve hatta gaz klorun kullanmnn ortadan kaldrlmas gerekmektedir. C.3.1.OZON TABAKASININ NCELMESNN ETKLER Ozon kirletici kaynaklardan atmosfere atlan eitli kirleticilerin gnein mor tesi nlarnn yardmyla meydana getirdii reaksiyon rndr. Bu reaksiyonlar en ok UV nlarnca zengin st atmosferde grlr. Hava kirlenmesinin atmosfer zerindeki dier bir etkisi de stratosferin balad ykseklikte zenginlemi halde bulunan ozon varlnn ciddi biimde azalmakta olmasdr. Bu ozon tahribinin tamamen nlenmesi iin, ozon inceltici olarak bilinen bata kloroflorokarbon olmak zere, tm klorlu organiklerin ve hatta gaz klorun kullanmnn ortadan kaldrlmas gerekmektedir. C.3.2.AST YAMURLARININ ETKLER Henz bu konuda almalar yaplmad. C.4.HAVA KRLETCLERNN EVREYE OLAN ETKLER Hava kirleticileri srasyla doal evreye ve yapay evrelere olan etkileri ekilinde ikiye ayrarak inceleyebiliriz. nceleyebiliriz: C.4.1.DOAL EVREYE OLAN ETKLER Doal evreye olanetkilerini srasyla aadaki konu balklaryla inceleyebiliriz: C.4.1.1.SU ZERNDEK ETKLER Atmosfere atlan kkrtdioksit (SO2) ve azotoksitler (NOx) havadaki su buhar ile birleerek slfat ve nitrat asitlerine dnmektedir. Benzer ekilde egzos gazlarndan atmosfere atlan azotmonoksit (NO) azotdioksite (NO2) dnmektedir. Azotdioksit (NO2) hidroksil radikalleriyle nitrat asidine (HNO3) ykseltgenir. Sonuta yamurlar yukardaki asitlere sahip olarak yeryzne inmektedir. Bylece topran asitlemesi nedeniyle birok zehirli metal znerek yeralt sularna karmaktadr. Buna benzer birok olayla zetleyeceimiz gibi atmosfer iine snrsz olarak atklarmz atacamz bir sistem deildir. Dnyann birok blgesinde ortaya kan orman lmlerinin nedenleri henz kesin olarak belirlenememitir. Asit yamurlarnn bu konuda nemli rol oynad sanlmaktadr. limizde konu ile ilgili bir alma yaplmamtr.

C.4.1.2.TOPRAK ZERNE ETKLER Havann kalitesini bozan ve havada istenmeyen emisyonlarn rnein NOx ve SO2'lerin havann su buhar ile etkilerinin sonucu oluan asit yamurlar havann, suyun kalitesini bozduu gibi topranda doal yapsn bozmaktadr. Topran asitlemesi sonucu bir takm istenmeyen zehirli metalleri aa karabilir. limizde herhangi bir alma mevcut olmayp, toprak kalitesinin belli zaman dilimlerinde ett edilmesinde yarar olacaktr.

32

C.4.1.3.FLORA VE FAUNA ZERNE ETKLER Atmosfere salnan kirleticilerin ou, ikincil tepkimeler araclyla etkilerini devam ettirerek istenmeyen pek ok yan rn oluturabilirler. rnein gne nlarnn katalitik etkisiyle ozon, azotmonoksit, azottrioksit (NO-O3-NO3) arasnda gerekleen fotolitik evrimde oluan eitli redikaller, olefinik ve aromatik yapl hidrokarbonlarla tepkimeye girerek PAN ve PB2N gibi zararl rnlerin ve fotokimyasal dumann oluumuna yol aarlar. Yukardaki bilimsel veriler nda Adyamanda flora ve faunann etkileimi hakknda hibir aratrma yaplmamtr. Bu nedenle hava kirleticilerinden etkilenerek nesli yok olma tehlikesi yaayan flora ve fauna trleri bilinmemektedir. C.4.1.4.NSAN SALII ZERNE ETKLER Hava kirlenmesinin ilimizde yayan insanlar zerindeki en nemli etkisi solunum sistemi rahatszlklar ve zellikle de akcierlerdir. erisinde 8-12 ppm kkrtdioksit (SO2) gaz bulunan havann solunmasnda boazda tahri, ksrk, gs kafesinde skma, gzlerde ar ve sulanma gibi rahatszlklar grlmektedir. Kkrtdioksit emisyonunun havada art gstermesiyle rahatszlklar daha da artmaktadr. rnein; 1000-2000 ppm'e varan ozon konsantrasyonlarna maruz kalndnda lmler olabilmektedir. D..E 1999-2000 yl evre statistiklerine gre duman kirlilii asndan ilk sralarda yer alan Adyaman bu kirleticiden zerine den pay almaktadr. Tozlarn insan sal asndan oluturduklar en nemli rahatszlklar solunum yollar ve gastroentestimal rahatszlklardr (astm, bronit, eitli alerjik reaksiyonlar). C.4.2.YAPAY EVREYE OLAN ETKLER Yapay evreye etkilerini ise grnt kirlilii olarak inceleyebiliriz. C4.2.1.GRNT KRLL ZERNE ETKLER Hava kirlenmesinin malzeme zerine etkisi, metal ve mermer yzeylerinde paslanma ve anmann artn salamasdr. zellikle kkrtdioksit bakmndan kirliliin youn olduu k aylarnda metaller ok hzl paslanmaktadr. Yal gnlerin artmas durumunda ve havadaki su buharnn yksek olmas gibi meteorolojik etmenlerin atmosferdeki kirleticilerle birlemesi sonucu grnt kirlilii ilde her gn daha fazla artan ekilde seyretmektedir. Kentteki tm binalarda d boyalarn grnmn kirletmektedir. Rutubetin olumsuzluu ile derin doramalar korozyona uramakta, aa doramalar hzla rmektedir.

(D) SU
D.1.SU KAYNAKLARININ KULLANIMI D.1.1.YERALTI SULARI Adyaman linde kentsel teknik altyap dier Gneydou Anadolu Blgesi illerinde olduu gibi olduka yetersizdir. Kentlemenin hzl gelimesi ve yetersiz mali kaynaklar, yol, su kanalizasyon ve p hizmetlerinin yeterli lde verilmesini engellemektedir.Su kaynaklar ve datm ebekeleri olduka yetersizdir. lin en nemli sorunu mevcut su kaynaklarnn yetersizliidir. Adyaman lindeki yet alt su kaynaklarnn genellikle kuzeydeki da yamalar yada civarnda younlamas sebebiyle 1998 yl itibariyle ldeki kylerin 586s yeterli suya sahip olmakla birlikte, suyun yetersiz olduu ky says 82, hi suyu olmayan ky says ise 305dir.

33

Adyaman l merkezinde kanalizasyon ebekesi tamamlanmtr. le ait kanalizasyon yatrmlar Tablo:D.1.1.1de ime suyu yatrmlar ise Tablo:D.1.1.2de gsterilmitir. Tablo:D.1.1.1. Adyaman li Kanalizasyon Yatrmlar YERLEME BALANGI YILI BT YILI Adyaman Merkez 1993 Samsat 1985 Glba 1992 2000 Adyaman Merkez (artma ) 1979 1999 Kahta 1992 2000 Besni 1996 1999 elikhan 1996 1999 Kaynak: GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998 Tablo:D.1.1.2. Adyaman li me Suyu Yatrmlar YERLEME BALANGI YILI BT YILI Adyaman Merkez 1995 Besni-Glba-Harmanl1994 Suvarl ayrhyk 1995 elikhan 1993 Gerger 1997 Kahta 1991 Pnarba 1994 Samsat 1993 Tut 1996 Blkyayla 1994 Kmr 1996 Sincik 1996 Tut (ilave) 1993 2000 Adyaman Merkez (lave) 1997 2000 Kahta (lave) 1997 1999 Eskiky 1997 1999 Besni 1998 2000 Balkar 1998 2000 Kaynak: GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998 Adyaman li su kaynaklar olarak, Gksu Irma, Deirmen ay, Glba Glleri, Abdlharap Gl, Kotur mesi, Besni mesi, elikhan imesi saylabilir. Sz konusu su kaynaklarndan Kotur mesi, Besni mesi, elikhan mesi l snrlar iindeki ifal su kaynaklardr. ME VE KULLANMA SUYU Planlanmas Tamamlanan Mevcut Durum: Grlevik, Krkgz, Medetsiz, Koru ve Palanl Kaynaklar : 24 hm3/yl Gelecekteki Durum: Adyaman mesuyu I.Aama projesi (2018 Yl) Zebran ve Havari kaynaklar + ndere Baraj : (21+12) hm3/yl Adyaman mesuyu II.Aama projesi (2018-2040 Ylna kadar) Gmikhan Baraj : 56 hm3/yl

34

Atatrk Baraj Gl : Gney Dou Anadolu Projesi'nin (GAP) uygulamaya konulmasyla oluan bir gl olup Adyaman ve anlurfa illeri arasnda geni bir alan kaplar. Blgenin sulama suyu ve balk retiminin temin asndan son derece nemli bir gldr. Rezervuar sahas 81.700 hektardr. amgazi Baraj Gl : Adyaman merkez ileye bal Atatrk Baraj yolu zerindedir. Baraj gvdesi zonlu toprak dolgu tipinde yaplmakta olup sulama amal ina edilmektedir. Sulama alan 6536 hektardr. at Baraj Gl : Gney Dou Anadolu Projesi'nin (GAP) uygulamaya konulmasyla oluan gl olup Adyaman-elikhan Abdulharap Gl zerindedir. Sulama amal kullanlan baraj gl 14.481 hektarlk alan kaplar. Yer alt suyu bakmndan zengin olabilecek formasyonlar, kalker ve aklta-kumta ihtiva eden formasyonlardr. Palcosen yal, tebeirli, killi, marnl formasyonlar yer alt suyu barndrma zelliinden yoksundurlar. Eosen yal Hoya formasyonu iin de bu durum geerli olmakla birlikte, Hoya Formasyonunun, Adyaman ili kuzeyindeki da eteklerinde ve kenarlarnda yer alan kalkerli fasiyesleri, ok uygun membaa (kaynak) zellii gsterirler. Dalarn gneyinde yer alan Keysun ovasnda, yer alt suyu bulundurabilecek bu tip formasyonlar bulunmamakla birlikte, AdyamanKahta ovasndaki aklca zengin olan fasiyesler, zayf su kaynaklar oluturmaktadr.Sz konusu ovalardaki en nemli su kaynaklar, masif kalkerler bulunmas nedeniyle, da kenarlar yada yakn arazilerdedir. Bu nedenle, tarihsel dnemlerdeki yerleim merkezleri daha ok bu kesimlerde younlamtr. Pirin, bunu en gzel rneini oluturmaktadr.Sz konusu kaynaklar karstik yapya sahip olduklarndan verimleri mevsimlere gre byk deiimler gsterirler. Dalarn gney kesimlerinde, Adyaman-Kahta ovalarnda su veren en nemli tabakalar alvyal kum ve akllar, neojen kum, akl, konglomera ve kalkerleridir. Bu tabakalar genel olarak yzeyden itibaren 5 m ile 250 m derinlik arasnda deiirler. Adyaman-Kahta ovalarnda mevcut olan yerst ve yer alt sular, Toros dalarnn yakn olmas, yalarn yeterli miktarda olmas ve zemindeki formasyonlarn genellikle iyi geirimlilik zelliine sahip olmas nedeniyle tuzlanma zellii gstermemektedir.Bu durum, sulama yada kullanma amac gz nnde bulundurulduunda, sularn kaliteli olduunu gstermektedir. D.1.2.AKARSULAR Frat Nehri lin en nemli akarsuyudur. Dier akarsular ise unlardr; Sofraz ay, Ziyaret ay, akal ay, Kalburcu ay, Eri ay, Besni Akdere ay, epker ay, at Deresi, Grlevik Deresi ve Halya Deresi ile Glba, nekli, Azapl ve Abdulharap glleri ilin dier su kaynaklardr. Frat Nehri : lin en nemli akarsuyu-dur. anlurfa ve Diyarbakr illeri ile snr oluturur. l iindeki uzunluu 180 km. dir. Khta, Kalburcu ve Gksu aylar nehrin balca kollandr. Kahta ay : elikhan yresindeki Bulam, Abdlharap ve Recep sularn toplayp Cendere Kprsnden getikten sonra Eski Kahta ve Alut Arazisinde biriken da sularn da alarak Frat Nehri'ne karr (45.5 km). Gksu ay : Kahramanmara ili snrlarndan kar. Erkenek, Tut.ve Akdere civarndan geer. Sofraz suyunu da aldktan sonra Gmkaya'nn batsnda Frat Nehrine karr. I snrlan iindeki uzunluu 90 km. 'dir. Sofraz ay : Besni ilesi Toklu Ky civarndan kar. Hachalil Ky yaknlarnda Keysun Suyu'nu alarak Akdere civarnda Gksu ay'na karr. l snrlar iindeki uzunluu 51 km.'dir.

35

Ziyaret ay : Kaynan Cebel ve Zey Kyleri sularndan alarak ipekli Ky civarnda Atatrk Baraj Gl'ne karr. Adyaman ilinin nemli saylabilecek dier akarsular ise unlardr: akal ay (37.5 km.) Kalburcu ay, Eriay (32 km.}, Besni Akdere ay (59 km.) Keysun ay (45 km..), Birime ay (35 km.), epker ay, at Deresi, Grlevik Deresi ve Halya Deresi (41 km.) Tablo:D.1.2.1. ldeki Balca Akarsularn zellikleri Toplam l iindeki Toplam Debisi Uzunluu Uzunluu Uzunlua (m3/sn) (km) (km) Oran 2.800 118 59 58 51 45 41 37,5 35 32 180 90 59 45,5 51 45 41 37,5 35 32 6 76 100 78 100 100 100 100 100 100 959 63,42 1,27 31,71 2,25 1,65 0,76 0,87 7,55 1,25 Frat Gksu Frat Gksu Gksu Frat Frat Kahta ay Frat

Akarsuyun Ad

Kolu Olduu Akarsu

Frat Nehri Gksu ay Besni-Akdere ay Kahta ay Sofraz ay Keysun ay Halya Deresi akal ay Birime ay Eri ay

D.1.3.GLLER GLETLER VE REZERVUARLAR Glba Gl : Glba ilesinin belediye snrlar iinde ve ilenin kuzeybat kesiminde bulunur. lin en byk gldr. evresi sazlklarla kapldr. Gln alan 2.19 km2 dir. Abdlharap Gl : elikhan ilesi snrlar iinde olup, alan 5 km2 dir. evresi dalktr. Kys otluk ve sazlktr. Bir gideenle Kahta ayn besler. Azapl Gl : Glba glnn devam niteliinde olup, ilenin batsna der. Gln alan 2.72 km2 dir. nekli Gl de Azapl Glne yakndr. Alan 1.09 km2 dir. Atatrk (Karababa) Baraj : 1981 yl Atatrkn 100. doum yl mnasebetiyle Atatrk Baraj olarak deitirilmitir. Adyaman ve anlurfa illeri arasnda Adyaman n 35 km. gneyinde Frat Nehri zerinde kurulmutur. Atatrk Barajnn yeri, Keban Barajnn 346 km. Karakaya Barajnn 180 km. aasndadr. Tamamen st kratese kireta (kalker) seriler zerindedir. stten ksmen btnl, ok sileksli tabakalara dnen, ince tabakal kireta (kalker) ieren kaya serisi bulunmaktadr. Atatrk Baraj derivasyon tneli inaat (Kasm 1981), 03 Kasm 1983 Atatrk Baraj inaat balam olup, ilk enerji retimi 25 Temmuz 1992 balayarak, bugne kadar 71 Milyar kw enerji retildi. Atatrk Barajnn maliyeti anlurfa tnelleriyle birlikte 4 Milyar Dolara yaplmtr. En youn alma dneminde 9 bin kii alyordu. Bugn ise gvenlik grevlileri ile birlikte bin kii almaktadr.

36

Tablo:D.1.3.1.Atatrk Baraj Teknik Bilgileri Drenaj havzas 92.338 km2 Yllk ortalama su ak 26.654 km2 Barajn tipi Kil ekirdekli kaya dolgu Talveg kotu 380.00 m Minimun letme kotu 526.00 m En yksek su kotu 542.00 m Kret kotu 549.00 m Min.su depolama hacmi 526 kotunda 37.7 km3 Faydal su depolama hacmi 526 kotunda 11.0 km3 Toplam su depolama hacmi 542 kotunda 48.7 km3 Jeolojisi Plaketli kireta Gl alan 817 km2 Toplam beton hacmi 364 000 m3 Hidrolik trbinler Dey eksenli,orta hzl Francs tipi trb. Vanalar Her biri 5.7 m ap. olan 8 adet kelebek v. Toplam Kurulu G 2 400 MW Trafolar Her nite iin adet tek faz 105 MVA gcnde 15.75 Kv 380 Kv.lk trafo, toplam 24 adet ve 1 yedek Yllk enerji retimi 8.9 TWH Gvde hacmi 84.400.000 m3 Bu baraj, yurdumuzun her bakmndan en byk baraj, dnyada da; gvde hacmi bakmndan drdnc (Pakistan da Tarbela Baraj 148.500.000 m3 ile birinci, 96.050.000 m3 ile ABD. Ford Beck Baraj ikinci, 85.200.000 m3 ile Brezilya da Tucuri Baraj ise nc sray almaktadr), su hacmi bakmndan dokuzuncu sradadr; enerji retimi ve gl hacmi bakmndan da ilk 30 baraj arasndadr. 500 yl mr biilen Atatrk Baraj, 5 ylda kendi kendini amorti edecektir. Gl alan 817 km2 dir. Baraj sonucunda Adyaman ilinde 1 ile (Samsat) tamamen, 2 ile ve bucak ksmen 10 ky tamamen, 69 ky ksmen, Diyarbakr ilinde ise 1 ky tamamen, 11 ky ksmen sular altnda kalmtr. 1980 nfus saymna gre buralarda yaayan 55.000 kii yurdumuzun eitli yerlerine g etmek zorunda kalmlardr. Barajda 13.01.1990 tarihinde su tutulmaya balanm, hidroelektrik santralinin ilk nitesi, 1991 de, son nitesi ise 1994 de devreye girmitir. Baraj elektrik retimi (2400 Megavat/saat) bakmndan Avrupa da birinci olacaktr. Sulamaya 1993 te balanmtr. 874.000 hektarlk alan sulanmaktadr. amgazi Baraj : Adyaman ehrinin 17 km. batsnda Adyaman-anlurfa karayolunun batsnda Doyran ve Kuzgun dereleri zerinde sulama amal yaplmakta olan barajdr. 6536 ha. Arazinin sulanmas amalanan amgazi Baraj, henz tamamlanmamtr. Zonlu toprak dolgu tipinde yaplmakta olan amgazi Baraj nn ykseklii 39 m. gvde dolgu hacmi 2.800.000 m3 maksimum rezervuar hacmi 57.170.000 m3. maksimum alan 5.500.000 km2 olacaktr. Baraj 6536 hektarlk bir alan sulayacaktr. Koali Baraj ve Hidroelektrik Santral : Adyaman-elikhan arasndaki alann sulama ve enerji ihtiyacn karlamak amacyla Koali nahiye merkezinin 6 km. kuzeydousunda Terasa ay zerinde, Adyamana 40 km uzaklkta olan bu baraj, zonlu kaya dolgu tipinde ina edilmektedir. Ykseklii 118 m., gvde dolgu hacmi 7.900.000 m3 olacaktr. Suyu aktmak amacyla yaplmakta olan Bulam Tnelinin ap 4 m. Uzunluu 1650 m., Koali Tnelinin ap ise 3.5 m., uzunluu 5.000 m olacaktr.

37

Gmkan Projesi : Adyaman ile merkezine bal Gmkan kynn 1.5 km. gneybatsnda Han deresi zerinde sulama amal baraj inaat devam etmektedir. Zonlu kaya dolgu tipinde yaplmakta olan Gmkan barajnn ykseklii 67 m. Gvde hacmi 4.800.000 m3, maksimum su hacmi 45.470.000 m3, maksimum su alan 1.750.000 m2 olacaktr. Balyan Tneli nin ap 3 m. boyu 2.250 m olacaktr. 7762 hektarlk bir alan sulamas planlanmtr. Bunlarn dnda Adyaman il hudutlar iinde Adyaman-Besni-Keysun Ovas Projesi sulama amal olup, 2820 hektarlk bir alan sulayacaktr. Sirimta Projesi (Adyaman-Sincik) enerji amaldr. Fatopaa Konak ve Enerji Projesi (Adyaman-Kahta) enerji amaldr. Halya Derivasyon ve Gletler Grubu olarak ncesu, Karahyk ve ampastil gletlerine su temin etme amalanm, 1437 hektarlk arazi sulamas planlanmtr. Tablo:D.1.3.2.Adyaman Glet Ve Sulad Alanlar Sulad Alan (Ha) Halihazr Durumu 100 183 94 188 267 450 304 letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald letmeye ald

Glet Gzeba Knk Hasanck ncesu Dot Mlk Karahyk

D.1.4.DENZLER Adyaman linin deniz kys bulunmamaktadr. D.2.DOAL DRENAJ SSTEMLER Konu ile ilgili bilgiler D.1-1 ve D.1.-2 blmlerinde verilmitir. D.3.SU KAYNAKLARININ KRLL VE EVREYE ETKLER Tahmini Yeralt Suyu Rezervi Adyaman-Kahta ovalarnda, Devlet Meteoroloji leri Genel Mdrlnden alnan bilgilere gre, yllk toplam ya miktarnn 636,1 mm olduu, (Tablo-13) ovadaki yamur sularn yeraltna szen alvyon ve pliosen yal elmo formasyonlarnn alan toplamnn 450 km2 olduu ve szkonusu formasyonlarn szme orannn % 15 olduu kabul edilirse, bir ylda yeraltna szlen su miktar; 450*106*0.636*0.15 = 42.93*106 m3 olarak hesaplanr. Buna ilave olarak, kuzeydeki drenaj alanndan gelen yzeysel su kaynaklarnn da yeralt suyunu besledii ve bunun miktarnn yaklak olarak szlen su ile ayn olduu kabul edilirse, toplam rezerv; 42.93*2*106 = 85.86*106 m3olarak hesaplanr. Bu rezervin % 75inin retilebilir olduu kabul ile, yeraltndan ekilebilecek toplam su miktar sonuta aadaki ekilde hesaplanr (DS ve DM verilerine gre TPAO tarafndan hesaplanmtr). 85.86*0.75*106 = 64.39 *106 m3

38

D.3.1.YERALTI SULARI KRLL Yer alt suyu kirlenmesinin en belirgin nedeni kentsel ve endstriyel atklarn artlmadan evre ortamna verilmesidir. Kat, sv ve gaz atklar evreye verildikten sonra iklim durumuna, topran yapsna, atn cinsine ve zamana bal olarak yer alt suyuna tanr. Yer alt suyunun kirlenmesinin dier nemli nedenlerinden biride ar ekimdir. Tarm ilalar da son yllarda kirletici etmen olarak byk nem kazanmtr. Dier yer alt suyu kirlenme nedenleri arasnda, trafik nedeniyle kirlenme (egzoz gazlarndaki zararl bileenlerin yamur sular ile tanm, buzda kaymay nlemek zere tuz dklmesi vb.) kazalar sonucu kirlenme saylabilir. En nemli yer alt kirlenme nedenlerinden biri, evsel atklarn dorudan topraa verilmesidir. Kanalizasyon sisteminin olmad yerlerde byk uygulama alan bulan fosseptik ukurlardan szan sular yer alt suyuna tanabilmektedir. Mikroorganizmalar yer alt suyuna tanm srasnda doal olarak temizlenmeye urar. Ancak deterjan gibi paralanmaya kar dayankl bileikler yer alt suyuna ulaarak ime suyu asndan sorun yaratabilmektedir. Dier nemli bir kirletici nitrattr. Nitrat iyonu yer alt suyuna szma sonucu kolaylkla zararl deriimlere ulaabilmektedir. Gbre kullanm ve atklarn dorudan evreye verilmesi sonucu nitrat deriiminde art beklenmelidir. Herhangi bir anda yaplan lm bu parametre asndan snr deerin altnda sonu verse de srekli art olaca aktr. Akiferde msaade edilebilir en byk ekimden fazla su alnmas da kirlenmeye yol amaktadr. zellikle deniz kys blgelerde ar ekim tatl su basncnn dmesine ve deniz suyunun kara ierisinde ilerlemesine neden olmaktadr. D.3.2.AKARSULARDA KRLLK Adyaman linde akarsularda kirlilik konusu zerinde herhangi bir alma yaplmamtr. D.3.3.GLLER GLETLER VE REZERVUARLARDA KRLLK Adyaman linde Atatrk Baraj Gl ile ilgili kirlilik almas yaplm olup, konu ile ilgili verilere ulalamamtr. D.3.4.DENZLERDE KRLLK Adyaman linin deniz kys bulunmamaktadr. D.4.SU VE KIYI YNETM STRATEJ VE POLTKALAR Bakanlmzn artma tesislerinin kurulmas ve dearj izin belgelerinin alnmas ile ilgili olarak 21.12.1993 ve 27.9.1994 tarihli iki Genelgesi bulunmaktadr. Bu Genelgelerde ksaca, artma tesisi bulunmayan resmi ve zel tm otel, motel, tatil sitesi, tatil ky vb. ile retimleri sonucunda atk su oluturan sanayi kurulularnn en ksa srede Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinde ilgili sektr baznda belirtilen alc ortama dearj standartlarn salayacak ekilde artma tesislerini kurarak dearj izin belgelerini almalar gerektii belirtilmektedir. Sz konusu Genelgeler Mdrlmz elemanlar tarafndan limiz genelinde uygulanmaktadr. Dier taraftan 1999 yl banda Su Kirlilii Kontrol Ynetmeliinin 2. Maddesi kapsamnda nemli Kirletici Atksu Kayna olarak tanmlanan tesislerin, anlan ynetmeliin 26. Maddesi ve Suda Tehlikeli ve Zararl Maddeler Tebliinin 8. Maddesi uyarnca, alc su ortamlarna tebliin 3. ve 4. Maddelerinde belirtilen ve Ek 1 ile Tablo 1-9 arasnda snflandrlmas yaplm bulunan tehlikeli ve zararl kimyasal maddelerin dearj iin, Bavuru Formu dzenleyerek Suda Tehlikeli ve

39

Zararl Kimyasal Maddeler ve Atklarn Bertaraf in Uygunluk Belgesi almalarnn salanmas tm Kaymakamlklardan istenmitir. Ayrca turistik tesislerin denetlenmesine ynelik Bakanlmzca 30.03.1998 tarih ve 1998/4 sayl ve 08.03.1999 tarih ve 1999/7 sayl genelgeleri yaymlanmtr. Bu Genelge uyarnca artma tesisi bulunmayan veya yetersiz olan, olduu halde altrmayan otel, motel, tatil ky vb. turistik amal tesislerin al ve faaliyetlerine izin verilmemesi istenmekte ; yaplan denetimler srasnda 2872 sayl evre Kanunu ile ilgili ynetmeliklerde ngrlen ykmllklere uymayanlar hakknda, faaliyetin durdurulmas dahil olmak zere her trl yasal ilemin uygulanmas istenmektedir. D.5.SU KAYNAKLARINDA KRLLK ETKENLER Kirletici etmenlerin katlmasyla suda doal olmayan bir ekilde fiziksel, kimyasal, biyolojik deiiklikler olur. Doal yapdaki su kaynana karan katk katk maddeler, mikroorganizmalar ile tranjmasyon ve minelizasyona uramaktadr. Bu durum sularn ve su kaynaklarnn biyolojik olarak kendi kendilerine temizleme zelliidir. Su kaynaklarna karan teknik yabanc madde konsantrasyonlar bu pompamla gcnn stne kt zaman sulardaki organik maddelerin paralanmasna, suda erimi 02 yetmezlii nedeni ile durmakta ve sistem lmektedir. D.5.1.TUZLULUK norganik tuzlar suda zlmektedir. Yalarla veya kaynaklarla yeyzne den sular, yzey st, yer alt ve akarsulardaki akmlar srasnda zeminde bulunan tuzlar da alarak, gittikleri ortama tanrlar. Sularda en ok rastlanan tuzlar Ca, Mg ve Naun karbonat, slfat ve klorrlerdir. Tuzlarn sudaki znrl nemli deriimler gsterir. Baz tuzlarn doygunluk deiimleri dk olmasna ramen baz tuzlarn doygunluk deiimi yksektir. (Na CI) Evsel ve endstriyel atk sularn yzeysel sularna dearj sonunda sulardaki (CI) (SO4) (NO3) (PO4) deiimleri yklenir. Atk sular alc ortamlarda toksit elementlerinde tamaktadr. Dolayyla sularn tuzlar tarafndan kirlenmesi tuz ierii fazla olan sularn sulamada kullanlmasyla yol aaca problemler asndan birinci aamay oluturmaktadr. D.5.2.ZEHRL GAZLAR Sularda bulunan balca gazlar H2,N2,CH4,O2,CO2,H2S,SO2 ve NH3dr. Sularda znen gazlarn cinsi ve miktar blgelere, scakla, suyun doygunluk derecesine bal olarak deiir. rnein endstri blgelerinde, havadaki CO2 ve SO2 dzeylerinde arta bal olarak yamur damlalarnn ve su kaynaklarnn, konsantrasyonu artmaktadr. Sularda gazlarn doygunluk derecesi, scakln azalmas ile artmaktadr. D.5.3.AZOT VE FOSFORUN YOL ATII KRLLK Azot : Yzeysel sulara karan azot, ykleri temel olarak aadaki kaynaklardan ileri gelmektedir. a) Doal Kaynaklardan b) Evsel Kaynaklardan c) Endstriyel Kaynaklardan d) Tarmsal Kaynaklardan

40

Azot canllarn yapsn oluturan temel elementlerdir. Canl bnyesinde, bitkilerde ve l organizmalarda bulunan azot doada srekli olarak bulunmaktadr.Evsel atklar limiz snrlar iinde ou blgede su artmna direkt karmaktadrlar. Endstriyel Tesislerde : Endstri trne bal olarak nemli miktarlarda azot, su ortamna verilmektedir. Azot yk veren balca endstri kurulular gbre, nitroselilon, deri, gda, bira ve su rnleri ile mezbahalardr. Nitrat iyonlar, toprakta kolayca ykanarak suya geer ve tarmsal drenaj suyu ierisinde nemli miktarlarda nitrat iyonu bulunmaktadr. Tarm yaplan arazilerde her yl nemli dzeyde azot doal su kaynaklarna karmaktadr. Azot bileikleri su kirlilii asndan eitli etkilere sahiptir. Bunlar otrafiksiyon, oksijen bilanosunun etkilenmesi ve ime sularndaki toksit etkileridir. Oksijen Bilanosunun Etkilenmesi : Sulara karan organik azot, dier azot kaynaklarnn biyolojik sreler ile nitrata dnmeleri esnasnda nemli dzeyde oksijen tketilmektedir. D.5.4.AIR METALLER VE Z ELEMENTLER Zehir etkisi gsteren maddeler suda az oranda olsa da insan salna zarar vererek hastalklara ve lmlere yol aabilir. Eser miktarda bile toksit etkisi gsteren bu maddeler arasnda en nemli Ag,As,Be,Cd,Cr,Pb,Mn,Hg,Ni,Se,V,Zn gibi elementlerdir. Ar metaller nemli kirletici grubu olduu gibi, toksit ve kansorojen etki gsterir ve canl organizmada birikme eilimi gsterir. Cr,Hg,Pb,Mn,Co,Ni,Cu,Zn, doada slfr, oksit, karbonat ve silikat mineralleri eklinde bulunur bunlarn suda znrl dktr. Atk suyun iindeki B, ar metal ve benzeri toksit maddeler; Yrenin iklim artlar, toprak zelliine bal olarak toprakta birikir. Bitki tarafndan akar veya suda kalabilir. Az miktarda toksit zelliine sahip olan ar metaller kirlenmi sularda metal, katyon tuz eklinde bulunur. Bunlar kirlenen sular kendiliinden temizlenmesini engeller hem de sularn artlmam halde sulamada kullanlmam ve artma amurlarnn gbre olarak kullanlmasn snrlandrabilir. Bol suda barik asit veya sodyum barik olarak bulunan Mn ve Fe en zehirli metallerden saylabilir. Konveksiyonlara ayrlabilir. Cu, kk canllar iin ok zehirlidir, suda zlm dier tuzlar bakr zehir etkisi ile ayndr. Civa ve bileikler hem endstriyel kaynaklardan hem de tohumlarda kullanlan ilalardan sulara karmaktadr, kuvvetli zehirdir. D.5.5.ZEHRL ORGANK BLEKLER Zehirli organik bileikleri aadaki gibi 4 balk altnda inceleyebiliriz: D.5.5.1.SYANRLER Siyanr bileikleri, doal olarak bulunduu gibi endstriyel ilemlerle de ara rn olarak ortaya kabilir. Endstriyel ilemlerde ortaya kan siyanr bileikleri, gaz, sv ve kat ortamda bulunanlar eklinde snflandrlabilir.

41

Sv halde bulunan endstriyel alanlar; petrol rafineleri, kok havagaz fabrikalar, maden iletmeleri, metal sanayi, tekstil sanayi, ila sanayi, plastik sanayi ve sentetik kauuk imalathaneleridir. Siyanrn toksin sitesi scaklkla orantl olarak ykselmekte ayrca sudaki zlm oksijenin dk seviyelerde bulunmas da toksitlii arttran nemli unsurdur. D.5.5.2.PETROL VE TREVLER Hidrokarbon karm olan ve doal kaynaklarda sv halde bulunan ham petrol C,H ve N,S ve dier elementleri de ierir. Petrol ve trleri petrokimya endstri rafinelerinde ve tamaclk yaplan yerlerde sulara karmaktadr. Petrol su yzeyinde eitli kalnlklarda film oluturacak gaz alveriini engeller. Sulardaki bakteri florann su yzeyine katlmakta ar yalar akarsu ve nehirlerin tabanna kerek organizmalar etkilemektedir. Yalar balklarn solungalarna yaparak boulmalarna neden olur. Zehir etkisi gstererek lmlerine neden olur. Denizlerde petrol kirlenmesi tankerlerden denizlerdeki petrol karma almalarndan, rafinelerinden ve dier endstrilerden kaynaklanmaktadr. Petrol bileiminin deiimine karlk suda ki devreyi alt grupta incelenebilir; a) Buharlama ve yaylma b) Katran oluumu c) Kimyasal ayrma d) Biyolojik ayrma e) kelme f) Suda tabaka oluumu Petrol ve trevlerinin kirletici etkileri aadaki gibi zetlenebilir. (yksek dzeydeki petrol atklarnn oluum etkileri) a) Ia Absorbe Etmemesi: Denizdeki canllarn fotosentez olayn olumsuz ynde etkilemektedir. b) zlm O2 Dzeyine Etkisi: Su yzeyinde oluturduu tabaka nedeniyle oksijen transferini engeller. Sudaki alt kurumlardaki zlm oksijen miktar ayndr. c) Toksit Etkileri: Yeni dklen taze petrol atklarnn deniz organizmalarndan zerine zehir etkisi yapt bilinmektedir. Petrol rnlerinin deniz dibine ken paracklar tabanda yaayan olumsuz etkilemektedir. D.5.5.3.POLKLORO NAFTALNLER BFENLLER Hidrolik yalar, plastik endstrisinde yumuatc ve elektro teknikte izolasyon materyali olarak kullanlmaktadr. Klor ierii arttka kat bir yap koruyucular (PC B) poliklorobifenil havada ve suda mikrogram deerini amamaldr. D.5.5.4.PESTSTLER VE SU KRLL Pestisitler arzu edilmeyen organizmalardan yok etmede kullanlan sentetik organik bileiklerdir. Gruplandrmas aadaki gibidir. a) ok Zehirli Maddeler : Sularn yaknnda kesinlikle kullanlmamal ve kesinlikle sulara karmamal.

42

b) Zehirli Maddeler : Balklarn yaad sulardan uzak tutulmaldr. Heptaklar, Panathion, Malathion vb. D.5.6.ZNM ORGANK MADDELER Sulama sularnda atk sularda bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar tarafndan biyokimyasal olarak paralanmas ile oksijen tketilir. Tketilen oksijen miktar, oksijen karmasna bal olarak artmaktadr. Biyolojik olarak paralanabilen organik maddelerin yer alt suyu kirlenmesine yol amad ancak biyolojik olarak paralanmayan ve toprak tarafndan tanponlanmayan sentetik organik maddelerin yksek konsantrasyonu problem yaratabilmektedir. D.5.7.PATOJENLER Organik maddelerle birlikte mikroplar ve patojenlerde sulara karmaktadrlar. Yerleim yerlerinde yksek oranda bulunmaktadrlar. Patojenler, hastalk yapan mikroorganizmalar tarafndan enfekte edilmi insan ve hayvanlarda idrar ve dk yoluyla dar atlmaktadr ve atk sulara karmaktadr. Atk sularn tarmda tekrar kullanlmasnda patojenler nemli salk riski oluturur. Su Ortamnda Bulunan Patojenler: a) Bakteriyel Patojenler b) Viral Patojenler c) Protozoal Hastalklar d) Parazitler D.5.8.ASKIDA KATI MADDELER Younluu suyun younluundan kk olan tanecikler, su yzeyine kar ve yzeysel sularda yzc maddeleri oluturur. Askda bulunan tanecikler, mineral yada organik kkenli olabilir. Mineral kkenli olan ask maddesi zemin erozyonundan kaynaklanr. Organik kkenli olan ask maddeleri, bitki atklar, doal gbreler, evsel ve endstriyel atklar oluturmaktadrlar. Tamam askda kalmayabilir, bir ksm dibe ker dip amurunu oluturur dier fiziksel ve biyokimyasal paralanma ile zlm organik maddeye dnr. Toprak gzeneklerini tkar ve suyun topraa gemesini engeller. Akarsularda aalandrma, teraslanma gibi nlemler alnmaldr. D.5.9.RADYOAKTF KRLETCLER VE SU KRLL Enerji kayna olarak kullanlan atom santrallerinden sualt yoluyla evreye yaylan radyoaktif klar radyoaktif, partikller, toz bulutlar evreye zarar verebilir. Radyoaktif maddeler atmosferik hareketlerle uzaklara tandndan dtkleri yerlerde radyasyona neden olabilir. Radyoaktif atklarn ana kayna zel tp laboratuar ve merkezi ve merkezi hastaneler niversite ve dier aratrma laboratuarlar endstriyel izotop kullanlan kurululardr. Suda bulunan radyoaktivite, doal radyoaktivite, radyoaktif yalar ve nkleer ve radyolojik tesisler olmak zere kaynakta toplanabilir.

43

(E) TOPRAK VE ARAZ KULLANIMI E.1.GENEL TOPRAK YAPISI klim, topografya ve ana madde farkllklar nedeniyle Adyaman da deiik topraklar olumutur. Bu deiik topraklarn yan sra, toprak rtsnden yoksun baz arazi tipleri de bulunmaktadr. lin genel toprak yaps orannda Killi-Tnldr. Nehir ve ay kenarlarnda alvyonlu sahalara da rastlanmaktadr. TOPRAK KALTES klim, toporafya ve anakaya farkllklar nedeniyle Adyamanda deiik topraklar olumutur. Bu deiik topraklarn yansra toprak rtsnden yoksun baz arazi tipleri de bulunmaktadr. Adyaman ve ilelerinde gzlenen toprak tipleri aada aklanmaktadr. Alvyal Topraklar : Alvyal topraklar, genellikle gen topraklardr. (A) C profili gsterirler ve tarm bakmndan ok nemlidirler. Bu topraklarda horizonlar iyice gelimemitir. Buna karlk deiik zellikte mineral katlar grlr. Bu topraklar oluturan materyaller akarsular tarafndan tanp depolanm olup mineral bileimleri ise heterojendir. Bu topraklarda st toprak, alt topraa belirsiz olarak geer. Alt toprakta hafif seyreden bir indirgenme olay hkm srer. nce bnyeli ve yksek tabansuyuna sahip alvyal topraklarda dey geirgenlik dktr ve yzey topra nemli ve organik maddece zengindir. Eer kaba bnyeli ise, toprak daha iyi drene olur ve yzey katlar daha abuk kurur. Alvyal topraklarn birou yukar arazilerden ykanm kirece zengindir. Alvyal topraklar Adyaman linde Glba lesindeki gllerin civarnda, Samsatta Frat Nehri kenarnda ve Kahta ay boyunca grlmektedir. Alvyal topraklar, il iinde %0. 4lk bir oran oluturmaktadr. Alvyal alanlarn (toplam 2 930 ha alan) 1 589 ha I. Snf ve 1 341 ha ise yetersiz drenaj nedeniyle II. snftr (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984). Kolvyal Topraklar : Dik eimlerin eteklerinde, yerekimi, toprak kaymas, yzey ak ile biriktirilmi ve kolvyum denen materyal zerinde olumu olan bu topraklar, Merkez ve Samsat ilelerinde Frat Nehri boyunca Glba lesinin kuzeydousunda, elikhan lesinin kuzey ve kuzeydousunda, Besni lesinin ve Tut Bucann gneyinde ve l iindeki kk akarsu vadilerinde yer almaktadr. Kolvyal topraklar 17 737 hektarlk yzlmleri ile % 2.3lk bir oran oluturmaktadr (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984). Kahverengi Orman Topraklar : Kahverengi orman topraklar yksek kire ieriine sahip anakaya zerinde olumutur. Profil A (B) C eklindedir ve horizonlar birbirine tedricen geer. A horizonu iyice gelimi olduundan belirgindir. Renk koyu kahverengidir. Horizon gzenekli ya da granler yapdadr. B horizonu daha ak kahverengi ve bazen krmz olup granler veya yuvarlak keli blok yapdadr. Kil birikmesi ok az olan B horizonunun aa ksmlarnda CaCO3 bulunur. Bu topraklar genellikle geni yaprakl orman rts altnda oluur. Topraklarn drenaj iyidir. ounlukla orman veya otlak olarak kullanlmaktadrlar. Tarma alnm olanlarda temel ve blgesel rnler yetitirilmekte olup verimleri olduka yksektir (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984). Adyaman linde 89 039 ha yzlmne ve % 11.7lik bir orana sahip olan bu topraklar, l merkezinin kuzeydou ve kuzeybatsna, Kahta lesinin kuzeyinde, Gerger lesinin kuzeydou, kuzeybat ve batsnda, bu iki ilenin Malatya snrna yakn ksmlarnda, Glba lesinin kuzeydousunda ve Besni lesinin kuzeyine den kesimlerde yer almaktadr. Bu topraklarn bulunduu yerler ounlukla dik, ok dik veya sarp eimlidir. Topraklarn ou s veya ok sdr, % 60dan fazlasnda tallk ve bir ksmnda da kayallk grlmektedir. Arazi kullanma kabiliyeti bakmndan bu topraklarn % 88i VII., % 10u VI ve kalan

44

da III. ve IV. Snftr. l iinde bu topraklarn % 70e yakn orman veya fundalk ile kapldr, % 20 kadar mera olarak kullanlmakta ve kalan, yerleime ayrlm az bir ksm hari tarma alnm durumdadr. Kiresiz Kahverengi Orman Topraklar : A (B) C profili olan bu topraklarn A horizonu iyi olumutur ve gzenekli bir yapya sahiptir. B horizonu, eer varsa zayf gelime gsterir. Kahverengi veya koyu kahverengi ve granler veya yuvarlak keli blok yapdadr. Bu horizonda kil birikimi yok veya ok azdr. Horizon snrlar geili veya tedricidir. Kiresiz Kahverengi Orman topraklar genellikle yapran dken orman rts altnda oluur. Bu topraklar Adyamann kuzey ksmlarnda, Kahta lesinin kuzeybatsnda, Gerger lesinin kuzeydousunda, Besni lesinin batsnda ve Glba lesinin gneydousunda yaygndr. Eimleri genellikle dik, ok dik ve sarptr. Pek ou tallk veya kayallk arz etmektedir. Bu topraklarn ldeki alan toplamlar 78 141 hadr.(toplam alann % 10.3) Yaklak % 90 VII. snf, kalan III., IV ve VI snf topraklardr (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984). Krmz-Kahverengi Akdeniz Topraklar : Bu topraklar, esas olarak Krmz Akdeniz topraklarnn bir karmdr, fakat kahverengi olanlar daha hakimdir. Profilleri ABC eklindedir. A horizonu iyi gelimi ve orta derecede organik maddeye sahiptir. Organik madde, mineral madde ile iyice karmtr. B horizonundaki bnyesel ped yzeylerinde yukardan tanarak gelen kilin oluturduu kil zarlar grlr. Bnyedeki kil, illit veya kaolen grubundandr. l iinde Glba lesinin bat ve gneybats ile Kahramanmara linin snrnda bulunan bu topraklar 22 223 hadr (toplam alann %2.9u). III., IV., VI. ve VII. Snflarda yer alan bu topraklarn bir ksm talk ve kayallk arzetmektedir . Kahverengi Topraklar : eitli ana maddelerden oluan ABC profilli topraklardr. Oluumlarnda kalsifikasyondan kaynaklanan ok miktarda kalsiyum bulunur. Erozyona urayanlarnda A ve C horizonlar grlr ve doal drenajlar olduka iyidir. (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984) A1 horizonu kahverengi veya grimsi kahverengi, 10-15 cm kalnlnda ve granler yapdadr. Organik madde ierii ortalama bir deer gstermektedir. Reaksiyonu ntr veya kalevidir. B horizonu ak kahverengiden koyu kahverengiye deiir ve kaba yuvarlak keli blok yapdadr. Bu horizon tedrici olarak soluk kahverengi veya grimsi, ok kireli ana maddeye gei yapar. Kahverengi topraklarda btn profil kirelidir. B horizonunun altnda beyazms ve ounlukla sertlemi kire birikme kat yer alr. Bunun altnda bir jips birikme kat bulunabilir. Bu topraklar, yazn uzun periyotlar kuru kalr ve bu periyotlarda kimyasal ve biyolojik etkinlikler olduka yavatr. Kahverengi topraklar Merkez le ile Frat Nehri arasnda, Kahta lesi evresinde, Gerger lesinin dousunda, Glba lesinin kuzeydou, dou ve gneydousunda, Besni, Tut ve Keysun ilelerinin evresinde yer almaktadr. Yzlmleri 229 165 ha.dr (toplam alann %30.1i). Eimleri ounlukla dik, ok dik veya sarptr. Derinlikleri daha ok s veya ok sdr. Bu topraklarn %30dan fazlas tal veya kayaldr. Yarya yakn VII. snfta yer alan bu topraklarn dier ksm I., II., III., IV. ve VI. snf topraklardr (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984). Kiresiz Kahverengi Topraklar : A (B) C profilli topraklardr. A horizonu kahverengi, krmzms kahverengi, grimsi kahverengi, yumuak kvamda veya biraz skdr. B horizonu daha ar bnyeli, daha sert, kahverengi veya krmzms kahverengidir. B horizonunun normal olarak kireci ykanmtr. Adan Bye gei tedricidir. Kiresiz kahverengi topraklar asit anakaya zerinde olduu

45

kadar, kireta zerinde de oluabilir. Doal bitki rts al ve otlar ile yapran dken orman olup doal drenajlar olduka iyidir. Bu topraklar Adyaman linin gneybatsndan Frat Nehrine doru, Adyaman linin kuzeydousunda, Kahta lesinin kuzeyinde, Aknclar Bucann gneydousunda, Suvarl Bucann kuzeydousunda ve Keysun Bucann kuzeydou ve dousunda yaygndr. Bu topraklarn l iindeki alan toplam 69 364 hadr (% 9.1). Yardan fazlas kuru tarm altnda olan bu topraklarn % 56s I., IV. ve kalan ise VI. ve VII. snf topraklardr. Bu topraklarn da bir ksm tallk ve kayallk zellii gstermektedir. Krmzms Kahverengi Topraklar : A horizonu tipik olarak krmzms kahverengi veya krmz ve yumuak kvamdadr. B horizonu krmz veya krmzms kahverengi, daha ar bnyeli ve olduka skdr. B horizonunun altnda kalsiyum karbonat birikme horizonu bulunur. Beyazms renkli olan bu horizon yumuak veya imentolam olabilir. Krmzms Kahverengi topraklar eitli anakayalar zerinde olumu olup doal drenajlar olduka iyi olan bitki rtsne sahip otlar ve allardr. Bu topraklar l merkezinin kuzey, kuzeydou dou ve gneyinde, Adyaman-Samsat arasnda, Kahta lesinin kuzeybatsnda, Besni lesinin gneydou ve gneybatsnda ve buralardan Frat Nehrine doru, Gaziantep li snrnda ve elikhan lesinin kuzey, dou ve batsnda yer almaktadr. Kahverengi topraklardan sonra en fazla yaylm gsteren bu topraklarn yzlm 219 443 hektardr.(% 28,8) Bu topraklarn % 50den fazlas VII. snf topraklar olup kalan I., II., III., IV. ve VI. snf topraklardr. % 75i s veya ok s ve % 66s dik, ok dik ya da sarp eimli olan bu topraklarn bir ksm tallk veya kayallk zellii gstermektedir (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984). Sazlk ve Bataklklar : Gllerin kysnda yer alan ve yln byk bir blmnde ya veya bataklk durumunda olan alanlardr. Doal olarak tarma elverili deildirler. l iinde Glba gllerinin evresi ile Abdlharap Glnn gneyinde grlen bu tip alanlarn yzlm 1 783 hadr (% 0.2). Irmak Takn Yataklar : Akarsularn normal yataklar dnda, feyezan halinde iken yayldklar alanlardr. Genellikle kumlu, akll ve molozlu malzeme ile kapldrlar. Takn sular ile sk sk ykanmaya maruz kaldklarndan toprak materyali ihtiva etmezler ve bu nedenle arazi tipi olarak nitelendirilirler. Tarma elverili olmadklar gibi zerlerinde doal bitki rts de bulunmaz. Frat Nehri ile aylarn mecralarnda yer alan bu tip arazilerin toplam alan 11 706 hadr. (l toplamnn %1.5i) plak Kaya ve Molozlar : zerinde toprak rts bulunmayan, paralanmam veya ksmen paralanm sert kaya ve talar ile kapl alanlardr. Genellikle bitki rtsnden yoksundurlar. Bazen iinde toprak bulunan kaya atlaklarnda veya kk ceplerde yetien ok seyrek aa, al ve otlar bulunabilir. lin deiik yerlerinde bulunan bu alanlarn yzlm 16 392 ha. ve oranlar % 2.2dir (Adyaman li, Arazi Varl Raporu, 1984). Topraklarn Biyolojik zellikleri : Potasyum (K) bitki dokularnn kuru maddesinde % 1-6 bulunmakta olup, tm katyonlar ierisinde genellikle en yaygn olandr. Potasyum bitkiler tarafndan azottan sonra en fazla gereksinim duyulan mineral besin elementi olup, bitkilerde enzimlerin aktivasyonunda, fotosentez ve protein sentezi metabolizmalarnda, asimilatlarn tanmasnda ve hcre uzamas ve genilemesinde belirleyici bir rol stlenmektedir (Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997).

46

Adyaman yresinde depo K ieriklerinin seriler arasnda farkllk gstermesinin, minerolojik bileim ve tekstrlerindeki farkllktan ileri geldii ve depo K ile deiebilir. Kun birbirlerine bal olarak artt veya azald belirlenmitir. Bu yredeki topraklar depo K ynnden ok fakirdir. Adyamandaki ovalarda yaplan almalarda, topraklarda yeterli dzeyde Mn olduu da belirlenmitir. Toprak Serileri : Blgedeki topraklar Kuvaterner yal olup byk olaslkla krmz kahverengi-kahverengi alanlar Pleyistosen, akarsu sekisi ve vadi-ova tabannda oluanlardr .Gribeyaz renkte olanlar ise Holosen yatadr. Adyaman linde kesin farkllklar gsteren dokuz fizyografik nite ayrdedilmitir. Bu niteler marn-marnokalkerli yksek araziler, Eosen yal kumlu marn depozitleri, Eosen-Miyosen yal killi marn depozitleri, Eosen-Miyosen yal killi marn depozitlerini rten konglomeratik teraslar, konglomeratik teraslar, amur aknts-bajada, aluviyal yelpaze, gen aluviyal depozitler ve eitli arazi tipleri eklindedir (Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu,1997). Su ve rzgar erozyonu etkisi altndaki marn-marnokalkerli (MM) yksek arazilerde yer alan topraklar, genellikle s ve ok sdr. Projenin gerekletirilecei, Eskita retim Sahas kapsamnda yer alan szkonusu marn ve marnokalkerli fizyografik nite zerinde Akatepe ve Kun serileri yer almaktadr. Serilere ait bilgiler, Ky Hizmetleri Genel Mdrl tarafndan hazrlanan Adyaman Kahta Oavas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etdleri raporunda yer alan bilgilerden yararlanlarak hazrlanmtr. (Ek-29) Akatepe Serisi (A) :Akatepe serisine ait topraklar marnokalker zerinde olumu s (2050 cm) topraklardr. st toprak tekstr killi, tn ve tm profili ok kirelidir. Ayrca profilde toprak rengi mat kahverengi okunmu olup yzeyi taldr (Tablo:E.1.1.). TABLO:E.1.1. AKATEPE SERS ZELLKLER DERNLK HORZON TANIMI (CM) Kahverengi (7.5 YR 4/4) nemli, mat kahverengi (7.5 YR 6/3) Ap 0-10 kuru; killi tn; masif kuru iken sert, nemli iken dalgan, ya iken yapkan plastik; ok kireli; geili dalgal snr.Saakl Mat kahverengi (7.5 YR 5/4) nemli; killi tn; masif; kuru iken sert, CA 10-27 nemli iken dalgan, ya iken yapkan plastik; ok kireli; geili dalgal snr. Cr 27+ Horizon olamayacak kadar ok kireli. Kaynak Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu,1997 Akatepe serisine ait topraklarnn fiziksel ve kimyasal analiz sonular Tablo-23 ve ekil3de verilmektedir. Tablo-23den de grlecei zere, profilde kire yzeyde % 68.9 iken ykanma sonucu Cr horizonunda % 83.3e kmtr. Yksek arazilerde marn-marnokalker zerinde oluan bu seri topraklarnda derinlik ve artan kirele birlikte artan poligorskit yaygn kil minerali olarak saptanmtr. Bu minerali derinlikle azalan smektit ve derinlikle artma-azalma deseni gsteren kaolinit izlemektedir (Tablo:E.1.2).

