Skripta Stari Istok

Univerzitet u Beogradu
Filozofski fakultet
Odeljenje za istoriju
Skripta za ispit iz predmeta
Istorija Starog istoka

Autor: elmira Svetlik, IS 11/11
Istorija Starog istoka elmira Svetlik
Avgust !1" godine

EGIPAT U VREME NOVOG CARSTVA
(1550 10!" pre #"e"$
%VIII %% di#asti&a
%VIII di#asti&a'
1" A#mose $1%%! & 1%%'
" Amen#ote( I $1%% & 1%!)'
*" +utmes I $1%!) & 1),1'
)" +utmes II $1),1 & 1)-,'
%" .at/e(sut $1)-, & 1)%0'
1" +utmes III $1)%0 & 1)1'
-" Amen#ote( II $1)0 & 1*,-'
0" +utmes I2 $1*,- & 1*00'
," Amen#ote( III $1*00 & 1*%!'
1!" Amen#ote( I2 $1*%! & 1**)'
11" +utan#amon $1**) & 1*%'
1" 3j $1*% & 1*1'
1*" .orem#e4 $1*1 & 1,*'
1
1" A#mose $1%%! & 1%%'
U trenutku stu(anja na (resto je 4io dete, tako da je kao regent 3gi(tom u(ravljala
njegova majka A()tep" Ona je zadr5ala vrlo va5nu ulogu i nakon /to je A#mose za(o6eo
samostalnu vladavinu"
Oslo4odio je deltu od .iksa u 11" godini svoje vladavine, nakon /to je dva (uta
o(sedao A*aris" 7atim se okrenuo nekada/njim (osedima na +e*a#t, i u N,-i&i" 8a
9evantu je meta 4io .ar,(e#, koji je zauzeo nakon - (o#oda u * godine" 7atim je krenuo
u (o#od (rema 8u4iji, a (red kraj svoje vladavine njegovi odredi u/li su i na teritoriju
/e#iki&e i se*er#e Siri&e" :rajem njegove vladavine 3gi(at je 4io ujedinjen"
A#moseova glavna su(ruga 4ila je njegova sestra A(m)se Ne0ertari" A#mose ju
je (ostavio na sve/teni6ku du5nost su(ruge 4oga Amona, /to je 4ila najva5nija du5nost
vezana za kult Amona" A#mose & 8efertari je na taj na6in stekla veliki ugled"
" Amen#ote( I $1%% & 1%!)'
Bio je A#moseov najstariji sin" +ako;e se o5enio jednom od svoji# sestara
Meritam)#, i u6inio je svojom glavnom su(rugom i su(rugom 4oga Amona" <reduzeo je
(o#ode u N,-i&, $do *" katarakta', i verovatno jedan u +i-i&," 8jegova vladavina (rotekla
je relativno mirno" 8astavio je (olitiku svog o=a & k)#s)1ida2i&a zem1&e i p)diza#&e
(ram)*a, naro6ito u zoni Amonovog #rama u :arnaku"
2ladari >2III dinastije smatrali su Am)#a svojim za/titnikom i z4og toga su
(odizali 4rojne gra;evine njemu (osve?ene" Ovi vladari su kult Amona uzdigli na najvi/i
nivo u egi(atskom (antenonu" Amon je (o6etkom >2III dinastije 4io asimilovan sa @eom,
starim 4ogom Sun=a, i slavio se kao Am)# Re, kralj 4ogova"
1
<rema (redavanjima: A#mose & .at/e(sut/+utmesIII $rana >2III dinastija'A
Amen#ote( II & Amen#ote( III $sredina >2III dinastije'A
Amen#ote( I2 $(eriod Amarne'A
+utan#amon & .orem#e4 $(ozna >2III dinastija'"
*
<o6etkom >2III dinastije Mem0is je i dalje 4io (oliti6ka (restoni=a 3gi(ta" +e4a je
4ila najva5niji kultni =entar dr5ave a za(adna o4ala 8ila u +e4i je (ostala gro4no mesto
vladara, kasnije i 6lanova vladarske (orodi=e" A#mose je za svoje ve6no (re4ivali/te
oda4rao te4ansku nekro(olu, me;utim njegov gro4 jo/ uvek nije (rona;en" Amen#ote( I je
tako;e sa#ranjen u te4anskoj regiji, u Bra A4u elC8agi" On je (rvi vladar koji svoj #ram
mrtvi# nije (odigao na mestu gde se nalazila gro4ni=a" 8jegovi nasledni=i su sledili njegov
(rimer i klesali su gro4ni=e u stenama na levoj o4ali 8ila, (reko (uta +e4e, (rvo u Bra A4u
elC8agi, a (otom u Bolini kraljeva"
*" +utmes I $1%!) & 1),1'
Amen#ote( I nije imao (otomaka i na (restolu ga je nasledio +utmes I, vojni
komandant o 6ijem (oreklu nemamo (uno (odataka"
8astavio je (olitiku (ret#odnika, i

(reduzeo niz (o#oda ka N,-i&i i +e*a#t,, /to je rezultiralo /irenjem grani=a u o4a (rav=a"
U zapad#)& Azi&i je stigao do 3ufrata, (o/to je (oku/avao da s(re6i dr5avu Ditani da se
u6vrsti u za(adnoj Siriji" Osim us(e/ni# vojni# ak=ija, uve?ao je Amonov #ram u :arnaku"
)" +utmes II $1),1 & 1)-,'
+utmes II je 4io sin +utmesa I i jedne od njegovi# s(oredni# su(ruga" 8asledio je
svog o=a (o/to su dvoji=a njegove starije 4ra?e (reminula" +utmes II se o5enio svojom
(olusestrom 3at4eps,t, i u6inio je svojom glavnom su(rugom i su(rugom 4oga Amona"
:ao i njegov ota=, ratovao je na (rostoru 8u4ije i Sirije" Iz 4raka +utmesa II i .at/e(sut
rodila se samo jedna ?erka, 8eferure, i zato ga je na (restolu nasledio njegov sin iz 4raka
sa jednom od s(oredni# su(ruga, +utmes III"
%" .at/e(sut $1)-, & 1)%0'
:ada je +utmes II umro 1)-," godine, +utmes III je 4io dete, i regent je (ostala
njegova ma?e#a .at/e(sut" 8a (o6etku svoje vladavine i dalje je nosila titule velike
kraljevske su(ruge i su(ruge 4oga Amona, i na ikonografskim (redstavama iz tog (erioda
(rikazivana je iza novog kralja" :asnije (o6inje da se (ojavljuje kao njegov savladar,
nose?i sve vladarske titule, osim titule moni bik" <rikazivana je kao mu/kara= i nosila je
titulu u mu/kom rodu" :asnije (isari (ostaju svesni da je novi vladar 5ena, i (o6inju da
(rilago;avaju titule"
:ralji=a je vladala u skladu sa joj (overenom du5no/?u i nema (odataka da je do/lo
do 4ilo kakvog suko4a izme;u kralji=e i +utmesa III za njenog 5ivota" +utmes III je (o6eo
da uni/tava njene s(omenike tek ! godina nakon njene smrti"
Odma# na (o6etku svoje vladavine .at/e(sut je (o6ela da gradi svoj #ram mrtvi# u
Beir elCBa#ariju u za(adnoj +e4i" :ralji6in ar#itekta 4io je Se#e#m,t, kralji6in (overenik
tutor njene ?erke"
*
.ram je nazvan B5eser & B5eseru $Enajsvetiji me;u svetimaF' i nalazi
se odma# nasu(rot Amonovog #rama u :arnaku"
Ba 4i (oliti6ki i ideolo/ki o(ravdala svoje (osezanje za vla/?u, na reljefima je
(rikazano kra1&i5i#) r)6e#&e" 8jen ota= je 4io sam 4og Amon, /to 4i zna6ilo da je ona jo/
(re svog ro;enja 4ila (redodre;ena da (ostane vladar" <redstava njene trudne majke je
jedini (rikaz trudni=e u 3gi(tu" .at/e(sut je 4ila jedini vladar koji je (rikazao so(stveno
za6e?e i ro;enje i time istakao da je direktni fizi6ki (otomak jednog od glavni# 4ogova" +o
je 4io jedini ovakav slu6aj u 3gi(tu & (resedan"
+okom njene vladavine (reduzet je 4ar jedan veliki (o#od , N,-i&, i verovatno
(rema &,7#)m 8a#a#,, /to je 4ilo dovoljno da se o6uvaju (ozi=ije zado4ijene u
(ret#odnim de=enijama"
<rema (redavanjima: njegov ado(tivni sin"

*
2rlo mogu?e da je 4io i njen lju4avnik"
)
Gedan od najve?i# (odu#vata koji je (reduzela 4ilo je u(u?ivanje tr9)*a5ke
e:pedi2i&e , zem1&, P,#t" Flota se vratila natovarena mirisnim smolama, za6inima,
slonova6om, zlatom"" Ovaj (o#od je tako;e (rikazan na reljefima u kralji6inom #ramu"
.at/e(sut je vladala 3gi(tom 1 godinu, do 1)%0" i umrla je (rirodnom smr?u"
1" +utmes III $1)%0 & 1)1'
+utmes III je nakon smrti svoje ma?e#e .at/e(sut za(o6eo svoju samostalnu
vladavinu" +ada je imao oko *! godina" 2odio je e:pa#zi)#isti5k, sp)1&#, p)1itik," U to
vreme dr5ava 3etita is(oljava (retenzije (rema (rio4alnoj zoni Sirije" +utmes III je vrlo
4rzo reagovao i ve? " godine svoje vladavine (okrenuo je (rvi (o#od na :anan" +ada je
do/lo do o(sade grada Me9id) $grad u severnom :ananu, koji se nalazio na glavnom (utu
za Siriju'" Degido je dr5an (od o(sadom 6ak - mese=i i na kraju +utmes ga je (rimorao da
se (reda $rekonstruisana za#valjuju?i narativnim izvorima u :arnaku, na zidovima #rama
H Anali +utmesa III" +utmesa je na (o#odu (ratio (isar"'" Uku(no je (reduzeo 6ak 1-
vojni# (o#oda u zoni 9evanta" Ove vojne ak=ije zavr/ene su osvajanjem :ade/a u severnoj
Siriji"
I(ak, glavna (retnja na (rostoru 9evanta 4ila je dr5ava Mita#i" U to vreme dr5ava
Ditani /iri svoje (osede (rema za(adnoj Siriji" +utmes III je u/ao na teritoriju nji#ove
dr5ave i osujetio nji#ove (lanove" Gugoza(adna Sirija i ju5ni :anan su se na/li 6vrsto (od
njegovom vla/?u" Osim toga (reduzeo je (o#ode i u N,-i&, i (ro/irio grani=e 3gi(ta sve
do )" katarakta"
:rajem svoje vladavine, (o6inje da uni/tava sve tragove .at/e(sutine vladavine:
njeno ime je 4risano sa s(omenika, statue uni/tavane, njen (omen 4risan iz dokumenata i
s(iskova vladara" 8e zna se koji je razlog z4og kojeg je 6inio tako ne/to" EDamnatio
memoriaeF & 4risanje se?anja"
7a svog savladara je 1;<=" godine imenovao svog sina Ame#()tepa II" Bve
godine zatim, +utmes III je (reminuo"
-" Amen#ote( II $1)0 & 1*,-'
8akon /to je +utmes III 1)1" (reminuo, Amen#ote( II je za(o6eo svoju
samostalnu vladavinu" 8astavio je (olitiku svog o=a" Br5ava Mita#i i 3etiti su i dalje
(redstavljali o(asnost, (a je Amen#ote( II odma# na (o6etku svoje vladavine (okrenuo
vojni (o#od" :ao ratni trofej u 3gi(at je doneo tela sedmori=e (ogu4ljeni# vladara sirijski#
gradova" Bili su o4e/eni da 4i se svima (redo6ila kraljeva (o4eda" Ova (o4eda
ovekove6ena je na steli koja je (odignuta u Amadi u 8u4iji" Ba 4i (otvrdio svoje (ozi=ije
na 9evantu, (okrenuo je jo/ nekoliko vojni# (o#oda (otiv vladara klijentski# gradova u
&,7#)m 8a#a#,"
0" +utmes I2 $1*,- & 1*00'
Amen#ote(a II je na (restolu nasledio +utmes I2, veliki ratnik i vojskovo;a" 7a
vreme njegove vladavine sklo(ljen je mir sa dr7a*)m Mita#i" 8a ovakvu odluku uti=alo
je to /to dr5avu Ditani (o6inju sve vi/e da ugro5avaju .etiti i Asir=i" Savez je (otvr;en
4rakom izme;u +utmesa I2 i ?erkom mitanskog kralja Artamame" Sa vladavinom +utmesa
I2 3gi(at je u/ao u jedan od najmirniji# i naj(ros(eritetniji# (erioda u svojoj istoriji"
E+utmesova stela snaF & za4ele5ena na sfingi, izme;u nogu, gde mu se usnilo da ?e
(ostati vladar, /to se i o4istinilo"
," Amen#ote( III $1*00 & 1*%!'
Amen#ote( III je 4io sin +utmesa I2 i njegove glavne su(ruge Dutemvije" Imao je
manje od 1% godina u trenutku stu(anja na (resto" 8a samom (o6etku svoje vladavine
%
o5enio se Ti&)m, koja nije 4ila kraljevskog (orekla i jo/ mla;a nego on" Imali su 6etiri
k?eri i dvoji=u sinova, me;u njima i naslednika (restola, Amen#ote(a I2"
U vreme Amen#ote(a III (reduzeta su dva vojna (o#oda na (rostor N,-i&e, koji su
(redstavljali vi/e demonstra=iju sile, nego (otvrda egi(atskog (risustva u ovoj regiji" <o/to
je u (ret#odnom (eriod 4io o4ez4e;en mir sa skoro svi# strana, nije 4ilo (otre4e za ve?im
vojnim (odu#vatima" Savez sa dr5avom Mita#i je 4io u6vr/?en skla(anjem 4raka sa
Iilu#e(om, ?erkom kralja Jutarne II, a krajem svoje vladavine o5enio se i +adu#e(om,
?erkom novog mitanskog kralja +u/rate" +ako;e, odr5avao je i do4re odnose sa kasitskim
Va*i1)#)m"
<o/to je u dr5avi vladalo mirno stanje, Amen#ote( je svu svoju (a5nju mogao da
usmeri na 9radite1&sk, de1at#)st, u 6emu je nadma/io svoje (ret#odnike" Jirom 3gi(ta
(odizao je svoje statue" +ako;e (odigao je 4rojne #ramove, kao i 4rojna svetili/ta na
teritoriji 8u4ije" 8ajva5niji graditeljski (odu#vati s(rovedeni su u +e4i" 8a za(adnoj o4ali
8ila, u te4anskoj regiji, u Dalkati, vladar je (odigao veliku (alatu" U 4lizini Dalkate
sagra;en je njegov (osmrtni #ram, najve?i ikada sagra;en u 3gi(tu" Svetili/te u #ramu je
4ila velika otvorena dvorana" 8a isto6noj o4ali 8ila, nadomak +e4e, u Amonovom #ramu u
:arnaku je (odigao novu monumentalnu ka(iju" +u je sagradio jo/ nekoliko #ramova
(osve?eni# 4o5anstvima"
2eliku (a5nju (oklanjao je -)9, S,#2a koji se manifestovao u formi Atona,
sun6evog diska koji se vidi na ne4u" Atonu je (odigao #ram u .elio(olisu" Smatrao je da je
zemaljsko ova(lo?enje Atona i njegova vladavina je stvorila uslove da njegov sin ovu
doktrinu dovede do krajnji# grani=a"
Me6,#ar)d#i )d#)si sa ostatkom tada/njeg sveta ostvarivani su (utem
di(lomatski# misija" :oli6ina egi(atskog materijala na gr6kom ko(nu se (ove?ala za
vreme vladavine Amen#ote(a III" Brojna (isma koja je Amen#ote( razmenjivao sa
velika/ima u 2avilonu, dr5avi Ditani i Arzavi (rona;ena su u ar#ivi 3#natonove (restoni=e
u +el Amarni" Ona (okazuju mo? koju je Amen#ote( III tada u5ivao"
8ajva5niji 5i#)*#i2i 2e#tra1#e admi#istra2i&e 4ili su:
2ezir $od vremena +utmesa III slu54a je razdvojena na vezira severa i vezira juga, u
Demfisu i u +e4i, i u nji#ovoj nadle5nosti se vi/e ne nalaze (rilike u 8u4iji i na
9evantu'A
)
@izni6arA
U(ravni=i ku?a zlata i sre4raA
:raljevski nadzornikA
U(ravnik 5itni=eA
2isoko sve/tenstvo AmonaA
2isoki sve/tenik <ta#aK
2a5an 6inila= egi(atske dr5ave 4ila je *)&ska" 3gi(atske snage koje su (orazile
.ikse i zauzele 8u4iju i 9evant su druga6ije od oni# iz (ret#odni# e(o#a" 3gi(?ani su
(ri#vatili nova oru5ja, (ose4no rat#e d*)k)1i2e i k)mp)zit#i 1,k, i (romenili strukturu i
taktiku svoji# 4or4eni# odreda" Gedna vrlo va5na novina je to /to je 3gi(at u vreme novog
=arstva stvorio sta&a>, *)&sk, i pr)0esi)#a1#i k)ma#d#i kadar"
7a#valjuju?i na(orima +utmesa I, +utmesa III i Amen#ote(a II, 3gi(at je
us(ostavio kontrolu nad ve?im delom 8a#a#a, koja je o(stala do oko 11!!" godine" Ove
ak=ije uti=ale su na demografske (rilike u :ananu & stanovni/tvo :anana se zna6ajno
smanjilo" Bez o4zira na to, ovu e(o#u karakteri/e intenzivna me;unarodna trgovina"
)
7a namesnika 8u4ije se 4ira (ose4an 6inovnik & kraljevski 6in :u/a"
1
Iodine 1==?" u 3lCAmarni, u ru/evinama 3#etatona, (restoni=e Amen#ote(a I2,
otkriven je ar#iv sa dokumentima koji svedo6e o di(lomatskim aktivnostima od vladavine
Amen#ote(a III do (o6etka +utan#amonove vladavine" Ar#iv se o4i6no naziva Amarnski
arhiv ili Pisma iz Amarne"
1!" Amen#ote( I2 $1*%! & 1**)'
<eriod vladavine Amen#ote(a I2 naziva se Epoha Amarne, (rema imenu lokaliteta
na kome se nalazila nova (restoni=a" 8akon smrti Amen#ote(a III za njegovog naslednika
4io je odre;en njegov najstariji sin T,tmes" De;utim krunski (rin= je (reminuo jo/ za
5ivota svog o=a, tako da je (resto (renet na mla;eg sina, Ame#()tepa IV"
Amen#ote( I2 je (o(ut svog o=a nastavio da favorizuje s)1ar#i k,1t" 8e zna se iz
kog razloga je zanemario Amona i uveo kult Atona & on je vidljiv, u o4liku svetlostnog
diska" Atonovo 5ivo dete na zemlji & kralj" <o6etkom njegove vladavine je na(u/tena i
stara ik)#)9ra0i&a" Bo5anstvo (o6inje da se (rikazuje druga6ije & kao s,#5e* disk iz kojeg
izlaze zra=i sun=a, koji dodiruju vladara i njegovu (orodi=u"
<romene u ikonografiji (ratile su i (romene u ar(itekt,ri (rama" Aton nije 4io
zatvoreno 4o5anstvo, #ramovi su sada otvoreni, (o(ut #rama mrtvi# Amen#ote(a III, vrlo
dostu(ni svima, /to je jo/ jedna od odlika e(o#e Amarne $#ramovi su gra;eni 6ak i 4ez
krovova', (re(uni su mali# oltara, /to do vremena Amarne nije 4io slu6aj & #ramovi su 4ili
nedostu(ni o4i6nim smrtni=ima" E+alatat 4lokoviF & mali 4lokovi H novi sistem u
graditeljstvu, gra;evine je sad 4ilo lak/e sagraditi ali isto tako i razgraditi i#" :arakteristika
e(o#e Amarne jeste i 5ivost 4oja, dekora=ija svi# gra;evina u gradu jeste vrlo 5iva, donosi
Esvetlost u gradF"
Unutar glavnog #rama Amen#ote( je (odigao svoje 9r)tesk#e stat,e" 2rlo 4rzo (o
stu(anju na (resto, Amen#ote( I2 (o6inje da se (rikazuje sa mr/avim, izdu5enim li=em,
/iljate 4rade i de4eli# usana, izdu5enog vrata, feminizirani# grudi, okruglog i iz4a6enog
stomaka, /iroki#, o4li# 4edara, de4eli# 4utina i tanki# nogu" Iotovo je li6io na karikaturu"
Dogu?e da je takav (rikaz odra5avao i kraljev stvaran fizi6ki izgled ali i(ak malo
(renagla/en"

