SH.M.

K GOSTIVARI - GOSTIVAR

DETYR PROJEKTUESE

Lnda: GJUH DHE LETRSI SHQIPE Tema: ILIADA DHE ODISEA nga Homeri

Mentori: Prof. Mirsad Iseini

Gostivar, 2012

Nxnsi: Besart Dauti

Iliada dhe Odisea nga Homeri

PRMBAJTJA
HYRJE ...................................................................................................................................................... 3 JETA E HOMERIT ...................................................................................................................................... 4 ANALIZA E ILIADS DHE ODISES ....................................................................................................... 5 ILIADA ................................................................................................................................................. 5 ODISEA ................................................................................................................................................ 9 PRFUNDIM .......................................................................................................................................... 19 LITERATURA .......................................................................................................................................... 20

Iliada dhe Odisea nga Homeri

HYRJE
Gjithmon n shkencat e antropologjis, arkeologjis, historis sht folur dhe jan shtruar pyetje se si lindi e folura, po si e pat zanafilln shkrimi etj, ende nuk mundet t caktohet nj prgjigje e sakt. Duke u bazuar n burrimet arkeologjike, kemi si dokument t par t shkruar me shkrimin kuneiform tek sumert e vjetr (asuro-babilonia) Epi i Gilgameshit , e gjithashtu edhe tek egjiptasit e vjetr etj. Historia e njerzimit sht nj hark kohor shum i gjat, prsri arkeologjia thot se 200 mij vite sht i vjetr lloji yn (Homo sapiens), edhe pse kto prfundime merren si t mirqena, prsri duhet marrur me rezerv, sepse studimet asnjher nuk mbarojn dhe gjithashtu edhe enigmatika historike duhet zbardhur ende. Prmenda historin e njeriut sepse dua t bj nj korelacion mes letrsis dhe njeriut, gj q sht e pashmangshme dhe prsri do t them se vjetrsin e letrsis (t shkruarit) nuk mundet ta dijm sakt por si e gjith bota do ti pranojm faktet q prmenda m lart. Edhe pse letrsia greke sht mjaft e vjetr, mund t themi se ajo paraqet nj avangard pr letrsin n prgjithsi, bartsi kryesor i s cils sht Homeri, themeluesi i saj. Jo rastsisht kam zgjedhur kt letrar, pr t studjuar pak Iliadn dhe Odisen, si vepra dhe poema t para t letrsis greke.

Iliada dhe Odisea nga Homeri

JETA E HOMERIT
Letrsia klasike greke fillon me dy poemat e mdha epike, me "Iliadn" dhe "Odisen" q bota antike mendonte se i ka krijuar Homeri, edhe pse pr t nuk dinte pothuaj se asgj. Pr shum qytete greke sht thn se jan vendlindja e poetit. Duke u nisur nga veorit gjuhsore t poemave, shkenca ka pranuar si m t mundshm Smirnn, qytet kolonial grek n Azin e Vogl (Izmiri i sotm nTurqi). Pr Homerin mendohet t ket jetuar aty nga shekuli IX para ers s re. Babai i histografis greke, Herodoti (shek. V p.e.r.) thot se Hesiodi ka nj mendim tjetr q sjell Homerin n shekullin VIII para ers s re. N kngn VI t "Iliads" poeti flet pr rrmbimin e Helens nga Paridi. N kngn V ku tregohen bmat e heroit grek Domerdit, thuhet se ai "rroku nj shkmb t madh hata, dy burra q jetojn sot prej vendit s'mund ta luajn". Kjo dhe t tjera tregojn se Homeri flet pr koh dhe ngjarje t hershme, t knduara para tij, nga aed dhe rapsod, emrat historike t t cilve kan humbur n mjegullat e kohve dhe shpesh jan veshur me petkun e fantazis dhe t legjends me kngt e tij magjepse kafsht e egra, ujrat i bnte t ndalonin rrjedhn e tyre dhe popullin ti shkonte pas. N gurrn e pasur t kngve t lashta t krijuara n shekuj, njomi buzt e saj muza e poetit, q me "Iliadn" dhe "Odisen" i ngriti prmendore jo vetm heroizmit, por edhe bukuris s artit popullor, q humbi n errsirn e shekujve dhe u ringjall n kto dy poema. Nuk ka asnj dyshim se prpara Homerit ka gjalluar nj letrsi e pasur gojore, me kng e himne t ndryshme kushtuar hyjnive, heronjve dhe bmave t tyre. Pr kt flasin dy poemat e mdha, vlerat e larta artistike t t cilave dshmojn qart se ato jan jo fillimi, por mbarimi i prkryer i nj proesi t gjat letrar. Prpunimin prfundimtar t "Iliads" dhe "Odises" n gjendjen q i njohim sot, shumica e studiuesve e ojn n shekujt VIII-VII p.e.s. Pr Homerin ka mendime t ndryshme si: - I vetmi krijues i dy poemave "Iliada" dhe "Odisea"; - Nj nga autort e mundshm midis shum t tjerve q kan vn dor mbi to; - Njeri q nuk ka ekzistuar, por q ky emr ka mbetur simbol i poezis epike etj. etj.
4

Iliada dhe Odisea nga Homeri - T gjitha kto kan krijuar at q quhet shtje homerike q nis me shek. III p.e.r. e vazhdon deri n ditt tona. Homeri i ngjan nj mali t lart, maja e t cilit vazhdon t jet e mbushur me mjegull. Vendi ku jan krijuar poemat homerike sht Joma; gjuha e tyre sht dialekti jonian i przier me elemente t dialektit eolian dhe m pak t dialekteve t tjer.

N "Iliadn" dhe n "Odisen", prve shtresimeve gjuhsore ka edhe shtresime kohore, q fillojn nga periudha para qytetrimit t Mikens dhe mbarojn afrsisht n shekullin IX para ers s re. Kjo i ka shtyr shum studiues t mendojn se n tekstin e poemave jan futur nj numr i madh shtojcash nga rapsod t veant, q kan dashur tu prshtaten shijeve dhe gjendjes shpirtrore t dgjuesve t tyre. Ka shum t ngjar q rapsodit ose kngt q kan pasur n themel t tyre ciklin Trojan t gojdhnave popullore t prpunuara nga shum breza rapsodsh, t ken shrbyer si baz pr hartimin e poemave homerike aty nga shekulli IX.

