STANBUL'UN KUYTU KELER

Ay dn Boysan 17 Haziran 1921'de stanbul'da dodu.

retmen Nevreste Hanm ile muhasebeci Esat Boysan'n
oludur. 1939 ylnda Pertevniyal Lisesi'ni, 1945'de Gzel
Sanatlar Akademisi'ni (Mimar Sinan niversitesi'nin Mi
marlk Blm'n) bitirdi. Mesleini 1999'a kadar ara ver
meden srdrd. T rkiye Mimarlar Odas'nn kurucular
arasnda yer ald; ynetim kurulu yesi, ilk genel sekreteri
ve stanbul ube bakan oldu. 1957-1972 yllarnda stan
bul Teknik niversitesi'nde ders verdi. Ulusal ve uluslara
ras mimarlk yarmalarnda dller kazand. Kendi ki
taplarn basmak iin Bas Yaynlar'n kurdu(1984-93). Ara
lksz olarak on yl Hrriyet ve yl Akam gazetelerinde
ke yazlar yazd.

Yaptlar
Mizah Paldr Giildiir; Yang Var; Umt Simit; Yalan; Oldu
11111

Ya!; Fslt; Dostluk; Aldanmak; Sylesem Bir Tiir/ii.

Gezi Diinyay Severek /, l/, lll; Yollarda; Uzaklardan.

Roman Yl 2046 Uzay Anlan,
Deneme-An lstmbl Esintileri; Leke Brakan Glgeler; Yaa
ma Sevinci; Sev ve Yaa; Damlalar; Zaman Geerken; Aynalar;
Yiizler ve Y iirek/er; Felekten Bir Gii.

Aydn Boysan'n YKY'deki

teki kitab:
Yzler ve Yrekler (2002)

AYDIN BOYSAN

Istanbul'un
Kuytu Keleri

YAANTI

0130
STANBUL

Yap Kredi Yaynlar Edebiyat - 499

1815

stanbul'un Kuytu Keleri / Aydn Boysan

Kitap Editr: Onca Tapn
Dzelti: lncilay Ylmazyurt
Kapak Tasarm: Nahide Dikel
Bask: efik Matbaas
Marmara Sanayi Sitesi M Blok No:

291 kitelli/stanbul

1. Bask: stanbul, Mart 2003

9. Bask: stanbul, Ocak 2004
ISBN 975-08-0571-2
Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Ticaret ve Sanayi A.

2003

Yap Kredi Kltr Sanat Yaynclk Tcaret ve Sanayi A ..

Yap Kredi Kltr Merkezi
.
.
istiklal Caddesi No. 285 Beyolu 34433 Istanbul
Telefon:

(O 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (O 212) 293 07 23

Bilgi Hath: (O 212) 473 O 444

http://www.yapikrediyayinlari.com
e-posta: ykkultur@ykykultur.com.tr
.
lntemet sah adresi: http://www.estore.eom.tr/bulvar/yky
www.teleweb.com.tr

NDEKLER

nsz 9
Sunu 1 1

STANBUL'UN KUYTU KELER

Narlkap kmaz'nda 15

Kanuni Sleyman' dan Bugne

19

Davutpaa 20
G lcemal Vapuru 22
Besim Dalg Sorguya ekiyor 24
Bayram Gnleri 29
Kumkap 31
Seyyar Satclar 32
Menderes Ykmlar 34
Gerekler yle Deildi! 38
Neyimiz Eksikti? 40
Yksekkaldrm 42
amlca ve Neutra 45
Kocamustafapaa 49
Yazma ve iroz 52
Kireburnu-ayrba 56
Bir Temel Atma Treni 58
Deimeler 59

Abanoz Sokak 61
Eski arlar 64
Her ey Kendi Gibidir 71
Tepeba Dram Tiya trosu 72
Sular Olmasa ! 75
Rumeli Hisar 76
Denizin Dudaklarnda 78
Kanunlara Uydurunca 80
air Anla tnca ! 84
Saryer' den Podima'ya 85
Ramazanlar Konusunda 88
Yeilky Bamya Tarlas 91
Demciler Arasnda 95
Entelektel Cavit 99
Kalabalk Etkisi 1 02
Eski stanbul Kylar 1 03
Gksu Deresi 1 06
Beyolu'na kmak 1 09
Haldun Taner zlenimleri 1 1 3
Matematik lemez! 1 1 5
6-7 Eyll 1 955 Olaylar 1 1 7
Sevi Birahanesi 1 1 9
Babamn Gecikmesi 1 21
Tiyatroda Keif 1 23
Durum zeti 126
Bir Planlama Grevi 128
Yedikule'de "Safa" 13 1
Etiler' in Douu 1 33
Bebek-Etiler Yolu 1 36
Eski Gnlerden 1 38
stanbul Anlarnda Zplarken 141
Cihangir' den Bak! 1 44

ok Yaamak 1 46
Beikta Balk 1 48
Masada Maraton 1 51
Rastgele Sylei 1 52
Hakl Yasak 1 55
Sokaklarn Biimlenmesi 1 57
Boazii Oynamas 1 59
Set Restoran 1 64
Yaamn Hz 1 68
Yeni arlar 1 70
stanbul ehir Tiya trosu 1 74
Unutmak Olmaz! 1 76
Bir ar Sohbeti 1 78
Hilal Fa nfar 1 80
Bebek zerine 1 82
Yabanclk 1 85
Meyhanede Seminer 1 87
Boazii'nde Ka tl Kpr 1 89
Taksim Gazinosu'nda 1 92
Trk Hamam 1 94
Sokak zerine 1 97
Kahve Dokunuyor 1 98
Beklenmedik Olay 200
Lise rencisiyken 202
Gzelleri Seyretmek 205
Meyhanede ark 206
Eski Mahallemde 209
Ne Desem ki? 21 1
Konfor Kurtarc Deil 213
Mekan ve Zaman 2 1 6

n sz

Kitab olutururken kimi zaman anlarmdan, gezerek ye

niden edindiim izlenimlerden, kimi zaman da sokaklar dola
rken Besim Dalg arkadamn benimle yapt rportajlar
dan faydalandm.
ehirleri, ehir kelerini szlerle anlatp bitirmek yeterli
olmuyor. O kelerin fotoraflarn da sunmak zorunlu . . . n
k ayn resmi her gren, yalnz kendine gre izlenimler edinip,
yorumlar yapabilecek.
Bu nedenle kitaba fotoraflar ekledik. zellikle yle eski
zamanlardan da ekledik ki, imdi artk grlemeyecek resimler
de okura sunulabilmi olsun . . .
Bylece dnyada hibir ehrin yaamadn sandm talih
ya d a talihsizliklerin, stanbul'un bana neler getirdiini, daha
iyi anlatabilmi olduumuzu sanyorum.
Aydn Boysan
stanbul, ubat 2003

Sunu

stanbl'n Kuytu Keleri'ne balarken, masaya oturup-otu

rup kalkarak, mantksz bahanelerle balkona kp ieklere ba
karak, ki taba balamad an gnler ve saatlar geirdim. Kendime,
bunun hesabn sormaktan bile, kandm.
Ned en? ..
nk konu stanbul . . . Doduum, mrm geird iim,
bu yaa vardm ehir. . . ehir olarak, ilk sevdam ... Neden mi
bu denli duygulanyorum hala? .. ok ak: ocukluumuzun o
minik-masum sevgilisi, seyrine doyulmayan, birlikte oluu
mutluluk veren, o koynuna girmeye doyulmayan/tertemiz-mis
kokulu sevgilisi orta malna d nt de ondan . . . Ei bulunmaz
masum aile kz, sokak kz oldu kt da, ondan.
Sanrm imdi artk, iimden geen bir kukuyu i tiraf et
menin zamandr. Galiba ben, karmak ilerden holanmyo
rum da, basit-sade eylere yaknm. rnein i yazlarm m
rmce kendim daktilo et tim de, kitap ve gazete yazlarm ille
de elle yazyorum . . . Kad slak mrekkeple ptren, yumuak kee kalemle. . . alma odamda, bir bilgisayar takm olduu halde.
Acaba daha ak sylesem mi ki? .. Sade-basit zmlere
merakl olduumu sylerken, acaba yine de tam bir i tenlikle
konumu olmuyor muyum? .. Ha tta buna i tiraf yaftasn yap
trrken, acaba yine de, bir eyler gizliyor muyum?
Sade-basit'in de daha aasnda bulunan, "baya merak
larm" m var? .. Karmak olua srklenmi zm sahtekar11

lklarna duyduum nefret, belki beni oralara kadar i tmi olabi

lir. mrm byle geti, geecek.
sta11/ml'11 Kyt Keleri dedikten sonra, imdi insanlarn
i te-d rte yld kalabalk yerleri anla tmam, yadrganmasn! . .
Buralar, imdi b u hale geldi . . . Benim ocukluumda, stan
bul'un her yeri "kuytu" idi. Bir milyonun al tndaki nfus, yak
lak 20 misli artnca, artk kuytu yer kalmad.
Biz anlarmzn mekanlarn, gemiimizden bize kalan
lar, her eyi ama her eyi, taksit taksit yok ediyoruz. Hepsini
yok ettiimiz anda gemiimizden, ruhsal olarak kopmu
olacaz. Ackl szler sylemek istemiyorum ama, bu kopuun
"ruhsal in tihar" olduunu, belirtmek zorundaym . . . zlerek.

12

ISTANBUL'UN
KUYTU KOELERI
.

. .

Narlkap kmaz'nda

Bizim samzdaki kede oturan Mezzin Osman Efendi

Amcamn, bir kahverengi bir de kara tekesi vard. Bunlar surla
rn zerine kar, birbirlerine tos vururlard. lkbaharda bu te
keler, btn mahalleyi fena halde kokuturdu. u kedeki ev
de, kuyumcu Sahak Efendi otururdu, kaynanas Araksi, kars
Hayganu idi, olu Agop arkadamd .
Bu sokak, hala o sokak olarak yayor ve insanlar birbirine
yakn yayor. u soldaki birinci binada piyano akortusu Fa
sulyacyan otururdu. Fasulyacyan'n kz Suzi, arkadamd.

l11sa11 crlr111clrri11dc dr11i::i11 k11ck k11ca,a gr/11csi 111i111rc ilr a11 k11/rsi11i11 ya11 y11a
0/1111. Sa111atya sahil yo/11111111 balta gili i11sa11

I'

15

dmiz ilikisi11i kes111csi11de11 11ce di.

stanbU:l'da piyano akordu yapabilen tek adam, bizim Fasulya

cyan' d. Onun yanndaki evde, Talia Hanm otururd u . Talia
Hanm dnyann en gzel kadnlarndan birisiydi . Bunu estetik
bir gzle sylemekte olduumu yle anlatmam gerekiyor; ben
burada 15 yama kadar yaadm. Dolaysyla Talia Hanm'n
gzelliini, ressamane bir biimde anlatyor olmalym, yre
imden bir ktlk gemi olamaz.
Talia Hanm'n sol yananda, mthi gzel bir gamzesi de
vard. Talia Hanm'n bir d e olu vard, yaramaz m yaramazd.
Sonradan o ocuun adnn Orhan Boran olduunu anladm,
yllar sonra. Onun yanndaki evde stihkam Mlazmevvel h
san Bey otururdu.
Daha sonra hsan Bey'in albayln da grdm. O zaman
kz Bedia snf arkadamd, olu Blent de arkadamd.
Onun yanndaki evde, ben yata iki kk kz o tururdu . Ben de
kk ocuktum canm, o zaman. Birinin ad Mesadet birinin
ad Melahat't. Mesadet, esmer tatl bir cadyd, kardei Mela
hat'sa kvrck sal, ak tenli bir cici kzd. Sonra bir daha, onlar
gremedim. Kim bilir nerdeler?
Bizi Ramazanda teraviye gtrrlerdi, camiye . . . Ramazan
akamlar btn mahallenin erkekleri teraviye giderlerdi, bizi
de erkek sayarlard, yaka paa gtrrlerdi. Narlkap'da H
seyin Aa Camisi'ne ve orada biz, en arka safta namaz klardk.
Faka t, biz hnzrl elden brakmazdk, gnn birinde imam
arttk. mam namaz yarda kesti, "ben byle devam ede
meyeceim arka taraf beni artyor" dedi. Herkes namaz b
rakt bizi yakalad, hepimizi fena halde dvdler. Ondan sonra
bizi, en n safta klmaya mecbur ettiler.
Bizim 43. Mektep'in az tesinde evket Baba vard. evket
Baba'nn krtasiye evinde ne olacak, kurunkalem, silgi, krapon
kad, zarf, kat gibi eyler bulunurdu. evket Baba da, ak sa
kall, ok yal bir adamd.
ok tatl da bir adamd, evket Baba ... Sokaktan geen o
cuklar yakalar, arkasnda bir yeri gsterir, "kn d t ulan"
derdi. ocuk da arkasna bakar, arard dt m sahiden diye.
evket Baba, arkadam Fethi'nin dedesiydi. Fethi bizim ark i
mendifer futbol sahasnn bitiiinde, sahann iine giren bahe16

nin olduu evde otururd u . Babas Ziver Bey, stanbul'un en fi

yakal taksi ofryd, byk Amerikan arabas kullanrd.
Narlkap'ya bu sabah geldiimde, yine sanki hi uzakla
mam gibi bir duygu iindeydim. Baz deiiklikler var ama, bu
deiiklikler, kkten deitirmiyor olay . . . Demiryolu yerinde du
ruyor, denizi telemi aalk herifler ve stelik imar ad altnda
yapmlar bunu vicdan fukaralar ama, deniz yine o tarafta, sur
lar hrpalamlar ama, yine de d uruyor. Hele hele benim soka
m Narlkap kmazm, insanlarla birlikte yaamaya devam
ediyor. Biz eskiden, sokak boyutunda yaardk orada ... nsanlar
bugn yine orada sokak boyutunda yaamaya devam ediyorlar.

Biz eskide11 sokak

boytda yaardk
Narlkap k111az'11da,
i11sa11/ar bgii11 yine orada
sokak boy11t1111da
yaamaya deva ediyor.

17

rnein, kaplarn dnda p tenekeleri yok. iekleri var,

sakslar var sokakta: .. nsanlar bu sokaktaki sakslara bakyor,
yani evin iinde deil sokaktaki saksya bakyor insanlar. Pence
relerini atklarnda selamlatm insanlar oluyor. Birisi "ben ar
tk yalandm, artk br d nyaya gideyim" diyor. "Dur be! Se
nin acelen ne, sen ka yandasn?" diyorum. Sylyor: "61 " kar
koyuyorum, "61'in laf m olur be? Burada 81 var" .
stanbul'un en rpalanmam veya az hrpalanm kele
rinden birisi buras, benim Narlkap kmazm ... Bir tedeki
Narlkap Caddem, ad cadde ya, bir taraf bsbtn boalm, o
tarafnda da Bizans surlar bozulmu. Berisinde baz binalar ek
silmi, yeillik artm. Deniz taraf iyice yeillenmi, denizin sey
ri mmkn gibi gzkmyor. Eski dostlardan rnein, ark i
mendifer Atlyesi'nden Ali Usta'nn kz Hsniye'yi hatrladm,
olu Hayrettin'i hatrladm . . . Bitmiyor ki.

18

Kanuni Sleyman ' dan Bugne

Kanuni Sultan Sleyman zaman stanbul'da d zenli ve

srekli ikametine izin verilen ilk eli, Fransz elisi olmu. . .
Sonra talyanlar, ngilizler, Hollandallar, stanbul'a gelip d e
yerleen ilk yabanc misyonlar. Kendi personellerini de v e ha tta
tercmanlarn da getirmiler.
Bu tercmanlarn grevi ok nemli, nk balanty on
lar salyor. Trklerin ne ngilizce bildii var, ne Franszca, d o
laysyla tercmanlar kpr grevindeler. Bu elilikler; perso
neli, her trl ii yapanlar, hatta alarna kadar getiriyorlar.
Sefaretlerin yannda onlar balyorlar, Galata' da yerlemeye.
Yabanclar olarak yerlemelerine izin verilen Cenevizlilerin
ilk oturduu, Galata'da yerleiyorlar. Daha sonra imdiki Be
yolu tarafna kyorlar ve yabanc insanlar burada kendilerinin
yannda, birtakm yerli insanlar da yetitiriyorlar. O zaman kul
landklar bu insanlar iin bir tabir vardr, 'Levanten' deniyor.
Levantenler de onlarla birlikte, buralarda yerleiyor, yayor.
Beyolu 1 8. yzyl sonunda, 1 9. yzylda, sanki bir Avrupa
ehri... Benim genliime bile sirayet eden, kurallar vard.
Beyolu'na kmak, bir mertebeye ermek gibi bir eydi, s
tmz bamz dzel tir, tek pantolonumuzu tler, yle
kardk. Beyolu benim genliim zamannda, 30'lu, 40'l yllar
da, sanat merkezi idi, kltr merkezi idi.
Btn stanbul'un 1 950 ylna kadar nfusu bir milyonu a
mad. imdi Gebze' den Bykekmece'ye on be milyon oldu.
Gebze' den Bykekmece'ye kadar btnleti. Bina dizileri,
batan aa, boluk brakmadan kaplad. Her ey deiti.
19

Davutpaa

1 920'li yllar. . . stanbul'un Davutpaa semtinde yayoruz.

Oras da neresi mi? Langa bostanlarndan sonra, Etyemez'den
nce gelir. Bizim evimiz nce semtin ortasndan geen demir
yoluyla, o zaman eski Bizans surlarnn dibinde balayan deniz
a rasndaki ince eritteydi. Darack sra evlerden, birinde otu
rurduk. Sonra tramvay yolu kuzeyinde Bekar Bey Soka'nda,
mam Efendi'nin evine komu, iki ka tl ahap eve tandk.
Marmara Denizi'ne yakn evimizin nnde bir meydanck
vard. O zaman hala dalmam olan tulumbaclar, burada id
man yapard. Hani "Davutpaa Mahkemeli" tulumbac takm
da, koca stanbul' un en nl -ve en belal- tulumbaclaryd.
Semte adn veren Davut Paa, Sultan Bayazt II'nin 1 4821 497 yllar arasndaki sadrazamlarndan . . . Btn Osmanl tari
hinde, sadrazamlktan azlini kendisi isteyen, ender kiilerden . . .
Dimetoka'daki iftliinde inzivaya ekilerek eceliyle lyor. Bu
da istisna! .. Hayrna ve adna yaptrd cami, sade mimarisiyle
benzerlerinden ayrlyor.
Rahmetli bykannem beni bu camiye, Cemal Hoca'nn
vaazlarna gtrrd . Hoca pek gle yzl, neeli bir din ada
myd. Cehennemin ktlkleriyle kor kutmazd da, cennetin
parlak yaamyla eitmeye alrd. Ben bir gn Cemal Ho
ca'ya vaazdan sonra : "Cennette tramvayla r hep birinci mevki
mi?" d iye sormutum. Azarlamamt.
O zaman stanbul pleri evlerden, tek a tl arabalarla top
lanrd. Fatih'e kadar bizim byk semtin pleri de, bizim
evin hemen arkasnda denize boa ltlrd. Lodos esiyorsa p20

ler, deniz kysna birikir, reyen katrilyon hesab kara sinek

bulutlar, yaam zorlatrrd.
retmen annem, aydn Cumhur iyet kadnyd. ok gzel
ut alard. O ut alarken sinekleri kovmaya, bir kii ancak yeti
irdi.
Davutpaa'daki ikinci mekanmz, tramvay yolu kuzeyin
de Bekar Bey Soka'ndaki ahap evdir. mam Efendi' ye komu
otururduk. Orada bir gece, sokamzda m thi bir grlt
koptu. mam Efendi'nin evine hrsz girdii sylentisi yayld.
Semtin eli aya tutan btn erkekleri sokamza t. Her
ey komu evler-baheler dahil, yle arand ki, olsayd kesinlik
le bulunurdu . yi ki yakalanmad . Bizim semtin aslanlar mam
Efendi'nin malna gz koyan yakalasayd lar, ldrmeseler bi
le, sakat brakrlard.
imde hala ukdedir. mam Efendi'nin gzel bir kz vard.
Ksmeti km km, vermemilerdi. Ya da, "olgunlam"
saylrd. Merak ederim. Acaba hi vermediler de, kz kurut tu
lar m? renemedim.

Mr111arn Vcizi'e ynk o/m i111i iideki 111cyda11ckt11 t/111baclar id111n yapard.

21

Glcemal Vapuru

Narlkap'da Bizans Sur Duvar kalntlar, hala duruyor.

Ama artk bu kuleler ve d uvarlar, tarihte ya da benim ocuklu
umda olduu gibi, denize inmiyor. Kuleler arasndaki gzel
kumsallar, yok artk! Dev gibi lodos d algalar surlara vurup,
gklere uzanan kpk fkrmalar yaratmyor. nk artk, sa
hil yolu geirildi.
Baz gnler birisi "Glcemal !" d iye barnca oyunlar-kav
galar durur, biz Narlkap'nn ele avuca smaz haar ocukla
r, surlarn stne bir sra d izilir, Glcemal vapurunun geiini
kmldamadan seyrederdik. Vapur geince de birbirimizi, sur
d uvarlarndan aa iterd ik.

Sylc11tiyc gre Atlantik'te mai kurdele kazma11 gc111ilerde11 biri

iki bacal, drt direkli kara y/a11.

