T.C.

GAZ NVERSTES
SOSYAL BLMLER ENSTTS
ADA TRK LEHELER VE EDEBYATLARI ANABLM
DALI

MUSA CARULLAH BGYEFN DVN-I HFIZ SML

ESERNN KELME HAZNES BAKIMINDAN NCELENMES

YKSEK LSANS TEZ

Hazrlayan
mer KKMEHMETOLU

Tez Danman
Yard. Do. Dr. Ferhat TAMR

ANKARA-2010

Sosyal Bilimler Enstits Mdrlne

mer KKMEHMETOLUna ait Musa Carullah Bigiyefin Dvn-

Hfz simli Eserinin Kelime Hazinesi Bakmndan ncelenmesi adl alma,
jrimiz tarafndan 08.06.2010 tarihinde yaplan tez savunmasnda, ada
Trk Leheleri ve Edebiyatlar Ana Bilim Dalnda YKSEK LSANS TEZ
olarak kabul edilmitir.

Bakan:

ye:
Yrd. Do. Dr. Ferhat TAMR (Danman)

ye:

NSZ
Tezde Rusya Mslmanlar ierisinde yetimi nemli bir lim ve
yazar olan Musa Carullah Bigiyefin 1912 ylnda Kazanda baslan Dvn-
Hfz adl eseri zerine alld. Eseri kelime hazinesi bakmndan incelenip
Osmanl Trkesinin kelime hazinesiyle karlatrld.
Tezimin Giri blmnde Musa Carullahn hayat, eserleri, fikirleri
hakknda bilgi verilirken Dvn- Hfz isimli eserini ayrca tantld.
almann

birinci

blmnde

metin

Arap

Alfabesinden

Ltin

Alfabesine aktarld. Aktarma srasnda kullanlan transkripsiyon iaretleri

tezin banda ayrca verildi.
almann ikinci blmnde eserin Tatar Trkesiyle yazlm
ksmlar, Trkiye Trkesine aktarld. Aktarmada metinden uzaklamadan
anlam aktarmas esas alnd.
almann nc blmnde Dvn- Hfzn kelime hazinesiyle
Osmanl Trkesinin kelime hazinesini karlatrld. Osmanl Trkesinin
kelime hazinesini tespitte Trk dilinin mhim szlklerinden biri olan
emsettin Smnin Kms- Trk adl lgati esas alnd. Bu blm Osmanl
Trkesiyle Ses ve Anlam Bakmndan Ortak Olan Kelimeler;

Osmanl

Trkesiyle Anlam Bakmndan Ortak Olup Ses Deiimine Urayan

Kelimeler; Osmanl Trkesiyle Ses ve Anlam Bakmndan Farkl Olan
Kelimeler eklinde ksma ayrld. Metinde geen zel isimler de bu
blmn sonuna eklendi.
Eserin kelime varl almann sonunda ayr bir dizin olarak verildi. Dizinde
eserin transkripsiyonlu metnine verdiimiz satr numaralar da belirtildi.
Bu almada Krgz Trkesi, Tatar Trkesi, Rusa ve Trkiye
Trkesi

bilgilerimden,

faydalanld.

kaynaka

blmnde

belirtilen

kaynaklardan

ii

Tez almas esnasnda elindeki kaynak ve makalelerle tez

almasn destekleyen deerli hocam Yard. Do. Dr. Ferhat TAMRe ok
teekkr ederim.

iii

NDEKLER
NSZ....i
NDEKLER...iii
TRANSKRPSYON ARETLER .......v
GR.....1

BRNC BLM
METNN LTN ALFABESNE AKTARILMASI
Metnin Ltin Alfabesine Aktarlmas10

KNC BLM
METNN TRKYE TRKESNE AKTARILMASI
Metnin Trkiye Trkesine Aktarlmas......95

NC BLM
METNN KELME HAZNESNN OSMANLI TRKESNN KELME
HAZNESYLE MUKAYESES
3.1- Osmanl Trkesiyle Ses ve Anlam Bakmndan Ortak Olan
Kelimeler181
3.2- Osmanl Trkesiyle Anlam Bakmndan Ortak Olup Aralarnda Ses
Farkll Olan Kelimeler .............................211
3.3-

Osmanl

Trkesiyle

Ses

ve

Anlam

Bakmndan

Farkl

Olan

Kelimeler216

iv

3.4- Metinde geen zel isimler.221

SONU.... 224
KAYNAKA..227
ZET.....229
ABSTRACT...230
DZN..231

TRANSKRPSYON ARETLER
-Bb
-Tt

Cc

-Dd

Rr
Zz
Ss

Ff

vi

Kk
Ll
Mm
Nn
Vv
Hh
La la
Yy

-

GR
Musa Carullahn Hayat*:
Rusya Mslmanlar ierisinde yetimi nemli bir Cediti olan fikir
adam, mtehit, lim, yazar Musa Carullah Bigiyef, 1875 ylnda Rusyann
Rostov ehrinde dnyaya gelir. Babasnn ad Molla Carullahtr. Abdulkerim
Bigiyef adnda zengin bir kylnn olu olan Molla Carullah, Rostov-Moskova
demiryolunda alr; daha sonra bu ehirde imamlk da yapar. Molla
Carullah gen yata vefat edince alt yanda yetim kalan olu Musa
Carullahn ilk hocas annesi Fatma Hanm olmutur. Annesi, Musa
Carullah'a usl-i kadim tarznda yazlm kitaplardan ilk derslerini verir.
Annesi on bir yandayken onu Rostov'daki Real Devlet Lisesine kaydettirir;
ancak Musa Carullahn slm limi olmasn istedii iin on yandayken
bu okuldan alarak Kazan'daki Glboyu Medresesine, aabeyi Zhir'in yanna
gnderir. Carullah, medrese hayatna uyum salayamaz ve bu medresede
uzun sre kalmaz; tekrar Rostov'a dnerek yarm kalan lise eitimine devam
eder.
O yllarda din ilimleri iyi derecede renmek isteyen Kazanl
renciler, Buhara ve Semerkand Medreselerine giderlerdi. Musa Carullah
da bu gelenee uyarak lise tahslinden sonra Buhara'ya gider. Musa Carullah
burada Kurn- Kermi ezberler; Arapa, Farsa renir ve slm ilimlerde
tahsl eder.
Buhara'da Usl-i Cedit taraftar olan Damolla kram Efendi ile Damolla
vaz Efendi'nin fkh ve felsefe derslerine katlr. Matematik ve Astronomi limi

Giri blm u eserlerden faydalanlarak yazlmtr: Mehmet Grmez, Musa Carullah Bigiyef,
Ankara, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, 1. Bask, 1994; brahim Mara, Trk Dnyasnda Din
Yenileme (1850-1917), stanbul, tken Yaynlar, 1. Bask, 2002; Ahmet Kanldere, Kadimle
Cedit Arasnda Musa Crullah, Hayat-Eserleri-Fikirleri, stanbul, Dergah Yaynlar, 1995;
Osman Keskiolu; Musa Carullah Bigiyef (1875-1949) Hayat, Grleri ve Eserleri, Ankara
niversitesi lhiyt Fakltesi Dergisi, cilt 12, 1964, s. 63-73; Leniyara Selimova, Krmtatar
Milliy Matbuat Tarihna Bir Nazar, Akmescit, Odcak Neriyat, 1. Bask, 2008; irazl Hfz,
Hfz Dvn, ev. Abdulbaki Glpnarl, stanbul, Mill Eitim Bakanl Yaynlar, 1. Bask, 1992;
etin Derdiyok, "Musa Bigiyef ve Tatar Trkesiyle Yazlm Hfz Dvn erhi", ukurova
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, cilt XIII, say 2, 2004, s. 105-116

Damolla erif Efendi'den Eflatun ve Aristo'nun felsefelerini renir; klit,

Pisagor ve Arimet matematiini okur. Filozoflardan Descartes ve Bacon'u da
mtlaa eder. Matematik sahasnda Rusa yazlan baz kitaplar hocas Mir
erifin istei zerine Trkeye tercme eder. Matematie olan ilgisi de bu
medresede gnden gne artmaya balar.
1896 ylnda Rusya'ya dnerek Fen Fakltesine girmek ister; ancak
Ltince

bilmedii iin faklteye kayt

yaptramaz.

Musa

Carullahn

matematie olan tutkusu, fikr geliimine derin ekilde tesir etmitir.

Metodoloji olarak matematikle sosyal bilimleri birletirme nerisini ortaya
atmas, bunun en byk delilidir.
Musa Carullah, Buhara'dan Rostov'a dndkten sonra stanbul'a
gitmek ister ve annesini ikna ederek eitimine devam etmek maksadyla
stanbul'a gelir. Burada mhendislik mektebine kaydolur. Mlkiye-i hne
ve Mekteb-i Harbiyede Rusa ve Siyas ktisat hocal yapan hemehrisi
Musa Akyiitzade, Musa Carullah bu fikrinden vazgeirerek daha nce
temelini att slm ilimleri tamamlamasn ve bu ilimlerde derinlemesini
tavsiye eder.
Musa Carullahn kendi ifadesiyle "Dest-i kudretle kalbine slm
ilimlere muhabbet tohumu ekilmi" olacak ki, aradn stanbul'da bulamad
iin Msr'a gider. Buhara ve stanbul'da dt hayal krklnn aynsn
Kahire'de de yaayan Musa Carullah, medreselere itimd kalmad iin, bir
yere bal olmadan mstakil olarak ayr ayr hocalardan dersler alr.
Muhammed Abduh ile tanarak onun derslerine devam eder; eyh
Baht Efendi de ders ald hocalardandr. Bir yandan bu derslere katlrken
dier yandan da Dr'l-Ktbi'l-Msriyye (Msr Mill Ktphanesi)de
bulunan Kurn- Kerm yazmalar zerinde aratrmalar yapar.
Msr'dan Hicaz'a geer ve Mekke'de eitli hocalarn derslere itirak
eder. Burada eyh Salih adl bir zattan Ktb-i Sitte'den mam Nes'nin
Sneni'ni okur. Daha sonra Medine'ye geerek Medine ehrinin imam
Malik'in Muvatta ile tanr. ki yllk Hicaz ikametinden sonra istifade edecei

iyi bir lim ve iyi bir medrese bulmak midiyle Hindistan'a geer. Diyubent
ehrindeki slm niversitesinde alt ay kalr ve tekrar Kahire'ye dner. yl
daha Msrda kalr.
Kahire'de Kurn tarihi ve ilimleri zerindeki aratrmalarna devam
eden Musa Carullah, buradaki almalarn daha sonra eserler hlinde
ortaya koymutur. Memleketine dner dnmez bastrd Trhl Kurn ve'lMeshif adl eserini Kahirede iken hazrlamtr.
Musa Carullah, Kahireden Beyrut'a geer ve am medreselerini
grmeden memleketine dnmek istemez. Antakya papazlarndan Torna Dibo
el-Ma'luf, Musa Carullah hakknda yazd makalesinde, onun eli dar olduu
iin Beyrut'tan am'a yaya olarak gittiini nakleder.
Musa Carullah, 11 yllk seyahatten sonra 1904 ylnda tekrar
memleketine dner ve 1905 ylnda istayl eyh Zkir Hazret'in kz Esma
liye Hanm ile evlenir. Daha sonra hanmn annesinin yanna brakarak
Petersburg'a gider; bu ayrlk 12 yl srer. Esma liye Hanm kaynvalidesinin
vefatna kadar onun yannda kalm; 1908 senesinde ise istaya
akrabalarnn yanna tanmtr. Musa Carullah madd skntlarndan dolay
onu bir trl Petersburga yanna alamamtr; ancak 1917 ylnda hanmn
Petersburga getirmitir. Burada hayatlarn birlikte srdrmler ve 8
ocuklar olmutur. ocuklardan iki tanesi henz bebekken vefat etmitir.
Petersburgta, Kad Abdrreid brahim'in kard lfet (1905) ve
Tilmiz (1906) gazetelerinde makaleler yazar. 1905-1917 yllar arasnda
Kazanda ve dier ehirlerde yaymlanan dergilerin, gazetelerin ekseriyetinde
makaleler neretmitir. 1909-1910 yllar arasnda Orenburg'da bulunmu ve
Hseyniye Medresesi'nde dersler vermitir. Bir taraftan da onun bu dersleri
Rzeddin bin Fahreddinin kard (1908-1918) ra dergisinde yaymlanr;
ayrca telif eserler de yazar.
Musa Carullah, 1905 ylndan itibaren dorudan siys hareketin iine
girmi ve Rusya Mslmanlarnca yaplan kongrelere katlm; ayn zamanda
ttifk- Mslimn (Rusya Mslmanlar ttifak) adyla kurulan siyas tekilatn
aktif bir yesi olarak almtr. Bu toplantlarn kaytlarn ve Rusya

Mslmanlarnn slahat hareketlerine dair belge ve evrak bir araya getirmi

ve kitaplatrmtr.
Musa Carullah, Ltfullah shaki ile beraber 1910 ylnda Finlandiya'ya
gider. Bu seyahatinde Uzun Gnlerde Ruze'yi yazar. 1917'den 1930 ylna
kadar Rusya ierisinde ikmet etmitir. Petersburg ve Moskova'da imamlk
yapmtr. 1918 senesinde El-Minber adnda bir dergi karm; ancak dergi
fazla uzun mrl olamamtr.
slmiyetin Elifbs adl eserinden dolay 1923 ylnda tutuklanarak
Moskovaya gtrlr ve orada hapsedilir. Daha sonra hapisten kurtulur; ama
Moskovada zorunlu ikmete tb tutulur. 1930 ylnda Rusyadan karak
Trkistan zerinden Kgara, oradan Pamir zerinden Kbile ular. 1931
ylnda Hindistana, oradan da Msra gider. 1932 ylnda Finlandiya'ya
giderken Trkiye'ye urar ve Ankara'da I. Trk Tarih Kongresini takip eder.
Ayrca slm limlerinden Elmall Hamdi Yazr ile de grr.
Trkiyeden sonra Finlandiyaya, oradan da Berline geer. Hazrlad
kitaplar yaymlamak istediini mektuplarndan renmekteyiz. ran ve Irak'a
yapaca seyahat iin ran Konsolosluu'na bavurmak zere 1934 ylnda
Finlandiya'ya dner. stanbul zerinden nce ran'a gider ve orada halkla
sohbetlerde bulunur. Okullar ziyaret eder, medrese talebeleri ve ii
mollalarla grr. ran'n Mehed, Tebriz ve Tahran ehirlerindeki birok ia
mtehidiyle grtkten sonra Badat'a gider. Necef'te yaklak bir ay kalr.
1935 ylnda Msra dner. 1937 ylnda tekrar Msrdan Hindistana gider,
Bombay ve Benares ehirlerinde bulunur.
Kad Abdrreit brahimin daveti zerine 1938 ylnda Japonyaya
geer. Burada bir yl kalr. kinci Dnya Savann balamas zerine in
zerinden Hindistana gider. 1945 ylna kadar Bhopal ehrinde kalr. 1947
ylnn ortalarnda Kahireye dner.
Uzun sren gurbet hayat ve seyahatlerden bitkin den Musa
Carullah, ailesini de grememenin verdii zdrapla sk sk rahatszlanr. Aksu
adl Trk vapuru ile 1947 ylnn yaz sonlarnda Msrdan stanbula doru
hareket eder ve yolculuk esnasnda gverteden derek kolunu ve bacan

krar. stanbulda Galata Rhtmndan sedye ile Gureb Hastanesine

gtrlerek tedavi edilir. Bu srada Trk vatandalna kabul edilir.
Ankarada dostlarn ziyaret eder ve tekrar stanbula dner. 1949 ylnda
Kahireye dner.
28 Ekim 1949 tarihinde Msrda vefat eden byk lim Musa Carullah,
Kahirede Aff Kabristanlna defnedilir.
Musa Carullahn Fikirleri ve Eserleri:
Musa Carullah 20. yzyln balarnda Gaspral smail Beyin
liderliinde gelien Cedit hareketi ierisinde yer alan Tatar aydnlarndan
birisidir.
Doup byd evre ve yaad zaman Carullah'n grlerini
etkilemitir. Rostov gibi mslmanlarn az yaad bir ehirde, Rus muhiti
iinde doup bymtr. Kozmopolit ehir kltr; hayatnn byk bir
ksmn, Rostov, Kazan ve Petersburg ehirlerinde geirmi olmas onun fikr
geliiminde nemli bir yer tutar.
Cedit hareketi Trkistanllar ve Rusya Mslmanlar iin nemli bir fikir
hareketidir. 19. asrn sonlarnda balayan bu hareket, 20. asrda Trk
Dnyasnn

geneline

yayld.

Cediti

aydnlar

bu

hareketi

baarya

ulatrabilmek iin byk emek sarf etmilerdir.

smail Bey Gaspral, 1881'de Bahesaray'da yaymlad, Russkoe
Musulmanstvo (Rusya Mslmanlar) adl Rusa risalesiyle Ceditiliin
temelini atmtr.
Gaspral, Ceditilikle ilgili en net tanmlamasn, bu gazetenin 1894
ylnda yaymlanan 37 numaral nshasnda ek olarak verdii Mektep ve
Usl-i Cedid Nedir? adl kk risalesinde yapmtr. Gaspral smail Bey
Trk Dnyasnn terakkisi iin ortaya koyduu Usl-i Cedit, Rusya
hkimiyetinde

yaayan

Trklerin

eitim

yoluyla

aydnlanmas

ve

modernlemesi hareketidir.
smail Bey Gaspralnn 1884 ylnda Krmda Bahesarayda at
mekteple balayan ve 1905 ylnda meydana gelen Merutiyet inklbyla
glenen bu fikir, Trk aydnlarn etkilemitir.

Musa

Carullaha

gre

de

Rusya

Mslmanlarnn

yakalayabilmeleri ve modernleebilmeleri iin an ihtiyalarna cevap

verebilecek

eitim

messeseleri

gerekiyor;

bunlardan

baka

Rusya

Mslmanlarnn Rusya'da olup bitenleri anlamalarn, gelimeleri takip

edebilmeleri iin de Rusay renmeleri lazmd.
Carullah'n, Rus kltrn yakndan tanmas ve Rus muhitinde
bymesi, onun din dncelerine bir esneklik getirmitir. Hibir zaman Rus
dman olmamas, bundan kaynaklanmaktadr. Rusya Mslmanlar iinde
reform hareketinin nclerinden Abdunnasr Kursav (1771-1812) ve
ehabeddin Mercan (1818-1889) gibi slahatlarn mcadeleleri de
Carullah'n fikr geliiminde nemli bir yere sahiptir.
stanbul ile Kahire, onu etkileyen d merkezler olmutur. Trkistan,
Hindistan, Msr, Hicaz ve Suriye'deki ilm seyahatleriyle Mslman ark
dncesinden ve o dnemde ok yaygn olan din slahat fikirlerden
etkilenmitir.
Musa Carullahn eserleri ite bu fikirlerin, bu tesirlerin temelinde
yazlmtr. Onun eserleri hakknda muhtelif grler mevcuttur. Musa
Carullah'n Uzun Gnlerde Rze eserini yayna hazrlayan Yusuf Uralgiray
onun eserlerinin saysn 122 olarak sralamtr. Ancak eserlerinin says
hakknda kesin bir rakam yoktur; ayrca hayatn ilim renmeye adam
Carullah'n eserlerinin Rusya, Msr, Trkiye, Hindistan, Almanya gibi deiik
lkelerde baslmas da onun eserlerinin saysnn tespitini gletirmektedir.
Onun hakknda yazlm eitli makale ve kitaplardan tespit edilen eserleri
aada gsterilmitir:
1- Rusya Mslmanlarnn III. Nedvesi, Kazan, 1906, Trke
2- Rusya Mslmanlarnn III. Nedvesinin Zabt Cerdeleri, Kazan, 1906
Trke
3- Mslman ttifaknn Program ve ehri, Petersburg, 1906, Trke
4- fdtl-Kirm (Hadis ilmine dair), Kazan 1906, Arapa
5- El- Lzmiyyt (Abul-Al Maarrden Terceme) Kazan, 1908, Trke

6- El- Muvfakaat, (brahim tbnin eserini bir nszle neir) Kazan,

1909, Arapa
7- Muvatta (mam Mlikin Hadis Kitabn bir nszle neir) Kazan, 1910,
Arapa
8- eriat Niin Ryeti tibar Etmi, Kazan, 1910, Trke
9- Kavid-Fkhyye, Kazan, 1910, Trke (Rz Efendi nazretinde
Kazanda rnek matbaasnda baslm) 238 sayfa
10-Uzun Gnlerde Rze, Kazan, Trke
11-Rahmet-i lahiyye Brhanlar, Orenburg, 1911, Trke
12-nsanlarn Akde-i lhiyyelerine Bir Nazar, Orenburg, 1911, Trke
13-Siyonizm, 1911,Trke
14-Tbetn-Ner f Krtil-Ar, Kazan, 1911, Arapa
15-Akle (Cezer ehri) Kazan, 1911, Arapa
16-Nzmetz- Zehr (tb ehri) Kazan, 1912, 72 sayfa, Trke
17- Edebiyyt- Arabiyye ile ulm-i slmiye, Kazan, 1902, Trke
18-Dvn- Hfz, (terceme ve erh) Kazan, 1912, Trke
19-Halk Nazarna Bir Nice Mesele, Kazan, 1912, Trke
20-stlhat Esslar, Petersburg, 1914, Trke
21-Mlhaza ( smail Gaspralnn lm dolaysyla) Petersburg, 1915,
Trke
22-Trhul- Kuran vel-Mashf, Petersburg, 1905, 40 sayfa, Arapa
23-slmd Kader Meselesi, Trke
24-Zekt, Petersburg, 1916, Trke
25-Mide, Petersburg, 1916
26-Meyyit Yakmak, Petersburg, 1916
27-eriat Esslar, Petersburg, 1916,
28-Rusya slmlarnn 1917 Senesi Moskova Kongresi Zabtalar,
Petergrad, 1917, Trke
29-ile Mesleleri, Petersburg, 1918, Trke
30-Fkhul-Kuran, Petersburg, 1920-1923, iki cild, Arapa
31-Byk Millet Meclisine Mrcaat, Msr, 1922, Trke

32-slm Milletlerine-Din, Edeb, ctim ve Siyas Meseleler, Tedbrler

Hakknda, Berlin, 1923, Trke (anl Trk askerleri erefine telif
klnan bu eser yznden tevkif edildi)
33-ilede Kadn, Berlin, 1932, Trke
34-Yecc, Berlin, 1932
35-Trhin Unutulmu Sayfalar, (Abdl-Azzin Hali ve ntihr) Berlin,
1923, Trke
36-El-Vea fi Nakdi Akidi-a, Msr, 1935, Arapa
37-Felsifetl-slm,

Msr,

(Cemaleddin

Afgan

ve

Muhammed

Abduhden bahseder)
38-Nizmt-Takvim fil-slm, Msr, 1935, Arapa
39-Nizmn-Nesi Indel-Arab, Msr, 1935, Arapa
40-Eyym Haytin-Neb, Msr, 1935, Arapa
41-Sahfetl-Ferid, Pehubal, 1944, Arapa
42-Sarfl-Kurnil-Kerm, Pehubal, 1944, Arapa
43-Hurf Evilis-Sver, Pehubal, 1944, Arapa
44-Tertbs- Sveril-Kerme ve Tensbh, fin-Nzl ve fin-Nzl ve
fil-Mashif, Pehubal, 1944, Arapa
45-Temnl-Hayti

vel-Emlk,

Pehubal,

1944,

Arapa

(Sigorta

hakkndadr)
46-Kitbs-Snneh, Pehubal, 1945, Arapa
47-El-Banku fil-slm, Pehubal, 1946, Arapa (Bankalar hakknda)
48-El-Kannl-Medeny fil-slm, Pehubal, 1946, Arapa
49-Nizaml-Hlfetil-slmiyye, Pehubal, 1946, Arapa
Kurn- Kerm Tercemesi adl eserinin 400 sayfa hlinde baslaca
iln edilmise de bu eser yaymlanamamtr. Tefsrl-Kurnil-Kerm adl
Arapa yazlm eseri de Hindistanda kalmtr.
irazl Hfz ve Dvn- Hfz Eseri:
ran airlerinin en byklerinden Hce emseddin Muhammed Hfz
irz Hazretleri rann iraz ehrinde hicr 717 (1317) ylnda domutur.
Kurn- Kermi ezberledii ve 14 kraat zere okuduu eitli kitaplarda

zikredilmektedir. irazda yaam ve orada hicr 791 (1390) ylnda vefat

etmitir.

irazl Hfzn en nemli eseri dvndr. Nitekim Osmanl Trk

Edebiyat airlerinden em, Sd ve Surr, Hfzn dvnna erh

yazmlardr. Hfzn Dvnna yazlm Trke erhler, onun Osmanl
Trkiyesinde ok sevildiinin en byk delilidir; hatta dvn, medreselerde
okutulan bir ders kitab durumundadr.
Abdlbaki Glpnarl, Hfz Dvnn Trkeye evirmi ve eseri
1944te yaymlamtr. Hfz dvnnn ngilizce, Almanca, Franszca ve
Urducaya da eitli tercmeleri yaplmtr. Glpnarl tercmenin nsznde
birok erhten bahsetmesine ramen Musa Carullah Bigiyefin erhinden sz
etmemektedir.
Musa Carullah, Hfz Dvnna erh yazma amacn eserin nsznde
yle ifade etmektedir:
Rusyada ilgili rencilerin yararlanmalar iin, bu dnceyle dvnn
en gzel, en hikmetli ilm iirlerini seerek her bir beyit zerine yalnz bir satr
mn vermek uslyle tercme edip kardee bir fayda elde etmek
arzusuyla basit eyleri de kaydedip ark Matbaas sahibi Ahmed-elshknin madd yardmyla bu tercmeyi yaynladm.
Hfz dvnnn te biri kadar tutan gazellerden beyitler seilerek
hazrlanan Carullahn Dvn- Hfz erhi, dil zellikleri ve klasik iirimize ait
unsurlar bakmndan incelenmeye deer bir eserdir.

BRNC BLM
METNN LTN ALFABESNE AKTARILMASI

11

SZ BAI
lem-i slmiyette e mehurlardan ce emseddin Muhammed
f irz aretleri ran airlerini e byklerinden idi. Edebi, ilmi,
iirleri o imi ise de, z alemiyle telif lnmadndan, lem-i edebiyatda
5 iirlerini hemmesi mafz olamam. ce fz mutedlerinden Seyid

asm Enver aretleri fz iirlerini kuursuz ictihadla cem edip

edebiyt- Frisiye leminde e mehur Dvn- fz tertb etmitir. O
edep azinesi olan dvn Avrupa lisnlarn ekerine tercme lnm
Devlet-i Omniyye ulems udebs da, o dvn iirlerine meftn olup,
10 gzel tercme, ilm erler yazmlar.

Ben de Rusyada rabetli alebeleri istifdelerine arz etmek fikriyle u

dvn e gzel e ikmetli ilm iirlerini intib lp, her bir beyit zerine
yalz bir gine satr mn vermek uliyle tercme yazp hiyne bir fide
ziyde etmek arzusiyle yokbar eyleri de ayd edip ar ibi Amed-el15 sk nafaasyla u tercmeyi ner etdim. Gelecekte edp olurum!

himmetiyle edebiyat ictihadla mlaa edenler, yud her bir uuda zine
mnsib e hikmetli bir beyti mesel yolnda sylemek itidrna rabet
edenler, ya ise, Eski ar- slmiyede neler var eken? arzusiyle iynen
edebiyt- slmiyyeyi de ellerine alanlar, hem de itidiyle kitaplar her
20 birine itirm gziyle naar edenler, u kitabdan da bir adar fide alsalar

gerek ummiyetle, daha a bir ifde ile syleyim: Mslmanlar gzinde

edeb eyleri itibr bydkce, byle kitaplar fidesi byk olsa gerek.
Musa Bigiyef

12

Bismillahirramanirraim
25 Elamdlillah. Vesselm al bdelleines-afe.

Rabbiral adr. Veyessirl emr. Vell udete min lisn, yefah avl.
Ey s, kseyi birer birer un da, baa da ver! Zr a evvel yl
gibi grnd. Lkin sora kb mkiller dt. Her bir ii Allah ismiyle
balama slmiyeti e maul bir snnetidir.
30

Cahiliyyet zamanlarnda Yunanlar bir ii balar iken, o ii zine

mau mabudlardan istimdd aleb ederler idi. Yunanleri e byk airleri
Homeros lyaday ibtid eder iken iir ilhesinden istimdd aleb etdi.
Gy airlere uvve-i iiriyye iir ilhesini feyyle l olur imi
gibi, Homeros onda gelmi irlerde, itid te'iriyle mi yud Poema

35 yazar iken lyadaya talid arzusiyle mi, iirlerini lyada gibi istimdd malyla

balamlar, hatt narniyyeti abl etdiklerinden sora da o det baz

airlerde devam etmi.
Arablarda cahiliyet zamanlarnda cinlere cinniyelere ibdet etmek, iir
gibi eyleri irleri alblerine ilham eder cinniyeleri vcudna itid etmek
40 var imi ise de chil irleri hi biri asidelerini o cinniyeleri birinden

istimdd lp balamamdr. Gy bedeviyet leminde mr etmi arablara

rriyet bir abat olmu da, iir ina eder iken irleri her biri yalz frat-
iiriyyesine itimd etmi. Ncmdan, cinniyelerden istimdd etmegi efkr-
devletinde istibdd elinde esir olma gibi grm. Mabdlardan mzelerden
45 istimdd etmek bedelinde Arablarda ade ibtid eder iken tebb ul-

yni: bir cemleyi bir aniyyeyi med etmek yud mabbu diyarlarn
teekkr etmek ul-ai idi. slmiyet onda ina olunmu aidi eker
de tebb ulyle ibtid lnmdr. lem-i slmiyette e r e byk
naar ibleri ehl-i taavvuf zlerini iirlerinde adelerinde yei ar icd
50 etdiler: lem-i abiat cemline meftn olup ln kemline ceyrn olmu

ehl-i taavvuf, alib e byk fikirlere id iirlerinde her nevi mecazlar

13

istiml lp, o mecazlar her birinden de ya ilm-i aiki y aamet-i l

ifde eder oldular.
u ablden oca f aretleri dvn ibtidsnda sye nid
55 etmi ise, l vcudu nihyeti yo ssnda ceveln eden al iin uvvet

hem de da ola bilir ulmu aleb etmitir lib. f aretleri A bata

sn grnd. Lkin bet mkil oldu. demi. lib her i bada sn
grnr, lkin sora her ii zine gre ekli hir olur; her byk i iin
yet kp rllar, taamml ebt ehliyyet gibi e byk uvvetleri
60 lzmu o ii ibtiddan o herkese malm olur. Alel-u al, ilm iler,

insan uvve-i iiriyesiyle al lnr edeb eserler, uvve-i fikriyyesiyle

all y kef lnr byk aatler her eyden ziyde mkil hem
ehemmiyetli olup e byk uvvetlere, uvvetlerden de byk ebt ve
ictihadlara tevauf eder. nsan ictihd, zine itimd e byk maleblere
65 vul e mhim sebebidir. Trih bua e byk hidleriyle ehdet eder.

Kir: Ki irden taff lnmdr. ir kelimesi Trkleri Frisleri

iirlerinde keretle istiml olunur. Bir ii nihyetine, yud smiide bile
inkr yolu cihetiyle km tekdine dellet eder: Eyledi zlf gibi, ir
pern limi.
70 urre: Arab kelme olup, fet a ile bil, am a ile her eyi arafna, insan

nyyesine, malayna, hem de malay zerinde olan alara l lnr.

Tercme: aba yeli o urreden aaca nfe ousiyle mabbu miskli
zlfden gllere ne adar an dd. Yani: Ceml-i tabiatden aber
getrr o isli eerler gibi nev beeri alna dim kef lna urur Esrr75 abiyye lem-i vcdu nihyeti yo ssna naar eder allara

gllere ne adar ayret verir?!

nsan abyyn alemiyle tedvn lnm ulm- abyye kitaplarn
tammyle mtlaa edip, o mtlaalar syesinde l olmu elifbsiyle e
byk klliyeden ibret medrese-i abyyeye gird ola bilir ise? arfleri
80 af Dalar adar, sarlar ise nihyetsiz ozlm levh- mafdan

14

cib-i abiat derslerini ebt hem ictihdnda arar edip our ise, o vait
insan gl ayret anyla aynar, al hemn ba etmek umryla
mbtel olup diyerek esrr- abyyet leetlerinden t ebed doymaz.
M: Mimi ammyle, yud m: mecs, teperest mansndadr.
85 Osmn hem de Fransev lisnlarda istiml lnr. Maj bunu aladr.

Ma: Mimi fetyle yud ma iki manya l lnr: biri uur yer,
arabde am frisde jerf denilir. Digeri aral
M: Yer yzn aplar bu; raba buar yud bb denir, tercmesi:
Namazl mey ile boya, eger mecsu pri saa emr eder ise. Zr yol
90 yrr insan yolu, menzilleri resminden rfnden fil olmaz.

Acib-i abiati tefekkr etmek yollarn allerinden resmlerinden fil degil

insan, mecsleri pri olur ise de, saa seccdei mey ile boya diyecek ise,
boya.
Cnn: Gzel mabb mansndadr. Cem degil; Belki cvidndan gibi elif
95 ve nunu ziddir.

Mabbu onanda bize raat, terklik nal olsun? Her vait a ykleriizi
balaz! diyerek feryd lp durur iken.
Bm: oru. Girdb: Obun-yud yrme. Mud deizlerde ara ar iki
areketten l olur.
100 Tercme: aral tn! olun orusu! O adar orun obun! Deiz

yaasnda ykleri yeil insanlar bizim limizi nerden bilsinler?

Km: Kf- arabiyle nm vezninde. mans vardr:
Az; 2) Az iindegi stk sa, arabca anek denir; 3) Murd hem
mad.

Burada

105 mansnda olur

mandadr.

Bua

grede

odm

nefsniyet

15

Tercme: Hemme iim, nefsniyet sebebiyle, bet beni bednmlga aratd!

aan yarn alur yle sr ki ann byk meclisler yasarlar?!
Hemi: Berber olma, birlik, obet.
Tercme: Raat, dim sobeti arzu eder ise, andan ib olma f!
110 Mabbua yolusa, dnyay terk et! Yani maadna vl insan-dnya

darlndan ikyet etmesin.

Fr: F ammesiyle y fetasiyle yatl.
b- ruy: Yz uyu lib insan aysndan izzetinden erefinden kinye
olur.
115 Zenadn: Araba zun azan ivesinde iyek tabir olunur.

Ey! Gzellik ayn yatl sizi yat balar yzzden, gzelligi yz

uvu sizi iyekiiz uurundan.
Y Rab: Allah aretlerine nid retinde ise de, byle terkblerde
yrasnvdan gelmi taaccb ifde eder. Ki deht dest: Ne vait el verir
120 yani l olur.

Tercmesi: Ne vait olur u arz: Ki bizim cem olunmu trmz ile sizi
aralm zlfz berber ola.
Yani: Bamzda oplanm almz, sizi dan zlfz grr isek ib
olur.
125 Tercmesi: Seni yz ad etmitir ranlara gelmi can. aytsun mu

sn m? Sizi fermn nedir?

opradan andan uza ut etegi bizim yandan geydirdin. u yolda
olturulmu sizi urbnz kptr.
Gl arbl eder, gl utar mabba alatz ey dostlar! Elbette cnm
130 sizi cnzdr.

16

Devr: Mevsim, zaman. Nergis: Bir gzel eekdir, matur gzleri tebih
ederler. araf- besten: Gz yumma
Gz nergis iken zamanda hibir adam selmetlikden gz yumamad.
Gzel odur ki sizi esrikleriize mestverlik atmasunlar. Uyuya boyalm
135 batmz uyansa gerek yalz o sebebden ki sizi balar yzzden gze u

amd.
Bke: Bdkeden taff lnp, temenn mansnda istiml lnr,
Tercmesi: Ta yeli ile kndr yzden bir utam gle yed baz
oprandan bir is iitiriz.
140 Bezm: Bn fet zy skniyle obet, iret yud meclis mansndadr.

Cem: Burada e byk padiah mansdadr.

Cem: Edebiyt- frisiyyede atem ya bd ile ikir olunur ise
Sleyman, cm ile ikir olunur ise Cemd irde lnr ran peddyn
pdiahlarndan drtns, olup, e byk bir pdiah esap lnr idi.
145 Esar-i frisiyyeye man mmkn ise, yedi yz sene pdiahl edip sora

ehh- Mr elinde salanatdan dp, bet yz sene adar mddet

erf- lemde seyat etmi de helk olmu. Ba ktb- arabiyyede
Menvulu isimle ikr olunur pdiah odur.
Beyti tercmesi:mrz olsun da, murdz ey pdiah meclisinde
150 sler! Geri bizim cmmz sizi zamanzda arb dolu olmad ise de.

Cm, esr-i frisiyyeye gre, Cemi bir adehidir. Behmen olu

Drb zamanna adar ran selni elinde alm. O ade cihan nm cihan
bn idi. Gy hemme lemi hemme avlinden aber verir imi. O cm
grp skender de ekmlerine emr etmi imi de hekmleri o cma nare
155 edip bir yine itir etmiler imi. skender o yineden avl- lemi

tamamyle mahede eder durur imi. u esr-i ayliyye mnsebetiyle,

fiyye lnda cm insan alna, rifi albine lak olunur. Ki lem-i
ayb, esrr- tabiati elbette insan al kef eder, rifi albi de muayene

17

mhede

eder.

Eskide

ran

medeniyeti

byk

derecelere

erimi

160 zamanlarda o zamanlara gre malm olan evbiti vuzularn ve yedi

seyyreleri areketlerini muayene iin o zaman kemsn marifetiyle

piyaleden rasad leti gibi bir ey yaalm olsa gerek. O let felekiyye-i cm
nmiyle tesmiye lnp, o zamana gre feval-ye arbetinden n lisn-
avmda o lete e arb iyyetler itira olunup, irler aylinde
165 mbalaa ariyle daha arib daha acb ava tehir olunmu olsa gerek.

Sora o ava arasna hemme lemi hemme esrrndan aber verir.

aiyyetide fris mbalaalarla ziyde lnm olsa gerek. Ktb-
frisiyye tamintna gre o cm Cemd yaatmda uza zamanlar
mrru sonda Keyusrev o camda ba eyler ziyde ettirmi.
170

Kk Dr skendere malbiyeti Canusar yanetiyle meftliyeti

sonda evvelgi evket ranlardan skendere intili mnsebetiyle olsa gerek
aylt- frisiyye cm- Cemd bedeline yine-i skenderi al edip,
evvelde cm- Cemde isnd olunur av her biri ora Mirt-i
skendere isnd lnmaya balad. Mirt-i skender frisleri ayltndan

175 olsa gerek, yosa, Yunan mifoloiyasnda yle bir mirt vcdundan bir

eer yo gibidir.
Cm- Cemdi her bir eyden aber verir iyyeti mnsebetiyle,
bizim fiyye tifesi insn albine de cm la etmiler. Fil-v yet
ibet etmiler. Gy aylt- frisiyye uvvesiyle al olunmu rumuzu al
180 yolunda Cm- Cemd insan aldr, rifi albidir demiler. Bir cam

hemme lemi esrrndan aber verebilir ise-al-i insan elbette hemme

lemi esrrndan daha ziyde aber verebilmek lzm olur. Yani bea-i
mbarekede Musa aa Enel-ak demi ise Manr gibi byk bir zt
niin Enel-ak demesin?
185

Cemd emriyle yaalm bir piyle hemme lemi esrrndan aber

verir ise Allah Rabbl-lemn aretlerini udretli ikmetli emriyle e l bir
mal olma fatyle al olunmu al- insan niin hemme lemi hemme
esrrndan aber vermesin? Bua gre fiyyeleri al-i insna alb-i rife

18

cm lalar yet mnsibdir. Fil-aa insanlara hemme eyden aber

190 verebilecek bir ey var ise, yalz al olabilir.

Cm- Cemd her bir eyden aber verir itidndan bir baye
olma fatyle mi, yud ba edide o adar ava ikr olunmu sm-i
Am bulup zn nihyeti yo rna anat verebilir azneyi elde
etmek tamayle mi, ya ise fil miskn bre insanlar z uurlarnda el
195 balatp zlerine bir madar- maet bulmak ilesiyle mi, ya bunlara tamam

baa daha byk bir sebeble mi-bunu at retde yalz bir Allah bilirlem-i slmiyette Cifr itid tremitir. O derece i olmutur ki att
feylosof- slm Ebul-al aretleri de Ellzmiyytda o itida araftarl
gstermek iin demitir.
200 Tercmesi: Taaccb etdiler Beyt-i rislet ehline ilmleri cifrde geldi aberini

iitip. Lkin orunsuzdur u taaccbleri: Zr mneccimi kzgs cifrden

kk iken hemme yer yzn mneccime gsterdi degil mi?
lm-i cifri mam li Rayallhu Anh aretleri va etmi imi de,
alel-tevr ehl-i beyte ma esrr- ilmiyye fatiyle imamlardan
205 imamlara nal lna gelmi. On iki imamdan mam Cafer-i d aretleri

gy o esrr- ilmiyyeyi misk-i cifrden yani gece balas tirisinde yazmda,

u sebepten ilm-i cifr tesmiye lnm imi.
Heft ulzem in beynna gre ilm-i cifr insan odur budur beldan
alama mdiyle istiml lnr. Tavt gibi eylerden ibret imi. Amm
210 ikini daha bir mutemed sze gre, kitb- cifr: Elifb arfleri anna 28

faldan, her fal mteaddid afeden, her afe 28 sardan, her sar 28
neden, her nede adedi drt olma zre urf- hec yazlmdr. yle
ki: E evvelgi afede e evvelgi nede drt elif, ikini nede elif bir
b. Ve hke drt arfli olma ariyle 28 elifb arflerinden terkbi mmkn
215 hemme retler kitb- cifr cedvellerinde derc olunmutur.

O retle drt arfli kelimeleri yazmatan maa: sm-i Am bulma

imi! Zr sm-i Am arfleri laf- Celle arflerinden art degilligi hem

19

de nk olmayaca, gy, malm imi. Bua grede kitb- cifr nelerini

birinde elbette sm-i Am bulunacatr. neleri atarp aznup bir adam
220 sm-i Am buldu mu hemme azini elinde etmi olur. Her ey o vait

insan irdesi tama taarrufunda olaca. ayline gelebilecek hemme

mult o vait insan kn feyekn idesiyle gine al edecekde i
bitecek. Byle atl ayl az degil, bayta adamlar zn yolunda urban
etti. Tama r byk himmeti yo erinek adamlar yatata yatp nihyeti
225 yo rlarn ehvetlerini doydurma ulysiyle kitb- cifr nelerinden sm-i

Am arar oldular.
Evvelde bir adar insanlar un altun yaama arzusiyle hemme
madeni altun eder uvveti iz iksr nmnda cevheri arama dayesiyle
kn tn itil la la yet ehemmiyetli bir fenni uhruna sebep oldular.
230 O fenni cevheri nm olan kimya ismiyle tesmiye ettiler. Emel ile amel

ettiler, byk bir netce l oldu. Keke sm-i Am arayanlar da o adar

tableri onda bir adar fide etselerde lkal sm-i Am kdda resm
lnabilir kelime degilligini alasalar idi.
sm-i Am bir kelime ise, phe yo o kelime elbette urn-
235 Kermde bulunur. Bize urn- Kermi yalz yetleri, kelimeleri degili belki

hemme arfleri bile malumdur. Eger kelimeleri atarp bulunaa bir ey ise
sm-i Am, o vait cifr cedvelleri lzm degil urn- Kermi yetleri kfdir.
E evvel bize ism nedir bilmek lzm. sim bizim lisnmzda cr olur
avtdan

ibdet

olabilir

mi?

Velem

adamel-esmi

klleh

yet-i

240 kermesinde isimden murad nedir?

Ey s: Bde nruyla bizim cmmz nurlandr. Ey Murb! Kyle zr cihn

ii murdmza oldu.
Biz adehde yri yzn grdk, ey bizim arb leetinden aberi
yo adam! albi ilmle canl adam hibir vait lmez. lem cerdesinde bizim
245 devmz yazlmdr.

20

orarm ki: ymet gnnde ey ell nanyla bizim aram arabmz

bir derecede ola.
arfe: Ziyde: bz- ast: aleb
Ey yel: Eger dostlar balarndan uzar ise, zinhr mabba bizim
250 aberimizi syle.

Ey s! al, piyleyi ver! Gnleri ayusu bana opra at. (Yani dnya
amna iltifat etme)
Gm bedenli o servi grm adam ba servilerine ikini bamaz.
abr et, f, iddetlere kn tn, t ki maad nihyetine vl olasn.
255 Gl elemden gider. Ey alb hibleri Allah iin bize himmet edi. h! Gizli

sr f m olaa!
Efsne: Meel ya hikyet Efsn: Mekr ve le
Felegin on gnlk muabbeti meeldir, ledir. Yal dostlara frat ay ey
yr!
260 skenderi kzgsdr arab adehi. Ba Dr meliki avlinden saa aber

verir.
Ey isan sibi! Selmetlik krnesin, bir kn far dervii linden
aber al.
ki cihn raat u iki arfi tefsridir: Dostlara luf etmek, dmanlara
265 mdr etmek.

ki lemde insan raatna sebep olur eyleri beynda u iki szden daha
mfd bir sz bulunmaz.
Ya isimlik malsna bize yol vermediler. Eger sen begenmez ise ay
zgert.

21

270 O a gibi ki f aa mml-abi dedi, bizim iin ya bkire zlar o

bdan da atlralktr.
El aral vatinde irete mestlige al. u varl kimyas fari run eder.
Ba artar olma, ki elinde at ta balavz gibi olan dilber ayretinden seni
em gibi yaar.
275 Fris syler gzeller mr veriilerdir. Ey s, ableri pirlerine u bereti

ver.
u arba boyalm ray f z itiyriyle giymedi. Ey etegi pk ey
bizi maur ut.
Allah bendelerine ebde ol. nk Nhu sefnesinde opral vardr ki
280 tfan bir atreye hesb etmez.

k: Yy- nisbiyye ile opraa mensub adam demek olur.

Her kimi uyu yeri u bir avu opratr. De! Ne cet ki gklere arasn
binlar.
Beder: apuya Ber v beder: Var apuya: git
285 Var, gk nesinden . Ekmege rz olma. u ara kse bet mihman

atl eder.
Bedrd: Bn kesri dal sknu, rn ammyle Heft ulzemi beynna
gre, veda etmek, brama mansndadr. Luat-i ehnme beynna
gre, bn fetiyle olup, ba kelimesiyle istiml olunur ise, a al, esen ol
290 demek olur. Kn kelimesiyle istiml olunur iken ved, mfreat mansnda

gelir.
Ey benim Kenanl aym! Mr tat seni oldu. Vaitdir ki terk edesin
zindn.
Zlf banda, bilemem, nal sevd utarsn? Yine birini birine rmsn
295 misk issi aar ulumlar.

22

Rind: Rn kesriyle b ayd, arardan ormaz, ilekr, zeyrek adam.

Ey f, arab i, b ayd ol. Keyfii yerinde et. Lkin baalar gibi urn
tezvrlere uza etme! Ehl-i ilm iin, alanr ise, ne adar byk sz! urn-
Kermi, din ve slm hev yolunda istidm etme!
300 Eger o irz Trk bizim glmz ele alabilse, ara meine Semerandla

Buray ba ederim.
Ver ey s alan arb! Bulamazsn cennette Rknbad nehrini kenrn
gl get muallssn.
Bizim kim akmzdan yri cemli mstandir. Eynlik, is, me, srme gibi
305 eylere gzel yz ceti olabilir mi?

Murbden arbdan sz syle, dehri esrrndan laf urma.

Zr hibir dem kef etmemi ve edemez ikmetiyle vcdu srlarn.
Gnden art o sn sebebiyle Yusuf da var idi alamadm ki a Zleyy
ismet perdesinden arr imi.
310 Rz-u efzn: Nru gn nrundan ziyde, Yusuf cemli gibi cemli

aydna esr olan Zleya elbette bizim tatimize gre maurdur. Bize gre,
Zley iffetinde ismetinde b idi. O adar fevalde cemle, o derece
hir lib uvvete malbiyet aaf degil, iffetsizlik degil. tiyr elden giden
insan o areketi hevsna ittib degil belki rr mecbiyetidir. Bir
315 grvde tunlar ellerini a etmiler ise, Yusufu viline rr rette

rabet etmek Zley anda imetsizlik olmaz.

ada Zley anda fikrimiz udur. Ama riye gibi Zleyy grm,
mteaddid defalar o riye ile alvette alp, her ne isterse itidr var
Zley arafndan her defa tehditler ile teklf lnm Yusuf anda
320 fikrimize geline: urn- Kermde Yusufu beretine ismetine dellet eder

hibir yet yotur tadrinde bile biz Yusufu ad- ynetten elbette pk
almtr itidnda olur idik de, ibet ettik davsnda olur idik zr Yusuf

23

gibi al abr irdesi kmil bir insan al ehvetine alebe etmezse, Yusuf
gibi bir insan yanetten nect bulmazsa, o vait lem-i insniyette in degil
325 bir insan bulunmaz. nsniyet lemine itirm gzyle baar isek, o vait

lemde bir iki in degil demi grmek lzmdr. Beni Zley gibi riye
teklf etmiyor, bunula ben in degilligi, mamiyeti dav edemem, esbb
r, udret kmil iken, ictinb eder isem, o vait in degillik ben de
bulunur.
330 Yusufu ismetine beretine dellet eder bir yet bulunmaz ise de dedik.

Lkin urn- Kerm Yusufu beretine dellet eder yetleri Yusuf sresinde
bir degil, iki degil daha ziyde buluruz. u yet Allah ehdetiyle
Yusufu bereti bittir. u yette Zley ehdetiyle Yusufu bereti
imeti alenen sylenmitir urada hid Yusufu Azz-i Mr
335 uzrunda ehdetiyle, o ehdeti de arr srette yle Yusufu bereti

rza hem de iyesine malm olmutur.

u yette ummu ehdetiyle umm anda Yusufu bereti iln
olunmutur. Yusufu beretine dellet eder u adar eyler var iken,
yet-i kermesi tefsrinde yazlm szleri gren insan aberileri
340 tehevvrlerine taaccp eder.

u yet-i kerme ifdesine gre, Zleydan Yusuf anda Yusuftan

Zley anda hem dr olmu.
Zleyn hemi: Maadna hevsna vul yolunda Yusufa alebe etmeye
adldr.
345 Yusufu hemi nedir? Elbette Zley hemiyle bir neviden olma tiy. Zr

urn- Kerm bir madde ile tabir etmi Rabbi burhnn grmemi olsa idi,
hem edecek idi szn mans nedir? Yusufu bereti, iki hemi bir
neviden olma lzmu bizim naarmzda bit olur ise, diyebiliriz: Zley
alebe etmeye ad etmi, Yusuf mdfa etmeye. Lkin burhan grmemi
350 olsa idi.

24

iddetle unfla mdfaa eder idi. Lkin telauf lzmu enbiylara umma
al btn insanlara Allah burhniyle malmligine gre, Yusuf mdfaa
eder iken iddet ullanmam, belki yumualla mdfaa eder olmu. li
insan futan ictinb eder, lkin ictinb ederim davsiyle iddet gstermez.
355 iddet gstermek gnah daha abas degilmidir. Telauf yoluna slkla

Yusuftan si marf olmu, taafff yoluna slkla Yusuftan fu marf

olmu. Gzellik yani, Yusuftan ulm de fuu da arf etmek iin, byle
oldu: Yumualla Yusuf mdfaa etti. iddet ullanm olsa idi, ulm etmi
olur idi. Mdfaa etmemi olsa idi, Mevlsna ynet, udsna iyn etmi
360 olur idi.

Gman ederim: u tefsr-i luat arab evine daha mnsiptir.

Nebleri rzna erefine dounmama meydnnda daha ziyde edeplidir.
Beni skd, dm. Afv etsin seni Allah, gzel syledi ac cevp ekerli
dudalara yar.
365 Niat iit ey cn! Candan art dost utarlar saadetli yigitler art lemi

gtlerini.
u manda feylosof- slm Ebul-al aretleri demi:
Yani: Baa gelmi ufa hem byk beliyyeyi def etmeye gc yo ise
r ol da her bir ii yalz bir Allaha apr!
370 stire eder ise abr degil adamdan ii orma. Fide alaca ns

bahal degildir. Da adar altn mubiline olur ise de.

Naat: ynetten aradan pk olup, insan z ayrine ird eden i y
szdr.
azel syledi inci tildide dizdi, gel, gzel oku ey f! Seni nazm
375 zerine felek aar reyya yulduzlarn.

f aretleri z namlarn med yolunda bayta beyitler yazmtr.

irleri ekeri, belki yalz irleri degil ehl-i ilmi eker z szlerine

25

ymet

vermek

yolunda

iftir

arkiyle

az

degil,

kp

cmleleleri

sylemilerdir.
380 Riy boyaviyle, grn de tevu lkin alben terfi libsiyle sylenmi

szden bek defa gzeldir-insan marriyetine sebep degil iftir yoluyla

sylenmi a hem li sz.
Yalan riy perdesi arasnda durup, tevu retiyle sz sylemek bize det
olmutur, lkin tevu e bykleri ndr irna brgnp, e
385 byklg dava etmek iin gine.

O vait ki abb ile ourursun da, arp iersin, rda ut yel ler dostlar!
Gzel ul hem yumual ile ehl-i naar ayd edebilirsin. Zr zeyrek uu
bav hem uza ile utmazlar.
Bilmem ne sebepten dostlu issi bulunmaz seh boylu ara gzl ay yzl
390 mabblarda.

Bua ayr diyemezsin: Seni cemli de ayb odur ki muabbet hem vef
ts gzel yzde bulunmaz.
Nimeti kr, yrlar sobeti, bat inl a iin rda ut l hem
ar arblerini.
395 Gkte, acebmi, eger f sznden zhre namesi Mesi ra ettire.

Yani f ikmet szleri gkler sekinesinede ter etse aceb degil.

Gece mescitten meyne arafna geldi primiz, nedir, ey ebdeler bundan
o tedbrimiz. Biz mrdler yz abe arafna nal gtrelim, yzn
umr nesine utar iken primiz.
400 Al eger bilse idiki gl zlf- bavnda ne adar otur, iller dvne

olurlar idi bizim zincrimiz iin.

26

Ner: Nunu feti, y- macemeni sknu, ora noal cim-i fris

ile av, av, av meydn, ummen ar ayvn mansnda gelir. Burada
av mansndadr.
405 Gl uu cemiyyet avn uzana alm idi. Sen zlf at da bizim

elden avmz at.

Gzel yz bir yeti lufen bize kef etti. u sebeple luuftan gzellikten
baka bir ey bulunmaz bizim tefsrimizde.
a gle acab ter eder mi bir vait otlu hmz ile tnlerde uyumaz
410 kkregimiz issiligi.

Yel seni zlf zerine geldi de, cihn baa ara oldu. Yotur seni
zlf sevdsndan bundan ziyde fidemiz.
Tevfr: Maldan l olur fi, fide.
Bizim hmz ou gklerden uzar, ey f us! Cana efat et, alan
415 bizim olarmzdan.

u manda feylesof- slm Ebul-al aretleri demi.

alan malumu dusndan. Zr dus nurdan olan icblara iner, o
icblar yrtar.
i al nerede, arp olan ben nerede?
420 Gr yolu tefvt, nerededir t nereye?

Nedir nispeti rindligi ala hem o tavya?

Naat lama nerde? Rbb namesi nerede?
Glm dnd mabedden riy rasndan nerede
Nerede mular pri, nerede f arp.
425 Dostu yznden dmenleri gl ne bulur?

27

Snm er nerede, uya emi nerede.

fda arr hem abr vardr gman etme ey dost arar nedir,
abrl ayda. Uyu ayda?
Ba an, eger hemme lem bama l urur isede,
430 arma mmkn degildir seni muabbetii bamzdan

Her kim ki dese: Uza seferi var mdr?

De: Sefer uzunluu bamzdan mad.
Luf olur, eger rtmez ise farlerden yzn,
Gl mirdiyle grsn iin gzmz seni yz.
435 Hrt gibiyiz, dim a belsnda zrz.

Keke grmese idi al bizim gzmz seni yz.

aan olurdu Hrt seni iyegi uurunda esr.
Eger sylemese idi snden bir erre-Mrta.
Gl issi alt, e yetirsin ey per bada blbller mestler syleviler sir gz
440 iin.

eger seni cr ceflar hicr sebebiyle ey bt luf et, grsn fmz

yz.
Mabbum eger rindlik ve mestlik ederse, ey cnm saa mestverligi zhd
terk etmek lzm olur e evvel.
445 ayat vati, adl mevsimi, arp zaman, u be frat gnlerini anmet bil,

gh ol.
ARFl-B
Dedim ey gzeller suln ram et u arbe,

28

Dedi gl artnda yolu yoaltur miskin garp.

450 Dedim aa abr et bir az. Dedi: Beni maur ut.

Evde terbiyelenmi nzenn tat tutar m u adar arb amna.

Dvn- f Tercmesi
Padiahlar sencbnda uyumu nzenne ne am, eger tigenekten tatan
yaasa tegi yad arb.
455 Ey zlf zencrinde o adar in yeri var mabb! o olur acb o miskli

me-tsl yaa zerinde.

Grnr arb aksi seni ay gibi yz tsnde,
Eruvn yapra gibi a gl yz zerinde acb.
Dilber dedi: Ey f inlar mam- ayrettedir, aceb degil, eger oura
460 asta aml olup arb.

Bunu gibi zamanda aceb olur, eger apasalar meyneyi acele ile.
Meyne apsn balamlar, yine a ey aplar auv.
f am yeme, bat mabbu abet yznden alr nib.
Devleti a imdi att. ani uya gibi ade.
465 Bundan gzel frat nerede bulunur. Ver cm- arb

ne tevisiz: S-nkte syler darb verir yr

ayat vati. adeh devri, yal zamn.
Alyla izmet eder insan iin lzm eyleri burada cem etmitir: Teviten
bo ne, fidesi var yr, tende cnda var ne.
470 ab adlandrma gzelligi adl ziynetlemek iin, altn adei ezilmi lal

ile terkp o olur.

29

hid: mabb. Py- kevb: aya auv yani ra edvi. Mahbb hem
kylevi-el silkvi aya auv mestler ile.
S amzesi, meyperestler gz gibi uyu mesti.
475 alvet-tr, emin yerdir, ins enligidir. Her kim u sobeti bulur, yz apy

fet eder.
arbn lefeti aylinden abu ab meesi gl yapra iinde gllb
gzel alar.
O ay f incilerine mteri olunca, imdi eriir oldu her sat zhre
480 ulana rbb vz.

Yaz seni cemlii er etti her falda.

Cennet seni gzel vaflar ikr eder her bbda.
Sirik: Gzya. Dost berden: alebe etmek, ziyde olma.
isten: Yuma. Yresten: G yetmek.
485 Yam ki fn- Nudan ziyde idi, gl levinden seni muabbetii

silmeye gc olmad.
Bir mumele et, u n gl atn al.
Zr nl ile diger yz bi btne.
Drstlge al, nefsiden dosun uya.
490 Yalan sebebiyle yz ara oldu evvelgi ta.

apk: pk: Trk ile frisde mterek luat olup, tez yrr mansndadr.
azan vesine abu yazlp at abuv u mandadr.
Ey gl! Kesme tama dostu nihyeti yo lufundan a davs ettikten
o, abu ba oynat!

30

495 af: Sleyman mehur vezridir. yet-i kermesinde mekr odur. lim

hem ikmeti itasiyle arb- meel lnr.

af ilmiyle eger gl arar isek, derler ki:
oca, tem saltanat yoaltt, yine aramad.
ncinme f, dilberlerden vef md etme.
500 B ne gnh olur, eger u aa smezse.

Ben ki ba indirmezdim iki cihne,

Boynum an minneti yg astnda.
Mecnnu zamn geti, nbet bizimdir.
Her kime be gn an nbetidir.
505 Ben hem gl fed olmu isek, ne oldu.

Maad an selmetligidir.
hir frligine bama. f gl an muabbeti aznesidir.
Seni yz glme geldi, murdm bulsam gerek. nk ya all ya
fl esesinde olur.
510 Geri atl azllar pdiahlardr, lkin zamn Sleymn odur ki tem

anladr.
Yz kemli hneri gzeldir, etegi pktir. phesiz iki cihan pklerini
himmeti anladr.
Dostu cenbndan efat md ederim! Cinyet ettim, mdim an
515 afvnadr.

Bilirim ki geer benim gnhmdan. nk o geri peri rettir, lkin ferite

fatldr.

31

O adar aladm ki her geen gn yamz aar grd de dedi: Bu ne

rmatr.
520 Gy: Kf- frisiye op mansndadr.

Ky: Kf- arabiye ile: byk yol, yol ba, maalle manlarnda gelir. op
gibi balar, ki seni maalle banda oynatt, hi kim bilmedi ne toptur ve
bu ne maalledir.
Bramasam gerek yari dudaklarn arb adelerini, zhidler! Beni
525 mar gr ki mehebim budur.

O adam ki glme gz astndan o urur- f cn a an duda

astndan bir glmesindedir.
Kilk: Arab kf kesri lm skniyle: ii bo her ama, hem de yazvda
istiml lnr aleme la olunur.
530 Z: ara, burada ara mansndadr.

b- ayat an belat- burnundan amar. Benim ara alemim, Allah

ismiyle asem ne adar l mereptir.
alep etme ati, ahdi, al ben mestten. ade ekmek ile mehr oldum
elest gnnde.
535 Ben o saat ki ahret aldm a emesinden drt tekbr ettim bir yolu

hemme var zrne. yet-i kermesine u beyti bir adar mnsebeti

yo mu?
arp ver! Tasa a vereyim aderi srrndan. Kimi yzne oldum
da, kimi issiyle mest aldm.
540 ader meselesi beeri alyla all lnamam mkil bir meseledir. Her bir

insan-akm, mteddeyyin, abi riyz, mnkir-arr rette aderi itid

eder. Zr her insan aderi ayyete dellet eder eyleri z vicdnnda z
aytnda bulur, grr. Allh ilmi hemme cziyyt hemme klliyt

32

muddir der isek, elbette aderi bir adar abl ederiz. Zr bolaa eylerin
545 biri Allah ilminden ric alsa, o vait ilimde keml olmaz.

Lkin ilmi sebati lf imtin insanlardan itiyr nal selb etmiyor?

Meselesi ktb kelmiyede cevb grnmemi bir mesele olup almtr.
Benim gmnma ader-vcdu aksidir. ader ile vcdu arfiyyen
tammen tebu vcuddan itiyr selb etmiyor. Vcd- vda nal ise
550 aderde yle mnakis olur. Ehl-i taavvuf lisnnda srader nmyla ketm

lnr aat-i mevcdu alm hve aleyhi ezelde malmiyetidir. lem-i

vcdda bir niam bir tertp var, u areket-i ummiyeden de ayet byk bir
maad var der isek elbette mesele aderi abl etmek lzm gelir.
idesi lemde bir nim bir maad yoluuna bin lnm bir fikir
555 mehebidir.

ader meselesi insanlara yamur gibi yavar bellar taff yolunda

yet byk ehemmiyeti izdir. aderi sebatine man eden adam hibir
vait ayattan md zmez, bellar nuzl satlerinde abrszl gstermez,
ne adar ar meaatlere tedf eder ise de erligi yoaltmaz, meydn-
560 murebeden tebed amaz. Cebnlik oral gibi e byk astelikleri

e meir devlar adere mn etmektir.

Kemer: ua, bel, ykseklik. Yud byk da eteginde bir kk da.
Kemer kh: Da ua yud da beli.
Tercmesi: Da beli arnca belinden kemdir burada. midsizlenme ramet
565 apsndan ey arp bendesi. Yani ramet aps nnde hemme berberdir.

Yud mansna muvfaatla ramet apsnda ler vellerden daha

ziyde itibrldrlar.
hire apunuv zhid bizim limizden aberdr degildir. Ne sylese de
bizim ata-girye grmeziz.
570 aati alep yolunda libi ne ne gelsede ayrdir. Doru yolda ey

gl gmrh bulunmaz.

33

Nal oyun yz gsterir iken, bir bidde srecek oldum. B-aydlar aran
meydnnda hlara ceveln eder orun yotur.
Nedir u byk, sde o bezekli tem? u muammdan hibir lim
575 cihanda aberdr degildir.

Fil-aa lem-i vcdu teflndan esrrndan tammyle degil belki bir

adar, itidd lnr adar insniyet hemen nap az edememi.
una aceb istindr Y Rab, hem u nal dir-i kimdir? u adar
yarn yaralar var iken, h etmeye ll yotur.
580 ayt- insniye ile aderi nispetinden iye gibidir.

Bizim ib-i dvn esb bilmiyor gibi. u torada Allah inden bir almet
yotur.
Kim isterse syle gelsin, her ne isterse syle orsun. Resm, bevvp, apuv
bu derghta yotur.
585 Her ne var ise, bizim yemsiz revisiz boyumuzdandr. Yosa seni lati hi

kimi boyuna a degildir.

te srr- ader udur! Her ey z lince hir olmutur. ader arafndan
hibir tay yotur, Allah cudunda bal yo, uur alv arafndadr.
Meyne apsna gitmek bir tsl adamlar lidir. Riyllar iin arap
590 satuvlar maallesine yol yotur. arbt prini bendesiyim, zr lufu

dimdir. Yosa, ey ya zhidi lufu gh vardr, gh yotur.

f eger trde ourmasa, himmet byklgndendir. arap ortularn artar
mal ve manp aydnda degildir.
Himmetli adam maldan rtbelerden gelmi itibarlara marur olmaz, lib
595 yle eylere tamam iltifatsz olur.

Gl verdim aa bereti iin, lkin hemen utanmataym u z glmden

ki dosta nir ettim.

34

Gn seyrinde ay devrinde ne itiyr var?! Dnmekteler Allah fermn

mutesnca.
600 ogeldi ey mtalar resl, ver dost aberini! T edeyim canm

rabetle dostu nmna fed.

Zlf uzatr. Mei uza dnesidir, ben bir dne alaym mdiyle dostu
uzagna ttm.
Ba esriklikten aldrmaz ymet gnne adar her kim ki ezelde benim gibi
605 bir yutum dostu cmndan iti.

emme: erre
Ben sylemem bir erre z evim erinden. nk ba ars olur bundan
art tacz gstermek.
Benim meylim vil arafna, an meyli fir arafna. z murdm terk ettim,
610 t dostu murd l ola.

Dest dden: El vermek yani sanl ile l olma.

Eger el verse ekeyim gze ttiy gibi-o yolu opran ki dostu ayayla
merref oldu.
Ey f an derdinde yan. Devsz tzel! nk dostu ararsz derdine
615 dev yotur.

Dermn: Alda derdmndr. Yani dert aldrv.

Geri dost bir nerseye bizi almaz, leme atmazz dost bandan bir a.
Gel, emel nesini temeli at aftir, gtr arb, mr temeli de yel
zerinedir.
620 Bendeyim o demi himmetine ki yal gk astnda taayyd tsn abul

eder her bir eyden zdedir.

35

u beyit ne adar byk szdr! ymeti tadr olunmaz bir gevherdir. Filaa, insan insniyeti-azadltadr. Lkin nal azadl? Neden azadl?
uu naarnda kmil azad olan insanlar acab her bir ayddan her bir
625 tsten azad olabilirler mi?

u gn medeniyet leminde yobar detler rsmlar medeniyet naarnda

e bykleri de esr etmemi mi?
Yer yznde al vehm sulasndan, irdesi ehvet aydndan, uvvesi
aap ahrndan nect bulmu insanlar ne adar bulunur?
630 Bir ir-i Arab demi:

Ne deyim ua, meynede gece mest ve arp iken, lem-i ayb feritesi
baa ne mjdeler verdi.
Ey byk naar, sidre mekn ahbz! Seni mekn u muanneti kp
buma degildir.
635 Kengere: Arab kaf ammesiyle nunu sknuyla Fris kaf da

ammesiyle her bir yksek eylere denir. Hem de ne ya ala duvarnda

ziynet iin yaalm nt ki Arabde erefe denir.
Dmge: dmgh: uzal yer.
Saa ar cnibinden avaz ururlar: Bilmezim ki saa u uzalta ne oldu!
640 lem-i uds sekenesi lisn- alle her bir insana derler: Sen lem-i

udsten iken acab niin tabiate taallk edip aflette ald, rhu cihetiyle
udsiyetii unuttu?
Bir naat edeyim saa, bekle, hem amele getir. nk u sz arat
eyinden benim ydmdadr.
645 steme drstlg temeli aif dnyadan. Zr u art milyon kiyevden

alm duldur.

36

Cihn amlarn yeme, naatimi yaddan arma. u ikmet bir yoludan

trmdadr.
nsan z sadetin dnyada ne adar ictihad eder ise de, dnya
650 keliklerine marr olmama, darllar iin am yememek abrszlanmama

lzmdr. nsanlara say fardr. Bundan o dnya raatna da darlna da

bir derecede olur ise, ite sad odur.
Verilmie r ol. Yzden tyn e! Benimle saa itiyr aps
almamtr.
655 Gl glmesinde ahde vef nin yotur. Nle et, ey glsz blbl!

Feryd yeridir.
ased niin edersin fa, ey nam if! Fikri mabllg sz laifligi
Allah hibesidir.
O adam ki mam yalz Kabe idi, seni lebi evinden, grdm meyne
660 apsnda imet eder olmutur.