ANALIZA E ILIADS DHE ODISES

ILIADA
Subjekti i dy poemave homerike "Iliada" dhe "Odisea" sht nxjerr nga cikli i legjendave heroike mbi luftn e Trojs, ndrmjet grekve dhe trojanve. Sipas gojdhns, princi Trojan Paridi rrmben gruan e mbretit t Sparts, Menelau, Helenn e bukur (1). Pr tu hakmarr dhe pr t lar kt dhun q iu b njrit prej mbretrve t saj, u ngrit n kmb tr Greqia. Menelau dhe vllai i tij Agamemnoni, mbret i Mikens, mblodhen nj ushtri t madhe nn komandn e prgjithshme t Agamemenonit. Pr dhjet vjet rresht qndroi e nuk u dha Troja e rrethuar nga armiqt. Vetm me ann e dredhis, t fshehur n kalin e drunjt, lufttart grek mundn m n fund t futeshin n qytet. Troja u dogj e u rrnua nga themelet, kurse Helena iu kthye t shoqit. Kto ngjarje nuk prmenden n "Iliad" jepen skena t veanta vetm Brenda 51 ditve t fundit t lufts s gjat dhjetvjeare rreth mureve t Trojs. N qendr t poems sht zemrimi i Akilit, q sht trhequr nga lufta dhe qndron i veuar n shtatoren e tij, sepse Agamemnoni i ka rrmbyer atij skllaven e bukur Brised q heroi e donte aq shum. Kjo poem

Iliada dhe Odisea nga Homeri e gjat prej 15696 vargjesh, q n dy vargjet e para na fut menjher n tem: Kndo, hyjnesh, mrin e Akil Pelidit q shum hidhrime e kobe akejve u solli Momenti i zemrimit sht fillimi q end plhurn e gjer t luftimeve t ashpra ndrmjet akejve dhe trojanve dhe q prcakton fatin e tyre. Zeusi i thot Tetids, se trojant do t fillojn sa koh q Akili, biri i saj do t qndroj i trhequr nga fusha e lufts. Trojanet, t udhhequr nga kryetrimi i tyre Hektori, zmbrapsin njri pas tjetrit sulmet e akejve, t cilt gati sa si hedhin n det dhe su vn zjarrin anijeve t tyre. Por sukseset e trojanve n luft nuk jan kaq t lehta. N kngt e tjera t "Iliads" tregohen heroizmat e prijsave akej si Diomedi, Ajaks Telamoni, Menelau, Odiseu etj. Gjithsesi kjo nuk e ndryshon rrjedhn e luftimeve.

Akili, i shqetsuar nga eprsia e trojanve n fushn e lufts, pranon q miku i tij Patrokili t njgesh armt e tij dhe t dal t'u pres hovin trojanve. Por s'shkon shum dhe vritet nga Hektori. Akili pikllohet nga humbja e mikut t tij m t dashur dhe si nj re e zez lshohet dhe bn krdin n njsit trojane. Ata q i shptojn dors s tij gjakatare, mbyllen Brenda mureve t kalas. Vetm Hektori mbetet tani prball Akilit. Njerz e perndi jan ngritur pesh e shikojn teatrin e dyluftimit q prfundon m n fund me vrasjen e Hektorit. Por ende Akili s'e ka shuar etjen e hakmarrjes, prandaj trupin e Hektorit t vrar e lidh pas qerres s tij dhe e heq zvarr egrsisht npr pluhur e balt. Duke u shkaktuar kshtu nj pikllim t thell prindrve dhe lufttarve trojan. Pas tr ktyre ngjarjeve plot mizori e gjak, nj not thellsisht njerzore do t prshkorj tani kngn e XXIV, q i jep fund "Iliads". Mbreti plak i Trojs, Priami, vjen n shtatoren e Akilit dhe i lutet ti kthej trupin e t birit. Akili preket nga lutjet e thekshme t plakut fatkeq, q qndron i gjunjzuar n kmbt e tij. E merr prdore, e ngre, dhe t dy s bashku qajn pr fatkeqsin q iu bien njerzve mbi krye nga zotat e pamshirshm. Luftn e prgjakshme q bn grekt pr t plakitur Trojn aty nga fundi i shek. XII, fantazia e poetit e ka shndrruar n nj luft pr tu hakmarr e pr t vn n vend nderin e tyre t cnuar nga Paridi q rrmbeu Helenn. U krijua kshtu nj dram epike, e thurrur n vargje, q sht dram e fuqishme njerzore, plot pasione; dashuri dhe urrejtje, gzime e hidhrime, humbje e fitore. Tek Homeri do gj kthehet n poezi, edhe kur ai u kndon luftimeve t prgjakshme, edhe kur i kndon ndarjes s dhimbshme t Hektorit nga e shoqja dhe i biri, kur vajton heronjt e rn n luft ose kur prshkruan agimin me gishta trndafili, natyrn e bukur ku poeti sheh
6