22

Gii/ce11wl:

O Glcemal ki, iki baca l drt direkliydi . Atlantik Okya

nusu'nu rekor hzla geen yolcu gemilerine, diyelim ki tran
sa tlantiklere verilen, "Mavi Kordelal" onurunu tad anla
tlrd.
Ben Glcemal'i, Bedri Rahmi Eyubolu gibi anlatamam
ki . . . Sevgili Bedri Reis, "stanbul Destan" iirinde Glce
mal'i ne de gzel anlatr:
stanbul deyince aklma bir mart gelir
Yars giimii yars kpiik
Yars balk yars ku
stanbul deyince aklma bir masal gelir
Bir varm bir yokm u.
stanbul deyince aklma Giilcenal gelir
Anadolu 'da toprak daml bir evde
Giilcemal stne trkler sylenir
St akar cmle m usluklarndan
Direklerinde gller tomurcuklan r
Anadolu 'da toprak daml bir evde ocukluum
Giilcemalle gider stanb/'a
Giilcemalle gelir.

23

Besim Dalg Sorguya ekiyor

- Beyolu pasajlaryla, zel bir ilgin old m ?

- Rumeli Pasaj'nn giriinde sada, Abdullah Lokantas
vard. Devam eden arka sokaktan kard. kn solunda iki
ka tl bir yer vard , orasn 1 950'li yllarn balarnda, Mimarlar
Lokali yaptk. Kiraladmz o binann iini dekore ettik, gece
kulb gibi bir yer yaptk. Gece kulb deildi ama, Mimarlar
Kulb'yd, gece de otururduk, yemek yerdik. Hatta oraya
1 950'li yllarn balarnda Dnya Mimarlar Birlii Bakan Sir
Patrick Abercombie'yi getirdik.
Ho bir yerd i ama, yaamad. Bizim sevgili mimar mes
lektalarmz, toplu ilere pek merakl d eillerdir, ondan yaa
mad.
- Peki bu kadar ok pasajn olmasnn sebebi ne? Yani Halep Pa
saj, Rumeli Pasaj, A frika Pasaj, bir dolu pasaj ve lepsi farkl pasaj?
- Bunlar annenin yavrular gibiydi. Anaya! stiklal Cadde
si'ydi, kral da Pera idi, bunlar da onun yavrular idi . Ona ba
lanan daha kk, daha minik birtakm ilerin yapld, haya
tn yaand yerler olumutu.
- Peki bu pasajlarn ilerinde neler satlrd ?
- Her ey... Mesela Karlman Pasaj diye bir pasaj vard,
Londra'da ne satlrsa onu satarlard. Dardan ok malzeme
gelirdi.
- Oteller ne durumdayd ?
- Tepeba, stiklal Caddesi'nde Toka tlyan vard, baka
yoktu.
24

Sirkeci otelleri vard, ok mteri oraya giderdi. Beyolu

otellerine, yabanclar gelirdi. 1 955 ylna kadar stanbul' da, Av
rupa ehirlerindekilere uygun saylabilecek otel yoktu . Tabii
Pera Palas vard, bir derece uygun olan. Daha sonra, 30'lu yl
lardan sonra, rnein Park Otel ald. ehrin ilk ciddi oteli, s
tanbul Hilton'dur. Divan bile ilk aldnda, nispeten orta boy
da bir oteldi. Hala da, Grand Otel deil.
- Park Otel, dnya standartlarna uygu n iler miydi?
- Yneticisi bir Ermeni vard. "Resepsiyon asansrleri mutlaka grmelidir" derdi. Yoksa odalara kadn kartrlarm. Yani
iletme de ilkeldi .
- Peki o zaman stanbl'un zellikle stiklal Caddesi'nin yemek
kiiltiir nasld ? Beyol 'nda, stiklal'de neler yenirdi, ne tarz lokan
falar vard ?
- Eski stanbul mutfa vard, bunlardan bir tanesi, Abdul
lah' d. Abdullah'da geri yalnz stanbul'a deil, btn dnya
ya sunulabilecek cinsinden eyler vard?
- Neydi peki Osmanl m utfa zellikleri?
- Sarmalar, dolmalar. . . Sonra bir de, ar yemekler. . . Tatllar
da, ard tabi. Osmanl tatllarn imdi kimse pek yemiyor.
Geri Avrupa'da bir pasta grgs vardr, az bir ey Ameri
ka'ya sramtr ama, alaturka tatllar Araplara ok makbuldr.
Onun dnda Avrupal, bizim hamur tatllarmza yaklamaz,
a rdr.
- kide durum nasl?
- arap bir kltr iid ir. Eski yllarda 17.-1 8. yzyllarda arap vardr. Rakya gelince eitli raklar vard. Tekel'in kurulu
undan, bakalarnn rak retimine izin verilmeyiinden sonra,
Tekel retti raklar yalnz.
- Peki meylane kiiltiirii nasld, Jangi eski meylaneler vard s
tanbul'da, ya da bu ralarda ?
- rnein pun'ular vard, iki yzyl nce, pun ierlerdi .
ayla rom y a da konyak kartrrlard veya Avrupa'nn birta
km baka ikilerini, kartrarak ierlerdi. Bizde rak kltr
-zaten eski yllarda yoktu- 1 9. yzylda bir d erece balad.
Doru drst arabn Trkiye' de yaygn olarak retilii, 20.
yzyln ikinci yarsnda ancak balad, daha nce olmad.
25

- Sonra peki rak kiiltiiriinde, zellikle 111eyla11elerde asl bar

daklarda iilirdi?
- Kk, ince belli, kadehle iilirdi. Rakya su kartrlmazd. nce rak yudumu alnr, sonra da su yudumu alnrd.
- Niye alt geni, zellikle rak kadellerii11?
- Otursun diye, salam dursun diye.
- Kadel camnn, ince olmas makbldiir, deil mi?
- Herhalde... Btn ikilerde camn ince olmas, makbuld r. Kaln cam za ten bir ilkellik belirtisidir. Kaln caml kadehe
konan souk iki snverir.
- Peki o zaman stanbl'da, istiklal Caddesi'11de blnan Rn
meyhanelerinin, dier meylanelerden fark neydi? Gittiinizde, nasl
bir servis lizmeti yaplrd? Neler yenirdi?
- Meyhaneci mterisini tanrd. Ne istersin diye sormazd,
bilirdi onun ne istediini. nce peyniri, iroz salatasn, bilmem
nesini bilirdi, onu getirir kord u .
- Minnack tabaklarda ?

Y.111r y11,1111yors11. scri lavada li/c st kpal sokkta otunk ala/11r111

mzgcecycci lir keyif olyor.

26

- Evet minnack tabakta . Alt tane kalama ta zeytini, be ta

ne hamsi, alt tane gm getirir kord u . Meyhaneci mterisini
tanrd.
- Garsonlarn zellikleri nasl olrd ?
- Degustasyon' da iki garson vard, Strato ve Koo idi bunlar, bykeli gibi a damlard. Smokin giyerlerdi. O kadar zarif,
o kadar ho konuurlard ki garson old uklar kollarnda peete
vard da, ondan anlalrd, yoksa anlalmazd-bilinmezdi.
- Beyolu niifus yaps nasld ?
- Beyolu merkezi eski yllarda, Mslman mahallesi olmad. Beyolu'nun kenar mahalleleri old u, rnein Kasmpaa
oldu . nk buralarda, 1 9 . yzyln ortasna kadar Pera merke
zinde, hi Mslman yaamad. Halk dolaysyla, Mslman
deil Hristiyan arlklyd veya Musevi arlklyd.
- Taksim Belediye Gazinos nasld ?
- Taksim Belediye Gazinosu stanbul'un, 30'lu yllarn sonunda yaama mekan olarak, bir umuduydu. Orada yemekler
yenirdi, orkestra alard, d ans edilirdi, konserler verilirdi. Pazar
sabahlar rnein, konserler verilirdi.
- Kimler konser verirdi, o zama n ?
- T rk mzii de vard, yabana mzik d e vard. Belediye
Gazinosu stanbul'da, bu gibi etkinliklerin yapld tek yerdi
nerdeyse. Yoktu bakas.
- lkili miydi buralar?
- Tabi ikiliydi. 1 940'l SO'li yllarda Gzel Sanatlar Akademisi balolar ok nlyd. Gzel Sana tlar Akademisi'nin
rencileri dzenlerdi bunlar ve karnaval olurdu. K1yafet msa
bakalar yaplrd.
- Nasl kyafetler yan i?
- Maskara kyafetinden tut da papaz kyafetine kadar, her
akla gelecek kyafetlerle. ok ho geceler olurdu. Ha tta meslek
lerin geceleri de olurdu orada, rnein Mimarlar Gecesi dzen
lenirdi. SO'li yllarn balaryd, bir Mimarlar Gecesi'ni, ben d
zenledim. O yllard Mimarlar Birlii'nin ynetim kurulunday
dm. Hatta o gece piyango dzenledik, piyango bileti satp, ge
lir elde edeceiz. Birok kurulutan, bedava hediyeler aldk, ba
ya urayorduk o ile.
27

- Nasl geti peki o gece?

- Piyangonun b tn biletleri satld. Sevindim, gecenin sorumlusu bendim nk. B tn dller datld, ancak bir dl
vard ki btn biletler satld halde, onu kazanan gelip alma
d. Neydi o dl? Canl bir eekti yahu! nk ilgin olsun di
ye, canl bir eek koydum piyangoya. O gece herkes gi tti, ben
eekle yalnz kaldm Taksim Gazinosu' nda.
- Peki, sonra ne oldu ?
- Eei Taksim Gezisi'ndeki bir aaca balayp, ben de katm. Eve gtremezdim ki?

28

Bayram Gnleri

Biz Narlkap ocuklar, tramvay yolunun br tarafndaki

"Bayram Yeri"ne giderdik.
Elence boldu. Bir ucu yksek bir aaca, br ucu yerdeki
bir kaza balanm ipte, makarayla kayardk. Uzaktan tabaa
para atardk, girerse iki mislini alrdk, girmeyen giderd i. Ma
c uncu frlda evirirdik. iskambil kadyla oynatlan "bul
karay al paray" oyununa para basardk. Bunlar kumard ama,
biz bunlar yalnz, oyun diye oynardk.
p stnde kurban kesip, semaverle ay piiren "Cambaz
Abdullah"a hayrandk. O, "iyi bir aileden" idi. Kara balet giysi
leriyle dolard. Biz de ona zenip, arkadamz Orangotan
Hamdi'nin bahesinde, iki aa arasna ip gerdik. stnde pe
kala yrmeye baladk.
Niin bayram yaplr ki? .. Nedeni ak. .. Eer zaman, d
m atlmam bir ip tekdzelii iinde akarsa, ylesine bezdi
rir ki, miskinlik yaratr. yleyse, "zaman baba"ya da, arada bir
d m atlr ki, gemi gnler zevkle anlsn, gelecek zaman
da, umut dolu olsun . . . Bayram etmek, bktrc geen zamana
dm atmaktr. Bayram, hep bir bahanedir.
Bayramlar, yaamn kilometre talardr, yreklerin temiz
lenme gnleridir. Yreklerin kaps, penceresi alr, duraan
lam ruh halet leri dar atlr, ieri temiz hava dold urulur.

29

ite K11111ka111 kylr11da d dci:lc i,;, y ,;cuici do/11111 ili.

30

Kumkap

Kumkap'nn maherlemedii bir zamand ... Ne zaman

m? Yaklak, 30 yl ncesine kadar. Btn sokak, henz meyha
ne dolmamt. O ufak meydanckta benim anmsadm, bir
Yorga, bir de Kr Agop akt.
Yorgo'nun nnde, camekan iinde lakerda satlrd. Torik
ten yaplm, halis ve nefis bir mezeydi bu lakerda . . . imdi pa
l a muttan yapyorlar ama, bu artk o lakerda deil . Andryor
ama, o deil... Torik kalmad ki, lakerda olsun. Bir de yine ca
mekanda, topik satlrd. Sa tan Ermeni yaknrd: "Ah be! stan
bul' un onda birinin bete biri bunu yese, ben zengin olurum."
"Yahu byle diyeceine dorudan doruya ellide biri de
sen, olmaz m?" O kar koyard: "Olmaz! .. Lakrdnn fiyakas
bozulur."
stanbul nfusu gibi, meyhane mterisinin de tipi deiti.
Eski Samatya ve Kumkap meyhanelerinin mterisi, tenhalk
ve sessizlik arard. Demcilerin bir blm, yalnz kalarak kendi
dertleriyle savamaya alan insanlar olurdu. Kimse bararak
konumazd. Srekli mteri yerine oturduu zaman, meyha
neci ona ne istediini sormazd. nk bilirdi.
imdi Kumkap' da, Anadolu nehirlerinin adn alm mey
haneler var. . . Yakmaz ki . . . Balk kftesi yaplyor. . . Balk sr
deil ki. Kalabalk - grlt ve uultu, insanda kafa brakm
yor. Gezici saz heyetinin zurnacs, oturann kulana soktuu
sazn atlatarak flyor.
Cahillik ve vicdanszlk, kol geziyor.
31

Seyyar Satclar

Bizim Samatyamzn, pek sevimli "seyyar sa tc"lar bulu

nuyord u. Bunlar, cadde-meydan igalcisi iportaclar deildi .
Ya srtlarnda kfeyle tayarak, y a da bir at veya eee ykle
yerek gezerlerdi. Bir srn iki ucuna astklar, rnein iki
tepsi yourdu srtlarna al p, d olaanlar da vard.
Benim Samatya'dan unutmadm birisi, gezerek ekmek
satan bir adamd. Bir atn iki yanna aslm inko kapl iki san
dktaki ekmekler, "piyasaya arzolurdu". Bu ekmeki kzgn bir
yaz gnnde comu, Cemal Efendi'den 50 kuruluk dondu r
ma yemiti. Yllarca sesi kslmt. Baramyordu. Kap zilleri
ni alard.
Sra geldi, dondurmac Cemal Efendi'ye ... Dondurmasn
kendisi "ekaz" ile retirdi . Tuzla-buz karm d kabn
iindeki daha ufak kab, 1 ,5-2 saat dndre dndre, "don
durmay dondururdu". Sonra da srt na ald srk yardmy
la tar, mahalleyi geze geze satard. Benim snnetimde de ye
di kilo Cemal Efendi dondu rmas, mahalle arkadalarm se
vindirmiti .
Cemal Efendi, bizim mahallenin btn erkekleri gibi ek
meini "tatan karmasn" bilirdi. Cemal Efendi iin are t
kenmezdi. K gelip hava souduysa, dert deildi. O da artk
geceleri geze geze, scak nefis sahlep satard. . .
Sanrm imdi artk beni akranlar bile unutmutur. Yenica32

mi arkasnda seyyar berberler d olard. Hele salar ustura ile

perdahl keserse, o kelle ayna gibi parlard. O da reklamn,

yle bararak yapard:
"Lahana gibi baaa, be kurua bir traaaa!.."

iki tecke sy tarke yiireideki giil/er ehresinde ayor. Yaln ayak ama,
ba kabak deil. Bizim malal/emiz yaam kollarma byle meydan okyan
kiiiik kahrama/arla dolyd.

33

Menderes Ykmlar

stanbul 1 950' den sonra kimliini yitirdi. stanbul'u benim

gibi d aha ncesinden tanyan, bugnk stanbul'u grnce, a
rr kalr. Son yllarda doduum b
ydm, mrm geirdiim bu
kentte, otomobille bir saat gidiyoruz
da, nerede olduumu anlayamyo
rum. Sylemeye utanyorum.
Btn tarihinde, iki dnya impa
ratorluunu yzyllarca barndrm
(395-1453/1 453-1923) stanbul nfusu
hibir zaman, bir milyona ulama
m ... Nfusun bir milyonu gemesi,
ilk kez 1 950 ylnda.
1 939-52 yllar arasnda, stanbul
Nazm Plan'ndan balayarak, ok sa
yda detay imar plannn bana yetkili
olarak getirilmi olan ehirci Prost,
ehri en ok milyon nfus barnd
racana gre planlam. Yani nfu
sun, en ok misli artaca, k nok
tas olmu. Manhk d olduu syle
nemez. Uygar dnyann en geni heDeiz slara ayak basa Bizas srlarn
ya11111daki Alrkp Fcrri, salil yol ile saldrya
urayarak perdelemedrr cc.

34

s,1b, byle yilplabilir. Gelimelerin, Mecidiyckiiy-13akrkiiy-Bos

l,rnc geni iinde killilcil bbul edilmi ... Hilttil fazlil ihtiyatl,
yedei normillin de stnde bir hesap bu!
Oysil 20. yzyln ikinci yarsnn balamasylil birlikte s
t;nbul, insiln ynlarnn igaline uraycca bir dneme giri
yor. 1946'nn kukulu seiminden sonrc 1950 seimleri, CHP ik
tidarna son veriyor, DP iktidarn balatyor.
Yeniliin

getirdii hareketlenme,

stanbul

iin

1956-57

"Menderes mcr Faaliyetleri"ni balatyor. Babakan Menderes,

23 Eyll 1956 gn basn toplants aklamalarna, u szlerle

bclyor:
"Uzun yllar stanbul'un imar faaliyetleri ve bu gzel b
yk ehrimizin ihtiyalarna cevap vermek gayretleri, olduu

,_
r

)5

lstanbl niersitesi merkez binas nndeki Be1azt Me1da11 kenarmdaki ba/cli kalrlcri
ile ortasndaki biiyiik lavz ve tramvaylaryla elir merkezindeki bir siikinct adasyd.

yerde braklm gibi gorunur. Zaman zaman hamleler yapl

mak istenmitir. Fakat ya mevzuun arzettii genilik ve giriftlik
ya da karlalan davalarn zlmesindeki mklat veyahut
da ok byk paralara ihtiya gsterecek muazzam ilerin, m
nasip bir baka zamana terkinin yerinde olaca kanaatini tevlit
etmi grnyor."
Menderes daha sonra: "stanbul'un imarn, bugnk yaa
y ve anlay icaplarna uygun bir tarzda estetik, rahatlk ve tu
ristik gibi birok zaviyelerden ve Trk'n bedii zevklerinin ifade
ettii yksek seviyeyi tebaruz ettirerek" ele aldklarn sylyor.
Peinden de baz endieleri gidermek amacyla, u szleri
de veriyor: "mar faaliyetlerinin srat ve heyecan iinde tarihi
eserlerin ihmal edilmeyeceini, stanbul karakterlerinin zede
lenmeyeceini, imdiye kadar harabeler arasnda gizlenmi
abidelerin ihya edilerek ina tarihlerindeki kymet ve heybetle
rine ulatrlacan" bildiriyor.
Politikada yaltaklanmann rnekleri veriliyor. stanbul Be
lediye Meclisi'nin 20 Mart 1958 gnk toplantsnda Mende36

rcs' e stanbul Belediyesi Fahri Bakan nian ve berat veriliyor.

Vali ve Belediye Bakan Vekili Mmtaz Tarhan trende konu
ma yapyor:
"Gcmzn tkendii bir anda sesleniimizc ses veren bir
Mesih gibi, bir Hzr gibi imdadmza koan biri kt. Bu insan,
hepimizi hizmete ynelten Bavekilimiz Adnan Menderes idi ...
Gzel ehrimizin ileri hamlesini de kovalamaya imkan ayran
bir Bavekilin bu cuili ve imanl akna, bizim yalnz sayg
gstermemiz deil, ayn zamanda ayak uydurmamz bir vatan
borcudur. Camiler onun senakardr, surlar onun duakardr,
caddeler ve bulvarlar onun hamleli iaretlerine mtaktr."
Gariptir, gazetelerimiz bile gerekleri, yabanc basndan
aktararak veriyor. Menderes ve iktidar yanls Havadis gazetesi,
imar etkinliklerini Amerika'nn Tinc dergisinden aktaryor:
"Btn gn buldozerler homurtular kararak stanbul'un
dar ve pis sokakl kenar mahallelerini ve kalabalk i merkezle
rini taramakta, gze irkin gibi grnen kulbeleri ve bir za
manlar ar kovan gibi ileyen i hanlarn silip sprmekt edir
ler. Yar yklm evlerin pencerelerinden banyo ve yatak odala
r ryan bir ekilde srtmakt adr. Bina sakinleri ok kere, ancak
48 saat mhlet verilerek, yklacak binalar tahliye etmek ve
ikamet edecek veya alacak baka yer bulmak zorunda bra
klmaktadr."
Ne t uhaftr ki, Menderes yanls Havadis gazetesi, planla
mann da nasl yapld (veya yaplmad) bilgisini, yine
Time' dan alarak yle anlatyor:
"naat ve ykma dair yeni fikirler, Bavekil' in zihninde sa
bahtan akama uuldad halde, geni imar hareketine dair
tafsilatl bir plan, hibir zaman neredilmemitir. Menderes'in
bu planlar durumun inkiafna gre peyderpey tanzim edil
mekte olduu phesi izhar edilmektedir." (Havadis'ten aynen
alnmtr.)

37

Gerekler yle Deildi!