47

Tablo:E.1.2 Akatepe Serisi Topraklarnn Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonular

Horizon Derinlik (cm) PH Total Tuz % K.D.K me/100g D.K. (me/100g) Kire %

Na+ Ap CA CR 0-10 10-27 27+ 7.39 7.93 8.06 0.044 0.027 Tuzsuz 16.30 13.04 6.52 0.108 0.108 0.108

K+ 0.35 0.12 0.06

Ca+++ Mg 15.84 12.81 6.35

Organik Madde %

Tane rilik Dalm

P2O5 kg/da

68.9 71.2 83.3

1.37 1.17 0.16

Kum % 30.9 6 3.62 15.1 4

Silt % 38.9 6 36.7 2 46.9 1

Kil % 30.08 32.66 37.95

Tekstr Snf Killitn Killitn Siltli killi-tn

9.42 4.06 1.42

Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997

Tablo:E.1.3 Akatepe Serisi Topraklarnn Kil Mineralleri Dalm Horizon Smektit Paligorskit % Kristallik % Kristallik Ap 36 Orta 38 Zayf CA 26 Zayf 44 Zayf CR 19 Zayf 68 yi Kun Serisi (N):

Kaolinit % 26 30 13

Kristallik Orta yi Zayf

Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997

Kun serisine ait topraklar marn zerinde olumu s (20-50 cm) topraklardr. st toprak tekstr killi, tn ve tm profili ok kirelidir. Kun serisinin tanmlad yzey toporafyas ok dalgal ve % 8-10 eime sahiptir. Yzey tall az olup talar yuvarlak ve 7-10 cm apnda % 5-10luk bir alan kaplamaktadr. Ayn jeomorfolojik birim zerinde olumu Kun ve Akatepe serilerinin hemen hemen tm zellikleri birbirine benzemektedir. Fakat Kun serisinde 17 cm derinlikte kirecin ykanp birikmesi sonucu oluan imentolama (Ckm horizonu) grlmektedir. Kun serisinin zellikleri Tablo:E.1.4de gsterilmitir. TABLO:E.1.4 KUN SERS ZELLKLER Horizon Derinlik (cm) Tanm Kahverengi (7.5 YR 4/4) nemli, mat kahverengi (7.5 YR 5/4) kuru; killi tn; kuvvetli orta yarkeli blok; kuru iken ok sert, nemli iken dalgan, ya iken yapkan plastik; ok kireli; az tal; orta youn saak kk; geili dalgal snr. ok kireli; belirgin dalgal snr. Anakaya

0-17

Ckm R

17-20 20+

Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Rapru, 1997) Kun serisinin topraklarnn fiziksel ve kimyasal analiz sonular Tablo:E.1.5.de gsterilmitir. Yksek arazilerde marn-marnokalker zerinde olumu bu seri topraklarnda smektit baat olarak saptanrken bunu srasyla paligorskit ve kaolinit izlemektedir (Tablo:E.1.6.).

48

Tablo:E.1.5. Kun Serisi Topraklarnn Fiziksel ve Kimyasal Analiz Sonular

Hor izon Derinli k (cm) pH Total Tuz % K.D.K me/100 g D.K. (me/100g) Na+ 0.054 K+ 0.77 Ca+ ++M g 26.3 4 Kire % Organik Madde % Tane rilik Dalm Kum % 53.7 2.46 24.47 Silt % 36.79 Kil % 36.7 9 Tekstr Snf Killitn P2O 5 kg/d a 4.82

A Ck m R

0-17 17-20 20+

8.14

0.063

27.17

Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997 Tablo:E.1.6. Kun Serisi Topraklarnn Kil Mineralleri Dalm Horizon Smektit Paligorskit Kaolinit % Kristallik % Kristallik % Kristallik A 44 Zayf 33 Zayf 23 Orta Ckm R Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997 Organik Madde, CO2 retimi, Dehidrogenaz ve Sakkaroz Enzim Aktivitesi : Ortaklmz faaliyet alannda yer alan toprak serilerinin organik madde ierii, CO2 retimi ve enzim aktivitesi deerleri Tablo:E.1.7.de verilmitir. Topraklarn organik madde ierii serilere gre farkllk gstermekle beraber zayf (% 1-2) ve fakir(< % 1) dzeydedir. Tablo:E.1.7. Eskita retim Sahas Kapsamndaki Toprak Serilerinin Organik Madde, CO2 retimi, Dehidrogenez ve Sakkaraz Aktivitesi Deerleri Seri Organik Mad. CO2 retimi Dehidrogenaz Sakkaraz Says (%) (mgCO2/100g.24h) Aktivitesi (mg (gTPF/10gkt) inv.ek./10gkt) Akatepe 1.37 43.7 600 29.5 Kun 2.46 44.8 1100 29.5 Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997 Mineral ve mineralize olabilir azot : Mineral azot durumu Tablo-36da ve mineralize olabilir azot durumu Tablo:E.1.8da gsterilmitir (azot toplamlarnda sadece nitrat ve amonyum azotlar dikkate alnmtr). Tablo:E.1.8. Eskita retim Sahas Toprak Serilerinin Mineral Azot Durumu Seriler N-NH4+ (ppm) N-NO3- (ppm) Mineral azot N(NH4++NO3-) (ppm) Akatepe 4.98 6.77 11.75 Kun 0.70 5.01 5.71 Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997 Tablo:E.1.9 Eskita retim Sahas Toprak Serilerinin Mineralize Olabilir Azot Durumu(TK, 30oC, 4 Hafta nkbasyon) Seriler N-NH4+ (ppm) N-NO3- (ppm) Mineralize olabilir azot N-(NH4++NO3-) (ppm) Akatepe 4.93 16.56 21.49 Kun 4.88 8.96 13.89 Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997

49

Mikroorganizma Saym : Toplam ve denitrifikant bakteri saym sonular Tablo-38de, mantar ve aktinomiset saym sonular Tablo-39de verilmitir. Kahta Ovas serilerinin mikroelement konsantrasyonlar Tablo:E.1.10.de gsterilmitir. Tablo:E.1.10. Eskita retim Sahas Toprak Serilerinin Toplam ve Denitrifikant Bakteri Durumu Seriler Total bakteri says Denitrifikant bakteri Denitrifikant bakteri (hcre/gkt) (hcre/gkt) %si Akatepe 0.2*108 0.7*106 0.4 Kun 7.5*108 0.4*107 0.5 Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997 Tablo:E.1.11. Eskita retim Sahas Toprak Serilerinde Mantar ve Aktinomiset Saym Sonular Seriler Mantar Says (103 hcre/gkt) Aktinomiset Says (*104 hcre/gkt) Akatepe 4.2 28.5 Kun 5.6 33.0 Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997

Tablo:E.1.12. Kahta Ovas Serilerinin Mikroelement Konsantrasyonlar Toprak Serisi Horizon Derinlik Mikroelementler ppm (cm) (DTPA) Zn Cu Fe Mn Akatepe Ap 0-10 0.28 1.22 8.0 16.9 CA 10-27 0.13 0.73 2.1 4.4 Cr 27+ 0.20 0.11 1.0 0.3 Kun A 0-17 0.35 1.70 10.2 13.1 Ckm 17-20 R 20+ Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997 Topraklarn Snflandrlmas Ve Arazi Deerlendirme : Topraklarn Toprak Taksonomisine ve FAO/UNESCO Sistemine Gre Snflandrlmas yapldnda, Xeric nem rejimi ve termik scaklk rejimine sahip olan Kahta Ovas topraklar Toprak Taksonomisinin Vertisol, Inceptisol ve Entisol ordolarnda kategorilendirilmitir. (Soil Survey Staff, 1990) Eskita Sahas retim Projesi kapsamndaki topraklar, Inceptisol ve Entisol ordolarnda yer almaktadr. (Tablo:E.1.13.) Tablo:E.1.13. Eskita Sahas Petrol retim Projesi Topraklarnn Toprak Taksonomisi (Soil Survey Staff, 1996) ve FAO-UNESCO (1990) Toprak Snflandrma Sistemlerine Gre Snflandrlmas Ordo Alt Ordo Byk Grup Alt Grup Toprak Serisi FAO-UNESCO Lithic Inceptisol Ochrept Xerochrept KUN Petric Calcisol Xerochrept Typic Entisol Orthent Xerorthent AKATEPE Eutric Regosol Xerorthent Kaynak : Adyaman-Kahta Ovas Sulama Proje Sahas Detayl Toprak Etd Raporu, 1997 Adyaman lindeki topraklarn ounlukla kil tekstrl olmas, ayrca smektit tipi killerin baskn olmas nedeniyle tanmlanan 24 toprak serisinin 8i Vertisol ordosuna yerletirilmitir.

50

Eskita Sahas Petrol retim Projesi kapsamnda yer alan topraklar, szkonusu almaya gre yaplan snflandrmada, Entisol ve Inceptisol ordolarnda yer almaktadr. Pedojenik geliimin ok az olduu veya hi olmad Entisol ordosu topraklarnda tanma etkeni baskn olarak gzlenmitir. Genellikle kk dere deltalarnda ve daha az miktarlarda da aluvyal yelpazeler zerinde yer almaktadrlar. Oluum faktrlerinin daha etkili olduu Vertisollere gre gen, Entisollere gre yal topraklar Inceptisol ordosu iinde snflandrlmtr. Bu ordoda Ochric epipedonun dnda bir cambic, bir calcic veya petrocalcic horizonlar ieren topraklar yer almtr. FAO/UNESCO sistemine gre, Vertic zellie sahip topraklar Vertisol, daha gen ancak tanmlayc horizonlar bulunan topraklar Cambisol ve Calcisol ve en gen topraklar ise Fluvisol ve Regosol birimlerine yerletirilmitir. Eskita Petrol retim Projesi kapsamndaki topraklar, Cambisol, Calcisol, Fluvisol ve Regosol birimlerinde yer almaktadr. Tablo:E:1.14.ADIYAMAN L TOPRAKLARININ CNSLERNE GRE DAILIMI KAPLADII ALAN TOPLAM ALANA TOPRAIN CNS (Ha.) ORANI (%) Kahverengi topraklar Krmzms topraklar Kahverengi Orman Topraklar Kiresiz Kahverengi Orman Top. Kiresiz Kahverengi Topraklar Krmzms Kahverengi Akdeniz Top. Kolvyal Topraklar Alviyal Topraklar TOPLAM E.2.TOPRAK KRLL Adyaman li topraklarnda toprak kirlilii ile belirgin bir alma henz yaplmamtr. E.2.1.KMYASAL KRLENME Adyaman li tarm topraklarnda, toprak reaksiyonu analizi yaplmamtr. E.2.1.1.ATMOSFERK KRLENME Gnmzde sanayi tesislerinin evresel olumsuz etkilerinden biriside emisyon atklardr. Adyaman yresinde ok sayda sanayi bulunmamakla birlikte lde faaliyet gsteren 1 adet imento fabrikasndan kaynaklanan atklar alnan btn nlemlere ramen fazla olmamakla birlikte yinede evredeki tarm topraklar, bitkiler ve yakn evresini olumsuz ynde etkilemektedir. Egzoz gazlarndaki zararl kimyasal bileenlerin yamur sular ile tanm sonucu topran kalitesi bozulmaktadr. 217.707 195.667 84.587 74.234 65.896 22.223 15.964 2.344 678.622 32,1 28,8 12,5 10,9 9,7 3,3 2,4 0,3 100,0

51

E.2.1.2.ATIKLARDAN KRLENME Tarm alanlarnn sanayi, yerleim, turizm, kamu altyap ve dier kullanmlara tahsis edilmesiyle Trkiye genelinde ortaya kan evre sorunlar limizde de grlmektedir. Sanayileme nedeniyle ortaya kan evre sorunlarndan tarm topraklar da etkilenmektedir. Atk sular kolay ayrabilir organik maddelerin yan sra eitli tuzlar, iz ve ar metaller, azot ve fosfor gibi besin maddeleri, eitli yapay organik maddeler ve deterjan kalntlar iermektedir. Atk sular ile kirlenmi tarm topraklarnn besin maddesi stats ve dinamii deimekte, sulardaki kat maddelerin topraklara devaml ylmas ile su geirgenlii gibi fiziksel nitelikler bozulmaktadr. Doal olarak bulunmayan ve dk dzeylerde bulunan eitli maddeler rnein fenoller, antrasen trevleri, deterjan moleklleri toprakta oalmakta burada yetien kltr bitkileri tarafndan bnyeye alnmaktadr. Ar metaller toprakta bitkilere zararl olabilecek dzeyde birikerek onlarn gelimesini engelledii gibi bu maddeleri bnyelerinde biriktirme zellii gsteren bitkilerin besin maddesi olarak deerlendirilmeleri halinde insan ve hayvanlarda toksik etkisi yapmaktadr. Sanayi tesislerinin atk sularn sulama kanallarna artlmadan braklmas toprakta kirlilie neden olmaktadr. Ayrca yzeye braklan atk sular ile sivrisinek ve baz bceklerin barnmasna ortam hazrlayc olumsuz evresel etkilere neden olmaktadr. E.2.2.MKROBYAL KRLENME Bakteri, virs, protozoa, kurt ve mantarlarn baz trleri hayvan ve insanlarda eitli hastalklara neden olmaktadr. Bu organizmalarn en nemli kayna evsel atklardr. Bu dorultuda limiz snrlar ierisinde evsel atk sular alca ortama direkt dearjnn olmas nedeniyle eitli hastalklara neden olmaktadr. Bunun nedeni ise limize ait atk su artma tesisinin mevcut olmamasdr. E.3.ARAZ E.3.1.ARAZ VARLII Adyaman linin 761.000 ha olan toplam arazi varlnn % 17.1ni orman, % 39.2sini tarm arazisi, % 29.5ini ayr-mera ve % 14.2sini yerleim alanlar ile kayalk alanlar oluturmaktadr. E.3.1.1.ARAZ SINIFLARI Adyaman linin I. Snf tarm arazilerinin byk bir ounluu, Gneydou Anadolu Projesi (GAP) kapsamnda ina edilen Atatrk Baraj Gl Sahas altnda kalmtr. Toplam toprak alanlar iindeki I. Snf arazilerin oran %3,6 dr. lin mevcut toprak alanlar iinde en byk yzdeyi VII. Snf topraklar oluturmaktadr. E.3.1.2.ARAZ KULLANMA DURUMU Arazi kullanm durumu gz nnde bulundurularak hazrlanm olan arazi kullanm durumu Tablo:E.1.2.1de ve ilin arazi kullanma durum yzdeleri ekil olarak ekil: E.3.1.2.1 de verilmektedir.

52

Tablo:E.3.1.2.1. Adyaman li Arazi Kullanm ALAN (ha) 315 502 Tarm 204 256 ayr-Mera 181 623 Orman-Fundalk 60 019 Tarm D (Bo Alan) 761 400 TOPLAM Kaynak Adyaman li, Turizm Envanteri ve Turizmi Gelitirme Plan-1990 NTEL

% 41.44 26.83 23.85 7.88 100.00

ekil:E.3.1.2.1. Adyaman li, Arazi Kullanm Durumu

8% 24% 41% Tarm ayr-Mera Orman-Fundalk Tarm D 27%

Tablo:E.3.1.2.2.ADIYAMAN L ARAZ SINIFLARI VE ALANLARI TOPLAM TOPRAK ALANI NDEK ARAZ SINIFI ALAN (Ha.) ORANI (%) I. Snf II. Snf III. Snf IV. Snf V. Snf VI. Snf VII. Snf VIII. Snf TOPLAM 24.448 47.012 62.803 63.645 111 75.686 377.426 27.491 678.622 3,6 6,9 9,3 9,4 0,0 11,1 55,6 4,1 100,0

53

E.3.2.ARAZ PROBLEMLER Adyaman linde eitli tarm ekillerini kstlayan baz sorunlar bulunmaktadr. Bunlarn banda erozyon gelmektedir. lin topraklarnn % 90n eitli ekillerde erozyona maruz durumdadr. Erozyonun dndaki toprak sorunlar toprak sl, talk, kayalk ve drenaj bozuklardr. Erozyona maruz arazi miktarnn yksek olmasnn nedeni, eimin yksek veya dik snfa giren arazi miktarnn fazla olmas ile yakndan ilgilidir. Erozyonun balca nedeni olan eim durumunun yannda, orman yangnlar, ormandan tarm alan kazanma abalar ve eimli tarm arazilerinin bilinsiz toprak ileme ile bitki rtsnn deiik amalarla yok edilmesi saylabilir. Erozyona maruz arazilerde erozyonun nlenmesi iin aalandrma ve toprak-su koruma almalar srdrlmektedir. (F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YRELER F.1.ORMANLAR F.1.1.ORMANLARIN EKOLOJK YAPISI Ormanlar, doal dengenin srekliliinde byk rol oynayan, ayn zamanda yaayan biyolojik varlklar olmalar nedeniyle, tkenmeyen bir dinamizme sahip en nemli doal kaynaklardr. lkemizde ok eitli nedenlerle her geen gn azalan, hatta yok olan orman alanlarnn toplam alana oran yaklak drtte bir, 20.2 milyon ha. (% 26) dier alanlarn toplam ise 57.6 ha. (% 74) tr. Orman kaynaklarmzn kar karya bulunduu en nemli sorunlardan birisi orman arazileri ile zel araziler arasnda kesin olarak belirtilmi, hakiki ve fiziki snrlarnn olmamasdr. lkemizde, gerek odun retimi gerekse iklimsel, sosyal, kltrel ve estetik amalarla aalandrma almalar son yllarda hzlanmtr. Aalandrma alanlarnda, genetik bakmdan slah edilmi stn kaliteli fidan ve tohumlar kullanlmasna gayret edilmektedir. Ormanlarn su rejimini dzenlemesi, sel, takn ve gibi tabi afetleri engellemesi, erozyonu nlemesi, iklimi yumuatmas, canllarn yaam iin gerekli olan oksijeni retmesi, rekreasyon ihtiyalarn karlamas, doal hayatn devam, ekolojik dengenin salanmas yannda rettii ekonomik mallardan dolay ok nemli bir kaynak nitelii tayan ormanlarmz yangn, zararl bcek ve mantar hastalklar, asit yamurlar, kaak kesimi ve tarla korumak amac ile gerekli tedbirlerin alnmas ve uygulanmas ynnde almalara daha ok hz verilmesi gerekmektedir. Hava kirliliinin azaltlmas, oksijen retiminin devam ve bnyesinde barndrd ok eitli canl trleri ile biyolojik zenginlikler asndan son derece nemli olan ormanlarmz, zellikle geyik, alageyik, karaca, yaban domuzu ve ay gibi byk memeli yaban hayvanlar ile birok ku tr ve bitkiler iin, elverili yaama ortam oluturduundan, yaban hayat bakmndan tartlmaz neme sahiptir. evre kirlenmesi ve orman tahribat sonucu, giderek azalmakta olan orman gen kaynaklar ve biyolojik eitliliin srdrlmesi, nesli tehlikeye dm endemik bitki trleri ve yaban hayatnn devam iin ve ayn zamanda insanla saysz yararlar salayan ormanlarn korunup gelitirilmesi hayati bir nem tamaktadr.

54

F.1.2.BLGENN ORMAN ENVANTER Adyaman linin tm alannn % 46.6s orman vasfndadr. Ancak yangnlar, ar otlatmalar, yerleim ve tarla amal tecavzlerle byk tahribatlar olmaktadr. F.1.3.ORMAN VARLIININ YARARLARI Biyosferin nemli parasn oluturan bitkiler, insan ve hayvan yaamnn devamn salayan faktrlerin banda gelmektedir. Besin zincirindeki primer reticiler olmalar nedeniyle doal denge iinde vazgeilmez bir nem ve ileve sahiptirler. Kltre alnm bitkilerin ve orman aalarnn yan sra, birok yabani bitki tr besin olarak, tbbi ve ekonomik amalarla kullanlmaktadr. Bu nedenle bitkiler bir lkenin doal zenginliklerinin banda gelmektedir. lkemiz corafik konumu, jeomorfolojik ve jeolojik yaps, iklim ve toporafik zelliklerinin ilginlii nedeniyle olduka zengin bir floraya sahiptir. Dokuz bini akn tohumlu bitki tryle kendi kuandaki lkeler ierisinde n sralarda yer alr. Florann bir dier zellii de mevcut trlerin yaklak % 33nn endemik almasdr. lkemiz vejetasyonu ise olduka heterojen yapdadr. Orman, step, maki, frigana vb. gibi ok deiik bitki topluluklar da olumutur. Bu durum ayn zamanda tahribinde bir sonucudur. Anadolunun olduka uzun ve hareketli bir tarihe sahip olmas nedeniyle, uzun yllardan beri sre gelen tahrip sonucu klimaks vejetasyon tipleri bozulmu ve bunlarn yerine ikincil ve hatta ncl bitki topluluklar gelmitir. Son yllarda hava fotoraflarnn analizi ile lkemizdeki ormanlk alanlarn % 25 dolaynda olduu belirtilmekte ise de bunlarn nemli bir ksm bozuk orman niteliindedir. Ayrca florann tahripten etkilendii kesindir.Ancak bunlarn belirlenmesi vejetasyondaki kadar kolay deildir. Bununla birlikte baz trlerin yaylnn gnmzde olduka snrlanm olmas, gemite baz trlerin bu ekilde ortadan kalkm olabileceini dndrmektedir. Tahrip olayn tmyle ortadan kaldrmak kolay deildir. Ayrca konunun sosyo- ekonomik ynn de dnmek gerekir. Bununla birlikte tahribin bu hzla devam etmesi ileride tamiri olanaksz sonulara yol aabilir. Bunu nlemek iin orman olup olmamasna baklmakszn tm bitki topluluklarnn ayn zenle korunmas gerekmektedir. nk bunlarn tbbi adan ekonomik nemleri olduka fazladr. Her eyden nemlisi doal dengenin bozulmasn nleyen doal sigortalardr. Eer bu sistemler korumaya alnrlarsa pek ok yerde ormana doru seksiyon devam edebilir. Bu nedenle otlatma gibi biyotik basklarn ortadan kaldrlmas gerekmektedir. Ayrca meeliklerin srgn ve enerji orman kurmaya elverili olmalar bunlara olan ilgiyi giderek arttrmakta ve bitki rtsnn giderek azald, aalandrma olanann bulunmad yerlerde maki ve frigana elemanlarnn seilmesi veya en azndan mevcutlarnn korunmas erozyon ve sel tehlikesini nlemek amacyla yararl olabilir. F.1.4.ORMAN SAYILAN ALANLARIN DARALTILMASI limizde byle bir alma yaplmamtr. F.2.AYIR VE MERALAR Adyaman lindeki ayr ve meralarn durumu aadaki tabloda gsterilmitir:

55

Tablo:F.2.1. Adyaman li ayr Ve Mera Kullanm Durumu NTEL ALAN (ha) % 315 502 41.44 Tarm 204 256 26.83 ayr-Mera 181 623 23.85 Orman-Fundalk 60 019 7.88 Tarm D (Bo Alan) 761 400 100.00 TOPLAM Kaynak Adyaman li, Turizm Envanteri ve Turizmi Gelitirme Plan-1990 F.2.1.AYIR VE MERA VARLII Adyaman linin ayr- mera varl toplam 224.467 hadr. limizde 1998 ylnda 4342 Sayl Yasa gereince Mera Tespit, Tahdit ve Tahsis almalar balatlm olup l genelinde 9 le ve 394 Kyde balatlan tespit almalar ifti baznda tamamlanmtr. l genelinde tahminen 635.794 dekar mera alanmz mevcut grlmektedir. Daha sonraki yllarda ise Islah Tahdit ve Tahsis almalar yaplmtr. Kanun gerei yaplan almalarn gerei Mera Fon Btesinden karlanmaktadr. Trkiye genelinde 44 milyon ha. Mera alan, 12,3 milyon ha. kadar dmtr. Bitki rts ile kapal alan yzdelerinin ise, %8,15 arasnda deitiini gstermitir. Ayrca hayvanlarn faydalanmad dikenli bitkiler, yabanc otlar ve allk ile talk kayalk alanlar geriye kalmtr. limizde yaplan Mera tespit almalar dkm aada karlmtr. Tablo : F.2.1.1. LE ADI TOPLAM KY APLK VE HAR. MERA PARSEL TOPLAM ALAN SAYISI TES. KY SAY. SAYISI HEKTAR 116 64 242 10.987,0 Merkez 70 21 109 4.333,7 Besni 18 16 258 12.743,0 elikhan 45 23 194 6.140,5 Gerger 33 Glba 85 28 175 3.382,9 Kahta 17 13 89 2.167,0 Samsat 24 Sincik 12 Tut TOPLAM 420 164 1.067 39.754,1 limizin kaliteli kaba yem retimi yetersiz durumdadr. Meralarmzn tespit ve slah gerekmektedir. Hedefimiz; meralarmz slah ederek, kaba yem retimini yaygnlatrp yetitiricilerimizi eiterek modern iletmeciliin gerektirdii bilgi ve becerileri arttrmak olacaktr. F.2.2.KULLANIM AMALARI VE YARARLARI lkemizde ayr ve meralardan faydalanma hakk ky ve kasaba tzel kiiliklerinindir. Ancak devlet malnn korunmas, bakm ve slahnn kim tarafndan nasl yaplaca konusunda yasalar eitli kurululara grev vermitir. Trkiyede makineli tarmn balamas ile de 12-13 milyon hektardan fazla ayr ve mera srlerek tarla arazisi haline getirilmitir. Tarla haline getirilemeyen ayr ve meralar ise yeterince korunamamaktadr.

56

F.3.FLORA F.3.1.TRLER VE POPULASYONLARI limiz Gneydou Anadolu Blgesi ierisinde yer alr. Bu alanda floristik ve faunistik bir aratrma gerekletirilmitir. allan blgenin ykseklii 500-2000 m arasnda deimektedir. Bu blge tamamiyle kalker ana kayaya sahip olup step vejetasyonu hakimdir. Blge gelien doal vejetasyonun Quercus brantii meelerinden olutuu, fakat bu meelerin tahribiyle sekonder olarak step vejetasyonunun gelitii grlmtr. lkemiz floristik ve faunistik adan son derece zengin olmasna ramen Gneydou Anadolu blgesi sahip olduu iklim ve tekdze toprak ve anakaya nedeniyle fakir saylabilecek biyolojik eitlilie sahiptir. Blge floras, 2001 yl iinde alana, vejetasyonun iyi olduu dnemlerde yaplan arazi almalarnda toplanan ve daha nce alandan toplanm herbaryum rnekleri ile literatr bilgilerine dayal olarak tespit edilmitir. Trlerin tehislerinde "Flora of Turkey and The East Aegean Islands" adl 11 ciltten oluan eser esas alnmtr. Floristik liste hazrlanrken Trkiye floras esas alnmtr. Her tr ile ilgili ksaca habitat bilgisi, endemik olup olmad, fitocorafik blgesi, bolluu ve endemik trler ile endemik olmadklar halde nadir olan trlerin IUCN Tehlike kategorileri verilmitir. Verilen Tehlike snflarnn ksaltmalar ve anlamlar yledir. EN (tehlikede), VU (zarar grebilir), LR (az tehdit altnda). Ayrca floristik blgeler iin kullanlan ksaltmalar unlardr; Av.-Sibirya.=Avrupa Sibirya elementi Akdeniz.= Akdeniz elementi Ir.-Turan = Iran-Turan elementi Endemizm ve Tehlike Snflar Asndan Alann Durumu Blgede tespit edilen 168 tr ve tr alt seviyesinde bitki taksonundan 7 tr lkemize zg endemiktir. Bu endemiklerin tamam Gneydou Anadolu Blgesinde yayl gsteren blgesel endemiklerimizdendir. Bu trler; Arenaria sabulinea, Astragalus commagenicus, Centaurea tomentella, C. Staphiana, Heliotropium ferrugineogriseum, Alkanna megacarpa ve Hypericum salsolifoliumdur. Endemik olmadklar halde lkemizde nadir olarak bulunan trler ise Ankyropetalum gypsophilloides, Heliotropium myosotoides ve Micromeria congestadr. Blgede tespit edilen bitki trlerinden Hypericum salsolifolium Veri yetersiz (DD), Heliotropium ferrugineogriseum Tehlikede (EN), Heliotropium myosotoides ve Micromeria congesta Zarar grebilir (VU), Centaurea tomentella ve C. staphiana Tehdit altna girebilir LR (nt), Ankyropetalum gypsophilloides, Arenaria sabulinea, Astragalus commagenicus, Alkanna megacarpa ve Hypericum salsolifolium En az endie verici LR (lc) kategorilerinde yer almaktadr. Proje ve etkileim alannda saptanan bitki trlerinin habitatlar, nispi bolluklar ve endemizm durumlar ise Tablo:F.3.1.1.de gsterilmitir.

57

Blgenin Vejetasyonu : limiz, Akdeniz ve Iran-Turan fitocorafik blgelerinin etkisi altndadr. Bu nedenle alanda klimaks dzeyde beklenen vejetasyon Quercus brantii (mee) topluluklarndan oluan orman vejetasyonudur. Blgede kalan baz kalnt rnekler de bu grmz dorulamaktadr. Ancak ilimizde grlen ar otlatma ve kesim gibi faktrlerin etkisiyle bu ormanlar tahrip edilmi ve yerine sekonder olarak gelien step vejetasyonunun elemanlar gelmitir. Yine blgede, yaygn olarak grlen step karakterli trler Astragalus commagenicus, Ankyropetalum gypsophiloides, Noaea mucronata, Eryngium campestre, Pimpinella eriocarpa, Scabiosa argentea, Notobasis syriaca, Jurinea eriobasis, Centaurea tomentella, Centaurea staphiana, Convolvulus reticulatus, Onosma sericeum, Alkanna megacarpa, Teucrium polium, Phlomis bruguieri, Marribium parviflorum, Micromeria congesta, Salvia multicaulis, Trachynia distachya, Bromus scoparius, Poa bulbusa yaygn olarak bulunur.

58

Tablo:F.3.1.1. Blgede Kapsayan Floristik Liste FAMLYA RANUNCULACEAE TR NO 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * TAKSON Nigella unguicularis (Lam) Spenner Dephinium peregrinum L. Consolida scleroclada (Boiss) Schrd var. scleroclada Adonis microcarpa DC. Fumaria asepala Boiss. Papaver commutatum Fisch. & Mey Cardaria draba (L.) Desv. subsp. Draba Thlaspi perforiatum L. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Erisimum crassipes Fisch. & Mey. Sinapis arvensis L. Hirschfeldia incana (L.) Lag. -Foss Iberis attica Jord. Aethionema syriacum (Boiss.) Bornm. Aethionema armenum Boiss. Alyssum strictum Wild. Alyssum condensatum Boiss. & Haussk. Arabis caucasica Wild. subsp. caucasica Aubrieta canescens (Boiss.) Bornm. subsp macrosytila Cullen & Hub.-Mor. Hesperis pendula DC. Sisymbrium officinale (L.) Scob. Torularia torulosa (Desf.) Schulz Capparis ovata Desf. var. palaestina Zoh. Reseda kutea L. var lutea Helianthemum ledifolium (L.) Miller var. ledifolium Ankyropetalum gypsophiloides Fenzl Cerastium dichotomum L. Holosteum umbellatum L. var umbellatum Vaccaria pyramidata Medi.k var. grandiflora (Fisch. ex DC.) Cullen Silene dichotoma Ehrh. subsp. dichotoma Arenaria sabulinea Gris. Ex Fenzl Minuartia hamata (Haussk.) Mattf. Bufonia tenuifolia L. Helvakk TRKE SM

PAPAVERACEAE CRUCIFERAE

Kandamlas Gelincik

obanotu Hardalotu

CAPPARACEAE RESEDACEAE CISTACEAE CARYOPHYLLACEAE

Gebere Muhabbetiei

59

Tablo:F.3.1.1.in devam . Blgede Kapsayan Floristik Liste TR NO 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

FAMLYA

TAKSON Dianthus strictus Banks & Sol. var gracilior (Boiss) Reeve Dianthus floribundus Boiss. Herniaria hirsuta L. Paronychia kurdica Boiss. subsp. kurdica var. kurdica Chenopodium botrys L. Noaea mucronata (Forssk) Aschers & Schweinf. subsp. mucronata Hypericum triquetrifolium Turra Hypericum salsolifolium Hand.-Mazz. Alcea hohenackeri (Boiss. & Huet) Boiss. Linum strictum L. var. spicatum Pers. Erodium acaule (L.) Becherer & Thell. Paliurus spina-cristi Miller Rhamnus oleoides L. subsp. graecus (Boiss. & Reut.) Holmboe Genista albida Wild. Astragalus commagenicus (Hand.-Mazz.) Sirj. Astragalus xylobasis Freyn & Bornm. var. xylobasis Ononis pubescens L. Vicia assyriaca Boiss. Vicia seriocarpa Fenzl Trifolium campestre Schreb. Trifolium stellatum L. var stellatum Trifolium hirtum All. Trigonella astroides Fisch. & Mey. Medicago radiata L. Lotus gebelia Vent. var. hirsutissimus (Ledeb.) Dinsm. Hippocrepis ciliata Wild. Onobrychis aequidentata (Sibth. & Sm.) d'urv. Amgycdalus orientalis Miller Amgycdalus arabica Oliv. Crataegus aronia (L.) Bosc. ex Dc var. aronia Turgenia latifolia (L.) Hoffm. Eryngium campestre L. var campestre Lagoecia cuminoides L.

TRKE SM

ILLECEBRACEAE CHENOPODIACEAE GUTTIFERAE MALVACEAE LINACEAE GERANIACEAE RHAMNACEAE LEGUMINOSAE

Prpotu

Tarakotu Karacal Krdiken Geven Geven Kaykran

gl gl gl Yonca

ROSACEAE

Badem Al ekerdikeni

UMBELLIFERAE

60

Tablo:F.3.1.1.in devam. Blgede Kapsayan Floristik Liste TR FAMLYA NO 67 68 69 70 71 72 73 74 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * Myrroides nodosa (L.) Cannon Pimpnella eriocarpa Banks & Sol. Malabaila secacul Banks & Sol. Torilis leptophylla (L.) Reichb. Daucus carota L. Valerianella vesicaria (L.) Moench Valerianella carinata Lois. Scabiosa argentea L. Picnamon acarna (L.) Cass. Senecio vernalis Waldst. & Kit. Cnicus benedictus L. var. Benedictus Logfia arvensis (L.) Holub. Cymbolaena griffitii (A. Gray) Wagenitz Conisa canadensis (L.) Cronquist Achillea biebersteeinii Afan. Cynara syriaca Boiss. Notobasis syriaca (L.) Cass. Jurinea eriobasis DC. Onopordum carduchorum Bornm. & Beauverd Centaurea virgata Lam. Centaurea tomentella Hand. -Mazz. Centaurea iberca Trev. ex Sprengel Centaurea depressa Bieb. Centaurea staphiana (Hand.-Mazz.) Wangenitz Crupina crupinastrum (Moris) Vis. Carthamus lanatus L. Carlina oligocephala Boiss. & Kotschy subsp. oligocephala Siebera pungens (Lam.) J. Gay Chardinia orientalis (L.) O. Kuntze Ecinops viscosus DC. subsp. bithynicus (Boiss.) Rech. fil. Cichorium intybus L. Topuz Kengel sakz Peygamberiei Peygamberiei Peygamberiei Peygamberiei Peygamberiei Koyunekmei Yabanihavu TAKSON Echinopora tenuifolia L. subsp. sibthorpiana (Guss.) Tutin TRKE SM rdk

VALERIANACEAE DIPSACACEAE COMPOSITAE

Uyuzotu Ekinotu

61

Tablo:F.3.1.1.in devam . Blgede Kapsayan Floristik Liste FAMLYA TR NO 100 101 102 103 104 PRIMULACEAE ASCLEPIADACEAE CONVOLVULACEAE BORAGINACEAE 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 SOLONACEAE SCROPHULARIACEAE 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 132 133 134 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * TAKSON Lactuca saligna L. Scariola viminea (L.) F. W. Schmidt Chondrilla juncea L. var. Juncea Crepis foetida L. subsp. commutata (Spreng) Babcock Crepis sancta (L.) Babcock Androsace maxima L. Vincetoxicum canescens (Wild.) Decne. subsp canescens Convolvulus reticulatus Choisy subsp. reticulatus Convolvulus dorycnium L. subsp oxysepalus (Boiss.) Rech. fil Heliotrupium myosotoides Banks & Sol. Helitrupium ferrugineogriseum Nab. Heterocaryum szovitsian (Fisch. & Mey.) A. DC. Rochelia disperma (L. fil.) C. Koch var. disperma Onosma sericeum Wild. Onosma mutabile Boiss. Anchusa strigosa Labill. Alkanna megacarpa DC. Datura stramonium L. Verbascum ovalifolium Donn ex Sims subsp. ovalifolium Linaria genistifolia (L.) Miller subsp linifolia (Boiss.) Davis Odontites aucheri Boiss. Ajuga chamaepitys (L.) Schreber subsp. laevigata (Banks & Sol.) P.H. Davis Teucrium puruinosum Boiss. Teucrium folium L. Phlomis curdica Rech. fil. Phlomis bruguieri Desf. Molucella laevis L. Ballota saxatilis Sieber ex J. & C. Presl subsp. saxatilis Marribium parviflorum Fisch. & Mey subsp. parviflorum Stachys longispicata Boiss. & Kotschy Nepeta italica L. Lallemantia iberica (Bieb.) Fisch. & Mey. Micromeria congesta Boiss. & Hausskn ex Boiss. Micromeria myrtifolia Boiss. et Hohen Bozot Eekay Tananesi Topuk ay Emzikotu Emzikotu Srdili Havacivaotu Boruiei srkuyruu Sihilotu Tarlasarma TRKE SM Eekmarulu Kengel sakz

LABIATAE

Yeram Acyavan Acyavan alba alba

62

Tablo:F.3.1.1.in devam Blgede Kapsayan Floristik Liste

FAMLYA TR NO 135 136 137 138 139 PLUMBAGINACEAE THYMELAEACEAE EUPHORBIACEAE 140 141 142 143 144 145 146 FAGACEAE RUBIACEAE LILIACEAE 147 148 149 150 IRIDACEAE GRAMINEAE 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * Thymra spicata L. var. Spicata Ziziphora capitata L. Salvia multicaulis Vahl Salvia syriaca Salvia viridis L. Plumbago europaea L. Acantholimon acerosum (Willd.) Boiss. subsp. acerosum Thymlaea gussonei Boreau Euphorbia fistulosa M. S. Khan Euphorbia macroclada Boiss. Andrachne telephioides L. Chrozophora tinctoria (L.) Rafin. Quercus brantii Lindley Galium canum Req. ex DC. subsp. ovatum Ehrend. Allium callidictyon C.A. Meyer ex Kunth Allium opacum Rech. fil. Ornithogalum narbonense L. Gladiolus italicus Miller Trachynia distachya (L.) Link Hordeum bulbosum L. Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski subsp cirinitum (Schreber) Mel. Bromus japonicus Thunb. subsp. japonicus Bromus scoparius L. Bromus tectorum L. Bromus danthoniae Trin. Phleum exaratum Hochit. ex Griseb. subsp exaratum Poa bulbosa L. Dactylis glomerata L. subsp. hispanica (Roth.) Nyman Echinaria capitata (L.) Desf. Cynodon dactylon (L.) Pers. var. dactylon Aegylops umbellulata Zhu. subsp. umbellulata Avena eriantha Durieu Polypogon viridis (Gouan) Breistr. Alopecurus utriculatus Sol. subsp ultriculatus Yabanisoan Yabanisoan Akbaldr Kardasoan Yabani arpa Akba Karamee Stleen Stleen TAKSON TRKE Karakekik Da reyhan Ada ay Ada ay Ada ay Kurun otu Piik geveni

Domuzayr Yabaniyulaf

63

Tablo:F.3.1.2 BlgedeSaptanan Bitki Trlerinin Habitatlar, Nisbi Bolluklar ve Endemizm Durumlar

TR NO F.C.B. 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x LR (lc) Akdeniz Ir-Turan Ir-Turan Ir-Turan x x x x x x x x x x x x x x x x 2 3 HABTAT 4 5 x x x x x x x 6 7 8 1 2 x x x x x x x x x x x x x x x x x x x NSB BOLLUK 3 4 END. 5 LB Y T.S. BERN

Ir.-Turan

LR (lc)

64

Tablo:F.3.1.2.nin devam-. BlgedeSaptanan Bitki Trlerinin Habitatlar, Nisbi Bolluklar ve Endemizm Durumlar
TR NO 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 Akdeniz Ir.-Turan Akdeniz Ir.-Turan Ir.-Turan x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x LR (lc) Ir.-Turan F.C.B. x x x x x HABTAT NSB BOLLUK x x x x x x x x DD END . T.S. BERN

Akdeniz Ir.-Turan Ir.-Turan Akdeniz Akdeniz Ir.-Turan Ir.-Turan

65

Tablo:F.3.1.2.nin devam-Blgede Saptanan Bitki Trlerinin Habitatlar, Nisbi Bolluklar ve Endemizm Durumlar
TR NO 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 Ir.- Turan Ir.-Turan Akdeniz Ir. -Turan Ir.-Turan x x x x x x x x x x x x x x x Akdeniz Ir.-Turan Ir.-Turan F.C.B. HABTAT x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x
LR (nt)

NSB BOLLUK x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x

END . T.S.

BERN

Ir.- Turan

LR (nt)

Ir.-Turan Ir.-Turan

66

Tabl:F.3.1.2.nin devam-Blgede Alannnda Saptanan Bitki Trlerinin Habitatlar, Nisbi Bolluklar ve Endemizm Durumlar
TR NO 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 Ir.-Turan Ir.-Turan Ir.-Turan Ir.-Turan Ir.-Turan Ir.-Turan Akdeniz Ir.-Turan x x x x x x x x x x x Ir.-Turab r.-turan Ir.-Turan Akdeniz Ir.-Turan Ir.-Turan Ir.-Turan F.C.B. x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x x LR (lc) x x x x x x x x VU EN x x x x x x HABTAT NSB BOLLUK x x x END. T.S. BERN

67

129 130 132

Ir.-Turan

x x x

x x x

Tablo:F.3.1.2.nin devam-Blgede Saptanan Bitki Trlerinin Habitatlar, Nisbi Bolluklar ve Endemizm Durumlar TR NO
133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 Ir. Turan Akdeniz Akdeniz Akdeniz Ir. Turan x x x x x x x x x x x x x x Ir. Turan Akdeniz Ir. Turan Ir. Turan

HABTAT F.C.B.
Ir.-Turan Akdeniz Akdeniz Ir.-Turan Ir. Turan Ir.-Turan Akdeniz Avrupa Sib. x x x x x x x x x x x x x x x x x

NSB BOLLUK
x x x x x x x x x x x x x x

END. T.S.
VU

BERN

x x x x x x x x x x x x x x x

68

163 164 165 166 Ir. Turan

x x x x

x x x x

167 168

Av-Sibirya Ir. Turan

x x

x x

69

FLORA VE VEJETASYON TABLOLARI LE LGL KISITLAMALAR

TR NO : Tr sra numaras ve tespit edilme yntemi * : Arazi almas sonucu tespit edilen tr HABTAT SINIFLARI 1: Orman 2: Maki 3: Frigana (ou dikenli, alak boylu ve yumak yastk oluturan trler) 4: Kltr Alanlar (Ba, bahe, vb.) 5: Kuru ayr 6: Nemli ayr, Bataklk ve Sulak Alan 7: Yol Kenar 8: Kayalk F.C.B. : Fitocorafik Blge

.. / .A. : rneklendii stasyonlar ya da rneklendii Alanlar

T.S. (TEHLKE SINIFLARI) Ex: Nesli Tkenmi Trler (Extinct) E: Tehlikede Olan Trler (Endangered) V: Zarar Grebilir Trler (Vulnerable) R: Nadir Trler (Rare) I: Mehul Trler (Indeterminate) K: Yeterince Bilinmeyen Trler (Insufficiently Known) O: Tehlike D Trler (Out of Danger) nt: Nadir veya Tehdit Altnda Olmayan Trler (not threatened) BERN (BERN SZLEMES) Ek 1: Kesin Koruma Altndaki Flora Trleri

NSB BOLLUK SINIFLARI (Gzleme dayal) 1: ok Nadir 2: Nadir 3: Orta Derecede Bol 4: Bol 5: ok Bol END. (ENDEMZM) L: Lokal Endemik B: Blgesel Endemik Y: Yaygn Endemik

70

F.3.2.HABTAT VE TOPLULUKLARI B.2.blmnde ayrntl olarak incelenmitir. F.4.FAUNA F.4.1.TRLER VE POPULASYONLARI F.4.1.1.KARASAL TRLER VE POPULASYONLARI FAUNA Materyal ve Metod limiz blgesinde memelilere ait rneklerin toplanmas ve tespit edilmesinde rnein kendisinin gzlenmesi ile yuva, ayak izleri ve dk gzlemleri yannda kapan kurma yntemleri kullanlmtr. Kular alanda binokler drbn ve monokler teleskop ile dorudan gzlemler, ku trleri iin habitat uygunluu ve literatr bilgilerinden faydalanlarak saptanmtr. Yaplan ornitolojik aratrmalarda 1/ 25 000lik haritalar kullanlmtr. Srngenler kepe, elle veya kendisi gzlenerek tespit edilmitir. Omurgasz hayvanlara ait rnekler ise atrap kullanlmak suretiyle toplanm olup mze materyali eklinde hazrlanmtr. Endemizm ve Tehlike Snflar Asndan limizin Durumu lkimizde 7 memeli, 31 ku, 6 srngen ve 104 omurgasz olmak zere toplam 148 hayvan tr tespit edilmitir. Bu trlerin hepsi geni yayll olup endemik deillerdir. Tehlike kategorileri asndan deerlendirildiklerinde ise memeli trlerinden Erinaceus concolor, Lepus europaeus ve Vulpes vulpes trleri Merkez Av komisyonu karar ile yurdumuzda koruma altna alnm trlerdir. Bunlardan sadece Lepus europaeus belirli zamanlarda avlanabilmektedir. Crocidura leucodon ve Lepus europaeus BERN Listesinde yer alan korunmas gereken (Protected Fauna Species-PFS) hayvan trlerindendir. Citellus citellus yaad alann daralmasndan dolay zarar grebilir (VU/A1c), Spalax (Nannospalax) ehrenbergi insan faaliyetleri ve yaama alanlarnn daralmas sonucu tehlike altna girebilecek (VU/D2) trlerdendir. Proje ve etkileim alannda saptanan memeli trleri ve tehlike durumlar Tabloda gsterilmitir. ilimizde kulardan E.R.L. (Avrupa Krmz Liste) kategorisinde herhangi bir ku tr saptanmamtr. BERN Szlemesine gre ise 11 ku tr Ek-2 (Kesinlikle Korunmas Gereken Trler=SPFS); 15 ku tr Ek-3 (Korunmas Gereken Trler=PFS) kapsamndadr. Trkiye ornitofaunasna ait 450den fazla ku trnn yaklak % 95i BERNe gre EK-2 ve EK-3 kapsamndadr. Dolaysyla alandaki BERN kapsamnda bulunan ku tr saysnn okluu bunun doal bir sonucudur. Saptanan ku trleri yurdumuzun hemen hemen her blgesinde bulunabilen daha ok yerleim yerlerine yakn yerleri tercih eden trlerdir. zellikle Adyaman ilinde kular ok az tr says ile temsil edilmekte olup, yrede saptanan kularn poplasyon younluklar da 1-10 arasnda saylmtr. Bu nedenle blgede bulunan bu kular vagrant (gezgin = babo) statsnde deerlendirilmitir. Srngenlerden Agama stellio, lacerta viridis, Vipera labetina BERN Listesinde kesinlikle korunmas gereken (SPFS) hayvan trlerindendir. Opiops elegans, Mabuya aurata, Natrix natrix persa korunmas gereken (PFS) hayvan trleri arasndadr. Proje ve etkileim alannda saptanan srngen trleri ve tehlike durumlar Tablo-49de gsterilmitir.

71

Omurgasz hayvanlara ait trler arasnda tehlike snf asndan herhangi bir kategoride yer alan trlere rastlanmamtr. Proje ve etkileim alannda saptanan omurgasz trleri ve tehlike durumlar Tablo:F.4.1.1.de gsterilmitir. SONULAR Alanda yaplan arazi almalar sonucunda 168 tr ve tr alt seviyesinde bitki taksonu tespit edilmitir. Bu trlerden Arenaria sabulinea, Astragalus commagenicus, Centaurea tomentella, C. Staphiana, Heliotropium ferrugineogriseum, Alkanna megacarpa ve Hypericum salsolifolium Gneydou Anadolu ve yakn evresine zg blgesel endemiktir. Ankyropetalum gypsophilloides, Heliotropium myosotoides ve Micromeria congesta trleri ise endemik olmamasna ramen lkemizde lokal yayl gstermektedirler. Tespit edilen endemik ve nadir trlerden Hypericum salsolifolium (DD), Heliotropium ferrugineogriseum (EN), Heliotropium myosotoides ve Micromeria congesta (VU), Centaurea tomentella ve C. staphiana LR (nt), Ankyropetalum gypsophilloides, Arenaria sabulinea, Astragalus commagenicus, Alkanna megacarpa ve Hypericum salsolifolium LR (lc) kategorilerinde yer almaktadr. Alanda toplam 148 hayvan tr tespit edilmi olup bunlardan 7 si memeli, 31i ku, 6s srngen ve 104 omurgasz hayvan trlerine aittir. Memeli trlerinden Erinaceus concolor (Kirpi), Lepus europaeus (Tavan) ve Vulpes vulpes (Tilki) Trkiyede Merkez Av komisyonu tarafndan yurdumuzda avlanmas kontrol altna alnmtr. BERN Listesinde Korunmas gereken (PFS) hayvanlar statsnde Crocidura leucodon ve Lepus europaeus, alann daralmasndan dolay zarar grebilir (VU/A1c) statsnde Citellus citellus, insan faaliyetleri ve yaama alanlarnn daralmas sonucu tehlike altna girebilecek statsnde (VU/D2) Spalax (Nannospalax) ehrenbergi trleridir. Srngen trlerinden BERN Listesinde bulunan kesinlikle korunmas gereken (SPFS) hayvan trleri Agama stellio, Lacerta viridis, Vipera labetina, korunmas gereken (PFS) hayvan trleri arasnda da Opiops elegans, Mabuya aurata, Natrix natrix persa bulunmaktadr. Tespit edilen omurgasz hayvanlar arasnda tehlike snf asndan deerlendirilmeye alnacak tr bulunmamaktadr. Yukarda ismi geen Avrupada korunma statlerinde ve BERN listesinde yer alan trler Trkiye iin geni yayll trlerdir.

