Ing.

Kemal Dervi

OVJEK U BLISKOM
RADIOFREKVENCIJSKOM
POLJU

Ing.Kemal Dervi, YT6DKP

OVJEK U BLISKOM RADIOFREKVENCIJSKOM POLJU

Recenzenti:
Prof. dr Ivo M. Kosti
redovni profesor Elektrotehnikog fakulteta
Univerziteta u Podgorici

Dr Radojka Pratalo
Elektrotehniki fakultet Univerziteta u Banjaluci

Copyright 2008. Kemal Dervi. Sva prava zadrana.

Predgovor
Sa sve eim i irim koritenjem elektromagnetske (EM) energije javnost
postaje sve vie zabrinuta zbog njenih eventualnih tetnih djelovanja na ljudski
organizam. Konfuziji
u pogledu toga doprinosi i postojanje mnotva
neusaglaenih standarda sigurnosti, ali i nedostatak pravih naunih objanjenja o
mehanizmu interakcije izmeu biolokog sistema i elektromagnetskog polja.
Od ranije znamo da su jonizirajua zraenja tetna za bioloka tkiva, ali znamo
i to da je ova njihova osobina iskoritena u svrhu lijeenja raznih oboljenja,
prvenstveno kancera. Kako se ranije u razne tehnike svrhe koristila
elektromagnetska energija frekvencije koje su u EM spektru smjetene daleko
ispod jonizirajueg zraenja, jedva da se i mislilo na to da ove dvije pojave mogu
imati neto zajedniko, bar ne u pogledu djelovanja na bioloki sistem. Meutim,
kako postoji konstantno prisutna tendencija pomjeranja ka sve viim i viim
frekvencijama (to je prvenstveno posljedica zahtjeva za sve veim i veim
prenosnim kapacitetima telekomunikacionih sistema), to se frekvencija
elektromagnetskog polja signala koji nas sve vie okruuju primakla frekvenciji
signala jonizirajueg zraenja i skrenula panju javnosti na eventualnu slinost i
u pogledu tetnosti po ljudsko zdravlje.
U tom smislu naroito je postao sumnjiv opseg mikrotalasnih frekvencija.
Naime, poelo se sumnjati da je EM polje iz tog opsega frekvencija u stanju da
izazove neke poremeaje u ljudskom tijelu koji se, kao posljedica dugotrajnom
izlaganju ovom polju, mogu manifestirati kao Daunov sindrom, kancer ili
katarakta. Upravo zbog toga se i nauka morala pozabaviti tim problemom. To je
rezultiralo pojavom mnogih radova koji su po svojim tvrdnjama esto bili
suprotstavljeni, a mnoge tvrdnje iz njih su vremanom bile i opovrgnute. Meutim,
i pored toga im se mora priznati zasluga za inicijativu koja je dovela do mnogih
relevantnih saznanja vezanih za ove pojave, a to je rezultiralo u pokuaju
definisanja nekih optih zatitnih standarda u okviru novostvorenih instituta i
organizacija. Dodue, saoptenja takvih ustanova imaju samo snagu preporuke,
a na savjesti vlada pojedinih drava je da li e ih usvojiti i u kojem obimu, te tako
adekvatno zatititi svoje stanovnitvo od eventualnih tetnih posljedica ovih
djelovanja. Meutim, situacija je danas takva da razne drave koriste razne
standarde, a mnoge naalost jo uvijek ne koriste nikakve.
Zbog toga je znanje o sutini ovih pojava od presudnog znaaja za samozatitu
svakog pojedinca, bez obzira da li on spada u optu populaciju ili u one koji su
profesionalno vezani za sredinu oneienu EM poljem ili zraenjem. A solidan
nivo takvog neophodnog znanja pruie itaocima upravo ova knjiga.
Oigledno, bilo bi pretenciozno postaviti cilj da se u okviru jedne knjige
kompetentno razmotre svi aktuelni problemi uticaja elektromagnetskog zraenja
na ljudski organizam iz cijelog EM spektra. Iz tog razloga, u ovoj knjizi uglavnom
se razmatraju zraenja iz radiofrekvencijskog dijela elektromagnetskog spektra.

Izlaganja u ovoj knjizi podijeljena su u deset Glava.