1" 8ra1&e*ska p)r)di2a <" E(#at)#

-
U 6etvrtoj godini svoje vladavine kralj je odlu6io da (rese6e sve veze sa
tradi=ionalnom verskom (restoni=om i Amonom, i (odigao je (ot(uno novi grad (osve?en
isklju6ivo kultu 4oga Atona" 8ova (restoni=a (odignuta je na mestu dana/nje E1@Amar#e,
na (olu (uta izme;u +e4e i Demfisa" 8ovi grad je nazvan E(etat)# $FAtonov #orizontL',
mesto gde Aton (ostaje delotvoran" 2e? naredne, (ete godine svoje vladavine, kralj je
(romenio svoje ime E(#at)#"
<otre4ni su 4ili novi ljudi" 2e?ina ljudi iz vremena Amen#ote(a I2 jesu novi, odani
li6no vladaru" EBio sam siro6e, kralj me je stvorioF & ve?ina ti# ljudi to navodi u svojim
4iografijama" 2e?ina ovi# ljudi (ratila je kralja u izgradnji novog grada" Irad je izgra;en
vrlo 4rzo, ali je isto tako 4rzo i na(u/ten, odma# nakon smrti Amen#ote(a I2" 7a samo !
godina nije ostalo ni/ta" U vreme .orem#e4a grad je 4io sistematski razgra;ivan" Irani6ne
stele, nat(isi $) su, kao ) strane sveta, ) ugla grada' imaju isti sadr5aj & sveto6e o izgradnji
nove (restoni=e" Banas je izvesno da je vojno (lemstvo u vreme Amen#ote(a I2 4ilo vrlo
va5no, 6ak je i sama reforma izvedena uz (omo? nji#, 4io je to jedan o4lik (u6a"
:ada je dvor (reseljen u Amarnu, vladar je s#vatio da je to nedovoljno" Bilo je
(otre4no da se reforma (ri#vati i u drugim gradovima" 7ato je zatvorio sve ostale #ramove
a (osedi #ramova su konfiskovani" 7atim je naredio sistematsk) -risa#&e ime#a
-)7a#sta*a, ne samo sa zvani6ni# s(omenika, ve? i sa (rivatni# gro4ni=a" :a( koja je
(relila 6a/u 4ilo je kada su (oli=aj=i koji su to radili iz4risali sa svi# gro4ni=a i re6 mut &
majka, jer nisu 4ili (ismeni"
%
+ada je za(o6eo ot(or ovakvoj radikaliza=iji"
Atona je kraljevska (orodi=a slavila kao jednog jedinog 4oga, univerzalnog tvor=a
koji je stvorio sve /to (ostoji na zemlji" 8ova dogma je iskazana u Velikoj himni Atonu,
koju je s(evao verovatno sam 3#naton, i nalazi se is(isana na gro4ni=i 3ja" Mesto se (oredi
sa Psalmom 1!) $Stari zavet'"
ena koja je (ostala Amen#ote(ova velika kraljevska su(ruga 4ila je Ne0ertiti
$Fle(oti=a koja je do/laL', koja je i sama (ri(adala kraljevskoj (orodi=i" Go/ jedna
oso4enost s(omenika koje je Amen#ote( (odigao u :arnaku jeste isti=anje uloge njegove
su(ruge 8efertiti" Gedna od gra;evina u :arnaku je u (ot(unosti (osve?ena samo njoj"
Uloga kralji=e u ritualu se tako;e (romenila" Ona (ostaje ravno(ravna sa kraljem i
u dvorskom =eremonijalu i u kultu" 8ji#ove figure sada su (rikazivane iste veli6ine, /to
sim4olizuje izjedna6avanje uloga i zna6aja" 8a nekim reljefima ona je 6ak (rikazana sa
krunom na glavi (a je mogu?e da je u nekom trenutku (ostala kraljev savladar" :ija je jo/
jedna kraljeva su(ruga" :raljevski (ar je izgleda u jednom trenutku za(ao u krizu intimne
(rirode" 8i&a je 4ila nasle;ena iz #arema Amen#ote(a III" Go/ jedna novina Amarne je i u
(rikazivanje kraljevske (orodi=e" <rikazuje se intimnost koja nikada do tada nije 4ila
za4ele5ena" S=ene (rikazuju kraljevski (ar kako se grli i lju4i"
P)rtret kra1&i2e Ne0ertiti & jedan od najle(/i# (ortreta izra;eni# u istoriji"
+utmosis & skul(tor" Oko ove statue is(letene su 4rojne misterije" 8ju je (rona/ao Bur#art"
8akon svog otkri?a morao je o4avestiti ins(ektora" Ona je zatim (rokrijum6arena i
izvedena iz 3gi(ta" .itler je tako;e 4io fas=iniran ovom statuom, i mogu?e da je statua
zamenjena tokom II svetskog rata" Ostala je nedovr/ena & mo5da iz razloga /to je skul(tor
imao romanti6nu vezu sa kralji=om a kasnije je da 4i joj se osvetio, ostavio statuu
nedovr/enu"
At)#izam je doneo i neke (romene u za9r)-#)m k,1t," Smrt je 4ila (ot(uno
ignorisana, i nova doktrina je govorila da mrtvi ustvari samo s(avaju i 4ude se svakog
jutra" Svakodnevno vaskrsavaju i o4itavaju u #ramu, gde su zato svakodnevno (rino/ene
(onude na oltar" Drtvi, odnosno nji#ove du/e su ustvari 5iveli u #ramovima zajedno sa
Atonom, a gro4ni=e su 4ile samo mesta gde su s(avali" 7ato se i nastavilo sa
mumifi=iranjem, jer se du/a uve6e vra?a u telo" +ela su sada sa#ranjivana istok & za(ad &
%
Dera se (ose4no odnosila na te4ansku trijadu C Amon, Dut i .onsu"
0
Ftamo gde izlazi sun=eL" Iu4i se zna6aj Ozirisovog kulta" I(ak, 6ini se da je nova religija
samo zamenila staru religiju i verovanja elite" 2e?ina stanovni/tva je i dalje nastavila da
(o/tuje svoje lokalne 4ogove"
Jto se ti6e sp)1&#e p)1itike u vreme Amen#ote(a I2, on je (oslao vojsku u N,-i&,
da 4i ugu/io (o4unu koja je tamo iz4ila 1" godine njegove vladavine" +ako;e, egi(atski
odredi su se suko4ili i sa 3etitima, koji su (orazili dr5avu Ditani, i naru/ili ravnote5u
us(ostavljenu u vreme +utmesa I2, a tako;e (o6eli i da ugro5avaju egi(atske (ozi=ije na
9evantu" O ovim odnosima znamo iz di(lomatskog ar(i*a iz Te1 Amar#e" Sadr5i A=<
dokumenata, is(isani# akadskom varijantom klino(isa" Bokumenti su iz vremena
Amen#ote(a III, Amen#ote(a I2 i +utan#amona" +o je (re(iska sa vladarima drugi#
veliki# sila" $n(r" (ismo Burna4urija/a Amen#ote(u I2, (ismo +u/rate Amen#ote(u III'"
@eformu je (oljuljala kuga koja se (ojavila 1)" godine vladavine Amen#ote(a I2"
8azivali su je azijatska bolest, jer su je doneli vojni=i sa 9evanta" Od kuge su (ostradale
kralji=e 8efertiti, :ija, kraljeva majka +ija i jedna od njegovi# 1 ?erki" 7a naslednika
(restola odre;en je Sme#kare, 3#natonov sin, ro;en iz veze sa nekom od s(oredni#
su(ruga" O5enio se (rin=ezom Deritaton" <o/to je vrlo 4rzo (reminuo, za naslednika
(restola odre;ena je Meritat)#"
3#naton je (reminuo u 1-" godini svoje vladavine, i tada je Deritaton odlu6ila da
o4novi stare kultove i otvori Amonove #ramove u :arnaku" Umrla je *" godine svoje
vladavine, odnosno 1-" godine vladavine samog 3#natona" +ada dolazi do uzdizanja 3ja,
jednog od vojni# komandanata, koji je (ostavljen za vezira krajem Amen#ote(ove
vladavine, (otom i za tutora +utan#amona"
11" +utan#amon $1**) & 1*%'
+utan#amon kada je 1**)" godine do/ao na (resto, imao je samo 1! godina"
Dogu?e da je 4io sin Amen#ote(a I2, 4rat ili (olu4rat, nije izvesno /ta, ali se zna da su 4ili
u krvnom srodstvu" +utan#amon je stu(io u 4rak sa jednom od (re5iveli# k?eri
Amen#ote(a I2" 7a regenta je (ostavljen E&, (o/to je kralj 4io isuvi/e mlad da 4i
samostalno u(ravljao zemljom"
8astavio je (olitiku (omirenja sa starom verom, ali je kraljevski (ar jo/ uvek 5iveo
u Amarni" 2rlo 4rzo kralj je (romenio svoje ime iz T,ta#(at)# u T,ta#(am)#, i Mem0is
(onovo u6inio (restoni=om 3gi(ta" 3#etaton je 4io na(u/ten i vrlo 4rzo grad je (ot(uno
o(usteo" O4novio je o(ustele i (ostradale #ramove i vra?eni su im (osedi" A druge strane
Aton je i dalje (o/tovan, ali sada kao samo jedno od 4o5anstava" T,ta#(am)#)*a stela
obnove & manifest o4nove i restaura=ije u 5elji da se stvari vrate na staro"
S(oljno(oliti6ke (rilike: (ozi=ije na 9evantu su 4ile oz4iljno (oljuljane kada su
.etiti osvojili :ade/ i druge gradove u severnoj Siriji, krajem Amen#ote(ove vladavine"
7ato je +utan#amon na (o6etku svoje vladavine (reduzeo niz (o#oda" I(ak, kralj je
(reminuo u desetoj godini svoje vladavine, u trenutku naj5e/?eg suko4a sa .etitima, nakon
kojeg su 3gi(?ani do5iveli (oraz"
+utan#amon je 4io (oslednji (redstavnik ove dinastije" Umro je 4ez mu/ki#
(otomaka" Bugo se /(ekulisalo da je stradao kao 5rtva zavere, ali se danas veruje da je
stradao od infek=ije, jer je (re toga 4io (ovredio nogu" @u(a na lo4anji je verovatno
(osledi=a mumifi=iranja" 8jegovu gro4ni=u otkrio je 3a,ard 8arter "11"1!<<"
1" 3j $1*% & 1*1'
<ravo na (resto imao je 3j" Ba 4i svoje (ravo osigurao, 5eleo je da se o5eni
+utan#amonovom udovi=om" U naredni# )! dana dok (reminuli kralj nije 4io sa#ranjen,
izde/avale su se 6udne stvari" :ralji=a nije 4ila odu/evljena idejom da 4ude 3jova su(ruga,
i tada je (o (rvi (ut u istoriji, jedna kralji=a odlu6ila da sama se4i na;e mu5a" 7ato je
,
(oslala (ismo #etitskom vladaru Ju(ilulimi I da (o/alje jednog od sinova u 3gi(at"
.etitima, koji su tada imali najrazvijeniju o4ave/tajnu slu54u, je to naravno 4ilo sumnjivo,
i odlu6ili su da (rovere kakve su stvarne kralji6ine namere" 8akon /to su se uverili da
kralji=a ne smera ni/ta (rotiv nji#, kralj je (oslao svog sina (rin=a Ba#a#z,, koji se u(utio
ka 3gi(tu" 3j sa ovakvim razvojem stvari nije 4io s(okojan" <rin= je stigao do grani=e
3gi(ta a onda mu se gu4i svaki trag" .orem#e4 se (otrudio da 7ananza nikad ne stigne do
3gi(ta" U4ijen je u ju5noj Siriji" .etiti su nakon toga odma# reagovali, i to je 4io (ovod za
(o6etak novog rata izme;u dve sile"
:ralji=a je zatim (ri#vatila 3jovu 4ra6nu (onudu" De;utim, 3j nije dugo vladao jer
je tada ve? 4io u du4okoj starosti" 8astavio je (olitiku o4nove, koju je s(rovodio i kao
+utan#amonov regent" <reminuo je nakon samo % godina vladavine, i (resto ostavio
vojnom za(ovedniku .orem#e4u, koji je krajem njegove vladavine mo5da 4io (ostavljen
za regenta"
1*".orem#e4 $1*1 & 1,*'
.orem#e4 je svoje (ravo na (resto ozakonio o5eniv/i se 3jovom ?erkom"
1
Izdao je
veliki edikt & Eedikt restauracijeF" igosao je amansku reformu, (roklamovao vra?anje
starog stanja" S(roveo je niz mera u(ereni# (rotiv Atonovog kulta" Favorizovao je Amonov
kult i sistematski je uni/tavao Atonove #ramove, razorio 3#etaton, stanovni/tvo raselio i na
grad je 4a6ena anat#ema" 8alo5io da se uni/te svi nat(isi koji (ominju Atona i 3#natona" U
du#u kontrareforma=ije, u zvani6nim dokumentima, (o6etak svoje vladavine ra6unao je od
smrti Amen#ote(a III, uni/tavaju?i sve (otvrde o (ret#odnim vladarima"
+okom svoje vladavine, s(roveo je i -r)&#e re0)rme" 2eliki edikt koji je izdao, i
koji je za4ele5en na steli u #ramu u :arnaku, 4ele5i 4rojne mere (reduzete na suz4ijanju
zlou(otre4a, (o(ut (rimanja mita" U6inio je administrativni a(arat =entralizovanijim i
ustanovio sudove u svim ve?im gradovima"
<ro4lemi sa 3etitima nastavili su se i za vreme .orem#e4ove vladavine" 3gi(?ani
su 4ezus(e/no (oku/avali da us(ostave kontrolu nad :ade/om i Amurom" Dogu?e je da je
.orem#e4 zaklju6io neku vrstu (rimirja, jer jedan kasniji #etitski dokument ukazuje da je
mir 4io na snazi (re nego /to je (oru/en (o6etkom >I> dinastije, u vreme Setija I"
.orem#e4 je (reminuo 4ez naslednika" .orem#e4 i rani ramesidski vladari su
usvojili (rin=i( 4iranja naslednika nekraljevskog (orekla" <rvog od nji#, Parames,a, (o
stu(anju na (resto Ramzesa I, imenovao je sam .orem#e4"
EPO3A RAMESICA
%I% i %% di#asti&a H (ozno novo =arstvo
1
<rema (redavanjima: o5enio je jednu od sestara kralji=e 8efertiti da 4i se4i dao dodatni legitimitet"
1!
$1,* & 1!1," godine (re n"e"'
%I% di#asti&a $1,% & 1101'
C@amzes I $1,* & 1,1'
CSeti I $1,1 & 1-,'
C@amzes II $1-, & 11'
CDeren(ta# $11 & 1!'
CAmonmesu
CSeti II
CSa(ta#
C+ausert
%% di#asti&a $1101 & 1!1,'
CSetna#t
C@amzes III $110 & 11%1'
C@amzes I2
C@amzes 2
C@amzes 2I
C@amzes 2II
C@amzes 2III
C@amzes I>
C@amzes >
C@amzes >I
@amzes I $1,* & 1,1'
Parames,, (o stu(anju na (resto @amzes I, je 4io general koji je nasledio
.orem#e4a" 8jegova (orodi=a (oti=ala je iz Avarisa" Fokusirao se na sre;ivanje (rilika i
o4nove zone uti=aja i (oseda u Siriji i <alestini" 2ladao je vrlo kratko i (resto je ostavio
svom sinu Setiju I, /to je u (ogledu dinasti6kog sleda zna6ilo osnivanje nove %I%
di#asti&e"
Seti I $1,1 & 1-,'
Seti I je na (restolu nasledio svog o=a @amzesa I, i za vreme njegove vladavine 4io
je vojni komandant i vezir, a 6ini se i savladar (oslednji# mese=i o6evog kraljevanja"
3(o#a njegove vladavine naziva se Fep)(a )-#)*eL" O4novio je (re svega #ramove i
kom(leNe oko #ramova" Ga6ao je kult 4oga Seta, koji je 4io za/titnik kraljevske (orodi=e
$4og rata, oluje, strana=a'" <orodi=a je (oti=ala iz Avarisa, gde je Set 4io za/titnik" U zoni
Avarisa je izgra;en #ram (osve?en ovom 4o5anstvu, a od vremena njegovog naslednika
Avaris ?e (ostati novi reziden=ijalni =entar"
U sklo(u o4nove (reduzeo je (ozama/nu gra;evinsku aktivnost: U vreme
.orem#e4a i @amzesa I na6injeni su (lanovi za Ve1ik, (ip)sti1#, d*)ra#, , Am)#)*)m
(ram, , 8ar#ak,, ali su radovi ot(o6eli tek (o Setijevom stu(anju na (resto" Ira;evina
i(ak nije 4ila zavr/ena za vreme njegove vladavine" De;u njegovim graditeljskim
(odu#vatima va5no mesto zauzima i Oziris)* (ram , A-id)s, sa Fdvoranom (redakaL ili
tzv" FListom kraljeva iz AbidosaL gde je za4ele5eno da je (rvi kralj nakon Amen#ote(a III
4io .orem#e4 $ostali su izostaveni, /to zna6i da je kontrareforma=ija 4ila na 6vrstim
nogama'" Seti&e*a 9r)-#i2a je najve?a gro4ni=a u Bolini kraljeva" +ada (o6inje i
sa#ranjivanje kralji=a nasu(rot dolini kraljeva & dolina kralji=a"
U s(oljnoj (oliti=i, (reduzeo je (o#od ka +e*a#t,, (oku/avaju?i da te o4lasti vrati
(od vlast 3gi(?ana" +ako;e je (reduzeo i vojne ak=ije (rotiv +i-i&a2a i N,-i&a2a nastoje?i
da osigura svoje grani=e"
@amzes II $1-, & 11'
@amzes II je imenovan za Setijevog savladara jo/ za o6evog 5ivota" I(ak, godine
svoje vladavine je (o6eo da ra6una tek nakon njegove smrti" U vreme njegovog stu(anja na
(resto .etiti su 6vrsto kontrolisali severnu Siriju" S#vatio je da mu je (otre4an novi =entar,
4li5i :ananu, i zato je (odigao novu (restoni=u u delti & Pi@Ramese $F@amzesov (osedL'"
@amzesovi (oku/aji da (ovrati kontrolu nad Sirijom zavr/ili su se neus(e/no"
8jegovu vladavinu o4ele5ila je -itka k)d 8ade4a" Stvari na 9evantu su se morale re/iti"
11
:ralj 5eljan slave, (reduzeo je veliki (o#od ka severnoj Siriji" .etiti su (ret#odno zauzeli
:ade/ u severnoj Siriji, za vreme vladavine njegovog o=a i na taj na6in kontrolisali sve