72

Tablo:F.4.1.1. Blgede Saptanan Memeli Trleri ve Tehlike Durumlar (European vertabrate Red Data Book)
E.R.L. (WCMC/ IUCN) LSTE 1 BERN EK - II

TAKIM INSECTIVORA

FAMLYA 1 Erinaceidae

TR

TRKE ADI

EK - III

AVLANMA

1 Erinaceus concolor Martin, 1838 2 Crociduridae 2 Crocidura leucodon (Hermann, 1780) LAGOMORPHA 3 Loperidae 3 Lepus europaeus Linnaeus, 1758 RODENTIA 4 Sciuridae 4 Citellus citellus (Linnaeus, 1766) 5 Cricetidae 5 Cricetulus migratorius (Pallas, 1773) 6 Microtus socialis (Pallas, 1773) 6 Spalacidae 7 Spalax (Nannospalax) ehrenbergi (Nehring, 1898) CARNIVORA 7 Canidae 8 Vulpes vulpes Linnaeus, 1758 KISALTMALAR DZN WCMC:

Kirpi Sivriburunlu tarla f. PFS

EK 2

Yabani Tavan

PFS

EK 1

Tarla Sincab Cce Avurtlak Kk Tarlafaresi Krfare

VU / A1c

SPFS

VU / D2

Tilki

EK 2

WORLD CONSERVATION MONITORING CENTRE (Result of Red List country enguiry for Turkey) E.R.L. : LSTE 1 : NESL TEHLKE ALTINDA OLAN AVRUPA'DA BULUNAN TRLER EUROPEAN VERTABRATE RED DATA BOOK ( BERN SZLEMES) EK - II : SPFS ( Strictly Protected Fauna Species)= /Kesinlikle Korunmas Gereken Hayvan Trleri EK - III : PFS ( Protected Fauna Species)= Korunmas Gereken Hayvan Trleri MERKEZ AV KOMSYONU KARARI, 2000 EK 1 : BELL EDLEN ZAMANLARDA AVLANILMASINA ZN VERLEN TRLER EK 2 . YURDUMUZDA KORUMA ALTINA ALINAN MEMELLER VE KULAR

73

Tablo:F.4.1.1. devam-Blgede Saptanan Ku Trleri ve Tehlike Durumlar

LATNCE ADI 1 CICONIIFORMES 1 ARDEIDAE 1 Ardea cinerea 2 CICONIIDAE 2 Ciconia ciconia 2 ACCIPITRIFORMES 3 ACCIPITRIDAE 3 Buteo rufinus 4 Neophron percnopterus 3 FALCONIFORMES 4 FALCONIDAE 5 Falco peregrinus 4 GALLIFORMES 5 PHASIANIDAE 6 Alectoris graeca 7 Alectoris chukar 8 Coturnix coturnix 5 CHARADRIIFORMES 6 LARIDAE 9 Larus ridibundus 6 COLUMBIFORMES 7 COLUMBIDAE 10 Columba livia 11 Streptopelia decaocto 12 Streptopelia turtur 7 APODIFORMES 8 APODIDAE 13 Apus apus 8 CORACIIFORMES 9 MEROPDAE 14 Merops apiaster TRKE ADI LEYLEKSLER BALIKILLAR gri balkl LEYLEKLER Akleylek YIRTICI KULAR ATMACAGLLER kzl ahin beyaz akbaba DOANLAR DOANGLLER Gezgincidoan TAVUKLAR TAVUKSULAR ta keklii knal keklik Bldrcn YAMURKULARI MARTIGLLER karaba mart GVERCNLER GVERCNGLLER kaya gvercini Kumru veyik SAANLAR EBABLGLLER ebabil, karasaan KUZGUNKULARI ARIKUUGLLLER Arkuu beeather G, H, L SPFS EK 2 black-headed gull G, H, L PFS EK 1 rock partridge chukar partridge quail H, A H, A G, H, L PFS PFS PFS EK 1 EK 1 EK 1 peregrine falcon G, H, SPFS EK 2 lang-legged buzzard egyptian vulture G, H, G, H, PFS PFS EK 2 EK 2 white stork A, L SPFS EK 2 grey heron G, H, PFS EK 2 NGLZCE ADI BULGU E. R. L. BERNEK - II EK - III AV DURUMU

domestic pigeon collared dove turtle dove

G, H, L G, H, L G, H, L

PFS PFS PFS

EK 1 EK 2 EK 1

swift

G, H, L

PFS

EK 2

74

Tablo-49 devam Blgede Saptanan Aves (ku) Trleri ve Tehlike Durumlar

LATNCE ADI 10 CORACIIDAE 15 Corrasias garrulus 11 UPUPIDAE 16 Upupa epops 9 PASSERIFORMES 12 ALAUDIDAE 17 Alauda arvensis 13 HIRUNDINIDAE 18 Hirundo rustica 19 Riparia riparia 20 Ptyonoprogne rupestris 21 Delichon urbica 14 TURDIDAE 22 Saxicola torquata 23 Oenanthe oenanthe 15 LANIIDAE 25 Lanius collurio 26 Lanius senator 16 CORVIDAE 27 Corvus monedula 28 Corvus frugilegus 17 STURNIDAE 29 Sturnus vulgaris 18 PASSERIDAE 30 Passer domesticus 31 Passer montanus TRKE ADI KUZGUNGLLER Kuzgun AVUKUUGLLER ibibik TC KULAR TARLAKUUGLLER tarla kuu KIRLANGIGLLER is krlangc kum krlangc kaya krlangc pencere krlangc ARDIGLLER takuu kuyrukkakan EKRGEKULARI ekirgekuu kzlbalekirgekuu KARGAGLLER cce karga ekinkargas SIIRCIKGLLER srck SEREGLLER ev seresi da seresi NGLZCE ADI roller hoope BULGU G, H, L G E. R. L. BERNEK - II EK - III SPFS SPFS AV DURUMU EK 2 EK 2

sky lark swallow sand martin crag martin house martin stonechat wheather red-backed shrike woodchat shrike jackdaw field raven starling house sparrow tree sparrow

G G, H, L G, H, L G, H, L G, H, L G G G G G G L, A G, H, L G SPFS SPFS SPFS SPFS SPFS SPFS

PFS

EK 2 EK 2 EK 2 EK 2 EK 2 EK 2 EK 2

PFS PFS

EK 2 EK 2

EK 2 EK 2 EK 2

PFS

KU TABLOLARINDA YAPILAN KISALTMALAR E.R.L EUROPEAN VERTABRATE RED DATA BOOK BERN SZLEMES EK - II : SPFS ( Strictly Protected Fauna Species)= /Kesinlikle Korunmas Gereken Hayvan Trleri EK - III : PFS ( Protected Fauna Species)= Korunmas Gereken Hayvan Trleri MERKEZ AV KOMSYONU KARARI, 1994-95 EK 1 : BELL EDLEN ZAMANLARDA AVLANILMASINA ZN VERLEN TRLER EK 2 . YURDUMUZDA KORUMA ALTINA ALINAN MEMELLER VE KULAR G: GZLEM A: ANKET H: HABTAT UYGUNLUU L: LTERATR

75

Tablo:F.4.1.2. Blgede Saptanan Srngen Trleri ve Tehlike Durumlar

E.R.L. (WCMC/IUCN) TAKIM SQUAMATA FAMLYA 1 Agamidae 1 Agama stellio (Linnaeus, 1758) 2 Lacertidae 2 Lacerta viridis Menetries, 1832 3 Ophisops elegans Mntris, 1832 3 Scincidae 4 Mabuya aurata (Linnaeus, 1758) 4 Colubridae 5 Natrix natrix persa (Pallas, 1814) 5 Viperidae 6 Vipera labetina (Linnaeus, 1758) WCMC: ERL : European Red List LSTE 1 : NESL TEHLKE ALTINDA OLAN AVRUPA'DA BULUNAN TRLER LSTE 2 : NESL TEHLKE ALTINDA OLAN AVRUPA DIINDA DA BULUNAN TRLER LSTE 3 : NESL TEHLKE ALTINDA OLMAYAN AMA AVRUPA'DA ZEL LG GSTERLEN TRLER BERN : BERN SZLEMES) EK - II : SPFS ( Strictly Protected Fauna Species)= /Kesinlikle Korunmas Gereken Hayvan Trleri EK - III : PFS ( Protected Fauna Species)= Korunmas Gereken Hayvan Trleri ODONATA Calopterygidae 1 Calopteryx splendens (Harris, 1782) Euphaeidae 2 Epallage fatime Charpentier, 1840 Gophidae 3 Gomphus pulchellus Slys, 1840 Libellulidae 4 Orthetrum cancellatum (Linnaeus, 1758) ORTHOPTERA Tettigoniidae ekirgeler Su Bakireleri Koca Engerek SPFS Yarsucul Ylan PFS Tknaz Kertenkele PFS Yeil Kertenkele Tarla Kertenkelesi SPFS PFS Dikenli Keler SPFS TR TRKE ADI LSTE 1 LSTE 2 LSTE 3 LSTE 4 Endemik BERN SZ. EK - II EK - III

WORLD CONSERVATION MONITORING CENTRE (Result of Red List country enguiry for Turkey)

76

5 Conocephalus fuscus (Fabricius, 1793) 6 Tettiginia viridissima L. 1758 7 Scotodrymadusa rammei (Uvarov, 1929) 8 Saga ephippigera Fischer-Waldheim, 1846 Acrididae 9 Oedaleus decorus (Germar, 1826) 10 Oedipoda aurea Uvarov, 1923 11 Empusidae 12 Empusa fasciata Brull, 1836 HETEROPTERA Pentatomidae 13 Carpocoris pudicus (Poda, 1761) 14 Dolycoris baccarum Linnaeus, 1758 Coreidae 15 Coreus marginatus (Linnaeus, 1758) Yarmkanatllar

MANTODEA

Peygamber Develeri

Ropalidae 16 Chorosoma schillingi (Schummel, 1817) Alydidae 17 Alydus calcaratus (Linnaeus, 1758 Lygaeidae 18 Lygaeus equestris (Linnaeus, 1758) 19 Lygaeus saxatilis (Scop.) Reduviidae 20 Rhinocoris iracundus (Poda, 1761) Miridae 21 Miris striatus (Linnaeus, 1758) HOMOPTERA Cicadidae 22 Cicada orni Linnaeus, 1758 23 Cicadetta tibialis (Panzer 1798) Membracidae atkanatllar

77

24 Stictocephalus bisonia Cercopidae 25 Lepyronia coleoptrata (Linnaeus, 1758) 26 Aphrophora alni (Falln, 1805) 27 Cercopis vulnerata Rossi, 1807 Delphacidae 28 Delphax pulchellus (Curtis, 1833) Cicadellidae 29 Ulopa reticulata (Linnaeus, 1758) 30 Cicadella viridis (Linnaeus, 1758) Tablo:F.4.1.2. devam Blgede Saptanan Omurgasz Trleri ve Tehlike Durumlar E.R.L (WCMC / IUCN) TAKIM NEUROPTERA Mrymeleonidae 31 Palpares libelluloides (Linnaeus, 1764) 32 Myrmeleon formicarius Linnaeus, 1767 Ascalaphidae 33 Libelloides longicornis (Linnaeus, 1764) Nemopteridae 34 Nemoptera sinuata Olivier, 1811 Chyrsopidae 35 Chrysoperla carnea (Stephens, 1836) 36 Chrysopa perla (Linnaeus, 1758) LEPIDOPTERA Pieridae 37 Pieris napi (Linnaeus, 1758) 38 Aporia crataegi (Linnaeus, 1758) 39 Colias croseus Geoffroy, 1785 Lycaenidae Kelebekler FAMLYA TR TRKE ADI Sinirkanatllar LSTE 1 LSTE 2 LSTE 3 BERN

78

40 Lycaena phlaeas Linnaeus, 1761 41 Polyommatus coridon (Poda, 1761) Hesperidae 42 Thymelicus flavus (Brnnich, 1763) Yponomeutidae 43 Yponomeuta padella (Linnaeus, 1758) Zygaenidae 44 Zygaena filipendulae (Linnaeus, 1758) Syphingidae 4 Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758)

E.R.L (WCMC / IUCN) TAKIM FAMLYA Satyridae 46 Melanargia galathea (Linnaeus, 1758) Nymphalidae 47 Issoria lathonia (Linnaeus, 1758) Noctuidae 48 Amphipyra pyramidea (Linnaeus, 1758) 49 Hypena proboscidalis (Linnaeus, 1758) DIPTERA Culicidae 50 Culex pipiens Linnaeus, 1758 Tipulidae 51 Tipula orientalis Lackschewitz, 1930 Tabanidae 52 Tabanus bovinus Linnaeus, 1758 53 Tabanus bromius Linnaeus, 1758 54 Hybomitra micans (Meigen, 1804) Syrphidae 55 Scavea pyrastri (Linnaeus, 1758) 56 Syrphus ribessi (Linnaeus, 1758) Sinekler TR TRKE ADI LSTE 1 LSTE 2 LSTE 3

BERN

79

57 Episyrphus balteatus (De Geer, 1776) 58 Sphaerophoria scripta (Linnaeus, 1758) 59 Eristalis tenax (Linnaeus, 1758) 60 Melanostoma mellinum (Linnaeus, 1758) 61 Syritta pipiens (Linnaeus, 1758) 62 Volucella zonaria (Poda, 1822) Tephritidae 63 Urophora cardui (Linnaeus, 1758) Bombyliidae 64 Bombylius vulpinus Wiedemann in Meigen, 1820 Tablo:F.4.1.2. devam Blgede Saptanan Omurgasz Trleri ve Tehlike Durumlar E.R.L (WCMC / IUCN) TAKIM FAMLYA TR 65 Bombylius medius Linaeus, 1758 66 Conophorus virescens (Fabricius, 1787) 67 Conophorus glaucensces (Loew, 1863) 68 Systoechus ctenopterus (Mikan, 1796) 69 Villa hottentota (Linnaeus, 1758) 70 Hemipenthes morio (Linnaeus, 1758) Asilidae 71 Dysmachus cephalenius Loew, 1871 72 Machimus setibarbus (Loew, 1849) 73 Stenopogon elongatus (Meigen, 1804) 74 Stenopogon junceus (Wiedemann in Meigen, 1820) 75 Dayspogon diadema (Fabricius, 1781) Calliphoridae 76 Sarcophaga carnaria (Linnaeus, 1758) 77 Lucilia caesar L. 1758 Muscidae 78 Graphomya maculata (Scopoli, 1763) 79 Stomoxys calcitrans Linnaeus 1758 TRKE ADI LSTE 1 LSTE 2 LSTE 3 BERN

80

80 Musca autumnalis De Geer 1776 Tachinidae 81 Tachina fera Linnaeus 1761 82 Tachina grossa Linnaeus 1758 COLEOPTERA Cicindelidae 83 Cicindela campestris Linnaeus,1758 Carabidae 84 Carabus nemoralis Mller, 1764 85 Calathus melanocephalus (Linn) 1758 Tablo:F.4.1.2. devam Blgede Saptanan Omurgasz Trleri ve Tehlike Durumlar E.R.L (WCMC / IUCN) TAKIM FAMLYA Staphylinidae 86 Scarabaeidae 87 Scarabaeus semipunctatus (Fabricius) 88 Cetonia aeruginosa Linnaeus, 1758 Coccinellidae 89 Adalia septempunctata Cerambycidae 90 Clytus arietis (Linne 1758) 91 Strangalia quadrifasciata (L., 1758) 92 Agapanthia kirbyi (Gyllenhal, 1817) Chrysomelidae 93 Chrysomelina bruneli Demaison, 1896 94 Clytra valerianae Menetries, 1832 95 Antipa macropus Illiger, 1800 96 Smaragdina biornata Lefevre, 1872 97 Cassida viridis Linnaeus, 1758 TR Staphylinus caesareus Cederhjelm, 1798 TRKE ADI LSTE 1 LSTE 2 LSTE 3 BERN Knkanatllar

81

HYMENOPTERA Vespidae 98 Vespula germanica (Fabricius) 99 Vespula vulgaris (Linneaus, 1758) Scolidae 100 Scolia flavifrons 101 Bombix rostrata Apoidae 102 Bombus terrestris L. 1758 Ichneumonidae

Arlar

Tablo:F.4.1.2. devam Blgede Saptanan Omurgasz Trleri ve Tehlike Durumlar E.R.L (WCMC / IUCN) TAKIM FAMLYA TR TRKE ADI LSTE 1 LSTE 2 LSTE 3 BERN

103 Pimpla instigator (Fabricius, 1793) 104 Ephialtes manifestor

KISALTMALAR DZN

WCMC: ERL : European Red List

WORLD CONSERVATION MONITORING CENTRE (Result of Red List country enquiry for Turkey)

LSTE 1 : NESL TEHLKE ALTINDA OLAN AVRUPA'DA BULUNAN TRLER LSTE 2 : NESL TEHLKE ALTINDA OLAN AVRUPA DIINDA DA BULUNAN TRLER LSTE 3 : NESL TEHLKE ALTINDA OLMAYAN AMA AVRUPA'DA ZEL LG GSTERLEN TRLER

BERN : BERN SZLEMES) EK - II : SPFS ( Strictly Protected Fauna Species)= /Kesinlikle Korunmas Gereken Hayvan Trleri EK - III : PFS ( Protected Fauna Species)= Korunmas Gereken Hayvan Trleri

82

F.4.1.2.AQUATK TRLER VE POPULASYONLARI B.2. Blmnde ayrntl olarak incelenmitir. F.4.1.2.1.KRKL HAYVANLAR limizde krk hayvan yetitiricilii yaplmamaktadr. F.4.1.2.2.BALIKLAR H.2.2.4. Su rnleri bal altnda ayrntl olarak incelenmitir. F.4.2.HABTAT VE TOPLULUKLAR B.2. Blmnde ayrntl olarak incelenmitir. F.4.3.HAYVAN YAAMA HAKLARI F.4.3.1.EVCL HAYVANLAR F.4.3.1.1.SAHPL HAYVANLAR limizde konuya ilikin almalar Bakanlmzn 1998/6 ve 1999/34 sayl Hayvan itilaflar hakkndaki genelgeler dorultusunda yrtlekte olup, ilimizde konu ile ilgili yeterli veriye ulalamamtr. F.4.3.1.2.SAHPSZ HAYVANLAR limizde konu ile ilgili bir alma mevcut deildir. F.4.3.1.3.NESL TEHLKE ALTINDA OLAN VE OLMASI MUHTEMEL OLAN EVCL HAYVANLAR limizde elde edilen veriler altnda nesli tehlikede hayvan bulunmamaktadr. F.4.3.2.HAYVAN HAKLARI HLALLER Bakanlmzn 1998/6 ve 1999/34 sayl genelgeleri tm Kaymakamlklar (Belediyeler), Salk l Mdrl, Tarm Bakanl gnderilmi ve alamlar takip edilmektedir. F.4.3.3.VALLKLER BELEDYELER GNLL KURULULARLA BRL Konu ile ilgili herhangi bir alma mevcut deildir. F.5.HASSAS YRELER KAPSAMINDA OLUP (*)BLMNDEK BLGLERN STENECE ALANLAR F.5.1.MLL PARKLAR limiz snrlar ierisinde 09.08.1983 tarih ve 2873 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Milli Parklar Kanununa gre ilan edilmi, ilimiz snrlar ierisinde Nemrut Milli Park mevcuttur.

83

F.5.2.TABAT PARKLARI Tabiat Parklar alanlar bulunmamaktadr. F.5.3.TABAT ANITI Tabiat ant alanlar bulunmamaktadr. F.5.4.TABATI KORUMA ALANLARI Tabiat koruma alanlar bulunmamaktadr F.5.5. ORMAN DNLENME YERLER NEML MESRE YERLER Deirmen Ba : Kahta lesinin Kocahisar kynn 1 km.lik stabilize yolla gidilmekte olup, ayn vadisi olduka gzeldir. Kayalklarn ve dalarn arasndan szlerek akan su aalk ve bostanlk alanlar ve tarihi yerleri bir arada grmek mmkn olan bir mesire yeridir. Karada Orman : Adyamann 2 km. kuzeyinde yer alan Orman ve amlk alan olup, Milli Parklar Genel Mdrl tarafndan gnbirlik mesire ve piknik alan olarak dzenlenmitir. Ziyaret : Kahta yolu zerinde Adyamana 5 km. mesafede ziyaret ay kylar ve evresi aalandrlm olup, kpr banda gnbirlik geziler iin mesire alan olarak aalandrlmtr. Deirmen ay (Su gz) : Eski Besni'nin yaklak 10 km gneyinde Sofraz aynn doduu yer olup, akarsu, aalar ve sarp kayalklardan oluan gzel bir yerdir. Yerel halk mesire amal olarak kullanmaktadr. F.5.6.SULAK ALANLAR limizde sulak alanlar mevcut deildir. F.5.7.BYOGENETK REZERV ALANLARI Konu ile ilgili herhangi bir alma mevcut deildir. F.5.8.BYOSFER REZERV ALANLARI Konu ile ilgili herhangi bir alma mevcut deildir. F.5.9.ZEL EVRE KORUMA BLGELER limizde zel evre Koruma Blgeleri mevcut deildir. (*) Hassas Yreler Kapsamna Giren F.5.Blmndeki Alanlar in stenen Bilgiler 1.Alann Resmi Ad 2.Corafi Konumu 3.Alan 4.Alann Aklamal Tantm 5.Yasal Konumu 6.Toprak Envanteri le lgili Toprak Tasarruf Biimine likin Bilgiler

84

7.nsan Nfusu 8.Ulam ve Altyap 9.Fiziksel zellikler 9.1.Kara zellikleri 9.1.1.Jeoloji 9.1.2.Topografya 9.1.3.Hidroloji 9.1.4.klim zellikleri 9.2.Deniz zellikleri 9.2.1.Jeoloji 9.2.2.Topografya 9.2.3.Sedimantoloji 9.2.4.Flora ve Fauna (zellikleri Endemik ve Tehdit Altndakiler) 10.1.Karasal 10.2.Deniz 11.Kltrel ve Tarihsel zellikler 12.Kullanm Amalar 13.Mevcut Sorunlar Hassas Yreler Kapsamna Giren Dier Alanlar F.5.10.AV HAYVANLARI KORUMA VE RETME SAHALARI limizde av hayvanlar koruma ve retim sahalar mevcut deildir. F.5.11.SU RNLER RETM SAHALARININ EVRESNDEK KIYILAR Adyaman ilinde avlanmann tamamen yasakland alanlar bulunmamaktadr. F.5.12.ENDEMK BTK VE HAYVANLARIN YAAMA ORTAMI OLAN ALANLAR Bu konuda herhangi bir alma mevcut deildir. F.5.13.KORUMA ALTINA ALINAN YABAN FLORA-FAUNANIN YAAMA ORTAMI OLAN ALANLAR Bu konuda herhangi bir alma mevcut deildir. F.5.14.AKDENZE HAS NESL TEHLKEDE OLAN DENZ TRLERNN YAAMA VE BESLENME ORTAMI OLAN ALANLAR Adyaman ilinin herhangi bir denize kys bulunmamaktadr. F.5.15.KLTR VE TABAT VARLIKLARININ BULUNDUU KORUMA ALANLARI ldeki kltr ve tabiat varlklarnn bulunduklar yerler ve koruma alanlar, aada ilgili konu balklarnda verilmi olup, bu ksmda konu ile ilgili gerekli grlen tanmlar yaplmtr. Eski eser: Tarihten nceki devirlerle tarihi devirlere ait olup, bilim, kltr, din veya gzel sanatlarla ilgili bulunan, yer stnde, yeraltnda veya su iindeki btn yaplara, tanr ve tanmaz mallara ve ayn nitelikteki her trl belgeye denilmektedir.

85

Ant: nemli tarihi olaylara sahne olan veya, arkeoloji, tarih, sanat bakmndan bir nemi ve zellii bulunan, korunmas ve deerlendirilmesi gerekli her trl tanmaz mimari eserlere ve ayn nitelikteki eserlere denir. Antlar tipolojik olarak aadaki ekilde snflandrlrlar: 1. Doal antlar 2. Dini ve kltrel yaplar: Cami, kilise, han, hamam, trbe, medrese. 3. Askeri yaplar: Kale, bur, askeri depolar, tabyalar, sur duvarlar. 4. dari yaplar: Saraylar, vilayet konaklar vs. 5. Sivil yaplar: Evler, dkkanlar. 6. Endstriyel yaplar: Atlye, fabrika, imalathane. Sit: Homojen olular ve zellikleri tarihi, estetik, artistik, bilimsel, ekolojik, etnografik, edebi ve efsanevi nlemleri bakmndan korunmalar ve deerlendirilmeleri gereken ve tabiatn veya tabiatla insanlarn mterek eseri olan topografik blgelere denir. Bunlardan antik bir yerlemenin veya eski bir medeniyetin kalntlarnn bulunduu yer veya su altnda bilinen veya meydana karlan yerlere arkeolojik sit (renyeri), korunmas gerekli tabiat gzellii ve gariplikleri ile tabi ve jeolojik olaylarn meydana getirdii gzel grnlere, asrlk aa ve koruluklara doal sit denir. Tarihi sit: nemli tarihi olaylarn getii ve bu sebeple korunmas gerekli yerlerdir. Kentsel sit: ehir ve kasabalarn genellikle bir meydan tarafnda kurulmu tarihi merkezleridir. F.5.16.ST ALANLARI Adyaman linde tespiti ve tescili tamamlanarak koruma altna alnan sit alanlar aada verilmitir. Merkez le: Arkeolojik Sit Alanlar 1- Pirin (Pere) renyeri 2- Turu Kaya Mezarlar 3- Belren Yerlemesi 4- Haydaran Kaya Mezarlar 5- Kuakkaya renyeri 6- 1 Nolu Tmls 7- II Nolu Tmls 8- III Nolu Tmls 9- IV Nolu Tmls 10- V Nolu Tmls 11- VI Nolu Tmls 12- Kzlcahyk Tmls 13- Adyaman Hyk 14- Ddere Hyk 15- Karapnar Hyk 16- Frlaz Hyk 17- Klaf Hyk 18- Battal Hyk 19- Turu Byk Hyk 20- Turu Kk Hyk 21- Bozhyk Hy 22- Yasshyk 23- Karahyk

86

Dini ve Kltrel Sit Alanlar 1- Planl Maaras 2- Malpnar Kaya yazt 3- Bur Ant Mezar 4- Haydaran Kaya Kabartmas 5- Ulu Camii 6- Eskisaray Camii 7- ar Camii 8- St. Paul Kisisesi 9- Abuzar Gaffari Trbesi 10- Mahmut El Ensanri Trbesi 11- Abdurrahman-i Erzincan-i Trbesi 12- Hasan-i Mekki Trbesi 13- Zeynel aabeydin Trbesi 14- Amr Bin meyye Trbesi 15- eyh Habib Trbesi 16- Beirolu bat Trbesi 17- Kazgan Baba Trbesi 18- plak Dede Trbesi 19- sak Peygamber Trbesi Sivil Mimari Sit Alanlar 1- Gksu Kprs 2- Cumhuriyet lkretim okulu 3- Eski Askerlik ube Binas 4- Paa Hamam 5- smet Tanr Verdi Evi Besni lesi Arkeolojik Sit Alanlar 1- Sofraz Byk Tmls 2- Sesnk Tmls 3- Sofraz Kk Tmls 4- Atmalal zbalar Kaya Mezarlar 5- Yeniky Kaya Mezarlar 6- Hacpnar Yerlemesi 7- akr Hyk 8- Yukar Sytl Hy 9- Talyaz (Telbizek )Hy 10- Hozgi Hyk 11- kiz Hyk 12- nlice Hyk 13- Zirce Hyk 14- znik Hyk 15- Levzin Hyk 16- Beyol Hyk 17- Tekaa Hyk 18- Fal Hyk 19- Kargal Hyk 20- ambayat Hyk

87

21- Tavan Hyk 22- Mrktl Hyk 23- Hementil Hyk 24- Hrk Hyk 25-Hyk Hy 26- Kseceli Hyk Dini ve Kltrel Sit Alanlar 1- Kzlcaoba Camii 2- Kurunlu Camii 3- Ali Paa Camii 4- Ulu Camii 5- Hac Ali Bey Trbesi 6- Cneyid Dede Trbesi 7- Zeyva Trbesi 8- Hac Zeyrek Trbesi 9- Halil Baba Trbesi 10- Mustafa Baba Trbesi 11- Tlamz Baba Trbesi Sivil Mimari Sit Alanlar 1- Bekir Bey Hamam 2- Meydan Hamam 3- Celladn Kprs 4- Tahtaoba Kprs 5- Nazhutan Kprs 6- Tabakhane Kprs 7- Maaran Kprs 8- Besni Kalesi Kahta lesi Arkeolojik Sit Alanlar 1- Nemrut Da Kutsal Alan 2- Arsameia Kutsal Alan Dini ve Kltrel Sit Alanlar 1- Karaku tmls (Ant Mezar) 2- Hazreti Sraka Trbesi 3- zinolu Trbesi 4- Hac Yusuf Trbesi 5- YinoluTrbesi Sivil Mimari Sit Alanlar 1- Cendere Kprs 2- Yeni Kale Doal Sit Alanlar 1- Cendere kanyonu

88

Gerger lesi Arkeolojik Sit Alanlar 1- Sutepe renyeri 2- Gerger Kalesi Dini ve Kltrel Sit Alanlar 1- zeyir Peygamber Trbesi 2- Gerger Kalesi Samsat lesi Dini ve Kltrel Sit Alanlar 1- Melik-l Efdal Trbesi 2- Saffan Dede Trbesi 3- Kk Hasan Trbesi 4- eyh Hazma Trbesi 5- eyh Hasan Trbesi Sincik lesi Arkeolojik Sit Alanlar 1- Derik Kutsal Alan Glba lesi Arkeolojik Sit Alanlar 1- Azapl Hy Sivil Mimari Sit Alanlar 1- Vijne Kprs 2- Altnl Kpr

Doal Sit Alanlar 1- Glba Gl 2- nekli Gl 3- Azapl Gl elikhan lesi Arkeolojik Sit Alanlar 1- Zebran Hyk

89

F.5.16.1.KENTSEL ST limizde kentsel sit alanlar bulunmamaktadr. F.5.16.2.TARH ST limizde tarihi sit alanlar bulunmamaktadr. F.5.16.3.ARKEOLOJK ST Adyaman linde toplam 80 adet arkeolojik sit alan bulunmaktadr. F.5.16.4.DOAL ST Adyaman linde doal sit alan olarak tespit ve tescili yaplan drt adet alan bulunmaktadr. a) Glba Gl: 2.19 km2 yzlmnde olan bu gl, Glba ilesi Belediye snrlar ierisinde yer almaktadr. evresinde turistik tesisler bulunan glde balk retimi de yaplmaktadr. b) nekli Gl: Yzlm 1.09 km2 dir. Yalarn fazla olduu dnemlerde Glba ve Azapl Glleri ile doal olarak alan kanallarla birbirine balanrlar. c) Azapl Gl: ilenin batsnda bulunan bu gln yzlm 2.72 km2 dir. Kn sularnn artmas nedeniyle ou kez Glba Gl ile birleik bir grnm arz eder. d) Abdlharap Gl: elikhan ilesinin 3 km. kuzeyinde yer alan gln yzlm 5 km2 dir. Yzeyi youn olarak saz ve otlarla kaplanm olan bu gl. at Baraj'nn tamamlanmas halinde, baraj gl sahas iinde kalacaktr. F.5.17.DNYA KLTR VE TABAT MRASININ KORUNMASI SZLEMESNDE YER ALAN KLTREL MRAS VE DOAL MRAS STATS VERLEN KLTREL, TARH VE DOAL ALANLAR F.5.17.1.ANITLAR Adyaman linde bu konu ile ilgili herhangi bir alma yaplmamtr F.5.17.2.YAPI TOPLULUKLARI Adyaman linde bu konu ile ilgili herhangi bir alma yaplmamtr.

F.5.17.3.STLER Adyaman linde bu konu ile ilgili herhangi bir alma yaplmamtr F.5.18.AKDENZDE ORTAK NEME SAHP 100 KIYISAL TARH STLER LSTESNDE YER ALAN TARH ST ALANLARININ YERLER VE BUNLARIN HANG KTLELERE GRE BELRLEND Adyaman yresi sz konusu blgenin dnda bulunmaktadr.

90

F.5.19.SU KRLL KONTROL YNETMELNE GRE BELRLENEN KITA YZEYSEL SULARI KAPSAYAN ME VE KULLANMA SUYU REZERVUARLARI F.5.19.1.MUTLAK KORUMA ALANLARI me ve kullanma suyu temin edilen ve edilecek olan yapay veya doal gllerde max. Seviyesinin kara ile oluturduu izgiden itibaren yatay 300 m geniliindeki karasal alandr. F.5.19.2.KISA MESAFEL KORUMA ALANLARI Mutlak Koruma Alan st snrndan itibaren yatay 700 m. Geniliindeki karasal alandr. F.5.19.3.ORTA MESAFEL KORUMA ALANLARI Ksa Mesafeli Koruma Alan st snrndan itibaren 1 km. geniliindeki karasal alandr. F.5.19.4.UZUN MESAFEL KORUMA ALANLARI Orta Mesafeli Koruma Alan st snrndan balamak zere su toplama havzasnn nihayetine kadar uzanan tm yatay karasal tm alandr. F.5.20.HAVA KALTES KONTROL YNETMELNDE BELRLENEN HASSAS KRLENME BLGELER limiz snrlar ierisinde Hava Kalitesi Kontrol Ynetmeliinde belirlenen hassas kirlenme blgeleri ile ilgili veriler bulunmamaktadr. nsan salnn korunmas ve evrede ksa ve uzun vadeli olumsuz etkilerinin ortaya kmamas iin hassas kirlenme blgelerinin tespiti almalar Adyaman linde de yaplmaldr. F.5.21.JEOLOJK VE JEOMORFOLOJK OLUUMLARIN BULUNDUU ALANLAR limiz snrlar ierisinde jeolojik ve jeomorfolojik oluumlarn bulunduu alanlar mevcut deildir. F.5.22.TARIM ALANLARI Adyamanda tarm, en nemli geim kaynan oluturmaktadr. lde kuru tarm oran daha yksektir. Ekonomik bakmdan faal nfusun % 88i tarmla uramaktadr. Trkiye genelinde tarmsal amal olarak kullanlan arazilerin toplam, 26.574.194 ha olup, bu tr alanlarn % 1.12si Adyaman ili snrlar ierisinde yer almaktadr. Adyaman ilinin topraklarnn % 41.44 n oluturan tarm arazilerinin, % 89.76snda kuru tarm, % 10.24nde ise sulu tarm yaplmaktadr. Adyaman ilindeki tarm alanlarnn % 86s ekili ve nadasa braklm olan tarla, % 1.6s sebze baheleri ve % 12.4 ise meyve aalarnn bulunduu alanlardr. Atatrk Baraj Glnn verimli arazi alann azaltm olmasna karn, salad sulama, Gneydou Anadolu illerinin hepsinde olduu gibi, Adyaman ilinde de, ekonomik adan nemli bir ikan yaratmtr. Sulama projelerinin tamamlanmas ile sulu tarm oran ve nemi gn getike artmaktadr.

91

F.5.22.1. 1.2.3.SINIF TARIM ALANLARI Tablo:F.5.22.1.1. Adyaman li Arazi Snflar Ve Alanlar TOPLAM TOPRAK ALANI NDEK ORANI (%) 3,6 6,9 9,3 9,4 0,0 11,1 55,6 4,1 100,0

ARAZ SINIFI I. Snf II. Snf III. Snf IV. Snf V. Snf VI. Snf VII. Snf VIII. Snf TOPLAM

ALAN (Ha.) 24.448 47.012 62.803 63.645 111 75.686 377.426 27.491 678.622

Tarma elverilii ynnden Adyaman topraklarnn snflandrlmasnda u tablo karmza kar. Tablo:F.5.22.1.2. ARAZ SINIFI I. Snf II. Snf III. Snf IV. Snf V. Snf ( Mera) Orman Dier Su Yzeyi TOPLAM Tarm Alan Tarm D ALAN (da) 386.720 776.540 986.000 840.300 1.720.780 1.507.570 982.750 413.290 7.613.950 2.989.560 3.624.390 TOPLAM TOPRAK ALANI NDEK ORANI (%) 5,08 10,20 12,95 11,04 22,60 19,80 12,91 5,43 100,00 39,26 60,74

Adyaman linde eitli tarm ekillerini kstlayan baz sorunlar bulunmaktadr. Bunlarn banda erozyon gelmektedir. lin topraklarnn % 90 eitli iddetlerde erozyona maruz durumdadr. Erozyonun dndaki toprak sorunlar toprak sl, talk, kayalk ve drenaj bozukluklardr. F.5.22.2.ZEL MAHSUL PLANTASYON ALANLARI Adyaman linde zel mahsul plantasyonu ile ilgili bilgilere ulalamamtr. (G) TURZM G.1.YRENN TURSTK DEERLER limiz turizm bakmndan nemli bir yere sahiptir. Yremizde bulunan Nemrut da dnyann 8. harikasn tam zirvesinde tamaktadr.

92

G1.1.YRENN DOAL DEERLER Yremiz doal deerlerini yine turizm ierii ile incelemek mmkndr. G.1.1.1.KONUM Adyaman, Gneydou Anadolu Blgesinde yer alan bir limizdir. Deniz seviyesinden ykseklii 669 metredir. Dousunda Diyarbakr, gneyinde anlurfa ve Gaziantep, batsnda Kahramanmara, kuzeyinde ise Malatya illeri ile evrilmitir. Merkez ile ile birlikte 9 ilesi bulunan ilin yzlm 7.614 km2dir. Arazi yaps engebeli olarak kuzeyden gneye doru alalr. Trkiyenin en nemli akarsularndan olan Frat nehri ile birlikte irili ufakl pek ok akarsu, ili boydan boya kuatmtr. l topraklarnn Fratla snr oluturan byk bir blm, dnyann sayl barajlarndan olan Atatrk Baraj sular altnda kalmtr. ADIYAMAN'DA TURZM Adyaman, Gneydou Anadolu Blgesinin batsnda yer alan, tarih sahnesindeki yeri ilk insanlara dek uzanan, pek ok deiik kltre merkezlik etmi olan gerek bir kltr ve turizm kentidir. Dnyann en eski yerleim yerlerinden biri olan Adyaman topraklar zerinde, insanlk tarihinin btn dnemlerinde yaanmla dair bulgular elde edilmitir. Tarih boyunca eitli devletler arasnda el deitiren Adyaman li, M.. 3000-1200 yllarnda Hititler, 1200-700 yllar arasnda Asurlular, 750-600 arasnda Frigler, 600-334 yllar aras Persler, 334-69 yllar aras Makedonlar, 69-M.S.72 yllar aras Kommagene Krall, 72-395 yllar aras Roma mparatorluu, 395-670 Bizans (Dou Roma) mparatorluu, 670-758 yllar aras Emeviler, 758-926 Abbasiler, 926-958 Hamdaniler, 958-1114 yllar aras yeniden Bizansllar, 1117-1204 Eyyubiler, 1204-1298 yllar Anadolu Seluklular, 1298-1516 Memluklular arasnda el deitirdikten sonra 1516 tarihinde Osmanl mparatorluunun egemenliine girmitir. Tarih boyunca ev sahiplii ettii saysz medeniyetten gelen deerleriyle Adyaman li, bugn Trkiye Cumhuriyetinin nemli turizm merkezlerinden biri olarak, dnyann her yerinden gelen konuklarn arlamaktadr.

Nemrut Da ren Yeri Antik Kentler Hyk, Tmls ve Antlar Kprler Kaya Mezarlar ve Maaralar Camii ve Kiliseler Trbeler meler Turizm Amal Sportif Faaliyetler Adyaman Turizm Haritas

G.1.1.2.FZK ZELLKLER SALIK TURZM TURU elikhan mesi l merkezine 83 km. mesafede olup elikhan ilemizin kuzeydousunda at Barajnn gney sahilinden ulamak mmkndr. Bu kaynan mide, barsak, karacier, safra kesesi, hastalklaryla

93

bbrek ta, gut, imanlk ve diabette kullanlmas byk lde faydaldr. zel aralarla ya da ticari otomobillerle blgeye ulamak mmkndr. Besni mesi l merkezine 48 km. mesafede olup, Adyaman - Besni yol gzergah zerindedir. Bu imenin suyu bbrek talarna kronik kabzlk, barsak ve mide iltihaplarnda faydaldr. Ulam zel aralarla salanabilecei gibi Adyaman - Besni arasnda alan ticari minibslerle de gitmek mmkndr. Kotur mesi Adyamana 25 km. uzaklkta ve kuzeybatsndadr. Akal kyne 5 km. mesafede ifal bir souk su imesidir. Bu su baz mide ve barsak hastalklarna iyi gelmektedir. zel aralarla ya da ticari otomobillerle blgeye ulamak mmkndr. G.1.2.KLTREL DEERLER Adyaman corafyas eitli medeniyetlere sahne olmu, bir ok kltre ev sahiplii yapm nadir illerimizdendir. Giyimi- kuam, oyunu, dn, gelenei-grenei, misafirperverlii, hals, kilimi, cicimi ve heybesiyle zengin kltrel deerlere sahiptir. Efsanesi, trks, halk oyunlar Adyaman dnyann tand bir il haline getirmitir. Binlerce yllk zengin Adyaman kltrnn bir ifadesi olan halk oyunlarmz limizi temsil etmi ve dnya birincilii kazanmtr. NEMRUT VE KOMMAGENE UYGARLII Dou-Bat Medeniyetinin, 2150 m. Ykseklikte muhteem bir piramitteki kesime noktas, Dnyann sekizinci harikas Nemrut. Ykseklii on metreyi bulan byleyici heykelleriyle, metrelerce uzunluktaki kitabeleriyle, UNESCO Dnya Kltr Mirasnda yer almaktadr. ki bin yldr gnein douunu ve batn 2150 m. Ykseklikte izleyen dev heykellerin srrnn zlmesi iin KOMMAGENE UYGARLIInn kefine gitmek gerekir. Osmanl mparatorluunda askeri danman olarak grev yapan ve tarihi eserlere ilgi duyan Alman subay Helmut Von Moltke, 1838de blgedeki aratrmalar srasnda blgedeki tarihi kalntlar hakknda bilgi verdii Trkiyedeki Durum ve Olaylar Hakknda Mektuplar adl kitabnda nedense Nemrut Dandaki heykellerden sz etmemitir. Nemrut Dann zirvesindeki eserlerden ilk sz eden ve bunlarn Asurlulardan kalma olduunu tahmin eden, 1881de Diyarbakrda yol yapm ilerinde grevli Alman Mhendis Karl Sesterdir. Sesterin verdii bilgiler dorultusunda Kraliyet Akademisi tarafndan aratrma yapmak zere blgeye gnderilen gen bilim adam Otto Punchtein bakanlndaki ekip, Nemrut Dann tepesindeki tmls ve tmlsn dou ve bat yanlarnda oluturulmu teraslar zerindeki devasa heykeller ve eitli kabartmalardan oluan eserler zerinde alr. Uzun almalar sonunda Greke yazl kitabeyi zen Punchstein, bu eserlerin Kommagene Uygarlna ait olduunu ve Kommagene Kral 1. Antiochos tarafndan yaptrldn kefeder. Antiochosun azndan yazlan kitabe, Nemrud Dann srrn ve Antiochosun yasalarn iermektedir. Daha sonra Alman Mhendis Karl Humann ve stanbul Arkeoloji Mzesinin kurucusu Osman Hamdi Beyin de katld Nemrut Da almalar 1953ten 80li yllara kadar Amerikal Arkeolog Theresa Goell ve Friedrich Karl Drner ve 1986 ylndan itibaren, Drnerin rencisi Sencer ahin tarafndan srdrlmtr. Kommagene Uygarlnn ortaya kmasn salayan kazlar, Nemrut Dandan baka Arsameia, Samsat ve Frat Havzasnda gerekletirilmitir. Blgede yaplan kazlarda ortaya kartlan tanabilir eserler mzelerde, geri kalanlar da Milli Park Alan ierisinde korumaya alnmtr. Adyamanda palanl maaras ile balayan kltrel gelime, Kommagene Kral I. Antiochosun Nemrut Dana yaptrm olduu ant mezarla dnyann en grkemli arkeolojik alanna

94

ulamtr. Kraln, Kommagene lkesinde en yksek dan zirvesine yaptrm olduu mezar, hkmdarlar kltnn krallk iin nemini yanstmaktadr. Karaku Tmls, Arsameia, Adyaman merkezde yer alan Pirin Antik Kenti gibi alanlar Kommagene Krallnn bugne ulam eserlerini barndrmaktadr. Atatrk Baraj Gl altnda kalan ve Kommagene Krallnn bakenti olmu Samsatda dnemin nemli kentleri arasnda yer almaktadr. Cendere Kprs, Sofraz Tmls, Sesnk Roma dnemi eserleridir. Memluk dnemini temsil eden eserler ise Eski Kahta (Yeni Kale) ile eski askerlik binasdr. Besnideki eserlerde Osmanl dneminden kalmtr. Gneydou Toroslarn eteklerinden Frat nehrine kadar uzanan platolara yaylm durumdaki Adyaman ilinin yzlm 7614 kilometrekaredir. 2000 Yl Genel Nfus Saym geici sonularna gre Adyamann nfusu 623811dir. Adyaman, Merkez ilenin yan sra Besni, elikhan, Gerger, Glba, Kahta, Samsat, Sincik ve Tut ilelerinden olumaktadr. Trkiyenin en verimli akarsuyu olan Frat, ilin Gney ve Dou snrlarn oluturur. Balca geim kayna tarm ve hayvanclk olan Adyaman'da ekili alanlar btn il topraklarn drtte biri kadar yer kaplar. En ok buday, arpa ve msr retilir. Eskiden ok nemli bir gelir kayna olan zm balarnn yerini imdi antepfstklar almtr. GAPn tamamlanmasyla birlikte Adyamanda kltr balklnn yan sra pamuklu dokuma, st, yem ve et ileme tesisleri ile turizm yatrmlar arlk kazanacaktr. ADIYAMAN KALES Adyaman Kalesi, ehrin ortasnda bulunan yma bir tepe zerinde yer almaktadr. Kale, Emevi Komutanlarndan Mansur bn-i Cavene tarafndan Bizans saldrlarna kar korunmak iin yaplmtr. Sonralar ehrin ekirdeini tekil edecek ekilde bym ve ehrin ad da "Mansurun Kalesi" anlamna gelen "Hsn Mansur" diye anlmtr. Bugn grnen kale duvarlar orijinal olmayp yakn tarihte yaplmtr. CENDERE KPRS Kahta-Sincik yolunda, Cendere ay zerinde ina edilen kpr, Roma mparatoru Septimus Severus (M.S. 193 - 211) zamannda XVI. Lejyon tarafndan yaptrlmtr. Kprnn balangta drt stunlu olduu, stunlarn Septimius Severius, kars Julia Donna, oullar Caracalla ve, Getta'ya adand ancak Gettann stununun kardei Caracalla tarafndan ldrlmesinden sonra kaldrld bilinmektedir. NEMRUT DAI Nemrut Da, Adyaman li, Kahta lesinin Karadut Ky snrlar ierisinde olup, Kahta lesinin 54 km. kuzeyinde yer almaktadr. 2150 m. yksekliindedir. Dnyann baka hibir yerinde grlemeyecek, 8-10 metre ykseklikte heykelleri, 2000 metre ykseklikteki bir piramidi, hala kefedilmemi bir kraln mezarn, Dnyann en eski ve dev boyutlu horoskopunu yada yldz fal sistemini, yarm kilometre uzunluunda eski kitabeleri, eski Grek ve Pers sanat stili karm yaptlarn bnyesinde barndran Nemrut Da, dnyann sekizinci harikas olarak da deerlendirilmektedir. Kommagene Krall, Gneydou Anadoluda Gneydou Toroslarla Frat Nehri arasnda kalan, batdan Kilikia, kuzeyden Kappodokia ile snrl bir blgede kurulmutur. Bu alan gnmzde Adyaman, Gaziantep, Kahramanmara illerini kapsamaktadr. Asur ve Hitit egemenliklerini yaayan Kralln Asur kaynaklarnda, Ge Hitit Dneminde "Kummuh" olarak ad gemektedir. Byk skenderden sonra Selefkilerin egemenliinde kalmtr. M.. 162 ylnda Mithridathes Kalinikos tarafndan bamsz bir devlet olarak kurulmutur. Mithridathes, atalar olan Persleri, Makedonlar ve blgedeki dier topluluklar bir araya getirerek kurduu bu gl devlete Greke "Genler Topluluu"

95

anlamna gelen Kommagene adn vermitir. Kralln ilk merkezi Arsameia olup, bakenti Samosata (Samsat)tr. Mithridathesten sonra baa gelen Kral I. Antiochos Dneminde Kommagene Krall en grkemli devrini yaamtr (M.. 69-36). Nemrut Dann 2150 m.lik doruuna, gizemini hala koruyan tmls yaptrmtr. Bu dnemden gnmze gelebilen eserlerin byk bir blm, I. Antiochos dnemine aittir. III. Antiochosun lmnden sonra, Tiberius zamannda blge Romallarn eline geerek Roma eyaleti haline getirilir (M.. 17). Daha sonra kral olan Antiochos IV. Epiphanese, Roma mparatoru Caligula Kommageneyi geri verir (M.S. 38). Antiochos IVn lmnden sonra, Vespasianus dneminde (M.S. 72) Kommagne Krall yeniden Roma mparatorluuna balanr ve Suriye eyaletinin bir paras olur. I. Antiochosun kendisi iin yaptrd tmls, Nemrut Dann tepesinde 2150 m. ykseklikte, 150 m. apnda ve 50 m. yksekliindedir. Doudan, batdan ve kuzeyden terasla evrilmitir. Tepenin ortasndaki mezar odasn rtmek iin, 30 bin m3 hacmindeki ta paralar kullanlmtr. Yaztlara gre Kommagene Kral I. Antiochos Kutsal Tepede gmlmeyi emretmitir. Yaplan aratrmalarla, tmlsn kayalk bir tepe zerine ylm olduu ve I. Antiochosun mezarnn ana kayaya oyulmu bir odada korunduu varsaylmaktadr. Tmlsn iindeki kral mezarnn yerini saptamak iin, sismik ve impuls radar metodlaryla lmler yaplm ve jeofizik adan deerlendirilmitir. Aratrmalar sonucu, tmlsn altndaki ana kaya ekirdeinde boluk olarak yorumlanabilecek birok jeolojik anomalinin olduu saptanmtr. Bu yzden bu boluklarn bir mezar odasna m, doal bir yapya m ait olduu henz kesin olarak bilinmemektedir. Dou terasta, yer alan kolosal heykeller 8-10 m. yksekliktedir. Tanrlar srasnn nnde bir sunak yer almaktadr. Bat terasnn simetrii olarak yaplm heykeller ve ta zerine yaplm kabartma dizileri gnmze olduka tahrip olarak gelmitir. Yaztlarda, dou terasta tahtta oturan byk heykellerin sralan ekli yle belirtilmektedir. Tanrlar tahtnda; Antiochos, Bereket ilahesi Kommagene (Fortuna Thyce), Grek-Pers Tanrlar katnn yneticisi ve hkmdar Zeus-Oromasdes, Apollon-Mitras, Herakles Artagnes yer almaktadr. Tanrlarn iki yannda koruyucu olarak kartal ve aslan heykelleri bulunmaktadr ve Tanrlar dizisi Pers atalarnn kaideleri ile son bulmaktadr. Tanrlar tahtnn, tmlse bakan arka yzlerinde, lkenin emir ve yasalarn ayrca, Kral I. Antiochosun doum gnn ve tapnma ileminin ayrntlarn belirten Greke yaztlar yer almaktadr. Bat terastaki kolosal heykeller, dou terastaki gibi sralanmlardr. Ancak, doudaki sunak yerine, topografik durumun farkl olmas dolaysyla, atalarn yaztlarn ve kabartmalarn tayan orthostatlar (dikili talar) yaplmtr. Kraln, Persli atalarnn kabartmalarn tayan ta levhalar, bat terasn gney srasnda, Makedonyal atalarna ait olan ta levhalar ise Tanrlar tahtnn karsnda yer almaktadr. Bat terastaki tanrlar tahtnn yannda, Kommagene krallarn deiik ilahlarla tokalarken tasvir eden kabartmalar yer almaktadr. Kabartmalar; Antiochos ve Kommagene (Fortuna), Antiochos ve Apollon-Mitras, Antiochos ve Zeus-Oromasdes, Antiochos ve HeraklesArtagnes olarak yer almaktadr. Bat terastaki dier bir deiiklik ise aslan kabartmal ta levhadr. Dnyada bilinen en eski Horoskop olarak tanmlanan ta levha 175 cm. boyunda, 240 cm. eninde olup, stnde, saa doru dnerek yryen bir aslan figr betimlenmektedir. Boynunda bir hilal olan aslann gvdesi sekiz nla karakterize edilmi, 19 yldzla bezenmitir. Aslann srtnda ise on alt nl tane byk yldz yer almaktadr. Yanlarndaki yazyla, Mars, Jpiter ve Merkr olarak belirtilmilerdir. Horoskopla ilgili yaplan deiik yorumlara gre; Kral Antiochosun doum horoskopunu gsterir

96

ekilde ifade edilmitir. Prof. Otto Neugebaura gre, Roma Generali Pompeins tarafndan I. Antiochosun tahta k tarihi olan, M.. 62 yada 61 ylnn 7 Temmuzu olarak yorumlanmtr. Bu tarihte Jpiter, Merkr ve Mars ayn hizaya gelmektedir. Prof. K. Drnere gre ise Nemrut Dandaki antn kurulu horoskopudur. Kral Antiochos ile ilgisi olduu dnlen aslan Horoskopunun Kommageneliler iin ok kutsal sayld, bir dini kitabe olarak korunduu bilinmektedir. Kuzey teras, dou ve bat teraslar balayan bir tren yolu eklinde dzenlenmitir. Bu terasta doudan batya sra halinde dizilmi Kommagene aile ve tanrlarna ait kaideler yer almaktadr. KARAKU TMLS Kahtann 12 km. kuzeyinde yer alan tmls, 35 metre yksekliktedir. Tmls, bir tarafnda dier iki tarafnda birer olmak zere be stun evrelemektedir. Drt tanesi ayakta olan stunlardan birisinin zerinde bir kabartma dierinde ise kartal heykeli vardr. Tmls adn bu ku heykelinden almaktadr. Kommagene krallarndan I. Anctiochosun olu II. Mithridates IInin kars, kz ve torununun gml olduu mezarn ykseklii 10 metre ap ise 2 metredir. BESN SESNK (DKLTA) TMLS Dikilita adyla anlan ve Roma dnemine ait olan bu ant mezarn etrafnda da 3 adet stun yer almaktadr. Yma talarla yaplm olan bu tmlsn altnda, mezar odalar olduu sanlan mekanlar mevcuttur. SOFRAZ TMLS Besni ilesine 15 km. uzaklkta gz Kynde yer alan mezar, M. S. II. yzylda inaa edilmitir. Gneyinde bulunan giri ksmnn bitiminde yer alan mezar odas, dzgn kesme tatan inaa edilmi ve zeri tonozla rtlmtr. KAHTA KALES Kahtann 26 km. kuzeyinde Kocahisar (Eski Kahta) yer almaktadr. Kahta ay kenarnda, kayalk bir tepe zerinde bulunan kalenin yapm tarihinin Hitit dnemine kadar indii dnlmektedir. Kale de bu gn ayakta olan yaplarda bulunan kitabeler bize, Memluk sultalarndan Kalaun (1279- 1290), Eref Halil (1290-1293) ve Nasr Mehmetin isimlerini vermektedir. Kale Osmanl dneminde I. Mahmut zamannda ve Cumhuriyet dneminde de onarm grmtr. ARSAMEA Arsameia, Yeni Kalenin karsndaki yksek tepede yer almaktadr. Gneyindeki tren yolunda Mithrasn kabartma heykeli, yine ayn alanda Antiochos- Herakles tokalama sahnesini gsteren stel ve bu stelin nnde Antiochos tarafndan yazdrlm byk, Greke yazt bulunmaktadr. Yaztlarn bulunduu yerden balayan ve bugne kadar en fazla 150 m. derinine inilebilmi olan tnelin kesin olarak hangi amala yapld bilinmemektedir. PRN ANTK KENT Pirin Antik Kenti, ehir merkezine 5 km. mesafede (renli Mahallesi) yer almaktadr. Kommagene Krallnn (M.. 1.y.y.) be byk kentinden biri olan Antik Kent, Roma dneminde nemli bir konaklama merkezidir (Bu dnemde Malatya ile Samsat arasnda yaplan yol kentten gemektedir.). Kent, Bizans dneminde Nikiada toplanan konsile temsilci gndererek dinsel yn ile de n plana kar. Pirin Antik Kentinde gerekletirilen kazlarda oda mezarlar, lahit mezarlar, yaztl

97

lahit, kabartma heykel, kabartmal sunak gibi buluntularn yan sra, altn kpe, bilezik, cam ie, kandil ve sikke gibi kk objelerde ele geirilmitir. Ortaya karlan bu eserler Adyaman Mzesinde muhafaza edilmektedir. ADIYAMANDA GELENEKSEL EL SANATLARI Adyamanda halclk ve bakrclk gibi el sanatlar olduka yaygndr. Yrede hal, kilim, ve kee genellikle kylerde dokunmaktadr. Hallar, baz kylerde doal kk boyalarla, baz kylerde ise sentetik boyalarla boyanmaktadr. retilen bu hallar bata Amerika Birleik Devletleri olmak zere yurtdna ihra edilmektedir. Bunun yan sra Adyamanda kee iilii de olduka gelimitir. Ayrca, kilim dokumacl, heybe, eldiven, orap, pou, yemeni, bakrclk, dericilik ve ahap iilii de yrede retim yaplan el sanatlardr. YEME - ME ALIVER limizde Turizm Bakanlndan letme Belgeli Yeme me elence tesisleri bulunmamaktadr. Ancak l merkezinde olsun, lelerde olsun 100 150 kii kapasiteli yerli ve yabanc turiste hizmet sunabilecek nefis yiyecek iecekler ve Atatrk baraj sahilinde balk eitleriyle hizmet sunacak lokantalar ve dinlenme yerleri bulunmaktadr.