Iliada dhe Odisea nga Homeri madhshtin e mistershme t gjithsis. Nuk sht m Zeusi zot i saj, por poeti, vshtrimit t t cilit nuk i shpton asgj, as hyjnit n qiell, as njerzit n tok. Homeri sht poeti m i madh dhe i pari q thurri nj tragjedi, - ka thn filozofi i lasht grek Platoni. Poemat homerike jan ndrtuar me mjeshtri t rrall nga pikpamja e thurrjes s ngjarjeve. Kompozicioni n "Iliad" sht i thjesht. Filli i tregimit ecn prpara dhe drejt. Ku m i shpejt dhe ku m i ngadalsuar nga episode t dors s dyt, q lidhen me episodin kryesor, me mrin e Akilit. Kjo veori e shtjellimit t ngjarjeve, q n stilistik quhet vones, sht karakteristik e mnyrs epike t t treguarit. "Iliada" sht m e thjesht, ka m pak vonesa ose digresione se sa "Odisea". Kompozicioni i secils poem kushtzohet nga prmbajtja e saj. "Odisea" ka nj thurrje m interesante e m t koklavitur. Ktu veprimi fillon nga mesi, kurse pr ngjarjet e mparshme njihemi nga tregimi i vet Odiseut te mbreti Alkino i Feakve. Por talenti i madh i poetit duket, sidomos n krijimin e karaktereve, t cilt jan sa t shumt, aq edhe t ndryshm nga njri-tjetri. Karakteret e personazheve q dalin m n pah n "Iliad", jan t fuqishm e si t derdhur n Bronx. Mbi t gjith heronjt, ngrihet si nj piramid e lart dhe shquhet nga t tjert pr guxim dhe heroizm, Akili. Edhe pse vdekja i qndron vazhdimisht mbi krye ai nuk tutet, por lshohet me vrtik si nj shqiponj dhe e mbyt n gjak fushn e prleshjes. Akili sht ideali i epoks homerike. Ky hero, kaq i rrept dhe gjakatar n luft ka nj zemr t ndjeshme e bujare. Ai qan si fmj kur shikon n kmbt e tij plakun Priam q i lutet ti kthej trupin e t birit. Midis lufttarve trojan, Hektori sht heroi q i prgjigjet m tepr Akilit pr nga guximi e trimria. Ai u prin trojanve dhe hidhet aty ku rreziku sht m i madh, i frymzuar nga dashuria e pakufishme pr atdheun. Si figurr letrare, Hektori sht m i plot se Akili, sht personazhi me simpatik e m i dashur i "Iliads". N ndryshim nga Akili, Hektori sht treguar n rrethana t ndryshme, n t cilat ai zbulon virtytet e tij t larta. Ai sht jo vetm trimi m i artur ndrmjet t gjith lufttarve trojan, por edhe i matur, i prmbajtur e tepr njerzor; baba i dhembshur dhe bashkshort besnik e i dashur, mik i iltr pr shokt e fort i ndjeshm ndaj halleve dhe fatkeqsive t t tjerve, N vajtimet e saj mbi trupin e heroit t vrar nga dora mizore e Akilit, Helena shpreh ndjenjat m t bukura pr t, dhe disa nga tiparet e tij si urtsin e
7

Iliada dhe Odisea nga Homeri maturin. Prkundrazi kur ndonjri nga kunetrit, ose kunatat o e nderuara vjehrr mua m prbuzt ndr kto sarajeti urt e but njerzishm i qortoje Mbreti i Argosit dhe i Mikens, Agamemnoni sht tipi i sundimtarit kryene dhe despot, por edhe trim, si Menelau, Diomendi, Ajaksi e shum lufttar t tjer akej Paridi shkaktari i lufts s Trojs, sht nj djalosh i bukur mendjeleht, "mashtrues grash", si e quan i vllai, Hektori. Ai sht qits i shquar me shigjet, her i guximshm e her frikacak. Nj vend t veant zn n poem figurat e grave, e sidomos Helena. N vizatimin e saj, Homeri sht treguar artist i madh dhe njohs i thell i shpirtit njerzor.

Helena sht n poem simbol i bukuris s prsosur hyjnore. Dikur e rrmbyer nga pasioni i dashuris, tani e ndien veten fajtore ndaj dhe prjeton nj dram t rnd n ndrgjegjen e saj. N nj bised me t vjehrrin, plakun Priam, ajo i shpreh me dhembje pendimin q e bren. Prve ksaj , ajo e ndjen se Paridi, pr t cilin sakrifikoi do gj dhe i prgjigjej idealit t saj, tregohet frikacak prball Menelaut dhe Helena nis ta neverit, por e plotfuqishmja Afrdit, hyjnesh e dashuris, e hedh prsri n kraht e tij. Homeri nuk na e prshkruan drejtprsrdrejti bukurin e Helens, por na e jep vetm efektin q shkakton ajo n shpirtin e atij q e sheh. Pleqt trojan, q rrin dhe kundrojn nga bedenat e kalas s Trojs, kur pan Helenn q po vinte s'largu/ sa shpejt nn z mes tyre zun' t thoshin: Nuk duhen shar, pr bes trojan e akej,q pr kt grua hoqn aq mundime vite me radh; me t vrtet prqaset/ pr bukuri me zonjat perndesha. Ndryshe nga Helena, Andromaka, gruaja e Hektorit, sht mishrim i besnikris bashkshortore. Nga faqet m t bukura e m prekse t "Iliads", ku tregohen virtytet e saj t larta morale si grua, nn, bij, jan skenat e ndarjes nga i shoqi, Hektori, dhe vajtimi plot dhembje e gjm mbi trupin e tij t vrar. N galerin e figurave t personazheve ka edhe shum t tjer q kan rolin e tyre e t gjith s bashku plotsojn tablon e gjer t drams s madhe q luhet rreth mureve t Trojs. Nj vend m vete zn figurat e hyjnive, t cilat jan ndar edhe ata n dy kampe. Ata lvizin nga qielli n tok dhe kryejn veprime udibrse. Por forc lvizse e ngjarjeve jan lufttart, t cilt me heroizimin e sakrificat e tyre prcaktojn fatin e lufts. Mbi t gjith hyjnit e Olimpit qndron Zeusi i plotfuqishm. Ashtu si njerzit edhe ata kan srn e tyre, disa qndrojn m lart, disa me ult, Zeusin e nderojn edhe e kan frik edhe njerz edhe hyjni. Poeti, fuqin e Zeusit e ka dhn me vargje shum t bukura.
8

Iliada dhe Odisea nga Homeri Ai vrenjti t zezat vetulla, e n kok t pavdekshme leshrat hyjnore si dallg iu lkundn, t madhit mbret; sa u drodh i tr Olimipi. Homeri n poezin e tij ka mundur t grshetoj botn fantastike t hyjnive me botn reale njerzore, t mbinatyrshmen me t natyrshmen. do gj n poemat homerike tingllon e besueshme. Dhe kjo i bn ato vepra t nj bukurie t rrall dhe t nj arti t fuqishm realist. T njohura, sidomos n "Iliad", jan similituadat dhe krahasimet, t cilat pr nga bukuria dhe forca e tyre, sht br zakon t quhen "krahasime homerike". Stili epik i "Iliads" prmes t cilit heronjt, madje dhe sendet duhet t bhen sa m t afrta e n t njjtn koh sa m monumentale, krkon prdorimin e epiteteve t shumt. Kshtu Akili cilsohet hyjnori, kmbshpejti, Atena sykaltra, Odise mendtaku, Menela zemrmadhi, Hektor lavdimadhi, i ndritshmi, Paridi mashtrues grash, Helen krahbardha. Her mendjezeza, Prijam gojmbli, Ares gjakatari; Eos (Agimi) gishtatrndafili etj. Pr Zeusin, q ka n duart e tij pushtetin mbi njerzit e perndis ka shum epitete si shungullues, rrufehedhs, stuhishprthyes; mizor, etj.