Gl gitmi f, ey azz canm, seni amla ittid vardr ki eskiden

gelmitir.
Gl kkrekte, arap elde, maa gle. Dnya ahlar byle gnde baa
bendelerdir.
665 Bizim mehebimizde bde elaldir. Lkin ey gl gibi serv seni yzsz

aramdr.
Ey f ourma arapsz maasz bir daa. Gl ysemin yd-i rze
gnleridir.
Ey nazl bala, sen nal mehep uttu? Saa bizim anmz ana stnden
670 elallrek olmu.

Ne vait zamandan am ts gresin arap iste. Tecrbe ettik fidesi

muarrerdir.

37

Mular pri eiginden ba niin artaym: devlet o evdedir. Al u

apdadr.
675 Bizim yolda yalz gl rl alrlar. od-frlu bazar o yoldan

baadr.
Bir adr, ziyde degildir a am lkin u aceptir: Her adamdan ne
adar iitir isem de mkerrer olmayor!
a birdir, lkin her defada yei bir ieyi ifde eder. mam adb
680 aretleri mehur adabiye dibesinde demi: Yani uran sznda

mell yo e gzel celstir. Ne adar tekrar lnr ise, o adar cemli ziyde
olur,
Ehl-i taavvuf byklerinden Muiddin ibni Arab aretleri Ftat-
Mekkiyyede nal etmi: urn iki defa tilvet edip de hemen bir many
685 alar adam urn tilvet etmemi gibi olur. Her defada yei bir man

alamak a tilveti enidir. Bua gre bizim e byk mectehidler

dim uran tilvet eder olmular. Ulmu fhiyyede tevess ve
temekknleri de aled-devm urn tilvetten n olmutur. O dakadan ki
urn n mansiyle tilvet azayd lem-i islmiyette ulm inia yz
690 tuttu. bet tilvet nya mar olup ald. Ulem ismindegi evt-

kirm urn- Kerme inllar o adar afleti ki e dnlar da yt-

urniyeyi tertb zb delll urn gibi kitaplardan arar olur le geldiler.
Biz fairlik nli yz ularn dkmyoruz. Pdih syle. Gnlk tadr
lnmtr.
695 Ey f, ne aceb eker buadr seni alemi.

Baldan ekerden mabulleri yemileri vardr.

Git z iie ey viz, bu ne feryttr?
Yolda benim glm dt, seni ne dt?
Ey gl nle etme dilsizliginden ulmnden yri.

38

700 Zr yr saa bunu nap etmitir, bunu vermitir..

Maada eritirmeyince beni an lebi, am gibi,

Hemme limi naati benim ulamda yel gibidir.
Yani: aati alep yolunda hibir adama tald etmem. Evvel sylenmi
fikirleri her biri benim almdan yel gibi geer gider. Ben daha byk
705 aatleri aramak da devam ederim.

Git, ekiyetleri syleme, krme, ey f! u ekiyetlerden of toflardan baa

bek kb malumdur.
Tedvn lnm ilimlere, resmiyet kesp etmi meheplere davet yolunda
erbaplar tarafndan sylenir szlere muabele ariyle u beyit in
710 olunmutur.

Eskide sylenmi szleri ymet-i triiyyeleri byktr. Lkin al- insan

ar etmek anda hibir uvvetleri yotur. Allah arafna areket eder
insan hibir ey abs edemez. Nihyeti yo feda seyr eder ecrm-
semviyeleri eker madd bir medrda devr eder. Lkin al- insan a715 areketi madud degildir. Zr al mntehs Allahdr. Allah mahdd

degildir. Allah kemline de nihyet yotur. Al cismniyete bir fal da u

cihettendir.
Allaha iman e byk fidesi de udur: Yani vcudda kemli
nihyetsiziligine mn etmektir.
720 nsan her bir kemle sevk edecek nur- iman-sedne, ibar, ruhban,

mey siysetleriyle mi, yud baa bir sebeple mi-insan her bir
kemlden men eder bir aralk gibi oldu.
Ebul-al-el-Mar, oca f irz aretleri gibi rriyet enarlar u
durunlu dolutan al- insan urtarma iin zlerini talim-i liyelerini
725 devamlarnda yazdlar. Lkin biri kfr syler znd, biri azel our dervi

dediler de bizim mtekellimler alebe ettiler. Baladlar zlerini ev

39

eyleriyle medris-i slmiyeyi belki umm- lem-i slmiyeti arap etmeye!

Ettiler de, maudlarna eriip, yollarna gittiler. Biz ald
Srb: suva, o mansndadr. Lkin burada abdr mansnda olup: tze
730 arvetli, laf mans murattr.

ana uam gzel lal: Benim yrimi lebidir. An grmek iin can vermek
benim iimdir.
O adam ki azel slbunda f nktelerini grendi: atl szl ndire
syler benim yrimdir.
735 Bt: By- ebced ammeyle tay- uret sniyle atan ya aatan ya

madenden yaalm timallere la olunur. Arabde anem ya veen denir

alda byle idi. ora bt her o ret mabblara la olunur oldu.
Tercmesi: o zamanlardr, btleri sevds benim dinim oldu. u ii
am-benim glm adldr.
740 Seni cemlii grmek iin can grr gz lzmdr. u-nal benim cihan

grr gzm mertebesi olabilsin,

Yani aii ba gz gremez, al gz grr.
Pervn: Burc- evri ba tarafnda, menzil-i amerden maadd, bir yere
oplanm ufa yulduzlardr. Arabde reyy denir.
745 Benim yrim ol, nk gg hem zamn ziyneti-seni ay yzden hem

benim reyy yulduzu gibi gz yamdadr.

Seni a baa sz sylemeyi grettikten beri baa tasn etmek al
lisnnda vird olmutur.
Mescid meyneden ara sizi viliizdir. Bua baa aylim yo. Allah
750 benim hidimdir.

Baa seni ged olma salanattan otur. Seni cevri cef orluu baa
izzettir mertebedir.

40

Gnah eger i bizim itiyrla degil idi, ey f lkin sen edep yoluna al da
de: gnah benimdir.
755 nsan insanla mumele ederse, mumele gzelligi byle olur. Saa taadd

eden demi afv edip zm cinyet ettim demek ader taamml gstermek
elbette byk bir falettir.
nsan ile mumelede edep u ise, Allah ile daha ziyde teeddp lzm olur.
Hidayet all gibi eyleri her biri ddan ise de,
760 demek edep itisdr. demek byk edepsizliktir.

Getir arb, Allah derghnda ne ap, ne sulan, ne all, ne esrik,

hemme berberdir.
u iki apl saraydan gitmek arr ise maieti rev byk olsa ne, ala
olsa ne.
765 Server mam meaatsiz myesser olmaz. Drst elest ahdini bel

hkmyle balamlar.
Varlara yolara incitme albii, amsz ol. Yolutur beti her kemli.
Beni seni bava zaman r etti ama, lkin ne fide yip uunu seni
rda balad.
770 Sen z baa bir ayat idi, ey zamn- vil!

Gr indi ay: Gl seni vefa md balam idi.

Seni ulm penesinden, dedim, ehirden gidecegim. Gld de dedi:
f, git! Aya kim balam!
u zamnede ayptan pak ref: at arap adeiyle azel mecmuasdr.
775 Yalz ben degilim ilmsizlikten cihnda mell olan, ulem melleti de ilmsiz

ilimdendir.

41

Glm byk md seni yz viline utmu idi. Lkin ecel mr

yolunda her emeli rehzenidir.
ut ay yz mabbu salarn urft ouma: gy sad ve nuhz Zhre ile
780 Zali terindendir.

lemde kevkibi terlerini itid-Yunan dininden alm bir itiattr.

Cennet arab ise de, tg, nk dostsuz her le erbet ki, verirsin ayn-
ap olur.
Uyav ol ey gz, zr emn olamazsn u dim seylden ki u uyu menzilinde
785 vardr.

Maa kre geer seni yandan, lkin ayr hemen grr u sebepten
nip balamtr.
Dimam pumanda naat yeri arama. u cre doludur oyun
adsndan.
790 Seni yolu ne aceb yoldur, ki yet byklkten gk derylar an serb

gibidir.
Gl meclisinde seni yzden yz em yand. Faa acebudur ki seni
yzde yz nev icb vardr.
f , b-ayd, a gz ise, ne oldu? Begk aceb slp, yegtilik
795 zamnna litir.

imdiki gl elinde af arap adei vardr, yz bi til ile blbl an

evfndadr.
Er defterini al da, ar arafna git! Medresede kef-i keftan ba
etmek vati degildir.
800 Ayrl altan. Andan ibret al gr: Uzlet edenleri hreti aftan afa

adardr.

42

Medrese fahi kee mest idi, hem fetv verdi ki: arap aramdr, lkin vaf-
maldan gzelrektir.
Yalz tenbellik iingine vaf mallarndan nap alr insanlar anda, yud
805 vaftan ara ber-c etmeyen adamlar usunda sylenmi szdr.

Kemlde aypta senin km yotur. Tik dur! Bizim smiz ne lm ise

gzel lmtr.
Mddeler sz ile ehl-i amel ayli: altun tigvi ile abaa uruv hiyesi
gibidir.
810 Yani: sziler ile iiler ymeti arasnda tefvt byktr.

u ey f. u zl altn gibi nkteleri ala. ehri lb arraftr.

lb: gzel ii bozu preler ouv.
arraf: Preler altrv, y ise altn gm ilerini ilevi. Maad: Dnyada
bozu preler olduu gibi, hiren insan lkin fil-aa ayvan gibi
815 adamlarda vardr.

Dehri arasa bide bir adam bulamazsn!

Adama grnr arlar adam m anrsn?
Luufla arsa, luuflar ziydedir
ahr ile srse, glmz aftr.
820 Mektupla seni vaf etmek-imkn uddunda degildir.

nk seni sn evf uddundan tr.

Mabbu yz muafndan bir yet ou!
Zr o muaf kef kef maamlarn beyndr.
Senin ki cennet nimeti amdr, naride yotur,

43

825 O sebepten mil itiyr ederim: can arftadr.

bn-i Sin Risle-i Mirciyede demi: Revan la olunur ise, murd-

nefs nta-i insniyedir; can la olunur ise, murd ru- ayvaniyedir.
Nefs-i nta, rh- ayvniye gibi fn olmayp, bet lem-i alya rc
mnsebetiyle, revn la lnmtr.
830 ir demi: f u beyitinde nefs-i nta arftadr demek yet-

i kermesine iret olabilir.

lem-i issiytta nefs-i mcerredi nari yotur. sda cennet
am olan marifettir. Nefsi mcerred hemme eyy smlariyle bilir. Nefs-i
insan lem-i vcudda var hemme eyleri bilmek iin al olunmutur.
835

Revn- arftadr demek ikini cihetten de olabilir. nsan f te ayr

zerine de, er zerine de mefr degildir. Belki insan yalz bir biliyet, bir
istidad merkezinde al olunmutur. u merkezi ayr ile erre nisbetiarf cennet ile cehenneme nisbeti gibidir.
Revn-ayrta naar edip selmeti orada grrde ama eder. Gz urre

840 arf olunur ise diyerek ictinb eder.

O dmen ki iirinde f manna ama eder

Hmy uu olma tamanda olan arlua gibidir.
alveti itiyr etmi adama tem cet degildir.
Dost maallesi var iken, ar cet degildir.
845 Ey cn! d anda var ceti an,

ir berdim sual et ki bizim cetimiz nedir?

cet ipleriyiz, lkin sual tili yo
Kerm urunda temennya cet de yotur.
Dostu nrn albi cihn gsterir.

44

850 Orada itiyc ihr etmeye cet yotur.

O gitti ki: kemeiden minnet yg egerdim

Gevher el vermi iken deryya cet ne.
Ey far yri ru verir duda cetii bilir iken sorma cet degildir.
Ba aras ev verir, yrleri obeti otur. Gl vati o olsun. Gl
855 sebebiyle arb ienleri vati otur.

Yotur lemde gl oluu! Var ise b aydl vesi hem mestverleri keyf
afs otur.
Ayyr hem ayy: Her yolda areket eder, dnyada amsz maet eder
adamdr.
860 Ey f cihn terk etmek selmetlik yoludur. Gmn etme ki baylar alleri

otur.
Dnyada farlik pre yolu ile degil, itiyc olu iledir. Milyonlar
ola durup da ihtiyc kplkten doymam insanlar yet otur. Cihna mlik
olup da ihtiyc tkenmemi insan fardir. Zr n nefistedir. Her gn
865 knlg bulunup durur insan andir. Marifet atma yri anda geri

edepsizliktir, Lisn- sktta, lkin az arabden doludur. (ilimle doludur.)

Felek niin dnlar terbiye eder? Deme! Zr felegi murad vericiligine
bahne sebepsizliktir.
Dnyada emleri ayrete bram bir ey var idi: niin dnya mallar dnya
870 izzeti dn adamlara nab olup, ehl-i fal ekeriy maldan da izzetten

marm olur?
u muammya herkes z fikrine cevap verir idi:
Balar: demiler. Yani insan eks fal nimetten esab
lnp,

eks

fal

yo

insanlara

smette

adleti

itibr

etmek

875 mlaaasyla, mal verilmitir. Mal yalz kemli var insanlara verilmi olsa

45

idi, o vait kemli yo insanlar maldan da kemlden de marm alp smeti ilhiyede adletsizlik yz gstermi olur idi. Bu-bir cevap.
Digerler: Keml ile mal adem-i ictimlar-gy lem-i insniyette nim
besn dediler. Mal da keml de dim bir yerde oplansa idi, o vait
880 insanlar biri digerine muhtc olmaz idi de heyet-i ictimiyyede inill

peyd olur idi. Zr insanlar bir araya oplam ey-yalz bir itiycdr. Bizim
f aate arb hezl tariyle muammya gzel bir cevap vermitir: Eger
dnya malna dnya izzetine erimek iin sebep lzm olsa idi, ellerinde
hibir sebepleri yo sefele dnya malna da izzetine de nil olmazlar idi.
885 Lkin sefele hem mal hem izzet ibidir. Bua gre dnyada mlik-i izzeti

sebebi-sebebsizliktir.
irleri biri dnyya ib edip gy niin chilleri terbiye edip,
fllar marm edersin demi. Dnya ire cevap da demi imi.
Yani: Ndnlar z balalarm, ama falet erbb gndeim balalardr. Evvel
890 zamanlarda, cevaplar u yolda idi, muammda o vait muamm idi. Zr

eski arlarda istibdd devrinde rtbeler mallar isti ariyle degil, belki
istif ariyle nab olur idi. stif ariyle maada nil olma alib
dnyelik aiflik enidir.
Ama o arlarda, yani ayat- ictimiyyede insanlar esretten
895 nectlar asrnda, insanlar z uularn istif ariyle degil belki isti

ariyle alr oldular. Bayl bal-ulm, ani, siyset ellerinde maur

ald. Fal kemli var millet-btn riyseti z eline oplad. Siys meden
rtbeler, altn-gm azneleri-hemmesi anie marife bendelik eder
oldu. ide-i semviye abiyyesi ayat- insan her bir derecesinde z
900 kmn icr etti.

Arap irlerini biri: demitir.

Yani gsteriiz baa bir milleti, maadlarna ilimsiz yud ecatsiz nil
olmu olsun.

46

u iri fikri-zlerini gnahlarn y zamana y feleke isnd eder

905 insanlar ikyetlerinden elbette daha gzeldir.

Gzel sat el verse, anmet ay. i beti nedir hi kim bilmez.

mr bir l ile balanmtr, al opla! z am ye! Zamn amnda
ne ii var?
b- ayatla cenneti aati-u kenryla atl arap degil de, nedir.
910 li ile fs her ikisi bir bleden iseler, biz gl kimi revine vereyik?

ayrls nedir?
nsan al fs mn kfr gibi her bir li, belki alel-umm lem-i
vcdda var her bir ey yalz bir Allah eeridir.
lem-i vcd-Allah isimlerine mahardr, mmknt-esm-y ilhiye
915 mahardr sznden muradda udur. Ehl-i taavvufu u sz bizim

fehmlerimizden bir adar bad gibi ise de, aati, e arb bir sz olma
itimli vardr. Muamm-y vcdu hall etmek meselesi-eski ikmeti de yei
ikmeti de ciz bram bir meseledir.
akmleri bykleri u mesele ciz etmitir, ama diger insanlar yalz
920 o mesele degil, o meseleyi beynda istiml lnr abirt ciz etmitir:

Mmknt-esm-y ilhiye muhiridir sznde isimden mahriyetten

murad nedir? Bize malum degil, mevcd-mevcdu aksidir sznde
inikastan murad nedir? Vadet-i vcud ile il insanlar vcuddan, birlikten
ne irde etmiler? Bize o adar malm olmamtr. Felsefede marf
925 panteizm fikriyle tevid-i vcd itid arasnda far var m yok mu? Bize

tamamyla tebeyyn etmemitir.

Perde artnda olan esrr felek ne bilir? u! Ey mdde perde aibiyle
niz nedir?
Bende sehvine atsna itibr yo ise, afru afv hem rametine man
930 nedir?

47

Zhid arb- keveri, f piyleyi istedi. Aceb ortada Allah murd

nedir?
Yuar olmu felek-an szer bir elektir. Ufa Kisr bayla Pervzi tcdr.
aat alenderleri yarm arpaya almazlar hnersiz adam abasn.
935 nsan cemli gz, a, yz, me degildir. Mabblu iinde gcnde bi

nkte vardr.
Seni apa yetiebilir-ardr, drst ululu ggne ma zametle olur.
Kerime: Kf st rn ast, eni sknuyla: a ya gz ile ire etmek.
Seer vati dmde grdm: Mabbum baa gzyle ire etti! Tasn,
940 bek kp t uyavltan gzeldir.

Gln nle ile incitme, atem et ey f. Zr meglk nect kimseyi

incitmemektedir.
Rindleri ayplama ey pk-i tabat zhid! Baalar gnahlarn saa
yazmazlar.
945 Ben eger gzel isem oal isem, sen git, z lii bil. Her adam ne ekse an

orur.
mdsiz etme beni Allah ramet-i ezelsinden. Sen perde artnda ne bilirsin:
kim gzel? Kim ab? Kenet: Kf ammyle nunu astyla, eni tn
sknuyla: Mabed alib Yehud mabedine olur.
950

Btn adam yri alep eder, al ne esrik ne. Hemme yer a

nesidir, mescid ne? Kenise ne? Hemme insanlar Allah aleb ederler.
yer yz tammyla a- ilh nesidir. albinde muabbet-i ilhiyye yo
insan bulunmaz. byle vsi bir naar-urn- Kermi mteaddid
yetlerinde tar lnm ise de,-ehl-i taavvufu ke gllerinden maada

955 bir orunda arar edememi! Firdevs ba gzeldir. Lkin zinhar sen anmet

ay aa klegesiyle u kenrn.

48

Yani: Gz al var adam anda ceml-i abatten de gzel ey

bulunmaz. nsan, orman ba arasnda, yal ot ile u kenarnda, ya yet
ceml ya byk il obetinde ary fey gkleri, grr gz, alar al
960 ile tem eder ise, insan iin bundan da byk leet taavvur etmek

beyhdedir.
eriat- slmiye bunun insanlar melhden nehy etmi. nsan alna
bir fide vcduna byk bir hhat vermeyen ufa leviyyt insan mrn
ymetine izzetine nisbetle mnsib degildir.
965 Amele dayanma. Zr bilemiyorsun o ezel gnnde alem-i udret seni

ata ne yazd.
Ey f, eger ecel satinde bir cam elie alabilse, bir yolu arbt
maallesinden seni eletrler cennete.
imdi ki eser badan cennet nesmi, ben adl verir arb, ri abat
970 mabb ile ne sadetteyim. Far niin salanat dav etmesin u gn ki:

adr-bulu klegesidir, meclisi u kenardr.

Yani: n insan abat tarafndan ymetsiz bel olunmu nimet
aznelerinden istifde edebilen insandr. nsanlar un tem yerleri,
fide cihetiyle, abat adar olamaz.
975 Erdi behit: Elifi amm, rn sknu, dal astyla: Cennete oa

mansnda olup, bahar ikinci ayna, hem de her ay nc gnne la

lnr. Yaz ikinci ay, havas, glleri nebtlaryla cennete mbeheti
cihetinden rd behit tesmiye olunmutur.
Hiten: Hn ast eni sknuyla brama mansndadr.
980 Tercmesi: B- cenneti ikyet eder. il degildir veresiyi san alp, nadi

elden veren. Yani badel-mevt olaca cennetlere gz utup, lem-i vcudda

u gn var cennetlerden ir eden insan b-himmet adamdr. Gelecek gn
cenneti insanlar u gnk cennetten men etmek iin degil.

49

Al- insan teraiytna yalan zhd byk sekte vermitir. stibl

985 cennetine nil olma u gnk ayyibttan marmiyetle degil. Kurn-

Kerm sre-i Arfta demi:

De: Allah bendelerin arm ziynetlerini, rztan ayyibt kim aram
etti? De: O mn edenleredir ayt- dnyda, als olaca iken ymet
gnnde als olaca mans nedir? Bizim mfessirler al olaca
990 mminlere, yani kfirler marm alaca mansna aml etmiler. u

man bir a cihetten muvaf degildir. Zr ul ile iti arasnda

byk bir far bulunma tiy. ymet gnnde olaca iti u gng
kmden alligi terkb-i arb itisyla o adar mnsip degildir. Belki
ulsu mans mueze mesliyet gibi eyden zd olmatr. Yani Allah
995 ziyneti tayyibtyla temettu-ymet gnnde mueze gibi eylere sebep

olmaz. abati ayyibtyla fidelenv-insanlara nad byk fidedir,

beti de arardan pktir.
ert-i semviyyeleri hi biri insan ziynet-i ayyibt gibi fevid-i
abiyyeden men etmemi. Bir am dervi alenderleri ibtidyla,
1000 ziynetten ayyibttan ir meslek yer yzne aralm ise de, urn-

Kermi ehdetiyle Allah hibir ayyibt hibir vait aram etmemi. urn-
Kerm demi. Yani Allah yalz fevii arm etmi, ayyibt degil.
Dmenden vef arama. Zr nur vermez eger mabed emini kenise
randan yasa.
1005

abatten ayyibttan ir etmeye seni davet eden dmenden yani

Allah anat olan abat dmeninden sen bir ayr md etme. Kenise nru
yani rniler talmi al emine bir yatl veremez.
Sen her alde Allah eer-i udreti azin ikmeti olan abatle al, al
iin lzm olaca yatl, azy elbette abatten ara.

1010

arap ile albii mamr et. Zr u arb cihn bizim opramzdan

kerpi yaama sevdsndadr, yani ilmle al rhuu terbiye et. Zr u
beden, devr-i dim kmyle, bir gn kerpi olur.

50

nsan bes tenle degil ruladr.

Ben mesti kitb aralyla melmet etme. Bilen var m: Bana tadr ne
1015 yazm?

Aya alama f cenzesinden, gnha batm ise de, cennete

gidecektir.
Git ey zhid, beni cennete davet etme. d ezelde beni cennet ehlinden
etmedi.
1020 Vcd armanndan bir arpa alamaz o adam ki fen maallesinde a

yolunda bir dne ekmedi. Yani u dnyada madu yolunda say ve

mcahede etmeyen insan gelecegi iin bir dne r etmemi olur.
Sen tesbi seccde zhd vera yoluyla. Ben meyne, nus btne kenise
ileyim.
1025 Men etme beni meyden ey pk uf. Hakm ezelde bizim balmz mey ile

yourdu.
fler lisnnda meyden ilim ve marifet murd olur.
albi ilimden bo uf cennetli olmaz. nk benim gibi ray meyneye
arap iin rehin omamtr.
1030 Cennet aytndan ur lebinden leet almaz o adam ki z mabbu etegini

elinden brat.
Yani u dnyda zhd davsyla ilimden ayyibt- ayattan marm alm
adam cennet hem riler leetine nil olmaz.
Ey f eger luf-u saa inyet gstere, cehennem amndan fri,
1035 cennetten emn ol. Eger Allah lufu yz gsterse, insan phe yo her

murdna nil olur.

Lkin Allah lufu nedir? Dnyada eltf- ilhiyeye kim mahar olur?

51

Her kim ki cihna geldi, arpl nan uttu. arbatta ormaz il

nerededir?
1040 O adamdr beret ehli ki ireti bile. Nkteler vardr kp! Ama marm-

esrr nerede?
arap, murip, gl cmlesi ardr. Lkin yarsz keyf olmaz! Yr nerede?
Ey f cihn banda azn yelinden incinme!
Mal fikret! arsz gl olur mu!
1045 Seni yze nispet ettiklerinden uyalup a gl ab eliyle azna opra att.

imdi arap uvyla ramz yayarz. Lkin ezelde verilmi nabi

zmzden alma mmkn degildir.
ve lkin b-emr sebepte olmatr. ki lem tsi yo idi, inl na
var idi. Zamana muabbet binasn u zamanda degil att.
1050 Meyne maallesine yol bilen her bir slik, baa apu ama fidesiz

ayl bildi.
Meyne apsna yol bulan her bir adam, arap adei berekesiyle
anh hemme srlarn bildi.
Dvneler atinden baay bizden isteme. Bizim mehebi eyi illigi
1055 gnah and.

Her o adam ki iki lemi srrn adehi attndan oudu, Cem adei
srlarn yolu oprandan bildi.
rif yarn srr arap nurundan bildi. Her adam gevherini u lalden
bilirsin.
1060 Gl-i mecma seni aderini anca blbl bilir. Kd oumu insanlar her

biri mani bilmez.

52

Bal alarn gz berekesiyle lal hem a eder, yemen yeli nefesini

adrini bilen adam.
Ey al defterinden a yetlerini grenir adam! orarm u nkteyi liyle
1065 bilemezsin.

Mabb

bizim

rametimizi

vati

malaat

grmedi.

Yosa

bizim

canmzdan gl intirn bilir idi.

f u manm gevherleri ki abndan ard ikinci af terbiyesi eeri
bildi.
af- n al- insandr. Her insan runda byk bir uvvet-i

1070

itiriyye vardr. O uvvet-i ibdiyye airlerde uvvet-i iiriyye olur,

mctehidlerde uvvet-i iktif olur.
Al- insan ne adar terbiye nnr ise, o uvvet-i ibdiyye o adar ziyde
olur.
1075 Hsn melihli ile ittifa edip, cihn ald. Bel ittifala cihn almak

mmkndr.
u benim kkrekimde gizlenmi teten uya bir uledir ki gklerde yer
uttu.
Ey f, seni namdan b- ayat amar iken ased eden nal an
1080 edebilsin.

am yg ki rmz aste etmi idi, d bir s nefesli demi gnderdi

de o yg aldrd.
u adan gkleri yedi gnbedi ad ile doludur. a gz kr: sz
mutasar etti. (itibarsz etti)
1085 al, o na alemine can aalm: u hemme aceb nalar perkr

dnmesinde itti.
Perkr: Dire zv iin istiml lnr iki ya ayal sde bir lettir.

53

Yani: Gel, Allah unyla na olunmu u yet acb lem-i ehdeti

tem et. Gr: areket-i ummiye nimyla nihyeti yo lem-i semvt
1090 nal rab etti.

lem-i ehdeti acib-i aribi nihayetsiz iken, lem-i ehdetten ir

edip rniyet leminden aber alaym hevesiyle rlik meslegine sl
etme.
brahim Bin Ms E-ab aretleri-avlim-i rniyeden aber
1095 alaym ayliyle ibdet yollarna sl eden raat sevr-i evt anda-El-

muvaffaat 2ni cznde (256) afesinde demi:

Yani: Allah kemline istidll eder adar ey lem-i ehdette
bulunmasa idi, o vait lem-i ehdeti alab lem-i aybe insan
tevecchne bir zr bulunur idi. Ama lem-i ehdette gze grnr tailli
1100 sn t ebed tkenmez bitmez o adar arib-i acib var iken, lem-i

insniyete o acibi biden biri de henz malum degil iken, ibdet edeyim
de ulm- bniyyeye muali olaym demek hem erat hem al naarnda
o adar mabl i degildir. urn- Kerm bizim almz ulm- bniyyeye
davet etmemi. yetleri hibirinde yle eylere davet yotur.
1105 Belki yerlere gklere yulduzlara yamur yel gibi avdi-i abiiyyeye, ot aa

a av ayvan gibi mevlid-i gniyeye arf etmitir.

O gzel alenderi vati otur ki ferite gibi ikri tesbi znnr
alasnda aytd.
Yani insan ikri iin resm kiymler lzm degil.
1110 f gz-abati ri gibi olan mabbu saray tevbesi astndadr, yle

saray ki erfnda nehirler aar cennetlere uar.

Baa cef benim batmdan geldi. Yosa yr luf u kerem resmlerini bilmez
degildir.

54

Bunu hemmesiyle her adam ki andan orlu aratmad nereye varsa bir
1115 adamdan rmet grmedi.

Ey s arab getir, mddeye syle bizi inkr etme, bunu gibi cm Cem
mlik degil idi.
Yani insan al, rifi albi gibi ey e byk padiahlar aznelerinde de
bulunmaz.
1120 aps yanna yol bulmu her yolu miskin vdyi a etti, lkin arama yol

bulamad.
Ey f iletsin feat tobn zr mdde (yani: bo boaz) hneri hem
aberi yotur.
Mal yo eger gemez albn seni yoluda aar ise, ayb etme! Zr
1125 nad-i cn yotur.

Byk serv gibi boyua eli elbette eriir o adam ki seni alepte himmeti
r olmad.
Maadn alepte uur gstermemi adam maadna elbette vl olur.
s Aleyhisselm can ba etmesinden seni urunda az amam, zr
1130 rh arttrvda seni lebi gibi mhir degildir.

Ben ki seni sevda otunda bir h urmazm, nal diyebilirsin ki ben gl

otuna abr degilim. etlik uzanda balanm olsun geyik u gibi sedre
uu eger seni alep de umazsa.
O gnk seni zlf ularn grdm dedim: u silsile peranlna nihyet
1135 yotur.

Silsile peranl bir digerine muttal olan nihyeti yo mevcdt

itilfndan ibret olsa gerek. lem-i vcdda intiam hemme avdileri
birini digerine rab edip btn lemi bir silsile gibi etmitir.

55

Bir yoldur a yolu ki aa hi kenar yotur. Orada can vermekten baa re

1140 yotur.

Bizi al gitmekle orutma, arb getir. O jandarm bizim velyette ie yarar

degildir.
ine: Arabdir: eni ast, n sknuyla: jandarm ya abyye
mansndadr.
1145 Her ulv, ki ilme gl veresin, gzel ulv olur. ayr ite istireye hi

cet yotur.
z gzden or: Bizi kim ltre. Ey can! lii gnh yulduzu cinyeti
yotur.
Yzn hill gibi pak gz ile grebilirsin. Her gz o ay cilvesine maall
1150 degildir.

Frat ay b-aydl yollarn, zr u slp gmlm azne gibi her kime

malm degildir.
O albi ayrnym at atan kem degildir.
Bizim himmetimiz demi seni bendden zd etti.
1155 Gzel bir sz iittim ki, Kenan art Yab Aleyhisselm dedi: Yri fir

yle alleri eder ki beynna gc yetmez.

ymet orularn as ki ehri vii dedi, bir kinyedir firk
gnnden.
Sefer etmi yri izini indi kimden oraym, ab yeli ne dedi ise peran
1160 dedi.

Eski am eski arapla def etiiz. Gl raatln al udur, eginiler pri

dedi.

56

Bundan o ben rym, rabede kr ederim. nk gl seni derdie

alt, devy brat.
1165 Girre: Fars kf astyla, rn sknuyla: ude mansndadr. Yipte ya

aata olsa da.

Girezden: Az arlama, mal oplama, itimd etmek.
Tercmesi: Yele itimd etme, geri murada eser ise de. u sz meel
lp, yel Sleymana dedi.
1170 Nal, niinden sz syleme, zr batl insan canyla abul eder cnn her

szn.
O mhletle ki felek saa verir yoldan ma. Saa kim dedi ki u art dnya
hleyi brat.
Dnya adlna aldanmama ayularna malup olmama kili ndr.
1175 Dnyada her li bir nihyeti vardr.

Gl gld de dedi: Doru szden incinmeyiz, lkin hibir at sz

mauna sylemez.
Meg erimez muabbet issi o adam dimana ki meyne apsn
opralarn yzyle sbrmedi.
1180 Eger umar ise o nal ieden zl arab, incileri kirpikleri uuyla tilmek

gerek.
rem banda kie o vait ki hev lafliginden snbl zlf seer yeliyle
aralm idi.
Snble dedim: Ey Cemi mesnedi! Seni cihan grr ie nerede? dedi: O
1185 gn, o uyav devlet uyudu. Hemme eyleri bilme istiddyla alk lnm

insana itptr.
Nerede o al ki saa hemme cihn gsterir? O gn ki yle al- aflet
yud ulm ile uyutmutur.

57

A li lisnla sylenir degildir. Ey s ver arb, a et u sylemegi

1190 iitmegi.

Glm dinim gitti, dilber levm etmeye alt. Dedi: Bizimle ourma senden
selmetlik alt.
Kimi iitti ki u mecliste bir ulv rat ourdu. obet irinde knp
almad.
1195 A mehebinde ankh ile meyneni far yotur. abbi yz var yerde

nur vardr. O yerde ki ibdet nesi iine ziynet verirler, kenise a papas,
alp nm vardr.
nsan Allah ile rriyetle mnctna mni olabilir rsm, ziynet var yer
mmin iin mescid degil kenisedir. nsan ulla niyzna arl yo her
1200 maal, kenise ise de, mmin iin Kabe gibi mescid kmndedir.

Nerede yle ki yar an line naar etmemi olsun? Ey efendi, derd

yo, yosa abb vardr.
Yani alebinde ebt eder hibir adam marm almamtr. f u
hemme feryd, ir, abes yere degildir. Hem garp bir a hem acb bir
1205 sz vardr.

Varma mrvveti yo insanlar nesine hibir zaman fiyet aznesi z

saraydadr.
Kefen etegini opra aya astna artmaynca inanma ki seni etegiden el
kterem.
1210 Y Rb bir sebep ver, ki yrim selmet ayta, hem beni rsvl penesinden

al ede.
Sefer etmi yr yolundan opra getiri, cihan grr gzm an imeti yeri
laym.
h, alt araftan yolu mu baladlar o me, a, a, yaa, yz, boy.

58

1215 u gnk eldedir, meramet labilirsin, ertege opra olurum, knmek

yandan ne fide?
Ey dervi dostlar lndan nle etme, u ife diyeti matlden alrlar.
Gl o eder o yrimden bir kr vardr ikyetle, eger a nktelerini bilir
ise, gzel iit u ikyeti.
1220 Yalsz minnetsiz idi her bir izmet ki etmi idim, Y Rb kimseni keremi yo

madmu olmasn.
uam rindlere kimse bir iim u vermez. Eytrsn vel anr adamlar
gitmiler u vilyetten.
An kemend gibi zlfne balanma ey gl, orada gnahsz balar
1225 kesilmi grrsn.

Gz, bayla, bizim anmz iti, sen begendi. Ey can ciz degildir
unrzi imyet etmek.
u aral kiede yoald madum yolu, bir araftan ey hidyet
yulduzu.
1230 Nereye gittim ise, baa vaetten baa ey artmad. Elbette alan u

ardan, u nihyeti yo yoldan. u yola nihyet mutaavver midir, ki

banda yz bi menzilden arttr.
Ey gzeller uya iim aynyor, bir sat beni inyeti syesine al.
Her ne adar bryumu tksede yzm apudan dndrmem, mabbu
1235 cefs mdde imyetinden otur.

lim seni feryda eriir, eger sende f gibi urn on drt rivyet zre
glden our ise,
Yani urn- Kermi hemme vchiyle it eden adamlara ilim aplar a
olur.

59

1240 f- irz aretleri urn- Kermi f idi. u beyti ifdesine gre

f aretleri urn- Kermi on drt raetiyle bilir imi. On drt ret on

drt imamdan rivyet lnmtr.
mamlar:
Nf bin Eb Ryem el-meden
1245 Abdullah bin Ker el-mek

Eb mer bin el-al el-Bar

Abdullah bin mir e-m
m bin Eb el-mecd el-Kf
amza bin abb el-Kf
1250 Ali el-Kess

u yedi imam mam ab aretleri aabiyyede ikir etmitir.

Eb Cafer Yezid bin el-a el-meden
Yaup bin sa el-aarm
alef bin Hiam
1255 u imam Drrede, ayyibede mam Cezr aretleri ikir etmitir.

Muammed bin Abdurraman el-Mekk

Yaya bin el-mbrek el-yezid
El-asan el-bar
El-ame Sleyman bin Mihran
1260 u on drt imam kraetleri tedvn lnmtr.

60

urn- Kermde raeti itilf-vch arfiyye ya naviyye, iynen vch

luviyye itilfyla olur. yle itilf rvleri rivyette itilfndan degil, belki
abat-i luatten n bir itilf malubtur. Yalz Arap luatinde degil, belki
ittisa kesp etmi luatleri her birinde yle itilf vardr. Meel gitti geldi
1265 szlerini edda azan vesiyle Omanl vesinde bir adar zgelik vardr.

urn- Kermde imle fet, taff-i ibdl gibi vchda itilf bunu gibi yud
bundan daha az itilaftr.
Her vait mest utar beni zlf nesmi, arb eder beni her ulvda seni
sir gz.
1270 u adar abrltan o, bir kie mmkn olur mu ki gz emini nurlandrrz

a mihrbnda.
Beni: Kriv: Lev-i beni: Kriv tatas: gz
Gzm bebegine azz utarm ann ki senin ara meniden benim
cnma bir nsa ola.
1275 Eger ister ise ki meg btn cihn bezeyesin a yeline syle yzden

bir az vait perdeyi kterp ursun.

Eger isterse ki feny lemden atasn, silkin her tgden nie bi cn
tglsn.
Ben hem miskin a yeli-llar yo iki sergerdn: Ben gz sirinden
1280 esrik, o zlf issinden.

f himmeti acebtir: Dnydan ubdan gzne bir ey gelmez, seni

maalle oprandan baa.
Allha kr! Meyne aps a! O cihetten ki baa an apsnda niyz
yz vardr.
1285 Bir srki al anda sylemedik, syleyemeyecekmiz, dosta syleriz, dost

srr maremidir.

61

Seni

maalle

Kabesine

girmi

her

adam-seni

kblesinde

namazdadr.
Ey meclisdeler! f glndegi yanvl emden oruuz, ki em hemen
1290 yanmata.

Krge: Krgh muaffefidir: Dkkan ya maaza mansndadr. Gn ve

mekn: Kint, cihn.
Cihn maazasn l-cmlesi yolutur, arb e al! Eshb- cihn
cmlesi yotur.
1295 Yani insan ayt- istikbliyyesin-bet elden gidecek dnya mal degil,

belki rn al terbiye lzmdr.

Gl hem candan maad-cnn obeti erefidir. erefi cmlesi
obettir. obet erefi yo ise, gl ve can cmlesi yotur.
Sidre obu minnetlerini klege iin gine artma. Gzel baar ise, ey serv, u
1300 cmle yotur.

Be gnk u onata mhleti vardr, raat dur bir adar, u cmle zaman
yolutur.
Perde yrtlmatan amlanma, gl gibi o ol. u geer cihn ebt yotur.
Ey zhid emn olma, ayret oyunundan, an. bdetneden mular
1305 kenisesine adar yol yotur. (Arada yral yotur.)

f ismi gzel raam abl etti, lkin b-aydlar anda fide ve arar
raam-hemmesi yotur.
Ne luuf idi ki asz seni alemi nimi bizim izmetimiz alarn seni
alemie ar etti.
1310 alem uuyla bize selm yazm sen, dny seni ramsz olmasn.

62

Demem ki ben gl sizi sehv ile yd etti al esbnda seni alemi

zerine sehv yotur.
Gel, zlf uuyla yed arr ederim, bam gider ise de ayadan ba
aldm.
1315 Ey s gibi can verir a yeli! Vati o olsun! Gl asta f nefesile

canland.
Dervii ormuyorsun, orarm ki mafiret fikri evb pervs sende yotur.
Uzatr u ba u arda, al cem et. r eyan aldamasn seni
serabla.
1320 Aceb artl yolunda nal slp ile gidersin ey gl, seni yal gnleri

hevya arf lnd degil mi?

Niin iram balayaym ki o ble bende degildir. Nal say edelim ki,
kabeden af gitti.
Kie abb beni grd de, asretlenip dedi: Heyht, seni asteligi nun-
1325 ifdan gitti.

Zaman eger te brasa mrm armanna, de: Ya, benim amda mr

arman bir p adar da yotur.
Kimseyi incitmek adnda olma, her ne isterse et. Bizim eratimizde
bundan ayr bir gnah yotur.
1330 Zhid marr idi, selmet iletmedi yol; b-ayd niyz yoluyla drs-selma

gitti.
b- ayt o eker gibi lebden bir aredir, uya bizim o ay gibi mahbbu
yznden evledir. (uledir)
O zaman ki iittim yet-i kermesini baa yakn oldu u man ki: Biz1335 an, o-bizimdir.

63

Yani insan ru-Allah eeridir. u gnk abyyunu fikrine u bizim

yerimiz zerinde var ayat-emsi nrundan arretinden mutebestir.
ayvan nebt nems areketi, mudili yaar iken mhede lnr
arret bunlar hemmesi emsi nrundan arretinden bize gelmi bir
1340 iedir.

Nihyeti yo lem vcda nispetle bir erre adar olan emsi bize nisbetle
ehemmiyeti bu adar byk ise, yani yer yznde erreleri ay bes
emsi berekesinde gine olur ise, hemme lemi ayt ru Allh
aytndan nrundan bir eer olmaz m? Burada istibd olunaca ne var?
1345 Allahu l ilhe ill hvel-ayyul-ayym Hemme lemi aytnda menba

Allah ayatdr. nsan ru Alla nrundan bir udr.

Her gl a esrrna l olmaz. u manl srr maremi bizim ulv
cnmzdr.
Ne vate adar ey viz dni er edersin. u! Bizim dnimiz her iki lemde
1350 mabbumuzla obettir.

Ey f! o gne adar u nimeti krn et ki: O mabb evvelgi

gnden bizim mihmnmzdr.
aratte incinmek olmaz, arab getir! Her kuduret ki grrsn, af nal
gitmi ise, gider.
1355 la taamml gerek, ey gl aya ut (bit al). Mell olmu ise

olmu, cef gelmi ise, gelmi. (Ne arar var?)

Vize de anghdan gitti szyle f ayb etmesin azadl aya
balanmaz, bir yere gider ise gider.
Sadet alebinde gitmi her bir mbrek naar- dem meyne pumana
1360 irde nesine gitti.

Yarm baman ade ile kef etti slik-lem-i ehdette de var esrr.

64

Gel, benden ilm iit, szmde rh-i uds feyinden fide verir nkteler
vardr.
Arama benim alide rindlikten baan. u rindlik veldet yulduzuyla berber
1365 gelmitir.

s nefesli abb benim atim iin mucize gsterir gibi say etse gine,
yosa ben astan ii all orma derecesinden geti.
Kimse yotur ki o iki at zlf esri degildir. Var mdr yolunda bel uza
yo bir dem?!
1370 Seni yz nr- ilh kzgs olsa gerek. bhe yo, yledir. u szde

yz hem riy yotur.

Zhid seni yzden baa tvbe verir! Acb dem! uddan utanmaz,
yzden uyalmaz.
Ey seer emi! Ala benim limle z lie. u yarn yanv-yalz sende
1375 var, ben de yo degildir.

Kie mabb giderdi, dedim ey anem, adi yerine getir! Dedi ala edersin,
ey efendi! u zamanda vef yotur.
nk seni gz gl alr uzlet ehlinden, seni arada olma bizim
araftan gnah olmaz.
1380 Yine gel, seni yzsz ey gl dlandrv mabb, ebdeler

meclisinde nur hem af eeri yotur.

Mular pri benim mridim olmu ise ne arar? Allh ikri yo ba hi
bulunmaz, (Her bata-srr- d vardr.)
Glen-i Rz demi:
1385 slmiyet byklerini u szleri-bizim dar naar ehl-i kelma bir gzel ibret

degil mi?

65

uya anda ben nur emesiyim demek bykler bilirler, sh yldzna

yamaz.
arblere riyet etmek ikr-i cemli sebebidir. Cnm u ide sizi ehirde
1390 olmasa gerek.

ne lsn, eger ilte olarn yemezse. a olarna hibir bahdr

alan yotur.
Zhidi miesinde bidi alvetnesinde seni a pumandan
baka mirb bulunmaz.
1395 Maul degildir ki esrr perdeden a-yosa rindler meclisinde yo aber

yotur.
Arslan seni a arsnda tlki olur. h o yoldan ki, anda yo ar
yotur.
Ezelde her demi bana bir alem geti, tik dur! Kabe, btne, cennet,
1400 cehennem bir bahnedir.

Ezelde na alemi insanlar resm etti. Na alemi ii yalz resm

etmek degilmidir. Bua gre, kader vcdu aksi, rf zamanla tabir eder
isek, fotorafiyas olur, bir insan vcdu onda nal olaa ise, kader de
tammyla o retle mnakis olur.
1405 Yalansz azne myesser olmaz. Maal syleme Mutafa devleti iinde Eb

Leheb-Leheb idi.
Pk al-devlet cevheri olur. Lkin sen amele al. Zr devlet al ile neseb
ile degildir.
Yani: alet, neseb erefi det kmyle devleti sebebi gibi itibar olunur
1410 ise de, fil-aa devlet neseble degil. nsan z kesbiyle z ictihadyla olur.

66

Alet nedir? Bir adar diatle naar eder isek, malum olur: Alet insan
anaatsizligiyle istitan ziydeye nil olma iin bir le itirndan
gelmi bir davedr.
nsan-yer balasdr, topratan al olunmu, ceti yet o, hibir eyde
1415 hibir a yo fardir.

Terkligi iin az kiym o gibi e tp cetlere e at rette mutactr,

elbette o cetleri alep edecek. Lkin ne ile, nereden alaa?
Kim ile alveri edecek? abat ile insan arasnda muvaa mmkn
degildir. Zr abati hibir araftan insana itiyc yotur, abatle alveri
1420 etmek de mutaavver degildir.

Bua gre insan, ibtid-y mrde z cetlerini muvaa ariyle degil,

belki taallb tarkiyle istif eder olmutur. nsan aytna e evvelgi esas
u taallb kidesi olmutur, fua lhnda u aideye kidesi
yud idesi denir.
1425 nsan abata taallb, hemme cetlerini abatten istifs yalz z ile

gine tamam olamayp, insan isti neye muter bulunmutur.

u rr kuvvesiyle e evvel er ile tun itirk edip, bir ile, ora bira
ilede, oplanp bir heyet-i ictimiyye vcda gelmitir. tunlar, aml va
ra gibi veif-i abiyye ile megliyetlerine gre ct- tabiyye
1430 uunda erler imyesine girmeye mecbur oldular. u mecbriyet

essnda erleri tunlara taallb fikri tredi. Bunu zerine atalar

balalarna, reisi ableye riyset fikri tess lnp, lem-i insniyette
taallb melekesi tamam oldu. nsanlar ziydeletike taallb, sula
rlarda ziydeleip, byk ableler, medneler tess lnp, ya ufa ya
1435 byk devletler hir oldu. Her bir mctemii zne gre, anunlar, niz

fal eder iin makemeler tertip lnd.

Temeddn teriyle avidi kmyle insanlar cetleri, nisbetsiz
derecede, rlar ziydeleti.

67

Adlet tariyle l olur nab insan ehvetlerine vef etmez idi. O vait
1440 insan, istindan ziydeye nil olma iin bir tar bir le arar oldu.

Arad da buldu: ifleri alblerine istila, allarn evham ile istidm

etmeye baladlar, bir defa balanm fitne aranl ile mabul det rasna,
girip, bir a bi arlar mrru onda hemme lem-i insniyette abul
lnd: Hcm etmek, iddet ullanp insanlar alama yet byk bir
1445 falet-i itibr lnp, ecat cihangirlik tesmiye lnd.

Mal yer u oplama bilere ullar criyeleri izmet ettirmek byk

bir izzet gibi tela lnp, buada baylk, n, ervet isimleri verildi.
Bunu gibi arlerden ciz alm arler bir rn uvvet dav
edip, raniyeti de byk bir falet gibi gsterip, insanlar adaalarn
1450 neirlerini urbanlarn toplama yollarn buldular.

Bundan da ciz alm tenbeller-atalarna analarna dayanp, neseb

erefi dav edip, bua necbet, alet namlar verdiler. Alet, feil-i
insniyeleri e byg fatyla herkes tarafndan abul lnr dereceye
geldi. ayatnda u meslege slk edenler kp idi.
Zr e sn bir meslek, ii vafesi yo bir rtbe idi. Falet, devlet

1455

insan znde olur. Neseb necbeti aleti, insan znde bir ey yo iken,
fide vermez.
f gl u yolda, Allah inesiyle, meg say eder, gn tn aleb eder.
Aceb ilimdir-heyet-i a ilmi. Yedinci gk aa yedinci yer olur. Yani o ilmi
1460 bilen deme nisbetle yedinci at gk tbenlikte yedinci at yer kmnde

olur.
Gman etme, ki a tilli gitti de can utard. esb Kirmen Ktibin
elindedir.
Zlf mekrinden emn olma gl ald, indi din alma fikrindedir.

68

1465 Cnla art mabbu nazn f gibi ey gl! Nazllar naz da gzel

olur.
Rze bir tarafa gitti, bayram geldi, gller alt. arab meyneden
aynayp t, istemek gerek.
alun fleri nevbeti zd, b-aydleri adl enlik vati geldi.
1470 Niin melmet erisin o deme ki bizim gibi arab ie. B-ayd anda

bu-ayb, at degildir.
arab ier riys yo dem-riys var yalan zhidden gzeldir.
Biz ne riy demleriyiz, ne nif ehlindeniz. Srlar bilir Allah u le hittir.
Allah farlarn ed ederiz, bdden alanrz, o eyleri ki rev degildir
1475 derler revdr demiyoruz.

Ne olur, eger benimle sen, her ikimiz berber, arab ier isek. arab zm
aa anndan, sizi andan degil.
Rezn: Rezi cemidir.
Rez: Rn style zn sknuyla zm aadr. Ama olsa da olmasa
1480 da. Ama ama olur ise t denir.

Eski zamanlarda zm aandan u alp temrleri uarurlar idi. Temrlere

uvvet atl verir imi.
Firdevs ehnmede demi:
Bu ayb degildir, ki o aybdan bir alel gelebilsin. Ya ayb olsa ne oldu,
1485 aybsz dem ayda.

Ey f nal niin szlerini bra, iever arab! Allah km anda yle

szlere mecl yotur.
Kabe ile btne arasnda bir far yotur. ayda arasa Allah cihetidir.

69

alenderlik aal, l ya a ile degil, alender yolunu esb tk tgedir.

1490 Ba

tgi hevesinden gemek alenderlikte sndr. f gibi ba

hevesinden gemi dem ite alender odur.

Sz alar degilsin ey dilber! at buradadr. Ehl-i dili szn iitir ise
adr deme!
Bam iki dnyaya egilmez, tasin bamzda olan u fitnelere!
1495 Mular mabedinde beni o sebebden azz utarlar ki hi snmez ot bizim

gldedir.
Ey gl filsin z iiden, orarm kapu hi kim amaz, eger yoaltsa
kilidi.
Ey s getir arb! ayb na, malm degildir, esrr perdesinde ne
1500 ld.

O Allah ki u gk direyi na etti, hi kim bilmedi, perkr yani gkleri

dnnde ne ad etti.
O nzenini himmeti ulmyim ki ayr ii riysz eder.
a nesm o olsun, ki tn uyumazlar derdine dev etti.
1505 Ben indi ydlardan zarlanmam, baa her ne lm ise, o in ld.

Eger sulandan ama ettim ise, a idi. Eger dilberden vef umdum ise, cef
etti.
Meyfrlar maallesine beret ilet, f riy ile zhdden tevbe etti.
Ne gzeldir namz niyz o adam ki derdiyle gz yandan ciger anndan
1510 ahret ald.

Yri yzne ba, gz u nimetini bil. Gz hemme ii-grp lur.

70

Lal gibi arb bahs nedir? Al cevheridir. Ala! Fideyi alr o dem ki
u ticreti eder.
A szn fdan iit, viden degil, egeri vi beynda mahret
1515 gstersede.

Her yz uv ki ilimden dinden azanm idim o mabbu yoluna nir

etsem gerek.
Meysiz masuz mr abe gider! sizligim yeter! Bundan o i lsam
gerek.
1520 Nifa ile riy gl oluu vermez ey f. B-aydlk l yollarn

itiyr etsem gerek.

Bada yaart Zerdt dn detlerini imdi, zr lle gl Nemrd teini
yam.
Zerdt: Zn st, rn sknu, dl ammesiyle eski ran e byk
1525 irlerinden ar byk akmlerinden idi. Uzun mddet seyat lp, am

Rum Mr Hind akmlerinden istifde ederek riyiyt abiyyt gibi ulmda

mahret kesb etmi idi.
Ne vait, nerede domu, al kim malm degil. Balar taminatna
gre Hindde, diger birileri gmnna gre erbaycanda dnyaya gelmi.
1530 Mladdan tarben on drt ar muaddem zamanda imi, Heft ulzemi

beynna gre birini Peddiyn abakasndan o gelmi kinci Kiyniyn

abaasn

on

aded

pdiahlarndan

5ini

pdiah

Gtseb

bin

Lehrsebi 3n sene salanatnda, Zerdt Belde nbvvet dav etmi.

Gtseb, olu sfendiyr ile beraber Zerdte tabiiyyet lp o byk
1535 peyamberi talimlerini memleketlerinde ner etmek adyla her arafta

peyamberi talimine muvf mabedler bin ettirmiler.

Zerdt dni udy birlemek essna mebn idi. Erbb- ayr fatyla
Yezidleri serveleri yani melekleri-erbb- er fatyla devleri ehrimenleri
yani eyanlar ibt eder idi. ay-nur ile ulmeti rast ile dru, yani

71

1540 ayr ile erri dim murebesinden ibrettir gibi tavr klnr idi. Gelecekte

gnleri birinde ayr tammen alebe klaca vad klnp, insanlar iin
istibalde bir saadet-i ebediyye beret tariyle sylenir idi.
Peyamber Zerdt talimine gre-insan dnyda sadet-i vcd
pkligiyle, alb pkliginde idi. Tende pklik, albde ala gzellik dni e
1545 byk iki rkn idi.

Zerdt dni-u dnya ayatna naar meselesinde Brahma dnine

tamamen aks idi: Brehmenler u dnya ayatndan tamamyla irz edip,
aylt lemine alur mer iken, Zerdt insanlar u r cennet
ayyibtyla istifde meslegine davet ederdi. Yer, u, ot, aa gibi ey-y
1550 abiyyeyi itirm etmek, menfi-i tabatten kem yenba istifde etmek

dni e mhim talimlerinden idi.

erden o derece-i itiyala anma, ayr ilere mmkn adar ictihadla
say etmek dinden al maad u iki ey idi.
Edebiyt- Frisiye beynna gre, Zerdt mteaddid kitaplar
1555 vardr. Biri Zinddir. Srelere tasm lnm imi. Her bir sre nsk tesmiye

lnr imi. Her bir nsk tefsr lnp, tefsrine urde ismi verilip, urdeleri
mecmu Ayarde tesmiye lnm. vesta yud Asta Zindi tefsrine
isimdir.
Zerdt kitaplarnda Avrmezd, Ard, Yezid, Ahrimen, Metr, Perver,
1560 Mezid, Zerhevn, Zermn, Serve, Peyker gibi isimleri ikir ettigine gre u

isimleri her biri bir ala isimligini itiml utup, ba ehl-i ilim din-i Zerdt
beyn eder iken trl ayallere gitmiler.
Avrzmed Zerdt lisnnda baen hemme lemi al etmi Allah ismi
olup baen bir byk ferite ismi gibi istiml lnr.
1565 Mitr: Yamur manasndadr. Yeri ayt nebt usl yamur ile

olduuna gre Zendi ba dularnda Metra nm ikir lnr (acab arab

Maar o Metradan alnm m?) Zerhevn nedir? Tarih-i edebiyt yazm

72

ba mellifler u kelimeyi de ilahlar birine isim olmu gibi gstermiler.

Heft ulzemi beynna gre, Zerhevn neb brahimi ismi imi. Zerdt
1570 z kitaplarn gy brahim Aleyhisselma eytmi on afeden itibs etmi

imi o afeleri ismi de Zend imi.

Nal ise de, Zerdt anda itimda yn malmt ehl-i ilim elinde
yotur.
Zerdt ab anda Heft ulzem on adar vech ikr etmi. smi nal
1575 olmu malm degil.

Heft ulzem rivyetine gre ismi brahim imi. Esed rivyetine gre ismi
Esen Tuman imi.
Celleddin

Eldivn

aretleri

Al-

Celliyede

Zerdt

byk

peyamber idi demitir.

1580

Bizim de itidmz bua mildir. Zr urn- Kermi aberine gre,

her bir mmette bir neb elbette bulunmutur. ran milleti iin Zerdt neb
degil ise, kim neb olaca? Zerdt gibi deh bir byk dem ran tariinde
grnmyor. Nebler gelmiler, lkin hibiri Zerdt gibi hret azanmam
der isek, u szmz nebleri ehemmiyetine gyet byk na olur? Allah

1585 arafndan gelmi nebleri hibiri bir ey lamam, lkin yalan bir

peyamber gelmi de o adar byk iler grm demek olur.

Gzelligi Yusuf nefesi s gibi mabbu elinden arab i, bra eski
iyeleri.
Getir arb, f her vait itimd affr rametine idi! Bundan oda
1590 olsa gerek.

Ey gl! Gel biz ud alavna gidelim. O eyden ki yei a eli uzun etti.
Yani grnte riylanuvdan uza gidelim.
ayarma, her kim ki muabbeti rast uyanmad (olmad) a an l
yzne mana apsn apad.

73

1595 Ertege, ki aat adr hir olur, utanr riy ile amel eden.

Ey f b-aydlar ayb etme! Ezelde bizi udy riydan pk etti.

Nie yllar gl bizden Cm- Cemi alep etti. O nerseyi ki znde var idi
yttan istedi.
Cevheri, ki kinat adefinden idi, deiz yaasn i olmularndan
1600 istedi.

Bir glsz, ki ud hemme yerde anla idi. O n grmez idi, yradan

ud iin eyderdi.
O hemme ubedeleri (foslar) ki al ld burada-Smir as ile Yedi Bey
nde ld.
1605 Mkili mular prine ilettim kie, o naarn mebbedligi sebebiyle

muammay al etti.
Grdm o pri d, gler, arab adei elde; o kzg de yz trl tem
eder.
Dedim aa: u cihn grr cm saa aan verdi am? Dedi: O gnk u
1610 gk ubbeyi yaad.

Dedi: O yr ki dr ba an sebebiyle byk oldu, gnh o idi ki srlar f

etti.
Yani Mansur- allc ehdeti srlar f etmek gnh sebebiyle idi.
Rl-uds fey eger yine meded verse, Mes lm ileri digerler de
1615 lrlar.

Dedim aa: Btleri zencr gibi zlf niindir? Dedi: f dvne glnden
ikyet etti.
Yani: aati malumdan degil meseleden sul etmek-o meseleni
eklinden ikyet etmektir.

74

1620

u on beyitten ibret olan ade-dvn e gzel e ikmetli

adelerindendir. Al uvveti, lem-i aii aameti anda
sylenmi beyitleri fevlde gzeldir.
nsan cihan grr al var ise de, lem-i vcd yle am, esrr o
adar otur ki, aati, srr insan alna henz malum degil hem ufa

1625 hem byk eyler esabszdr.

Yedi dery ile degil, ts yz te ile gitmez o ey ki f rasna zm

arb ld.
f, dknlg elden verme. Zr sed-rz, mal, gl, dini marurlu
hevsyla telef ld.
1630 Cemi cm srrna o vait naar edebilirsin, eger meyne opran gz

ttiys edebilse.
arabsz muribsiz olma. Zr gk arda astnda u ky ile glden am
arabilirsin.
iy Paa demi:
1635 ielim ramna f ari

Kim masad- kever, emeli r-i cinndr

A olsun o perimi perverde-i aa
Kim bdesi ad sle ve ssi civandr.
Pr-i meye or, meselede var ise, phe
1640 Vileri efsneleri hep heeyndr

bde, gzel sev, var ise al u uru

Dnya var imi y ki yok olmu ne umru

75

Seni murd gl o vait nib aar, eger seer yeli gibi aa izmet
edesin.
1645 Yani maada erimek iin-ictihad hem ebt lzmdr.

Yri cemlinde perde yotur, lkin yolu tozanlarn silk, o vait grebilirsin.
Yani meheb ubrn albi gznden silse, aati grrsn.
Sen, ki abat sarayndan gidemezsin, aat maallesine nal
gidebilirsin.
1650 Meyne apsn gedl aceb bir kimydr, eger u ameli edesin opra

altn edebilirsin,
Eger u byk naati abl eder ise ey f aati byk yoluna
gidebilirsin.
Ne adar ictihad lzm ise. Ben seni alebide gsterecegim, u adar
1655 vardr ki ay tayr mmkn degildir.

A mkl bizim ilmimiz ulesinde degildir, u nkteyi u at fikir ile

al etmek mmkn degildir.
Kime syleyim ki u can yaar derd var iken, abb benim af cnma ad
etti.
1660 Muibler arasnda aan demek mmkn olur ki bizim yrimiz byle dedi de

yle etti.
Dmen f cnna an lmad ki yy- gz ou ld.
Her kim ki seni yz grd, benim yzm pt. i, ki bizim gzmz
ld, grmeyince lmad.
1665 Yani aati grm dem benim akat grr gzme tasn etti, bizim

almz bir aat uunda km eder ise, grmeyince km etmez.

76

Ey f seni gzel sz gl aratur olma cihetiyle kim iitti ise,

rabetle bekledi.
Viler, ki u gsterii mirbda minberde lrlar, avla yere gittiler mi ii
1670 zgertrler.

Mklm vardr, meclisi leminden or: Tvbe ovlar niin zleri tvbe
etmiyorlar?
Eytrsn, inanmyorlar adlet gnne, ki u hemme bozuluu leyi dili
iinde lrlar.
1675 Dver: Dad ile verden mrekkebdir. Dd: Frsde rastl dillik

manasnda gelir. Adlet gn ymettir, dil-Allahdr.

Y Rab, u yei devletlileri z eekleriyle ourt! Ki u hemme nz Trk
balasyla atar iin lrlar.
A meynesini apsnda, ey ferite, tesb ou! Zr orada dem
1680 baln baarlar.

O mabbu iksiz gzelligi o adardr ki lar atl eder, baa bir ife,
a ile aybdan ba kterirler,
O meyne prini bendesiyim ki an dervileri musuzlu sebebiyle
aznelere iltifat etmezler.
1685 Ey anh miskni, al, byv, (ras et) mular kenisesinde yle bir u

verirler ki gl musuz eder.

neyi boat btten, cnn menzili olsun. u hevesliler gl cn baa
yerde eydrler.
ada ardan geldi bir vaz, al dedi: Feriteler ytevir sen, f
1690 iirlerini yd ederler.

Yz ebryu yarm naar ile atn alabilirsin. Gzeller u mumelede uur

ederler.

77

Bir avim dostu visli say ile olur dediler. Diger avim tadre avle
ederler.
1695 Hi itibr etme dehri ebtna, u dehr bir krhnedir ki tayr eder.

Bulan glden baa hi nerse l olmad, bl ayl eder ki iksr gibi

kabl ederler.
arb i. ey, f, Mft, Mutesib-eger gzel baar ise hemmesi mekr
le ederler.
1700 Anlar, ki opra naarlaryla kimy ederler, olabilir mi ki gz ularyla bize

naar ederler.
Derdimi bo boaz abblerinden, yarnlg gzleridir. Olabilir ayb
aznesinden o derde dev ederler.
beti gzelligi alenderlik zhidlik ile degil ise, daha gzel odur ki ii
1705 inyete teslim ederler.

Mabb nib yznden artmyor ise. Niin her dem tavriyle iyet
eder.
Yani Allh aati malm degil ise, acab niin insanlar z
ayalleriyle lahlar al edip, her dem z ayliyle al lnm mabda
1710 ibdet eder?

u km hemme milletleri ita eder derecede-ummdir: nsan ya

madenden yaalm mabudlara apnr; ya ayliyle al lnm, ktb
kelmiyede beyn lnr evfta bezelmi bir zt- mcerrede ibdet eder.
nnallhe allal-insne alaal-ilhe al rete adi bit ise,
1715 sz de tammyla drst olur.

Eger a u szden nle eder ise, taaccb etme! Gl erbb gl

iyelerini gzel tabir ederler.

78

nsan ya madenden yaalm btler, yud al lnm ilahlara ibdeti

as alar alatsa da aceb degil.
1720 Al- insan tera etti, abata ibdet reziesinden insan nect buldu ama,

lkin ayline ibdetten insan ne vait nect bulur malum degil.

imdi perde iinde bek kp fitne vardr, o zaman ki perde yuar kterilse
neler lrlar.
aat yznden icb ref lndtan o, insanlarn adeleri nal alr?
1725 Yud aat herkesi itidna gre mi hir olur?

arab i, perde arasnda lnm yz gnh-riy yzyle lnm atten

gzelrektir.
Meyne maallesinden, t, keyif cemati z vaitlerini senin duya arf
etsinler.
1730 asedlerden yarn ar beni, zr mnimler yarn ayr ileri Allah iin

lrlar.
Ey serv boylu yigit bir opu ur, boyuu omar lurlarndan ilk.
Gy: Fris kaf ile op.-gen: noal cim-i fris style: ba bkr
omar.
1735 Gzm anda bir amdan kemdir fan ki ikyet ederler.

Ba artma f seer hndan, ki an sebebiyle saa mkl sn

ederler.
Dedim aneme ibdet etme, amed ile our. Dedi a maallesinde hem
bunu hem n ederler.
1740 Dedim: Meyne hevs am giderir glden. Dedi: gzeldir o demler

gl d ederler.

79

Dedim arb, ra mehebi deti degildir. Dedi: u amel mular pri

mehebindedir.
Bizim nabimizdir cennet, ey rif, yr. Mafiret mstealar gnahllardr.
1745 f yz nandan elbette alarsnki, dost apsn sekenesi ar olur.

Glerler ise, gzmden zl ya yadrrlar, grrler ise benim yzmden

yarn rr ourlar.
Kav: Kf- arabiyye style vav sknuyla: All ya byk ya uvvetli
dem.-Kf ammyla olur ise, ulu yol manasnda olur. Hem de ne
1750 oldu?-nereye gitti? manalarnda gelir.

A devs sndr gmn eder dem nerede? O demler ki dermn

tedbrinde edibler fikirden ciz aldlar.
A miskinlerini ar grme, zr u avim kemersiz ahlar tcsz
sulanlardr.
1755 aflet etme, istin yeli vatinde bi keben ati yart arpaya almazlar.

O vait ki arap kpten ayaa gitti, gl de nib brakt. Keyf ve af

fratlarn ala, birka ie ur.
arb hemme ayblarn syledi, indi hnerini syle, bir a chili r
in ikmeti nefy etme.
1760 Bir daay amla tkermek btn dnya aa degmez. arba at ramz

bundan art durmaz.

Meyfrlar maallesinde n bir adee almazlar, acb bir av namazl
ki bir ade arb durmaz.
Gzi baa anlar ld ki u apdan yz dndr, ne gelmi u bamza! Ki
1765 ap oprana degmez.

80

Bu u gl darl nan, zr bir tslilik bazarnda r yamavl kiymler

zl arba durmaz.
Fide issiyle bek sn grnd evvel dery am. O vait ki diat ettim,
bildim u tfn yz gevheri durmaz.
1770 Tac- salanat aameti, ki anda can orusu vardr, gzel klahdr, ama

ba verir adar ymeti yotur.

f gibi anate al, dn- dnydan t. Dnlar bir arpa adar minneti
yz baman altna durmaz.
Glm ay yzleri muabbetinden baa bir yol utmuyor, her araftan
1775 glme naat veriririm, lkin teir etmiyor.

Gel ey gl yzl s, getir o tsl arb. Bizim ayalimizde bundan o bir

na utmaz.
O yzden, meyperestlere af arab ile olur ki u cevherde dorulutan
baa na bulunmaz.
1780 Ylav arasnda glerim, nk em gibi, u mecliste otlu szm vardr, lkin

ter etmiyor.
Ba gz u adar gzeldir! Sen ne dersin: gz andan al! Git! u
manas yo va benim bama ter etmez.
Sz bizim itiycmzda, mau istinsdndadr. f, tfde ne fide,
1785 dilbere ter etmez iken.

Yani: itibr-lisnda cr olur szlere degil-albde toplam ila, adkate

mardur.
Allah iin meramet et ey mnim, seni maalle dervii diger apy bilmez,
diger yoldan gitmez!
1790 Ben mular prinden yigitlik kermetleri grdm: Riy detlerini bir preye

almaz.