U Glavi 1 razmatraju su osnovni pojmovi vezani za fenomen elektromagnetskih
talasa, kao i fizike osnove elektromagnetskog zraenja. Kod razmatranja
osnovnih mjernih veliina vezanih za elektromagnetsko zraenje, akcenat je dat na
gustinu elektromagnetskog polja jer je ova veliina direktni pokazatelj izloenosti
zraenju elektromagnetskim talasima.
U Glavi 2 i Glavi 3 data je kraa analiza zraenja niih frekvencija od RF
talasnog podruja kao i zraenja viih frekvencija od RF talasnog podruja. Ovo iz
razloga sagledavanja osnovnih karakteristika zraenja iz tih dijelova EM spektra,
kao i zbog kontinuiteta sa daljim izlaganjem.
U Glavi 4 razmotreni su osnovni tipovi RF antena sa glavnim karakteristikama
kao i elementarni princip rada osnovnog zraeeg elementa dipola.
U Glavi 5 dat je pregled glavnih izvora elektromagnetskog zraenja iz
radiofrekvencijskog dijela EM spektra, kao i njihove karaktristike koje su vane
kod procjene izloenosti ovoj vrsti elektromagnetskog zraenja.
U Glavi 6 razmatraju se funkcionalne, frekvencijske i tehnoloke specifinosti
celularnih mrea, koje u posljednje vrijeme predstavljaju veoma znaajne i
specifine izvore RF/MT zraenja.
U Glavi 7 razmatrana je interakcija mobilnog telefona sa tkivom glave ovjeka
kao i mogunost tetnih efekata na zdravlje ovjeka od mikrotalasnog zraenja
koje emituju ovi ureaji. Tokom rada na ovom dijelu knjige, radi usaglaavanja sa
terminima i pojmovima vezanim za medicinu, vrene su konsultacije sa Dr.
Ilhanom Tursumoviem neuropsihijatrom.
U Glavi 8 dat je pregled osnovnih standarda sa kojima se postavljaju granice za
izloenost elektromagnetskom zraenju.
U Glavi 9 razmatrane su osnovne mjerne metode na osnovu kojih se vri
procjena i donose zakljuci o stepenu izloenosti EM zraenju.
U Glavi 10 dat je pregled osnovnih karakteristika i tipova mjernih ureaja koji
se koriste za mjerenje elektromagnetskog polja.
Veoma sam zahvalan recenzentima profesoru Ivu Kostiu i Dr Radojki
Pratalo koji su mi svojim dragocjenim primjedbama i sugestijama pomogli da
ova knjiga dobije konaan oblik. Meutim, konano i jedino je autor odgovoran
za mogue greke i propuste.
Posebno sam zahvalan firmi Grafo Crna Gora d.o.o. iz Podgorice koja je
omoguila izdavanje ove knjige.
Pljevlja, septembra 2008.

Autor

SADRAJ
1. OSNOVI ELEKTROMAGNETSKOG ZRAENJA
1.1. Osnovni pojmovi elektromagnetskog zraenja ..........................
1.2. Fizike osnove elektromagnetskog zraenja ..............................
1.2.1. Elektromagnetsko polje .......................................................
1.2.1.1. Elektrino polje ..........................................................
1.2.1.2. Magnetsko polje ......................................................
1.2.1.3. Meusobna zavisnost elektrinog i magnetskog
polja ...........................................................
1.2.1.4. Vremenski promjenljivo elektromagnetsko polje ........
1.2.1.5. Pojam ''bliske'' i ''daleke'' zone
elektromagnetskog polja .............................................
1.3. Elektrine karakteristike elektromagnetskog polja ................
1.3.1. Karakteristina impedansa slobodnog prostora ....................
1.3.2. Gustina snage elektromagnetskih talasa ...............................
1.3.3. Srednja vrijednost gustine elektromagnetskog polja (RMS).
1.3.4. Snaga EM talasa u zavisnosti od rastojanja .......................
1.3.5. Izlazna snaga radiofrekvencijskog predajnika .....................
1.3.6. Efektivna izotropna zraena snaga ......................................
2. ZRAENJE ELEKTROMAGNETSKIH POLJA
VRLO NISKIH FREKVENCIJA
2.1. Izvori jednosmjernih elektrinih i magnetskih polja ..................
2.1.1. Magnetosfera
2.1.2. Magnetska rezonansa ..........................................................
2.2. Izvori vremenski promjenljivih elektrinih i magnetskih polja .
2.2.1. Trofazni izvori .....................................................................
2.3. Elektromagnetska polja vrlo niskih frekvencija u naem
okruenju ....................................................................................
2.3.1. Elektro-energetski sistem ....................................................
2.3.2. Nadzemni energetski vodovi ...............................................
2.3.3. Podzemni energetski kablovi ..............................................
2.3.4. Transformatorske stanice ....................................................
2.3.5. Elektrine instalacije ...........................................................
2.3.6. Prevozna sredstva na elektrini pogon .................................
2.3.7. Elektrini ureaji .................................................................
2.3.8. Video-terminali (monitori) ...................................................
2.3.8.1. Svjetlosno zraenje monitora ......................................
2.3.8.2. Vremenski promjenljiva elektrina polja monitora .....
2.3.8.3. Magnetska polja monitora ...........................................
2.3.8.4. Elektrostatika polja monitora ....................................
2.4. Bioloki efekti VLF polja ..........................................................
2.5. Standardi sigurnosti za izloenost VLF poljima .......................
2.6. Mjerenje VLF polja ...................................................................