ALIVER YERLER Oturak Pazar : Adyamann kent merkezindeki bu tarihi arda yreye zg hal, kilim, cicim, heybe gibi el sanatlar rnleri ile turistik eyalar satlmaktadr. Tablo:G.1.2.1.FESTVALLER Tarihi : Dzenleyen Kurulu : Turizm Danma Mdrl - Kahta le Tarm Mdrl - Glba Besni Kaymakaml - Besni le Tarm Mdrl - elikhan Tut Kaymakaml - Tut

Festivalin Ad :

Uluslararas Kahta 25 27 Haziran Kommagene Festivali zm Festivali Eitim ve Kltr Festivali Bal Kltr ve Turizm Festivali Kltr ve Sanat Festivali 29 30 Eyll 1 Ekim 22 23 24 Eyll 25 26 Austos 19 23 Temmuz

GNLK DNLENME VE MESRE YERLER Adyaman dinlenme ve mesire yerleri bakmndan olduka zengin bir ildir. Kuzeyi Toros Dalarnn uzants ile kapl olan ilde zellikle kuzey kesiminde, batsnda - dousunda ve ksmen de gneyinde birok mesire ve dinlenme merkezlerine rastlamak mmkndr. Bu mesire yerlerine, il merkezinden leden nce veya sonra uzaklk durumlarna gre, gnn her saatinde ulama olana vardr. Aileler yine gnn her saatinde buralarda doa ile ba baa olacak ekilde dinlenme imkanna sahiptirler. Ulam rahatlkla yaplabilmektedir.

98

NEML MESRE YERLER Deirmen Ba : Kahta lesinin Kocahisar kynn 1 km.lik stabilize yolla gidilmekte olup, ayn vadisi olduka gzeldir. Kayalklarn ve dalarn arasndan szlerek akan su aalk ve bostanlk alanlar ve tarihi yerleri bir arada grmek mmkn olan bir mesire yeridir. Karada Orman : Adyamann 2 km. kuzeyinde yer alan Orman ve amlk alan olup, Milli Parklar Genel Mdrl tarafndan gnbirlik mesire ve piknik alan olarak dzenlenmitir. Ziyaret : Kahta yolu zerinde Adyamana 5 km. mesafede ziyaret ay kylar ve evresi aalandrlm olup, kpr banda gnbirlik geziler iin mesire alan olarak aalandrlmtr. Deirmen ay (Su gz) : Eski Besni'nin yaklak 10 km gneyinde Sofraz aynn doduu yer olup, akarsu, aalar ve sarp kayalklardan oluan gzel bir yerdir. Yerel halk mesire amal olarak kullanmaktadr. DER MESRE YERLER

Adyaman Kalesi Adyaman Karada Milli Park Alan Adyaman Mimar Sinan Kltr Park Bepnar (Ziyaret ay) Pirin ren Yeri ve Pirin Santrali Ali Da (Mahmut El Ensar-i Trbesi) Boazz Kalburcu ay Gazihan Dede Zeynal Abidin Ziyareti (Trbesi) plak Ziyareti (Trbesi) Grlevik Membas Zey (eyh Abdurrahman Erzincan-i Trbesi) Krkgz Membas Kahta Deirmenba ay Cendere ay Karadut elikhan Recep ay elikhan Pnarba (Bulam) ay elikhan Nevzat Bey emesi Besni rmk Kaplcas Besni Su gz Deirmenay (Eski Besni) Santrali Tut epker ay Glba Azapl ve nekli Gl Kylar Deirmenlik Gksu Irma Boyu (Glba Malatya Karayolu Gzergah) G.2.TURZM ETLER SALIK TURZM TURU

elikhan mesi:l merkezine 83 km. mesafede olup elikhan ilemizin kuzeydousunda at Barajnn gney sahilinden ulamak mmkndr. Bu kaynan mide, barsak, karacier, safra kesesi, hastalklaryla bbrek ta, gut, imanlk ve diabette kullanlmas byk lde faydaldr. zel aralarla ya da ticari otomobillerle blgeye ulamak mmkndr.

99

Besni mesi:l merkezine 48 km. mesafede olup, Adyaman - Besni yol gzergah zerindedir. Bu imenin suyu bbrek talarna kronik kabzlk, barsak ve mide iltihaplarnda faydaldr. Ulam zel aralarla salanabilecei gibi Adyaman - Besni arasnda alan ticari minibslerle de gitmek mmkndr. Kotur mesi:Adyamana 25 km. uzaklkta ve kuzeybatsndadr. Akal kyne 5 km. mesafede ifal bir souk su imesidir. Bu su baz mide ve barsak hastalklarna iyi gelmektedir. zel aralarla yada ticari otomobillerle blgeye ulamak mmkndr. TURZM AMALI SPORTF FAALYETLER Gksu ve Frat vadisinde doan, ahin ve bayku gibi ku trlerine rastlanmaktadr. Av hayvanlar ierisinde tavan ve tilki ounlukta olup, Gerger tarafnda akal ve az sayda ay bulunmaktadr. Adyaman Merkez Bahe ky ve Ta Ky arasnda rastlanan da keileri yeterli sayya ulatnda Nemrut Da Milli Park alanna nakledileceklerdir. GAP Su Sporlar: Adyaman Valilii, GAP Blge Kalknma daresi Bakanl, Trkiye Milli Olimpiyat Komitesi, DS Genel Mdrl, Genlik ve Spor Genel Mdrl ve anlurfa Valilii organizasyonu ile yllardan beri Atatrk Baraj Glnde su srf gsterileri yaplmaktadr. Yama Parat: Nemrut Da Milli Park Alanndaki deiik noktalarda zaman zaman yama parat yaplmaktadr. Akarsu Turizmi: Yln ay (Mart, Nisan, Mays) Cendere Kprsnden Atatrk Baraj Glne kadar yaklak 10 km.'lik mesafe ile Eski Kahta Kalesinin bulunduu Nymphaios akarsularnda rafting yapma imkan mevcuttur. Da - Doa Yry: Nemrut Da Milli Park alan iinde yer alan doa yryleri planlamas dnlebilir, ancak u anda planl bir etkinlik sz konusu deildir. Baz turist gruplar mnferiden yryler yapmaktadr. Olta Balkl : Atatrk Baraj glnde Azapl, nekli, Glba, ataltepe ve Dot gletlerinde Sazan, Aynal Sazan, Yayn balklar olta ile tutulmaktadr. G.3.TURSTK ALTYAPI Tablo:G..3.1.KONAKLAMA STATSTKLER 2000 YILI AYLARA GRE LMZE GELEN YERL VE YABANCI TURST DKM CETVEL AYLAR YERL YABANCI TOPLAM OCAK 2000 1.479 1.479 UBAT 2000 1.749 1.749 MART 2000 1.581 1.581 NSAN 2000 2.201 215 2.416 MAYIS 2000 11.964 1.745 13.709 HAZRAN 2000 8.567 1.609 10.176 TEMMUZ 2000 3.657 1.962 5.619 AUSTOS 2000 4.798 2.745 7.543 EYLL 2000 5.302 3.767 9.069 EKM 2000 3.740 1.723 5.463 ARALIK 24.840 627 25.467 TOPLAM 74.839 16.115 90.954

100

Tablo:G.3.2.SEYAHAT ACENTALARI TESSN ADI ADRES TELEFON FAKS nand Turizm Atatrk Bulvar 0.416.216 14 36 0.416.216 14 40 Seyahat Acentas ADIYAMAN Demal Turizm Turgutreis Mah. 810 0.416.216 62 23 0.416. 213 40 53 Seyahat Acentas Sk.No : 11 ADIYAMAN Nemrut Tur Seyahat M. Kemal Cad.No : 0.416.725 71 03 0.416.725 60 80 Acentas 15 KAHTA Adyaman Tur Turgutreis Mah. 0.416.216 08 53 0.416.216 31 37 Seyehat Acentas Zambaba Camii Yan ADIYAMAN Gaffari Turizm Turgutreis Mah.840 0.416.213 93 28 0.416.216 05 40 Seyehat Acentas Sk No : 11 ADIYAMAN LMZDE ULAIM limizin temel ulam karayoludur. Havayolu ve demir-yolu ile de ulam salanmaktadr. Demiryolu ulam Glba lemizden yaplmakta olup, demiryolu ulam hatt Elaz-Adana ve Adana-Elaz istikametindedir. limizden Diyarbakra karayolu ile ulam salanmakla birlikte Kahta ilesinden Feribotla da ulam yaplmaktadr. limiz havaalan hizmete girmitir ve tm uak seferlerine aktr. G.4.TURST SAYISI Tablo:G.4.1. YILLARA GRE LMZ ZYARET EDEN YERL VE YABANCI TURST SAYISI YIL 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 YERL TURST 3.063 2.780 8.025 27.700 74.890 74.839 81.451 YABANCI TURST 5.629 12.625 10.977 34.950 25.326 16.115 66.270 TOPLAM 9.232 15.405 19.002 67.650 100.216 90.954 147.721

G.5.TURZM EKONOMS Turizm potansiyelinin temelini Blgede yer alan tarihi ve arkeolojik eserler oluturmaktadr.Blgenin insanlk tarihinin en eski yerleim merkezlerinden biri olmas fakl kltr, din ve medeniyetlerin gnmze zengin bir miras brakmasna sebep olmutur. Genel olarak yakn gemiin izleri kentler iinde, uzak gemiin izleri krsal alanda yer almaktadr. Tarihi ve arkeolojik eserler asndan blgenin sunduu en nemli ekim kayna phesiz ki Nemruttur. Blgenin gnmzdeki bu grnm, mevcut kaynaklarn gnmze kadar gelitirilmemi ve tantlmam olmasndan kaynaklanmaktadr. Nemrut zirvesinde yer alan mezarn almas ve bu alann Milli Park

101

iinde yer alan dier kaynaklarla btnletirilerek tantlmas, Blgede turizmin geliimi iin ok nemli bir k noktas oluturabilecektir. G.6.TURZM EVRE LKS Trkiye son yllarda bat turizm pazarlarnda yeni bir kitle turist ekim lkesi olarak tantlmakta ve artan sayda yabanc turist akmna olmaktadr. Kitle turizminin balad 1950 ylnda uluslar aras turizm hareketlerine katlan insan says 25.281.000 iken, gnmzde bu rakam 340.000.000 kiiye ulamtr. phesizdir ki uluslar aras turizmde gerek saysal gerekse deer lleri bakmndan bu srekli ve hzl bymeyi salayan temel e doadr. nk turizmin en nemli kaynak kullanm alan doal varlklardr. Nehirler, gller, denizler, stn kaynak deerlerine sahip milli parklar, termal kaynaklar, ormanlar, savanlar ve vahalar, doal peyzaj gzellikleri ve akarsular, elaleler, doal vadiler, yaylalar, volkanlar, maaralar, yer alt glleri ile doal evre hi phesiz ki turizmin sreklilii asndan da korunmas gerekli bir potansiyeldir. Bizim dnya lkelerine bakarak onlarn gete olsa fark ettikleri hatalarn lkemiz asndan deerlendirme ve nlem alabilme ansmz vardr. Batda 150 yllk bir periyotta oluan gelime sreci, lkemizde 30 yllk bir dilime sdrlmaya allmtr. % 7 gibi byk bir orana ulaan hzl kentlemenin evre zerindeki etkileri verimli tarm topraklarnn ama d kullanlmasndan kaynaklanan tarmsal alan kayb, hava kirlilii, doann ar kullanm sonucu yeil alanlarn tahrip edilmesi (byk ehirlerimizde olduu gibi) evsel atklarn deniz, gl ve nehirlerdeki canl organizmalar zerinde yaratt olumsuz etkiler, grlt sorununun ortaya kmas gibi sorunlar evre asndan durumun iyiye gitmeyip, sorun yumann bydnn iaretidir. Esiz tarihi ve kltrel miras ile birlikte 50.000 hy, 1.500 akn termal ve hidro mineral kayna, milyonlarca hektar orman bir ok ulusal park ve adalar ile birlikte 8.272 km kys, 1.432 km doal kumsal ve 9.816 km2 alan kaplayan glleri ile lkemiz, doal kaynaklarnda azami ekilde korunmas halinde, turizm cenneti olmak asndan ok ansldr. Ancak son yllarda yer yer hatta yaygn olarak, ky eridimizde her geen gn betonlaan etrafmzda bitki rts azalan, yaban hayvanlar yok olmayan balayan ya da yreden uzaklaan, sular kirlenen, kargaal grltl bir ortam olumaktadr. Turizm ve evrenin olumlu ilikisinin kurulmas halinde turizm, ulusal parklarn korunmasna, dzenlenmesine, tarihi sitlerin restorasyonuna, turizm amal ilevsel kullanmlara yardmc olabilir. Baarl bir turizm planlamas doal ve insan yaps kaynaklarn, zellikle tarihi mirasn korunmasn gerektirir. Doal evrenin, tarihi ve arkeolojik sitlerin, antlarn korunmas turizmin olumlu yan etkisidir. Adyaman li asndan da turizm ve evre ilikisi olarak olaya bakld zaman; genel yaklamlar ilimiz iinde ayndr. Fakat limizde turizm yeteri derecede gelimediinden insan kaynaklar ve bunlarn etkilendii bir etkinlik sz konusu deildir.Tarihi dokunun ve yaplarn etkileimleri ise; Trkiye genelinde olduu gibi artan nfusa paralel olarak artma eilimi gstermektedir. Adyaman linin en byk turizm ekim kayna hi phesiz ki Nemrut Da olmaktadr. Bununla birlikte ok eski gemii olan tarihi arkeolojik sit alanlar ve ren yerleri mevcuttur. Yine limiz snrlarnda ifal olarak bilinen imeler bulunmaktadr.

102

Turizm-evre ilikisinin gelitirilmesine ynelik olarak yaplan neriler aada verilmitir. - Verimli tarm topraklar ile doal ve fiziksel evreyi plan otoritesi ile mutlaka korumak ve gelitirmek lazmdr. Bu kapsamda inaat izni verilirken, inaatlarn doal ve fiziksel evre ile uyumlu olmasna da dikkat edilmeli ve evreyi koruyan bir kentleme anlay benimsenmelidir. - Turizm potansiyeli olan yrelerimizin alt yap sorunlar en ksa zamanda zlmelidir. - Koruma-kullanma dengesi tesis edilmelidir. - Turizmcilerimiz, ekonomik kaynakl turizm olgusunun gelimesini salayabilmenin her eyden nce tm kullanmlarda kaynak grevi yapan evre deerlerinin ya da doal evrenin korunmasn gerektirmekte olduunu ve bozulmu evrenin eer telafisi mmkn olabiliyorsa nedenli harcama gerektirebileceinin tercihini bugnde yapmak durumundadr. - Dzen ve dengeleri bozulmu bir evrenin yararl deil, ancak sorunlar yuma olacann bilinci ile turizmde dahil olmak zere evreyi koruyan bir kalknma anlay, her kesimde insanmz tarafndan benimsenmeli ve gerei yerine getirilmelidir. - Turizm ve evre birlikte ele alnrken, kltrel, tarihi ve ekolojik evreye nem verilmeli, betonlama nlenmelidir. - 2634 sayl turizmi tevik yasasna evresel boyut kazandracak dzenlemelere gidilmelidir. (H) TARIM VE HAYVANCILIK H.1.GENEL TARIMSAL YAPI Adyaman sahip olduu corafi konumu ve iklim asndan yaa bal tarma elverili bir ildir. Ekonomik adan da tarma dayal il olma zelliini tamaktadr. lin bir tarm ili olmasnda, endstri ve ticaret merkezlerine olan uzakl da nemli bir etken olmutur. lde Antepfst, ttn, mercimek ve nohut gibi tarm rnleri retiminde, son 10-15 ylda gerek kalite gerekse miktar ynnden nemli mesafeler alnmtr. Ancak ttn retimine yasal kstlamalar getirilmitir. Adyaman ili toplam tarm alan miktar 297.760 hektardr. Bunun 247.870 ha. alan kuru tarm arazisi, 49.890 ha alan sulu tarm arazisi olarak kullanlmaktadr. Sulanan tarm alanlar, toplam tarm alan iinde %16,8lik bir pay almaktadr. 247.870 hektar alan kuru tarm alanlarn iermekte olup, toplam tarm alan iinde %83,2lik bir ksm kaplamaktadr. Sulanan 49.890 ha. arazinin 23.672 ha.lk ksm DS ve Ky Hizmetleri tarafndan sulanmakta olup, geriye kalan 28.218 ha.lk alan halk sulamas kanalyla gerekletirilmektedir. GAP Projesinin devreye girmesi ile toplam 116.152 hektarlk bir arazi sulamaya alacaktr. Bylece ilin toplam arazisinin %55i sulanabilecektir. Tabloda tarm alanlar toplam tarm alanlarna gre, tarm d alanlar da toplam alana gre oranlanmtr.

103

Tablo:H.1.1. Adyaman li Arazi Kullanm Durumu SULU TOPLAM KURU ARAZ KULLANIM % ARAZ % ARAZ ARAZ (Ha) BM (Ha) (Ha) Hububat Baklagil Endstri Bitkileri Yem Bitkileri Tarla Bitkileri (Dier) TARLA TOPLAMI Antepfst Ba Dier Meyveler MEYVE TOPLAMI Kavun Karpuz Dier Sebzeler SEBZE TOPLAMI NADAS TARIMALANI TOPLAMI ayr mera Orman Fundalkve ormanii Talk ve kayalk Yol ve iskan Su yzeyi Sazlk bataklk Akarsu yata Tarm d Toplam yzlm 23.177 715 19.673 503 955 45.023 907 907 1.840 2.120 3.960 49.890 7,8 0,3 6,6 0,2 0,3 15,2 0,3 0,3 0,6 0,8 1,4 16,8 155.235 34.470 17.337 207.042 26.456 10.755 435 37.646 1.132 1.132 2.050 247.870 52,1 11,5 5,8 69,4 8,9 3,6 0,2 12,6 0,4 0,4 0,7 83,2 178.412 35.185 37.010 503 955 252.065 26.456 10.755 1.342 38.553 2.972 2.120 5.092 2.050 297.760 224.467 130.068 21.860 25.500 20.120 29.928 10.234 1.463 463.640 761.400

% 59,*9 11,8 12,4 0,2 0,3 84,6 8,9 3,6 0,5 12,9 1,0 0,8 1,8 0,7 100,0 29,5 17,1 2,9 3,3 2,6 3,9 1,3 0,2 60,8 100,0

H.2.TARIMSAL RETM Tahl rnlerinin byk bir blm tahllar ile endstriyel bitkiler meydana getirmektedirler. Adyamanda 702.924 ton tarla rn retimi sz konusudur.tarla rnleri ierisinde 639.446 ton ile tahllar nemli bir yer igal ederken, ikinci srada 63.478 tonluk retim ile endstriyel bitkiler yer almaktadr. Toplam tarla rnleri retiminin, Trkiye tarla rnleri retimi iindeki pay % 07.6 gibi bir deere sahiptir ayn ekilde tahl retimi, Trkiye retiminin % 1.2sine, baklagil retimi %3.0ne, endstriyel bitkiler retimi, %02,1ine, yal tohumlar retimi % 7.3ne ve yumru bitkiler retimi de Trkiye retiminin % 0.15ine karlk gelmektedir.

104

Tahllardan buday ve arpa, endstriyel bitkilerden ttn, ktl ve saf pamuk, baklagillerden krmz mercimek ve nohut, yal tohumlardan susam ve iit, yumru bitkilerden de kuru sarmsak tarla rnleri retiminde nemli yer igal etmektedir. Buday retimi Trkiye retiminin %1.4ne, arpa %1.2sine, krmz mercimek retimi %4.8ine, nohut retimi %4.2sine, ttn retimi ki en nemli endstriyel bitki olarak karmza kmakta ve Trkiye retiminin % 10.2sine, ktl pamuk retimi % 1.2sine, saf pamuk retimi % 1.0ine, susam retimi % 3.3ne, iit retimi % 1.3ne ve sarmsak retimi de Trkiye retiminin % 1.5ine karlk gelmektedir. Tarla rnleri iinde Trkiye ve Adyaman ilinde ekilen ve hasat edilen alanlara bakldnda en yksek orana sahiptir. Ayn ekilde ikinci sray ise endstriyel bitkiler almaktadr. retim miktarlar deerlendirmeye alndnda Trkiyede %48.4 ile birinci srada tahllar, %34.4 ile ikinci srada endstriyel bitkiler retimi gelmektedir. Adyaman ilinde de retimde birinci srada % 75.4 ile tahllar ikinci srada ise %9.8 ile endstriyel bitkiler yer almaktadr. Adyamanda 5264.7 ton meyvesi yenen sebze retimi sz konusudur. Sebze rnleri ierisinde 2510 ton ile dier sebzeler nemli bir yer tutmaktadr. Adyamanda 39.426 ton meyve retimi sz konusudur. Meyve rnleri ierisinde 34.162 ton ile zms meyveler nemli bir yer igal ederken, ikinci srada 1.934 tonluk retim ile sert kabuklular yer almaktadr. Tarmsal retim gruplarna gre tarm arazilerinin dalm aada tablo halinde verilmitir. Tablo:H.2.1. Tarmsal retim gruplarna gre tarm arazilerinin dalm Kullanm Biimi Sulu Arazi Kuru Arazi Toplam Arazi (ha) (ha) (ha) Hububat 14,591 131,289 145,880 Baklagiller 1,870 61,435 63,305 Endstri Bitkiler 18,586 30,627 49,213 Yem Bitkileri 0,440 0,160 0,600 Tarla Bitkileri(Dier) 0,945 0,945 Antepfst 10,797 10,797 Ba 25,003 25,003 Dier Meyveler 0,668 0,800 0,748 Kavun-Karpuz 3,832 3,832 Dier Sebzeler 1,611 0,290 1,640 Nadas Alan 5,198 5,198 TOPLAM 38,711 269,431 307,161 Genelleme Oran (%) 47,488 20,607 16,020 0,195 0,307 3,514 8,139 0,243 1,247 0,533 1,707 100,000

En ok ekim alanna sahip rnler srasyla buday, ttn, arpa, krmz mercimek ve nohuttur. lde yetitirilen sebzeler iinde kavun ve karpuz bata gelmektedir. Bunlar srayla domates, biber ve patlcan izlenmektedir. H.2.1.BTKSEL RETM Bitki rts Ve Yaban Hayat Adyaman ili Dou ve Gneydou Anadolu Blgeleri arasnda kpr vazifesi gren bir ehirdir. Hatta ksmen Akdeniz Blgesinin zelliklerini de tar. Bu nedenle bitki rts de bu blgenin zelliklerini tamaktadr. Yksek rakml yerler genelde mee aalar ile kaplanm olmakla birlikte, su ve toprak erozyonu nedeni ile plak hale gelmi araziler de mevcuttur. Yaz mevsiminin uzun ve kurak gemesi dolaysyla orman ii bitki rts yok denecek kadar azdr. Tarm yaplmayan

105

alanlar ayr, mera, yabani aalar ve makilerle kapldr. Sazlk, bataklk alanlarda suyu seven bitki trlerine rastlanmaktadr. Rakm ykseldike aa trleri deimekte kimi blgelerde meeliklere rastlamak mmkn olmaktadr. Doan, ahin, bayku, keklik gibi yabani ku trleri yannda tavan, tilki, akal gibi yaban hayvanlar da Adyaman il snrlar ierisinde yaama alanlarna sahiptirler. H.2.1.1.TARLA BTKLER H.2.1.1.1.BUDAYGLLER Buday:Adyaman ilinde en ok ekili yaplan tarla bitkisidir. Tm ilde ekilii olan buday alan 2002 ylnda 128 000 hektardr. retim miktar ekili alanna ve iklim koullarna bal olmakla birlikte, sulu tarma geilmesi ve verimli eitlerin kullanlmas retimi arttrmaktadr. lde 2002 ylnda 374 093,4 ton retim gerekletirilmitir. Arpa:Budaydan sonra en ok ekili alan bulunan arpa, hayvan yemi olarak kullanld gibi, mnavebe bitkisi olarak ta kullanlmaktadr. 2002 ylnda ilde toplam 62 110 hektar ekili alan bulunurken, toplam 195 139,5 ton retim gereklemitir. Krmz Mercimek :Trkiyede retilen krmz mercimein byk bir ounluu Adyamandan elde edilmektedir. 2000 ylnda 14.365 hektar ekimi gerekletirilen krmz mercimein retim miktar 12.572 tondur.

106

Tablo:H.2.1.1.1.1. 2002 Yl l Ve leler Baznda Tarla rnlerinin Ekili Ve retim Miktarlar (Hektar ) LELER RNLER Buday Arpa avdar eltik Msr Nohut Kuru Fasulye K. Mercimek Fi Burak Culbant Ttn eker Pancar Pamuk Krmz Biber Susam Kuru Soan Kuru Sarmsak Patates Yonca MERKEZ 46.500 16.260 18 200 5.250 52 4.440 161 BESN ELKHAN GERGER 20.130 16.430 20 336 1.020 5.350 10 2.650 158 1.300 170 500 9.900 2.050 28 20 362 1.400 3.500 80 200 60 35 160 200 130 5.970 2.900 GLBAI 6.000 4.000 KAHTA 38.000 19.000 SAMSAT 5.100 2.100 SNCK 2.600 390 TUT 3.500 900 TOPLAM 128.000 62.110 0 38 866 10.645 352 20.340 307 10 0 7.205 520 14.948 0 2.300 0 4 248.531

110

75 30 220

30 60 40 60

60 4.000 8.700 10

200 1.400 22

55 15 20 150

36 90 100 80 44

95

20

130

4 25

140

60

10

107

Tablo:H.1.1.1.2. 2002 Yl l Ve leler Baznda Tarla rnlerinin Ekili Ve retim Miktarlar (Ton )

LELER RNLER Buday Arpa avdar eltik Msr Nohut Kuru Fasulye K. Mercimek Fi Burak Culbant Ttn eker Pancar Pamuk Krmz Biber Susam Kuru Soan Kuru Sarmsak Patates Yonca

MERKEZ 150.660,0 58.536,0 72,0 29.200 8.400,0 104,0 5.683,2 603,8 1.855,0 7.110,0 4.875,0 51,0

BESN 47.299,0 54.557,5 80,0 2.250,0 1.428,0 6.420,0

ELKHAN GERGER 490,0 260,0 400,0 13,0 220,0 37,5 15.044,4 8.700,0 300,0 60,0 231,0

GLBAI 15.000,0 10.800,0 120,0 90,0 80,0 150,0 15,0 14.480,0

KAHTA 119.320, 54.000,0 330,0 4.800,0 9.570,0 25,0 980,0 12.250,0 20,0

SAMSAT 15.300,0 5.880,0

SNCK 4.680,0 741,0 220,0 16,5 40,0 150,0

TUT 6.300,0 1.665,0

TOPLAM 374.093,4 195.139,5 0,0 152,0 4.820,0 15.046,5 704,0 23.674,2 1.031,2 15,0 0,0 6.819,5 21.590,0 55.533,0 0,0 397,0 0,0 0,0 24,0 10.320,0

200,0 1.540,0 50,0 120,0 210,0

99,0 200,0 80,0 165,0 24,5 480,0

15,0 225,0 37.620,0 326,0 3.600 98,0

1.425,0

105,0

280

1.820,0

24,0 3.750,0

1.960,0

840,0

140,0

108

H.2.1.1.2.YEM BTKLER 2002 yl ierisinde Adyaman ilimizde Yem Bitkisi ekili alanlar Grafikte de grlecei gibi yle gereklemitir. Yonca 4.880 da, Fi 9.956 da, Slajlk Msr 8.860 da, Dier Yem Bitkileri 100 da olmak zere 23.796 da ekili gerekletirilmitir. Yine Adyaman merkez ilemizden Slajlk Msr iin 16 mracaat yaplm olup 14 proje onaylanmtr. Ekim alan 793 da olan projelerin toplam maliyet 71.972.742.560 Tl olarak belirlenmitir. Bu projelerden iftilerimize 14.394.548.512 Tl destekleme hak edii yaplmtr. Yonca ekimi ile ilgili 3 mracaat yaplm olup, bu 3 projede onaylanmtr. 41 da ekili yaplan projelerin toplam maliyeti 4.940.910.000 Tl olup, iftilerimize 1.482.273.000 TL hak edi dzenlenmitir. Adyaman ili Merkez lemizde yem bitkilerinden Fi iin Bahar dneminde 46 mracaat yaplm olup, bunlarn 44 tanesinin projesi onaylanmtr. Proje ekili alan 1716 da olup, toplam maliyeti 89.257.740.000 Tl olarak belirlenmitir. Bu erevede iftilerimize 17.665.839.000 Tl deme yaplmtr. Sonbahar dneminde ise 215 mracaattan 178i projelenmi olup, 7851 da ekili yaplmtr. 394.502.408.050 Tl toplam maliyet hesaplanmtr. Bu projelerden iftilerimize 78.900.481.610 Tl deme yaplmtr. Grafik : H.2.1.1.2.1.
2002 yl Yem bitkileri Ekilim Alanlar (Da)
DER 0% YONCA 21%

S. MISIR 37%

F 42%

H.2.1.1.3.ENDSTRYEL BTKLER Ttn :lin btn ilelerinde ekilii yaplan geleneksel rn ttn ilin en byk gelir kaynan oluturmaktadr. Ancak kota uygulanmas sonucu ekili alanlar ve retimi hzla dmektedir. lde dier bitkilerin ekonomik olarak tarmn yaplmad kra ve fakir topraklarda yetitirilmektedir. Ttn retiminde 15 000 aile 105 000 kii geimini salamaktadr. Ttn reticisine 2001 ylnda 14 000 000 000 000 TL deme yaplrken 2002 ylnda 22 000 000 000 000 deme yaplaca tahmin edilmektedir. Ekili alanlar 2002 ylnda 7 205 hektar ekim alan bulunurken 6 819,5 ton retim yaplmakta ve retilen ttnn ABD, Rusya, Polonya, Etyopya, Almanya, Romanya, Belika, Litvanya, ek Cumhuriyeti, Fransa, Macaristan, Ukrayna gibi lkelere ihra edilmektedir. Pamuk :Pamuk ilin yeni tarm rnlerinden biri olmasna ramen hzla ekili alan bulan bitkilerden biridir. lde 6 ilede ekili alan bulurken, sulu tarm alanlarnn artmas ve yre iftisinin bu bitkiyi tanmas ekili alanlarn artraca tahmin edilmektedir. 2002 yl iinde 14 948 hektar ekili alan bulunurken, 55 533 ton retim gereklemitir.

109

eker Pancar :Ekili alan snrl olan eker pancar Adyaman merkez ve glba ilelerinde retimi yaplmaktadr. 2002 yl ierisinde 520 hektar ekili alan bulunurken 21 590 ton retim gereklemitir. eltik :lde gda ve yem sanayinin nemli ham maddesi olan arpa, msr ve eltik retimini artrmak iin l Tarm Mdrl tarafnda projeler balatlm ve bunun sonucu olarak retimi hzla artmaktadr. 2002 ylnda 38 hektar ekili alan bulunurken, 152 ton retim geekletirilmitir. Dier bitkilerin ekili alanlar ve retim miktarlar aadaki tabloda gsterilmitir. Tablo :H.2.1.1.3.1 endstri bitkileri ekili ve retim alanlar RN CNS Ttn eker Pancar Pamuk Susam Patates eltik Toplam H.2.1.1.4.SS BTKLER Adyaman ilimizde Fritellaria imperialis (Alayan Gelin) limiz Merkezinde 30 dekar ve elikhan lemizde 16 dekar retim alannda retilmektedir. Yine Fritellaria persica (Adyaman Lalesi) Gerger ilemizde 3 dekar ve Sincik ilemizde 3 dekar olmak zere 6 dekar alanda retilmektedir. Toplam Ss bitkisi ekim alanmz 52 dekar olup 57.000 adet F. mperialis ve 18.000 adet F. Persica olmak zere toplam 75.000 adet retim gereklemitir. H.2.1.2.BAHE BTKLER H.2.1.2.1.MEYVE RETM Ekolojik koullara bal olarak Adyaman ilinde meyve retim miktarlar yllara gre deikenlik gstermektedir. 2002 ylnda 38 145,8 hektar alanda meyve retimi yaplrken, toplam tarm arazisi iinde ekili alanlar % 12.93 yer tutmaktadr. Antepfst :Adyamann en nemli meyvelerinden biridir. Antepfst rlerinin dikilmesi veya yabani melengi ve sakz aalarnn alanarak ekonomiye kazandrlmas sonucu elde edilen Antepfst, yre iftisi tarafndan benimsenmitir. lin tm ilelerinde yetitirilmekte olan Antep Fst 2002 ylnda toplam aa says 5.620.080 adet iken, 1126,3 ton retim gereklemitir zm :1950li yllarda Floksera zararlsnn etkisiyle hemen hemen bitmi olan baclk, son zamanlarda Amerikan Asma Analarnn kullanlmas ile yeniden canlanmtr. Trkiyenin en nl zm eitlerinden olan Peygamber zm Adyamanda yetitirilmektedir.2002 ylnda Adyaman ilinde yetitirilen toplam zm alan 10 402 hektar olup, 26 482 ton retim gereklemitir. Elma : 2002 yl Adyaman ilinde 32 425 adet golden, 8750 adet starki ve 21 640 adet dier eitler olmak zere toplam 62815 adet elma aac yetitirilirken, toplam retim 1259 ton olarak gereklemitir. Dier meyve eitlerinin aa saylar ve retim miktarlar aadaki tabloda verilmitir. RETM (TON) 6 819,5 21 590 55 533 397 24 152 84 515,5 EKL ALANLARI (HEK.) 7 205 520 14 948 2 300 4 38 25 010

110

Tablo :H.2.1.2.1.1. Yl l Ve leler Baznda Meyve Aalar Says Ve retim Miktarlar LELER RNLER Armut Ayva Elma Golden Elma Satarki Elma Dier Erik Kays Kiraz eftali Vine Zerdali A.Fst Badem Ceviz Dut ncir Nar T.Hurmas zm (Ha) Zeytin MERKEZ 8300 720 6900 5800 37400 37400 4830 8728 4235 17300 1056100 13600 5150 15825 16800 7600 3850 2900 14500 BESN 7000 330 650 650 15900 15900 425 1250 2200 3159200 6150 1050 250 3250 2500 1550 1550 4110 ELKHAN GERGER 9000 110 5600 6200 2800 2800 1500 1300 1500 17000 2200 3500 1600 1900 1200 2000 400 13300 2700 3100 7400 7400 250 1300 450 69800 5200 6800 6200 5350 4850 8 758 560 GLBAI 8600 640 14500 8500 3350 18025 18025 7050 2750 865 1400 753000 11300 5200 7400 3510 2400 72700 3300 KAHTA 9400 990 1200 1600 2600 2600 1040 2500 250 6700 96500 13300 5950 9800 16200 16900 3200 730 3300 SAMSAT 570 165 340 470 470 25 425 40 10680 60 690 1670 290 60 340 505 SNCK 2150 250 250 200 1100 1100 2080 250 150 2200 62800 870 1580 2050 1890 3050 50 219 80 TUT 1140 460 400 5200 5200 830 75 375 395000 8000 1540 2010 1780 1580 2600 205 TOPLAM 52460 2790 32425 8750 21640 90895 90895 18030 18578 7865 29800 5620080 60620 30830 45825 52150 40370 86018 10402 23055

Not (1): Aa says, meyve veren ve vermeyen yataki btn aalarn toplamn vermektedir. (2): Ba alanlar hektar olarak verilmitir.

111

Tablo :H.2.1.2.1.2. 2002 YILI L Ve LELER BAZINDA MEYVE AALARI SAYISI VE RETM MKTARLARI (TON) LELER RNLER Armut Ayva ElmaGolden Elma Stark Elma Dier Erik Kays Kiraz eftali Vine Zerdali A.Fst Badem Ceviz Dut ncir Nar T.Hurmas zm Zeytin MERKEZ 96 13 104 98 87 283 19 118 27 216 40 58 55 157 190 38 3 6000 116 BESN 71 4 7 7 63 162 2 8 25 516 32 13 5 40 13 2 3130 32,8 ELKHAN 175 0,4 141 159 121 38 4 7 5 0,5 1 52 42 18 10 600 GERGER 115 42 50 34 82 20 3 0,8 44 174 100 81 33 1600 3,3 GLBAI 150 9 325 175 78 71 238 29 56 4 15 320 130 99 32 23 30 270 12000 KAHTA 187 10 24 24 36 24 3 26 1 92 8 90 100 154 241 150 12 2100 16,5 SAMSAT 8 5 12 3 3 0,1 5 6 6 0,2 375 2,5 SNCK 32 3 3 3 10 11 2 0,5 25 2 7 26 25 22 21 422 0,3 TUT 7 6 5 72 34 1 1 234 36 24 25 26 24 255 TOPLAM 841 36,4 652 178 429 506 875 60 238 41,6 373 1126,3 398 543 546 647 319,2 287 26482 171,4

Not (1): Aa says, meyve veren ve vermeyen yataki btn aalarn toplamn vermektedir (2): Ba alanlar hektar olarak verilmitir.

112

H.2.1.2.2.SEBZE RETM Adyaman ili Gap projesi kapsamnda sulu tarma gemesi ile nemli sebze merkezlerinden biri olmaya aday iller arasndadr. retim deerleri bakmndan nemli sebzeler; domates, hyar, lahana, biber, patlcan, marul ve tarla sebzecilii olarak kavun karpuz yetitirilmektedir. Trkiye iindeki paylar itibaryla nemli sebzelere ait baz bilgiler verilmitir. Daha evvel susuz tarm alanlarnda ekimi gerekletirilen karpuz, giderek sulu tarm alanlarnda retilmektedir. zellikle kn tketilen mahalli eitlerden ambayat Karpuzu retimi azalmtr. Kn karpuz tketilir mi ? demeyin. Adyamanda retilen ambayat Karpuzu,kt koullara olduka dayankl, aromas ok lezzetlidir. Son yllarda meydana gelen karpuz fiyatlarndaki dalgalanmalar nedeniyle ilimizde de karpuz retim alanlarnda bir daralma meydana gelmitir. limizde ekilen nemli sebze trlerinden kavun karpuz ekili aln 2002 ylnda 2715 hektar olup, 62 143 ton retim meydana gelmektedir. lin 6 ilesinde retimi yaplp ilin en ok retilen sebze trlerindedir. Sebze rnleri arasnda en ok ekim alanna sahiptir. retilen domatesler, genellikle i piyasada tketilmektedir. Domates ekim miktar 2002 yl iinde 980 hektar olup, elde edilen verim 22.955 tondur. lde retilen sebze trlerinde biber yrede en ok tketilen seze tr olup, siviri biber dolmalk ve salalk olarak adlandrlmaktadr.2002 ylnda ilde 369.5 hektar alanda ekim yaplm, 3938 ton retim gereklemitir. lde retilen dier sebze eitleri tablo H.2.1.2.2. 1ve 2de ekili alanlar ve retim miktarlar verilmitir. RT ALTI SERACILIK : limizde rt Alt Seraclk almalar erevesinde 1 dekar cam sera , 20,79 dekar Toplam Plastik Sera ve 12,6 dekar Yksek Tnel olmak zere Toplam Sera alanmz 34,59 dekardr.

113

Tablo :H.2.1.2.2.1. 2002 Yl l Ve leler Baznda Sebze rnlerinin Ekili Ve retim Miktarlar (Hektar ) LELER RNLER Lahana-Beyaz Marul-Gbekli Maydanoz Kabak Sakz Balkaba Hyar Patlcan Bamya-Taze Domates Sivri Biber ar Dolmalk Bibe Salalk Biber Karpuz Kavun Taze Fasulye Taze Brlce Kuru Sarmsak Taz Kuru Soan Havu MERKEZ 30 30 4,5 7 2,5 34 85 15 335 15 47 10 440 210 2 133 278 7 BESN ELKHAN GERGER GLBAI 10 72 50 130 2 50 20 1000 300 12 28 0,1 0,3 0,5 1 3 10 1 3 3 13 2 0,5 40 45 98 3 27 8 20 15 12 75 0,2 0,5 0,2 18 26 240 1 24 5 8 3 14 5 28 KAHTA 0,4 20 180 1 135 7 65 5 180 450 3 1 103 SAMSAT 0,2 1,5 2,5 8 2 0,5 170 25 2 SNCK 0,1 0,9 1 3 1 1 1 0,3 10,8 50,7 TUT 0,3 0,2 0,1 25 3 21 5 40 35 1 7 103 152 TOPLAM 30 30 7,8 18,6 3,3 212,4 395,5 16 980 37 257,5 75 1707 1008 42 3,3 276,8 729,7 7

Kaynak: Tarm l Mdrl

114

Tablo : H.2.1.2.2.2. 2002 Yl l Ve leler Baznda Sebze rnlerinin Ekili Ve retim Miktarlar (Ton ) LELER RNLER Lahana-Beyaz Marul-Gbekli Maydanoz Kabak Sakz Kabak Bal Hyar Patlcan Bamya Domates Sivri Biber ar Dolaml Biber Salalk Biber Karpuz Kavun Taze Fasulye Taze Brlce T kuru Sarmsa Ta Kuru Soan Havu Krmz Turp MERKEZ 810 810 117 189 37 782 1147 79 9045 150 517 130 12320 3150 12 650 3792 175 493 BESN 240 1296 1000 2990 24 500 200 29000 2700 95 700 8 ELKHAN GERGER GLBAI 2 6 6 20 36 180 11 27 18 192 11 36 10 800 585 1862 30 270 144 360 69 70 850 9 8 11 3 306 338 5280 11 240 55 200 48 105 41 710 5 KAHTA 9 440 3780 5 3645 77 780 70 5400 8100 5 7 854 7 SAMSAT 4 30 50 160 20 6 196 500 24 5 SNCK 2 10 12 39 10 10 5 0,6 76 760 2 TUT 6 5 1 625 60 420 50 400 350 25 56 496 1830 30 TOPLAM 810 810 182 463 47 4309 7008 84 23621 383 2750 805 47285 14858 265 5,6 1435 9412 175 570

Kaynak:tarm l Mdrl

115

H.2.2.HAYVANSAL RETM H.2.2.1.BYKBA HAYVANCILIK Hayvanclk sektrnde arzulanan verim artnn salanmasnda mevcut genetik kapasite, suni, tabii tohumlama uygulamalar ile artarken, bu konuda bakm, beslenme artlarnn iyiletirilmesi, ve eitli girdi fiyatlar ile rn fiyatlar arasndaki dengenin korunmas hususlar nemini srdrmektedir. Tarm yaplmayan marjinal alanlarda hayvansal protein ihtiyac, Kei yetitiricilii ile karlanmaktadr. Son yllarda ahr hayvanclna doru iftinin yneldii gzlenmektedir. Gap daresi ile ortaklaa yrtlen alma kapsamnda iftilerimize , zellikle dalk alanlarda orman kylsne ynelik yaplan almalar kapsamnda, iftilere alternatif bir gelir kayna salanmas amalanmtr. Proje kapsamnda 50 adet saanen keisi ve 2 teke datm yaplmtr. Gap Blge Kalknma idaresi ile Glba ilemizde yrtle projede, St Toplama Birliine ye iftilerine 6.600 kg fi tohumu verilerek yem bitkisi ekim alanlarnn artrlarak daha dengeli st retiminin tevik edilmesi amalanmtr. Adyaman ilinde verimli rklarn gelitirilmesi amacyla verimi dk yerli rklarn, verimi yksek Holstein, Brown Swiss ve Simental rk damzlklarla suni tohumlamas yaplarak daha verimli melez rklarn elde edilmesi amalanmaktadr. Suni tohumlama merkez ve ilelerde toplam 2563 adet inek suni olarak tohumlanmtr. lke hayvanclmz gelitirme abalarna tm hayvanlarmzn kayt altna alnmas esasna dayanan nsoykt Projesiyle hayvan saysnn arttrlmas ve damzlk sr ihtiyacnn Yurtii kaynaklardan karlanmas amalanmaktadr. Bu uygulama ile gelecekteki Pazar koullarna uygun nitelikli damzlk hayvanlarn yetitirilmesi, hayvan hareketlerinin kontrol altna alnmas, Suni Tohumlama faaliyetlerinin disipline edilmesi, hayvan sal ve koruyucu salk hizmetlerinin de kolaylkla yaplabilmesini salayacaktr. n soy kt uygulama talimat erevesinde limiz Merkez ve lelerinde 1684 iletmede 2654 dii, 7 erkek toplam 2661 bykba hayvan kayt altna alnmtr. 2002 Yl ierisinde ilimiz genelinde koruyucu amala, aada ad ve uygulanan hayvan says belirtilen alama almalar yaplmtr. 2002 Yl ierisinde ilimiz genelinde hastalk taramas yaplan hayvan nevi ve miktarlar aaya karlmtr.