Menderes'in syledikleriyle yaplanlar, hibir biimde ve

boyutta uyumuyor.
Menderes, pek nemli ve ince bir i olan ehir planlama
kurallarn pervaszca ineyerek, yklacak ve alacak yerlerin
karar ve emrini, sadece kiisel takdirlerine gre veriyor. Par
maklaryla gstererek cadde atryor. Cadde kotlar iin verdi
i talimatla baz binalarn giri katlar, yol boyunca bodrum ka
ta d nyor.
ehrin kitle tat olarak can kurtarcs tramvaylar kald
ryor. P lansz ve kanunsuz ykmlar, kitabna uyduruluyor.
Kadim stanbul insancl lleri, Va tan ve Millet cad deleri gi
bi vahi boyu tlarda arterler alarak, kahrediliyor. Ykmlar
ylesine iri boyutlarda ki, molozlar Marmara kylarna dk
lyor. stanbul ehrinin kadim yaps, molozlar zerinden sa
hil yolu geirilerek deitiriliyor. Yeni "Sahil Yolu" ehir ve
toplum ile deniz ilikisini, balta gibi kesiyor. Burlar ve du
varlar denize inen stanbul surlarnn grkemli tarihsel g
rnts mahvediliyor.
Eski eserleri korumak iddias, bo lakrd... Yok edilen ok
sayda eski eser yannda, rnein Beyazt'taki Simkehane bina
snn yarsnn yklmas gibi gln uygulamalar bulunuyor.
Mslmanlk ve T rklk yaftasyla bu ileri yapan Adnan
Menderes, be yzylda ina edilen Mslman ve T rk stan
bul'u mahved iyor, cibilliyetini perian ediyor. Kadim stan
bul'un tarihi ehresini yok etmeye ekinmeyen pervasz Adnan
38

Menderes, Beyolu'na hi dokunmuyor. Nedenini, bir ksa ko

numa aa karyor.
O yllarda, Trk Mhendis ve Mimar Odalar ile Birlii ye
ni kurulmutu. Mimar ve mhendisler, yeni tanklklar ve ili
kiler kurmulard. Ben Mimarlar Odas ynetim kurulu yesi
ve genel sekreteri olduum iin, ok kimseyle grmektey
dim. Aralarnda inaat yksek mhendisi Himmet lmen de
bulunuyordu. Kendisi, nemli DP milletvekili idi. Sonradan
Yassada' da hkm bile giymiti. mar hummas srasnda be
,1l t kiilik bir akam yemei sohbetinde, Park Otel'de Himmet
lmen, Menderes'in bir vnmesini nakletmiti. Menderes
demiti ki:
" stanbul' da bir metre gavur kaldrm yapmadm."
stanbul'da Beyolu'nda bir metre gavur kaldrm yapma
makla vnen, Bayar'la birlikte 6-7 Eyll 1955 olaylarnn tah
rikisi Menderes, aklabanlarnn imar hummas adn verdii
stanbul ykmlaryla, Trk ve Mslman stanbul'u mahvet
meye ekinmeyen kiiydi.

11p e v yerlemelerii edepli griiiimiiii salil yol larafd terbiye dma

\

kar/111ada iiceki Jali.

39

Neyimiz Eksikti?

O zaman da soruluyordu ama, mrldanarak . . . Acaba stan

bul, etkileri 21. yzyla kadar sarkacak olan "Menderes mar
Darbesi" etkilerinden kurtarlamaz myd? .. Konu tek kii ka
rarlarndan koparlarak, yanllar iyice azaltacak kolektif bir
karar mekanizmas sistemine teslim edilemez miydi?
O zaman yaplamad. nk toplumun tek kii kararlarna
gemi ve geleceklerini teslim etmeyecek kadar gelimi ve b
tnlemi olmas gerekiyordu. Toplumun btn organlaryla,
elbet niversiteleriyle de, yanllk ve ktlklere otomatik ola
rak kar koyma yetenekleri gelimi olmalyd . Yarm yzyl
sonra hala o dzeye varm olduumuz sylenemez. zal-Da
lan stanbul imar dnemi, ayn tiyatronun yinelenmesi oldu.
Politikaclarn akademik titrleri d e kendi yararlarna ne
d enli kullanmay bildiklerini, Menderes dnemi kantlamt.
ehir bir yandan keyfi kararlarla yklrken, bir yandan da imar
planlar yaplyordu. Hatta yurtdndan uzmanlar getirilip g
revlendiriliyordu. rnein yabanc ehirci Alman Prof. Hgg,
Aksaray'dan balayarak 70 metrelik bir yol almasn, bu yo
lun Beyazt-arkap-Sultanahmet' ten dere tepe dz giderek
Sarayburnu'nda Boazii'ne ulatrlmasn neriyordu. mar
vahetinin bylesi, bata Menderes, politikaclarn bile aklndan
gememiti.
te yandan ayn amala altrlmakta olan talyan ehir
ci Prof. P iccina to, "stimlak Kanunumuzu" olaanst iyi bu
luyord u. Onun iyi bulduu kanunla, maili inhidam (yklma
40

eilimli) olduu raporu zorla verd irilen salam binalar, i tiraz

hakk beklenmeden yerle bir ed iliyordu. Devle t te thii uygu
lllnyordu.
Ancak bu sahnelerin en hayret verici olan, unutulamazd.
Bizim pek nl bir mimar profesrmz, Mend eres'e: "Siz
dnyann en byk ehircisisiniz" demiti. Bylece yaltaklan
malar talanm oluyordu .
Btn bunlar byleydi de, y a politikaclar n e yapyordu?
Ana muhalefet partisi CHP, bu etkinliklerin nereye varacan
deerlendirmek iin herhangi bir giriimde bulunmamt. O s
rada hesabn sorduklar konu, stanbul'a geldiinde hep Park
Otel' de kalan Mend eres'in otel hesaplarnn, nasl dendiiydi.
imdi biraz da baka zrler bularak, yanllar ya da su
lar rtmeye alalm.
Halkmz, ne olup bittiini kavrayamayacak kadar bilgisiz
di. O zaman ad na "besleme basn" denen gazeteler, yaplanla
ra alk tu tuyordu. Muhalif basn, yaplan ileri doru d eer
lendirecek kadrolara sahip deildi. Zaten basn o yllarda "ispat
hakk" peindeydi (hala yok!).
Cesaret sahibi a ydnlar, ehirlerin imar konusunda bilgi
den yoksundu, te yandan bilgi sahibi aydnlarmz ise, cesa
retten yoksundu. Ancak, bu szlerin hepsi ayrnt saylmaldr.
Bizde bulunmayan eyin ne olduu, yle bir olaydan an
lalabilir: Bir sve ehrinde yeni geirilecek yol iin, birka ta
ne yzyllk aacn kesilmesi gerekiyor. Buna raz olmayan
sveli ihtiyar, ime yataklarn alp aalarn altna yatyorlar.
"Bizi ldrmeden bu aalar kesemezsiniz!" diyorlar. Birka
gn sonra yol plan deitirilerek, aalarn kesilmesinden vaz
geiliyor.
te bizde, bu sveli ihtiyarlar gibi adamlar yok !

41

Yksekkaldrm

- Yksekkaldrn 'n ok szii edilir. nemli miydi?

- nceleri buras, seyrek basamaklar olan, spanyol Merdiveni tipinde bir yokutu. Sonra basamaklar kaldrdlar, oto
mobiller inip kmaya balad. 40'l yllarda, renciyken bir
yandan da Karaky'de bir m teahhidin yazhanesinde, al
makta idim. O sralarda Yksekkaldrm Karaky' den, basa
mak basamak ykselen bir biimde balard. ki sokak tesinde
sa tarafta, genelev mahallelerine giderdi yol. Ha tta Karaky' e
ok yakn yerlerde, henz daha st Tophane yolu almadan
nce Yksekkaldrm'n altndaki seviyede, genelevler vard.
O genelevlerin sahiplerinin ismi, iek ismi idi. Mesela Marika
Nergiz, Ka tina Karanfil gibi . . .
- Niye yleydi?
- Soyad kanunu ktnda kendileri soyad almamlar.
Memurlar soyad almayanlara, kendileri yaktrrlarm soya
dn, ondan . . . Ha tta binalarn kaplarnda kap numaras yazar
d, genelev yazard tabelada, altnda da sahibinin ismi yazard.
Dikdrtgen biiminde iki taraf yarm yu varlak frlamal, men
debur bir tabela cinsi vard, belediye mecbur etmiti herkesi
onu koymaya. Beyolu maazalarnda da bulunurdu tabelalar,
genelevlerde de bulunurdu.
- Genelev mi yazyordu kapda ?
- Genelev yazyordu d pedz, sahibinin de ad n yazyordu. Ne i olduunu, ak ak ifade ediyord u .
Buralara kimler gidiyord ?
-

42

Yiiksekkaldr1111'111 asfaltla saldrya urayarak olomobil yol1111a d11ii111esi lslanbl

111a11zaralar111da tarihi ayaklar a/t111a ala11 meklerde11 birisiydi.

43

- Buralara yoksullar gidiyordu, cinsel adan yoksulluk e

kenler gidiyorlard.
- Daha yukarda neler vard ?
- Bu basamakl klan yolun stne d oru, Tepeba'na
doru, mzik maazalar vard. O zaman yle CD falan yoktu,
plak vard , onlar satlrd, mzik aletleri satlrd oralarda ... l
gin bir yerdi Yksekkald rm . . . Kalitesi asndan da hotu, alt
balangc dnda .
- Peki sonra ne oldu oralar? Ordaki genelevler ne oldu ?
- Hala bir ksm galiba durmakta, bilemiyorum. Merak
ederim dorusu.
- Bir de genelevlerin olduu yerlerde bkn delikanllar vardr?
Kimdi bu fedailer?
- Fahie dostlar. Fahienin gelirine el koyan, ba belas
aalk birtakm adamlar. Bu fahielik konusunda talya' da
Maria Merlin diye bir kadn 1 950'li yllarda genelevleri yasak
ettirdi. Milletvekili idi. Maria Merlin Kanunu diye, bir kanun
kardlar. Genelevleri kapattlar. Bu kapatmaya, zlenler ol
d u. Baz yazarlar bile, bu zntlerini dile getiren yazlar yaz
dlar.

44

amlca ve Neu tra

1 944 ylnn son ayyd . 45 Haziran'nda mimarlk rencisi

sfatmzla, teslim edeceimiz diploma projesini yapmak zere
zihinsel olarak hazrlanyorduk. Bu projeyi yle nemsiyord uk
ki, o derece unutulmaz ve parlak bir eser yapmak gerektiine
inanmtk ki, alt ay sreyle herkesten, ailelerimizden, evre
mizden kopalm istedik. yle bir yere gidelim ki, hi kimseyle
konuma zorunluu domasn, orada kafa dinleyerek alalm
demitik, arkadam Ferdi Akse! ile.
Bu niyetle en aranmaz bulunmaz yerin, bsbtn de kop
madan, amlca olduuna karar verdik. Nerede nasl bir oda
buluruz diye, ok dolatk. Sonunda Mazlum Aa'nn kkn
de bir oda kiralamak zere gittik, beki Kadir ile grtk.
O koca iki katl konan st katnda bir odasn, ayda 15 liraya
kiraladk. Odann 5 metreye 6 metre gibi boyutlar vard. st
katta bo olan teki be oda da, buna yakn byklkteydi.
Ortada bizim odadan byk, koca bir hol vard, bir ahap
merdivenle inilir klrd. O ahap merdiven mthi gcrt ka
rrd. Hatta denirdi ki eskiden, merdivenleri mahsus gcrtl yap
trrlar ki, hrsz gelirse gcrtdan duyulsun da, yakalansn diye.
Bizim normal bir odaya smamz mmkn deildi. n
k 1 metreye 2 metre izim masalarmz vard. Onun dnda
iki karyoladan baka eyamz yoktu, yine de bu byk masala
r ferah ve k alr biimde yerletirmek zorunda idik.
Velhasl, kolay yerletik. Eya fazla deildi, ancak Ferdi'nin
bir de piyanosu vard, o piyanoyu da artk, yandaki odaya koy45

amlca tepesi11de11 grii11e11 sa,da Ka/ada, solda Biiyiikada gibi doal bii111/e11me/cr
Kadky'de gkdelen/er ya11lmada11 ce i11sa11cl c scak grii liilerdi.

duk. Ocak 45 banda tandmz amlca'da bir sre sonra,

diploma projemizin konusunu ve artlarn ele geirdik, al
maya balad k. Tabii o zaman hi kimsede buzdolab yoktu,
bizde zaten yoktu. Tavana bir elik tel astk. Ucuna balad
mz bir sepete yiyeceklerimizi koyduk, amacmz yiyecekleri
farelerden korumakt .
Konakta vahi boyutta, ok sayda fare vard. Bir gece bir
tkrt zerine, birdenbire elektrikleri atmzda bir de baktk
ki, odamzda alma masalarmzn zeri dahil, on tane kadar
kart yata fare, cirit atmaktadr. Bizi gayet doal baklarla sz
mektedirler. Ferdi'nin haykrmas zerine fareler kat, sonra
bir daha grmedik ama, birbirimizin varln da, karlkl ola
rak kabullenmi olarak.
Biz geceleri, sabaha kadar alrdk, zorunlu d urumlarda
dar kardk. Dar ktmzda da almaya giderdik, n46

k bir yandan da, para kazanmak zorundaydk. Saat 30 kurua

resim iziyorduk. Bunun dnda btn zamanmz, o aheser
olmasna dikkat gsterdiimiz diploma projemize ayrmaktay
dk. Gece gndz alrdk, dakikamz bo gemezdi. Uyuma
saatlar, ancak artk gcmzn tkenip de bsbtn baygn
dtmz zamanlarla snrl idi.
Orada bizi ziyarete gelen tek dostumuz, Maruf nal olmu
tu . Maruf nal bizden iki sene nce mezun olmutu ve asistan
d. Can arkadamzd, sevgili dostumuzdu. Bize projelerimizde
baz tavsiyelerde bulunarak, yreimizi ferahlatacak zmler
nerirdi. Moral adan da tevik ederdi. Televizyonumuz yoktu
ama, iyi bir radyomuz vard. O radyodan biz, dnya haberlerini
de dinlerdik. Sava artk sona yaklamakta iken, Amerika Cum
hurbakan Roosvelt'in ldn, sabaha kar radyodan
renmitik. Savan en ibret verici olaylarnn gerekletii o ay
lar iinde biz, yava yava Almanya'nn da kn, Berlin'in
de igal edildiini yine radyodan, yine o odada rendik.
amlca'nn o zaman, gzel baheleri ve korular da vard.
Geen gn gittiimizde bu bahelerin ve korulardan bir ksm
nn yok olduunu, yerlerinde binalarn ykselmi olduunu,
grd k. stanbul'un zaten birok yeri, korular, aalklar,
parklar ve eski dnemlerin nefes alma yerleri olan bostanlar
da yok ederek binalamt. amlca'ya gittiimizde asl zn
t veren ey, amlca tepesindeki kahvenin bayalam ilet
mesiydi . . . Pek baya biimde, iskemlesinin, masasnn da kal
drlarak, alak masayla ve hasr rgl tabure benzeri alak is
kemleciklerle donanm olmasyd. .. nsanlar orada, stanbul'u
seyretme zevki iin deil de, bir nevi ka iin bulunuyorlard.
Mekandan bayalk akyordu .
1954 ylnda stanbul' a Amerikal mimar Richard Neutra
gelmiti . Avrupa kkenliydi de Amerika'ya gidip yerlemi,
orada nl olmutu . Richard Neutra'y stanbul'da karlayp,
una ehri gezdirme grevi, bana kalmt . nk yeni kurul
mu olan Trkiye Mimarlar Odas'nn ilk ynetim kurulu ye
liine ve genel sekreterliine seilmitim, Richard Neutra stan
bul'un Beyolu tarafn falan deil, amhca'y ve Boaz' gez
mek istemiti.
47

Boazii'ne, amlca'dan stanbul'a bakn o muhteem

manzarasna bylendi Neu tra ... le vakti yemee gidelim
dedik. stedi ki srf bize mahsus olan bir zellikte ne yiyebilirse,
onu yesin ... "Enteresan mu tfak falan istemem, buraya mahsus
olan tek bir ey olsun" dedi. Bir an dndm, kendisine Avru
pa' da pek rastlanmayan, talya' da olmakla birlikte bizde zel
olarak yaplmakta olan paa yemeinin, Beykoz' da piirildiini
syledim, ok ilgin buldu.
Anadolu sahilinin o zamanki darack yollarndan dolac
dolaa, Boaz kysndan Beykoz'a kadar gittik. Beykoz'da pa
acya girdik. nce kokudan, biraz yadrgama d odu Neut
ra' da . . . Peinden, hepimize paa geldi. Koca anak iinde ya
lar arasnda yzen baz eylerin ne olduunu pek anlamad
Neutra ama, daha sonra artk kendi sebep olduu bu yerden
hi lokma almadan kalkmaya, anlalan skld ve ka sarm
sakl paaya d aldrd. Azna bir ksmn ald yutamad, gzleri
biraz byd, sonra yuttu. Aradan uzun bir zaman geti, yine
gayrete geldi, paaya bir kak daha daldrd. Yutar gibi olup
yarsn yuttu, yarsn yutamad cma, bir anda gzleri by
d . . . Restorann dna frlayp, bir aa altna doru komaya
balad.
Neutra'nn mahalli bir ey olsun istei, kendisinin hrpa
lanmasyla sona erdi.

48

Kocamustafapaa

Kocamustafapaa, semt olarak devlet d kn ... 1 7. ve 1 8.

yzyllarda bu semtte, vzera ve ulema, konaklar yaptrp
oturmular. Ancak 1 9. yzyldan balayarak oturanlardan para
sal gc olanlar, ehrin yeni kibar semtlerine tanyorlar. B
yk yangnlar da semtin bir blmn, gemie gmyor. Ka
l an halka, Anadolu ve Rumeli gmenleri ekleniyor. 20. yzyl
ban ise, Yahya Kemal yle iirliyor:
Kocamustafapaa! cri ve fakir lstanbul!
Ta fetihten beri m 'nin, m tevekkil, yoksul,
Hzn bir zevk edinenler yayorlar burada.
Kaldm onlarla biitn gn bu gzel rii'yida.

Koca Mustafa Paa Camisi, 28. lkokul'un yanndayd.

Semte de adn veren Koca Mustafa Paa, il. Bayezid'in veziri
;zamlarndan biriydi. Osmanl tarihinin yaygn alkanlndan
o da kurtulamam, 1 5 1 2 ylnda kafas vurulmutu.
Eski bir Bizans kilisesinden evrilerek yaplan Koca Musta
fa Paa Camisi'ne, sonradan Snbl Efendi Tekkesi ve bir ha
mam eklenerek, klliyeye d ntrlmt.
Arada bir Kocamustafapaa'ya giderdik. Cenazeler oradan
kalkard. Caminin avlusunda, iyice yalanm ve rm bir
aa gvdesi bulunuyordu . Ne aac olduu bile anlalmyor
d u . Bu aa gvdesineyse, pek kaln ve uzun bir zincir, dolana
dolana aslmt.
49

imdi ad Kocamstafapaa ola r Sarratya Fukara ars ' rd balklr le11i111

ocklrmda levrek, kalkan, barbunya balklan ile dili111/c11111i k/bal satarlard.

50

ocukluumun huzurunu karan, beni korkulara gmen

bir nedeni, ite o aaca asl zincirdi. nk bize anlatlrd ki,
bu zincir yere dnce, kyamet kopacak!
Her gidiimizde o aa gvdesi ve zincire, titreyerek ba
kc rdk. Za vall aa ylesine ca nndan bezmiti, zincir ise yle
sine yabani kalnlktayd ki, durum hi umut vermiyordu. Ak
ama sabaha, yerlere serilecek gibiydi.
Ya kyamet, nasl bir eydi? Anneannemin anlattna gre
o gn dnyaya, yec-mecler doluacakt. Bunlar yle yara
tklar olacakt ki, azmza burnumuza koynumuza girecekler
d i . Rahmetli bunlara niin gerek olduunu anlatmt ama, ak
l mda kalmam. Narlkap'dan Kocamustafapaa'ya ne iin
olursa olsun, giden arkadalarmz mutlaka zincire bakar, bize
"duruyor" haberini iletirlerdi.
Aradan uzun mu uzun yllar getikten sonra, Kocamusta
fapaa'ya bir cenaze iin gittim. Grdm ki, ne yal aa kal
m, ne de zincir. . . Kyamet de kopmam ... Bu hurafeyi kara
nn kim old uunu anlasam, ne yapacam bilirim.

51

Yazma ve iroz

Narlkap kylarnda, "Yazmac"lar alrd. Yazma bizim

yzyllardr uygulanan, kendine zg teknikle yaplm, earp
retimimizdi . . . Deyim yerindeyse ... Bu i, bir bask tekniiyle
yaplrd. Emprime gibi ... Basit kalplarla renk ve biim kompo
zisyonlar yaratlrd. Endstri hal retimine yeni rnekler ge
tirdi ama, el hals dediimiz tr, yerinden oynatamad. Oysa
yazma, galiba endstriye dayanamad, yitti gitti.
Sur d uvarlarnn zerindeki iki eit ho manzaradan bi
rincisi, binlerce yazmann hayranlk veren renk cmbyle,
kurutulmak iin asldnda esintilerle uumasyd. Seyrine
doyum olmazd.
kinci ise her yaz mevsiminde, onbinlerce yzbinlerce us
kumru balnn, gnete kurutularak iroz yaplmasyd. Te
mizlenmi uskumrular ikier ikier kuyruklarndan balanarak
kazklara gerilmi iplere aslrd. nce sirkeye yatrlm dvl
m irozun, zeytinyal ve dereotlu nefis salatas, fukara yiye
ceiydi . Aklmda, iftinin 2,5 kuru olduu kalm.
Usta air isterse iroz olsun, konusunu iirselletirir. . . Hele
Charles Cros yazm ve Orhan Veli Trkeletirmise. Sanki
Narlkap sur duvarlarn yazmlar:

52

Beyaz kocaman bir duvar - plak m plak

zerinde bir merdiven - yksek ni yksek
Duvar dibinde bir iroz - kuru mu kuru "

O gn bugndr irozcuk - kuru mu kuru

Mezkur sicimin ucunda - uzun mu uzun
Nazike sallanr durur - du rur nu durur.
Ben bu likdyeyi dzdm - basit mi basit
Kudursun baz adamlar - ciddi mi ciddi
Ve glsn diye ocuklar - kk m kk.