ODISEA
N epin Odisea prshkruhen peripecit e trimit grek Odiseut pas rnies s Trojes dhe ngjarjet n kshtjelln e tij n Itak.Sipas mitologjis greke,Odiseut trim dhe i menur,mbret nga ishulli i Itaks, dhjet vjet luftoi pr Trojn.Sipas kshillave t tij Troja ra n duart e Grekve. Kshilla e tij ishte q grekt ta ndrtonin nj kal t madh nga druri n barkun e t cilit u futn disa ushtar grek, ata e vendosn kalin n portn e qytetit t Trojs. Ata e vendosn si pr nder t perndive dhe u larguan po n t vrtet ata u fshehn, kur e pan Trojant menduan se lufta prfundoi,morn kalin dhe e futn brenda n qytet. Natn kur e gjith Troja po flinte ushtart doln nga kali dhe hapn portn e qytetit t Trojs,grekt shkatrruan dhe ja vun flakn Trojs. Pas shkatrrimit t Trojs,bredhi edhe 10 vjet i ndjekur nga hyu(zoti) Poseidon,i cili ishte i hidhruar n Odiseun sepse e kishte verbuar djalin e tij ciklopin Polifem.Pas 20 vjetsh Odiseu u kthye n Itak,i vrau krkuesit e gruas s tij t besueshme Penelops dhe vazhdoi t jet ende sundimtar i ishullit t Itaks. Ai u kthye,kishte par djalin dhe gruan e tij por prsri asgj nuk mund t ndalte as dashuria ndaj djalit e as

Iliada dhe Odisea nga Homeri dashuria ndaj gruas(Penelops) q t mos udhtonte. Ai udhtoi prsri npr dete dhe oqeane.Ky udhtim mendohej se ishte i fundit i tij dhe i shokve t tij. ODISEU (greq. Odysseus, lat. Ulixes) - i biri i trimit Laert dhe i bashkshorts s tij, Antikles, mbret i Itaks. Odiseu ishte njri prej kreshnikve m t famshm dhe me t spikatur t miteve greke. Trimria, guxirni, qndrueshmria dhe sidomdos dinakria kan hyr n proverba q edhe sot jan t gjalla. "Odiseada" sot e ksaj dite sht pr nga kuptimi emrtim m i ngarkuar i udhtimit t gjat dhe t mundimshm. Merit m t madhe pr popullaritetin e tij ka Homeri i cili e ka ngritur deri te trimi titullar i Odises s vet. Si trim pa frik, ndonse jo edhe prher pa t meta, Odiseu jeton n veprat e shumta t artistve grek, romak dhe t atyre t kohs s re. Derisa te grekt gabimet dhe dobsit e tij njerzore e kan shptuar q mos t bhet trim n letr, te romakt e kan shndrruar n personazh thjesht negativ. Romakt t cilt konsideroheshin si pasardhs t trojanve, n kt mnyr i hakmerreshin sepse prej t gjith udhheqsve akeas ka pasur meritat m t mdha pr shkatrrimin e Trojs. Origjinn e vet Odiseu, nga babai, e kishte drejtprdrejt prej Zeusit, zotit suprem, ndrsa pr nga nna prej zotit Hermes. I ati i tij, Laerti, n t vrtet, ka qen me origjin mbretrore, por nuk ka sunduar n Itak. Mbretrin e vet Odiseu e ka fituar prmes martess me Penelopn, bijn e Ikariut, mbretit akarnanas dhe bashkshortes s tij, Periboes. Mbretrin e tij e prbnin ujdhesat Itaka, Kafalonia, Zakinti dhe viset e afrta. I menur sa edhe dinak, sundonte n mnyr t drejt, n pajtim me vendimet e kuvendit dhe me vullnetin e popullit, ndrsa me mbretrit fqinj jetonte n paqe. Ka pasur merita pr paqen madje edhe n dimensione t prgjithshme greke me ka edhe u b i famshm sa edhe m von n luft kundr Trojs. Kur u b mbret u paraqit rreziku se do t shprthej konflikti i hapt ndrmjet mbretrve akeas, djemt e t cilve ziheshin rreth dors s Helens s bukur, modestes s Tindareut, mbretit spartan. Pr ta penguar katastrofn Odiseu u nis pr n Spart dhe Tindareun e kshilloi me kshilla jo t rndomta, me fjal t tjera q mos t'ua ver veshin konsideratave dinastike dhe t'ia lejoj vajzs q t zgjedh k ta doj. Krushqart e Helens i bri q t zotrohen solemnisht e zgjedhjen e saj do ta pranojn pa kundrshtim dhe zgjedhsit t saj do t'i ofrojn fardo ndihme. Helena pr burr e zgjodhi Menelaun, vllaun e Agamemnonit, mbretin e mvonshm t Mikens, me t cilin u martua motra e saj, Klitemnestra