116

Tablo: H.2.2.1.1. AININ ADI AP EK BOTLSMUS ENTEROTOXEM ENF.HEP.NEC. BR.MELTENSS(Gen) BR.MELTENSS(Ergin) THELEROSE NEWCASTLE UYUZ RUAM YANIKARA ANTRAX AGALAXIA DFTER-EK KUDUZ DSTEMPER UYGULANAN HAYVAN NEV B.BA K.BA K.BA B.BA K.BA K.BA K.BA K.BA B.BA KANATLI B.BA K.BA T.TIRNAK B.BA B.BA K.BA KANATLI KPEK KPEK MKTARI 35.278 8.138 8.900 2.035 15.550 18.900 26.766 8.011 1.372.600 450 100 1.250 150 8.900 46 8

Sonbahar dnemi ap alamas ile birlikte yaplan dier i ise bykba hayvanlarmzn kpelenmesi ve kayt altna alnmasdr. Bu almamzla ilimizdeki yaklak 45.000 B.ba hayvan kayt altna alnarak, kimlik verilmitir.

le Ad Merkez Besni elikhan Gerger Glba Kahta Samsat Sincik Tut Toplam

Tablo: H.2.2.1.2. Hayvansal Varl Durumu (2002 Yl) Sr Koyun K.Kei At Katr 19.727 7.425 2.916 16.065 5.994 21.680 1.299 7.926 2.850 85.802 82.535 49.627 7.973 15.000 13.965 39.650 7.160 8.500 6.250 230.660 24.515 30.453 6.700 29.000 36.850 16.300 170 14.570 4.310 162.868 1.255 1.030 244 2.165 580 370 5 440 201 6.111 385 179 420 280 265 850 343 2.966

Eek 2.340 1.402 241 1.400 573 2.100 85 440 513 9.094

117

Tablo: H.2.2.1.3. Hayvansal retim Durumu (2002 Yl) RN ADI RETM MKTARI DEER (1000TL)

Et St Yourt Peynir Tereya Yn Kl Bal Balmumu Hayvan Gbresi K.Evcilerin Eti K.Ba Deri B.Ba Deri Yumurta TOPLAM

4.501 Ton 33.591 Ton 28.552 Ton 4.479 Ton 672 Ton 346 Ton 361 Ton 18 Ton 297.625 Ton 542 Ton 108.977 Adet 18.728 Adet 52.990.000 Ton

13.503.000.000 10.077.300.000 9.993.200.000 7.614.300.000 2.016.000.000 415.200.000 1.624.500.000 108.000.000 2.976.250.000 813.000.000 435.908.000 280.920.000 2.914.450.000 52.772.328.000

H.2.2.2.KK BA HAYVANCILIK Kk ba hayvanclk ile ilgili hayvan varl, retim ve dier bilgiler tablo H.2.2.2.1de verilmitir. Tablo :H.2.2.2.1 e-HAYVANCILIK Byk Ba Hayvan Kk Ba Hayvan Geimini Hayvanclk Projesinde Temin Eden Aile HAYVAN SAYISI (Bykba-Kkba) Sr Koyun K.Kei At 14.500 46.345 17.381 600 4.195 32.545 15.755 1.215 2.915 7.973 6.702 320 6.765 12.560 4.306 1.020 8.369 21.115 32.031 910 15.150 53.720 16.090 1.113 627 5.081 536 20 5.050 10.210 14.850 550 3.572 61.143 8.270 197.819 6.370 112.021 475 6.223 61.143 309.830 28.000

le Ad Merkez Besni elikhan Gerger Glba Kahta Samsat Sincik Tut TOPLAM

Katr 250 885 270 850 520 680 10 430 380 4.275

Eek 320 860 180 650 250 420 50 580 320 3.630

118

HAYVANSAL RETM DURUMU (2002 Yl) RN ADI RETM MKTARI ( TON) DEER (1000TL) Et St Yourt Peynir Tereya Yn Kl Bal Balmumu Hayvan Gbresi K.Evcilerin Eti K.Ba Deri B.Ba Deri Yumurta Toplam H.2.2.3.KMES HAYVANCILII (KANATLI RETM) Tablo H.2.2.3.1 Hayvan Cinsi Hayvan Mevcudu (adet) Tavuk Hindi rdek Kaz Toplam 444 800 38 400 5 100 4 700 493 000 4.501 235.704 200.349 125.709 4.714 370 80 495 16 508.040 64.317 16.458 3.165 27.006.000 70.711.200 70.122.150 188.563.150 23.570.000 555.000 24.000 3.465.000 48.000 914.472.000 514.536.000 296.244.000 348.150 2.109.665.000

limizde kmes hayvancl nemli yer tutmakla beraber, deneme amal deve kuu retimine de iki zel iftlikte balanmtr. H.2.2.4.SU RNLER limiz Baraj Glleri, Doal Gller, Akarsular ve Kaynak Sular ile ok byk bir su potansiyeline sahiptir. Bu sularn pek ou Kltr Balkl yapmaya msaittir. 2001 yl sonu itibariyle yzer a kafeslerde Alabalk Yetitiricilii yapmak iin bavuruda bulunup projesi onaylanan 8 mteebbis bulunmaktadr. Bu mteebbislerden 3 tanesi retime balamtr. Bu tesislerden biri Glba lemizde Ky Alabalk Tesisi, dier ikisi ise Kahta lemizde Akta Alabalk ve Gzelay Alabalk Tesisleridir. Ayrca Glba lemize bal Harmanl Beldesinde havuzlarda Alabalk Yetitiricilii yapan Harmanl Alabalk Tesisi bulunmaktadr. Tesis 1989 ylndan beri faaliyettedir. Onaylanp faaliyete gememi olan 5 adet daha yzer a kafeslerde Alabalk Yetitiricilii yapan iletmeler bulunmaktadr. Atatrk Baraj Gl 21 avlak sahasna sahiptir. Bu sahalarn 10u anlurfada, 11i de Adyamanda bulunmaktadr. Bu avlak sahalarn her birinin avlanma hakk, avlak sahas snrlarnda

119

ikamet eden balklarn aralarnda kurmu olduu kooperatiflerin o avlak sahasn ihale yolu ile kiralanmas art ile kendilerine aittir. 2002 yl su rnleri retim miktar kg nci kefali 54.460 kg, Karabalk 94.690 kg, Sazan 198.490 kg, Yayn 22.400 kg, Ylan Bal 12 300 kg, Alabalk 24 065 kg, Kefal 50 340 kg Dierleri 23 300 kg olup toplam retim miktarlar 480 045 kg olarak gereklemitir. retim miktarlar aada ki tabloda grlmektedir. Tablo: H.2.2.4.1. rn cinsi Alabalk nci Kefali Karabalk Kefal Sazan Yayn Ylan Bal Dierleri Toplam H.2.2.5.KRK HAYVANCILII Adyaman ilinde krk hayvancl yaplmamaktadr. H.2.2.6.ARICILIK VE PEK BCE YETTRCL limizde ipek bcekilii yaplmamakla birlikte arclk faaliyetleri hzla gelimektedir. zellikle orman ve Mera alanlarnda byk tahribat yapan kei yetitiriciliiyle geimini salayan iftiler arl kovan verilmesi ile kei yetitiriciliinden vazgemeleri ve daha karl bir faaliyet olan arclk ile geimlerini salamalar hedeflenmitir. Bu dorultuda ilimizde 2002 yl itibaryla 35 040 adet ar kovan mevcut olup 361 ton bal retimi yaplmtr. Tablo H.2.2.6.1 ARICILIK Fenni Kovan Says 35.650 Kara Kovan Says 2.250 Geimini Arclkta Temin Eden Aile Says 1.000 H.3.ORGANK TARIM Organik Tarm, ekolojik sistemde hatal uygulamalar sonucu kaybolan doal dengeyi yeniden kurmaya ynelik, insana ve evreye dost retim sistemlerini iermekte olup, esas olarak sentetik kimyasal tarm ilalar, hormonlar ve mineral gbrelerin kullanmn yasaklamas yannda, organik ve yeil gbreleme, mnavebe, topran muhafazas, bitkinin direncini artrma, doal dmanlardan faydalanmay tavsiye eden, btn bu olanaklarn kapal bir sistemde oluturulmasn neren, retimde sadece miktar artnn deil ayn zamanda rn kalitesinin de ykselmesini amalayan alternatif bir retim eklidir. limizde almalar balatlm olup,Organik Tarm yaplacak alanlar tespit edilmekte ve bir an evvel ifti Birlikleri Oluturulmas gerekmektedir. limizde kamuya ait tarmsal iletme mevcut olmayp, kalknmada ncelikli iller arasnda yer almakta olup uygulanmakta olan tevikler ile KOB teviklerinin tamammda yararlanmaktadr. Miktar (kg) 24 065 54 460 94 690 50 340 198 490 22 400 12 300 23 300 480 045

120

H.4.2.ZEL LETMELER Adyaman ili tarmsal sanayi iletmeleri Tablo: H.4.2.1. LETMENN ADI Vetal A.. Gl Yem Fabrikas Elveren Ticaret Pakst Fabrikas GAP St Merve Kp eker Gneoullar Ticaret Gl Un Fabrikas Ko Un Fabrikas Bozbaak Un Fab. Burak Un Fabrikas Mutlu Un Fabrikas Yurdakul Un Fab. Gl Makarnaclk Ta Gda Fabrikas etinkaya Un Fab. Balclar Un Fabrikas etin Un Fabrikas zdostlar Un Fab. GAP Un Fabrikas zkanlar Un Fab. Grcihan Un Fab. Sonu Un Fabrikas Sinan Un Fabrikas Civ-Kur Dou elik Ltd.ti. Sonu rr ESKO A.. Gl Tekstil Fab. Turanl Tekstil Evren Tekstil Babadan Tekstil Beta A. Tekska A. Adyaman Tekstil Fab Geas Tekstil Gney plik Fabrikas Mjde plik Fabrikas FAALYET ALANI Veteriner Alar Yem Yem St Mamulleri St Mamulleri Kp eker Kp eker Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Un-kepek Civciv ve Yumurta Zirai Alet rr plik plik plik plik plik plik plik plik plik plik plik RETME BALAMA TARH 1994 1993 1996 1980 1996 1994 1997 1991 1987 1991 1994 1995 1992 1994 1994 1995 1996 1995 1995 1996 1996 1996 1995 1991 1995 1997 1996 1989 1997 1998 1989 1988 1995 1993 1997 1996 1989 1983 RETM KAPASTES 36.000.000 Doz 86.000 Ton 25.000 Ton 6.500 Ton 70 Ton 1.000 Ton 750 Ton 70.000 Ton 65.000 Ton 43.000 Ton 40.000 Ton 40.000 Ton 37.000 Ton 35.000 Ton 34.000 Ton 30.000 Ton 30.000 Ton 30.000 Ton 30.000 Ton 30.000 Ton 31.000 Ton 30.000 Ton 27.000 Ton 29.000 Ton 4.500.000 Adet 5.000 Adet 8.000 Ton 39.000 Ton 8.000 Ton 7.000 Ton 6.000 Ton 3.500 Ton 3.000 Ton 1.810 Ton 750 Ton 350 Ton 300 Ton 300 Ton

H.5.TARIMSAL FAALYETLER H.5.1.PESTST KULLANIMI limizde grlmesi muhtemel 5 yabanc ot, 15 bitki hastal ve 37 bitki parazit ve zararllar olmak zere toplam 57 konuda mcadele almalar yrtlmtr. Ayrca, tahmin ve uyar, entegre

121

mcadele, i ve d karantina, zirai ila-alet bayi ruhsatlandrlmas ve kontrolleri ile Zirai mcadele alet-makine destei konularnda faaliyetler gerekletirilmitir. Projeli Devlet-Devlet Yardm Mcadeleleri :Bunlar, sne ve yerli ekirge olmak zere iki konu olup, tm girdiler devlet tarafndan karlanmaktadr. Sne Mcadelesi : 2002 yl klak srvey almalarna istinaden, 2003 yl iin programa alnan saha 1.100.000 dekar olmasna karn, 2002 ylnda yaplan kaba, kymetlendirme ve nimf srveyleri sonucunda 1.096.333 da. uakla, 90.000 da. yer aletleri olmak zere toplam 1.186.333 dekar alanda ilal mcadele yaplmtr. 152.925 lt. ila kullanlarak tamamlanan bu mcadele neticesinde Milli Ekonomiye 111 Trilyon katk salanmtr. Yerli ekirge Mcadelesi : limizde yerli ekirge uzun yllardr mevcut olmasna karn, ilk olarak 1992 ylnda ilal mcadelesi yaplmtr. 2002 ylnda 5000 dekar programa alnm olup, 15 kyde 930 dekarlk alan ilalamas yaplm olup, milli ekonomiye 128.635.692.584 TL katk salanmtr. Ambar Zararllar le Mcadele: Hububat ve baklagillerde delme ve kemirme suretiyle kayplara neden olan ambar zararllarna kar 2002 ylnda bugne kadar alminyum fosfit etkili maddeli tablet formundaki fumiganttan 20.520 gram kullanlarak 1000 ton buday, 45 ton arpa 32 ton mercimek ve 27 ton nohut fumige edilmitir. Tohum Temizleme Hizmetleri : Hububatta grlen Srme ve Rastk hastalklarna kar 2001 ylnda sabit ve seyyar selektrlerle 1.600 iftimize ait 5.000 ton tohumluk buday temizlenerek ilalamas yaplmtr. Bunun haricinde iftilerimize ait selektrlerle de 15.000 ton olmak zere toplam 20.000 ton tohumluk buday selektrlerden geirilerek ilalanm ve ekime hazr hale getirilmitir. Entegre Mcadele almalar: Tarmsal Aratrmalar Genel Mdrlnce 1995 ylndan beri 16 nemli rnde (buday, msr, pamuk, patates, nohut, mercimek, rt altnda yetitirilen sebzeler, narenciye, elma, eftali, fndk, kiraz, zeytin, ba, antepfst ve kays) uygulanan Entegre Mcadele; zararl trlerin (hastalk, zararl ve yabanc ot ) poplasyon dinamikleri ile evre ilikilerini dikkate alarak, uygun olan btn mcadele metotlarn ve tekniklerini uyumlu bir ekilde kullanarak, bunlarn poplasyonlarn ekonomik zarar seviyesinin altnda tutan bir zararl ynetimi sistemidir. Bunlardan Nohut Entegre Projesi; Merkez, Hasankendi kynde 10 dekar ve Lokman kynde 50 dekar olmak zere toplam 60 dekar sahada. Ba Entegre Projesi; Besni lemize bal Akpnar kynde 10 dekar ve Glba ilemize bal Belren kynde 20 dekarlk olmak zere toplam 30 dekarlk bada. Antepfst Entegre Projesi; Besni lemize Bal Akpnar Kynde 200 aalk bahede. Buday Entegre Projesi; Merkez ilemiz Kutepe Kynde 90 dekarlk sahada, Pamuk Entegre Projesi: Merkez lemiz Bozhyk kynde 250 dekarlk sahada. rtalt Sebze Yetitiriciliinde Entegre Mcadele Projesi : Tut ilemiz Yaylml kynde 1000 m2 lik alanda uygulanmtr. Tahmin Ve Erken Uyar almalar: Elma Kara Lekesi ve Elma Kurdu mcadelesinde Tahmin ve Uyar almas merkez kkkrg kynde 100 aalk bahede uygulanm olup 400 aaca hitap etmitir. Ba Mildiys ve Ba Salkm Gvesi mcadelesinde Tahmin ve Uyar almas ise; yine ayn kyde 5 da. bada uygulanm olup 1.000 da. lk ba sahasna hitap etmitir. 2002 Yllar Arasnda l Snrlar inde Kullanlmakta Olan Zirai Mcadele lalarnn Yllk Tketimini miktar (Ton). Tablo :H.5.1.1.

122

Zirai Mcadele lacnn Grup Ad nsekdisitler Herbisitler Fungisitler Rodentisitler Nematositler

Kullanlan Miktar (Ton) 170.765 90.125 83.534 0.1 0.21

Kullanld Alan (ha) 1.6-1.7 1.6-1.7 1.6-1.7 1.6-1.7 1.6-1.7

Kaynak: Tarm l Mdrl Bitki Koruma ubesi H.5.2.GBRE KULLANIMI Adyamana ait gbre tketimi miktar aadaki gibidir. Adyaman li 2002 Yl Gbre Tketimi ( Ton ) Tablo :H.5.2.1. GBRENN CNS RE DAP %26 AN %33 AN %21 AS 20 20 0 20 20 0 %1 ZN 15 15 15 25 5 0 T.S.P. TOPLAM Kaynak: Tarm l Mdrl TKETM MKTARI ( TON ) 6 123 2 206 21 999 4 435 131,65 13 566 1 333 117 4 17 49927,65

123

(I) MADENCLK I.1.MADEN KANUNUNA TAB OLAN MADENLER VE TA OCAKLARI NZAMNAMESNE TAB OLAN DOAL MALZEMELER Adyaman Maden kaynaklar bakmndan zengin bir ldir. Bu kaynaklardan ham petrol, kmr, imento, mermer, tula-kiremit ham maddeleri, manganez, demir, bakr cevherleri, Fosfat, Maden suyu ve kaplca suyudur. Tablo :I.1. MADENCLK DURUMU lden Bulunan Maden Sahas 39 letme Ruhsatl Maden Sahalar Arama Ruhsatl Maden Sahalar Maden Cinsleri 39 39 1- Mermer 2- Kmr 3- Krom 4- Tras 5- Fosfat MADEN YATAI YER

MADENN ADI Tula Kiremit Demir Bakr-Kmr-inko Kire Ta Kil Tras Manganez Kmr Fosfat

Merkez le Hasanck Beldesi elikhan lesinde elikhan lesinde Glba ve Merkez Brgenek Ky Glba ve Merkez Brgenek Ky Glba ve Merkez Brgenek Ky Glba lesinde ve Meryemua Ky Yata Glba lesinde Tut lesinde GENEL TOPLAM

MKTARI (TON ) 24.000.000 31.000.000 55.000 403.000.000 190.000.000 420.000.000 4.500 53.094.000 8.370.260 1.129.523.760

I.1.1.SANAY MADENLER Tablo :I.1.1. Merkez-Bykkavakl Samsat-Kzlpnar ve Zurha Bayr Kahta-narck ve Kra Glba-Gksu Alvyonlar Glba Tula-Kiremit Hammaddesi (Kil) 8.000.000 (Kaynak) 6.000.000 (Kaynak) 8.000.000 (Kaynak) 3-5 Milyon (Kaynak) 300.000 (Gr+Muh) Tula ve Kiremit Topra -

124

I.1.2.METALK MADENLER Adyaman li maden kaynaklar bakmndan olduka zengin bir potansiyele sahiptir. Tablo :I.1.2. Bulunduu Yer Rezerv (Ton) Kalite / Toner Dier Bilgiler Bakr elikhan-inindere nemsizdir. elikhan-Karlk325.000 Saha allmaldr Kran Demir elikhan-Bulam 31.062.500 % 28,55 Fe Cevher Minerali (Gr+Muh) % 2,01 P2O5 Apatitli Manyetit elikhan-Kren Ky 2.000 (Muh) Cevher Minareli Pirit+Pirotin Manganez Glba-Meryemua 4.500 (Gr+Muh) % 28,19-39,25 Mn % 0,78 Fe 7.500 (Gr+Muh) % 26,66 Mn Merkez-Kk Hacvert Besni-Belveren- elik 4.800 (Gr+Muh) % 31,83 Mn, Ky % 28,43 SiO2 Besni-Belveren4.800 (Gr+Muh) % 31,83 Mn, elikderesi mevkii % 28,43 SiO2 Dut-Gmkhan Kalnlk: 1 m Uzunluk : 30 m 200 m Fosfat Besni-nidere 800.000 (Mmkn) % 10 P2O5 Besni-Tutky 8.400.000 % 10 P2O5 (Mm+Muh) elikhan-Bulam 69.277.454 % 28,56 Fe (Gr+Muh+Mm) % 2,01 P2O5 Glba-Perveri250.000 (Mmkn) % 5 P2O5 Pembeli Ky Heyik Seyrek Nodller Kalnlk: 0,30 m nemsizdir 0,50 m 1,20 m Palanl Kalnlk: 0,5 m % 1 P2O5 nemsizdir Kerkiin Kalnlk:0,65-1,30 m % 2.17-4.43 P2O5 nemsizdir Besni-Bekirbey Kalnlk: 4 m % 2,2 P2O5 nemsizdir Besni-Uzunkuyu Kalnlk: 2 m % 5,2 P2O5 nemsizdir

125

I.1.3.ENERJ MADENLER Tablo:I.1.3.1.79 Kmr (linyit) Glba-Peveri-Akyer 300.000 (Gr) mevkii Orijinal Kmrde; % 28.5 C, %21,25 Kl, %50,25 Su, Aa Kalori 1.747 Kcal/kg

Zaman zaman retim yaplmtr.

Adyaman linde en nemli yer alt zenginlii petroldr. zel sektr retimiyle birlikte lkemiz ham petroln % 50sinden fazlas Adyaman blgesinde retilmektedir.Toplam 15 sahada bulunan 155 kuyudan gnlk ortalama 16.000 varil/gn ham petrol retimi gerekletirilmektedir. retilen ham petrol BOTA kanal ile TPRAa satlarak deerlendirilmektedir. Adyaman Blgesinde ham petroln dnda doal gaz retiminin de gerekletirildii 1 adet kuyu bulunmakta ve gnlk 400 m3/gn gaz retilmektedir. retilen gaz kullanlmaktadr. Adyaman istasyonunda ve TPAO Blge Mdrl tesislerinde

Yllar itibariyle ham petrol retiminde azalmalar grlmektedir. 1999 yl retimi bir nceki yla gre % 20,4 , 2000 yl retimi ise 1999 yl retimine gre % 16,1 azal gstermitir. Ayn ekilde 2000 yl retimi 1998 yl retimine gre % 39,8 azalma gstermitir. Blgede zel sektr retimleri de bulunmakla birlikte yllk retimleri 1.000.000 varil/yl dr. I.1.4.TA OCAKLARI NZAMNAMESNE TAB OLAN DOAL MALZEMELER Adyaman linde Ta Ocaklar Nizamnamesine tabi olarak yaklak 33 adet Ta-Kum-akl oca mevcuttur. I.3.CEVHER ZENGNLETRME limizde Maden Kanununa tabi olarak cevher zenginletirme almalar bulunmamaktadr. I.4.MADENCLK FAALYETLERNN EVRE ZERNE ETKLER Maden Kanunu ve Ta Ocaklar Nizamnamesine gre alan kalker (kireta) ocaklarnda hafriyat yaplmakta olup, patlayc madde kullanlmaktadr. Kum-akl ocaklarnda ise patlayc madde kullanlmamaktadr. I.5. MADENCLK FAALYETLER SONUCUNDA ARAZ KAZANIM AMACIYLA YAPILAN REHABLTASYON ALIMALARI limizde, Maden Kanunu ve Ta Ocaklar Nizamnamesi kapsamndaki faaliyetlerin ekonomik mrlerinin tamamlanmasna mteakiben evreye vermi olduklar tahribatlarn rehabilitesi amacyla yaplan almalar yetersiz kalmakla birlikte yinede faaliyet sahipleri tarafndan bozulan arazilerin rehabilitesi ve yeniden doaya kazandrlmas almalar devam etmektedir.

126

(J) ENERJ J.1.KAYNAKLARINA GRE ENERJLERN SINIFLANDIRILMASI J.1.1.BRNCL ENERJ KAYNAKLARI J.1.1.1.GNE ENERJS Enerji fiyatlarnn hzla trmand, fosil yakt rezervlerinin tkenmekte olduu ve zellikle btn dnyada gelimek iin gereksinilen enerji miktarnn artt bir dnemde gne enerjisinde yararlanmay salayacak bir programn belirlenerek uygulanmas konusu nem kazanmaktadr. limizde gne enerjisinden genellikle scak su salamak amacyla yararlanlmaktadr. J.1.1.2.RZGAR ENERJS Atmosferde bol ve serbest olarak bulunan yenilenebilir ve temiz bir enerji kayna da rzgar enerjisidir. ldeki ortalama rzgar hz 2.4 m/sn.dir. Bu konuda ilde yaplan herhangi bir alma yoktur J.1.1.3.SU ENERJS Adyaman ilinin denize kys bulunmadndan, bu enerjiden yararlanlmamaktadr. J.1.1.4.BYOGAZ ENERJS limiz snrlar ierisinde biyogaz enerjisi retimi yapan nite bulunmamaktadr. J.1.1.5.BiYOMAS ENERJS limizde byomas enerjiden yararlanlmamaktadr. J.1.1.6.ODUN limizde sanayi ve stmada kullanlan odum miktar 30.000-32.000 ton civarndadr. limizde odun ihtiyac bozuk meeliklerin budanmas ile bir ksm elde edilirken, byk bir ksm evre illerinde temin edilmektedir. Bunun haricinde kavak ve dier meyve aalarnn budanmas ile ilin odun ihtiyac temin edilmektedir. J.1.1.7.KMR Adyamanda linyit cinsinde bir adek iletme olup toplam rezervi 201.000 ton/yl olark hesaplanm, kalori deeri olduka dk olup 1500 cal civarndadr. Adyaman ili snrlar ierisinde ok sayda kmr rezervi olup ekonomik olmadklarndan iletilmemektedirler. retilen soykan kmrleri daha ok sanayide kullanlmaktadr. lde kullanlan kmrler linyit cinsinden olup, toplam 32.000 ton civarndadr.ilde tketilen kmrlerin s deerleri 6 000-7500 kcal/kg arasnda deimektedir. J.1.1.8.PETROL (FUEL-OL, MOTORN, ASFALT, BENZN, LPG) lkemiz genelinde karlan ham petroln % 60na yakn ksm Adyamandaki kuyulardan elde edilmektedir. Ancak son yllarda yeni petrol kuyularnn almas yavaladndan retimde de buna paralel bir dme gzlenmitir.

127

Petrol retimi sadece TPAO tarafndan deil, blgede faaliyette bulunan zel sektre ait iletmeler tarafndan da yrtlmektedir. Aada tabloda yer alan petrol verilen retim deerleri sadece TPAOnun retimlerini iermektedir. zel sektr retim miktar yaklak 1.000.000 varil/ yl dr. retilen ham petrol Bota kanal ile TPRAa satlarak deerlendirilmektedir. J.1.1.9.JEOTERMAL ENERJ l snrlar ierisinde jeotermal enerji bulunmamaktadr. J.1.1.10.DOALGAZ ENERJS Adyaman TPAO da gnlk 400 m3 gaz retilmektedir retilen gaz Adyaman istasyonlarnda ve blge tesislerinde kullanlmaktadr. retilen ham petrol Bota kanal ile TPRAa satlarak deerlendirilmektedir. J.1.2.KNCL ENERJ KAYNAKLARI J.1.2.1.TERMK ENERJ l snrlar ierisinde termik enerji santralleri bulunmamaktadr. J.1.2.2.HDROLK ENERJ Yurdumuzun ve ilimizin en nemli hidroelektrik santrali Atatrk baraj zerinde kurulmu olup kurulu g 2400 MW, enerji retimi 8900 GWh dr. Atatrk baraj GAP projesi kapsamnda dnldnde proje tamamlandnda, ylda toplam 52.94 milyar metrekpten fazla su aktan Frat ve Dicle nehirleri zerindeki tesislerle, Trkiye toplam su potansiyelinin % 28.5i kontrol altna alnacak, ukurovann 4.5 kat olan 1.7 milyon hektarn zerinde arazinin sulanmas ve yaklak 7500 megavatlk kurulu g kapasitesiyle ylda 27 milyar kilovat saatlik hidroelektrik enerjisi retilmesi salanacaktr. Planlanan toplam sulama alan, Trkiyede ekonomik olarak sulanabilir toplam alann % 20sine ve toplam yllk elektrik retimi, Trkiyede ekonomik olarak gerekletirilebilir elektrik enerjisi potansiyelinin % 22sine edeerdir. lkemiz enterkonnekte sistemine giren enerjinin nemli bir blmn retmekte olan Karakaya ve Atatrk Barajlar ile birlikte 1999 ve 2000 yllarnda iletmeye alnan Kralkz, Karkam, Dicle ve Birecik barajlarnda gerekletirilen toplam hidroelektrik retimi, tesislerin alndan 2001 sonuna kadar (kmlatif olarak) yaklak 184 milyar kilowatsaat olmutur. Bu miktar retim deeri olarak yaklak 11 milyar dolara eittir. Alternatif kaynaklar cinsinden ifade edilecek olursa, GAPn toplam elektrik retimi yaklak 46 milyon ton fuel oil veya 35.5 milyar m3 doal gaza edeerdir. 2001 yl iinde GAP barajlarnn rettii hidrolik enerji (yaklak 11.5 milyar kilowatsaat), Trkiyenin toplam hidrolik enerji retiminin de yaklak yarsn oluturmaktadr. Ayn dnemde Trkiyenin 123 milyar kilowatsaatlik toplam enerji retiminde (termik, hidrolik ve rzgar) GAPn pay ise % 9.3 olmutur. J.1.2.3.NKLEER ENERJ l snrlar ierisinde nkleer enerji santralleri bulunmamaktadr. J.2.ENERJ TKETMNN SEKTRLERE GRE DAILIMI Kullanm yerlerine gre elektrik enerjisi tketimi Tablo :J.2.1 verilmitir (2002).

128

Tablo :J.2.1. elektrik tketiminin sektrlere gre dalm ve tketim deerleri (TEDA l Mdrl 2002). ABONE GRUBU J.2.1.MESKENLER J.2.2.TCARET J.2.3.SANAY J.2.4.RESM DARELER J.2.5.DER TOPLAM ABONE MKTARI SAYISI(AD.) ORANI(%) 112.588 87,03 10.219 7,90 1.786 1,38 1.426 1,10 3339 2,59 129.368 100 TKETM(kwh.) MKTARI(kwh.) ORANI(%) 119.822.784 23,10 16.128.912 3,11 210.184.876 40,52 101.280.414 19,53 71.252.633 13,74 518.669.619 100

J.3.ENERJ TASARRUFU LE LGL YAPILAN ALIMALAR Elektrik Datm A.. Genel Mdrlnce enerji tasarrufu baznda yapm olduu almalar kapsamnda, sokak aydnlatmalarnda byk gl armatrler kk gl armatrlerle deitirilmitir. Elektriin Datmn, kaliteli ve kesintisiz olarak, karllk ve verimlilik ilkelerine gre yapmakla grevlendirilen TEDA son yllarda lkemiz genelinde ve blgemizde, youn olarak trmana geen, kaak elektrik kullanmnn, nce frenlenmesi, sonra geriye ekilmesi, teknik kayplarn drlmesi ve satlan elektriin bedelinin tahsili iin, almalar yaplm, byk gl trafolar ektikleri yk durumuna gre uygun olan kk gl trafolarla deitirilmitir. Tablo: J.3.1. ENERJ (2002 YILI) Satn Alnan ENH Miktar (kwh) TETTAtan alnan enerji miktar ( kwh ) Satn Alnan Enerji Miktar ( TL ) KDV Hari Satlan Toplam Enerji Miktar ( kwh ) Sanayide Tketilen Enerji Miktar (kwh ) Meskende ve Ticarethanelerde Kullanlan Dier Abonelere Satlan Satlan Toplam Enerji Miktar ( TL ) KDV Hari Kaak Tahakkuku +sokak Aydnlatmas ( kwh ) Sokak Aydnlatmas Tespit Edilerek Tahakkuka Balanan Kaak (kwh) Tespit Edilerek Tahakkuka Balanan Kaak (TL) Enerji A ( Kayp-Kaak) ( kwh) Enerji A ( Kayp-Kaak) (Yaklak Bedeli TL) Sanayi Abonelerine Satlan ( TL ) lde retilen Enerji Miktar ( kwh ) (Besni HES ) 667.760.721 667.760.721 48.293.932.757.000 523.788.021 231.596.447 138.490.757 153.700.817 61.007.616.464.413 20.166.765 6.985.164 13.181.601 1.381.200.251.488 123.805.935 14.420.156.047.246 22.937.535.495.558 888.210

129

(K) SANAY VE TEKNOLOJ K.1.L SANAYNN GELM, YER SEM SRELER VE BUNU ETKLEYEN ETKENLER Adyaman da Sanayi, 1967 Ylnda Faaliyete giren ve devlet kuruluu olan Smerbank (Pamuklu Sanayi letmesi)la balamtr. Daha sonra yine Devlet Kuruluu olan St, imento Fabrikalar ile Sanayi gelime gstermitir. 1988 ylna kadar sanayileme konusunda ciddi bir gelime olmamtr. Ancak bu tarihten sonra lkemiz ekonomisindeki sanayileme abalar ve sanayinin tevik edilmesi sonucu yatrmlarn hzland gzlenmitir. zellikle yresel ihtiyalarn sonucu olarak tarma dayal un ve tekstil fabrikalarnn says hzla art gstermitir. Adyaman sanayi ou orta ve kk iletme leinde toplam 90 adet iletmeden olumaktadr. Bu iletmelerin ounluu tarma dayal sanayi dallarnda faaliyet gstermektedirler. Bu iletmelerde istihdam edilen ii says ise toplam 5053 kiidir. Yani bir iletmede alan ii says ortalama 56 kiidir. K.2.GENEL ANLAMDA SANAYNN GRUPLANDIRILMASI Adyaman ilinde sanayi kurulularnn sektrel dalm aada verilmitir. K.2.1 Adyaman ilinde sanayi kurulularnn sektrel dalm (Sanayi ve Ticaret l Mdrl verileri, 2002). Tablo:K.2.1. Tesis Sektr Adet Tekstil Sanayi Gda Sanayi Genel malat Ta ve Toprak Sanayi Toplam Adyaman Organize Sanayi Blgesi 1991 ylnda kurulu almalarna balanan Adyaman Organize Sanayi Blgesinde, 1996 ylnda kamulatrma ve etd-proje ilemleri tamamlanmtr. 1997 ylnda altyap almalarna ve arsa tahsis ilemlerine balanan Blgemizin 2000 yl sonu itibariyle altyap inaat tamamlanmtr. 2001 yl Austos ay ierisinde ise, elektrik ebeke inaat tamamlanacaktr. l Merkezine 6 km. uzaklkta, ilimiz kuzeybat istikametinde, Belediye snrlar ierisinde, TPAO tesisleri ile alacak olan Adyaman Kuzey evre Yolunun bitiiinde 150 hektarlk alan zerinde kurulan Blge, 86 adet sanayi parseli ile 1. Derecede Kalknmada ncelikli Yre, tevik, imkan ve kolaylklaryla sanayicilerimizin hizmetine sunulmutur. Adyaman Organize Sanayi Blgesi 86 adet sanayi parselinden olumaktadr. Bu parsellerin bugne kadar % 85i tahsis edilmi olup, bunlarn 6 adeti ietmeye almtr. Bu tesislerin ; 40 33 21 4 98 Toplam iindeki oran (%) 41 33.6 21 4 100.0

130

3 adeti Konfeksiyon sektrnde 1 adeti Elektrik-Elektronik 1 adeti yem fabrikas 1 adeti ise aa ileme sektrnde faaliyet gstermektedir.

Bu tesislerimizde yaklak 500 kii istihdam edilmektedir. Yaplan bu konfeksiyon sektrndeki imalatlarn bir ksm EGS araclyla bir ksm ise, kendi imkanlar ile yurt dna ihra edilmektedir. naat safhasnda olan tesis says ise 8 adettir. Bu tesislerin ;

3 adeti Mobilya sektrnde 2 adeti yem fabrikas 2 adeti tekstil sektrnde 1 adeti ise plastik sektrnde faaliyet gsterecektir.

Geri kalan tesislerimizin ise henz inaatna balanmam olup, proje safhasndadr. Bu firmalarn ;

26 adeti tekstil-konfeksiyon-iplik sektrnde 13 adeti gda sektrnde 3 adeti plastik-ambalaj sektrnde 1 adeti makine sektrnde 1 adetin ise elektronik sektrnde yatrm yapmalar beklenmektedir.

Adyaman Organize Sanayi Blgesinde kurulmas dnlen tesislerin hepsi faaliyete getii takdirde Blgemizde toplam olarak yaklak 9-10 bin kiinin istihdam edilecei ngrlmektedir. Tablo:K.2.2. OSB'DEK PARSELLERN DAILIMI ADET ALAN m2 PARSELERN DURUMU 36 26 12 12 5.000.-10.000 10.001-15.000 15.001-20.000 20.000den byk

Proje kapsamnda 13 adet sosyal idari ve artma tesisi bulunmaktadr. OSB de 5 sanayi kuruluu retime balam olup, 8 iletme de hala yatrm aamasndadr. retime geen ve yatrm aamasnda bulunan iletmelerin faaliyet konularna gre dalm yledir. Tablo:K.2.3. OSB'DE LETMEYE AILAN FRMALAR FRMANIN FRMA SAYISI FRMANIN RETM ALANI STHTAMI 3 1 1 Tekstil Elektrik ve Elektronik Aksamlar Kereste Mamulleri 500 25 25

131

Tablo :K.2.4. YATIRIM AAMASINDA OLAN FRMALAR Firmann Says 3 1 2 1 1 Yatrmn Konusu Yem retimi Elektrik Plastik Boru Tekstil Kanepe malat Mobilya

K.3.SANAYNN LELERE GRE DAILIMI Adyaman ilinde sanayi kurulularnn ilelere ve sektrel dalm Tablo K.3.1de verilmitir. Tablo :K.3.1.Sanayi kurulularnn ilelere ve sektrel dalm Sektr Tekstil Tekstil Tekstil Tekstil Gda Gda Gda Gda Gda Gda Madencilik Madencilik malat malat malat malat Toplam Bulunduu Yer Adyaman Besni Glba Kahta Adyaman Besni Glba Kahta elikhan Gerger Adyaman Glba Adyaman Besni Glba Kahta yeri says 29 5 1 4 25 1 1 3 1 1 3 1 17 1 1 2 96 stihdam 3617 225 70 228 378 10 10 31 16 12 225 45 261 7 15 13 5163

K.4.SANAY GRUPLARINA GRE YER SAYILARI VE STHDAM DURUMLARI Genel olarak sanayi yatrm saylabilecek nitelikte 98 tesis bulunmaktadr. Sanayi yatrmlar ierisinde tekstil sektrne yaplan yatrmlarn younluu dikkati ekmektedir. Adyamanda gda sanayi, maden-ta ve topraa dayal sanayi, pamuk ileme ve tekstil sanayi ile imalat sanayine ynelik retimler yaplmaktadr.

132

Tablo :K.4.1 Adyaman ilinde sanayi kurulularnn sektrel dalm ve istihdam durumu (Sanayi ve Ticaret l Mdrl verileri, 2002).
Tesis Sektr Adet Tekstil Sanayi Gda Sanayi Genel malat Ta ve Toprak Sanayi Toplam 40 33 21 4 98 Toplam iindeki oran (%) 41 33.6 21 4 100.0 Kii 4 112 451 291 270 5 124 stihdam Toplam indeki oran (%) 80.2 8.8 5.7 5.3 100.0

K.5.SANAY GRUPLARINA GRE RETM TEKNOLOJS VE ENERJ KULLANIMI Adyaman ilinde retim teknolojisi hakknda bir alma bulunmamakla birlikte, sektrlere gre enerji kullanm aadaki Tablo K.5.1 verilmitir. Tablo:K.5.1 lde sektrlere gre enerji kullanm
KULLANILAN ENERRJ (kWh) MESKEN TCARET SANAY RESM DARE TOPLAM 140.205.943 67.909.151 235.035.073 101.804.619 543.954.786

K.6.SANAYDEN KAYNAKLANAN EVRE SORUNLARI VE ALINAN NLEMLER K.6.1.SANAY TESSLERNDEN KAYNAKLANAN HAVA KRLL Adyaman ilinde imento fabrikas dnda hava kirliliine neden olabilecek sanayi kuruluu mevcut olmayp, imento fabrikas ehrin 20 kilometre dnda ve taklan filtre ile duman ve SO2 gibi gazlarn havaya olan olumsuz etkileri bertaraf edilmitir. K.6.2. SANAY TESSLERNDEN KAYNAKLANAN SU KRLL Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr. K.6.3. SANAY TESSLERNDEN KAYNAKLANAN TOPRAK KRLL Bu konuda herhangi bir alma yaplmamtr. K.6.4. SANAY TESSLERNDEN KAYNAKLANAN GRLT KRLL Adyamanda faaliyete bulunan organize sanayi blgesi kentin dnda olup, ilde sanayi tesislerinde kaynaklanan grlt kirlilii sorunu bulunmamaktadr. K.6.5. SANAY TESSLERNDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR Bu konuda Adyaman ilinde herhangi bir alma yaplmamtr. K.7.SANAY TESSLERNN ACL DURUM PLANI Bu konuda yeterli veriye ulalamamtr.

133

(L) ALTYAPI ULAIM VE HABERLEME

L.1.ALTYAPI L.1.1.SU SSTEM Su kaynaklar ve gelime potansiyeli Adyaman linde kentsel teknik altyap dier Gneydou Anadolu Blgesi illerinde olduu gibi olduka yetersizdir. Kentlemenin hzl gelimesi ve yetersiz mali kaynaklar, yol, su, kanalizasyon ve p hizmetlerinin yeterli lde verilmesini engellemektedir. Su kaynaklar ve datm ebekeleri olduka yetersizdir. lin en nemli sorunu mevcut su kaynaklarnn yetersizliidir. Adyaman lindeki yeralt su kaynaklarnn genellikle kuzeydeki da yamalar ya da civarnda younlamas sebebiyle, (Bkn.Blm I.3.2 Hidrolojik ve Hidrojeolojik zellikler) 1998 yl itibariyle, ldeki kylerin 586s yeterli suya sahip olmakla birlikte, suyun yetersiz olduu ky says 82, hi suyu olmayan ky says ise 305dir (Kaynak : GAP Blgesel Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998). Adyaman l merkezinde kanalizasyon ebekesi tamamlanmtr. le ait kanalizasyon yatrmlar Tablo-89da ime suyu yatrmlar ise Tablo-90da gsterilmitir. (Kaynak : GAP Blgesel Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998). Tablo :L.1.1.1. Adyaman li Kanalizasyon Yatrmlar
YERLEME BALANGI YILI Adyaman Merkez Samsat Glba 1992 Adyaman Merkez (Artma) 1979 Kahta 1992 Besni 1996 elikhan 1996 Kaynak GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998 Tablo :L.1.1.2. Adyaman li me suyu Yatrmlar YERLEME BALANGI YILI Adyaman Merkez Besni-Glba-HarmanlSuvarl ayrhyk elikhan Gerger -Kahta Pnarba amsat Tut Blkyayla Kmr Sincik Tut (lave) 1993 Adyaman Merkez (ilave) 1997 Kahta (lave) Eskiky Besni Balkar 1997 1997 1998 1998 BT YILI 1993 1985 2000 1999 2000 1999 1999 BT YILI 1995 1994 1995 1993 1997 1991 1994 1993 1996 1994 1996 1996 2000 2000 1999 1999 2000 2000

Kaynak GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998 Adyaman li su kaynaklar olarak, Gksu Irma, Deirmen ay, Glba Glleri, Abdlharap Gl, Kotur mesi, Besni mesi, elikhan mesi saylabilir. Szkonusu su kaynaklarndan Kotur mesi, Besni mesi, elikhan mesi il snrlar iindeki ifal su kaynaklardr
(Kaynak : GAP Blgesel Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998).

134

L.1.2.ATIK SU SSTEM, KANALZASYON VE ARITMA SSTEM Adyaman l ve ile genelinde atk su artma tesisleri de mevcut deildir. Atk sular gelii gzel olarak uygun olmayan artlarda belirlenen yerlere dearj edilmektedir. l merkezinde merkez kanalizasyon sistemine ait iki adet atk su artma tesisi mevcut olup, merkez Eri aynda bulunan kk kapasiteli artma tesisi kertme havuzlarndan ibarettir ve tam kapasite ile almaktadr. Bu artma tesisi Sanko Dokuma Sanayi, niversite, Kk Sanayi Sitesi, Altn ehir, Karaali ve Smerevler mahallesinin bir ksmna hitap etmekte, buda Adyaman merkez nfusunun % 10una tekabl etmektedir. Adyaman l merkezi Atatrk barajna en fazla kirlilie neden olan yerleim yeridir. l merkezindeki nfus 245 bin olup, yerleim alannn baraj glnn nemli kollar arasnda yer almaktadr. Adyaman linin toporafyasndan ve kod farkndan dolay kanalizasyon iki ayr noktada toplanmtr.Bunlardan l nfusunun %10luk kesimi bir artmaya balanm geri kalan %90lk kesim ise herhangi bir artmaya tabi tutulmadan dearj edilmektedir. Artma tesisi yapm iin ller Bankas ile Proje balatlm ancak daha sonra iletme ve yapm maliyetinin yksek olmasndan dolay projeden vaz geilmitir. Artmas olmayan ve limizin %90nn kanalizasyonunu toplad bu ksmda gzlemsel akm debisi yaklak 5 Lt/sndir ve atk sular ncesu deresi ile birleerek direk baraj glne dearj edilmektedir. Yine ayn ekilde Adyaman linin %90lk ksmna hitap eden Sitilce mevkiinde bulunan byk atk su artma tesisinde 6 adet havuz mevcut olup, 2 adet havuzun kaba inaat bitmi dier 4 adet havuz ukurdan ibarettir. K aylarnda doal olarak havuzlarda biriken yamur sularna gerekli emniyet tedbirleri alnmadndan tehlike arz etmektedir. Yaz aylarnda ise bu sular koku ve sivri sinek yatan oluturmaktadr. Konu ile ilgili olarak evre Koruma Vakf ve Mdrlmz ibirlii ile bu havuzlarn etrafna uyar ikaz levhalar hazrlatlm ve yerletirilmitir. u anda mevcut kanalizasyon atklar hibir artmaya tabi tutulmadan Ak Cazaevi batsndan, Eski mezarlk yeri 150 metre gneyinden, Eski Mezbahane kndan, Vartana Yolu Kprs ve Ky Hizmetleri l Mdrl dousundan olmak zere 5 noktadan dereye direk olarak dearj edilmektedir. Bu atk sular ile civarda bulunan halk tarafndan sebze ve meyve baheleri sulanmakta ve geri kalan atk sular direk olarak Atatrk baraj glne aktlmaktadr. Yukarda bahsedilen bu durumlardan dolay zellikle yaz aylarnda artan koku ile birlikte mevcut durum sivrisinek, karasinek ve eitli haerelerin remesine uygun bir ortam tekil etmekte, insan ve evre Sal sorunlarna ve telafisi zor evre Kirliliine neden olmaktadr. L.1.3.YEL ALANLAR Yeil alanlar kentin nefes almasn salayan, iklimi dengeleyen, hava kirliliini nleyen, grltye perde oluturan ve en nemlisi insanlar psikolojik olarak rahatlatan nemli bir faktr olduundan doann ve yeilin korunmas ve arttrlmas iin gerekli almalar byk nem arz etmektedir. Orman ve yeil alan bakmndan olduka yetersiz olan limiz bu konu ile ilgili olarak her yl Mehmetik Vakf ve niversitelerle birlikte el ele vererek aa dikimleri yapmaktadr. L.1.4.ELEKTRK LETM HATLARI limiz snrlar ierisinde konu ile ilgili verilere rastlanmamtr. L.1.5.DOALGAZ BORU HATLARI Adyaman l snrlar ierisinde, herhangi bir doal gaz boru hatt bulunmamaktadr. Ancak 2004-2006 ylar arasnda ekilmesi planlanmaktadr.

135

L.2.ULAIM lin ana balants Gaziantep-Malatya Karayolundan Glba zerinden douya sapan karayoluyla gerekletirilmektedir. Bu yol gneyden anlurfadan gelen karayolu ile Adyaman linin 13 km batsnda birlemektedir. Adyaman-elikhan-Malatya yolu ikinci dereceli bir yoldur ve asfalttr. Ayn ekilde ileleri birbirine balayan yollar genelde asfalttr. Devlet yollarnda Bayndrlk ve skan Bakanl Karayollar Genel Mdrl tarafndan, yllk ortalama gnlk trafik deerlerinin hesaplanabilmesi iin elle ve otomatik olarak saym cihazlar kullanlarak trafik akm saymlar yaplmaktadr. Saymlar ylda 4 defa her mevsim birer defa olmak zere 24 ve 8 saatlik saymlar olarak gerekletirilmitir. Tablo :L.2.1. Devlet Yollar Yllk Ortalama Gnlk Trafik Deerleri (Adyaman) KAMY TREYLE TOPLA AIR KLOMET BLG OTOMOB OTOB RE E NO L S ON R M TAIT TAIT YZDES 25 8 2530 168 636 85 3419 21 12 8 852 115 816 50 1833 47 17 8 852 115 816 50 1833 47 21 8 1405 190 1279 77 2951 46 13 8 1388 195 1118 70 2771 43 24 8 868 21 442 0 1331 33 10 8 868 21 442 0 1331 33 29 8 868 21 442 0 1331 33 21 8 758 0 253 0 1011 25 32 8 1353 53 1042 60 2508 44 Kaynak Bayrdrlk ve skan Bakanl Karayollar Genel Mdrl-1999 Bayrdrlk ve skan Bakanl Karayollar Genel Mdrlnden alnan verilere gre Adyaman li devlet yollarndan 1999 ylnda km baznda, 207 453 tat, 688 761 yolcu, gemitir. L.2.1.KARAYOLLARI L.2.1.1.KARAYOLLARI GENEL Trkiye Karayollar Genel Mdrl tarafndan 16 Blge Mdrlne ayrlmtr. Adyaman li Merkezi, Elazda olan Sekizinci Blge Mdrl kapsamna girmektedir. L.2.1.2.ULAIM PLANLAMASI Adyamanda karayolu ulam n planda gelmektedir. Adyamanda ulam hemen hemen btn kylere salanabiliyorsa da baz kesimlerde yol kaliteleri ok bozuk olduundan, baz kylere ulam bir hayli zor olmaktadr. L.2.1.3.TOPLU TAIM SSTEMLER Adyaman il baznda kk yerleime sahip olduundan toplu tamada dolmu ve belediye otbsleri ile ehir ii ulam yaplmakta olup, ehirler aras otbsleri ise son derece modern donanml irket tarafndan gerekletirilmektedir. L.2.1.4.KENT YOLLAR limiz yollar genelde ose durumundan kurtarlma aamasnda olup, tamamen asfalt yol almalar hzla devam etmektedir.ehir merkezleri genelde asfalt, kenar mahalle ve evre yollar almalar srmektedir.

136

L.2.1.5.ARA SAYILARI Devlet statistik Enstitsnden alnan bilgilere gre, Adyaman linde, 2000 yl Eyll sonu itibariyle, toplam olarak 22 705 motorlu kara tat bulunmakta olup, bu oran Trkiye genelinin % 0.32sini oluturmaktadr. Adyamandaki bu tatlarn 13 125 adedi otomobil, 1 435 adedi minibs, 245 adedi otobs 1 464 adedi kamyonet, 1 594 adedi kamyon, 4 537 adedi motosiklet, 84 adedi zel amal tat ve 221 adedi ise yol ve i makinalardr. L.2.2.DEMR YOLLARI Adyaman linde demiryolu ulam Glba lesinden yaplmakta olup, Malatya-Fevzipaa demiryolu buradan gemektedir. L.2.2.1.KULLANILAN RAYLI SSTEMLER limizde kullanlan herhangi bir rayl sistem bulunmamaktadr. En yakn tren istasyonu ise ehir merkezine 65 km uzaklktaki Glba Gardr. L.2.2.2.TAIMACILIKTA DEMR YOLLARI Adyaman merkez demir yoluna uzak olmas dolaysyla demir yolu tamacl pek tercih edilmemektedir. L.2.3.DENZ, GL, NEHR TAIMACILII L.2.3.1.LMANLAR limiz liman ehri deildir. L.2.3.2.TAIMACILIK limiz liman ehri olmamakla birlikte eski Adyaman-Siverek yolu Atatrk Baraj ile kesilmitir. Ancak, bu balant feribot seferleriyle tekrar kurulmutur ve gnmzde ilemektedir. L.2.4.HAVAYOLLARI Adyaman Havaalan 22 Mays 1998 tarihinde hizmete giren Adyaman Havaalan, gece ve gndz hizmet verecek kapasitede olup, ini kalk gvenlii bakmndan her trl emniyet tedbirlerine de sahip bulunmaktadr. Havaalanmza 2001 ylna kadar Trk Hava Yollarnca balangta haftada gn, 1999 ylndan sonra da haftada iki gn tarifeli uak seferleri dzenlenmi, ancak 2001 ylndan itibaren yeterli doluluk oranna ulalamad gerekesiyle k seferleri iptal edilmitir. Adyaman Havaalan hava ulamna ak olup, sadece tarifeli uak seferleri yaplmamaktadr. Tarifeli uak seferlerinin iptalinin geici olduu, 2001 yl yaz aylarnda yeniden seferlere balanaca ifade edilmesine karn, bugne kadar yeniden tarifeli seferlere balanmamtr. K aylarndaki seferlerin iptali uygulamasna bu ekilde sreklilik kazandrlm olmas, Nemrut Da gibi ok nemli tarihi ve turistik deerler ile Atatrk Baraj gibi eserleri bulunduran ve GAP kapsamnda yer alan limizin sosyo-ekonomik geliimini etkileyecek niteliktedir. Dier yandan benzer istatistiki deerlere sahip komu illerimize tarifeli uak seferlerinin konulmas da limiz kamuoyunun tarifeli uak seferlerinin balatlmas konusundaki beklentilerini de arttrmaktadr. Ayrca seferlerin uygun gn ve saatleri konulmas halinde, yeterli doluluk dzeyine ulalmas da mmkndr. Bu nedenlerle THYnin kararnn gzden geirilerek, limize tarifeli uak seferlerinin yeniden balatlmas gerekmektedir.

137

Adyaman Havaalan 300 000 kiilik kapasiteye sahip olup, u anda kapal durumdadr (Kaynak : GAP Blgesel Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan, 1998). Adyaman linin havaalan olan illere uzaklklar ise yledir; Diyarbakr Gaziantep Malatya anlurfa 207 km 153 km 179 km 104 km

L.3.HABERLEME limizde haberleme son derece modern teknoloji kullanarak yaplmaktadr. Bu durum aadaki tabloda rakamsal olarak gsterilmitir. Tablo:L.3.1. HABERLEME Telefonu Olan Ky Says Telefonu Olan Mezra Says Telefonsuz Ky Says Telefonsuz Mezra Says Telefon Santral Olan Ky Says Telefon Santral Olan Mezra Says Ankesr ( l ve leler ) Mobil ( NMT ) Telefon Says TT Net DATA Says TURPAK Says Alarm Says Hususi Hat Telefon Says FREMA RELAY Says Telefon Tahsilat Bayisi ( l ve leler ) Telefon Kart ve Kontr Bayisi alan Telefon Says ( l ve leler ) Santral Kapasitesi ( l ve leler ) Santral Bo Kapasite ( l ve leler ) L.4.LN MAR DURUMU Adyaman ili fazlagelimi olmamakla birlikte imar durumu planl bir yap gstermekte ancak kentin baz mahalleleri gecekondu grnmndedir. Konut durumlar aadaki tablolarda gsterilmitir. Tablo : L.4.1. KONUT DURUMU PERSONEL SAYISI LOJMAN YARARLANMA ORANI ADED % si 61 59 % 97 1.260 532 % 42 5.590 1.177 % 21 7.483 759 % 10 14.394 2.527 % 18

363 357 29 249 100 7 294 117 755 155 23 21 43 5 18 29 79.341 89.814 10.473

GREV-NVANI Hakim-Savc Polis retmen Memur TOPLAM

138

Tablo:L.4.2. ADIYAMAN EHR MERKEZNDEK GENEL TOPLU KONUT DURUMU Toplu Konut Alan Says Toplu Konutlardaki Hane Says na Halindeki Toplu Konut Alan Says ok Katl Bina Says (5 Katl Konut Says) (Tahmini) Kaloriferli Bina Says ( Tahmini) Tek Katl Konut Says (Beton) Tahmini Tek Katl Konut Says (Toprak) (Tahmini) Kirac Says ( Tahmini ) ki ve Drt Kat Aras Bina Says (Tahmini) L.5.LDEK BAZ STASYONLARI

2 806 160 1.550 2.860 5.270 2.350 15.000 12.174

limizde baz istasyonlar kurulum almalar devam etmekte olup kurumumuzla koordineli bir ekilde uygun grlen yerlere monte ilemleri srmektedir.