81

Ben u kzgy bir gn ele alrm skender gibi. Eger yandrsa u ot bir
zaman, yandrmaz bir zaman.
Yani: Bir yanar bir sner nurlara anat etmeyip, lzmdr ki insan skender
1795 kzgs gibi olan albine itin ete.

u e atl iiri iin ahlar h f badan aya niin altunda etmiyor

taaccb ederim.
O vait ki oldum, mad gevherine nil oldum ayl ettim. Bilmedim ki
u deryda an aar ne adar olun var imi.
1800 O vait ki yze gl gle an uzana aldanma ey blbl, zr gle itimd

yotur, eger cihn gzelligine mlik ise de.

a bir yutum, opra zerine, ehl-i evketi allerini gr. E byk
pdiahlardan bayta ikyeler almtr.
Ne olmu u yolda, her sulan- mana u derghta, grrm, ban eik
1805 zerinde utar. O gl ki ayb gsterir, Cm- Cemi de vardr, bir nefes

yoalup durmu yzden amlanr m?

Gl aznesini gedylar tklerine melerine verme, ah gibileri eline
ver, rmet eder.
Her aa gz havasn cefsna taamml etmez, servi himmetine
1810 bendeyim, ki u uvveti var.

Altn araptan indi ayama, yosa al- kll yz aybla seni thmet eder.
ayb srlarndan kimse gh degildir, yobar szleri syleme, u areme yol
bulmu bir marem var mdr?
f ras yaasndan ne md edebilirsin, biz o radan amedi alep
1815 ettik, o anem ayal etti.

O kimse ki ehl-i vef rmetine riyet eder, Allah an hemme beldan f

eder.

82

Dostu szn sylemem, meger dost runda, zr dost dostu szn

f eder.
1820 Bam malm glm canm fed ederim o mabba ki, ebdelik dostlu

vef alarn riye eder.

Ey a yeli, eger o zlf banda benim glm grr ise, lufen syle
aa: yerini alasn.
Ey gl, yle maet et ki eger aya aysa, ferite seni iki du eliyle f
1825 eder.

Yani: Maetide digerleri incitmekten an.

Seni yolu tozan nerede? T ki f a yeli ras gibi f ede.
Mabb o degildir ki tgi hem beli ola, o demi yzne bende ol ki sn
vardr.
1830 ru perini nz gzeldir, lkin n gzellik odur ki filanda vardr.

Gzm emesine, ey gler gl, eri! Seni mdile gzel bir uv vardr.
lim yolunda hibir dem yane marem olmad. Her kim z fehmi adar bir
an uttu.
arbtta oturanlara kermetlerden laf urma. Her sz vati her nkteni
1835 mekn vardr.

Mddeye syle: fa nkte atmasn, bizim alemi de lisn beyn var.

arb kiesi beni arb eder uyavl ile, eger gndzde hikyet eder isem,
uyuya gider.
Ey gl artayd m gzellik nziklik atma, u mumele yalk lemine
1840 yar.

ara tg aral ketse, al yoalmaz eger yz defa aylansa da.

83

Ey mminler, benim bir vait bir glm var idi, bama nal mkillik gelse
de aa syler idim.
Hemderd idi, ayr grr idi, her ehl-i dili muayyeni idi.
1845 Ben perne her bir belda i bilir mstaid ref idi.

Gzden o vait ki girdba de idim, an tedbriyle bir sil-i md var idi.

Benden ai oldu mabbu maallesinde. Acb dmengr-i menzil oldu
mabbu o maallesi.
Gzm ya an alepte inciler att, lkin vilinden lszlk oldu.
1850 Hner marumluk aybndan li olmaz, lkin benden de ziyde marm bir

sil bulunabilirmi.
u pern alendere meramet l, bir kn i bilir kmil idi.
Baa a sz gretti de, szm her meclisi nktesi oldu.
ndi syleme, ki f nktedndr, biz grdk, art ndn idi.
1855 Mabbum eline ade uttu mu gzeller bazar ter.

ddr o demi gl ki f gibi mestligi ezel arbndan ala.

Her hevdaki alepte yandan baa ey bulunmasa, eger bir keben yansa o
adar acb olmaz.
O u, ki gl amyla aa bir lfet l oldu, mrn baalar zerinde
1860 adl yapra bulunmaz.

A nesinde kfrden ama mmkn degildir. Ot kimi yaar Eb Leheb

bulunmasa.
Can atvlar mehebinde fal hem edeb lzmdr. u yerde aseb maz,
o yerde neseb olmaz.

84

1865 O meclisteki uya erre esbndadr, zn byk grmek edebe li

degildir.
arb i, ki eger dnyada meg mr bulabilse, sebebi anca arab olur.
Ey f, mabbu vili seni gibi bir fakr ile o gn olur ki, aa tn uta
olmaz.
1870 am ama: Mmkn degil eyleri md eder dem.

iy fikir zhid inkar hevesinde ald. Fikri pute olur o vait ki arba naar
ede.
Gndz hner kesbine al, zr gndz arb imek kzg gibi gl
utuvu arala atar.
1875 O zaman a gibi nurlu arb vati olur ki tn ufu adr erfnda am

perdesini ata.
ehri mutesibiyle zinhar bde ime, seni arb ier, iee a atar.
Ey f, ba uya tcndan yuar ar, eger bat seni ura o
btn aya atsa.
1880 Gl, yri yz yo iken, o olmaz, arabsz yaz o gelmez.

Her na ki al eli balad, dilberi na degil ise. Gzel olmaz.

Ba, gl, arab odur, lkin yar yo ise, o olmaz.
Can ar bir eydir, mabb yoluna ama iin lik degildir.
u gn bykler szn adrini bildim, ya Rb bizim niimizi can
1885 senden d olsun.

Ey f, seni gzel abiati seni murd l eder. Canlar fed olsun

gzel abatli demlere.

85

O heves zerindeyim ki, eger elimden gele, bir ie el uram ki ayu tamam
zil ola.
1890 Gl nesi ayr obeti yeri degildir. Dev ar ise, ferite gelir.

Mrvveti yo erbb- dnya apsnda, oca ar ayliyle, ne adar

ouracasn?
li, fs her biri z metalarn gsterdiler, kim mabl olur, kim naara
gelir.
1895 u evcikte f afleti aceb degildir. Meyaneye gitmi her dem

abersiz gelir.
uru zhdden bzr oldum, getir af arb, zr arb issi dimam
heme tze utar.
arabdan saa hibir fide yo ise u kifye etmiyor mu ki al
1900 vesvesesinden seni bir adar zaman zd eder?

O dem ki tava apsndan aya atlamaz idi, indi meyne arafna sefer
etmek fikrine geldi.
b- ayat eger o olsa ki dostu lebindedir, hir budur ki r b-
hayattan nabi bir serbdr.
1905 Benim asta cnm senden sual mecli kalmamtr, gzeldir o asta li

ki aa dosttan bir cevab gelir.

Bizim vcdumuz opran b- bde ile bal et, gl imret vati geldi.
Aybm rt zinhar ey ras boyalm, o etegi pk yar ziyret iin geldi.
u nihyeti yo er, ki dostu snnden sylediler, nee bilerden bir
1910 arftir ki ibrete geldi.

u gn herkesi yeri hir olur gzellerden, zr meclis nru o ay riyset iin

geldi.

86

Cemi tat zerine, ki tc kuya mircdr, o himmeti gr, ki u adar

ar iken bir arnca geldi.
1915 af sen ey f, bir fey o htan iste, zr o Seyli unuru pk lma

iin geldi.
Altn aznesi yo ise, anaat aznesi vardr, pdiahlara n vermi zt-
miskinlere bunu verdi.
Gzel gelindir dnya bata, lkin aa olunmu her dem z mrn aa
1920 mihir etti.

A arsn inii-bel uzadr. Nerede bulunur arslan gll yle

dem ki beldan amaz.
Sen mr iste de, abrl iste, ubedeler oynar u gk bundan da acebrek
bilere oyun gsterecek.
1925 lem-i insniyeti, lem-i abati aciblerini grmek iin, mkillik ile olur

ise de mr et,
Dilberi cemli yo iken gl dnyaya meyil etmiyor, o dem ki bunu mlik
degil, elbette, n da mlik degil.
Hibir demde o gl alr mabbu ninn grmedim, ya benim aberim
1930 yo, ya an nin yo.

anaat yol ban elden veremezsin, ey tevei on, u yolu nihyeti yotur.
Her u yolda yz ot derysdr. Teessf, ki u muamm er lnamaz.
O adar keyf yotur dostsuz maiette, dostsuz maiette o adar keyif yotur.
Ey gl laubaliligi mutesebden gren, mesttir, lkin kimse an anda
1935 bunu gman etmez.

Eger rabi em ise de, esrr andan rt. O ba kesilmi u lisnnda

bend yotur.

87

O dem, ki sta atad, eger gzel baar ise, anatdr, lkin yarar iiri
yotur.
1940 meti bglm saz seni irete davet eder. it prler pendini saa ziyn

etmez.
Krn aznesini allerini, ki zaman an yele uurdu, onaya syleiz, t
altunu yarmasn.
Byk adele ver, ey arbt mrdi-anas yo ey sadl iin.
1945 an i, tik our, zr o nzik dil malmlar ferydna at etmiyor.

f eger saa secde etmi ise, ayb etme, a kfiri ey anem gnahl
olmaz.
Nie seneler defterimiz arb rehininde idi, meyneni revna bizim
dersimiz dumz bereketinde idi.
1950 Mlar prini yaln gr, biz yavuz mestler ne lm isek de, an

keremi gzne gzel grnd.

Kn: Kf kesriyle, arab ise, insan zell eder arl, fris ise, dmanl
mansnda olur.
lmimiz defterini arbla yuuz, zr feleki grdm lemi albine dmanl
1955 da idi.

Gl perkr gibi her tarafa devrn ederdi, o dire iinde aya yerinde bir
ayrn idi.
Murb, muabbet derdinden, bir i dzd ki cihan hekmlerini kirpikleri an
elegi oldu.
1960 Aldm adltan, nk gl gibi nehir yaasnda o serv boylu mabbu

klegesi bam zerinde idi.

88

Mabblardan ceml iste, eger gzelligi bilir ise ey gl, u sz ilm-i

naarda gz var dem dedi.
Gl tsl prim yal kiymller anda sz sylemeye ruat vermedi.
1965 Yosa ikyetler var idi!

f yaldzlanm albi an indinde arf lnmad. nk arraf hemme

yarn ayblar bilir idi.
Pk sobet eerinden, sevsin hem gl gibi doru benim lisnmda idi her
nesne ki seni glde idi.
1970 Gl o vakit ki al prinden man nal ederdi, a aa mkil eyleri er

ederdi.
Glmde idi ki dostsuz olaym elbette, ne labilirsin, ki benim sayim
glm sayi bl oldu.
Kie ebdeleri ydna meyneye gittim arab kpn grdm: Glmde
1975 an, aya balda idi.

Kp yrdm ki fir derdini sebeplerini oraym. Fetv verir al u

meselede bir ey alamaz idi.
lem-i ayb feritesi baa gzel bir aber verdi: Kimse her vait ama
giriftr olup almaz.
1980 ayr ve er iin kr ve ikyet etmek lik midir, varl aifesinde hibir

raam almayaca iken?

Cemd meclisi namesi, demiler u idi ki: Cam- arb getir, ki Cem
almayaca.
Ey bay! Dervii gln al, zr altun mazeni, ae aznesi almayaa.
1985 u zeberced binda yazmlar altun ile: Ehl-i Keremi eylgnden baa bir

ey almayaca.

89

Mabbu rametinden md zme ey f or ve ulmden bir eer

almayaca.
Glm perdeden m ise ayb etme. udya kr, gmn perdesinde
1990 ald degil.

A adsndan gzelrek bir ydigr grmedim u devr eder ubbede.

Seni cemlide in naalarn reti o adar ayrn oldu, ki an sz
her yerde ap hem duvar zerinde ald.
Seni zlf temghna f gl bir gn gitti, aytma ayliyle,
1995 lkin meg utun ald.

Bundan evvel saa lar am yemegi bundan art idi, seni

merametide leme mehur idi.
O kieler obeti ra gelsin ki ball dudalar ile srr- a bai alai
u ikri var idi.
2000 Meclisi ay yzleri gl de dni de alr iseler de, bizim baimiz abat

gzelligiyle ala ylnda idi.

Mau klegesi eger zerine tt ise, ne oldu? Biz aa mutac idik,
o bize mt idi.
u yal temi, gk arda binadan abl, benim gzm manarna
2005 mabbu a idi.

Ezel a daasndan m- ebed irine adar dostlu, muabbet bir arar

zerinde idi.
ader kiesinde arab imi isem beni ayb etme, yr-esrik geldi. Sendre
etinde bir ade var idi.
2010 : uffe, sendre mansndadr, blme iinde ikini abaa. Sendre bizim

azan vesindedir, alda mandra imi, mimi amm, ad style.

90

Eger tesbi yibi zld ise, beni mar bil, elim gm balr s bileginde
idi.
h apsnda bir miskin baa ie yarar bir sz syledi, dedi: Her sfre
2015 zerindeki ourdum, Allah rezz idi.

f iiri dem zamannda cennette a gl defterini ziyneti idi.

Devran artndan gitmeyince ne etsin, eyym areketi diresine tm
dem.
fler hemmesi arf, hemmesi a naardr, lkin u ortadan gl yanm
2020 f bednm oldu.

fni nadi hemmesi, degil bozuu yo f, bigk kp ralar tei vcib

eder.
Bizim fmiz ki seer virdinden mest olurdu, aam vati an gr sero olur.
Gzel olur, eger tecrbe a ortaya gelse, yz ara olurdu yneti var her
2025 dem.

Nz eyle terbiyelenmi dem dya yol bulmaz, l-zamet eger baydleri vesidir.
Dn u dnya amlarn hemn m yiyeceksin, arb i, teessf olur eger
lemi gl tevilense.
2030 Bde fr f ra hem seccdesini alr, eger arb o ay gibi s

elinden olsa.
Nefsi yuar geldi, mad senden l olmayor, ne oldu, benim batm
hemn alamayor.
a yeli benim gzme att seni maallede yle bir opra ki beni b-
2035 ayattan mstan etti.

Seni byk boyuu kkregime almayna, madum aa meyve vermez.

91

Yalz bizim gl bezevi yrimiz evne olsa, yosa hibir vechile i

maz.
d elinden bi du olar attm, aradan biri olsun fide lmad.
2040 E dn art- vef ba vermektir, git ey f eger senden u adar i

gelmezse.
O atl lebe ama etmemek benim iin daha gzeldir. Lkin bn eker
artndan nal gitmesin.
Ey gl byle abes gezer, her yere gider olma, u hnerle saa bir fide
2045 l olmaz.

Hd hd tc: N ehil zerinde ehil giyimi yalan giyimi ile beni yoldan
arma, a doan uu kibrinden her ar av arasndan gitmez.
Ben mesti atlarn afv etegiyle rt, erati b- ry bu aderle gitmez.
Ben miskn mabbu serv gibi boyuna heves utarm lkin an beline, altun
2050 gm yo iken, el erimez.

Getir arb, ilk f eline ver, sz meclisten mama aryla.

ara gzleri muabbeti bamdan gitmez, gk aasdr bu, baaa
olamaz.
Baa ezel satinde ltan baa ey omadlar, her smet ki orada
2055 sebat etti kem hem art olmaz.

zl arab, emniyet yeri, muabbetli yar s! Ey gl, ne vait ii gzel

eger yle bir vakitte gzel olmasa.
Allah iin ey mutesib bizi def hem ney ferydna bala. Zr erat idesi
u efsneden anunsuz almaz.
2060 Benim udretim u olur ki yarn an akna say edem kavuv, bv,

kuuv, ne laym, eger mmkn olmasa.

92

Yuma, ey gzm am erini f snesinden. nk dildr t eeridir,

hem de an tsi gitmese gerek.
Olabilir ey gl ki meyneleri apularn aalar, bizim aa balanm
2065 iimizden tyn eeler.

Eger odbn zhidi gl iin balamlar ise, gl av ut, Allah in

aarlar.
Meyne apusn baladlar, ey ud begenme (bizim ada) zr tezvr
hem riy nesini apularn aacalar.
2070 Yani ilm apularn balam chil fler, insanlar aldama in, tezvr le

hem de riy apularn aarlar.

Ben Sleyman o yzgn bir preye almam, ki vait vait aa dv eli
erie.
Hma uuna syle: atmasn eref klegesini o yerlere ki orada t ayla
2075 uundan adersiz olur.

Yani marifet ehline rmet yo memleketlere eref, sadet gelmesin.

ev beyna cet var mdr, gl otu sz arretinden malumdur.
f ssen gl gibi on lisnl olsa da, seni atda ona gibi aznda
mhr olur.
2080 Ben hem arab inkar bu-ne olur? alib benim u adar alm olsa gerek.

Ben ki kielerde tav yollarn urmu idim oyun urallaryla, birden tav
yoluna rc eder isem, bu-ne olur?
Zhid eger la yol bulmazsa maurdur. A bir idir ki hidyete
mevkuftur.
2085 Mular prini bendesiyim, beni cehlden al etti, primiz ne lrsa ayn-

velyettir.

93

Zhid aceb hem namaz ile, ben mestlik hem niyz ile. Aceb, u ikiden seni
inyeti kime olur.
orarm ki gz ya bizim amda perde yrtar olur, u sr leme mehur
2090 olur.

Derler: a lal olur, abr ile. Drst, olur, lkin ciger anyla olur.
Rabi kibrinden ayret darlndaym. Y Rab ged-y muteber ola
grmesin!
Seni muabbeti kimysndan altun oldu benim yzm. Drst, sizi
2095 lutfuuz berekesiyle opra altun olur.

Bayta nkteler lzmdr, gzellikten baa, ib-i naar demi abna

mabl olma in.
Gnleri birinde bir am gelse, keyifsizlenme. Yr, kr et. O bdden de
beter olmasn.
2100 Ey gl abr eder ol, am yeme, bet u am a olur, u tn seer olur.

Egeri vie u sz sn olmaz, mdem ki riylanr mslmn olmaz.

A gren, kerem et. Zr o adar hner degildir bir ayvn ki arb imez,
insan da olmaz.
sm-i Am z ilerini lur, ey gl raat ol. Hle ile div-Sleyman olmaz.
2105 Pk gevher gerektir fey- ilhye nil olma in. Yosa her a her bal

inc mercan olmaz.

lme say ederim, mddir ki u erf-i fen, baa hnerler gibi, rmn icb
etmez.
erreni byk himmeti bulunmasa, ey f, yaltrar uya emesine
2110 lib olmaz.

94

Dedim: Seni am utarm. Dedi: am gider. Dedim aym ol! Dedi: Eger
sn olursa.
Dedim mabblardan vefy gren. Dedi: Ay yzlerden bu olmaz.
Dedim: Seni ayli ile naarm yolun baladm. Dedi: Tn yrvidir o
2115 baa yoldan gelir.

Dedim: Zlf issi beni lemi gmrh etti. Dedi: Eger bilir ise rehberi de
odur.
Dedim: Seni merametli gl ne vait geliecek. Dedi: Kimseye bunu
deme, t an vati gelir.
2120 avan: Zaman vezninde aatan yaalm byk, a aya, aba denir. A

yavl mansnda destr ile terkb lnp destr- avn diylse, n gibi
telaffu lnr.
Kg ba tben aba tiresinden ama etme ey gl, zr yz zahmetsiz
bir loma l olmaz.
2125 Hicran-kielerini ikyeti yle hikyet degildir ki yz rislede bir erre beyn

l ola.
Eger neb Nu gibi seni fanda abr var ise, bel aytur, bi senelik
murd l olur.
z sayile madu cevherini alamazsn ayaldir ki u i (tadre)
2130 avlesiz sn.

KNC BLM
METNN TRKYE TRKESNE AKTARILMASI

96

SZ BAI
slm leminde en mehurlardan olan Hce emseddin Muhammed
Hfz irz Hazretleri ran airlerinin en byklerinden biridir. Edebi, ilmi,
iirleri ok imi ise de, kendi imzasyla telif edilmediinden, edebiyat
leminde (5) iirlerinin tamam muhfaza edilememitir. Hce Hfza itimat
eden, inanan Seyyid Ksm Enver Hazretleri, Hfzn iirlerini kusursuz bir
almayla

toplayp

Fars

edebiyatnda

en

mehur

Hfz

Dvnn

dzenlemitir. O edep hazinesi olan dvn Avrupa lisnlarnn ouna

tercme edilmi, Osmanl devletinin limleri, edipleri de, o dvnn iirlerine
(10) meftn olup, gzel tercme ve ilm erhler yazmlardr.
Ben

de

Rusyada

ilgili

rencilerin

istifdelerine

arz

etmek

dncesiyle dvnn en gzel en hikmetli ilm iirlerini seerek, her bir beyit
zerine yalnz bir satr mn vermek uslyle tercme edip kardee bir
fayda elde etmek arzusuyla basit eyleri de kaydedip ark Matbaas sahibi
Ahmed-el-(15) shknin madd yardmyla bu tercmeyi yaymladm.
Gelecekte

edip

olurum!

himmetiyle

edebiyat

ileri

seviyede

renmeye alanlar, yahut her bir hususta yerine gre en hikmetli bir beyti
atasz gibi kullanmak isteyenler veya Eski slm eserlerinde neler var?
arzusuyla ihynen slm edebiyatn ellerine alanlar, hem de itikdyla
kitaplarn her (20) birine hrmet gzyle bakanlar, bu kitaptan da bir miktar
istifade etmeliler; genel, daha ksa bir ifade ile syleyeyim: Mslmanlarn
gznde edeb eserlerin itibr arttka bu kitaplarn yararlar daha da
artacaktr.
Musa

Bigiyev

97

Bismillahirrahmanirrahim
(25) Elhamdlillah. Vesselm al bdellezines-tafe.
Rabbirahl sadr. Veyessirl emr. Vehll ukdeten min lisn, yefkah kavl.
Ey ski, kseyi birer birer sun da, bana da ver! Zr ak evvel yenil gibi
grnd. Lkin sonra ok mkl eyler ortaya kt. Her bir ii Allah ismiyle
balamak slmiyetin en makul bir snnetidir.
(30) Cahiliyet zamanlarnda Yunanlar bir ie balarken, o ie ait
mabdlardan yardm isterlerdi. Yunanllarn en byk airleri Homeros
lyaday ilk defa sylerken iir ilhesinden yardm talep etti. Gya airlere
iir kuvveti iir ilhesinin feyziyle hsl olur imi gibi, Homerostan sonra
gelmi airler de bu inann tesiriyle mi yahut (35) Poema yazar iken
lyadaya taklit arzusuyla m, iirlerin lyada gibi yardm beyitiyle balamlar,
hatt Hristiyanl kabul ettikten sonra da o det baz airlerde devam etmi.
Araplarda cahiliyet zamanlarnda cinlere cinniyelere ibdet etmek, iir
gibi eyleri airlerin klplerine ilham eden cinniyelerin vcuduna itikat etmek
(40) var imi ise de cahiliye devri airlerinin hibiri kasidelerini o cinniyelerin
hibirinden yardm isteyerek balamamtr. Gya bedev olarak yaam
Araplara hrriyet bir tabat olmu da, iir sylerken airlerin her biri yalnz iir
kaabiliyetine gvenmi. Yldzlardan, cinniyelerden medet ummay kendi
fikrince istibdat elinde esir olmak gibi grm. Mabdlardan, mzelerden (45)
medet ummak karl Araplarda kasdeye balarken tebb usl, yni
gzel, ho bir kadn methetmek veya sevgilinin diyarlarn dile getirmek
yaygn bir usld. slmiyet geldikten sonra yazlm kasidelerin ou da
tebb uslyle yazlmaya balanmtr. slm leminde en hr en byk
nazar sahipleri olan tasavvuf ehli kendi iirlerinde, kasdelerinde yeni bir yol
icd (50) ettiler: Tabiat leminin cemline meftn olup Hlkn kemline
hayran olmu tasavvuf ehli, galiba en byk fikirlere ait iirlerinde her trl
mecazlar kullanp, o mecazlarn her birinden de ya hakikatler ilmini ya da
Allahn yceliini ifade eder oldular.

98

u kablden, galiba Hoca Hfz Hazretleri dvnna balarken skye

(55) seslenmise, yce vcudun nihyetsiz sahasnda dolaan akl iin
kuvvet hem de gda olabilicek ilimleri talep etmitir. Hfz Hazretleri Ak
bata kolay grnd. Lkin kbet mkl oldu. demi. Galiba her i bata
kolay grnr, lkin sonra her iin kendine gre ekli ortaya kar; her byk
i iin gyet ok hazrlklarn, tahamml, sebt, ehliyet gibi en byk
kuvvetlerin (60) lzumu o ie baladktan sonra herkese malm olur.
Hususuyla akl, ilm iler, insann iir kuvvetiyle oluturulan edeb eserler, fikir
kuvvetiyle halledilen ya da kefedilen byk hakikatler her eyden ziyde
mkl ve ehemmiyetli olup en byk kuvvetlere, kuvvetlerden de byk
sebt ve ictihatlara baldr. nsann itihad, kendine itimd en byk
taleplere (65) kavumann en mhim sebebidir. Tarih, buna en byk
ahitleriyle ehdet eder.
Khir: Ki hirden hafifletilmitir. hir kelimesi Trklerin Frislerin iirlerinde,
sk ekilde kullanlmaktadr. Bir iin nihyetine, yahut dinleyenlerde bile inkr
edilemeyecek ynyle hkmn kuvvetlendirildiinin almetidir: Eyledin zlfn
gibi, hir perian hlimi.
(70) Turre: Arapa bir kelime olup, feth ta ile bil, zam ta ile her eyin tarafna,
insann alnna, ve alnnn zerinde olan salar, salnan salardr.
Tercme: Sabah yeli o turreden aacak nfe kokusuyla sevgilinin miskli
zlfnden gnllere ne kadar kan dt.
Yani: Tabiatn cemlinden haber getirir ho kokulu eserler gibi insann
aklna daima kefedilen (75) Tabiatn Srlar, varlk leminin nihyetsiz
sahasna nazar eder akllara, gnllere ne kadar hayret verir?!
nsan, natralistler tarafndan yazlm natralist eserleri tamamyla
mtlaa edip o mtlaalar sayesinde hsl olmu alfabeyle en byk
klliyeden ibret natralizm ekolne renci olabilirse?
Harfleri (80) Kaf Dalar kadar, satrlar ise nihyetsiz uzam levh-
mahfzdan Tabiatn Acaiblikleri derslerini sebt ve almasnda kararl bir

99

ekilde okursa, o vakit insann gnl hayret kanyla kaynar, akl hemen
bahsetmek

sersemliine

tutularak

...

diyerek

tabiatn

srlarnn

lezzetlerinden hibir zaman doymaz.

M: Mimin zammyle, yahut m: mecs, ateperest anlamndadr. (85)
Osmanlca ve Franszcada kullanlmaktadr. Maj bunun galatdr.
Ma: Mimin fethyle yahut ma iki mnya gelmektedir: Biri ukur yer,
Arapada amk Farsada jerf denilir. Dieriyse karanlktr.
M: Yeryzn kaplar bu; Arapa buhar yahut zbb denir. Tercmesi:
Eer mecsilerin pri sana, namazln mey ile boya, diye emrederse, boya.
Zr yol (90) yrr insan yolun, menzillerin rf ve detinden gafil olmaz.
Tabiatn acayipliklerini tefekkr etmek yollarnn hllerinden, detlerinden
gafil olmayan insan, mecsilerin pri olursa da sana seccadeni mey ile boya
diyecekse, boya.
Cnn: Gzel sevgili anlamndadr. oul deil; belki cvidn kelimesi gibi
elif ve (95) nunu fazladr.
Sevgilinin konanda bize rahat, terklik nasl olsun? Her vakit an sesi
yklerinizi balaynz! diyerek feryat ediyor.
Bm: Korku. Girdap: evrinti veya anafor. Okyanuslarda kara kar iki
hareketten oluur.
(100) Tercme: Karanlk gece! Dalga korkusu! O kadar korkun girdap! Deniz
yakasnda ykleri hafif insanlar bizim hlimizi nerden bilsinler?
Km: Arapa kaf ile nm veznindedir. anlam vardr:
1)Az. 2) Azn iindeki st taraf; Arapa hanek denir. 3) Murat ve istek.
Burada u anlamdadr. Bunun iin de bencil nefisli (105) anlamndadr.
Tercme: Btn iim, nefsaniyet sebebiyle, sonunda benim adm ktye
kard! Sr ne zaman yle gizli kalrsa onun iin byk meclisler kurarlar?!

100

Hemi: Beraber olmak, birlik, sohbet.

Tercme: Rahat, daima sohbeti arzu edersen, her zaman hazr ol Hfz!
(110) Sevgilinle karlarsan, dnyay terk et! Yani amacna kavuan insan,
dnya darlndan ikyet etmesin.
Fr: F zammesiyle y fethasiyle yaktlk, gzellik.
b- ruy: Yz suyu galiba insann hayasndan izzetinden erefinden kinye
olur.
(115 Zenadn: Arapa zean, Kazan ivesinde iyek tabir olunur.
Ey gzellik aynn nuru! Gzelliin yz suyu sizin parlak yznzden, sizin
enenizin ortasndaki ukurdan.
Y Rab: Allah Hazretlerine nida eklindeyse de byle tamlamalarda
uzaksnmadan gelmi armay ifade eder. Ki deht dest: Ne vakit el verir
(120) yani hsl olur.
Tercmesi: Ne vakit olur u garz: Ki bizim toplanm hatrmzla sizin
dalm zlfnz beraber ola.
Yani: Bamzda toplanm aklmz, sizin dank zlfnz grrse kaybolur.
(125)Tercmesi: ranllara gelmi can, senin yzn kastetmitir. Dnsn m,
ksn m? Sizin fermannz nedir?
Topraktan kandan uzak tut etei, bizim yandan giydirdin. Bu yolda
ldrlm sizin kurbannz oktur.
Gnl haraplk eder, gnl tutar sevgiliye anlatnz ey dostlar! Elbette canm
(130) sizin cannzdr.
Devr: Mevsim, zaman. Nergis: Bir gzel iektir, matur gzleri tebih ederler.
Taraf- besten: Gz yummak

101

Gzn nergis iken, zamanda hi kimse selmetlikten gz yumamad. Gzel

odur ki sizin sarholarnza mestverlik satmasnlar. Uykuya boyanm (135)
bahtmz uyansa gerek yalnz o sebepten ki sizin parlayan yznzden gze
su damlad.
Bke: Bdkeden hafifletilmi, temenn anlamnda kullanlmaktadr.
Tercmesi: Tan yeliyle beraber bize yznden bir demet gl gnder ki
bahenizin toprandan bir koku alalm.
(140) Bezm: Bnn feth znn skunuyla sohbet, iret yahut meclis
anlamndadr.
Cem: Burada en byk padiah anlamndadr.
Cem: Fars edebiyatnda Hatem ya rzgr ile zikredilirse Sleyman, cm ile
zikredilirse

Cemit

irde

edilirdi.

rann

Peddyn

padiahlarndan

drdncs olup, en byk padiahlarndan biri hesap edilirdi. (145) Fars

efsanelerine inanmak mmknse, yedi yz sene padiahlk edip sonra
Dehhk- Mr tarafndan saltanatndan edilmi, kbet yz sene kadar
mddet eitli beldelere seyahat etmi de helak olmu. Baz Arapa
kitaplarda Menvuluh isimle zikredilen padiah odur.
Beytin tercmesi: mrnz olsun da muradnz ey padiah meclisinde (150)
skiler! Geri bizim cmmz sizin zamannzda arab dolu olmadysa da.
Cm, Fars efsanelerine gre, Cemin bir kadehidir. Behmen olu Drb
zamanna kadar ran seltni elinde kalm. O kadeh cihn nm idi, dnyay
gsterirdi. Gya btn lemin btn hlinden haber verir imi. O cm grp
skender de hekmlerine emretmi imi de hekmleri o cma nazre (155) edip
bir ayna icat etmiler imi. skender o aynadan dnyann hlini tamamyla
mahede eder dururmu. Bu hayl efsanesi mnasebetiyle sfiyye tabirinde
cm insann akl, rifin kalbi olarak dnlmektedir. Ki gip lemi, tabiatn
srlarn elbette insann akl kefeder, rifin kalbi de muayene, mahede
eder. Eskiden, ran medeniyetinin byk derecelere eritii (160) devirlerde o

102

zamanlara gre bilinen gk cisimlerinin olumasn ve yedi gezegenin

hareketlerini gzlemlemek iin o zaman limlerinin marifetiyle piyaleden
rasad leti gibi bir ey yaptrm olsa gerek. O let felekiyye-i cm namyla
isimlendirilip, o zamana gre gaye st garipliklerden dolay halk lisnnda o
lete en garip zellikler icat olunup airler haylinde (165) mbalaa yoluyla
daha garip daha acayip havas tehir olunmu olsa gerek. Sonra o havas
arasna Btn lemin btn srlarndan haber verir. zelliinde, Farsa
mbalaalarla abartlm olsa gerek. Fars kaynalarnn tahminlerine gre o
cm Cemit yaptrm da uzak zamanlar getikten sonra Keyhusrev o
cama baz eyler eklettirmi.
(170)

Kk

Dr,

skendere

malup

olunca

Canusar

hyanetiyle

meftliyetinden sonra, nceki bykln ranllardan skendere gemesi

mnasebetiyle olsa gerek Farslarn bilinaltnda Cemitin kadehi bedeline
skenderin Aynasn icat edip, evvelde Cemitin kadehine isnat olunur
havassn her biri, sonra skenderin Aynasna dayandrmaya balad.
skenderin Aynas Farslarn bilinaltndan (175) km olabilir, yoksa
Yunan mitolojisinde yle bir aynann varlndan bir eser yok gibidir.
Cemitin kadehinin her eyden haber verme, zellii sebebiyle bizim
sfiyye taifesi, insann kalbini de cma benzetmilerdir. Gerekten gyet
isabet etmiler. Gya Farslarn bilinaltnn kuvvetiyle oluturulmu rumuzu
hl (180) yolunda Cemitin kadehi insann akldr, rifin kalbidir, demiler.
Bir cam btn lemin srlarndan haber verebilirse insann aklnn elbette
btn lemin srlarndan daha fazla haber verebilmesi gerekir.
Yani mbareke bekasnda, Musa aac Enelhak demise Mansur gibi
byk bir zat niin Enelhak demesin?
(185) Cemit emriyle yaplm bir kadeh Btn lemin srlarndan haber
verirse

Allah

Rabbl-lemin

Hazretlerinin

kudretli,

hikmetli

emriyle

yaratlmlarn en ycesi olma sfatyla halk olunmu insan akl niin btn
lemin btn srlarndan haber vermesin?

103

Buna gre sfiyyelerin insan aklna, rifin kalbini cm olarak tebih etmeleri
gyet mnsiptir. Gerekten insanlara her eyden haber (190) verebilecek bir
ey varsa, yalnz akl olabilir.
Cemitin kadehi her eyden haber verir, itikdndan arta kalan bir sfatla
m, yahut baz szlerde o kadar havas zikredilmi sm-i Azm bulup
nefsinin nihyetsiz hrsn doyuracak hazineyi elde etmek tamahyla m, gafil
miskin bare insanlar kendi huzurlarnda el (195) balatp kendilerine bir
geim kayna bulmak hilesiyle mi, bunlara tamamen baka daha byk bir
sebeble mi, bunu kat srette yalnz bir Allah bilir, slm leminde cifr itikd
ortaya kmtr. O kadar ok yaylmtr ki hatta slm filozofu Ebul-al
Hazretleri de Ellzmiyytnda o itikda taraftarlk gstermek iin
demitir.
(200) Tercmesi: Beyt-i rislet ehline ilmleri cifrde geldi, haberini iitip
ardlar; lkin bu armalar yersizdir zr mneccimin aynas cifrden
kk iken btn dnyay mneccime gsterdi deil mi?
Cifr ilmini, mam li Razyallhu Anh Hazretleri vaaz etmi imi de tevrs
zere ehl-i beyte mahsus ilmin srlarnn sfatyla imamlardan (205) imamlara
nakledile gelmi. On iki imamdan mam Cfer-i Sdk Hazretleri gya o ilmin
srlarn misk-i cifrden yani gecenin bir vaktinde yazm da bu yzden Cifr
ilmi olarak adlandrlmtr.
Heft Kulzemin beynna gre cifr ilmi insan trl bellardan
saklamak midiyle kullanlr. Tavzt gibi eylerden ibret imi; ama (210)
ikinci daha bir mutemet sze gre, cifr kitab: Elifb harfleri saysnca 28
fasldan, her fasl birok sayfadan, her sayfa 28 satrdan, her satr 28
hneden, her hne de adedi drt olmak zere hurf- hec yazlmtr.
yle ki: En birinci sayfada en birinci hnede drt elif, ikinci hnede elif bir
ba vardr ve bunun gibi drt harfli olmak artyla 28 elifb harflerinden terkibi
mmkn (215) btn ekiller cifr kitabnda, cedvellerinde kaydedilmitir.

104

Bu yzden drt harfli kelimeleri yazmaktan maksat: sm-i Azm bulmak

imi! Zr sm-i Azmn harfleri, lafz- celle harflerinden fazla hem de eksik
olmayaca, gya, biliniyormu. Buna gre de cifr kitab hnelerinin birinde
elbette sm-i Azm bulunacaktr. Hneleri arayp kazarak bir adam (220)
sm-i Azm buldu mu btn hazineleri elde etmi olur. Her ey o vakit
insann irdesi, tamah tasarrufunda olacak. Hayline gelebilecek btn
muhalt o vakit insan sadece kn feyekn, ol deyince yaratma, kaidesiyle
halk edecek de i bitecek.
Byle tatl hayl az deil; bo adamlar bu yolda kurban etti. Tamahkr,
agzl himmetsiz tembel insanlar yatakta yatp (225) nihyetsiz hrslarn,
ehvetlerini doyurmak hlyasyla cifr kitab hnelerinden sm-i Azm arar
oldular.
Evvelde bir kadar insanlar sn altn yapmak arzusuyla btn madenleri altn
edecek kuvvete sahip iksr namndaki cevheri aramak davasyla gece
gndz megul ola ola gyet ehemmiyetli bir ilmin ortaya kmasna sebep
oldular. (230) O ilm cevherin ismini kimya olarak adlandrdlar. Emelle amel
ettiler, byk bir sonu ortaya kt. Keke sm-i Azm arayanlar da o kadar
emekleri sonunda bir fayda elde etseler de hibir ekilde sm-i Azmn
ktta resmedilecek bir kelime olmadn anlasalard.
sm-i Azm bir kelime ise phe yok o kelime elbette (235) Kurn-
Kermdebulunur. Bize Kurn- Kermin yalnz yetleri, kelimeleri deil; belki
btn harfleri bile malmdur. sm-i Azm, eer kelimeleri arayarak bulunacak
bir eyse, o zaman cifr cedvelleri gerekmez, Kurn- Kermin yetleri kafidir.
Her eyden nce isim nedir, bizim bunu bilmemiz lzm. sim, bizim
lisnmzda geen sesten ibdet olabilir mi? Velem adamel-esmi klleh,
(240) yet-i kermesinde isimden murat nedir?
Ey ski: Bde nuruyla bizim kadehimizi nurlandr. Ey algc! ark syle zr
cihann ii muradmzca oldu.

105

Biz kadehte yrin yzn grdk, ey bizim arabn lezzetinden haberi

olmayan insan! Kalbi ilimle canl insan hibir zaman lmez. Dnya
sayfalarnda bizim (245) devmz yazlmtr.
Korkarm ki: Kymet gnnde eyhin hell ekmeiyle bizim haram arabmz
bir derecede ola.
Sarfe: Ziyde: bz- hast: talep
Ey yel: Eer dostlarn balarndan geersen kesinlikle sevgiliye bizim (250)
haberimizi syle.
Ey ski! Kalk, kadehi ver! Gnlerin kaygsnn bana toprak at, yani dnya
gamna iltifat etme.
Gm bedenli o servi grm adam, bahe servilerine ikinci defa bakmaz.
Sabret Hfz, iddetlere gece gndz, ta ki maksadn nihyetine kavuasn.
(255) Gnl elemden gider. Ey klp sahipleri Allah iin bize himmet edin. h!
Gizli sr ifa m olacak!
Efsane: Mesel veya hikye. Efsun: Mekr ve hile
Felein on gnlk muhabbeti meseldir, hiledir. yilii dostlara frsat say ey
yr!
(260) skenderin aynasdr arap kadehi. Bak, Drnn hlinden sana haber
verir.
Ey ihsan sahibi! Selmetlik kr iin, bir gn fakir derviin hlinden haber al.
ki cihann rahat u iki harfin tefsiridir: Dostlara lutfetmek, dmanlara (265)
dost gibi grnmek.
ki lemde, insann rahatna sebep olacak eyleri beynda, u iki szden
daha iyi ifade edecek bir sz bulunmaz.

106

yi ismiyle, mahlasyla bize yol vermediler. Eer sen beenmezsen kazay

deitir.
(270) O ac gibi ki sf ona mml-habais, ktlklerin annesi, dedi; bizim
iin gen bakire kzlar, bundan da tatldr.
Halk dalaca zaman, irete sarho olmaya al. u varlk kimyas, fakiri
Krun eder.
Geri durma ki elinde kat ta balavz gibi olan dilber gayretinden seni em gibi
yakar.
(275) Farsa konuan gzeller mr vericilerdir. Ey ski, kullarn prlerine u
mjdeyi ver.
u araba boyanm hrkay Hfz kendi irdesiyle giymedi. Ey etei temiz
eyh bizi mazur tut.
Allahn bendelerine yolda ol; nk Nuhun gemisinde toprak vardr ki (280)
tufan bir damla olarak hesap etmez.
Hk: Yy- nisbiyye ile topraa mensup insan demek olur.
Her kimin uyku yeri u bir avu topraktr. Syle! Ne hcet ki gklere karasn
binalar.
Beder: Kapya. Ber v beder: Var kapya; k git.
(285) Var, gk hnesinden k. Ekmee raz olma. u kara, kse kbet
misafiri katleder.
Bedrd: Bnn kesri daln sknu, rnn zammyle Heft Kulzemin beynna
gre, veda etmek, brakmak anlamndadr. Lgat-i ehnme beynna
gre, bnn fethiyle olup ba kelimesiyle kullanlrsa sa kal, esen ol (290)
demektir. Gn kelimesiyle kullanlrsa veda, ayrlma anlamna gelir.
Ey benim Kenanl aym! Msrn taht senin oldu. Vakittir ki terk edesin
zindan.

107

Zlfn banda, bilemem, nasl sevda tutarsn? Misk kokusu saar salarn
(295)yine birini birine rmsn.
Rind: Rnn kesriyle kaytsz, zarardan korkmayan, hilekr, zeyrek adam.
Ey Hfz, arap i, kaytsz ol. Keyfini yerinde et; lkin bakalar gibi Kurn
yalan dolanlara tuzak etme! lim ehli tarafndan anlalrsa ne kadar byk
sz! Kurn- Kermi, din ve slm hevesin yolunda kullanma!
(300) Eer o irazl Trk bizim gnlmz ele alabilse, kara benine
Semerkantla Buharay bah ederim.
Ver ey ski kalan arab! Bulamazsn, gremezsin cennette Rknbad
nehrinin kenarndaki musalladaki dikilen gle benzeyen namaz klanlar.
Bizim kim akmzdan yrin cemlinin gnl toktur. Eynlik, koku, ben, srme
gibi (305) eyler gzel yze gerek olabilir mi?
algcdan araptan sz syle, dyann srlarndan bahsetme.
Hikmetleri, vcudun srlarn, zr hibir insan kefedemedi ve edemeyecek.
Gneten fazla o gzellik yznden Yusufta var idi, anlamadm ki ak
Zleyhay masumiyet perdesinden karr imi.
(310) Rz-u efzn: Nuru gnn nurundan ziyde, Yusufun cemli gibi
cemlin kaydna esir olan Zleyha elbette bizim takatimize gre mazurdur.
Bize gre, Zleyha iffetinde, ismetinde bki idi. O kadar fevkalde cemle, o
derece kahredici galip kuvvete malubiyet zaaf deildir; iffetsizlik deildir.
radesi elinden gitmi insann o hareketi hevasna boyun emesi deil; belki
aresizliinin cezbeye gelmesidir. (315) Bir grte kadnlar ellerini
kesmilerse, Yusufa kavumaya zarr ekilde rabet etmek Zleyha
hakknda ismetsizlik olmaz.
Kssada Zleyha hakknda fikrimiz udur; ama huri gibi Zleyhay grm,
birok defa o huriyle halvette kalp, her istediine gc yeten Zleyha
tarafndan her defa tehditlerle teklif edilmi Yusuf hakknda (320) fikrimize

108

gelince: Kurn- Kerimde Yusufun beraatna, ismetine dellet eden hibir

yet yoktur takdirinde bile biz Yusufu hyanet kastndan elbette pak kalmtr
itikdnda olur idik de isabet ettik davasnda olur idik zr Yusuf gibi akl,
sabr, irdesi kmil bir insann akl ehvetine galip gelmezse, Yusuf gibi (325)
bir insan hyanetten kurtulmazsa o zaman insanlk leminde hain olmayan bir
insan bulunmaz. nsanlk lemine hrmet gzyle bakarsak, o vakit lemde
birka tane hain olmayan insan grmek lzmdr. Bana Zleyha gibi huri
teklif etmiyor, bununla ben hain olmadm, masumiyeti dava edemem,
sebepler hazr, kudret kmil iken saknrsam o zaman hainliin bende
bulunmad ortaya kar.
(330) Yusufun ismetine beraatna dellet eder bir yet bulunmaz ise de,
dedik; lkin Kurn- Kerm Yusufun beraatna dellet eden yetleri Yusuf
sresinde bir iki deil daha ziyde buluruz.
u yette Zleyha ehdetiyle Yusufun beraat, ismeti alenen
sylenmitir urada ahit Yusufun Msr Azizi (335) huzurunda
ehdetiyle, o ehdetin de zarr srette dorulukla Yusufun beraat rza
hem de haiyesine malm olmutur.
u yette genelin ahitliiyle umum nazarnda Yusufun beraat ilan
edilmitir. Yusufun beraatna delil olan u kadar eyler var iken, yet-i
kermesi

tefsirinde

yazlm

szleri

gren

insan

habercilerin

(340)

fkelenmelerine arr.
u yet-i kermenin ifadesine gre, Zleyhadan Yusuf hakknda, Yusuftan
Zleyha hakknda hem peyda olmutur.
Zleyhann arzusu, maksadna hevesine kavuma yolunda Yusufa galip
gelmeye kasttr.
(345) Yusufun arzusu nedir? Elbette Zleyhann arzusuyla ayn olmas
gerekiyor. Zr Kurn- Kerm bir madde ile tabir etmi Rabbin burhann
grmemi olsa idi, teklifi kabul edecek idi, sznn mns nedir? Yusufun
beraat, iki arzunun niyeti ayn olmas lzumu bizim nazarmzda sabit olur

109

ise diyebiliriz: Zleyha amacna ulamaya kast etmi, Yusuf da mdafa

etmeye; lkin burhan grmemi olsa idi.
(350) iddetle, sertlikle mdafa eder idi; lkin nazik muamelede bulunma
lzumu enbiyalara, umuma, akl btn insanlara Allahn burhanyla
bilindiine

gre,

Yusuf

mdafa

ederken

iddet

kullanmam,

belki

yumuaklkla mdafa etmitir. Hlis insan fuhtan kanr, lkin kanmak

davasyla iddet gstermez. (355) iddet gstermek gnahn daha kabas
deil midir? Nazik muamele yoluna seferle Yusuftan sarfedilmi fenalk, iffetli
olma yoluna seferle Yusuftan fuh sarfedilmi. Gzellik yani, Yusuftan
zulm de fuhu da sarf etmek iin, byle oldu: Yumuaklkla Yusuf mdafa
etti. iddet kullanm olsayd, zulmetmi olurdu. Mdafa etmemi olsayd,
Mevlasna hyanet, Hudasna isyan (360) etmi olurdu.
Gman ederim: u ifadenin tefsiri Arapn zevkine daha mnsiptir.
Nebilerin namusuna, erefine dokunmamak meydannda daha ziyde
edeplidir.
Bana kt syledin, mutluyum. Affetsin seni Allah, gzel syledin ac cevap
ekerli dudaklara yakr.
(365) Nasihat iit ey can! Candan artk dost tutarlar sadetli yiitler ihtiyar
lemin tlerini.
u mnda slm Ebul-al Hazretleri demi:
Yani, bana gelmi ufak hem byk bellar defetmeye gcn yoksa raz ol
da her bir ii yalnz bir Allaha havle et!
(370) stiare edersen haberdar olmayan adamdan ii sorma. Fayda alacan
tn kymetli deildir. Da kadar altn karlnda olursa da.
Nashat: Hyanetten garazdan pak olup, insan hayrna irat eden i veya
szdr.

110

Gazel syledin inci dildin de dizdin, gel, gzel oku ey Hfz! Senin nazmn
(375) zerine felek saar sreyya yldzlarn.
Hfz Hazretleri kendi nazmlarn vmek yolunda bo beyitler yazmtr.
airlerin geneli, belki yalnz airlerin deil; ilim ehlinin ekseriyeti kendi
szlerine kymet vermek yolunda iftihar yoluyla az deil, ok cmleleler
sylemilerdir.
(380) Riy boyasyla grnte tevazu; lkin kalben terfi elbisesiyle
sylenmi szden, insann maruriyetine sebep olmayan iftihar yoluyla
sylenmi hak ve hlis sz daha gzeldir.
Yalan, riy perdesi arkasnda durup, tevazu sretiyle sz sylemek bize det
olmutur, lkin Tevazu en byklerin andr, anlayna sadece en (385)
bykl dava etmek iin brnmektir.
O zaman ki sevgiliyle oturursun da arap iersin, hatrda tut yel ler dostlar!
Gzel ahlak ve yumuaklkla nazar ehlini avlayabilirsin. Zr zeyrek kuu ba
ve tuzakla tutmazlar.
Bilmem ne sebepten dostluk kokusu bulunmaz fidan boylu kara gzl, ay
yzl (390) sevgililerde.
Buna gayr diyemezsin: Senin cemlinde ayp odur ki muhabbet ve vef rengi
gzel yzde bulunmaz.
Nimetin kr, yrlarn sohbeti, bahtn inl hakk iin, hatrda tut l ve
sahra gariplerini.
(395) Gkte acep mi, eer Hfzn sznden zhre namesi Meshi raks
ettire.
Yani Hfzn hikmet szleri gklerin sakinlerine de tesir etse hayret edilmez.

111

Gece mescitten meyhne tarafna geldi primiz, nedir, ey evdeler bundan

sonra tedbirimiz. Biz mritler yzmz Kbe tarafna nasl gtrelim,
yzn mey hnesine tutar iken primiz.
(400) Akl eer bilse idi ki gnl zlfnn banda ne kadar hotur, aklllar
divane olurlar idi bizim zincirimiz iin.
Nehr: Nunun fethi, hy- macemenin sknu, sonra noktal cim-i fris ile
av, avc, av meydan, umumen sahra hayvan anlamndadr. Burada av
anlamndadr.
(405) Gnl kuu cemiyet avn tuzana almt. Sen zlfn atn da bizim
elden avmz kat.
Gzel yzn bir yeti lutfederek bizi kefetti. Bu yzden lutuftan gzellikten
baka bir ey bulunmaz bizim tefsirimizde.
Ta gnlne acaba tesir eder mi bir vakit ateli hmz ile geceleri uyumaz
(410) gsmzn kokusu.
Yel senin zlfn zerine geldi de cihan bana karanlk oldu. Senin zlfn
sevdasndan bundan ziyde faydamz yoktur.
Tevfr: Maldan hsl olur faiz, fayda.
Bizim hmz oku gklerden uzar, ey Hfz sus! Canna efkat et, saklan
(415) bizim oklarmzdan.
Bu mnda slm filozofu Ebul-al Hazretleri demi: Saklan mazlumun
duasndan. Zr duas nurdan olan hicaplara iner, o perdeleri yrtar.
in kurtuluu nerede, harap olan ben nerede?
(420) Grn yolun farkll, nerededir t nereye?
Nedir nispeti rindliin salha ve o takvaya?
Nasihat dinlemek nerde? Rbbn namesi nerede?

112

Gnlm dnd mbetten riy hrkasndan nerede?

Nerede mularn pri, nerede saf arap?
(425) Dostun yznden dmanlarn gnl ne bulur?
Snm era nerede, gne mumu nerede?
Hfzda karar ve sabr vardr gman etme ey dost
Karar nedir, sabr nerede, uyku nerede?
Ban hakk iin, eer btn lem bama kl vurursa da
(430) karmak mmkn deildir senin muhabbetini bamzdan
Her kim ki dese: Uzak seferin var mdr?
De: Sefer uzunluu bamzdan kmad.
Lutuf olur, eer rtmez isen fakirlerden yzn,
Gnl aynasyla grsn iini, gzmz senin yzn.
(435) Hrut gibiyiz, daima akn belsnda zrz.
Keke grmeseydi asla bizim gzmz senin yzn.
Her zaman olurdu Hrut senin enenin ukurunda esir.
Eer sylemese idin hsnnden bir zerre Mruta.
Gl kokusu kalkt, ulatrsn ey peri bahede
Blbller mestler syleyenler sihirli gz iin.
(440) eker senin cevr ve ceflarn ayrlk sebebiyle
Ey put lutfet, grsn Hfzmz yzn.

113

Mahbbum eer rindlik ve mestlik ederse, ey cnm

Sana sarholuu zhd terk etmek lzm olur en evvel.
(445) Hayat vakti, adlk mevsimi, arap zaman,
u be frsat gnlerini ganimet bil, gh ol.

B HARF
Dedim ey gzeller sultan rahm et u garibe,
Dedi gnl ardnda yolu kaybeder miskin garip.
(450) Dedim ona sabret biraz. Dedi: Beni mazur tut.
u kadar garip gamna evde terbiyelenmi nazenin tkat tutar m?
Padiahlar sencbnda uyumu nazenine ne gam,
Eer dikenden, tatan yapsa dei, yast garip.
(455)Ey zlfn zincirinde o kadar in yeri var sevgili!
Ho olur acep o miskli ben kokulu yanak zerinde.
Grnr arabn aksi senin ay gibi yzn renginde,
Erguvan yapra gibi ak gl yz zerinde acep.
Dilber dedi: Ey Hfz inlar hayret makamndadr.
(460) Acep deil, eer otursa hasta gaml olup garip.
Bunun gibi zamanda tuhaf olur,
Eer kapasalar meyhneyi aceleyle.

114

Meyhne kapsn kilitlemiler,

Yine a ey kaplar ac.
Hfz gam yeme, baht sevgilisi
kbet yznden alr rty.
Devletin tan imdi att. Hani gne gibi kadeh.
(465) Bundan gzel frsat nerede bulunur; ver arap kadehini.
Hne tevisiz: Ski nkte syler, tesir eder yr.
Hayat vakti, kadeh devri, genlik zaman.
Aklyla hizmet eden insan iin gerekli eyleri burada toplamtr:
Kartrmadan bo hne, faydas olan yr, tende canda olan neeler.
(470) stekleri adlandrmak gzellii adl ziynetlemek iin, altn kadehi
ezilmi eritilmi yakut ile terkip ho olur.
ahid: Mahbb. Py- kub: Ayak vurucu yani raks eden. Sevgili hem ark
syler, alklar, rakseder sarholarla.
Ski gamzesi, meyperestler gz gibi uyku mesti.
(475) Halvet hastr, emin yerdir, insanlarn enliidir. Her kim u sohbeti
bulur, yz kapy fetheder.
arabn letafeti haylinden abuk tabiat ssleyen, bezeyen gl yapra
iinde gl suyu gzel saklar.
O ay, Hfzn incilerine mteri olunca, imdi eriir oldu her saat zhre (480)
kulana rbap avaz.
Yaz senin cemlini erh etti her faslda.
Cennet senin gzel vasflarn zikreder her bapta.

115

Sirik: Gzya. Dost burden: (Elin yetimesi) Galip gelmek, ziyde olmak.
usten: Yumak, ykamak. Yresten: G yetmek.
(485) Gzyam ki Nuh tufanndan ziyde idi, gnl levhasndan senin
muhabbetini silmeye gc olmad.
Bir mumele et, u krk gnl satn al.
Zr snklk ile dier yz bin btne.
Drstle al, nefsinden dosun gne.
(490) Yalan sebebiyle yz kara oldu evvelki tann.
apk: pk: Trke ile Farsada mterek kelime olup tez yrr
anlamndadr. Kazan ivesince abuk yazlp at abuv, at koturma, bu
anlamdadr.
Ey gnl! Kesme tamah dostun nihyetsiz lutfundan ak davas ettikten
sonra, abuk ban oynat!
(495) saf: Sleymann mehur veziridir. yet-i kermesinde zikredilen
odur. lim ve hikmeti ihatasyla atasz olarak kullanlr.
saf ilmiyle eer gnl ararsak derler ki:
Hoca, Htem saltanat kaybetti, yine aramad.
ncinme Hfz, dilberlerden vef mit etme.
(500)Bahenin ne gnah olur, eer u aa bymezse.
Ben ki ba indirmezdim iki cihna,
Boynum onun minnetinin yk altnda.
Mecnunun zaman geti, nbet bizimdir.
Her kime be gn onun nbetidir.

116

(505) Ben ve gnl fed olmusak ne oldu?

Maksat onun selmetliidir.
Zhir fakirliine bakma.
Hfzn gnl onun muhabbetinin hazinesidir.
Senin yzn gnlme geldi, muradm bulsam gerek; nk iyi hl iyi fal
arkasnda olur.
(510) Geri tatl azllar padiahlardr; lkin zamann Sleyman odur ki
Htem onunladr.
Yz kemli hneri gzeldir, etei paktr. phesiz iki cihn paklarnn
himmeti onunladr.
Dostun tarafndan efkat mit ederim! Cinyet ettim, midim onun affnadr.
(515) Bilirim ki benim gnahm balar; nk o geri peri srettir, lkin
melek sfatldr.
O kadar aladm ki her geen gn yamz akar grd de dedi: Bu ne
rmaktr.
(520) Gy: Farsa kafla top anlamndadr. evgen topu.
Ky: Arapa kafla: Byk yol, yol ba, mahalle mnlarnda gelir. Yol ba
gibi balar ki senin mahallen banda oynattk, hi kimse bilmedi ne yol
badr ve bu ne mahalledir.
Brakmasam gerek yrin dudaklarn arabn kadehlerini, zhitler! Beni (525)
mazur grn ki mezhebim budur.
O adam ki gnlme gz altndan ok vurur. Hfzn can a onun dudak
altndan bir glmesindedir.
Kilk: Arapa kafn kesri lamn skunuyla hem ii bo kama hem de yaz
yazmada kullanlan kaleme denir.

117

(530) Z: Karga, burada kara anlamndadr.

b- hayat onun burnunun belgatndan damlar. Benim kara kalemim, Allah
ismiyle yemin ne kadar yce mereptir.
Talep etme ibdeti, ahdi, namaz ben mestten. Kadeh ekmek ile mehur
oldum elest gnnde.
(535) Ben o saat ki tahret aldm ak emesinden drt tekbir ettim bir defa
btn kusurlarma.
yet-i kermesiyle u beytin bir kadar alakas yok mu?
arap ver! Tasna au vereyim kaderin srrndan. Kimin yzne k oldum
da kimin kokusuyla mest kaldm.
(540) Kader meselesi beerin aklyla hlledilememi mkl bir meseledir.
Her insan lim, dine bal, doal hesapla mnkir, zarr ekilde kadere itikat
eder. Zr her insan kaderin hakkyyete dellet eder eyleri kendi vicdannda
kendi hayatnda bulur, grr. Allahn ilmi, btn cziyyat btn klliyat
kapsar dersek elbette kaderi biraz kabul ederiz. Zr olacak eylerin (545) biri
Allahn ilminden hri kalsa o vakit ilimde keml olmaz.
Lkin lmin ilerlemesi ztln geri ekilmesi insanlardan irdeyi nasl
kaldrmyor? meselesi kelam kitaplarnda cevab grlmemi bir mesele
olarak kalmtr.
Zannmca kader vcudun aksidir. Kader ile vcudun harfiyyen tamamen
tetbuk vcuttan irdeyi kaldrmyor. Gerek vcutta naslsa (550) kaderde
yle akseder. Tasavvuf ehlinin lisnnda srkader namyla gizlenen
mevcudun hakikatinin alm hve aleyhi ezelde bilinmesidir. Vcut
leminde, bir nizam bir tertip var, u genel hareketten gyet byk bir maksat
var dersek elbette mesele kaderi kabul etmek lzm gelir. kaidesi lemde
bir nizamn, bir maksadn yokluuna dayandrlan bir fikir mezhebidir.

118

(555) Kader meselesi insanlara yamur gibi yaar bellar hafifletme

yolunda gyet byk ehemmiyete sahiptir. Kaderin gemesine iman eden
adam hibir vakit hayattan mit kesmez, bana bellarn geldii saatlerde
sabrszlk gstermez ne kadar ar meakkatlere tesadf ederse de yiitlii
elden brakmaz, (560) muharebe meydanndan hibir zaman kamaz.
Korkaklk, psrklk gibi en byk hastalklarn en tesirli devs kadere iman
etmektir.
Kemer: Kuak, bel, ykseklik. Yahut byk da eteinde bir kk da.
Kemer-i kh: Da kua yahut da beli.
Tercmesi: Da beli karnca belinden incedir burada. mitsizlenme rahmet
(565) kapsndan ey arap bendesi. Yani rahmet kaps nnde herkes birdir.
Yahut mnsna uymayla rahmet kapsnda siler velilerden daha ziyde
itibarldrlar.
Zhire tapan zhit, bizim hlimizden haberdar deildir. Ne sylese de bizim
hakkmzda ktlk grmeyiz.
(570) Hakikati talep yolunda isteyenin nne ne gelsede hayrldr. Doru
yolda ey gnl gmrh bulunmaz.
Nasl oyun yz gsterirken bir kk deersiz ey srecek oldum.
Kaytszlarn satranc meydannda ahlara dolamaya yer yoktur.
Nedir u byk, sade ok ssl nak? u muammadan hibir lim (575)
cihnda haberdar deildir.
Hakikaten vcut leminin ayrntlarndan srlarndan tamamyla deil; belki
biraz, gururlanacak kadar insaniyet hemen nasip alamamtr.
Buna acep kanattir y Rb, hem u nasl Kdir-i Hkimdir? Bu kadar gizli
yaralar varken h etmeye hl yoktur.
(580) nsan hayatyla kaderin nispetinden hikye gibidir.

119

Bizim dvn sahibi hesab bilmiyor gibi. Bunun hakknda Allah iinden bir
almet yoktur.
Kim isterse syle gelsin, her ne isterse syle sorsun. det bu derghta naz
yapan, kibirli hademe, kapc yoktur.
(585) Her ne varsa bizim endamsz boyumuzdandr. Yoksa senin kaftannn
hi kimsenin boyuna ksa deildir.
te kaderin srr budur! Her ey kendi hlince ortaya kmtr. Kader
tarafndan hibir tazyik yoktur, Allahn cmertliinde cimrilik yoktur; kusur
alc tarafndadr.
Meyhne kapsna gitmek bir renkli adamlar hlidir. Yalanclar iin, arap
(590) satclar mahallesine yol yoktur. Haraplarn prinin bendesiyim, zr lutfu
devamldr. Yoksa eyh veya zhidin lutfu gh vardr, gh yoktur.
Hfz eer bakede oturmazsa himmet byklndendir. arap tortularn
eker, ak derdini eken k mal ve mansp kaydnda deildir.
Himmetli adam maldan rtbelerden gelmi itibarlara marur olmaz, galiba
(595) yle eylere kesinlikle iltifat etmez.
Gnl verdim ona mjdesi iin, lkin hemen utanmaktaym u kendi
gnlmden ki dosta satm.
Gnn seyrinde ayn devrinde ne irde var?! Dnmekteler Allahn ferman
gereince.
(600) Hogeldin ey can atanlarn resul, ver dost haberini! T edeyim canm
rabetle dostun namna fed.
Zlf tuzaktr. Beni tuzan tanesidir, ben bir tane alaym midiyle dostun
tuzana dtm.
Ba sarholuktan kaldrmaz kymet gnne kadar her kim ki ezelde benim
gibi bir (605) yudum dostun kadehinden iti.

120

emme: Zerre
Ben sylemem bir zerre kendi evkimin erhinden; nk ba ars olur
bundan fazla sknt gstermek.
Benim meylim kavuma tarafna, onun meyli ayrlk tarafna. Kendi muradm
terk ettim ki dostun (610) murad hsl ola.
Dest dden: El vermek yani kolay bir ekilde ortaya kmak.
Eer el verse ekeyim gze srme gibi o yolun topran ki dostun ayayla
ereflendi.
Ey Hfz onun derdinde yan. Devsz dzel! nk dostun kararsz derdine
(615) dev yoktur.
Dermn: Aslda derdmndr. Yani dert kaldrc.
Geri dost bir eye bizi almaz, leme satmayz dost bandan bir sa.
Gel, emel hnesinin temeli kat zayftr, gtr arab, mrn temeli de yel
zerinedir.
(620) Bendeyim o insann himmetine ki yeil gk altnda balanma rengini
kabul eder her bir eyden zdedir.
Bu beyit ne kadar byk szdr! Kymeti takdir olunamayacak bir cevherdir.
Hakikaten, insann insaniyeti hrriyettedir; lkin nasl hrriyet? Neden
hrriyet? Hukuk nazarnda kmil hr olan insanlar acaba her bir badan her
(625) bir renkten azat olabilirler mi?
u gn medeniyet leminde basit rf ve detler, medeniyet nazarnda en
bykleri de esir etmemi mi?
Yer yznde akl vehm sultasndan, irdesi ehvet bandan, kuvveti gadap
kahrndan kurtulmu insanlar ne kadar bulunur?
(630) Bir Arap airi demi:

121

Ne deyim una, meyhnede gece mest ve harap iken gip leminin melei
bana ne mjdeler verdi.
Ey byk nazar, yksek yer, mekn ahbaz! Senin meknn u mihneti
dk yer deildir.
(635) Kengere: Arapa kafn zammesiyle nunun sknuyla Farsa kafn da
zammesiyle her bir yksek eylere denir. Hem de hne ya kale duvarnda
ziynet iin yaplm knt ki Arapada erefe denir.
Dmge: Dmgh: Tuzaklk yer.
Sana ar ynnden seslenirler: Bilmezim ki sana u tuzaklkta ne oldu!
(640) Kuds leminin gemisi hl lisnyla her bir insana derler: Sen kuds
lemindeyken acaba niin dnyay sevip gaflette kaldn, ruhun ynyle
kutsalln unuttun?
Bir nasihat edeyim sana, bekle, hem yerine getir; nk u sz tarkat
eyhinden benim ydmdadr.
(645) steme drstl temeli zayf dnyadan. Zr u kocakar milyonlarca
damattan kalm duldur.
Cihnn gamlarn yeme, nasihatimi aklndan karma. u hikmet bir yolcudan
hatrmdadr.
nsan kendi sadeti iin dnyada ne kadar itihat eder ise de dnya (650)
geniliklerine

marr

olmamak,

darlklar

iin

gam

yememek

sabrszlanmamak lzmdr. nsanlara almak farzdr. Bundan sonra dnya

rahatna da darlna da bir derecede olursa ite mesut odur.
Verilmie raz ol. Yzden dm z! Benimle sana ihtiyr kaps
almamtr.
(655) Gln glmesinde ahde vef nin yoktur. Nle et, ey gnlsz blbl!
Feryat yeridir.

122

Niin haset edersin Hfza, ey nazm zayf! Fikrin kabul grmesi, szn
latiflii Allahn hibesidir.
O adam ki makam yalnz Kbe idi, senin lebin evkinden, grdm meyhne
(660) kapsnda ikmet eder olmutur.
Gnl gitmi Hfzn, ey aziz canm, senin gamnla birlemesi vardr ki
eskiden gelmitir.
Gl gste, arap elde, sevilene gnlnce. Dnya ahlar byle gnde bana
bendelerdir.
(665) Bizim mezhebimizde bde helldir; lkin ey gl gibi servi senin
yznsz haramdr.
Ey Hfz, oturma arapsz sevgilisiz bir dakika. Gl, yasemin Ramazan
bayram gnleridir.
Ey nazl ocuk, sen nasl mezhep tuttun? Sana bizim kanmz ana stnden
(670) daha hell olmu.
Ne zaman, zamandan gam rengi grrsen arap iste. Tecrbe ettik faydas
phesizdir.
Mular pri eiinden niin geri duraym; devlet o evdedir, aklk o kapdadr.
(675) Bizim yolumuzda yalnz gnl krkln alrlar. Kendini methetme
pazar o yoldan bakadr.
Bir kssadr, ziyde deildir akn gam; lkin u aceptir: Her adamdan ne
kadar iitirsem de tekrarlanm olmuyor!
Kssa birdir; lkin her defada yeni bir pay ifade eder. mam adb (680)
Hazretleri mehur adbiye nsznde demi: yani Kurn sz
usansz en gzel arkadatr. Ne kadar tekrar klnrsa o kadar cemli ziyde
olur. Tasavvuf byklerinden Muhiddin ibni Arab Hazretleri Fthat-
Mekkiyyede nakletmi: Kurn iki defa tilavet edip de hemen bir mny

123

(685) anlar adam Kurn tilavet etmemi gibi olur. Her defada yeni bir mn
anlamak hakik tilavetin yeni iidir. Buna gre bizim en byk mtehitler
daima Kurn tilavet eder olmular. Fkh ilimlerinde genileme ve yer tutma
da srekli Kurn tilavetten ileri gelmitir. O dakikadan ki Kurn gerek
mnsyla tilavet azald, slm leminde ilimler gerilemeye (690) yz tuttu.
kbet tilavet gnaya mahsur kald. limler ismindeki erefli zatlarn Kurn-
Kerme inlklar o kadar zayflat ki en bilginleri de Kurn yetlerini
Tertb Zb, Delll-Kurn gibi kitaplardan arar olur hle geldiler.
Biz fakirlik kanatin yz sularn dkmyoruz.
Padiaha syle. Gnlk takdir olunmutur.
(695) Ey Hfz, ne acep eker budadr senin kalemin.
Baldan ekerden makbullerin yemileri vardr.
Git kendi iine ey viz, bu ne feryattr?
Yolda benim gnlm dt, senin neyin dt?
Ey gnl inleme dilsizliinden zulmnden yrin.
(700) Zr yr sana bunu nasip etmitir, bunu vermitir.
Maksada eritirmeyince beni onun lebi, kam gibi,
Btn limin nasihati benim kulamda yel gibidir.
Yani, hakikati talep yolunda hibir adam taklit etmem. nce sylenmi
fikirlerin her biri benim aklmdan yel gibi geer gider. Ben daha byk (705)
hakikatleri aramakta devam ederim.
Git, hikyeleri syleme, zntl efsanelerden fsldama, ey Hfz! u
hikyelerden of puflardan bana pek ou malmdur.
Kitaplatrlm ilimlere, resmiyet kespetmi mezheplere davet yolunda
erbaplar tarafndan sylenir szlere mukabele yoluyla u beyit sylenmitir.