53

f < / 1 1 1 [11/ 'u .'-1r 1.//1ur1111 ,/ 1

) , t ll"_'

k1l1r ! 11 1 1 1 k.11l1n

l r'kicr i'<' k:klr i:cri11c i'<' /11111 l n : :cr/,

'.< k 1h:;:1p . l/;1r

"X"I" diA

i<'ylkl ,111-nkl k11/i''iT i'C t'ylwfrr/, /fr nl .

;,

) 1 1 1 11lc

k/11,;/r/11 d :<'lli<'lll'll

Kireburnu-ayrba

Kireburnu ile ilgili, birka konu aklma geliyor. Bunlarn

bir tanesi, 1 930'lu yllarda bizim, amcam karlamamzdr. Am
cam Ferit Bey, yurtdndan gelecekti. Deniz tayyaresiyle, Boa
zii'nde Kireburnu'nun nne inecekti. Deniz tayyaresi o za
man inerdi suya ve sonra, karaya yaklard. skele gibi bir ye
re, ayrba'na yolcularn karrd. lk anm bu.
kinci hatrladm, rahmetli Bedri Rahmi'nin bir ansdr.
Bedri Rahmi'ye sevdii bir Fransz arkada rica etmi mektup
la: "Kzm bir ay kadar stanbul'a gelecek, bu yaz kalacak, mes
lei gerei bir inceleme yapacak. Ho bir gen kzdr ve ona bir
otel odas bulmak lazm. Mtevaz, ok pahal olmayan ve ille
de Boaz kenarnda olsun" demi. Bedri Rahmi merhum, o
Volkswagen'ine zorla girer kard. stelik battaniye kuman
dan ceketler yaptrrd ki, "niye yle yaphn" deyince de "kaln
l benden deil, kumatan zannetsinler d iye" derdi.
O zor girip kh Volkswagen'e atlayp, Beikta'tan ara
maya balyor. Balam aramaya ama, d urum umutlu gitmi
yor, nk ya ok pahal yerler var, ya da ok berbat yerler.
Umutlar sona ererek, Tarabya'y da geiyor ve Kireburnu'na
geliyor.
Kireburnu'nda bir otel gryor ki, pek yle insan gzk
myor iinde ... Harap ehresinden de, pahal olmamas gerekti
i anlalyor. Hemen otele giriyor, katibine mracaat ediyor,
anlatyor: "Benim Fransa'dan bir arkadamn kz gelecek. Bir
ay kadar bir otelde kalmas lazm. Sizin oteliniz uygun gibi g56

zkyor, ona bir aylk bir oda veriniz," katip, "hayr" diyor ga
yet hain biimde ... Bedri Reis i stifini, yine de bozmuyor: "Ar
kadam yardmc olun, tertemiz bir aile kz, fevkalade ho ai
leden bir insan, bir a y kadar burada kalacak, size zarar vermez,
raz olun!" katip yine, "olmaz" diye barm. Bedri Reis biraz
aslnca katip: "Amma cahilsin be! Anlamadn m hala ... Buras
o biim otel ! ..
"

57

Bir Temel Atma Treni

1 Ekim 1 954, Cuma gn ... stanbul'un unutulmu tenha

bir kesinde, Hali mezbahasna yakn bir arsada, tren var.
Bir temel atma treni ... Sonradan ok byyecek olan bir kuru
luun, ilk tesisinin inaatna balanacak. O yllarn nemli b
yk yaplarndan biri balyor. Drt katta on bin metrekare top
lam alanl yap ykselecek.
Benim, planlama ve yapnn gerekletirilmesiyle ilgili grev
lerim var. Sabah erken, betonu dklecek ilk temeli hazrladk.
Bizim ve irketin kurbanlar, bir kenarda bekletiliyor. Saat yakla
t. Biz her ey hazr sanrken, anladk ki, her ey hazr deilmi.
Saat 1 1 .00 oldu. in bandaki Vehbi Ko Bey ve btn ko
nuklar geldi. Tren balayacak ama, balayamyor. nk ir
ket grevlileri, dua edecek olan hocay armay unu tmu. f
kelenen Vehbi Bey, areyi kendisi buldu. Duay yksek sesle,
kendisi okudu. Kurbanlar kesildi. ikolata datld. Vehbi Bey
Halcolu Camisi' ne, Cuma namaz klmaya gitti.
Aradan, tam 30 yl geti. Ben Vehbi Beyi, 1 Ekim 1 984 gn,
akam yemeine davet ettim. Kabul etti ve geldi. Yemek srasn
da ben, Arelik'in ilk binasnn temel atma treninin, 30 yl nce
o gn yapldn syledim. Kukuyla yzme bakt.
Benim akam sofralarndaki cokun hallerim nedeniyle,
byle gnleri aklmda tutabileceime inanmad. Sonraki gn
lerde, sylediklerimi tahkik etti . Doru olduunu grd ve bu
nu da aklad. Ama benim belleim konusundaki kukusun
dan da vazgemedi .

58

Deimeler

- stanbl' n nfus yaps, nasl deiti?

- 1 950' den itibaren yabanc ve gayr Mslim insanlar, Trkiye' de azalmaya balad. rnein 1 955, 6-7 Eyll olaylar da,
etken old u. Eskiden stanbul, bir imparatorluk sen tezi idi. B
tn Rumeli ve Anadolusu ile . . . stanbul'un btn gayr Mslim
nfusu ile . . . Ve yalnz Ermeni, Rum deil de, baka levanten
dedikleri nfusu i le, ngilizi ve Fransz ile, imparatorluk sente
zi olan stanbul, son yllarda kasaba eitlemesine dnt.
1 950'de balayan olay budur.
- G mii balad ?
- G balad. Mesela o 6-7 Eyll olaylarnn ortaya kard ok etkin bir ey var ki, kat insanlar Trkiye' den ... nsan
larn ka ile birlikte, ehrin karakterinde deiiklikler old u .
B u deiikliklerin sylediim e n nemlisi, karakter deiiklii
idi. stanbul nfusunda eit azalmas old u . Nfusun stan
bul'a ylmas, buraya ok eyler kaybettirdi. Havasn kaybet
tirdi stanbul' un, ehir olarak.
- Sinemalarn ve tiyatrolarn kapanmasnn nedeni de b n ?
nsanlarn gitmemesi mi?
- Yalnz o deil, insanlar biraz tembelleti, tiyatroya gi tme
ye enir oldular. Baka bir etken daha var, o da televizyondur.
Televizyon insanlar birbirinden kopard. Artk televizyonda
bir filmi seyretmek veya bir temsili seyretmek, tiya troya gi tme
ye gre ok daha tembel ii oldu. nsanlar artk toplu olarak
birbirinden kopmaya girdi de, daha da kts var: Televizyon,
aileleri birbirinden kopard.
59

- Nasl kopard ?
- Aile bireyleri, birbiriyle konumaz oldu imdi . . . Sohbet
vard eskiden aile iinde, imdi aile iinde sohbet diye bir ey
kalmad. Herkes televizyon seyrediyor... Herkes yan yana otu
ruyor kimse birbiriyle konumuyor.
- Peki, Tepeba Tiyatrosu yanm zamannda ? Niye b tiyatro
lar, sinemalar, lep o zaman yanm?
- Ahap binalar da ondan ... Yalnz o mu, Ata trk Kltr
Merkezi de yand . A KM denen binann, eskiden stanbul Kl
tr Saray idi ad. Saray dediler diye kzanlar oldu ama, ad de
iince, binann anlam deimiyor. Tpatp ayn bina yapld
gitti.
- Niye yand ? Teknik nedenlerden yand galiba ?
- Teknik sebeplerden olduu kadar, teknik olmayan mnasebetlerden de olabilir bu iler. .. Yangnlarn neden d oduu,
her zaman kesinlikle anlalamaz.

60

Abanoz Sokak

Abanoz adnda bir aa vardr. Kerestesi koyu kara renkli

d ir. Sanki kerestelerin zencisidir. Kereste olarak ok kalitelidir,
ince dokulu, sert ve ardr. lemesi gvenli, grn kibar
dr. ok pahaldr. ylesine de d ayankldr ki, bilgisayar k
madan nce mimarlarn izim yapt cetvellerin az, abanozla
glendirilirdi. Ha tta baz trlerinden, kara kehribar gibi, som
bir odun elde edilir.
Abanoz aacn bu denli vmemin nedeni, Beyolu'nda
1 908 ylnda alan genelevlerin, bu sokaa yaktrlm ol
masdr. Nedenini bulamadm. . . 1 948' de kapatlan evler,
1 958' d e yeniden aldysa da, 1 967' de almamak zere kapa
tlyor.
Sokaklarn da, iyi ya da kt talihi oluyor. Bir zamanlarn,
hele bayram gnlerinde tramvay kadar kalabalk olan Abanoz
Soka, imdi terk edilmi gibi sanki . . . Haraplaan binalar, yle
braklyor. Sokan adn bile deitirdiler ama, bu yenilik, ge
miin glgelerini temizlemeye yetmiyor.
Bu sokak yaama biimiyle, btn ehirde "tannm" bir
mekand. Hangi numaral evlerde, hangi "kz"larn alt bil
gisi, genlerin (ha tta yallarn da), genel kltrleri arasndayd.
"Mama"lar da "tannm" kiilerdi. En nl genelev kapcs
ise, Hamza'yd. Demirden genelev kapsnn, dndaki geleni
gsteren elik srgsnden bakan Hamza, gz tutmayan ada
ma kapy amazd. Silva veya Ayten'e kavuma hayalleri, suya
derdi.
61

1 930' 1u yllarda bir gn, btn semt kahvelerini ve liseleri

ni, bir kara haber imek hzyla sard. Abanoz Sokak sevime
leri ( !), 1 00 kurutan 1 1 0 kurua ykselmiti. Bu hayat pahall
na, nasl katlanlabilecekti?
Abanoz'un yaknndaki sokaklarda, cinsel hastalklar teda
vi eden doktorlar yer alrd. il. Dnya Sava ncesinin hafakan
lar bastran hastal, gonore (belsoukluu) idi. Haftalarca (ha t
ta hazan aylarca) sren, her gn gidilmesi gereken, ba belas bir
teda visi vard. Savatan sonra Ultraseptil'in k belay azaltt
ama, penicillin buluu, hastal neredeyse ortadan kaldrd.
Ancak, asl byk bela, frengi idi. Kesin tedavisi, sanrm
hala zor.
O zaman bir arkadamn bandan, bu hastal kapma
tehlikesi gemiti. "Dost tuttuu" cici kzn, "drt zait" frengi
olduunu rastlant sonucu renmi, deliye dnmt. Hastai
kapma tehlikesi, iki ay sryordu. Btn bu sre gn ar
kan analizi yaplm, hastal kapmad anlalmt. Analizi
yapanlara mthi merakla : "yi baktnz m?" diye asknt olu
yordu .
ef Ermeni doktor ise: "ksn istemez miyim be? .. kmo
or ite!" yantn vermekteydi .
Abanoz Sokak'n tarihe geen bir serveni, 1 946 ylnda ya
anmt. Amerikan Missouri Zrhls, zamann en nl gemi
siydi. Japonya'nn teslim olma anlamas Tokyo'da bu geminin
gvertesinde imzalanmt. Missouri bir Amerikan donanmas
nn banda, stanbul'a bir dostluk ziyareti yapmaktayd.
Anlalan, konuksever oluumuzu kantlamak gerekiyor
d u . Abanoz Sokak'n btn binalar tamir edildi, boyand, yeni
perdeler takld. Btn "kz"lar, nce hamamlara, sonra kuafr
lere gtrld. Her biri Abanoz saraylarna, peri pad iahnn
kzlar gibi dnd.
Abanoz Sokak'n, unutulamaz bir baka olay yaanmt.
Gnn birinde, evlerin en tenha old uu bir le sonu saatnda,
kap almyor. Srg deliinden bakan kapc, mnasebetli bir
adam grp, kapy ayor. Ama adam ierde birka adm attk
tan sonra tabanca ekip, ate etmeye balyor. Cam, ereve,
avize para para ...
62

Kzlar kayor ama ad am, birisini yakalayp, zorla yukar

karyor.
Tuhaf ey! Bir sre sonra adamla kz, gle oynaya aa ini
yorlar. Adam gidip, Mama'y yanaklarndan pyor ve soru
yor: "Korkuttum mu? .. Borcum ne?" Yksek tarifeden 20 lira
d iyorlar, o ise 40 lira veriyor. Herkese ayrca bahi datp,
Mama'y pyor ve gidiyor. . . Herkes akn ... Kimse bir ey an
lamyor.
Olay tam unutulacakken, bir gn yine kap alnyor. Ayn
adam ieri girdikten hemen sonra, yine tabancasn ekip, ate
etmeye balyor. Sonra da "kz"lardan birini alp, yukar kyor.
Bir saat sonra, yine glerek iniyorlar. Adam borcunu,
katlayarak dyor. Bahi da tyor. Mama'y pyor. Tam gi
decekken, Mama soruyor: "Sen delisin nesin be? .. Bu kadar
masraf ediyorsun! .. Zorun ne? Kk kzlar niye tabancayla
korkutuyorsun?" Adam aklyor:
"Mamacm ! Tabancay duyann, her yan klyor da,
ondan!"

63

Eski arlar

ar ne imi ki? . . Byle balayalm ... Sa t yaplan yer demek, ksacas. .. Szcn kkeni: ar-Su . . . Farsadan dilimize,
arptlarak gemi. "Drt taraf" anlamnda. Anlamn yitirme
den ksaltarak amacn zetlemek gerekirse: "Toplu alveri ye
ri" deriz.
Tanmna gelince, snr yok. .. Ak ya da kapal, byk ya
da kk, geici veya srekli olabilir.
"Ne" satlaca sorulabilir. Snr yok. Divan iirimize gre
arda; can, akl, derman, hatta adalet bile satlr. Ak da dedi
imiz air, can nakdi (can paras) deyerek, bunlara sahip olur.
Byk ve zengin rnekleri lkemizde de grlen Kapal
arlarn ilki, Roma'da Hadrianus ars. .. Edirne ve Bursa' da
da rnekleri bulunan bu tip arlarn stanbul' daki iki nemli
rnei, Kapalar ile Msr ars.
Kapalar inas, Fatih Sul tan Mehmet d neminde balar.
Byk ar diye de bilinen bu byk yap grubu, Bedesten,
Yeni Bedesten gibi baz bedestenlerin ve dkkanlarn birleme
sinden domu.
1 701 - 1 702 byk yangnlarndan sonra ahap atlarn yeri
ne kagir tonoz ve kubbelerle btnlenmi. 1 894 depreminde
ar hasar grm, tamir edilmi . . . 1 943 ve 1 954 yangnlarn da
geiren ar, 1 980' den sonra yenilenmi.
ar denen yerin can, "hareket" tir. Ne denli ok hareket
varsa, o denli ok bereket olur. arlar iir konusu olmalar
nn yannda, btn dnyada resim konusu da olurlar. Bizde
64

Diikkanlar, kalveleri, i bekleyen lamallary/a Kapalar'da bir griif.

65

bildiimiz ilk rnek, Ma trak Nasuh'un minya trdr ( 1 6.

yzyl).
Kapalar'nn darack dkkanlarna skan stanbul ku
yumcularnn b tn a tlyeleri, eski stanbul mahallelerinin
apartman dairelerine yerlemi d urumd a. Sultanahmet, Kadr
ga, Nuruosmaniye semtlerinde hangi apartman dairelerinin d
nda demir parmaklklar, iinde demir kaplar varsa, oras ku
yumcu atlyesidir.
Konut olarak elbet nispeten zayf yaplm bu binalarda
kurulmu atlyelerin, tonlarca arlkta kasalar yerlemi. Ta
kmr aleviyle stlan eritme potalarnn duman gya konut
sobalar iin yaplm bacalardan kacak . . .
Erbab kulama sylyor: "Galata Kulesi'ne kp bakarsa
nz, eski stanbul semtleri kuyumcu a tlyelerinden ykselen
krmz ve kara slfirikasit ve metal dumanlarn gznzle g
rrsnz." te yandan Nuruosmaniye Camisi kubbelerindeki
metallerin bu zehirli a tklar yznden kararp delindiini, be
nim bile gzm gryor. 1 0-15 yl sonra, cephe talar da d
klmeye balar.
Kapalar stanbul' da Osmanl d neminin ilk yaplar olan
Cevahir ve Sandal bedestenleriyle balam . .. Ama, camiye ev
rilen Ayasofya'ya gelir salamak. .. Gerekleen bu iki yap, b
ymesi durdurulamayan bir mteri kalabal salam.
mpara torluk bydke, bakent (pa yi taht) olarak stan
bul bym ... Kapalar d a, bakentin gelimesine ayak
uyd urmu. ki bedesten evresindeki ar, nceleri derme
atma a hap a tlarn yerine, kagir kubbe ve tonozlar yapl
m. arnn bykl gnmzde, 300 bin metrekareye
kadar ulam.
Kapalar tarihinde, dzine hesab yangn felaketi yaz
yor. . . Kagir duvar ve kubbeler bile, yangnlar nleyememi . . .
1 546 ylndan sonra 1 7. yzylda yine drt yangn geirilmi.
1 70 1 'den sonraki 1 750 yangn sndk ten sonra, daha byk
felaket oluyor, yenierilerin yamas, daha byk zarar veri
yor.
Kurulutan sonraki 1 2 deprem felaketinin en kts,
1 894 ylnda geiriliyor, kagir kubbelerin nemli bir blm,
66

yklyor. Sonra yaplan elik pu trelli takviyeler, hibir ie ya

ramas mmkn olmayan, bir gz boyamann tesine gee
mez. Bu i, bina takviyesine deil, olsa olsa m oral takviyesine
yarar.
1 954 ylndaki byk yangn tamirleri 1 959 ylnda bi tirilip,
ar yeniden alyor.
Yzyllarn yangn ve deprem tahribatyla iyice zayfla
yan - yorgunlaan Kapala r binalar, imd i bir de kulla
nanlarn tahribatyla, tehlikeli bir sakatla d ntrlyor.
Tayc duva rlarn yklarak almas, vitrinlerin bytlme
s i , yeni depremlerde byk tehl ikelere anak a acak kadar
hafiflikler.
Yabanc turistlerin gezi programlarna, acayip ark haval
Kapalar, ille de sokuluyor. Ancak, ar iindeki d kkanla
rn ilerde sata ne derecede yarnrl olaca, ok pheli. nk
arnn dou tarafnda yeni-byk kuyumcu ve halc maa
zalar alm. ar giriinin nn kesen bu byk maazalar,
ikramlar, konforlar ve turist gezdiren kurululara ve rehberle
re yaknlklar ( ! ) i le, sanrm ki turistlerin cebini daha arya
girmeden boaltyorlar.

S11111la11 111allar111 eitlilii ve grii11tiisiindeki kargaa yetmiyorm gibi,

,;1tc111111 szleri de 11iiteri11i11 kafasm kartrr.