10

Iliada dhe Odisea nga Homeri dhe do gj qe n rregull. Por jo gjat: vetm deri n at ast kur Helenn e rrmbeu Paridi i bukur dhe gojmbl, i biri i Priamit, mbretit trojan. Rrmbimi i gruas s mbretit sht marr si arsye e pamohueshme dhe e parevokueshme pr t shpallur luftn. Ndrkaq, Menelaut iu zhduk edhe pasuria dhe kjo poashtu nuk mund t durohej. Pasi q lufta sht prher alternativa m e keqe e zgjidhjes s konflikteve u nis me Menelaun pr n Troj,pr t ndihmuar zgjidhjen n mnyr paqsore t konfliktit t lindur. Mirpo, Paridi mbeti i pamshirshm.Pranoi q vetm thesarin ta kthej, ndrsa Helenn vendosmrisht refuzoi ta kthej dhe mbreti Priam n kt e prkrahte. Andaj Agamemnoni i ftoi t gjith mbretrit akeas q t'i ndihmojn Menalaut pr t'ia kthyer gruan dhe nderin, dhe filloi t prgatitet pr ekspedit luftarake kundr Trojs. Odiseu nuk reagoi n kt ftes. Mendoi se pr Menelaun ka br mjaft dhe n vend q t luftoj pr gruan e mbretit tjetr, vendosi q n qetsi t jetoj pran asaj t vets. Prandaj Agamemnoni ia drgoi trimin Palamed pr ta bindur se krimi i Paridit n t vrtet ishte fyerje e br t gjith mbretrve akeas dhe v ksaj ekspedita luftarake, n krye t s cils u vu mbreti i fuqishm i Mikens, premton fam t madhe dhe plaka t begatshme. Mirpo, ishte vshtir t bindet Odiseu, shtirej si i marr q n rastin konkret pa dyshim ka qen dshmi e menuris dhe e dinakris dhe pr ta dshmuar kt, shkoi n fush, filloi ta lvroj arn dhe t mbjell krip. Mirpo, pr Palamedin ky trik ka qen mjaft i thjesht. Prandaj e merr Telemakun, t birin e Odiseut, t mbshtjell n mnela dhe e l para kuajve q e ngrehnin pllugun: kuptohet Odiseu i ndali kuajt. Me kt tregoi se n kokn e tij do gj sht n rregull dhe ka qene n rregull gjat tr kohs s lufts, n t ciln, m n fund u nis prsri. Pr m tepr u b kshllltari m i mir i kryekomandantit dhe njsoj si n fushbetej u dallua edhe n aksione t vzhgimeve dhe n misione diplomatike. Ideja e tij ishte edhe "kali i Trojs" i famshm. Kur u vra Akili, trimi m i madh akeas, ishte njri prej t parve i cili e kishte mposhtur tmerrin e vdekjes dhe s bashku me Ajantin e madh e shptoi trupin e tij q mos t bie n duart e trojanve. Por pr vepr t br n vetmbrojtje dhe n interes t shokve t vet sht dashur q Odiseu t vuaj tmerrsisht. Kjo ndodhi gjat lundrimit nga ujdhesa Lotofag, n t ciln Odiseu u ndal pas sulmit t Ismars. Era i shtyri anijet e tij kah brigjet e panjohura. Odiseu zbarkoi n breg pr t par se far njerzish jetonin aty. Pas prvojs s prfituar nga qndrimi te
11

Iliada dhe Odisea nga Homeri Lotofagt, ku disa prej ushtarve t tij aq fort i ka trhequr shija e mbl e fryteve t groshs (lotos) sa q m nuk dshironin t kthehen n anije dhe t vazhdonin udhtimin, u prgatit pr fardo rreziku t mundshem. Ndrkaq, realiteti e ka tejkaluar edhe ankthin e tij m t madh. U zbarkuan n ujdhesn e kiklopve, viganve t tmerrshm me nj sy te cilt nuk dinin pr ligje dhe nuk i respektonin mysafirt. I pari prej tyre t cilin Odiseu e vizitoi, Polifemi, e burgos n shpelln e tij, duke dashur t gostitet me t dhe shokt e tij.Gjasht njerz t tij ia vrau Kiklopi dhe i glltiti njrin pas tjetrit dhe pastaj Odiseu e deh dhe derisa kiklopi flen ia verboi syrin me nj hu t ndezur. Polifemi i vrbuar filloi t endet npr shpell duke thirrur n ndihm. Kur bashkvendasit e tij nga shpella fqinje shpejtuan t shohin se 'po ndodhte me t dhe e pyetn se kush e ka verbuar, Polifemi i prgjegji se ky ishte Askushi, si iu kishte paraqitur m par largpamsi Odise. N mngjes Odiseu me shokt q i kishin mbetur iku prej shpells npr vrim t vogl npr t ciln vigani i lshonte delet n kullos. Mirpo, kjo nuk ishte aq e thjesht, sepse Polifemi ia prekte shpinn secils kafsh me qllim q asnjri prej robrve t tij mos t ikte. Por Odiseu shokt e vet i kishte lidhur pr bark t deshve t fuqishm dhe, m n fund edhe vet u kap pr leshi nn bark t dashit m t madh. Dhe kur, m n fund, arriti n anije, nuk mundi t'i prmbahet tumimit q mos ta prqesh Polifemin. Kiklopi i trbuar e theu majen e kodrs m t afrme dhe e rroposi n det nga arrinte zri i Odiseut. Kur nuk i shkoi pr dore t qlloj anijen, e luti babn e vet Poseidonin, q t'i hakmirret Odiseut. Zoti i detit e oi n vend lutjen e t birit, ndrkaq Odiseu ka mundur t'u falenderohet zotrave q njerzve ua kan ndalur q prpara ta din fatin e vet. Poseidoni s pari nuk ia humbi shpresn Odiseut pr kthimin fatlum n shtpi, e pastaj e prmbyti ne vet fundin e dshprimit. E lejoi q t vij deri te ujdhesa e Eolit, sunduesit t errave, i cili e pranon tejet miqsisht dhe i jep n rrug dhurat jashtzakonisht t dobishme. Ky ishte rrsheku prej lkurs s kaut n t cilin ishin t mbyllura t gjitha errat prve Zefirit, i cili sht dashur q anijet e Odiseut t'i drgoj kah brigjet e Itaks. Kur m n fund Odiseu arrin afr ujdhess s vet, dy burra nga ekuipazhi i tij fshehurazi e zgjidhin rrshekun, duke menduar se n t gjendet ari dhe argjendi i cili si plak do t'u shrbente aq shum. N at moment nga rrsheku u vrsuln errat dhe, duke iu gzua liris s vet, e shkaktuan shtrngatn e tmerrshme dhe pastaj t ndgjueshme u kthyen n ujdhesn e patronit t tyre.Kjo vetvetiu nuk do t ishte asgj e keqe, sikur mos t kishin trhequr pas vetes edhe anijet e Odiseut.