trgova6ke (uteve" 7a ovaj (o#od @amzes je anga5ovao ) divizije" 2ojska je krenula iz
<eramzesa, (reko Sinajske o4ale i uta4orila se 0! km od :ade/a" +u su zaro4ili dvoji=u
.etita, koji su im (reneli da je Duvatali, vladar .etita, daleko od :ade/a $/to nije 4ila
istina, 4ili su na su(rotnoj strani reke Oront', i to je stvorilo o(u/tenu atmosferu kod
3gi(atske vojske" Dunjevito su na(ali " diviziju i o(kolili logor, ugrozili 5ivot 6ak i
samog kralja" 8astala je (anika" Iako su lako mogli da do;u do (o4ede, .etiti su na(ravili
gre/ku" Bili su za(anjeni onim /to su na/li u logoru i umesto da na(adaju, oni su krenuli da
(lja6kaju" +o je dalo vremena 3gi(?anima da se sa4eru" Bitka je trajala =eo dan i zavr/ila
se nere/eno" Slede?eg dana 4itka nije nastavljena, iako su stigle ostale divizije" 8akon
nekoliko dana 3gi(?ani se (ovla6e" +o je zna6ilo (oraz 3gi(?ana a :ade/ je ostao u
rukama .etita"
8akon 4itke, kada se vojska vratila u 3gi(at, s(rovedena je (ro(aganda H Amon se
(ojavio u logoru egi(atske vojske i za/titio i# od ne(rijatelja & 4io je to vr#una=
kontrareforma=ije" +o je (rvi slu6aj da imamo vidljivu (ojavu/interven=iju Amona, /to je
umanjilo zna6aj kralja"
-
Bez o4zira /to nije (ostigao svoj =ilj, @amzes je 4itku (redstavio
kao svoj veliki us(e# i o(isao je detaljno u o(/irnom izve/taju uklesanom na zidovima svi#
veliki# #ramova" Formalno zaklju6enje mira zna6ilo je da su 3gi(?ani morali da (rivate
gu4itak :ade/a i Amurua, ali je mir i(ak doneo sta4ilnost na tom frontu" +rgovina je na toj
strani dostigla o4im koji je imala za vreme Amen#ote(a III"
@amzes je sada mogao da se skon=entri/e na za(adne grani=e koje su ugro5avali
9i4ij=i" 2eza sa .etitima je jo/ vi/e oja6ala kada je zaklju6en 4rak @amzesa i .atu/ili/eve
?erke" 8a(rijateljstva izme;u dve dr5ave jesu okon6ana sve dok dr5ava .etita 4ude
(ostojala"
2rlo zna6ajna je i 9radite1&ska de1at#)st @amzesa II" De;u najva5nijim
graditeljskim (odu#vatima je svakako 4ila nova (restoni=a" 7a vreme njegove vladavine
zavr/ena je i Ve1ika (ip)sti1#a d*)ra#a , Am)#)*)m (ram, , 8ar#ak," <odigao je
(ram mrt*i( $Rameseum' i 9r)-#i2, u Bolini kraljeva" +ako;e, sagra;eni su 4rojni drugi
#ramovi /irom 3gi(ta i na teritoriji 8u4ije" 8ajve?i graditeljski (odu#vat jesu veliki i ma1i
(ram , ste#ama , A-, Sim-e1, u 8u4iji" Bva (uta godi/nje zra=i sun=a (rodiru u #ram i
o4asjavaju tri statue, /to je jako le( i jedinstven (rizor"
+okom svoje duge vladavine, @amzes II je imao 4rojne su(ruge" De;u njima svoju
mla;u sestru, tri ?erke, nekoliko sirijski#, vavilonski# i #etitski# (rin=eza" 8ad5iveo je
ve?inu svoji# (otomaka" Svi zajedno sa#ranjeni su u jednoj gro4ni=i u Bolini kraljeva i re6
je o najve?oj, do sada otkrivenoj gro4ni=i u Bolini kraljeva"
Deren(ta# $11 & 1!'
Bio je 1*" (o redu sin @amzesa II" U trenutku stu(anja na (resto imao je oko 1!
godina" 8jegovo ime zna6i F<ta#ov miljenikL" Od vremena njegove vladavine, stvari
(o6inju da kre?u (o zlu" 7a(o6ela je e(o#a veliki# (romena: migra=ije, ru/enja veliki#
=arstava" Suo6io se sa 4rojnim oz4iljnim (ro4lemima koji (o6inju da (otresaju Stari istok i
u4rzo su se (reneli i na 3gi(at" Br5ava 3etita suo6avala se sa 4rojnim unutra/njim i
s(oljno(oliti6kim (ro4lemima" Situa=iju je (ogor/ala nesta/i=a #rane i .etiti su zatra5ili
(omo? od 3gi(?ana, koji su im tada (oslali 5itari=e" Bio je to (oslednji kontakt izme;u
3gi(?ana i .etita, od tada se vi/e ne (ominje u izvorima"
8esta4ilnost se (renela i na zonu ju5nog +e*a#ta $<alestinu', gde je do/lo do
ustanka jednog dela gradova u *" godini Deren(ta#ove vladavine" Us(e#e na ovom
(odru6ju, Deren(ta# je ovekove6io na grani6noj Izrae1 ste1i, koja je (rvi (isani s(omenik
-
<rema (redavanjima (rof" Banijele Stefanovi?"
1
koji (ominje ime Izrael" +o je i jedini egi(atski izvor koji (ominje Izraeli?ane" Ove ak=ije
iako su se us(e/no zavr/ile, razvla6ile su snage 3gi(?ana na nekoliko strana, i o ovim
doga;ajima znamo na osnovu papirusa Haris"
U %" godini njegove vladavine, oko 1!0" u za(adnu deltu su (rovalili i +i-i&2i
zajedno sa jo/ nekim p1eme#ima' .arda#iD .eke1e4iD A(ai*a4iD +,ke i T,r4i" Ova
(lemena nazivana su Foni koji su doli iz velikog zelenogL $ovako se nazivaju u egi(atskim
izvorima', ili kako i# neki istra5iva6i nazivaju C #ar)di sa m)ra" Deren(ta# je 4io jedan
od (rvi# staroisto6ni# vladara koji se suo6io sa njima" 8at(is na jednom od zidova #rama u
:arnaku svedo6i da je razlog ovog u(ada 4ila glad"
U vreme ti# na(ada iz4io je i ustanak na teritoriji N,-i&e" Us(eo je da suz4ije
(o4unu, i teritorija 3gi(ta je jo/ uvek ostala ista" De;utim kraj >I> dinastije o4ele5ile su )
kratkotrajne vladavine, od koji# je (oslednja (ri(adala kra1&i2i Ta,sert" Meste smene na
(restolu najavile su o(adanje =arstva"
@amzes III $110 & 11%1'
<rilike su se na kratko sta4ilizovale u vreme @amzesa III, koji je 4io drugi vladar
>> dinastije, koji je us(eo da osna5i sta4ilnost 3gi(ta" De;utim, migra=ije koje su se
odvijale u isto6nom Dediteranu jo/ jednom su za(ljusnule 3gi(at" Pete i &eda#aeste
9)di#e @amzesove vladavine, +i-i&2i su o(et (rovalili u 3gi(at ali ovaj (ut sa 5eljom da se
stalno nasele"
Izme;u ova dva na(ada @amzes je morao da odgovori i na migra=ije koje su se iz
:anana i Dale Azije (relivale u 3gi(at" Nar)di sa m)ra su iz dva (rav=a na(ali 3gi(at:
(omorskim (utem i ko(nenim (utem" 7a razliku od u(ada iz vremena Deren(ta#a, sada su
se me;u ovim odredima nalazili i 5ene i de=a" @amzes je us(eo da i# (orazi negde na
grani=i 3gi(ta i :anana" 9a;e 8aroda sa mora su u(olovile u deltu i suko4ile se sa
egi(atskom flotom" I u ovom suko4u @amzes je (o4edio, ali je 3gi(at i(ak 4io isuvi/e
osla4ljen" +ekst papirusa Haris svedo6i da je @amzes tada dozvolio jednom 4roju ovi#
ljudi da se nasele u (ograni6nim gradovima" 2rlo 4rzo nakon @amzesove smrti, 3gi(at je
izgu4io u(ravu nad :ananom i njegova grani=a se (rostirala d) Si#a&ske pre*1ake" <osle
smrti @amzesa III teritorija 3gi(ta 4ila je svedena na (rirodne grani=e"
O ovim vojnim ak=ijama saznajemo na osnovu nat(isa i ikonografski# (redstava u
njegovom (ram, mrt*i( Medi#et @ 3a-,," Ovi nat(isi sadr5e transkri4ovana imena
naroda koji su na(ali 3gi(at: Jardani, ranije kori/?eni kao najamni=i, 4ili su i u vojs=i
@amzesa II, i u6estvovali u 4i=i kod :ade/a, oso4na gardaA Jekele/i $Sikuli', ne znamo za
nji# (re vremena Deren(ta#aA +ur/e $+urseni', 2e/e/i, A#aiva/e, 9uke, najamni=i u
#etitskoj vojs=iA <ele/eti $Filistej=i', (rema kojima je 6itava zona ju5nog 9evanta &
<alestina, nazvana (o njima" Ikonografske (redstave (okazuju da za vreme @amzesa III
na(ada6i jesu imali nameru da se nasele, za razliku od na(ada iz vremena Deren(ta#a, tada
su to 4ili samo (lja6ka/ki na(adi" <rema filolo/kim analizama: <ele/eti & iz4egli=e iz
<ilosa, Jardani & dali su ime Sardiniji, Sikuli & Si=iliji, +ur/e & 3trur=i" <ele/eti svakako
jesu egejskog (orekla, /ta vidimo u materijalnoj kulturi"
Iu4itak kananski# (oseda i is=r(ljuju?i ratovi odrazili su se i na dru/tvo i
ekonomiju 3gi(ta" 2eliki papirus Haris 4ele5i velike dona=ije zemlje koje je @amzes III
darivao #ramovima" :rajem njegove vladavine 6ak tre?ina o4radivi# (ovr/ina 4ila je u
vlasni/tvu =rkve" +o je jako naru/avalo ekonomiju zemlje" <osledi=e su 4ile gu4ljenje
kontrole nad finansijama, ekonomska kriza i infla=ija" :rajem vladavine @amzesa III
dr5avna 4lagajna je 4ila skoro (razna, z4og 6ega dvor u nekoliko navrata nije mogao da
is(lati radnike koji su radili na (odizanju vladarski# gro4ni=a u Bolini kraljeva i 4ili stalno
naseljeni u Beir 3lCDedini" +o je dovelo do 6esti# /trajkova" :riza je mogla da 4ude jedan
od razloga za atentat na @amzesa III" 8aredni (eriod o4ele5ile su 6este (lja6ke i (lja6ke
1*
gro4ni=a o 6emu svedo6e sa6uvani (a(irusi sa sudski# (arni=a" 8emiri su (otresali i
kraljevsku (orodi=u" Mesti su 4ili atentati /to je jo/ vi/e do(rinosilo nesta4ilnosti 3gi(ta"
7a vreme @amzesa >I iz4io je rat izme;u kralja i (roroka Amona" :ralj je
(reminuo 1!1," godine (re n"e" 8jegov naslednik se krunisao u Demfisu a Amonov (rorok
u +e4i" +ada =arstvo (restaje da (ostoji"
3ETITS8O NOVO CARSTVO
(1;A0 1<00" pre #"e"$
Iodine 15!5" .etitski vladar M,r4i1i4 I osvojio je Va*i1)#, /to je 4ila najve?a
vojna ak=ija tokom trajanja #etitskog starog =arstva" 8akon njegove smrti #etitsku dr5avu
za#vatili su gra;anski ratovi koji su jako osla4ili dr5avu" +o su iskoristili dr5ava Ditani
koja je (o6ela da u(ada na #etitsku teritoriju, a iz4ile su i (o4une #etitsko# vazala u Daloj
Aziji" +eritorija koju se #etitski kraljevi kontrolisali u narednom (eriodu, svela se na
.atu/u i ne(osrednu okolinu grada"
Izme;u 1;A0" i 1;<0" vlast u .atu/i je (reuzeo T,d(a1i&a I, i (ostao rodona6elnik
nove #etitske dinastije" Sa njegovom vladavinom za(o6ela je e(o#a .etitskog novog
=arstva" :ada se u6vrstio na (restolu, naj(re se (osvetio sre;ivanju (rilika u Daloj Aziji"
Fragmenti Anala +ud#alije I 4ele5e dva (o#oda (rotiv Arza*e" <rvi (o#od je zavr/en
(orazom 8,pa#ta 8,r,#te, F6oveka iz ArzaveL, koji se s(asao (o4egav/i sa (o(ri/ta
4itke" Arzava je kontrolisala veliki deo za(adne Dale Azije, i 4ila je oz4iljna (retnja
#etitskoj za(adnoj grani=i" U drugom (o#odu, +ud#alija I se suo6io sa koali=ijom koju su
6inile zemlje" +ud#alija I je i u ovom suko4u odneo (o4edu" I (ored toga /to su odneli
(o4edu, .etiti nisu us(ostavili vlast nad ovim o4lastima, niti su izdejstvovali (la?anje
danka" <o4eda im je donela jedino mirne za(adne grani=e"
Izvor za suko4 .etita i Arzave jeste i te:t Eptu!ba protiv "aduvateF" Bokument
je sa6uvan u formi (isama koje je Daduvati slao Arnuvanda I, savladar +ud#alije I"
Daduvanta je u(ravljao jednom od (ograni6ni# kne5evina u za(adnoj Anadoliji i nije smeo
da (reduzima 4ilo kakve (odu#vate 4ez saglasnosti #etitskog kralja" I (ored toga, on je
na(ao Arzavu i do5iveo (oraz" :asnije je sa :u(anta & :uruntom sklo(io s(orazum"
U vreme T,d(a1i&e III grani=e dr5ave su 4ile vi/estrano ugro5ene, a me;u
na(ada6ima se nalazila i Arzava" I(ak, +ud#alija III a zatim i njegov sina Ju(iluliuma I su
us(eli da se iz4ore sa neda?ama" +ud#alija I i troji=a njegovi# naslednika, me;u njima i
+ud#alija III us(eli su da o4nove #etitsku mo? u Daloj Aziji i ugroze dr5avu Ditani i njenu
kontrolu nad severnom Sirijom" 8a ovaj na6in (rokr6ili su (ut najzna6ajnijem vladaru
.etitskog novog =arstva Ju(iluliumi I"
.,pi1,1i,ma I (1A;; 1A<<$ je do/ao na (resto nakon /to je z4a=io svog starijeg
4rata i usmrtio ga" <o/to je u6vrstio na (restolu, (osvetio se ja6anju #etitske vlasti" 8aj(re
je nastojao da izoluje dr5avu Mita#i" Odr5avao je do4re odnose sa 3gi(tom, kao i sa
kasitskim 2avilonom $sklo(io je 4rak sa ?erkom Burna4arija/a II'" Ume/ao se u unutra/nje
(ro4lem dr5ave Ditani, tako /to je (odr5ao mitanskog (rin=a, koji je (osegao za
+u/ratinim (restolom" Sklo(io je savez sa Isuvom $na severoistoku' i 8u#aseom $na
jugoza(adu' i tako izolovao mitansku dr5avu"
<o/to je +u/rata (oku/avao da raz4ije taj #etitski o4ru6, Ju(iluliuma je (oslao
vojsku" 8a(redovao je jako 4rzo, (restoni=a dr5ave Ditani je 4ila (o#arana (re nego /to je
+u/rata us(eo da saku(i svoju vojsku" 8a kraju je sam +u/rata 4io (rimoran na 4ekstvo"
Ju(iluliuma je zatim nastavio (o#od kre?u?i se na za(ad i osvojio mnoge o4lasti u
se*er#)& Siri&i" +ada je namesnik :ade/a, egi(atski vazal, na(ao Ju(iluliumu, koji mu je
1)
zatim uzvratio i osvojio grad" 8akon toga i drugi egi(atski vazali na teritoriji severne
Sirije, (o(ut Amurua i :atne, su se na/li (od #etitskom vla/?u"
8akon nekoliko godina, 3gi(at je (okrenuo vojnu ak=iju koja je tre4alo da (ovrati
kontrolu nad 8ade4)m" Ova ak=ija, kao i o5ivljene mitanske aktivnosti naterale su
Ju(iluliumu da u;e na teritoriju severne Sirije" +ada je o(seo :ar#emi/, (oslednjeg
mitanskog saveznika" U vreme ovi# ak=ija (reminuo je +utan#amon i njegova su(ruga je
za se4e (otra5ila novog mu5a" Ju(iluliuma je tada u 3gi(at (oslao svog sina 7ananzu, koji
je me;utim u4ijen na (utu i do saveza dva velika =arstva nikad nije do/lo"
U me;uvremenu, dr5ava Mita#i je (re5ivljavala (oslednje dane svoje mo?i" Iru(a
zaverenika je usmrtila +u/ratu, /to je iskoristila Asirija i zauzela severne i isto6ne delove
ove dr5ave" Ostatak je (reuzeo Ju(iluliuma" +u/ratin sin je morao da (rizna vlast #etitskog
vladara i njemu je na u(ravu ostavljen jedan mali, neznatan deo nekada velike dr5ave"
Ju(iluliuma je (reminuo od kuge koju su vojni=i doneli iz severne Sirije" :rajem
njegove vladavine, dr5ava .etita se (rostirala )d zapad#e Ma1e Azi&eD d) se*er#e
Mes)p)tami&eD i )d Cr#)9 m)raD d) )-1asti &,7#) )d 8ade4a"
Ju(iluliuminog naslednika je tako;e (okosila kuga, tako da je (resto (ri(ao
njegovom mla;em sinu M,r4i1i4, II (1A<1 1<!5$" Smena na (restolu je donela 4rojne
(ro4lem" Bo/lo je do ustanaka u (ograni6nim zonama" Iako je u vojnom (ogledu 4io
nedorastao svom o=u, us(eo je ugu/i (o4une koje su iz4ile na za(adu =arstva, uni/tio je
Arza*,, i tako (od svoju vlast stavio 6itavu za(adnu Dalu Aziju" Us(e/no je suz4io i
(o4une u Siriji, koje je ras(irivala Asiri&a" Ba 4i s(re6io dalje (o4une, veliki 4roj
stanovnika Sirije je de(ortovao na teritoriju =entralne Dale Azije" 2ladati novoasirskog
=arstva ?e kasnije (ri#vatiti ovu #etitsku (olitiku"
Dur/ili/a II nasledio je njegov sin M,*ata1i II (1<!5 1<?<$" U 3gi(tu je tada
uzdignuta >I> dinastija u(irala (oglede ka 9evantu, i o4novi nekada/njeg =arstva" Seti I je