67

nemli bir nokta daha var. . . stanbul o kadar azametli bir

tarihi eserler hazinesi ki, turistin bakaca grebilecekleri, Kapa
lar'y oktan unutturacak.
Kapalar'nn, yerli yabanc herkesi zorlayan bir yan da
ha var. Otopark sknts, zlmesi mmkn olmayan bir so
run . . . Yabanc turistin de, zel kuyumcu mterisinin de, uzun
yrylere zaman ve istei yok.
Halkmzn, sevimli bir huyu var. Dn alverii iin ku
yumculara giderken, 1 0-1 5 kiilik gruplarla dolayorlar. Bu
"dn heyetleri"nin Kapalar'ya gidilerinin bile sorun ol
mas yannda, bu kadar insan Kapalar'nn kk dkkanla
rna, smyor bile.
Kapalar eskiden, tu tumlu stanbul ailelerinin dnyaya
alan penceresiydi. O pencereden d nya ne kadar grlrse,
onunla yetinilirdi. arya gidi olay olurdu. Birbirine yakn
olan hanmlar toplar, manga hesab cmbr cemaa t arya
giderlerdi. Dalgalar halinde dkkandan d kkana seyirtirlerdi .
E n akl evvelleri, pazarl ynetirdi.
Kuma satclar barrd : "All verelim, morlu verelim,
sarl verel im ! .. " Ama bu deyite, bir hnzrlk vard . Onlar sa
nl ile verelim szcklerini bititirip sylerlerd i. Ya ni sarla
rak bir bedensel hallenme niyeti, gizlenirdi gya . . . Renkleri
koyu istemenin de memnunlukla karlanaca, yine ite
belirtilir, "Aksa . . . " diye balayan ifade, edepsizce tamamla
nrd.
Kuyumcularn kabusu, soygun geirmek. .. Bu soygunlar
bazan, ykc da olabiliyor. Bu nedenle, korku kayna. .. Mevcut
Kapalar yerlemesinde ne kadar masraf yaplrsa yaplsn,
tehlike ortadan kaldrlamyor.
Ar bir deprem geirilirse Kapalar gvenlii, bsbtn
tehlikeli olacak. Hele ok eski yllarda bir yangndan sonra asl
kahredici zararn, yenieri yamasndan kaynakland unutul
mazsa .
Altn ve mcevher merak, elbet kadim Anadolu uygarlk
larnda balam. Sonraki Trk-slam uygarlklarnn birikimi
olmu. Bu kltr zenginlii, retime yansyabildii gibi, yaban
clarn bu kltrlere merakn da uyandryor. Dou Roma ve
68

Aka tlarn da varisi oluumuz, onlarn da taklarn retecek ol

mak, byk umut olabiliyor.
Kuyumcularmz da giriimci ve akl kullanyor. En son
li retim teknolojilerini, lkemize getirmiler.
Meslek ahlak asndan kuyumcularmz, gvenli biimd e
d oruklarda bulunuyorlar. Kuyumculuk mesleinde "sz" esa
sna dayanan ileyi geleneinin temeli, yzyllara dayanyor.
Kuyumcular bu gelenekten vazgemeyi, akllarndan geirmi
yorlar. Bu zellikleri, onlarn meslek ahlaklarnn gvenilir ta
yc iskeletidir. Dardan szp szn yerine getirmeyenleri,
hemen dlyorlar, meslek kariyerini bitiriyorlar.
Kendilerini doru, biraz vnme olsa da hakl olarak yle
tan tyorlar: "Biz ok nl ve dnyaya yaygn birer firma d ei
l i z. ini bilen ve kendine gvenen bireyleriz. Yeni Kuyumcu
kent dev tesisimiz, Trk kuyumculuunun dnyaya entegre ol
mak iin att, byk ad mdr. Dnyaya atmz penceredir.
lkemiz ekonomik bunalmda iken biz, tam uurlu olan cesare
timizle, gurur duyuyoruz."
Gerekten de bu skntl ekonomik d nemde, bu hesapl
ve akll giriimi, bir halk deyimimiz ok gzel zetliyor:
"Ktlkta verilen lokma unutulmaz."
Semt arlar denince, benim aklma ilk olarak Samatya
arsnn gelmemesi, olanak d. Gzm atm mekanlarn,
banda gelir.
Bakkal, balk, manav, kasap oradayd . Sralar da buydu ...
nk benim ocukluumun fukara pazar olan Samatya ar
snd a balk, en az bakkal kadar nemliydi. Koskoca kl bal
dilimle satlrd. Halis uskumru, levrek, lfer, herkesin yiye
ceiydi. Palamut yiyen, "hamervah" saylrd.
Gnn birinde balk, tezgahnda oynayan balklar gste
rerek baryordu: "Canl bunla ar! Oynar oynar! Taze taze. . . "
Bir Ermeni madam oynayan balklar gstererek balkya sor
du: "Tazediiir? .. " (Taze midir?) diye ... Balk tozutacakt: "Deli
misin be madam? .. Gryorsun oynuyorlar... Taze mi diye so
ru lur mu?" Madam ok sakin yant verdi:
"Canm, sen de oynoorsun ama, taze deilsin! . . "
69

Bazan da Samatya' dan Aksaray pazarna tramvayl; gi

derdim. renci, iki kurutu. Dolu zembillerle tramvaya alma
dklar iin Narlkap'ya yaya d nerdim. Yk ok ar olursa,
kfeci tuta rdm. Halis Edirne beyaz peyniriyle zeytinya 40
kuru kadard. Trabzon tereyayla, kaar peyniri, biraz daha
yksek olurdu. Ne zaman m? Dolar 1 30 kuruken.
1 920' 1i 30'1u yllarn Samatya'snda, et fazla yenmezdi.
nk balk ok ucuz ve boldu. O yllarda bir milyondan az
olan stanbul nfusu, imdi Bykekmece'den Gebze'ye ka
dar yayld. .. 1 5 milyonu geti. Balk iyice azald.

70

Her ey Kendi Gibidir

ncil yazar ki, "her insanda bir para 'Tanrsallk' vardr."

sa da peygamberdir ya! yleyse ne demek istediine kulak
verelim. Sanyorum ki sylenmek istenen, Tanr'nn insanla
ra, kendinden katkda bulunduunu anlatmakh. Hallac-
Mansur da Mslman olarak, bu anlamda beyanda bulun
mutu . Tanr'nn her yaratt insana, bir hediyesi olmalyd.
Dnyann her mekannda bir iirsellik olduunu anlat
maya alrken, baka yol bulamadm. Neresi ve nasl olur
sa olsun, her dnya mekan iirseldir. stisnas olamaz ... s
ter kum lleri, isterse de buz lleri olsun.
En kolay i, benzetmek ... "iir gibi gl manzaras" d eni
verir. Pek enderdir ama, "iir gibi mima rlk eseri" dendii
de olur. te yandan bir kelle hamal da, yedii patlcan d ol
masn "iir gibi" bulabilir.
Oysa hibir "ey", teki gibi olmaz. Bir doa ya da ehir
mekannda, "iirsellik" olabilir ama, bu mekanlar iir gibi
deildir. Bir resim, mzik gibi olamaz. Bir beste de, resim gi
bi deildir. iir gibi mimarlk yaptn sanan, tala-tulayla
betonla iir yazlamayacan bilmiyorsa, mimar deildir. Bi
liyor da sylyorsa, arlatandr. stelik, iirin de ne olduu
nu bilmiyordur.
Her yapt kendisi gibi olur ama, tekilerin de nefesini
duyurabilir. Bir doa ya da ehir mekannn da sanatsal ola
bilmesi, iir gibi olduu iin deildir. Bu mekan; sokaklar,
binalar, insanlar, kedileri ve iekleriyle sanatsal bir evre
dir. iir deildir, iirsellii vardr.
71

Tepebaz Dram Tiyatrosu

- Dram Tiyatros anlarn, 1111t11111yors .

- Dram Ti ya trosu 1 930'lu yllarda Tepeba'ndaki mevcut
bir ahap binada ald . stanbul ehir Tiyatrolar'nn, dram
ksm idi. Btn ehir tiyatrolarnn banda, Erturul Muhsin
vard.
Erturul Muhsin Bey o tiyatroyu, iinde ciddi ve gerek ti
yatro oyunlar oynanan, mkemmel bir yere dntrd . Hem
tiyatronun iinde sanatlara disiplin kurdu, hem de laubali se
yircilere disiplin kurdu. Zil aldktan, perde aldktan sonra,
kimseyi ieri almazd.
Buras stanbul'un, 30'lu yllarda zellikle, uluslararas bir
seviyede tiyatronun yapld, bir sanat meheri oldu, o zama
nn en nemli aktris ve aktrleriyle.
- Kral Lear oynanm burada, nedir nemi?
- Kral Lear Shakespeare'in bir oyunu ve ben Trkiye' de
Kral Lea' bizza t Erturul Muhsin'in oyunundan seyretmi,
ender kiilerinden birisiyim, hepsi uzaklara gitti zaten. Kral Le
a' ok gzel oynard. Erturul Muhsin Bey'in kendisi de za
ten, Kral Lear karakterine uygun bir tipti.
- Niye Mlsin Erturul deil Ertrl Mlsin?
- Erturul Muhsin Bey, lakab ile sylenirdi nceleri . . . Ad
Muhsin'di, eskiden soyad yoktu. Erturul Muhsin Bey sonra
dan soyad kanunu knca, lakabn soyad olarak ald, Muhsin
Erturul Bey old u.
- Dram Tiyatros 'nda, baka etki11likler olr myd ?
72

fr11l .. ;- Uran Tiytros imdi katl otopark yaplm aalkl blr11i11 ortasdayd.

- Bu binada 1 930' lu, 40'l yllarda konserler de verilird i . Is

tanbul Belediye Konservatuar vard, konserva tuarn iyi bir or
kestras da va rd. Bir defasnda ha tta, drt piyanolu Bach kon
ertosu alnd. Drt piyanoyu alanlar kimlerdi? Cemal Reit,
Ferdi Statzer, sonra mer Refik Yaltkaya, birisi daha vard: Ra
it Abet'ti galiba . . . Eer bunlar doru sylediysem, bana "afe
rin" de! Ama, doru sylediimi sanyorum.
- Kontrol ederiz isimleri.
- O ufack sahneye, drt piyanoyu da koymular, orkestray da sokmular, orkestra salona da tamt ama, o drt piya
nolu konertoyu hayranlkla di nlediimizi , unutamam.
- Peki, sonra niye yand b tiyatro ?
- Sabotaj dediler, belki sabotaj deildi. ki taksitte yand,
birdenbire yanmad. Ahap yapyd zaten. Bu yapy tiyatro
olarak kullanmak belki yanlt. Bir yangn ksayd, seyirciler
kurtulamazd. Ama baka yer de yoktu, are de yoktu anlalan
o zaman, gz yumuldu bu ie.
Yangn ktnda kimse zarar grmedi, kimse lmedi iki
yangnda da ama tarihi bir yapmz, hayranlkla sevgiyle bal
olduumuz bir yapmz, yok oldu gitti.
73

- Mlsi Ert,rul, Kiiiik Salme'yi de kr t, de,il 111i?

- Muhsin Bey daha sonra, belediyeyle ztlat, Kk Sahne'yi kurdu ve Kk Sahne'yi, gerekten de yaa tt uzun yl
lar. . . Bizim tiyatromuzun hala ad bilinen nemli pek ok aktrisi
ve aktr, o tiyatroda sahneye kt, oynad sevildi . Daha sonra
Erturul Muhsin Bey'i, Ankara' da Devlet Tiyatrosu'nun bana
getirdiler. Ama orada da kalamad. nk siyasi grleri ters
insanlar geldi ilerin bana, ondan kalamad.

74

Sular Olmasa!

stanbul trafii ile, her eyi ile, btn yaam ile birlikte,
onbe milyon nfuslu bir ehir... Bykekmece'den Gebze'ye
kadar gerekleti, kuruldu . Tabii dnyann en kalabalk ehirle
rinden biri oldu stanbul. New York'un nfusu azalmakta, s
tanbul'un nfusu hala artyor. Son yllarn ekonomik bunalm
lar olmasa, stanbul nfusu hakim olunamayacak kadar azgn
laacak. Bu szck belki bir kitap diline yakmyor ama, olayn
kendisine yakyor, o nedenle sylemekten ekinmiyorum.
Gelecei stanbul'un, olaanst tehlikeli ... Uakla geer
ken ehrin birbirine bitiik yaplm binalardan, birbirine deen,
birbiri ile itien binalardan kurulmu olduu grlyor. Btn
boluklar, yalnz mezarlklar, onlara kimse dokunmuyor. Hani
llerden korkuyor herkes, diriler birbirinden korkmuyor. s
tanbul'un eer Boaziisi, Marmaras, Karadenizi, Halii olma
sa, stanbul dnyann en irkin en berbat ehirlerinden birisi
olacak. stanbul'u bugn ehir olarak utan verici olmaktan kur
taran, sadece ve sadece bu su yzeyleridir ne yazk ki.
Bir de elbet topografyas, vadileri, tepeleri, inili kl ha
lidir. Dmdz bir yerde olsayd stanbul, daha da irkin daha
da tahamml edilemez bir yer olacakt.

75

Rumeli Hisar

Rumeli Hisar Fatih Sultan Mehmet tarafndan Bizans'n

alaca askeri deniz yardmn nlemek zere, ok ksa srede
yaptrlm.
Her surun bana, her kulenin bana, bir paa konmu. O
paalar sorumlu olmu ve hisar ay gibi bir srede yaptrl
m. Hisar daha ok gz boyama, korkutma amacna dnk.
Korkutma belki baarl olmu, nk denizden yabanc yar
dm gelmemi. Rumeli Hisar'nn en parlak yan, tabiata fevka
lade d uyarl oluudur. Sur duvarlar yokular kar, yokular
iner, d oayla btnleir, yadrganmaz.
Eski stanbul Boaz kyleri, tek tek birbirinden kopuk ky
lerd i . Bu kopuk kylerin birbirleriyle aralarnda, yol bile bulun
mazd. B tn ilikilerini denizden zerlerdi, malzeme bile de
nizden gelirdi. Daha sonra Boaz'n, st yolu yapld. Maslak
yolu denen yol, dar bir yoldu, kenar aalkt.
O aalkl dar yol, uzun yllar idare etti. Fakat SO'li yllar
da o dar yol, iyice dar kald, yeni st Boaz yolu yapld. Yukar
yoldan aaya, yine tek tek gid ilirdi, aadan kyler birbirine
balanmazd, sahil yolu diye bir ey yoktu . Sahil yolunun ol
may deniz kysnn yollarla doldurulmay, ok doru ve
gzeldi. Kk koylar-kk burunlarla deniz kys al ternatif
leri, ressamane biimde ve pitoresk anlamda d izilird i . O doal
gzellik uzun yllar bozulmad.
Ondan sonra "Dalan mar" denen frtnada sahil yollar
yapld ve hatta kazkl yollar da yaplarak, deniz daraltld. O
76

Bo,azii, Tiirk 111i111arisii cok1111ca sulara basa ah ap klas ik yap lar R111eli Hisar
lrlar 11ii11de.

zaman ben "Boaz uluslararas bir yoldur bunu daraltmak

geniletmek, bizim hakkmz deildir, d nya maldr yapma
yn" dedim. Dalan'a da syledim. O da: "birka metre daralsa,
ne olur?" dedi. Oysa bakireliin yok edilmesi, sadece birka
santimle oluyordu.
Dolaysyla bu iin birka metre-birka santim gibi laf
edilemez, vaki olmas-olmamasdr nemli olan, laf anla ta
madk.

77

Denizin Dudaklarnda

Su kenarnda yaamak . . . Bu yaama biimi, tiryakilik d o

urur. stanbullu, su tiryakisidir. Su grmedii yerde yaa
mak, ona zevk vermez. " Leb-i derya" da yaamak gibi kav
ram, yani "denizin dudaklarnda" yaamak, eski stanbullu
nun akdr.
stanbul'da deniz suyu scakl, 22-23 dereceyi gemez.
Karadeniz'in Boazii akntsnda tazelenen serin suyu, snn
ykselmesine izin vermez. ehirde temmuz ortasnda 36-37 de
receyi bulan s, Boazii kylarnda azalverir. Onun iin ben,
su kenar diye tuttururum.
Sa ndlar ki sahil yollar yaplrsa, halk denizle btnlee
cek. stanbul kylar, Fransa gney kylarndaki Nice ve Can
nes'a benzeyecek. Bu yl yine grp, karlatrdm. Hi ben
zemedi. Oralarda kilometrelerce srp giden, yaklak 100
metre genilikteki kumsalla r, hayat kaynyor. Deniz eyasn
alan, kumsala yaylp saatlar geiriyor. . . Hanmlar, stsz fa
lan . . .
Bizim baya sahil yollar, trafik canavaryla kara-deniz
ilikisini balta gibi kesiyor. Eski gzelim kumsallar yok edilmi.
Manda yalamas ky izgisinde, kumsal olumuyor.
Olusa bile ne olacak? Halka ak bile olsa, orada tek bir
stsz hanm gzkse, ehirde yangn haberi gibi hzla dolar,
binlerce "a" sahile akn eder.
stelik dolgularla kazanld sanlan alanlara, binalar ya78

1 920 ' /i 1 930'/ yllarda Marmara kylrm /cr 111alal/esi11dc a/apta11 yaplma deniz
ln11111/ar b11/111111rd11.

plmaya baland. Yllar geecek, yeni binalar yaplacak . . . Balk

hane ve iskele gibi. Bizim ehirciliimiz, yeni uygarlk vaheti
rnekleri vermekten, kesinlikle vazgemeyecek. Anadoluhisar
d ousundaki ok ka tl apartman ynlar gibi.
stanbullunun leb-i deryada, yani d enizin dudaklarnda
yaama hakk ve zevki, imar barbarlar tarafndan yok edildi.

79

Kanunlara Uydurunca

1 930' lu yllar ehirci-mimar Prost'un, stanbul'u planlama

dneminin balangcdr. Bu planlar uygulama grevi ise, cum
hurbakan nn tarafndan stanbul valilii grevine gelmesi
salanan Ltf Krdar'a verilmitir.
Bu dnemde eski stanbul'da Atatrk Bulvar ald. Daha
nce Aksaray'dan Taksim'e, Sultanahmet yoluyla gidilirdi.
Tramvay da bu yoldan, yaklak 40 dakikada ulard. imdi
Atatrk Bulvar yoluyla Taksim'e, yine 40 dakikada gidiliyor.
Krdar dneminde, o zaman adna 2 numaral park denen,
Dolmabahe-Maka-Taksim aras yeil alan ald. Bu i, ehrin
hayrnayd. Ancak, aradan yllar getikten sonra bu iki numara
l park, kenarndan-kesinden, imar haydutlar tarafndan ke
mirilmeye baland.
Taksim Meydan'nn da, Cumhuriyet Ant yapldktan
sonraki ikinci al kademesi, Krdar dnemine rastlar. imdiki
AKM yerinin boaltlmas, nndeki sala binalarn kaldrlma
s, Krdar dneminde gerekleti. Ancak, Taksim Topu Kla
s'nn yklmas ve yerine nn Gezisi'nin yaplmas da, o d
nemin uygulamalardr.
Taksim'de, imdiki gezinin olduu yerde bulunan Topu
Klas, belki de yklmayp, restore ed ilmeliydi. O kocaman bi
nann ii, yeni kullanm biimleriyle, iyice renklendirilir ve
oras stanbul'un ok ilgin bir mekan olabilirdi. Benzeri de
itirme ve gelitirmeler, btn dnya kentlerinde grlmek
teydi .
80

Adna, nn Gezisi mi desem, Taksim Gezisi mi desem, i

te oras imdi, ie yaramaz bir boluk gibi d uruyor. Hele orta
sndaki ukur platform, ehrin can noktasnda, yararsz bir ten
halk oluturuyor. Bu gezi alan, Nikah Dairesi, otopark gibi an
lamsz igallerle, yandan saldrya uramakta.
mar kltrnn henz yok denilecek kadar geri olduu,
hele her bo bulduu yere bir bina yapmaya hevesli devlet yet
kililerinin yaad lkemizde, nce alan yerler sonradan ka
patldka, Taksim Gezisi'nin de gelecei, igal olacaktr sanrm.
Balad bile . . . Yoldan sadece iki kat ykselen Taksim Bele
diye Gazinosu ykld. Yerine, ok katl bir gkdelen-otel yapl
d, Takla apraz kesine . . . ki numaral park da, bu ilkellik
ten nasibini a lmaya balad. Takla'nn batsna, yine ok kat
l, stelik ok iri ve kaba kitlesiyle, cam yzl bir gkdelen di
kildi.
Bunlar hep, kanunlara uydurarak yaplm ilerdi. stan
bul'un tarihinden-cibiliyetinden koparlmasnda devletin sebep
olduu iler, hep "kanunlara uydurularak" yapld.
Ama marifet, kanunlar ak kap brakt halde onu kul
lanmaktan vazgeerek, kltr ve ahlak yollarnn snrlamasna
sayg duymak ve orada durmakt ... Hala da yle.
stanbul vali ve belediye bakan Ltf Krdar (o zaman
yleydi), nn Gezisi adn verdii Taksim Gezisi'nde, bir de
nn Ant dzenledi. Bu heykelin kaidesi yapld gibi, at s
tnde nn heykeli de bitirildi. Ancak, 1 950 Demokrat Parti
iktidar esintileri etkisiyle, heykel bir trl kaidenin zerine ko
namad. Yllar sonra kaide ykld, heykel ise Maka Park'na
dikildi.
Bize gre bir gelimeyi de, atlamyorum. smet nn'nn
stanbul' un bana getirdii vali ve belediye bakan olarak an
t n yaptrd Ltf Krdar, daha sonra nn'nn kart-d
man Demokra t Parti'ye geti . .. Bayar ve Menderes'in parti
-;i 'ne . . . Hatta bakan bile oldu.

81

8 _)

air Anlatnca!

Her sokan, her ehir mekannn, sadece kendine zg

iirsel zellikleri bulunabilir. Bu iirsellii yara tanlar airler
deildir ama, ok gzel dile getirenlerin de airler olduu
nu unutamayz.
airler toplu yaama mekanlarn (ky, kasaba, ehir,
fark etmez) anlatrken, darack sokaklar, harap binalar, he
vesle ve zevkle yazya dkerler ama, iki yan 1 0 katl 20
katl dizi binalarla b tnleen caddeleri anlatmaktan, ka
nrlar. Buralardaki binalarn mimarisi de genelde, "ar ii"
olur. Oysa airler, hangi kede, hangi mekanda, iirsellik
bulurlarsa orada dururlar, anlatrlar.
airlerdeki bu semecilik, zellikle insanlar iin dorua
varr. Onlarn ilgilendii, konu edindikleri insanlar, eer iir
konusu rezillik deilse, sevilecek ve makbul insanlar olurlar.
imdi izninizle, bir bilmece denemesi yapacam ve
aada sunduum iiri, hangi airin yazdn soracam:
-

Simiti dedenin bacaklarnda hiilii koca ehrin tozu,

Srtnda canekiinla simiti dede iki bklm
Kader be bklm
Dnya dnmeye devan etmekte, Kti!
K gelmek zredir...
Bizde takat bitmekte, zaman gemekte
K gelmek zredir.
air sanki, Samatya' dan bir simitiyi anlatyor. . . Evet,
sanki . . . nk iiri yazan, Finli air Katri Vala'dr. Kendisi
sanki, benim Narlkap'dan, arkadamdr.
84

Saryer'den Podima 'ya

1 950'yl baharnda bir gn, Trakya' da Podima'da (Yalky)

yapacamz orman binalarna malzeme gtrmek zere, taka
y Saryer'de doldurduk. Kaptan Ali "Allahasmarladk" dedi.
Bana "sen ne zaman geleceksin" diye sord u . "Yarn otobsle
oradaym" dedim. Raz olmad.
"Sen gelsene benle" dedi, "deli misin" dedim ama bindim
takaya . . . Saryer'den yola ktk. Boaz' da getik. Hava gayet
gzel. Hatta teknenin arkasnda kaptanla iki yudum bir ey i
tik. ki de tayfas vard kaptann. Gece oldu hava karard . ki
tayfa zaten, gittiler yatmaya. Kaptan "sen Samatyalsn deil

1 95 0 ylnda Saryer ve Biiyiikdere srtlar, doal bitki rtiisii ve aalk/aryla Boazii'nin

1fiiz/erce yllk grii11tiisii11ii lili koryord.