12

Iliada dhe Odisea nga Homeri M kot Odiseu i gjor krkonte ndjes prej Eolit q nuk e ka ruajtur m mir dhuratn e tij, dhe m kot prpiqej q srish ta fitoj hirin e tij. Eoli deklaroi se ai i cili kundr vets di ta drejtoj dhuratn e mikut, me siguri se nuk e duan zotrat dhe e dboi Odiseun pa shpres pr er t mir. N rrug prej ujdhess s Eolit Odiseu bredhi npr hapsira t panjohura dhe m n fund arriti deri te ujdhesa ku jetonin lestrigont. Si u bind s shpejti kta ishin vigan t ngjashm me kiklopt, poashtu njerzngrns. Anijet e Odiseut pa kurrfar paralajmrimi i sulmuan me breshri trungjesh, gursh dhe shkmbinjsh, kshtu q t gjitha anijet i asgjsuan prve njrs e cila kishte lshuar spiranc afr ujdhess, larg bregdetit. N t pastaj me nj grup shoksh iu shmang fatit t shokve t vet, prej t cilve lestrigont ia prgatiten vetes gostin njerzngrnse. Pas lundrimit t gjat anija e Odiseut, e bartur me errat kah brigjet e ujdhess, q quhej, Ea, n t ciln jetonte falltorja Kirka, e bija e Heliut, zotit t diellit. Odiseu zbarkoi n ujdhes duke mos parandier se aty do t duhej t jetoj nj vit. Njerzit q Odiseu i drgonte n vzhgim Kirka me lvizjen e shkopit t vet magjik i shndrronte n derra: e fitonin kokn dhe trupin e derrave, ungronin dhe grmonin tokn, por u kishte mbetur vetm arsyeja njerzore. Mirpo, Odiseu nuk ia l fatit t tyre dhe u nis te Kirka pr t'i shptuar. Guximi i tij i plqeu zotit Hermes, i cili ia dha bimn q magjit e Kirks i bnte t paafta dhe e kshilloi q me shpat dhe krcnime se do ta vriste ta detyroj t premtoj q shokve t tij t'ua kthej pamjen njerzore. Kirka ia premtoi kt, por me kusht q nj vjet t mbes n uj dhesan e saj dhe q ta shoqroj n vetmin e saj. Pasi q nuk pat zgjidhje tjetr, Odiseu e pranoi kt. Te Kirka nuk e pat keq dhe me t madje edhe u miqasua shum. Prkundr kesaj, ai me plot kuptimin e fjals iu gzua ardhjes s dits kur mundi t krkoj prej falltores q t'i jap leje pr t shkuar n shtpi. Kirka e plotsoi premtimin e vet dhe miqsisht i prcolli Odiseun dhe shokt e tij. Prve dhuratave e kshilloi q n rrug pr n shtpi t ndalet n hyrje t bots nntoksore dhe ta thrrase shpirtin e Tireziut, magjistarit teban, i cili do t'i thot se ka e pret dhe se ka duhet t bj pr t'u kthyer me fat n shtpi. Ishte kjo detyr tejet e rnd, por Odiseu nuk nguroi.U nis pr n veriun e largt, n atdheun e kimerasve ku gjendej hyrja n botn nntoksore. N vendin ku nga shkmbi i lart uji derdhet n Akeront, lumin e bots nntoksore, Odiseu u flijoi kurbanin hijeve t t vdekurve dhe e thirri Tireziun. Nga ky msoi se i kishte vdekur e ma, por se bashkshortja e tij, Penelopa, i biri Telemaku dhe babai plak, Learti, e presin ditn e kthimit t
13

Iliada dhe Odisea nga Homeri tij me gjith shokt t cilt jan me ta, vetm n qoft se dikush prej tyre nuk e fyen Heliun, zotin e diellit. I gzuar q mundi ta braktis perandorin e zymt t Hadit, Odiseu srish u kthye n ujdhesn e Kirks. Dhe srish u dridh nga tmerri kur prej saj dgjoi, se ku do t jet i detyruar t kaloj. S pari ishte i detyruar t kaloj pran ujedhess s Sirenave, zrit e magjepsur t t cilave njeriu nuk mund t'i prballonte dhe kur shkelte n bregdet i vrsuleshin n t dhe ia thithnin gjakun. Pr kt arsye Odiseu shokve t vet ua mbylli vesht pr t mos dgjuar zrin e Sirenave. Vet urdhroi q t lidhet pr katart dhe urdhroi po qe se krkon dhe lutet q ta lironin nga litart q e lidhin, le ta shtrngojn edhe m tepr. Pasi q lundruan me fat pran ujdhess s rrezikshme, plot e prplot me eshtra t marinarve t ngashnjyer, vrejtn dallgt e forta t detit dhe dgjuan bubullimn e tmerrshme. U gjetn para ngushtics detare n t ciln n njern an u kanosej prbindshi Scilla dhe nga ana e tjetr vorbulla e furishme Karibda. Odiesu nuk mund t'u thot shokve t vet se kah t lundrojn - por se nga proverbi e kan pasur t njohur se ai i cili i shmanget Karibds do t bie si viktim e Scills. Prandai u ka urdhruar q mos t shikojn as djathtas as majtas, por se me gjith fuqit le t'i lvizin remat drejt prpara. E dgjuan, por prkundr ksaj gjasht vet u vran: deri sa u prpoq q t'i shmanget Karibds, nuk i kushtoi kujdes Scills e cila ia rrmbeu gjasht njerz nga pupa dhe ia prbiu. M kot shpresonte Odiseu se m n fund, u iku t gjitha t kqiave n bot. N horizont u duk ujdhesa e mrekullueshme. Quhej Trinaki dhe ishte pron e Heliut, zotit t diellit. Kirka me seriozitet t madh ia pat br me dije q mos t ndalet n ujdhes. Shokt e molisur e detyruan Odiseun q aty t ndalet pr t'u lodhur. Posa zbarkuan i pa zoti Poseidon dhe e lshoi nj shtrngat t tmerrshme, kshtu q u b e pamundur dalia me anije. Pr disa dit nuk mund ta durojn m urin e cila i mundonte, por Odiseu i detyroi q t prbetohen se nuk do t prekin n gjedht q jetonin, n ujdhes pr arsye se ato jan pron e zotit Heli. Por njerzit pritnin deri sa ta zj gjumi Odiseun dhe pastaj, pavarsisht nga betimi i dhn, i thern disa gjedhe. Lkurat e rjepura filluan t rrshqasin npr tok, ndrkaq mishi i ngulur n heje, buluriste sikur gjedht e gjalla. Kur e pa kt Heliu prej karrocs s vet diellore, u hidhrua shum. Gjat shetitjes me karroc nuk mundi ta lshonte vendin e vet n karrocn diellore dhe t zbres n tok, prandaj krkoi prej Zeusit q ai t'i hakmerret pr t. Zoti suprem ia pranoi lutjen e tij kur anija e Odiseut lundroi n hapsirn e detit, shkaktoi shtrngat t furishme dhe anijen e gjuajti me rrufe. T gjith u mbytn n dallgt e shkumuara. Shptoi vetm Odiseu i cili nuk e fyejti Heliun, duke u kapur pr nj cop katarte.
14

