UNIVERZITET U ZENICI

Mainski fakultet u Zenici

Odsjek za inenjersku ekologiju
Obrada otpadnih voda

Lejla Mei
OBRADA OTPADNE VODE IZ PIVARE
Seminarski rad

Mentor:
Doc. dr. Nurudin Avdi

Zenica, 2016.

Sadraj
1.

Uvod..........................................................................................................................................3

2.

Sektor proizvodnje piva u Bosni i Hercegovini........................................................................4

3.

Pivara Tuzla- osnovni podaci....................................................................................................6

4.

Otpadna voda............................................................................................................................7

5.

Prijedlog rjeenja sistema preiavanja otpadne vode............................................................9

6.

Zakljuak.................................................................................................................................14

7.

Literatura.................................................................................................................................15

1. Uvod
Otpadne tvari i otpadna energija nastaju u postupcima ovjekovih djelatnosti, a za samog korisnika
predstavljaju nekoristan i nepoeljan otpad. Otpadne tvari koje se pojavljuju u tekuem obliku
nazivaju se otpadnim vodama. Dakle, otpadnu vodu ine kombinacija tenosti i otpadnih materija u
njoj iz domainstava, komercijalnih zgrada, industrijskih postrojenja i institucija, u kojima mogu biti
takoer prisutne podzemne, povrinske i oborinske vode [1].
Industrijske otpadne vode nastaju upotrebom vode u tehnolokim postupcima i proizvodnji energije.
Sastav i koncentracija industrijskih otpadnih voda ovise o tehnolokom postupku i ne mogu se
usporeivati pomou zajednikih pokazatelja. U odnosu na kuanske otpadne vode, industrijske
otpadne vode mogu se podijeliti u dvije temeljne skupine:
-

Bioloki razgradive (kompatibilne) industrijske vode, koje se smiju mijeati sa kuanskim

otpadnim vodama;
Bioloki nerazgradive i nespojive (nekompatibilne) industrijske otpadne vode koje se ne
smiju mijeati sa kuanskim otpadnim vodama bez prethodne obrade [1].

Ponekad se optereenost industrijskim otpadnim vodama izraava ekvivalentom stanovnika

izraunatim prema vrijednosti BP K 5 . Takav nain raunanja ne odgovara stvarnom optereenju i
bio bi mogu samo kod nekih industrijskih postupaka, kod kojih je mogue procijeniti kolionu
organskih tvari prema vrijednosti BP K 5 . Veina industrijskih otpadnih voda sadre tvari koje
ometaju biohemijske postupke razgradnje organske tvari pa se koliina organskih tvari tanije
izraava pokazateljem: hemijska potronja kisika (HPK). Poveanje odnosa HPK/ BP K 5

iznad

2,5 ukazuje na vei utjecaj industrijskih otpadnih voda u gradskim otpadnim vodama.
U tabeli 1. su navedene vrijednosti organskog optereenja za otpadne vode pojedinih industrija, kada
se moe raunati teret zagaenja izraen kao ES na osnovu utvrene vrijednosti parametra BP K 5
[1].
Tabela 1. Organsko optereenje razgradivih industrijskih otpadnih voda
BP K 5 na 20C (mg/l)

Industrija

eerane
Pivovare
Tvornice konzervi
Destilacija ita
Mlijene preraevine
Prerada mesa
Celuloza i papir
Koare
Tekstilna: - pamuna

450-2000
500-1200
300-4000
15000-20000
300-2000
16000-25000
500-5000
50-1750
50-1750

