THYESAT

Thyesa është numri që shpreh një apo më shumë pjesë të barabarta të një njësie të plotë ku përbehet nga dy pjesë dhe ato jan
Numëruesi gjendet mbi vijën thyesore dhe tregon se sa pjesë të tëra janë të përfshira, kurse emëruesi gjendet nën vijën thyes
barabarta është e ndarë një tërësi.
𝑎/𝑏→ Numëruesi
→ Emëruesi

Pra, thyesa paraqet herësin në mes dy numrave të çfarëdoshëm a/b, ku b nuk guxon kurrë të jetë
≠ e barabartë me zero (b≠0)

Pjesa e hijëzuar tregon një të katërtën

pjesë të rrethit

Shembull:

ZGJERIMI I THYESAVE
Zgjerim i thyesës paraqet një numër i cili nuk guxon të jetë i barabartë me 0 dhe që i shumëzon të dy komponentët e thyesës (
emëruesin).
𝒂/𝒃=(𝒂×𝒎)/(𝒃×𝒎) (𝒎≠𝟎)

2/3=(2×2)/(3×2)=4/6
Shembull:

Nëse vazhdojmë ta shumëzojmë thyesën me numër të njëjtë në këtë rast që është 2 do të fitojmë një varg serik të thyesave (p
THJESHTIMI I THYESAVE
Thjeshtimi i thyesës paraqet një numër i cili nuk guxon të jetë i barabartë me 0 dhe që duhet të jetë i plotpjestueshëm me dy k
(edhe me numëruesin edhe me emërusin).
𝒂/𝒃=(𝒂÷𝒎)/(𝒃÷𝒎) (𝒎≠𝟎)
Shembull:
4/6=(4÷2)/(6÷2)=2/3

MBLEDHJA DHE ZBRITJA E THYESAVE ME EMËRUES TË NJËJTË

𝒂/𝒃±𝒄/𝒃=(𝒂±𝒄)/𝒃

Shembull 1. Të mblidhet thyesa:

2/5+4/5=(2+4)/5=6/5 Kur thyesat kanë emërues të njëjtë atëherë numëruesat mblidhen
 2/5+4/5=(2+4)/5=6/5
kurse emëruesi përshkruhet.

Shembulli 2. Të zbritet thyesa:

6/4−3/4=(6−3)/4=3/4 Kur thyesat kanë emërues të njëjtë atëherë numëruesat zbriten
kurse emërusi përshkruhet.

MBLEDHJA DHE ZBRITJA E THYESAVE TË ÇFARËDOSHME

𝒂/𝒃±𝒄/𝒅=(𝒂×𝒅±𝒃×𝒄)/(𝒃×𝒅) (𝒃, 𝒅≠𝟎)

Shembulli 1. Të mblidhet thyesa:

2/3+1/4=(4×2+3×1)/12=(8+3)/12=11/12
Shembulli 2. Të zbritet thyesa:
5/3−4/2=(2×5−3×4)/6=(10−12)/6=2/6
SHUMËZIMI I THYESAVE
E gjejmë emëruesin e përbashkët të 3 dhe të 4 që
dhe herësin e fituar e shumëzojmë me numëruesin
operacionin e mbledhjes
E gjejmë emëruesin e përbashkët të 3 dhe të 2 që
herësin e fituar e shumëzojmë me numëruesin, një
operacionin e ndryshimit

𝒂/𝒃×𝒄/𝒅=(𝒂×𝒄)/(𝒃×𝒅) (𝒃, 𝒅≠𝟎)

Shembulli 1.
4/5×3/2=(4×3)/(5×2)=12/10

PJESËTIMI I THYESAVE
𝒂/𝒃÷𝒄/𝒅=(𝒂×𝒅)/(𝒃×𝒄) (𝒃, 𝒄, 𝒅≠𝟎)

Shembulli 1.
5/4÷3/2=(5×2)/(4×3)=10/12

THYESAT E DYFISHITA
(𝒂/𝒃)/(𝒄/𝒅)=(𝒂×𝒅)/(𝒃×𝒄) (𝒃, 𝒄, 𝒅≠𝟎)

Shembulli 1.
(3/2)/(4/5)=(3×5)/(2×4)=15/8
Thyesat e dyfishta shndërrohen në thyesa të thjeshta kur shumëzojmë të jashtmet
 brendshmet me të brendshmet si në shembull.