Iliada dhe Odisea nga Homeri Prsri Odiseu u detyrua t kaloj pran Scills dhe Karibds. Doli me sukses n saje t fuqive dhe vullnetit t vet. Pas nnt dit notimi pa ngrn dhe pa pir, dallgt e hudhn n bregdet. Por shptimin e vet e pagoi shtrenjt: ishte kjo ujdhesa Ogigia, vendi i nimfs s fuqishme Kalipsa, e cila nuk i lejoi q t shkoj nga ujdhesa plot shtat vjet. Ndonse i ofroi t gjitha t mirat e ksaj bote, pr ka do t'i kishin zili edhe zotrat, Odiseu n thellsi t zemrs s vet ka qen i paknaqur: n mnyr t flakt dshironte q t kthehet n vendin e vet. N at koh gjendja n Itak ishte tejet e vshtir. Atje vinin njerzit nga vendet e ndryshme pr ta bindur bashkshorten e Odiseut, Penelopn, pr t'u martuar srish, sepse me siguri sht e vej. Asnjri nuk knaqej me refuzimin e saj t prer dhe asnjri nuk largohej. Me koh aty u tubuan njqind e tet vet. Sado q krushqart e Penelops ishin pr nga mendimi dhe vepra t ndryshm n nj gj plotsisht pajtoheshin: me gadishmrin e vet q kohn e pritjes s vendimit t Penelops ta kalojn n ngrnie dhe pije n llogari t Odiseut. M n fund e detyruan Penelopn q t pranoj t martohet srish. I shkoi pr dore q vet ta caktoj ditn kur do ta shpall vendimin e vet: do t jet ather kur babait t Odiseut t'ia bnte petkat e vdekjes. At q ditn e kishte br, natn e kishte prishur. Kjo i shkon pr dore brenda tri vjetve q tundonjsit e vet t'i gnjej pr t fituar n koh. Pastaj krushqart marrin vesh mashtrimin sepse kte ua bri me dije nj shrbtore e Penelops dhe e detyruan qe t'u jap fund rrobave t funeralit. Telemaku nuk pati fuqi pr ta mbrojtur nnn prej tunduesve agresiv. Andaj e thirri kuvendin, i cili do t duhej t'i ftonte krushqart q t heqin dor nga krkesa dhe t shkonin. Tunduesit, ndrkaq, e shpartalluan kuvendin dhe disa n mesin e tyre, ata m t pafytyrt, deklaruan se Odiseun, po qe se pr do rast paraqitet, do ta vrasin. Pas ksaj Telemaku vendosi t shkoj n bot pr ta krkuar babain. Te Menelau, mbreti i Sparts, m n fund, msoi se Odiseu sht gjall dhe se sht i zn rob n ujdhesn e nimfs Kalipso q nuk po e lejonte t kthehej n shtpi. Telemaku menjher shkoi te nna e vet me kt lajm, por hyjnesha Athena ia bri me dije q mos t shkoj drejt n shtpi, sepse krushqart jan duke e ruajtur dhe dshirojn ta vrasin.Telemaku andaj zbarkoi n kepin e par t Itaks t cilt i afrohej anija e tij dhe shkoi te bariu Eume, shrbtori besnik, q n shtpin e tij ta gjej strehimin. Aty e ndeshi plakun e panjohur. Si u tregua s shpejti, ky plak nuk ishte askush tjetr, por vet Odiseu. Zotrave m n fund iu dhimb Odiseu dhe pas shtat vjetve e detyruan nimfn Kalipsa q ta lshoj t shkoj n shtpi. Odiseu e ndrtoi nj trap dhe e hudhi n det. Lundroi aq gjat deri sa nuk e pa Poseidoni dhe, nga urrejtja dhe armiqsia e vjetr, ia shkatrroi trapin. I
15

Iliada dhe Odisea nga Homeri pamposhtur nga goditjet e reja t fatit, Odiseu notoi plot dy dit kah bregdeti i largt deri sa nuk pat sukses t arrij deri te buzderdhja e lumit t qet, ku doli n breg dhe i lodhur ra n nj gjum t rnd. Kur u zgjua, pran vetes e pa nj vash t bukur e cila atje bashk me shrbtoret e veta erdhi t laj tesha. Ishte kjo Nauzikia, e bija e mbretreshs Areta dhe bashkshortit t saj Alkinout, mbretit t vendit t lumtur t feakasve. Nauzakia e oi Odiseun n shtpi t babait t vet i cili e pranoi miqsisht dhe pr nder t tij shtroi gosti dhe organizoi gara sportive me disiplina t ngjashme si n Olimpiadat e mvonshme. Pastaj i dha dhurata t begatshme Odiseut dhe ia dha anijen e cila e ka zbarkuar n bregdtin n afrsi t shtpis s Eumeut. Q krushqart mos ta vrasin, Athena ia la pamjen e lypsit plak. N kt pamje Odiseu u takua me t birin e vet. N Itak u kthye n astin e fundit: Penelopa i kishte shpenzuar t gjitha mjetet me t cilat e vononte vendimin e vet. Prandaj, nn presionin e krushqarve, i hapi garat pr dorn e saj q do t duhej t mbahen q n ditn e nesrme. Urdhroi q t sillet harku i rnd i Odiseut dhe dymbdhjet sopata: ai i cili me shigjet do t qlloj vrimat e t gjitha sopatave t ngulura njra pas tjetrs n tok, do t bhet burri i saj. N vigjilen e garave Telemaku e sjell Odiseun n pallatin mbretror. Askush nuk e njohti prve Argut, qeni plak i cili m nuk ka mundur t ngritet prej vendit n t cilin rrinte i shtrir. Duke lypur lmosh Odiseu i vshtroi hollsiht lufttart e pranishm, prej t cilve mori vetm fyerje. Pr t u angazhua vetm Penelopa e cila me bujarin e vet nuk lejoi q n shtpin e saj t fyhen madje as lypsat dhe i urdhroi shrbetores Euriklea q t'ia laj kmbt dhe t'ia prgatis shtrojn si i ka hije mysafirit. Euriklea, dada e mome e Odiseut, sipas vrrags n kmb, e njohu kend e ka prpara, por asgj nuk zbuloi, sepse ia ndali Odiseu. I panjohur prej krushqarve, madje edhe prej bashkshortes s vet, Odiseu prher t par pas njzet vjetsh e kaloi natn n shtpin e vet dhe e shfrytzoi mir pr prgatitjen e planit pr ditn e ardhshme. N mngjes krushqart e shikonin harkun e Odiseut me admirim dhe s pari ia dhan Telemakut pr ta ngrehur. Kur kjo ktij nuk i shkoi pr dore provuan secili ve e ve, por u mungonte fuqia. Vendosn pra, q t forcohen me ushqim dhe u nisn n odn e ngrnies. Atbot Odiseu i luti q t'i lejojn q edhe ai ta provoj fatin. N vend t prgjegjes krushqart e prqeshn. M n fund magjithat, n lutje t Penelopes, ia dhan. Odiseu pa kurrfar mundi e ngrehu harkun, u ul n prag t ders s hyrjes, e ngrehu harkun dhe me t parn i goditi t dymbdhjet vrimat e sopatave.