85

Aydn Boysan, Podima

inaatnda antiye adrnn
11ii11de.

mi? u dmeni tutmasn bilirsin elbet." Harita da var, pusula

da var. "Bana izin ver, biraz yataym" dedi, gitti yatt. Yarm sa
at sonra, lgn bir frtna balad. Deli gibi dalgalar byd, s
tmze stmze geliyor. Kaptanla tayfalar uyuyor, dmen
bende.
Bizim ufack Laz takas, hap kadar kald dalgalarn yann
da. htiyaten rotay kuzeye evirdim, Odesa ynne . . . Neme
lazm, kyya yaklatrrsam dalgalar bizi atar, tekne karaya
86

arpar, paralanrz diye. Saatlar srd bylece ama, kaptan

uyandramadm. nk l gibi yatyordu, drtyordum d r
tyordum, gzn amyordu, yine d mene geiyordum. D
meni tu tmasam, yandan dalga ald mzda, belki alabora ola
caz.
Tayfalar ise, ba a ltnda hi d uymuyor. Btn geceyi, ben,
o dmenle uraarak, kuzey ynnde tekneyi yneterek geir
dim. Sabah hava aydnlandnda kaptan kalkt, gzn ovala
d sol tarafna bakt. Sanyordu ki sol tarafnda, kara grecek,
hibir ey gremedi, denizin ortasndayz. "Sen ne yaptn?" d e
di. Ben de ona "Elinin kr ulan, uyansaydn ya!" dedim. Erte
si gn geriye dnp, Podima sahilinden bat ynne doru
giderken sordum: "Niye kalkmadn?" Kaptan, "Ben dn gece
evlendim, hi uyayamamtm" dedi. "Hay Allah mstakn
versin" dedim. Akama doru Podima nnden geerken, sa
hile ok yaklatk. Dalgalar yine azgn ... Sahile yaklak 1 50
metre kala kendimi suya attm ve karaya ktm yzerek. Taka
korunmak iin gittii neada limanndan, ancak gn sonra
d nerek, malzemeyi boaltabildi.

87

Ramazanlar Konusunda

Ramazan, kameri (ay) aylarn dokuzuncusu, aylarn so

nuncusudur. Nefis terbiyesi aydr. Uygulamalar, oru tutmak,
teravi namaz klmak gibi, dinsel vecibelerle yerine getirilir. Ra
mazan aynda daha fazla Kuran okunur, daha iyi huylu olunur,
sadaka verilir, ha tim indirilir.
Kameri aylardan olan (yani gkteki ay, mehtap) ramazann
nasl baladnn kantlanmas, eskiden bir eit tiyatro temsi
liyle yaplrd.
Ramazan hilalinin grlebilmesi iin merakllar, minare
lere - tepelere kar, ufuklara bakarlard . lk gren kii iddias
n kantlamak iin, kadya bavururd u . Yanndaki birinin ken
disinden ald borcu, ramazan hilali gr nnce deme sz
n verdiini bildirir, getirdii iki tankla, hilalin grnd
n kantlard. Kad hazretlerinin kabul ile ramazan balam
olurd u .
ddiasn kantlad kabul edilen kiiye belirli bir cret
denirdi. Ramazan aynn balad, davullar alnp kandiller
yaklarak halka duyurulurdu. imdi artk ramazan balangla
r, astronomi biliminin verileriyle saptanyor.
Ramazann birinci gn, sabah karanlnda oruca bala
nr, o gn akam ezanna kadar ve 30 ramazanda herhangi bir
yudum ya da lokma a lnmaz. Akam ezan zaman, eskiden top
a tlarak, imdi radyo ve televizyonlarla, ehirler iin deien
dakikalarda olmak zere bildirilir. Artk oru alr, iftar sofras
na oturulur.
88

Ramaza gecelerinde elzadeba Direkleraras'nda feraceli la111111/arn1 emsiye sopasyla

koryan Arap bac.

Eskiden iftar sofras, her gelir d zeyinde aile iin, zellii

olan tren frsatyd. Oru genellikle, zeytinle alr, hele yaz
gnlerinde kuruyan dil ve damak, su ve erbet ile dllendiri
lirdi. Varlkl kiilerin konaklar ya da evlerinde, herkese ak if
tar sofralar kurulurdu. Ha tta mevsime gre, kap ak braklr
d. eri giren selam verir, sofraya katlrd. .. sterse, hi tann
mayan bir kii olsun.
Sofraya oturanlarn hepsine, isterse yabanc olsun, "di ki
ras" denen paralar veya hediyeler verilirdi. Btn yaknlar if
tara davet etmek gelenekti. Akraba ve dostlar birbirine, haber
vermeden iftara giderlerdi, bu davran bir sayg ve sevgi gs
terisi saylrd.
ftardan sonra erkekler dar kar, kahvelerde ubuk ve
89

nargile ierlerdi. ehzadeba Direkleraras gibi semtlere yakn

olanlar, ramazan elencelerine katlrlard. Karagz, kukla oyna
tlr, ortaoyunu gsterileri yaplr, meddah konumalar dinleti
lirdi.
Bu zamanlar, geti artk . . . imdi yaplan iftar davetleri, baz
kii ve kurulularn gnmze uydurulan arlar biimine
d nt.
Ya ts namazndan sonra, 20 rekat teravi namaz klnrd.
Baz camilerde klnan hatim namaz ise, zellikle mstesna bir
ibadet biimiydi. Btn Kuran okunarak klnan namaz, saatlar
boyu srerdi .
1 930'lu yllarda, evine haber vermeden b u namaza giden
rahmetli Babam Esat Bey, eve ancak sabaha kar gelebilmi ve
hepimizi meraktan atlatmt.
Hac Hsrev Daym ise, Bursa Simke Sokak'taki (imdi so
kak terfi etmi, Gmeken Caddesi olmu) mescidin fahri
imam idi. Tm Bursa' da teravi namazn en hzl kldran
imam olan Hac Hsrev Daym'n lakab, "imend ifer Hoca"
idi. nk tm Bursa' da teravi namazn en hzl kldran
imam, daym olurdu. Bursa'd a o zamann gzde tat ise, Mu
danya imendiferi'ydi.
Mescit dolar taard da, sokak bile saf saf, namaz klanlarla
dolard. nk teravi namazn Simke Mescidi'nde klan, son
ra kahvelerde, kolay yer bulurdu.
Ramazan ay eski Direkleraras olan ehzadeba'na,
1 930'lu, 40'l yllarda bile, hareket getirirdi. Ferah ve Turan Ti
yatrolar, daha youn ve yeni etkinlikler sahnelerd i. Turan'da
Nait Bey, daha ok sahneye kard.
Tuluat tiya tromuzun yldz Nait Bey'in oyunlar iin, za
ten tiyatro dolard. Ama ramazan aynda yine de istisna olarak,
oyun balamadan nce Hafz Burhan Bey ark okur ve gazel
sylerdi . Zaten ramazan ay, her trl sahne etkinliklerinin iyi
ce canland bir zaman dilimiydi.

90

Yeilky Bamya Tarlas

Yeilky'e, bamya tarlasnn kenarndaki ahap kiralk eve

tandmzda, 1 935 ylyd. imdi, inanmak zorlat. Oras
gerekten bamya tarlas olduu iin, o adla anlrd. Sonra a
yrlat. Bahe iindeki iki katl evimiz, yle konak yavrusu fa
lan deildi. Zemin katta bir oda-bir mutfak, st katta iki oda . . .
Bir de ok ie yarayan, bir at aras . . . Bitti.
Yok, bitmedi ... Bir de bahe var. Aalkl bir cennet... Bah
esiz evden gelenleri, yoldan karr. Evi de, mor salkmlar sar
m ..... Biz de, bir eyler ekledik. Ama en nemlisi, daha nem
lisi, tavuk kmeslerinin eklenmesiydi. ocuktum ama, elime i
yakrd. Odun, tahta ve kmes teli kullanarak tavuk saraylar
kurmak, benim iimdi.
Kmes hayvanlar merak daha sonra, tavuk horoz lle
rini ap, hindi ve kaz topluluklarna kada r ulat.
Biz Yeilky' de de, tek aile olarak deil, komularmzla
birlikte yaamaktaydk. zntlerimizi ve sevinlerimizi pay
lardk. Evde yapm uzun sren ama lezzetli bir yemek pitiy
se, bir ya da birka komuya, birer tabak gnderilirdi. Akam
sofrasna oturulduunda kap tokma vurulduysa (zil yoktu,
kap tokma vard), hep birlikte glmserdik. Tabak gelirdi.
O yllarda Yeilky' de, genelde iki gelir grubundan insan
lar otururdu. Konaklardaki zenginler ile, deimez ve dar gelir
li, alan kiiler... Akam yemeinden sonra birka aile kap
nne iskemle ve masa karr, yetikinler birlikte oturur, o
cuklar birlikte oynarlard.
Genelde "az dertli" sayabileceimiz yaammzn, baz s91

1 93 6 ylmda bamya
larlasmda bamyalar
yok olup,
doal yeil imenle
kaplamken.

kntlar vard. rnein sivrisineklere kar nlem alnmazsa,

kimse uyuyamazd. Yeilky-Bakrky arasndaki Barutha
ne' den (imdiki Ataky) akan Aya mama Deresi'nin rettii siv
risinekler, gece bahede otururken bile, sokar ve doyumsuz ka
ndrrlard. Eer cibinlik d enen nlem olmazsa, kulaklara ya
kn vzltlar sinir bozar, uyutmazd. Tahtakurusu ve pireler,
ayr mcadele konusuydu.
92

En byk fkeyi fareler yaratrd . Ahap evlerin duvar ve

deme ii boluklar, fare ailelerinin iskan hacimleriydi. nsan
ailelerinin yiyeceklerine, izinsiz ortak olurlard. Buzdolab za
ten yok, teldolaplar bile paralayan, cana var fareler yaard.
ocuklar olarak en nemli elencemiz, benim sinema ma
kinamla, film oynatmamd. Ancak baz yanl anlamalar, he
men nlemeliyim. Bu makina, elektrik motorlu falan deildi,
elle evrilirdi. Makinann kendi ampul yoktu. Bahe kordonu
nun ampuln iine sokardk da, yle oynatrdk.
Film hazinemiz de zengin saylmazd. Topu topu, tek bir
filmimiz vard. Birinci Dnya Sava'nda, Enver Paa'nn nn
de askerlerin geit treni . . . Sadece be dakikalk bir film.
Asker milletiz ya ! Biz bu tek filmi oynatmaktan bkmazdk.
Her oynatmzda, "Yaa, varol" sesleriyle havalara zplar, o
koca bamya tarlasn inletirdik. Gnn birinde, bu haykrma
lardan bezen bir amcamz geldi, "Yetti canma bu Enver Paa
be! .. " diye barp, filmi elimizden ald ve orackta yakt. Benim
sinemaclk yaamm da, bylece sona erdi.
Merhum peder bey bir akam, eve zafer edasyla dnd.
Mthi bir fare kapan getirmiti. Buna bir cihaz d enmeliydi,
yle tertipli yaplmt ki, iine giren fare yem azna deince,
kaps kapanyordu. Hrsz, bir hapishanede yakalanyord u .
Dzen kuruldu. Hatta yakalanma garantilensin diye, yiye
cek engeline pastrmann sinir taraf takld.
Bir sabah uyandmzda, sulu yakalanmt. yle byk
t ki, gvde boyu 1 .5 kar bulurdu. Btn kuyruu, kapann
dnda kalyordu. evremizin kedilerini balk kokusu yayarak,
ayrda topladk ve kapan yanlarna gtrdk.
Ked iler, ok deneyimliydi. Farenin bykln grnce,
yaklamak bir yana, uzaklayorlard, ama kamyorlard.
Meclis topland. Kedilere gvenip de, kapann kaps ala
mazd. Kapann hrszla birlikte, o zaman daba olan Florya
ynne 2-3 kilometre gtrlp, orada almasna karar veril
di. Tama grevi, benimdi.
Kapan elime aldm. Mahallenin on ocuu ve on be kedi
siyle birlikte, Florya ynne yrdk. Sonunda fare, kapsn
atm kapandan ok gibi frlayp, komaya balad.
93

Fare kotu, kediler peinden kotu, biz kotuk ... Fare kotu,
kediler kotu sonra da biz kotuk.
O fare sonunda, yine bizim evin bodrum penceresinden
ieri girdi. Bir daha da yakalanmad.
Aradan, yarm yzyl akn bir zaman geti . Dostlarmzla
birlikte bayram tatili geirmek iin, o kylardaki bir motele
gittik.
Anlar, uslu durmuyor ki . . . Depreiyorlar. Bir gece sabaha
kadar, eski yllarda yaadmz Yeilky d lerine, esir oldum.
Hava aydnlanr aydnlanmaz, hemen arabaya atlayp, bamya
tarlasna gittim .
Ortada, tarlann mirass ayr falan kalmam . . . Yahi bo
yutlarda bir okul, ayra manda gibi km. Manda gibi de
deil, nk bu yap, ayr da yok etmi, manda yok etmez. Bi
zim kirada oturduumuz eski ahap ev, hala ayakta ... Alt katn
da oturanlar var, st kat artk oturulamayacak kadar harap ...
Bina a lyor sanki.
Yanma, olgun yata bir zat yaklat, sord u: "Birini mi ar
yorsunuz?" , syledim: "Evet ama, siz tanmazsnz. Daha ok
gensiniz. "
"Kimi aryordunuz?"
"Genli imi aryordum .. . Biz 50 yl nce, bu evde otl'r
mutuk."
Adamn gzleri parlad. kimizin d e tand adlar bulduk.
Giden gitmi, kalan azalm. Duygulandk. .. Hele bu za t, unu
syleyince:
"O zamanlar ne iyiydi ... Marikalar, Katinalar vard."
ki yl nce bir dostum, Yeilky'deki evine akam yemei
ne ard. nar Oteli'ne, ok yakn bir terastaydk. Baknyor,
Yeilky kylarndaki o nl, deniz fenerini aryordum, bula
myordum. O koskoca upuzun deniz feneri, binalarla kapatl
mt.
Byk bo arazi iinde, ortalk bir yerde ykselen deniz fe
nerini bile boyuna imar izinleri vererek, binalarla kapatmtk.
mar sarholuu Yeilky deniz fenerini, belki denizden bi
le kapatmtr. Bilmiyorum ama, kukulanyorum.

94

Demciler Arasnda

Sarmakl Meyhane'nin akam mterileri damlamaya

balad. Gerekten de, damlar gibi geliyorlard. .. Teker teker...
Byk masa hazrd. B u masada, demokrasi yoktu. Yeri belli
olanlarla olmayanlar ayrm yaplyordu. Kkler dedikleri
40'lk-50'likler, bykler dedikleri 60'lk-70'liklerin szn kes
mezlerdi ... Ne denli ok imi olurlarsa olsunlar.
Yaz mevsimine giriliyordu. Hava kararmaya yz tutmutu.
Demlenmenin zamanyd. lk gelenler, karmlarn yapp,
"sala" diyerek yudumlamaya baladlar.
M asann nasl hazrlanaca n pa tron da bilirdi, garsonlar
da ... eitler snrlyd. Rak ve su masaya so u tulmu gelme
liydi. Bardaklarn gmlecei ince buz d olu anaklar, hazr
olmalyd . Byk masa d emcileri mezelerde eit bolluuna
kzarlard. nce beyaz peynir, zeytin, yourtlu kabak kzart
mas, iroz sala tas yeterdi . Kavun konmazd . Su karan ka
vunun beyaz peynir ve zeytini ekerlemesi sinirlerine d oku
nurd u .
Sekiz o n kiinin her toplantda bulunduu b u iki masala
rnda, konumalarn nee karmayacak dalma ve uzamalar
n, nlemeye almlard. Ortaya konuulur ve herkes dinlerdi.
Ama konuan da cvtp, sz uzatmazd. kili-l zorunlu ko
numalarsa, az szckle bitirilirdi. Sofra keyfinin btnl,
bozulmamalyd.
Btn bu davranlar, yllarca birlikte, ieli masalarda ya
am olmann edep alkanlklarndan douyordu. Byk ma95

saya yeni ka tlanlar, bir eit eitim grmekteydiler. Eitim s

resi yeteneklerine gre uzard. ok uzarsa da, zaten dlanrd.
O akam masaya ilk kez, gen bir konuk katlmt. Geti
ren, kdemlilerden birisiydi. Temiz yzl, hali edepli gen
adam, Murat Bey'in yanna oturtulmutu . Baarl bir renim
den sonra, doktorasn da bitirmi, almaya balamt. Tu
tumlu yaamak zorunda olan bir ailenin ocuuydu . Bir yan
dan alarak okumu, uzun ve ileli renim yllarn, yeni ge
ride brakmt.
Murat Bey, Erol'un raky susuz imesine bir sre seyirci
kald . Sonra uyard: "Evla t! Bu susuz rak grtlandan midene,
zmpara kad gibi akar... Yazk!" Gltler. Erol yaknd:
"Biz ylda birka kez, arkadalarmzla ierd ik. Erbab ile bir
kez olsun, bir masada oturabilmi deilim" dedi.
Murat Bey: "Evlat! Bizden her eyden nce, nasl iileceini
deil, nasl iilmeyeceini ren! Kendini koyvererek iilmez . . .
fkelenerek iilmez .. . fkeli kii ikiyi aklna getirmeden, hzl
yrye kmaldr. Kendini iyice yormaldr... A kamna ke
sinlikle iilmez."
Murat Bey daha sonra, 1 950'1i yllarda yaplan Birlemi
Milletler alkol aratrmasn anlatt. Prof. J ellinek bakanlnda
yaplan d nyaya yaygn bu aratrma sonular ki tabn okudu
unu, kitabn, "bin kalorilik bir yemek yedikten, ancak 20 daki
ka sonra imeye balamaldr" yazdn anlat t. Hep bir az
dan "Oooo!" dediler. Murat Bey, "patlamayn!" diyerek anlat
n srdrd:
"Onlar da demcilerin, buna raz olamayacan biliyorlard.
Ama imeye balamadan nce hi olmazsa, drt dilim Fran
sz ekmei yemeyi tavsiye ettiler. Hani o, sarmsakl tereya
srlm kzarm ekmek dilimleri ... " Doktor sze kart:
"Hah! yle! .. Birlemi Milletlerin o dediini biz Samat
ya' da, onlardan nce bilirdik. Masaya oturur oturmaz, rakya
balamadan nce, bir fincan zeytinya ierd ik. Btn sindirim
organlarmz nceden, bir koruma tabakasyla kaplanrd."
Hep birlikte, Narlkapllar onuruna iildi. Mura t Bey ko
numasn srdrd:
"Aslna bakarsanz, bu zkkmn 'az az zarar, ou ok za96

rar'dr. Bunu da syleyen, Bektailerdir. Onlar ikinin, ne oldu

unu bilir. zellikle, itikleri iin bilirler."
Doktor, Kaptan'n kulana fsldad: "Mura t Abi, yine va
aza balad." Erol biraz arma benziyord u . Mura t Bey, yine
konutu:
"En kt ey, akamclk ... Hele ayarn bilmeyenler iin . . .
Haftada, ayda ylda, tatiller yapmak zorunlu . . . Srekli alkol,
hele fazla kaarsa, ar itir. Ne olursa olsun makaraya taklrsa,
bezginlik yaratr. Deil rakya, en byk zevke bile, ara vermek
gerekir... Sevgiliden bile, arada uzaklamal ki, zlensin! .. "
Masann hnzrlar Mura t Bey'e aktrmadan bakt. Erol
bsbtn ararak, Murat Bey'e sordu :
"Madem ki az bile az zarar, yani h i imeseniz olmaz m?"
Sessizlik oldu. Murat Bey a r ar konutu:
"Biz, keyfimizden mi iiyoruz sanyorsun? Sen de neler ol
d uunun farknda deil misin? Biz, Cumhuriyetimizle yat
kuaz. Biz ocukluumuz ve genliimizde, bu lkenin 2 1 .
yzylda, dnyann en gl 1 0 lkesi arasna gireceine ina
nrdk. .. "
Yine sessizlik oldu . Yine Murat Bey kendisini, konumak
zorunda hissetti:
"1 930'lu 40'l yllarda, btn lkece son derecede zor art
lar iinde yayorduk. Hele 2. Dnya Sava srasnda, karneli
ekmek adam bana, gnde 1 50 grama kadar drlmt.
Katk zaten ok kt ve pahalyd. Karnmz tok, srtmz pek de
ildi. Pantolonlarmz yamal, ayakkablarmz patlakt. r
dk ve ackrdk. .. "
Murat Bey konumasna ara verdi. Kimseden ses kmayn
ca, yine konumaya balad.
"Amaaa, biz mutluyduk, mutlu ! . . Atk, rdk ama, l
kemizin geleceine duyduumuz gven, bizi str ve doyurur
du. Erol, gzn a ve dinle! Bize o zaman ayrca g veren, l
ke politikasnda aibeli insanlarn bulunmayyd. Veee, ezan
Trke okunuyordu . . . Poli tikada din ticareti yapmaya cesaret
eden yoktu. Ksa srede Karun serveti edinen politikac yoktu.
Birbirinin kirli amarlarn, karlkl anlaarak rten politika
c, yoktu . . . "
97

Masadakiler birdenbire coarak, hepsi bir azdan konu

maya balad:
"Bilinen hrszlklar, neden kantlanamyor? Adaletin n,
neden almaz? .. "
"Belediyelerin yolsuzluklar, bini aar da, sulular neden
bulunmuyor? ..
"Otoyol ihalelerini, dibine kadar demekten, niin kayor
lar? .. Desinler!"
"Dokunulmazlk zrhnn dolandrclar korumas, sama
olmaz m? .. "
Murat Bey, hepsini susturup, Erol'a dnd ve dedi ki:
"Evlat! Konforu uygarlk sanyorlar. Cumhuriyet'in ilk yl
larndaki doymam ve yen aydnlar, uygard. Zamanmzn
tok, konfora bulanm ve umursamayan aydnlar deil..."
Kaptan teden ekledi:
"Biz keyfimizden mi iiyoruz sanyorsun? lkenin bu ha
linde, kendisini rakya deil, eroine kaptrmayan adam, iradeli
demektir."
"

98

Entelektel Cavit

1 940'l yllarda pasaja gittiimde grrdm. Topa gibi bir

ocuun srtna, 1 00 kiloluk f biray acmadan ykler, tatr
lard. stanbul'a yeni gelip almaya balam olan Cavit adn
daki o ocuk da o flar, ses karmadan tard. Ben de b u k
k yata ocua eziyet edenlere kzardm.
O zamann bu kk ocuu, imdi iek Pasaj'nn pat
ronlarndan olmu, Entelektel Cavit'tir. O zamandan beri tan
dm Cavit'le, gemi gnleri tazeliyoruz:

iek Pasaj' yap raklar dkiilmii solmayan giilii Etelektiie/ Cavit.

