ZANAFILLA E RENESANCS EVROPIANE

Filozofia Pereniale-fraz q e nxori Lajbnici : dhe q kishte t bnte me metafiziken, q njihte realitetin hyjnor substancial t bots gjsendeve, jets dhe mendjes ; psikologji q gjente n shpirt dika t ngjashme ose identike me realitetin hyjnor; etik q vendoste njeriun si qllim t fundit n njohjen e imanentes dhe transcendentes themelin e gjith qenieve. shtja sht imemoriale dhe universale Aldous Huxley (1944) Filozofia Pereniale Ka nj religjion dhe nj besim t vetm pr t gjith qeniet e pajisura me arsye dhe ky religjion presupozohet t jet pas riteve t shumllojta Nikoll Kuza

Gemistos Pletoni
Tradita perenialiste sht tradita e filozofis natyraliste q mjeshtrit e saj prmes metodave mistike arrinin n realitetet m t larta. Qllimi i ksaj tradite ishte q t zhvilloheshin

aftsit kreative t mendjes pr t njohur ligjet universale q sundonin n natyr dhe univers. Aristotelianizmi ishte nj tradit q filloi me Aristotelin dhe kishte synim t kundrt t suprimonte aftsin kreative t mendjes prmes krijimit t kulteve dhe religjioneve. Pikrisht kto dy rryma kane qen q kan luftuar gjat gjith historis s civilizimit evropian. Tradita perenialiste q karakterizohet m s miri me Pitagoreant dhe Platonin. Platoni ishte mjeshtr perenialist dhe mistik prandaj dhe filozoft e sotm e kan t vshtir t dekodojn filozofin e tij sepse jan sharlatan n metafizikn spekulative ndrsa Emanuel Kanti e quan Platonin padrejtsisht si sharlatan dhe asgj m shum. Kanti akuzoi Platonin se idet e tij ishin thjesht ndjenja subjektive t krijuara nga ajri. Pr Kantin, Platoni, ishte vetm nj sharlatan par exellance. Por e vrteta sht se vet Kanti ishte sharlatan n metafizikn spekulative andaj dhe nuk kishte qasje t qart ndaj filozofis s Platonit. Andaj, Platoni dhe rrymat neoplatoniste ka qen ajo tradit q gjithmon ka sjell renesance dhe progres t njerzimit dhe e kundrta aristotelianizmi iu ka shrbyer klass sunduese pr t mbajt n errsir njerzimin sikurse Zeusi q ndshkoi Prometheun, q zbuloi zjarrin. N Mesjet ishte Shn Augustini, ai q i prkiste rryms platonike dhe n kishn romake lansoi nj impuls civilizues n Evropn perndimore dhe veriore prmes murgut irlandez Alkuinit, q lansoi nj prpjekje t madhe t Karlit t Madh pr ta civilizuar Evropn prkundr korrupsionit q i bri oligarkia romake politiks kishtare. N shek XII dhe XIII forcat humaniste dhe neoplatonike ishin t grumbulluar rreth perandorve t familjes Hohenstaufen dhe rreth fraksionit t Roxher Bekonit brenda kishs n nj betej jete-vdekje, me traditn djallzore t papatit Hildebrand dhe aleatt e tyre si oligarkia romake : normant, anoutt dhe plantagenett. Kur kto fuqi humaniste u prmbysn forcat humaniste u ngritn n lindje duke ndihmuar n ngritjen e familjes s paleologve q u ndihmuan prej dinastis

Hohenstaufen. Dinastia e Paleologve pr dy shekuj kultivuan nj renesance intelektuale dhe filozofike. Nj prej figurave m t shquara n Bizant ishte Gemisthos Pletoni, q ishte nj ndr platonistt m t shquar t kohs.

Zoti dha farn pr do form t jets, nse sht fara vegjetative do t bhet bim, nse sht ve ndjesore do t bhet shtazarak, nse sht racionale do t bhet qenie hyjnore, nse sht far e shpirtit bhet engjll Nuk e bn bimn bim levozhga por natyra e saj e pandjeshme dhe e pashpirtshme, nuk e bn kafshn kafsh lkura por shpirti i tyre i paarsyeshm dhe ndjesor,as forma rrethore nuk e prbn qiellin por rendi harmonik, engjllin nuk e bn shpirti i lire nga trupi por inteligjenca shpirtrore Xhovani Piko Della Mirandolla

Xhovani Piko Della Mirandola

Fal tij u rijetsua vepra e Platonit n Evrop, sepse ai kishte sjell n Firence veprat e Platonit. Ai bashk me Nikoll Kuzn, familjen aristokrate Medici, Marcilio Fiino, lansuan renesancn n Evrop me organizimin e Kshillit t Firences. Gemistos Pletoni ishte themelues n Mistra afr Sparts Antike, i praktikave t msimit sekret Pitagorean. Pas vdekjes