- vunena

200-10000

2. Sektor proizvodnje piva u Bosni i Hercegovini

Proizvodnja piva ima dugu tradiciju u Bosni i Hercegovini. Trenutno postoji 6 pivara u BIH (u
Federaciji BiH nalazi se pet pivara, a u Republici Srpskoj jedna). Banjaluka pivara i Bihaka
pivovara smjetene su u sjeverozapadnom dijelu BiH, u centralnom dijelu BiH je smjetena
Sarajevska pivara, u sjeveroistonom dijelu nalazi se Pivara Tuzla, u zapadnoj Hercegovini (Grude)
je Grudska pivovara, a u junoj Hercegovini (Mostar) Hercegovaka pivovara - "Heppro". Tri pivare
(Bihaka pivovara, Sarajevska pivara, Pivara Tuzla), osim piva kao glavnog proizvoda, proizvode i
osvjeavajue napitke, prirodnu gaziranu i negaziranu vodu i mineralnu vodu. Pivarska industrija u
BiH direktno zapoljava oko 1.400 radnika, a uglavnom uvoze osnovne sirovine za proizvodnju (slad
i hmelj) iz inostranstva. Trenutno se u BiH sa domaim proizvedenim pivom pokriva oko 46%
ukupne potronje piva, dok se ostatak (54%) pokriva sa uvezenim pivom [2].
Najznaajniji okolinski problemi vezani za proizvodnju piva su: velika potronja vode, velika
potronja energije, poveane vrijednosti opasnih i tetnih materija u otpadnoj vodi, velika zapremina
nastalih otpadnih voda, emisije u zrak od prijema i transporta sirovina, rada kotlovnice, kuhanja
komine i sladovine, pranja i dezinfekcije boca i sl., te velike koliine organskog i neorganskog
otpada i sl. Pored toga mogu se javiti i problemi vezani a povean nivo buke i neugodne mirise [3].
Glavni izvori nastanka otpadne vode su procesi pranja i dezinfekcije ambalae, proizvodne opreme i
proizvodnih prostora, procesi filtracije, pasterizacije i hlaenja proizvoda, cijeenje komine, bistrenje
sladovine, odmuljivanje fermentora i odbacivanje suvinog kvasca, odmuljivanje kotlova, procesi
kondenzacije para, hlaenje kompresora, zaptivanje na vakuum pumpama, podmazivanje
transportnih traka te toaleti, restorani i kafe kuhinje. Ove vode su optereene raznim zagaujuim
materijama, deterdentima i drugim sredstvima koji se koriste prilikom pranja. Otpadne vode koje

nastaju tokom procesa cijeenja komine i bistrenja sladovine imaju poveane vrijednosti HPK, BPK,
azota, fosfora i suspendiranih materija, uz velika variranja temperature. S druge strane, pri procesu
filtracije i fermentacije nastaje svega oko 3% od ukupne zapremine otpadne vode koja nastaje u
pivarama, ali ta voda sadri 97% organskog optereenja i zbog toga su vrijednosti

BPK 5

visoke.

Prilikom pripreme vode u kotlovnicama nastaju otpadne vode koje su uglavnom optereene sa
solima NaCl,

CaCl2

MgCl 2 i sl. Prilikom odmuljivanja kotlova nastaju otpadne vode

optereene rastvorenim neorganskim solima, koje nemaju toksian efekat. Pored toga, otpadna voda
nastala pranjem i sterilizacijom ima povienu temperaturu u rasponu od 35-80 C. Izvjesne koliine
otpadnih materija dospijevaju u otpadnu vodu kao posljedica isputanja otpadnog kvasca i kiselgura
[3].