124

(710) Eskide sylenmi szlerin tarihi kymetleri byktr; lkin insan akln
hasretmek hakknda hibir kuvvetleri yoktur. Allah tarafna hareket eden
insan hibir ey hapsedemez. Nihyetsiz fezada seyreden gk cisimleri
genellikle snrl bir yrngede devreder; lkin insan aklnn hareket hatt
(715) snrl deildir. Zr akln nihyeti Allahdr. Allah snrl deildir. Allahn
kemline de nihyet yoktur. Akln cismaniyete bir fazl da bu yndendir.
Allaha imann en byk faydas da budur; yani vcutta kemlin
nihyetsiziliine iman etmektir.
(720) nsan her bir kemle sevk edecek iman nuru, tapnak, ihbar, ruhban,
meayhn siyasetleriyle mi, yahut baka bir sebeple mi, insan her bir
kemlden men eder bir karanlk gibi oldu.
Ebul-al-el-Mar, Hoca Hfz irz Hazretleri gibi hrriyet ensarlar u
durgunluk donukluktan insan akln kurtarmak iin, kendilerinin yce
talimlerinin (725) devamlarnda yazdlar; lkin biri kfr syler zndk, biri
gazel okur dervi dediler de bizim mtekellimler galip geldiler. Baladlar
kendilerinin hevesleriyle slm medreselerini belki slm leminin genelini
harap etmeye! Ettiler de amalarna eriip, yollarna gittiler. Biz kaldk
Srb: Suya tok anlamndadr; lkin burada susam anlamnda olup taze,
(730) ltif mns murattr.
Kana susam gzel lal, benim yrimin lebidir. Onu grmek iin can vermek
benim iimdir.
O adam ki gazel slubunda Hfzn nktelerini rendi. Tatl szl nadire
syler benim yrimdir.
(735) Bt: By- ebced zammeyle tay- kuret sknuyla tatan, aatan
veya madenden yaplm eylere sylenir. Arapada sanem veya vesen
denir, aslda byle idi. Sonra put, btn ho sretli sevgililer iin kullanlr.
Tercmesi: ok zamanlardr, putlarn sevdas benim dinim oldu. u iin
gam, benim gnlmn adldr.

125

(740) Senin cemlini grmek iin can grr gz lzmdr. u nasl benim
cihn grr gzmn mertebesi olabilsin.
Yani hakikati gzlerimiz gremez, akl gz grr.
Pervn: Sevr burcunun ba tarafnda, ayn menzilinden dnen, bir yere
toplanm ufak yldzlardr. Arapada sreyy denir.
(745) Benim yrim ol, nk gn hem zamann ziyneti, senin ay yznden
hem benim sreyy yldz gibi gzyamdadr.
Senin akn bana sz sylemeyi rettiinden beri beni takdir etmek halkn
lisnnda alkanlk olmutur.
Mescit meyhneden garaz sizin vislinizdir. Buna baka haylim yok. Allah
(750) benim ahidimdir.
Bana senin fakirin olmak saltanattan hotur. Senin cevriyin, cefyn horluu
bana izzettir, mertebedir.
Gnah eer bizim irdemizle deildi; ey Hfz lkin sen edep yoluna al da
de: Gnah benimdir.
(755) nsan insanla muamele ederse muamele gzellii byle olur. Sana
zulmeden insan affedip kendim cinyet ettim, demek kadar tahamml
gstermek elbette byk bir fazilettir.
nsan ile muamelede edep uysa Allahla daha ziyde edepli davranmak
gerekir. Hidyet, sapknlk gibi eylerin her biri Allahtansa da demek
edep gereidir. (760) demek byk edepsizliktir.
Getir arab, Allah derghnda kapc, sultan, akll, sarho hepsi beraberdir.
u iki kapl saraydan gitmek zarryse maietin arda byk olsa ne, alak
olsa ne.
(765) Server makam meakkatsiz kolay olmaz. Doru, elest ahdini bel
hkmyle balamlar.

126

Varlara yoklara incitme kalbini, gamsz ol. Her kemlin kbeti yokluktur.
Beni senin bana zaman raz etti; lkin ne fayda, ip ucunu senin rzanda
balad.
(770) Sen kendin baka bir hayattn, ey vislin zaman!
Gr imdi hatay: Gnl senin vefna mit balam idi.
Senin zulmn penesinden, dedim ehirden gideceim. Gld de dedi: Hfz,
git! Ayan kim balam!
u zamanede ayptan pak refik, saf arap kadehiyle gazel mecmuasdr.
(775) Yalnz ben deilim ilimsizlikten cihnda mell olan, limlerin sknts da
ilimsiz ilimdendir.
Gnlm senin yznn visline byk mit tutmutu; lkin ecel mr yolunda
her emelin yolunu keser.
Tut ay yzl sevgilinin salarn harfleri okuma, gya uurlu ve uursuz
Zhreyle (780) Zhalin tesirindendir.
lemde yldzlarn tesirlerine inanmak, Yunann dininden kalm bir itikattr.
Cennet arabysa da dkn; nk dostsuz her leziz erbet ki verirsin azabn
gz olur.
Uyank ol ey gz, zr emin olamazsn u daim selden ki u uyku menzilinde
(785) vardr.
Sevgiliye aikre geer senin yandan; lkin ayr hemen grr bu yzden
nikap balamtr.
Dimam pumanda nasihat yeri arama. u hcre doludur oyun
sedasndan.
(790) Senin yolun ne acayip yoldur ki gyet byklkten gk deryalar onun
serab gibidir.

127

Gnl meclisinde senin yznden yz mum yand; fakat gariplik udur ki

senin yznde yz trl utanma vardr.
Hfz klara, rindlere, gz aklara ne oldu? Genlik gnlerine (795)
hayret Turu lzmdr.
imdiki gln elinde saf arap kadehi vardr, yz bin dille blbl onun
vasflarndadr.
iirler defterini al da sahra tarafna git! Medresede srlar kefetmekten
bahsetmenin vakti deildir.
(800) Ayrl halktan. Ankdan ibret al gr, yalnzlk kesine ekilenlerin
hreti Kaftan Kafa kadardr.
Medrese hocas gece sarhotu hem fetv verdi ki arap haramdr; lkin vakf
malndan daha gzeldir.
Yalnz tenbellik iin vakf mallarndan nasip alr insanlar hakknda, yahut
(805) vakftan garaz yerinde olmayan adamlar hususunda sylenmi szdr.
Kemlde aypta senin iin hkm yoktur. Dik dur! Bizim skimiz ne etmise
gzel etmitir.
Davaclar szyle amel ehlinin hayli altn ileyenle ark dikenin hikyesi
gibidir.
(810) Yani szclerle iiler kymeti arasnda fark byktr.
Sus ey Hfz. u kzl altn gibi nkteleri sakla. ehrin klb sarraftr.
Klb: D gzel ii bozuk paralar ileyen.
Sarraf: Paralar bozduran veya altn gm ileriyle uraan kimse. Maksad:
Dnyada bozuk paralar olduu gibi zhiren insan; lkin hakikatte hayvan gibi
(815) adamlar da vardr.
Dnyay arasan binde bir adam bulamazsn!

128

Adam grnr eekleri adam m sanrsn?

Lutufla arsan, lutuflarn ziydedir
Kahr ile srse gnlmz saftr.
(820) Mektupla seni vasfetmek, imkn hudunda deildir.
nk senin hsnn vasf hududunu amaktadr.
Sevgilinin yz mushafndan bir yet oku!
Zr o mushaf srlarn kefinin makamlarn beyndr.
Senin iin ki cennet nimeti yemeindir, benzerinde yoktur.
(825) O yzden misal vermek isterim: can araftadr.
bn-i Sin, Risle-i Mirciyede demi: Revan olarak adlandrlrsa
nefsin murad ntka-i insann konumasdr; can tabir edilirse murat
hayvann ruhudur. Konuan nefis, hayvann ruhu gibi fani olmayp, kbet
yce leme dnmesi mnasebetiyle, revan tabir edilmitir.
(830) air demi: Hfzn u beyitinde nefs-i ntka arftadr demek
yet-i kerimesine iaret olabilir.
Hisler leminde mcerred nefsin benzeri yoktur. Gdasda cennet
nimeti olan marifettir. Mcerred nefis btn eyay simalaryla bilir. nsan
nefsi vcut leminde bulunan btn eyleri bilmek iin halk olunmutur.
(835) Revn- arftadr demek ikinci ynden de olabilir. nsan f zte hayr
zerine de er zerine de yaratlm deildir. Belki insan yalnz bir kabiliyet,
bir istidat merkezinde halk olunmutur. u merkezin hayr ile erre nispeti,
arafn cennet ile cehenneme nispeti gibidir.
Akan hayrata nazar edip selmeti orada grr de tamah eder. Gz erlere
(840) sarf olunsa diyerek saknr.
O dman ki iirinde Hfzn mantkna tamah eder

129

Hmay kuu olmak tamahnda olan krlang gibidir.

Halveti ihtiyar etmi adama temaa gerekli deildir.
Dost mahallesi varken sahra gerekli deildir.
(845) Ey can! Allahn huzurunda var hcetin hakk iin,
hir verdim sual et ki bizim hcetimiz nedir?
Hcet sahipleriyiz, lkin sual dili yok
Kerim huzurunda temennaya hcet de yoktur.
Dostun nurani kalbi cihn gsterir.
(850) Orada ihtiyac izhar etmeye hcet yoktur.
O gitti ki: gemiciden minnet yk ekerdim
Cevher el vermi iken deryaya hcet ne.
Ey fakir k yrin ruh verir duda hcetini bilirken sormak gerekli deildir.
Bahe aras zevk verir, yrlerin sohbeti hotur. Gl vakti ho olsun. Gl
sebebiyle (855) arap ienlerin vakti hotur.
Yoktur lemde gnl holuu! Var ise kaytszlk ivesi hem sarholarn keyif
ve sefs hotur.
Ayyr hem ayy: Her yolda hareket eder, dnyada gamsz maiet eder
adamdr.
(860) Ey Hfz cihn terk etmek selmetlik yoludur. Gman etme ki
zenginlerin hlleri hotur.
Dnyada fakirlik paraszlk ile deil, ihtiyac okluk iledir. Milyonlar
olup da ihtiyac okluundan doymam insanlar gyet oktur. Cihna malik
olup da ihtiyac tkenmemi insan fakirdir. Zr gna nefistedir. Her gn (865)

130

gnl bulunan insan ganidir. Marifet satmak yrin huzurunda geri

edepsizliktir, skut lisnnda; lkin az Arabden doludur. (ilimle doludur.)
Felek niin soysuz kimseleri terbiye eder? Deme! Zr felein murat
vericiliine bahne sebepsizliktir.
Dnyada hekimleri hayrete brakm bir ey vard: niin dnya mallar dnya
(870) izzeti soysuz insanlara nasip olur, fazilet ehli genellikle maldan da
izzetten mahrum olur?
u muammaya herkes kendi fikrince cevap verir idi:
Bazlar: demiler. Yani insann zekas fazileti nimetten hesap
edilip zekas faziletsiz insanlara ksmette adleti itibar etmek mlahazasyla
(875) mal verilmitir. Mal yalnz kemli olan insanlara verilmi olsayd, o
zaman kemlsiz insanlar maldan da kemlden de mahrum kalp lh
ksmette adletsizlik yz gstermi olurdu. Bu bir cevap.
Dierler: Keml ile maln toplam insanlar gya insanlk leminde
nizamn gelecei iin dediler. Mal da keml de daima bir yerde toplansayd, o
zaman insanlarn (880) biri dierine muhta olmazd da toplanm heyette
zlme ortaya kard. Zr insanlar bir araya toplayan ey, yalnz bir
ihtiyatr. Bizim Hfz, hakikate karb hezl yoluyla muammaya gzel bir
cevap vermitir: Eer dnya malna, dnya izzetine erimek iin sebep lzm
olsayd, ellerinde hibir sebepleri yok aalk kimseler dnya malna da
izzetine de nail olmazlard; lkin (885) aalk kimseler hem mal hem izzet
sahibidir. Buna gre dnyada izzetin sahibi olmann sebebi sebepsizliktir.
airlerin biri dnyaya hitap edip gya niin cahilleri terbiye edip fazilet
sahiplerini mahrum edersin demi. Dnya, aire cevap da demi imi.
Yani: Cahiller z evlatlarm, ama fazilet erbab gndeimin evlatlardr, vey
ocuklarmdr. Evvel zamanlarda, (890) cevaplar u yoldayd, muammada o
vakit muamma idi. Zr eski asrlarda istibdat devrinde rtbeler mallar
haketme yoluyla deil; belki merhamet dileme yoluyla nasip olurdu.
Merhamet dileme yoluyla maksada nail olmak galiba dnyalk, zayflk iidir.

131

Ama son asrlarda, yani cemiyet hayatnda insanlarn esaretten (895)

kurtulular asrnda, insanlar kendi hukuklarn merhamet dileme yoluyla
deil; belki haketme yoluyla alr oldular. Zenginlik, ynetim, ilimler, sanayi,
siyaset ellerinde mahsur kald. Fazileti, kemli olan millet, btn bakanl
kendine toplad. Siys meden rtbeler, altn gm hazineleri hepsi
sanayiye, maarife bendelik eder oldu. gk cisimlerinin tabii kaidesi insan
hayatnn her bir derecesinde kendi hkmn (900) icra etti.
Arap airlerinin biri: demitir.
Yani gsteriniz bana bir milleti, maksatlarna ilimsiz yahut ecaatsiz nail
olmu olsun.
u airin fikri, kendisinin gnahlarn ya zamana ya felee isnat eder (905)
insanlarn ikyetlerinden elbette daha gzeldir.
Gzel saat el verse ganimet say. in kbeti nedir hi kimse bilmez.
mr bir kl ile balanmtr, akln topla! Kendi gamn ye! Zamann gamnda
ne iin var?
b- hayatla cennetin hakikati, su kenaryla tatl arap deil de nedir.
(910) Salih ile fask her ikisi bir kbleden iseler, biz gnl kimin yoluna
verelim? Hayrls nedir?
nsann salah, fsk, iman, kfr gibi her hli, belki umumiyetle vcut leminde
varolan her bir ey yalnz bir Allahn eseridir.
Vcut lemi Allahn isimlerine mazhardr, mmknat lh esmaya
mazhardr, (915) sznden murat da udur. Tasavvuf ehlinin u sz bizim
fehmlerimizden bir kadar uzak gibiyse de hakikati, en yakn bir sz olmak
ihtimali vardr. Vcut muammasn hlletmek meselesi, eski hikmeti de yeni
hikmeti de ciz brakm bir meseledir.
limleri, bykleri bu mesele ciz brakmtr, ama dier insanlar yalnz o
(920) mesele deil; o meseleyi beynda kullanlan tabirler ciz brakmtr:

132

Mmknat, lh esmann muzhiridir sznde isimden mazhariyetten murat

nedir? Bize malm deil, Mevcut, mevcudun aksidir, sznde akisten murat
nedir? Vahdet-i vcutular, vcuttan, birlikten ne irde etmiler? Bize o kadar
malm olmamtr. Felsefede bilenen (925) panteizm fikriyle tevhid-i vcud
itikd arasnda fark var m, yok mu? Bize tamamyla beyn edilmemitir.
Perde ardnda olan srlar felek ne bilir? Sus! Ey iddia sahibi perde sahibiyle
nizahn nedir?
Bende hatasna, gnahna itibar yoksa gaffrn af ve rahmetine engel nedir?
(930) Zhit kevser arabn, Hfz kadehi istedi. Acaba ortada Allahn murad
nedir?
Yukar olmu felek kan szer bir elektir. Ufa Kisr bayla Pervzin tacdr.
Hakikat kalenderleri yarm arpaya almazlar hnersiz adamn kabasn.
(935) nsann cemli gz, sa, yz, ben deildir. Sevgililik iinde, gcnde bin
nkte vardr.
Senin kapna yetiebilir ardr, drst, ululuk gne kmak zahmetle olur.
Kerime: Kfn st, rnn kesresi, enin sknuyla: ka veya gz ile iaret
etmek.
Seher vakti dmde grdm: Sevgilim bana gzyle iaret etti! Gzel, (940)
pek ok d uyanklktan gzeldir.
Gnln nale ile incitme, hatem et ey Hfz. Zr ebedlik, kurtulu kimseyi
incitmemektedir.
Rindleri ayplama ey pak tabiatl zhit! Bakalarnn gnahlarn sana
yazmazlar.
(945) Ben eer iyi isem kt isem, sen git, kendi hlini bil. Her adam ne ekse
onu bier.

133

mitsiz etme beni Allahn ezeli rahmetinden. Sen perde ardnda ne bilirsin:
Kim gzel? Kim yakksz? Kenet: Kfn zammyle nunun altyla, enin
tnn skunuyla: Mbet galiba Yehud mabedine hastr.
(950) Btn adam yri talep eder, akl ne sarho ne? Her taraf ak hnesidir,
mescit ne? Kilise ne? Btn insanlar Allah talep ederler. yeryz
tamamyla lah akn hnesidir. Kalbinde lh muhabbet yok insan
bulunmaz. byle vsi bir nazar, Kurn- Kermin birok yetlerinde ak
ak sylenmise de tasavvuf ehlinin geni gnllerinden baka (955) bir
yerde karar edememi! Firdevs bahesi gzeldir; lkin zinhar sen ganimet
say aa glgesiyle su kenarn.
Yani: Gz akl olan insan hakknda tabiatn cemlinden de gzel ey
bulunmaz. nsan, orman bahe iinde, yeil otla su kenarnda veya gyet
gzel byk akll birinin sohbetinde sahray fezay, gkleri, grr gz, anlar
aklla (960) seyrederse insan iin bundan da byk lezzet tasavvur etmek
beyhudedir.
slm eriat bunun iin insanlar elencelerden nehyetmi. nsann aklna bir
fayda, vcuduna byk bir shhat vermeyen ufak oyun ve elenceler insan
mrnn kymetine izzetine nispetle uygun deildir.
(965) Amele dayanma zr bilemiyorsun o ezel gnnde kudret kalemi senin
hakknda ne yazd.
Ey Hfz, eer ecel saatinde bir kadehi eline alabilsen, bir yolu harbt
mahallesinden seni ulatrrlar cennete.
imdi ki eser baheden cennet nesmi; ben adlk verir arapla huri
yaradll (970) sevgiliyle ne sadetteyim. Fakir niin saltanat dava etmesin
u gn ki: adr bulut glgesidir, meclisi su kenardr.
Yani: Hakik insan tabiat tarafndan kymetsiz salm nimet hazinelerinden
istifade edebilen insandr. nsanlarn suni temaa yerleri, fayda cihetiyle,
tabiat kadar olamaz.

134

(975) Erdi behit: Elifin zamm, rnn sknu, daln altyla: Cennete benzer
mnsnda olup baharn ikinci ay hem de her ayn nc gn iin
kullanlr. Yazn ikinci ay, havas, glleri bitkileriyle cennete benzerlii
cihetinden rd behit olarak adlandrlmtr.
Hiten: Hnn alt enin sknuyla brakmak anlamndadr.
(980) Tercmesi: Cennet bahesini hikye eder. Akl sahibi deildir veresiye
satn alp, nakdi elden veren. Yani bdel-mevt olacak cennetlere gz tutup,
vcut leminde u gn var olan cennetlerden yz eviren insan himmetsiz
adamdr. Gelecek gnn cenneti insanlar u gnk cennetten menetmek iin
deildir.
nsan aklnn terakkiyatna yalan zhd byk sekte vermitir. stikbal (985)
cennetine nail olmak u gnk tayyibattan mahrum olmakla deildir. Kurn-
Kerm Arf sresinde demi:
De: Allahn bendeleri iin karm ziynetlerini, rzktan tayyibat kim haram
etti? De: O iman edenleredir dnya hayatnda, kurtulacakken kymet
gnnde kurtulacaklarn mns nedir? Bizim mfessirler Hals olacak (990)
mminlere, yani kfirler mahrum kalacak mnsn yklemilerdir. u mn
birka ynden uygun deildir. Zr hlislikle ihtissn arasnda byk bir fark
bulunmas gereklidir. Kymet gnnde olacak ihtissn u gnk hkmden
hlledilmesi Arapa terkibin iktizasyla o kadar mnsip deildir. Belki
hlisliin mns tenkit, mesuliyet gibi eyden azat olmaktr. Yani Allahn
(995) ziyneti tayyibatyla kr etme, kymet gnnde tenkit gibi eylere sebep
olmaz. Tabiatn tayyibatyla faydalanma insanlar iin, nakd byk faydadr,
kbeti de zarardan paktr.
Semv eriatn hibiri insan gzellikler ziyneti gibi tabi faydalardan
menetmemi. Birtakm dervi kalenderlerin icatlaryla (1000) ziynetten
tayyibattan saknma meslei yeryzne dalmsa da Kurn- Kermin
ehdetiyle Allah, hibir tayyibat hibir zaman haram etmemi. Kurn-

135

Kerm demi. Yani Allah yalnz ahlakszl haram etmi, gzellikleri

deil.
Dmandan vef arama. Zr nur vermez eer mabed mumunu kilise
randan yaksan.
(1005) Tabiattan tayyibattan ekilmeye seni davet eden dmandan yani
Allahn sanat olan tabiat dmanndan sen bir hayr mit etme. Kilise nuru
yani ruhnler eitimi akl mumuna bir k veremez.
Sen her hlde Allahn kudretinin eseri hikmetler hazinesi olan tabiatla al,
akln iin lzm olacak nuru, gazay elbette tabiattan ara.
(1010) arap ile kalbini mamur et. Zr u harap cihn bizim topramzdan
kerpi yapmak sevdasndadr, yani ilimle akln ve ruhunu terbiye et. Zr u
beden, devr-i daim hkmyle, bir gn kerpi olur.
nsann bekas tenle deil ruhladr.
Ben mesti, kitap karalyla melmet etme. Bilen var m, bana takdir ne
yazm?
(1015) Ayak saklama Hfzn cenazesinden, gnaha batmsa da cennete
gidecektir.
Git ey zhit, beni cennete davet etme. Allah ezelde beni cennet ehlinden
etmedi.
(1020) Vcut harmanndan bir arpa alamaz o adam ki fena mahallesinde hak
yolunda bir tane ekmedi. Yani u dnyada amac yolunda almayan,
mcahede etmeyen insan gelecei iin, bir dne hazr etmemi olur.
Sen tesbih, seccade, zhd, haramdan kanma yoluyla. Ben meyhne, an,
puthne, kilise ileyim.
(1025) Men etme beni araptan ey pak suf. Allah, ezelde bizim balmz
arapla yourdu.

136

Sfler lisnnda meyden ilim ve marifet murat olur.

Kalbi ilimden bo suf cennetlik olmaz; nk benim gibi hrkay meyhneye
arap iin rehin koymamtr.
(1030) Cennet hayatndan huri lebinden lezzet almaz o adam ki kendi
sevgilisi eteini elinden brakt.
Yani u dnyada zhd davasyla ilimden hayatn gzelliklerinden mahrum
kalm insan cennet hem huriler lezzetine ulaamaz.
Ey Hfz, eer Hakkn lutfu sana inyet gstere, cehennem gamndan
ekilmi, (1035) cennetten emin ol. Eer Allahn lutfu yz gsterse insan
phe yok her muradna nail olur.
Lkin Allahn lutfu nedir? Dnyada, lh lutuflara kim mazhar olur?
Her kim ki cihna geldi, haraplk nakn tuttu. Haraplkta sormaynz akl
sahibi nerededir?
(1040) O adamdr mjde ehli ki iareti bile. ok nkteler vardr; ama srlarn
mahrumu nerede?
arap, algc, gl hepsi hazrdr; lkin yarsz keyif olmaz! Yr nerede?
Ey Hfz, cihn bahesinde hazan yelinden incinme!
Makul fikret! Dikensiz gl olur mu!
(1045) Senin yzne nispet ettiklerinden utanp ak gl sabah eliyle azna
toprak att.
imdi arap suyuyla hrkamz ykarz; lkin ezelde verilmi nasibi
kendimizden almak mmkn deildir.
ve lkin emirsiz sebepte olmaktr. ki lemin rengi yoktu; inlk nak
vard. Zamana muhabbet binasn u zamanda atmad.

137

(1050) Meyhne mahallesine yol bilen her bir slik, baka kap almay
faydasz hayl bildi.
Meyhne kapsna yol bulan her bir adam, arap kadehi bereketiyle hankahn
btn srlarn bildi.
Divaneler ibdetinden bakasn bizden isteme. Bizim mezhebin eyhi
aklll (1055) gnah sand.
Her o adam ki iki lemin srrn kadehin hattndan okudu; Cem kadehi srlarn
yolun toprandan bildi.
rif, gizli srr arap nurundan bildi. Her adamn cevherini u krmz yakuttan
bilirsin.
(1060) Btn gllerin, senin kadrini; ancak blbl bilir. Kt okumu
insanlarn her biri her eyi bilmez.
Yemen yeli nefesinin kadrini bilen adam, balk talarn gz bereketiyle ll
hem akk eder.
Ey akl defterinden ak yetlerini renir adam! Korkarm u nkteyi lykyla
(1065) bilemezsin.
Sevgili bizim rahmetimizi, vaktin maslahat grmedi. Yoksa bizim canmzdan
gnl intizarn bilir idi.
Hfz, u manzum cevherleri ki tabndan kard kinci safn terbiyesi eseri
bildi.
(1070) kinci saf insan akldr. Her insann ruhunda byk bir irde kuvveti
vardr. O oluturma kuvveti, airlerde iir kuvveti; mctehitlerde kefetme
kuvveti olur.
nsan akl, ne kadar terbiye edilirse o icat kuvveti o kadar ziyde olur.
(1075) Hsnn melihlikle ittifak edip cihn ald. Evet, ittifakla cihn almak
mmkndr.

138

u benim gsmde gizlenmi ateten gne bir ledir ki gklerde yer tuttu.
Ey Hfz, senin nazmndan b- hayat damlarken haset eden nasl hayret
(1080) edebilsin.
Gam yk ki hatrmz hasta etmiti, Hd bir sa nefesli insan gnderdi de
o yk aldrd.
u kssadan gklerin yedi gnbedi sedyla doludur. Kssa gz kr: sz
muhtasar, itibarsz etti.
(1085) Kalk, o nakkn kalemine can saalm; u btn acaba naklar
pergelin dnmesinde etti.
Perkr: Daire izmek iin kullanlan iki veya ayakl sade bir lettir.
Yani: Gel, Allahn kudretiyle nakolunmu u gyet acayip ehdet lemini
seyret. Gr: Umumi hareketin nizamyla nihyetsiz sema lemini (1090) nasl
balad.
ehdet leminin garipliinin acayiplikleri nihyetsizken ehdet leminden
yz evirme ruhnyet leminden haber alaym hevesiyle rklik
mesleine slk etme.
brahim Bin Ms e-atb Hazretleri, ruhlar leminden (1095) haber alaym
hayliyle ibdet yollarna slk eden rahat Sr-i Zevt hakknda, Elmuvaffakatn ikinci cznn 256. sayfasnda demi:
Yani:

Allahn

kemline

delil

olacak

kadar

ey

ehdet

leminde

bulunmasayd, o zaman ehdet lemini atlayp gip lemine insann

tevecchne bir zr bulunurdu; ama ehdet leminde gze grnr tahsilli
(1100) kolay ebed tkenmez bitmez o kadar acayip gariplikler varken
insanlk leminde o acayipliklerin binde biri de henz malm deilken ibdet
edeyim de btn ilminden bilgili olaym demek hem eriat hem akl nazarnda
o kadar makbul i deildir. Kurn- Kerm, bizim aklmz btn ilimlere davet
etmemi. yetlerin hibirinde yle eylere davet yoktur.

139

(1105) Belki yerlere, gklere, yldzlara, yamur, yel gibi tabi olaylar, ot,
aa, ta, da, hayvan gibi eitli mahluklara sarf etmitir.
O gzel kalenderin vakti hotur ki melek gibi zikri tespihi znnar halkasnda
syledi.
Yani insann zikri iin resm giysiler lzm deil.
(1110) Hfzn gz, tabiat huri gibi olan sevgilinin saray tvbesi altndadr;
yle saray ki etrafnda nehirler akar cennetlere benzer.
Bana cef benim bahtmdan geldi. Yoksa yr lutuf ve kerem detlerini bilmez
deildir.
Bunun hepsiyle her adam ki ondan horluk datmad nereye varsa bir (1115)
adamdan hrmet grmedi.
Ey ski arab getir, iddiacya syle bizi inkr etme, bunun gibi kadehe Cem
sahip deildi.
Yani insann akl, rifin kalbi gibi ey en byk padiahlarn hazinelerinde de
bulunmaz.
(1120) Kaps yanna yol bulmu her yolcu, miskin vadiyi katetti; lkin harama
yol bulamad.
Ey Hfz, iletsin fesahat topunu zr iddiac yani bo boazn hneri ve haberi
yoktur.
Mal yok k eer gemez parasn senin yolunda saarsa ayp etme! Zr
(1125) cannn nakti yoktur.
Byk servi gibi boyuna, eli elbette eriir o adamn ki seni talepte himmeti
kusurlu olmad.
Maksadn talepte kusur gstermemi adam maksadna elbette kavuur.

140

sa Aleyhisselmn can bahetmesinden senin huzurunda az amam, zr

(1130) ruhu diriltmede senin lebin gibi mhir deildir.
Ben ki senin sevdan ateinde bir kez h etmedim, nasl diyebilirsin ki ben
gnl ateine sabrl deilim. Kafes tuzanda balanan geyik, ku gibi sedre
kuu eer seni talep de umazsa.
O gnk senin zlfn ularn grdm dedim: u silsile perianlna nihyet
yoktur.
(1135) Silsile perianl bir dierine muttasl olan nihyetsiz mevcudatn
ihtilfndan ibret olsa gerek. Vcut leminde intizam btn olaylarn birini
dierine balayp btn lemi bir silsile gibi etmitir.
Bir yoldur ak yolu ki ona hi kenar yoktur. Orada can vermekten baka are
yoktur.
(1140) Bizi akl gitmekle korkutma, arab getir. O jandarma bizim vilyette
ie yarar deildir.
ihne, Arapadr. enin kesresi, hnn sknuyla jandarma veya zabtye
anlamndadr.
(1145) Her gzel ki ilme gnl veresin, gzel tahsin olur. Hayr ite, istihareye
hi hcet yoktur.
Kendi gznden sor: Bizi kim ldre. Ey can! Talihin gnah yldzn cinyeti
yoktur.
Yzn hill gibi pak gzle grebilirsin. Her gz o ayn cilvesine mahal
deildir.
(1150) Frsat say kaytszlk yollarn, zr u slp gmlm hazine gibi
herkese malm deildir.
O kalbin hayranym kat tatan kem deildir.
Bizim himmetimizin nefesi seni tutsaklktan azat etti.

141

(1155) Gzel bir sz iittim ki Kenan ihtiyar Yakup Aleyhisselam dedi: Yrin
ayrl yle hller eder ki beynna g yetmez.
Kymet korkularnn kssas ki ehrin vizi dedi: Bir kinayedir ayrlk
gnnden.
Sefer etmi yrin izini imdi kimden soraym, sabah yeli ne dediyse perian
dedi.
(1160) Eski gam eski arapla defediniz. Gnl rahatlnn asl udur,
ekincilerin pri dedi.
Bundan sonra ben razym, rakibede kr ederim; nk gnl senin
derdine alt, devy brakt.
(1165) Girre: Farsa kfn kesre okunmasyla, rnn sknuyla ukde
anlamndadr. pte veya aata olsa da.
Girihzeden: Azk hazrlamak, mal toplamak, itimat etmek.
Tercmesi: Yele itimat etme, geri murata eser ise de. u sz atasz
ederek yel Sleymana dedi.
(1170) Nasl, niinden sz syleme; zr bahtl insan canyla kabul eder
cnnn her szn.
O mhletle ki feleinin sana verdii yoldan kma. Sana kim dedi ki u ihtiyar
dnya hileyi brakt.
Dnya mutluluuna aldanmamak kayglarna malup olmamak akll insann
andr. (1175) Dnyada her hlin bir nihyeti vardr.
Gl gld de dedi: Doru szden incinmeyiz; lkin hibir k sert sz
sevgilisine sylemez.
Ebed erimez muhabbet kokusu o adamn dimana ki meyhne kapsnn
topraklarn yzyle sprmedi.

142

(1180) Eer umarsan o nakl ieden kzl arab, incileri kirpiklerin ucuyla
dilmek gerek.
rem banda gece o vakit ki heves latifliinden snbln zlf seher yeliyle
taranm idi.
Snble dedim: Ey Cemin mesnedi! Senin cihn grr ien nerede? Dedi:
Maalesef, (1185) o uyank devlet uyudu. Her eyi bilme istidadyla yaradlm
insana hitaptr.
Nerede o akln ki sana btn cihn gsterir? Tuhaf ki yle gafletin akl yahut
zulmle uyutmutur.
Ak hli lisnla sylenir deildir. Ey ski ver arab, ksa et u konumay,
dinlemeyi. .
(1190) Gnlm dinim gitti; dilber baa kakmaya kalkt. Dedi: Bizimle oturma
senden selmetlik gitti.
Kimi iittin ki u mecliste bir gzel rahat oturdu. Sohbet sonunda zlerek
kalkmad.
(1195) Ak mezhebinde hanghla meyhnenin fark yoktur. Sevgilinin yz
var yerde nur vardr. O yerde ki ibdet hnesi iine ziynet verirler, kilise an,
papaz, ha nm vardr.
nsann Allahla hrriyetle mnacatna engel olabilir det, ziynet var yer
mmin iin mescit deil kilisedir. nsann gnl temizliiyle niyazna darlk yok
her mahal, (1200) kilise ise de mmin iin Kbe gibi mescit hkmndedir.
Nerede yle k ki yr onun hline nazar etmemi olsun? Ey efendi, dert
yok, yoksa tabip vardr.
Yani talebinde sebt eder hibir adam mahrum kalmamtr. Hfzn u btn
feryad, hir, abes yere deildir. Hem garip bir kssa hem acayip bir (1205)
sz vardr.

143

Varma mrvvetsiz insanlarn hnesine hibir zaman, afiyet hazinesi kendi

sarayndadr.
Kefen eteini toprak aya altna ekmeyince inanma ki senin eteinden el
ekerim.
(1210) Y Rb bir sebep ver ki yrim selmet dne, hem beni rsvalk
penesinden kurtara.
Sefer etmi yr yolundan toprak getirin, cihn grr gzm onun ikmeti
yeri edeyim.
h, alt taraftan yolumu baladlar o ben, ka, sa, yanak, yz, boy.
(1215) u gnk eldedir, merhamet edebilirsin, yarna toprak olurum,
pimanlk gzyandan ne fayda?
Ey dervi dostlarn klcndan inleme, u taife diyetini maktulden alrlar.
Gnl ho eder o yrimden bir kr vardr ikyetle, eer ak nktelerini
bilirsen, gzel iit u hikyeyi.
(1220) Minnetsiz, karlksz idi her bir hizmet ki etmitim. Y Rb kimsenin
keremi olmayan mahdumu olmasn.
Susam rindlere kimse bir iim su vermez. Sylersin; ama tanyan adamlar
gitmiler u vilyetten.
Onun kement gibi zlfne balanma ey gnl, orada gnahsz balar (1225)
kesilmi grrsn.
Gzn, bakyla, bizim kanmz iti, sen beendin. Ey can caiz deildir kan
dkcy himye etmek.
u karanlk gecede kayboldu gayemin yolu, bir taraftan k ey hidyet yldz.

144

(1230) Nereye gittimse bana vahetten baka ey artmad. Elbette saklan u

sahradan, u nihyetsiz yoldan. u yola nihyet dnlm mdr ki
banda yz bin menzilden fazladr.
Ey gzeller gnei iim kaynyor, bir saat beni inyetin glgesine al.
Her ne kadar yzsuyumu dksen de yzm kapndan dndrmem,
sevgilinin cefs (1235) iddia sahibinin himyesinden hotur.
lim senin feryadna eriir, eer sende Hfz gibi Kurn on drt rivyet
zere gnlden okursan, yani Kurn- Kermi btn vchiyle evreleyen
adamlara ilim kaplar ak olur.
irazl Hfz Hazretleri, Kurn- Kermi ezberlemiti. Bu beytin ifadesine
gre (1240) Hfz Hazretleri, Kurn- Kermi on drt kraatyla bilirmi. On
drt kraat, on drt imamdan rivyet edilmitir.
mamlar:
1)

Nf bin Eb Ryem el-Meden

(1245) 2)

Abdullah bin Kesr el-Mekk

3)

Eb mer bin el-al el-Basr

4)

Abdullah bin mir e-m

5)

sm bin Eb el-mecd el-Kf

6)

Hamza bin Habb el-Kf

(1250) 7)

Ali el-Kess

Bu yedi imam, mam atb Hazretleri atabiyyede zikretmitir.

8)

Eb Cfer Yezid bin el-kak el-Meden

9)

Yakup bin shak el-Hazarm

10)

Halef bin Hiam

145

(1255) Bu imam Drrede, Tayyibede mam Cezr Hazretleri zikretmitir.

11)

Muhammed bin Abdurrahman el-Mekk

12)

Yahya bin el-mbrek el-Yezid

13)

El-Hasan el-Basr

14)

El-ima Sleyman bin Mihran

(1260) Bu on drt imamn kraatlar kitap hline getirilmitir.

Kurn- Kerimde kraatn ihtilf, vch- sarfiyye veya nahviyye, ihyanen
vch- lugaviyye ihtilafyla olur. yle ihtilaf, rivyet edenlerin rivyette
ihtilafndan deil, belki lgatin tabiatndan dolay bir ihtilaf talebidir. Yalnz
Arap lgatinde deil; belki genilemi, zenginlemi lgatlerin her birinde yle
ihtilaf vardr. Mesela gitti geldi (1265) szlerini kullanmada Kazan ivesiyle
Osmanl ivesinde biraz deiiklik vardr. Kurn- Kerimde imle feth, tahff-i
ibdl gibi vchda ihtilf bunun gibi yahut bundan daha az ihtilaftr.
Her zaman mest tutar beni zlfn kokusu, harap eder beni her demde senin
shir gzn.
(1270) u kadar sabrettikten sonra, bir gece mmkn olur mu ki gz
mumunu nurlandrrz kanzn mihrabnda.
Bne: Kriv: Loh-e bne: Kriv tahtas: Grme tahtas, gz.
Gzm bebeinden aziz tutarm onun iin ki senin kara beninden benim
canma bir nsha ola.
(1275) Eer istersen ki ebed btn cihn bezeyesin, tan yeline syle
yznden biraz zaman perdeyi gtrversin.
Eer istersen ki feny, dnyadan atasn; silkin her tynden nice bin can
dklsn.

146

Ben hem miskin tan yeli hsllar yok iki ba dnm: Ben gzn sihrinden
(1280) sarho, o zlfn kokusundan.
Hfzn himmeti acayiptir; dnyadan, hiretten gzne bir ey gelmez, senin
mahallen toprandan baka.
Allaha kr! Meyhne kaps ak! O ynden ki bana onun kapsnda niyaz
yz vardr.
(1285) Bir sr ki halk huzurunda sylemedik, syleyemeyeceiz; dosta
syleriz, dost srrn mahremidir.
Senin mahallen Kbesine girmi her insan senin huzurun kblesinde
namazdadr.
Ey meclisteler! Hfzn gnlndeki yanmal mumdan sorunuz ki mum
hemen yanmakta.
(1290) Krge: Krghn hafifletilmiidir; dkkan veya maaza anlamndadr.
Gn ve mekn: Kint, cihn.
Cihn maazasnn hsl, cmlesi yokluktur, arab nne al! Cihnn
sahiplerinin cmlesi yoktur.
(1295) Yani insann gelecekteki hayat iin, kbet elden gidecek dnya mal
deil; belki ruhn, akl terbiye lzmdr.
Gnl hem candan maksat, cnnn sohbeti erefidir. erefin cmlesi
sohbettir. Sohbet erefi yoksa gnl ve can cmlesi yoktur.
Sidre topu minnetlerini sadece glge iin, ekme. Gzel bakarsan, ey servi,
u cmle yoktur.
Be gnk u konakta mhletin vardr, rahat dur biraz, u (1300) cmle
zaman yokluktur.
Perde yrtlmaktan gamlanma, gl gibi ho ol. u geer cihnn sebt yoktur.

147

Ey zhit emin olma, gayret oyunundan, sakn. bdethneden mular (1305)

kilisesine kadar yol yoktur. Arada raklk yoktur.
Hfzn ismi gzel rakam kabul etti; lkin kaytszlar huzurunda fayda ve
zarar rakam, hepsi yoktur.
Ne lutuf idi ki onsuz senin kaleminin nimi bizim hizmetimizin haklarn senin
kalemine arz etti.
(1310) Kalem ucuyla bize selam yazmsn, dnya senin rakamnsz olmasn.
Demem ki ben gnl sizi yanllkla hatrladn akl hesabnda senin kalemin
zerine yanllk yoktur.
Gel, zlfn ucuyla yet karar ederim; bam giderse de ayandan ba
kaldm.
(1315) Ey sa gibi can verir tan yeli! Vaktin ho olsun! Gnl hasta Hfz
nefesinle canland.
Dervii sormuyorsun, korkarm ki mafiret fikri sevap korkusu sende yoktur.
Uzaktr su ba u sahrada, akln topla. Kr eytan aldatmasn seni serapla.
(1320) Acaba ihtiyarlk yolunda nasl slpla gidersin ey gnl, senin genlik
gnlerin hevese sarfedildi deil mi?
Niin ihram balayaym ki o kble bende deildir. Nasl alaym ki Kbeden
saf gitti.
Gece tabip beni grd de hasretlenip dedi: Heyht, senin hastaln (1325)
if kanunundan gitti.
Zaman eer ate braksa mrm harmanna de: Yak, benim huzurumda
mr harman bir p kadar da yoktur.
Kimseyi incitmek kastnda olma, her ne istersen et. Bizim eriatimizde
bundan gayr bir gnah yoktur.

148

(1330) Zhit marurdu, selmet iletmedi yol; kaytsz olan niyz yoluyla
selmetlik yerine gitti.
b- hayat o eker gibi lebden bir katredir; gne bizim o ay gibi sevgilinin
yznden ledir.
O zaman ki iittim yet-i kermesini bana yakn oldu u mn ki: Biz
(1335) onun, o bizimdir.
Yani insann ruhu, Allahn eseridir.
u gnk natralistlerin fikrince u bizim yerimiz zerindeki hayatn, gnein
nurundan hararetinden alnmtr. Hayvann, bitkilerin oalmas, hareketi,
muadili yakarken gzlemlenebilen hararet, bunlarn hepsi gnein nurundan
hararetinden bize gelmi bir (1340) hissedir.
Nihyetsiz lem vcuda nispetle bir zerre kadar olan gnein bize nispetle
ehemmiyeti bu kadar bykse yani yeryznde zerrelerin hayat bekas
sadece gnein bereketinde olursa btn lemin hayat, ruhu Allahn
hayatndan nurundan bir eser olmaz m? Burada ihtimal verilmeyecek ne
var?
(1345) Allahu l ilhe ill hvel-hayyul-kayym
Btn lemin hayatnda kaynak Allahn hayatdr. nsann ruhu Allahn
nurundan bir ktr.
Her gnln ak srlarna hevesi olmaz. u mnl srrn mahremi bizim ulv
canmzdr.
Ne vakte kadar ey viz dini erhedersin. Sus! Bizim dinimiz her iki lemde
(1350) sevgilimizle sohbettir.
Ey Hfz! Son gne kadar u nimetin krn et ki o sevgili evvelki gnden
bizim misafirimizdir.

149

Tarikatte incinmek olmaz, arap getir! Her kudret ki grrsn, sef nasl
gitmise gider.
(1355) kla tahamml gerek ey gnl ayak tut, sabit kal. Mell olmusa
olmu, cef gelmise gelmi. Ne zarar var?
Vize de: Hanghdan gitti szyle Hfz ayplamasn; azatlk aya
balanmaz, bir yere giderse gider.
Sadet talebinde gitmi her bir mbarek insan nazar meyhne kesinde
(1360) irde hnesine gitti.
Yarm batman kadehle kefetti slik, ehdet lemininde olan srlar.
Gel, benden ilim iit, szmde ruh-i kuds feyzinden fayda verir nkteler
vardr.
Arama benim talihte rintlikten bakasn. u rintlik padiahn doum gn
yldzyla beraber (1365) gelmitir.
sa nefesli tabip sadece benim shhatim iin mucize gsterir gibi alsa
yoksa ben hastann ii hl sormak derecesinden geti.
Kimse yoktur ki o iki kat zlfn esiri deildir. Var mdr yolunda bel tuza
olmayan bir insan?!
(1370) Senin yzn ilh nurun aynas olsa gerek. phe yok, yledir. u
szde yz ve yalan yoktur.
Zhit senin yznden bana tvbe verir! Tuhaf insan! Allahtan utanmaz,
yznden utanmaz.
Ey seher mumu! Ala benim hlimle kendi hline. u gizli yanma yalnz
sende var, (1375) bende yok deildir.
Gece sevgili giderdi, dedim ey sanem, ahdi yerine getir! Dedi hata edersin,
ey efendi! u zamanda vef yoktur.

150

nk senin gzn gnl alr uzlet ehlinden, senin arkanda olmak bizim
taraftan gnah olmaz.
(1380) Yine gel, senin yznsz ey gnl adlandrc sevgili; evdeler
meclisinde nur ve sef eseri yoktur.
Mular pri benim mridim olmusa ne zarar? Allahn zikri olmayan kimse,
hi bulunmaz. Her insanda Allahn srr vardr.
Glen-i Rz demi:
(1385) slm byklerinin bu szleri, bizim dar nazar ehlinin kelamna gzel
bir ibret deil mi?
Gne karsnda ben nur emesiyim demeyi bykler bilirler, sh
yldzna yakmaz.
Gariplere riyet etmek gzel zikrin sebebidir. Canm, u kaide sizin ehirde
(1390) olmasa gerek.
k ne yapsn, eer melmet oklarn yemezse. Kaza oklarna hibir
bahadrn kalkan yoktur.
Zhidin sumiesinde, ibdet yerinde ibdet edenin halvethnesinde senin
kan kesinden baka mihrap bulunmaz.
(1395) Makul deildir ki srlar perdeden ka, yoksa rintler meclisinde
olmayan haber yoktur.
Arslan senin aknn sahrasnda tilki olur. h o yoldan ki orada olmayan
tehlike yoktur.
Ezelde her insann bana bir kalem geti, dik dur! Kbe, puthne, cennet,
cehennem (1400) bir bahnedir.
Ezelde nakkn kalemi insanlar resmetti. Nakkn kaleminin ii yalnz
resmetmek deil midir? Buna gre, kader vcudun aksi, rf zamanla tabir

151

edersek fotoraf olur, bir insan vcudu sonunda nasl olacaksa kader de
tamamyla o ekilde akseder.
(1405) Yalansz hazine kolaylkla olmaz. Masal syleme Mustafa devleti
iinde Eb Lehep, Lehep idi.
Pak devletin asl cevheri olur; lkin sen amele al. Zr devlet aslla neseple
deildir.
Yani aslet, nesep erefi det hkmyle devletin sebebi gibi itibar olunursa
da gerekten (1410) devlet neseple deil; insann z kesbiyle z itihadyla
olur.
Aslet nedir? Bir kadar dikkatle nazar edersek, malm olur. Aslet insann
kanatsizliiyle haketmeden fazlasna ulamak iin, bir hile icat etmeden
gelmi bir davadr.
nsan toprak evladdr, topraktan halk olunmu, ihtiyac gyet ok, hibir
eyde hibir (1415) hakk yok, fakirdir.
Terklii iin azk, giyim o gibi en zarr hcetlere en kat ekilde muhtatr,
elbette o gereken eyleri talep edecek; lkin neyle, nereden alacak?
Kimle alveri edecek? Tabiatla insan arasnda dei toku mmkn
deildir. Zr tabiatn hibir taraftan insana ihtiyac yoktur, tabiatla alveri
(1420) etmek de tasarlanamaz.
Buna gre insan, mrn balangcnda kendi hcetlerini dei toku yoluyla
deil, belki zorbalk yoluyla tamamen alr olmutur. nsann hayatna en
evvelki esas u zorbalk kaidesi olmutur; fakihlerce u kaideye kaidesi
yahut kaidesi denir.
(1425) nsann tabiata zorbalkla hkm btn ihtiyalarn tabiattan istifas
yalnz kendisiyle tamam olamayp, insan yardm edilmesini gerekli bulmutur.
Bu mecburiyetin kuvvetiyle en evvel erkekle kadn bir araya gelip bir aile,
sonra birka aile, toplanp bir cemiyet heyeti olumutur. Kadnlar, doum

152

yapma istei gibi doal vazifeleriyle meguliyetlerine gre tabii ihtiyalar

(1430) hususunda erkeklerin himyesine girmeye mecbur oldular. Bu
mecburiyet esasnda erkeklerin kadnlara hkmetmesi fikri ortaya kt.
Bunun zerine babalarn oullarna, reisin kabileye bakanlk fikri oluturulup
insanlk leminde hkmetme melekesi tamam oldu. nsanlar oaldka
hkmetme, sulta hrslar da artarak byk kabileler, ehirler oluturularak
kk veya (1435) byk devletler ortaya kt. Her bir cemiyet kendine gre,
kanunlar, nizahlar hlletmek iin mahkemeler tertip etti.
Medenleme tesiriyle gelirlerin hkmyle insanlarn ihtiyalar, nispetsiz
derecede, hrslar artt.
Adlet yoluyla oluan nasip, insann ehvetlerine vef etmiyordu. O zaman
insan, (1440) hakettiinden fazlasna ulamak iin bir yol, bir hile arar oldu.
Arad da buldu. Zayflarn klplerine istila, akllarna evham yerletirmeye
baladlar; bir defa balanm fitne akranlkla kabul grerek det srasna
girip, birka bin asr getikten sonra btn insanlk lemince kabul edildi.
Hcum etmek, iddet kullanp insanlar talamak gyet byk bir itibar (1445)
fazileti edilip ekyalk cihngirlik olarak adlandrld.
Mal, toprak, su elde etmek binlerce kulu, cariyeyi hizmet ettirmek
byk bir izzet gibi anlalarak buna da zenginlik, ganilik, servet isimleri
verildi.
Bunun gibi yollardan ciz kalm cimriler bir ruhn kuvvet dava ederek
ruhnyeti de byk bir fazilet gibi gsterip insanlarn sadakalarn, (1450)
nezirlerini, kurbanlarn toplamak yollarn buldular.
Bundan da ciz kalm tembeller, atalarna analarna dayanp, nesep
erefi dava edip, buna necbet, aslet namlar verdiler. Aslet, insanln
faziletlerinin en by sfatyla herkes tarafndan kabul edilir bir dereceye
geldi. Hayatnda u meslee ynelenler oktu.
(1455) Zr en kolay bir meslek, ii vazifesi olmayan bir rtbeydi.

153

Fazilet, devlet insann kendinde olur. Nesep, soy temizlii, asleti, insann
kendinde bir ey yokken fayda vermez.
Hfz gnl u yolda, Allahn yardmyla, ebed alr, gndz gece talep
eder.
Tuhaf ilimdir, ak heyetinin ilmi. Yedinci gk ona yedinci yer olur. (1460) Yani
o ilmi bilen insana nispetle yedinci kat gk, alaklkta yedinci kat yer
hkmnde olur.
Zannetme ki ac dilli gitti de can kurtard. Hesab Kirmen Ktibinin elindedir.
Zlf hilesinden emin olma, gnl ald; imdi dini almak fikrindedir.
(1465) Cannla ek sevgilinin nazn Hfz gibi ey gnl! Nazllarn naz da
gzel olur.
Oru bir tarafa gitti, bayram geldi, gnller ad oldu. arap meyhneden
kaynayp kt, istemek gerek.
Yal, ihtiyar sfler nbeti kesti; kaytszlarn adlk enlik vakti geldi.
(1470) Niin melmet erisin o insana bizim gibi arap ie. Kaytsz k
karsnda bu ayp, hata deildir.
arap ier yalansz insan, riykr, yalan zhitten gzeldir.
Biz ne yalanc insanlarz ne de nifak ehlindeniz. Srlar bilir Allah bu hle
ahittir.
Allahn farzlarn ed ederiz, puttan saklanrz, o eyler ki rev deildir derler
(1475) revdr demiyoruz.
Ne olur, eer benimle sen, her ikimiz beraber, arap iersek. arap zm
aac kanndan, sizin kannzdan deil.
Rezn: Rezin ouludur.

154

Rez: Rnn style znn sknuyla zm aacdr. Asma olsa da olmasa

da. (1480) Ama asma olursa tn denir.
Eski zamanlarda zm aacndan su alp demirlere su verirlermi. Demirlere
kuvvet, sertlik verirmi.
Firdevs ehnmede demi:
Bu ayp deildir ki o ayptan bir eksiklik gelebilsin. Ya ayp olsa ne oldu,
(1485) aypsz insan nerede.
Ey Hfz nasl, niin szlerini brak, arap iiver! Allahn hkm karsnda
yle szlere mecl yoktur.
Kbe ile puthne arasnda bir fark yoktur. Nereye bakarsan Allah cihetidir.
Kalenderlik sakal, kl veya kala deildir; kalender yolunun hesab ok
incedir.
(1490) nsann salarnn hevesinden gemek kalenderlikte kolaydr. Hfz
gibi kellesinin hevesinden gemi insan, ite kalender odur.
Sz anlar deilsin ey dilber! Hata buradadr. Gnl ehlinin szn iitirsen
hatadr deme!
Bam iki dnyaya eilmez, gzel bamzda olan u fitnelere!
(1495) Mular mabedinde beni o sebepten aziz tutarlar ki hi snmeyen ate
bizim gnldedir.
Ey gnl gafilsin kendi iinden, korkarm kapn hi kimse amaz, eer
kaybedersen kilidi.
Ey ski getir arab! Gip nakk, malm deildir, srlar perdesinde ne etti.
(1500) O Allah ki u gk daireyi naketti, hi kimse bilmedi; pergelin yani
gklerin dnnde neyi kastetti.
O nazeninin himmeti delikanl, yeni yetmeyim ki hayr ii riysz eder.

155

Tan rzgr ho olsun ki gece uyumazlarn derdine dev etti.

(1505) Ben imdi yadlardan h etmem, bana her ne etmise o in etti.
Eer sultandan tamah ettimse hatayd. Eer dilberden vef umdumsa cef
etti.
arap satanlarn mahallesine mjdeyi ilet; Hfz riyyla zhdden tvbe etti.
Ne gzeldir namaz niyaz o adamn ki derdiyle gzyandan cier kanndan
(1510) tahret ald.
Yrin yzne bak, gzn bu nimetini bil. Gz her ii grp yapar.
Ll gibi arabn pahas nedir? Akl cevheridir, anla! Fayday alr o insan ki bu
ticareti eder.
Eer viz beynda maharet (1515) gstersede, ak szn Hfzdan iit,
vizden deil.
Her yz suyu ki ilimden dinden kazanmtm, o sevgilinin yoluna sasam
gerek.
Meysiz, sevgilisiz mr abes gider! sizliim yeter! Bundan sonra i yapsam
gerek.
(1520) Nifakla riy gnl holuu vermez ey Hfz. Kaytszlk klk yollarn
ihtiyar etsem gerek.
imdiki Nemrut atei lle at, alevlendi; baheyi Zerdt dininin detiyle
yenile.
Zerdt: Znn st, rnn sknu, dln zammesiyle eski rann en byk
(1525) airlerinden asrn byk filozoflarndandr. Uzun mddet seyahat edip
am, Rum, Msr, Hint filozoflarndan istifade ederek matematik, tabi
ilimlerde ustalk kazanmtr.

156

Ne zaman, nerede doduu, aslnn kim olduu bilinmemektedir. Bazlarnn

tahminlerine gre Hintte, dier birilerin zannna gre Azerbaycanda dnyaya
gelmitir. (1530) Milattan sonra on drt asr nceki bir zamanda imi, Heft
Kulzemin beynna gre Birinci Peddiyn tabakasndan sonra gelmi
kinci Kiyniyn tabakasnn on adet padiahlarndan beinci padiah
Gtseb bin Lehrsebin nc sene saltanatnda, Zerdt Belhte
nbvvet dava etmi. Gtseb, olu sfendiyrla beraber Zerdte tb
olup o byk (1535) peygamberin rettiklerini memleketlerinde yaymak
kastyla her tarafta peygamberin retisine uygun mbetler yaptrmlar.
Zerdt dini, Allahn bir olduu esasnda bina edilmitir. Hayr erbabnn
sfatyla Yezitleri, serveleri yani melekleri, er erbabnn sfatyla devleri,
ehrimenleri yani eytanlar ispat ederdi. Hayat, nurla zulmetin gerek ile
yalann, yani (1540) hayr ile errin daim muharebesinden ibrettir gibi tasvir
edilirdi. Gelecekte gnlerin birinde hayrn tamamen galip gelecei vadedilip
insanlar iin istikblde bir ebed sadet mjdesi yoluyla sylenirdi.
Peygamber Zerdtn talimine gre insann dnyada vcut sadeti
paklyla klp paklndayd. Vcutta paklk, klpte ahlak gzellii dinin en
(1545) byk iki rkn idi.
Zerdt dini, bu dnya hayatna nazar meselesinde Brahma dinine tamamen
ztt. Brehmenler u dnya hayatndan tamamen geri ekilip, hayller lemine
dalarken Zerdt insanlar bu hazr cennet gzelliklerini istifade yoluna
davet ederdi. Yer, su, ot, aa gibi tabi eyalara (1550) hrmet etmek,
tabiatn faydalarndan kema yenba istifade etmek dinin en mhim
talimlerindendi.
erden sonra ihtiyat derecesiyle saknmak, hayr ilere imkn derecesinde
ictihatla almak dinden asl maksat bu iki ey idi.
Fars edebiyatnn beynna gre, Zerdtn birok kitaplar (1555) vardr.
Biri Zinddir. Srelere taksim edilmi imi. Her bir sre nsk olarak
adlandrlrm. Her bir nsk tefsir edilip tefsirine Hurde ismi verilip,

157

hurdelerin toplam Ayarde olarak adlandrlm. vesta, veya Asta Zindin

tefsirine verilen isimdir.
Zerdt kitaplarnda Avrzmed, Ard, Yezid, Ahrimen, Metr, Perver, (1560)
Mezid, Zerhevn, Zermn, Serve, Peyker gibi isimleri zikrettiine gre u
isimlerin her biri bir halka isimliini ihtimal tutup baz ilim ehli Zerdt dinini
beyn ederken trl hayllere gitmiler.
Avrzmed, Zerdt lisnnda bazen btn lemi halketmi Allah ismi olup
bazen bir byk melek ismi olarak kullanlr.
(1565) Mitr: Yamur anlamndadr. Yerin hayat, bitkilerin olumas
yamurla olduuna gre Zindin baz dualarnda Metra nam zikredilir; acaba
Arapa Matar o Metradan m alnm? Zerhevn nedir? Edebiyat tarihini
yazm baz mellifler bu kelimeyi de ilahlarn birine isim olmu gibi
gstermiler. Heft Kulzemin beynna gre, Zerhevn nebi brahimin ismi
imi. Zerdt, (1570) kendi kitaplarn gya brahim Aleyhisselama sylemi
on sayfadan iktibas etmi imi o sayfalarn ismi de Zind imi.
Nasl ise de Zerdt hakknda itimda ayn bilgiler ilim ehlinin elinde yoktur.
Zerdt zabt hakknda Heft Kulzem on kadar vech zikretmi. smi nasl
olmu, (1575) bilinmiyor.
Heft Kulzemin rivyetine gre, ismi brahim imi. Esed rivyetine gre, ismi
Esen Tuman imi.
Celleddin

Eldivn

Hazretleri

Ahlk-

Celliyede

Zerdte

byk

peygamber idi demitir.

(1580) Bizim de itikdmz buna benzer. Zr Kurn- Kermin haberine gre,
her bir mmette bir nebi elbette bulunmutur. ran milleti iin Zerdt nebi
deilse kim nebi olacak? Zerdt gibi dahi, byk bir insan ran tarihinde
grnmyor. Nebiler gelmiler; lkin hibiri Zerdt gibi hret kazanmam
dersek, bu szmz nebilerin ehemmiyetine gyet byk eksiklik olur? Allah

158

(1585) tarafndan gnderilmi nebilerin hibiri bir ey yapamam; lkin yalan

bir peygamber gelmi de o kadar byk iler grm demek olur.
Gzellii Yusuf, nefesi sa gibi olan sevgilinin elinden arap i, brak eski
hikyeleri.
Getir arab, Hfzn her vakit itimd gaffrn rahmetine idi! Bundan sonra
da (1590) olsa gerek.
Ey gnl! Gel biz Allaha doru gidelim. O eyden ki yeni ksa eli uzun etti.
Yani grnte riykrlktan uzaklaalm.
Sahtekrlk yapma, her kim ki muhabbeti doru uyanmad, olmad ak onun
gnlnn yzne mn kapsn kapad.
(1595) Yarna ki hakikat sadr zhir olur, utanr riy ile amel eden.
Ey Hfz kaytszlar ayplama! Ezelde bizi Allah riydan pak etti.
Ka yl gnl bizden Cemin kadehini talep etti. O eye ki kendinde var idi
yabancdan istedi.
Cevheri

ki

kint

incisinden

dar

idi;

deniz

yakasnn

herkese

bilinenlerinden (1600) istedi.

Bir gnlsz ki Hd her yerde onunlayd. O, onu grmezdi, raktan Hd
iin sylerdi.
O btn ilizyonlar ki akl etti burada, Smir as ile Yedi Beyz nnde yapt.
(1605) Mkl mular prine ilettim gece, o nazarnn mebbetlii sebebiyle
muammay hlletti.
Grdm o pri ad, gler, arap kadehi elde; o ayna da yz trl seyreder.
Dedim ona, u cihn grr kadehi sana ne zaman verdi hakm? Dedi: O
gnk (1610) bu gk kubbeyi yapt.

159

Dedi: O yr ki drn ba onun yznden byk oldu, gnah o idi ki srlar

ortaya kard.
Yani Mansur- Hallcn ehdeti srlar ortaya karmak gnah sebebiyleydi.
Ruhl Kudsn feyzi eer yine medet verse Mesihin yapt ileri dierleri
de (1615) yaparlar.
Dedim ona: Putlarn zincir gibi zlf niindir? Dedi: Hfz divane gnlnden
ikyet etti.
Yani: Hakikati bilinenden deil meseleden sormak, o meselenin eklinden
ikyet etmektir.
(1620) u on beyitten ibret olan kaside, dvnn en gzel en hikmetli
kasidelerindendir. Akln kuvveti, hakikatler leminin azameti hakknda
sylenmi beyitleri fevkalde gzeldir.
nsann cihn grr akl varsa da vcut lemi yle byk, srlar o kadar
oktur ki hakikati, srr insann aklna henz malm deil; hem ufak (1625)
hem byk eyler hesapszdr.
Yedi deryayla deil; rengi yz atele gitmez o ey ki sf hrkasna zm
arab yapt.
Hfz, dknl elden verme. Zr haset, rz, mal, gnl, dini marurluk
hevesiyle telef etti.
(1630) Cemin kadehinin srrna o vakit nazar edebilirsin, eer meyhne
topran gz tutiyas edebilsen.
arapsz, algcsz olma. Zr gk arda altnda u yerle gnlden gam
karabilirsin.
Ziy Paa demi:
(1635) Ski ielim ramna sf harsin

160

Kim maksad- kevser, emeli hr-i cinndr

Ak olsun o perimi perverde-i aka
Kim bdesi sad sle ve skisi civandr.
Pr-i meye sor, meselede var ise phen
(1640) Vizlerin efsneleri hep hezeyndr
bde, gzel sev, var ise akl u urun
Dnya var imi y ki yok olmu ne umrun
Senin muradn gl o vakit nikap aar, eer seher yeli gibi ona hizmet
edesin.
(1645) Yani maksada erimek iin, ictihat hem sebt lzmdr.
Yrin cemlinde perde yoktur; lkin yolun tozlarn silk, o vakit grebilirsin.
Yani mezhep gubarn kalbin gznden silsen, hakikati grrsn.
Sen ki tabiat sarayndan dar gidemezsin, hakikat mahallesine nasl
gidebilirsin.
(1650) Meyhne kapsnn fakirlii, dilencilii tuhaf bir kimyadr, eer u ameli
yaparsan topra altn edebilirsin.
Eer bu byk nasihati kabul edersen ey Hfz hakikatin byk yoluna
gidebilirsin.
Ne kadar ictihat lzmsa ben senin talebinde gstereceim; bu kadar (1655)
vardr ki kazay bozma mmkn deildir.
Akn mkl bizim ilmimizin hslnda deildir; bu nkteyi bu hata fikriyle
hlletmek mmkn deildir.
Kime syleyim ki u can yakar dert varken tabip benim zayf canma kast etti.

161

(1660) Sevenler arasnda ne zaman demek mmkn olur ki bizim yrimiz

byle dedi de yle etti.
Dman Hfzn canna onu klmad ki kan yay gz oku yapt.
Her kim ki senin yzn grd, benim yzm pt. i ki bizim gzmz
yapt; grmeyince yapmad.
(1665) Yani hakikati grm insan benim hakikat grr gzme gzellik
yapt,

bizim

aklmz

bir

hakikat

hususunda

hkmederse

grmeden

hkmetmez.
Ey Hfz, senin gzel szn gnl datr olmas ynnden kim iittiyse
rabetle bekledi.
Vizler ki u gsterii mihrapta minberde ederler; tenha yere gittiler mi ii
(1670) deitirirler.
Mklm vardr, meclisin leminden sor: Tvbeyi art edenler niin kendileri
tvbe etmiyorlar?
Sylersin, inanmyorlar adlet gnne ki u btn bozukluu hileyi dilin
iinde yaparlar.
(1675) Dver: Dad ile verin birlemesidir. Dd: Farsada doruluk, dillik
anlamndadr. Adlet gn kymettir, dil Allahtr.
Y Rb, u yeni devletlileri kendi eekleriyle oturt! Ki u btn naz Trk
evladyla katar iin yaparlar.
Ak meyhnesinin kapsnda, ey melek, tespih oku! (1680) Zr orada insan
baln basarlar.
O sevgilinin snrsz gzellii o kadardr ki klar katleder, baka bir tayfa,
ak ile gipten ba kaldrrlar.
O meyhne prinin bendesiyim ki onun dervileri skntszlk sebebiyle
hazinelere iltifat etmezler.

162

(1685) Ey hankh miskini, kalk, raks et! Mular kilisesinde yle bir su verirler
ki gnl skntsz eder.
Hneyi boalt puttan, cnnn menzili olsun. u hevesliler gnl can baka
yerde sylerler.
Tan vakti artan geldi bir avaz, akl dedi: Melekler sanki Hfzn iirlerini
(1690) hatrlarlar.
Yz ka yarm nazarla satn alabilirsin. Gzeller u muamelede kusur
ederler.
Bir kavim Dostun visli almayla olur, dediler. Dier kavim, kadere havle
ederler.
(1695) Hi itibar etme dnyann sebtna, u dnya bir krhnedir ki bozma.
Bulank gnlden baka hibir ey hsl olmad, btl hayl eder ki iksir gibi
kabul ederler.
arap i. eyh, hfz, mft, muhtesip eer gzel bakarsan hepsi mekr, hile
ederler.
(1700) Onlar ki topra nazarlaryla kimya ederler, olabilir mi ki gz ularyla
bize nazar ederler.
Derdimin

bo

boaz

tabiplerinden,

gizlilii

gzlerindir.

Olabilir

gip

hazinesinden o derde dev ederler.

kbetin gzellii kalenderlik zhitlik ile deilse daha gzel odur ki ii (1705)
inyete teslim ederler.
Sevgili rty yznden ekmiyorsa niin her insan tasviriyle hikye eder.
Yani Allahn hakikati malm deilse acaba niin insanlar kendi haylleriyle
ilahlar yaratp her insan kendi hayliyle yaradlm mabda (1710) ibdet
eder?