99

"Cavit, yan ka?"

"74 . . . Erzincan'dan Kemahlym. Zaten bu pasajda, drt
Kemahlyz. Hepimizi buraya, Kazm Bey diye bir zat getirdi.
Patron oydu. O bizi yetitirdi. Ortama intibak etmemizin yolu
nu at. Ben buraya, 1 943 ylnda geldim."
"lk, nerede baladn?"
"Sevi'te baladm, komi olarak. i yrten Haik'ti ama,
asl sahibi Kazm Beydi."
"Anlald... Sen de sfrdan balayanlardansn. Sonra nasl
ilerledin?"
"Yllar geti Missouri Zrhls stanbul'a geldi gitti . Ben in
sanlar tanmaya baladm. O zaman buraya, Nadir Nadi ve
Doan Nadir Beyler de gelirdi."
Cavit Pasaj' da tand pek ok nl ad saydktan sonra
srdrd:
"Aradan yllar geti. Askere gittim. Askerde bir gn bana
General kr Kanatl, niin okumadm sordu. Ben de ona:
'Eer okusaydm, Hayrsz Ada'y boylardm' dedim."
"Bu pasaj bir ara kapanmt."
"Evet... 1 978' de kmt . Ama bir yl sonra, yine atk . . .
Eskiden buras, daha gzeldi. ok ieki vard."
"Pasajda iein kendisi yok oldu, ad kald ... Pasajn eski
hali, daha doald. Masa niyetine flar kullanlrd. imdiki gi
bi, yatl okul yemekhanesi mobilyasyla denmemiti ... "
Cavit'le yarm yzyl geen anlar, sevgi ve zntsyle
anmay srdrdk. Sordum:
"Sana Entelektel lakabn kim takt?"
"Rahmetli Doan Nadi Bey... Ekselans szne altranlar
sa, ngilizlerdi r. Buras eskiden, daha iyiydi . nsanlar d man
l amazd . rnein Gndz Kl Galatasaray malarndan
sonra btn arkadalaryla buraya gelirdi. Fenerbahelilerle
birlikte tatl tatl sohbet ederlerdi. O zaman, bir efendilik var
d . . . "
"Ya imdi bir Galatasaray-Fenerbahe mandan sonra bu
raya gelip, iki iseler... "
Cavit szm kesti:
"Allah korusun! .. "
1 00

Gerekten de biz, ilerlememiz gerekirken, geriliyor muy

d uk? Sordum:
"Bu meslein zorluklar var m?"
"Alrsan, yok! Burada pek ok, makbul ad am tandm.
Yllar getikten sonra, nasl adam tannacan da rendim.
rnein barda, buraya m koyuyor, yoksa buraya m? .. nsan,
bundan bile anlalr."
"Hi iki imiyorsun ... "
"Evet. .. Oru da tutarm, namaz da klarm, ama kesinlikle
din fanatii deilim."
"Evet Cavit! Sen imez, iirtirsin. Bir nl politikacmz
var, o da almaz, aldrr, biliyorsun seni kime benzettiimi!"
Cavit kahkahay bast. . . Evet, biliyordu.

101

Kalabalk Etkisi

Her organizma bir btn ... Tm organlar ve hatta hc

releriyle, doru yerde olmas yetmez, doru zamanda da ol
mak zorunda . . . Bu da yetmez, kendi i ritmi ile de senkroni
ze, yani ezamanl olmal!
ster hayvan, ister bitki, tm canllar dnyann periyo
dik olarak deien mevsim artlarna uyarak yaarlar. Yer
yznden silinmemek iin . . . Hepsinde bir mekanizma, yani
bir "biyolojik saat" olumutur ki, bu saat onlar deien za
man dengesine sokar.
nsanlara gelince (onlarn hi olmazsa bir blm),
kendilerini koruyacak iklim artlarn yaratmlardr.
Bitkilerin yaam, fotosentez denen k yardmyla bes
lenme gibi, karmak kimyasal tepkimelere dayanr. Bu sra
da biyolojik saatlar ve senkronizatrler zaman d zenini ku
rarlar.
nsan vcudunun srekliliini salayan hcre oalma
lar, saysz biyokimya olaynn zaman iinde sralanmasn
dan doar. Kalp kaslarn oluturan milyarlarca hcre, yllar
boyunca ve hi aksamadan, senkronize, yani ezamanl a
lma yaparlar. Ezamanl kan dolam da, bir eit biyolo
jik saatlar dzeniyle salanr. Sinir sistemi de bu toplu al
maya, kalp a tlarn hzlandrp yavalatarak ka tlr.
stanbul' daki maherlemenin, ylm kalabaln si
nirleri bozmas insan doas gereidir.
1 02

Eski stanbul Kylar

Narlkap beni niin bu kadar etkiledi? Sonra stanbul'un

ok eitli semtlerinde daha oturdum ama, Narlkap, neden ak
lmdan kmyor? Yeilky, Laleli, Nianta ve Etiler'i ben, niin
Narlkap kadar sevemedim? .. Yreime gmemedim? Anla
lan nce "sevme"nin, matematik hesab yaplamyor da, ondan.
Narlkap Marmara kylarnda, Samatya ile Yedikule ara
snda kalan kk bir semttir. in tuhaf imdi, Samatya'nn da
ad deitii iin, onu da belirtmem gerekiyor: Samatya, Yedi
kule ile Aksaray-Yenikap arasndadr. Ad 1 453'ten sonra yz
yllarca Samatya olarak kald halde, son onyllarmzda poli
tik nedenlerle deitirilmitir. Yersizdir. Nedenini belirtelim:
stanbul'un fethinden 254 yl sonra, 1 707'de len Ak
mer, benim semtlerimi gnmzden yzyl nce "stanbul
Destan"nda, yle anlatr:

Ben seni severim ta ki ezelf

Taknm bana fstk gazeli
Sereserpe Yenikap gzeli
Langakaps 'nda, yaranmz var.
Davtpaa ara yerde ycedir
Sanatya'nn safas eyiicedir
Narlkap lepisinden iicedir
Kk ii saray ile unvanmz var.
1 03

Ycdiklc '11i11 gerekte11 yedi tac kulesi Manara kylarda iilii mercr kle ile
sularn ii11e girerdi.

Yedikle enbiyalar du ra
Silivrikap'da yanar ra,
Yenikap dervilerin oca
MevlevfJaneyle devrannz var.

Samatya tren istasyonunun (imdi Kocamustafapaa) di

binde, deniz balard. Sonra da Yenikap ynne doru,
kumsal yer alrd. Drdnc krfez ve bycek kumsal, Etye
mez kumsalyd. Zaten Yedikule ile Sarayburnu arasndaki b
tn Bizans surlar, denize inerdi. Dalgalar, surlara vururdu. Bu
grn, tarihteki stanbul gzelliinin, en vurucu elerinden
biriydi.
Drdnc Hal Seferi 1 204 ylnda, Venediklilerin ncl
nde yola km, Kuds yerine stanbul'a ynelmiti. 450 ge
miyle anakkale Boaz'ndan Marmara Denizi'ne giren Hal
lar, stanbul'a yaklarken grdkleri ehir manzarasn hayran
l kla seyrediyorlard. ehir, deniz kysnda hemen balayan
1 04

s urla rn zerinde, nl tepeleriyle ve Ayasofya gibi binalaryla

ykseliyor ve talanyordu .
valye Kon t de Villehardouin b u manzaray yle d ile ge
ti riyordu:
"Manzara, mr boyu unutulamayacak kadar gzeldi.
ehri grnce, iimizde yrei rpermeyecek kadar cesur insan
yoktu."
Bu szleri syleyenin, kan d kmekten, kelle uurmaktan
ekinmeyecek bir valye olduu, unutulamazd.
Eski stanbul'un Marmara kylar, nce Sarayburnu'ndan
Yedikule'ye kadar, ok gzel doal krfez ve burunlarla biim
lenirdi. Asln Bizans surlarnn ekillendirdii ky eridi, sur
l a r dnda kalan ufak burunlardaki kuleler, bunlar arasndaki
ufak krfezler ve kumsallarla, kayalklarla, iirsel bir doa g
rnyd. Yedikule ba tsnda surlar yoktu ama, burun ve
koylar daha belirgin olarak srer giderdi.
Trk ve Mslman stanbul bu grnn, 1 956-57 ylla
rndaki Menderes tahribatna kadar korudu . Siluete, cami kub
beleri ve mimarilerini de ekleyerek. .. Bu emsalsiz tarihsel ehir
hazinesi, btn eski stanbul'la birlikte, adna "mar Humma
s" d edikleri barbarca tahribatla 1 956-57 yllarnda yok edildi.
stelik bunu yapanlar politikadaki din ticaretinin ustalaryd.

1 05

Gksu Deresi

1 920'li yllar stanbul'u .. . Milli Mcadele'nin son, Cumhuri

yet'in ilk yllar ... Annem Anadoluhisar lkokulu'nda, retmen.
Ben henz okula balamamtm ama, baz gnler annem
beni de yanna alr, Anadoluhisar'ndaki okuluna gtrrd.
nsan beyninin, hi hesaba gelmeyen yanlar var. Benim be-alt
yamn baz anlar zihnime ylesine kaznm ki, silinmek bil
mez. Dn akam ne olduunu unutuum, bana vz gelir ama,
dilerim ki o eski anlar, yaadka zihnimden silinmesin.
Biz Yed ikule tramvayyla Sirkeci'ye ular, Galata Kpr
s'ne yrrdk. Kprdeki irketi Hayriye vapurlarnn iskele
sine gelir, vapur beklerdik. Bekleme Salonu, kpralt tarafna
bakard. Oras, "yeil deniz" idi, gkyz yansmad iin ...
Renk, deniz dibi bitkilerinden kaynaklanrd. Su iinde, sr
lerle balk oynard.
Annemin ilkokulu, Gksu Deresi kysndayd. Bahe iin
de, bycek bir ahap binayd. ki katlyd . Benden birka ya
byk renciler, Hocanm'n olu diye, bana ok itibar gste
rirlerdi (gzel gnlermi). Aklma geliyor ki binann bodru
mundan, Gksu Deresi'nin kys seyredilirdi. Suyun iinde ok
sayda, el byklnde su kaplumbaalar grlrd. Prl
prl, tertemiz olan suyun ii, yaam kaynard.
Sze: "Aradan yllar geti" diye balamak, bana sknt ve
riyor. nk yllar getikten sonra anlatacaklarmz, hep "daha
az gzel," ya da "daha irkin" eyler oluyor. Ama ne yapa
ym? .. Anla tmak zorundaym.
1 06

Gks Dercsi'i kylardaki seyrl'k a/ap bialar aras111da aalar lepe/ere kadar
libir bina ile lrpalamada yiikselirdi.

Yl oldu 1 936, ya 1 5 (amma da ok olmu), Pertevniyal Li

sesi rencileri olarak, Anadoluhisar lkokulu binasnda, as
kerlik kamp yapyoruz. 2. Dnya Sava yaklayor ya ! Hazr
lk yapmaktayz. Okul binas deniz kysnda . . . stanbul hala
tenha m tenha, Anadoluhisar hala, kuytu mu kuytu ... Mimari
si insanlkd binalar, Gksu ve Kksu ayrlarna, henz
mandalar gibi kmemi. Biz o ayrlarda piyade talimleri ya
pyoruz, akam da futbol oynuyoruz.
Askerlik bu ! Denize de tabur olup gidiyoruz. Kksu
Kasr'nn yanndaki Kksu Deresi'nin Boazii'ne akt yer
de, denize dalyoruz.
Ya imdi ne oldu?
Gksu Deresi'ndeki ahap yaplar ve kprler, artk yok gi
bi . . . Ayakta kalan da dklyor - can ekiiyor. Artk ince belli
kayklar Gksu'da, emsiyeli hanmlar gezdirmiyor. Derenin
1 07

temiz suyu, sarmtrak akyor. Ya o minik su kaplumbaalar, ne

oldu acaba? Deniz kysnda bizim askerlik kamp yaptmz
tip ilkokul binas, evet mimarisi oraya yakmyordu ama, yle
sine bir cilalanmaya uratlm ki, daha baya olmu. Ad da:
retmenevi ... Pekiyi, okul nereye gitmi?
ki Boazii Kprs'nn inas srasnda, Gksu ayrla
rnda yaplan tabliye retimiyle, baz aalar kesilmi . . . Her sa
kally babas zanneden ilkel kafalar, her bulduklar bolua bi
na oturtuyorlar ya! Mezarlklar hari ... nk bu kafalar l
lerden korkarlar da, yaayanlar nemsemezler. . . te bu kiiler
yabans boyutlarda okul binalarn, bo bulduklar bu ayrlara
oturtmular.
Bir uygarlk ayb da, Anadoluhisar dousuna, Boazii'ne
bakan srtlara yaplan yabans sayda, yabans sklkta, yabans
boyutlardaki apartman bloklar . . . Bu vahet, yzyllara sarka
cak olan utan antlar.
alacak bir iimiz, daha var. Kirli-mirli, Gksu Deresi ha
la akyor. Yok ed ilmedi. stanbul'un, bsbtn yok edilen bun
ca deresi bulunuyordu. Ayamama Deresi, nasl yok edilir. Ka
smpaa Deresi'yle, Kadky Kurbaaldere, haritadan silindi . . .
Bir kentin dereleri, nasl yok edilir? Uygarlmzn tarz m de
iiktir de, ben anlamyorum . . . Herhalde yle.

1 08

Beyolu 'na kmak

Ne demekti "Beyolu'na kmak"? .. ylesine nemliydi ki,

yreimiz oynard, bu iki szck sylenince . . .
1 930'lu yllar. stanbul nfusu yarm milyonun stnde
ama, bir milyonun da altndayd. Tam say m? Hi nemi yok!
Zaten dorusunu, hibir zaman bilemedik. te Beyolu, ite o
minicik stanbul'un kalbi ... Sanat ve kltr merkezi ... stn ka
liteli her ey orada ... Tiyatrolar, sinemalar, elence yerleri, resto
ranlar falan.
stanbul, vahi miktarda nfusu srtna alp, inlemeye ba
lamadan, merkezler dalmadan nce. . . Baka her yer, canszd.
Badat Caddesi'nde, tek bir dkkan yok! ehzadeba'nn
lmden kurtaran, Nait Tiyatrosu ile, birka harap sinema var.
Serserilik ylesine diz boyu ki, bu sinemalarda seyirci ensesin
d e, sigara bile sndrlyor.
Hemen zetleyelim: Beyolu stanbul'un can, cennetiydi .
Eh, cennete de nasl gidilecek? Elbet tl pantolonla ... s
terse k, svari yamal olsun. Gmlek, eer yalnz bir gn gi
yilmise, idare eder. Ben kravattan yana, refah iindeyim. Tek
bir kravatm var ama, var. Benden be ya byk kuzenim M
bin'in hediyesi. Kullanlm falan ama, saf ipek. .. Lacivert fon
zerine, yamuk krmz ve sar izgileri var. Arkadalarmda
tek kravat da yok ... Babalarndan kravat yrtyorlar.
Ya Aksaray'dan, Laleli'den Beyolu'na nasl m klacak?
Kolay. . . ehzadeba'na yryp, Harbiye-Fa tih tramvayna,
Beyazt'a yryp Maka-Beyazt'a binilecek.. Btn o ok tu1 09

Aksaray Valide Camii niinde kp, len/a blvar/ardan Bozdoan kemerini aar,
Unkapa ' na arrdk.

tumlu artlarmza karn, renciye 2 (evet, iki) kuru gibi, eh

ven bir masraf yetiyor.
Ya Beyolu'na ktktan sonra, ne yaplacak? Taksim-Tnel
aras, birka kez piyasa . . . Konuarak-tartarak . . . Sonra bir sine
ma ya da tiyatro . . . Sonra ya bir pasta ya da bir bira ... Sonra da
dn . .. nceleri, hepsi bu kadard. Daha sonraki yllarda prog
ram, harcama gcne bal olarak eitlendi, renklendi. mr
mz, gzel anlarla bezedi. Beyolu'ndan, ben ve arkadala
rm hi kopmadk. Hala, her hafta, bizim yazar-izer-oynar tak
mnn "Demciler Akademisi" toplantlarna katlyorum.
Poli tikac meydan deyince, "dipsiz bir boluk" anlar... Yk
larak alan . .. nce nn Gezisi, sonra Taksim Gezisi denen
byk yeil alan, eski Topu Klas yklarak almtr. Politi
kac ehir meydan sznden, ne anlamak gerektiini bilmez . . .
Aar da aar. Bir ehir meydan, Haymana Ovas'na benzeme
melidir. Btnl olmaldr. rnein bykl, bandan so
nuna bararak ses ii ttirecek boyutlar amamaldr. st ak
tr ama bir ehir meydannn, bir ehirde, evresi kapal bir "i
1 10

mekan" olduunu politikaclar renememilerdir. renecek

leri de yoktur.
Bu nedenle, Taksim de, Eminn de meydan olamamtr,
dibi belirsiz boluklardr.
Cumhuriyetimizin baka bir rahatszl d aha, yine Tak
sim' de nksetmitir ( tepmitir). Vahi boluun kesinde bu
lunan, oumuzun yaamnda anlar brakm Taksim Belediye
Gazinosu yklarak, yerine park boluunu da sran, kocaman
bir otel binas yaptrlmtr.
Sonra ortalk bir yere Evlenme Dairesi, caddeye sra dk
kanlar yayld. Gn gelir, daha kim bilir neler yaplr? .. Huyu
muzdur. Aar aar, kapatrz.
Pekiyi bu semt, Taksim adn niin almtr? .. ok basit,
taksim, "datm, bltrme" demektir. 1 732 ylnda bitirilen
su ebekesi, buradan d a tlr. Taksimi yapan bina Taksim Mek
sem'i ise, stiklal Caddesi giriinin sanda yer alr, ta kapl,

Aksaray'da11
Tepe/a'11a
yiiriiyerek krk
dakikada,
tramvayla
Slta11almet
yolyla yi11e krk
dakikada
gidilirken; /giin
otomobille krk
dakikada
ar/anyor.