THYESAT E PËRZIERA
Shembull 1.
2 1/3=(3×2+1)/3=(6+1)/3=7/3 Shumëzojmë emëruesin me numrin e plotë
dhe e mbledhim me numeruesin

FUQIZIMI
Prodhimi a here a (a x a) mund ta shkruajmë si 𝑎^2
sepse baza përshkruhet fuqit mblidhen.

𝒂×𝒂=𝒂^𝟐 𝒔𝒆𝒑𝒔𝒆 𝒂×𝒂=𝒂^(𝟏+𝟏)=𝒂^𝟐

Shembull 1.
3^4=3×3×3×3=81 D.m.th. Tregon se sa herë shumëzohet me vetvetën një numë
në këtë rast siç është 3 që shumëzohet 4 herë dhe na jep rezu
Gjithashtu duhet pasur parasysh se çdo numër në ekspononet zero është e barabartë me një.
Shembull: 𝟓^𝟎=𝟏
SHUMËZIMI I NUMRAVE NË FUQI ME BAZË TË NJËJTË DHE EKSPONENTE NDRYSHËM
Shembulli 1.
4^3×4^2=4^(3+2)=4^5=1024 Bazat përshkruhen kurse eksponentët mblidhen dhe mandej
bazën me vetvetën me rezultatin e shumës së fituar.
HERËSI I NUMRAVE NË FUQI ME BAZË TË NJËJTË DHE EKSPONENTE NDRYSHËM
Shembulli 1.
5^6/5^4 =5^(6−4)=5^2=25
Baza përshkruhet kurse eksponentët zbriten dhe mandej e sh
bazën me vetvetën me rezultatin e ndryshimit të fituar.
FUQIZMI I NUMRAVE NË FUQI
Shemmbull: Shumëzohet numëruesi me numërues (3 x 4) si dhe emëruesi me emërues (5 x 7)
〖 (𝑎 〗 ^(3/5) )^(4/7)=𝑎^(12/35)

RRËNJËZIMI
Rrënja katrore shpreh katrorin e një numri.
Shembull:
√4=2 𝑠𝑒𝑝𝑠𝑒 2^2=4
√9=3 𝑠𝑒𝑝𝑠𝑒 3^2=9

Për disa numra të thjeshtë rrënja katrore jep vlera të përafërta si:
√2≈1.41
√3≈1.71
KUPTIMI I PËRQINDJES
Përqindja është një vlerë relative që tregon pjesët e qindta të çdo sasie.
Një përqind (1%) është një e qindta pjesë, 100% përfaqëson tërësinë.
Si dhe çdo thyes me emërues 100% paraqet përqindje.
Kthimi në perqindje: Thyesa 85/10
0
(e cila si shifër dhjetore shkruhet 0.85) na tregon që nga 100 pjesë që është ndarë e tëra , jan
Pra, 85 nga 100 ose 85 përqind. Simbolikisht shkruhet 85%
PËRQINDJA E NJË NUMRI
Shembull: Si te gjejm 40% e numrit 75?
Hapi i parë: Kthejme 40% ne shifer dhjetore. Numrin 40 e pjesëtojmë me 100 pra 40:100 = 0.4
Hapi i dytë: Shumëzojmë shifrën që gjetëm (0.4) me numrin 75. Pra, 0.4 x 75 =30
Përgjigje: 40% e 75 është 30.
KTHIMI I PËRQINDJES NË THYESË
Hapi i parë: Shkruajmë perqindjen si thyes me ëmërues 100.
Hapi i dytë: Thjeshtojmë thyesën,