163

u hkm btn milletleri evreler derecede geneldir: nsan ya madenden

yaplm mabdlara tapnr veya hayliyle halkedilmi, kelam kitaplarnda
beyn edilir vasflarla bezenmi bir soyut zata ibdet eder. nnallhe
hallkal-insne halakal-ilhe al srete hadisi sabitse (1715) sz de
tamamyla dorudur.
Eer ta u szden inlerse arma! Gnl erbab gnl hikyelerini gzel
tabir ederler.
nsann ya madenden yaplm putlar, yahut yaradlm ilahlara ibdetinin
kssas talar alatsa da tuhaf deil.
(1720) nsan akl terakki etti, tabiata ibdet belsndan insan kurtuldu; lkin
hayline ibdetten insan ne zaman kurtulur belli deil.
imdi perde iinde pek ok fitne vardr, o zaman ki perde yukar kaldrlsa
neler yaparlar.
Hakikat yznden utanma kaldrldktan sonra, insanlarn akdeleri nasl
kalr? (1725) Yahut hakikat herkesin itikdna gre mi zhir olur?
arap i, perde arkasnda yaplm yz gnah, riy yzyle yaplm
ibdetten daha gzeldir.
Meyhne mahallesinden ge, keyif cemaati kendi vakitlerini senin iin duaya
sarf etsinler.
(1730) Haset insanlardan gizli ar beni, zr nimet verenler gizli hayr ileri
Allah iin yaparlar.
Ey servi boylu yiit bir topu vur, senin vcudunu sopa, omak yapmadan
nce.
Gy: Fris kaf ile top, gen: noktal Farsa cimin stn okunmasyla
ba br okmar.
(1735) Gzm karsnda bir damladan eksiktir tufan ki hikye ederler.

164

Ba ekme Hfz, seher hndan ki onun vesilesiyle sana mkl kolay

ederler.
Dedim saneme ibdet etme, Allahla otur. Dedi ak mahallesinde hem bunu
hem onu yaparlar.
(1740) Dedim: Meyhne havas gam giderir gnlden. Dedi: Gzeldir o
insanlar gnl ad ederler.
Dedim arap, hrka mezhebin deti deildir. Dedi: u amel mular prinin
mezhebindedir.
Bizim nasibimizdir cennet, ey rif, yr. Mafireti hak edenler gnahkrlardr.
(1745) Hfzn yz nakndan elbette anlarsn ki dost kapsn kendisine
mesken edenler mtevaz insanlardr.
Glerlerse gzmden kzl ya yadrrlar; grrlerse benim yzmden gizli
srr okurlar.
Kav: Arapa kafn stn okunmasyla vavn skunuyla akll, byk veya
kuvvetli insan; kfn zammyla olursa ulu yol mnsnda olur. Hem de (1750)
Ne oldu?, Nereye gitti? anlamlarna gelir.
Akn devs kolaydr diye zanneder insan nerede? O insanlar ki derman
tedbirinde, edipler fikirden ciz kaldlar.
Ak miskinlerini hakir grme, zr u kavim kemersiz ahlar tasz
sultanlardr.
(1755) Gaflet etme, kanat yeli eserken bin harman ibdeti yarm arpaya
almazlar.
O vakit ki arap oktan ayaa gitti, gl de rty brakt. Keyif ve sef
frsatlarn sakla, birka ie i.
arabn btn ayplarn syledin, imdi hnerini syle, birka cahilin hatr
iin hikmeti srgn etme.

165

(1760) Bir dakikay gamla geirmeye btn dnya demez. araba sat
hrkamz bundan fazla durmaz.
arap satclarnn mahallesinde onu bir kadehe almazlar; acaba bir takva
namazl ki bir kadeh arap etmez.
Gzc bana hayret etti ki u kapdan yz dndr, ne gelmi bu bamza!
(1765) Ki kap toprana demez.
Bu gnl darl nakn, zr bir renklilik pazarnda krk yamal giyimler kzl
arap etmez.
Fayda kokusuyla pek kolay grnd evvel derya gam. O vakit ki dikkat ettim,
bildim u tufan yz cevheri durmaz.
(1770) Saltanatn tac, bykl ki onda can korkusu vardr, gzel klahtr;
ama ba verecek kadar kymeti yoktur.
Hfz gibi kanate al, dnyann aalndan ge. Aalklarn bir arpa
kadar minneti yz batman altn etmez.
Gnlm ay yzlerin muhabbetinden baka bir yol tutmuyor, her taraftan
(1775) gnlme nasihat veriririm; lkin tesir etmiyor.
Gel ey gl yzl ski, getir o renkli arab. Bizim haylimizde bundan ho bir
nak tutmaz.
O yzden, meyperestlere sef arapla olur ki bu cevherde doruluktan baka
nak bulunmaz.
(1780) Alama arasnda glerim; nk mum gibi, u mecliste ateli szm
vardr, lkin tesir etmiyor.
Ba, gz bu kadar gzeldir! Sen ne dersin? Gzn ondan ek! Git! u
mns yok vaaz benim bama tesir etmez.
Sz

bizim

ihtiyacmzda,

sevgilinin

ihtiyaszlndadr.

szlamalarda ne fayda, (1785) dilbere tesir etmezken.

Oflamalarda,

166

Yani, itibar lisnda ceryan eden szlere deil; klpte toplanm ihlsla
sadkatle kuatlmtr.
Allah iin merhamet et ey yedirip iiren, senin mahallenin dervii dier kapy
bilmez, dier yoldan gitmez!
(1790) Ben mularn prinden yiitlik kermetleri grdm. Riy detlerini bir
kurua almaz.
Ben u aynay bir gn ele alrm skender gibi. Eer yakarsa u atei bir
zaman, yakmaz bir zaman.
Yani, bir yanar bir sner nurlara kanat etmeyip lzmdr ki insan, skender
(1795) aynas gibi olan kalbine itina ede.
u en tatl iiri iin ahlar ah Hfz, batan ayaa niin altnda etmiyor
arrm.
O zaman ki k oldum, ama cevherine ulamay hayl ettim. Bilmedim ki u
deryada kan saar ne kadar dalga varm.
(1800) O zaman ki yzne gl, gle onun tuzana aldanma ey blbl, zr
gle itimat yoktur; eer cihn gzelliine sahipse de.
Sa bir yudum, toprak zerine, evket ehlinin hllerini gr. En byk
padiahlardan bo hikyeler kalmtr.
Ne olmu u yolda, her mn sultan bu derghta grrm, ban (1805)
eik zerinde tutar. O gnl ki gip gsterir, Cemin kadehi de vardr, bir
nefes kaybolmu durmu yznden gamlanr m?
Gnl hazinesini dilencilerin tylerine, benlerine verme, ah gibilerin eline
ver, hrmet eder.
Her aa gz havasnn cefsna tahamml etmez; (1810) servin himmetine
bendeyim ki bu kuvveti var.

167

Altn araptan imdi ayrtrma yoksa akl- kll yz aypla seni thmet
altnda brakr.
Gip srlarndan kimse uyank deildir; basit szleri syleme, bu hareme yol
bulmu bir mahrem var mdr?
Hfzn hrkas yakasndan ne mit edebilirsin, biz o hrkadan Allah talep
ettik, (1815) o sanem hayl etti.
O kimse ki vef ehlinin hrmetine uyar; Allah onu her trl beldan korur.
Dostun szn sylemem; meer dost huzurunda, zr dost dostun szn
muhfaza eder.
(1820) Bam, malm, gnlm canm fed ederim o sevgiliye ki evdelik,
dostluk, vef haklarn riyet eder.
Ey tan yeli, eer o zlfn banda benim gnlm grrsen, ltfen syle ona
yerini saklasn.
Ey gnl, yle maiet et ki eer ayan kaysa melek seni iki dua eliyle
muhfaza eder.
(1825)Yani: Maietinde olan dierlerini incitmekten sakn.
Senin yolunun tozu nerede? Ta ki Hfz tan yeli hatras gibi muhfaza ede.
Sevgili, o deildir ki zlf ve gzel vcudu ola, o insann yzne bende ol ki
gzellii vardr.
(1830) Hurinin, perinin naz gzeldir; lkin hakik gzellik odur ki filanda
vardr.
Gzm emesine, ey gler gl, eri! Senin midinle gzel bir suyu vardr.
lim yolunda hibir insan yakne mahrem olmad. Her kim kendi idraki kadar
bir zan tuttu.

168

Harap yerlerde oturanlara kermetlerden sz etme. Her szn vakti her

nktenin (1835) mekn vardr.
ddiacya syle: Hfza nkte satmasn, bizim kalemin de lisn beyn var.
arap gecesi beni harap eder uyanklkla eer gndzde hikye edersem,
uykuya gider.
Ey gnl kocadn m gzellik naziklik satma, bu muamele genlere yakr.
(1840) Kara tyn karal gitse aklk kaybolmaz eer yz defa saylsa da.
Ey mminler, benim bir vakit bir gnlm vard, bama nasl bir mkllk
gelse de ona sylerdim.
Dert ortayd, hayr grrd, her gnl ehlinin belirlediiydi.
(1845) Ben periana her belda i bilir kabiliyetli biri yol arkadayd.
Gzden o vakit ki girdaba decek olursam, onun tedbiriyle bir mit sahili var
idi.
Benden kayboldu sevgilinin mahallesinde. Sevgilinin o mahallesi tuhaf
menzilin etek tutan oldu.
Gzmn ya onu talepte inciler aktt; lkin vislinden hslszlk oldu.
(1850) Hnerin mahrumluk aybndan hli olmaz; lkin benden de ziyde
mahrum bir dilenci, fakir bulunabilir mi?
u perian kalendere merhamet edin, bir gn i bilir kmil idi.
Bana ak sz retti de szm her meclisin nktesi oldu.
imdi syleme ki Hfz nktedandr, biz grdk; artk cahildi.
(1855) Sevgilinin eline kadeh tuttu mu gzeller pazar der.
Mutludur o insann gnl ki Hfz gibi mestlii ezel arabndan ala.

169

Her hevesteki talepte yandan baka ey bulunmasa eer bir harman yansa
o kadar tuhaf olmaz.
O ku ki gnl gamyla ona bir alkanlk ortaya kt, mrnn bataklar
zerinde (1860) mutluluk yapra bulunmaz.
Ak hnesinde kfrden kamak mmkn deildir. Ate kimi yakar Eb
Leheb bulunmasa.
Can satclar mezhebinde fazilet ve edep lzmdr. u yerde kurallara gre
davranlmaz, o yerde nesep, soy stnl de olmaz.
(1865) O meclisteki gne zerre hesabndadr, kendini byk grmek edebe
lyk deildir.
arap i ki eer dnyada beng mr bulabilsen, sebebi ancak arap olur.
Ey Hfz, sevgilinin visli senin gibi bir fakirle o gn olur ki onunla gece
birlikte olmadnz bir zaman olur.
(1870) Ham tamah: Mmkn deil eyleri mit eden insan.
iy fikir zhit inkr hevesinde kald. Fikri olgunlar o vakit ki araba nazar
ede.
Gndz hner kesbine al, zr gndz arap imek ayna gibi gnl zifiri
karanla atar.
(1875) O zaman tan gibi nurlu arabn vakti olur ki gece ufuk adr etrafnda
akam perdesini ata.
ehrin muhtesibiyle zinhar arap ime, senin arabn ier, iene ta atar.
Ey Hfz, ban gnein tacndan yukar kar, eer bahtn senin payna o
dolunay gibi olan sana verirse.
(1880) Gl, yrin yz yokken ho olmaz, arapsz yaz ho gelmez.
Her nak ki akl eli balad, dilberin nak deilse gzel olmaz.

170

Ba, gl, arap hotur, lkin yr yoksa ho olmaz.

Can hakir bir eydir, sevgili yoluna samak iin lyk deildir.
Bugn, bykler sznn kadrini bildim, y Rb bizim t verenemizin can
(1885) senden ad olsun.
Ey Hfz, senin gzel tabiatin senin muradn hsl eder. Canlar fed olsun
gzel tabiatl insanlara.
O heves zerindeyim ki eer elimden gele, bir ie el ataym ki kayg
tamamen gee.
(1890) Gnl hnesi ayrn sohbetinin yeri deildir. Dev karsa melek gelir.
Mrvvetsiz dnya erbabnn kapsnda, hoca kar hayliyle ne kadar
oturacaksn?
Slih, fsk her biri kendi metalarn gsterdiler, kim makbul olur, kim nazara
gelir.
(1895) u evcikte Hfzn gafleti tuhaf deildir. Meyhneye gitmi her insan
habersiz gelir.
Kuru zhtten bzr oldum, getir saf arab; zr arabn kokusu dimam her
zaman taze tutar.
araptan sana hibir fayda yoksa u yetmiyor mu ki akln (1900)
vesvesesinden seni bir kadar zaman kurtarr?
O insan ki takva kapsndan ayak atlamazd; imdi meyhne tarafna sefer
etmek fikrine geldi.
b- hayat eer o olsa ki dostun lebindedir, zhir budur ki Hzrn b-
hayattan nasibi bir seraptr.
(1905) Benim hasta canmn senden sual etmeye mecli kalmamtr,
gzeldir o hasta hli ki ona dosttan bir cevap gelir.

171

Bizim vcudumuz topran bde suyu ile balk et, gnl imar etme vakti
geldi.
Aybm rt zinhar ey hrkas boyanm, o etei pak yr ziyret iin geldi.
u nihyetsiz erh ki dostun hsnnden sylediler, ne kadar binlerden
harften (1910) bir harftir ki meydana geldi.
O gn herkesin yeri zhir olur gzellerden, zr meclis nuru o ayn bakanl
iin geldi.
Cemin taht zerine ki tac gnein miracdr, o himmeti gr ki u kadar
hakirken bir karnca geldi.
(1915) Zayfsn ey Hfz, bir feyzi o ahtan iste, zr o Sheylin unsuru
temizlemek iin geldi.
Altn hazinesi yoksa kanat hazinesi vardr; padiahlara onu vermi miskin
zatlara bunu verdi.
Gzel gelindir dnya bakta; lkin onu isteyen her insan kendi mrn ona
mihretti.
(1920) Ak sahrasnn k inii, bel tuzadr. Nerede bulunur arslan
gnll yle insan ki beldan kamaz.
Sen mr iste de sabrlk iste, ilizyonlar oynayan u felek bundan da daha
tuhaf binlerce oyun gsterecek.
(1925) nsanlk leminin, tabiat leminin acayipliklerini grmek iin,
mkllkle olursa da mr et.
Dilberin cemli yokken gnl dnyaya meyil etmiyor, o insan buna sahip
deil, elbette, ona da sahip deil.
Hibir insanda o gnl alr sevgilinin ninn grmedim, ya benim haberim
(1930) yok ya onun nin yok.

172

Kanat yol ban elden veremezsin, ey deveci kon, u yolun nihyeti yoktur.
Bu yolda her bir i damlas yz ate deryasdr. Ne yazk ki bu muamma
aklanmaz.
O kadar keyif yoktur dostsuz maiette, dostsuz maiette o kadar keyif yoktur.
Ey gnl laubalilii muhtesipten ren, mesttir; lkin kimse onun hakknda
(1935) bunu gman etmez.
Eer rakibin mumsa da srlar ondan gizle. O ba kesilmi uhun lisnnda
bent yoktur.
O insan ki stad olarak adlandrdn eer gzel bakarsan, sanatdr; lkin
yarar iiri yoktur.
(1940) Boyu bklm saz seni arap imeye davet eder. it prler dn
sana zarar vermez.
Krun hazinesinin hllerini ki zaman onu yele uurdu; goncaya syleyiniz, t
altn gizlemesin.
Byk kadehle ver, ey harbt mridi, hangh yok eyhin mutluluu iin.
(1945) Kann i, dik otur, zr o nazik dil mazlumlarn feryadna takat
etmiyor.
Hfz eer sana secde etmise ayplama, ak kfiri ey sanem gnahl olmaz.
Ka seneler defterimiz arap rehinindeydi; meyhnenin parlakl bizim
dersimiz duamz bereketindeydi.
(1950) Mular prinin gzelliini gr, biz yavuz mestler ne etmisek de onun
keremi gzne gzel grnd.
Kn: Kfn kesriyle, Arapa insan aa eder arlk, Farsa dmanlk
anlamndadr.

173

lmimiz defterini arapla ykaynz, zr felei grdm lemin kalbine

dmanlkta idi.
(1955) Gnl pergel gibi her tarafa gnderdi, o daire iinde aya yerinde bir
hayran idi.
algc, muhabbet derdinden bir i yapt ki cihn hekimlerinin kirpikleri kan
elei oldu.
(1960) Aldm mutluluktan; nk gl gibi nehir yakasnda o servi boylu
sevgilinin glgesi bamzerindeydi.
Sevgililerden ceml iste, eer gzellii bilirsen ey gnl, u sz nazar
ilminde gz olan insan dedi.
Gl renkli prim yeil giysililer hakknda sz sylemeye ruhsat vermedi.
(1965) Yoksa hikyeler vard!
Hfzn yaldzlanm kalbi onun yannda sarf edilmedi; nk sarraf btn
gizli ayplar bilirdi.
Pak sohbet eserinden, sevsin hem gl gibi doru benim lisnmdayd her
nesne ki senin gnlndeydi.
(1970) Gnl o vakit ki akl prinden mnlar naklederdi, ak ona mkl
eyleri erh ederdi.
Gnlmdeydi ki dostsuz olaym elbette, ne yapabilirsin ki benim almam,
gnlmn emei yalan oldu.
Gece evdeleri hatrlamak iin meyhneye gittim arap kpn grdm:
Gnlmde (1975) kan, aya balktayd.
ok gezdim ki ayrlk derdinin sebeplerini soraym. Fetv verir akl u
meselede bir ey anlamazd.
Gip leminin melei bana gzel bir haber verdi: Kimse her zaman gama
giriftar olup kalmaz.

174

(1980) Hayr ve er iin kr ve ikyet etmek lyk mdr, varlk sahifesinde

hibir rakam kalmayacakken?
Cemit meclisin namesi, demiler u idi ki: arap kadehini getir ki Cem
kalmayacak.
Ey zengin! Derviin gnln al, zr altn mahzeni, ake hazinesi
kalmayacak.
(1985) u zeberced binada yazmlar altnla: Kerem ehlinin iyiliinden baka
bir ey kalmayacak.
Sevgilinin rahmetinden mit kesme ey Hfz! Horluk ve zulmden bir eser
kalmayacak.
Gnlm perdeden km ise ayplama. Allaha kr, gmn perdesinde
(1990) kalmad.
Ak sedsndan daha gzel bir yadigr grmedim u devreder kubbede.
Senin cemlinde in nakklarnn sreti o kadar hayran oldu ki onun sz
her yerde kap hem duvar zerinde kald.
Senin zlfnn seyredildii yere Hfzn gnl bir gn gitti dnmek hayliyle,
lkin (1995) ebed tutkun kald.
Bundan evvel sana klarn gam yemei bundan fazlayd, senin merhametin
de leme mehurdu.
O geceler sohbeti hatra gelsin ki ball dudaklar ile ak srrnn bahsi klar
halkasnn zikri vard.
(2000) Meclisin ay yzleri gnl de dini de alrlarsa da bizim bahsimiz tabiat
gzelliiyle ahlak gzelliindendir.
Sevgilinin glgesi eer k zerine dtyse ne oldu? Biz ona muhtatk, o
bize susamt.

175

u yeil tavan, gk arda onlar bunlar yapmadan nce, benim gzm

manzarasna (2005) sevgilinin ka tak idi.
Ezel tan dakikasndan ebed akamn hirine kadar dostluk, muhabbet bir
karar zerindeydi.
Kader gecesinde arap imisem beni ayplama, yr sarho geldi. Sendre
dnda bir kadeh var idi.
(2010) Tk: Suffe, sendre anlamndadr; odaya konan sedir. Sendre bizim
Kazan ivesindedir, aslda msandra denir, mimin zamm, sadn stn
okunmasyla.
Eer tespihin ipi koptuysa beni mazur bil, elim gm baldrl skinin
bileindeydi.
ahn kapsnda bir miskin bana ie yarar bir sz syledi, dedi: Her sofra
(2015) zerindeki oturdum, Allah rezzk idi.
Hfzn iiri dem zamannda cennette ak gl defterinin ziynetiydi.
Devran ardndan gitmeyince ne etsin, gnlerin hareketinin dairesine dm
insan.
Sufler hepsi harf, hepsi ak nazardr; lkin u ortadan gnl yanm (2020)
Hfz kt naml oldu.
Sfnin tenkitlerinin hepsi bozuksuz saf deil, byk ok hrkalar atei vacip
eder.
Bizim sfmiz ki seher virdinden mest olurdu; akam vakti onu gr sarho
olur.
Gzel olur, eer tecrbe ta ortaya gelse hyaneti olan her insann yz kara
(2025) olurdu.
Naz eyle terbiyelenmi insan Allaha yol bulmaz, klk zahmet eker
kaytszlarn ivesidir.

176

Dnyann aalk gamlarn hemen mi yiyeceksin, arap i, teessf olur eer

lemin gnl karsa.
(2030) arap satan Hfzn hrka hem seccadesini alr; eer arap o ay gibi
ski elinden olsa.
Nefsi yukar geldi, amac senden hsl olmuyor, ne oldu? Benim bahtm
hemen kalkamyor.
Tan yeli benim gzme senin mahallenden yle bir toprak att ki beni (2035)
b- hayattan daha zengin etti.
Senin uzun boyunu gsme almaynca maksadmn aac meyve vermez.
Yalnz bizim gnl ssleyen yrimiz evkine olsa yoksa hibir ekilde i
kmaz.
Doruluk elinden bin dua oklar attm, aradan biri olsun fayda etmedi.
(2040) Vefnn en aa art ba vermektir, git ey Hfz eer senden bu
kadar i gelmezse.
O tatl lebe tamah etmemek benim iin daha gzeldir; lkin sinek eker
ardndan nasl gitmesin.
Ey gnl byle abes gezer, her yere gider olma, bu hnerle sana bir fayda
(2045) hsl olmaz.
Hd hd tc: Ehil olmayann zerinde ehil giyimi yalan giysisiyle beni yoldan
karma, ak doan kuu kibrinden her trl av arkasndan gitmez.
Ben sarhoun hatalarn af eteiyle rt, eriatn yznn suyu bu kaderle
gitmez.
Ben miskin, sevgilinin servi gibi boyuna heves tutarm; lkin onun beline altn,
gm yokken (2050) el erimez.
Getir arab, ilk Hfzn eline ver, sz meclisten kmamak artyla.

177

Kara gzlerin muhabbeti bamdan gitmez, gk kazasdr bu, bakaca

olamaz.
Bana ezel saatinde klktan baka ey art komadlar, her ksmet ki orada
(2055) verildi eksik ve fazla olmaz.
Kzl arap, emniyet yeri, muhabbetli yr ski! Ey gnl, ne zaman iin gzel
eer byle bir vakitte gzel olmasa.
Allah iin ey muhtesip bizi def ve ney feryadna bala. Zr eriat kaidesi u
efsaneden kanunsuz kalmaz.
(2060) Benim kudretim u olur ki onun gizli akna alaym kavuma, pme,
kucaklama, ne yapaym, eer mmkn olmasa.
Ey gzm gam esirini Hfzn sinesinden ykama; nk dildarn okunun
eseridir, hem de kan rengi gitmese gerek.
Olabilir ey gnl ki meyhnelerin kaplarn aalar, bizim aa balanm
(2065) iimizden dm zeler.
Eer bencil zhidin gnl iin balamlarsa gnln salam tut; Allah iin
aarlar.
Meyhne kapsn baladlar, y Rabbi beenme bizim hakkmzda zr yalan
ve riy hnesinin kaplarn aacaklar.
(2070) Yani ilim kaplarn balam cahil sfler, insanlar aldatmak iin,
yalan, hile hem de riy kaplarn aarlar.
Ben Sleymann o yzn bir kurua almam ki vakit vakit ona dev eli
erie.
Hma kuuna syle: Atmasn eref glgesini o yerlere ki orada tt, aylak
(2075) kuundan kadersiz olur.
Yani marifet ehline hrmeti olmayan memleketlere eref, sadet gelmesin.

178

evki beyna gerek var mdr? Gnln atei szn hararetinden bellidir.
Hfz ssen gl gibi on lisnl olsa da senin katnda gonca gibi aznda
mhr olur.
(2080) Ben arab inkr eder miyim bu ne olur? Galiba benim bu kadar aklm
olsa gerek.
Ben ki gecelerde takva yollarn vurmutum oyun kurallaryla, birden takva
yoluna dnersem bu ne olur?
Zhit eer kla yol bulmazsa mazurdur. Ak bir itir ki hidyete baldr.
(2085) Mular prinin bendesiyim, beni cehletten kurtard, primiz ne
yaparsa veliliin gzdr.
Zhit tuhaflk ve namazla, ben mestlik ve niyazla. Acaba, u ikisinden senin
inyetin kime olur?
Korkarm ki gzya bizim gamda perde yrtar olur, bu sr leme mehur olur.
(2090) Derler: Ta ll olur, sabrla. Drst olur; lkin cier kanyla olur.
Rakibin kibrinden hayret darlndaym. Y Rb, muteber dilenci olmasn!
Senin muhabbetin kimyasndan altn oldu benim yzm. Doru, sizin lutfunuz
(2095) bereketiyle toprak altn olur.
Bo nkteler lzmdr, gzellikten baka, nazar sahibi insann tabiatince
kabul edilmesi iin.
Gnlerin birinde bir gam gelse keyifsizlenme. Yr, kret. O puttan da beter
olmasn.
(2100) Ey gnl sabreder ol, gam yeme; kbet bu akam sabah olur, bu
gece seher olur.
Eer vize u sz kolay olmaz, madem ki riylanr; mslman olmaz.

179

Ak ren, kerem et. Zr o kadar hner deildir bir hayvan ki arap imez,
insan da olmaz.
sm-i Azm, kendi ilerini yapar, ey gnl rahat ol. Hileyle dev, Sleyman
olmaz. (2105) lh feyze ulamak iin pak cevher gerektir. Yoksa her ta her
balk, inci ve mercan olmaz.
lme alrm, mittir ki u ilmin erifi, baka hnerler gibi salnarak gezineni
gerektirmez.
Zerrenin byk himmeti bulunmasa ey Hfz, parldayan gnein emesine
(2110) talip olmaz.
Dedim: Senin gamn ekerim. Dedi: Gamn gider. Dedim aym ol! Dedi: Eer
kolay olursa.
Dedim sevgililerden vefy ren. Dedi: Ay yzllerden bu olmaz.
Dedim: Senin haylinle nazarmn yolunu baladm. Dedi: Gece yryendir, o
(2115) baka yoldan gelir.
Dedim: Zlfnn kokusu bana lemin yolunu artt. Dedi: Eer bilirsen
rehberin de odur.
Dedim: Senin merhametli gnln ne vakit geliecek. Dedi: Kimseye bunu
deme, ta onun zaman gelir.
(2120) Havan: Zaman vezninde aatan yaplm byk, a aya, tabak
denir. Sofra bezi mnsnda destr ile tamlama yaplarak destr- havn
denilse hn gibi telaffuz edilir.
Gn ba alt taba direinden tamah etme ey gnl, zr yz zahmetsiz bir
lokma hsl olmaz.
(2125) Hicran gecelerinin ikyeti yle hikye deildir ki yz risalede bir zerre
beyn hsl ola.

180

Eer nebi Nuh gibi senin tufanda sabrn varsa bel dner, bin senelik
muradn hsl olur.
Kendi almanla amacnn cevherini alamazsn hayldir ki bu i takdire
(2130) havlesiz ksn.

NC BLM
METNN KELME HAZNESNN OSMANLI TRKESNN KELME
HAZNESYLE MUKAYESES

3.1- Osmanl Trkesiyle Ses ve Anlam Bakmndan Ortak Olan

Kelimeler
Dvn- Hfzda tespit ettiimiz 2547 kelime, Osmanl Trkesiyle ses ve
anlam bakmndan ortaktr. Bu kelimeler unlardr:

182

ile

al

avlim

aks

avm

abe

al

ayb

bid

almet

yine

acab

lem

ayn

acib

alenen

ayyr

aceb

aleyhisselm

ayy

acebeker

lim

aamet

acele

liye

am

acb

amel

azz

ciz

am

al

adlet

mir

arf

aded

anh

am

adem

an

dem

arab

abdr

det

raba

bry

dil

arab

ac

fiyet

rza

afv

rif

a-

ahd

ar

ir

ar

al

id

as

adam

abet

dem

al

ar

afv

all

aa

ade

gh

il

ar

illik

arl

al

avid

az

183

azl

alt

ar

ala-

altun

al

ar

ama

al

ayr

amm

ama

ast

ir

hiyne

ana

aa

ala

aa

avl

anca

in

az

an

inl

anlar

a-

ala-

at

ae

alat-

ata

at-

asz

te

ara

teperest

al

arada

atla-

aranl

ara-

at-

aam

arama

av

atar-

ard

vaz

al-

rif

avu

ala

ara

ay

alda-

arpa

aya

aldanma

arslan

ayal

aldanma-

art

yt

lem

art

yet

let

art-

yine

al-

arzu

ayrl-

alveri

alet

az

Allah

sn

zd

al-

snl

zde

184

azadl

bal

behit

aamet

bal

bea

ap

ball

bekle-

az

baa

bel

ba-

bel

bad

bar

belat

baen

ba

bel

ba

baka

bel

bb

baaca

beliyye

bd

bala-

belki

bde

bal

ben

ba

bat-

bend

baa

bende

bala-

bl

bendelik

bala-

bniyye

beret

balan-

baman

berber

bah

bayram

bereket

bahdr

bz

beri

bahal

bazar

be

bahne

bebek

beret

bahar

bedel

beer

bal

beden

beter

ba

bedenli

bevvb

ba

beder

beyn

bat

bedeviyet

beyhde

batl

bednm

beyit

ba-

bednml

beyt

bedrd

bey

bkire

begen-

bezekli

baye

begenme

beze-

185

bel

bu

cedvel

bezm

buar

cef

bra-

bulan

cehennem

bul-

cehl

bre

bulu

cels

bile

burada

cem

bilek

burc

cemiyyet

bil-

burhan

cemat

bilme

burun

ceml

bi

blbl

ceml

bin

bt

cemle

bir

btne

cemd

birden

btn

cenb

bira

by-

cenze

birlik

byk

cennet

bismillahirra

byklk

cerde

ciz

cevab

bit-

chil

ceveln

biz

chil

cevher

bzr

cahiliyyet

cevr

boaz

cm

ceyrn

bo

can

cezr

boy

cnn

cifr

boya

cnib

cifr

boylu

canlan-

ciger

bozu

canl

cihn

blme

cr

cihngirlik

byle

criye

cihet

bu

cvidn

cilve

cebnlik

cim

manirraim

186

cin

olu

arb

cinn

gen

darl

cinyet

dayan-

cinniye

dayanma

cismniye

uur

de

civan

de-

cd

nk

def

cmle

da

def

cz

dayye

defa

cziyyt

dav

defter

abu

davet

deg-

adr

dim

degil

ar-

dim

deh

al-

dim

dehr

dire

dellet

pk

dad

dell

arda

da

den-

re

dan

deiz

ayla

daha

derc

ek-

dim

derd

er

dim

derece

eme

daa

dergh

dal

dermn

ar-

all

ders

nt

dmengr

dert

ma

dmgh

dervi

ra

dmgeh

dery

in

dn

dest

iy

dne

destr

dr

dev

187

dev

dostlu

ebed

devam

dostsuz

ebed

devlet

doy-

ebediyye

devletli

dk-

ebr

devr

dn-

eb

devrn

dndr-

ecel

deyim

dnme

ecrm

dibe

dn

ed

diger

drt

edeb

diat

du

edeb

dil

duda

edebiyt

dilber

dul

edep

dildr

dn

edepli

dima

dur-

edepsizlik

din

durunlu

edp

dn

duvar

efendi

dv

dkkan

efkr

dvn

dny

efsne

dvne

drre

efsn

diyar

dr

efzn

diyet

drst

eger

diz-

drstlk

egeri

do-

egil-

doan

d-

edi

doru

dknlk

ehemmiyet

dorulu

dman

ehemmiyetli

doun-

dmanl

ehil

dolu

dmen

ehliyyet

dolu

dz-

ehrimen

dost

ebced

ek-

188

ekmek

esret

eyle-

eker

esas

eylk

eker

esar

eyym

ekeriy

esbb

ezel

el

esen

ezel

elbette

eer

elek

eshb

fide

elem

esr

fidelen-

elest

eski

fidesiz

elet-

esm

fi

elamdlillah

esrr

faa

elif

esrik

fah

elifb

esriklik

far

eltf

esvr

farlik

emel

fl

emn

er

fn

emniyet

eek

fri

emr

eik

fars

ekl

frisiyye

enbiy

ey

far

enar

et-

farsa

ese

etek

far

er

ettir-

fs

er-

erf

fal

erbb

ev

fal

eruvn

evcik

eri-

evham

fl

eritir-

evf

falet

erlik

evvel

fal

es-

ey

fed

189

fehm

fu

ayb

felek

fua

ayb

felekiyye

fr

ye

felsefe

fr

gyet

fen

frlu

ayret

fen

ftat

ayr

fenni

aap

az

ferite

affr

azel

fermn

fil

gece

feryd

aflet

ge-

feat

afr

ged

fet

gh

gedl

fetv

ib

gedy

fevid

ala

gel-

fevi

alebe

gelecek

fevalde

lib

gelin

feylosof

alib

geri

fey

am

gerek

fe

amlan-

gerek-

fhiyye

aml

getir-

frat

amsz

gevher

fs

amze

geyik

frat

an

gez-

fikir

anmet

da

fikret-

aniyye

fikriyye

arib

gibi

filan

arbet

gir-

firk

ara

girdb

firdevs

arb

giriftr

fitne

arz

girye

190

git-

gl-

cet

giy-

glme

ad

giyim

glen

in

gizlen-

gmn

iz

gizli

gmrh

ai

ona

gm

hke

gk

gn

gl

gnh

aa

gml-

gnahl

aat

gnder-

gnahsz

gl

gnbed

hakm

gll

gnde

ar

glsz

gndz

ar

gr-

gnk

gre

gnlk

anda

grn-

gt

ayyet

grn

gz

al

gster-

gzel

le

gsteri

gzellik

alef

gtr-

in

alel

gz

iz

gzl

abi

li

gzya

aber

al

ubr

aberdr

ala

ulm

abersiz

ll

gniye

abb

allik

gy

abr

alvet

gy

abs

alvetne

ct

am

gl

ce

aml

191

asretlen-

ayrt

ne

iyyet

ayret

anek

ast

ayr

angh

asta

ayvn

ana

aste

ayvniye

anh

astelik

ayy

ar

iye

azin

arb

at

azn

arbt

tr

arbl

att

arla-

arm

tun

rl

arp

azne

arpl

ar

aret

arret

ra

hec

areket

heft

arem

hava

hekm

arf

avdi

helk

arfiyyen

avle

ell

arfli

avlesiz

hem

ric

avn

hemn

arf

ava

hemderd

ar

hemen

arman

ay

heme

arsz

ayal

henz

aylt

hep

aseb

ayt

her

ased

ayr

herkes

ayrl

hesb

lszlk

ayr

esabsz

ar

ayrn

ev

192

heves

himmetli

urf

hevesli

hind

usl

heyet

ie

ule

heyht

issiyt

heeyn

hiam

uur

hezl

ib

cre

izmet

hcm

lat

oca

hd

lf

od

kem

rmn

odbn

km

ra

odm

hma

or

hmy

ynet

orlu

hner

hibe

hnersiz

icb

ogel-

hicr

olu

rmet

hicran

ud

rriyet

hi

udy

sn

hibir

udd

rma

hidyet

uu

rz

iye

ul

yd

hikyet

ul

lh

ikmet

uly

ikmetli

umr

la

hill

unrz

rr

hle

i-

ilekr

urft

ibdet

imye

urde

ibret

imyet

ri

ibret

himmet

riye

ictimiyye

193

iffet

icr

itibs

ilm

ictihad

itidr

ilm

ictim

iktif

ilmiyye

ictimiyye

iti

imret

ictinb

ilah

inyet

ilhe

ind

i-

ilh

ismet

iin

ilhiye

iyn

ime

ile

in

ilet-

iret

ifde

ilham

itidd

iftir

ilk

itimd

it

ill

izzet

ibar

iltifat

ine

il

iltifatsz

irz

iram

imle

itibar

isan

imam

itibrl

itilf

mn

itibarsz

itiml

imkn

itid

itira

imtin

itiat

itirm

in-

itimd

iti

inikas

itin

itiyc

inan-

iln

itiyr

inci

ibdet

itiya

incin-

ibdiyye

iynen

incit-

ibdl

imet

incitme

ibtid

iki

inc

icb

ikinci

indir-

icd

iksr

inill

194

ini

istif

ihr

ini

istibd

ide

inkr

istibdd

ins

istidll

il

insan

istif

kint

insniyye

istifde

aba

insniyet

istin

ab

in

istire

abl

intib

istidm

able

intil

isti

biliyet

intiam

istibl

abl

intir

istila

kabl

irde

istimdd

irem

istinne

a-

ird

istire

adar

is

ade

ibet

ire

ader

ibt

iret

adersiz

ise

ii

dir

isim

iit-

Kaf

isimlik

isizlik

kf

isli

ite

kf

ism

itil

kfir

isnd

itirk

kd

issilik

it-

ahr

istiml

ittib

a-

iste-

ittifa

al-

isteme

ittid

ala

istidad

ittisa

alb

istiml

iz

alb

195

aldr-

krhne

ayna-

alem

arnca

ayym

alender

arb

alenderlik

ar

azan

al-

art

azan-

alan

aid

azn-

km

ad

kefen

amer

adl

kelm

met

kse

kelmiye

am

asem

kelime

kmil

asm

kem

an

keml

anat

ade

kemend

anaatsizlik

kemer

nli

at

kenar

nun

at

kermet

anunsuz

atar

kerem

apa-

at

kerm

ap

atl

kerpi

apl

ktib

kesb

aplar

atl

kesil-

apu

atre

ker

ara

kesme

aral

kav

keret

aral

av

kesri

arr

avim

kef

ararsz

avl

keke

ara

ayd

kef

krgh

aydl

ketm

krge

ayu

kevkib

196

kevb

kimy

uret

kever

kn

urtar-

keyif

kinye

uru

keyifsizlen-

kirm

uur

ble

kirpik

kuursuz

kitb

kl-

ou

ua

lb

o-

uvve

on-

uvvet

ona

uvvetli

ra

or-

ky

ret

oral

kk

rl

oru

kfr

orun

klah

orutma

kll

as

o-

klliyt

smet

kr

klliye

ubbe

kp

ymet

uuv

lal

ymet

udret

laubalilik

ymetsiz

udretli

li

uds

laf

zl

udsiyet

laf

ki

ul

lkal

kibr

ula

lkin

kifye

ullan-

lle

kilid

ullanma-

lm

kilk

ural

laf

kim

urban

laiflik

kimse

urbn

lzm

197

leb

mamr

makeme

lefet

mn

mals

lev

manl

mal

leviyyt

man

marem

levm

marifet

marm

le

marf

marmiyet

leet

mamiyet

marumluk

libs

maa

mar

lisn

maasz

ma

lisn

masuz

mazen

lisnl

mar

mam

loma

mil

mabl

lat

madde

mabullk

lviyye

mdem

maad

luf

maaza

mad

lufen

mafiret

matl

lzm

malbiyet

mal

maada

malup

mlik

maadd

marur

mni

mani

marriyet

manp

marif

marurlu

manr

mabed

maall

man

mabd

maalle

manar

maden

mahret

manm

madeni

mabb

maal

maet

mabblu

madar

maul

madd

malaat

malm

madm

marf

malmt

mafz

matur

malmiyet

mhir

maar

198

mal

meger

meel

maleb

mekn

mesele

malub

mekr

meslek

mahar

mektup

meslek

mahriyet

melh

mesned

malm

mell

mest

mebn

mellet

mestlik

mecl

melmet

mestver

mecaz

melek

mestverlik

mecbur

meleke

meaat

mecbriyet

melihli

meaatsiz

mecd

melik

mee

meclis

mell

mey

meclisde

memleket

megliyet

mecm

men

mehr

mecma

menfi

merep

mectehid

menzil

meta

mecs

menba

mevlid

mecbiyet

mensub

mevcd

medr

menvulu

mevcdt

medris

menzil

mevkuf

meded

mercan

mevsim

meden

meramet

mevt

medeniyet

merametli

mey

med

merkez

meydn

medne

mertebe

meyfr

medrese

mesele

meyne

meftliyet

mesliyet

meyil

meftn

mescid

meyperest

mefr

meel

meysiz

199

meyve

mucize

muvfaat

meheb

muteber

muvf

mezid

muted

muveze

mekr

mutemed

muhir

mr

mutar

mirc

muabbet

mctemi

mirciye

muabbetli

mnim

muaffef

mebbedlik

mihir

mult

mellif

mihman

muannet

mmin

mirb

murebe

mbalaa

mlad

muib

mbrek

millet

mud

mbareke

milyon

mutac

mbtel

mim

mutasar

mcahede

min

muteseb

mcerred

minber

mutesib

mcerrer

minnet

muabele

mctehid

minnetsiz

mubil

mdfaa

mird

muaddem

mdr

mil

muarrer

mdde

misk

mutebes

mddet

miskn

mute

meir

miskli

murad

mfreat

mudil

muaf

mfessir

mumele

mutaavver

mfd

muamm

muttal

mft

muvaa

murb

mhim

muayene

muribsiz

mhlet

muayyen

muali

mhr

200

mjde

mteddeyyin

nab

mkerrer

mtekellim

naat

mlaa

mlaa

mmkn

myesser

nta

mmknt

mze

nz

mnakis

nil

naar

mnim

ndn

nzenn

mnct

ndire

nzik

mnsebet

nafaa

nziklik

mnsib

nfe

nar

mneccim

nf

nare

mnkir

name

nazl

mnteh

naviyye

nam

mrekkeb

nad

nebt

mrd

nad

neb

mrid

nk

necbet

mrr

na

nect

mrvvet

nal

nefes

mslmn

na

nefesli

mstaid

nal

nefis

mstan

na

nefs

mstea

nus

nefsniyet

mbehet

nle

nefy

mhede

nm

ner

merref

namaz

nehir

mt

namazl

nehy

mterek

nan

nem

mteri

ns

nergis

mtlaa

nal

neseb

mteaddid

nyye

nesne

201

ne

nrn

gret-

ner

nurlandr-

gt

netce

nurlu

l-

nev

nuzl

l-

nevbet

nbvvet

mr

ney

ncm

neir

nkte

nimet

nktedn

p-

nid

nm

r-

nif

nsa

rf

nihyet

nsk

rt-

nihyetsiz

yle

nihyetsizilik

of

zgelik

nib

oul

zr

nim

pdiah

nir

ou-

pdiahl

nisbet

ouma

pk

nisbetsiz

ol-

pklik

nisbiyye

on

panteizm

nispet

orada

papas

nin

orman

pre

niyz

orta

paa

niz

our-

py

niam

ourma

pene

noa

ourt-

pend

noal

oyna-

perde

nbet

oynat-

per

nuhz

oyun

peran

nun

peranl

nr

gren-

perkr

202

perv

ref

riysz

perver

ref

riyz

perverde

rehber

riyiyt

pervn

rehin

rh

peyd

rehzen

rn

peyamber

resm

rniye

peyker

resm

rniyet

pr

resmiyet

raniyeti

piyle

resl

ruhban

pute

rev

ruat

rev

rum

Rb

revn

rumuz

rab

revisiz

ruy

rabet

rev

rz

rabetli

rezn

rze

ram

reziyye

rbb

raat

rezz

rc

raatl

ra

rkn

ram

rz

rsm

ramet

riye

rsvl

raam

riyet

rtbe

rab

rind

sadet

raam

rindlik

sadetli

ra

risle

saat

rasad

rislet

sad

rast

rivyet

sad

rv

riy

say

rz

riylan-

sil

riyl

ab

reis

riyset

abr

203

abrl

alama

ayd

abrszlanma

alan-

sye

abrszl

al

sayfa

bit

sle

saz

abr

li

ebt

slik

sebeb

a-

alp

sebebsizlik

ad

salanat

sebat

ad

amed

seccde

adaa

smi

secde

adkat

an-

sedne

sde

anat

sedre

adef

anat

sefele

saa

sefer

dr

ani

sefne

adr

anem

seer

af

seh

af

saray

sehv

arf

sekene

sa

arfe

sekine

ib

arfiyye

sekte

afe

arraf

selm

sil

at-

selmet

ip

atma

selmetlik

sir

atma-

seln

ar

sa

selb

aal

sar

semvt

an-

aran

semviye

avt

sen

ala-

ay

sen

204

sencb

ra

uffe

sene

srader

senelik

fiyye

serb

sidre

sula

sergerdn

sir

sulan

sero

sil-

un-

serv

silk

un

server

silsile

un

serve

sm

sre

ervet

sin

ret

servi

sne

u-

sev-

ir

ua-

evb

srb

sh

evbet

sirik

skrne

sevd

siyset

skn

sevk

siys

skt

evr

siz

slk

seyat

sobet

slk

seyid

ora

snbl

seyl

or-

snnet

seyr

orma

sr-

seyyre

sk-

sr-

sn-

reyya

fat

syle-

srme

fatl

sylen-

ssen

sz

st

hhat

szl

sz-

abde

nl

sual

ir

sr

si

205

eref

phe

adlandr-

er

phesiz

adl

erat

gird

erf

taaccb

ah

erre

taadd

ahbz

ev

taaff

hid

evket

taallk

ey

tab

arb

ey

tabir

ar

eyan

tacz

art

ir

talim

yn

iir

tavt

yed

iiriyye

tife

en

iddet

tabat

ecat

if

tabiyye

ecatsiz

ine

tabiiyyet

efat

ikyet

tac

ehdet

ilte

tcsz

ehir

imdi

taallb

ehvet

ie

tayr

eker

ve

taamml

ekerli

hret

taff

em

yle

tamint

emi

tailli

emden

tasn

emme

ule

tat

ems

ur

tata

enlik

tat

er

urada

taayyd

erbet

kr

tadr

206

tald

tedbr

tera

tarben

tedvn

teraiyt

tasm

teeddp

terbiye

tav

teessf

terbiyelen-

tama

tefl

tercme

tamam

tefvet

terfi

tammen

tefvut

terk

taraf

tefekkr

terkb

trih

tefsr

terklik

triiyye

tehdit

tertb

tar

tehevvr

tedf

tas

tekbr

tesb

taarruf

teklf

teslim

taavvuf

tekrar

tesmiye

taavvur

telaffu

tebb

tar

tela

tebih

tavr

telauf

tehir

ta

telef

tevi

tay

tem

tevilen-

tayyibt

temgh

tevisiz

tze

temeddn

tebu

tay

temekkn

tevauf

ter

temel

tevr

teessf

temenn

tevu

tekd

temenn

tevbe

telif

temettu

tevecch

ter

temr

tevess

tess

ten

tevfr

tebeyyn

tenbel

tevid

tecrbe

tenbellik

tez

207

teekkr

abyyet

ayyibt

tezvr

abyyn

ayyibe

ticret

abi

abiyyt

op

tilvet

abb

opla-

timal

afe

oplan-

top

ahret

opra

topla-

opral

topla-

at

ortu

topra

am

fn

thmet

av

ulum

tre-

ala-

urre

tvbe

aleb

ut-

tfn

alebe

utam

tut-

ali

uta

ttiy

lib

tken-

am

utun

trl

ama

utmaz

uza

am

an-

uzal

at

apn-

abirt

araf

u-

an

araftarl

udeb

ife

arat-

ufa

ab

aratma-

ufu

aba

arvetli

ub

abaa

ar

ude

abat

arat

ulm

abatli

ulem

abyye

atl

ulv

208

umm

sta

velyet

ummen

zeri

velem

umm

zre

vel

ummiye

zl-

ver-

unf

zm

vera

unur

vad

veril-

uzlet

vd

vesselm

um-

vi

vesvese

umr

va

veif

unut-

vcib

vezr

ul

vfi

vezn

vadet

vicdn

utan-

vaet

vilyet

uyan-

vaf

vird

uyu

vil

uyu-

vait

vul

uyut-

var

vuzu

uza-

var-

uza

varl

vcd

uzun

vaf

vch

uzunlu

vl

ya

vsi

nc

vav

yani

lfet

va

yad

md

vafe

yd

mdsiz

vech

ydigr

midsizlen-

ved

yadr-

mmet

vef

yamur

slb

vehm

yud

st

veldet

ya-

209

yaa

yedi

ykseklik

ya-

yedinci

yz

yakn

yel

yzde

yalan

yemek

yzl

yalansz

yemi

yzk

yaldzlan-

yemsiz

aaf

yalz

yei

aif

yan

yer

afle-

yan-

yet-

aiflik

yaa

yetir-

yandr-

yl

zil

yapra

yldz

ab

yr

yra

abyye

yara

yral

yarar

yrt-

zhid

yarm

yrtl-

zhidlik

yarsz

yigit

hir

yad

yigitlik

hiren

ysemin

yine

hir

ya

your-

zahmetsiz

yal

yo

zid

yal

yolu

am

yt

yosa

zaman

yat-

yol

zamne

yata

yuar

amme

yavuz

yum-

an

yy

yuma

zr

yaz-

yumual

arar

yazl-

yk

arr

ye-

yksek

zt

210

zeberced

ev

zincr

ek

zeyrek

zindn

zell

bb

zinhr

zencr

znd

zr

erre

zb

iy

evt

ikir

ziyde
ziyn
ziyret
ziynet
zhre
uhr
ulm
ulmet
zhd
zn
zlf
znnr

211

3.2- Osmanl Trkesiyle Anlam Bakmndan Ortak Olup Aralarnda Ses

Farkll Olan Kelimeler

Bu kelimelerin says 123tr.

Tatar Trkesi:

Osmanl Trkesi:

ac

auv

ac

alv

alc

anda

onda

andan

ondan

kre

aikr

alab

atlayp

av

avc

balr

baldr

bav

ba

bek

pek

ber-

ver-

bereke

bereket

bilere

binlerce

birini

birinci

bua

budak

bgl-

bkl-

bkr

br

brgn-

brn-

ar-

ar-

eek

iek

bn

cibin

m-

m-

drtn

drdnc

212

dnyelik

dnyalk

ebde

evde

ebdelik

evdelik

edvi

edici

egini

ekinci

ekiyet

hikye

erinek

erincek

erte

ertesi

evvelgi

evvelki

fikrine

fikrince

fotorafiya

fotoraf

geydir-

giydir-

gzi

gzc

gng

gnk

aberi

haberci

ikini

ikinci

ilevi

ileyici

jandarm

jandarma

ani

hani

ap

kapc

apuv

kapc

arlua

krlang

kelme

gelme

kemei

gemici

kenise

kilise

ket-

git-

kie

gece

kiyev

gveyi

kiym

giyim

kiyml

giyimli

213

kg

gk

klege

glge

utar-

kurtar-

kn

gn

knlk

gnlk

malmlik

malmluk

me

ben

meg

beng

meglk

benglk

mifoloiya

mifoloji

murada

muradnca

mkil

mkl

mkillik

mkllk

nee

nice

nie

nice

ot

od, ate

otlu

odlu, ateli

ltr-

ldr-

riylanuv

riylanma

alav

saklama, koruma

anna

saysnca

atv

satc

sylevi

syleyici

szi

szc

suv

su

sbrme-

sprme

sfre

sofra

evle

le

tevei

deveci

tigenek

diken

214

tigvi

dikici

tik

dik

til

dil

til-

dil-

tilli

dilli

tiri

diri

tob

top

tg-

dk-

tgl-

dkl-

tk-

dk-

tek

dek

tuman

duman, sis

tk

ty

tlki

tilki

tp

dip, kk

d, rya

t-

d-

tzel-

dzel-

al-

dal-

arl

darlk

av

da

ay-

kay-

la-

dinle-

ur-

dur-

ulu

ulu

ululu

ululuk

ur-

vur-

urma

vurma

uruv

vurucu

215

z, kendi

verii

verici

yav-

ya-

yavl

yalk

Yehud

Yahudi

yip

ip

yolu

yolcu

yolu-

rastlamakyka-

yu-

yu-

yulduz

yldz

yutum

yudum

yr-

yr-

216

3.3- Osmanl Trkesiyle Ses ve Anlam Bakmndan Farkl Olan

Kelimeler
Aada sraladmz kelimeler, Osmanl Trkesiyle hibir
ekilde ortak olmayan Tatar Trkesine ait kelimelerdir. Bu kelimelerin
says 121dir. Bunlarn Osmanl Trkesindeki karlklar aada
verilmitir. Bunlar unlardr:
asta

aheste

avla

bo

ayama

saknma

ayt-

syle-

bala

ocuk

balar

kaynayan

bay

zengin

bayl

zenginlik

bayta

bo

birle-

tekletir-

byv

dans etme

abaa

hlamur aacndan elde edilen ipten rlm arklar

abuv

koturma

e-

z-

et

dar

etlik

darlk, dardan

hakikat

iksiz

hudutsuz, snrsz

omar

sopa

degillik

olmamas

derdmn

dert eken

eyd-

syle-

eynlik

omuzluk

217

ytevir

sanki

fos

ilzyon

gine

sadece

hemme

hepsi, her

gn

hazine

iyek

ene ukuru

aan

ne zaman

auv

ileyen

aldrv

eken, tayan

artay-

yalan-

art

ihtiyarck

artl

ihtiyarlk

kar

ayt-

dn-

ayta

tekrar

keben

harman

kenet

mzakere

kerime

ka veya gzle iaret etmek

ov

ekleyici

kp

ok

kplk

okluk

kter-

kaldr-

uya

gne

kt-

bekle-

kyle-

ark syle-

kylevi

arkc

kzg

ayna

malay

aln

musuz

skntsz

musuzlu

skntszlk

218

nerse

ey

nie

ne kadar

obun

dalga

oa

benzer

or-

bi-

orun

yer

orunsuz

yersiz

oal

irkin

kn-

zl-

s-

by-

kr-

fslda-

t-

ge-

tker-

geir-

yrme

girdap

zgert-

deitir-

poema

manzume

puma

ke

rastl

doruluk

alun

serin

aylan-

iinden ayr-, arndr-

sendre

divan, sedir

zv

izme, bir eyi izmek

silkvi

arpan, vurucu

ouv

ileyen, ileyici

sonra

ozl-

uza-

ulv

gzel

ayarma

fsldama

asma

tiy

lzm, gerek

219

tora

hakknda

tben

aa

tr

ba ke

tbenlik

aalk

tf

puf

tn

gece

ts

renk

tslilik

renklilik

tsl

renkli

tem

gk

am-

damla-

apr-

havle et-

aral-

dalmak

aral

dank

arat-

datmak

art-

ek-

artma

ekme

olun

dalga

utuvu

tutucu, koyu

ua-

benze-

z-

kes-

ya

iyi

yal

iyilik

yatl

gzellik

yalsz

cretsiz

yaltra-

parlda-

yaart

yanan

yaa-

yap-

yaal-

yapl-

yaat-

yaptr-

220

yar-

gizle-

yarn

gizli

yarn

gizli

yarnl

gizlilik

yeil

hafif

ylav

alama

yobar

basit, nemsiz

yl

hafif

yr-

yaa-, gez-

zarlan-

inlemek, szlamak

221

3.4- Metinde geen zel isimler:

ce

emseddin

Amed el-sk

Ahrimen

allc

af

amza

Asta

Hrt

verden

asan

vesta

atem

Avrmezd

aarm

Avrupa

erbaycan

Homeros

Behmen

udy

Bel

Brahma

brahim

Brehmen

lyada

Bura

ran

Cafer

sfendiyr

Canusar

sa

Celle

skender

Celleddin

slmiyet

Celliye

rlik

Dr

abe

Drb

Krn

ehh

asm

Ellzmiyyt

Kenan

Enver

Keyusrev

Esed

Kirmen Ktibin

Firdevs

Kisr

Gtseb

Kiyniyn

uds

f irz aretleri

Muhammed

222

ulzem

Rl-uds

urn

Rusya

Leheb

Rknbad

Lehrseb

Smir

Mrt

Semerand

Mecnn

Seyl

Mes

Sleyman

Metr

adabiye

Mevl

am

Mihran

ehnme

Mitr

Yab

Muiddin ibni Arab

Yemen

Ms

Yezid

Mutafa

Yezid

Narniyyet

Yunan

Nesm

Yusuf

Nu

Zerdt

Omanl

Zerhevn

Pervz

Zend

Peddyn

Zermn

Zind

Ali el-Kess

Zal

mam ab aretleri.

Zhre

Eb Cafer Yezid bin el-a el-

Zley

Nf bin Eb Ryem el-Meden

Yaup bin sa el-aarm

Abdullah bin Ker el-Mekk

alef bin Hiam

Eb mer bin el-al el-Bar

mam Cezr aretleri

Abdullah bin mir e-m

Muammed bin Abdurraman el-

m bin Eb el-Mecd el-Kf

amza bin abb el-Kf

meden

Mekk

Yaya bin el-Mbrek el-Yezid

223

El-asan el-Bar

El-ame Sleyman bin Mihran

224

SONU
Musa Carullah Bigiyefin Dvn- Hfz simli Eserinin Kelime Hazinesi
Bakmndan ncelenmesi adl almada aadaki sonulara varld.
Dvn- Hfzn kelime hazinesi 2902dir. nc blmn birinci
maddesinde verdiimiz 2547 kelime Osmanl Trkesiyle ses ve anlam
bakmndan ortaktr. Osmanl Trkesiyle ses ve anlam bakmndan ortak
olan kelimelerin eserin Trke kelime hazinesine oranna baktmzda
%90,44 rakamna ulalmaktadr. Osmanl Trkesiyle anlam bakmndan
ortak olup ses deiimine urayan kelimelerin says 123tr. Bu deiiklikler
Tatar ve Osmanl fonolojisinin zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Bu kelime
kadrosunun metnin kelime hazinesi ierisinde oran %5.1dir.
Osmanl Trkesiyle ses ve anlam bakmndan farkl olan kelimeler,
Osmanl Trkesiyle hibir ekilde ortak deildir, Tatar Trkesidir. Kazan
ivesinin az zelliklerinin rnekleri olan bu kelimelerin says 121dir. Bu
kelime kadrosunun metnin kelime hazinesi ierisinde oran %4.99dur.
Yaptmz almada, Dvn- Hfz isimli eserinin erhinin kelime
hazinesiyle Osmanl Trkesinin kelime hazinesini mukayese sonucunda,
Kazanda baslm bir eserin stanbulda ok rahat bir ekilde okunduunu
anlalmaktadr. Ayn ekilde stanbulda baslm edeb eserler de Kazanda
okunmakta ve anlalmaktadr.
Cedit hareketinin nemli merkezlerinden birisi stanbuldur. Kazan,
Ufa, Buhara, Semerkant, Kagar, O gibi nemli Trk merkezlerinden hacca
gitmek isteyenler nce stanbula gelirdi. Bu da stanbulu nemli bir merkez
hline getirmekteydi. Birok aydn burada gryor, tanyor ve burada
baslm nemli kitaplar kendi memleketlerine gtryordu. Bylece Osmanl
devletinin bakenti stanbul, Trk dnyas iin kutsal bir ehir hline gelmiti.
Rzaeddin Fahreddin ve dier Kazanl aydnlar stanbulun neminden eitli
yazlarnda bahsetmektedirler.

225

Trk dnyasndaki aydnlar iin stanbul ok nemli bir yere sahiptir.

stanbuldaki

Trk

aydnlarnn

fikirleri

Trk

dnyasndaki

aydnlar

etkilemitir. Ahmet Midhat Efendinin veftnn Kazanda kan gazetelerde

duyurulmas, lmnden bir yl sonra Rzaeddin Fahreddinin Ahmed Midhat
Efendi adyla bir kitap hazrlayarak 1913te Orenburgda bastrmas, iki
nemli merkez arasndaki ilgiyi ak ekilde gstermektedir. Osmanl
Trkesiyle baslm Muhammediye, Mirtl-Kint, Maarifetnme gibi
eserlerin Kazanda birok defa baslmas ve okunmas stanbulun nemini
ortaya koymaktadr.
1912 ylnda Kazanda stanbul Trkesiyle eserlerin baslmas, Trk
dnyas aydnlarnn bu konuda gayret sarf etmeleri, eserler ortaya
koymalarnn byk bir inancn neticesi olduu anlalmaktadr. Ayrca hibir
siys hkimiyet olmadan kltr corafyasnn bu gnl birliktelii dikkat
ekmektedir.
smail Gaspralnn stanbul Trkesini ortak dil yapma gayesinin
sadece fikir olarak kalmadnn ayn zamanda uygulandnn en byk
delilleri, Kazanda Osmanl Trkesiyle baslan eserlerdir. Kazanda baslan
Hfz Dvn da bu eserlerden biridir. Bu eser Kazan ile stanbul arasndaki
edeb irtibatn ne kadar gl olduunun bir numnesidir.
Bu eserler 20. Yzyln banda Trk dnyasnn kstl imknlarda bir
ortak dil etrafnda, bir edebiyat dili oluturarak birlemeye almalarn
gstermektedir.
1991 ylnda Sovyetler Birlii dald ve bamsz Trk Cumhuriyetleri
kuruldu. Bu cumhuriyetlerin u anda kullandklar ortak anlama dilleri
Rusadr. Geni bir corafyaya hkmeden Rusa elbette Rus hkimiyetinin
ve imparatorluunun bir neticesi olarak bu gce erimitir.
Sovyetler Birlii daldktan sonra Trkiyede ve yurt dnda
dzenlenen sempozyumlarda, eitli televizyon programlarnda ve daha
baka

yerlerde

Trk

dnyasnn

ortak

dilinin

ne

olmas

konusu

226

tartlmaktadr. Kazanda ve Trklerin dier kltr merkezlerinde stanbul

Trkesiyle

baslm

anlalmaktadr.

olan

eserlerin

incelenmesinin

nemli

olduu

227

KAYNAKA
AKURA, Yusuf; Rusyada Skin Trklerin Hayt Medeniye, Fikriye ve
Siysiyelerine Dir, Srt- Mstakm, Cilt 2, say 39, Mays, 1325, s. 201204.
AKURA, Yusuf; Rusyada Skin Trklerin Hayt Medeniye, Fikriye ve
Siysiyelerine Dir, Srt- Mstakm, cilt 2, say 40, Mays, 1325, s. 214218.
BARGAN, Hseyin; Trk Dnyasnn Bats: stanbul, Trk Edebiyat
Dergisi, Aralk, 2006, s. 45-51.
ETN ZARPOVA, ulpan; Tatar Edebiyatnn Geliimi, Akademik Bak
Dergisi, say 9, Mays, 2006, s.138-151.
DEVELLOLU, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara,
Aydn Kitapevi Yaynlar, 13. Bask, 1996.
DERDYOK, etin; "Musa Bigiyef ve Tatar Trkesiyle Yazlm Hfz Dvn
erhi", ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, cilt XIII,
say 2, 2004, s. 105-116.
ERDOAN, Mustafa; Edebiyatmzda erh Geleneine Genel Bir Bak,
Celal Bayar niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Say 1, 1997, s. 286-293.
GRMEZ, Mehmet; Musa Carullah Bigiyef, Ankara, Trkiye Diyanet Vakf
Yaynlar, 1. Bask, 1994.
HFIZ, irazl irazl Hfz Dvn, ev. Yakup Kenan Necef zade, stanbul,
Yeni ark Maarif Ktphanesi Yaynlar, 1. Bask, 1966.
HFIZ, irazl; Hfz Dvn, ev. Abdulbaki Glpnarl, stanbul, Mill Eitim
Bakanl Yaynlar, 1. Bask, 1992.
KANLIDERE, Ahmet; Kadimle Cedit Arasnda Musa Crullah, HayatEserleri-Fikirleri, stanbul, Dergah Yaynlar, 1995.

228

KARAKA, uayip; Trkistan Cedit Hareketinin nclerinden MFT

MAHMUDHOCA BEHBD EFEND (Hayat ve Eserleri), Konya Seluk
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trkiyat Aratrmalar Dergisi,
Say Bahar-2003, s. 131-176.
KESKOLU, Osman; Musa Carullah Bigiyef (1875-1949) Hayat, Grleri
ve Eserleri, Ankara niversitesi lhiyt Fakltesi Dergisi, Cilt 12, 1964,
s. 63-73
LEVEND, Agh Srr; Dvan Edebiyat (Kelimeler ve Remizler-Mazmunlar
ve Mefhumlar), stanbul, Enderun Kitapevi, 4. Bask, 1984.
MARA, brahim; Trk Dnyasnda Din Yenileme (1850-1917), stanbul,
tken Yaynlar, 1. Bask, 2002.
LMNN 50. YILINDA MUSA CARULLAH BGYEF (1875-1949),
Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 1. Bask, 2002.
SAM, emsettin; Kamus- Trki, Dersadet, 1. Bask, 1317.
SELMOVA, Leniyara; Krmtatar Milliy Matbuat Tarihna Bir Nazar,
Akmescit, Odcak Neriyat, 1. Bask, 2008.
TAMR, Ferhat; Usl-i Cedit ve Ahmet Baytursnolu, Karde Kalemler
Dergisi, Ankara, 2008, 24. Say, s. 64-69.
TRKE SZLK, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, Cilt 1-2, 9. Bask,
1998.
TATARCA-TRKE SZLK, Kazan-Moskova, nsan Neriyat, 1. Bask,
1997.
TATAR TELENN ANGLATMALI SZLEGE TOMDA, SSSR Fenner
Akademiyase Kazan Filial, Kazan, 1. Bask, 1977.
YAZICI,Tahsin; slam Ansiklopedisi, Cilt 15, (Hfz- irz maddesi),
Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2004, s. 103-106.

