Statistika pr ekonomiks dhe biznes

Ligjrata 4: Treguesit e tendencs qendrore dhe kuartilet

Prmbajtja

Treguesit prmbledhs

Treguesit e tendencs qendrore

Mesatarja aritmetike, Mediana, Moda, Mesatarja gjeometrike Kuartilet

Llogaritja e ktyre treguesve Disa shtje etike

Treguesit prmbledhs
Prshkrimi numerik i t dhnave

Tendenca qendrore

Kuartilet

Variacioni Rangu Rangu interkuartal Varianca Devijimi standard

Forma Animi

Mesatarja aritmetike Mediana Moda Mesatarja gjeometrike Mesatarja e ponderuar

Koeficienti i variacionit

Pr kt do t flasim m von

Treguesit e tendencs qendrore

Tendenca qendrore

Mesatarja aritmetike

Mediana

Moda

Mesatarja gjeometrike
XG ( X1 X 2 Xn )1/ n

X
i 1

Mesi i vlerave t renditura

Vlera e vrojtuar m s shpeshti

Mesatarja aritmetike

Mesatarja aritmetike sht treguesi m i prhapur i tendencs qendrore Pr nj mostr me madhsi n (pra me n njsi):
Vlerat e vrojtuara

X
i1

X1 X 2 Xn n

Madhsia e mostrs (numri i vrojtimeve)

Mesatarja aritmetike (2)

Kur themi mesatare, i referohemi mesatares aritmetike Mesatarja aritmetike = shuma e vlerave e pjestuar me numrin e vlerave Ndikohet shum nga vlerat e ekstreme (skajshmrisht t vogla apo t mdha)
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Mesatarja = 3
1 2 3 4 5 15 3 5 5

Mesatarja = 4
1 2 3 4 10 20 4 5 5

Mediana

N nj varg numrash t renditur sipas madhsis, mediana sht numri i mesit (50% t numrave jan nn t, e 50% mbi t)

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Median = 3

Median = 3

Nuk ndikohet fare nga vlerat ekstreme

7

Gjetja e medians

Gjetja e medians n nj varg numrash t renditur sipas madhsis:

n 1 Pozicioni i Medians 2

n vargun e numrave

Nse numri i vlerave n varg sht tek, mediana sht numri i mesit Nse numri i vlerave n varg sht ift, mediana sht mesatarja (aritmetike) e dy numrave t mesit

Vrejtje:

medians n vargun e t dhnave t renditur sipas madhsis

n 1 nuk sht vlera e medians, por vetm pozita e 2

Moda

Tregues i tendencs qendrore sht vlera q prsritet m s shpeshti Nuk ndikohet nga vlerat ekstreme Mund t prdoret edhe pr t dhna numerike edhe pr kategorike Mund t ket disa moda n t dhna Por mund t mos ket asnj mod
0 1 2 3 4 5 6

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Moda = 9

Ska mod

Shembull

Pes shtpi n bregdet, n largsi t ndryshme nga plazhi shiten me mime t ndryshme:
$2,000 K 2,000,000

$500 K 500,000 $300 K 300,000

100,000 $100 K

100,000 $100 K

Shembull (2):
mimet e shtpive:
2,000,000 500,000 300,000 100,000 100,000 Shuma 3,000,000

Mesatarja: ( 3,000,000/5) = 600,000

Mediana: vlera q qndron n mes t vargut t dhnave t rradhitur sipas madhsis = 300,000 Moda: vlera m e shpesht = 100,000
11

Cili tregues sht m i mir?

