1

HIDROLOGIJA I HIDROLOGIJA I PREDAVANJA PREDAVANJA

GRAEVNSK FAKULTET SVEU GRAEVNSK FAKULTET SVEUC CILI ILI TA U RIJECI TA U RIJECI
Prof. Prof.dr. dr.sc sc. . Nevenka O Nevenka O ani anic c, , dipl.in dipl.in . .gra grad d. .
FI ZI FI ZI C CKE OSOBI NE SLI VA KE OSOBI NE SLI VA
-Fizicke osobine sliva kao oborinskog podrucja s
kojega dio oborina (koji otjece) dotjece odredenom
profilu vodnog toka, sadrane su u njegovoj:
-Velicini
-Obliku
-Padu
-Visinskim odnosima u slivu
-Gustoci rijecne mree
-Geolokim ciniocima
-Osobinama tla
-Vegetaciji
-Utjecaju ljudskog rada
FI ZI FI ZI C CKE OSOBI NE SLI VA KE OSOBI NE SLI VA
- Topografska vododjelnica (spaja tocke s najvecom
nadmorskom visinom izmedu dva sIiva)
- Hidroloka vododjelnica (definira granicu povrina dva sliva
sa kojih se vode slijevaju jednim ili drugim slivom). Ovisi o
geolokoj gradi sIiva, pa se cesto naziva i hidrogeoloka
vododjelnica
- VELICINA SLIVA odreduje se planimetriranjem(km
2
, ha..) sa
topografskih karata ili koristeci elektronickim alatima (GIS i sl.)
- OBLIK SLIVA o njemu ovisi koncentracija povrinskih voda i
karakter njihovog otjecanja, te dimenzije, oblik i uzduni profil
vodotoka.
LEPEZASTI
- koncentracija
nagla
- mjerodavni
intezitet vrlo
velik
- otjecanje
kratkotrajno
DUGULJASTI
- koncentracija
spora
- intenzitet slab
- otjecanje
dugotrajno
TROKUTASTI
-koncentracija
nagla
- intenzitet velik
- otjecanje
dugotrajnije
OPI-PRAVOKUTNI
- koncentracija spora
- velike vode dugo
traju
- otjecanje
dugotrajno
Tipovi slivova prema obliku
2
-PAD SLIVA I VISINSKI ODNOSI U SLIVU
-Pad sliva nije u hidrolokom smislu posve definiran, vec se
cesto izjednacuje s padovima glavnog vodotoka i njegovih
pritoka (odnos izmedu hipsometrijske krivulje i krivulje povrina).
-Tako imamo bruto pad vodotoka i srednji pad vodotoka
-Najei pokazatelj odnosa u slivu srednja
(nadmorska) visina
-Najlake se odreduje planimetriranjem povrina koje
omeduju susjedne izohipse, primjenjujuci izraz:

=
=
=
n i
i
i
i
sl
A
h A
h
1
n - broj povrina A
i
i h
- srednja nadmorska visina povrine A
i
(mn.m.)
A ukupna povrina
gdje je:
- Oblik i karakteristike sliva su veoma vani elementi kod
prorauna protoka i ostalih elemenata neophodnih pri
regulaciji vodotoka.
a) Hipsometrijska krivulja
b) Krivulja povrina
-GUSTOA RIJENE MREE
-Definirana je izrazom:

=
=
=
k u
u
u
u
u
L
A
D
1
1
gdje je:
u red vodotoka
k najvii red vodotoka
u promatranom slivu
A
u
povrina sliva
vodotoka reda u
L
u
duljina vodotoka
reda u
3
-GEOLOKI INIOCI
-Utjecu na reim otjecanja (povrinsko, podpovrinsko i podzemno)
Vrste strujanja iz vodotoka u podzemlje i obrnuto:
-Normalno strujanje (prihranjivanje vodotoka iz podzemlja kod
niskih vodostaja
-Influentno strujanje (vodotok prihranjuje podzemlje neovisno o
vodostaju)
-Efluentno strujanje (vodotok se prihranjuje iz podzemlja
neovisno o vodostaju)
-OSOBINE TLA
-Sadraj vode u tlu vezan je sa njegovom strukturom
- Funkcioniranje tla kao vodnog rezervoara ovisi o
kompoziciji cestica gline, praine i pijeska, te raspoloivog
prostora izmedu tih cestica
-Voda s povrine popunjava prostor izmedu zemIjinih estica
pod djelovanjem adhezije, povrinske napetosti i/ili sile
gravitacije, radi ega se voda klasificira kao: adhezijska voda
(vlaga), kapilarna voda, temeljna ili gravitacijska voda
(podzemna voda).
-VEGETACIJA
-Utjecaj biljnog pokrova nekog sliva od bitnog je znacaja
na reim otjecanja.