3. Pivara Tuzla- osnovni podaci

Pivaru Tuzla, d.d. u Tuzli osnovali su 1884. godine TANSIG und KOHN, pod nazivom ERSTE
DAMPF BRAUEREI DOL. TUZLA sa poetnim kapacitetom proizvodnje od 5.000 hl/god, da bi
do dananjeg vremena taj kapacitet porastao na 350.000 hl/god.
Pivara Tuzla nalazi se u istonom dijelu grada Tuzle, u zoni u kojoj je najveim dijelom realizovana
izgradnja kolektivnih stambenih i stambeno-poslovnih objekata. Dio grada gdje je smjeten
kompleks pivare pripada mjesnoj zajednici Novi grad II. Sa sjeverne strane prostorni obuhvat granii
se strmim padinama brda Trnovac, gusto obraslim zelenilom. Ovo zelenilo predstavlja tamponsku
zonu prema kompleksu partizanskog spomen groblja Trnovac i prema kompleksu klinikog centra na
Gradini.
Saobraajna povezanost sa irim podrujem grada ostvarena je ulicom Marala Tita (Sjeverna
gradska saobraajnica) a preko transverzala T6 i T7 vezana je na Junu gradsku saobraajnicu i dalje.
Pivara Tuzla posluje kao dioniko drutvo i 100 % je u privatnom vlasnitvu. Zapoljava 207 radnika
od kojih je jedna polovina direktno vezana za proizvodnju i njene potporne procese. Od 2005. godine
posjeduje certifikate za usklaenost implementiranog sistema upravljanja kvalitetom prema
zahtjevima standarda ISO 9001 i HACCP sistema.
Trenutni instalirani kapaciteti pivare su 350.000 hl piva i 120.000 hl gazirane prirodno mineralne
vode. Osim moderne opreme za primarnu proizvodnju piva, Pivara Tuzla, d.d. raspolae sa 4
punionice ukupnog nominalnog kapaciteta od 50.000 jedinica/sat.
Osnovne djelatnosti Pivare Tuzla su proizvodnja piva i gazirane prirodno mineralne vode. Trenutno
pivara raspolae paletom od 15 razliita proizvoda i mogunou punjenja u povratne i nepovratne
staklenke, limenke, PET boce i KEG burad. Proizvodna oprema za primarnu proizvodnju piva je
odvojena od primarne proizvodnje ostalih proizvoda, ali su energetski objekti zajedniki, a i 4
punionice su zajednike za sve proizvodne programe.
Transport sirovina i repromaterijala, kao i transport i distribucija gotovih proizvoda obavlja se
najveim dijelom vlastitim resursima.
Pivara Tuzla je priklju ena na gradsku elektro i vodovodnu mreu. Za potrebe kotlovnice koristi se
niskosumporni mazut.

Sve otpadne vode su zatvorenim sistemom sprovedene u gradski kolektor, a oborinske vode
odvojenim sistemom prikljuene na gradski kolektor. Pivara ima djelom rijeen predtretman otpadnih
voda (neutralizacija), ali ne posjeduje ureaj za preiavanje tehnolokih otpadnih voda.
Otpad se u velikoj mjeri odvojeno prikuplja i prodaje ugovorenim kupcima kao sekundarna sirovina.
Nerazvrstani otpad se kao komunalni otpad odvozi vozilom Javnog komunalnog preduzea na
gradsku deponiju. Nus proizvodi organskog porijekla, kao to su sladna pljevica, pivski trop i
sladovinski vrui talog se prikupljaju i prodaju kao stona hrana.
Osnovni okolini problemi su potronja vode (cca. 11 hl po hektolitru proizvoda), nerijeeno
prikupljanje otpadnog kvasca i kiselgura, velike koliine otpadnih voda znaajno optereenih
organskim materijama, hemikalijama za ienje i suspendiranim esticama, nepostojanje postrojenja
za predtretman otpadnih voda i nepovoljni uticaji na blie susjedstvo izazvano prainom i bukom [3].