tokom svoje vladavine us(eo da osvoji 8ade4 i Am,r," Duvatali je 4io zauzet
(ro4lemima u A#ad)1i&i, i nije odma# reagovao" 2erovatno je 6ak i sklo(io s(orazum sa
Setije I, da 4i ga (rivremeno zaustavio od daljeg na(redovanja ka severu"
<ored (ro4lema u Anadoliji i severnoj Siriji, Duvatali se suo6io i sa (ro4lemima na
se*er, gde su grani=u ugro5avala gazgejska (lemena" 74og toga je na ovom (rostoru
organizovao #)*, k#e7e*i#, sa =entrom u 3apkis,, kojom je u(ravljao njegov 4rat
3at,4i1i4, (otonji .atu/ili/ III"
Is=r(ljena ovim suko4ima, .etitska dr5ava sve do (oslednji# godina Duvatalijeve
vladavine nije mogla da re/i (ro4leme u severnoj Siriji" +ek (red kraj svoje vladavine,
Duvatali verovatno (odstaknut saznanjem da je Seti I u du4okoj starosti i (red smr?u,
(oslao je vojsku u severnu Siriju i us(eo da osvoji :ade/"
Setijev naslednik, Ramzes II, je (ete godine svoje vladavine, oko 1<?<" sa vojskom
od !"!!! vojnika na(redovao ka severnoj Siriji" 7a ovaj (o#od @amzes je anga5ovao )
divizije" 2ojska je krenula iz <eramzesa, (reko Sinajske o4ale i uta4orila se 0! km od
:ade/a" +u su zaro4ili dvoji=u .etita, koji su im (reneli da je Duvatali, vladar .etita,
daleko od :ade/a $/to nije 4ila istina, 4ili su isto6no od :ade/a', i to je stvorilo o(u/tenu
atmosferu kod 3gi(atske vojske, koja je (o6ela da (odi5e logor za(adno od :ade/a" +ada
su #etitski odredi dvokoli=a na(ali faraonov logor" 3gi(?ani su i(ak na kraju us(eli da
od4iju ovaj na(ad u kome je 4io ugro5en 5ivot i samog egi(atskog vladara" 8astala je
(anika" Iako su lako mogli da do;u do (o4ede, .etiti su na(ravili gre/ku" Bili su za(anjeni
onim /to su na/li u logoru i umesto da na(adaju, oni su krenuli da (lja6kaju" +o je dalo
vremena 3gi(?anima da se sa4eru" Bitka je trajala =eo dan i zavr/ila se nere/eno" Slede?eg
dana 4itka nije nastavljena, iako su stigle ostale divizije" 8akon nekoliko dana 3gi(?ani se
(ovla6e" +o je zna6ilo (oraz 3gi(?ana a :ade/ je ostao u rukama .etita"
1%
S#vativ/i da ne mo5e da (orazi .etite i (ovrati :ade/, @amzes se vratio u 3gi(at i
(roslavio (o4edu" Bila je to ustvari (o4eda .etita, jer oni ne samo das u zadr5ali :ade/,
ve? sui (ro/irili teritoriju svoje dr5ave" Iz*)ri za 4itku kod :ade/a:
O@eljefi na zidovima jednog #rama u :arnaku, koji (rikazuju (o4eduA
OS(ev (entaure & sa6uvan na (a(irusu iz vremena @amzesovog naslednika, do4io ime
(rema (isaru"
8akon nekog vremena, Duvatali II je (reminuo i njega je na (restolu nasledio sin
Uri Te4,-, (o stu(anju na (resto M,r4i1i4 III (1<?< 1<?$" 8ije 4io (o volji (lemstvu
jer je vodio lagodan 5ivot i ro;en je iz nezakonite veze" 8jegov stri= .atu/ili/ III naro6ito
nije 4io zadovoljan, jer je Uri & +e/u4 (oku/ao da smanji teritoriju koja se nalazila (od
njegovom u(ravom" U(ravljao je zna6ajnom o4la/?u i za#valjuju?i njemu dr5ava je
(re5ivela najezdu gazgejski# (lemena, tako da je (ostao omiljen u narodu" Izvr/io je vojni
udar i (roglasio se vladarem" Urite/u4 se skrivao na :i(ru a zatim je (o4egao na egi(atski
dvor gde im je o4e?avao najdivnije mogu?e stvari"
Bilo je (otre4no da se o(ravda ova uzur(a=ija (restola, (ogotovo /to je Uri & +e/u4
(oku/avao nekoliko (uta da (ovrati vlast" +ako je nastao tekst Odbrana Hatuilieva, jedan
od najzna6ajniji# izvora iz vremena #etitskog novog =arstva" Ovaj gra;anski rat dodatno je
desta4ilizovao zemlju, kao i zemlje za(adne Dale Azije"
3at,4i1i4 III (1<? 1<A?$ je nasledio nera/6i/?ene odnose sa 3gi(tom" @amzes II
je i dalje nastojao da zagos(odari teritorijom Sirije" De;utim, ni jedna ni druga strana nisu
imale snage za novi rat" 74og sve ve?eg (ritiska Asira=a $koji su se tada (o drugi (ut
uzdigli', .atu/ili/ ne?e mo?i da (odnese rat na dva fronta" 7ato je odlu6io da (ot(i/e
se(aratni mir o razgrani6enju interesni# sfera na 9evantu" Jesnaest godina nakon 4itke kod
:ade/a .atu/ili/ III i @amzes II su sklo(ili mir" Sa6uvana nam je i 3gi(atska i .etitska
verzija ovog dokumenta $vrlo su sli6ne'" I(ak, ovo nije najstariji dokument o (odeli
interesni# sfera, (ostoje i sumerski, iako fragmentarni" Odred4e ugovora:
1" @azgrani6enje interesne sfere: severno od :ade/a i sam :ade/ & .etiti,
ju5no od :ade/a & 3gi(?aniA
" Bogovor o ne na(adanjuA
*" <omaga?e se u slu6aju na(ada tre?e sileA
)" <oliti6ki (rotivni=i iz jedne od zemalja 4i?e is(oru6eni mati=i"
<oslednja stavka je vrlo neti(i6na za 3gi(?ane ali jeste ti(i6na za .etite" +ada i Uri C +e/u4
nestaje iz izvora, ne zna se ta6no kako, ali je njegovo (itanje re/eno, verovatno je 3gi(at
(restao da mu (ru5a (omo?" Sklo(ljen je 4rak izme;u @amzesa II i ?erke .atu/ili/a III"
8a(rijateljstva izme;u dve dr5ave jesu okon6ana sve dok dr5ava .etita 4ude (ostojala"
.atu/ili/a III je nasledio njegov sin T,d(a1i&a IV (1<A? 1<0!$" <o6etak njegove
vladavine (rotekao je mirno, (a je mogao da se (osveti verskoj reformi, i uo4li6avanju
svetili/ta u Gazilikaji" I(ak, Asir=i su sve vi/e ja6ali i ugro5avali .etite" +ukulti & 8inutra je
na(ao neka #etitska u(ori/ta" +ako;e, suo6io se i sa oz4iljnim (ro4lemima na za(adu, gde
se suko4io sa 9ukama i zemljom Se#a" I(ak, (rilike su i dalje 4ile nesta4ilne" Gedina
klijentska dr5ava koja je ostala i dalje lojalna, 4ila je zemlja Dira" 7a#valjuju?i us(e/nim
vojnim ak=ijama i di(lomatiji, +ud#alija I2 je ostavio za(adnu Dalu Aziju u relativno
sta4ilnim (rilikama"
U nekom trenutku +ud#alijeve vladavine, dogodio se dr5avni udar, kojim je na
(resto do/ao :uruntu, Duvatalijin sin, me;utim samo na kratko" +ud#alija je us(eo da
ostane na vlasti, a da zatim vlast (renese na svog sina" De;utim, mo? .etita je sve vi/e
sla4ila" <oslednji (osvedo6eni #etitski vladar 4io je .,pi1,1i,ma II, koji je na (resto do/ao
oko 11!" godine, ali se du5ina njegove vladavine ne mo5e rekonstruisati" 2eliki 4roj
#etitski# lokaliteta je (retr(eo razaranja krajem >III i (o6etkom >II veka" Sama .atu/a
11
4ila je s(aljena u velikom (o5aru" Uzro=i ovi# nevolja jo/ uvek nisu dovoljno rasvetljeni"
Oko 11=0" godine #etitska dr5ava je (restala da (ostoji"
ASIRIGA I VAVI+ON
kra&em II i p)5etk)m I mi1e#i&,ma
:rajem >I2 i (o6etkom >III veka Asiri&a je 4ila jedna od vode?i# sila Starog
istoka" <o6etak ovog (erioda nazvanog Fdr,9) ,zdiza#&e Asiri&eL ozna6ilo je stu(anje na
(resto A4,r,-a1ita I (1A5A 1A1A$" On je okon6ao (revlast kasitskog 2avilona nad
Asirijom i u6inio je nezavisnom" <od njegovim nasledni=ima Adad Nirari&em I (1<!5
1<;$ i .a1ma#aser)m I (1<A 1<A;$ Asirija je (o6ela da (retenduje na teritoriju isto6ne
Sirije" Jalmanaserov naslednik T,k,1ti Ni#,tra I (1<AA 11!?$ je (ro/irio teritoriju
asirske dr5ave na sever, na ra6un dr5ave .etita, i tako;e osvojio 2avilon" +okom njegove
vladavine Asirija je kontrolisala 6itavu teritoriju Deso(otamije i Siriju, isto6no od 3ufrata"
+ukulti & 8inutra je u4ijen u dvorskoj zaveri koju je organizovao jedan od njegovi#
sinova" Sa njegovom smr?u (o6elo je o(adanje Asirije" 2avilon je u4rzo (ovratio
samostalnost a kontrola nad o4lastima u Siriji je 4ila (oljuljana" Ovo o(adanje Asirije je
nakratko zaustavio Ti91at Pa1asar I (1115 10??$" 7a vreme svoje vladavine 6ak 0
(uta se suko4io sa Aramej=ima koji su (oku/avali da (rodru na teritoriju Deso(otamije"
8eki od nji# su i(ak us(eli da (rodru na teritoriju Asirije, o(usto/e gradove i sela, i ote5aju
i onako te/ko sna4devanje 5itom"
U(rkos vojnim ak=ijama +iglat & <alasara i njegovog naslednika A4,r-a#ipa1a I
(10;! 10A1$ teritorija Asirije se sve vi/e smanjivala" :rajem >I veka asirski vladari su
kontrolisali samo teritoriju od A/ura na jugu, do 8inive na severu, i od +igra na za(adu, do
Ar4ele na istoku" 8evolje su se nastavile i u > veku i uzrokovane su 4ile su/om i gla;u"
Asirske #ronike 4ele5e da su ljudi (o6eli da se #rane ljudskim mesom"
Su(arni6ki Va*i1)# nije mogao da iskoristi ove nevolje u Asiriji, jer se i sam
nalazio u (ro4lemima" :raljevstvo 3lam je (o6elo sve vi/e da ugro5ava 2avilon" Ovi
elamski na(adi uni/tili su kasitsku dinastiju 2avilona, sredinom >II veka i time okon6ali
(revlast :asita nad srednjom i ju5nom Deso(otamijom, koja je trajala oko )!! godina"
Oko 11!!" godine aramejska (lemena se (relivaju i na teritoriju Deso(otamije
uzrokuju?i nesta4ilnost, razaranja i nesta/i=u #rane" 8evolje su se odrazile i na o(adanje
4roja stanovnika" Ove nevolje koje su zadesile 2aviloniju na/le su odraz i u Epu o Eri" Ove
(osledi=e 4ile su vidljive sve do kraja > veka" O vladarima meso(otamski# gradova &
dr5ava iz >I i > veka gotovo da nema (odataka" Stanje je dodatno ote5avalo (risustvo
.aldeja=a u ju5noj Deso(otamiji izme;u 11!!" i ,!!" godine"
Oko ,!!" godine Asirija je (onovo (o6ela da ja6a" Aramej=i su (otisnuti iz doline
+igra, a kontrola nad severnom Deso(otamijom je 4ila o4novljena" Iodine =!<" sklo(ljen
je mirovni s(orazum sa 2avilonom, /to je osiguralo Asir=ima ju5nu grani=u i omogu?ilo im
da (o6nu osvajanja na severu i za(adu"
Osvajanja A4,r#asirpa1a II (==A =5!$ ozna6ila su (o6etak 8ovoasirskog =arstva"
2ladar je (reduzeo nekoliko (o#oda (rotiv dr5avi=a na severu, i (rimorao i# da (riznaju
(remo? Asirije" Jirenje asirskog uti=aja na istoku, (odstaklo je Bit & Adini, aramejsku
dr5avu na srednjem 3ufratu, za(adno od Balika, da organizuje anti & asirsku koali=iju"
A/urnasir(al je vrlo surovo ugu/io ovu (o4unu" 7atim su i novo#etitski vladar :ar#emi/a i
vladari feni6anski# gradova (ristali da (la?aju danak" 8jegova osvajanja otvorila su (ut
velikoj eN(anziji u 2III veku" 2eliki ratni (lem omogu?io mu je da (odigne novu
1-
(restoni=u 8a1(a $dan" 8imrud', severno od A/ura" Irad je najve?im delom naseljen
zaro4ljeni=ima koji su dovedeni u Asiriju" U novoj (restoni=i vladar je (odigao svoju
(alatu koju su krasile 4rojne skul(ture, slike i nat(isi, reljefi na zidovima, koji su
(rikazivali mitolo/ke s=ene ali i njegove vojne us(e#e"
I(ak, njegova osvajanja donela su samo nominalnu vlast nad Sirijom, za(adno od
Balika" .a1ma#aser III (=5= =<;$, njegov sin i naslednik, je (oku/ao da ovu o4last
istinski (okori" De;utim, sirijske kne5evine su ovog (uta s(remnije do6ekale asirske
odrede" Bit & Adini je uz (omo? drugi# severno C sirijski# kne5evina odolevao 6ak tri
godine" 8a kraju je i(ak teritorija ove kraljevine (retvorena u asirsku (rovin=iju"
U me;uvremenu kne5evine ju5ne Sirije i <alestine su o4razovale novu koali=iju
(rotiv Jalmanasera" =5A" godine u -i2i k)d 8arkara, ova koali=ija (redvo;ena kraljem
Bamaska 4rojala je oko -!"!!! ljudi" Asirski izvori govore o (o4edi Jalmanasera u ovoj
4i=i, ali ne (ominju ni jedan osvojen grad" :oali=ija se ras(ala kada je u Bamasku do/lo do
(revrata 0)%" godine" +ir, Sidon i Izrael od 0)1" godine (la?aju danak Asiriji, i ostavili su
Bamask da se sam su(rotstavlja Jalmanaseru"
:rajem vladavine Jalmanasera III vlast nad 9evantom (o6inje da sla4i" 8jegov
najstariji sin je (odigao (o4unu (rotiv o=a" 8emiri su za#vatili A/ur, 8inivu i druge
gradove" 7a svog naslednika, Jalmanaser je odredio svog mla;eg sina .am4i Adada V
(=<A =11$" Jam/i & Adad je dve godine nakon o6eve smrti suz4io (o4une i to uz (omo?
2avilona" Asirija je u ovom ratu izgu4ila o4lasti za(adno od 3ufrata"
Jam/i & Adada je nasledio njegov sin Adad Nirari III (=10 ?=A$" On je us(eo
da (ovrati ugled Asirije na (rostoru Deso(otamije, a (rinudio je i Bamask na (la?anje
danka" I(ak, unutra/nji nemiri, e(idemije, i (ritisak dr5ave Urartu sve vi/e su zaoku(ljali
(a5nju asirski# vladara u (rvoj (olovini 2III veka" 2avilon je 4io (ot(uno nemo?an, tako
da su ju5nom Deso(otamijom vladali .aldej=i"
SEOHE U %II VE8U
NOVA S+I8A STAROG ISTO8A
:rajem >III i (o6etkom >II veka na (rostoru Starog istoka za(o6ele su seo4e koje
?e u velikoj meri izmeniti dotada/nju sliku" Oko 1<00" 9)di#e nestalo je 3etitsk) 2arst*)
u Anadoliji, mike#ske kra1&e*i#e u kontinentalnoj Ir6koj, E9ipat je 4io sveden u svoje
(rirodne grani=e a mo?ni 9rad)*i dr7a*e +e*a#ta razru/eni"
<oslednji vladar 3etitsk)9 2arst*a, Ju(iluliuma II, ostalo je sa6uvano samo
nekoliko (isani# svedo6anstava i svi ukazuju na glad i nemire" .etitski vazali u Daloj
Aziji i u Siriji su dizali (o4unu za (o4unom" 8eki egi(atski izvori (okazuju da su neke od
sku(ina 8aroda sa mora do/le iz Dale Azije, i mo5e se naslutiti da su oni delom krivi za
nevolje .etita" U nastojanju da se od4rane od na(ada6a, .etiti su mo4ilisali vojsku i flotu"
8a(adnuti su 4ili i nji#ovi klijenti & Ugarit i :i(ar"
<o6etkom >II veka #etitski i ugaritski izvori su uti#nuli" 8ema (odataka kako se
zavr/ila 4itka za koju su se .etiti (ri(remali, ali nema sumnje da su 4ili (ora5eni, jer je
6itavo =arstvo 4ilo razoreno" .atu/a je razorena i s(aljena a istu sud4inu do5iveli su Ugarit,
+roja, Dilet, :atna, :ade/ i mnogi drugi gradovi" Gedan 4roj ovi# =entara nikad vi/e nije
4io o4novljen, me;u njima i Ugarit" :ar#emi/ je iz4egao razaranje i (re4rodio krizu >II
veka 4ez ve?i# (otresa"
Sud4inu U9arita mo5emo (ratiti do (oslednjeg dana, jer je i (oslednji deo ar#iva
(rona;en u (e?i" 8a osnovu njega vidimo da je vladar Amura(i slao (oruke .etitima,
tra5e?i (omo? od nji#" Iovori samo: F8ji#ovi 4rodovi su 4lizu"L ali ne govori ko su O8I"
Irad je 4io osvojen, s(aljen i nikad vi/e nije 4io o4novljen" @ad Jamra u Siriji H Ugarit"
10
<rva gr6ka naseo4ina na istoku u 4lizini Ugarita je 9atakia" Dnogi nau6ni=i smatraju da je
na tom mestu do/lo do (renosa alfa4eta"
Sa (adom #etitskog =arstva nije nestala i #etitska kultura" +okom >II veka u Siriji
je =vetalo nekoliko mali# #)*)(etitski( k#e7e*i#a, me;u njima i :ar#emi/, 6iji su vladari