(M) YERLEM ALANLARI VE NFUS

M.1.KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA M.1.1.KENTSEL ALANLAR M.1.1.1.DOAL ZELLKLERN KENT FORMUNA ETKLER Adyaman ili Gneydou Anadolu Blgesi kuzeybat kesiminde 38o 11 ve 37o 25 kuzey enlemleri ile 39o 14 ve 37o 31 dou boylamlar zerinde yer alr. Kuzeyinde Anti-Toros dalar gneyinde Frat Nehri bulunmaktadr. Adyaman ili Orta Frat Havzasnda ve Gneydou Anadolu Blgesinde bulunmaktadr. Bu corafi yap ierisinde Adyaman ilinin: Deniz seviyesinden ykseklii 669 metredir. l snrlar ierisindeki alan 7 614 km2 dir. Merkez ilenin alan ise 1 702 km2 dir limizin iklimi ksmen Akdeniz ksmen de karasal iklim karakteristiini kapsamaktadr. limizin ynlere gre u noktalarndaki enlem ve boylamlar Tablo : M.1.1.1.1.de gsterilmitir. limizin merkez ve ilelerin yksekliklerini gsteren deerler Tablo : M.1.1.1.2.de gsterilmitir. Tablo : M.1.1.1.1. Adyaman linin U Noktalar U NOKTALAR ENLEM (Kuzey) BOYLAM (Dou) Gerger-Ortanca 38o 10` 30 39o 14` 30 (Hburman) Glba-Yeilova 37o 45` 00 37o 31` 30 (A.Azapl) Gerger-Cevizpnar (Bigo) 38o 11` 00 39o 10` 00 o Merkez-Gmkaya 37 25` 00 38o 10` 00 (Pala)

YNLER Dou Bat Kuzey Gney

139

Tablo : M.1.1.1.2. Yzlm ve Ykseklik LE ADI ADIYAMAN BESN ELKHAN GERGER GLBAI KAHTA SAMSAT SNCK TUT Dalk Alan: Kuzey kesimi, Toroslarn uzants olan Malatya dalar ile kapldr. Gneye inildike ykseklikler azalr ve tamam ile ova nitelikli araziler balar. elikhan, Tut ve Gerger ilelerinin tamamna yakn dalk bir zellikte grnr. Merkez, Besni ve Kahta ilelerinin kuzey kesimleri dalk, gney kesimleri ova eklindedir. Samsat ilesi ise ilin en dk arazilerine sahiptir. lin belli bal dalar ile bunlarn rakmlar Tablo : M.1.1.1.3. de gsterilmitir. Tablo : M.1.1.1.3. lin En Yksek Dalar DAIN ADI YKSEKL (m) Akda 2.551 Dibek Da 2.549 Tucak-Ulubaba Da 2.533 Grdk Da 2.206 Nemrut Da 2.150 Borik Da 2.110 Bozda 1.200 Karada 1.115 Ovalk Alan: nemli saylacak ova ve platolar ilin gney kesiminde yer alm olup isimleri ve yzlmleri aada Tablo: M.1.1.1.4.de gsterilmitir. Tablo : M.1.1.1.4. Balca Ovalar l Yzlmne Bulunduu Yzlm Oran (%) Yer (Km2) Kahta 832 11,0 Besni Glba elikhan 316 45 13 4,0 0,5 0,1 YZLM ( km2 ) 1 702 1 330 584 702 784 1 490 338 364 320 L YZLMNE ORANI (%) 22,35 17,47 7,67 9,22 10,30 19,57 4,44 4,78 4,20 YKSEKLK (metre) 669 1 050 1 388 750 867 750 610 1 050

Ova Ad Kahta Ovas akrhyk (Keysun) Ovas Azapl-nekli Ovas Pnarba Ovas

Ykseklik (M) 600-700 600-700 550-650 1450-1550

140

KLM Adyaman doudan batya doru blen Anti Toroslarn kuzeyinde kalan dalk blgenin iklimi ile gneyinde kalan blgenin iklimi birbirinden farkldr. Gneyi, yazlar kurak ve scak,klar lk ve yal; kuzeyi yazlar kurak ve serin, klar yal ve souktur. Dou Anadolu ile Akdeniz Blgeleri arasnda kpr konumunda olan lin iklimi, bu zellii dolaysyla blgedeki dier illerden farkldr. Atatrk Baraj Gl alannn olumasndan sonra, lin ikliminde bir yumuama ve nem orannda bir art olmutur. lde hakim rzgarlar kuzey, kuzeydou ve kuzeybat istikametindedir. Tablo : M.1.1.1.5.(Son 10 yln ortalamas) AYLAR SICAKLIK ORT. EN YKSE K OCAK UBAT MART NSAN MAYIS HAZRA N 3,9 5,8 9,8 14,7 20,2 26,3 19,9 21,7 24,7 30 36 40 44 43,5 40 35 28,2 20,8 EN D K -14,6 -8,5 -6 -2 6 10,6 16,7 16,3 10,2 2,2 -3,2 -6,4 ORT. NSB NEM 65 63 59 54 44 29 25 26 31 44 56 66 ORT. AIK GN SAYIS I 5,6 4,7 5,8 4,7 8,8 18,8 27,6 27,3 21,4 12,8 10,2 7,6 ORT. KAPAL I GN SAYISI 12,3 10,4 8,8 4,5 2 0,1 ~~ 0,2 2,2 5,3 10,7 ORT. YAI MKTAR I 170,8 116,3 111,3 82,9 51,4 5,9 1,5 0,8 3,8 30,6 76,7 146,1 ORT. YAIL I GN SAYISI 12,7 10,9 10,7 9,9 7,9 1,6 0,4 0,2 0,9 4,6 7,8 11,3 AYLAR A GRE HAKM RZGA R YN K-KD K-KD K K K K K K K K KD KD

TEMMUZ 30,6 AGUSTO 30,1 S EYLL EKM KASIM ARALIK 25,4 15,8 11,8 6,2

Yllk Ortalama Rzgar Hz (m/sec) : 2.4 M.1.1.2.KENTSEL BYME DESEN Adyaman l merkezi; Malatya Dalarnn gneye bakan etekleri nndeki hafif dalgal dzlkte, deniz yzeyinden 725 m ykseklikte, 38 0 17 kuzey enlemi ile 37 0 45 dou boylam zerinde kurulmutur. lin kuzeyinde Malatya, batsnda Kahramanmara, gneybatsnda Gaziantep, kuzeydousunda Diyarbakr, gney ve dousunda Atatrk Baraj Gl ve anlurfa yer alr. km2dir. Adyaman l merkezi (Merkez le) IV. Kademe merkez statsnde olup, etki alan 4.600

141

Ekim 1990da yaplan Genel nfus saym sonularna gre Merkez ile ve Kentsel nfusu 100.045 dir. Bu kentsel nfus 31 mahalleye dalmtr. Adyaman l merkezi ana ulam akslarndan uzaktadr. Malatya-Gaziantep Demiryolu ile ulam Glba ilesinden salanmaktadr. Blgede nemli bir orman varl bulunmamaktadr. Kuru tarmn yapld I., II., III. Snf tarm topraklar en nemli eikleri tekil ederler. GAP tamamlandnda bu kuru tarm alanlar sulanabilecektir. Adyaman (merkez) uygulama imar plan hazrlanrken, 1/25 000 lekli evre Dzeni Plan kararlar ve 1/5000 lekli Nazm mar Plan kararlar dikkate alnmtr. Yaplan nfus Projeksiyonlar ve kentin gelime eilimleri nda, planlamann yaplaca hedef yl iin (2010) Adyaman Merkez le Kentsel Nfusu = 290 000 Gneydou Anadolu Blgesinin ekim merkezlerinden biri haline gelmekte olduundan, Planlama dneminde Organize Sanayi Blgesi iin 135 halk bie alan ayrlm ve Arsa ofisi tarafndan kamulatrma ilemlerine balanmtr. Organize Sanayinin ve dier sanayi ve sektrlerin htiyacn karlamak zere 8.25 halk Kamyon Garaj nerisi ve kentin kuzey-batsnda 19.38 ha, kuzey-dousunda da 12.53 ha (toplam 31.91 ha) Konut d Kentsel alma Alan (K.D.K..A.) nerisi getirilmitir. Halihazrda ihtiyaca cevap veremeyen Kk Sanatlar alan aynen muhafaza edilmitir. Ayrca kentin batsnda Glba yolu kenarnda, 26.0 halk Yeni Kk Sanatlar Sitesinde Kk Sanayi dkkanlarnn inaat devam etmekte olup, bu site faaliyete getiinde Kentin ihtiyacn karlayabilecektir. Aratrma ve Deerlendirme Raporunda da deinildii gibi, merkezde ve merkeze yakn yerlerde ticaret younlam olup, plan dnemi iinde de gerekli olan ticaret alanlar nerilmitir. Mevcut hal yeri aynen muhafaza edilmekle birlikte, douda ana ulam aks zerinde, ehri rahatsz etmeyecek ekilde 6.4 halk bir alan Sebze Hali Alan olarak planlanmtr. mar plannda, mahallelerde ihtiyaca ynelik olarak Pazar yeri alanlar iaretlenmitir. Halihazrda kentte yer alan yeil alanlar kentsel nfusa oranla son derece azdr. Planlama dneminde 203 halk bir aktif yeil alan gerekmekte olup, bu byklkte bir alan planda ayrlmtr. Fuar, panayr ve festival alan, parklar ve dinlenme alanlar, ocuk baheleri ve oyun alanlar niteliindeki bu aktif yeil alanlar, amaca ve ihtiyaca ynelik olarak kentin eitli yerlerine datlmtr. Ayrca, mevcut alanlara ilave olarak 23.13 halk spor alan nerisi getirilmitir. Toporafik ve Jeolojik ynden yerleime uygun olmayan 127.7 ha alan iin Aalandrlacak Alan erisi getirilmitir. ehri batdan douya kateden 5000 m lik Karayolu kentin ortasndan geerek yerleimi ikiye ayrmakta ve trafik asndan nemli sorunlar yaratmaktadr. Bu nedenle 1/25 000 lekli evre Dzeni Plannda kentin kuzeyinden geecek bir evre yolu nerisi getirilmitir. 1/5000 Nazm Planda da nerilen evre yolu (6000 m) ayn zamanda Malatya-elikhan yolunu da kent dndan dier yollara balamakta olup, Organize Sanayi blgesinin gneyinden gemektedir. Adyaman anlurfa balants amgazi Baraj gl alan ierisinde kaldndan, evre Dzeni Plan kararlarna da uygun olarak barajn kuzeyinden geecek olan Adyaman-Besni Karayolu, kuzeyde mevcut yola paralel olarak devam ettirilerek, neri evre yoluna balanmtr. Bylece neri

142

organize sanayi blgesi alanna ulam kolaylam, Blgesel trafik ak kent dna tanm ve kent ii ulam sistemi daha salkl hale getirilmitir. mar Plannda, st dzey plan kararlarndan gelen ve Blgesel nem arzeden yollar yannda, mevcut kent ii ulamn daha salkl bir hale getirilmesi iin trafik akslar gelitirilmi, artan ara sahipliliine paralel olarak ihtiya duyulan otopark alanlar nerisi getirilmi ve mevcut yerleim alanlar ile gelime alanlar arasnda rahat ve nitelikli ulam salamaya ynelik 25 m , 22 m , 17 m , 15 m ve 14 mlik ana ulam akslar dzenlenmitir. Bu yollar 12 m ve 10 mlik tali yollar ve 10 m ve 7 mlik yaya yollar ile beslenecektir. Planlama dnemi sonu iin hedef yl nfusu 290 000 kiidir. 290 000 130 762 (mevcut nfus) = 159 238 kii nfusa ilave olacaktr. Halihazr durumda ortalama net younluk 265 k/ha dr. Planlama dneminde ortalama net younluun 350 k/ha olaca varsaymndan hareketle, ilave nfusun 57.460 mevcut konut alanlarnda emilmi olacaktr. lave plana esas olacak 101.778 kiilik nfusun 35 bini 2 katl yaplarn bulunduu konut alanlarnda, 45 bini katl yaplarn bulunduu konut alanlarnda, 6 bin 778i 4 katl yaplarn bulunduu konut alanlarnda, 15 bini 5 katl yaplarn bulunduu konut alanlarnda yaayaca kabul ile ve planlama dneminde ortalama hane halk byklnn de 5 kii olaca varsaylarak; 2 Katl Konut Alanlarnda Yerleecek Nfus : 35 000 Ortalama Konut Bykl : 120 m2 Ortalama Hane Halk Bykl : 5.0 Ortalama Parsel Bykl : 400 m2 T.A.K.S. : 0.30 K.A.K.S. : 0.60 35 000 Konut htiyac : ------------- = 7.000 5 7.000 Parsel htiyac : ----------- = 3.500 2 3.500 x 400 m2 = 1400000 m2 = 140 ha ilave alan gerekir. Net Younluk : 35 000 / 140 = 250 Kii/ ha 3 Katl Konut Alanlarnda Yerleecek Nfus : 45 000 Ortalama Konut Bykl : 120 m2 Ortalama Hane Halk Bykl : 5.0 Ortalama Parsel Bykl : 400 m2 T.A.K.S. : 0.30 K.A.K.S. : 0.90 45 000 Konut htiyac : ------------- = 9.000 5 9.000 Parsel htiyac : ----------- = 3.000 3 3.000 x 400 m2 = 1200000 m2 = 120 ha ilave alan gerekir. Net Younluk : 45 000 / 120 = 375 Kii/ ha

143

4 Katl Konut Alanlarnda Yerleecek Nfus : 6 778 Ortalama Konut Bykl : 105 m2 Ortalama Hane Halk Bykl : 5.0 Ortalama Parsel Bykl : 350 m2 T.A.K.S. : 0.30 K.A.K.S. : 1.20 6 778 Konut htiyac : ------------- = 1.356 5 1.356 Parsel htiyac : ----------- = 339 4 339 x 350 m2 = 118650 m2 = 11.865 ha ilave alan gerekir. Net Younluk : 6 778 / 11.865 = 570 Kii/ ha 5 Katl Konut Alanlarnda Yerleecek Nfus : 15 000 Ortalama Konut Bykl : 90 m2 Ortalama Hane Halk Bykl : 5.0 Ortalama Parsel Bykl : 300 m2 T.A.K.S. : 0.30 K.A.K.S. : 1.50 15 000 Konut htiyac : ------------- = 3.000 5 3.000 Parsel htiyac : ----------- = 600 5 600 x 300 m2 = 180000 m2 = 18 ha ilave alan gerekir. Net Younluk : 15 000 / 18 = 833 Kii/ ha Planlama dnemi iin toplam (140+120+11.865+18 ha) = 289.87 ha daha konut alan nerisi getirilmitir. neri konut alanlarnda net younluk 101 778 kii/ 290 ha = 350 k/ha olacaktr. M.1.1.3.PLANLI KENTSEL GELME ALANLARI limize ait planl kentsel gelime alanlar verilerine ulalamamtr. M.1.1.4.KENTSEL ALANLARDA YOUNLUK Adyaman kent merkezi nfusu, 2000 yl nfus saym sonularna gre 249.530 kii olup, nfus art hz % 35.10dur. M.1.1.5.KENTSEL YENLEME ALANLARI limize ait planl kentsel yenileme alanlar verilerine ulalamamtr.

144

M.1.1.6.ENDSTR ALANLARINDA YER SEM l merkezinde endstri alan olarak Organize Sanayi Blgesi kurulmu olup, almalarna halen devam etmektedir.Organize Sanayi Blgesi kent merkezine 6km mesafede olup, AdyamanAdana karayolu zerinde ve 150 ha bir alanda kurulmutur. M.1.1.7.TARH, KLTREL, ARKEOLOJK VE TURSTK ZELLKL ALANLAR Tarihi, kltrel, arkeolojik ve turistik zellikli alanlarla ilgili bilgiler ayrntl olarak (G) Turizm blmnde anlatlmtr. M.1.2.KIRSAL ALANLAR Kylerin konumlar nedeniyle krsal ekonomiye kk aile iletmeleri biiminde yaplan tahl retimi ve hayvanclk egemendir. Arazilerin toporafik yaps nedeniyle topraklar paraldr. Krsal yapy belirleyen dier iki temel faktrden biri nfus art, dieri ise miras nedeniyle topraklarn paralanarak kk iletmeler haline dnmesidir. Bu iki faktr birlikte krsal nfusun ekonomik dar boazda olmalarna ve modern tarm teknolojisini kullanma olanaklarndan yoksun kalmalarna neden olmaktadr. Krsal nfusun, kentlerle olan ilikilerini sklatrmalar, ky ii dayanmay zayflatmtr. Kylerin kentlerle olan iliki sklklarndaki artlara dayal olarak tketim kalplarndaki modernlemeler, krsal ailelerin harcamalarn daha da arttrmtr. Krsal nfus, artan harcamalar karlamak iin ortaklk, kiraclk yoluyla aile gelirlerini arttrmak yerine kent ve ile merkezlerinde marjinal ilerde almay tercih etmektedir. M.1.2.1.KIRSAL YERLEME DESEN Adyaman linde konu ile ilgili almalara yenilerde balanmtr. M.1.2.2.ARAZ MLKYET Adyaman li 7614 km2 yzlm ile 394 ky saysna, 607 mezra saysna sahiptir.limiz ky yollar a 3388 kmdir. Bunun % 25i (857 km) asfalt, % 51i (1708 km) stabilize, % 23 (787 km) tesviye, % 1i de (36 km) ham yollardan olumaktadr.Ky yollarmzda, deneklerin yetersizlii nedeniyle sanat yaplarnn tamamlanamamas, ayrca yapmlar aamasnda kamulatrma yaplamamas, nitelii dndren etkenlerdir. M.2.ALTYAPI Merkez ilede ehir iindeki yollarn ou asfalt olup, gelien ihtiyalar dorultusunda asfalt almalar srekli devam etmektedir. Bu almalar belli bir program dahilinde yrtlmektedir. limize ait su ve kanalizasyon ebekelerinin ounluu tamamlanm olup, yeni oluturulan yerler iin de almalar devam etmektedir. Krsal alt yap olarak ilimizin nemli problemleri bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi ky ime sularndaki yetersizliktir. Yeterli membalarn bulunmamas, bulunan membalarn ihtilafl olmas, baz membalarn sulama amal kullanlmak istenmesi gibi nedenlerle ky ime sularnn temininde nemli glkler yaanmaktadr. Adyaman ilinde 17 kymz ve 242 nitemiz susuz, 28 kymz ve 23 nitemiz suyu yetersiz durumdadr. Ayrca suyu bulunan toplam 160 ky ve 207 nitemizde ebeke bulunmayp emeler vastasyla ime suyu salanmaktadr.

145

M.3.BNALAR VE YAPI ETLER M.3.1.KAMU BNALARI ehir merkezinde belediye snrlar iinde 52 adet mahalle mevcuttur.ehir merkezinin baz yerleim blgelerinde halen kerpi dolgu ahap binalar, kerpi ve briket binalar mevcut olup, korunacak yap olarak tescilli bulunanlarn dndakiler her gn azalmaya devam etmektedir. Saylar hakknda yeterli bilgi bulunmamaktadr.Kamu binalar olarak; Hkmet Kona ve Belediye Binas ehir merkezinde yer almaktadr. Byk alan kullanm gerektiren kamu kurumlar ehrimizin eitli yerlerinde dank halde bulunmaktadr. M.3.2.OKULLAR MLL ETM Adyamanda Cumhuriyet in ilanndan sonra 3 derslikli Yeniyol isimli bir ilkokul yaptrld daha sonra ayn okulun bahesine 2 derslikli ilkokul yapld. 1938 ylna gelindiinde ilkokul says drde kmt. Adyaman 12.000 nfusu ile 1 Aralk 1954 ylnda l olduunda ise il genelinde 26 ilkokul, 1 ortaokulda eitim retimi srdrmekteydi. Bugn ise; l Milli Eitim Mdr ynetiminde 3 Mdr Yardmcs, 1 lkretim Mfettileri Bakan ve Bakan Yardmcs, 3 ube Mdr, 41 lkretim Mfetti ve Mfetti Yardmcs, 2 Bilgisayar ve A Sistem Yneticisi, 3 Mhendis, 4 Doktor, 4 Hemire, 14 ef, 31 memur, 29 Hizmetli ve 9 Teknisyen grev yapmaktadr. l genelinde 2 Anaokulu, 744 lkretim Okulu, 51 Ortaretim okulu, 3279 derslik, 1081 lojman, 7 retmen evi, 2 lokal, 9 Halk Eitim Merkezi, 4 raklk Eitim Merkezi bulunmaktadr. 1997- 1998 retim yl banda 105 ky okulumuz retmensizlik nedeniyle kapal iken, ilimize atanan snf retmenlerinin planl dalmyla kapal okullar faal duruma geirilmitir. Bugn itibariyle kapal ky okulumuz mevcut deildir. limiz genelimdeki okullarda norm kadro uygulamas baar ile devam etmektedir..

ORTARETM YILLARA GRE ADIYAMAN'DA Okul Derslik renci retmen Okul Derslik renci retmen ETM YILI Says Says Says Says Says Says Says Says 1966 1967 1986 1997 2000 2001 291 312 693 765 710 744 492 519 1303 2129 2529 2773 17615 19308 87933 103472 115382 119291 546 594 1770 3097 3255 3023 1 3 22 41 50 51 0 0 223 422 446 496 448 738 5045 16238 17826 18454 9 36 299 993 2140 2157

Tablo :M.3.2.1. LKRETM

Adyaman l genelinde 2 Anaokulu, 744 lkretim Okulu, 51 Ortaretim okulu, 3279 derslik, 1081 lojman, retmen evi, 2 lokal, 9 Halk Eitim Merkezi, 4 raklk Eitim Merkezi bulunmaktadr.

146

OKUL NCES 0-6 ya ocuun bedensel, zihinsel, dil, zeka ve duyusal geliiminde en nemli devreyi tekil etmektedir. Bu anlamda okulncesi eitim, ocuun yetimesinde ok nemli bir eitim devresidir. Bunun farkna varan lkemiz 7. 5 yllk Kalknma Plannda, okul ncesinde okullama orann % 16 olarak belirlemitir. Son yllarda yaplan almalarla, lke genelinde okul ncesi eitimde okullama oran % 6.1 den, % 9.3 e karlmtr. limizde ise bu oran 1997-98 retim ylnda % 3.1 iken, gnmzde ise % 19,67 dir Bakanlmzn, Kz Meslek Liselerinin ocuk Geliimi ve Bakm blm mezunlarn ana snflarna Usta retici olarak atama ve daha sonra lisans mezunu yapma projesi, okul ncesi eitimdeki amz kapatmak asndan son derece nemli bir giriimdir. limizde okulncesi eitim anda 24.400 ocuk bulunmakta olup, bunlardan ancak 4.800 okulncesi eitim kapsamna alnm, 19.600 ocuk ise maalesef okulncesi eitime bina ve retmen yetersizlii nedeniyle dahil edilememitir. limizde okulncesi eitime devam eden 4.800 renciye iki bamsz Anaokulu, bir uygulama Anaokulu ve 74 Anasnfnda 110 retmen ve 90 Usta reticimiz hizmet vermekte ve ayrca Nisan ay ierisinde yaplacak 30 Usta reticimizin atamas ile toplam 230 retmen ve usta retici ile hizmet verilecektir. LKRETM limizde 744 ilkretim okulunda, 2.773 derslikte 119.291 renci eitim retim grmektedir. Bu okullarmzda 3.023 retmen grev yapmaktadr. l genelinde ilkretim anda 129.912 ocuk bulunmakta, bunlardan 119.291si ilkretime devam etmektedir. 10.621 ocuk renim dnda kalmtr. lkretim de okullama oran %91.82 dir. Bu oranlar dnyann gelimi lkeleri ve lkemiz geneli ile kyaslandnda, alnmas gereken ok yolumuzun olduunu gstermektedir. lkretime devam eden rencilerimizin % 35i normal retim yapan okullarda, % 65i ise ikili retim yapan okullarda eitim ve retime devam etmektedir.

ORTARETM ORTA RETMDE RENC DAILIMI limizde 51 lise ve dengi okulda 18.454 renciye 2.157 bran retmeniz eitim ve retim vermektedir. l genelinde ortaretim a nfusu 51.994dir. Okullama oran % 35,49 dr. Genel Liselerde 43 okulumuzda 8.779 rencimiz normal retim grrken, 8 okulumuzda 9.675 rencimiz ikili retim grmektedir 2000 ylnda ise 15.206 rencimiz SS snavna girmi olup bunlardan Lisans dzeyinde 653, n lisans dzeyinde 1392 ve AFyi 853 olmak zere toplam 2898 renci bir yksek retim kurumunu kazanm olup, kazananlarn oran ise %19.058 dir.

147

LSELER Tablo : M.3.2.2. MERKEZ LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF ADIYAMAN LSES ANADOLU LSES ANADOLU RETMEN LSES AND.TEKNK- TEKNK L. VE END.MES.LSES AND. TCARET ve TCARET MESLEK LSES ATATRK LSES ERDEMR LSES FEVZ AKMAK LSES GZEL SANATLAR LSES MAM HATP LSES KIZ MESLEK LSES ZEL KETENCOLU LSES 2165928 2272924 2167167 2161377 2162026 2250835 2169808 2142245 2139161 2160146 2161065 2135350 Kz .H.L. 2163772 2161014 2166035 2250826 2161186 2166040 2162026

2.TLF 2161022 2272925

FAX 2270994

Tablo: M.3.2.3.BESN LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF 2.TLF M.ERDEMOLU ANADOLU LSES 3180211 3180212 BESN LSES ENDSTR MESLEK LSES MAM HATP LSES KIZ MESLEK LSES TCARET MESLEK LSES AKIRHYK .P.L. AMBAYAT .P.L. SARIYAPRAK .P.L. SUVARLI LSES 3181013 3181526 3181233 3181762 3181099 3181032 3181587 3181558 3181249 3961313 3961026 3465020 3260040 3667003

FAX

Tablo M.3.2.4.ELKHAN LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER MDR 2.TLF ELKHAN LSES ELKHAN OK PRORAMLI LSE PINARBAI OK PROGRAMLI LSE 4512018 4557112 4512005

FAX

Tablo: M.3.2.5.GERGER LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF 2.TLF GERGER LSES 4312013

FAX

148

Tablo: M.3.2.6.GLBAI LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF 2.TLF ANADOLU LSES GLBAI LSES OK PROGRAMLI LSE MAM HATP LSES BELREN OK PROGRAMLI LSE 7816154 7816117 7816153 7816046 7912117 7816049 7816190 7816114 7816045

FAX 7816152

EHDANE SOYKAN KIZ MESLEK LSES 7816044

Tablo: M.3.2.7.KAHTA LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF 2.TLF ANADOLU LSES KAHTA LSES KIZ MESLEK LSES KAHTA OK PROG. LSE MAM HATP LSES 7256503 7255081 7255546 7255056

FAX

7255078 7256507 7255077 7255052 7255051

Tablo: M.3.2.8.SAMSAT LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF 2.TLF SAMSAT LSES 4112203 4112090

FAX

Tabl :M.3.2.9.SNCK LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF 2.TLF SNCK LSES 4212005

FAX

Tablo:M.3.2.10.TUT LES LSELER TELEFONUN BULUNDUU YER 1. TLF 2.TLF TUT LSES FAKLTE VE YKSEKOKULLAR 4412004 4412040

FAX

limizde iki adet faklte, bir adet yksek okul ve drt adet de Meslek Yksek Okulu mevcuttur. Eitim fakltesi, Glba Meslek Yksek Okulu ve Besni Meslek Yksek Okulu Gaziantep niversitesine baldr. Fen-Edebiyat Fakltesi Adyaman Salk Yksek Okulu, Adyaman Meslek Yksek Okulu, nn niversitesine baldr. Kahta Meslek Yksek Okulu da Harran niversitesi bnyesinde faaliyetlerini srdrmektedir. EDEBYAT FAKLTES nde Matematik ve Edebiyat blmleri, ETM FAKLTESde Snf retmenlii blm, Adyaman Meslek Yksek Okulunda Petrol, Seramik, Muhasebe, Turizm, ve naat blm olmak zere 5 blm bulunmakta, Adyaman Salk Yksek Okulunda Hemirelik ve Ebelik, Besni Meslek Yksek Okulunda Bilgisayarl Muhasebe, Bilgisayar Programcl, letmecilik, Glba Meslek Yksek Okulu Bilgisayar Programcl, Khta Meslek Yksek Okulunda Su rnleri, Bilgisayar Programcl, letmecilik blmleri bulunmaktadr.

149

Tablo :M.3.2.11.
OKUL ADI KURULU ETM RETME BALAMA 1999-2000 1997-1998 1985-1986 1997-1998 1999-2000 1998-1999 1998-1999 RENC Kz 28 114 265 264 79 44 48 Erkek 89 140 435 88 53 93 TOPLAM 117 254 700 264 167 97 141 1740 PERSONEL Akademik dari 3 18 17 27 7 5 9 5 10 21 8 4 7 6 TOPLAM 8 28 38 35 11 12 15 147

FEN ED. FAK. ETM FAK. ADIYAMAN M.Y.O ADIYAMAN SALIK M.Y.O. BESN M.Y.O.

21.08.1998 18.06.1987 28.03.1983 02.11.1996 28.09.1998

GLBAI M.Y.O. 07.05.19997 KHTA M.Y.O. TOPLAM 15.12.1997

Eitim : Devlet statistik Enstitsnden alnan bilgilere gre, 1997-1998 retim ylnda okul ncesi eitim kurumlar, ilkretim, genel orta retim ve mesleki teknik retim okullarnn says Trkiye iin, 59 552 adettir. Bu okullarn % 10.5i (6312 adet) Gneydou Anadolu Blgesinde ve % 1.4 (893 adet) Adyaman li snrlar iinde yer almaktadr. Benzer ekilde, Trkiyede grev yapan retmenlerin % 0.9u (4183 kii), rencilerin ise %1i (123011 kii) Adyaman linde bulunmaktadr (Tablo: M.3.2.12). Tablo: M.3.2.12.retim Kurumlarnda retmen, renci ve Mezun Olanlar
ETM TOPLAM Okul retmen ube (snf) renci OKUL NCES ETM Okul retmen ube renci LKRETM Okul retmen ube renci GENEL ORTARETM Okul retmen ube renci MESLEK VE TEKNK ORTARETM Okul retmen ube renci TRKYE 59.552 444.590 387.338 11.397.137 6.563 1.717 9.691 182.533 47.365 302.254 317.718 9.084.635 2.412 68.853 29.820 1.166.195 3.212 71.766 30.109 963.774 GNEYDOU ANADOLU 6.312 30.529 34.543 1.114.483 283 75 443 8.581 5.706 24.462 30.785 976.974 150 3.208 1.932 88.072 173 2.784 1.383 40.856 ADIYAMAN 893 4.183 5.340 123.011 46 65 1.151 803 3.262 4.832 104.513 19 384 241 11.195 25 537 202 6.152

Kaynak : Devlet statistik Enstits Dier taraftan, Adyaman linde, 1996-1997 retim ylnda okullardan mezun olan 28 906 renciden % 50si ilkokullardan, (Trkiye geneli iin bu oran % 44tr) % 30u genel ortaokullardan (Trkiye iin bu oran %28dir), % 4.5i mesleki ve teknik ortaokullardan (Trkiye iin bu oran %

150

3.6dr), %9.4 genel liselerden (Trkiye iin bu oran %14.7dir), % 5.9u mesleki ve teknik liselerden (Trkiye iin bu oran %9.2dir.) mezun olmutur (Tablo : M.3.2.13.). Tablo : M.3.2.13. retim Kurumlarndan Mezun Olanlar ETM TRKYE TOPLAM 2.603.771 lkokullar 1.147.311 Genel Ortaokullar 733.484 Mesleki-Teknik Ortaokullar 96.053 Genel Liseler 385.228 Mesleki ve Teknik Liseler 241.695 Kaynak : Devlet statistik Enstits GNEYDOU ANADOLU 206.335 108.240 58.998 5.727 22.014 11.356 ADIYAMAN 28.906 14.419 8.729 1.310 2.742 1.706

Eskita Petrol retim Projesinin gerekletirilecei Kahta lesinde, toplam olarak 171 adet okul bulunmakta (Adyaman lindeki okullarn % 19u) olup, bunlarn 11 tanesi okul ncesi kurum, 155 tanesi ilkretim okulu, 2 tanesi genel lise, 3 tanesi mesleki ve teknik lisedir. Devlet statistik Enstitsnden elde edilen bilgilere gre 6 yandan bykler dikkate alndnda, 62 614 olan Kahta lesi nfusunun okur yazarlk ve mezuniyet durumlar Tablo-42de gsterilmektedir. Tabloya dikkat edilecek olursa, 6 yandan byk nfusun yaklak % 35.3nn okuma/yazma bilmedii grlmektedir. Bu oran erkekler iin % 28.3 iken, kadnlar iin % 42.8e ykselmektedir. Okur-yazarlk durumu ya gruplarna gre incelendiinde ise, okuma/yazma bilmeyenlerin orannn ileri ya gruplarna doru ykseldii grlmektedir (Tablo-42). Ayn tablodaki veriler kullanlarak toplam nfusun okur-yazarlk ve mezuniyet durumu Tablo-43de zetlenmitir. Tablo : M.3.2.14. Kahta Nfusunun Okur-Yazarlk ve Mezuniyet Durumlar
YA CN. TOP. OKU.YAZ. BLM. 22.113 9.238. 12.875 536 497 415 425 298 241 275 257 319 295 172 167 202 189 167 172 155 133 176 219 146 196 178 178 BR . KUR. MEZ. OLM. 12.725 7.112 5.613 234 210 577 488 613 575 718 599 911 748 301 252 245 168 148 123 112 100 174 137 114 110 131 112 LKOK ORTAOK VE DENG 4.918 3.294 1.624 348 173 395 201 458 236 192 116 LSE VE DENG 3.922 2.695 1.227 247 114 FAK./ YK. OKUL 920 642 278 YK. LS./ DOK. 282 172 110 BLN.

TOP.

06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17

T E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K

62.614 32.576 30.038 940 853 1.098 1.013 1.006 891 1.083 915 1.329 1.111 973 917 1.173 933 1.000 914 1.036 841 1.072 995 1.025 960 1.007 910

15.125 8.131 6.994 460 474 691 547 649 595 390 414 305 410 283 385 236 370

2.609 1.292 1.317 170 146 106 100 95 75 90 59 99 68 40 24 35 29 36 24 31 21 22 28 24 33 23 20

151

18 19 20 21 22 23 24 25-29 30-34 35-39 40-44

E K E K E K E K E K E K E K E K E K E K

941 878 768 792 832 952 526 555 502 533 510 560 514 559 2.752 2.693 2.315 2.014 1.843 1.879

180 200 127 186 194 258 103 153 114 145 88 173 91 183 554 1.022 490 1.049 469 1.117

106 109 118 105 142 124 73 51 67 55 53 55 65 55 389 319 289 215 270 226 241 189 191 133 190 85 143 51 135 34 93 26 65 17 43 19 13 10 54 36

202 305 194 303 150 321 132 198 142 186 154 208 158 186 783 771 721 409 570 293 525 209 398 133 297 63 195 29 164 21 74 22 73 20 42 21 10 7 34 16

149 104 103 75 89 82 67 55 59 41 77 39 70 42 361 168 293 107 183 65 136 39 100 19 54 5 37 7 31 4 15 7 18 8 16 4 3 1 9 3

280 139 188 95 204 130 120 73 84 72 108 55 91 51 395 205 332 117 241 76 133 36 104 19 45 8 25 5 25 2 10 14 2 7 6 1 5 1

21 9 24 16 22 17 17 16 19 13 23 25 175 95 108 40 69 18 74 14 41 3 11 3 14 4 5 1 1 1 1 3 1 -

3 4 10 2 44 28 30 18 16 12 16 10 12 6 11 10 11 6 3 5 3 1 5 3 4 3 4 2

24 21 17 19 29 21 9 8 19 18 8 13 6 15 51 85 52 59 25 72 40 62 22 60 37 41 12 25 25 39 14 21 9 24 9 13 5 5 18 7

E 1.765 600 K 1.686 1.127 45-49 E 1.311 443 K 1.406 1.033 50-54 E 1.189 544 K 986 771 55-59 E 840 403 K 735 608 60-64 E 896 508 K 664 559 65-69 E 616 406 K 512 434 70-74 E 516 331 K 354 279 75-79 E 278 154 K 259 193 80-84 E 141 109 K 133 110 85-+ E 298 173 K 219 154 Kaynak : Devlet statistik Enstits

Tablo : M.3.2.15. Okur-Yazarlk ve Mezuniyet Oranlar TOPLAM Okuma-yazma bilmeyen (%) 35.3 Bir . Kurumundan mezun olmayan (%) 20.32 lkokul Mezunlar (%) 24.15 Ortaokul Mezunlar (%) 7.85 Lise Mezunlar (%) 6.26 Faklte-Yksek Okul Mezunalar (%) 1.46 Yk. Lisans Dok. Yapm Olanlar (%) 0.45 Bilinmeyen (%) 4.16
Kaynak : Devlet statistik Enstits

ERKEK 28.3 21.83 24.96 10.11 8.27 1.97 0.52 3.96

KADIN 42.8 18.68 23.28 5.40 4.08 0.92 0.36 4.38

M.3.3.HASTANELER VE SALIK TESSLER Adyamanda halihazrda tedavi ve koruyucu hizmetler veren 61 Salk Oca, 127 Ky Salk Evi, 5 Devlet Hastanesi ile 2 adet de Salk Meslek Lisesi vardr. lde yaklak olarak 13.193 kiiye bir Uzman Hekim, 3 033 kiiye bir Pratisyen Hekim, 1 871 kiiye bir Ebe, 1 771 kiiye bir hemire 3 500 kiiye de bir salk memuru dmektedir.

152

M.3.4.SOSYAL VE KLTREL TESSLER HALK ETM MERKEZ Adyaman Merkez ve lelerinde Sosyal Yardmlama ve Dayanma Vakf, zel dare Mdrl, Kylere Hizmet Gtrme Birlii kaynaklar kullanlarak; Halk Eitim Mdrlklerinin usta reticileri nezaretinde Halclk faaliyetleri srdrlmektedir. Toplam 2061 tezgahta 5394 dokuyucu ve 324 usta retici ile ayda 2.701 M2 hal retilmektedir. retilen hallar 11 firma kanalyla yurt dna ihra edilmektedir. Hal retiminden Adyamana ayda ortalama 68.428.250.000 TL. girdi salanmaktadr. Hal dokuyan kzlar kendilerine ve ailelerine gelir salama yannda, anne aday olarak deerlendirilmekte ve sosyal statlerinin ykseltilmesi amacyla bu tevik ve programlar verilmektedir. Merkez ve ilelere kurulan aevlerinden her gn le yemei, Salk elemanlarnca Ana-ocuk sal programlar, Vakf polikliniklerinde cretsiz tedavi ve ila, Ev Ekonomistlerince konserve, turu, reel vs. yapm, Vakftan her ay dzenli gda yardm, ve i Bulma Kurumu gc yetitirme burslar, evreyi tanma ve moral gezileri, Oriyantasyon,uyum ve hizmet-ii eitim kurslar, alma sresince srekli mzik yayn yaplmaktadr.

LE ADI MERKEZ BESN ELKHAN GERGER GLBAI KAHTA SAMSAT SNCK TUT TOPLAM

Tablo: M.3.4.1. 2000 Yl Halclk Genel Toplam USTA KURSYER TEZGAH YILLIK RETC SAYISI SAYISI DOKUNAN m2 60 35 7 23 53 110 4 4 28 324 1089 675 90 339 968 1681 75 60 383 5394 417 239 67 127 296 705 31 48 131 2061 3.852 5.787 180 2.999 6.925 9.729 189 439 2.322 32.416

YILLIK GELR (000TL. ) 77.529.384 149.682.450 11.500.822 56.462.058 169.428.985 269.618.963 4.564.179 6.383.275 75.969.498 821.139.614

M.3.5.ENDSTRYEL YAPILAR Organize Sanayi Blgesi, ehrin kuzeybatsnda yer almaktadr. Dier endstriyel yaplar ve imento fabrikas ehrimizin bat kemsinde yer almaktadr. M.3.6.GER VE HAREKETL BARINAKLAR Ger ve hareketli barnaklarla ilgili herhangi bir veri elde edilememitir.

153

M.3.7.OTEL, MOTEL VE TURZM AMALI DER YAPILAR Tablo :M.3.7.1. Turizm letme Belgeli Turistik Tesis Durumu a) Tesis Says b) Yldzl Otel Says c) ki Yldzl Otel Says d) Bir Yldzl Otel Says e) Pansiyon Says f) Oda Says g) Yatak Kapasitesi Turizm Yatrm Belgeli Turistik Tesis Durumu h) Tesis Says i) Yldzl Otel Says j) ki Yldzl Otel Says k) Bir Yldzl Otel Says l) Pansiyon Says m) Oda Says n) Yatak Kapasitesi Belediye Belgeli Turistik Tesis Durumu Tesis Says Oda Says Yatak Kapasitesi 2002 Yl inde limize Gelen Turist Says a) Yabanc Turist Says b) Yerli Turist Says Toplam c) Elde Edilen Gelir (Tahmini ) Dolar Baznda M.3.8.BROLAR VE DKKANLAR limizde bro ve dkkan saylar ile ilgili kesin veriler bulunmamaktadr. M.3.9.KIRSAL ALANDA YAPILAMA Krsal alanlardaki yaplamayla ilgili veriler elde edilememitir. M.3.10.YEREL MMAR ZELLKLER Adyaman linde yerel mimari zellikler tayan yaplar mevcut deildir. M.3.11.BNA YAPIMINDA KULLANILAN YEREL MATERYALLER Adyaman linde bina yapmlarnda yerel materyaller bulunmamaktadr. 9 179 386 59.419 121.681 181.101 9.000.000

5 2 1 2 249 491

8 3 5 332 609

154

M.4.SOSYAL-EKONOMK YAPI Sosyal Altyap Projenin geekletirilecei alann da iinde bulunduu Gneydou Anadolu Blgesinin btnnde genel olarak kapal bir toplum yaps grlmektedir. Tarm ve hayvanclk nde gelen geim kaynaklarndandr. Hayvanclk sebebiyle var olan gebe hayatn, yerleik hayata yerini brakmasna ramen, bitkisel retimin geim asndan yeterlilik salayamamas sebebiyle, ek gelir olarak hayvanclk faaliyetleri devam etmektedir. Blgede genel olarak geleneksel yaam biimi olan airet dzeni gnmzde de srmektedir. Bu dzenin srmesi, toplumsal ilikilerde aalk, eyhlik gibi olgular da ortaya karmaktadr. Airet tre ve geleneklerinden oluan yaam biimi, zellikle krsal kesimlerde dier toplumsal deerlerden daha nemli olmaktadr (Kaynak : GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan,1998). Blgede krsal kesimlerde ataerkil aile dzeni yaygn olup, aile reisi erkektir.. Dourganlk orannn dier blgelere oranla yksek oluu istihdam sorununu beraberinde getirmektedir (Kaynak : GAP Blgesi Turizm Envanteri ve Turizm Gelitirme Plan). Devlet statistik Enstitsnden alnan bilgilere gre, Adyaman linde 1997 ylnda toplam 5 499 evlenme gereklemitir. Bu say Trkiye genelinin % 0.9unu oluturmaktadr. Dier taraftan, bir sonraki yl (1998 ylnda) Adyaman linde 370 boanma olay gereklemitir. Bu say ise Trkiye genelinin % 0.6sn oluturmaktadr. Adyaman lindeki evlenmelerin ve boanmalarn Trkiye geneline oranlar dikkate alndnda, Adyamandaki boanma orannn, ortalamann altnda olduu grlmektedir. ldeki lmler incelendiinde, DEden alnan bilgilere gre, 1998 ylnda 315 erkek, 314 kadn olmak zere toplam 629 kii hayatn kaybetmitir. Bu say, ayn yl iin Trkiye genelinin % 0.35ini oluturmaktadr. ntiharlar incelendiinde ise, 1998 ylnda Adyamanda 25 kiinin intihar ettii grlmektedir. Bu say Trkiye genelinin % 1.3dr. DEden alnan bilgilere gre, 1998 ylnda daimi ikametgah Adyaman olan, hkmllerin says, 3 kadn ve 379 erkek olmak zere toplam 382 kiidir. Bu say Trkiye genelinin % 0.55idir. 1998 yl verilerine gre, renim durumlarna gre cezaevlerine giren hkmllerin says incelendiinde, Trkiye ve Adyaman li iin, en yksek saynn ilkokul mezunlarna ait olduu olduka dikkat ekicidir. Cezaevlerine giren hkmllerin ya gruplarna gre dalmlarna bakldnda ise, Trkiye geneli ve Adyaman li iin, en yksek saynn 30-39 ya aralnda olduu grlmektedir. M.4.1.GLER Gneydou Anadolu Blgesinin btnnde genel olarak kapal bir toplum yaps grlmektedir. Tarm ve hayvanclk nde gelen geim kaynaklarndandr. Hayvanclk sebebiyle var olan gebe hayatn, yerleik hayata yerini brakmasna ramen, bitkisel retimin geim asndan yeterlilik salayamamas sebebiyle, ek gelir olarak hayvanclk faaliyetleri devam etmektedir. Blgede genel olarak geleneksel yaam biimi olan airet dzeni gnmzde de srmektedir. Bu dzenin srmesi, toplumsal ilikilerde aalk, eyhlik gibi olgular da ortaya karmaktadr. Airet ve tre geleneklerinden oluan yaam biimi, zellikle krsal kesimlerde dier toplumsal deerlerden daha nemli olmaktadr. Blgede krsal kesimlerde ataerkil aile dzeni yaygn olup, aile reisi erkektir. Dourganlk orannn dier blgelere oranla fazla oluu istihdam sorununu beraberinde getirmektedir.

155

Devlet statistik Enstitsnden alnan bilgilere bakldnda, 1990 nfus saymna gre, Adyaman li genel olarak dier illere g veren bir yapya sahiptir. Adyamandan gerekleen gn byk blm, stanbul, el, Gaziantep, Adana, Malatya llerine ve d lkelere olmutur. M.4.2.GEBE LER (MEVSMLK) Adyaman ilinin genelde geim kaynann tarm ve hayvanclk olmasna ramen yeterli i sahas bulunmamas nedeniyle gebe ii mevcut deildir. Daha ok il dna gebe ii gndermektedir. M.4.3.KENT TOPRAININ MLKYET DAILIMI Adyaman li Arazi Varl ve Kullanm Durumu

Tarm Arazisi Orman Arazisi ayr Mera Dier Toplam

Tablo :M.4.3.1 Alan (ha) 298.468 130.199 224.467 108.119 761.400

Oran (%) 39,2 17,1 29,5 14,2 100

Yukarda grld gibi Adyaman li arazilerinin byk ounluu tarm alan olup; bunu srasyla ayr ve meralar, orman alanlar ve dier araziler takip etmektedir. M.4.4.KONUT YAPIM SRELER Kentin nfus art hzna bal olarak, eitli blgelerde yeni konutlar yaplmaktadr. Bu konutlar, ounlukla kooperatif ve yap-sat usulyle inaa edilmektedir. M.4.5.GECEKONDU ISLAH VE NLEME BLGELER limizde gecekondu slah ve nleme blgeleri mevcut deildir.

156

M.5.YERLEM YERLERNN EVRESEL ETKLER M.5.1.BNALARDA SES ZOLASYONU Belediye imar ynetmeliinde ses izolasyonu ile ilgili zel bir hkm bulunmamaktadr. Yalnzca kltr merkezi, dn salonlar gibi zellikli binalarda gerekli nlemler alnmaktadr. M.5.2.HAVA ALANLARI VE EVRESNDE OLUTURULAN GRLT ZONLARI Adyaman havaalan, kente 25 km mesafede ve ehir merkezine gre daha yksek kotta bulunmasndan dolay grlt sorunu oluturmamaktadr. Ayrca Adyaman havaalan edinilen bilgiler nda arz talep yznden uzun zamandr kapal bulunmaktadr. M.5.3 TCAR VE ENDSTRYEL GRLT Adyamanda ticari ve endstriyel kullanmlardan kaynaklanan grlt, sorun oluturacak boyutta olmayp, bu grltlerin nlenmesi iinde bir tampon blge oluturulmamtr. M.5.4.KENTSEL ATIKLAR Bu konu ile ilgili ayrntl bilgiler Atklar bal altnda incelenmitir. M.5.5.BNALARDA ISI YALITIMI Belediye imar kanunun ilgili ynetmeliklerinde eitli hkmler yer almaktadr. Bu hkmlere gre gerek inaat ruhsat verilirken, gerekse kullanma ruhsat verilirken gerekli inceleme ve denetimler yaplmakta, zellikle at ve d duvarlarda yaplmas gerekli almalar yaplmadan ruhsat verilmemektedir. M.6.NFUS M.6.1.NFUSUN YILLARA GRE DEM Adyamann 2000 yl nfus saym sonularna gre toplam nfusu 623.811dir. Bu nfusun % 54,3 il ve ile merkezlerinde, % 45,7si de belde ve kylerde yaamaktadr. Adyaman il merkezi ise 2000 ylndaki 178.538 kiilik nfusuyla ildeki toplam ehir nfusunun % 53n, toplam il nfusunun da % 29unu oluturmaktadr. Merkez dnda le bal bulunan 8 ileden Kahta ilesi 114.994 kiilik nfusu ile en fazla nfusa, Samsat ilesi ise 12.541 kiilik nfusu ile en az nfusa sahip olan ilelerdir. Adyaman nfusunun geliim hz incelendiinde, toplam nfus art hz bakmndan lkemiz ortalamasna yakn bir seyir izlemesine karn, ehir ve ky nfuslarnn geliimi karlatrldnda lkemiz ortalamasndan nemli farkllklar gsterdii grlmektedir. 2000 yl nfus saymna gre limizdeki toplam yllk nfus art hz 20 iken Trkiye ortalamas 18,3tr. Kent nfusunun yllk art hz Adyamanda 42,3, Trkiye toplamnda 27; ky nfusunun art hz ise Adyamanda 1,3, Trkiye toplamnda 4 dzeyindedir. Adyamann nfus art hz en yksek ilesi 35,1 ile il merkezi, en dk ilesi de 18 ile Gergerdir.

157

Tablo: M.6.1.1.Nfusa likin Bilgiler (2000 Nfus Saym) l ve ile Merkez Besni elikhan Gerger Glba Kahta Samsat Sincik Tut Toplam Toplam 249 530 108 667 20 271 27 208 52 988 114 994 12 541 21 828 15 784 623 811 Nfus ehir 178 538 36 123 11 306 4 223 28 656 60 689 6 917 5 274 7 213 338 939 Ky 70 992 72 544 8 965 22 985 24 332 54 305 5 624 16 554 8 571 284 872 Yllk Nfus Art Hz () Toplam ehir Ky 35,10 57,90 -6,29 20,49 6,02 -18,04 -4,37 19,17 9,09 11,15 14,05 19,98 32,58 34,17 9,14 -3,20 36,36 72,36 74,51 10,93 42,26 14,97 -20,94 -22,31 -5,74 2,91 -36,44 -2,78 16,76 -1,34 Nfus Younluu 166 94 31 43 65 98 82 47 32 89

2000 yl nfus saymna gre nfus younluu il genelinde 89 kii/km2, il merkezinde de 166 kii/km olmutur. lelerin nfus younluu ise kilometrekareye den kii says olarak 31 ile 98 arasnda deimektedir. l merkezi dnda nfus ve alan bakmndan en byk ile olan Kahta, kilometrekareye den 98 kiilik nfusuyla, nfus younluu en yksek ile durumundadr. Nfus younluu en dk ile ise 31 kii/km2lik younluu ile elikhandr.
2

158

M.6.2.NFUSUN CNSYET VE YA GRUPLARINA GRE DAILIMI Adyaman li lelere Gre ehir ve Ky Nfusu, Yzlm ve Nfus Younluu T: Toplam, E: Erkek, K: Kadn Tablo : M.6.2.1.
LE TOPLAM EHR NFUSU KY NFUSU YZLM km2
144817 36487 33741 4732 12862 12556 27392 3734 9278 4035 7033 1507 1151 651 628 816 1179 153 461 487

NFUS YOUNLUU
97 189 94 30 43 74 107 76 47 38

T
TOPLAM Merkez Besni elikhan Gerger Glba Kahta Samsat Tut 678999 285404 108514 19697 27072 60138 126597 11691 21490

E
346814 147583 56053 10313 12267 30962 64196 5691 10253

K
332185 137821 52461 9384 14805 29176 62401 6000 11237 8900

T
394268 212475 41100 10156 3708 35129 73075 4400 4025 10200

E
206900 111141 22380 5504 1765 18509 38066 2134 2066 5335

K
187368 101334 18720 4652 1943 16620 35009 2266 1959 4865

T
284731 72929 67414 9541 23364 25009 53522 7291 17465 8196

E
139914 36442 33673 4809 10502 12453 26130 3557 8187 4161

Sincik 18396 9496 Kaynak: Devlet statistik Enstits

159

M.6.3.L VE LELERN NFUS YOUNLUKLARI 2000 YILINA GRE LE NFUSLARI

L GENEL TOPLAMI

M.6.4.NFUS DEM ORANI NFUS YAPISI (AKADEMK) Adyaman ehrinin kuruluundan, Cumhuriyetin ilanna kadar olan dnemde ehir hakknda salkl bilgi arivlerinden elde edilememitir. Ancak, Osmanl mparatorluu dneminde 1517-1520 ylnda yaplan genel nfus saymna gre Adyamanda 79 erkek, 1540 nfus saymnda ise 173 bekar erkek nfus yaadndan sz edilmekte kadn nfusun sayma dahil edilmedii anlalmaktadr. Nfusun her geen yl artmakta olduu dnlrse de azalma ihtimali de gz nnde tutulmaldr. Yalnz; sava, istila, bulac hastalklar ve yetersiz beslenme gibi nedenlerle nfusun azalacan gz nnde tutmamz gerekir. 1940-1945 yllarnda olduu gibi, nfusta zaman zaman azalma grlebilir. Adyamann nfus yaps 1954 ylnda il olduu yl izleyen 1955 ylndan itibaren incelemeye esas alnmtr. Zira ehrin geliimini, evreyle ilikisini izleyebilmek iin 1955 yl uygun

160

bulunmutur. Bununla beraber 1927-2000 yllar aras nfus art ile ilgili baz bilgiler Adyamann ehirlemesi konusunda verilmitir. Adyaman ehrinin 1955 ylndan 13966 olan nfusunun, 1955i izleyen nfus saym dnemlerinde art gsterdii anlalmaktadr. Ancak 1970 ylnda %68.4 nfus art hz ile en yksek deerine ykselmitir. 1980 ylnda ise %39.8 deerle art hznda eskiye gre gerileme gzlenmitir. 1985, 1990, 1997 ve 2000 nfus saym sonularna gre, nfus art hznn art grlmektedir. Bu art 1985te %59.45 e, 1990da %66.78e (100 045), 1997de %112e (nfus 212 475e), 2000de %34 (nfus 282.510) gibi yksek bir deere ulamtr. Nfus saym sonular incelendiinde merkeze bal krsal nfusun art hznn Adyaman nfus art hzndan dk olduu grlr. zellikle 1960 ylnda krsal nfusun 1533 kii azalmas ile art hz % -6.63 gibi dk deere inmitir. Ayn devrede Adyaman ehir nfusu 2521 kii artmtr. Buna gre 1955-1960 dnemlerinde krsal kesimden ehre ilk g balamtr. Adyaman ehir nfusunun yava artmas da Adyamandan darya baka illere g olduu izlenimini vermektedir. 1965 nfus saym dneminde krsal kesim (-) deerden kurtulup 6064 kiinin artmasyla %25 deerle en yksek nfus art hzna kavumutur. Adyaman ehir ve krsal nfusunu 1990 yl art endeksleri incelendiinde Adyaman ehrinin endeks deerinin 716, Krsal nfusun endeks deerinin ise 161 olduu grlr. Bu deerlerden kan sonu, ehir nfus art hznn krsal nfus artndan olduka yksek olduudur. 1997 ise ehir merkezinin 100.045 te 212.475e ykselmesi ise Atatrk Barajna baldr. Sonu olarak denilebilir ki 1955ten 2000ne gelinceye kadar ehir ve krsal nfus art hz dzenli bir seyir takip etmemitir. ve d glerin 1960 ylnda ilk iaretini verdiini syleyebiliriz. 1955-2000 yllar arasndaki Adyaman ehir nfusu ile toplam ile nfus deerlerini incelediimizde; Adyaman merkez ileye bal 8 ile (Besni, elikhan, Gerger, Glba, Kahta, Samsat, Sincik ve Tut) merkez nfusun toplam 2000 ylna gre ( merkez ile 282 510, ilelerin ise 218 764) 64 000 daha fazla olduunu grrz. Krsal kesimin nfusunu gz nnde tutarsak merkez ile 358 277 iken, ilelerin ki ise 451 983 olup, Adyaman ehrinin toplam nfusu 810.260 dr. l baznda nfus art hzlarn ele aldmzda ehirlerin nfus art hznn, krsal alann nfus art hzndan devaml yksek olduu ortaya kmaktadr. Bu durum, krsal alandan ehre devaml g olduunu gstermektedir. Nfus Hareketleri 1960 ylndan itibaren krsal kesimde balayan nfus hareketlerinin nedenlerine gemeden nce, nfus hareketlerini oluturan gler zerinde durmak gerekir. BAYHANa gre (1996) G, corafi mekan deitirme srecinin sosyal ekonomik, kltrel ve siyasi boyutlaryla toplum yapsn deitiren nfus hareketidir. Adyamanda 1960 ylndan sonra balayan i gn inceleyelim. Nfusu ehre eken faktr olarak, ehirde daha rahat yaama imkanlarna kavumak ve i bulmak amacyla krsal kesimden ehir merkezine gn 1960 yllarda baladn gryoruz. Zira 1960ta ki ehir nfusun art hz %33.2 iken, 1965te %59, 1970te %68.4, 1975te %67.35e ykselmitir. Ayn dnemlerde krsal kesimde nfus art hz 1965te %25.04 olmasna ramen 1970te %5.61e dmtr. Bu sonuca gre 19601975 arasnda krsal kesimden Adyamana i gn olduu anlalmaktadr. 1980te ehir nfus artnda d buna karlk krsal kesimde ykseli gzlenmitir (%17.7). Bunun nedeni, 1975-1980 arasnda krsal kesimden gn yavaladn buna karlk ehirden darya g verdii anlalmaktadr. Krsal kesimden ehre g 1980 ylndan itibaren tekrar baladn grmekteyiz. Zira Gneydou Anadolu projesi nedeniyle Atatrk Barajnn yapmnda Adyaman il hudutlar iinde Samsat ilesi ile birlikte 12 ky ve 46 mezra tamamen sular altnda kalmtr. Bu projeden ksmen

161

etkilenen ky says ise 53 olup, 1990 genel nfus saymna gre 58 645 vatanda, yaam olduu ky ve mezralar terk etmek zorunda kalmtr. Bu da i gn hzlanmasna yol amtr. Tablo : M.6.4.1. Atatrk Baraj Glnn altnda kalan ile ve kylerin nfus ve says Yerleim Birimi Says (le + Ky + Mezra) Etkilenen Nfus le Ad Tamamen Merkez Samsat Kahta Gerger Toplam 15 15 18 5 53 Ksmen 27 12 20 19 78 12592 Tamamen 2031 5201 5360 Ksmen 17324 6008 12994 9727 46053

Kaynak: DS. 203. ube Mdrl Adyaman M.6.5.YER DETRME OLAYLARI Adyaman'dan dier illere nfus hareketini ele aldmzda dikkatimizi eken husus, ehirden darya olan gn, krsal alandan ehre gelen i g kadar youn olmasdr. Adyaman'da ii istihdam edecek sanayi alt yaps olmadndan il dna youn bir nfus hareketi gzlenmektedir. Adyaman ilinin dzensiz kentlemesi eitim ve buna bal olan sebepler de d g hzlandran etkenlerdendir. 1990 ylnda 100 045 iken 1997 ylnda 212 475 ykselerek % 100n stnde bir art gsteren il merkezi nfusu , 2000 ylnda ise 282 510a ykselmitir. Bu duruma gre Adyamanda ehirleme oran Trkiye genel ehirleme oranndan fazladr. Bu yksek deer belki ehirleme asndan nemli saylabilir. Fakat Adyaman'daki ehirleme sanayi ve kentsel alt yapya dayanmayan Atatrk Baraj Gl altnda kalan yerleim blgelerindeki nfusun il merkezine kaymas ile oluan zorunlu bir durumdur.