229

ZET
(KKMEHMETOLU, mer). (Musa Carullah Bigiyefin Dvn- Hfz
simli Eserinin Kelime Hazinesi Bakmndan ncelenmesi), (Yksek Lisans
Tezi), Ankara, 2010
Musa Carullah Bigiyef tarafndan irazl Hfzn iirlerinin erh edildii
Dvn- Hfzn kelime hazinesini tespit ettik. Bu kelime varlndan hareketle
Kazan edeb Trkesinin Osmanl Trkesine yaknln ortaya koymaya
altk.
irazl Hfzn dvnndan seme beyitlerin erhinin yapld bu
eserin kelime varl 2902dir. nc blmn birinci maddesinde verdiimiz
2547 kelime Osmanl Trkesiyle ses ve anlam bakmndan ortaktr. Osmanl
Trkesiyle ses ve anlam bakmndan ortak olan kelimelerin eserin Trke
kelime hazinesine oranna baktmza %90,44 rakamna ulalmaktadr.
Osmanl Trkesiyle anlam bakmndan ortak olup ses deiimine urayan
kelimelerin says 123tr. Bu deiiklikler Tatar ve Osmanl fonolojisinin
zelliklerinden kaynaklanmaktadr. Bu kelime kadrosunun metnin kelime
hazinesi ierisinde oran %5.1dir.
Osmanl Trkesiyle ses ve anlam bakmndan farkl olan kelimeler,
Osmanl Trkesiyle hibir ekilde ortak deildir, Tatarcadr. Kazan ivesinin
az zelliklerinin rnekleri olan bu kelimelerin says 121dir. Bu kelime
kadrosunun metnin kelime hazinesi ierisinde oran %4.99dur.
Yaptmz almada, Kazanda baslm bir eserin stanbulda ok
rahat bir ekilde okunduunu ve anlaldn ortaya konmutur.
Anahtar Szckler:
1. Musa Carullah
2. irazl Hafz
3. stanbul Trkesi

230

ABSTRACT
(KUCHUKMEHMETOGLU, Omer). (Divan-i Hafiz Musa Carullah Bigiyef's
Named Works Vocabulary Terms of Investigation), (Master Program),
Ankara, 2010
The poem Dvn- Hfz by irazl Hfz that we determined treasure
of words which explained by Musa Carullah Bilgiyef. According to these
words we tried to put closenesses between Kazan Turkish literature and
Ottoman literature.
Selected couplets from the divan of Hafez consist 2902 words. The
third part of the first article in 2547 words are common with the Ottoman
Turkish in terms of sound and meaning. Common words of the Ottoman
Turkish in terms sound and meaning is reached to the rate of 90.44%.
Common words in meaning and difference in sounds are 123. These
changes are caused by the properties of the Tatar and Ottoman phonology.
The words in this vocabulary of the text are at the rate of 5.1 %.
Ottoman Turkish words that are different in terms of sound and
meaning, is not common in any way with Ottoman Turkish, they are Tataric.
Examples of the accentual features that earned the accent of this word count
121. These words in the vocabulary of the text is rate of 4.99 % respectively.
In our work, we compared the vocabulary of Hafez's Divans with the
vocabulary of the Ottoman Turkish, and the result of this comparison we read
the work published in Kazan and it is very understable in Istanbul.
Key Words:
1. Musa Carullah
2. Shirazl Hafiz
3. stanbuls Turkish Dialekt

231

DZN
Dizinde yer alan kelimelerin alt srasnda verilen rakamlar asl metindeki
beer beer devam eden rakamlardan birisidir. Bu rakam her zaman
kelimenin getii satr vermeyebilir. Kelimenin hangi satrda getiini
bulabilmek iin verilen rakamn karsndaki satrdan itibaren be satra
bakmak gereklidir.
-A abe
1520
bid
1390
acab
405, 620, 640, 1565, 1565, 1710
acib
90, 1090, 1100, 1930
aceb
395, 455, 460, 575, 695, 790, 795, 930, 1080, 1280, 1320, 1460,
1650, 1720, 1900, 1930, 2100
acebrek
1930
acele
460
acb
165, 455, 1085, 1200, 1370, 1765, 1850, 1860
ciz: Gsz
915, 920, 1445, 1450, 1755
adlet
875, 1335, 1675
aded

232

210, 1535
adem
875
dem:
1460, 1750
det
35, 380, 625, 1405, 1440, 1525, 1745, 1790
dil
1675
dillik
1675
fiyet
1205
afv
360, 515, 755, 925
ahd
530, 655
ir
1190
Amed el-sk
10
id
50
abet
460
al
75, 190, 740, 955, 1060, 1140, 1310, 1440, 1515, 1605, 1690, 1750,
1875, 1980, 1985
all
760, 1750

233

ade
1725
il
400, 955, 980, 1035
illik
1050
al
70, 80, 120, 155, 180, 185, 320, 350, 400, 465, 540, 625, 705, 710,
715, 725, 905, 950, 955, 960, 980, 1005, 1010, 1070, 1100, 1115,
1185, 1315, 1620, 1625, 1640, 1665, 1810, 1905, 2095
al
60, 1295
aks
455, 545, 920, 1400, 1550
al
25, 195
almet
580
aleyhisselm
1125, 1155, 1570
lem
5, 10, 40, 45, 50, 75, 145, 150, 155, 165, 180, 185, 195, 240, 265,
320, 325, 365, 425, 550, 575, 615, 625, 630, 640, 690, 780, 825, 830,
835, 855, 875, 910, 980, 1055, 1085, 1090, 1095, 1100, 1135, 1275,
1340, 1345, 1360, 1430, 1440, 1550, 1565, 1620, 1625, 1670, 1840,
1965, 1990, 2005, 2040, 2105, 2130
alenen
330
Ali el-Kess
1250

234

lim
570, 700
liye
725
amel
230, 640, 805, 965, 1405, 1595, 1650, 1745
am
85
an
800
arab
45, 100, 360
raba
100, 115
arab
70, 85, 145, 520, 525, 630, 635, 680, 735, 745, 865, 1140, 1565,
1750, 1960
rza
335
rif
155, 180, 185, 1055, 1745
ar
635, 1690
ar
1305
as
1605
m bin Eb el-mecd el-Kf
1245
ar

235

890, 895, 1440, 1530

:
565

535, 590, 795, 850, 1120, 1175, 1200, 1390, 1470, 1680, 1800, 2005,
2010
l
1355, 1520, 2040, 2070, 2100,
a
305, 435, 490, 535, 675, 745, 950, 1060, 1135, 1185, 1195, 1215,
1345, 1395, 1460, 1515, 1595, 1640, 1655, 1680, 1685, 1740, 1750,
1755, 1855, 1865, 1930, 1955, 1980, 2000, 2010, 2100, 2115,
avid
1435
avlim
1090
avm
160
ayb
390, 1120, 1355, 1470, 1595, 1855, 1955, 2000,
yine
155, 170
ayn
780, 2100
ayyr
855
ayy
855
aamet
1620, 1770

236

am
1625
azz
330, 660, 1270, 1495
al
825
Arf
985
arf
825, 830, 835,
b
530, 905, 1075, 1330, 1910, 2045, 2060
abdr
730
bry
1230
ac
360
a70, 405, 460, 1125, 1500, 1645, 2080, 2085
a
795, 1235, 1280, 2030
al
670
al655, 1970
auv
460
adam

237

130, 215, 220, 240, 250, 280, 295, 370, 525, 555, 585, 590, 660, 675,
685, 700, 730, 805, 815, 840, 860, 870, 930, 945, 950, 955, 980,
1020, 1030, 1040, 1050, 1055, 1060, 1110, 1115, 1125, 1175, 1200,
1220, 1235, 1285, 1510
dem
305, 325, 620, 755, 1080, 1355, 1365, 1370, 1395, 1460, 1470, 1485,
1495, 1515, 1585, 1665, 1680, 1705, 1710, 1740, 1750, 1830, 1835,
1860, 1875, 1890, 1900, 1905, 1925, 1930, 1935, 1950, 1975, 2025,
2030, 2035, 2040, 2110, 2115
afv
360, 515, 755, 925, 2060
aa
180, 500, 735, 955, 1105, 1165, 1475, 1480, 1550, 1810, 2050, 2135
gh
445, 1815
ar
555, 815, 935,
arl
1960
az
100, 865, 1125
azl
510
ala-: alamak,
515, 1370, 1720,
ar: sz, ac
605
ayr
785, 1895
h

238

255, 405, 410, 575, 1130, 1210, 1395

hiyne
10
ala
1545, 2010
Al- Celliye
1580
Ahrimen
1560
avl
150, 155, 260
az:
575
a
1045
a1110
ae
1995
at1850
a
1060
al
1845
aranl
1440
aam
2035
atar

239

215, 235
al260, 300, 370, 405, 460, 485, 535, 615, 675, 795, 800, 805, 895, 930,
965, 980, 1020, 1030, 1075, 1090, 1215, 1230, 1290, 1415, 1465,
1510, 1690, 1755, 1785, 1790, 1795, 1860, 1935, 1995, 2010, 2045,
2050, 2085, 2145
ala
760
alda1315, 2085
aldanma1170, 1800
let
160
al1160
altrv
810
alveri
1415
alv
585
Allah
25, 115, 185, 195, 255, 275, 330, 350, 360, 365, 530, 545, 580, 585,
595, 655, 710, 715, 750, 755, 760, 910, 930, 945, 950, 985, 990,
1000, 1005, 1035, 1085, 1095, 1195, 1335, 1345, 1455, 1470, 1475,
1485, 1490, 1505, 1565, 1585, 1675, 1730, 1790, 1815, 2025, 2070,
2080,
alt
1210

240

altun
225, 375, 470, 805, 810, 895, 1650, 1775, 1795, 1810, 1925, 1955,
1995, 2065, 2110
ama
315, 765, 890, 895, 915, 1040, 1095, 1480, 1720, 1770
amm
205
ana
670, 1450
aa
270, 450, 595, 1135, 1460, 1610, 1615, 1760, 1825, 1845, 1860,
1870, 1910, 1925, 1980, 2010, 2085
anca
1060, 1870
anda
1395, 1770,
andan
105, 1110, 1785, 1945
ann
105, 1270
ala230, 295, 305, 685, 955, 1495, 1515, 1745, 1985
anlar
1700
alat125
asz
1305
ara:
165, 810, 855, 880, 925, 955, 990, 1305, 1415, 1440, 1490, 2050

241

ara225, 225, 230, 495, 705, 785, 815, 1005

arada
1305, 2035
arama
225, 495, 705, 785, 1000, 1120, 1360
arama
225
aras
165, 280, 810, 850, 925, 955, 990, 1415, 1485, 1660, 1780
araya
230, 88
ard
30, 35, 40, 45, 85, 100, 160, 170, 200, 275, 295, 390, 425, 510, 545,
590, 660, 690, 695, 705, 735, 740, 785, 790, 795, 800, 815, 890, 910,
915, 935, 995, 1040, 1065, 1070, 1175, 1195, 1200, 1205, 1215,
1260, 1265, 1280, 1300, 1360, 1380, 1460, 1480, 1505, 1555, 1630,
1655, 1670, 1680, 1720, 1740, 1750, 1770, 1780, 1800, 1805, 1825,
1830, 1835, 1915, 1960, 2000, 2015, 2110
rif
155, 180, 1115
ara
380, 1375, 1725, 2045
arpa
930, 1020, 1755, 1770
arslan
1395, 192
art

242

215, 270, 305, 365, 445, 590, 605, 645, 670, 925, 945, 1130, 1155,
1170, 1205, 1230, 1295, 1320, 1465, 1705, 1735, 1755, 1760, 1835,
1850, 1995, 2015, 2040, 2055
art
215, 305, 365, 605, 1230, 1760, 1850, 1995, 2055
art1230
arttrv
1130
arzu
10, 15, 35, 105, 225
af
495, 1065, 1070
alet 1405, 1410, 1450, 1455
sn
55, 1100, 1455, 1490, 1735, 1750, 1765, 2100, 2110
sanl
610
ar
15
al
95, 210, 290, 395, 480, 545, 570, 575, 615, 620, 665, 735, 740, 1075,
1090, 1130, 1135, 1170, 1320, 1350, 1400, 1485, 1550, 1570, 1645,
1720, 1840, 2010, 2040
al
435, 1065, 1160, 1405, 1435, 1525
al
435
ama
1475, 148

243

asta
460, 920, 1315, 1365, 1555, 1905
ast
500, 525, 620, 935, 945, 975, 1110, 1140, 1165, 1205, 1630
a
605, 615, , 895, 2080, 2085
aa
2060
in
390, 455, 690, 1045, 1505
inl
690, 1045
a
25, 55, 195, 295, 305, 435, 490, 535, 675, 720, 745, 770, 940, 950,
1050, 1060, 1135, 1185, 1195, 1215, 1230, 1280, 1345, 1360, 1395,
1455, 1510, 1590, 1635, 1655, 1675, 1680, 1685, 1695, 1735, 1750,
1770, 1775, 1850, 1855, 1860, 1920, 1945, 1970, 1985, 1990, 1995,
2050, 2080, 2095, 2100, 2105, 2115
kre
785
ata
220, 1275, 1425, 1430, 1450, 1675, 1720, 1870, 1875, 1935
ata1935
te
80, 1075, 1325, 1520, 1625, 2020
teperest
80
at 1675, 1720, 1870, 1875

244

alab
1095
av
5, 25, 45, 50, 160, 165, 170, 190, 235, 270, 280, 380, 385, 400, 405,
550, 555, 635, 680, 765, 780, 915, 940, 2065, 2120, 2130
vaz
1685
av
400
verden
1555
vesta
1555
avla
1665
Avrmezd
1555
Avrupa
5
avu
280
ay
10, 35, 70, 75, 80, 110, 115, 125, 155, 160, 170, 175, 215, 220, 230,
250, 255, 270, 275, 290, 295, 300, 310, 370, 375, 385, 390, 400, 425,
445, 455, 465, 470, 475, 530, 540, 550, 555, 570, 580, 590, 595, 600,
610, 620, 625, 630, 670, 675, 685, 735, 745, 755, 760, 770, 775, 780,
790, 800, 805, 810, 825, 835, 855, 860, 865, 880, 890, 895, 905, 910,
930, 940, 955, 965, 975, 985, 995, 1000, 1005, 1015, 1025, 1030,
1045, 1050, 1075, 1085, 1090, 1095, 1100, 1105, 1110, 1120, 1145,
1150, 1155, 1170, 1205, 1210, 1230, 1255, 1295, 1300, 1305, 1310,

245

1320, 1325, 1330, 1335, 1340, 1345, 1355, 1420, 1425, 1445, 1450,
1465, 1470, 1480, 1485, 1490, 1495, 1500, 1520, 1525, 1535, 1540,
1545, 1550, 1555, 1560, 1565, 1590, 1595, 1605, 1645, 1680, 1695,
1700, 1705, 1710, 1720, 1730, 1755, 1760, 1770, 1775, 1795, 1800,
1805, 1810, 1815, 1820, 1835, 1840, 1850, 1875, 1885, 1890, 1900,
1905, 1910, 1925, 1940, 1945, 1955, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985,
1990, 2000, 2005, 2020, 2025, 2030, 2035, 2060, 2070, 2085, 2090,
2095, 2100, 2110, 2120, 2125
aya
470, 1015, 1085, 1355, 1795, 1900
ayal
1085
ayama
1810
ayarde
1555
yt
690
yet
55, 65, 75, 80, 110, 175, 185, 190, 220, 225, 235, 250, 255, 320, 330,
335, 340, 405, 490, 495, 510, 535, 555, 710, 715, 755, 790, 820, 830,
860, 905, 950, 955, 980, 1030, 1060, 1085, 1100, 1130, 1135, 1140,
1145, 1175, 1215, 1220, 1225, 1230, 1235, 1240, 1260, 1330, 1340,
1385, 1410, 1440, 1575, 1580, 1615, 1705, 1735, 1815, 1835, 1905,
1930, 1965, 1980, 2080, 2085, 2125
ay
70, 110, 115, 275, 290, 300, 595, 600, 670, 770, 805, 825, 910, 940,
975, 1025, 1050, 1090, 1095, 1100, 1110, 1145, 1155, 1205, 1210,
1320, 1425, 1465, 1480, 1485, 1605, 1645, 1755, 1760, 1810, 1905,
1965, 1970, 1975, 1980, 2035, 2060, 2090, 2110
yine

246

155
az
5, 10, 35, 50, 80, 85, 90, 115, 190, 205, 210, 215, 220, 235, 245, 250,
265, 295, 300, 315, 320, 325, 330, 335, 370, 375, 385, 390, 405, 450,
480, 490, 505, 525, 545, 555, 560, 570, 590, 600, 615, 620, 625, 635,
660, 665, 675, 685, 725, 730, 765, 770, 780, 815, 880, 895, 930, 940,
950, 955, 965, 970, 975, 995, 1005, 1015, 1020, 1025, 1030, 1040,
1115, 1120, 1130, 1150, 1165, 1205, 1265, 1270, 1275, 1285, 1290,
1310, 1340, 1345, 1350, 1355, 1370, 1375, 1380, 1385, 1390, 1405,
1415, 1465, 1495, 1500, 1515, 1565, 1580, 1680, 1685, 1700, 1755,
1760, 1765, 1770, 1775, 1790, 1805, 1840, 1850, 1855, 1860, 1865,
1880, 1900, 1915, 1920, 1930, 1940, 1945, 1975, 1980, 1985, 2010,
2025, 2035, 2045, 2050, 2055, 2080, 2085, 2100, 2105, 2110, 2120,
2125
zd
620, 990, 1150, 1900
zde
620
azadl
620, 1355
aamet
50, 1620, 1770
ap
780
azay685
erbaycan
1525
az
1165, 1415

247

-B b
5, 20, 25, 35, 50, 55, 60, 75, 80, 85, 110, 125, 140, 205, 210, 235,
240, 245, 270, 285, 310, 325, 380, 405, 420, 445, 480, 500, 560, 565,
590, 620, 630, 640, 665, 680, 690, 735, 870, 885, 890, 925, 945, 965,
975, 980, 985, 995, 1000, 1005, 1030, 1045, 1095, 1100, 1135, 1155,
1195, 1200, 1240, 1245, 1255, 1280, 1300, 1335, 1355, 1445, 1535,
1540, 1545, 1565, 1570, 1620, 1635, 1640, 1645, 1695, 1705, 1710,
1715, 1720, 1735, 1785, 1830, 1875, 1890, 1905, 1910, 1940, 1970,
2030, 2080
ba'de'l
980
ba'd
915
ba'en
1560
ba'
145, 165, 190, 870, 1525, 1560, 1565
bb
85, 325, 420, 480, 885, 1535, 1715, 1890
bd
25, 35, 140, 235, 240, 665, 1095, 1100, 1195, 1280, 1300, 1635,
1640, 1710, 1715, 1720, 1735, 1875, 1905, 2030
bde
25, 35, 235, 240, 665, 1095, 1100, 1195, 1300, 1635, 1640, 1710,
1715, 1720, 1735, 1875, 1905, 2030
ba
95, 135, 195, 245, 250, 435, 460, 765, 770, 785, 850, 905, 955, 965,
1040, 1130, 1180, 1210, 1220, 1320, 1355, 1520, 1550, 1880, 2055,
2060, 2065, 2070, 2110

248

b
500, 98
bala2055
balan1220, 1355
bah
865, 1390, 1400, 1510
bahdr
1390
bahal
370
bahne
865, 14
bahar
975
bal
585
ba
80, 795, 1995, 2000
ba
300, 1125
bat
135, 390, 460, 1110, 1170, 1875, 2030
batl
1170
baar
325, 1295, 1695, 1935
ba
1225, 1915

249

b
310
bkire
270
baye
190
bama
250, 505
bal
115, 135, 165, 205, 270, 665, 695, 885, 1025, 1060, 1295, 1410,
1430, 1540, 1675, 1680, 1905, 1930, 1975, 1995, 2010, 2105
bala
165, 205, 270, 665, 885, 1410, 1430, 1675
bal
1060, 1905, 1975, 2105
balar
115, 135
ball
1995
balr
2010
baa
25, 410, 630, 660, 705, 745, 750, 900, 935, 1110, 1230, 1280, 1330,
1370, 1505, 1760, 1850, 1975, 2010, 2050
ba1680
ba
25, 30, 35, 40, 55, 120, 170, 195, 250, 270, 285, 290, 295, 365, 405,
425, 430, 490, 500, 520, 600, 605, 615, 670, 675, 720, 725, 740, 745,
770, 895, 930, 940, 1010, 1050, 1135, 1220, 1230, 1280, 1310, 1315,

250

1360, 1380, 1390, 1395, 1440, 1490, 1610, 1680, 1685, 1695, 1730,
1735, 1760, 1770, 1775, 1780, 1795, 1800, 1820, 1840, 1855, 1875,
1930, 1935, 1960, 1985, 2040, 2050, 2095, 2105, 2115, 2120
baka
405, 139, 1360
baaa
2050
bala25
bal
895
bat1015
baa
1855
bl
1695, 197
bniyye
1100
baman
1360, 177
bav
385, 400, 765
bay
220, 375, 860, 895, 1445, 1465, 1525, 1800, 1980, 2095
by
735
bayl
895
bayram

251

1465
bayta
220, 375, 1800, 2095
bz
245, 63
bazar
675, 1765, 1855
bebek
1270
bedel
45, 170, 1600, 1920
beden
250, 560, 1010, 1320
bedenli
250
beder
280
bedeviyet
40
bednm
105, 202
bednml
105
bedrd
285
begen265, 1225
begenme
265, 2065
begk

252

790
behit
975
behmen
150
bek
380, 640, 705, 940, 1665, 1720, 1765
be'a
180, 875, 1010, 1340
bekle1665
bel
10, 90, 205, 235, 310, 350, 365, 375, 435, 530, 555, 560, 575, 590,
705, 725, 765, 800, 835, 890, 895, 910, 990, 1075, 1105, 1260, 1295,
1365, 1420, 1450, 1530, 1815, 1825, 1845, 1920, 2045, 2125
bel
205, 435, 530, 555, 765, 1365, 1845, 1920, 2125
belat
530
Bel
1530
bel
1075
beliyye
365
belki
90, 235, 310, 350, 375, 575, 725, 835, 890, 895, 910, 990, 1105,
1260, 1295, 1420
ben

253

105, 275, 290, 325, 360, 380, 415, 450, 500, 505, 515, 520, 530, 535,
545, 565, 590, 600, 605, 620, 640, 650, 660, 695, 700, 730, 735, 740,
745, 750, 765, 775, 895, 925, 945, 965, 985, 1010, 1015, 1020, 1025,
1075, 1110, 1130, 1150, 1160, 1210, 1230, 1265, 1270, 1275, 1310,
1320, 1325, 1360, 1365, 1370, 1375, 1380, 1385, 1460, 1475, 1495,
1505, 1530, 1650, 1655, 1660, 1665, 1680, 1730, 1745, 1755, 1780,
1790, 1810, 1820, 1825, 1835, 1840, 1845, 1850, 1855, 1905, 1925,
1935, 1965, 1970, 2000, 2005, 2010, 2030, 2040, 2045, 2060, 2070,
2080, 2085, 2090, 2115, 2120
bend
275, 565, 590, 620, 660, 895, 925, 985, 1150, 1320, 1360, 1680,
1810, 1825, 1845, 1850, 1935, 2085
bende
275, 565, 590, 620, 660, 895, 925, 985, 1320, 1360, 1680, 1810,
1825, 1845, 1850, 2085
bendelik
895
benden
1360, 1845, 1850
beni 1270
ber
70, 105, 120, 150, 165, 175, 180, 185, 190, 200, 240, 250, 260, 270,
280, 320, 330, 335, 345, 455, 480, 495, 565, 575, 600, 745, 760, 805,
845, 1050, 1060, 1090, 1120, 1190, 1340, 1360, 1395, 1475, 1490,
1505, 1530, 1535, 1540, 1575, 1580, 1585, 1665, 1785, 1880, 1895,
1925, 1945, 1975, 1985, 2090, 2095, 2115
ber'et
320, 330, 335, 345
berber
105, 120, 565, 760, 1360, 1475

254

berden
480, 1505
ber845
bereke
1050, 1060, 1340, 1945, 2095
bereket
1945
beri
200, 240, 250, 600, 745, 1120, 1535, 1580, 1880, 1925, 2115
besten
130
be
70, 275, 445, 500, 540, 595, 1040, 1300, 1505, 1540
beret
275, 595, 1040, 1505, 1540
beer
70, 54
beter
2095
bevvp
580
beyn
205, 265, 285, 920, 1155, 1510, 1530, 1550, 1560, 1565, 1710, 1835,
2075, 2125
beyhde
960
beyit
10, 375, 620, 705, 830, 1620
beyt

255

15, 145, 200, 535, 1240

bey
1600
bezekli
570
bezel1710
bezevi
2035
beze1275
bel
970
bezm
140
brama
285, 975
b
20, 40, 45, 50, 60, 70, 75, 80, 85, 95, 150, 155, 190, 295, 360, 370,
385, 395, 475, 525, 535, 570, 630, 635, 675, 680, 735, 740, 790, 855,
865, 895, 940, 945, 955, 965, 970, 980, 990, 995, 1005, 1045, 1090,
1105, 1110, 1140, 1150, 1195, 1200, 1245, 1250, 1260, 1305, 1320,
1330, 1335, 1365, 1415, 1425, 1430, 1465, 1470, 1520, 1525, 1550,
1565, 1580, 1585, 1595, 1645, 1655, 1675, 1685, 1700, 1720, 1750,
1845, 1885, 1895, 1925, 1950, 2000, 2010, 2025, 2065, 2125
bre
190
Bigiyef
20
bigk

256

2020
bile
65, 190, 220, 235, 290, 320, 965, 970, 1010, 1040, 1050, 1060, 1065,
1460, 1805, 2010
bil180, 235, 830, 970, 1010, 1050, 1060, 1460
bilme
180, 235, 385, 520, 635, 830, 905, 1060, 1110, 1185, 1500, 1785,
1795
bm
95
bin
155, 175, 280, 550, 635, 950, 1030, 1045, 1090, 1195, 1200, 1240,
1245, 1250, 1255, 1355, 1460, 1530, 1535, 1740, 1795, 1860, 1870,
1900, 1950, 1985, 2000
bi
345, 485, 570, 655, 765, 780, 795, 815, 935, 1010, 1050, 1100, 1130,
1150, 1195, 1230, 1275, 1440, 1445, 1530, 1645, 1650, 1740, 1755,
1905, 1920, 1935, 2035, 2090, 2125
bn
150, 2065
bin
280, 550, 1535, 1985
bi
1445, 192, 1905
bir
10, 15, 20, 25, 30, 40, 45, 50, 65, 85, 105, 115, 130, 135, 140, 150,
155, 160, 170, 175, 180, 185, 190, 195, 210, 215, 225, 230, 235, 240,
245, 260, 265, 280, 290, 305, 310, 320, 325, 330, 345, 365, 405, 435,
450, 485, 525, 535, 540, 545, 550, 555, 560, 570, 575, 580, 585, 600,

257

605, 615, 620, 630, 635, 640, 645, 650, 665, 675, 680, 685, 700, 710,
715, 720, 725, 740, 755, 770, 780, 815, 820, 835, 865, 875, 880, 885,
895, 900, 905, 910, 915, 920, 930, 950, 955, 960, 965, 990, 995,
1000, 1005, 1010, 1020, 1050, 1060, 1070, 1075, 1080, 1085, 1095,
1100, 1110, 1130, 1135, 1155, 1175, 1190, 1200, 1205, 1210, 1215,
1220, 1225, 1230, 1260, 1265, 1270, 1275, 1280, 1285, 1300, 1325,
1330, 1335, 1340, 1345, 1355, 1365, 1385, 1390, 1395, 1400, 1410,
1415, 1425, 1435, 1440, 1445, 1455, 1465, 1480, 1485, 1525, 1530,
1535, 1540, 1555, 1560, 1565, 1580, 1585, 1600, 1650, 1665, 1680,
1685, 1690, 1695, 1710, 1715, 1730, 1735, 1755, 1760, 1765, 1770,
1775, 1790, 1800, 1805, 1810, 1830, 1840, 1845, 1850, 1855, 1865,
1880, 1885, 1890, 1895, 1900, 1905, 1910, 1915, 1925, 1955, 1975,
1980, 1985, 1990, 2005, 2010, 2030, 2035, 2040, 2055, 2070, 2080,
2095, 2100, 2120, 2125
birden
2080
birer
25
birini
1530
bira
1425
birle1535
birlik
105, 92
bismillahirramanirraim
20
bit220, 1100
byv

258

1685
biz
95, 100, 120, 125, 150, 175, 235, 240, 245, 255, 265, 270, 275, 300,
310, 320, 345, 380, 395, 400, 405, 410, 415, 435, 500, 565, 580, 585,
615, 665, 675, 685, 690, 725, 750, 805, 845, 880, 910, 915, 920, 925,
985, 1010, 1025, 1050, 1065, 1100, 1115, 1140, 1145, 1150, 1190,
1225, 1305, 1310, 1325, 1330, 1335, 1340, 1345, 1350, 1375, 1385,
1470, 1495, 1580, 1590, 1595, 1655, 1660, 1665, 1700, 1740, 1775,
1780, 1810, 1835, 1850, 1880, 1905, 1945, 1950, 2000, 2010, 2020,
2035, 2055, 2060, 2065, 2085
bzr
1895
boaz
1120, 17
bol540
bo
465, 525, 1025, 1120, 1685, 1700
boat1685
boy
85, 90, 130, 275, 380, 385, 500, 585, 1125, 1210, 1730, 1905, 1960,
2035, 2045
boya
85, 90, 130, 275, 380, 1905
boyal130, 275, 1905
boyav
380
boylu

259

385, 1730, 1960

bozu
810, 167
bdke
135
bke
135
blme
2010
byle
20, 115, 220, 355, 660, 735, 755, 950, 1660, 2040
Brahma
1545
Brehmen
1545
bu
30, 45, 65, 70, 85, 95, 100, 110, 140, 185, 190, 195, 205, 215, 220,
235, 265, 300, 320, 325, 330, 345, 350, 365, 385, 390, 395, 400, 405,
410, 415, 425, 440, 460, 465, 475, 490, 505, 515, 520, 525, 530, 540,
545, 560, 570, 580, 605, 620, 625, 630, 650, 685, 695, 700, 720, 725,
730, 740, 745, 775, 815, 820, 865, 875, 885, 935, 950, 955, 960, 970,
990, 1030, 1050, 1095, 1110, 1115, 1120, 1160, 1170, 1230, 1265,
1295, 1325, 1330, 1335, 1340, 1350, 1380, 1390, 1400, 1420, 1425,
1430, 1440, 1445, 1450, 1465, 1470, 1480, 1490, 1515, 1580, 1585,
1600, 1680, 1695, 1710, 1720, 1735, 1760, 1765, 1775, 1810, 1845,
1850, 1855, 1860, 1865, 1900, 1915, 1920, 1925, 1935, 1960, 1985,
1995, 2005, 2025, 2045, 2050, 2080, 2105, 2110, 2115
bu630
bu

260

85
buar
85
Bura
300
bulan
1695
bulmak
195
bulu
970
bunun
960
burada
100, 140, 400, 465, 530, 560, 725, 1340, 1490, 1600
burc
740
burhan
345
bua
695
bd
1470, 2095
bgl1940
bkr
1730
blbl
435, 655, 795, 1060, 1800
brgn

261

380
bt
350, 440, 485, 735, 895, 950, 1020, 1135, 1275, 1395, 1485, 1615,
1685, 1715, 1760, 1875
btne
1020, 1395, 1485
btn
350, 485, 895, 950, 1135, 1275, 1760, 1875
by20
byk
20, 30, 45, 50, 55, 60, 65, 75, 105, 140, 155, 180, 195, 220, 230, 295,
365, 380, 385, 520, 550, 555, 560, 570, 590, 620, 625, 630, 680, 685,
700, 710, 715, 755, 760, 775, 790, 810, 915, 955, 960, 980, 990, 995,
1070, 1115, 1125, 1340, 1385, 1430, 1435, 1440, 1445, 1520, 1525,
1530, 1545, 1560, 1575, 1580, 1585, 1610, 1625, 1650, 1745, 1800,
1865, 1880, 1940, 2035, 2105, 2120
byklk
790

262

-C c
40, 45, 80, 90, 125, 130, 140, 150, 155, 160, 165, 170, 175, 180, 185,
190, 210, 235, 240, 320, 365, 415, 440, 450, 465, 525, 605, 625, 635,
790, 805, 845, 885, 895, 900, 940, 1020, 1090, 1100, 1115, 1125,
1170, 1195, 1225, 1270, 1275, 1295, 1345, 1385, 1425, 1445, 1450,
1455, 1465, 1485, 1510, 1595, 1605, 1630, 1655, 1660, 1685, 1720,
1755, 1785, 1805, 1905, 1925, 2030, 2070, 2105
Ca'fer
205, 125
c'iz
1225
chil
40, 885, 1755, 2070
chil
40
cahiliyyet
30
cam
165, 180, 965, 1980
cm
40, 150, 155, 160, 165, 170, 175, 180, 185, 190, 240, 465, 605, 1115,
1595, 1605, 1630, 1805
can
25, 170, 240, 365, 410, 600, 660, 730, 740, 825, 1065, 1085, 1125,
1135, 1145, 1170, 1225, 1295, 1315, 1460, 1525, 1655, 1770, 1820,
1860, 1880, 1885, 2105
cn

263

90, 125, 130, 365, 440, 465, 525, 635, 845, 1125, 1170, 1270, 1275,
1295, 1345, 1385, 1465, 1655, 1660, 1685, 1905
cnn
90, 1170, 1295, 1685
candan
365, 1295
cnm
125, 440, 1270, 1345, 1385, 1655, 1905
cnib
635
canlan1315
canl
240
Canusar
170
cr
235, 1785
criye
1445
cvidn
90
cebnlik
560
cedvel
215, 235
cef
440, 750, 1110, 1235, 1355, 1505, 1805
cehennem
835, 1030, 1400

264

cehl
2085
Celle
215, 1575
Celleddin
1575
Celliye
1575
cels
680
cem'
5, 90, 120, 405, 465, 1315, 1475
cem'iyyet
405
cem'at
1725
ceml
50, 70, 300, 310, 390, 480, 680, 740, 935, 955, 1645, 1925, 1960,
1990
cemi
150, 1180, 1595, 1630, 1805, 1910
ceml
45, 955, 1385
cemle
45
cemd
140, 165, 170, 175, 180, 185, 190, 1980
cenb
510
cenze

265

1015
cennet
300, 480, 780, 820, 830, 835, 905, 965, 975, 980, 985, 1015, 1025,
1030, 1035, 1110, 1395, 1545, 1740, 2015
cerde
240
cevab
1905
ceveln
55
cevher
225, 230, 1405, 1510, 1595, 1775, 2125
cevr
750
ceyrn
50
cezr
1255
cifr
195, 200, 205, 210, 215, 225, 235
cifri
200
ciger
1505, 209
cihn
240, 260, 410, 500, 645, 775, 845, 860, 1010, 1035, 1040, 1075,
1185, 1275, 1290, 1300, 1605, 1800
cihngirlik
1445
cihet

266

65, 640, 715, 835, 970, 975, 990, 1280, 1485, 1665
cilve
1145
cim
200, 400, 1730
cin
35, 40, 495, 510, 755, 1040, 1145, 1175, 1350, 1635
cinn
1635
cinyet
510, 755, 1145
cinniye
35
cismniye
715
civan
1635
cd
75, 175, 305, 545, 550, 575, 910, 915, 920, 925, 960, 1020, 1135,
1340, 1400, 1425, 1540, 1620, 1905
cmle
375, 1040, 1290, 1295, 1300
cr
440
cz
540, 1095
cz'iyyt
540

267

- abaa
805
abu
475, 49
abuv
490
adr
970, 1875
ar1730
al270, 485, 750, 1005, 1405, 1770, 1870
a
95, 1195
apk
490
pk
490
re
190, 1135
ayla
2070
eek
130
er
425
e
535, 650, 1385, 1830, 2065, 2105

268

eme
535, 1385, 1830, 2105
et
1130, 2005
etlik
1130
bn
2040

1920

125, 280, 285, 305, 430, 635, 645, 670, 790, 935, 985, 1060, 1065,
1170, 1225, 1235, 1280, 1395, 1465, 1630, 1875, 1890, 1905, 1930,
1975, 1985, 2015, 2035, 2045, 2050, 2105, 2130
430, 935, 1170, 2035, 2050
nt
635
ma
430, 935
n
685, 970, 1215, 1480, 1830
i
55, 100, 150, 160, 180, 185, 195, 210, 250, 255, 270, 275, 295, 335,
355, 385, 390, 400, 430, 435, 440, 465, 470, 475, 510, 515, 525, 585,
595, 615, 635, 640, 650, 655, 670, 720, 730, 740, 750, 800, 805, 810,
830, 835, 850, 865, 880, 885, 960, 970, 980, 1005, 1020, 1025, 1085,
1095, 1105, 1160, 1165, 1170, 1195, 1200, 1220, 1230, 1295, 1320,
1365, 1405, 1410, 1415, 1435, 1440, 1470, 1485, 1510, 1530, 1540,
1580, 1600, 1615, 1645, 1670, 1675, 1680, 1705, 1720, 1730, 1760,

269

1785, 1795, 1870, 1880, 1905, 1910, 1915, 1925, 1930, 1940, 1955,
1980, 1990, 2010, 2035, 2040, 2055, 2065, 2100, 2110
iksiz
1680
in
55, 100, 160, 180, 185, 195, 255, 270, 295, 355, 385, 390, 400, 430,
440, 465, 470, 475, 585, 595, 635, 640, 650, 655, 670, 720, 730, 740,
800, 830, 865, 880, 885, 960, 970, 980, 1005, 1020, 1025, 1085,
1105, 1170, 1195, 1200, 1295, 1320, 1365, 1405, 1410, 1415, 1435,
1440, 1470, 1485, 1540, 1580, 1600, 1615, 1645, 1670, 1675, 1705,
1720, 1730, 1785, 1795, 1880, 1905, 1910, 1915, 1925, 1940, 1955,
1980, 1990, 2010, 2040, 2055, 2065
iy
1870
o
570, 735, 860, 1410, 1620, 1730
olu
860
omar
1730
gen
1730
l
390
mer
1545
p
1325
uur
85, 115, 435

270

n
105, 260, 275, 425, 505, 515, 580, 605, 610, 640, 645, 745, 780, 805,
820, 845, 875, 960, 975, 985, 1025, 1160, 1270, 1295, 1375, 1725,
1755, 1780, 1960, 1965, 2060, 2065, 2070, 2095, 2105
nk
275, 505, 515, 605, 610, 640, 745, 780, 820, 1025, 1160, 1375, 1780,
1960, 1965, 2060

271

-D da
5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 70, 75, 80, 85, 90, 95,
100, 105, 110, 115, 120, 125, 130, 135, 140, 145, 150, 155, 160, 165,
170, 175, 180, 185, 190, 195, 200, 205, 210, 215, 220, 225, 230, 235,
240, 245, 250, 265, 270, 280, 285, 290, 295, 300, 305, 310, 315, 320,
325, 330, 335, 340, 345, 350, 355, 360, 365, 370, 375, 380, 385, 390,
395, 400, 405, 410, 415, 420, 425, 430, 435, 445, 450, 455, 460, 465,
480, 485, 490, 500, 510, 515, 520, 525, 530, 535, 540, 545, 550, 555,
560, 565, 570, 575, 580, 585, 590, 600, 605, 615, 620, 625, 635, 640,
645, 650, 655, 660, 665, 670, 675, 680, 685, 690, 695, 700, 705, 710,
715, 725, 730, 735, 740, 745, 750, 755, 760, 765, 775, 785, 795, 800,
805, 810, 815, 820, 830, 835, 840, 845, 850, 855, 860, 865, 870, 875,
880, 885, 890, 895, 905, 910, 915, 920, 925, 930, 945, 950, 955, 960,
965, 970, 975, 980, 985, 990, 995, 1000, 1005, 1010, 1015, 1020,
1025, 1030, 1035, 1040, 1045, 1050, 1055, 1060, 1065, 1070, 1075,
1080, 1095, 1100, 1105, 1110, 1115, 1120, 1125, 1130, 1135, 1140,
1160, 1165, 1170, 1175, 1180, 1200, 1205, 1210, 1215, 1220, 1230,
1235, 1240, 1260, 1265, 1270, 1280, 1285, 1290, 1295, 1300, 1305,
1310, 1315, 1320, 1325, 1335, 1340, 1345, 1350, 1355, 1365, 1370,
1375, 1385, 1390, 1395, 1400, 1410, 1415, 1420, 1425, 1430, 1440,
1445, 1450, 1455, 1465, 1470, 1475, 1480, 1485, 1490, 1505, 1510,
1515, 1520, 1525, 1530, 1540, 1545, 1550, 1555, 1560, 1565, 1570,
1585, 1590, 1595, 1600, 1615, 1620, 1630, 1645, 1650, 1660, 1665,
1675, 1680, 1685, 1700, 1705, 1715, 1725, 1730, 1735, 1745, 1750,
1760, 1765, 1770, 1775, 1780, 1785, 1795, 1800, 1810, 1815, 1820,
1830, 1840, 1845, 1850, 1855, 1865, 1875, 1890, 1895, 1900, 1910,
1920, 1925, 1930, 1935, 1940, 1950, 1955, 1960, 1965, 1975, 1985,
1990, 1995, 2000, 2005, 2010, 2015, 2035, 2040, 2045, 2050, 2065,
2070, 2075, 2080, 2085, 2090, 2100, 2110, 2115, 2120, 2125
da'v

272

320, 325, 350, 490, 970, 1030, 1445, 1450, 1530

da've
1410
da'vet
705, 1005, 1015, 1100, 1545, 1940
d'im
435, 590, 685, 780, 875, 1540
d'im
435, 685, 875
d'im
780, 154
d'ire
1085, 1500, 1955, 2015
d'ire
1500, 2015
dad
80, 90, 100, 140, 285, 400, 490, 520, 530, 585, 640, 645, 670, 725,
745, 795, 835, 975, 1010, 1110, 1140, 1165, 1205, 1285, 1290, 1490,
1565, 1675, 1780, 1865, 2010
dd

30, 35, 40, 45, 60, 140, 575, 610, 755, 890, 1185, 1265, 1370,

1530, 1675
dden
610
da
80, 120, 370, 560, 850, 1630, 2000
dan
120
daha
20, 165, 180, 195, 210, 265, 330, 355, 360, 565, 700, 755, 905, 1265,
1700, 2040

273

dim
70, 105
dim
1010
daa
665, 1760, 2005
dal
285, 975
all
755
dmengr
1845
dmgh
635
dmge
635
dn
690
dne
600, 102
dar
20, 70, 75, 80, 100, 110, 145, 150, 190, 195, 225, 230, 295, 310, 335,
370, 400, 450, 455, 465, 515, 530, 535, 540, 555, 575, 600, 620, 625,
645, 650, 675, 680, 690, 800, 915, 920, 970, 990, 1070, 1095, 1100,
1140, 1230, 1265, 1270, 1300, 1305, 1325, 1340, 1345, 1350, 1385,
1410, 1550, 1570, 1585, 1620, 1650, 1680, 1765, 1770, 1780, 1795,
1830, 1855, 1890, 1900, 1910, 1930, 1990, 2005, 2040, 2080, 2090,
2100
dr
15, 150, 170, 260, 265, 315, 565, 575, 710, 725, 1330, 1610, 2060

274

dr
150, 170, 260, 265
Drb
150
darb
465
arb
495
darl
650
dr's
1330
dver
1675
dayan965
de
5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 80, 85, 90, 95,
100, 105, 110, 115, 125, 130, 135, 140, 145, 150, 155, 160, 165, 170,
175, 180, 185, 190, 195, 200, 205, 210, 215, 220, 225, 230, 235, 240,
245, 250, 255, 260, 265, 270, 275, 280, 285, 290, 295, 300, 305, 310,
315, 320, 325, 330, 335, 340, 345, 350, 355, 360, 365, 370, 375, 380,
385, 390, 395, 405, 410, 415, 420, 425, 430, 435, 440, 445, 450, 455,
460, 465, 470, 475, 480, 485, 490, 495, 505, 510, 515, 520, 525, 530,
535, 540, 545, 550, 555, 560, 565, 570, 575, 580, 585, 590, 595, 600,
605, 610, 615, 620, 625, 630, 635, 640, 645, 650, 655, 660, 665, 670,
675, 680, 685, 690, 695, 700, 705, 710, 715, 720, 725, 735, 740, 745,
750, 755, 760, 765, 770, 775, 780, 790, 795, 800, 805, 815, 820, 825,
830, 835, 840, 845, 850, 855, 860, 865, 870, 875, 880, 885, 890, 895,
900, 905, 910, 915, 920, 925, 930, 935, 945, 950, 955, 960, 965, 970,
975, 980, 985, 990, 995, 1000, 1005, 1010, 1015, 1020, 1025, 1030,

275

1035, 1040, 1045, 1050, 1055, 1060, 1070, 1075, 1080, 1085, 1090,
1095, 1100, 1105, 1110, 1115, 1120, 1125, 1130, 1140, 1145, 1150,
1155, 1160, 1165, 1170, 1175, 1180, 1185, 1190, 1195, 1200, 1205,
1210, 1215, 1225, 1230, 1235, 1240, 1250, 1255, 1260, 1265, 1270,
1275, 1280, 1285, 1295, 1300, 1305, 1310, 1315, 1320, 1325, 1330,
1335, 1340, 1345, 1350, 1355, 1360, 1365, 1370, 1375, 1380, 1385,
1390, 1395, 1400, 1405, 1410, 1415, 1420, 1425, 1430, 1435, 1440,
1445, 1450, 1455, 1460, 1465, 1470, 1475, 1480, 1485, 1490, 1495,
1500, 1505, 1510, 1515, 1520, 1525, 1530, 1535, 1540, 1545, 1550,
1555, 1560, 1565, 1570, 1575, 1580, 1585, 1590, 1595, 1600, 1605,
1610, 1615, 1620, 1625, 1630, 1635, 1640, 1645, 1650, 1655, 1660,
1665, 1670, 1675, 1680, 1685, 1690, 1695, 1700, 1705, 1710, 1715,
1720, 1725, 1730, 1735, 1740, 1745, 1750, 1755, 1760, 1765, 1770,
1775, 1780, 1785, 1790, 1795, 1800, 1805, 1810, 1815, 1820, 1825,
1830, 1835, 1840, 1845, 1850, 1855, 1860, 1865, 1870, 1875, 1880,
1885, 1890, 1895, 1900, 1905, 1910, 1915, 1920, 1925, 1930, 1935,
1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990,
1995, 2000, 2005, 2010, 2015, 2020, 2025, 2030, 2035, 2040, 2045,
2050, 2055, 2060, 2065, 2070, 2075, 2080, 2085, 2090, 2095, 2100,
2105, 2110, 2115, 2120, 2125
de895, 1620, 1635, 1710
def
315, 365, 380, 675, 680, 685, 795, 1060, 1160, 1440, 1595, 1840,
1945, 1950, 2015, 2055
def'
315, 365, 380, 675, 680, 685, 1160, 1440, 1840
def'a
315, 380, 675, 680, 685, 1440, 1840
defter
795, 1060, 1945, 1950, 2015

276

degil
90, 200, 215, 220, 230, 235, 310, 320, 325, 330, 355, 370, 375, 380,
395, 430, 455, 565, 575, 585, 590, 630, 675, 715, 750, 775, 795, 820,
835, 840, 850, 860, 890, 895, 905, 920, 935, 960, 980, 985, 990,
1000, 1010, 1045, 1100, 1105, 1110, 1115, 1130, 1140, 1150, 1185,
1195, 1200, 1225, 1260, 1295, 1320, 1365, 1375, 1385, 1395, 1400,
1405, 1410, 1415, 1420, 1470, 1475, 1480, 1485, 1490, 1495, 1510,
1525, 1575, 1580, 1615, 1620, 1625, 1655, 1700, 1705, 1715, 1720,
1740, 1785, 1810, 1825, 1860, 1865, 1870, 1880, 1890, 1895, 1925,
1990, 2020, 2100, 2125
degillik
325
deh
1580
ehh
145
dehr
305, 815, 1695
deht
115
dellet
65, 320, 330, 335, 540
dell
690
deiz
95, 100, 1595
derc
215
derd

277

550, 610, 615, 1080, 1160, 1200, 1375, 1500, 1505, 1545, 1600,
1655, 1700, 1840, 1955, 1970, 1975
derdmn
615
derece
155, 195, 245, 310, 650, 895, 1365, 1435, 1450, 1550, 1710
dergh
580, 760, 1800
dermn
615, 175
ders
80, 440, 655, 755, 885, 1320, 1345, 1375, 1780, 1945, 2075
dert
615
dervi
260, 725, 995, 1215, 1315, 1680, 1785, 1980
dery
790, 850, 1625, 1765, 1795, 1930
dest
115, 610, 2120
destr
2120
dev
5, 35, 40, 130, 245, 460, 465, 560, 595, 610, 615, 670, 685, 705, 710,
725, 890, 955, 1010, 1160, 1185, 1405, 1410, 1435, 1455, 1480,
1500, 1535, 1675, 1700, 1750, 1890, 1955, 1990, 2015
dev
245, 560, 610, 615, 685, 1160, 1500, 1700, 1750
devam
35, 705, 725

278

devlet
5, 40, 460, 670, 1185, 1405, 1410, 1435, 1455, 1675
devletli
1675
devr
130, 465, 595, 710, 890, 1010, 1955, 1990, 2015
devrn
1955
deyim
600, 620, 630, 640, 1100, 1810, 1885
dibe
680
diger
85, 485, 875, 880, 915, 1135, 1525, 1610, 1690, 1785, 1825
diat
1410, 1765
dil
50, 200, 265, 270, 455, 495, 690, 695, 725, 875, 1190, 1335, 1450,
1490, 1505, 1670, 1675, 1690, 1785, 1840, 1880, 1890, 1905, 1925,
1945, 2060
dilber
270, 455, 495, 1190, 1490, 1505, 1785, 1880, 1925
dildr
2060
dima
785, 1175, 1895
din
65, 125, 295, 610, 680, 735, 765, 780, 945, 1190, 1455, 1460, 1495,
1500, 1515, 1550, 1560, 1575, 1625, 1940, 1955, 1965, 1975, 2020
dn

279

1520
dv
5, 10, 50, 400, 580, 1050, 1615, 1620, 2070
dvn
5, 10, 50, 400, 580, 1050, 1615, 1620
dvne
400, 1050, 1615
diyar
45
diyet
1215
diz370
do485
doan
2045
doru
570, 1175, 1775, 1965
dorulu
1775
doun360
dolu
150, 785, 865, 1080
dolu
720
dost

280

125, 245, 255, 260, 365, 385, 425, 480, 490, 510, 595, 600, 605, 610,
615, 780, 840, 845, 1215, 1285, 1690, 1745, 1815, 1820, 1900, 1905,
1930, 1970, 2005
dostlu
385, 1820, 2005
dostsuz
780, 1930, 1970
doy80
doydur225
dk690
dn420, 595, 1085
dndr1230
dnme
595, 1085
dn
1500
drt
140, 210, 215, 535, 1235, 1240, 1260, 1530
drtn
140
du'
415, 1565, 1725, 1820, 1945, 2035
duda
360, 525, 1995
dul

281

50, 225, 645, 895, 1245, 1430, 1450

dn
865, 870, 1770, 2025, 2040
durunlu
720
duvar
635, 199
dkkan
1290
dny
885, 985, 1030, 1280, 1310, 1540, 1770
dnyelik
890
drre
1255
dr
1535
drst
485, 645, 765, 935, 1715, 2090
drstlk
485
d
25, 70, 145, 260, 425, 695, 840, 935, 1000, 1005, 1520, 1530, 1535,
1540, 1545, 1550, 1555, 1560, 1565, 1570, 1575, 1580, 1625, 1660,
1845, 1950
d695
dknlk
1625
dman

282

260, 195
dmanl
1950
dmen
425, 840, 1000, 1005, 1660
dz1955

283

-E eb
5, 55, 60, 80, 560, 975, 1200, 1240, 1245, 1300, 1335, 1565, 1645,
1695
ebced
735
ebde
275, 395, 1380, 1820, 1970
ebdelik
1820
ebed
80, 560, 750, 1100, 1540, 2005
ebed
2005
ebediyye
1540
ebr
1690
eb
1245, 1250, 1405, 1860
ebu'l
195, 365, 415, 720
ecel
155, 775, 965
ecrm
710
ed
290, 505, 600, 710, 725, 750, 1265, 1470, 1650, 1805, 1820, 1850,
1885, 2090

284

ede
5, 15, 20, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 85, 100, 105, 115,
125, 130, 135, 140, 145, 155, 160, 170, 180, 210, 215, 220, 225, 245,
250, 270, 280, 285, 290, 300, 305, 320, 325, 330, 335, 340, 345, 350,
360, 370, 385, 395, 405, 415, 420, 425, 440, 465, 475, 480, 510, 540,
545, 550, 555, 560, 570, 575, 600, 620, 625, 630, 640, 645, 650, 655,
660, 675, 680, 685, 705, 710, 720, 745, 750, 755, 760, 770, 795, 800,
825, 835, 840, 855, 865, 875, 880, 885, 890, 895, 900, 910, 920, 950,
955, 960, 970, 980, 985, 995, 1005, 1010, 1020, 1035, 1040, 1060,
1075, 1080, 1090, 1095, 1100, 1155, 1160, 1170, 1180, 1185, 1200,
1210, 1215, 1225, 1235, 1240, 1250, 1255, 1265, 1300, 1310, 1320,
1335, 1345, 1375, 1395, 1400, 1410, 1415, 1420, 1425, 1435, 1450,
1455, 1465, 1470, 1480, 1500, 1510, 1515, 1525, 1535, 1545, 1550,
1560, 1565, 1570, 1595, 1600, 1605, 1610, 1615, 1630, 1635, 1640,
1650, 1665, 1680, 1685, 1690, 1695, 1700, 1705, 1710, 1715, 1735,
1740, 1750, 1795, 1805, 1810, 1815, 1820, 1825, 1835, 1860, 1865,
1870, 1885, 1900, 1920, 1940, 1950, 1955, 1970, 1975, 1985, 1990,
2020, 2055, 2060, 2080, 2100, 2105, 2125
edeb
5, 15, 20, 60, 140, 385, 970, 1080, 1550, 1565, 1630, 1650, 1810,
1860, 1865
edeb
20
edebiyt
5, 15, 140, 1550, 1565
edep
5, 360, 750, 755, 760, 865
edepli
360
edepsizlik
760, 865

285

edp
15
edvi
470
efendi
1200, 1375
efkr
40
efsne
255, 1640, 2055
efsn
255
efzn
310
eger
85, 235, 245, 265, 300, 395, 400, 425, 430, 435, 440, 450, 455, 460,
495, 500, 590, 610, 750, 850, 880, 945, 965, 1000, 1030, 1035, 1120,
1130, 1180, 1215, 1235, 1275, 1325, 1390, 1475, 1495, 1505, 1510,
1610, 1630, 1640, 1650, 1695, 1715, 1790, 1800, 1815, 1820, 1835,
1840, 1855, 1865, 1875, 1885, 1900, 1935, 1945, 1960, 2000, 2010,
2020, 2025, 2030, 2040, 2055, 2060, 2065, 2080, 2100, 2110, 2115,
2125
egeri
1510, 21
egil1785
egini
1160
edi
190

286

ehemmiyet
60, 225, 555, 1340, 1580
ehemmiyetli
60, 225
ehil
2045
ehl
45, 50, 55, 200, 295, 375, 385, 550, 680, 805, 870, 915, 950, 1015,
1040, 1375, 1385, 1470, 1490, 1560, 1570, 1800, 1815, 1840, 1985,
2075, 2085
ehliyyet
55
ehrimen
1535
ek820, 930, 1615
eken
15, 640, 1745
ekiyet
705
ekmek
530
eker
5, 45, 375, 710, 870
eker
45, 375, 710
ekeriy
870
el

287

10, 15, 25, 30, 35, 40, 45, 55, 65, 70, 75, 80, 90, 115, 125, 130, 135,
145, 150, 155, 160, 170, 180, 185, 190, 195, 200, 205, 210, 215, 220,
225, 230, 235, 245, 255, 260, 270, 275, 285, 290, 300, 305, 310, 315,
320, 330, 335, 345, 350, 355, 360, 365, 370, 375, 380, 385, 390, 395,
400, 405, 410, 435, 440, 445, 450, 460, 465, 470, 475, 480, 485, 490,
495, 505, 510, 520, 530, 540, 545, 550, 555, 560, 565, 570, 575, 580,
590, 595, 600, 610, 615, 630, 640, 645, 660, 665, 670, 680, 690, 700,
705, 710, 720, 725, 730, 755, 765, 770, 775, 795, 800, 805, 810, 835,
850, 860, 865, 880, 885, 890, 895, 900, 905, 910, 915, 920, 925, 930,
940, 945, 955, 960, 965, 970, 975, 980, 985, 990, 995, 1005, 1010,
1015, 1020, 1025, 1030, 1035, 1040, 1045, 1050, 1060, 1075, 1085,
1095, 1105, 1110, 1115, 1125, 1140, 1145, 1155, 1165, 1170, 1180,
1190, 1205, 1210, 1215, 1220, 1230, 1240, 1245, 1250, 1255, 1260,
1265, 1275, 1280, 1295, 1305, 1310, 1315, 1320, 1330, 1335, 1340,
1350, 1355, 1360, 1365, 1380, 1385, 1395, 1400, 1405, 1410, 1415,
1420, 1425, 1430, 1435, 1445, 1450, 1460, 1465, 1470, 1480, 1490,
1505, 1525, 1530, 1535, 1540, 1545, 1555, 1565, 1570, 1575, 1580,
1585, 1590, 1595, 1600, 1605, 1615, 1620, 1625, 1635, 1640, 1650,
1665, 1675, 1680, 1685, 1690, 1695, 1700, 1710, 1715, 1720, 1725,
1740, 1745, 1750, 1755, 1760, 1765, 1770, 1775, 1780, 1790, 1800,
1805, 1815, 1820, 1825, 1830, 1835, 1840, 1845, 1855, 1880, 1885,
1890, 1895, 1900, 1905, 1910, 1915, 1920, 1925, 1930, 1935, 1940,
1945, 1950, 1955, 1960, 1970, 1975, 1990, 1995, 2000, 2005, 2010,
2020, 2025, 2030, 2035, 2040, 2045, 2050, 2055, 2060, 2065, 2070,
2075, 2080, 2085, 2095, 2115, 2120, 2125
el'divn
1575
elbette
125, 155, 180, 215, 230, 310, 320, 345, 540, 550, 755, 905, 1005,
1125, 1230, 1415, 1580, 1745, 1925, 1970
elek

288

160, 375, 865, 900, 925, 930, 1170, 1430, 1535, 1950
elem
235, 255
elest
530, 765
elet965
elamdlillah
25
elif
75, 90, 210, 975
elifb
75, 21
Ellzmiyyt
195
eltf
1035
emel
230, 615, 645, 775, 1435, 1635
emn
185, 780, 1035, 1300, 1460
emniyet
2055
emr
25, 85, 150, 185, 1045, 1520
e
5, 10, 15, 25, 30, 45, 50, 55, 60, 65, 75, 90, 95, 100, 105, 140, 160,
185, 210, 235, 245, 265, 300, 370, 380, 430, 440, 455, 505, 520, 560,
600, 625, 650, 675, 680, 685, 690, 695, 715, 915, 935, 940, 950, 965,
1115, 1175, 1180, 1210, 1215, 1230, 1235, 1275, 1280, 1285, 1295,

289

1325, 1415, 1420, 1425, 1450, 1455, 1490, 1520, 1540, 1550, 1590,
1595, 1620, 1630, 1635, 1645, 1650, 1675, 1695, 1785, 1795, 1800,
1805, 1820, 1865, 1875, 1935, 1940, 1960, 1995, 2030, 2040, 2115
enbiy
350
ene'l
180
enar
720
ese
505
Enver
5
er
5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 80, 85, 90, 95,
100, 105, 110, 115, 120, 125, 130, 135, 145, 150, 155, 160, 165, 170,
175, 180, 185, 190, 195, 200, 205, 210, 215, 220, 225, 230, 235, 240,
245, 250, 255, 260, 265, 270, 275, 280, 285, 290, 295, 300, 305, 310,
315, 320, 325, 330, 335, 340, 345, 350, 355, 360, 365, 370, 375, 380,
385, 390, 395, 400, 405, 410, 415, 420, 425, 430, 435, 440, 445, 450,
455, 460, 465, 470, 475, 480, 485, 490, 495, 500, 505, 510, 515, 520,
525, 535, 540, 545, 550, 555, 560, 565, 570, 575, 580, 585, 590, 595,
600, 605, 610, 615, 620, 625, 630, 635, 640, 645, 650, 655, 660, 665,
670, 675, 680, 685, 690, 695, 700, 705, 710, 720, 725, 730, 735, 740,
745, 750, 755, 760, 765, 775, 780, 785, 790, 795, 800, 805, 810, 825,
830, 835, 840, 845, 850, 855, 860, 865, 870, 875, 880, 885, 890, 895,
900, 905, 910, 915, 920, 925, 930, 935, 940, 945, 950, 955, 960, 965,
970, 975, 980, 985, 990, 995, 1000, 1005, 1010, 1020, 1025, 1030,
1035, 1040, 1045, 1050, 1055, 1060, 1065, 1070, 1075, 1080, 1085,
1090, 1095, 1100, 1105, 1110, 1115, 1120, 1125, 1130, 1135, 1145,
1150, 1155, 1160, 1165, 1170, 1175, 1180, 1185, 1190, 1195, 1200,

290

1205, 1210, 1215, 1220, 1230, 1235, 1240, 1245, 1250, 1255, 1260,
1265, 1275, 1285, 1295, 1300, 1310, 1315, 1320, 1325, 1330, 1335,
1340, 1345, 1350, 1355, 1360, 1365, 1370, 1375, 1380, 1385, 1390,
1395, 1400, 1405, 1410, 1415, 1420, 1425, 1430, 1435, 1440, 1445,
1450, 1455, 1460, 1465, 1470, 1475, 1480, 1485, 1490, 1495, 1500,
1505, 1510, 1515, 1520, 1525, 1530, 1535, 1540, 1545, 1550, 1555,
1560, 1565, 1570, 1575, 1580, 1585, 1590, 1595, 1600, 1605, 1610,
1615, 1620, 1625, 1630, 1635, 1640, 1645, 1650, 1655, 1660, 1665,
1670, 1675, 1680, 1685, 1690, 1695, 1700, 1705, 1710, 1715, 1720,
1725, 1730, 1735, 1740, 1745, 1750, 1755, 1760, 1765, 1770, 1775,
1780, 1785, 1790, 1795, 1800, 1805, 1810, 1815, 1820, 1825, 1830,
1835, 1840, 1845, 1850, 1855, 1860, 1865, 1870, 1875, 1880, 1885,
1890, 1895, 1900, 1905, 1910, 1915, 1920, 1925, 1930, 1935, 1940,
1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 1995,
2000, 2005, 2010, 2015, 2020, 2025, 2030, 2035, 2040, 2045, 2050,
2055, 2060, 2065, 2070, 2075, 2080, 2085, 2090, 2095, 2100, 2105,
2110, 2115, 2120, 2125
er205, 545, 805, 1005, 1450
erbb
885, 1535, 1715, 1890
erdi
200, 275, 375, 475, 565, 595, 610, 620, 630, 660, 670, 760, 800, 845,
850, 975, 1080, 1160, 1375, 1450, 1500, 1505, 1545, 1600, 1605,
1700, 1890, 1915, 1955, 1970, 1975
eruvn
455
erinek
220
eri1125, 1175, 1235, 1470, 1945, 1830

291

eritir700
erlik
130, 1485, 1490, 1700
ertege
1215, 1595
esret
890
esas
1420
esr
150
esar
145
esbb
325
esed
1575
esen
285, 1575
eer
70, 175, 910, 1005, 1065, 1335, 1340, 1380, 1965, 1985, 2060
eshb
1290
esr
310, 435, 625, 1365
eski
15, 155, 660, 710, 890, 915, 1160, 1480, 1520, 1585
esm
235, 910, 920

292

esrr
75, 80, 155, 165, 180, 185, 200, 205, 305, 575, 925, 1040, 1345,
1360, 1395, 1495, 1620, 1935
esrik
130, 600, 760, 950, 1280, 2005
esriklik
600
e
5, 15, 45, 55, 60, 70, 80, 130, 140, 155, 165, 230, 275, 300, 305, 395,
405, 435, 445, 465, 475, 495, 500, 530, 535, 540, 555, 595, 650, 670,
680, 690, 720, 765, 795, 820, 830, 885, 945, 1040, 1075, 1090, 1245,
1255, 1285, 1300, 1325, 1360, 1380, 1385, 1425, 1430, 1435, 1505,
1520, 1530, 1535, 1540, 1545, 1560, 1615, 1625, 1675, 1800, 1820,
1830, 1970, 1995, 2020, 2025, 2065, 2085, 2105
e'r
795
eek
1675
eik
1800
ekl
55, 1615
ey
830, 1545
et5, 50, 235, 335, 340, 475, 495, 535, 550, 710, 830, 875, 880, 895,
920, 945, 950, 995, 1070, 1085, 1330, 1425, 1445, 1455, 1540
erf
145, 1110, 1875
ev

293

5, 25, 35, 40, 50, 55, 60, 70, 80, 85, 130, 160, 165, 170, 200, 210,
225, 230, 235, 245, 290, 295, 310, 340, 345, 355, 360, 380, 410, 435,
440, 445, 450, 460, 465, 470, 485, 490, 545, 550, 560, 570, 580, 585,
595, 605, 610, 615, 620, 645, 655, 670, 685, 690, 700, 705, 710, 720,
725, 735, 740, 750, 760, 780, 790, 795, 810, 820, 825, 835, 850, 870,
875, 880, 885, 890, 910, 920, 925, 930, 955, 960, 980, 995, 1000,
1010, 1055, 1065, 1090, 1095, 1105, 1110, 1130, 1135, 1160, 1180,
1185, 1190, 1270, 1315, 1320, 1330, 1350, 1405, 1410, 1420, 1425,
1435, 1440, 1455, 1465, 1470, 1475, 1480, 1485, 1490, 1500, 1505,
1510, 1535, 1560, 1565, 1595, 1620, 1625, 1635, 1640, 1675, 1685,
1700, 1710, 1740, 1750, 1765, 1775, 1795, 1800, 1855, 1870, 1885,
1890, 1895, 1905, 1930, 1945, 1955, 1965, 1990, 1995, 2015, 2035,
2045, 2075, 2080, 2105, 2125
evcik
1895
evham
1440
evf
795, 820, 1710
evvel
25, 170, 210, 225, 235, 440, 490, 700, 885, 1350, 1420, 1425, 1765,
1995
evvelgi
170, 210, 490, 1350, 1420
ey
5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 45, 50, 60, 65, 70, 85, 90, 115, 125, 140,
145, 150, 160, 165, 175, 185, 190, 195, 200, 205, 220, 235, 240, 245,
250, 255, 260, 265, 275, 280, 285, 290, 295, 300, 305, 310, 315, 325,
330, 335, 340, 345, 360, 365, 370, 375, 385, 395, 400, 405, 410, 415,
420, 425, 435, 440, 445, 455, 460, 465, 470, 485, 490, 495, 510, 535,
540, 550, 555, 565, 570, 575, 585, 590, 595, 600, 605, 610, 615, 620,

294

630, 635, 640, 655, 660, 665, 675, 690, 695, 700, 705, 710, 725, 735,
740, 745, 750, 755, 770, 780, 805, 810, 820, 830, 845, 850, 855, 860,
865, 880, 910, 920, 925, 930, 940, 955, 960, 965, 970, 990, 995,
1005, 1015, 1020, 1025, 1030, 1035, 1040, 1050, 1060, 1075, 1095,
1100, 1105, 1110, 1115, 1120, 1125, 1130, 1145, 1155, 1165, 1170,
1175, 1180, 1185, 1190, 1195, 1200, 1215, 1220, 1225, 1230, 1240,
1255, 1275, 1280, 1285, 1295, 1300, 1315, 1320, 1325, 1345, 1350,
1355, 1360, 1370, 1375, 1380, 1410, 1420, 1425, 1430, 1440, 1450,
1455, 1465, 1470, 1485, 1490, 1495, 1500, 1505, 1510, 1515, 1520,
1525, 1530, 1535, 1540, 1550, 1560, 1565, 1570, 1575, 1585, 1590,
1595, 1600, 1610, 1620, 1625, 1630, 1635, 1640, 1650, 1655, 1660,
1665, 1670, 1675, 1680, 1685, 1695, 1710, 1725, 1730, 1740, 1750,
1755, 1760, 1775, 1785, 1790, 1800, 1810, 1820, 1830, 1835, 1840,
1855, 1865, 1870, 1875, 1880, 1885, 1895, 1900, 1905, 1915, 1925,
1930, 1940, 1945, 1960, 1970, 1975, 1980, 1985, 2015, 2025, 2035,
2040, 2050, 2055, 2060, 2065, 2070, 2075, 2095, 2100, 2105, 2115,
2120, 2125
eyd1685
eyle2025
eynlik
300
ytevir
1685
eyym
2015
ezel
550, 600, 945, 965, 1015, 1025, 1045, 1395, 1400, 1595, 1710, 1855,
2005, 2050
ezel 945

295

-F f
5, 10, 20, 50, 65, 85, 110, 115, 140, 145, 150, 165, 170, 175, 230,
255, 275, 290, 340, 345, 370, 390, 400, 410, 420, 440, 465, 485, 490,
495, 505, 520, 575, 635, 655, 670, 675, 715, 750, 765, 770, 775, 810,
825, 855, 885, 910, 960, 970, 995, 1000, 1030, 1050, 1110, 1215,
1235, 1240, 1305, 1320, 1325, 1350, 1355, 1360, 1375, 1380, 1420,
1425, 1435, 1455, 1470, 1505, 1510, 1525, 1545, 1550, 1585, 1610,
1675, 1730, 1755, 1765, 1775, 1780, 1805, 1815, 1820, 1890, 1895,
1950, 2035, 2040, 2110
f'ide
20, 230, 370, 410, 465, 670, 715, 765, 960, 970, 995, 1050, 1215,
1305, 1360, 1455, 1510, 1765, 1780, 1895, 2035, 2040
f'idelen995
f'idesiz
1050
f'i
410
faa
790
fahi
800
far
260, 270, 430, 850, 860, 970, 1415
farlik
860
fl
440, 505

296

fn
825
fri
1030
fars
1165
frisiyye
140, 145, 150, 165, 170, 175
far
925, 990, 1195, 1485
far
650, 147
fs
910, 189
fal
210, 48
fal
1435
f
255, 161
fl
885
falet
755, 885, 1445, 1455
fal
715, 870, 895, 1860
fed
505, 600, 1820, 1885
fehm
915, 183

297

felek
160, 375, 865, 900, 925, 930, 1170, 1950
felekiyye
160
felsefe
920
fen
225, 230, 405, 1020, 1200, 1205, 1275, 1375, 1530, 1820, 2105
fen
1020, 1275
fenni
225, 23
ferite
515, 630, 1105, 1560, 1675, 1685, 1820, 1890, 1975
fermn
125, 595
feryd
95, 655, 1200, 1235, 1945, 2055
feat
1120
fet
70, 85, 110, 140, 285, 400, 475, 1265
feta
110
fet
85, 14
fetv
800, 1975
fev'id
995

298

fevi
1000
feva'l
160, 31
feva'lde
310
feyekn
220
feylosof
195, 365
fey
1360, 1610, 1915, 2105
fe
710, 955, 1450
fe'il
1450
fhiyye
685
frat
255, 445, 465, 1150, 1755
fs
910
frat
40
f
65, 135, 235, 265, 270, 275, 410, 555, 770, 835, 1025, 1240, 1245,
1265, 1465, 1625, 1635, 1845, 2015, 2020, 2070
fi'l
185, 575, 620, 810, 1410
fikir

299

50, 550, 700, 1655, 1750, 1870

fikret1040
fikrine
870, 1335
fikriyye
60
fil
90, 175, 190, 1495, 1830
filan
1830
firk
1155
firdevs
955, 148
Firdevs
1480
fitne
1440, 1490, 1720
fos
1600
fotorafiya
1400
fransev
85
fu
350, 355
fua
1420
fr

300

110
fr
675, 1505, 1760, 2030
frlu
675
ftat
680

301

-G aap
625
affr
1585
fil
90, 190, 1495
aflet
640, 1185, 1755, 1895
afr
925
gh
445, 580, 590, 635, 760, 1290, 1355, 1800, 1810, 1990
ib
105, 12
ala
85, 1375
alebe
320, 340, 345, 480, 725, 1540
lib
55, 110, 310, 590
alib
50, 890, 945, 2080
am
250, 450, 460, 470, 645, 650, 660, 670, 675, 735, 765, 855, 905,
1030, 1080, 1160, 1300, 1535, 1540, 1575, 1585, 1630, 1740, 1760,
1765, 1805, 1855, 1975, 1995, 2025, 2060, 2085, 2095, 2100, 2110
amlan1300, 1805