1
2
6
6
6
7
9
10
13
15
16
17
18
19
21
22
27
27
27
29
32
33
34
34
35
37
38
39
39
40
42
45
45
46
47
47
48
49

3. OPTIKO ZRAENJE
3.1. Teorija optikog zraenja ...........................................................
3.1.1. Talasna teorija svjetlosti........................................................
3.1.2. Kvantna teorija svjetlosti ......................................................
3.2. Optiko zraenje .........................................................................
3.2.1. Ultraljubiasto zraenje ........................................................
3.2.2. Vidljivo zraenje ..................................................................
3.2.3. Infracrveno zraenje .............................................................
3.3. Optiko zraenje i ljudsko oko ...................................................

53
53
54
54
55
57
57
58
58

4. RADIOFREKVENCIJSKE ANTENE
4.1. Pojam decibela ...........................................................................
4.2. Osnovne karakteristike antena ...................................................
4.2.1. Impedansa antene .................................................................
4.2.2. Polarizacija antene ...............................................................
4.2.3. Dijagram usmjerenosti antene ..............................................
4.2.4. Prijemni ugao antene-beamwidth .........................................
4.2.5. Frekvencijski opseg antene ..................................................
4.2.6. Dobitak ili pojaanje antene .................................................
4.3. Osnovni zraei elemenat dipol ..............................................
4.3.1. Pretvaranje dipola u monopol (unipol) ................................
4.4. Osnovne vrste antena .................................................................
4.5. Antene GSM ureaja ..................................................................
4.5.1. Antene baznih stanica ...........................................................
4.5.2. Antene mobilnih telefona .....................................................

61
62
64
65
66
67
68
68
68
70
71
75
81
81
84

5. ZRAENJE ELEKTROMAGNETSKIH POLJA

RADIO FREKVENCIJA
5.1. Izvori radiofrekvencijskog zraenja ..
5.1.1. Radio i TV predajnici ...........................................................
5.1.2. Radari ..................................................................................
5.1.3. Mikrotalasne penice ...........................................................
5.1.4. Mikrotalasni radio sistemi ....................................................
5.1.5. Primo-predajni satelitski ureaji .........................................
5.1.6. Runi radio primopredajni ureaji ......................................
5.1.7. Radio-amaterski primopredajni ureaji ................................
5.1.8. Mobilni telefoni ....................................................................
5.2. Uticaj RF/MTzraenja na ovjeka ..............................................
5.2.1. Glavni faktori apsorpcije RF/MT energije u tijelo ovjeka .
5.2.1.1. Dielektrina kompozicija ...........................................
5.2.1.2. Veliina tijela ..............................................................
5.2.1.3. Oblik, orijentacija i polarizacija .................................
5.2.1.4. Sloenost polja ............................................................