nosili #etitska imena, ali je stanovni/tvo uglavnom 4ilo luvijskog (orekla" Oni su 4a/tinili
tradi=iju dr5ave .etita" Asir=i su ove kne5evine nazivali .ati, (rema imenu koje su koristili
nekada za ozna6avanje #etitske dr5ave"
@azaranje Ugarita i drugi# gradova dogodilo se de=eniju (re suko4a @amzesa III"
E9ip>a#i su se (ovukli iz :anana" 8arodi sa mora su us(ostavili svoja u(ori/ta du5 6itave
o4ale, od +arsa do Askalona" Boneli su i nova imena osvojenim o4lastima" Filistej=i, kao
jedna od naj(re(oznatljiviji# gru(a 8aroda sa mora, zave/tali su svoje ime Filisteji, a
(otom i =elom ju5nom :ananu, <alestini"
/i1iste&2i $<ele/eti' su se nastanili na jugoisto6noj o4ali Dediterana, izme;u Iaze i
Gafe" Starozavetna tradi=ija 4ele5i da su oni do/li sa :rita" Uni/tili su ve?inu gradova i
zamenili i# svojim $oko 11%!"'" Gezgro je 6inilo (et gradova & #ilistejski pentapolis: GazaD
Aska1)#D GatD A4d)d i Ekr)#" 2rlo la4ava (oliti6ka konfedera=ija ali ?e i(ak odigrati
va5nu ulogu" Askalon je 4io glavni izvoznik maslinovog ulja" 2rlo 4rzo sto(ili su se sa
starosedela6kim stanovni/tvom :anana"
U drugoj (olovini >I veka nji#ovo /irenje ka unutra/njosti dovelo i# je u suko4 sa
drugim (rido/li=ama & sa (lemenima Izrae1i>a#a" <osle krunisanja Bavida za kralja
Izraela suko4 je (o(rimio negativan o4rt (o Filistej=e" Oko ,-%" Izraeli?ani su (otisnuli
Filistej=e u o4last koju je kontrolisao (enta(olis" +o je ozna6ilo zavr/etak izraeli?anskog
osvajanja :anana i (o6etak nestajanja filistejske kulture"
Boseljavanje Izraeli?ana savremeno je (ro=esu (romena i migra=ija krajem >III i
(o6etkom >II veka, odnosno naseljavanju Filisteja=a" <rema starozavetnoj tradi=iji,
.e4reji su iz4egli iz egi(atskog ro(stva, i (osle )! godina lutanja stigli u :anan sa istoka"
+o je takozvano (itanje FegzodusaL H vreme od izlaska Izraeli?ana (od Dojsijem, )!
godina lutanja, do ulaska u o4e?anu zemlju (od Isusom" Istori6nost ovog (ro=esa jo/ uvek
se ne mo5e u (ot(unosti sagledati, jer ne (ostoje drugi (isani i materijalni izvori, sem
starozavetni# teNtova"
Star)za*et#i te:t)*i mogu 4iti istorijski izvor, u istoj meri u kojoj su to Ilijada i
Odiseja, ili na/e e(ske (esme" +re4a im (ristu(ati sa velikom o(rezno/?u i kriti6no/?u"
+eNtovi su 4ili modifikovani vekovima i imaju 6etiri sloja: $ahvist $najstariji sloj', %lohist,
&euteronomion, i Patristi'ki(sve)teni'ki kode* $najmla;a redaktura starozavetni#
teNtova'" 8ajve?i deo nji# je uo4li6en oko 1!!!" godine" Bva najstarija teNta jesu
Devorina pesma i Pesma mora $iz " knjige Dojsijeve'" Stari zavet 6ini nekoliko =elina:
o :njiga (ostanja
o :njiga izlaska
o :njiga 9evitska
o :njiga 4rojeva
o :njiga (onovljeni# zakona
o :njiga Isusa 8avina
o :njiga o sudijama
o :njiga o ruti
o <rva i druga knjiga Samuilova
o <rva i druga knjiga o =arevima
o <rva i druga #ronika/dnevnikaK
o <roro6ke knjige"
1,
<rvi# (et knjiga naziva se Pe#tate,( $<etoknji5je' ili T)ra" <o tradi=iji, nji#ov
autor je M)&si&e" :njige slede #ronolo/ki (rin=i(, sa namerom da (rika5u istoriju
Izraeli?ana" I sa mitskim i ideolo/kim elementima, i(ak (rikazuju istoriju .e4reja, od
izlaska, do osvajanja Gerusalima" Ako izuzmemo mitski milje, ono /to ostaje, sadr5i
istorijske 6injeni=e"
Iz vremena vladavine Mere#pta(a $11 C 1!' (oti6e najranije ne4i4lijsko
svedo6anstvo o Izraeli?anima na (rostoru :anana" <odatak je sadr5an u kratkoj (oemi,
koja ja deo mnogo du5eg, (roznog teNta koji slavi Deren(ta#ovu (o4edu nad 9i4ij=ima i
nji#ovim savezni=ima, 8arodima sa mora" Stela (o4ede, ili Izrael stela je (odignuta 1<0!"
godine u Deren(ta#ovom #ramu mrtvi# u +e4i" <oslednja dva reda ukazuju na
Deren(ta#ov (o#od u(eren ka :ananu i (ominju (ora5enje gradove i regije: Askalon,
Iezer, Ganoam i Izrael" .ijeroglifski zna=i kojima je na(isana re6 FIzraelL zavr/avaju se
determinativnom koji se koristio za ozna6avanje stranog naroda, nomada ili ljudi koji ne
(ri(adaju ure;enoj (oliti6koj zajedni=i" +o 4i zna6ilo da su Izraeli?ani u vreme Deren(ta#a
na (rostoru :anana 4ili (risutni kao (olunomadska ili ruralna sku(ina"
Sem toga ne znamo o njima ni/ta drugo" 8ema ni jednog (odatka o nji#ovom
(risustvu na Sinaju ili ju5nom 9evantu, /to 4i (redstavljalo nji#ovo )!Cdnevno lutanje" 8e
zna se kako su do/li ali se (red(ostavlja da su 4ili deo nekog velikog (okreta" <rvi
dr5avotvorni (eriod Izraeli?ana jeste <eriod sudija & od ulaska u o4e?anu zemlju, do iz4ora
1"vladara $Saula'" Sudije su 4ili nosio=i svetovne i du#ovne vlasti" Sudije H Sufeti/Jofeti, i
ova institu=ija je kasnije (risutna i u :artagini, kojom u(ravljaju dvoji=a sufeta"
Slika Starog istoka oko 1!!!" godine
Ogr6ko #omersko $mra6no' do4a & i/6ezla (ismenost, zatim ?e (reuzeti al(#a4et od
Feni6ana u o4lasti UgaritaA
OFeani6ani, .e4reji, Filistej=i na 9evantuA
O8eo#etitske kne5evine u Daloj AzijiA
O3gi(at je sveden na stare grani=e"
EGIPAT U VREME TREIEG MEJUPERIOCA
(10! ;" pre #"e"$
8esta4ilnost iz (ret#odnog (erioda nastavila se i za vreme >>I dinastije" 8ova loza
kraljeva koja se u6vrstila u gradu Ta#is, u delti, delila je vlast sa vojnim za(ovedni=ima
koji su stolovali u Te-i" +e4anski kraljevi su (reuzeli i slu54u visokog sve/tenika Amona"
Iako su nominalno (riznavali vlast dinastije iz +anisa, vladari +e4e su kontrolisali 6itav
Iornji 3gi(at, sve do o4lasti 3lC.i4e, ju5no od Fajuma"
<odeljen i de=entralizovan, 3gi(at nije mogao aktivno da u6estvuje u
s(oljno(oliti6kim de/avanjima" :nji5evno delo Putovanje namona, verovatno
zasnovanom na izve/taju trgova6ke eks(edi=ije sa (o6etka >>I dinastije, odslikava do koje
mere su egi(atski (resti5 i ugled o(ali nakon 11!!" godine"
Iako je @amzes III od4io na(ade 9i4ija=a, njegovi nasledni=i su do(ustili li4ijskim
(lemenima da se nasele u za(adnoj delti i u Fajumu" Gezgro vojske za vreme >> i >>I
dinastije 6inili su u(ravo li4ijski najamni=i, a vode?e li6nosti ovog (erioda 4ile su li4ijskog
(orekla" Iodine !;5" .e4)#k I, vojni komandant li4ijskog (orekla i zet (oslednjeg vladara
>>I dinastije, osnovao je %%II di#asti&,, koja se (rema gradu Bu4astisu, iz kojeg su njeni
(redstavni=i (oti=ali, ozna6ava i kao di#asti&a H,-astida" U (eriodu izme;u !;5 ?1<"
godine 3gi(tom su vladali egi(tianizovani 9i4ij=i $Danetonova >>II i >>III dinastija'"
!
.e4)#k I (!;5 @!<;$ je us(eo da ujedini vlast u 3gi(tu, kao i da (ovrati egi(atski
uti=aj na 9evantu, tako /to se ume/ao u dinasti6ke 4or4e koje su razdirale Gerusalim nakon
Solomonove smrti" Iodine ,%" na(ao je Gudeju, u/ao je u Gerusalim i (o#arao #ram"
<rema Je/onkovom (rikazu ovi# doga;aja koji je sa6uvan u :arnaku, on je za(oseo (reko
1%! mesta" Iradovi du5 o4ale zaista jesu 4ili na(adani, a Degido je (retr(eo velika
o/te?enja" U znak (o4ede, Je/onk je tu (odigao (o4edni6ku stelu"
Gedinstvo 3gi(ta nije nad5ivelo Je/onka" O4lasni gos(odari su o(et (osegli za
samostalno/?u" Iodine 010" se kraljevska vlast i formalno dezintegrisala" U gradu
9eonto(olisu, u =entralnoj delti je o4razovana nova >>III dinastija, dok je >>II i dalje
kontrolisala severoisto6nu deltu" Gedinstvo zemlje je (onovo 4ilo us(ostavljeno tek oko
-%" godine (od vladarima nu4ijske >>2 dinastije" 8ekoliko de=enija (otom, 3gi(at se
suo6io sa novom o(asno/?u & Asirijom"
<o/to su se u6vrstili u 3gi(tu, vladari >>2 dinastije (o6eli su da se me/aju u
(rilike na 9evantu, koji su smatrali svojom zonom uti=aja" Sena#eri4, vladar Asirije, se od
-!1" godine aktivnije (osvetio (rilikama na za(adu svog =arstva" Asir=i su na(redovali niz
o4alu Dediterana, i u vreme o(sade Askalona do/li su u suko4 sa 3gi(?anima" 3gi(?ani su
tada do5iveli (oraz" Brojni 3gi(?ani i 8u4ij=i su tom (rilikom 4ili zaro4ljeni" Asir=i su ovu
egi(atsku ak=iju s#vatili kao (retnju (o nji#ove interese na 9evantu"
Iodine 1-," 3sar#adon je 4ez ikakvog ot(ora stigao do grani=e sa 3gi(tom na
Sinajskom (oluostrvu" <o#od je 4io samo demonstra=ija sile, ali je u4rzo usledila i
konkretna ak=ija" 3sar#adon je 1-%" odlu6io da kazni 3gi(at za nemire na za(adu" <rvi
njegov (o#od osujetila je oluja, ali ve? naredne godine osvojio je ve?inu gradova u delti"
7a to vreme egi(atski vladar Ta(arka (!0 ;$ je nastojao da (omogne one
gradove na o4ali 9evanta koji su 4ili s(remni da (ru5e ot(or Asiriji" +ako su vladar +ira i
Askalona (ri/li +a#arki" Asirski vladar je zato 1-)" na(ao +a#arku, ali 4ez us(e#a"
Iodine 1-1" Asir=i su o(et na(ali 3gi(at, 3sar#adon je o(seo +ir i (rimorao ga na
(redaju" 8astavio je (o#od ka jugu, i u/ao u 3gi(at" Sada je odneo (o4edu" +a#arka je
(o4egao u Demfis, a 6lanovi njegove (orodi=e kao i 4rojni zvani6ni=i su odvedeni u
Asiriju kao zaro4ljeni=i" U4rzo zatim, 3sar#adon je na(ado Demfis, i (rimorao +a#arku da
4e5i na jug" Osvajanjem Demfisa, Asir=i su (ostali gos(odari 3gi(ta" +o je 4ilo (o (rvi (ut
u istoriji da isti vladar vlada 3gi(tom i Deso(otamijom"
I(ak, Asirska kontrola nad 3gi(tom nije 4ila dugog veka" 11," +a#arka je osvojio
Demfis, /to je uzrokovalo (o4une /irom zemlje" 3sar#adon je (oveo novi (o#od ali je
us(ut (reminuo"
8ovi asirski vladar A/ur4ani(al je (reduzeo novi (o#od na 3gi(at u nameri da
kona6no re/i Eegi(atsko (itanjeF" Asirski odredi su (orazili +a#arku i (ovratili Demfis"
+a#arka je o(et us(eo da (o4egne" 7a (otkralja u 3gi(tu, A/ur4ani(al je (ostavio 8e#oa I,
lokalnog vladara grada Saisa" 8edugo (otom 11)" godine +a#arka je (reminuo, a njegov
naslednik +anutamnon je (oveo (o#od za oslo4a;anje 3gi(ta" Usmrtio je 8e#oa I, i =ela
ak=ija je 4ila us(e/na, me;utim nije 4ila dugog veka" A/ur4ani(alova vojska je (reduzela
kontrana(ad, stigla do +e4e, osvojila je i s(alila do temelja" Iodine 11)" A/ur4ani(al je za
(otkralja 3gi(ta (ostavio 8e#ovog sina <sameti#a I, /to je ozna6ilo us(ostavljanje >>2I
dinastije"
1
BA8AV8ABGE I ANACO+IGA
kra&em II i , pr*im *ek)*ima II mi1e#i&,ma pre #"e"
U (laninskim o4lastima oko jezera 2an, gde se (re(li?u tri (laninska ven=a &
<ontske (lanine, 7agros i :avkaz, na teritoriji dana/nje Germenije, izme;u 1100" i =50"
godine, =vetala je dr5ava Urart," U svom kona6nom o4imu, ona se nalazila izme;u tri
jezera & Va#D Se*a# i Urmi&a" I u (ret#odnoj e(osi su na ovoj teritoriji (ostojali 4rojni
gradovi dr5ave, ali su nji#ovo ujedinjenje u zajedni=u s(re6avali .etiti sa za(ada i Asir=i
sa juga"
+ermin Urartu (oti6e iz asirski# teNtova, dok su Urar?ani svoju dr5avu vali +ia ili
+ianili" 8ji#ov jezik srodan je #uritskom i (ri(ada gru(i kavkaski# jezika" 7a za(isivanje
su koristili modifikovanu formu asirskog klino(isa, a re;e je u u(otre4i 4ilo i #ijeroglifsko
(ismo"
Sa6uvan je vrlo mali 4roj urartski# teNtova, tako da imamo vrlo malo (odataka o
istoriji ove dr5ave" <oznata su samo dva #arati*#a iz*)ra: jedan iz vremena Ar9i4ti&a
$rani 2III vek' i drugi iz vremena Sard,ra II $sredina 2III veka', koja govore o vojnim
(o#odima" U(ravo zato, rekonstruisanje istorije dr5ave Urartu uglavnom se oslanja na
(odatke asirski# svedo6anstava, jer su suko4i sa Asirijom (o6eli ve? u vreme
.a1ma#asara III (=5= =<;$" 8ajis=r(niji me;u asirskim izvorima je (rikaz (o#oda
Sar9)#a II iz ?1;" godine"
<o6etkom 2III veka urartski vladar Me#,a (=10 ?=5$ je za/titio jugoisto6ni o4od
svog kraljevstva (odigav/i masivnu tvr;avu" Osvojio je M,sasir na grani=i sa Asirijom i
u6inio ga jednim od glavni# =entara kulta 4oga .aldija" Osim toga, (odigao je jo/ nekoliko
tvr;ava i sklo(io savez sa Frigijom" Ovaj uzlet Urartua je (retio da 4lokira asirski (ristu(
trgova6kim (utevima koji su vodili na istok (rema 7agrosu i =entralnoj Anadoliji" 7ato je
Asirija, kada je oja6ala p)s1e ?;;" godine od dolaska na (resto +iglat & <alasara III
organizovala 6itav #iz #apada #a Urart,"
Sard,r II (?A ?;A$ je nasledio veliku dr5avu koja se (rostirala od Sirije do
Germenije i kontrolisala vrlo va5ne trgova6ke (uteve" I(ak, +iglat & <alasar III je us(eo da
(o4edi Sardura k)d 8,ma(a, u severoisto6noj Siriji ?;5" godine" Be=eniju kasnije, ?A5"
godine Asir=i su (rodrli u dolinu 2ana" 7a vreme vladavine R,sea I (?A; ?1;$ Urartu je
(retr(eo naja6i udara= od Asira=a" Sar9)# II je ?1;" godine u sklo(u 0" (o#oda na Urartu
(orazio @usu I, osvojio Dusasir i (rodro do T,4pe $(restoni=e dr5ave Urartu'" <o/to +u/(a
vi/e nije 4ila sigurna, novi vladar R,sa II je =0" godine (odigao novu (restoni=u
R,sa(i#i1i"
I (ored veliki# us(e#a Sargona II, velike (lanine koje su delile dve dr5ave 6inile su
direktan (rodor sa juga skoro nemogu?im" 7ato je Asirija 4ila (rimorana da na(ada sa
za(ada i istoka, me;utim ni to nije dovelo do neki# ve?i# i trajniji# us(e#a" +o je (otrajalo
sve do (ada Asirije" Urartu je za oko %! godine nad5iveo Asiriju, kada je (ostao deo
<ersijskog =arstva u vreme 8ira II Ve1ik)9 ( 550 5A!$"
Br5ava Urartu je 4ila (odeljena na nekoliko o4lasti na 6elu koji# su se nalazili
u(ravni=i" U (ograni6nim zonama su se nalazila mala (oglavarstva kojima su u(ravljali
lokalni dinasti, i oni su (riznavali sizerenstvo kralja" Bvor urartskog vladara je nalikovao
asirskom" 2ladar je kontrolisao vojnu i =ivilnu sferu dr5ave" 8jegov (olo5aj je 4io
nasledan"
<lanine Urartua su 4ile 4ogate 4akrom, sre4rom i rudom gvo5;a" <lodne ravni=e
Germenije stvorile su uslove za razvoj sto6arstva i uzgoj razli6iti# (oljo(rivredni# kultura"
Ilavno 4o5anstvo 4io je .aldi, verovatno 4og rata, 6ije se svetili/te nalazilo u Dusasiru,
tvr;avi izme;u Asirije i Urmije" .ramovi (osve?eni .aldiju nalazili su se i u +u/(i, iako je
glavno 4o5anstvo ovog grada 4io Jivini, 4og Sun=a"