16

Iliada dhe Odisea nga Homeri Por kjo nuk qe e vetmja befasi Odiseu u ngrit, i hoqi nga vetja leckat e lypsit dhe u paraqit para krushqve n pamjen e vet t vrtet, t ciln Athena, n at ast, ia riktheu. E mori shigjetn nga qesja e vendosi n hark dhe e drejtoi kah Antinou, m i paftyri prej t gjith krushqarve dhe me nj shigjet ia shpoi fytyin, menjher pastaj e vrau edhe tjetrin. Kur shnjoi pr t tretn her krushqart e tmerruar u turrn kah muri i salls ku ishin t varura armt e tyre por Odiseu m par kishte urdhruar q fshehurazi t'i largojn. Pr mbrojtje u kishin mbeutr vetm shpatat e shkurtra dhe orendit n sall, mirpo, prkundr ksaj, nuk u dorzuan. U zhvillua betej e ashpr. Mbarimin e saj nuk e ndryshoi as fakti q Melanteu, skllavi trathtar i Odiseut m von ua solli krushqarve armt e tyre. Odiseu me ndihmn e Telemakut i vrau deri te i fundit dhe nuk e kurseu asnjrin prej ndihmsve t tyre - me prjashtim t lajmtarit, Medonti dhe kngtarit Femiu, t cilt u kan ndihmuar kundr vullnetit t tyre. Pas ktij ngadhnjimi Odiseu ka qen i detyruar t jap edhe nj provim. Penelopa, s cils gjat vitve t tra t mungess s tij i kishte ngulitur thell pabesia ndaj meshkujve, nuk besonte se para vetes e kishte burrin e vet. Penelopa mandej klithi me gzim: Mos u zemro me mua, Odise i dashur q nuk t prqafova sa t pash. Sa her frika m'ka zn mos nj shtegtar po vjen e m gnjen me fjal t bukura. Tani q m'i tregove qart ,t gjitha shenjat e shtratit ton, q njeri tjetr s'i dinte prve nesh". Sipas veprave t mvonshme poetike Odiseu, kinse, pas shum viteve u vra nga dora e Telegonit, djalit t vet t dyt t cilin e lindi magjistarja Kirka pas largimit t tij nga ujdhesa Eea. Telegoni, gjoja se u prlesh me Odiseun n dyluftimin i cili u shkaktua kur ai po e krkonte baban, arriti n Itak, ku shokt e tij e kishin nxitur znkn. Duke mos menduar se i sht kundrvn babait t vet, Telegoni e goditi me shpat. Pastaj, thon se trupin e tij e oi n ujdhesn e magjistars Kirka, nns s vet, dhe atje ia organizoi funeralin madhshtor. Prpjekja pr t'u prgjigjur n dy pyetje lidhur me Odiseun. S pari ka t bj me udhtimin e tij. Prpjekjet q ky t rekonstruktohet edhe sot jan njsoj t shumta sa edhe trheqse sikurse n antik. Ndrkaq, problemi qndron n at q Homeri pjesrisht i prshkruan vendet t cilat vet i ka njohur dhe pjesrisht vendet pr t cilat vetm ka dgjuar. Si t parat ashtu edhe t dytat i vendos n viset t cilat sipas t dhnave mbi kohn dhe drejtimin e udhtimit t Odiseut nuk mund t prcaktohen saktsisht. Prandaj mund t konstatohet se udhtimi i Odiseut nuk u prgjigjet t dhnave koherente dhe gjeografike reale t cils do pjes
17

Iliada dhe Odisea nga Homeri t bots. Tek e fundit Odisea nuk sht kurrfar udh prshkrimi". Mirpo, ujdhesa Itaka, sipas prshkrimeve t Homerit, mundet me plot besim t identifikohet me Itakn e sotme, ujdhesn afr bregdetit veriperndimor t Greqis. Krkimet arkeologjike n t kan dshmuar ekzistimin e nj vendbanimi akeas nga koha para lufts s Trojs.shtja tjetr sht se a jan Odiseja dhe Iliada vepr e t njjtit autor. shtja sht pjese prbrse e problemit homerik" tejet t ndrlikuar, q shkenca nuk e ka zgjedhur, ende bindshm. Numri m i madh i hulumtuesve sot mendon (pr dallim nga shekulli i kaluar) njsoj si n antik: t dy ept jan vepr e t njjtit poet i cili n to e ka shkrir "xehen e paprpunuar" t tregimeve dhe epeve greke n "flori t pastr" t Iliads dhe Odises. Poashtu njsoj shkenctart pajtohen me mendimin q t dy epet shprehin t njejtn shkall t zhvillimit t shoqris greke dhe n thelb jan t s njjts koh.

18

Iliada dhe Odisea nga Homeri

PRFUNDIM

Si prfundim dua t theksoj edhe nj her madhshtin e Homerit si autor, edhe pse nuk dihet ende a jan veprat e tija ose a ka ekzistuar ndonjher Homeri, gjithsesi thesarin q ka ln mbrapa sht nj pasuri kolosale pr letrsin. Tani m nuk gabojm nse themi se Homeri sht themelues jo vetm i letrsis greke por edhe i asaj q do t pasoj m pas npr tr botn. Veprat e tij jo vetm jan thesar pr letrsin, por ato prmbajn nj histori t tr n vetvete, mitologji dhe mstik, jan pasqyra e jets, t menduarit dhe njerzimit n at koh.

19

Iliada dhe Odisea nga Homeri

LITERATURA

1. www.sq.wikipedia.org/odisea&iliada 2. www.letersia.fajtori.com/Letersi/Antike_Greke 3. Iliada dhe Odisea Homeri

20