89
91
92
99
101
102
109
110
115
120
121
121
122
123
125
127

6. RADIOFREKVENCIJSKO ZRAENJE GSM

MREA
6.1. Pregled razvoja sistema mobilne telefonije ................................
6.2. Osnovna struktura i princip rada GSM mree ...........................
6.2.1. Mobilna stanica ....................................................................
6.2.2. Sistem baznih stanica ...........................................................
6.2.3. Mreni i komutacioni sistem ................................................
6.3. Sistem pokrivanja podruja sa GSM mreom ............................
6.4. Tehnologija prenosa signala .......................................................
6.4.1. FDMA pristup ......................................................................
6.4.2. TDMA pristup ......................................................................
6.4.3. CDMA pristup ......................................................................
6.5. Efekti prostiranja EM talasa kod mobilnih komunikacija .........
6.6. Regulisanje snage predajnika bazne stanice i mobilnog
telefona .......................................................................................
6.7. Uticaj EM zraenja baznih stanica mobilne telefonije ..............
6.7.1. Proraun granine zone nedozvoljenog nivoa zraenja .......
6.7.2. Proraun nivoa elektromagnetske emisije u lokalnoj
zoni GSM bazne stanice.......................................................
7. INTERAKCIJA MOBILNOG TELEFONA I TKIVA
GLAVE OVJEKA
7.1. Specifina upijena RF energija koju emituje mobilni telefon ....
7.2. Metode i rezultati mjerenja SAR vrijednosti kod mobilnih
telefona ......................................................................................
7.2.1. Trodimenzionalna mjerenja snage zraenja mobilnih
telefona, sa osvrtom na interakciju sa korisnikom ..............
7.2.2. Dozimetrijski sistem procjene (DASY) ..............................
7.2.3. Metod vremenskog domena sa krajnjom razlikom FDTD ...
7.2.4. Primjena FDTD numerike platforme za istraivanje
interakcije mobilnog telefona i korisnika
7.2.5. Rezultati ispitivanja mobilnih telefona ...............................
7.2.5.1. Benmark test mobilnih telefona (metoda uzoraka) ...
7.2.5.2. Numeriko ispitivanje uticaja na korisnike .................
7.3. Mozak i modane aktivnosti ......................................................
7.3.1. Osnovna struktura mozga ....................................................
7.3.2. Nervna elija-neuron ............................................................
7.3.3. Fiziologija nervne elije i nerava ........................................
7.3.4. Naponi mozga-Elektroencefalografija (EEG) ......................
7.4. Mobilni telefon i nae zdravlje ..................................................
7.4.1. Fiziki odnos: mobilni telefon-ljudski mozak ......................
7.4.2. ta kau istraivanja ............................................................
7.5. Savjeti za bezbjednije koritenje mobilnog telefona .................

131
131
136
136
139
139
141
144
144
145
147
149
151
155
162
163

167
167
172
172
173
174
178
179
180
182
188
188
190
190
194
197
197
202
209

8. STANDARDI IZOENOSTI
ELEKTROMAGNETSKOM ZRAENJU
8.1. Razvoj standarda u oblasti RF zraenja .....................................
8.2. Evropski standardi ......................................................................
8.3. ICNIRP standard ........................................................................
8.3.1. Osnovna ogranienja ...........................................................
8.3.2. Referentni nivoi ....................................................................
8.3.3. Granine vrijednosti .............................................................
8.4. Standardi za RF zraenja za tehnike ureaje ...........................
9. MJERENJA I PROCJENA IZLOENOSTI
ELEKTROMAGNETSKOM ZRAENJU
9.1. Mjerenja na samom izvoru elektromagnetskog zraenja ..........
9.1.1. Opta razmatranja za mjerne operacije ...............................
9.1.1.1. Lokacije mjernih taaka ............................................
9.1.1.2. Broj mjernih taaka ...................................................
9.1.1.3. Nivo odluivanja .......................................................
9.1.2. Mjerne metode ....................................................................
9.1.2.1. Sluaj 1- Metoda brzog pregleda ...............................
9.1.2.1.1. Mjerni ureaj i antene ....................................
9.1.2.1.2. Nain mjerenja ...............................................
9.1.2.1.3. Obrada podataka .............................................
9.1.2.1.4. Izloenost jednostrukom
frekvencijskom polju ......................................
9.1.2.1.5. Procjena nepouzdanosti .................................
9.1.2.1.6. Mjerni izvjetaj ...............................................
9.1.2.2. Sluaj 2- Metoda skeniranja promjenljivog
frekvencijskog opsega ................................................
9.1.2.2.1. Mjerni ureaj i antene ....................................
9.1.2.2.2. Provjera opreme .............................................
9.1.2.2.3. Nain mjerenja ...............................................
9.1.2.2.4. Obrada podataka .............................................
9.1.2.2.5. Procjena nepouzdanosti ..................................
9.1.2.2.6. Mjerni izvjetaj ...............................................
9.1.2.3. Sluaj 3- Metoda detaljnog ispitivanja .......................
9.1.2.3.1. Oprema za mjerenje .......................................
9.1.2.3.2. Provjera opreme .............................................
9.1.2.3.3. Nain mjerenja ...............................................
9.1.2.3.4. Specijalna mjerenja ........................................
9.1.2.3.5. Procjena nepouzdanosti ..................................
9.1.2.3.6. Mjerni izvjetaj ...............................................
9.1.2.4. Glavni mjerni izvjetaj ...............................................
9.1.2.5. Primjeri izvoenja zakljuka o usklaenosti RF/MT
zraenja sa referentnim usvojenim standardima
9.1.2.6. Oznaavanje podruja u neposrednoj blizini
emisionih postrojenja i preventivna zatita
servisnog osoblja ........................................................