/ri9i&2i su se na (rostoru Dale Azije verovatno naselili tokom seo4e u >II veku"
8ji#ovo (oreklo tre4a tra5iti na 4alkanskom (oluostrvu" 8ji#ov jezik (ri(ada (orodi=i
indoevro(ski#" 8ajstariji frigijski nat(isi (oti6u iz 2III veka i (isani su alfa4etom, koji je
vrlo srodan gr6kom"
Frigijska dr5ava koja je nastala tokom Fmra6nog do4aL $11!! & 0%!' nalazila se u
za(adnom delu Anadolije" 8jena (restoni=a 4io je Iordion" +okom I> veka Frigija se
(ro/irila na istok i (risajedinila teritoriju naroda Duski"
Frigijsko glavno 4o5anstvo 4ila je 4oginja (lodnosti Datar :u4ileja, koja ?e kasnije
u 9idiji in a za(adnoj o4ali Dale Azije 4iti (o/tovana kao :i4ela" Iordion je 4io =entar
njenog kulta, kao i svi# ostali# kultova"
:ao i Urartu, i Frigija je zavisila od eN(loata=ije ruda i metala" Br5ava je 4ila jako
(oznata (o svom 4ogatstvu" Mak i gr6ki mitovi svedo6e da je frigijski kralj Dida (retvarao
u zlato sve /to je dodirnuo"
Frigija je 4ila saveznik Urartua, ali je odr5avala veze i sa :ar#emi/om, i drugim
novo#etitskim kne5evinama u severnoj Siriji" Ovi maju/ni osta=i nekada/nje #etitske
dr5ave o(stali su du5 trgova6ki# (uteva koji su (ovezivali ju5nu i =entralnu Anadoliju sa
:ilikijom i Sirijom"
8ovo#etitski vladari :ar#emi/a su vezivali svoje (oreklo za #etitskog namesnika
grada iz vremena Ju(iluliume I, iako su ovi stanovni=i (ri(adali nekada/njim lokalnim
narodima, .uritima, 9uvij=ima i Aramej=ima" Iako se nikad nisu ujedinile, a 6esto su 6ak
4ile i su(rotstavljene, ove kne5evine su o6uvale 4rojne vidove #etitske kulture" Gedna od
najva5niji# novo#etitski# kne5evina 2III veka 4io je +a4al" 8alazio se ju5no od .alisa u
o4lasti koju su .etiti nazivali Bonja zemlja"
ARAMEGCI I /ENIKANI
Arame&2i su, (o(ut Feni6ana ili .e4reja, zapad#)semitski #ar)d" 8ji#ovo
(oreklo tre4a tra5iti u ju5noj Siriji, odakle su krajem (oznog 4ronzanog do4a, (o6eli da
migriraju ka severnoj Siriji, isto6noj Anadoliji i Deso(otamiji" Bili su (odeljeni na 4rojna
(lemena i rodove" 2avilonski izvori 4ele5e 6ak )! razli6iti# imena" U ve?ini o4lasti koje su
naselili, (ose4no u Asiriji, isto6noj 2aviloniji i jugoisto6noj Anadoliji, Aramej=i su (ostali
va5an elemenat" U velikom delu Sirije i za(adne Deso(otamije nametnuli su se kao
ve?insko stanovni/tvo i us(ostavili kontrolu nad malim lokalnim kraljevstvima" <ose4no
su se isti=ale kraljevine Hit Adi#iD Hit Ha(&a#iD Hit Bama#iK 2e?ina nji# je o6uvala
nezavisnost do 2II veka"
8ajva5nija aramejska dr5ava 4io je Aram Camask" 8jegov =entar 4io je u
Camask," @ekonstruk=ija istorije Bamaska se uglavnom zasniva na starozavetnim
teNtovima i asirskim izvorima" Sude?i (rema starozavetnim teNtovima, Bamask je u >
veku 4io saveznik ili klijent aramejskog kraljevstva 7o4e, o4razovanog kada i dr5ava
Izraeli?ana" Ovo kraljevstvo je (od svojom kontrolom imalo gotovo 6itavu ju5nu Siriju"
<rema tradi=iji, kralj Bavid je (orazio kralja 7o4e i vojsku iz Bamaska, /to je za (osledi=u
imalo to, da se teritorija 7o4e na/la (od vla/?u Izraeli?ana" 7a vreme Solomona, Bamask
je o(et (ostao nezavistan aramejski grad, i tada (o6inje njegov us(on"
U I> veku Bamask je u nekoliko navrata 4io na 6elu razli6iti# koali=ija koje su
nastojale da s(re6e asirski (rodor za(adno od 3ufrata" Asirski izvori iz vremena
Jalmanasera III ukazuju na to da je Bamaskom sredinom I> veka vladao Adad Idri"
8jegov najmo?niji saveznik 4io je A(a*D kra1& Izrae1a"
Adad & Idrija je oko 0)%" godine usmrtio 3azae1, koji je (otom (reuzeo vlast i
vladao od =;5 =00" godine" +ada se ras(ala i antiasirska koali=ija" 8ovi kralj Izraela
*
G)ram, A#avov sin, na(ao je .azaela u (oku/aju da vrati staru dinastiju" Goram je u 4i=i
kod @amot & Ialada 4io oz4iljno ranjen" .azael je zatim osvojio deo teritorije Izraela i
(odigao (o4edni6ku stelu u Banu"
Iodine =;1" Bamask je na(ao Jalmanaser III" Irad je morao sam da se su(rotstavi
asirskoj vojs=i, jer su do tada feni6anski gradovi, kao i Izrael ve? (riznali vlast Asirije"
.azael je (retr(eo (oraz, ali Bamask nije 4io osvojen" Asir=i su jo/ jednom, =A=" godine
na(ali Bamask, i nakon toga su kona6no odustali od ideje da zagos(odare =elom Sirijom"
Oslo4o;en asirskog (ritiska, .azael se okrenuo Izraelu i osvojio teritoriju severnog
kraljevstva" +ako;e je us(eo da nametne savez i Gudeji" :rajem njegove vladavine,
Bamask je 4io najmo?niji grad na 9evantu"
Oko =00" godine .azaela je nasledio sin He# 3adad III" On nije us(eo da o6uva
(osede koje je kontrolisao njegov ota=" Asirski vladar Adad Nirari III je ?!" godine
na(ao Bamask i (rimorao ga na vazalni (olo5aj i (la?anje (oreza" :raljevstvo je sve vi/e
sla4ilo, sve dok ga sredinom 2III veka Asir=i nisu inkor(orirali u sastav svoje dr5ave"
/e#i5a#i su 5iveli u (rio4alnim gradovima 9evanta, severno od <alestine" 8ji#ov
jezik i kultura 4ili su tesno (ovezani sa za(adnosemitskim jezi=ima i kulturama ju5nog
:anana" +okom (oznog 4ronzanog do4a, feni6anski gradovi nalazili su se u zoni egi(atske
kontrole, i 3gi(?ani su imali mono(ol nad gotovo 6itavim trgovinskim (rometom
Feni6ana" :ada su velika =arstva Starog istoka (ro(ala u >II veku, feni6anski gradovi su se
oslo4odili stranog uti=aja" Uni/tenje Ugarita, koji je 4io 6vor u razmeni do4ara izme;u
isto6ne Anadolije i Sirije, otvorilo je (rostor za uzlet drugi# gradova" U I> i 2III veku
feni6anski gradovi imali su (rimat nad trgovinom u mediteranskom 4asenu"
Fenikija nikad nije (ostojala kao jedinstvena dr5ava, (re svega z4og teritorije na
kojoj su se gradovi nalazili" <ovremeno su ve?i =entri (o(ut Sidona us(ostavili vlast nad
okolnim, manjim gradovima" 2e?ina feni6anski# gradova 4ili su nezavisni gradovi &
dr5ave" <odizani su na malim ostrvima ili na samoj o4ali 9evanta" 2ode?i gradovi u I> i
2III veku 4ili su Ar*adD Sid)# i Tir"
:rajem >II i (o6etkom >I veka o4novljena je trgovina izme;u Fenikije, :i(ra, i
filistejski# gradova, /to je uti=alo na sta4iliza=iju ekonomski# (rilika" Feni6anski kulturni
uti=aj (ro/irio se na :i(ar, :ilikiju, Siriju, severnu <alestinu, Filisteju i deltu 8ila"
U > veku se Tir uzdigao kao najva5niji feni6anski grad" Stari zavet govori da je
tirski vladar A(iram I (!?1 !A!$ sklo(io savez sa Solomonom" Savez je (odrazumevao
(reduzimanje zajedni6ki# trgova6ki# (odu#vata u zemlji Ofir" Ovaj savez je omogu?io
+iru (ristu( izraeli?anskoj teritoriji u o4lasti Bamaska i Sirije" Solomon je (redao A#iramu
! naselja u 4ogatoj (oljo(rivrednoj o4lasti, /to je omogu?ilo +iru da (re#rani svoje
stanovni/tvo"
Savez +ira i 3gi(ta, i (oku/aj Je/onka I da (ovrati egi(atsku (remo? na 9evantu,
morali su da osna5e (ozi=ije +ira u odnosu na Izrael, Gudeju i Filisteju" +ir je (olovinom I>
veka 4io toliko jak da je 6ak i Sid)# (riznao njegovu #egemoniju" +ako se It)-aa1 I (==?
=5$ vladar +ira, na nat(isima (ominja i kao kralj Sidona, a tu titulu su zadr5ali i njegovi
nasledni=i"
+okom (erioda na(retka, +ir, Sidon i Bi4los su asirskim vladarima A/ur4ani(alu II
i Jalmanaseru III slali darove kao znak do4rosusedski# odnosa" +akvo stanje je (otrajalo
tokom =elog I> veka" U 2III veku asirski (ritisak se (oja6ao" Ti91at Pa1asar III je ?;A"
teritoriju severne Fenikije do Bi4losa (retvorio u asirsk, pr)*i#2i&, sa 2e#tr)m , Simiri"
Se#e(eri- je ?00" godine oduzeo Sidon tirskom kralju i grad (overio na u(ravu
(roasirskom namesniku" 74og ovakvog stanja i velikog (oreza , u Sidonu je ??" godine
iz4ila (o4una, koju su Asir=i surovo ugu/ili" Asar#adon je u (ot(unosti razorio grad, a
)
teritorija koja se nalazila (od u(ravom Sidona (retvorena je, u drugu (o redu, (rovin=iju na
teritoriji Fenikije"
Iodine ?1" iz4ila je (o4una i u +iru" <o/to je ugu/ena i tu je formirana (rovin=ija
sa =entrom u U4," +ako su do kraja (ostojanja asirske dr5ave $11"' teritoriju nekada/nje
Fenikije (rekrivale tri asirske (rovin=ije: SimiraD Sid)# i U4" Bi4los i Arvad su zadr5ali
samo vazalni (olo5aj"
+rgovina na Dediteranu vodila je osnivanju trgova6ki# kolonija" Gedna od
najzna6ajniji# 4ila je 8iti)# $dan"9arnaka' na :i(ru, koju je osnovao +ir sredinom I>
veka" Sa :rita su feni6anski trgov=i dalje (lovili na za(ad, do :rita, @odosa, gr6kog ko(na,
Si=ilije"" 8a teritoriji dan"+unisa osnovali su oko ?50" godine 8art 3ada4t $8ovi grad"
8arta9i#a ne samo da je vremenom (ostala najzna6ajnija tirska kolonija, ve? je svojim
(resti5om i 4ogatstvom nadrasla +ir" Odatle su /irili svoja u(ori/ta, du5 o4ale Afrike do
J(anije" 8a ostrvu uz za(adnu o4alu J(anije osnovali su koloniju Gadir" Dogu?e da su
stigli 6ak i do Azovski# ostrva i 2elike Britanije" 8a za#tev egi(atskog faraona 8e#oa II,
eN(edi=ija koju su 6inili Feni6ani, o(lovila je afri6ki kontinent" 8ajzna6ajnija je 4ila
trgovina metalima"
Feni6ani su 4ili (oznati i (o -r)d)9rad#&i, jer su razvili ve/tinu gra;enja 4rodova"
+rgovali su drvnom gra;om, tkaninama 4ojenim (ur(urnom 4ojom, zanatskim
izra;evinama"" Osim (o 4rodogradnji, (oznati su i (o o4radi drvene gra;e, (o izradi
name/taja, o4radi i izradi (redmeta od slonova6e"
Feni6anskim gradovima u(ravljali su kra1&e*i, koji su (ored (oliti6ke vlasti imali i
sve/teni6ke du5nosti" <ored kralja, u gradu je (ostojalo i *e>e koje je zajedno sa kraljem
u(ravljalo gradom" O administra=iji rani# feni6anski# kolonija (ostoji malo (odataka"
2erovatno su u (o6etku ove kolonije 4ile 6vrsto (ovezane sa mati=om, ali su verovatno
kasnije, kada je Fenikija (ot(ala (od vlast Asirije, (otom 8ovovavilonskog =arstva i
<ersije, kolonije (ostale samostalne i (o6ele same da osnivaju svoje kolonije"
Feni6anska k,1t,ra 4a/tinila je 4rojne tekovine kananski# kultura 4ronzanog do4a"
+o se vidi (re svega i (antenonu i kultnoj (raksi" 2e?ina kananski# 4o5anstava (o/tovana
su i u Fenikiji" I (ored toga, (osvedo6ena sui nova 4o5anstva i (ro=esi sinkretizma" Svaki
feni6anski grad slavio je svoje 4ogove za/titnike oli6ene u 4o5anskim (arovima"
8ajzna6ajnije dostignu?e Feni6ana jeste konsonantski a10a-et iz kog su se razvila
sva za(adna alfa4etska (isma"
IBRAE+ I GUCEGA
(10<? 5=" pre #"e"$
<rvi dr5avotvorni (eriod Izraeli?ana jeste Peri)d s,di&a & od ulaska u o4e?anu
zemlju, do iz4ora 1"vladara $Saula'" S,di&e su 4ili nosio=i svetovne i du#ovne vlasti"
Sudije H Sufeti/Jofeti, i ova institu=ija je kasnije (risutna i u :artagini, kojom u(ravljaju
dvoji=a sufeta" De;utim, (ritisak filistejski# gradova iziskivao je organizovanije delovanje,
i on je imao vrlo va5nu ulogu u (ro=esu stvaranja monar#ije" Iz4or je tada (ao na Sa,1a
(10<? 1005$, (ri(adnika (lemena Ve#i&ami#, da re/i ovaj (ro4lem"
<oda=i koje imamo o njemu (oti6u isklju6ivo iz starog zaveta" 2erodostojnost ovi#
(odataka je s(orna, ali oni nam (ru5aju 4arem neku ski=u najranije istorije monar#ije"
Bi4lijski (rikaz Saula je negativan, i 6ini se da u njemu tre4a videti #ra4rog i ve/tog
vojnog komandanta, koji je (ostigao izvesne us(e#e (rotiv ne(rijatelja Izraeli?ana" I (ored
toga nije us(eo da Izrael transformi/e u =entralizovanu dr5avu" +ako;e, nije us(eo ni da se
%
iz4ori sa Filistej=ima, i (rilikom jednog suko4a, Saul je (ostradao" 7a njegovog naslednika
odre;en je 4io njegov sin I4-a1" Bavid ?e 4iti (ri#va?en za kralja tek nakon I/4alove smrti"
Ca*id (1005 !?0$ je 4io (rvi vladar ujedinjenog Izraela" Bavid, Gudeja= iz
2itlejema, je verovatno 4io jedan od za(ovednika u Saulovoj vojs=i" <rema starozavetnoj
tradi=iji, on se u jednom trenutku (o4unio (rotiv Saula, (o4egao u (laninske o4lasti Gudeje
i tu oku(io sve one koji su 4ili nezadovoljni kraljevskom vla/?u" Svoju vojsku osna5io je
regrutuju?i filistejske najamnike" 8ametnuo se gos(odarima Gudeje, /to je za (osledi=u
imalo to da je 4io miro(omazan za kra1&a G,de&e nakon smrti Saula i troji=e njegovi#
sinova u 4i=i kod Iil4oe" U Izraelu je za kralja iza4ran tek nakon smrti Saulovog sina
I/4ala, koji je (ao kao 5rtva zavere" +o je dovelo do ,&edi#&e#&a Izrae1a i G,de&e"
<rema starozavetnoj tradi=iji, njegovi vojni (odu#vati 4ili su us(e/ni, i on je us(eo
da nametne svoju vlast svim (lemenima, /to Saulu nije (o/lo za rukom" +radi=ija mu
(ri(isuje i zasluge u osvajanju Ger,sa1ima" Irad je (ostao (restoni=a ujedinjenog
kraljevstva (re svega z4og svog (ovoljnog (olo5aja & nalazio se na grani=i izme;u Gudeje i
Izraela" Stari zavet donosi i to da je u Gerusalimu Bavid (odigao s*eti1i4te p)s*e>e#)
Ga(*e,, tako da je grad u4rzo (ostao i religijski =entar ujedinjene dr5ave"
<rema tradi=iji, Bavid je (orazio /i1iste&2e, koji su se (ovukli u (rio4alje" <o4edio
je zemlje isto6no od Gordana & Ed)mD M)a*D Am)#, kao i aramejsku kraljevinu B)-e"
I(ak, stvarnu vlast je imao samo nad Gudejom i Izraelom"
Bavidov naslednik 4io je S)1)m)# (!?0 !A0$" Solomon je konsolidovao i
una(redio dr5avu koju je njegov (ret#odnik stvorio" <rema Starom zavetu, Solomon je
re)r9a#iz)*a) 2e#tra1#, admi#istra2i&, i (odelio zemlju na 1< p)reski( )kr,9a"
<reduzeo je (ozama/ne 9radite1&ske p)d,(*ate: utvrdio je 3az)rD Me9id) i Gezer, /to
(otvr;uju ar#eolo/ka isko(avanja, i (odigao ,t*r6e#&a , Ne9e*,, zarad od4rane ju5ne
grani=e" I(ak, njegov naj(oznatiji (odu#vat se vezuje za Ger,sa1im & (odigao je (ram
p)s*e>e# Ga(*e,"
S(oljna (olitika: Solomon je imao do4re odnose sa E9ipt)m, i sklo(io je savez sa
A(iram)m ID kra1&em Tira" Stari zavet (renosi da je u(ravo A#iram o4ez4edio zanatlije i
drvnu gra;u za izgradnju #rama" 7a#valjuju?i Feni6anima sagra;ena je Izraeli?anska flota,
koja je u6estvovala u zajedni6koj trgova6koj misiji u(u?enoj u Ofir" +ir je zauzvrat
nesmetano koristio trgova6ke (uteve, (olovinu do4iti od zajedni6ki# trgova6ki# (odu#vata
i ! naselja u 4ogatoj (oljo(rivrednoj o4lasti"
7a (otre4e finansiranja graditeljski# (odu#vata i rasko/nog 5ivota, Solomon je
(rema Starom zavetu u4irao tri4ute od naroda koje je Bavid (okorio, i tako;e je
o(orezovao trgova6ki (romet koji se odvijo na teritorijama (od njegovom kontrolom"
Solomon je tako;e 4io anga5ovan i u (osredni6koj trgovini: konji iz :ilikije i