4. Otpadna voda
Otpadna voda predstavlja najozbiljniji okolinski problem u industrijama proizvodnje piva.
Najznaajnije karakteristike ove vode su velike varijacije protoka, te poveane vrijednosti opasnih i
tetnih materija i pokazatelja u otpadnoj vodi iznad dozvoljenih graninih vrijednosti propisanih
podzakonskim aktima. Koliina otpadne vode zavisi od koliine upotrebljene vode. Samo voda koja
je sastavni dio gotovog proizvoda, isparena voda tokom kuhanja komine i sladovine i voda kao
sastavni dio revaloriziranih nus proizvoda nee zavriti kao otpadna voda.
Glavni izvor nastanka otpadne vode su procesi pranja i dezinfekcije ambalae, proizvodne opreme i
proizvodnih prostora, procesi filtracije, pasterizacije i hlaenja proizvoda, cijeenje komine, bistrenje
sladovine, odmuljivanje fermentora i odbacivanje suvinog kvasca, odmuljivanje kotlova, procesi
kondenzacije para, hlaenje kompresora, zaptivanje na vakuum pumpama , podmazivanje
transportnih traka, te toaleti, restorani i kafe kuhinje. Ove vode su optereene raznim zagauju im
materijama, deterdentima i drugim sredstvima koji se koriste prilikom pranja. Optereenje otpadnih
voda zagaujuim materijama je razliito u zavisnosti od faza procesa proizvodnje piva. U pivarama
koje koristi povratne boce ili bave, otpadna voda iz linije za pakovanje ima visoku vrijednost BPK
uslijed ispiranja ostataka piva iz vraenih boca/bavi. Otpadna voda sa linije za pranje boca sadri
organske supstance od ljepila i etiketa, dok iz procesa ienja (npr. iz CIP sistema) sadre kaustina
sredstva, kiselinu i deterdent.

Otpadne vode koje nastaju tokom procesa cijeenja komine i bistrenja sladovine imaju poveane
vrijednosti HPK, BPK, azota, fosfora i suspendiranih materija, uz velika variranja temperature. S
druge strane pri procesu fermentacije i filtracije nastaje svega oko 3 % od ukupne zapremine otpadne
vode koja nastane u pivarama, ali ta voda sadri 97 % organskog optereenja BPK5. Prilikom
pripreme vode u kotlovnicama nastaju otpadne vode koje su uglavnom optereena sa solima NaCl,
CaCl2 , MgCl 2 i sl. Spomenute soli ne posjeduju toksine efekte. Prilikom odmuljivanja kotlova
nastaju otpadne vode, optereene rastvorenim neorganskim solima, koje nemaju toksian efekat.
Pored toga, otpadna voda nastala pranjem i sterilizacijom ima povienu temperaturu u rasponu od 35
C 80 C. Izvjesne koliine organskih materija dospijevaju u otpadnu vodu kao posljedica
isputanja otpadnog kvasca i kiselgura. Tipine koncentracije zagaujuih materija u netretiranoj
otpadnoj vodi iz pivara date su u Tabeli 2.
Tabela 2. Tipine koncentracije zagaujuih materija u netretiranoj otpadnoj vodi iz pivara
PARAMETAR

TIPINE VRIJEDNOSTI

BPK 5

1.000 1.500 mg/l

HPK

1.800 3.000 mg/l

HPK/ BPK 5

1,8 2,0

Suspendovane materije

10-60 mg/l

Ukupni azot

30-100 mg/l

Ukupni fosfor

30-100 mg/l

pH

3-13

U okviru pivovara tehnoloke otpadne vode nastaju u sljedeim pogonima i procesima: kotlovnica i
priprema kotlovske vode, kompresorska stanica, filtracija i priprema vode, variona - proizvodnja i
hlaenje sladovine, vrioni podrumi-proizvodnja iste kulture, leni podrumi, filtracija piva, druk
tankovi, punionica piva, te na liniji za punjenje u PET ambalau.
Karakteristike efluenta iz pivare Pivara Tuzla prikazane su u tabeli 3.
Tabela 3. Karakteristike efluenta Pivara Tuzla
PARAMETAR

BPK 5
HPK

JEDINICA MJERE

VRIJEDNOST

mg/l

169,5-936,16

mg/l

339,08-2.637

HPK/ BPK 5

Suspendovana materija

mg/l

30,66-2.028

Ukupni fosfor

mg/l

0,19-2,0

Ukupni azot

mg/l

6,20-67,10

Posljednji izmjereni EBS iznosi 27 164.