35%=35/100=(35÷5)/(100÷5)=7/20

KTHIMI I NUMRIT DHEJTOR NË PËRQINDJE

Shumëzojmë me 100% numrin dhjetorë.
Rezultati del në perqindje.
Shembull: 0.37=0.37 x 100%=37%
KTHIMI I THYESËS NË PËRQINDJE
Mënyra I: Shënim: Kjo metodë përdoret vetëm kur emëruesi
Hapi 1: Kthejmë thyesën në thyes me emërues 100. Nëse emëruesi nuk mund ta kthejm dotë në 100 at
Hapi 2: Numëruesit që del i vendosim simbolin %. është paraqitur më poshtë
9/25=(9×4)/(25×4)=36/100=36%
Shembull:

Mënyra II:
Hapi 1: Si fillim përdorim pjesëtimin për ta kthyer thyesën në numër dhjetor
Hapi 2: Numrin dhjetor e shumëzojmë me 100 për të marrë vlerën e përqindjes.
3/10=3÷10→0.3×100%=30%

LLOGARITJA E PËRQINDJES
Në llogaritjen e përqindjes na paraqiten këto madhësi:
1. Vlera kryesore (kryegjëja) K
2. Vlera e llogaritur e përqindjes V
3. Përqindja
Nëse dy nga këto madhësi janë të njohura atëherë madhësinë e tretë ta njehsojmë duke përdorur përpjestimin e thjeshtë:
K:V=100:p
K x p=V x 100
𝑲=(𝑽×𝟏𝟎𝟎)/𝒑 𝐩=(𝑽×𝟏𝟎𝟎)/𝑲 𝑽=(𝑲×𝒑)/𝟏𝟎𝟎

Shembulli 1. Në fabrikën e prodhimit të sheqerit nga 123200kg të pangjarsheqerit janë fituar 13552kg sheqer. Sa përqind sheq
pangjarsheqeri?
Pra ne e kemi të dhënl vlerën kryesore apo kryegjën që është K=123200kg dhe vlerën e llogritur të përqindjes që është V=1355
llogarisim përqindjen p.
Këtë problematikë e llogarisim me anë të formulës që është: 𝑝=(𝑉×100)/𝐾
Duke zbatuar formulën llogarisim:
𝑝=(𝑉×100)/𝐾=(13552×100)/123200=1355200/123200=11%

Shembulli 2. Çmimi i një malli është 2350$. Sa do të paguaj blerësi nëse çmimi është zbritur për 8%. Sa do të jetë vlera e zbritu
Këtu shohim se të dhënë e kemi kryegjënapo vlerën kryesore që është K=2350$ dhe përqindjen e cila është p=8%, andaj na du
përqindjes p.
𝑉=(𝐾×𝑝)/100
 𝑉=(𝐾×𝑝)/100
Këtë problematikë e zgjidhim me anë të formulës:
Duke zbatuar formulën njehsojmë:
𝑉=(𝐾×𝑝)/100=(2350×8)/100=18800/100=188$