302

aml 460
amsz
765, 855
amze
470
an
445, 865, 905, 955
anmet
445, 905, 955
aniyye
45
ar'ib
1100
arbet
160
ara
370, 745, 805
arb
160, 390, 445, 450, 460, 1385
arz
120
ayb
155, 630, 1095, 1495, 1680, 1700, 1805, 1810, 1975, 2005
ayb
155
ye
55, 160, 175, 185, 225, 555, 790, 860, 955, 1085, 1410, 1440
gyet
1580
ayret

303

270, 13
ayr
390, 1325
az
1005
azel
370, 725, 730, 770
gece
205, 395, 630
ge ged
750, 1650, 1805, 2090
gedl
1650
gedy
1805
gel15, 980, 1540
gelin
320, 1915
geri
150, 510, 515, 615, 865, 1165, 1510, 2100
gerek 20, 135, 160, 165, 170, 175, 505, 520, 1135, 1180, 1355, 1370,
1390, 1465, 1515, 1520, 1590, 2060, 2080, 2105
gerek2105
getir640, 760
gevher
620, 850, 1055, 1065, 1765, 1795, 2105

304

geydir125
geyik
1130
gez2040
da
55
n
690, 860, 1445
gibi
25, 30, 35, 40, 55, 65, 70, 90, 160, 175, 180, 205, 270, 295, 300, 310,
315, 320, 325, 435, 455, 460, 470, 520, 555, 560, 580, 600, 610, 665,
685, 690, 700, 720, 745, 755, 790, 805, 810, 825, 835, 840, 910, 915,
990, 995, 1025, 1105, 1110, 1115, 1125, 1130, 1135, 1145, 1150,
1200, 1220, 1235, 1265, 1300, 1315, 1330, 1365, 1405, 1415, 1425,
1445, 1465, 1470, 1490, 1510, 1525, 1540, 1545, 1560, 1565, 1580,
1585, 1615, 1640, 1695, 1770, 1780, 1790, 1795, 1805, 1825, 1855,
1865, 1870, 1875, 1955, 1960, 1965, 2030, 2045, 2075, 2105, 2120,
2125
gine
10, 220, 350, 385, 505, 715, 800, 865, 1090, 1270, 1295, 1340, 1365,
1425, 1545, 1560, 1800
gir girdb
95, 1845
girezden
1165
giriftr
1975

305

girre
1165
girye
565
git giy giyim
2045
gizlen gizli
255
ona
1940, 2075
gk
280, 285, 395, 410, 620, 790, 955, 1075, 1080, 1105, 1455, 1460,
1500, 1610, 1630, 1920, 2000, 2050
gl
gml gnder gl
70, 75, 125, 255, 400, 405, 430, 445, 485, 490, 495, 505, 570, 595,
655, 660, 675, 695, 770, 790, 855, 950, 1065, 1130, 1145, 1160,
1220, 1235, 1295, 1310, 1320, 1355, 1375, 1380, 1465, 1495, 1520,
1590, 1595, 1600, 1625, 1630, 1665, 1695, 1715, 1740, 1765, 1805,
1820, 1835, 1855, 1890, 1920, 1925, 1930, 1955, 1960, 1970, 2035,
2040, 2055, 2060, 2100, 2120
gle
660
gll
1920

306

glsz
655, 16
gre
55, 100, 150, 160, 165, 185, 205, 210, 215, 285, 310, 335, 340, 350,
670, 685, 740, 885, 1145, 1240, 1400, 1420, 1425, 1435, 1525, 1530,
1540, 1550, 1560, 1565, 1575, 1580, 1645, 1725
grn815, 1095, 1580, 1590
grn
380, 159
grv
315
gster755, 845, 875, 900, 1030, 1035
gsteri
1665
gtr395, 615
gz
20, 130, 135, 325, 385, 430, 435, 470, 480, 525, 610, 740, 745, 780,
790, 835, 935, 955, 980, 1060, 1080, 1095, 1110, 1145, 1210, 1225,
1265, 1270, 1275, 1280, 1375, 1505, 1510, 1630, 1645, 1660, 1665,
1700, 1735, 1745, 1760, 1780, 1830, 1845, 1950, 1960, 2000, 2030,
2050, 2060, 2085
gzi
1760
gzl
385
gzya
480

307

ubr
1645
ulm
1500
gniye
1105
gy
30, 40, 150, 175, 205, 215, 520, 775, 875, 885, 1570, 1730
gy
30, 40, 150, 175, 205, 215, 775, 875, 885, 1570
g
480
gl
135, 300, 435, 455, 475, 525, 655, 660, 665, 770, 795, 850, 940, 975,
1040, 1045, 1060, 1175, 1275, 1300, 1380, 1520, 1605, 1640, 1745,
1755, 1775, 1780, 1800, 1830, 1880, 1940, 1960, 1965, 2015, 2075
gl1060
glme
525, 655
glen
1380
gmn
545, 860, 1525, 1750, 1985
gmrh
570, 2115
gm
250, 810, 895, 2010, 2050
gn

308

245, 250, 255, 305, 310, 355, 380, 445, 500, 515, 530, 590, 595, 600,
625, 660, 665, 690, 750, 860, 885, 900, 935, 940, 965, 970, 975, 980,
985, 990, 995, 1010, 1015, 1055, 1080, 1130, 1145, 1155, 1185,
1215, 1220, 1290, 1300, 1320, 1325, 1335, 1350, 1375, 1455, 1540,
1605, 1610, 1670, 1675, 1725, 1740, 1790, 1835, 1865, 1870, 1880,
1910, 1945, 1985, 1990, 2070, 2095
gnh
500, 515, 1015, 1145, 1610, 1725
gnahl
1740, 1945
gnahsz
1220
gnbedi
1080
gn
1185
gnde
885
gndz
1835, 187
gng
990
gnk
980, 985, 1130, 1215, 1300, 1335, 1605
gnlk
255, 69
gt
1530
gtseb
1530

309

gz
10, 90, 115, 130, 275, 305, 355, 360, 370, 380, 385, 390, 405, 445,
465, 470, 475, 480, 510, 680, 730, 755, 800, 805, 810, 880, 905, 940,
945, 955, 1105, 1145, 1155, 1215, 1230, 1295, 1305, 1385, 1465,
1470, 1505, 1540, 1585, 1620, 1640, 1665, 1680, 1690, 1695, 1700,
1715, 1725, 1740, 1770, 1780, 1800, 1805, 1830, 1835, 1855, 1880,
1885, 1905, 1910, 1915, 1935, 1950, 1960, 1975, 1990, 2000, 2020,
2040, 2055, 2095
gzel
10, 90, 115, 130, 275, 305, 355, 360, 370, 380, 385, 390, 405, 445,
465, 470, 475, 480, 510, 680, 730, 755, 800, 805, 810, 880, 905, 940,
945, 955, 1105, 1145, 1155, 1215, 1230, 1295, 1305, 1385, 1465,
1470, 1505, 1540, 1585, 1620, 1640, 1665, 1680, 1690, 1695, 1700,
1715, 1725, 1740, 1770, 1780, 1800, 1830, 1835, 1855, 1880, 1885,
1905, 1910, 1915, 1935, 1950, 1960, 1975, 1990, 2000, 2020, 2040,
2055, 2095
gzellik
115, 355, 405, 1540, 1830, 1835, 2095
gzelrek
800, 1725, 1990

310

-H 'in
325
'iz
225
abi
270
aber
70, 150, 165, 175, 180, 185, 190, 200, 240, 250, 260, 335, 565, 575,
600, 1090, 1120, 1395, 1580, 1895, 1925, 1975
aberi
335
aberdr
565, 575
abersiz
1895
abb
385, 1195, 1245
abr
370
abs
710
ct
1425
ce
5
cet
280, 305, 840, 845, 850, 1145, 1410, 1415, 1420, 1425, 1435, 2075
ad

311

1710
f
5, 50, 55, 105, 250, 275, 295, 370, 375, 395, 410, 425, 440, 455, 460,
475, 495, 505, 525, 590, 610, 655, 660, 665, 695, 705, 720, 730, 750,
770, 790, 810, 830, 840, 860, 880, 930, 940, 965, 1015, 1030, 1040,
1065, 1075, 1110, 1120, 1200, 1235, 1240, 1280, 1285, 1305, 1315,
1350, 1355, 1455, 1465, 1485, 1490, 1505, 1510, 1520, 1585, 1595,
1615, 1625, 1650, 1660, 1665, 1685, 1695, 1735, 1745, 1770, 1795,
1810, 1825, 1835, 1850, 1855, 1865, 1875, 1885, 1895, 1915, 1945,
1965, 1985, 1990, 2015, 2020, 2030, 2040, 2050, 2060, 2075, 2105
in
320, 325
iz
555
a
50, 60, 185, 315, 340, 380, 390, 425, 540, 550, 565, 570, 575, 620,
685, 700, 705, 710, 740, 800, 810, 845, 880, 905, 915, 930, 955, 965,
1020, 1095, 1250, 1305, 1410, 1415, 1570, 1595, 1605, 1615, 1620,
1645, 1650, 1665, 1705, 1720, 1725, 1740, 1745, 1750, 1820, 1910,
1930, 1960, 2045, 2065
a'i
1620
hke
210
k
280
aa
60, 185, 550, 570, 575, 620, 700, 705, 810, 880, 905, 915, 930, 1410,
1595, 1615, 1620, 1645, 1650, 1665, 1705, 1720, 1725
aat

312

60, 550, 570, 700, 705, 880, 905, 915, 930, 1595, 1615, 1620, 1645,
1650, 1665, 1705, 1720, 1725
a
685
hakm
1025
ar
1745, 1750, 1910, 2045
ar
1880
a
315, 340, 390, 425, 540, 710, 800, 845, 955, 1095, 1415, 1570, 1620,
1930, 1960
an
425, 845
anda
315, 340, 710, 800, 955, 1095, 1570, 1620, 1930, 1960
ayyet
540
ata
565, 965
alaa'l
1710
al
985, 1210, 2085
le
690, 147
alef
1250
alel

313

1480
l
50
li
350, 38
al
835, 1105, 1995
ala
1560
ala'i
1995
ll
575
allc
1610
alla'l
1710
allik
alvet
315, 475, 840, 1390
alvetne
1390
am
1870
aml
990, 1425
amza
1245
ne

314

210, 215, 225, 285, 395, 460, 465, 585, 615, 630, 635, 655, 745, 950,
1020, 1025, 1050, 1175, 1195, 1205, 1280, 1300, 1355, 1360, 1390,
1395, 1465, 1485, 1630, 1650, 1675, 1680, 1685, 1725, 1740, 1860,
1890, 1900, 1945, 1970, 2060, 2065
anek
100
angh
1355
ana
1940
anh
1050, 1685
ar
85, 125, 415, 590, 630, 725, 815, 1010, 1020, 1035, 1040, 1265,
1325, 1830, 1835, 1940
arb
125, 590, 1010, 1035, 1265, 1830, 1835, 1940
arbt
965
arbl
125
arm
1000
arp
415, 630, 1035
arpl
1035
arret
1335, 2075
areket

315

95, 160, 310, 550, 710, 715, 855, 1085, 1335, 2015
arem
1810
arf
75, 210, 215, 235, 260, 445, 545, 1910
arfiyyen
545
arfli
210, 215
arf'l
445
ric
545
arf 2015
ar
1445, 1635
arman
1020, 1325
arsz
1040
Hrt
435

475, 945, 1885
aseb
1860
ased
655, 1075, 1730
l

316

30, 75, 95, 120, 230, 410, 610, 1275, 1290, 1435, 1695, 1845, 1855,
2030, 2045, 2120, 2125
lszlk
1845
ar
710
asretlen1320
iyyet
160, 175
ast
245, 560, 1080, 1315, 1320, 1905
asta
460, 1365
asta
1315, 1905
aste
560, 1080, 1320
astelik
560
iye
335
at
925, 1470, 1490, 1655, 2045
atem
140
tr
120, 645
att
195

317

tun
315, 1425, 1430
a
1490, 1505
ar
1395
ra
1825, 1995
a
710
hava
975, 1805
avdi
1105
avle
1690
avlesiz
2130
avn
2120
ava
165
y
305, 315, 400
ay
110, 540, 580, 745, 985, 1030, 1295, 1330, 1340, 1345, 1420, 1535,
1565
ayal
1560, 1705, 1775, 1815, 2125
aylt

318

170, 175, 1545

ayt
540, 580, 985, 1030, 1295, 1330, 1340, 1345, 1420, 1565
ayr
910, 1145, 1980
ayrl
910
ayr
370, 570, 835, 1005, 1500, 1535, 1540, 1550, 1730, 1840
ayrn
1150, 1955, 1990
ayrt
835
ayret
75, 80, 455, 865, 2090
ayr
570
ayvn
400, 825, 2100
ayvniye
825
ayyu'l
1345
az'in
1005
azn
1040
aarm
1250
r

319

1545
rl
55
azne
190, 505, 895, 970, 1115, 1150, 1205, 1405, 1680, 1700, 1805, 1915,
1940, 1980
aret
115, 365, 375, 415, 680, 720
hec
210
heft
205, 285, 1530, 1565, 1570, 1575
hekm
150, 1955
helk
145
ell
245
elallrek
670
hem
5, 15, 55, 60, 70, 80, 85, 100, 105, 150, 165, 180, 185, 200, 215, 220,
225, 235, 335, 340, 345, 365, 380, 385, 390, 420, 425, 470, 495, 505,
525, 535, 540, 555, 565, 575, 595, 635, 640, 680, 700, 745, 760, 785,
800, 830, 855, 885, 895, 925, 950, 975, 1030, 1050, 1060, 1085,
1100, 1110, 1120, 1135, 1185, 1200, 1210, 1235, 1275, 1285, 1295,
1305, 1335, 1340, 1345, 1370, 1380, 1425, 1440, 1510, 1560, 1580,
1600, 1620, 1625, 1645, 1670, 1675, 1695, 1710, 1735, 1745, 1755,
1815, 1825, 1840, 1860, 1895, 1965, 1990, 2015, 2020, 2025, 2030,
2055, 2060, 2065, 2070, 2080, 2085

320

hemn
80, 2025, 2030
hemderd
1840
hemen
575, 595, 680, 785, 1285
hemi
105, 340, 345
heme
1895
hemme
5, 105, 150, 165, 180, 185, 200, 215, 220, 225, 235, 425, 535, 540,
565, 700, 760, 830, 895, 950, 1050, 1085, 1110, 1135, 1185, 1200,
1235, 1305, 1335, 1340, 1345, 1425, 1440, 1510, 1560, 1600, 1670,
1675, 1695, 1710, 1755, 1815, 1965, 2015, 2020
henz
1100, 162
hep
665, 705, 1640
her
10, 15, 25, 40, 50, 55, 60, 70, 95, 170, 175, 190, 210, 220, 225, 230,
280, 315, 365, 430, 475, 480, 500, 515, 525, 540, 580, 585, 600, 620,
635, 640, 675, 685, 700, 720, 735, 755, 765, 775, 780, 850, 855, 860,
870, 895, 910, 945, 975, 1005, 1035, 1050, 1055, 1060, 1065, 1070,
1110, 1120, 1145, 1150, 1170, 1175, 1195, 1220, 1230, 1260, 1265,
1275, 1285, 1325, 1345, 1350, 1355, 1380, 1395, 1405, 1435, 1450,
1475, 1505, 1510, 1515, 1535, 1555, 1560, 1580, 1585, 1590, 1595,
1660, 1705, 1725, 1765, 1770, 1775, 1795, 1800, 1805, 1830, 1840,
1845, 1850, 1855, 1880, 1890, 1895, 1910, 1915, 1930, 1955, 1965,
1975, 1990, 2010, 2020, 2040, 2045, 2050, 2105, 2125

321

herkes
60, 870, 1450, 1725, 1910
hesb
280
esabsz
1625
ev
725
heves
1090, 1490, 1685, 1870, 1885, 2045
hevesli
1685
hey'et
880, 1425, 1455
heyht
1320
heeyn
1640
hezl
880
f
1815, 1820, 1825
l'at
585
lf
545
rmn
2105
ra
275, 420, 1025, 1045, 1625, 1740, 1760, 1810, 1905, 2020, 2030

322

r
190, 220, 225, 1430, 1435
ynet
320, 355, 370, 2020
r
hibe
655
icb
415, 790, 1720
hicr
440, 2125
hicran
2125
hi
40, 130, 240, 305, 320, 520, 555, 570, 585, 700, 710, 880, 905, 995,
1000, 1100, 1135, 1145, 1175, 1200, 1205, 1380, 1390, 1410, 1415,
1495, 1500, 1580, 1585, 1695, 1830, 1895, 1925, 1980, 2035
hibir
130, 240, 305, 320, 555, 570, 585, 700, 710, 880, 1000, 1100, 1175,
1200, 1205, 1390, 1410, 1415, 1580, 1585, 1830, 1895, 1925, 1980,
2035
hidyet
1225, 208
iye
580, 1585, 1705, 1715
hikyet
255, 1835, 2125
ikmet
10, 185, 305, 395, 495, 645, 915, 1005, 1620, 1755
ikmetli

323

10, 185, 1620

hill
1145
hle
1170, 21
ilekr
295
imye
1225, 1235, 1430
imyet
1225, 1235
himmet
15, 220, 255, 510, 590, 620, 980, 1125, 1150, 1280, 1500, 1805,
1910, 2105
himmetli
590
hind
1525
ie
675, 134
issiyt
830
hiam
1250
hiten
975
ib
885
izmet
465, 1220, 1305, 1640

324

oca
50, 720, 1890
od
100, 675, 2065
odbn
2065
odm
100
Homeros
30
or
1985
orlu
1110
o
70, 400, 455, 470, 600, 735, 750, 850, 855, 860, 1105, 1215, 1235,
1300, 1315, 1500, 1520, 1775, 1880, 2020
ogel600
ud
755
udd
820
uu
620, 895
ul
385
ul
990, 1195
uly

325

225
umr
80, 395
unrz
1225
r
315, 325, 965, 1030, 1110, 1635, 1830
urft
775
urde
1555
ri
315, 325, 965, 1030, 1110
riye
315, 325
urf
210
usl
1565
ule
1655
u
60, 1430, 1665
uur
190
cre
785
hcm
1440
hd

326

2045
kem
160
km
65, 900, 1010, 1200, 1405, 1435, 1460, 1485, 1665
km
805, 990, 1710
hma
2070
hmy
840
hner
510, 930, 1120, 1755, 1850, 1870, 2040, 2100, 2105
hnersiz
930
r
40, 45, 720, 1115, 1195, 1805, 1815, 2075
rmet
1115, 1805, 1815, 2075
rriyet
40, 720, 1195
sn
305, 435, 820, 1825, 1905
hve
550, 1345
hve'l
1345

327

-I rma
470, 515
rz
360, 1625
yd
665
lh
1420
l'
1345
la
175, 185, 525, 735, 825, 975
rr
1425

328

- ibdet
35, 235, 1095, 1100, 1195, 1300, 1710, 1715, 1720, 1735
ibdet
35, 235, 1095, 1100, 1195, 1300, 1710, 1715, 1720, 1735
ibret
75, 205, 1135, 1540, 1620, 1910
ibret
800, 1385
ictim'iyye
890
iffet
310
ilim
495, 545, 705, 775, 865, 900, 1025, 1030, 1235, 1455, 1515, 1560,
1570, 1830
ilm
10, 50, 60, 200, 205, 240, 295, 375, 495, 540, 545, 775, 1010, 1145,
1360, 1455, 1655, 1950, 1960, 2070, 2105
ilm
10
ilmiyye
200, 205
imret
1905
inyet
1030, 1230, 1705, 2085
indi
1965

329

is
1125, 1315, 1365, 1585
ismet
305, 310, 320, 330
iyn
355
i
140, 270, 760, 905, 1930, 1940
iret
140, 270, 1940
itidd
575
itimd
40
izzet
110, 750, 870, 880, 885, 960, 1445
i'ne
1455
i'rz
1545
i'tibar
590, 1080, 1405
i'tibrl
565
i'tibarsz
1080
i'tid
15, 30, 35, 190, 195, 320, 540, 780, 925, 1580, 1725
i'tiat
780

330

i'timd
60, 1165, 1570, 1585, 1800
i'tin
1795
i'ln
335
ibdet
35, 235, 1095, 1100, 1195, 1300, 1710, 1715, 1720, 1735
ibd'iyye
1070
ibdl
1265
ibn
680, 825
ibni
680
brahim
1090, 1565, 1570, 1575
ibtid
30, 45, 50, 60, 1420
icb
415, 790, 1720, 2105
icd
45
icr
900
ictihad
5, 15, 60, 645, 1410, 1550, 1645, 1650
ictim
875, 880, 890, 1425

331

ictim'iyye
880, 890, 1425
ictinb
325, 350, 840
i
40, 55, 100, 130, 160, 180, 185, 195, 240, 255, 260, 270, 275, 295,
305, 320, 355, 385, 390, 400, 430, 440, 465, 470, 475, 520, 525, 555,
570, 580, 585, 595, 605, 635, 640, 645, 650, 655, 670, 700, 710, 720,
730, 740, 800, 810, 830, 855, 865, 880, 885, 905, 960, 970, 980, 985,
995, 1000, 1005, 1010, 1020, 1025, 1085, 1100, 1105, 1135, 1145,
1170, 1175, 1180, 1195, 1200, 1205, 1220, 1225, 1230, 1270, 1275,
1295, 1320, 1365, 1375, 1380, 1390, 1405, 1410, 1415, 1435, 1440,
1470, 1475, 1485, 1495, 1500, 1540, 1580, 1585, 1595, 1600, 1605,
1615, 1635, 1640, 1645, 1670, 1675, 1695, 1705, 1720, 1725, 1730,
1755, 1785, 1795, 1830, 1835, 1865, 1870, 1875, 1880, 1895, 1905,
1910, 1915, 1925, 1940, 1945, 1955, 1970, 1980, 1995, 2005, 2010,
2025, 2035, 2040, 2055, 2065, 2070, 2080, 2095, 2100, 2105, 212
iin
55, 100, 160, 180, 185, 195, 255, 270, 295, 355, 385, 390, 400, 430,
440, 465, 470, 475, 585, 595, 635, 640, 650, 655, 670, 720, 730, 740,
800, 830, 865, 880, 885, 960, 970, 980, 1005, 1020, 1025, 1085,
1105, 1170, 1195, 1200, 1295, 1320, 1365, 1405, 1410, 1415, 1435,
1440, 1470, 1485, 1540, 1580, 1600, 1615, 1645, 1670, 1675, 1705,
1720, 1730, 1785, 1795, 1880, 1905, 1910, 1915, 1925, 1940, 1955,
1980, 2010, 2040, 2055, 2065
iingine
800
ime
1870, 1875, 2100
in

332

260, 580, 645, 985, 1295, 1755, 2065, 2070, 2095, 2105
ifde
10, 20, 50, 115, 340, 675, 970, 1240, 1525, 1545, 1550
iftir
375, 38
it
1235
ita
1710
itasiyle
495
ibar
720
ila
1785
iram
1320
isan
260
itilf
1135, 1260, 1265
itiml
915, 156
itira'
160
itirm
20, 325, 1550
iti
990
itiyc

333

850, 860, 880, 1415, 1780

itiyr
275, 310, 545, 595, 650, 750, 825, 840, 1520
itiya
1550
iynen
15, 126
imet
660, 121
iki
50, 85, 95, 140, 205, 210, 250, 260, 265, 325, 330, 345, 400, 500,
510, 550, 680, 700, 760, 795, 835, 910, 975, 1045, 1055, 1065, 1085,
1250, 1255, 1275, 1345, 1365, 1475, 1490, 1530, 1545, 1550, 1560,
1565, 1655, 1750, 1820, 1870, 2010, 2085
ikinci
975, 1065, 1530
ikini
210, 250, 835, 2010
iksr
225, 1695
itibs
1570
itidr
15, 315
iktif
1070
iti
760, 99
ilah
1565, 1705, 1715

334

ilhe
30, 1345, 1710
ilh
950, 1370, 2105
ilhiye
875, 910, 920, 1035
ile
20, 50, 65, 70, 85, 90, 120, 135, 140, 190, 195, 200, 220, 230, 235,
250, 265, 275, 280, 290, 295, 315, 320, 335, 345, 385, 400, 405, 435,
460, 470, 475, 485, 490, 520, 530, 545, 580, 610, 690, 725, 755, 775,
795, 805, 810, 815, 835, 860, 875, 905, 910, 920, 935, 940, 955, 960,
965, 970, 990, 1005, 1010, 1020, 1025, 1030, 1040, 1050, 1060,
1065, 1075, 1080, 1120, 1130, 1135, 1145, 1160, 1180, 1185, 1195,
1310, 1320, 1330, 1360, 1405, 1415, 1425, 1440, 1450, 1460, 1485,
1505, 1520, 1525, 1530, 1535, 1540, 1565, 1595, 1600, 1605, 1625,
1630, 1655, 1665, 1675, 1680, 1685, 1690, 1700, 1730, 1735, 1775,
1805, 1835, 1845, 1865, 1890, 1905, 1925, 1985, 1995, 2010, 2035,
2045, 2085, 2090, 2100, 2110, 2120
ilham
35
ilk
470, 525, 1275, 1645, 1730, 2050
ill
1345
iltifat
250, 595, 1680
iltifatsz
595
lyada
30, 35

335

imle
1265
imam
200, 205, 675, 1240, 1250, 1255, 1260
mn
560, 715, 910, 985
imkn
820
imtin'
545
in1560, 1645
in'ikas
920
inci
370, 475, 495, 765, 940, 975, 1040, 1065, 1175, 1180, 1325, 1350,
1455, 1460, 1530, 1825, 1845
incit765, 940, 1325, 1825
inc
2105
inill
880
ini
685
ini
1920
inkr
65, 1115
inna'llh

336

1710
ins
60, 70, 75, 80, 90, 100, 110, 155, 175, 180, 185, 190, 205, 220, 225,
265, 310, 320, 325, 335, 350, 370, 380, 465, 475, 540, 545, 555, 575,
580, 620, 625, 640, 645, 650, 710, 720, 755, 800, 810, 825, 830, 835,
860, 865, 870, 875, 880, 890, 895, 905, 910, 915, 920, 935, 950, 955,
960, 970, 980, 995, 1010, 1020, 1035, 1060, 1070, 1095, 1100, 1105,
1115, 1170, 1185, 1195, 1205, 1295, 1335, 1345, 1400, 1410, 1415,
1420, 1425, 1430, 1435, 1440, 1445, 1450, 1455, 1540, 1545, 1620,
1705, 1710, 1715, 1720, 1790, 1925, 1950, 2070, 2100
insan
60, 70, 75, 80, 90, 100, 110, 155, 180, 185, 190, 205, 220, 225, 265,
310, 320, 325, 335, 350, 370, 380, 465, 540, 545, 555, 620, 625, 640,
645, 650, 710, 720, 755, 800, 810, 830, 835, 860, 865, 870, 875, 880,
890, 895, 905, 910, 915, 920, 935, 950, 955, 960, 970, 980, 995,
1010, 1020, 1035, 1060, 1070, 1095, 1105, 1115, 1170, 1185, 1195,
1205, 1295, 1335, 1345, 1400, 1410, 1415, 1420, 1425, 1430, 1435,
1440, 1445, 1455, 1540, 1545, 1620, 1705, 1710, 1715, 1720, 1790,
1950, 2070, 2100
insniye
320, 325, 575, 580, 620, 825, 875, 1100, 1430, 1440, 1450, 1925
insniyet
320, 325, 575, 620, 875, 1100, 1430, 1440, 1925
in
705
intib
10
intil
170
intiam
1135

337

intir
1065
irde
140, 220, 320, 625, 920, 1360
ran
125, 140, 150, 155, 170, 1520, 1580
irem
1180
ird
370
is
0, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 65, 70, 75, 80, 85, 90, 105,
115, 120, 130, 135, 140, 145, 150, 155, 160, 165, 170, 175, 180, 185,
190, 195, 200, 205, 215, 220, 225, 230, 235, 240, 245, 260, 265, 275,
280, 285, 290, 295, 300, 305, 310, 315, 320, 325, 330, 345, 365, 370,
385, 400, 410, 415, 420, 425, 430, 435, 445, 455, 480, 490, 495, 505,
520, 525, 530, 535, 540, 545, 550, 555, 575, 580, 585, 635, 640, 645,
650, 670, 675, 680, 685, 690, 715, 725, 745, 755, 760, 780, 790, 805,
810, 825, 830, 835, 840, 855, 860, 865, 890, 895, 900, 910, 915, 920,
925, 930, 945, 950, 960, 970, 980, 1000, 1005, 1015, 1020, 1025,
1045, 1050, 1070, 1085, 1095, 1120, 1125, 1145, 1155, 1165, 1175,
1180, 1185, 1190, 1195, 1200, 1215, 1230, 1235, 1250, 1260, 1275,
1280, 1285, 1295, 1305, 1310, 1315, 1325, 1340, 1350, 1355, 1365,
1380, 1385, 1395, 1400, 1410, 1420, 1425, 1430, 1435, 1440, 1445,
1460, 1465, 1475, 1480, 1490, 1505, 1525, 1530, 1540, 1545, 1550,
1555, 1560, 1565, 1570, 1575, 1580, 1585, 1595, 1600, 1620, 1635,
1640, 1650, 1665, 1670, 1685, 1690, 1695, 1700, 1705, 1710, 1715,
1730, 1745, 1750, 1755, 1765, 1780, 1785, 1790, 1800, 1820, 1835,
1850, 1865, 1880, 1890, 1895, 1910, 1915, 1920, 1925, 1935, 1945,
1950, 1960, 1965, 1980, 1985, 2000, 2005, 2010, 2045, 2050, 2065,
2075, 2080, 2100, 2115, 2125

338

ibet
175, 32
ibt
1535
ise
15, 40, 55, 75, 80, 85, 90, 105, 115, 120, 140, 145, 150, 180, 185,
190, 230, 235, 245, 265, 285, 295, 315, 325, 330, 345, 365, 370, 425,
430, 495, 505, 540, 545, 550, 555, 585, 645, 650, 675, 680, 755, 760,
780, 790, 805, 810, 825, 840, 855, 910, 915, 925, 945, 950, 960,
1000, 1005, 1015, 1020, 1070, 1120, 1155, 1165, 1180, 1195, 1200,
1215, 1230, 1235, 1275, 1295, 1305, 1310, 1340, 1350, 1355, 1380,
1400, 1410, 1475, 1480, 1490, 1505, 1570, 1580, 1620, 1635, 1640,
1650, 1665, 1685, 1695, 1700, 1705, 1710, 1715, 1745, 1800, 1820,
1835, 1880, 1890, 1895, 1915, 1925, 1935, 1945, 1950, 1960, 1985,
2000, 2005, 2010, 2065, 2080, 2115, 2125
sfendiyr
1530
sa
1250
isk
15
isim
145, 235, 240, 265, 910, 920, 1445, 1555, 1560, 1565
isimlik
265
skender
150, 155, 170, 260, 1790
iskenderi
170, 26
slm

339

15, 25, 45, 195, 295, 365, 415, 685, 725, 960, 1385
slmiye
15, 25, 45, 195, 685, 725, 960, 1385
slmiyet
25, 45, 195, 685, 725, 1385
isli
70
ism
20, 25, 190, 215, 220, 225, 230, 235, 305, 310, 320, 330, 530, 690,
715, 1305, 1555, 1560, 1565, 1570, 1575, 2100
isnd
170, 9
ist'iml
65
isteme
645, 1050, 1465
isti'dad
835
isti'ddyla
1185
isti'ml
50, 85, 135, 205, 285, 290, 525, 920, 1085, 1560
isti'f
890, 895
istib'd
1340
istibdd
40, 89
istidll
1095

340

istif
10, 970, 1420, 1425, 1525, 1545, 1550
istifde
10, 970, 1525, 1545, 1550
istin
575, 1755, 1780
istire
1145
istidm
295, 144
isti
890, 895, 1410, 1440
istibl
980
istikbliyyesin
1295
istila'
1440
istimdd
30, 35, 40, 45
istire
370
i
5, 25, 30, 35, 40, 55, 60, 65, 105, 115, 125, 135, 140, 145, 150, 155,
165, 175, 180, 195, 200, 205, 215, 220, 225, 240, 260, 270, 305, 315,
330, 345, 355, 365, 370, 375, 380, 415, 450, 465, 470, 475, 480, 510,
515, 545, 575, 585, 590, 625, 630, 650, 655, 660, 675, 680, 685, 690,
695, 700, 705, 710, 725, 730, 735, 760, 805, 810, 825, 830, 840, 850,
860, 870, 875, 880, 885, 900, 905, 915, 920, 925, 935, 955, 960, 975,
980, 985, 990, 995, 1000, 1020, 1040, 1045, 1070, 1075, 1080, 1090,

341

1095, 1100, 1105, 1115, 1125, 1135, 1140, 1145, 1155, 1175, 1180,
1190, 1195, 1200, 1210, 1215, 1220, 1225, 1235, 1240, 1250, 1255,
1260, 1270, 1285, 1315, 1330, 1335, 1350, 1355, 1360, 1365, 1380,
1400, 1410, 1415, 1425, 1455, 1470, 1480, 1490, 1495, 1500, 1510,
1515, 1525, 1530, 1535, 1550, 1555, 1560, 1565, 1570, 1575, 1580,
1585, 1610, 1620, 1630, 1640, 1645, 1660, 1665, 1670, 1675, 1680,
1685, 1700, 1710, 1730, 1755, 1760, 1785, 1795, 1800, 1820, 1830,
1845, 1850, 1875, 1885, 1890, 1895, 1915, 1920, 1925, 1930, 1935,
1940, 1945, 1955, 1975, 1980, 2005, 2010, 2025, 2035, 2040, 2050,
2055, 2065, 2070, 2080, 2100, 2115, 2125
ire
370, 830, 935, 1040
iret
830, 104
iiler
810
ilevi
810
irlik
1090
ite
465, 515, 585, 630, 650, 975, 1105, 1145, 1490, 1560, 1675, 1685,
1820, 1890, 1975
itil
225
itirk 1425
it ittib'
310
ittifa

342

1075
ittid
660
ittisa'
1260
iyek
115
iz
80, 95, 100, 110, 115, 120, 125, 130, 135, 150, 175, 225, 235, 240,
245, 250, 255, 265, 270, 275, 300, 310, 315, 320, 345, 370, 380, 395,
400, 405, 410, 415, 435, 465, 500, 510, 540, 555, 560, 565, 580, 585,
615, 665, 675, 685, 690, 695, 715, 725, 745, 750, 760, 765, 775, 805,
845, 865, 870, 875, 880, 885, 900, 910, 915, 920, 925, 930, 945, 960,
970, 985, 1010, 1025, 1050, 1065, 1075, 1090, 1100, 1115, 1140,
1145, 1150, 1155, 1160, 1175, 1190, 1220, 1225, 1285, 1305, 1310,
1325, 1330, 1335, 1340, 1345, 1350, 1355, 1365, 1375, 1385, 1410,
1435, 1445, 1450, 1470, 1475, 1495, 1515, 1580, 1590, 1595, 1630,
1640, 1655, 1660, 1665, 1680, 1700, 1740, 1750, 1775, 1780, 1810,
1835, 1850, 1880, 1895, 1905, 1940, 1945, 1950, 2000, 2010, 2020,
2035, 2055, 2060, 2065, 2075, 2085, 2090, 2095, 2120, 2130
ihr
850

343

-K a'be
395
'ide
220, 550, 895, 1385, 1420, 2055
a''
1250
'il
920
k'int
1290
aba
355
ab
945
abl
50, 143
able
1430
biliyet
835
abl
2000
kabl
1695
a
105, 405, 435, 560, 990, 1425, 1440, 1605, 1660, 1755, 1860, 1920,
205
aan

344

105, 435, 1605, 1660

adar
20, 70, 75, 80, 100, 145, 150, 190, 225, 230, 295, 310, 335, 370, 400,
450, 455, 515, 530, 535, 540, 555, 575, 600, 620, 625, 645, 675, 680,
690, 800, 915, 920, 970, 990, 1070, 1095, 1100, 1230, 1265, 1270,
1300, 1305, 1325, 1340, 1345, 1350, 1410, 1550, 1570, 1585, 1620,
1650, 1680, 1770, 1780, 1795, 1830, 1855, 1890, 1900, 1910, 1930,
1990, 2005, 2040, 2080, 2100
ade
150, 460, 470, 520, 530, 770, 795, 1050, 1055, 1360, 1605, 1760,
1855, 1940, 2005
ader
535, 540, 545, 550, 555, 560, 580, 585, 755, 1060, 2005, 2045, 2075
adersiz
2075
dir
575
kaf
635, 173
kf
100, 235, 520, 525, 935, 945, 990, 1165, 1745, 1945, 1950
kf
235
kfir
990, 1945
aftan
800
kd
230, 106
auv

345

470
kir
65
ahr
625, 815
al'a
635
alan
300
alb
35, 155, 175, 180, 185, 240, 255, 380, 765, 845, 950, 1010, 1025,
1115, 1120, 1150, 1440, 1540, 1645, 1785, 1795, 1950, 1965
alb
35, 155, 175, 180, 185, 240, 255, 380, 765, 845, 950, 1010, 1025,
1115, 1120, 1150, 1440, 1540, 1645, 1785, 1795, 1950, 1965
aldrv
615
alem
75, 525, 530, 695, 965, 1085, 1305, 1310, 1395, 1400, 1835
alender
930, 995, 1105, 1485, 1490, 1700, 1850
alenderlik
1485, 1490, 1700
alan
1390
km
100, 320, 325, 620, 1850
amer
740
met

346

660, 1210, 1940

am
525
kmil
320, 325, 620, 1850
an
70, 80, 125, 190, 300, 460, 665, 730, 930, 1225, 1360, 1390, 1410,
1435, 1475, 1505, 1770, 1790, 1795, 1915, 1930, 1945, 1955, 1975,
2055, 2060, 2090
an'at
190
ani
460
n'li
690
nun
1320
anunsuz
2055
ap
460, 475, 565, 585, 650, 660, 670, 760, 935, 1050, 1120, 1175, 1235,
1280, 1590, 1650, 1675, 1745, 1760, 1765, 1785, 1890, 1900, 1990,
2010
ap
760
apl
760
aplar
85
apu

347

280, 580, 1050, 1230, 2060, 2065, 2070

apuv
580
ara
80, 85, 95, 100, 280, 285, 300, 385, 410, 425, 490, 530, 610, 720,
955, 1010, 1225, 1270, 1485, 1630, 1840, 1870, 2005, 2020, 2050
ara
410
aral
85, 100, 1225
arr
425, 131
ararsz
610
ara
530
krgh
1290
krge
1290
krhne
1695
arnca
560, 190
arb
880, 915
arlua
840
ar
95

348

art
365, 645, 1155, 1170, 1320, 1835
artay1835
art
645
artl
1320
Krn
1940
aid
45
ad
125, 320, 340, 345, 1325, 1500, 1535, 1655
adl
340
kse
25, 285
asem
530
asm
5
r
1125
ade
45, 162
a
335, 845, 865, 935, 1210, 1270, 1285, 1305, 1325, 1385, 1390, 1470,
1485, 1735, 1990, 2005
a

349

335, 845, 865, 935, 1210, 1270, 1285, 1305, 1325, 1385, 1390, 1470,
1485, 1735, 1990, 2005
at
60, 195, 270, 280, 285, 290, 310, 410, 450, 510, 545, 550, 555, 565,
570, 615, 640, 700, 705, 765, 780, 880, 905, 915, 930, 1095, 1150,
1175, 1350, 1365, 1410, 1415, 1460, 1480, 1595, 1615, 1620, 1645,
1650, 1665, 1675, 1680, 1705, 1720, 1725, 1765, 1945, 2055, 2075
at'
195
atar
1675
at
270, 615, 1150, 1175, 1415, 1480, 2075
atl
1480
ktib
1460
atl
60, 285, 555, 565, 705, 1410, 1680
atre
280
a'
315, 112
kav
1745, 206
av
2065
avim
1690, 175
avl

350

25
kavuv
2060
ayd
10, 295, 310, 425, 570, 590, 620, 625, 790, 855, 1150, 1305, 1330,
1465, 1470, 1485, 1520, 1595, 2025
aydl
855, 115
ayu
250, 1170, 1885
ayna
80, 1465, 1230
ayta
1210
ayt125, 1990
ayym
1345
aa
2050
a
265, 1390, 1655
azan
115, 490, 1265, 1515, 1580, 2010
keben
1755, 1855
kee
800
kefen
1205

351

kelma
1385
kelmiye
545, 171
kelime
65, 215, 230, 235, 285, 290, 1565
kelme
70
kem
50, 160, 510, 545, 560, 715, 720, 765, 805, 850, 875, 895, 1095,
1150, 1220, 1435, 1550, 1735, 1750, 2055
keml
50, 510, 545, 715, 720, 765, 805, 875, 895, 1095
kemli
50, 510, 715, 765, 875, 895, 1095
kemei
850
kemend
1220
kemer
560, 175
ke
650, 95
Ken'anl
290
Ken'an
290, 1155
kenar
955, 970, 1135
kenet

352

945
kengere
635
kenise
950, 1000, 1005, 1020, 1195, 1200, 1305, 1685
kermet
1790, 183
kerem
1110, 1220, 1950, 1985, 2100
kerm
235, 240, 295, 320, 330, 335, 340, 345, 495, 535, 690, 830, 845, 950,
985, 1000, 1100, 1235, 1240, 1260, 1265, 1330, 1580
kermi
235, 295, 950, 1000, 1235, 1240, 1580
kerime
935
kerpi
1010
kesb
1410, 1525, 1870
ker
1245
kesme
490
kesp
705, 126
keret
65
kesri
285, 295, 525, 1950

353

kess'
1250
kef
795
kef
60, 70, 155, 305, 405, 795, 820, 1360
keke
230, 435
kef
820
ket550, 1085
ketm
550
kevkib
780
kevb
470
kever
930, 1635
keveri
930
key
165, 295, 610, 855, 1040, 1725, 1755, 1930, 2095
keyf
295, 855, 1040, 1755, 1930
Keyusrev
165
keyif
1725, 1930, 2095

354

ble
910, 132
l
5, 10, 40, 45, 50, 60, 65, 70, 75, 85, 95, 135, 140, 160, 165, 170, 190,
205, 225, 230, 315, 425, 495, 525, 540, 550, 575, 680, 690, 705, 740,
760, 805, 810, 825, 870, 905, 920, 950, 955, 975, 1060, 1085, 1140,
1165, 1185, 1210, 1215, 1240, 1260, 1310, 1320, 1335, 1390, 1430,
1435, 1440, 1445, 1450, 1485, 1500, 1505, 1510, 1515, 1525, 1530,
1555, 1560, 1565, 1585, 1600, 1610, 1615, 1625, 1660, 1665, 1670,
1675, 1685, 1705, 1710, 1715, 1720, 1725, 1730, 1745, 1760, 1850,
1880, 1915, 1930, 1950, 1965, 1970, 1975, 2035, 2060, 2085, 2100,
2120
kl225
lb
810
l
425, 1215
ln135, 145, 160, 165, 170, 205
r
675, 1240, 1260, 1315, 1730, 1765
r'et
1240
r
1765
a
20, 585, 1185, 1590, 1715
as
1715

355

smet
870, 875, 2050
a
315, 675, 1080, 1155, 1200
ymet
245, 600, 985, 990, 995, 1155, 1675
ymet
375, 620, 710, 810, 960, 970, 1770
ymetsiz
970
z
270, 810, 1180, 1745, 1765, 2055
zl
810, 1180, 1745, 1765, 2055
ki
15, 20, 25, 50, 55, 60, 65, 75, 85, 90, 95, 105, 110, 115, 120, 130,
135, 140, 155, 160, 195, 200, 205, 210, 215, 225, 230, 235, 245, 250,
260, 265, 270, 275, 280, 290, 295, 300, 305, 310, 325, 330, 345, 350,
375, 380, 385, 390, 395, 400, 430, 445, 475, 485, 495, 500, 510, 515,
520, 525, 535, 540, 545, 550, 575, 580, 585, 595, 600, 610, 620, 635,
645, 655, 660, 665, 675, 680, 685, 690, 700, 705, 710, 725, 730, 750,
760, 765, 770, 775, 780, 785, 790, 795, 800, 810, 820, 835, 840, 845,
850, 860, 865, 885, 890, 895, 905, 910, 915, 930, 940, 945, 955, 965,
970, 975, 985, 990, 1010, 1020, 1030, 1035, 1040, 1045, 1055, 1065,
1075, 1080, 1085, 1105, 1110, 1120, 1125, 1130, 1135, 1145, 1150,
1155, 1160, 1170, 1175, 1180, 1185, 1190, 1195, 1200, 1205, 1210,
1220, 1225, 1230, 1250, 1255, 1260, 1270, 1275, 1280, 1285, 1295,
1305, 1310, 1315, 1320, 1325, 1330, 1345, 1350, 1365, 1375, 1395,
1400, 1405, 1415, 1420, 1460, 1470, 1475, 1480, 1490, 1495, 1500,
1505, 1510, 1515, 1520, 1525, 1530, 1545, 1550, 1555, 1560, 1565,
1570, 1580, 1585, 1590, 1595, 1600, 1605, 1610, 1620, 1625, 1635,

356

1640, 1645, 1650, 1655, 1660, 1665, 1670, 1675, 1680, 1685, 1695,
1700, 1720, 1735, 1745, 1750, 1755, 1760, 1765, 1770, 1775, 1780,
1790, 1795, 1800, 1805, 1810, 1815, 1820, 1825, 1830, 1835, 1840,
1845, 1850, 1855, 1860, 1865, 1870, 1875, 1880, 1885, 1890, 1895,
1900, 1905, 1910, 1915, 1920, 1925, 1930, 1935, 1940, 1950, 1955,
1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1990, 1995, 2005, 2010, 2015, 2020,
2030, 2040, 2045, 2050, 2055, 2060, 2070, 2080, 2085, 2090, 2100,
2105, 2115, 2125
kibr
2045, 209
kie
1180, 1225, 1270, 1320, 1375, 1605, 1835, 1970, 1995, 2005, 2080,
2125
kifye
1895
kilid
1495
kilk
525
kim
230, 270, 280, 300, 430, 475, 500, 520, 535, 575, 580, 585, 600, 770,
905, 910, 940, 945, 985, 1035, 1075, 1145, 1150, 1155, 1170, 1190,
1220, 1325, 1365, 1415, 1475, 1495, 1500, 1525, 1580, 1590, 1635,
1650, 1655, 1660, 1665, 1700, 1810, 1815, 1830, 1860, 1890, 1930,
1975, 2085, 2090, 2115
kimse
940, 1220, 1325, 1365, 1810, 1815, 1930, 1975, 2115
kimy
1650, 1700, 2090
kn
190, 1330, 1685, 1950, 2045

357

kinye
110, 1155
kirm
690, 146
kirmen
1460
kirpik
1180, 1955
kisr
930
kitb
210, 215, 225, 1010
Kiyniyn
1530
kiyev
645
kiym
1105, 1415, 1765, 1960
kiyml
1960
ou
70
on
95, 1300, 1930
ona
1300
oral
560
oru
95, 100, 1140, 1155, 1770

358

orun
100
orutma
1140
ov
1670
kb
25, 705
kg
2120
kkrek
660, 1075
klege
955, 970, 1295, 1960, 2000, 2070
kp
55, 125, 375, 630, 860, 940, 1040, 1450, 1720, 1755, 1975, 2020
kplk
860
kr
1080
kriv
1270
kter1205, 1275, 1680
kteril1720
ubbe
1610, 199
kuuv
2060

359

udret
185, 325, 965, 1005, 2060
udretli
185
uds
640
udsiyet
640
kuduret
1350
uds
1360
kh
560
ul
25, 205, 285, 350, 355, 480, 700, 1155, 1395, 1440, 1445, 1530,
1565, 1570, 1575
ulzem

205, 285, 1530, 1565, 1570, 1575

ural
2080
urn
230, 235, 295, 320, 330, 345, 680, 685, 690, 950, 1000, 1100, 1235,
1240, 1260, 1265, 1580
urban
220, 145
urbn
125
uret
735
uru

360

115, 435, 1895

uur
585, 1125, 1690
kuursuz
5
u
385, 405, 560, 840, 1130, 1855, 2045, 2070, 2075
ua
560
utar1460
uvve
30, 55, 60, 175, 225, 310, 625, 710, 1070, 1445, 1480, 1620, 1745,
1810
uvvet
55, 60, 225, 310, 710, 1070, 1445, 1480, 1620, 1745, 1810
uvvetli
1745
ky
520, 163
uya
425, 460, 485, 1075, 1230, 1330, 1385, 1865, 1875, 2105
kk
170, 200, 560
kfr
725, 91
klah
1770
kll
75, 235, 540, 1810

361

klleh
235
klliyt
540
klliye
75
kn
135, 145, 210, 220, 225, 250, 260, 290, 430, 685, 865, 910, 920,
1045, 1075, 1190, 1215, 1270, 1415, 1550, 1625, 1655, 1660, 1850,
1860, 1870, 2060
kp
1970
ktb
145, 165, 545, 1710
kyle240
kylevi
470
kzg
200, 260, 1370, 1605, 1790, 1795, 1870

362

-L l
15, 25, 30, 35, 45, 55, 65, 70, 80, 85, 130, 145, 150, 155, 170, 175,
180, 195, 200, 205, 215, 220, 230, 235, 245, 260, 265, 295, 300, 310,
320, 325, 330, 335, 345, 350, 355, 365, 380, 415, 420, 435, 440, 465,
475, 505, 510, 515, 525, 530, 540, 545, 550, 555, 570, 580, 595, 620,
650, 665, 675, 680, 685, 690, 710, 720, 725, 740, 750, 755, 765, 775,
785, 795, 800, 810, 825, 835, 845, 860, 865, 875, 880, 885, 910, 920,
950, 955, 960, 985, 1005, 1010, 1035, 1040, 1045, 1060, 1095, 1105,
1120, 1125, 1135, 1140, 1145, 1155, 1175, 1190, 1210, 1220, 1245,
1260, 1265, 1280, 1295, 1305, 1310, 1330, 1340, 1345, 1355, 1360,
1365, 1370, 1380, 1385, 1405, 1415, 1420, 1470, 1500, 1520, 1545,
1570, 1575, 1580, 1585, 1610, 1620, 1645, 1650, 1705, 1710, 1720,
1775, 1780, 1785, 1790, 1830, 1845, 1850, 1860, 1865, 1880, 1915,
1920, 1930, 1935, 1980, 1995, 2015, 2040, 2045, 2085, 2090, 2095,
2105, 2125
la'l
470, 730, 1055, 1060, 1510, 2090
l'i
795, 1060, 1865
laf
215, 305, 1265, 1830, 2120
laf
215
lkal
230
lkin
25, 55, 200, 295, 330, 345, 350, 380, 510, 515, 545, 595, 620, 665,
675, 710, 725, 750, 765, 775, 785, 800, 810, 845, 865, 885, 955,
1035, 1040, 1045, 1120, 1175, 1305, 1405, 1415, 1580, 1585, 1645,

363

1720, 1775, 1780, 1830, 1845, 1850, 1880, 1915, 1930, 1935, 1995,
2015, 2040, 2045, 2090
lle
65, 215, 320, 330, 335, 540, 775, 1520, 1575
lm
15, 25, 45, 130, 195, 260, 295, 365, 415, 505, 525, 545, 550, 580,
685, 725, 835, 860, 960, 1010, 1125, 1155, 1190, 1210, 1310, 1330,
1385, 1470, 1500, 1570, 1710
laf
730, 118
laflik
1180
lzm
180, 235, 325, 440, 465, 550, 650, 740, 755, 880, 1005, 1105, 1295,
1645, 1650, 1790, 1860, 2095
leb
10, 30, 55, 60, 220, 245, 320, 340, 345, 480, 655, 700, 725, 730, 950,
1030, 1130, 1200, 1330, 1355, 1455, 1480, 1540, 1650, 1900, 2040
Leheb
1405, 186
Lehrseb
1530
lefet
475
lev
485, 960, 1270
leviyyt
960
levm
1190

364

le
780
leet
80, 240, 960, 1030
libs
380
lisn
25, 160, 235, 550, 640, 745, 865, 1025, 1560, 1835
lisn
25
lisnl
2075
loma
2120
luat
285, 360, 490, 1260
luviyye
1260
luf
260, 405, 430, 440, 490, 590, 1030, 1035, 1110, 1820
lufen
405
lzmu
60, 345, 350

365

-M ma'ada
950
ma'add
740
ma'ni
1060
ma'rif
895
ma'bed
420, 945, 1000, 1495, 1535
ma'bd
40, 1705
ma'cemen
400
ma'den
225, 735, 1710, 1715
ma'deni
225
ma'et
195, 855, 1820, 1825
ma'ul
25, 1395
ma'lm
60, 160, 215, 335, 350, 550, 920, 1150, 1495, 1525, 1570, 1575, 1705
ma'lmt
1570
ma'lmiyet
550

366

ma'mr
1010
m'n
10
ma'nl
1345
ma'n
925
ma'r
720
ma'rifet
160, 830, 865, 1025, 2075
ma'rf
920
ma'miyet
325
ma'a
660, 665, 785
ma'asz
665
ma'suz
1515
ma'r
525, 200
m'il 1580
madde
345
mdem
2100
ma

367

85, 170, 310, 380, 590, 650, 785, 1050, 1170, 1175, 1290, 1315,
1330, 1355, 1390, 1625, 1740, 1895
maaza
1290
mafiret
1315, 170
malbiyet
170, 30
malup
1170
marur
590, 1625
marriyet
380
marurlu
1625
maall
520, 590, 840, 965, 1020, 1050, 1145, 1280, 1285, 1505, 1645, 1725,
1735, 1760, 1785, 1845, 2030
maalle
520, 590, 840, 965, 1020, 1050, 1280, 1285, 1505, 1645, 1725, 1735,
1760, 1785, 1845, 2030
mahret
1510, 1525
mabb
45, 70, 90, 95, 110, 125, 245, 390, 440, 455, 460, 470, 735, 775, 820,
935, 970, 1030, 1065, 1110, 1230, 1350, 1375, 1380, 1465, 1515,
1585, 1680, 1705, 1820, 1825, 1845, 1855, 1865, 1880, 1925, 1960,
1985, 2005, 2045, 2110
mabblu

368

935
madd
710
madm
1220
mafz
5
mhir
1130
makeme
1435
mals
265
mal
185
marem
1285, 1345, 1810, 1830
maremi
1285, 1345
marm
870, 875, 885, 985, 990, 1030, 1040, 1200, 1850
marmiyet
985
marumluk
1850
mar
690, 1785
ma
200
mazeni

369

1980
maj
85
mam
455, 655, 765
mabl
1100, 1890, 2095
masad
1635
maad
110, 250, 340, 505, 550, 700, 810, 890, 900, 1125, 1295, 1550, 1645
mad
100, 1020, 1225, 1795, 2030, 2035, 2125
matl
1215
mal
410, 590, 720, 800, 865, 870, 875, 880, 885, 890, 1120, 1165, 1295,
1445, 1625, 1820
mlik
860, 885, 1115, 1800, 1925
mni'
1195
malay
70
manp
590
manr
180
man
840

370

manar
2000
manm
1065
mr
145
Mrt
435
maal
1405
madar
195
malaat
1065
marf
355
matur
130
maar
1565
mal'
35
maleb
60
malub
1260
mahar
910, 915, 1035
mahriyet
920

371

malm
1945
mebn
1535
mecl
1485, 1905
mecaz
50
mecbur
1430
mecbriyet
1430
mecd
1245
meclis
105, 140, 145, 790, 970, 1190, 1285, 1380, 1395, 1670, 1780, 1850,
1865, 1910, 1980, 2000, 2050
meclisde
1285
mecm'
1060, 1555
mecm'a
1060
Mecnn
500
mectehid
685
mecs
80, 85, 90
mecbiyet

372

310
medr
710, 725
medris
725
meded
1610
meden
895, 1240, 1250
medeniyet
155, 625
med
45, 375
medne
1430
medrese
75, 795, 800
meftliyet
170
meftn
5
mefr
835
meger
1815
mekn
630, 1290, 1835
Mekk
1255
mekkiyye

373

680
mekr
255, 1460, 1695
mektup
820
melh
960
mell
680, 775, 1355
mellet
775
melmet
1010, 147
melek
1430, 1535
meleke
1430
melihli
1075
melik
260
mell
775
memleket
1535, 2075
me
300, 455, 600, 935, 940, 1175, 1210, 1275, 1455, 1805, 1865, 1995
men'
720, 980, 995, 1025
menfi

374

1550
menzil
740
menba'
1345
meg
940, 1175, 1275, 1455, 1865, 1995
meglk
940
mensub
280
menvulu
145
menzil
90, 780, 1230, 1685, 1845
mercan
2105
meramet
1215, 1785, 1850, 1995, 2115
merametli
2115
merkez
835
mertebe
740, 75
mes'ele
540, 545, 550, 555, 915, 920, 1545, 1615, 1635, 1975
mes'liyet
990
mescid

375

745, 950, 1195, 1200

mescit
395
meel
255, 495, 1165, 1260
meel
1260
mesele
540
mes
395, 161
meslek
1000, 1455
meslek
1000
mesned
1180
mest
130, 270, 435, 440, 470, 530, 535, 630, 800, 855, 1010, 1265, 1855,
1930, 1950, 2020, 2045, 2085
mestlik
440, 2085
mestver
130, 440, 855
mestverlik
130
meaat
555, 765
meaatsiz
765

376

mey
720
megliyet
1425
mehr
530
merep
530
meta'
1890
metr
1555
mevlid
1105
mevcd
550, 920, 1135
mevcdt
1135
mevkuf
2080
mevl
355
mevsim
130, 445
mevt
980
mey
15, 85, 90, 340, 345, 360, 365, 395, 400, 460, 470, 485, 555, 570,
575, 585, 605, 630, 655, 700, 725, 735, 745, 805, 850, 960, 1005,
1020, 1025, 1050, 1175, 1190, 1195, 1280, 1285, 1355, 1430, 1440,

377

1465, 1505, 1515, 1565, 1630, 1635, 1650, 1660, 1665, 1675, 1680,
1725, 1740, 1760, 1775, 1790, 1895, 1900, 1925, 1945, 1960, 1970,
2015, 2035, 2060, 2065
meydn
360, 400, 555, 570
meyfr
1505, 176
meyne
395, 460, 585, 630, 655, 745, 1020, 1025, 1050, 1175, 1195, 1280,
1355, 1465, 1630, 1650, 1675, 1680, 1725, 1740, 1900, 1945, 1970,
2060, 2065
meyil 1925
meyperest
470, 1775
meysiz
1515
meyve
2035
meheb
525, 555, 665, 1050, 1195, 1645, 1740, 1860
mezid
1560
mekr
495
m
5, 10, 35, 40, 45, 65, 75, 80, 120, 125, 130, 135, 150, 155, 160, 165,
185, 205, 210, 215, 225, 230, 235, 240, 245, 250, 255, 275, 285, 290,
295, 300, 315, 320, 330, 335, 345, 350, 355, 370, 375, 405, 410, 415,
430, 440, 450, 460, 505, 515, 525, 540, 545, 550, 575, 600, 605, 635,
645, 650, 655, 660, 665, 675, 690, 700, 705, 730, 735, 740, 765, 770,

378

780, 785, 805, 815, 820, 825, 830, 860, 865, 875, 880, 905, 915, 920,
925, 930, 945, 950, 965, 975, 985, 1000, 1010, 1015, 1025, 1030,
1045, 1055, 1065, 1075, 1080, 1085, 1100, 1115, 1125, 1130, 1160,
1175, 1180, 1185, 1195, 1200, 1220, 1225, 1240, 1250, 1255, 1260,
1305, 1310, 1340, 1345, 1350, 1365, 1400, 1440, 1445, 1450, 1490,
1505, 1515, 1520, 1525, 1545, 1555, 1565, 1580, 1585, 1605, 1610,
1630, 1635, 1665, 1670, 1705, 1710, 1715, 1725, 1740, 1745, 1760,
1765, 1780, 1785, 1800, 1805, 1810, 1820, 1835, 1855, 1895, 1905,
1945, 1950, 1965, 1985, 2010, 2015, 2025, 2060, 2065, 2070, 2075,
2110, 2120
m
80
mandra
2010
mr
290, 330, 1525
mi
0, 5, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 55, 60, 65, 70, 75, 80, 85, 90, 100,
105, 115, 125, 145, 150, 155, 160, 165, 170, 175, 180, 185, 190, 195,
200, 205, 215, 220, 225, 230, 235, 250, 280, 285, 295, 305, 310, 315,
320, 325, 330, 340, 345, 355, 365, 375, 380, 395, 400, 405, 410, 415,
430, 445, 450, 455, 465, 470, 475, 495, 500, 530, 535, 540, 545, 550,
555, 560, 565, 575, 580, 585, 590, 620, 625, 630, 645, 650, 660, 665,
680, 685, 690, 695, 700, 705, 710, 720, 725, 730, 755, 805, 825, 830,
840, 845, 850, 860, 870, 875, 880, 885, 895, 900, 910, 915, 920, 925,
950, 955, 960, 965, 975, 980, 985, 990, 995, 1000, 1005, 1020, 1045,
1055, 1065, 1075, 1080, 1085, 1090, 1095, 1100, 1105, 1120, 1125,
1135, 1150, 1155, 1180, 1190, 1195, 1200, 1210, 1220, 1225, 1230,
1235, 1240, 1245, 1250, 1255, 1260, 1265, 1270, 1275, 1285, 1295,
1305, 1310, 1320, 1325, 1335, 1340, 1345, 1350, 1355, 1365, 1370,
1380, 1385, 1390, 1395, 1400, 1410, 1425, 1435, 1445, 1455, 1475,

379

1480, 1490, 1525, 1530, 1535, 1540, 1545, 1555, 1560, 1565, 1570,
1575, 1580, 1585, 1595, 1600, 1620, 1630, 1635, 1640, 1655, 1660,
1665, 1670, 1685, 1700, 1710, 1725, 1740, 1750, 1760, 1770, 1775,
1780, 1795, 1805, 1825, 1830, 1835, 1840, 1850, 1855, 1860, 1880,
1895, 1910, 1915, 1920, 1925, 1935, 1945, 1950, 1980, 1985, 2000,
2005, 2010, 2020, 2025, 2035, 2045, 2065, 2085, 2095, 2115
mi'rc
825, 191
mi'rciye
825
mifoloiya
175
m
85
mihir
1920
mihman
285
mirb
1390, 1665
mihran
1255
mlad
1530
millet
895, 900, 1580, 1710
milyon
645, 86
mim
80, 85, 530, 1655, 1950, 2010

380

min
5, 25, 40, 90, 165, 325, 475, 500, 545, 625, 665, 690, 850, 990, 1000,
1005, 1085, 1090, 1195, 1200, 1220, 1270, 1295, 1525, 1535, 1540,
1545, 1665, 1670, 1770, 1835, 1840
minber
1665
minnet
500, 850, 1220, 1295, 1770
minnetsiz
1220
mird
430
mil
825
misk
70, 190, 205, 295, 445, 455, 1120, 1275, 1685, 1750, 1915, 2010,
2045
miskn
190, 1685, 2045
miskli
70, 455
Mitr
1565
mu
5, 20, 40, 45, 50, 55, 60, 75, 95, 100, 120, 125, 145, 155, 160, 165,
175, 180, 185, 190, 195, 210, 215, 220, 240, 255, 300, 305, 335, 340,
345, 350, 355, 370, 380, 385, 390, 415, 420, 430, 450, 485, 505, 535,
540, 555, 560, 565, 570, 585, 595, 605, 610, 625, 630, 660, 670, 680,
685, 705, 710, 730, 745, 755, 770, 775, 820, 825, 830, 835, 865, 870,
880, 890, 900, 915, 920, 925, 930, 950, 970, 975, 990, 995, 1025,

381

1035, 1040, 1045, 1060, 1080, 1085, 1095, 1100, 1105, 1120, 1135,
1165, 1175, 1185, 1210, 1220, 1230, 1255, 1270, 1290, 1300, 1315,
1335, 1350, 1355, 1365, 1380, 1405, 1410, 1415, 1420, 1425, 1495,
1525, 1530, 1535, 1540, 1565, 1575, 1580, 1590, 1595, 1605, 1630,
1640, 1660, 1680, 1685, 1690, 1695, 1740, 1770, 1790, 1800, 1805,
1810, 1835, 1840, 1855, 1875, 1885, 1895, 1905, 1915, 1930, 1955,
2000, 2005, 2050, 2055, 2080, 2085, 2090, 2125
mu'dil
1335
mu'mele
485, 755, 1690, 1835
mu'amm
570, 870, 880, 890, 915, 1930
mu'vaa
1415, 142
mu'ayene
155, 20
mu'ayyen
1840
mu'cize
1365
mu'teber
2090
mu'ted
5
mu'temed
210
m
80, 195
muabbet

382

255, 390, 430, 485, 505, 950, 1045, 1175, 1590, 1770, 1955, 2005,
2050, 2055, 2090
muabbetli
2055
muaffef
1290
mult
220
Muammed
1255
muannet
630
murebe
560, 154
muib
1660
mud
95, 54
Muiddin
680
mutac
1415
mutasar
1080
muteseb
1930
mutesib
1695, 1875, 2055
muabele
705

383

mubil
370
muaddem
1530
muarrer
670
mutebes
1335
mute
595
musuz
1680, 1685
musuzlu
1680
murad
240, 865, 915, 920, 1165
murada
1165
Ms
1090
muaf
820
Mutafa
1405
mutaavver
1230, 142
muttal
1135
murb
240, 305, 1955

384

muribsiz
1630
muali'
1100
muvfaat
565
muvf
1535
muhir
920
m'ctemi'
1435
m'nim
1785
m'ellif
1565
m'min
990, 1195, 1200, 1840
mbalaa
165
mbrek
1255, 1355
mbareke
180
mbtel
80
mcahede
1020
mcerred
830, 171

385

mctehid
1070
mdfa'a
350, 355
mdr
265
mdde'
805, 925, 1115, 1120, 1235, 1835
mddet
145, 1525
me'ir
560
mfreat
290
mfessir
985
mfd
265
mft
1695
mhim
65, 155
mhlet
1170, 10
mhr
2075
mjde
630
mkerrer
675

386

mlaaa
875
mmkn
145, 210, 430, 910, 920, 1045, 1075, 1270, 1415, 1550, 1655, 1660,
1860, 1870, 2060
mmknt
910, 92
mmknt

910, 90

mn'akis
550, 10
mn'im
1730
mnct
1195
mnsebet
155, 170, 175, 535, 825
mnsib
15, 185, 960
mneccim
200
mnkir
540
mnteh
715
mrekkeb
1675
mrd
395, 194
mrid
1380

387

mrr
165, 140
mrvvet
1205, 185
mslmn
2100
msta'id
1845
mstan
300, 2035
mstea
1740
mbehet
975
mhede
155, 1335
merref
610
mkil
25, 55, 60, 540, 1605, 1840, 1925, 1970
mkillik
1840, 1925
mt
2000
mterek
490
mteri
475
mtla'a
75

388

mte'addid
210, 315, 950, 1550
mteddeyyin
540
mtekellim
725
mla'a
15
myesser
765, 1405
mze
40

389

-N n
10, 15, 70, 80, 85, 90, 100, 105, 110, 135, 140, 155, 160, 165, 170,
175, 185, 190, 215, 225, 230, 280, 285, 290, 300, 325, 345, 350, 360,
365, 370, 390, 400, 415, 450, 455, 490, 500, 510, 515, 520, 530, 535,
545, 550, 565, 575, 600, 655, 680, 685, 690, 695, 725, 730, 740, 755,
825, 830, 840, 845, 860, 880, 885, 890, 895, 900, 905, 910, 920, 940,
955, 960, 975, 985, 990, 1015, 1020, 1030, 1035, 1045, 1105, 1140,
1145, 1155, 1165, 1170, 1195, 1215, 1230, 1240, 1260, 1275, 1290,
1295, 1330, 1345, 1410, 1440, 1445, 1480, 1500, 1505, 1535, 1550,
1565, 1610, 1635, 1675, 1685, 1705, 1715, 1725, 1755, 1780, 1790,
1795, 1830, 1835, 1850, 1880, 1945, 1950, 1985, 2010, 2020, 2025,
2045, 2085, 2105, 2120
n'il
880, 890, 900, 985, 1030, 1035, 1410, 1440, 1795, 2105
ndn
885, 185
ndire
730
nafaas
15
nfe
70
nf'
1240
name
395, 420, 1980
naviyye
1260

390

nad
980, 995, 1125, 2020
nad
995
nk
215
na
1085, 1180, 1775, 1880
nal
1180
na
1085, 1400, 1495
nal
205, 680, 1970
na
1580
nus
1020
nle
655, 695, 940, 1215, 1715
nm
100, 105, 160, 225, 230, 285, 550, 600, 1195, 1480, 1565, 2020
namaz
85, 1285, 1760, 1930, 2085
nan
30, 175, 245, 780, 1205, 1670
ns
370
nal

391

95, 290, 395, 545, 570, 575, 620, 665, 740, 1075, 1090, 1130, 1170,
1320, 1350, 1400, 1485, 1570, 1645, 1720, 1840, 2040
nyye
70
nab
870, 890, 1045, 1435, 1740, 1900
naat
370, 420, 640, 645, 700, 785, 1650, 1775
nap
575, 700, 800
Narniyyet
35
n
160, 685, 1260
nta
825, 83
nz
450, 740, 1015, 1500, 1675, 1830, 1835, 1945, 2025
naar
20, 45, 75, 345, 385, 620, 625, 630, 835, 950, 1100, 1200, 1355,
1385, 1410, 1545, 1605, 1630, 1690, 1700, 1870, 1890, 1960, 2015,
2095, 2110
nzenn
450
nzik
1835, 1945
nziklik
1835
nar
150, 820, 830