s tij libri i tij Libri mbi Ligjet fatkeqsisht ra n duart e perandoreshs Thodora dhe George Gennadiosit, Patriarkut t Kishs Lindor Ortodokse, q nj pjes t madhe e shkatrruan dhe ngeli vetm nj pjes e vogl e saj. Fatmirsisht Gemistos Plethoni mori pjes n kshillin e Firences m 1439 pr t pajtuar skizmn njmijvjeare n mes t kishs perndimore dhe lindore. Ai n Firence dha ca leksioni mbi Filozofin e Platonit dhe u dgjua prej Cosimo Medicit, i cili i entuziazmuar prej filozofis s Platonit, ai themeloi Akademin e Platonit n Firence. Si udhheqs t Akademis Cosimo Medicit e zgjodhi Marcilio Fiinon, nj djalosh i ri q u dha pas Pitagoreanizmit dhe Platonit.M.Fiino bri prkthimin n latinisht t Orakujve Kaldean dhe t disa teksteve t rndsishme t Platonit dhe Pitagoreanve.Nj ithtar i Pitagoreanizmit ishte edhe studenti i Marcilio Fiinos, Piko Della Mirandola i cili ishte Platonist i shquar dhe merrej dhe me msimet ezoterike t Kabals q u helmua prej kishs. G.Plethoni, Piko Della Mirandola, M.Fiino dhe Xhiambatista Viko prmes prhapjes s tradits Pitagoreane dhe Platonit e lansuan n Evrop at q njihet si Renesanca Evropiane.

Giambatista Viko-autor i veprs Shkenca e Re

Pikrisht pr shkak t lansimit t sistemit humanist t kombshtetit prej familjes s paleologeve n Evrop, Rusi, Angli, Gjermani dhe Itali, papati i dominuar prej gelfve dhe familjet aristokratike venedikase konspiruan me Sulltan Muhamedin II dhe patriarkun ortodoks aristotelian pro-turk Gennadios, pushtimin e Konstantinopojs dhe shkatrrimin definitiv t dinastis s paleologve. Dy punime t Gemisthos Pletonit q mbijetuan De Rerum Peloponnesiacorum Oratio I dhe II prmban material dhe strategji t formimit t kombshtetit dhe ekonomis nacionale. N fakt kto dy punime prfaqsojn nj traktat filozofiko-politik t tradits, politiks ekonomike nacionale q m von kjo tradit politike zhvillohet prej Kolbertit, Richelieu. Aleksandr Hamiltoni, Matew dhe Henry Karey dhe Fridrih Listi. Kur Paleologt shkuan ne Bizant pr t vazhduar punn e mbretrve humanist t familjes mbretrore t Hohenstaufen, papati instaloi familjen djallzore t Habzburgve n fronin mbretror t perandoris romake t shenjte q ishte nj grup fisniksh nga Zvicra. Kur u mundn Paleologt me marrjen e Konstantinopojs prej otomanve i gjith rrjeti i neoplatonistve, oficerve, klerikve, pushtetarve ikn prej Bizantit kryesisht n Itali por edhe n Franc dhe duke gjetur nj atmosfer t krijuar prej Dante Aligerit, ndihmuan n lansimin e komb-shtetit Italian. Edhe mbretrit bourbon t Francs me rastin e rnies s Konstantinopojs organizuan nj operacion shptimi n histori. T gjith dokumentet shtetrore, literaturn, punimet shkencore q kan ekzistuar n Bizantin e Paleologve t gjenden dhe transportohen n Paris. Prandaj, edhe sot Parisi sht qendra e burimeve pr dik q dshiron t bj zbulime historike mbi historin e perandoris bizantine. Froni mbretror francez trashgoi t gjith trashgimin kulturore dhe politike t paleologve. sht nj dokument i jashtzakonshm dshira e fundit e shkruar n greqishten antike q shpjegon aplikimin e Platonit pr shtetndrtim prej republiks s Platonit. Trashgimia platonike dhe

neoplatonike ka qen arma politike q ka prdorur froni mbretror francez n betejn e tyre kundr shtpis s Habzburgve dhe posedimeve t Habsburgve n Spanje, Holand dhe Burgundy. Mbretrit francez edhe pr shkak t inferioritetit ushtarak kan mundur Habsburgt pr shkak t organizmit t komb-shtetit, ekonomis nacionale dhe kulturs nacionale, sipas strategjis dhe vizionit t Gemistos Pletonit q kishte br pr ringritjen e Bizantit n nj shtet modern. Paqja e Vesfalis q prmbylli konfliktin 200 vjear n mes t Habsburgve dhe mbretrve francez dhe q bazohet n legjitimitetin e shteteve sovrane prfaqson nj fitore neoplatoniste-humaniste mbi Habzburgt djallzor. Kshtu idet e mdha t Pletonit dhe t Nikolls s Kuzs n Kshillin e Firences prjetsonin lindjen e komb-shtetit modern sovran q i shrben t mirs s prgjithshme. Shembulli m i mir ku republika e Platonit bhet realitet q u lansua prej rrjetit trans-kontinental t Platonistve si : Lajbnici, Xhonatan Suifit, Cotton Mather q kt tradit e vazhduan etrit themelues t ShBA-ve, q dshironin t mbjellin n botn e re farn e republiks konstitucionale, qeveris federale q tu jap shanse potencialit kreativ t gjith qytetarve n shkenc, teknologji, industri dhe art q t zhvillohet n maksimum pr t mirn e prgjithshme t gjith njerzimit.