219
220
222
223
223
225
226
228
231
234
234
235
235
236
237
237
237
237
238
238
239
239
239
240
240
241
242
242
242
243
243
243
244
244
248
248
249
250
252

9.2. Mjerenje elaktromagnetskog zraenja u objektima

za rad i stanovanje ......................................................................
9.2.1. Primjer kompletnog mjerenja i procjene
elektromagnetskog zraenja u objektu za stanovanje ..........
9.2.1.1. Opis lokacije ................................................................
9.2.1.2. Mjerenje statikih elektromagnetskih polja (0 Hz) .....
9.2.1.3. Spektralna analiza .......................................................
9.2.1.3.1. Plan i opis mjerenja ........................................
9.2.1.3.2. Mjerni ureaji .................................................
9.2.1.4. Mjerenje elektromagnetskih polja niskih
frekvencija ..................................................................
9.2.1.4.1. Plan i opis mjerenja .........................................
9.2.1.4.2. Mjerni ureaji ..................................................
9.2.1.5. Mjerenje elektromagnetskih polja visokih
frekvencija ..................................................................
9.2.1.5.1. Plan i opis mjerenja ........................................
9.2.1.5.2. Mjerni ureaji ................................................
9.2.1.6. Zakljuak .....................................................................
9.2.2. Korektivne akcije poslije mjerenja i procjene
elektromagnetskog zraenja u objektu za stanovanje .........

255
257
257
260
264
264
267
268
268
268
271
271
271
274
275

10. MJERNI INSTRUMENTI

10.1. Mjerna sredstva ......................................................................
10.1.1. Upotrebne karakteristike mjernih ureaja ........................
10.1.2. Mjerni opseg i raspon .......................................................
10.1.3. Osnovne karakteristike mjernih ureaja ...........................
10.1.3.1. Tanost ....................................................................
10.1.3.2. Preciznost ................................................................
10.1.3.3. Razlaganje ...............................................................
10.1.3.4. Linearnost ................................................................
10.1.3.5. Osjetljivost ..............................................................
10.1.3.6. Pokretljivost ............................................................
10.1.3.7. Stabilnost .................................................................
10.1.3.8. Klasa tanosti ..........................................................
10.1.3.9. Ulazna i zlazna impedansa ......................................
10.1.4. Ureaji za mjerenje elektromagnetskog zraenja .............
10.1.4.1. Primjeri ureaja za mjerenje EM zraenja

279
279
280
280
281
281
281
281
283
283
283
284
284
285
285
286

ZAKLJUAK .................................................................................
RECENZIJE ...................................................................................
LISTA SKRAENICA ................................................................
PRILOG A: Tabele konverzija mjernih jedinica ...........................

293
295
298
302

Prof.dr Ivo Kosti

Elektrotehniki fakultet
Univerziteta u Podgorici

RECENZIJA
Opte

Knjiga ovjek u bliskom radiofrekvencijskom polju autora Kemala Dervia

u obimu od 306 strane sadri: deset poglavlja, 37 tabela, 160 slika/dijagrama i
bibliografiju sa 210 referenci.
Relevantnost problema koji se razmatra u knjizi

Osnovni i aktuelni telekomunikacioni zahtjev svodi se na sledee: omoguiti

komunikaciju na bilo kom mjestu i u bilo kom trenutku. Ovako formulisani
zahtjev implicitno upuuje na radiokomunikacije. Sa jedne strane postoji ogromni
broj potencijalnih korisnika radiofrekvencijskog spektra, a sa druge strane taj
resurs je veoma ogranien. U vezi stim javlja se veliki broj radio-emisija u
relativno uskom frekvencijskom opsegu. Drugaije reeno, spektralna gustina
snage koja potie od razliitih radio-emisija je permanentno prisutna i relativno je
visokokog intenziteta. Po prirodi problema pomenute emisije su u slubi ovjeka i
njegovih svakodnevnih potreba. Dakle, ovjek je permanetno izloen odreenom
intenzitetu radiofrekvencijskog zraenja. U vezi stim otvara se niz vanih pitanja:
1. vezanih za fenomenologiju uticaja radiofrekvencijskog zraenja na zdravlje
ljudi, 2. za mjerenje nivoa radiofrekvencijskog zraenja i 3. za standardizaciju
dozvoljenih nivoa radiofrekvencijskog zraenja. Knjiga autora Kemala Dervia
daje sadrajne i aktuelne odgovore na svako od navedenih pitanja.
Nalaz vezan za organizaciju i za prezentaciju materije