Mesatarja prdoret n prgjithsi, prve nse ka vlera ekstreme (skajshme) n t dhnta

Pastaj mediana prdoret shpesh, pasi q nuk ndikohet vlerat ekstreme

P.sh.: Mund t themi se mediana e mimeve t shtpive n nj rajon m pak e ndjeshme ndaj vlerave ekstreme

12

Kuartilet

Kuartilet e ndajn vargun e t dhnave (t rradhitura sipas madhsis) n 4 segmente me numr t njjt t vlerave pr do segment 25% 25% 25% 25%
Q1 Q2 Q3

Kuartilja e par, Q1, sht vlera n krahasim me t ciln 25% t vlerave jan t t vogla, ndrsa 75% jan m t mdha Q2 sht e njejt sikur mediana (50% jan t t vogla, 50% jan m t mdha) Vetm 25% t vlerave jan m t mdha se kuartilja e tret (Q3)
13

Formulat e kuartileve
Kuartilet gjenden duke gjetur pozitn e duhur n vargun e t dhnave t renditura sipas madhsis, ku
Pozita e kuartiles s par: Q1 = (n+1)/4 Pozita e kuartiles s dyt: Q2 = (n+1)/2
(pozicioni i medians)

Pozita e kuartiles s dyt: Q3 = 3(n+1)/4

ku n sht numri i vlerave t vrojtuara

14

Kuartilet: shembull

Shembull: Gjej kuartilen e par

T dhnat e renditura sipas madhsis: 11 12 13 16 16 17 18 21 22

(n = 9)
Q1 sht n (pozicionin (9+1)/4 = 2.5 t t dhnave t renditura sipas madhsis, kshtu q sht n mes numrit t 2-t dhe t 3-t (t vargun t renditur sipas madhsis), pra Q1 = 12.5
Q1 dhe Q3 jan tregues t pozicionit joqendror Q2 = mediana, sht tregues i tendencs qendrore
15

Kuartilet: shembull (2)

Shembull:

T dhnat e renditura sipas madhsis: 11 12 13 16 16 17 18 21 22

(n = 9) Q1 sht n pozitn (9+1)/4 = 2.5 t vargut, pra Q1 = 12.5

Q2 sht n pozitn (9+1)/2 = 5th t vargut,

pra

Q2 = mediana = 16

Q3 sht n pozitn 3(9+1)/4 = 7.5 position t vargut,

pra Q3 = 19.5
16

Mesatarja gjeometrike

Mesatarja gjeometrike

Prdoret pr t llogaritur normn e ndryshimit t variablave gjat kohs

XG ( X1 X 2 Xn )

1/ n

Mesatarja gjeometrike e norms s kthimit t investimit

Mat statusin e investimit gjat kohs

1/ n

R G [(1 R1 ) (1 R 2 ) (1 Rn )]

1
17

Ku Ri sht norma e kthimit n periudhn i

Shembull
Vlera e investimit sht ulur nga 100,000 n 50,000 n fund t vitit t par, dhe pastaj sht kthyer prap n 100,000 n fund t vitit t dyt:

X1 = 100,000

X2 = 50,000

X3 = 100,000

50% ulje

100% rritje

Kthimi i prgjithshm gjat dy viteve sht zero, sepse ka filluar dhe ka mbaruar n t njejtin nivel.
18

Shembull (2)
Prdor kthimin e vitit 1 pr t llogaritur mesataren aritmetike dhe at gjeometrike:
Mesatarja aritmetike:

( 50%) (100%) X 25% Rezultat q dezinformon 2

R G [(1 R1 ) (1 R 2 ) (1 Rn )]1/ n 1 Mesatarja gjeometrike: [(1 ( 50 %)) (1 (100 %))] 1/ 2 1 Rezultat [(.50 ) (2)]1/ 2 1 11/ 2 1 0%
m i sakt
19

Treguesit numerik pr popullacionin

Treguesit prmbledhs pr popullacionin quhen parametera

Mesatarja aritmetike e popullacion sht shuma e vlerave t

popullacionit e pjestuar me madhsin e popullacionit, N

Ku

X
i1

X1 X2 XN N

= mesatarja aritmetike e popullacionit N = madhsia e popullacionit Xi = vlerat e variabls X pr secilin element (i)
20

Disa shtje etike

Treguesit prshkrues numerik:

Duhet t dokumentojn edhe rezultatet e mira edhe ato t kqijat Duhet t prezentohen n mnyr t drejt (fer), objektive dhe neutrale Nuk duhet t prdoren tregues prmbledhs q nuk jan t prshtatshm pr ti paraqitur faktet ndryshe nga jan

21

Pyetje dhe Komente?

Chap 3-22