392

nare
150
nazl
665, 1465
nam
375, 655, 1075
ne
5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 100, 105, 115,
120, 125, 130, 145, 150, 155, 160, 170, 175, 180, 190, 195, 200, 210,
215, 220, 225, 230, 235, 240, 250, 255, 260, 275, 280, 285, 290, 295,
300, 315, 320, 325, 330, 335, 340, 345, 350, 355, 360, 370, 375, 380,
385, 395, 400, 410, 415, 420, 425, 450, 460, 465, 470, 475, 480, 485,
495, 500, 505, 510, 515, 520, 530, 535, 555, 565, 570, 580, 585, 590,
595, 600, 610, 615, 620, 625, 630, 635, 640, 645, 650, 655, 670, 675,
680, 695, 715, 720, 735, 745, 760, 765, 770, 775, 780, 790, 800, 805,
820, 825, 830, 835, 845, 850, 860, 865, 880, 895, 905, 910, 920, 925,
930, 935, 940, 945, 950, 960, 965, 970, 975, 980, 985, 995, 1000,
1005, 1010, 1015, 1020, 1025, 1030, 1035, 1040, 1050, 1060, 1070,
1080, 1085, 1090, 1095, 1110, 1115, 1120, 1135, 1140, 1145, 1150,
1155, 1175, 1180, 1185, 1195, 1200, 1205, 1215, 1220, 1230, 1240,
1260, 1265, 1270, 1275, 1280, 1285, 1295, 1300, 1305, 1310, 1315,
1325, 1335, 1340, 1345, 1350, 1355, 1360, 1365, 1375, 1380, 1390,
1395, 1400, 1405, 1410, 1415, 1425, 1430, 1435, 1440, 1450, 1455,
1465, 1470, 1475, 1480, 1485, 1490, 1495, 1500, 1505, 1510, 1520,
1525, 1530, 1535, 1540, 1545, 1555, 1560, 1565, 1575, 1580, 1585,
1590, 1595, 1605, 1610, 1615, 1630, 1640, 1645, 1650, 1670, 1675,
1680, 1685, 1695, 1700, 1710, 1720, 1725, 1735, 1740, 1745, 1750,
1755, 1760, 1770, 1780, 1790, 1795, 1800, 1805, 1810, 1815, 1825,
1830, 1835, 1845, 1850, 1855, 1860, 1870, 1890, 1895, 1900, 1905,
1910, 1915, 1920, 1940, 1945, 1950, 1960, 1965, 1970, 1980, 2000,

393

2005, 2015, 2020, 2030, 2035, 2040, 2045, 2050, 2055, 2060, 2065,
2075, 2080, 2085, 2100, 2105, 2115, 2125
nebt
975, 1335, 1565
neb
360, 1565, 1580, 1585, 2125
necbet
1450, 1455
nect
320, 625, 895, 940, 1720
nee
1905
neden
155, 210, 620, 745, 1300, 1465, 2055
nedir
125, 235, 240, 345, 395, 420, 425, 570, 615, 845, 905, 910, 920, 925,
930, 985, 1035, 1400, 1410, 1510, 1565, 1695
nefes
1060, 1080, 1315, 1365, 1585, 1805
nefesli
1080, 1365
nefis
860
nefs
100, 105, 485, 825, 830, 2030
nefsniyet
100, 105
nefy
1755
ner

394

400
nehir
1110, 196
nehy
960
neler
15, 215, 225, 895, 970, 1050, 1115, 1430, 1490, 1640, 1680, 1720,
1945, 2060
nem
1335
Nemrd
1520
ne
695
nerde
100, 40
nerden
100
nerede
415, 420, 425, 465, 1035, 1040, 1180, 1185, 1200, 1415, 1525, 1750,
1825, 1920
nereden
1415
nereye
420, 1110, 1230, 1750
nergis
130
nerse
615, 1595, 1695
neseb

395

1405, 1410, 1450, 1455, 1860

Nesm
1500
Nesne
1965
Ne
465
ner
15, 1535
netce
230
nev'
50, 70, 345, 790
nevbet
1465
ney
190, 460, 1025, 1425, 1685, 1895, 1970, 2055
neir
1450
ni'met
390, 820, 870, 970, 1350, 1510
nie
1275, 1595, 1945
niin
180, 185, 640, 655, 670, 865, 885, 970, 1170, 1320, 1470, 1485,
1615, 1670, 1705, 1795
nid
50, 115
nif
1470

396

nihyet
55, 65, 75, 80, 190, 220, 250, 490, 710, 715, 1085, 1130, 1135, 1175,
1230, 1340, 1905, 1930
nihyetsiz
80, 715
nib
460, 1640, 1705, 1755
nim
290, 515, 530, 545, 600, 605, 640, 650, 695, 700, 730, 735, 740, 745,
750, 1025, 1075, 1110, 1190, 1270, 1305, 1325, 1345, 1360, 1365,
1370, 1380, 1475, 1655, 1660, 1665, 1745, 1780, 1785, 1820, 1840,
1905, 1925, 1965, 1970, 2000, 2030, 2040, 2060, 2080, 2090
nir
595, 1515
nisbet
835, 960, 1340, 1435, 1460
nisbetsiz
1435
nisbiyye
280
nispet
420, 580, 1045, 1340
nin
655, 1925, 1930
niyz
1195, 1280, 1330, 1505, 2085
niz'
925, 1435
niam
550

397

noal
400, 170
nbet
500
Nu
485, 2125
nuhz
775
nun
95, 400, 530, 635, 945, 1300, 1320, 1435, 2055
nr
240, 310, 845, 1005, 1335, 1340, 1345, 1370, 1910
nrn
845
nurlu
1875
nuzl
555
nbvvet
1530
ncm
40
nkte
465, 730, 810, 935, 1040, 1060, 1215, 1360, 1655, 1830, 1835, 1850,
2095
nktedn
1850
nm
150
nsa

398

1270
nsk
1555

399

-O obun
95
of
195, 365, 415, 705
oa
975
o
55, 65, 70, 75, 80, 175, 190, 220, 225, 230, 240, 320, 360, 365, 400,
410, 415, 490, 525, 535, 550, 570, 575, 580, 585, 590, 615, 625, 655,
680, 710, 715, 725, 735, 745, 765, 775, 805, 820, 830, 845, 850, 855,
860, 870, 875, 880, 925, 950, 1035, 1045, 1055, 1060, 1065, 1085,
1100, 1110, 1120, 1125, 1135, 1140, 1145, 1195, 1200, 1205, 1220,
1230, 1235, 1275, 1290, 1295, 1300, 1305, 1310, 1315, 1325, 1340,
1365, 1370, 1375, 1380, 1390, 1395, 1410, 1415, 1455, 1470, 1485,
1570, 1600, 1620, 1645, 1675, 1730, 1745, 1770, 1780, 1800, 1810,
1880, 1890, 1895, 1905, 1915, 1925, 1930, 1935, 1940, 1965, 2020,
2035, 2050, 2075, 2105, 2120
ou775
on
95, 205, 255, 645, 860, 1235, 1240, 1260, 1300, 1530, 1570, 1620,
1930, 1940, 2075
orada
835, 850, 1135, 1220, 1675, 2050, 2070
orman
955
ortada
930, 2015

400

ortadan
2015
ortaya
2020
orun
200, 570, 955
orunsuz
200
oal
945
osmn
85
omniyye
5
omanl
1265
ot
405, 955, 1105, 1130, 1400, 1495, 1545, 1780, 1790, 1830, 1860,
1930, 2075
otlu
405, 178
our590, 665, 1190
oyna1920
oynat490, 520
oyun
570, 585, 785, 1300, 1920, 2045, 2080

401

- bv
2060
f
1780
gren1930, 2100, 2110
gret745
gt
365
kn1210, 1190
l385
ltr1145
mer
1245, 1545
mr
40, 145, 275, 615, 960, 1325, 1855, 1915
mr
775, 905, 1325, 1515, 1865, 1920, 1925
n
420, 425, 565, 595, 1080, 1085, 1230, 1495, 1500, 1760, 1790

70, 75, 80, 125, 255, 300, 400, 405, 420, 425, 430, 445, 485, 490,
495, 505, 525, 570, 595, 655, 660, 675, 695, 735, 770, 775, 790, 815,
855, 910, 940, 950, 1065, 1130, 1145, 1160, 1190, 1215, 1220, 1235,

402

1285, 1290, 1295, 1310, 1315, 1320, 1345, 1355, 1375, 1380, 1455,
1460, 1465, 1495, 1520, 1590, 1595, 1600, 1615, 1625, 1630, 1665,
1685, 1695, 1715, 1740, 1765, 1770, 1775, 1805, 1820, 1835, 1840,
1855, 1870, 1890, 1905, 1920, 1925, 1930, 1955, 1960, 1965, 1970,
1980, 1985, 1990, 2000, 2015, 2025, 2035, 2040, 2055, 2060, 2065,
2075, 2100, 2115, 2120
rf
90, 14
rt430
s655
kr705
t1725
tker1760
yle
15, 20, 105, 115, 175, 210, 220, 250, 275, 305, 330, 355, 360, 370,
375, 380, 435, 465, 550, 565, 580, 595, 605, 660, 690, 700, 705, 710,
725, 730, 735, 745, 755, 805, 950, 1100, 1110, 1115, 1155, 1170,
1175, 1185, 1200, 1260, 1275, 1285, 1370, 1405, 1485, 1540, 1620,
1655, 1660, 1685, 1755, 1810, 1815, 1820, 1835, 1840, 1850, 1905,
1920, 1940, 1960, 2010, 2030, 2040, 2055, 2070, 2125
yr95
z
15, 20, 30, 45, 55, 60, 130, 135, 190, 195, 210, 220, 265, 275, 295,
305, 325, 335, 345, 370, 375, 380, 385, 395, 430, 435, 470, 480, 525,
535, 540, 595, 605, 610, 620, 640, 645, 655, 680, 695, 705, 710, 720,

403

725, 730, 740, 745, 755, 770, 780, 790, 805, 810, 835, 870, 885, 895,
900, 905, 915, 920, 935, 945, 955, 980, 1030, 1060, 1080, 1095,
1110, 1145, 1155, 1165, 1170, 1175, 1205, 1210, 1225, 1265, 1270,
1275, 1280, 1355, 1360, 1370, 1375, 1385, 1410, 1425, 1485, 1490,
1505, 1510, 1580, 1630, 1645, 1660, 1665, 1670, 1700, 1705, 1715,
1735, 1745, 1760, 1780, 1785, 1810, 1815, 1830, 1845, 1850, 1865,
1880, 1915, 1950, 1960, 1990, 2000, 2010, 2030, 2050, 2060, 2075,
2085, 2100
zgelik
1265
zgert265
zr
535, 1095

404

-P pdiah
140, 145, 510, 1530, 1800, 1915
pdiahl
145
pk
275, 320, 370, 510, 940, 995, 1025, 1405, 1540, 1595, 1905, 1915,
1965, 2105
pklik
1540
panteizm
925
papas
1195
pre
810, 860, 1790, 2070
paa
1630
py
470
pene
770, 120
pend
1940
perde
305, 380, 925, 945, 1275, 1300, 1395, 1495, 1645, 1720, 1725, 1875,
1985, 2085
per
65, 435, 1130, 1135, 1155, 1845, 1850

405

peran
1130, 1135, 1155
perkr
1085, 1500, 1955
perv
1315
perver
1555, 1635
perverde
1635
pervn
740
Pervz
930
Peddyn
140
peyd
880
peyamber
1535, 1540, 1575, 1585
peyker
1560
pr
85, 90, 395, 420, 590, 670, 1160, 1380, 1605, 1635, 1680, 1740,
1790, 1940, 1950, 1960, 1970, 2085
piyle
185, 250, 930
poema
30
puma

406

785, 1355
pute
1870

407

-R r
20, 25, 35, 50, 75, 80, 85, 100, 105, 120, 125, 140, 145, 150, 155,
160, 165, 170, 175, 180, 185, 200, 205, 215, 220, 230, 235, 240, 260,
265, 275, 285, 295, 300, 305, 310, 315, 320, 325, 330, 335, 345, 365,
385, 390, 400, 415, 420, 425, 430, 445, 455, 465, 475, 485, 505, 520,
535, 540, 565, 570, 575, 590, 605, 610, 615, 625, 630, 645, 650, 680,
685, 690, 700, 710, 715, 720, 725, 730, 760, 765, 775, 780, 790, 795,
820, 825, 830, 835, 840, 845, 855, 860, 865, 880, 890, 900, 920, 925,
930, 935, 940, 950, 955, 965, 975, 980, 985, 990, 1000, 1005, 1010,
1025, 1035, 1040, 1070, 1090, 1100, 1110, 1120, 1125, 1140, 1150,
1155, 1160, 1165, 1170, 1185, 1190, 1210, 1220, 1230, 1235, 1240,
1260, 1265, 1270, 1290, 1310, 1315, 1335, 1345, 1360, 1380, 1390,
1395, 1405, 1410, 1415, 1425, 1455, 1460, 1475, 1495, 1510, 1520,
1530, 1545, 1550, 1555, 1565, 1580, 1585, 1620, 1625, 1630, 1640,
1665, 1675, 1695, 1730, 1740, 1750, 1755, 1760, 1765, 1775, 1790,
1800, 1815, 1830, 1835, 1855, 1865, 1870, 1875, 1880, 1885, 1895,
1900, 1910, 1915, 1920, 1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1975, 1980,
1990, 2025, 2030, 2050, 2055, 2065, 2075, 2100, 2105, 2115, 2120,
2125
rab
25, 35, 40, 45, 70, 85, 100, 115, 145, 185, 245, 260, 295, 345, 360,
520, 525, 575, 630, 635, 680, 735, 740, 780, 865, 1090, 1115, 1135,
1140, 1180, 1315, 1350, 1465, 1470, 1475, 1485, 1530, 1565, 1585,
1605, 1630, 1675, 1725, 1745, 1775, 1865, 1880, 1895, 1950, 1970,
2005, 2055, 2080, 2090
Rb
105, 120, 125, 150, 160, 240, 275, 300, 305, 455, 465, 475, 520, 565,
590, 615, 725, 760, 790, 855, 930, 965, 990, 1010, 1035, 1140, 1185,
1210, 1220, 1265, 1270, 1290, 1360, 1390, 1475, 1495, 1510, 1585,

408

1625, 1665, 1695, 1740, 1755, 1760, 1765, 1775, 1830, 1835, 1855,
1865, 1870, 1875, 1880, 1895, 1900, 1940, 1945, 1950, 1980, 2025,
2030, 2050, 2100
rabbiral
25
rabb'l
185
rab
1090, 1135
rabet
10, 15, 315, 600, 1665
rabetli
10
ram
1635
raat
95, 105, 260, 265, 650, 1095, 1160, 1300, 2100
ram
20, 445, 560, 565, 925, 945, 1065, 1255, 1585, 1985
ramet
560, 565, 925, 945, 1065, 1585, 1985
raam
1980
rab
1160, 1935, 2090
raam
1305
ra
395, 45
rasad 160

409

rast
1535, 1590, 1675
rastl
1675
rv
1260
rz
285, 300, 720, 1240, 1380, 1545
r
365, 650, 765, 1160
rayallhu
200
re'is
1430
ref'
1720
ref
770, 1845
rehber
2115
rehin
1025, 1945
rehzen
775
resm
90, 230, 580, 705, 1105, 1110, 1400
resm
1105
resmiyet
705

410

resl
600
rev
760, 825, 835, 1470, 1475
rev
760
revn
825, 835
revisiz
585
rev
910
rez
1165, 1475, 1720, 2015
rezn
1475
rezz
2015
ra
1425
rz
985
ri'ye
1385, 1815, 1820
ri'yet
1385, 1815
rind
5, 35, 40, 45, 50, 65, 70, 80, 90, 210, 215, 225, 295, 320, 335, 420,
440, 455, 555, 595, 680, 780, 840, 880, 890, 895, 905, 940, 950, 970,
1045, 1060, 1100, 1115, 1190, 1220, 1260, 1275, 1335, 1360, 1395,

411

1460, 1525, 1535, 1540, 1550, 1620, 1700, 1750, 1790, 1805, 1855,
1885, 1955, 1960, 1965, 1970, 1990, 2005, 2015, 2045, 2090, 2095
rindlik
440, 136
risle
200, 825, 2125
rislet
200
rivyet
1235, 1240, 1260, 1575
riy
380, 420, 540, 585, 870, 895, 1370, 1430, 1470, 1500, 1505, 1520,
1525, 1590, 1595, 1725, 1790, 1910, 2065, 2070, 2100
riylanuv
1590
riyl
585
riyset
895, 1430, 1910
riysz
1500
riyz
540
riyiyt
1525
rh
640, 825, 1010, 1130, 1360
rn
1295, 1445
rniye

412

1090
rniyet
1090
raniyeti
1445
ruhban
720
ruat
1960
r'l
1610
rum
15, 175, 1215, 1525, 1850
rumuz
175
Rusya
10
ruy
110, 24
Ryem
1240
rz
310, 665, 1465
rze
665, 1465
rbb
420, 48
rc'
825, 208
rkn

413

300, 1545
Rknbad
300
rsm
625, 1195
rsvl
1210
rtbe
590, 890, 895, 1455

414

-S sa'det
645, 970, 1355, 1540, 2075
sa'detli
365
sa'at
535
sa'd
775
sa'd
650
sa'y
650, 1020, 1320, 1365, 1455, 1550, 1690, 1970, 2060, 2105, 2125
s'il
1850
ab
1045, 1155
abr
425, 555, 650, 1130, 1270, 1920, 2090, 2100
abrl
425, 1270, 1920
abrltan
1270
abrszl
555
bit
330, 345, 1355, 1710
abr
250, 320, 450, 2125

415

a
70, 295, 375, 615, 935, 1085, 1120, 1210, 1795, 1800, 1880
ad
25, 110, 250, 315, 340, 505, 550, 675, 700, 785, 810, 890, 900, 1080,
1125, 1295, 1445, 1550, 1595, 1610, 1635, 1645, 1785, 1990, 2010
ad
785, 1080, 1785, 1990
adaa
1445
adkat
1785
sde
570, 1085
adef
1595
d
205
dr
340
adr
25, 1595
adr
25
af
495, 795, 815, 855, 1065, 1070, 1320, 1350, 1380, 1755, 1775, 1895
af
855, 1320, 1350, 1380, 1755, 1775
a
285
s

416

55, 75
ib
10, 45, 580, 885, 2095
afe
210, 1095, 1570
sil
1845
ip
845
sir
435, 1265
ar
390, 400, 795, 840, 955, 1230, 1315, 1395, 1920
aal
1485
s
25, 50, 150, 240, 250, 275, 300, 465, 470, 805, 1115, 1185, 1495,
1635, 1775, 2010, 2030, 2055
alama
205, 1015
alav
1590
al
415, 420, 530, 910
sle
200, 825, 1635, 2125
li
910, 189
slik
1050, 136

417

alp
1195
alun
1465
salanat
145, 750, 970, 1530, 1770
amed
1735, 180
smi'
65
smir
1600
an'at
1005, 1935
an'at
1935
saa
85, 90, 260, 440, 635, 640, 650, 665, 700, 755, 940, 1030, 1170,
1185, 1605, 1735, 1895, 1940, 1945, 1995, 2040
an'i'
895
and
1055
anem
735, 1375, 1735, 1815, 1945
anna
210
n
1070
saray

418

760, 1110, 1205, 1645

arf
245, 355, 840, 1105, 1260, 1320, 1725, 1965
arfe
245
arfiyye
1260
arraf
810, 1965
atn
485, 169
satr
10
atv
1860
atma
130, 615, 865, 1835
satuv
590
sa
100
san
980
sar
80, 20
aran
570
avt
235
ay

419

255, 385, 905, 955, 1150, 1840

ayd
385
sye
75, 120
saz
1940
ebt
55, 60, 80, 1200, 1300, 1645, 1695
sebeb
65, 105, 135, 195, 305, 440, 490, 855, 885, 1385, 1405, 1495, 1605,
1610, 1680, 1735, 1865
sebebsizlik
885
sebat
545, 555, 2055
seccde
90, 1020, 2030
secde
1945
sedne
720
sedre
1130
sefele
880, 885
sefer
430, 1155, 1210, 1900
sefne
275

420

seer
935, 1180, 1370, 1640, 1735, 2020, 2100
seh
385
sehv
925, 131
sekene
640, 1745
sekine
395
sekte
980
selm
25, 130, 260, 505, 835, 860, 1125, 1155, 1190, 1210, 1310, 1330,
1570
selmet
130, 260, 505, 835, 860, 1190, 1210, 1330
selmetlik
130, 260, 860, 1190
seln
150
selb
545
semvt
1085
semviye
710, 895
semerand
300
sen

421

125, 145, 265, 270, 285, 290, 360, 370, 390, 405, 410, 430, 435, 440,
450, 455, 480, 485, 505, 520, 585, 630, 640, 655, 660, 665, 695, 740,
745, 750, 765, 770, 775, 785, 790, 805, 820, 935, 945, 955, 965,
1005, 1020, 1045, 1060, 1075, 1120, 1125, 1130, 1150, 1160, 1180,
1190, 1205, 1220, 1225, 1235, 1265, 1270, 1280, 1285, 1305, 1310,
1315, 1320, 1370, 1375, 1380, 1390, 1395, 1405, 1475, 1530, 1575,
1640, 1645, 1650, 1660, 1665, 1685, 1725, 1780, 1785, 1810, 1820,
1825, 1830, 1865, 1875, 1885, 1900, 1905, 1915, 1920, 1940, 1945,
1965, 1990, 1995, 2005, 2010, 2030, 2035, 2040, 2075, 2085, 2090,
2110, 2115, 2125
sen
125, 145, 265, 270, 285, 290, 360, 370, 390, 405, 410, 430, 435, 440,
450, 455, 480, 485, 505, 520, 585, 630, 640, 655, 660, 665, 695, 740,
745, 750, 765, 770, 775, 785, 790, 805, 820, 935, 945, 955, 965,
1005, 1020, 1045, 1060, 1075, 1120, 1125, 1130, 1150, 1160, 1180,
1190, 1205, 1220, 1225, 1235, 1265, 1270, 1280, 1285, 1305, 1310,
1315, 1320, 1370, 1375, 1380, 1390, 1395, 1405, 1475, 1530, 1575,
1640, 1645, 1650, 1660, 1665, 1685, 1725, 1780, 1785, 1810, 1820,
1825, 1830, 1865, 1875, 1885, 1900, 1905, 1915, 1920, 1940, 1945,
1965, 1990, 1995, 2005, 2010, 2030, 2035, 2040, 2075, 2085, 2090,
2110, 2115, 2125
sencb
450
sendre
2005, 201
sene
145, 1530, 1945, 2125
senelik
2125
serb
790, 15

422

sergerdn
1275
sero
2020
serv
250, 665, 765, 1125, 1295, 1535, 1560, 1730, 1805, 1960, 2045
server
765
serve
1535, 155
ervet
1445
servi
250, 1805
evb
160, 1315
sevd
290, 410, 735, 1010
sevk
720
evr
740
seyat
145, 1525
seyid
5
seyl
780
seyr
595, 70

423

seyyre
160
d
2035
fat
185, 190, 200, 515, 1450, 1535
fatl
515
hhat
960
n
485
nl
485
sr
105, 255, 305, 535, 550, 585, 1050, 1055, 1285, 1345, 1380, 1470,
1610, 1620, 1630, 1810, 1995, 2085
ra
1440
srader
550

335
zv
1085
sidre
630, 1295
sir
1275
silk

424

470, 1275, 1645

silkvi
470
silsile
1130, 1135
sm
830
sin
825
sne
2060
ir
30, 560, 1775
srb
725
sirik
480
siyset
720, 895
siys
895
siz
80, 115, 120, 125, 130, 135, 150, 310, 315, 465, 510, 560, 585, 695,
715, 745, 760, 765, 775, 865, 875, 885, 900, 930, 945, 970, 1050,
1090, 1220, 1310, 1385, 1410, 1435, 1475, 1515, 1630, 1680, 1750,
1895, 2075, 2090, 2095, 2120, 2130
ouv
810
sobet
105, 390, 475, 1965

425

o
30, 45, 60, 170, 230, 395, 400, 490, 650, 735, 890, 1160, 1270, 1350,
1400, 1425, 1440, 1515, 1530, 1550, 1585, 1720
ora
170, 400, 735, 1425
orma
370, 1035, 1365
ozl80
sk360
sylevi
435
sz
210, 265, 295, 305, 335, 345, 370, 375, 380, 395, 620, 640, 655, 680,
705, 710, 730, 745, 805, 810, 915, 920, 1080, 1155, 1165, 1170,
1175, 1205, 1265, 1355, 1360, 1370, 1385, 1485, 1490, 1510, 1580,
1665, 1715, 1780, 1785, 1810, 1815, 1830, 1850, 1880, 1960, 1990,
2010, 2050, 2075, 2100
szi
810
szl
730
u
5, 15, 25, 30, 110, 115, 135, 225, 410, 585, 690, 725, 730, 810, 895,
905, 925, 955, 970, 1025, 1045, 1085, 1125, 1145, 1190, 1220, 1265,
1315, 1345, 1430, 1445, 1480, 1515, 1545, 1665, 1685, 1690, 1830,
1915, 2010
su'al
1905

426

s'i
355
uffe
2010
f
270, 1025, 1465, 1625, 1635, 2015, 2020, 2070
fiyye
155, 175, 185
uar1480
ulv
1145, 1190, 1265
sula
625, 760, 1430, 1505, 1750, 1800
sulan
760, 1505, 1750, 1800
un'
225, 970, 1085
un'
225
sre
330, 335, 985, 1555
ret
115, 195, 215, 315, 380, 515, 540, 735, 1400, 1415, 1710, 1990
suv
725
sfre
2010
sh
1385

427

Seyl
1915
skn
140, 285, 400, 525, 635, 935, 945, 975, 1140, 1165, 1475, 1520, 1745
skt
865
slk
355
Sleyman
140, 495, 1165, 1255, 2070, 2100
slk
355, 145
snbl
1180
snnet
25
reyya
375
Srme
300
ssen
2075
st
665

428

- 'ir
40, 160, 630, 830, 885, 900, 1525
'i'
195
d
360, 370, 1380, 1605, 1740, 1855, 1885
adb
675
adabiye
680
dlandrv
1380
adl
445, 965, 1465, 1860, 1960
gird
75
ah
140, 145, 155, 450, 510, 630, 660, 1115, 1530, 1750, 1795, 1800,
1805, 1915
ahbz
630
hid
65, 330, 470, 750
m
1245, 2005
m
1245
n

429

65, 380, 655, 1170, 1845, 1850, 1925, 1930

arb
150, 240, 275, 300, 305, 455, 465, 475, 520, 615, 760, 855, 930, 965,
1140, 1185, 1290, 1495, 1510, 1585, 1625, 1695, 1740, 1755, 1760,
1765, 1775, 1835, 1855, 1865, 1870, 1875, 1895, 1945, 1950, 1980,
2025, 2030, 2050, 2100
ar
10
art
2040
yn
1570
ayarma
1590
yed
135, 130
e'n
685, 85
ec'at
900, 1445
ec'atsiz
900
efat
410, 50
ehdet
65, 330, 335, 1000, 1085, 1090, 1095, 1360, 1610
ehir
770, 1385
ehnme
285, 145

430

ehvet
225, 320, 625, 1435
eker
360, 695, 1330, 2040
ekerli
360
em
270, 425, 570, 605, 790, 1000, 1005, 1270, 1285, 1335, 1340, 1370,
1780, 1935, 2000
em'i
425
emden
1285
emme
605
ems
1335, 1340
enlik
1465
er
10, 70, 110, 360, 480, 540, 605, 610, 635, 780, 835, 960, 995, 1100,
1295, 1325, 1345, 1405, 1450, 1535, 1540, 1550, 1855, 1905, 1930,
1970, 1980, 2045, 2055, 2070, 2075, 2105
erbet
780
eref
110, 360, 635, 1295, 1405, 1450, 2070, 2075
er
480, 605, 1345, 1905, 1930, 1970
er'at

431

1100, 1325, 2045, 2055

erf
2105
erre
610, 835
ev
605, 655, 2035, 2075
evket
170, 15
evle
1330
ey
10, 20, 35, 60, 70, 160, 165, 175, 185, 190, 205, 220, 235, 245, 265,
275, 305, 335, 405, 465, 540, 585, 590, 595, 620, 635, 640, 710, 725,
755, 830, 865, 880, 910, 955, 990, 995, 1050, 1095, 1100, 1115,
1185, 1230, 1280, 1315, 1410, 1455, 1470, 1535, 1550, 1585, 1590,
1625, 1695, 1855, 1870, 1880, 1940, 1970, 1975, 1985, 2050
ey
245, 275, 590, 640, 1050, 1695, 1940
eyan
1315, 1535
i'r
380
i'ir
5, 10, 30, 35, 40, 45, 50, 60, 65, 840, 1070, 1690, 1795, 1935, 2015
i'iriyye
30, 40, 1070
iddet
250, 350, 355, 1440
if

432

1325
ine
1140
ikyet
110, 905, 1215, 1615, 1980, 2125
ilte
1390
imdi
460, 475, 730, 795, 965, 1045, 1520, 1720
irz
5, 300, 720, 1240
isten
480
ie
1180, 1755, 1875
ve
490, 855, 1265, 2010, 2025
hret
800, 158
yle
210, 1370, 2055
u
10, 15, 20, 50, 100, 120, 125, 155, 200, 205, 260, 265, 270, 275, 280,
285, 315, 330, 335, 340, 355, 360, 365, 385, 405, 415, 445, 450, 475,
485, 490, 500, 535, 550, 570, 575, 580, 585, 595, 620, 625, 630, 635,
640, 645, 670, 675, 705, 715, 720, 735, 740, 755, 760, 770, 780, 785,
790, 810, 830, 835, 840, 870, 890, 900, 915, 970, 980, 985, 990,
1010, 1020, 1030, 1045, 1055, 1060, 1065, 1075, 1080, 1085, 1130,
1150, 1160, 1165, 1170, 1185, 1190, 1200, 1215, 1220, 1225, 1230,
1240, 1250, 1255, 1260, 1270, 1295, 1300, 1315, 1330, 1335, 1345,

433

1350, 1360, 1370, 1375, 1385, 1420, 1425, 1430, 1450, 1455, 1470,
1490, 1500, 1510, 1545, 1550, 1560, 1565, 1580, 1600, 1605, 1620,
1630, 1640, 1650, 1655, 1665, 1670, 1675, 1685, 1690, 1695, 1710,
1715, 1740, 1750, 1760, 1765, 1775, 1780, 1790, 1795, 1800, 1810,
1835, 1850, 1860, 1880, 1895, 1905, 1910, 1920, 1930, 1960, 1975,
1980, 1985, 1990, 2000, 2015, 2040, 2045, 2055, 2060, 2070, 2075,
2080, 2085, 2100, 2105, 2125
u'
1345
u'le
1075, 133
u'r
1640

1935
urada
330
urre
835
bhe
1370
kr
260, 390, 1215, 1350, 2095
phe
230, 510, 1035, 1635
phesiz
510

434

-T t
35, 65, 75, 80, 175, 195, 210, 215, 225, 250, 310, 420, 450, 560, 600,
610, 710, 725, 880, 925, 930, 945, 1010, 1035, 1100, 1185, 1235,
1470, 1480, 1490, 1530, 1655, 1750, 1825, 1875, 1895, 1910, 1940,
1975, 2000, 2045, 2115, 2120
ta'accb
115, 200, 1715, 1795
ta'add
755
ta'allk
640
ta'b
115, 230, 345, 1400, 1715
ta'bir
115, 345, 1400, 1715
ta'cz
605
ta'lim
720, 1535, 1540, 1550
ta'vt
205
t'ife
175
tab'at
940, 155
tab'iyye
1425
tabi'iyyet

435

1530
tac
1415, 1770, 2000
tcsz
1750
tebed
560
taallb
1420, 1425, 1430
tayr
1655, 1695
taamml
55, 755, 1355, 1805
taff
65, 135, 555
tamint
165
tailli
1095
tasn
745, 935, 1665
tat
290, 1270, 1910
tata
1270
tat
310, 45
taayyd
620
tadr

436

320, 620, 690, 1010, 1690, 2125

tald
700
tarben
1530
tasm
1555
tav
420, 208
tama'
190, 220, 490, 840
tamam
155, 195, 595, 925, 1425, 1430, 1545, 1885
tammen
545, 150
t
1480
taraf
705, 740, 970, 1450, 1465, 1955
trih
65
triiyye
710
tar
880, 1435, 1440, 1540
tas
495, 535, 1080, 1270, 1275
taarruf
220
taavvuf

437

45, 50, 550, 680, 915, 950

taavvur
960
tar
950
tavr
1540, 1705
ta
270, 450, 1865
tay
595, 670, 735, 995, 1835, 2020
tayyibt
995
tze
725, 1895
tay
585
te
5, 10, 15, 25, 30, 45, 60, 65, 70, 75, 80, 85, 90, 95, 100, 105, 110,
115, 120, 125, 130, 135, 140, 145, 155, 160, 165, 180, 195, 200, 205,
210, 215, 220, 230, 260, 270, 275, 290, 295, 300, 310, 315, 320, 325,
330, 335, 340, 345, 350, 355, 360, 370, 380, 385, 395, 405, 410, 420,
440, 450, 455, 465, 470, 475, 480, 490, 495, 510, 515, 530, 535, 540,
545, 550, 555, 560, 570, 575, 580, 585, 595, 600, 605, 615, 625, 630,
640, 645, 650, 660, 670, 680, 685, 690, 705, 715, 725, 730, 735, 740,
745, 750, 755, 775, 780, 785, 790, 795, 800, 810, 825, 835, 840, 845,
860, 865, 870, 875, 880, 885, 890, 900, 905, 920, 925, 930, 935, 940,
950, 955, 960, 965, 970, 975, 980, 990, 995, 1000, 1005, 1010, 1015,
1020, 1030, 1035, 1040, 1045, 1050, 1060, 1065, 1070, 1075, 1080,
1085, 1090, 1095, 1100, 1105, 1110, 1125, 1135, 1140, 1145, 1165,
1185, 1190, 1205, 1215, 1220, 1230, 1260, 1275, 1280, 1295, 1320,

438

1325, 1335, 1345, 1350, 1360, 1365, 1390, 1415, 1425, 1430, 1435,
1440, 1445, 1450, 1460, 1465, 1480, 1490, 1505, 1515, 1520, 1530,
1540, 1550, 1555, 1560, 1565, 1580, 1590, 1595, 1600, 1605, 1620,
1625, 1650, 1655, 1665, 1675, 1680, 1685, 1695, 1705, 1710, 1720,
1725, 1740, 1745, 1750, 1755, 1770, 1775, 1780, 1785, 1795, 1805,
1820, 1825, 1830, 1835, 1845, 1850, 1855, 1865, 1870, 1875, 1890,
1895, 1905, 1910, 1915, 1920, 1925, 1930, 1940, 1945, 1950, 1960,
1970, 1975, 1990, 2010, 2015, 2020, 2025, 2045, 2050, 2055, 2065,
2070, 2080, 2090, 2095, 2120
te'r
395, 405, 780, 1435, 1780, 1785
te'essf
2025
te'kd
65
te'lif
5
te'r
395, 405, 780, 1435, 1780, 1785
te'ss
1430
tebeyyn
925
tecrbe
670, 200
tedbr
395, 1750, 1845
tedvn
75, 705, 1260
teeddp

439

755
teessf
1930
tefl
575
tefekkr
90
tefsr
260, 335, 360, 405, 1555
tehdit
315
tehevvr
340
tekbr
535
teklf
315, 325
tekrar
680
telaffu
2120
tela
1445
telauf
350, 355
telef
1625
tem
840, 960, 970, 1085, 1605, 1990
temgh

440

1990
temeddn
1435
temekkn
685
temel
615, 645
temenn
845
temenn
135
temettu'
995
temr
1480
ten
95, 130, 205, 320, 370, 385, 395, 405, 450, 465, 480, 490, 530, 600,
625, 640, 685, 715, 745, 775, 785, 790, 800, 825, 835, 860, 870, 890,
920, 955, 975, 980, 990, 1000, 1005, 1010, 1035, 1075, 1090, 1135,
1220, 1230, 1260, 1280, 1360, 1425, 1450, 1540, 1550, 1620, 1685,
1720, 1725, 1755, 1825, 1830, 2050, 2095
tenbel
800, 145
tenbellik
800
tera
1720
teraiyt
980
terbiye

441

450, 865, 885, 1010, 1065, 1070, 1295, 2025

tercme
5, 10, 15, 70, 85, 100, 105, 120, 125, 135, 145, 200, 560, 735, 980,
1165
terfi'
380
terk
95, 110, 115, 210, 290, 440, 470, 605, 860, 990, 1415, 2120
terkb
115, 210, 990, 2120
terklik
95
tertb
5, 65
tedf
555
tesb
1105, 1675, 2010
tesbi
2010
teslim
1705
tesmiye
160, 205, 230, 975, 1445, 1555
tebb
45
tebih
130
tehir
165

442

tevi
465, 2025
tevisiz
465
tebu
545
tevauf
60
tevr
200
tevu'
380
tevbe
1110, 1505
tevecch
1095
tevei
1930
tevess'
685
tevfr
410
tevid
925
tez
295, 490, 2065, 2070
teekkr
45
tezvr
295, 2065, 2070

443

ticret
1510
t
2060
tigenek
450
tigvi
805
tik
320, 490, 670, 745, 805, 1045, 1295, 1395, 1430, 1815, 1945
til
230, 370, 680, 685, 690, 725, 790, 795, 845, 1135, 1180, 1260, 1265,
1440, 1460, 1665
tilvet
680, 685, 690
tilli
1460
timal
735
tire
395, 210
tiri
135, 205, 1210
tiy
345, 99
tob
1120
tof
705
tora

444

580, 10
top
520, 1410, 1450, 1785
topra
1410
tozan
1645, 1825
tben
2120
tg780
tgl1285
thmet
1810
tk780, 1285
tr
195, 590, 1430
tre195, 1430
tvbe
1370, 167
tfn
1765
tuman
1575
ttiy
610, 163
tbenlik

445

1460
tf
1780
tge1485
tk
860, 1100, 1485, 1805
tken860, 1100
tlki
1395
tn
100, 140, 225, 250, 350, 405, 485, 665, 895, 950, 1135, 1275, 1455,
1500, 1760, 1865, 1875, 2100, 2110
tp
1415
Trk
65, 300, 490, 1675
Trk
490
trl
1560, 1605
ts
390, 455, 585, 620, 625, 670, 1045, 1625, 1765, 1775, 1960, 2060
tslilik
1765
tsl
455, 585, 1775, 1960
t
570, 600, 940, 1855, 2000, 2015

446

tem
570
tyn
650, 2065
tzel
610
a
10, 25, 30, 40, 45, 50, 55, 70, 75, 80, 90, 105, 120, 130, 135, 145,
165, 195, 220, 245, 270, 315, 365, 375, 395, 400, 405, 460, 470, 475,
510, 530, 535, 540, 565, 570, 585, 590, 605, 625, 640, 670, 685, 695,
700, 705, 710, 730, 735, 750, 760, 795, 805, 820, 830, 835, 840, 890,
895, 905, 920, 950, 955, 965, 970, 985, 995, 1000, 1005, 1030, 1060,
1065, 1075, 1100, 1105, 1110, 1125, 1130, 1150, 1180, 1195, 1200,
1205, 1210, 1220, 1225, 1250, 1255, 1260, 1275, 1295, 1315, 1320,
1335, 1350, 1355, 1360, 1365, 1375, 1395, 1415, 1420, 1425, 1430,
1440, 1445, 1455, 1465, 1500, 1505, 1510, 1525, 1530, 1535, 1545,
1550, 1565, 1585, 1595, 1645, 1650, 1655, 1665, 1685, 1700, 1705,
1710, 1715, 1720, 1730, 1735, 1750, 1760, 1770, 1795, 1800, 1810,
1820, 1825, 1845, 1855, 1870, 1875, 1885, 1900, 1925, 2000, 2005,
2010, 2020, 2030, 2040, 2090, 2095, 2100, 2105, 2120
a'm
820, 80
'at
530, 1050, 1725, 1755
a'birt
920
a'n
1075, 175
'ife
1215, 165

447

ab'
470, 475, 1065, 2095
aba
1530, 2010, 2120
abaa
1530, 200
ab'at
40, 955, 965, 970, 995, 1005, 1110, 1260, 1415, 1425, 1645, 1720,
1885, 1925, 2000
ab'atli
1885
ab'yye
75, 5
ab'yyet
80
ab'yyn
75
abi'
540
ab'iyyt
1525
abb
1200, 1320, 1365, 1655, 1700
afe
25
ahret
535, 150

1945, 2005, 2010
at

448

1945
am
995
av
1760
ala1440
aleb
10, 30, 55, 245, 950, 1200, 1355, 1455, 1650
alebe
10
ali'
1100, 136
lib
570, 211
am
135, 530, 835, 840, 1075, 1505, 1735, 1870, 2040, 2120
am530
ama'
835, 840, 1505, 1870, 2040, 2120
am
1735
a
460, 1275, 1315, 1500, 1685, 1820, 1825, 1875, 2005, 2030, 2100
an1220
apn1710
apr

449

365
apunuv
565
araf
70, 130, 195, 315, 395, 585, 605, 710, 795, 1210, 1225, 1375, 1415,
1535, 1585, 1770, 1900
araftarl
195
aral1000
aral
270
arvetli
730
ar
45, 165, 640, 705, 890, 895, 1350, 1420, 1445
arat
640, 135
arl
1195
art1205
artma
1205, 1295, 1735
a
405, 735, 1060, 1105, 1150, 1715, 1875, 2020, 2090, 2105
atl
220, 270, 510, 730, 905, 1795, 2040
atlralk
270

450

av
1105
ayyibt
985, 995, 1000, 1005, 1030, 1545
ayyibe
1255

810, 820, 1595, 1645
tr
820
o
725
olun
100, 1795
op
120, 125, 135, 250, 275, 280, 520, 610, 740, 875, 880, 895, 905,
1010, 1045, 1055, 1165, 1175, 1205, 1210, 1215, 1280, 1425, 1445,
1630, 1650, 1700, 1730, 1765, 1800, 1905, 2030, 2095
opla120
oplan740
opra
125, 250, 275, 280, 1045, 1175, 1205, 1210, 1215, 1800, 2030, 2095
opral
275
ortu
590
fn
485

451

ulum
295
ur1275
urre
70
utam
135
uta
1865
t
2070
utun
1995
utmaz
385, 1775
utuvu
1870
uza
295, 385, 600, 635
uzal
635

452

-U u
280, 630, 765, 785, 1130, 1180, 1310, 1355, 1390, 1700, 1940, 2060
udeb
5
ufa
365, 740, 960, 1430, 1620
ufu
1875
ua1110
ub
1280
ude
25, 1165
udete
25
ulu
935, 1745
ululu
935
ul'm
75
ulem
5, 690, 775
ulv

1345

umm
20, 335, 350, 400, 550, 725, 910, 1085, 1710
ummen

453

400
umm
1710
ummiye
20, 550, 1085
unfla
350
unur
1915
uzlet
800, 1375
umr
1640
unut 640
ur525, 720, 1610
uram
1885
urma
225, 305, 590, 665, 1130, 1190, 1760, 1765, 1770, 1830
uruv
805
ul
10, 45, 65, 340, 1655
u
1995
utan595, 1370
uyal

454

1045, 1370
uyan135, 1590
uyav
780, 940, 1185, 1835
uyavl
940, 1835
uyu
130, 280, 425, 470, 780, 1835
uyu1185, 1500
uyut1185
uza
125, 165, 295, 385, 430, 600, 635, 1315, 1590
uzun
430, 1525, 1590

455

0, 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 55, 60, 65, 70, 75, 80,

85, 90, 95, 100, 105, 110, 115, 120, 125, 130, 135, 140, 145, 150,
155, 160, 165, 170, 175, 180, 185, 190, 195, 200, 205, 210, 220, 225,
230, 235, 240, 245, 250, 255, 260, 265, 270, 275, 280, 285, 290, 295,
300, 305, 310, 315, 325, 330, 340, 345, 350, 355, 360, 365, 370, 375,
380, 385, 390, 395, 400, 405, 410, 420, 425, 430, 435, 440, 445, 455,
460, 465, 470, 475, 480, 485, 490, 495, 500, 505, 510, 515, 520, 525,
530, 535, 540, 545, 550, 555, 560, 565, 570, 575, 580, 585, 590, 595,
600, 605, 610, 615, 620, 625, 630, 635, 640, 645, 650, 655, 660, 665,
670, 675, 680, 685, 690, 695, 700, 705, 710, 715, 720, 725, 730, 735,
740, 745, 750, 755, 760, 765, 770, 775, 780, 785, 790, 795, 800, 805,
810, 815, 820, 825, 830, 835, 840, 845, 850, 855, 860, 865, 875, 880,
885, 890, 895, 900, 905, 910, 915, 920, 925, 930, 935, 940, 945, 950,
955, 960, 965, 970, 975, 980, 985, 990, 995, 1000, 1005, 1010, 1015,
1020, 1025, 1030, 1035, 1040, 1045, 1055, 1060, 1065, 1070, 1075,
1080, 1085, 1090, 1095, 1100, 1105, 1110, 1115, 1120, 1125, 1130,
1135, 1140, 1145, 1150, 1155, 1160, 1165, 1170, 1175, 1180, 1185,
1190, 1195, 1200, 1205, 1210, 1215, 1220, 1225, 1230, 1235, 1255,
1260, 1265, 1270, 1275, 1280, 1285, 1290, 1295, 1300, 1305, 1310,
1315, 1320, 1325, 1330, 1335, 1340, 1345, 1350, 1355, 1360, 1365,
1370, 1375, 1380, 1385, 1395, 1400, 1405, 1415, 1420, 1425, 1430,
1435, 1440, 1445, 1450, 1455, 1460, 1465, 1470, 1475, 1480, 1485,
1490, 1495, 1500, 1505, 1510, 1515, 1520, 1525, 1530, 1535, 1540,
1545, 1550, 1555, 1560, 1565, 1570, 1575, 1580, 1585, 1590, 1595,
1600, 1605, 1610, 1615, 1620, 1625, 1630, 1635, 1640, 1645, 1650,
1655, 1660, 1665, 1670, 1675, 1680, 1685, 1690, 1695, 1700, 1705,
1710, 1715, 1720, 1725, 1730, 1735, 1740, 1745, 1750, 1755, 1760,
1765, 1770, 1775, 1780, 1785, 1790, 1795, 1800, 1805, 1810, 1815,
1820, 1825, 1830, 1835, 1840, 1845, 1850, 1855, 1860, 1865, 1870,

456

1875, 1880, 1885, 1890, 1895, 1905, 1910, 1915, 1920, 1925, 1930,
1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985,
1990, 1995, 2000, 2005, 2010, 2015, 2020, 2025, 2030, 2035, 2040,
2045, 2050, 2055, 2060, 2065, 2070, 2075, 2080, 2090, 2095, 2100,
2105, 2110, 2115, 2120, 2125

100, 170, 200, 210, 400, 480, 560, 975, 1085, 1255, 1730
nc
975
lfet
1855
md
205, 495, 510, 555, 600, 770, 775, 945, 1005, 1810, 1830, 1845,
1870, 1985, 2105
mdsiz
945
mmet
1580
mm'l
270
rd
835, 975, 1420, 1860, 1975
slb
730
st
100, 300, 485, 625, 645, 765, 935, 1475, 1520, 1715, 1730, 1740,
1745, 1845, 1935, 2010, 2035, 2090
sta
1935
stk

457

100
z
10, 40, 60, 70, 85, 90, 110, 115, 120, 125, 130, 135, 145, 195, 200,
210, 240, 260, 275, 300, 305, 345, 350, 355, 360, 370, 375, 380, 385,
390, 395, 405, 410, 425, 430, 435, 440, 445, 455, 460, 465, 470, 475,
480, 485, 490, 505, 510, 535, 540, 555, 570, 585, 610, 615, 625, 650,
655, 665, 680, 685, 690, 730, 745, 755, 775, 790, 795, 800, 805, 810,
815, 820, 835, 875, 880, 905, 930, 935, 940, 945, 950, 955, 1000,
1035, 1045, 1095, 1100, 1105, 1145, 1155, 1175, 1195, 1205, 1210,
1215, 1230, 1235, 1275, 1280, 1295, 1305, 1310, 1330, 1335, 1340,
1370, 1380, 1385, 1420, 1430, 1435, 1455, 1465, 1470, 1475, 1480,
1495, 1505, 1510, 1515, 1540, 1570, 1580, 1585, 1590, 1595, 1600,
1605, 1620, 1625, 1640, 1660, 1665, 1670, 1675, 1680, 1690, 1695,
1700, 1705, 1715, 1720, 1725, 1740, 1745, 1760, 1765, 1770, 1775,
1780, 1790, 1795, 1800, 1805, 1810, 1825, 1830, 1835, 1840, 1855,
1870, 1880, 1885, 1890, 1905, 1910, 1915, 1930, 1935, 1950, 1955,
1960, 1975, 1985, 1990, 2000, 2005, 2010, 2015, 2020, 2040, 2045,
2055, 2070, 2090, 2095, 2100, 2110, 2120, 2125
z1465
zeri
10, 70, 375, 410, 455, 615, 835, 1310, 1335, 1430, 1800, 1805, 1855,
1885, 1910, 1960, 1990, 2000, 2005, 2015, 2045
zme
555, 1985
zre
210, 1235
zl2010
zm
1045, 1230, 1475, 1480, 1625, 1660, 1745, 2090

458

-V va'd
1540
v'd
1120
v'i
1155, 1510, 1640, 1665, 2100
va'
1780
vcib
2020
vadet
920
vaet
1230
vaf
800
v'
175, 545
vait
80, 95, 115, 120, 220, 235, 240, 290, 320, 325, 385, 405, 545, 555,
670, 875, 890, 1000, 1095, 1180, 1265, 1275, 1435, 1525, 1585,
1630, 1640, 1645, 1720, 1725, 1755, 1765, 1795, 1800, 1840, 1845,
1870, 1975, 2055, 2070, 2115
var
15, 40, 100, 190, 270, 275, 280, 285, 305, 315, 335, 425, 430, 455,
465, 535, 550, 555, 575, 585, 590, 595, 635, 660, 695, 765, 785, 790,
795, 815, 830, 840, 845, 855, 865, 875, 895, 905, 910, 915, 925, 935,
955, 980, 1010, 1040, 1045, 1070, 1100, 1110, 1175, 1195, 1200,

459

1205, 1215, 1260, 1265, 1280, 1300, 1335, 1340, 1355, 1360, 1365,
1375, 1380, 1470, 1555, 1595, 1620, 1635, 1640, 1655, 1670, 1720,
1770, 1780, 1795, 1805, 1810, 1825, 1830, 1835, 1840, 1845, 1915,
1960, 1965, 1980, 1990, 1995, 2005, 2020, 2075, 2125
varl
270, 195
vaf
820
vl
110, 250, 1125
vsi'
950
vav
1745
va'
200, 1425
vafesi
1455
ve
5, 10, 25, 30, 55, 60, 75, 95, 100, 115, 130, 150, 160, 165, 170, 175,
180, 185, 190, 210, 215, 225, 235, 250, 255, 260, 265, 275, 285, 290,
295, 300, 305, 310, 315, 320, 375, 390, 440, 465, 475, 490, 495, 520,
535, 550, 565, 570, 590, 595, 600, 610, 625, 630, 650, 655, 680, 685,
690, 700, 705, 710, 730, 735, 765, 770, 775, 780, 800, 840, 850, 855,
865, 870, 875, 880, 885, 905, 910, 960, 965, 980, 1000, 1005, 1015,
1020, 1025, 1045, 1070, 1090, 1095, 1100, 1135, 1140, 1145, 1170,
1185, 1195, 1205, 1210, 1220, 1230, 1265, 1290, 1295, 1305, 1315,
1345, 1350, 1360, 1370, 1375, 1390, 1410, 1415, 1420, 1425, 1435,
1445, 1450, 1455, 1480, 1485, 1490, 1505, 1520, 1530, 1535, 1545,
1555, 1560, 1570, 1605, 1610, 1620, 1625, 1635, 1675, 1685, 1745,
1755, 1765, 1770, 1775, 1805, 1810, 1815, 1820, 1870, 1885, 1890,

460

1900, 1915, 1930, 1940, 1960, 1975, 1980, 1985, 1995, 2010, 2025,
2035, 2040, 2045, 2050, 2085, 2110, 2120
vech
1570, 2035
ved'
290
vef
390, 495, 655, 770, 1000, 1375, 1435, 1505, 1815, 1820, 2040, 2110
vell
25
vehm
625
veldet
1360
velyet
1140, 2085
velem
235
vel
565, 122
vera'
1020
ver30, 40, 90, 155, 275, 450 1755, 1765, 1770, 1775, 1805, 1810, 1815,
1820, 1870, 1885, 1890, 1900, 1915, 1930, 1940, 1960, 1975, 1980,
1985, 1995, 2010, 2025, 2035, 2040, 2045
veen
735
vesselm
25

461

vesvese
1900
veyessirl
25
ve'if
1425
vezr
495
vezn
100, 212
vicdn
540
vilyet
1220
vird
745, 202
vil
315, 605, 745, 770, 775, 1845, 1865
vul
65, 30
vuzu'
160
v
35, 55, 75, 175, 280, 305, 340, 420, 545, 550, 575, 715, 810, 830,
910, 915, 920, 925, 960, 980, 1020, 1135, 1235, 1260, 1265, 1340,
1400, 1425, 1540, 1620, 1905
vcd
75, 175, 305, 545, 550, 575, 910, 915, 925, 960, 1020, 1135, 1340,
1400, 1425, 1540, 1620, 1905
vch

462

1235, 1260, 1265

463

-Yya
10, 15, 30, 35, 40, 45, 50, 85, 90, 100, 105, 110, 115, 120, 125, 130,
135, 140, 160, 165, 170, 175, 180, 185, 190, 195, 200, 205, 210, 215,
220, 225, 230, 235, 245, 250, 255, 265, 270, 275, 280, 285, 320, 330,
335, 355, 360, 365, 375, 380, 395, 420, 425, 445, 450, 455, 460, 465,
470, 475, 480, 485, 490, 505, 515, 520, 525, 530, 555, 565, 575, 590,
610, 615, 620, 635, 645, 650, 655, 660, 675, 680, 690, 700, 715, 725,
735, 740, 745, 770, 775, 780, 785, 790, 800, 810, 820, 825, 835, 845,
850, 855, 860, 865, 870, 875, 880, 885, 890, 895, 900, 905, 910, 915,
930, 935, 940, 955, 965, 970, 975, 980, 990, 1000, 1005, 1010, 1015,
1020, 1030, 1035, 1040, 1045, 1055, 1075, 1085, 1095, 1105, 1115,
1120, 1140, 1155, 1165, 1170, 1175, 1185, 1200, 1205, 1210, 1215,
1220, 1230, 1235, 1250, 1255, 1260, 1285, 1290, 1295, 1310, 1320,
1325, 1330, 1335, 1340, 1345, 1355, 1360, 1370, 1385, 1400, 1405,
1425, 1430, 1450, 1455, 1470, 1480, 1485, 1490, 1500, 1505, 1520,
1525, 1535, 1545, 1550, 1555, 1560, 1565, 1585, 1590, 1595, 1610,
1615, 1640, 1645, 1655, 1665, 1690, 1700, 1705, 1710, 1715, 1725,
1730, 1745, 1755, 1760, 1765, 1775, 1785, 1790, 1795, 1810, 1815,
1820, 1825, 1830, 1835, 1840, 1845, 1855, 1860, 1865, 1875, 1880,
1890, 1900, 1905, 1910, 1915, 1925, 1930, 1935, 1940, 1950, 1955,
1960, 1965, 1975, 1980, 1985, 2000, 2010, 2015, 2020, 2025, 2035,
2045, 2055, 2060, 2070, 2075, 2085, 2105, 2120, 2125
y
5, 10, 15, 30, 40, 45, 50, 60, 65, 80, 85, 95, 110, 115, 140, 145, 150,
155, 160, 165, 170, 175, 180, 185, 190, 195, 205, 215, 220, 225, 240,
245, 250, 255, 265, 275, 280, 285, 300, 310, 320, 350, 355, 360, 370,
380, 390, 410, 420, 465, 475, 480, 485, 540, 545, 560, 565, 575, 580,
585, 595, 600, 610, 640, 650, 655, 665, 675, 680, 690, 695, 700, 720,
730, 740, 745, 750, 755, 775, 785, 790, 800, 805, 810, 815, 825, 830,

464

840, 850, 855, 860, 865, 870, 875, 880, 885, 895, 900, 920, 930, 950,
960, 980, 985, 990, 995, 1030, 1040, 1050, 1070, 1095, 1110, 1155,
1185, 1195, 1200, 1210, 1215, 1220, 1235, 1260, 1265, 1280, 1295,
1310, 1330, 1340, 1345, 1370, 1410, 1415, 1420, 1430, 1435, 1440,
1470, 1500, 1505, 1510, 1520, 1525, 1530, 1535, 1540, 1545, 1550,
1555, 1560, 1565, 1570, 1590, 1595, 1610, 1625, 1630, 1640, 1645,
1650, 1660, 1675, 1690, 1695, 1700, 1705, 1710, 1715, 1720, 1725,
1765, 1770, 1780, 1790, 1795, 1835, 1850, 1880, 1890, 1905, 1910,
1930, 1940, 1945, 1970, 1990, 2000, 2005, 2015, 2020, 2035, 2055,
2065, 2070, 2075, 2085, 2090, 2100, 2110, 2125
Ya'b
1155
ya'ni
110, 120, 180, 205, 250, 355, 365, 395, 470, 565, 610, 615, 680, 700,
715, 740, 810, 870, 885, 890, 900, 955, 970, 980, 990, 1000, 1005,
1010, 1020, 1030, 1085, 1095, 1105, 1115, 1120, 1200, 1235, 1295,
1335, 1340, 1405, 1455, 1500, 1535, 1590, 1610, 1615, 1645, 1665,
1705, 1785, 1790, 1825, 2070, 2075
yad
10, 30, 35, 330, 645, 810, 855, 860, 865, 885, 1020, 1035, 1175, 1865
yd
10, 60, 95, 165, 180, 245, 310, 360, 410, 480, 485, 565, 640, 655,
675, 680, 755, 815, 985, 1030, 1070, 1200, 1235, 1280, 1310, 1410,
1430, 1435, 1440, 1505, 1540, 1595, 1650, 1690, 1770, 1795, 1850,
1945, 1970, 1990, 2055
ydigr
1990
yamur
555, 1105, 1565
ya
255, 265, 505, 1950

465

yud
15, 30, 45, 65, 80, 85, 95, 140, 190, 560, 565, 720, 800, 900, 1185,
1265, 1420, 1555, 1715, 1725
Yaya
1255
yaa
100, 270, 1335, 1595, 1655, 1810, 1860, 1960
ya360, 1385
yakn
1330
yatl
110, 1005
yalan
380, 490, 980, 1405, 1470, 1585, 2045
yalansz
1405
yaldzlan1965
yalz
10, 40, 135, 190, 195, 235, 365, 375, 655, 675, 775, 800, 835, 875,
880, 910, 915, 1000, 1260, 1370, 1400, 1425, 2035
yalsz
1220
yaltra2105
yamavl
1765
yan

466

125, 135, 170, 230, 285, 320, 610, 785, 790, 820, 965, 1120, 1285,
1290, 1370, 1450, 1590, 1790, 1855, 2015
yan
125, 135, 170, 230, 285, 320, 610, 785, 790, 820, 965, 1120, 1285,
1290, 1370, 1450, 1590, 1790, 1855, 2015
yaa
455, 121
yaart
1520
yanv
1285, 137
yanvl
1285
yr
160, 240, 255, 275, 300, 310, 390, 465, 480, 545, 595, 650, 695, 700,
730, 745, 750, 785, 825, 840, 850, 855, 865, 950, 1040, 1110, 1155,
1210, 1215, 1510, 1520, 1530, 1610, 1645, 1660, 1880, 1890, 1905,
2005, 2035
yara
575, 1140, 1935, 2010
yarar
1140, 1935, 2010
yresten
480
yarm
930, 1360, 1690
yarsz
1040
yart
1755

467

yaa350
yaat1320, 1330, 1370,
yad
665
ya
105, 270, 425, 460, 465, 480, 485, 515, 575, 620, 745, 955, 1055,
1075, 1215, 1230, 1320, 1330, 1370, 1385, 1505, 1700, 1730, 1745,
1835, 1845, 1855, 1865, 1875, 1910, 1940, 1960, 1965, 2000, 2060,
2085, 2105
yal
620, 955, 1960, 2000
yar1055, 1370, 1965
yarn
575, 1055, 1370, 1965, 2060
yal
465, 132
yarn
105, 1700, 1730, 1745
yt
5, 15, 140, 195, 540, 580, 690, 695, 830, 960, 980, 985, 1030, 1295,
1330, 1340, 1345, 1420, 1525, 1550, 1565, 1595
yat890, 895, 1335
yata
220
yavl
940, 1835, 2120

468

yavuz
1950
yy
280, 830, 850, 885, 1660
yazv
525
ye160
yedi
145, 160, 825, 1080, 1155, 1250, 1455, 1460, 1600, 1625
yedinci
1455, 146
yefah
25
yegtilik
790
yehud
945
yel
35, 40, 70, 135, 185, 245, 385, 410, 450, 615, 700, 710, 720, 890,
995, 1040, 1060, 1105, 1155, 1165, 1180, 1275, 1315, 1445, 1450,
1585, 1640, 1715, 1755, 1800, 1820, 1825, 1940, 2025, 2030
yemen
1060
yemi
695
yemsiz
585
yei
45, 100, 675, 685, 915, 1590, 1675

469

yeil
100
yer
80, 85, 95, 200, 280, 295, 455, 475, 625, 635, 655, 740, 785, 840,
875, 950, 970, 1000, 1075, 1105, 1195, 1200, 1210, 1335, 1340,
1355, 1375, 1410, 1445, 1455, 1460, 1545, 1565, 1600, 1665, 1685,
1820, 1860, 1890, 1910, 1955, 1990, 2040, 2055, 2070
yet235, 335, 340, 495, 535, 830, 1330
Yezid
1250, 1255, 1535, 1555
Yezid
1255
ylav
1780
yl
1385, 1595
yldz
1385
yra
115, 1305, 1600
yral
1305
yrasnv
115
yigit
365, 1730, 1790
yigitlik
1790
yine

470

155, 170, 290, 460, 495, 1380, 1610

yip
765, 1165, 1790
yoal 585, 590, 615
yoalt585
your yo
55, 65, 75, 175, 190, 220, 225, 230, 240, 320, 365, 410, 490, 535,
550, 570, 575, 580, 585, 590, 615, 625, 655, 680, 710, 715, 745, 765,
805, 820, 830, 845, 850, 855, 860, 870, 875, 880, 925, 950, 1035,
1045, 1065, 1085, 1100, 1110, 1120, 1125, 1135, 1140, 1145, 1195,
1200, 1205, 1220, 1230, 1275, 1290, 1295, 1300, 1305, 1310, 1315,
1325, 1340, 1365, 1370, 1375, 1380, 1390, 1395, 1415, 1455, 1470,
1485, 1570, 1645, 1770, 1780, 1800, 1810, 1880, 1890, 1895, 1905,
1915, 1925, 1930, 1935, 1940, 1965, 2020, 2035, 2050, 2075, 2105
yobar
625, 181
yolu
65, 765, 860, 1290, 1300
yosa
175, 585, 590, 1065, 1110, 1200, 1365, 1395, 1810, 1965, 2035, 2105
yol
15, 85, 90, 110, 125, 180, 220, 265, 295, 340, 355, 375, 380, 420,
445, 520, 535, 555, 570, 590, 610, 645, 675, 695, 700, 705, 725, 750,
775, 790, 855, 860, 890, 965, 1020, 1050, 1055, 1095, 1120, 1135,
1150, 1170, 1210, 1225, 1230, 1305, 1320, 1330, 1365, 1395, 1450,
1455, 1485, 1515, 1520, 1645, 1650, 1745, 1770, 1785, 1800, 1810,
1825, 1830, 1880, 1930, 2025, 2045, 2080, 2110, 2115

471

yolu
645, 112
yolu855
yuar
930, 1720, 1875, 2030
yulduz
375, 740, 745, 1105, 1145, 1225, 1360
yuma
480
yumual
350, 355, 385
Yunan
30, 175, 780
Yunan
30
Yusuf
305, 310, 315, 320, 330, 335, 340, 345, 350, 355, 1585
yutum
605, 18
yk

0, 20, 30, 45, 50, 55, 60, 65, 75, 95, 100, 105, 140, 155, 180,

195, 220, 230, 295, 365, 380, 385, 520, 550, 555, 560, 570, 590, 620,
625, 630, 635, 680, 685, 700, 710, 715, 755, 760, 775, 790, 810, 915,
955, 960, 980, 990, 995, 1070, 1115, 1125, 1340, 1385, 1430, 1435,
1440, 1445, 1520, 1525, 1530, 1545, 1560, 1575, 1580, 1585, 1610,
1625, 1650, 1745, 1800, 1865, 1880, 1940, 2035, 2105, 2120
yksek
560, 635
ykseklik
560

472

yl
25
yrvi
2110
yz
85, 110, 115, 125, 135, 145, 200, 240, 305, 385, 390, 395, 405, 425,
430, 435, 440, 455, 460, 475, 485, 490, 505, 510, 535, 570, 625, 650,
665, 685, 690, 745, 775, 790, 795, 820, 875, 935, 950, 1000, 1035,
1045, 1145, 1175, 1195, 1210, 1230, 1275, 1280, 1330, 1340, 1370,
1380, 1510, 1515, 1590, 1605, 1625, 1660, 1690, 1705, 1720, 1725,
1745, 1760, 1765, 1770, 1775, 1800, 1805, 1810, 1825, 1840, 1880,
1930, 2000, 2020, 2070, 2090, 2110, 2120, 2125
yzde
390, 650, 1775
yzl
385, 1775

473

-Z z

95, 140, 180, 220, 435, 520, 530, 565, 590, 620, 925, 930, 940,

990, 1005, 1015, 1040, 1150, 1300, 1330, 1370, 1390, 1435, 1470,
1475, 1520, 1700, 1710, 1870, 1885, 1895, 1900, 1915, 2015, 2065,
2080, 2085
a'af
310
a'if
645, 89
a'fle690
a'iflik
890
'i'
1595
z'il
1885
ab
1140, 157
abyye
1140
z
530
zhid
520, 565, 590, 930, 940, 1015, 1300, 1330, 1370, 1390, 1470, 1700,
1870, 2065, 2080, 2085
zhidlik
1700
hir

474

55, 505, 565, 585, 810, 920, 1435, 1595, 1725, 1900, 1910
hiren
810
hir
505
zahmetsiz
2120
zid
95
am
70, 80, 110, 285, 635, 735, 945, 975, 1520, 1745, 2010
am
70, 80, 110, 285, 635, 735, 945, 975, 1520, 1745, 2010
zaman
30, 35, 130, 150, 160, 165, 445, 460, 670, 735, 765, 890, 900, 1045,
1205, 1300, 1325, 1330, 1375, 1400, 1480, 1530, 1720, 1790, 1875,
1900, 1940, 2015, 2120
zamne
770
amme
110, 635, 735, 1520
an
1830
zr
435, 1895
arar
295, 995, 1305, 1355, 1380
arr
335, 540, 760
arr

475

335, 54
zt
180, 1710, 1915
zeberced
1985
ek
870
zell
1950
zencr
455, 1615
zend
1565, 157
zenadn
115
zerhevn
1560, 1565
zermn
1560
erre
435, 605, 1340, 1865, 2105, 2125
evt
690, 1095
ev
360, 85
zeyrek
295, 385
bb
85
znd

476

725
zb
690
ikir
140, 1250, 1255, 1560, 1565
zincr
400
zind
20, 290, 835, 1555
zindn
290
zinhr
245
zr
25, 85, 200, 215, 240, 305, 320, 345, 385, 415, 485, 540, 590, 645,
700, 715, 780, 820, 860, 865, 880, 890, 940, 965, 990, 1000, 1010,
1120, 1125, 1150, 1170, 1405, 1415, 1455, 1520, 1580, 1625, 1630,
1675, 1730, 1750, 1765, 1800, 1815, 1870, 1895, 1910, 1915, 1945,
1950, 1980, 2055, 2065, 2100, 2120
iy
1630
ziyde
10, 60, 165, 180, 245, 310, 360, 410, 480, 485, 565, 675, 680, 755,
815, 1070, 1410, 1430, 1435, 1440, 1850
ziyn
1940
ziyret
1905
ziynet
470, 635, 745, 985, 995, 1000, 1195, 2015

477

zhre
395
uhr
225
ulm
355, 695, 770, 1185, 1535
ulmet
1535
Zal
780
zhd
440, 980, 1020, 1030, 1505, 1895
Zhre
475, 775
Zley
305, 310, 315, 325, 330, 340, 345
Zlf
65, 70, 120, 290, 400, 405, 410, 455, 600, 1130, 1180, 1220, 1265,
1280, 1310, 1365, 1460, 1615, 1820, 1990, 2115
znnr
1105