dvokoli=e iz 3gi(ta (rodavani su na tr5ni=ama Izraela" I(ak, do4ra koja su se slivala u
dr5avnu 4lagajnu, o6igledno nisu mogla da (odmire sve (otre4e vladara, tako da su
nametnuti dodatni (orezi doma?em stanovni/tvu, i uveden je sistem radne o4aveze"
Sve to je dovelo do nezadovoljstva stanovni/tva, (ose4no me;u severnim
(lemenima" Stari zavet (renosi i neslaganje sa Solomonovom verskom (olitikom, /to se
(re svega odnosilo na njegove su(ruge & strankinje, koje su u #aremu (o/tovale svoje
4ogove" I (ored svega toga, Solomon je na (restolu ostao do kraja svog 5ivota" De;utim,
u4rzo (osle njegove smrti, monar#ija (restaje da (ostoji"
Izrae1 i G,de&a ka) #eza*is#a kra1&e*st*a
<osle Solomonove smrti, (redstavni=i severni# (lemena za#tevali su s(rovo;enje
reformi koje im je o4e?ao R)*)am, Solomonov sin" <o/to nije is(unio o4e?anje, 1!
severni# (lemena je od4ilo dag a (rizna za vladara" Sever je zadr5ao ime Izrael i (roglasio
1
Ger)*)ama, nekada/njeg vo;u (o4une (rotiv Solomona, za kralja" @ovoamu su ostala
verna samo (lemena Gude i 2enijamina"
8akon (odele, egi(atski vladar .e4)#k I, (oku/ao je da o4novi egi(atsku vlast na
(rostoru ju5nog :anana $<alestine', /to je imalo za (osledi=u velika razaranje na teritoriji
o4a kraljevstva" Iako vlast nije o4novljena, Izrael i Gudeja su osla4ili"
<restoni=a G,de&e je i dalje ostao Ger,sa1imD a Solomonov #ram sredi/te
4ogo/tovljenja" S druge strane, Ger)*)am (!A0 !10$ je tre4alo da sagradi novu
(restoni=u, kao i religijski =entar" Stari zavet (renosi da su u Hate1, i Ca#, (odignuta
svetili/ta (osve?ena Ga#veu"
GUB3GA: +okom narednog (erioda, vlast u Gudeji je 4ila sta4ilna, i na (restolu su
se smenjivali (otom=i Bavidove loze" Gudeja je 4ila teritorijalno manja, sla4ije nastanjena,
siroma/nija i zato manje (rivla6na osvaja6ima"
I7@A39: U Izraelu situa=ija nije 4ila sta4ilna" Bo/lo je do nekoliko (revrata i
smana dinastija" Osim toga, 4ogatstvo Izraela i 4lizina feni6anskig gradova i Bamaska,
6inili su ga (rivla6nim i Aramej=ima i Asir=ima" Sa dolaskom Omri&a (==5 =?;$ na vlast,
Izrael ?e dosti?i vr#una=" Bio je jedan od vojni# za(ovednika koji je us(eo da us(ostavi
jedinstvo i sta4ilnost, kao i da (rekine seriju (revrata i ustanaka, koji su (otesali Izrael jo/
od smrti Gerovoama" Sagradio je novu (restoni=u, Samari&,, u =entru Izraela" <ovratio je
kontrolu nad regijama koje je (re njegovog stu(anja na (resto zauzeo vladar Bamaska, i
o4novio gradove Ban i .azor, koje su razru/ili Aramej=i" :ako 4i osna5io svoje (ozi=ije u
odnosu na vladara Bamaska, sklo(io je savez sa Ito4aalom, vladarem +ira" +ako;e,
okon6ao je suko4 sa Gudejom, koji je dugo vremena is=r(ljivao o4a kraljevstva, i sklo(io
savez, u kom je Izrael imao dominantnu ulogu" Savez je oja6an 4rakom izme;u Omrijeve
?erke i sina judejskog kralja Gosafata"
Omrijev naslednik 4io je A(a* (=?A =51$" 8astavio je (olitiku svog o=a i Izrael
u6inio jednom od najja6i# dr5ava u regionu" 8jegova vojska u6estvovala je u koali=iji koja
se suko4ila sa .a1ma#aser)m III =5A" godine u 4i=i k)d 8arkara" +ako;e, za vreme
njegove vladavine oja6ala je i ekonomija Izraela"
Starozavetni teNtovi A#ava (rikazuju negativno, i (ri(isuju mu des(otsko vladanje"
8jegov glavni gre# jeste /to je svojoj su(ruzi dozvolio da u Izraelu (odi5e #ramove i
svetili/ta stranom 4o5anstvu" Ira;ani to nisu (ri#vatali, /to je rezultiralo skrnavljenjem
#ramova i svetili/ta"
:ralji=a Gezavelja je ostala uti=ajna i tokom vladavine svoji# sinova O()zi&a (=5<
=51$ i G)rama (=51 =;1$" A#avovi nasledni=i nisu mogli da se iz4ore sa (ro4lemima koji
su se mno5ili" 8aj(re se (o4unio Doav, koji je stekao nezavisnost" :ada je 0)%" na (resto u
Bamasku do/ao .azael, ras(lamsalo se staro ne(rijateljstvo" =;<L1" godine aramejska
vojska je na(redovalaka jugu, i suko4ila se sa Izraeli?anima i nji#ovim savezni=ima
Gudej=ima" Svi ovi suko4i doneli su (oraz Izraelu"
8a .azaelovoj Steli (o4ede za4ele5eno je da je kralj Bamaska usmrtio kraljeve
Izraela i Gudeje" 8a (resto je u Izrealu do/ao G,& (=;1 =1A$, jedan od vojni# za(ovednika"
On je naredio (okolj svi (re5iveli# (otomaka kraljevske (orodi=e Omrijeve dinastije, kao
in eke (ri(adnike kraljevske (orodi=e Gudeje"
:ada su vesti o Gujevoj uzur(a=iji i Goramovoj i O#ozijinoj smrti stigle u Gerusalim,
O#ozijina majka, kralji=a Atalija, jedini (re5iveli (otomak Omrijeve loze, odlu6ila je da
(reuzme vlast u Gudeji" Ata1i&a (=;1 =A5$ je 4ila jedini monar# Gudeje koji nije 4io
(otomak Bavida" 8jena vladavina zavr/ila se nasilno, a vlast je (otom (reneta na G)a(aza,
jedinog (re5ivelog sina njenog mu5a, /to je zna6ilo vra?anje stare dinastije na (resto
Gudeje"
<oslednji# de=enija I> veka, Aramej=i su imali vlast i nad Gudejom i nad Izraelom"
<otom, tokom duge vladavine Ger)*)ama II (?=< ?;?$ Izrael je (ovratio o4lasti isto6no
-
od Gordana koje je .azael zauzeo, i (ro/irio svoju vlast na teritoriju Sirije" U Gudeji je
vladavine Ozi&e (?? ?A!$ tako;e donela sta4ilne (rilike" Be=enije koje slede done?e
mnoge (romene i na severu i na jugu"
G,de&a )d ?<1" d) 5=" 9)di#e pre #"e"
<ad Samarije, (restoni=e Izraela, dogodio se -1" godine, za vreme vladavine
judejskog kralja G)a(aza I (?A5 ?15$" Izrael je tako (ostao (rovin=ija Asirije, a Gudeja je
sa6uvala nezavisnost, ali je Asiriji (la?ala ogromni danak"
Gezeki&a (?15 !?$ je nastavio sa (olitikom (la?anja danka Asiriji, ali je nastojao
da iz4ori /to ve?u (oliti6ku i versku samostalnost" Gezekija je za(o6eo sa reformisanjem
religije Gevreja" <rorok Isaija je 4io jedan od njegovi# savetnika" <rva mera se odnosila na
(oku/aj =entralizovanja kulta u Gerusalimu" 7a4ranio je lokalne kultove i lokalna svetili/ta
(osve?ena Ga#veu"
-!%" godine Gezekija je (odigao ustanak (rotiv Asirije, kojom je tada vladao
Sene#eri4, o(iru?i se danku koji se (la?ao" U Asiriji su tada tinjale i druge, 4rojne (o4une,
od koji# je najve?a 4ila u 2avilonu" Sene#eri4 se Gudeji okrenuo tek -!1" godine" <o4una je
ugu/ena, Gezekija je morao da is(lati veliki danak, ali je Gudeja i dalje 4ila nezavisna"
Gezekiju je na (restolu nasledio njegov sin Ma#asi&a (!? ;<$" :raljevina je 4ila
umanjena, osiroma/ena, i (usta z4og asirskog de(ortovanja stanovni/tva" <ou6en o6evim
iskustvom, odustao je od (o4una (rotiv Asirije" On je o4navljao oltare koje je njegov ota=
(oru/io, i tako odstu(io od kultne (rakse" Starozavetna tradi=ija ga zato o(tu5uje za
(otonje uni/tenje Gudeje i Gerusalima, ali izvori ne govore o unutra/njim nemirima u vreme
njegove vladavine"
Danasijin naslednik 4io je Am)# (;< ;0$, koji je vladao vrlo kratko jer je 1)!"
godine u4ijen" 8a (resto je doveden njegov osmogodi/nji sin G)si&a (;0 0!$" Gosija je
4io jedan od najzna6ajniji# vladara Gudeje a doga;aji u vreme njegove vladavine 4ili su
(relomni u razvoju i uo4li6avanju starozavetne tradi=ije" 7a vreme o4nove #rama
(rona;ena je !njiga ponovljenih zakona" Slede?i njena (ravila, Gosija je =entralizovao
4ogo/tovljenje Ga#vea u #ramu u Gerusalimu" Svi drugi oltari u Gudeji 4ili su (oru/eni"
Sve/teni=i koji 4i se odu(irali, 4ili su (rogonjeni" Gosijin (rogram =entraliza=ije
skon=entrisao je i ekonomsku i (oliti6ku mo? u Gerusalimu, /to je 4ilo u du#u njegove 5elje
za o4novom Bavidove dr5ave" 7a vreme njegove vladavine uo4li6ena je i
deuteronomisti"ka istorija"
Gosijino zlatno do4a Gudeje nije dugo trajalo" U nastojanju da s(re6i 8e#oa II da se
(ridru5i asirskim snagama u severnoj Siriji, Gosija se susreo sa egi(atskim vladarem u
Degidu" Ovaj susret Gosija nije (re5iveo, a okolnosti u kojima je umro nisu za4ele5ene"
<osle njegovog u4istva, (resto je nasledio Gosijin mla;i sin G)akim (0! 5!=$"
Goakim je 4io (rimoran da (rizna (remo? 8avukodonosora II" <osle vavilonskog neus(e#a
u 3gi(tu 1!1" godine, Gudeja je (restala da is(unjava svoje vazalne o4aveze" 8edugo
zatim, %,0" Goakim je (reminuo" 8avukodonosor II je te iste godine zauzeo Gerusalim i
Goakimovog naslednika Goa#ina de(ortovao u 2avilon" 8a (resto je doveden Goa#imov
ro;ak Sadekija"
<osle 1! godina na (restolu, %0-" godina Sadekija je (odigao ustanak (rotiv
2avilona" Gerusalim se (o tre?i (ut na/ao (od o(sadom" 8aredne godine grad je 4io
osvojen" 2eliki 4roj stanovnika Gerusalima i Gudeje 4io je de(ortovan u 2aviloniju, a mnogi
su uto6i/te na/li u 3gi(tu" 8ova de(orta=ija stanovni/tva usledila je %0" godine (osle
u4istva vavilonskog namesnika Gudeje" <rema (rognani=ima nije 4ilo (ostu(ano surovo" +o
stanovni/tvo je vremenom (ri#vatilo vavilonsku kulturu i religiju"
0
<osle osvajanja 2avilonije %*,/0" godine :ir II dozvolio je (rognanim
stanovni=ima da se vrate u svoju zemlju" I(ak, (ovratak je (o6eo tek dve de=enije kasnije i
odvijao se u dva talasa"
NACMOI ASIRIGE
(?;; <?$
:ada se razi/la magla i zavr/ila seo4a oko 1!!!" godine, na (rostoru Deso(otamije
(o6inje da se uzdi5e Asirija, koja ?e svoj vr#una= do5iveti u 2III i 2II veku" Br5ave starog
istoku (o6inju jedna za drugom da (ot(adaju (od njenu vlast" Pentar mo?i sada se
(remestio u Deso(otamiju" 3gi(at je (ostao dr5ava drugog reda, a Dala Azija jo/ vi/e" Sva
va5nija (itanja re/avala su se u zoni 9evanta, koja je sada izuzetno 5iva"
8akon 6etrdesetogodi/njeg (erioda gladi, e(idemija i nereda, na vlast u Asiriji je
do/ao Ti91at Pa1asar III (?;; ?<$" @eorganozovao je vojsku i (orazio asirske
ne(rijatelje na 7agrosu, u Siriji i dr5avu Urartu" Iodine -," 2avilonija je inkor(orirana u
Asiriji, i (ostala je krunska (rovin=ija" +iglat <alasar III se (roglasio kraljem 2avilona
uzev/i ime <ulu"
8jega je na (restolu nasledio .a1ma#aser V (?< ?<<$" O njegovoj kratkoj
vladavini nemamo (uno (odataka" 8ajva5niji doga;aj jeste osvajanje Izraela" Asiri=i se
okre?u ka 9evantu, i -1" godine osvajaju severno #e4rejsko kraljevstvo $Izrael', sa
(restoni=om u Samariji" O tome svedo6e Stari zavet i #avilonska hronika" Gu5na #e4rejska
dr5ava $Gudeja' sa Gerusalimom zadr5ala je odre;eni ste(en autonomije, ali (od vrlo te/kim
uslovima" Ona nikada nije 4ila deo asirskog =arstva ali je i(ak morala da (la?a (orez, daje
vojsku i sl" 2rlo 4rzo nakon osvajanja Jalmanaser je (reminuo"
Jalmanasera 2 nasledio je Sar9)# II (?<1 ?05$" 2erovatno je 4io odgovoran za
u4istvo svog (ret#odnika i njegove us(e#e je (ri(isao se4i" <osle (ada Izraela (o
Sargonovom nalogu de(ortovano je stanovni/tvo a zemlja (odeljena na 6etiri (rovin=ije"
Sargon se suo6io sa 4rojnim (ro4lemima /irom =arstva" Bo/lo je do (o4una u
A/uru, na 9evantu, u Iazi i Siriji" <o4une u Siriji i Anadoliji koje su (odsti=ali Urartu i
Frigija" Iodine -1-" Sargon je osvojio :ar#emi/ i (retvorio ga u (rovin=iju" +okom
naredni# godina uni/tio je jo/ nekoliko novo#etitski# kne5evina" U zoni severo & za(ada
Asir=i osvajaju Urartu $na trome;i izme;u dana/nje Germenije, +urske i Iruzije'" Asiri=ima
su jako smetali jer su ugro5avali trgova6ke (uteve, naro6ito nakon /to su zagos(odarili
o4la/?u Isuve" +ada je Asirija odlu6ila da interveni/e i -1)" (reduzela (o#od u(eren ka
tvr;avi Dusasiru" +eo teritorije dr5ave Urartu na/ao se u rukama Asira=a" Sargon je
(o#arao (restoni=u dr5ave Urartu & +u/(u" +ek oko -1!" godine mogao je da se (osveti
2aviloniji" <o(ut svoji# (ret#odnika (ostao je vladar 2avilona"
Go/ tokom svog (o#oda (rotiv :ar#emi/a i kne5evina severne Sirije -1-" godina,
Sargon II je za(o6eo izgradnju nove (restoni=e BurCJarukin" Irad je (odignut za 1!
godina, i oko -!-" godine dvor i vladar (reselili su se u novu (restoni=u" 2rlo 4rzo nakon
toga, Sargon je (reminuo"
8aslednik Sargona II 4io je njegov sin Se#e(eri- (?0; =1$" O6evu smrt
(rikazao je kao kaznu 4ogova i u(ravo zato vratio je (restoni=u u 8inivu i (o6eo o4novu
grada" Oko -!1" godine (reduzeo je ak=iju (rotiv (o4unjenika na 9evantu" <rvo se
razra6unao sa Sidonom i +irom" +o je zatim u4rzalo (ad Bi4losa, Arvada, A/doda, Amona,
Doava i 3doma" 7auzeo je Filisteju a zatim je krenuo na Gudeju" Gezekija je ka(itulirao i
morao da (lati veliki danak"
Sene#eri4 se nije odma# krunisao za kralja 2avilona" 7ato je ve? -!*" godine 4io
(rinu;en da (o;e sa vojskom na 2avilon" Oko -!!" godine je jo/ jednom (oveo vojsku na
2aviloniju i jednog od svoji# sinova imenovao za kralja 2avilona" 74og 4rojni# (o4una
,
/irom zemlje, s(alio je 2avilon" <otom je svog sina Asar#adona, krunskog (rin=a Asirije,
imenovao za (otkralja 2avilona"
Sene#er4ima su 101" godine, dok se molio u #ramu, u4ili njegovi sinovi,
nezadovoljni /to je za naslednika (restola odre;en nji#ov mla;i 4rat" Imenovani
Asar(ad)# (=0 !$ je zatim (oveo vojsku na svoju 4ra?u" Gedan od njegovi# (rvi#
(odu#vata 4ila je o4nova 2avilona" 8a (o6etku svoje vladavine suo6io se sa invazijom
Skita" 7atim je morao da ratuje (rotiv De;ana $1-1/%', i jedan deo nji#ovi# (lemena
(ostao ja vazal Asirije" 9evant je 4io relativno miran" 8aj(re je do/lo do ustanka Sidona, a
(otom se (o4unio +ir, o#ra4ren o4e?anjima egi(atskog faraona +a#arke $1-1'" Asar#adon
je 4io zauzet (o#odom na De;ane, ali je ve? naredne godine odlu6io da kazni 3gi(at" I(ak,
ovaj (rvi (o#od je (ro(ao z4og velike (e/6ane oluje"
Iodine 1-1" je o(et na(ao 3gi(at, zauzeo Demfis i (rimorao +a#arku da 4e5i na
jug" Bilo je to (oslednje veliko (ostignu?e Asira=a" Asirija je 4ila (rva koja je us(ela da
zagos(odari 3gi(tom" <o (rvi (ut u istoriji, jedan vladar je u(ravljao Deso(otamijom i
3gi(tom" I(ak, ova vlast 4ila je samo (rivremena, jer se 11," godine +a#arka vratio,
o4novio vlast nad Demfisom i (odigao (o4une /irom delte" Asar#adom je (reduzeo novi
(o#od na 3gi(at, ali je us(ut (reminuo u Siriji"
Iodine 1-" Asar#adon je svog starijeg sina A/ur4ani(ala odredio za nasednika
(restola, a mla;eg Jama/CJumCUkina za kralja 2avilona" Bra?a su u miru (ri#vatila o6evu
odluku" <o/to su (rilike na doma?em terenu 4ile sta4ilne, A4,r-a#ipa1 (= <?$ je
(oslao vojsku u 3gi(at" Asir=i su (o4edili +a#arku i (ovratili kontrolu nad Demfisom a
farao je o(et (o4egao u :u/" A/ur4ani(al je tada (ostavio 8e#oa, vladara grada Saisa u
delti, za kralja 3gi(ta" +a#arka je 11)" godine (reminuo a njegov naslednik +anutamon je