(N) ATIKLAR
Gnmzde nfus art ve kyden kente glerle birlikte youn ve plansz yaplama neticesinde kat atk sorunu byk bir evre problemi haline gelmitir. Bu durum l genelinde olduu kadar leler iinde ayn sorunlar tekil etmektedir. zellikle uzun yllardr plerin ile ve belde belediyeleri tarafndan geliigzel bir ekilde yzeysel su kaynaklar civarna, ormanlk alanlara ve yol kenarlarna atlmas neticesi evresel adan su, arazi ve hava kirlilii problemleri ortaya kmtr. N.1.EVSEL KATI ATIKLAR Son yllarda lin kyden kente g ve nfus artna paralel olarak, ehirlerin bymesi ve teknolojinin gelimesi kat atk younluu ve kii bana den kat atk miktar gn getike artmaktadr. ehrin evsel atklar Belediyenin Temizlik Mdrl bnyesinde yaplan almalarla toplanmaktadr. Toplanan bu atklar Adyaman kentinin yaklak 7 km gney dousunda ve Et kombinasnn 2 km gneyinde bulunan mevkiinde depolanmaktadr. Kesin veriler olmamakla beraber 190 ton/gn evsel atn topland kabul edilmektedir. Bu plerin toplanmas iin traktr, kamyon ve kamyonet olmak zere toplam 16 adet ara ve 283 kii grev yapmaktadr.

162

N.2.TEHLKEL VE ZARARLI ATIKLAR limizde tehlikeli ve zararl atklarla ilgili ayr atk toplama ilemi yaplmayp, sadece hastane ve salk ocaklarndan ayrca toplama yaplmaktadr. Yine bu atklar da evsel atklar iin seilen alan gtrlp braklmaktadr. N.3.ZEL ATIKLAR N.3.1.TIBB ATIKLAR Salk kurulularndan kaynaklanan tbbi atklarn halk salna ve evreye zarar vermeden ayr olarak toplanmas, geici depolanmas, geri kazanlmas, tanmas ve nihai bertaraflarnn salanmasna ynelik idari, teknik ve hukuki prensip,politika ve programlarnn belirlenerek uygulanmasnn salanmas amacyla Bakanlmzca 20.05.1993 tarih ve 21586 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii hazrlanm ve sz konusu Ynetmenlik gereince; limizde teknik ve ekonomik nedenlerden dolay Ynetmelikte belirtilen hususlar yerine getirilememektedir. Hastane ve salk ocaklarndan oluan tbbi atklar Belediyenin vermi olduu konteynrlarda geici olarak depolanmakta ve dzenli aralklarla yine belediye tarafndan tanmaktadr. N.3.2.ATIK YALAR 2872 Sayl evre Kanununun ilgili maddeleri dorultusunda hazrlanan Tehlikeli Atklarn Kontrol Ynetmelii 27.08.1995 tarih ve 22387 sayl Resmi Gazetede yaymlanmtr. Bu Ynetmelikte, Ek-5 ve Ek-6da Tehlikeli Atk olarak tanmlanan atk yalar zel leme Tabi Atklar kapsamnda yer almaktadr. Atk yalar, gerek kullanlmas, gerekse toplanmalar ve nihai bertaraflar asndan kontrol altna alnmas gereken atklardr. Konu ile ilgili tebli yrrle girene kadar atk ya ile itigal eden reticiler, kullanclar, bertaraf edenler, tayclar ve ilgili sektrde alanlar evre Bakanlnn 96/18 sayl ve 97/12 sayl Petrol atklar ve Atk Yalar konulu Genelgesi hkmlerine uymak zorundadrlar. limizde almalar bu dorultuda yrtlmektedir. N.3.3.CPS VE DER YAKMA FIRINLARINDAN KAYNAKLANAN KLLER l snrlarmz ierisinde bulunan 1 adet imento deirmeni dner frnlarndan kl k olmamakta, kl yar mamul imalatnda kullanlmakta, atk olarak kmamaktadr. N.3.4.TARAMA AMURLARI limizde konu ile ilgili herhangi bir alma bulunmamaktadr. N.3.5.ELEKTRK VE ELEKTRONK ATIKLAR limizde elektrik ve elektronik cihazlar retimi yapan iletmeler bulunmamaktadr. N.3.6.KULLANIM MR BTM ARALAR Adyaman linde kullanm mr bitmi aralarla ilgili olarak yeterli verilere ulalamamtr. N.4.DER ATIKLAR N.4.1.RADYOAKTF ATIKLAR Hastane ve laboratuarlardan kaynaklanan radyo aktif ve banyo sularnn geri kazanm mmkn olmamaktadr.

163

N.4.2.HAYVAN KADAVRALARI limiz snrlar iinde zellikle hayvan kadavralarnn bertaraf edildii tesis bulunmamakla birlikte gelii gzel olarak evsel atklarla kartrlmakta ve birlikte toplanarak depolanmaktadr. N.4.3.MEZBAHA ATIKLARI Mezbaha atklar da yine ayn ekilde toplanmakta ve tanmaktadr. N.5.ATIK YNTEM Adyaman Belediyesi tarafndan yrtlen Adyaman Kat Atk Ynetimine ilikin almalar devam etmektedir. Bu kapsamda Adyaman dzenli kat atk deponi alan almalarnn yan sra, ilelerimizin bazlarnda da kat atkla ilgili Ynetmelik artlarna uygun almalarn yaplmasnn salanmas vb. almalar saylabilir. N.6.KATI ATIKLARIN MKTAR VE KOMPOZSYONU Adyaman Belediyesi tarafndan alnan bilgiler dorultusunda senelik ortalama kat atk miktar 84.15 ton/gn olarak belirtilmitir. Adyaman Kat Atk Ynetimi Projesi kapsamnda Adyamann atnn nicelik ve nitelik bakmndan incelenmesi neticesinde elde edilen bilgilere gre tm atklar ayn alan ierisinde depolanmakta olup; pten daha ok teneke, kemik ve plastik maddeler ayklanmaktadr. Kat deerlendirilemeyecek kadar az olduundan toplanmamaktadr. Cam ise hemen hemen hi yoktur. N.7.KATI ATIKLARIN BRKTRLMES, TOPLANMASI, TAINMASI VE TRANSFER STASYONLARI Adyaman li snrlar ierisinde toplanan atklarn tamam ayn alanda depolanmakta olup; dier taraftan kompost tesisi bulunmamaktadr. Adyaman linde atklarn toplanmas ve bertaraf tesisine tanmas, ilgili Belediye tarafndan gerekletirilmektedir. Adyaman Belediyesine ait 5.5 ve 3 tonluk kapasiteli toplam 16 adet kamyon, kamyonet ve traktrlerle kentinin yaklak 7 km gney dousunda bulunan mevcut kat atk depolama alanna tanmaktadr. limizde tehlikeli atk kapsamna giren atklar bulunmamaktadr. Hastane ve klinik atklar Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii esaslar dorultusunda hastanelerde evsel atklardan ayr olarak renkli poetlerde biriktirilerek geici konteynrlarda depolanmaktadr. Belediye ile yaplan protokol gerei belediye tarafnda dzenli aralklarda toplanmakta ve dier kat atklarn depoland alann yan tarafna tanmaktadr.Adyaman linin p karakteristiine bakldnda kaliteli bir pe rastlanmamaktadr. limizde kat atklarn tanmasnda transfer istasyonlar bulunmamaktadr. N.8.ATIKLARIN BERTARAF YNTEMLER N.8.1.KATI ATIKLARIN DEPOLANMASI GAP Blgesinde yer alan Adyaman linin mevcut alt yap eksiklikleri sebebiyle salkl ileyen kat atk ynetimine sahip deildir. 65 m. Ykseltili Hac Tepenin hemen kuzeyindeki kuzeygney ynl srtn dousunda bulunan mevcut depolama alan dik yama eimli bir dere yatanda yer almaktadr. Beyaz dere adl bu akarsu yaklak 200 m. (dou ynnde) Atatrk Baraj gl alanna

164

ulamaktadr.Krmz-kahve renkli sznt sular Ziyaret ayna oradan da Atatrk Baraj Glne ulamaktadr. Olduka kirletici deerlere sahip olan bu suyun Atatrk Barajna karmas suyun kalitesini nemli lde etkilemektedir. Kat atk ktlesi, iinde kendiliinden yanma sonucu plk yangn olumutur. Srekli ve kesif bir duman ve kt koku zellikle gneye doru olmak zere evreye yaylmaktadr. Kat Atk Projesi kapsamndaki yerlemelerde tbbi atklar genelde ayn vahi p depolama alanna geliigzel atlarak bertaraf edilmektedir. Ayr p toplama kamyonlar ve ayr toplama sistemi olmadndan tbbi atk miktarlar ile ilgili salkl bilgilere ulalamamtr. Adyaman linde yaplan almalar sonucunda kat atk miktarnn 84.15 ton/gn arasnda deitii ve atk miktarnn 0.45-0.7 kg/kii gn arasnda olduu saptanmtr. 06 Kasm 1989 tarih ve 388 sayl kurulu ve grevleri hakknda kanun hkmndeki kararnamede belirtildii gibi GAP Blge Kalknma daresi Tekilatnn kurulu amac dorultusunda balatlan Adyaman li Dzenli Kat Atk Deponi Alan iin proje gelitirilmitir. Bu amala proje alannda n fizibilite almalarnda be ayr alternatif blge zerinde incelemeler yaplm ve 5. alternatif blge zerinde dzenli kat atk deponi alan ED sreci balatlmtr. Proje alan, Adyaman li Kayan mevkiinde ehre ortalama 8 km mesafededir. ehrin kuzeyini kaplayan dik kayalklarn arkasnda, 1998 ylnda Ormana tahsis edilmi, yzlmleri 7.9 ha ve 15.9 ha olan iki araziden meydana gelmektedir. GAP Blgesi Kat Atk Ynetimi Projesinde kat atklarn faydal mr 35 yldr. Arazinin topografik zellikleri nedeniyle Adyamann kat atk depolama sahasnn faydal mr 25 yldr. Kat Atk Projesi kademede deerlendirilmitir. Adyaman li dzenli kat atk deponi alan ED sreci balatlan projenin kapsamlatrma toplants yaplm olup; format belirlenmi ve formata gre hazrlanacak raporun Bakanlmza sunulmas beklenmektedir. N.8.2.ATIKLARIN YAKILMASI limizde Belediyelere ait atk yakma tesisi bulunmamaktadr. N.8.3.KOMPOST Adyaman linde kompost tesisi bulunmamaktadr. N.9.ATIKLARIN GER KAZANIMI VE DEERLENDRLMES Adyaman linde toplanan kat atklar lin sosyo-ekonomik yapsndan dolay kalitesiz olmasna neden oluturmaktadr. Bu durum atklarn geri kazanlmasn ve deerlendirilmesini engellemektedir. 2002-2003 retim ylnda ilimizde bulunan eitim ve retim kurumlar arasnda belirlenen pilot okullarda Kat Atklarn Geri Kazanlmas konusunda seminerler dzenlenerek seilen okullarda kat atklarn ayr toplanmas ile ilgili almalar balatlm olup; nmzdeki yllarda bu almalarn tm okullarda yaplmas hedeflenmektedir. N.10.ATIKLARIN EVRE ZERNE ETKLER Gnmzde youn kentleme ile birlikte kat atk sorunu zellikle byk kentlerimizde byk bir evre problemi haline gelmitir.Kyden kente glerle birlikte youn ve plansz yaplama neticesi dier byk ehirlerimizde olduu gibi Adyaman linde de kat atk problemini her geen gn artrmaktadr.

165

Adyaman linin kat atklar mahalle aralarnda varillerde, caddelerde ise kapakl p toplama kaplarnda (Konteynerlerde) biriktirilmektedir. Biriktirilen bu atklar belediyenin kapal p toplama aralar ile her gn akam saatlerinde toplanmaktadr. Toplanan pler, dzenli depolama sahasna gtrlmektedir. p toplama aralarnda alan grevli personel eldiven kullanmakta ama maske kullanmamaktadr. plerin her gn dzenli olarak toplanmas bile, yaz aylarnda koku ve plerin ar birikmesi sorununu zmleyememektedir. zellikle mahalle aralarnda bulunan kapaksz variller, buralarda oynayan ocuklar iin belirgin bir risk unsuru oluturmaktadr. Ayrca yaknda bulunan evler de koku ve sinek sorunlaryla kar karya kalmaktadr. Kentin kat atk miktar ve zellikleri yaplan baz almalarda belirlenmitir.Buna gre Adyaman linin yetersiz olan evsel kat atklar iin dzenli depolama yapabilmek amacyla Tsta Sn. Tic.A.. tarafndan hazrlanan (lin GAP Blgesi ierisinde olmasndan dolay) Dzenli Kat Atk Deponi Alan ED sreci devam etmektedir. Az gelimi lkelerde rastlanan p ynlar, halk sal asndan bir ok zararl etkileri de beraberinde getirmektedir. rnein dzensiz depolama sonucu oluabilecek gaz skmasna bal patlama, depolana alanndan gelen sznt sularyla, yer alt ve yer st su kaynaklarnn kirlenmesi gibi olas tehditler bulunmaktadr. Bunun yan srada, kullanlan bu dzensiz depolana alannn, kentin gelimesi sonucu, giderek ehre daha yakn bir duruma gelmesi ile salksz koullar, evre halk iin hastalk tehlikesi ve estetik adan irkinlikler ortaya karmtr. Dzenli depolama denildiinde doal yaamn ve evre kaynaklarnn korunmasn amalayan nlemlerin alnd bir yntem dnlr. Dzenli depolamann uygun olmas iin depolama alannn ehre yeterince uzak olmas, deponi zeminin geirimsizliinin salanmas, oluabilecek p deponi gazlarnn ve sznt sularnn uygun bir ekilde giderilebilmesi gerekmektedir. Ayrca p depolama sahasnn kullanm sresi dolduktan sonra blgenin slah edilmesi zorunludur. Sonu olarak; Adyaman ilinin en byk evre sorunlarndan biri olarak karmza kan kat atk sorununu zmleyebilmek amacyla hazrlanan Dzenli Kat atk Deponi Alan ED raporunun tamamlanmas sonunda uygulamaya geirildii takdirde Adyaman linin dzenli kat atk deponi alanna sahip olmasyla bu soruna zm getirilmi olacaktr.

(O) GRLT VE TTREM

O.1.GRLT Grlt geliigzel yapl ve birbiri ile uyumlu bir tonel zellik gstermeyen karmak ses dzenidir. Grlt birimi db/Adr. Alt snr 0 db/A, st snr 140 db/Adr. Grlt lmlerinde esas alnan grlt birimi llen seslerin enerji ortalamalarnn alnarak logaritmik bir birimi olan Legdr. O.1.1.GRLT KAYNAKLARI Grlt kaynaklarn adaki alt balklarla incelemek mmkndr.

166

O.1.1.1.TRAFK GRLTS a) Tat Grlts Motor grlts, Aerodinamik grlt, Yol yzeyi srtnmesi, Fren ve klakson sesleri ad altnda bileenleri vardr. retilen grlt dzeyleri; tatn cinsine, modeli ve motor tipine, yana ve bakm durumuna, hzna ve ivmesine bal olarak deimektedir. b) Demiryolu Ulam Grlts: Hat ilemleri ve servis ilemleri olarak toplanabilir. c) Uak ve Havaalan Grltleri: Uan trne, alma tekniine, uu profillerine bal olarak deimektedir. Tablo : O.1.1.1.1. G.1. Tatlar iin izin verilebilir st grlt seviyeleri (dBA) Tat Tr Grlt Seviyesi (dBA) Otomobil (7,5 m) 75 Otobs (Kent ii) (7,5 m) 85 Otobs (Kent d) 80 Ar mtebarrik ara (80 km/h hz durumu) 85 Motosiklet (7,5 m) 80 Traktr 120 Lokomotif (30 m) 90 O.1.1.2.ENDSTR GRLTS Hammaddeleri ilenmi hale sokarak deerlendirmeye yarayan ilem ve aralarn tm eklinde tanmlanan endstriye ait tesisler kentlerde ve sakin krsal alanlarda grlt kirliliinin bir parasn oluturmaktadr. Bilimsel teknolojik ve ekonomik gelimeler sayesinde yaygnlaan bu tesisler veya iyerleri dzensiz kentleme ile konut blgelerinin ilerine kadar girmitir. Ayrca kk imalat akine, kentlerin iinde ou zaman gelii gzel dalmtr. limiz snrlar iinde gemii yakn zamanlara dayanan Organize Sanayi Blgesi kurulmu ve kurulmaya devam etmektedir. O.1.1.3.NAAT GRLTS eitli ar Makine ve aralar yardmyla gerekletirilen, bina, yol, kanal, tnel, kpr vb. gibi mhendislik yaplarnn yapm ileri, deiik srelerde genellikle yaz aylarnda kentler iinde byk rahatszlk veren yaygn bir grlt kayna olmaktadr. Yapm (inaat) grltleri de iki grupta incelenebilir. a) Yapmda kullanlan ara ve makinelerin yayd grltler b) Yapm alanndan (antiye) yaylan grltler - antiyede alan tm aralarn tr ve saylar - Aralarn ilemsel modu ve alma sresi - Ara ve makinelarn antiye snrlarndan uzunluklar ve birbirlerine gre konumlar - antiye iinde yer alan byk yaltc yzeyler - antiye evresindeki yerlemenin fiziksel durumuna bal olarak deimektedir.

167

O.1.1.4.YERLEM ALANLARINDA OLUAN GRLTLER nsanlar olumsuz etkileyen grlt kaynaklarndan bazlar elendikleri ve yaadklar veya altklar yaplarn iinde yer almaktadr. - Yksek dzeyli konuma sesleri - Adm sesleri ve dier darbe grltleri - Elektronik olarak ykseltilmi, mzik, radyo, TV sesleri - Her trl ev aletlerinin sesleri - Shhi tesisat ve havalandrma tesisat grlts - p bacalar grlts - Garaj ve otoparklar - arpan kap ve pencere grlts - Bina ve konutla ilikili ticarethane, bro vb. iyerleri - Kalorifer dairesi hidrofor vb. grltleri - Ortak servis alanlar (merdiven, asansr vb.) - Bina ve konutla ilikili atlye, tamirhane ve imalathaneler Grlt kaynaklarnn eitlilii her grltnn kaynak leinde ayr ayr incelenmesi, yap iinde ne ekilde yayldnn aratrlmasn gerekli klmaktadr. Kapal mekanlar iinde ses yaylmasnda, i akustik koullarnda, insan zerindeki etkisi bulunmaldr. Kukusuz yap elemanlarnn ve i mefruat ve donanmn mevcut ses geirimsizlik zellikleri ve bu zelliklerin arttrlmas ok nemlidir. O.1.1.5.HAVA ALANLARI YAKININDA OLUAN GRLT Gnmzn byk kentlerinde havaalanlar yakn evrelerde bulunan yerleim alanlarn nemli lde etkilemektedir. Son yllarda artan hava trafii de, uaklarn arlk ve glerinin artna kout olarak rahatsz edici bir dzeye ulamtr. Kara ulamndan farkl olarak uak hareketleri belirli bir dzlem zerinde snrlandrlamadndan grlt ok geni bir alan etkilemektedir. Hava ulamndan kaynaklanan grlt kirlilii iki grupta incelenir. a) Tek uak hareketinde kaynaklanan grltler: Uaklarn ini, kalk ve uu esnasnda hava emiinden, yanma olayndan, gvde titreiminden, egzozdan kaynaklanan grlt meydana gelmekte, bu grltler uan modeline, alma tekniine, uu profillerine bal olarak deiim gstermektedir. Uak grlts dzeyleri, uak aksamna, uan gr asna, yaklama ve uzaklama noktalarna, yerden yksekliine gre deiir. Jet uaklarna ait grltler kalk annda en yksek seviyesindedir. ni annda motor sesi azalmasna ramen uak yaklarken motora hava giri grlts daha ok duyulmaktadr. Ses st hza ulaabilen uaklardan ise ses dalgalar ve sonic patlamalar meydana gelmekte, yerde belirli alanlarda kuvvetli bir mekanik titreim ortaya kabilmektedir. b) Havaalan Grlts: Havaalanlarnda gnlk uu saylarna, mevsimlere, uaklarn tip ve modellerine, taksi yolu ve pist saysna, pistlerin konumuna, uu izlerine bal olarak deiik seviyelerde grltler oluabilmektedir. Ayrca havaalanlarnda verilen servis hizmetleri de nemli yer tutmaktadr. O.1.2.GRLTNN EVREYE OLAN ETKLER Grlt kaynaklarndan retilen sesler bir evrede kaynan zelliine gre; akustik adan kresel silindirik veya dzlemsel dalgalar halinde yaylr. Bu ekilde evrede bulunan noktaya ulaan grltnn dzeyleri ve spektral (tonal) zellikleri deimekte, toplam dzeyler kaynan emisyon

168

deerlerine gre artar veya azalr. Genel olarak bu deiimler; dalga sapmas, yutulma, yansma krlma, salm giriimi ve kat ortam titreerek (Vibrasyon) gibi ses olaylar yardmyla olmaktadr. Akustik deimelerde u faktrlerde etkili olmaktadr. 1- Kaynaklarn ynetim zellii 2- Kaynak trleri 3- Fiziksel evre etmenleri - Kaynak alc uzakl - klimsel etmenler - Fizyolojik etmenler - Engeller ve ses perdeleri - Yanstc yzeyler O.1.2.1. GRLTNN FZKSEL EVREYE OLAN ETKLER Grlt kirlilii, grlt kaynann zelliine gre kresel, silindirik veya dzlemsel dalgalar halinde yaylr. Grlt kayna ile alc ortam uzakl, iklimsel etmenler, fizyolojik etmenler, grltye kar alnm tedbirler (ses perdeleri, engeller, yanstc yzeyler) grltnn fiziksel evreye olan etkisini arttrmakta veya azaltmaktadr. Bu nedenle kent planlamalarnda, arazi kullanmnn grlt duyarllklarnn incelenerek imar planlarna, konutlar, eitim yaplar, turistik tesisler, elence yerleri, salk tesislerine, sanayi blgelerine karar verilmelidir. Ar tatlarn getii karayollarnn planlanmas, demiryollarnn ve havaalanlarndan kaynaklanan grltnn hassas alanlarn etkilenmemesi iin gerekli tedbirlerin alnmas, mimari adan mekanlarda gerekli izolasyonun yaplmas grltden kaynaklanan rahatszlklarn nne geilebilmektedir. O.1.2.2. GRLTNN SOSYAL EVREYE ETKLER Grlt insanlarn alma ve gnlk yaamnda performans kayb, verimliliin azalmas, iitme duyusunun kaybedilmesi gibi olumsuz etkiler ile ekonomik olarak kayplara neden olabilmektedir. itme kaybna urayanlara denen tazminatlar ve iitme kaybna urayanlarn ilerinin aksamasndan doan zararlar genel olarak bakldnda milli ekonomi iin byk bir yk getirmektedir. Ayrca grltnn nlenmesi amacyla yaplan izolasyon almalar, grlty azaltc donanm ve montajn yaplmas, gecikmeden kaynaklanan kayplar, teknik bakm masraflar gibi ek gtrler ekonomik kayp olarak deerlendirilmektedir. Her ne kadar grltnn nlenmesi amac ile yaplan izolasyon almalar, grlty azaltc donanm ve montajn yaplmas srasnda bu faaliyetlerle ilgilenen iletmeler iin belirli bir finans salansa da ortaya kan grltnn verimi drmesi ve grlt kaynakl kayplar oluturmas bakmndan bu getirilerin yannda daha da ciddi zarar oluturmaktadr. O.1.3.GRLTNN NSANLAR ZERNE ETKLER O.1.3.1.FZKSEL ETKLER Yksek dzeyli grltlere belirli bir sre maruz kalma sonucunda arta ve i kulakta iitme hasarlar ortaya kabilir.

169

GRLTYE MARUZ KALINAN SRE (SAAT/GN) MAX GRLT SEVYES (dBA) 7,5 4 2 1 0,5 0,25 1/8 Darbe grltlerinin st seviyesi 140 dBA y aamaz. Kaynak Grlt Kontrol Ynetmelii. O.1.3.2.FZYOLOJK ETKLER nsan vcudu ani ve yksek seslere kar otomatik ve bilinsiz olarak tepki gstermektedir. Grltnn; yksek kan basncna, hzl kalp atna, kolestrol artna, adrenalin ykselmesine, solunum hzlanmasna, adale gerilmesine, irkilmelere neden olabildii bilim adamlarnca ifade edilmektedir. Grltnn srekli etkileri nemlidir. Otomatik tepkiler st ste bindiinde iitme kayb, stres, lser, astm, tansiyon, ba arlar ve koliflerin ortaya kt saptanmtr. Tablo : O.1.3.2.1. Intensity (W/m2) dB( Fizyolojik A) Cevap 103 150 Hzl hasar 102 140 Ar eii 10 130 1 120 10-1 110 -2 10 100 10-3 90 Geici iitme kayb 10-4 80 Rahatszlk 10-5 70 Rahat iitme 10-6 60 10-7 50 10-8 40 -9 10 30 10-10 20 10-11 10 -12 10 0 itme eii O.1.3.3.PSKOLOJK ETKLER Bilimsel aratrmalarda grltye maruz kalm kiilerin hemen tmnde eitli psikolojik rahatszlklar olumaktadr. Grltl yerlerde yayann en belirgin rahatszl sknt ve gerilim duygusudur. 80 90 95 100 105 110 115

170

Bu etkilenmelerden doan rahatszlk ar tepki ve davranlara dnebilir. Bunlar; kzgnlk ve fkenin ie ynelmesi, kzgnlk ve fkenin da vurumu, sakinletirici kullanm, hogrnn azalmas, yardm isteinin azalmas vb. O.1.3.4.PERFORMANS ETKLER En nemli performans etkileri unlardr. a) Karlkl konumann etkilenmesi - Dinleme ve anlama gl ortaya kar - Konuma kesintiye urar - Yksek sesli konuma gerekir - nsan iletiimi bozulur - Telefon konumalar etkilenir - Radyo, TV ve mzik dinleme etkilenir b) Okuma ve renmenin olumsuz etkilenmesi - Konsantrasyonun etkilenmesi - retmenlerin etkilenmesi c) performansnn etkilenmesi - in zamannda yaplmas - in doru olarak yaplmas - kazalar O.2.TTREM Genellikle kat ortamlarda yaylan ve dokunma duyusu ile hissedilen alak frekansl ve yksek genlikli salnm hareketleridir. Titreim , insan sal, performans ve konforu zerinde fizyolojik ve psikolojik etkilere ve yaplarda hasarlarn balamasna neden olabilmektedir. Gnmzde vibrasyondan kaynaklanan rahatszlklar genellikle konutlarn alt katlarnda kurulmu bulunan, kk atlye ve iletmelerden kaynaklanmaktadr. Vibrasyonun engellenmesi, bu tr iletmelerde, ruhsat aamasnda yaplmas gereken kontrollerin yaplmamas nedeniyle ortaya kan rahatszlklardr.

(P) AFETLER
P.1.AFET OLAYLARI P.1.1.DEPREMLER limiz 2.blge deprem kuanda yer almaktadr. Ylda 3-4 kez 3.2 ila 4.6 iddetinde depremler hissedilmektedir.zellikle Atatrk Baraj doldurulduu yllar bu sallanmalar ska olmaya balam, yava yava normale dnmeye balamtr.

171

Tablo : P.1.1.1. Adyaman li Yerleim Yerlerine Gre Deprem Blgeleri izelgede Gsterilmitir. DEPREM BL. YERLEM YER YERLEM YER DEPREM BL. ADIYAMAN (M) 2 GERGER 1 1 Taraksu 1 Yaylakonak Bel. Akpnar 2 GLBAI 1 Bapnar 2 Belren 1 Koali 1 Harmanl 1 Kuyucak 1 KAHTA 2 BESN 2 1 Blkyayla akrhyk 2 Aknclar 2 Kzlin 2 Damlack 1 Suvarl 2 Narince 1 ambayat 2 SAMSAT 2 ELKHAN 1 SNCK 1 Yarpuzlu 1 TUT 1 P.1.2.HEYELAN VE ILAR Tablo-124 Adyaman linde Muhtemel Olaylarnn Olabilecei Yerleim Birimleri LE: BEL. / KY : MAH./ MEZRA : Merkez Doanl Aksu Merkez Gkay Konakdere Mezras Merkez Kavak Merkez Koali Merkez Kuakkaya Gztepe Mezras Merkez Mestan Merkez Sarkaya Mezras Merkez Uzunky Hazek Mezras Merkez Uzunky B.Ayranl Mezras Merkez Uzunky K.Ayranl Mezras Merkez Yazba Mezras Besni amucu elikhan Kseua Gv Mezras elikhan Pnarba Bel. Kurudere Mah. elikhan Pnarba Bel. opur Mah. elikhan Recep elikhan Yazatl Kale Mezras elikhan Yazatl ncirli Mezras Kahta Karadut Glveren Mezras Kahta Temenli Sincik nlice Bel. Fatih Mah. Sincik nlice Bel. Krtks Mah. P.1.3.SELLER limizde sel felaketi ile ilgili kaytlara raslanmamtr.

172

P.1.4.ORMAN VE OTLAK YANGINLARI limizde orma veya herhangi bir otlak yangn kaytlarna rastlanmamtr. Ancak birka anz yakma vakas tesbit edilmi ve bunlar 2872 sayl kanun erevesinde cezalandrlmlardr. P.1.5.FIRTINALAR limizde kayda deer bir frtna grlmemitir. 1984te olan bir vakadan sz edilmekte ancak her hangi bir zarardan bahsedilmemektedir. P.2.AFETLER VE SALIK ZARARLARI P.2.1.RADYOAKTF MADDELER Adyaman ilinde radyoaktif madde kullanmndan oluan zararlar zerine herhangi bir alma yaplmamtr. P.2.2.DENZE DKLEN PETROL VE DER TEHLKEL ATIKLAR Adyaman ilinde deniz kys bulunmamaktadr. P.3.AFETLERN ETKLER VE YARDIM TALEPLER Afetlerin Etkileri : Doal afetlerin etkilerini aklamadan nce hangi tr olaylarn doal afet saylabileceinin tespit edilmesinde yarar vardr. Doal afetler; 1) Deprem 2) 3) Toprak Kaymas 4) Tayfun 5) Kasrga 6) Yldrm Dmesi 7) Baraj Patlamas 8) Grizu Patlamalar 9) Volkan Patlamalar 10) Kuraklk vs. Doal afetleri,ksaca insanlarn etkisi ve iradesi dnda, tamamen tabiat olaylarna bal olarak meydana gelen olaylardr. Afetler iin 5 N kural mevcuttur. Yani doal afetlerin nerede, ne zaman, nasl, ne ekilde ve ne surette meydana gelecei nceden bilinmemektedir. Bu nedenledir ki, bunca teknolojik gelimeye ramen insanolu doal afetler karsnda aciz durumda kalmaktadr. lkemizde en sk rastlanan doal afetler depremlerdir. 1999 ylnda yaadmz 17 Austos Marmara ve 12 Kasm Bolu-Dzce depremleri buna en rnektir. Afetzedelerde ok yaygn olarak grlmemekle birlikte Travma Sonras Stres Bozukluu olarak adlandrlan veya kiinin toplumsal, mesleki veya dier nemli alanlarda ilevselliin bozulmasna neden olan ciddi bir rahatszlk olabilecei gibi, bu derece iddetli olmayan ancak kiiye rahatszlk veren ve sosyal uyumunda sorunlar yaratan youn duygular ortaya karmaktadr. Travma sonucu stres bozukluunun en belirgin zellikleri afet ile ilgili tekrar eden dnce, hayaller veya ryalar, kiinin afeti hatrlayabilecek durum ve dncelerden kamas, ilgi kayb, yalnzlk duygular, uyku sorunlar, sinirlilik, fke patlamalar ve dikkati toplayamamaktr. Travma sonras

173

stres bozukluu en iddetli psikolojik belirti tablosudur. Afet sonras afetzedelerde gzlenebilecek tablolar unlardr. Sululuk ve utanma duygular, sinirlilik, tekrar afet olabilecek kaygs ve gvensizlik, phe ve olanlar karsnda birilerini sulama, deer verilen eylerin yitirilmi olmasnn acs ve znts, byle bir olayn balarna gelmi olmas ile ilgili kzgnlk duygular, yeterli yardm alamadklar iin fke, olanlar zerinde kontrolleri olmadn hissetmenin getirdii gszlk ve aresizlik duygular vs. Afetlerin en byk etkilerinden birisi de, trilyonlarca lira maddi hasarn yan sra retici durumundaki insanlarn sakat kalarak tketici durumuna dmeleri ve buna bal isizlik sorunlardr. Yardm Tedbirleri : Afetlere ilikin yardm tedbirlerini almak zere her ne kadar Sivil Savunma, Bayndrlk, Kzlay gibi kurum ve kurulular yasalarla grevlendirilmi olsalar da afetlerin ok geni boyutlarda meydana gelmesinden dolay etkin mdahale asndan tm kurum ve kurulular ile kitle rgtlerinin daha mobil hale getirilmesi zarureti vardr. Sivil Savunma ve Bayndrlk bnyesinde kurulan acil yardm ekiplerinin dnda son zamanlarda tm yurtta kriz merkezleri kurulmutur. P.3.1.SVL SAVUNMA BRMLER 7126 Sayl Sivil Savunma Kanunu, Sivil Savunma ile ilgili ahsi Mkellefiyet Tahliye ve Seyrekletirme Planlama ve Dier Hizmetler Tz ile Sivil Savunma ile ilgili Tekil ve Tedbirler Tz gereince ilin nfusu baz alnarak 9 adet sivil savunma servisi kurulmutur. A- SVL SAVUNMA SERVSLER SERVSN ADI : YKML SAYISI 1. KARARGAH SERVS 42 2. LKYARDIM VE AMBUL.SER. 90 3. SOSYAL YARDIM SER. 27 Et.Md. 4. KURTARMA SERVS 108 5. KILAVUZ SERVS 111 B- SVL SAVUNMAYA YARDIMCI SERVSLER SERVSN ADI : 1. EMNYET TRAFK SER 2. TFAYE SERVS 3. HASTANELER SERVS Batb. 4. TEKNK ONARIM SERVS 40 limizdeki; Esas Servislerin Toplam : 378 kii Yardmc Servislerin Toplam : 160 kii (Sivil Savunma Ykmls 538, il Acil Kurtarma Yrd. Birlii 112) l Acil Kurtarma ve Yardm Birl. : 96 kii NBC Timi : 16 kii Arama Kurtarma Ekibi (Gnll) : 30 kii Olmak zere toplam 680 ykml bulunmaktadr. Bld. Fen . Md. YKML SAYISI 40 40 40 SERVS BAKANI l Emniyet Md. Bld. tfaiye Md. Dev.Hast. SERVS BAKANI l svl.Svn. Md. l Sa.Md. l Milli Ky Hiz. l. Md. l Emniyet Md.

Sivil Savunma servisleri ve servislerinin grevleri aada verilmitir. 7126 Sayl Sivil Savunma Kanunu gereince mkellefiyet esasna gre vatandalarmzdan oluturulan sivil savunma servisleri mevcuttur. Bu servisler unlardr:

174

1- Karargah Servisi 2- lkyardm ve Ambulans Servis 3- Sosyal Yardm Servisi 4- Kurtarma Servisi 5- Klavuz Servisi 6- Emniyet Trafik servis 7- tfaiye servisi 8- Hastaneler Servisi 9- teknik Onarm servisidir. Bu servislerden Karargah Servisinin grevleri; doal afetlerde, seferberlik ve sava hallerinde hasar durumlar ile ilgili gelen raporlar deerlendirmek ve kuvvet sevkiyat yaparak sivil savunma harekatn sevk ve idare etmektir. Kurtarma servisinin grevleri; enkaz altnda kalan yarallarn kurtarlmas, hasarl binalarn geici desteklenmesi ve llerin kimlik tespitine yardm etmektir. lkyardm ve ambulans servisinin grevleri; lkyardm yapmak, durumu acil olanlar tespit ederek ncelik srasna gre hastaneye sevk edilmesini salamaktr. Sosyal yardm servisinin grevleri; evsiz kalanlarn barndrlmas, acil iae, giyindirme ve paralanm ailelerin birletirilmesi ile llerin kimlik tespitlerinin yaplarak ahsi eyalarnn yaknlarna teslim edilmesini salamaktr. Emniyet trafik servisinin grevleri; trafie kapanan yollarn yeniden ulama almas, hasar blgesindeki yama ve talan olaylarnn nlemektir. tfaiye servisinin grevleri; kan yangnlarn kontrol altna alnmasdr. Hastane servisinin grevleri; mevcut hastanelere ek olarak hasar blgesine en yakn ve en uygun yerlere seyyar hastaneler kurmak yarallarn tedavisini yapmak ve llerin defin ilemlerini yrtmektir. Teknik onarn servisinin grevleri; nemli tesislerin zarar grmesi durumunda bu tesislerin tekrar onarlarak faaliyete geirilmesidir. Bu servis elektrik onarm grubu, telefon onarm grubu, su onarm grubu ve kanalizasyon onarm grubu olmak zere 4 gruba ayrlr. Koruma klavuzlar sevisinin grevleri; sorumluluk blgelerindeki hasar durumlarn klavuzluk kademeleri vastasyla (klavuzlar ba klavuzlua, ba klavuzlar ef klavuzluu ve ef klavuzlar da karargah servisi idare merkezine) bildirmektir. P.3.2.YANGIN KONTROL VE NLEME TEDBRLER 95/7477 Sayl Kamu Binalarnn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik gereince kamu kurum ve kurulular ile nemli fabrika ve tesislerde yangnlara kar mcadele iin u ekipler kurulur. 1- SNDRME EKB: Grevi; binada kabilecek yangnlar balang aamasnda sndrmek, yangnn bymesini nlemektir. 2- KURTARMA EKB: Grevi; nce mahsur kalan canllardan balamak zere daha sonra ncelik srasna gre evrak, ara ve gereleri tahliye etmektir. 3- KORUMA EKB:Grevi; bina dna karlan evrak ve eyalar koruma altna almaktr. 4- LKYARDIM EKB:Grevi; yangn nedeniyle yaralananlara ilk mdahalede bulunmak ve durumu acil olanlar hastaneye sevk etmektir.

175

Kamu Binalarnn Yangndan Korunmas Hakknda Ynetmelik gereince binalarda bulundurulmas zorunlu yangn malzemeleri de standarda balanmtr. Yangn nleme tedbirleri olarak; ehir ierisinde her semtte terince bo alanlar braklarak yangnn kolay sramasn nlemek hedeflenmitir. Ayrca bitiik nizam yaplan binalarda atlarn ayn seviyede deil, her bloun atsnn farkl ykseklikte yaplmas da yangnn kolay sramasn nlemektedir. lde mevcut itfaiye tekilat; tfaiye Tekillerinin Kurulu, Grev, Eitim ve Denetim Esaslarna Dair Ynetmelik esaslarna gre Mlki dare Amiri adna l Sivil Savunma Mdrlnce ylda bir kez denetlenmektedir. P.3.3.LKYARDIM SERVSLER lkyardm ve ambulans servislerinin grevleri; yarallara ilk yardm yapmak, durumu acil olanlar tesbit ederek ncelik srasna gre hastaneye sevk edilmesinisalamak. Sivil savunma servisleri ve grevleri, daha nce ayrntl olarak aklanmtr. Sivil savunma tekilat bnyesinde; sivil savunma servislerinde 1, ilk yardm ve ambulans servisi, acil kurtarma ve yardm ekiplerinde 3, ilkyardm ve salk hizmetleri ve her kurumun yangn ekiplerinde de 1 ilkyardm ekibi mevcuttur. P.3.4.AFETZEDELER VE MLTECLERN YENDEN SKANI Afete maruz kalndnda kullanlmak zere Adyaman ilinde bir kriz merkezi oluturulmak suretiyle,hzl bir organizasyon yaplarak afete maruz kalanlarn yerletirilebilecei oteller, ve misafirhaneler belirlenmitir. Ayrca bir afet durumunda ildeki mevcut kullanlabilir kaynaklar; kurtarma potansiyeli, sosyal yardm potansiyeli, salk potansiyeli l Sivil Savunma Mdrlnce tesbit edilerek bilgi klavuzu haline getirilmitir. Mltecilerin yeniden iskan ve dier hizmetler, l Emniyaet Mdrlnce hazrlanan Mlteci ve Snaklarn Nakil, Kontrol ve Barndrma Plan na gre yerine getirilecektir. P.3.5.TEHLKEL VE ZARARLI MADDELERN SINIRLAR ARASI TAINMASI N ALINAN TEDBRLER Bu konu ile ilgili olarak 85/9727 Sayl Radyasyon Gvenlii Tz ve Tehlikeli eyann Ticaret Gemileriyle Tanmas Hakknda Tzk mevcuttur. Radyasyon gvenlii ile ilgili hizmetler, Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnca yrtlmektedir. Radyoaktif kaynaklarn lkeye giri, k, transit gei ve tanmalarna izin vermek Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnn grevidir. Radyoaktif kaynaklar bulunduran , kullanan, imal, ithal ve ihra eden, alan, satan, tayan ve depolayan resmi, gerek kiilere, zel kurum ve kurululara lisans verilir. Bu kaynaklar snrlar aras tayacak kiilerin lisans olsa da, ayrca izin alnmas gerekir. Bunun iin Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnn yazl izni gereklidir. Radyasyonu tayacak olanlar, bunlara ilikin proforma faturalar ekledikleri bir dilekeyle bu kuruma ba vurmak zorundadrlar. Giri-k izni Radyasyon Gvenlii Daire Bakanlnca yaplacak inceleme sonucu verilir. Bu kaynaklar transit geirmek isteyenler, kuruma bildirmekle ykmldr. Kurumca ya inceleme ve tanmann balayaca yerde, ya da gmrnde yaplr. Bu durumda tama, kurum uzmanlarnca belirlenecek yol gzergahlar kullanlarak yaplr. Dier zehirli maddelerin tanmasnda uyulacak esaslar, ambalajlama ekli ve dier hususlar, Tehlikeli Eyann Ticaret Gemileriyle Tanmas Hakknda Tzkte etraflca anlatlmtr.

176

(R) SALIK VE EVRE

R.1.TEMEL SALIK HZMETLER R.1.1.SALIK KURUMLARININ DAILIMI Tablo :R.1.1.1. SALIK DURUMU ( l Salk Md.l ) Hastane Says zel Klinik Salk Merkezi Says Salk Oca Says a- Binal b-Binasz c-naat Devam Eden Salk Evi Says a- Binal b-Binasz c-naat Devam Eden Eczane Says Ambulans Says Bir Yataa Den Nfus Bir Doktora Den Nfus SALIK PERSONEL Uzman Hekim Says Pratisyen Hekim Says Hemire Says Ebe Says Salk Memuru ( Toplum Salk Tek. ) Salk Memuru evre Sal Teknisyeni Salk Memuru Laboratuar Tek. Says Salk Memuru ( Rntgen ) Salk Memuru ( Anestezi ) TOPLAM SALIK DURUMU ( SSK ) Hastane Says Salk Merkezi Says Salk Oca Says a- Binal b-Binasz c-naat Devam Eden Ambulans Says Toplam Sigortal Adedi Bir Yataa Den Sigortal Nfus Bir Doktora Den Sigortal Nfus 1 2 88 215 364 291 159 58 56 49 16 1.299

6 10 3 67 63 3 1 125 105 19 1 98 29 733 6288

2 1 85.000 850 6.071

177

R.1.2.BULAICI HASTALIKLAR Bulac hastalklarn kayna genellikle ime ve kullanma sulardr. Bu hastalklar aadaki konu balklaryla inceleyelim. R.1.2.1.ME VE KULLANMA SULARI Tablo:R.1.2.1.1. KY ME SULARI (Ky ve Mezralar Dahil) Suyu Olan nite Says Suyu Olmayan nite Says Suyu Yetersiz Olan nite Says R.1.2.2.DENZLER Adyaman ili deniz kys olmamas nedeniyle bu almalarn dndadr.

639 259 51

178

R.1.2.3.ZOONOZ HASTALIKLAR l Genelinde 2002 Ylnda Grlen Zoonos Hastalk Saylar Tablo : R.1.2.3. HASTALIK ADI KIZAMIK TFO B-DZANTER A-DZANTER HEPATT A HEPATT B KUDUZ SUP.ISIRIK BRUCELLOSS KIZIL SITMA STRAP.ANJN TBERKULOZ KIZAMIK Merkez 7 43 19 18 27 200 99 9 27 8 38 7 Besni 1 13 1 27 3 3 130 23 2 7 8 1 elikhan MERKEZ VE LE ADLARI Gerger Glba Kahta 1 1 2 3 2 1 1 28 54 9 1 1 3 77 15 1 21 21 TOPLAM Samsat 2 2 1 2 4 16 14 4 1 2 13 1 1 Sincik Tut 1 11 59 2 51 23 42 543 171 12 52 15 88 11

3 10

25 3

179

R.1.3.GIDA HJYEN limizde gda maddesi imal eden ve satan yerler Salk Mdrl Gda ve evre Kontrol ube Mdrl elemanlar ve salk ocaklarnca yaplmaktadr. Tablo:R.1.3.1.Gda Maddeleri Kontrol Muayene Bakteriyolojik Tahller says rnek Uygun Says Deil Etler Etli Maddeler 468 Yalar 321 Stler St rnleri 912 Unlar Unlu Maddeler 1164 ekerler ekerli Maddeler 828 Alkoll ve Alkolsz ecekler 568 Ambalaj Maddeleri 720 Eya Levazm ve Tem.Maddeleri 636 Baharatlar 336 Konserveler 384 Dier 784 Toplam 7121 0 0 Bakkal manav 1340 1632 10 Kasap 340 515 13 Kimyasal Tahliller rnek Uygun says Deil 12 9 8 7 1 105 19 13 29 11 42 246

10 Kuafr Berber 285 390 Dier

Says Kontrol Edilen Uygun Deildir

Tablo:R.1.3.2.Gda Sat ve Halk Salnn Korunmas le lgili Dier Yerler Hal ayhane Lokanta Otel Hamam Kaplca Umumi Mesken plk Pazar Merubat Pastane Han Banyo Plaj Yerler Gbrelik 15 907 458 52 11 1 960 63276 11761 65 1282 18 794 3 126 27 2 5 1135 19 5801 2 3374 137

180

R.1.4.AILAMA ALIMALARI limizde a almalar Salk Mdrl organizasyonu ile koordineli olarak yaplmaktadr. Bu almalar yllk olarak aadaki izelgede gsterilmektedir. Tablo:R.1.4.1. AI SONU ZELGES YILLIK CMALS Ya Gruplarna Gre Yaplan Doz Says AI DFTER BOMACA TETANOZ AISI TOPLAM DBT I POLO AISI TOPLAM POLO KIZAMIK AISI TOPLAM KIZAMIK PPD BCG AISI TOPLAM PCG HEPATT-B AISI TOPLAM HB I R 12628 I R 11475 313 11475 I R 12628 II III R 38633 12628 Uygulama I II III R 38633 13251 12828 12554 0 ya(011 ay) 13251 12828 12554 1-4 ya(1259 ay) 202 379 548 12413 13542 158 318 471 12413 13360 539 52 591 13282 13282 13614 13614 5-9 ya 10-14 ya 15 ya ve zeri TOPLAM 13453 13207 13102 12413 52175 13409 13146 13025 26027 65607 13167 13334 26501

155 313

200

148

488

991 11788

7658 7658

7658 19446

12628

539 52 591 13282 13282

13167 13334 26501

181

R.1.5.BEBEK LMLER Tablo : R.1.5.1. Adyaman Geneli Bebek lmleri izelgesi Merkez Besni Gerger Glba Kahta Samsat Sincik Tut elikhan 66 33 2 5 25 10 4 1 8 Tablo : R.1.5.2.Adyaman l Merkezi Canl Doum KIRSAL KENTSEL 1489 3500 1700 5244 1345 4264 1971 3445 1575 2573 1846 5667 1897 4940

Toplam 154

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002

TOPLAM 4989 6944 5609 5416 4148 7513 6837

Tablo:R.1.5.3.Adyaman Merkez Ve Krsal Kesim 0-4 Ya lmleri 1996 221 1997 326 1998 245 1999 220 2000 263 2001 176 2002 176 Tablo :R.1.5.4.Adyamanda l Doan Bebek Says 1996 43 1997 75 1998 63 1999 50 2000 77 2001 67 2002 43 R.1.6.LMLERN HASTALIK, YA VE CNS GRUPLARINA GRE DAILIMI Adyaman ilinde byle bir alma yaplmamtr. R.1.7.ALE PLANLAMASI ALIMALARI Adyaman ili aile planlamas ana ocuk sal tarafndan yrtlmektedir. Yaplan almalar aadaki izelgede gsterilmitir.

182

YILLARI 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 TOPLAM

Tablo:R.1.7. ANA OCUK SALII VE ALE PLANLAMASI ALIMALARI Ana ocuk Sal ve Aile Planlama Merkezleri ve Salk Ocaklar almalar HAP CONDOM RA 2.711 50.218 562 9.721 279.549 620 9.251 305.610 2.418 8.378 222.542 1.997 10.272 276.506 2.397 11.546 294.390 2.257 10.619 236.903 2.325 62.498 1.665.718 12.576

R.2.EVRE KRLL VE ZARARLARINDAN OLUAN SALIK RSKLER R.2.1.KENTSEL HAVA KRLLNN NSAN SALII ZERNE ETKLER Hava kirliliinin artt, ortalama scakln dt ve nisbi nemin artt gnlerden hemen sonraki gnlerde lm saysnn da artt belirlendii iin hava kirlilii parametreleri ve meteorolojik lmlerle lm says arasnda iliki bulunduu sonucuna varlmtr. Ayrca bu gnlerde nefes darl, bronit, astm, zatrre, kronik obstrktif akcier hastal ve solunum dolam yetmezlii nedeniyle meydana gelen lmlerin yzdesinde de artma olduu saptanmtr. Hava, iinde yaadmz gaz ortam oluturmann yannda yaam iin temel bir gaz olan oksijeni tutar. Oksijen yanma olaylarn da salayan temel bir maddedir. Temiz hava olarak nitelendirilen atmosferin alt katman; azot, oksijen, karbondioksit ve ok az miktarda dier gazlardan oluur. Ayrca atmosferin st katmannda bir de ozon gaznn (O3) oluturduu tabaka vardr. Ozon, gneten gelen zararl nlarn ounu yanstp bir ksmn tutarak yeryzne ulamasn engeller. Evler, i yerleri, sanayi kurulular ve otomobillerin evreye verdikleri gaz atklar havann bileimini deitirir. Havaya karan zararl maddelerin balcalar kkrt dioksit (SO3), karbon monoksit (CO), karbon dioksit (CO2), kurun bileikleri, karbon partiklleri (duman), toz vb. kirleticilerdir. Ayrca deodorant, sa spreyleri ve bcek ldrclerde kullanlan azot oksitleri, freon gazlar ile spersonik uaklardan kan atklar da havay kirletir. Zararl gazlarn (zellikle kkrt bileikleri); yamur, bulut, kar gibi slak ya da yar slak maddelerle karmalar sonucunda asit yamurlar oluur. Asit yamurlar da bir yandan orman alanlar vb. yeil alanlar yok etmekte bir yandan da sular kirletmektedir. Ar artan CO2, atmosferin st katmanlarnda birikerek snn, atmosfer dna kmasn engeller. Bylece yeryz giderek daha fazla snr. Bu da buzullarn eriyerek denizlerin ykselmesine kylarn sularla kaplanmasna neden olabilecektir. "Sera etkisi" denilen bu olay sonucu denizlerin 16 metre kadar ykselebilecei tahmin edilmektedir. Freon, kloroflorokarbon (CFC) gibi gazlarn etkisiyle ozon tabakas incelmektedir. Bunun sonunda gnein zararl nlar yeryzne ulaarak cilt kanseri gibi hastalklara ve lmlere neden olmaktadr. Sonuta, biyosferin canl kitlesini yok etme tehlikesi vardr. Byk yangnlar da nemli lde hava kirlilii yaratr. rnein; orman yangnlar, krfez savanda olduu gibi petrol yangnlar vb.