- zadravanje vode na licu i granju
- sprecavanje erozije zemljita
- kod listopadnog drveca ovisi o godinjem dobu
- utjece i na topljenje snijega (sporije se topi i due
zadrava pod zatitom ume)
- UTJECAJ LJUDSKOG RADA
- aktivnosti u poljoprivredi, umarstvu i urbanizmu
- izvedba hidrotehnickih radova i objekata (isuivanje
mocvara, sprecavanja poplava, izgradnja nasipa za
obranu od poplava, regulacija vodotoka, izgradnja
akumulacija i retencija u razlicite svrhe
4
PROCESI U SLI VU PROCESI U SLI VU
PROCESE U SLIVU cine vremenski promjenjivi parametri
zemaljske faze hidrolokog ciklusa: evapotranspiracija, upijanje,
povrinski procesi, podpovrinski procesi i procesi u rijecnom
koritu
-EVAPOTRANSPIRACIJA
-Evaporacija + transpiracija = gubici vode u hidrolokom
ciklusu kada se voda u obliku vodene pare vraca u atmosferu
- UPIJANJE
- Infiltracija prolazak vode s povrine u unutranjost tla i
njeno kretanje prema slobodnoj povrini podzemne vode
- Procjedivanje (filtracija) strujanje vode kroz zasicenu
sredinu
- Na intenzitet infiltracije (mm/h) utjece veci broj povezanih
cimbenika: jacina oborina, fizicke osobine tla (poroznost,
granulacija, sadraj vlage..) stanje povrine tla (gustoca i
vrsta biljnog pokrova), kemijski sastav zemljinih cestica,
temperatura tla i dr.
- POVRINSKI PROCESI
- Intercepcija zadravanje dijela oborina na liu i granama
vegetacije
- Zadravanje vode u udolinama voda ne otjee povrinski
ve se infiltrira i/ili evaporira
- Nagomilavanje i topljenje snijega oko 300 mm svjeeg
snijega odgovara visini kie od 25 mm
- Povrinsko otjecanje ako je intenzitet oborina malen,
manji od upijanja ili evapotranspiracije tlo e upiti svu
oborinu ili e ona ispariti, a ako je vea dolazi do
POVRINSKOG OTJECANJA
- to je nejednoliko (prostorno promjenjivo) i neustaljeno
(vremenski promjenjivo) teenje
5
- VRIJEME KONCENTRACIJE SLIVA vrijeme koje je potrebno da
elementarni efektivni volumen vode s najudaljenije toke sliva
dospije do mjesta opaanja.
- vrijeme teenja po povrini sliva t
sl
( h)
- vrijeme teenja u vodotocima vieg i nieg reda t
v
( h)
t
c
= t
sl
+ t
v
(h)
- Izokrone linije koje povezuju toke u prostoru izmedu kojih je
jednako vrijeme putovanja elementarnog volumena vode
- poloaj im se mijenja zbog promjenjivih vrijednosti kinih
intenziteta i infiltacije
- PODPOVRINSKI PROCESI
- Kretanje zemljine vlage
- Podpovrinsko otjecanje otjecanje vode kroz rastresit
(porozan) i nezasien sloj tla
- brzo potpovrinsko (direktno otjecanje)
- sporo potpovrinsko (bazno otjecanje
- Perkolacija poniranje vode kroz dublje slojeve tla prema
slobodnoj povrini podzemne vode
- Strujanje podzemne vode kretanje vode kroz zasieno
porozno tlo
6
- PROCESI U RIJENOM KORITU
- Evaporacija
- Teenje vode (protok)
- Pronos nanosa
- promjena oblika (deformacija) korita
- OTJECANJE
- Otjecanje je efektivni dio oborina koje otjeu
- Hidrogram grafiki prikaz promjene protoka Q u vremenu t
- Oblik hidrograma
- razdoblje porasta
- razdoblje vrnog dijela
- razdoblje opadanja
- Vrni prot ok se j avl j a u pravi l u u t renut ku kada u f ormi r anj u
ot j ecanj a sudj el uj e ci j el i sl i v. U pri nci pu ( ne uvi j ek) , t aj
t renut ak def i ni ra vri j eme koncent raci j e t
c
-Hi drogram se moe razdvoj i t i na komponent e
-di rekt nog ot j ecanj a
-baznog ot j ecanj a
7
- Jedi ni cni hi drogram hi drogram di rekt nog ot j ecanj a nast ao
od 1 mm ef ekt i vne obori ne H
ef
koj a j e ravnomj er no pal a na
ci j el u sl i vnu povri nu, konst ant nom j aci nom i t i j ekom
zadanog vremenskog i nt erval a T ( 5 mi n do 24 sat a)
Za jedan sliv se mo Za jedan sliv se mo e konstruirati jedini e konstruirati jedinic cni ni hidrogram hidrogram bilo kojeg bilo kojeg
trajanja T. trajanja T.