5. Prijedlog rjeenja sistema preiavanja otpadne vode

Slika 1. Tehnoloka shema za predtreman otpadnih voda iz industrije za proizvodnju piva

Na slici 1. prikazana je tehnoloka shema za predtretman otpadnih voda iz industrije za proizvodnju
piva, kada je njihov prijemnik gradska kanalizacija.
Linija vode:
0 Tehnoloki proces za proizvodnju piva; Influent - nepreiene zbirne otpadne vode iz tehnolokog
procesa za proizvodnju piva
1 Fina reetka (sito) za uklanjanje sirovine iz tehnolokog procesa i zatitu opreme na postrojenju
(mera protoka, pumpe itd.);

1a kontejner za materijal uklonjen sitom koji se prerauje na liniji mulja;

1b mjera protoka;

egalizacioni bazen za ujednaavanje kvalitativno - kvantitativnih karakteristika zbirnih

otpadnih voda; egalizacioni bazen sadri opremu za mijeanje, odnosno uduvavanje
dovoljne koliine vazduha, da ne bi dolo do taloenja suspendovanih materija i anaerobnih
procesa;

reaktor za intenzivno fiziko - hemijsko preiavanje u kome se vri flotacija

vazduhom uz ukrupnjavanje estica koagulacijom (Al2(SO4)3) i flokulacijom (PAA);

3a kontejner za flotirani materijal koji se prerauje na liniji mulja;

4 primarni cilindrino - konini talonik izraen od elinog lima i efluent - preiene zbirne
otpadne vode iz tehnolokog procesa proizvodnje piva, koje se uputaju u gradsku kanalizaciju.
Linija mulja:
5 zgunjiva mulja;

6kondicioniranje mulja sa (Al2(SO4)3) i organskim polielektrolitima (PAA);

7stabilizacija mulja kreom (Ca(OH)2) i

8odlaganje stabilizovanog mulja na deponiju.

Nepreiene otpadne vode (influent) se najprije proceuju kroz fine reetke za uklanjanje krupnijeg
grubo dispergovanog i dijelom suspendovanog materijala. Uklanjanjem krupnijih estica, koje bi
mogle da otete mjera protoka, otpadne vode se uvode u egalizacioni bazen gde se vri
ujednaavanje protoka i sastava. Nakon toga se otpadne vode uvode u reaktor za intenzivno fizikohemijsko preiavanje, gdje se pored uklanjanja 20CBPK5, HPK i suspendovanih materija vri
smanjenje pH vrijednosti otpadne vode zbog kisele hidrolize aluminijumsulfata. Mulj iz primarnog
talonika, zatim materijal odvojen na finim reetkama, kao i flotirani materijal idu na zgunjavanje,
hemijsko kondicioniranje i stabilizaciju kreom (linija mulja). Na slici 2. prikazana je tehnoloka
shema postrojenja za potpuno preiavanje zbirnih otpadnih voda iz industrije za proizvodnju piva,
kada su prijemnici rijeke II klase.

10

Slika 2. Tehnoloka shema postrojenja za potpuno preiavanje zbirnih otpadnih voda iz industrije za
proizvodnju piva

Linija vode:
0 tehnoloki proces za proizvodnju piva; Influent - nepreiene zbirne otpadne vode iz tehnolokog
procesa proizvodnje piva
1 Fina reetka (sito) za uklanjanje sirovine iz tehnolokog procesa i zatitu opreme na postrojenju
(mjera protoka, pumpe itd.);
1a kontejner za materijal uklonjen sitom koji se prerauje na liniji mulja;
1b mjera protoka;
2 egalizacioni bazen za ujednaavanje kvalitativno - kvantitativnih karakteristika zbirnih otpadnih
voda, egalizacioni bazen sadri opremu za mijeanje, odnosno uduvavanje dovoljne koliine
vazduha, da ne bi dolo do taloenja suspendovanih materija i anaerobnih procesa;