183

Hava kirlilii aada verilen uygulamalarla nlenebilir: Hava kirliliinin en nemli nedenlerinden olan fosil yaktlar olabildiince az kullanlmal. Bunun yerine doalgaz, gne enerjisi, jeotermal enerji vb. enerjilerin kullanm yaygnlatrlmaldr. Karayolu tamacl yerine demiryolu ve deniz tamaclna arlk verilmelidir. Byk kentlerde toplu tama hizmetleri yaygnlatrlmaldr. Bylece, otomobil egzozlarnn neden olduu kirlilik azaltlabilir. Sanayi kurulularnn atklarn havaya vermeleri nlenmelidir. Yeil alanlar artrlmal, orman yangnlar nlenmelidir. Ozon tabakasna zarar veren maddeler kullanlmamaldr. R.2.2.SU KRLLNN NSAN SALII ZERNE ETKLER Yeryzndeki ime ve kullanma suyunun miktar snrldr. Zamanla su kaynaklarnn azalmas, insan nfusunun artmas ve daha nemlisi, sularn kirlenmesi yaam giderek zorlatrmaktadr. Su kirliliini oluturan etmenlerin banda lam sularyla sanayi atk sular gelmektedir. Bunun yannda petrol atklar, nkleer atklar, kat sanayi ve ev atklar da nemli kirleticilerdir. Bunlar deniz kenarndaki bitki ve alg gibi kaynaklar yok etmektedir. Kirlenme sonucu denizlerde hayvan soyu tkenmeye balamtr. rnein; Marmara denizi, kirlilik nedeniyle balklarn yaamasna uygun ortam olmaktan kmtr. Karadeniz'deki kirlenme nedeniyle hamsi ve dier balk trleri giderek azalmaktadr. stakozlarn larva halindeyken temiz su bulamamalar nedeniyle nesilleri tkenmektedir. Nehir ve gllerimizde kirlilik nedeniyle canllar tkenmek zeredir. Yeni yeni kurulmaya balanan artma tesisleri, lam ve sanayi atk sularn hem kimyasal hem de biyolojik olarak temizlemektedir. Bylece hem sulama suyu gibi yeniden kullanlabilir su kazanlmakta hem de denizlerin kirlenmesi nlenmektedir. Bu nedenle sanayileme mutlaka i yerleri planlanrken artma tesisleri ile birlikte dnlmelidir. Su kirlilii kaynaklarn; sanayi kurulular,enerji retim santralleri, tarmsal faaliyetler, nfus art ve kentleme, turizm, deniz tamacl ve kazalar, asit yamurlar ve erozyon olarak sralamak mmkndr. Bu konuda ilimiz dahilinde buluna Atatrk Baraj ve ime sular erevesinde almalar srdrlmektedir. Bu balamda Atatrk Baraj ile ilgili bildirilen grler aada sralanmtr. R.2.3.ATIKLARIN NSAN SALII ZERNE ETKLER Canlln kayna saylabilecek topran yapsna katlan ve doal olmayan maddeler toprak kirliliine neden olur. Byle topraklarda bitkiler yetimez ve topra havalandrarak yarar salayan solucan vb. hayvanlar yaayamaz duruma gelir. Topraktan bitkilere geen kirletici maddeler, besin zinciri yoluyla insana kadar ular. Hastane atklar gibi mikroplu atklar, hastalklarn yaylmasna neden olur. Butr atklar insan saln olumsuz ynde etkilemektedir. Toprak kirliliine neden olan balca etmenler: Ev, i yeri, hastahane ve sanayi atklar. Radyoaktif atklar.

184

R.2.4.GRLTNN NSAN SALII ZERNE ETKLER Sanayileme ve modern teknolojinin gelimesiyle ortaya kan evre sorunlarndan biri de ses kirliliidir. Grlt de denilen ses kirlilii, istenmeyen ve dinleyene bir anlam ifade etmeyen sesler ya da insan rahatsz eden dzensiz ve yksek seslerdir. Ses kirliliini yaratan nemli etmenler; Sanayileme Plansz kentleme Hzl nfus art Ekonomik yetersizlikler

nsanlara, grlt ve grltnn yarataca sonular konusunda yeterli ve etkili eitimin verilmemi olmasdr. Ses kirlilii, insan zerinde ok nemli olumsuz etkiler yaratr. Bu etkileri aadaki gibi sralayabiliriz. itme sistemine etkileri: Ses kirlilii iitme sistemi zerinde, geici ve kalc etkiler olmak zere iki eit etki yapar. Ses kirliliinin geici etkisi, duyma yorulmas olarak da bilinen iitme duyarllndaki geici kayplar eklinde olur. Duyma yorulmas dzelmeden tekrar grltden etkilenilmesi ve etkilemenin ok fazla olmas durumunda iitme kayb kalc olur. Fizyolojik etkileri: nsanlarda grlen stresin nemli bir kayna ses kirliliidir. Ani olarak oluan grlt insann kalp atlarnda (nabznda), kan basncnda (tansiyonunda), solunum hznda, metabolizmasnda, grme olaynda bozulmalar yaratr. Bunlarn sonucunda uykusuzluk, migren, lser, kalp krizi gibi olumsuz durumlar ortaya kar. Ancak en nemli olumsuzluk kulakta yapt tahribattr. Psikolojik etkileri: Belirli bir snr aan grltnn etkisinde kalan kiiler, sinirli, rahatsz ve tedirgin olmaktadr. Bu olumsuzluklar, grltnn etkisi ortadan kalktktan sonra da srebilmektedir. yapabilme yeteneine etkileri: zellikle beklenmeyen zamanlarda ortaya kan ses kirlilii, i veriminin dmesi, kendini iine verememe ve hareketlerin engellenmesi eklinde performans drc etkiler yapar. Grltnn renmeyi ve salkl dnmeyi de engelledii deneylerle saptanmtr. lkemizde, insanlar grltnn zararl etkilerinden korumak iin gerekli nlemleri ieren ve evre yasasna gre hazrlanm olan "Grlt kontrol ynetmelii" uygulanmaktadr. Ancak ynetmeliin hedeflerine ulaabilmesi iin insanlarn bu konuda eitilmeleri ve bilinlendirilmeleri gerekir. Ses kirliliinin saptanmasnda ses iddetini lmek iin birim olarak desibel (dB) kullanlr. nsan iin 35-65 dB sesler normaldir. 65-90 dB sesler, srekli iitildiinde zarar verebilecek kadar risklidir. 90 dB'in zerindeki sesler tehlikelidir. Ses kirlilii aadaki uygulamalarla nlenebilir: Otomobil kullanmn azaltacak nlemler alnmaldr. Ev ve i yerlerinde ses geirmeyen camlar (scam gibi) kullanlmaldr. Elence yerleri vb. ortamlarda yksek sesle mzik alnmas engellenmelidir.

185

Grlt yapan kurulular, ehirlerin dnda kurulmaldr. R.2.5..PESTSTLERN NSAN SALII ZERNE ETKLER R.2.6.YONZE RADYASYONDAN KORUNMA

Radyoaktif element denilen baz elementlerin atom ekirdeinin kendiliinden paralanarak etrafa yayd alfa, beta ve gama gibi nlara radyasyon denir. evreye yaylan bu nlar, canl hcreleri dorudan etkileyerek mutasyon denilen genlerdeki bozulmaya neden olur. ok youn olmayan radyasyon, canlnn baz zelliklerinin deimesine neden olurken youn radyasyon, canlnn lmne neden olabilir. rnein; 1945'te Japonya'ya atlan atom bombas, atldktan sonraki 7 gn iinde, vcutlarnn tamam 10 saniye radyasyon alm insanlarn % 90' hi bir yara ve yank izi olmadan ld. 26 Nisan 1986'da ernobil'deki nkleer kazann; ani lmler, gebe kadnlarda dk olaylar, kan kanseri, sakat doumlar gibi olumsuz etkileri oldu. Bir evredeki belli bir dozun zerinde olan radyasyon, canlnn vcut hcrelerini etkileyerek doku ve organlarda bozulmalara, anormalliklere, reme hcrelerini etkileyerek doacak yavrularda sakatlklara neden olur. Uzun sre radyasyon etkisinde kalmann yarataca sonular aadaki gibi sralanabilir: Kanser olumas, mrn ksalmas (erken lmler), Katarakt olumas, Sakat ve l doumlar eklinde sralanabilir Radyasyonun zararl etkilerinden korunmak iin, alnabilecek balca nlemler unlardr: zel giysiler (kurun nlk, zel maske) kullanlmaldr. Radyasyon kaynandan uzak durulmal, en ksa srede radyasyonlu ortam terk edilmelidir. Radyasyonlu cihazlarla yaplan tehis ve tedaviye sk sk bavurulmamaldr.

Radyasyon, doadaki radyoaktif maddelerden ok, bunlarn kullanld ortam ve olaylardan kar. Bunlar; nkleer santraller, nkleer enerjiyle alan gemiler ve nkleer denemelerdir. Ayrca tehis ve tedavide kullanlan baz cihazlar, tbbi malzemelerin ve sularn dezenfekte edilmesi iin kullanlan aralardan da radyasyon yaylmaktadr.

(S) EVRE ETM

S.1.KAMU KURULULARININ EVRE ETM LE LGL FAALYETLER Kurumumuz 2002-2003 eitim retim ylnda evre bilinci oluumuna destek salayacak projeyi hayata geirmitir. Bundan zetle bahsedecek olursak; Uygulamal evre Eitimi Pilot Projesi Bakanlmz ile Milli Eitim Bakanl arasnda 14.10.1999 tarihinde imzalanan ibirlii protokol erevesinde; okul ncesi ve ilkretim kurumlarna ynelik olarak evrenin korunmas, kirliliin nlenmesi olumlu tketim alkanlklarnn kazandrlmas, deerlendirilebilir kat atklarn kaynanda ayr toplanmas ve geri kazanm konularnda belirlenecek pilot okullarda almalar yapmak zere Ankara Valilii evre Koruma Vakf (ANEVA) ile 13.01.2000 tarihinde ibirlii protokol imzalanmtr. Bu protokol erevesinde Uygulamal evre Eitimi Pilot Projesi 1999-2000 retim ylnda Ankara l Milli Eitim Mdrlnce tespit edilen 4 anaokulu ile 16 ilkretim okulu olmak zere 20 pilot okulda, 2000-2001 retim ylnda 40 ilkretim okulunda ve 2001-2002 retim ylnda 50 ilkretim okulunda ve baz illerimizde uygulamaya konulmutur. Proje sresince, retmen ve rencilere evrenin nemi, deerlendirilebilir kat atklar, bitki ve hayvan varlklarnn

186

korunmas ve evre kirlilii konularnda grsel ve basl materyallerle desteklenerek eitim verilmitir.Ayrca Proje okullarnda evre keleri hazrlanmakta, evre dzenlemeleri ve eitli yarmalar yaplmakta, dereceye giren okullar 5 Haziran Dnya evre Gnnde yaplan trenle dllendirilmektedir. Sonu olarak bu yl Ankarada uygulanan proje sonucunda retmen ve rencilerde evre bilincinin gelitirilmesi ve evrenin korunmas ynnde olumlu gelimeler saland tespit edilmitir. Bu nedenle pilot projenin 2002-2003 retim ylnda, Ankara bata olmak zere tm illerimizde, l evre Mdrlklerinin koordinasyonunda uygulanmas, en byk hedef kitle olan ocuklarmzda evre bilincinin gelitirilmesinde fayda salayaca belirtilmitir. Bu nedenle, bahse konu ile ilgili almalar hazrlanan protokol gerei Kasm ay ierisinde balatlacaktr. Uygulamal evre Eitimi Pilot Projesi tantm toplants Bir Ararlk lkretim Okulunda 11 lkretim okulu ve 1 ana okulu olmak zere toplam 12 pilot okulun mdrleri ile okulda grevli iki retmenleri, Adyaman Vakfnn eleman, Milli Eitim Mdrlnn grevli eleman ve l evre Mdrl koordinasyonu bakanlnda yaplmtr. Toplant neticesinde belirlenen pilot okullar uygulamal evre eitimi projesine balatlmtr. Proje sresince belirlenen periyotlarda okullara gidilerek gerekli bilgiler verilecektir. limizde Gaziantep niversitesi Fen Edebiyat Fakltesi Eitim Blm tarafndan evre ile ilgili eitim seminer ve konferans gibi sunumlar yaplmaktadr. l evre Kurulunun, ilin evre kirlilii asndan hassas olan konular ile ilgili tedbir kararlar erevesinde faaliyetleri vardr. Ayrca 2002-2003 eitim ve retim yln kapsayan 12 okul, Uygulamal evre Eitimi Pilot Projesi kapsamna alnm olup okullarda proje erevesinde evre eitimi verilmektedir. 5 Haziran Dnya evre Gn dolaysyla, valiliimizin koordinatrlnde evreyi tantc ve evre bilinci oluumuna katkda bulunan programlar dzenlenerek afi, pankart, panel, ve sinevizyon gsterileriyle tantm faaliyetleri yaplmaktadr. S.2.EVRE LE LGL GNLL KURULULAR VE FAALYETLER TEMA vakf, lkemizde doal varlklarn ve saln korunmas, erozyonla mcadele, toprak rts ile topran korunmas ve aalandrmann nemi konusunda kamuoyunun eitimi ve bilgilendirilmesi, bu alanda milli politikalarn oluturulmasna yardmc olmak ve bu esaslardan bu esaslardan dn verilmemesi iin mcadele etmek, aa ve orman sevgisini topluma mal etmek, doal varlklarn, insan salnn, yeil alanlarn, toprak ve toprak rtsnn, ormanlarn korunmas, gelitirilmesi ve yenilerinin tesis edilmesini salama faaliyetlerinde bulunmaktadrlar. ETAP dernei, Adyaman ilinin gnll tek kuruluu olup, dernein amacn aadaki gibi sralayabiliriz; Adyaman ilinin tarihi ve kltrel zelliklerinin korunmas. Adyamann arpk yaplamasn nleyici faaliyetlerde bulunmak. Adyaman ilinin toprak zenginliini, doal yapsn korumak ve gzelletirme amal faaliyetlerde bulunmak. Adyaman ili dahilinde ve komu illeriyle snr tekil eden yer alt ve yer st su kaynaklarnn kirlenmesini engellemek ve her trl kirlenmeden korumak amal faaliyetlerde bulunmak. Adyaman ilinin havasnn temiz kalmas ve grlt kirliliini nleyici faaliyetler yapmak.

187

Adyaman ilinde yaayan insanlara evre bilincini yaymak ve sosyal adan temizliin deerini retmek, yerleim yerlerinin temiz tutulmas iin faaliyetler yapmak. evre ve evrecilikle ilgili eitici kurslar vermek, seminer ve paneller dzenlemek, tevik edici yarmalar dzenlemek, dller vermek. Adyaman ilini Ulusal ve Uluslararas alanda tantc faaliyetler yapmak. Amac dorultusunda yaynlar yapmak. Halkn kltrel, sosyal, ekonomik, eitim, salk, spor ve benzeri konularda bilgilendirilmesi, eksiklerinin ve ihtiyalarnn karlanmas iin almalar yapmak, bu amala faaliyet yapanlara destek olmak. S.2.1.EVRE VAKIFLARI limizde faaliyet gsteren vakflar: - Adyaman evre Koruma Vakf - Adyaman Trkiye Erozyonla Mcadele Vakf (TEMA) S.2.2.EVRE DERNEKLER Adyaman ilinde kurulmu ve faaliyetlerini srdren bir tane dernek mevcuttur. Ksa ad ETAP olan Adyaman evre ve Tantm Platformu Dernei, rtibat Brosu: IILDAK EMLAK Otel Serdarolu Yan-ADIYAMAN TEL: 0 (416) 216 44 53 S.2.3.EVREYLE LGL FEDERASYONLAR limizde evreyle ilgili federasyonlar bulunmamaktadr.

(T) EVRE YNETM VE PLANLAMA

T.1.EVRE KRLLNN VE EVRESEL TAHRBATIN NLENMES evre kirlenmesi; insann trl faaliyetleri sonucu oluan toksik ve kirletici kat, sv ve gaz atklarn topraa, suya veya havaya braklmalar sonucu doada var olan ekolojik dengenin bozulmasyla insanlarn ve dier canllarn zarar grmesi olarak tarif edebiliriz. Bu adan evre kirlilii ve tahribatnn nlenmesi almalarnda, ncelikle eitli faaliyetler sonucu oluan kirleticilerin denetiminin yaplmas gerekmektedir. Bu erevede her bir evresel bileeni kirlilikten kurtarmak iin yaplmas gereken almalar vardr. Adyaman linde evresel tahribatn nlenmesi, yani deponi alannn salkl bir ekilde slah edilmesine baldr. nk deponi alan Atatrk Baraj glne olduka yakn olup, yer altsu rezervuar niteliindeki kayalarnda zerindedir. Ksa zamanda gerekli nlemler alnmazsa byk bir su kaynamz olan Atatrk Baraj gl her geen gn daha da ok kirlenmesi sz konusudur. evrenin korunmasna ve evre kirliliinin nlenmesine ilikin genel ilkeler unlardr: 1- evrenin korunmas ve evre kirliinin nlenmesi gerek ve tzel kiilerle vatandalarn grevi olup, bunlar bu konuda alnacak tedbirlere ve belirlenen esaslara uymakla ykmldrler.

188

2- evre korunmasna ve kirliliine ilikin karar ve nlemlerin alnmas ve uygulanmasnda; insan ve dier canl varlklarn salnn korunmas, alnacak nlemlerin kalknma abalarna olumlu ve olumsuz etkileri ile fayda ve maliyetleri dikkate alnarak ksa ve uzun vadeli deerlendirmelerin yaplmas. 3- Arazi ve kaynak kullanm kararlarn veren ve proje deerlendirmesi yapan yetkili kurulular kalknma abalarn olumsuz ynde etkilememeyi dikkate alarak evrenin korunmas ve kirlenmemesi hedefini gzetmesi, 4- Ekonomik faaliyetlerde ve retim ve metodlarnn tayininde evre sorunlarnn nlenmesi ve snrlandrlmas amac ile en elverili teknoloji ve yntem seilmesi ve uygulanmas, 5- Kirlenmenin nlenmesi, snrlandrlmas ve mcadele iin yaplan harcamalarn kirleten tarafndan karlanmas esastr. Kirletenin kirlenmeyi durdurmak, gidermek ve azaltmak iin gerekli nlemleri almamas veya bu nlemlerin yetkili makamlarca dorudan alnmas nedeniyle kamu kurum ve kurulularnca yaplan gerekli harcamalar 6183 Sayl Amme Alacaklarnn Tahsil Usul Hakknda Kanun Hkmlerine gre kirletenden tahsil edilmesidir. T.2.DOAL KAYNAKLARIN EKOLOJK DENGELER ESAS ALINARAK VERML KULLANIMI, KORUNMASI VE GELTRLMES Doal kaynaklarn ekolojik dengeler esas alnarak verimli kullanm, korunmas ve gelitirilmesine ynelik almalar; 2872 Sayl evre Konunu ve bu kanunun lgili Ynetmelikler: * Su Kirlilii Kontrol Ynetmelii * Kat Atklarn Kontrol Ynetmelii * Grlt Kontrol Ynetmelii * Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii * Tbbi Atklarn Kontrol Ynetmelii * evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii * Zararl Kimyasal Madde ve rnlerin Kontrol Ynetmelii erevesinde faaliyetini yrtmektedir. evre Kirlilii En geni anlamyla evre "ekosistemler" ya da "biyosfer" eklinde aklanabilir. Daha ak olarak evre, insan ve dier canl varlklar dorudan ya da dolayl olarak etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etmenlerin tmdr. nsanlar evre kirlilii konusunda duyarl hale getirebilmek iin 1997 yl evre yl olarak kutland. evrenin doal yapsn ve bileiminin bozulmasn, deimesini ve bylece insanlarn olumsuz ynde etkilenmesini evre kirlenmesi olarak tanmlayabiliriz. Artk hepimizin bildii gibi evreden, iindeki varlklara gre en ok yararlanan bizleriz. evreyi en ok kirleten yine bizleriz. Bu nedenle "evreyi kirletmek kendi varlmz yok etmeye almaktr" denilebilir. Bilinsiz kullanlan her ey gibi temiz ve salkl tutulmayan evre de bizlere zarar verir. Bu nedenle evre denince aklmza nce yaama hakk gelmelidir. nsann en temel hakk olan yaama hakk, canl ya da cansz tm varlklar salkl, temiz ve gzel tutarak dnyann mrn uzatmak, gelecek kuaklara braklacak en deerli mirastr. 1970'li yllardan sonra bilincine vardmz evre kirlilii dayanlmaz boyutlara ulat. nk artk temiz hava soluyamaz olduk. Ruhsal rahatlamamz salayacak yeil alanlara hasret kalmaya

189

baladk. Yzmek iin deniz kysnda bile yzme havuzlarna girmek zorunda kaldk.grltsz ve sakin bir uyku uyuyamaz, midemiz bulanmadan bir akarsuya bakamaz olduk. Ksaca artk kirleteceimiz evre tkenmek zeredir. 2000-3000 yl nce bir doa cenneti ve byk bir ksm otlaklarla kapl olan Anadolu'yu gnmzde bu durumlara drdk. Doada kirlenmeye neden olan etmenleri, doal etmenler ve insan faaliyetleri ile oluan etmenler olmak zere iki grupta inceleyebiliriz. Doal etmenler:depremler, volkanik patlamalar, seller gibi doadan kaynaklanan etmenlerdir. nsan faaliyetlerinden kaynaklanan etmenler ise aadaki gibi sralanabilir. Evler, i yerleri ve tat aralarnda; petrol, kalitesiz kmr gibi fosil yaktlarn ar ve bilinsiz tketilmesi. Sanayi atklar ve evsel atklarn evreye geliigzel braklmas. Nkleer silahlar, nkleer reaktrler ve nkleer denemeler gibi etmenlerle radyasyon yaylmas. Kimyasal ve biyolojik silahlarn kullanlmas. Bilinsiz ve gereksiz tarm ilalar, bcek ldrcler, soutucu ve spreylerde zararl gazlar retilip kullanlmas. Orman yangnlar, aalarn kesilmesi, bilinsiz ve zamansz avlanmalardr. Yukarda saylan olumsuzluklarn nlenmesiyle evre kirlilii byk lde nlenebilir. evre bilimcilere gre genelde, aada verilen iki eit kirlenme vardr. Birinci tip kirlenme; biyolojik olarak ya da kendi kendine zararsz hale dnebilen maddelerin oluturduu kirliliktir. Hayvanlarn besin artklar, dklar, lleri, bitki kalntlar gibi maddeler birinci tip kirlenmeye neden olur. Kolayca ve ksa zamanda yok olan maddelerin meydana getirdii kirlilie geici kirlilik de denir. kinci tip kirlenme: biyolojik olarak veya kendi kendisine yok olmayan ya da ok uzun yllarda yok olan maddelerin oluturduu kirliliktir. Plastik, deterjan, tarm ilalar, bcek ldrcler (DDT gibi), radyasyon vb. maddeler ikinci tip kirlenmeye neden olur. Kalc kirlenme de denilen ikinci tip kirlenmeye neden olan maddeler bitki ve hayvanlarn vcutlarna katlr. Sonra besin zincirinin son halkasn oluturan insana geerek insann yaamn tehlikeye sokar. rnein; Marmara denizine sanayi atklar ile cva ve kadminyum iyonlar braklmaktadr. Zararl atklar besin zincirinde alglere, balklara ve sonunda insana geerek nemli hastalklara ve ani lmlere neden olmaktadr. Ky gibi krsal yaama birliklerindeki insanlar genellikle byk kentlerde yaayan insanlardan daha salkl ve daha uzun mrldr. nk krsal ekosistemler, evre kirlilii ynnden kentsel ekosistemlerden daha iyi durumdadr. Bunu bilen kent insan frsat bulduka, evre kirlilii en az olan krlara, kylere komaktadr. Gnmzde en yaygn olan kirlilik su, hava, toprak, ses ve radyasyon kirliliidir.

190

SU KRLL Yeryzndeki ime ve kullanma suyunun miktar snrldr. Zamanla su kaynaklarnn azalmas, insan nfusunun artmas ve daha nemlisi, sularn kirlenmesi yaam giderek zorlatrmaktadr. Su kirliliini oluturan etmenlerin banda lam sularyla sanayi atk sular gelmektedir. Bunun yannda petrol atklar, nkleer atklar, kat sanayi ve ev atklar da nemli kirleticilerdir. Bunlar deniz kenarndaki bitki ve alg gibi kaynaklar yok etmektedir. Kirlenme sonucu denizlerde hayvan soyu tkenmeye balamtr. rnein; Marmara denizi, kirlilik nedeniyle balklarn yaamasna uygun ortam olmaktan kmtr. Karadeniz'deki kirlenme nedeniyle hamsi ve dier balk trleri giderek azalmaktadr. stakozlarn larva halindeyken temiz su bulamamalar nedeniyle nesilleri tkenmektedir. Nehir ve gllerimizde kirlilik nedeniyle canllar tkenmek zeredir. Yeni yeni kurulmaya balanan artma tesisleri, lam ve sanayi atk sularn hem kimyasal hem de biyolojik olarak temizlemektedir. Bylece hem sulama suyu gibi yeniden kullanlabilir su kazanlmakta hem de denizlerin kirlenmesi nlenmektedir. Bu nedenle sanayileme mutlaka i yerleri planlanrken artma tesisleri ile birlikte dnlmelidir. HAVA KRLL Hava, iinde yaadmz gaz ortam oluturmann yannda yaam iin temel bir gaz olan oksijeni tutar. Oksijen yanma olaylarn da salayan temel bir maddedir. Temiz hava olarak nitelendirilen atmosferin alt katman; azot, oksijen, karbondioksit ve ok az miktarda dier gazlardan oluur. Ayrca atmosferin st katmannda bir de ozon gaznn (O3) oluturduu tabaka vardr. Ozon, gneten gelen zararl nlarn ounu yanstp bir ksmn tutarak yeryzne ulamasn engeller. Evler, i yerleri, sanayi kurulular ve otomobillerin evreye verdikleri gaz atklar havann bileimini deitirir. Havaya karan zararl maddelerin balcalar kkrt dioksit (SO3), karbon monoksit (CO), karbon dioksit (CO2), kurun bileikleri, karbon partiklleri (duman), toz vb. kirleticilerdir. Ayrca deodorant, sa spreyleri ve bcek ldrclerde kullanlan azot oksitleri, freon gazlar ile spersonik uaklardan kan atklar da havay kirletir. Zararl gazlarn (zellikle kkrt bileikleri); yamur, bulut, kar gibi slak ya da yar slak maddelerle karmalar sonucunda asit yamurlar oluur. Asit yamurlar da bir yandan orman alanlar vb. yeil alanlar yok etmekte bir yandan da sular kirletmektedir. Ar artan CO2, atmosferin st katmanlarnda birikerek snn, atmosfer dna kmasn engeller. Bylece yeryz giderek daha fazla snr. Bu da buzullarn eriyerek denizlerin ykselmesine kylarn sularla kaplanmasna neden olabilecektir. "Sera etkisi" denilen bu olay sonucu denizlerin 16 metre kadar ykselebilecei tahmin edilmektedir. Freon, kloroflorokarbon (CFC) gibi gazlarn etkisiyle ozon tabakas incelmektedir. Bunun sonunda gnein zararl nlar yeryzne ulaarak cilt kanseri gibi hastalklara ve lmlere neden olmaktadr. Sonuta, biyosferin canl kitlesini yok etme tehlikesi vardr. Byk yangnlar da nemli lde hava kirlilii yaratr. rnein; orman yangnlar, krfez savanda olduu gibi petrol yangnlar vb. Hava kirlilii aada verilen uygulamalarla nlenebilir: Hava kirliliinin en nemli nedenlerinden olan fosil yaktlar olabildiince az kullanlmal. Bunun yerine doalgaz, gne enerjisi, jeotermal enerji vb. enerjilerin kullanm yaygnlatrlmaldr.

191

Karayolu tamacl yerine demiryolu ve deniz tamaclna arlk verilmelidir. Byk kentlerde toplu tama hizmetleri yaygnlatrlmaldr. Bylece, otomobil egzozlarnn neden olduu kirlilik azaltlabilir. Sanayi kurulularnn atklarn havaya vermeleri nlenmelidir. Yeil alanlar artrlmal, orman yangnlar nlenmelidir. Ozon tabakasna zarar veren maddeler kullanlmamaldr. TOPRAK KRLL Canlln kayna saylabilecek topran yapsna katlan ve doal olmayan maddeler toprak kirliliine neden olur. Byle topraklarda bitkiler yetimez ve topra havalandrarak yarar salayan solucan vb. hayvanlar yaayamaz duruma gelir. Topraktan bitkilere geen kirletici maddeler, besin zinciri yoluyla insana kadar ular. Hastane atklar gibi mikroplu atklar, hastalklarn yaylmasna neden olur. Toprak kirliliine neden olan balca etmenler: Ev, i yeri, hastahane ve sanayi atklar. Radyoaktif atklar. Hava kirlilii sonucu oluan asit yamurlar. Gereksiz yere ve ar miktarda yapay gbre, tarm ilac vb. kullanlmas. Tarmda gereksiz ya da ar hormon kullanm. Sularn kirlenmesi. Su kirlilii toprak kirliliine neden olurken, toprak kirlilii de zellikle yer alt sularnn kirlenmesine neden olur. Toprak kirliliinin nlenmesi iin aadaki uygulamalar yaplmaldr. Verimli tarm topraklarnda yerleim ve sanayi alanlar kurulmamal, yeil alanlar artrlmaldr. Ev ve sanayi atklar, topraa zarar vermeyecek ekilde toplanp depolanmal ve toplanmaldr. Yapay gbre ve tarm ilalarnn kullanlmasnda yanl uygulamalar nlenmelidir. Nkleer enerji kullanm bilinli ekilde yaplamaldr.

SES KRLL Sanayileme ve modern teknolojinin gelimesiyle ortaya kan evre sorunlarndan biri de ses kirliliidir. Grlt de denilen ses kirlilii, istenmeyen ve dinleyene bir anlam ifade etmeyen sesler ya da insan rahatsz eden dzensiz ve yksek seslerdir. Ses kirliliini yaratan nemli etmenler; Sanayileme Plansz kentleme Hzl nfus art Ekonomik yetersizlikler

nsanlara, grlt ve grltnn yarataca sonular konusunda yeterli ve etkili eitimin verilmemi olmasdr. Ses kirlilii, insan zerinde ok nemli olumsuz etkiler yaratr. Bu etkileri aadaki gibi sralayabiliriz. itme sistemine etkileri: Ses kirlilii iitme sistemi zerinde, geici ve kalc etkiler olmak zere iki eit etki yapar. Ses kirliliinin geici etkisi, duyma yorulmas olarak da bilinen iitme

192

duyarllndaki geici kayplar eklinde olur. Duyma yorulmas dzelmeden tekrar grltden etkilenilmesi ve etkilemenin ok fazla olmas durumunda iitme kayb kalc olur. Fizyolojik etkileri: nsanlarda grlen stresin nemli bir kayna ses kirliliidir. Ani olarak oluan grlt insann kalp atlarnda (nabznda), kan basncnda (tansiyonunda), solunum hznda, metabolizmasnda, grme olaynda bozulmalar yaratr. Bunlarn sonucunda uykusuzluk, migren, lser, kalp krizi gibi olumsuz durumlar ortaya kar. Ancak en nemli olumsuzluk kulakta yapt tahribattr. Psikolojik etkileri: Belirli bir snr aan grltnn etkisinde kalan kiiler, sinirli, rahatsz ve tedirgin olmaktadr. Bu olumsuzluklar, grltnn etkisi ortadan kalktktan sonra da srebilmektedir. yapabilme yeteneine etkileri: zellikle beklenmeyen zamanlarda ortaya kan ses kirlilii, i veriminin dmesi, kendini iine verememe ve hareketlerin engellenmesi eklinde performans drc etkiler yapar. Grltnn renmeyi ve salkl dnmeyi de engelledii deneylerle saptanmtr. lkemizde, insanlar grltnn zararl etkilerinden korumak iin gerekli nlemleri ieren ve evre yasasna gre hazrlanm olan "Grlt kontrol ynetmelii" uygulanmaktadr. Ancak ynetmeliin hedeflerine ulaabilmesi iin insanlarn bu konuda eitilmeleri ve bilinlendirilmeleri gerekir. Ses kirliliinin saptanmasnda ses iddetini lmek iin birim olarak desibel (dB) kullanlr. nsan iin 35-65 dB sesler normaldir. 65-90 dB sesler, srekli iitildiinde zarar verebilecek kadar risklidir. 90 dB'in zerindeki sesler tehlikelidir. Ses kirlilii aadaki uygulamalarla nlenebilir: Otomobil kullanmn azaltacak nlemler alnmaldr. Ev ve i yerlerinde ses geirmeyen camlar (scam gibi) kullanlmaldr. Elence yerleri vb. ortamlarda yksek sesle mzik alnmas engellenmelidir. Grlt yapan kurulular, ehirlerin dnda kurulmaldr. RADYASYON Radyoaktif element denilen baz elementlerin atom ekirdeinin kendiliinden paralanarak etrafa yayd alfa, beta ve gama gibi nlara radyasyon denir. evreye yaylan bu nlar, canl hcreleri dorudan etkileyerek mutasyon denilen genlerdeki bozulmaya neden olur. ok youn olmayan radyasyon, canlnn baz zelliklerinin deimesine neden olurken youn radyasyon, canlnn lmne neden olabilir. rnein; 1945'te Japonya'ya atlan atom bombas, atldktan sonraki 7 gn iinde, vcutlarnn tamam 10 saniye radyasyon alm insanlarn % 90' hi bir yara ve yank izi olmadan ld. 26 Nisan 1986'da ernobil'deki nkleer kazann; ani lmler, gebe kadnlarda dk olaylar, kan kanseri, sakat doumlar gibi olumsuz etkileri oldu. Bir evredeki belli bir dozun zerinde olan radyasyon, canlnn vcut hcrelerini etkileyerek doku ve organlarda bozulmalara, anormalliklere, reme hcrelerini etkileyerek doacak yavrularda sakatlklara neden olur. Uzun sre radyasyon etkisinde kalmann yarataca sonular aadaki gibi sralanabilir: Kanser olumas, mrn ksalmas (erken lmler), Katarakt olumas,

193

Sakat ve l doumlar eklinde sralanabilir Radyasyonun zararl etkilerinden korunmak iin, alnabilecek balca nlemler unlardr: zel giysiler (kurun nlk, zel maske) kullanlmaldr. Radyasyon kaynandan uzak durulmal, en ksa srede radyasyonlu ortam terk edilmelidir. Radyasyonlu cihazlarla yaplan tehis ve tedaviye sk sk bavurulmamaldr.

Radyasyon, doadaki radyoaktif maddelerden ok, bunlarn kullanld ortam ve olaylardan kar. Bunlar; nkleer santraller, nkleer enerjiyle alan gemiler ve nkleer denemelerdir. Ayrca tehis ve tedavide kullanlan baz cihazlar, tbbi malzemelerin ve sularn dezenfekte edilmesi iin kullanlan aralardan da radyasyon yaylmaktadr. Su kirlilii kaynaklarn; sanayi kurulular,enerji retim santralleri, tarmsal faaliyetler, nfus art ve kentleme, turizm, deniz tamacl ve kazalar, asit yamurlar ve erozyon olarak sralamak mmkndr. Bu konuda ilimiz dahilinde buluna Atatrk Baraj ve ime sular erevesinde almalar srdrlmektedir. Bu balamda Atatrk Baraj ile ilgili bildirilen grler aada sralanmtr. Atatrk Baraj Glnn Kirletilmesinde Altyap Eksikliklerinin Yaratt Sorunlar Ve zm nerileri * l Planlama ve Koordinasyon Mdrlne gnderilmek zere, 30 Mays 2002 tarihinde GAP daresi Bakanl tarafndan ilimizde dzenlenen Atatrk Baraj Glnn Kirletilmesinde Altyap Eksikliklerinin Yaratt Sorunlar ve zm nerileri Semineri ile ilgili olarak gr bildirilmesi istenmi olup; bahse konu ile ilgili olarak; 1-Atk su-kanalizasyon sularnn baraj suyuna karmamas iin atk su artma tesislerinin tamamlanarak biran nce faaliyete geirilmesinin salanmas, 2-Endstriyel-tehlikeli ve zararl atklarn dier iri ve evsel kat atklardan arndrlarak evreye zarar vermeyecek ekilde kat atk ynetmeliklerine uygun olarak bertaraf edilmesini ve evsel kat atklarn geri dnmnn salanmas iin gerekli alt yap almalarnn balatlmas, Ayrca kat atklardan baraj glne szma olabileceinden, bu atklarn baraj glne yakn yerlerde depolanmamasnn salanmas, 3-Erozyonu nlemek amacyla baraj gl evresinin ve baraj besleyen sularn etrafnn sratle aalandrlmas ve doal bitki rtsnn geliimine olanak salanmas, 4-Baraj gl evresinde bulunan arazilerde, uzun sre toprakta kalabilen kimyasal ilalarn kullanmn yasaklayarak ekolojik tarmn tevik edilmesinin salanmas, 5-Baraj gl civarndaki tarm arazilerinde kullanlan kimyasal gbrelerin daha az kullanlmas iin halkn bilinlendirilmesinin salanmas; eklinde gr bildirilmitir. Toprak kirlilii kaynaklar; tarmsal faaliyetler, madencilik, yerleim, endstri, turizm, havasu kirlilii ve asit yamurlar olarak, toprak kirletici unsurlar ise; erozyon, tarmsal alanlara ar metal girdileri, gbreler, radyoaktif maddeler, deterjanlar ve pestisitler olarak sralayabiliriz. Hava kirliliinin nlenmesine ynelik tedbirler: Adyaman hava kirlilii asndan sorunlu illerin banda gelmektedir. Son yllarda yaplan lmler, bu olay gzler nne sermektedir. Hava kirliliinin nedenlerinden en etkili olan nedenlerden birisi kalitesiz yakt kullanm ve bilinsiz yakmadr.bunlarn nne geebilmek iin; evre Bakanlnn sahip olduu yetki ve sorumluluklar artrlarak etkin ve yaptrm gcne sahip olacak ekilde glendirilmelidir.

194

T.3.EKONOMK VE SOSYAL FAALYETLERN, SONULARININ EVRENN TAIMA KAPASTESN AMAYACAK BMDE PLANLANMASI lkemiz zellikle 1970li yllardan sonra hzl bir sanayileme srecine girmi ve sanayi kurulularnn saysnda ciddi bir art yaanmtr. Buna paralel olarak Adyaman da bugn itibariyle eitli alanlarda faaliyet gsteren kk ve orta byklkte sanayi kurulularyla ekonomik faaliyetlerde bulunmaktadr.sz konusu retim ve tketim sreci, sosyal faaliyetler dzensiz kentlemeyi ve ekolojik dengelerin olumsuz etkilerini beraberinde getirmektedir. evre sorunlarnn en belirgin zellii, sorunun her eyden nce yerel yani olayn grld ve duyulduu yreye zg bir olay olduudur. O halde evre sorunlar her eyden nce yerel ynetimlerin ilgi ve sorumluluk alanndadr. Yerel dzeyde gerekletirilen ekonomik ve sosyal faaliyetlerin evreye zarar vermeyecek ekilde planlamas etkili yerel ynetimlerle gerekletirilmelidir. Bu planlamalar evre ynetimi kavramnn temel bileimidir. Bu nedenle her eyden nce evre ynetiminin genel tanmnn yaplmasnda yarar vardr. evre Ynetimi; insan, bitki ve hayvan varlnn dengeli ve salkl yaamas iin gerekli doal kaynaklarn deerlendirilmesi, retilmesi, ulam ve tketimi srasnda ortaya kabilecek olumsuzluklar saptamak, olumsuzluklara zm yolu aramak ve zm yollarn uygulama alanna koymak iin yaplan planlama, egdm, haberleme,denetim ve yrtme ilevlerinin btndr. Yukarda belirtilen genel tanm erevesinde yerel evre ynetimi, her eyden nce su kalitesi, hava kalitesi, grlt dzeyi ve zehirli atklarla ilgili bir dizi standard uygulamak zorundadr. Bunun yannda aadaki konularda da temel yerel deerlerin olumas gerekmektedir: - Ormanlar, parklar, sulak alanlar ve gzel manzaral alanlar da dahil olmak zere yrede yeterli ve dengeli dalm ak alanlar. - Konut, ticari, endstriyel ve rekreasyon amal arazi kullanmnn verimli bir ekilde planlanmas ve yrtlmesi. - Tarihsel ve arkeolojik alanlarn korunmas ve bakm. - Temel kentsel (trafik,kanalizasyon, yol,su, aalama, ulam gibi) altyaplarn yeterli olmas. - evresel kirliklerden uzak ve temiz bir ortamda yaama iradesi. - Yukarda belirtilen yerel evresel deerlerin gerekletirilmesi iin, yerel dzeyde evre rgtlerinin rgtlenmesi, konu ile ilgili teknik elemanlarn grevlendirilmesi, teknik ve ynetsel srelerinin oluturulmas, koruyucu gelitirici ve giderici stratejiler gelitirilmesi ve bunlarn uygulamaya konulmas gerekmektedir. Bu genel gr erevesinde yerel ynetimlerin yerine getirmesi gereken evresel ilevleri yle sralanabilir: - evresel politikalar oluturmak ve temel ilkeleri belirlemek. - evre koruma plan hazrlamak; Mevcut evre kalitesi, sorunlar ile ilgili bilgi, veri ve bulgu derlemek. l snrlar iinde kirlenmeyi gsteren kirlilik haritalar yapmak. evrenin kirlilik tama kapasitesini srekli izlemek.

195

Endstriyel yer seimini srekli irdelemek. Yatrmlarda evreyi bir maliyet unsuru olarak grmek ve fayda-maliyet analizleri iine almak.

- evresel enformasyon sistemini kurmak; Yerel , blgesel, uluslararas evre enformasyon sistemlerine katlmak ve bilgi alveriinde bulunmak.

- Monitoring sistemleri ve laboratuarlar kurmak, evresel etkileri irdelemek; Kentsel gelimenin sosyal ve ekonomik faaliyetlerin evresel etkilerini irdelemek. zel kii, kurum ve kurulular ile kamusal kurulularn belde snrlar iinde yapaca etkilerin evre ortamnda ne gibi deiikliklere yol aabileceini ve deiimden ne gibi varlklarn etkilenebileceini belirlemek. Bu etkilerden geri dnlmez ve giderilmez olanlarn nne gemek iin gerekli nlemleri almak. Bu tr etkiler iin duyal blgeleri saptamak ve koruma altna almak.

- evre rgtn oluturmak ve glendirmek; evresel rgtlenme dzenini glendirmek. Kirleticilere uygulanacak yaptrmlar gelitirmek ve tedvin etmek. evre zabtas kurmak ve altrmak. - evresel etki deerlendirmesi (ED) sreci iin hazrlklar yapmak; ED sistemini oluturmak. yeri ama izinleri ile ED arasnda organik ilikiler kurmak. Yap ve kullanm izinleriyle ED arasnda organik ilikiler kurmak. Atk boaltma izinleri sistemine iterlik kazandrmak. Gerekli koullarda verilmi izinleri iptal etmek. - evresel bozulmalar dzeltmek ve kirlilikleri gidermek; Srekli ve dengeli kentsel gelime iin bozulmu olan evre koullarn restore etmek.

- Egdm, ibirlii ve halkn katlmn salama; evresel sorunlarla ilgili yerel kamu kurulular ulusal ve uluslararas ibirlii ve egdm koullarn oluturmak. Akademik ve aratrmaya ynelik kurulularla ibirlii yapmak. evreyle ilgili halkla ilikiler ve proje destek iletiimi sistemini kurmak. evre sorunlarnn giderilmesine halkn katlmn salayc dzenlemeler yapmak.

- Atk kaynaklarn izlemek ve denetlemek; Kirletici kaynaklarn belirlemek ve srekli olarak denetlemek. Kirletici kaynaklarla denetim ve azaltma antlamalar yapmak.

- Eitim almalar yapmak; Belde halknn evre bilincini ykseltici eitim almalar yapmak. evresel yaynlar yapmak.

196

- Mdahale projeleri ve programlar hazrlama; evresel kirliliklerin giderilmesi iin mdahale programlar ve projeleri hazrlamak. Projelerin finansman olanaklarn salamak. zm iin alternatif mdahale programlar hazrlamak ve en uygununu semek. Baz programlar rgtlemek ve insan gc sorunlarn gidermek

Bu grevlerin tm etkili bir evre ynetiminin gerekleridir. Ancak tm bu grevler kurulu srecine uygun olarak bir plan dahilinde nceliklerini belirlemek. Yukarda sunulan erevede Adyaman ilinde yrtlen faaliyetler irdelenirse, henz evrenin tama kapasitesini aan bir faaliyetin olmad sylenebilir. Ancak ilimiz sanayi blgesinin tarm arazileri zerinde kurulmas il merkezi atk sularnn dorudan Atatrk Barajna dklmesi ileride sz konusu tama kapasitesinin almasna neden olacaktr. T.4.EVRENN NSAN-PSKOSOSYAL HTYALARIYLA UYUMUNUN SALANMASI Yeryzndeki btn canllar; gne, hava, su ve toprak gibi doal kaynaklar kullanma yoluyla birbirine bamldr. nsan da bir canl olarak bu zincirin bir halkasdr. nsanlarn iyi bir evrede temiz hava, temiz su ve yeil bir ortamda yaama istei doal bir ihtiyacn gereidir. nsann iinde bulunduu fiziksel evrenin ayn zamanda insann psikolojik ihtiyalar iin de nemli olduu kanaati son yllarda yaygnlk kazanmtr. Bylece fiziksel evre olgusu psikoloji disiplininin ilgi alanlarndan bir tanesi haline gelmitir. nsan eylemleri ve davranlarnn tamam fiziksel evre iinde yer almaktadr ve bu yzden insann fiziksel evresinin hafife alnmamas gereklidir. Fiziksel evre insann fizyolojik ve psikolojik sal zerinde geni ve srekli etki yapmaktadr. Psikologlar saln yalnzca insana zg bir olay olmadna, insan ve evresinin bir sistem oluturduklarna ve insan salnn belli bir ekolojik ortam ierisinde insan-evre etkileiminin bir ilevi olduuna srarla iaret etmektedirler. Bu erevede,fiziksel evrenin insan zerinde bask ve gerilim meydana getirebilecek zelliklerini tanmlayp, bunlarn ortadan kaldrlmas iin uygun planlamalarn yaplmas gerekmektedir. Bilindii gibi evresel planlamann hedefleri arasnda her eit kirliliin ve evresel bozulmann nne geilerek dzeltilmesinin yannda, evresel kalitenin insann psikososyal ihtiyalaryla uyumunun salanmas konusunda yaplmas gereken planlama srelerini, insan zerinde bask ve gerilim meydana getiren fiziksel zellikleri de belirleyecek ortaya koyabiliriz. - Fiziksel evre fiziksel adan tehdit olabilir. Ar souk, ar scak, kirli hava insan iin fiziksel bir tehdittir. Tm evre kirliliini nleyici planlamaya ihtiya vardr. - evreden gelen olumsuzluklar stres nedeni olabilmektedirler. Yksek grlt bunlarn en belirgin rneidir. - evrenin birey veya toplumla uyumsuzluu gerilim nedeni olmaktadr. nsan eylemlerini snrlayan ve hedeflerine varmasn engelleyen evreler bunalma gtren faktrler olmaktadr. arpk kentleme, yetersiz kentsel alt yap, trafik karmaas bireyler zerinde gerilim etkisi yapmaktadr. Bu olumsuzluklar ortadan kaldrc kapsaml uyum planlarnn gerekletirilmesi gerekir. - Belli bir fiziksel evre ile baml olumu psikolojik ve sosyal anlaml mesajlarn bunalm balangcna neden olmas gibi. Belli bir evreye nceden atfedilmi olumsuz sfatlar o evrede bulunanlar zerinde negatif ruhsal etkilere neden olmaktadr. - Belli bir evre ile burada yaayanlarn etkileiminin youn enerji ve kaynak gerektirmesi gerilim (stres) sebebi olabilmektedir. evreyle ilikilerin ar zaman, g ve para gerektirmesi insann ruhsal dnyasn olumsuz etkilemektedir. nsan yaad ortam planlayan plan ve tasarmclar, insanlarn evrelerine uyum salamalar ve evreleriyle ilikilerini rahat bir dzeyde yrtebilmeleri iin evresel stresin niteliini ve

197

niceliini denetleyebilmelidir. nsan-evre ilikileri ve fiziksel evrenin insann sosyal ve psikolojik dnyasna etkilerinin dikkate alnd uygun zmlemeler gerekmektedir. Fiziksel evre ve zellikle bunun bir alt bileeni olan mimar ve ehirsel evrenin insann ruh dnyasna, zihinsel ve entelektel hayatna ve psikolojik salna olan etkilerinin farkna varlmas planclarn sorumluluklarn arttrmaktadr. nsann evre ile ilikilerinde uyumun salanmasnda; mimarlk, peyzaj, evre mhendislii, corafya, ekoloji gibi disiplinler beraberce hareket ederek fiziksel evrenin deiimlerini dikkate alarak ortak programlarn yrtlmesi byk nem arz etmektedir. evre psikolojisi ise btn bunlarn arakesitinde doal ve yapay evre deikelerini sistematik bir ekilde analiz yapmaldr. Ergonomi, evresel fizyoloji, evre ekolojisi gibi disiplinler kirlilik, konfor gibi konulara eilirken, evre psikolojisi kendi yarattmz fiziksel evreler dier bir deyile binalar, sokaklar, mahalleler ve ehirler ile onlar yaayan insanlar arasndaki ruhsal, duygusal etkileimi incelemekte, evrenin insan ruh dnyasn nasl etkilediini anlamaya almakta ve insann daha mutlu klabilecek evrenin yaratlmas iin gayret gstermektedir. Adyaman ili, g veren bir il konumundadr. Bunun nedeni, ekonomik olduu kadar evrenin insan psiko-sosyal gereksinimleri ile uyumundaki sorunlarla ilgilidir. Bu uyumda Adyaman da ekonomik, bilimsel, kltrel ve sosyal etkilerin artrlmas ile giderilebilir. T.5.EVRE DUYARLI ARAZ KULLANIM PLANLAMASI Tablo : T.5.1. ADIYAMAN L ARAZ KULLANIM DURUMU
ARAZ KULLANIM BM Hububat Baklagil Endstri Bitkileri Yem Bitkileri Tarla Bitkileri (Dier) TARLA TOPLAMI Antepfst Ba Dier Meyveler MEYVE TOPLAMI Kavun Karpuz Dier Sebzeler SEBZE TOPLAMI NADAS TARIMALANI TOPLAMI AYIR MERA ORMAN FUNDALIKVE ORMAN TALIK VE KAYALIK YOL VE SKAN SU YZEY SAZLIK BATAKLIK AKARSU YATAI TARIM DII TOPLAM YZLM SULU ARAZ (Ha) 23.177 715 19.673 503 955 45.023 907 907 1.840 2.120 3.960 49.890 % 7,8 0,3 6,6 0,2 0,3 15,2 0,3 0,3 0,6 0,8 1,4 16,8 KURU ARAZ (Ha) 155.235 34.470 17.337 207.042 26.456 10.755 435 37.646 1.132 1.132 2.050 247.870 % 52,1 11,5 5,8 69,4 8,9 3,6 0,2 12,6 0,4 0,4 0,7 83,2 TOPLAM ARAZ (Ha) 178.412 35.185 37.010 503 955 252.065 26.456 10.755 1.342 38.553 2.972 2.120 5.092 2.050 297.760 224.467 130.068 21.860 25.500 20.120 29.928 10.234 1.463 463.640 761.400 % 59,*9 11,8 12,4 0,2 0,3 84,6 8,9 3,6 0,5 12,9 1,0 0,8 1,8 0,7 100,0 29,5 17,1 2,9 3,3 2,6 3,9 1,3 0,2 60,8 100,0

198

Tabloda tarm alanlar toplam tarm alanlarna gre, tarm d alanlar da toplam alana gre oranlanmtr. TARIM ALANLARININ KULLANIM DURUMU Adyaman ili toplam tarm alan miktar 297.760 hektardr. Bunun 247.870 ha. alan kuru tarm arazisi, 49.890 ha alan sulu tarm arazisi olarak kullanlmaktadr. Sulanan tarm alanlar, toplam tarm alan iinde %16,8lik bir pay almaktadr. 247.870 hektar alan kuru tarm alanlarn iermekte olup, toplam tarm alan iinde %83,2lik bir ksm kaplamaktadr. KAYNAKLAR DS 203. ube Mdrl Orman letme Mdrl Salk l Mdrl Turizm l Mdrl Kltr l Mdrl Tarm l Mdrl Bayndrlk ve skan l Mdrl Adyaman l ve le Belediye Bakanlklar Sivil Savunma l Mdrl Adyaman Elektrik Datm Messesesi Sanayi Ve Ticaret l Mdrl l zel dare Mdrl (Ky Hizmetleri Genel Mdrl Malatya 6. Blge Mdrl) Adyaman l Mdrl SSK Genel Mdrl Adyaman Hastanesi TPAO Adyaman Blge Mdrl DS 203.ube Mdrl l Mahalli dareler Mdrl Gaziantep niversitesi Adyaman Fakltesi Adyaman l Nfus ve Vatandalk Mdrl l Milli Eitim Mdrl Trkiye Kurumu Adyaman l Mdrl Adyaman l Telekom Mdrl Adyaman Salk Yksek Okulu Mdrl TCDD Glba Gar eflii Adyaman Organize Sanayi Blge Mteebbis Heyet Bakanl nn niversitesi Adyaman Fen-Edebiyat Fakltesi

199