T-satni jedinicni hidrogram i njegov uzrok - hijetogram jedinicne
oborine trajanja T
Metode sinteti Metode sintetic ckih kih hidrograma hidrograma
Pojednostavljenje postupka konstrukcije sinteti Pojednostavljenje postupka konstrukcije sintetic ckog kog hidrograma hidrograma dala je dala je
ameri americ cka institucija ka institucija The The Soil Soil Conservation Conservation Service Service- -a a svojom preporukom svojom preporukom
o upotrebi sinteti o upotrebi sintetic ckog kog hidrograma hidrograma u vidu trokuta koji je u vidu trokuta koji je defiiniran defiiniran: :
maksimalnim protokom maksimalnim protokom
Q Q
max,p max,p
= = U U
max max
P P
e,p e,p
vremenom porasta vremenom porasta
i vremenom opadanja i vremenom opadanja T T
r r
= K = K T T
p p
gdje su: gdje su: t t
p p
- - vrijeme "zaka vrijeme "zaka njenja" sliva njenja" sliva
T T
k k
- - mjerodavno trajanje ki mjerodavno trajanje ki e e
K K - - faktor sliva, koji je funkcija faktor sliva, koji je funkcija
povr povr ine sliva ine sliva
U U
max max
- - maksimalna maksimalna ordinata ordinata
jedini jedinic cnog nog hidrograma hidrograma
P P
e e
,P ,P - - efektivne (neto) ki efektivne (neto) ki e, e,
za mjerodavno trajanje za mjerodavno trajanje T T
k k
. .
2
T
t T
k
p p
+ =
Aproksi maci j a st varnoga hi drograma t rokut om
-Obori nski ci ni oci koj i ut j ecu na obl i k hi drograma j aci na i
t raj anj e obori na
8
-Met eorol oki ci ni oci koj i ut j ecu na obl i k hi drograma pr avac
i brzi na kret anj a obori na
-Topograf ski ci ni oci koj i ut j ecu na obl i k hi drograma
vel i ci na, pad i obl i k sl i va, gust oca ri j ecne mree i r el j ef
-Geol oki ci ni oci ( posredst vom j aci ne upi j anj a, sadraj a
vl age u t l u i r azi ne podzemne vode)
-Bi ol oki ci ni l ac ( veget aci j a)
-Ant ropogeni ci ni l ac
-KOEFI CI JENT OTJECANJA ( C)
-Odnos ef ekt i vni h obori na H
ef
( mm) i brut o obori na H
b
( mm)
i l i odnos vol umena ot j ecanj a i vol umena obori ne pal e na neku
povri nu
-Def i ci t ot j ecanj a razl i ka pal e obori ne i ef ekt i vnog
ot j ecanj a
n
n n
sr
A A A
A C A C A C
C
+ + +
+ + +
=
...
...
2 1
2 2 1 1
-Srednj i koef i ci j ent ot j ecanj a:
gdj e su:
C
1
, C
2
, ..., C
n
koef i ci j ent i ot j ecanj a razl i ci t i h t i pova i l i vrst a povri na
A
1
, A
2
, ..., A
n
pri padaj uci dijelovi odredena tipa/ vrst e povri ne
9
UTJECAJ AKUMULACI JE I / I LI RETENCI JE
NA OBLI K HI DROGRAMA
Osnovna svr ha akumul aci j e i / i l i ret enci j e j e spl j ot enj e vodnog
val a ( vr ha hi drogranma)
Usporedni prikaz maksimalnog 100-godinjeg vodnog vala za
postojece stanje i nakon izgradnje planiranih retencija
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10 12 14
vrijeme(sati)
Q
(m
3 /s
)
izlaz iz R1+medusIiv
izlaz iz R2 +medusIiv
Retencija R
1
Retencija R
3
Retencija R
2
dotok sa sliva
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10 12 14
vrij eme (sati)
Q
(m
3 /s
)
dolazni VV
transformirani
VV
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10 12 14
vrijeme(sati)
Q
(m
3 /s
)
0
2
4
6
8
10
12
14
0 2 4 6 8 10 12 14
vrijeme (sati)
Q
(
m
3
/s
)
dolazni -
netransformirani VV
-postojece stanje-
10
izlaz iz R
1
+medusliv
izlaz iz R
2
+medusliv
Retencija R
1
Retencija R
3
Retencija R
2
dotok sa sliva
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10 12 14
vrij eme (sati)
Q
(m
3 /s
)
dolazni VV
transformirani
VV
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10 12 14
vrij eme (sati)
Q
(m
3 /s
)
0
1
2
3
4
5
6
0 2 4 6 8 10 12 14
vrij eme (sati)
Q
(m
3 /s
)
0
2
4
6
8
10
12
14
0 2 4 6 8 10 12 14
vrijeme (sati)
Q
(m
3 /s
)
dolazni -
netransformirani VV
-postojece stanje-
Usporedni prikaz maksimalnog 100-godinjeg vodnog vala za
postojece stanje i nakon izgradnje planiranih retencija