3 reaktor za intenzivno fiziko - hemijsko preiavanje u kome se vri flotacija vazduhom uz

ukrupnjavanje estica koagulacijom (Al2(SO4)3) i flokulacijom (PAA);
3a kontejner za flotirani materijal koji se prerauje na liniji mulja;

11

4 primarni cilindrino - konini talonik izraen od elinog lima; mulj iz talonika ide
na preradu na liniji mulja;

5 bioaeracioni bazen sa aktivnim muljem (produena aeracija, pri emu dolazi i do

procesa nitrifikacije);

sekundarni talonik iz koga se dio mulja recirkulie u bioaeracioni bazen a viak

mulja ide na preradu na liniji mulja;

bazen za hlorisanje iefluent - preiene zbirne otpadne vode iz tehnolokog

procesa proizvodnje piva, koje se uputaju u rijeke sa veim ekolokim
zahtevima.

Linija mulja:
8 zgunjiva mulja;

9 digestor mulja (anaerobno truljenje i dobijanje biogasa kao korisnog proizvoda);

10 polja za suenje stabilizovanog mulja i

11 dispozicija mulja (korienje stabilizovanog mulja u poljoprivredi).

Potpuno preiavanje otpadnih voda pivare podrazumijeva i sekundarni tretman u bazenu sa

aktivnim muljem sa malom optereenou mase (produena aeracija). Uz uspjean predtretman
efekat biohemijskog preiavanja je 95% po osnovu 20CBPK5. Voda se potom hlorie, zbog
postojanja bakterija i razliitih mikroorganizama.
S obzirom da postoji mulj iz sekundarnog talonika to zahtijeva potpunu stabilizaciju ovog mulja sa
primarnim muljem, flotiranim materijalom i krupnijim esticama koje su odvojene na sitima. Prerada
ima za posljedicu dobijanje biogasa koji predstavlja ekoloko gorivo.
12

Nakon potpunog tretmana efluent se nesmetano moe uputati u prirodne recipijente sa veim
ekolokim zahtjevima (reke II klase) [4].

13

6. Zakljuak
U skladu sa trendom o odrivom razvoju, ouvanju svih prirodnih resursa koji su nam na
raspolaganju i zatiti ivotne sredine, ovim radom je data sveobuhvatna karakterizacija otpadne vode
iz industrije piva, konkretno Pivare Tuzla, kao i konkretna rjeenja postrojenja za preradu i
preiavanje otpadne vode. Na osnovu kvalitativno kvantitativnih karakteristika otpadne vode,
zakonskih regulativa i uredba definisan je potreban stepen preiavanja po relevantnim polutantima.
Na osnovu njega su data dva rjeanja tehnologija za preiavanje otpadnih voda, sa razlikom u
stepenu preienosti krajnjeg efluenta koji se isputa u recipijent. Rjeenja se razlikuju u tome to je
kod drugog projektovano biohemijsko preiavanje ime se dobija vii kvalitet vode. Prouavanjem
samog tehnolokog procesa proizvodnje, mogue je ponuditi rjeenja kojima bi se izvrila
recirkulacija sirovina i postigla njihova uteda, a samim tim i smanjilo organsko i mineralno
optereenje otpadnih voda. Primjenom procesa recirkulacije i rjeenja za preiavanje otpadne vode
zatvara se krug tehnologije, i mogue je postii cilj zelene tehnologije sa odrivom budunou.

14

7. Literatura
[1] Goleti ., Imamovi N., Avdi N.: Obrada otpadnih voda, Zenica, 2014.
[2] www.bs.wikipedia.org: Pivara (pritupljeno: septembar,2016)
[3] www.fmoit.gov.ba: Proizvodnja piva (pristupljeno: septembar, 2016)
[4] www.documents.tips: Obrada otpadnih voda pivare (pristupljeno: septembar,2016)

15