Tani pasi gjemë vlerën e llogaritur të përqindjes për të gjetur vlerën e zbritur të çmimit e llogarisim duke përdorur operacionin
zbresim çmimin e mallit me vlerën e përqindjes:
2350$-188$=2162
Pra, vlera e zbritur e çmimit është 2162
KUPTIMET THEMELORE STATISTIKORE
Statistika është shkencë e grumbullimit, organizimit,prezantimit, analizimit dhe interpretimit të dhënave numerike me qëllim t
e vendimeve më efektive në kushtet e pasigurisë
Elementet e analizës statistikore janë:
1. Populacioni (tërësia statistikore apo dukuria masive)
2. Mostra
3. Njësia statistikore (individi)
4. Të dhënat statistikore (atributi ose tipari statistikor)
Populacioni përfshinë dukuritë masive/kolektive si p.sh. grumbullimi i njerëzve, objekteve, sendeve, rasteve, ngjarjeve etj.
Ose mund të kemi shembuj nga e përditshmja si banorët e një qyteti, studentët e një fakulteti, kompjuterët në një universitet
Mostra është pjesë e popullacioni me interes, përmes së cilës merret vendimi, bëhet vlerësimi, parashikimi ose përgjithësimi r
P.sh. siç janë në raste kur personat nuk mund të jenë prezent etj.
Dukuria variabile - është ajo dukuri në të cilën ndikojnë shumë faktorë dhe për këtë arsye ajo në paraqitjen e saj merr vlera të
Shembuj: mosha e studentëve, kilometrat e kaluara në mes dy distancave, gjatësia trupore e nxënësve etj.
Paraqitja e të dhënave statistikore
Detyra të ndryshme statistikore mund të paraqiten në mënyra të ndryshme grafikisht nëpërmjet sistemit kordinativ kënddrejt
Dallojmë dy lloje diagramësh:
1. Poligoni i ndarjes së shpërndarjes së shënimeve
2. Histogrami i shpërndarjes së shënimeve
Shembull: Suksesi i gjysëmvjetorit të një klase është paraqitur në tabelën poshtë:
Suksesi I
përgjithsh
5 4 3 2 1
ëm
nxënësve
Numri i
10 7 5 0 7
nxënësve

PARAQITJA E DIAGRAMIT NË MËNYRE

HISTOGRAMI

FREKUENCA STATISTIKORE
Frekuenca statistikore është një përcaktim i numrit të herëve që një vlerë e caktuar ndodhet në një grup të dhënash.
Kjo shpesh paraqitet përmes një tabele frekuencash, ku vlerat e grupit Jnë listuar së bashku me numrin e herëve që shfaqen
Shembull: Të dhënat janë: 18, 20, 22, 18, 25, 22, 20, 18, 25, 30. Tani përpilojme tabelën
Vlera 18 20 22 25 30
Frekuenca 3 2 2 2 1
Vlera 18 ka 3 frekuencën 3 sepse shfaqet tre herë ne grupin e të dhënave.
Vlera 20 ka frekuencën 2 sepse shfaqet dy herë.
Vlerat 22 dhe 25 kanë të dyja frekuencën 2 si dhe vlera 20 shfaqet vetëm një herë d.m.th. ka 1 frekuncë.
MESI ARITMETIK
Për ta llogaritur mesin aritmetik (mesatarën) përdorim këtë formulë:

𝑨=(𝒙𝟏+𝒙𝟐+𝒙𝟑+…+𝒙𝒏)/𝒏

Shembull: Gjeni mesin aritmetik për numrar 4,3,6,2,3,6,3,3,5 dhe 5

𝐴=(4+3+6+2+3+6+3+3+5+5)/10=40/10=4 I mbledhim të gjitha numrat që i kemi d
kemi mbledhur.

MODA
Moda është numri i karakteristikave që më së shumti paraqitem.
Shembull: Të gjendet moda nga numrat e paraqitur më poshtë:
2,2,3,4,5,3,4,5,2,3,7,5,8,2,2,4,2
Moda është numri 2 pasi që është pësëritur më së shumti.
MEDIANA
Medianë quajmë renditjen e numrave sipas madhësisë si dhe mirret vlera e karakteristikës e cila ndodhet në mesin e atij rangi
Nëse numri i vlerave është çift, atëherë mediana përkufizohet si e mesme aritmemtike e çiftëve që ndodhen në mesin e rangu
Shembull:Të gjendet mediana nga numrat e paraqitur:
176, 179, 186, 165, 182
Së pari i radhitmi sipas madhësisë:
165, 176, 179, 182, 186
Dhe nga kjo shohim se mesi i bie tek 179 andaj mediana është 179.
MESI GJEOMETRIK
Mesi gjeometrik përdoret për të gjetur mesatarën e një seri numrash te caktuar të quajtura të dhëna gjeometrike.
𝑮=√(𝒂×𝒃) që d.m.th. Mesi gjeometrik i numrave a dhe b
Shembull: Gjeni mesin gjeometrik për numrat 16 dhe 25
Zëvendësojmë formulën e dhënë më lart.
𝐺=√(𝑎×𝑏)=√(16×25)=√400=20