(oveo 4or4u za oslo4o;enje 3gi(ta" I(ak, njegov us(e# 4io je kratkog veka"
A/ur4ani(alova vojska je osvojila +e4u, s(alili su je, o(lja6kali i delom (oru/ili" <o/to je
+anutamon usmrtio 8e#oa, A/ur4ani(al je imenovao <sameti#a I za vazalnog kralja
3gi(ta" <sameti# I je 4io (rvi vladar >>2I saiske dinastije"
8ekoliko naredni# godina (rilike u =arstvu 4ile su mirne, sve dok 1%*" godina 3lam
nije na(ao Deso(otamiju" Asir=i su us(eli da od4iju ovaj na(ad" +o je iskoristio <sameti#
koji je (odigao ustanak u 3gi(tu" +ako;e, (o4unio se i njegov 4ratu 2avilonu" <o4una u
2avilonu trajala je sve do 1)0" godine, kada je A/ur4ani(al stavio 2avilon (od svoju
kontrolu a Jama/CJumCUkin je izvr/io samou4istvo" <o/to je 3lam (odr5avao Jama/CJumC
Ukina i nije 5eleo da se (okori, A/ur4ani(al ga je u (eriod 1)-C1)%" (ot(uno (o#arao,
uklju6uju?i i Suzu" 8a orani=e 3lama 4a6ena je so" <osle ovi# ak=ija, 3lam se vi/e nikad
nije uzdigao kao samostalna dr5ava Deso(otamije" De;utim, uni/tenje 3lama done?e jo/
ve?e nevolje Asiriji & Dediju"
Aurbanipalovi anali se (rekidaju 1*," tako da (osle ovog datuma nemamo (uno
(re=izni# (odataka o njegovoj vladavini, ne zna se (ouzdano ni kada je umro" 7auzet
2avilonijom i 3lamom, 3gi(at je (re(usti <sameti#u I, koji je o4e?ao da ?e 4iti veran
vazal"
<osle smrti A/ur4ani(ala, dvoji=a njegovi# sinova su se otimala oko (restola" +ada
je (reminuo i vazalni kralj 2avilona, a novi nije 4io (ostavljen" Iodine 11" novim
vladarem 2avilona (roglasio se .aldeja= 8a4o(alasar" 8jegova vlast nije 4ila (ri#va?ena i
iz4io je rat" 2avilonska #ronika 4ele5i da je do 111" godine 8a4o(alasar us(eo da us(ostavi
vlast nad 2avilonom" Slede?i njegov korak 4io je na(ad na Asiriju" .aldejska (retnja
nagnala je Asiriju na savez sa 3gi(tom" Iodine 11%" 8a4o(alasar nije us(eo da osvoji A/ur
i (ovukao se" Bok se njegova vojska (ovla6ila, De;ani su, verovatno (odstaknuti nji#ovo
ak=ijom, i sami na(ali Asiriju" <od vo;stvom :ijaksara, 11)" godine osvojili su A/ur"
8a4o(alasar kada je 6uo o nji#ovoj ak=iji, (o#itao je da im se (ridru5i" 8ad ru/evinama
A/ura, De;ani i 2avilonjani su sklo(ili s(orazum" 7ajedni6kim snagama, 11" godine
*!
osvajaju 8inivu" 8aredne godina, 8a4o(alasar je krenuo sa vojskom da u6vrsti vlast nad
=entralnom Asirijom" Asir=i i 3gi(?ani se (ovla6e ka Siriji, a zatim ka :ar#emi/u" +u im se
(ridru5ila velika egi(atska vojska koju je (redvodio 8e#o II" Iodine 1!%" vavilonsko &
me;anske snage osvajaju :ar#emi/" <oraz u 4i=i kod :ar#emi/a, okon6ao je (ostojanje
asirskog =arstva" 2e?ina asirski# gradova 4ili su u ru/evinama i vi/e nikad nisu o4novljeni"
Ustrojstvo Asirije: dr5ava je 4ila (odeljena na (rovin=ije, kojima u(ravljaju kraljevi
zvani6ni=i" :ada su (rovin=ije 4ile jako udaljene, kao /to je to slu6aj sa 3gi(tom, za
namesnika je imenovan neki od lokalni# dinasta" Asir=i su vodili (olitiku neme/anja u
lokalne (rilike, sve dok one nisu (ostalne o(asne (o dr5avu" +aj model kasnije ?e (ri#vatiti
i <ersijan=i" Ukoliko se dogodi (o4una, onda stvari (ostaju surove" U tom slu6aju s(rovodi
se Eetni6ko 6i/?enjeF, odnosno 6itavo stanovni/tvo se iseljava, i zatim naseljava na nekoj
drugoj teritoriji $takav je 4io slu6aj sa Izraelom'" +okom 2I i 2 veka de(ortovano je (reko
) miliona stanovnika" I(ak, Asirija (oznaje gra;ansko (ravo, 6ak iako niste Asira=, mo5ete
(ros(erirati"
Od kraja I> veka asirski izvori govore o (lemenima koja ugro5avaju isto6nu
grani=u" Ova (lemena tada su 4ila u fazi (oglavarstva" +o su ustvari De;ani" 7a#valjuju?i
asirskim izvorima, nji#ovo doseljavanje datuje se oko 1!!!" godine"
Asirija je ostala u(am?ena i kao jako surova dr5ava, naro6ito z4og na6ina
o4ra6unavanja sa (ora5enom stranom & (raktikovali su dranje ko5e koju su zatim istakli na
javnom mestu, ili odse=anje glave i na4ijanje na kola=" @azvijena je ve/tina ratovanja,
una(re;ene su o(sadne s(rave" +ako;e, (ravni sistem, logistika" :raljevska vlast (ostala je
nasledna" Bvorske zavere 4ile su vrlo 6este"
:ada 4i se desilo (omra6enje sun=a ili mese=a za vreme vladavine nekog vladara,
to 4i zna6ilo da on nije (o volji 4oga A/ura" U tom slu6aju 4iran je kralj zamenik, a nakon
te (ojave on 4iva u4ijen a stari kralj se vra?a na du5nost" 8a osnovu toga vidimo da su
Asir=i 4ili maNimalno (rakti6ni" Ove i sli6ne stvari znamo zato /to nam je ostalo izo4ilje
dokumenata i izvora iz (erioda novoasirskog =arstva" 8ovoasirsko =arstvo je naj4olje
(oznata dr5ava starog istoka"
Asir=i su imali jako do4ro ure;eni =eo unutra/nji sistem" De;utim, ako 4i osla4io
vladar, sla4io 4i i sistem" U(ravo zato 11%" (o6inju uru/avanje =arstva" +ada se odvojio
3gi(at a lokalni dinasti grada Saisa $u delti' imenovani od strane Asira=a za namesnike,
us(eli su da se osamostale" <osle suko4a, 3gi(at se s(orazumno osamostalio, jer je Asirija
4ila zauzeta de/avanjima u Deso(otamiji" U 3gi(tu se tada uzdigla >>2I dinastija $11% &
%%', koja je 4ila (oslednja samostalna" <rvi vladar >>2I, tzv" saiske dinastije 4io je
<sameti# I" 8ezavisnost 3gi(ta ukinu?e <ersijski vladar :am4iz II" On se %%" suko4io sa
3gi(?anim u 4i=i kod <eluzije, i naneo (oraz egi(atskom vladaru <sameti#u III"
NOVOVAVI+ONS8O CARSTVO
(1 5A!L=$
8ovovavilonsko =arstvo (ri(ada dr5avama I milenijuma, 6ija odlika jeste to da su
trajale jako kratko" 8ovovavilonsko =arstvo (otrajalo je manje od sto godina $111 & %*,'" I
(ored toga, tokom njegovog trajanja dogodile su se mnoge va5ne stvari koje su odredile
istoriju 6itavog starog istoka" Go/ jedna od nji#ovi# odlika jesto to, /to su one teritorijalne
dr5ave"
Sam termin 2avilon ima vi/e zna6enja" Ono /to mi danas znamo o njemu, (re svega
se odnosi na (eriod novovavilonskog =arstva" 2elika graditeljska delatnost u6inila je da
2avilon u (eriodu od 2I & I2 veka (ostane velika metro(ola" Bio je ekonomski =entar, ali
*1
nikada ne i (restoni=a" 7a grad se vezuje i nekoliko starozavetni# (ri6a $Pri"a o kuli
vavilonskoj'" Sam lokalitet danas nije u sjajnom stanju, (re svega z4og delatnosti
S".useina" +u se nalazilo i jedno od - svetski# 6uda, vise?i vrtovi kralji=e Semiramide"
Iako se verovalo da je .erodotov o(is grada izmi/ljen, ar#eolo/ka istra5ivanja su ga
donekle (otvrdila" 2avilon je tako;e i jedan od uto(ijski# sim4ola & idealan za 5ivot, /to je
sve do danas aktuelna tema razni# dela"
2avilonija je i dalje ostala krunska (rovin=ija" Iodine 1-" (reminuo je asirski
vladar A/ur4ani(al i (rin= (restolonaslednik" +o je iskoristio glavnokomanduju?i asirskim
snagama Na-)pa1asar (< 05$, #aldejskog (orekla i us(ostavio je vlast nad
2avilonom" Bvor nije reagovao, jer je kraljevska (orodi=a 4ila za4avljena velikim 4rojem
(retendenata na kraljevski (resto" 8jemu je na(okon (o/lo za rukom da us(ostavi vlast nad
2avilonijom $11 & 11%'" Izvori navode, #avilonska hronika, da se oko 111/%" godine
2avilon nalazio 6vrsto u njegovim rukama"
U (eriod izme;u 11)" i 1!%" godine, 8a4o(alasar je (oveo rat za asirsko nasle;e"
Sklo(io je savez sa vladarem Dedije :ijaksarom" Savez je 4io u6vr/?en dinasti6kim
4rakom" Qerka :ijaksara (ostala je su(ruga 8avukodonosora II, 8a4o(alasarovog sina"
Iodine 11)" vo;ena je 4itka za A/ur, a zatim je usledio na(ad na 8inivu 11" godine, kada
je 8iniva sravnata sa zemljom" Asir=i su se tada (ovukli ka severnoj Siriji" +u se odigrala
4itka kod .arana 11!" godine" Asir=i su 4ili (ora5eni" <oslednja ta6ka okr/aja 4io je
:ar#emi/ 1!%" godine" 3gi(?ani i osta=i asirske vojske suko4ili su se sa 8a4o(alasarom i
:ijaksarom" 2avilonjani su iza/li kao (o4edni=i" 8a4o(alasar se tada (ovukao u 2avilon i
jo/ iste godine iznenada umro" 8avukodonosor II je (o#itao u 2avilon da se kruni/e, /to je
dalo 3gi(?anima mogu?nost da (ros(eriraju na 9evantu" Faraon 8e#o je 5eleo da (rido4ije
vladara Gudeje, Gosiju na svoju stranu, me;utim, on je to od4io" 8akon 4itke koja se
odigrala 1!," godine, Gosija je u4ijen"
Pilj Na*,k)d)#)s)ra II (0; 5<$ 4io je da (ovrati gradove na 9evantu" Iodine
1!1" o(seo je Gerusalim $1"o(sada Gerusalima'" 7atim je nastavio ka 3gi(tu sa 5eljom da
kazni faraona 8e#oa" Suko4ili su se kod Digdola" Bitka se zavr/ila nere/eno, i sklo(ljena
je neka vrsta se(aratnog mira" Balja sud4ina Gudeje 4ila je vrlo te/ka" Irad se jo/ jednom
(o4unio i 8avukodonosor da je o(seo (o drugi (ut %,0" godine" Usledila je jo/ jedna
o(sada, %01" godine, kada je grad osvojen i delimi6no razoren" +om (rilikom (oru/en je
Solomonov #ram, i izgu4io se zavetni kov6eg" Stanovni/tvo je de(ortovano, najve?im
delom u okolinu 2avilona & F2avilonsko ro(stvoL" +rajalo je do %*!" godine kada je :ir
osvojio 2avilon" :ir je jedini strana= koji se (ominje u starom zavetu i nazivan je Desion"
Bozvoljeno im je da o4nove #ram, koji je (o drugi (ut sru/en -!" godine" Sa6uvan je samo
Fzid (la6aL, deo 4edema iz Irodovog vremena" Desto gde se ovaj #ram nalazio, danas je
sveto mesto za sve tri monoteisti6ke religije" +u se danas nalazi F:u(ola na steniL
izgra;ena u 2II veku (o na=rtu vizantijskog neimara"
8akon (ada Asirije, (odeljena je teritorija: 2avilonija je do4ila =entralni deo
nekada/nje Asirije, a Dedija njen severoCisto6ni deo" U za(adnoj Daloj Aziji tada se
uzdigla 9idija" Dedija i 9idija 4ile su u suko4u $%,! & %0%'" 8ji#ov (oslednji okr/aj
odigao se 0" maja %0%" godine kada je (ostignut mir" Ugovor o (odeli interesni# sfera
sklo(ljen je izme;u .alijata $:rezovog o=a' i Astijaga, vladara Dedije" @eka .alis 4ila je
grani=a dve dr5ave" Bitka je 4ila (rekinuta z4og (omra6enja sun=a koje je (redvideo +ales
iz Dileta" U(ravo zato mi danas imamo ta6an datum odigravanja ove 4itke"
8avukodonosor II je (reminuo %1" godine" 8jega je na (restolu nasledio njegov
sin Ame1@Mard,k (51 50$, koji je me;utim, vladao vrlo kratko" 8jegov naslednik 4io
je Neri91isar (55! 55$" O ovoj dvoji=i vladara nemamo (uno (odataka" 7atim je na
(resto do/ao Na-)#id (55 5A!$, koji verovatno nije 4io #aldejskog (orekla" Bio je
(osednji vladar 8ovovavilonskog =arstva" Oja6ali kralj <ersije :ir, 4io je s(reman da oko
*
%*," godine zauzme 2avilon" 8a4onid je 4io (otu6en kod Si(ara" 2avilon se (redao 4ez
4or4e"
EGIPAT U VREME %%VI CINASTIGE
(; 5<5$
>>2I dinastija se smatra (oslednjom velikom dinastijom koja je vladala 3gi(tom,
(re (ersijskog osvajanja" 8jeno sedi/te 4ilo je u gradu Saisu, zato se 6esto naziva Saiska
dinastija" <rvi vladat >>2I dinastije 4io je <sameti# I $11) & 11!'" On je us(eo da 3gi(at
oslo4odi asirske vlast a zatim i da ujedini 3gi(at" <red kraj svoje vladavine (riklonio se
Asiriji u 4or4i (rotiv 8ovovavilonskog =arstva" U 4i=i kod .arana 11!" godine, A/uru4alit
II je 4io (ora5en, a 3gi(at nije u6estvovao, (o/to je <sameti# I u me;uvremenu (reminuo"
8jegov naslednik 4io je 8e#o II $11! & %,%'" Dorao je da se (ovu6e iz regije
isto6no od 3ufrata i da je (re(usti 2avilonjanima i De;anima" 7atim je krenuo na 9evant"
Susreo se sa judejskim kraljem Gosijom kod Degida" <regovori nisu us(eli i Gosija je
u4ijen" Feni6anski gradovi na/li su se (od egi(atskom vla/?u" Iodine 1!%" 8e#o je
kona6no 4io (ora5en kod :ar#emi/a i morao je da se (ovu6e u 3gi(at" U 5elji da s(re6i
dalje ak=ije 3gi(?ana na (rostoru 9evanta, 8a4u#odonosor je 1!1" godine na(ao 3gi(at ali
je do5iveo (oraz" O#ra4ren, 8e#o je krenuo (rotiv Iaze i jo/ jednom (omerio grani=u na
(rostor severnog Sinaja" 7a vreme njegove vladavine za(o6eti su radovi na (roko(avanju
kanala koji je tre4alo da (ove5e 8il sa Prvenim morem" <o njegovom nalogu Feni6ani su
o(lovili Afriku"
8e#oov naslednik 4io je <sameti# II $%,% & %0,'" <reduzeo je (o#ode na jug, u
3tio(iju, a zatim i na (rostor Filisteje i Gudeje, a u(ao je i u Sidon i +ir" 2avilon nije
reagovao na ovu demonstra=iju sile" <sameti#ova smrt s(re6ila je otvorene (o4une"
Iodine %0," novi vladar (ostao je A(rije $%0, & %-!'" 8astavio je energi6nu
(olitiku svog (ret#odnika" Osvojio je Iazu i na(ao +ir i Sidon" <o/to su 2avilonjani %01"
na(ali Gerusalim i razru/ili ga, mnogi Gevreji su uto6i/te (rona/li u 3gi(tu" U zoni (rvog
katarkta formirana je jevrejska vojna kolonija" Sa (adom Gerusalima (restala je (oslednja
nezavisna dr5ava na (rostoru 9evanta" 8ovovavilonsko =arstvo je (ostalo severni sused
3gi(ta" A(rija se ume/ao u (ro4leme izme;u Irka u :ireni i 9i4ija=a" 8a kraju je do5iveo
(oraz od Irka u 4i=i kod +estisa, i vojska je nezadovoljna, izvikala novog kralja Amasisia
$%-! & %1'"
Amasis je ostvario (rijateljske odnose sa :irenom, i savez je u6vr/?en dinasti6kim
4rakom" U vreme Amasisa, (an#elenska naseo4ina 8aukratis je uzdignuta na rang
trgova6ke kolonije" Bio je to (rvi gr6ki grad na tlu 3gi(ta koji su krasili gr6ki #ramovi"
Ir=i su iz 3gi(ta izvozili (/eni=u, (a(irus, laneno (latno, a uvozili sre4ro, maslinovo ulje i
vino" Amasis je us(ostavio kulturne i (oliti6ke veze sa (olisima u Ir6koj i sa ostrvima"
3(o#u saiskog 3gi(ta o4ele5ilo je (risustvo velikog 4roja strana=a" Mesto je
dolazilo do netr(eljivosti (rema Gevrejima ili Ir=ima"
Uzdizanje (ersijskog =arstva navelo je Amasisa da (rekine svoju (olitku ne
me/anja u odnosu na :irenu i 2avilon" .erodot navodi da se (ridru5io savezu koji su
sklo(ili 2avilon, 9idija i S(arta" <ersijski na(ad na 3gi(at usledio je za vreme (ersijskog
=ara :am4iza" Amasis je (reminuo %1/%" godine, u jeku (ri(rema <ersijana=a za ovaj
(o#od"
Amasisa je nasledio njegov sin <sameti# III, koji se ve? iste godine suo6io sa
<ersijan=ima kod <eluzije" 3gi(?ani su do5iveli (oraz" Demfis je osvojen, vladar zaro4ljen
a kasnije i (ogu4ljen" 3gi(at je (ostao satra(ija (ersijskog =arstva"
**
A" 8arta Star)9 ist)ka
*)

Skripta Stari Istok

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Skripta Stari Istok

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Univerzitet u Beogradu

Istorija Starog istoka elmira Svetlik

8astavio je (olitiku (ret#odnika, i

<rema (redavanjima: njegov ado(tivni sin"

Istorija Starog istoka elmira Svetlik

You might also like