Pogodnim izborom strukture knjige, i posebno razumljivom prezrentacijom,

autor je uspio da vrlo sloenu materiju na sistematian i jednostavan nain priblii
irokoj italakoj publici. Dakle, autor je, po miljenju ovog recenzenta, uspostavio
odlian balans izmeu analitiki zahtjevne egzaktne elektromagnetske analize i
raspoloivih rezultata epidemiolokih studija o uticaju radiofrekvencijskog
zraenja na zdravlje ljudi. Autor esto daje karakteristine i korisne praktine
primjere u cilju kvalitativne i kvantitativne ilustracije problema koji se razmatra.
Autor korektno referencira tvrdnje i dokaze.

Preporuke
Po miljenju ovog recenzenta knjiga ovjek u bliskom radiofrekvencijskom
polju autora Kemala Dervia bie potencijalno interesantna i korisna za strunjake
koji su u permanentnom operativnom kontaktu sa radiokomunikacionom
opremom, ljekarima koji ele da dublje sagledaju tehniki uzrok problema vezanih
za zdrastveno tetni uticaj radiofrekvencijskog zraenja, i konano najiroj
populaciji koja je u stalnom i bliskom kontaktu sa mobilnim telefonom kao
izvorom potencijalno opasnog radiofrekvencijskog zraenja.
Imajui u vidu gore navedeno, imam iskreno profesionalno zadovoljstvo da
predloim izdavau da tampa knjigu ovjek u bliskom radiofrekvencijskom
polju autora Kemala Dervia.
Recenzent,
Prof. dr Ivo Kosti, s.r

Dr Radojka Pratalo
Elektrotehniki fakultet
Univerziteta u Banjaluci

RECENZIJA
knjige: ovjek u bliskom radiofrekvencijskom polju, autora Kemala Dervia
Sa zadovoljstvom sam se prihvatila obaveze da napiem recenziju za ovu
knjigu, izuzetno aktuelne teme.
Iako se i sama bavim ovom oblau, moram priznati da sam iz podataka i
informacija koje je sakupio i na veoma prikladan nain prezentovao autor, i ja
mnogo nauila.
Oduvjek sam bila propagator ideje da se nauka mora prezentovati optoj
populaciji na prikladan nain da bi od nje svi mogli imati koristi, te sam u tom
smislu i sama autor nekoliko knjiga i mnogih eseja. Moda je to upravo razlog
to mi se ova ideja autora toliko dopala, jer je on svojim djelom pokazao da ima
takva stremljenja, to je vidljivo i iz njegove prethodne knjige Praktikum
kablovske televizije, a pogotovo iz ove.
Osim toga, ova knjiga je izuzetno znaajna sa stanovita prevencije zdravlja
naeg balkanskog stanovnitva, s obzirom da se nae stanovnitvo konstantno
izvrgava stresovima enormno visokog intenziteta (ratovi, bijeda,
bezperspektivnost, nesigurnost, ne postojanje pravne drave i pravne zatite itd),
truje se hranom koja nije dobila vizu za ulazak u razvijene zemlje, a popraeni
smo i raznim radioaktivnim supstancama od strane NATO-a. Uz sve to, sistem
zdravstvene zatite je veoma lo i nedostupan svima, premreen mitom i
korupcijom, sa slabo ukljuenim mjerama prevencije zdravlja, tako da ova knjiga
autora Kemala Dervia, predstavlja JEDINU svjetlu taku u svemu tome.
Upravo zbog toga je preporuujem kao obaveznu literaturu svim porodicama i
pojedincima koji ele da opstanu, sauvaju svoje zdravlje, a da se pri tom
slobodno koriste svim modernim tehnikim i tehnolokim dostignuima u svrhu
razvoja i napretka ovih naih balkanskih prostora.
Dr Radojka Pratalo, s.r.