KUARTILET
Kuartilet i ndajnë të dhënat në katër pjesë të barabarta.
Ndarja e mesit e cila i ndanë të dhënat në dy pjesë të barabarta quhet kuartili i dyte (Q2)
Kuartili i parë është 1/4 e të dhënave
Kuartili i tretë është pika apo vendi ku 3/4 e të dhënave janë poshtë tij.
Shembull: Në një klasë prej 11 nxënësish kishte rezultatet e mëposhtme në testin e tyre më të fundit:12, 15, 18, 20, 22, 25, 28
Gjej Q1, Q2 dhe Q3?
Hapi parë: Shohim se numrat janë të renditur nga numri më I vogël gjer te më i madhi, tani gjejmë Q1 apo kuartilin e parë. Së
dhe gjejmë medianën e pjesës së poshtme. Në këtë rast pjesa e poshtme ështe 12, 15, 18, 20 dhe e gjejmë medianën e saj. Me
(𝟏𝟓+𝟏𝟖)/𝟐=𝟑𝟑/𝟐=𝟏𝟔.𝟓

Pra, Q1=16.5
Hapi dytë: është gjysma e vargut ku e llogarisim po ashtu me anë të medianës:
(𝟐𝟐+𝟐𝟓)/𝟐=𝟒𝟕/𝟐=𝟐𝟑.𝟓
Pra, Q2=23.5
Hapi tretë: Njehsojmë si Q1 , ndajmë grupin në dy pjesë dhe e gjejmë medianën e pjesës së sipërme. Pjesa e sipërme është 28
Meidana e kësaj pjese është: (𝟑𝟎+𝟑𝟓)/𝟐=𝟔𝟓/𝟐=𝟑𝟐.𝟓

Pra, Q3=32.5
Nga e gjithë kjo shohim se Q1=16.5, Q2=23.5 dhe Q3=32.5
Rangu, variacioni, devijimi standard dhe koeficienti i variacionit
Rangu, variacioni, devijimi standard dhe koeficienti i variacionit janë mënyra për të shprehur ndryeshueshmërinë ose shpërnd
të dhënash statistikore.
Rangu është ndryshimi midis vlerës më të lartë dhe vlerës më të ulët në një grup të dhënash. Kjo tregon shpërndarjen e vlerav
informacion të detajuar rreth modaliteteve dhe formës së shpërndarjes.
Variacioni është një masë e shpërndarjes dhe përcakton ndryshueshmërinë mesatare midis vlerave në një grup. Një variacion
të madhe të të dhënave, kurse një variacioni i vogël tregon një shpërndarje më të ngushtë.
Devijimi standard është një tjetër masë e shpërndarjes që shpreh se sa larg janë vlerat individuale nga mesatarja. Devijimi stan
variacioni sepse përfshin më shumë informacion rreth ndryshueshmërisë së të dhënave dhe është shprehur në një njësi të një
Koeficienti i variacionit (CV) është një mjet i shprehjes së ndryshueshmërisë relative të të dhënave dhe llogaritet duke ndarë d
dhe duke shumëzuar me 100 për të shprehur si një përqindje. Ky koeficient është shpesh përdorur kur është e rëndësishme kr
dhënave të ndryshme.
Shembulli 1. Gjeni rangun, variacionin, devijimin standard dhe koeficientin e variacionit duke e ditu që të dhënat janë: 12, 15,
Rangu: Vlera më e lartë është 35, ndërsa vlera më e ulët është 12. Rangu është 35-12=23
Variacioni: Mesatarja është (12+15+18+20+22+25+28+30+35)/9=24 Kurse variacioni është:

Devijimi standard: Nga mesatarja vlerat janë: -12, -9, -6, -4, -2, 1, 4, 6, 11. Devijimi standard është 8.02
(𝑑𝑒𝑣𝑖𝑗𝑖𝑚𝑖 𝑠𝑡𝑎𝑛𝑑𝑎𝑟𝑑)/𝑚𝑒𝑠𝑎𝑡𝑎𝑟𝑗𝑎×100
Koeficienti i variacionit (CV): CV llogaritet: Në këtë rast, CV është8.02/24×100=802/24=33
 behet nga dy pjesë dhe ato janë numëruesi dhe emëruesi.
ëruesi gjendet nën vijën thyesore dhe tregon në sa pjesë të

ë e barabartë me zero (b≠0)

on një të katërtën

të dy komponentët e thyesës (edhe me numëruesin edhe me

më një varg serik të thyesave (p.sh. 2/3, 4/6, 8/12,…).

etë i plotpjestueshëm me dy komponentat e thyesës

sat mblidhen
e përbashkët të 3 dhe të 4 që në këtë rast e kemi 12, mandej e pjesëtojmë 12 me 3
e shumëzojmë me numëruesin, njëjtë veprojmë edhe me të tjerat mandej kryejmë

e përbashkët të 3 dhe të 2 që në këtë rast e kemi 6, mandej e pjesëtojmë 6 me 3 dhe

umëzojmë me numëruesin, njëjtë veprojmë edhe me të tjerat mandej e kryejmë

a kur shumëzojmë të jashtmet me të jashtmet dhe të

 mrin e plotë

mëzohet me vetvetën një numër

mëzohet 4 herë dhe na jep rezultatin 81.

nentët mblidhen dhe mandej e shumëzojmë

tin e shumës së fituar.

entët zbriten dhe mandej e shumëzojmë

tin e ndryshimit të fituar.

emëruesi me emërues (5 x 7)

jesë që është ndarë e tëra , janë zgjedhur 85 prej tyre.

 përdoret vetëm kur emëruesin kemi mundësi ta bëjmë 100%
mund ta kthejm dotë në 100 atëherë përdorim metodën e II ku

ur përpjestimin e thjeshtë:

552kg sheqer. Sa përqind sheqer është fituar nga

të përqindjes që është V=13552kg dhe duhet ta

8%. Sa do të jetë vlera e zbritur e çmimit?

e cila është p=8%, andaj na duhet ta llogarisim vlerën e
im duke përdorur operacionin e ndryshimit,

dhënave numerike me qëllim të ndihmës për marrjen

eve, rasteve, ngjarjeve etj.

ompjuterët në një universitet etj.
parashikimi ose përgjithësimi rreth popullacionit.

paraqitjen e saj merr vlera të ndryshme nga një rast në tjetrin.

sistemit kordinativ kënddrejt.

një grup të dhënash.

numrin e herëve që shfaqen
m të gjitha numrat që i kemi dhe i pjesëtojmë me numrin që i

ndodhet në mesin e atij rangimi.

që ndodhen në mesin e rangut.

hëna gjeometrike.

undit:12, 15, 18, 20, 22, 25, 28, 30,35

më Q1 apo kuartilin e parë. Së pari i ndajmë grupin në dy pjesë

e e gjejmë medianën e saj. Mediana e kësaj pjese është:
rme. Pjesa e sipërme është 28, 30, 35.

ryeshueshmërinë ose shpërndarjen e të dhënave në një grup

o tregon shpërndarjen e vlerave në grup, por nuk jep

ave në një grup. Një variacion i madh tregon një shpërndarje

le nga mesatarja. Devijimi standard është më i përdorur se

të shprehur në një njësi të njëjtë me të dhënat fillestare.
ve dhe llogaritet duke ndarë devijimin standars me mesataren
ur kur është e rëndësishme krahasimi i shpërndarjeve të të

itu që të dhënat janë: 12, 15, 18, 20, 22, 25, 28, 30, 35?

acioni është:(𝟑𝟓−𝟏𝟐)/𝟐=𝟐𝟑/𝟐=𝟏𝟏.𝟓

8.02/24×100=802/24=33.41%