11 l

kurun atl, alt keli, eski bir yapdr. Hemen onun yannda
ki, suyun biriktirildii depo, Cumhuriyet Ant'nn kuzeybats
n snrlar. Antn AKM ve Harbiye ynnde binalardan arnd
rlm boluklar, Cumhuriyet dnemi meydan anlaynn so
nulardr. Bu anlay, profesyonel planc anlay deildir, poli
tikac anlaydr.
imdi biraz da, eski gnleri yanstalm ... stiklal Caddesi
kalabal oldum olas musluktan boalr gibi, Taksim Meyda
n'nda patlar. Tramvay dura da, hemen oracktadr.
Durak nemlidir. Hele durak taki meydan saat, ok nem
lidir. Bir bankamzn kumbara biimindeki bu saatnn altnda
bulumak, formllemitir. Bei eyrek gee, saatn altnda de
yince, baka sz istemez. Saat stanbul'un tarihine geiren
olaysa, mesleinde kresel (yani global) ne erimi olan do
landrcmz Sln Osman'n marifetidir. Bele merakls bir
hmbla, bu saata "bakma hakk"n satm bulunmaktadr.
Taksim Stadyumu'nu, nasl unu tabilirim? .. Ad stadyumdu
ama, buras sadece, bir kla avlusuydu . Ahap tribnleri, top
lam sekiz bin kii alrd. Trk Milli Futbol Takm tarihteki ilk
man, 26 Ekim 1 923 gn, Romanya'ya kar, bu stadyumda
oynamt. 1 939'a kadar Taksim Stadyumu, stanbul'un tek res
mi ve ciddi spor merkeziydi.
Eer imdi sorulursa: "Sahann imlerine iyi baklyor
muydu?" diye. . . Mahcup olarak vereceim yant, yle: "im
yoktu ki ... "
Toprak sahayd. Yamurda, amur deryas olurdu. amuru
azaltmak iin, kmr crufu dkerlerdi. Bir blm aklta
gibi sert olan cruf paralar, yere denin derilerini yrtard.
Tenleri, kan ve toprak karm bir merhemle kaplanrd. Bilmez
miyim? Pertevniyal Lisesi takmnda ben de bu sahaya km
tm. nemli lise malar da, bu sahada oynanrd. imler bo
zulmuyordu ki . . . Zemin ne kadar ok oynanrsa, o kadar ''bas
lyordu" .

1 12

Haldun Taner zlenimleri

Ben stanbul'da domu ve hep burada yaam bir ehirli

yim. imdi yle zaman oluyor ki, otomobille bir saat yol gittii
mizde, nerede olduumuzu bilemiyorum. Kabahat kendime bu
lamyorum. Eer bir ehrin nfusu, 1 920'li yllarda yarm milyon
iken imdi 1 5 milyona ktysa, kabahah kendime bulamam.

Hald Taner yalz

1 ialro Pe etfebiyal

eserleriyle deil,
iyimiden kuama e
liim daITralama kadar
i 11celik nei bir
/;/arbl efedisiydi.

1 13

Haldun Taner, Mimarlar Odas'nn dzenledii bir toplantda,

gzel konumu ve benim de izlenimlerimi yle dile getirmiti:
"Biz, bir ey konutuumuz, yazdmz zaman, dilimize ve
kalemimize, bu gzel zamanlarn nostaljileri yapyor. nsan
mutluluk arar. Mutluluu imdiki toz duman yaayta bulama
ynca, ocukluumuzun armlarndan medet umuyoruz."
Ben sur ii eski stanbul'un, sanki imar (!) ed ilerek perian
edildiini, o sur d uvarlarnn denize indii doal Marmara k
ylarndan sahil yolu geirilerek, bir dnya prlantas ehir
zmnn, tarihi eser hrszlndan beter biimde alndn,
anlatmtm. Haldun Taner ise btn stanbul'u ok iyi bilirdi
de, Kadky kylarn, yle anlatmt:
"Kalam koyunda bir falez vard. Bu koyda ancak bu falez
yksekliinde evler yaplnca, estetik olurdu. Bunun drt misli
ykseklikte bina yapld zaman, falezi ezen bir dengesizlik olu
yor. Moda rnei bsbtn gze batyor. Gk trmalayalar b
tn sokaklar kaplad. nsanlar karnca gibi her tarafa tler."
Haldun Taner izlenimlerini, yle geniletiyordu :
"Zevksizlik hakim. in tuhaf en acs, b u zevksizliklerin
farkna varlmyor. Byk kalabalk, politikaclar, yneticiler,
bu ilere ok nem vermiyorlar, nk farknda deiller. stan
bul'un gzelliine yeni gelip de hissedar olacaklarn, buralarn
tadn alabilmek iin, buralarn eski halini bilmesi de art . . .
"imdiki insanlarn, evrenin tadn karmaya, vakti d e
yok, niyeti de yok. .. Eskiden 2 5 eit suyun tadn ayrt eden in
sanlar varm. imdi Terkos'l a Saryer'i ayrt eden, azald. Her
kes; alelacele, telal bir hayat seviyesine girdi, herkes ...
O gnk stanbul konumamzda Haldun Taner, kendi
noktasn yle koymu:
"Nietzsche'nin bir deyimi var: 'ist viel zu viel!', yani 'ok
fazlalklar' der. Trk insannn hepsi kutsal. Hibiri fazla deil
ama, bir ehrin estetii iin, belli bir saysal nfus var. Bir par
kn gzellii iin, orada belli bir tenhalk olmas lazm . . . nsan
lar bir ehre, depo gibi d oldurulduu zaman, ehrin estetik g
zellii kayboluyor."
Haldun Taner dnyamz, 1 986 ylnda terk etti. Eer yaa
sayd imdi syleyecekleri, yreimi daha ok yakacakt.
"

1 14

Matematik lemez!

stanbul'un, nem verilen cadde ve sokaklarn dolayo

rum. Dura dura tek tek binalarn, mimarisine bakyorum. Cad
de ve sokaklar bir binalar zinciri ya ! Zincirin halkalar salam
sa, zincir de salam olacak. .. Atlayalm: Binalar gzelse, cadde
d e gzel olacak m sanki?.. Deil! .. Cadde veya meydan, tek tek
binalarla ilgisi snrl kalan, baka bir olgu ...
Sokan ya da caddenin gzellii ile (haydi estetii d eme
yelim!) ona dizilen ya da onu evreleyen binalarn ilgisi hesa
ba gelmiyor. O cadde o binalarn dizilmesinden d osa bile,
d rdnc boyutta, bazan kendiliinden oluan, baka bir
olay.
irkin binalarn oluturduu bir caddenin ya da meyda
nn gzel olmasna amak, bu konuyu deerlendirme yetene
ine uzak olmakt r. Tek binalarn mimarisi, harf-hece-sz
ck . . . Edebiyat, gzel irkin tm szckler kullanlarak yapl
yor. Yaamann mekan ehir ise, evre ol uturarak biimleni
yor ve iliyor.
nsann damarlarnda kan nasl dolayorsa, ehirlerin so
kaklar ve tm ortak mekanlarnda, insanlar yle d olayor. Do
lamyorsa eer, o ehir ask suratldr.
Tek bina mimarisinde bulamadmz iiri, Hesse'nin me
kanlar anlatan dizelerinde arayalm:

1 15

Yeryiiziinde sokaklar ve yollar

Ne kadar fazla
Hepsinin amac
Ayndr ama.
ister ata, ister tata bin,
Ha iki olmusun la ii,
Son adm tek bama atacaksn,
Ne kadar .

1 16

6-7 Eyll

1 955

Olaylar

Yl 1 955, Laleli' de oturuyoruz, Nianta'ndaki arkadalar

mza konuk gideceiz, Laleli' den dolmua bindik. Taksim'e, Tak
sim'den aktarp, Nianta'na gideceiz, Tarlaba'ndan gemekte
iken bir de bakhk ki birtakm insanlar, ellerinde demirlerle came
kanlar paralyorlar ierdeki eyay dar atyorlar, hatta st kat
lardan sokaklara eya atyorlar, bir tahrip etme srs ortal pe
rian etmekte, akl alr bir ey deil, eim alamaya balad, dol
mutaki teki insanlar akn . .. Dedim ki, "devam edin arkada
lar korkacak bir ey yok, bu memlekette devlet var" gerekten de
Taksim'de aktarp Nianta'ndaki arkadalarmza gittik, akam
yemeine oturduk. Olaylar iyice azmt ve radyodan dinlemek
teydik. Dostlarn telefonlar ile haberleerek anladk ki, stan
bul'da yrekler acs bir tahribat dalgas, ortal mahvetmektedir.
Bu mahvetme halinin sebebi, "Selanik'te Atatrk'n do
duu ev bombaland" diye akamst karlan, bir gazetenin
olaanst basksdr. Birtakm insanlar reaksiyon gsteriyor
havas iine sokulmu, sonradan ok iyi anlaldna gre, bu
ii bizim iktidardaki siyasiler dzenlemi bulunmaktadr.
O gece biz, evimize dnemed ik. Olaylar takip ediyorduk,
Ali a rkad amn, komusu d oktor Nejat vard. Lakab da Deli
Nejat' t . Kocaman bir Amerikan arabas vard "ben sizi evini
ze kadar gtrrm" dedi. Koca Amerikan arabasna, 1 0 kii
dolutuk ve caddelerden getike grd k ki, stanbul bir hay
dut srs tarafndan yaklp yklmakta d r. Yrekler acs bir
olay gereklemektedir. Galata, U nkapan kprlerini gemek
mmkn olmasn diye amlar. Oradan geip biz, Laleli' deki
evimize de gidemedik, stiklal Caddesi ve her taraf d olap
ne olduunu anlamaya altk. stiklal Caddesi'nde, bir kar
yksekliinde kuma kaplanmt kaldrmlar.
1 17

Birtakm serseriler bir top kuman ucunu bir otomobilin

arkasna balyorlard, otomobil gidince kuman topu alyor
ve otomobilin arkasnda 30 metre 40 metre sallanan bir kuma
eridi peydahlanyordu. Bayra olmayan otomobilleri tahrip
ediyorlard. O gn Trk tarihinin, en akl almaz olaylar dizisi
gerekleti . Olayn gerek tahrikileri Bayar'la Menderes, stan
bul' daydlar. Trenle Ankara' ya doru yola ktlar. Bu ilerin
neler olduunu, ne derece rezillik olduunu anlamam hava
lar iinde, Adapazar, Arifiye'ye kadar gittiler. Gece geri d n
mek zorunda kaldlar. O gece skynetim ilan edildi. O gece
hemen, ordu ynetimi ele ald.
Biz o yl Arelik'in ilk binasn yapmaktaydk. Trkiye' de
kurulmu birinci binasyd, Hali'in Stlcesi'nde. Sabahleyin
ben erken erken, doru inaata gittim. naa tta btn iiler,
yorgunluktan baygn biimde yatmakta idiler. avularn
uyandrdm, "ne oldu bunlara" dedim "talana gittiler abi" de
di. Beyolu'nda btn gece sabaha kadar talan yapmlar ve
kymetli bir eyler bulup getirmiler. Ben avulara "Derhal a
lnm mallar ortadan kaldrn, ordu gelecek birazdan, yakalar
sa yakaladn gtrecek, haberiniz olsun" dedim.
avular gitti, bir sre sonra geldiler, "kamyonlar verin"
dediler. alnm mallar kamyonlarla gtreceklerdi. Ben kam
yon vermedim. Onlar inaatn bir tarafnda ukur atlar, talan
mallarn atklar ukura gmdler, stn betonla kapattlar.
Gerekten de leye doru, bir yzbann kumandasnda
bir takm asker geldi. Amelelere: "ne varsa alnm, getirin"
dediler. Hi kimsede bir ey kmad, yalnz brahim adnda bir
amelenin bir Fransz kravat kt, brahim, kravat takan adam
olur zannediyordu, o nedenle o kravat geri vermeye kyama
mt. antasnda o kravat yakaland. Yzba brahim' e "bala
u kravat" dedi brahim' de kravat, ukuru gibi balad. bra
him'i alp gtrdler.
6-7 Eyll Trk tarihine, siyasilerin cinayet ileri iind e
mstesna bir yere sahip olacak gibi gemi bulunuyor. lkemiz
insanlarnn bu ileri kendi kendilerine yapamayacaklarn
kimse dnemedii halde, her kiiyi sulu dren aalk
bir hareket oldu bu 6-7 Eyll ne yazk ki.

1 18

Sevi Birahanesi

iek Pasaj Beyolu'nun, bana hala ekici gelen, ilgin k

elerinden biridir. Adnn da, sevimli bir gemii var. Rusya' da
1 9 1 7 Devrimi'nden kaan Beyaz Ruslar stanbul' a d ol uunca,
Beyolu'nu mekan tutuyorlar. stiklal Caddesi'nde iek satan
Rus kzlar, igalci askerlerin sarkntlklarndan, ancak bu pa
saja snarak kurtuluyorlar. O, tenJeri gne grmemi mavi
gzl sarn kzlardan adn edinen bu pasajn, talihidir bu ad.
1 940'1 yllardan beri, sk ya da seyrek gittiim iek Pasaj' nn tarihindeki, bize gre palavra tapu dairesi bilgilerini, sonra
da ok eski gnleri, imdilik atlayalm. Son yllarda biz, nem
sediimiz "DEMAK" (Demciler Akademisi) toplantlarn, pa
sajdaki Sevi Birahanesi'nde yapyoruz. Bu "akademik" toplan
tlara katlan yelerin adn yazarsam, konunun ciddi oluu da-

Bir a1111111 gii.

DEMAK (Demciler Akademisi) olaan toplantsnda bir tartma srasmda,

(so/da saa) Ayd111 Boysan, Cevat apan, Fetli Naci, Balk Nri (Akay).

1 19

ha iyi anlalacak: Prof. Dr. Cevat apan, eletirmen yazar Fethi

Naci, Prof. Dr. Naci Ghan, gazeteci Turhan Gnay, sanatlar
Besim Dalg ve Sait Maden, daha nice mu teber kiiler.
Son yllarda bizim dzenli olarak en ok toplandmz yer,
pasajn Sevi Birahanesidir. Sahibi Bayram Aydnd oan d ostu
muzdur, garsonlar Ersin ve Cemil evla tlarmz saylr.
Bayram Bey, Kemahldr. Dedesinin a rkada olup stan
bul' da iek Pasaj'nda birahane am olan Kemahl Haik
Efendi'nin, dedesine yazd mektuplar okumaktadr. Bu g
rev d olaysyla, yreine "stanbul Ak" d mtr. Bu akn
a tei gen Bayram'a artk, Kemah'ta yaama olana brakmaz.
Bayram kilosu 2 kurutan 10 ton tuz alp 6 kurua sa tarak, tren
paras denkletirir. Dedesinden gizli stanbul'a kaarak, iek
Pasaj'ndaki birahane sahibi, Haik Usta'y bulur. Yl 1 948' dir,
Bayram 1 8 yandadr.
Birahanede, bulak olarak almaya balar. B tn eya
s, Haik Usta'nn verdii tek bir bat taniyedir. Geceleri salonda
iskemleleri bititirip yatar. Ciddi alr. e o denli ya tknlar
ki, kovulan barcnn yerini alr. Haik Usta'nn geceleri, yerlere
brakt 20 lira, 50 lira gibi paralar yine ona gtrerek, ahlak
snavlarn geer, tam gvenini kazanr.
Gen Bayram, bak gibi girdii yaamnn, serven zinciri
halkalarn d izmeye balar. Be tane binlik biriktirir, Kemah'ta
ki ailesine yardm eder. 30 ay Siirt'te, J andarma askeridir. Sonra
pasajda garsonluk, Nil Lokan tas'nda barmenlik, Krepen Pasa
j'ndaki Nee Lokantas sahibi olarak patronluk, sonra da yllar
nce bulaks olduu Sevi Restoran'a, mlkyle birlikte sa
hip olu ...
Bayram Aydndoan birka yldan beri, iek Pasaj Gzel
letirme Yaatma Dernei Bakan, mu teber bir adamdr.
1 983'te pasaj, her gn kavga karan serserilerden, seyyar
satclardan temizlenmitir. Kaplar - vitraylar yaptrlm, cep
he temizlenmitir.
Bayram Bey bu meslekte, ok adam tandn syler. 72 ya
nda olduu halde, ok daha gen grnr. Nedeninin, "al
mak" olduunu bildirir. "yiyim, mutl uyum" d iyebilen, ender
kiilerdendir.
1 20

Babamn Gecikmesi

1 930'larn, cokulu Cumhuriyet yllarn yayorduk. Rama

zan ayndaydk. Merhum pederim Esat Bey, bir akam iftar za
man eve yetiemedi. Ancak iftardan sonra da gzkmedi. Ak
am eve gelilerinde, gecikme huyu yoktu. Haber de yoktu. Pek
huyu deildi ama, ola ki teraviye gitmitir sanld. Ama teravi
den sonra da bir saat geti, geceyars oldu, yine gzkmedi. Te
raviden sonra Yedikule tramvayyla da gelse, eve varmalyd.
Geceyarsndan sonra artk kesinlikle bana bir i gelmitir
d ncesiyle, pek zntl bir bekleyi balad.
Bari bir telefon etseydi de, denemiyordu. nk evimizde
telefon yoktu. Ne telefonu? Elektrik ve akarsu bile yoktu. Kom
ularmzda da yoktu. Geceyarsn iki saat geince, bykan
nem Hayriye Hanm, Kuran okumaya balad. Ben ve rahmetli
kardeim Doan, kk yataydl:. Evden karakola gidip sora
bilecek kimse yoktu. Annemle birlikte kapnn nne kp,
orada beklemeye baladk.
Ramazan davulcusu getikten, herkes sahura kalktktan bi
raz sonra, babam gzkt. ok yorgundu. Hepimiz sevinlere
gmldk, bykannem yeniden Kuran okumaya balad ... Bu
seferki okuma, kr duasyd.
O yllar eve sabaha kar yorgun dnen erkeklerin, apkn
lk yapt phesi domazd. Merhum peder zaten, iki de i
mezdi... Anlatt:
"ten ktm, arkadalarla birlikte iftara gittik. Sonra Gala
ta Kprs altnda ay itik. Ben ayrldm ve yakndaki bir ca121

mide, teravi namazna gittim. mam Efendi'nin iki saf arkasn

da, namaza durdum. Baladk klmaya ... Kldk Allah kldk. . .
Ya ts namaz, teravi namaz oktan bitti, biz hala klyoruz. Yak
lak iki saat geti, biz hala klyoruz. yice yoruldum ama, ar
kama bakmaya da utanyorum, nk saf saf insan, arkamda
namaz klyor... Mezzin arkamda, boyuna 'Allahekber' diye,
imama katlyor. Bakmaya utanyorum . . .
Babama bir kahve sunuldu. Ayakkab ve oraplar karlp,
plak ayaklar nne konan leendeki scak suya sokuldu. O
d a bir nefes alp, anlatmasn srdrd.
"Aradan, uzun saatlar geti. Ben hala eilip kalkyorum
ama, takatm kalmad. Rkfa varrken artk secdeye, yavaa
eilip varamyorum. Kend imi yere a tyorum ... Mezzinin sesi
arkamdan hala dipdiri geliyor. Bakmaya u tanyorum ama, yle
bir an geldi ki, ben artk ayaa kalkamaz oldum. Arkaya bakma
utanmas d a, sona erdi . . . Dnp mezzine baktm ...
"Bir de ne greyim? .. Arkamda, namaz klan kimse kalma
m ... Hepsi gitmi ... Mezzin ise namaz klmyor da, oturduu
yerden sesleniyor. Beni grnce, eliyle iaret edip, 'gel' dedi.
Srnerek yanma gittim. Yannda mangal var. Arada bir cezve
yi atee srp, kahve yapyor ve iiyor. Bana da bir kahve yap
t. O uzman olmu. Benim eilip kalkmdan, tkeneceimi de
anlam . . . Buras meer yabanc Mslmanlarn bir camisiymi . . . Onlar btn Kuran' okuyarak Hatim Namaz klarlarm . . . Bu namaz sahura kada r, saa tlarca srermi ...
Rahmetli peder o gnden sonra bir daha teravi namazn,
bizim mahalle mescidinden baka yerde klmad.
"

"

"

1 22

Tiyatroda Keif

Bir sabah erken erken, k

demli dostlarmdan Yoku Nu
rettin'in, telefondaki sesiyle
uyandm. .. "abuk hazrlan!
Seni bir ekspertiz yapmaya g
treceim" diyordu. Ben ken
disine, byle iler yapmad
m, bakasn gtrmesini sy
ledim ama, anlatamadm. Ona
"yoku" lakab, bouna takl
mamt. natlamadan yaaya
mazd. fkeli fkeli konutu:
"Ne ii be! Para falan ala
cak deilsin... Benim hatrm
iin yapacaksn!" dedi. Anlat
t: "ehzadeba Turan Tiyat
rosu'nun sahibi arkadamdr.
Tiyatronun sahnesi d ar. Sah
nenin n tarafn, dar kolonla
r ykarak geniletmek istiyor.
Sen yerini grp, bu iin nasl
yaplacana karar verecek ve
anlatacaksn ... "
Turan Tiyatrosu szn
duyunca, yreim oynad.
1 930'lu 40'l yllarda mrm
zn neesi byk Nait Bey'i,
1 23

nlii tlat Nait Bt>y'in refikas iilii

kmtoc Verji Ha111111 (Adile Nait'i annesi).

biz o sahnede seyrederdik. Sevgili arkadalarmzla takm ha

linde, o tiyatroya gider, ileli zorluklarla dolu yaammza kat
lanma gc bulurduk. Elbet gitmeliydim. Yant verdim:
" Lan Yoku! Ben itfaiye neferi deilim ki, sen ddk aln
ca koabileyim. Ben ancak, leye doru gelebilirim" dedim.
Anlatk.
1 970'li yllardaydk. ocukluk ve genliimin, zor ama
unutulmaz yllarn geirdiim evrelerden ehzadeba'na he
yecan iinde gittim.
Evet, Direkleraras dnemi, oktan gemiti. Ben akranlar,
1 930'lu 40'l yllarn ehzadeba' sn yaamtk. Caddenin iki
yannda ikierden drt "sana t meheri" bulunuyordu. Turan Ti
yatrosu'nun srasnda, Ferah Tiyatrosu yer alrd. Burada aktr
adi, nl "Sekizinci"sini oynard. Bir ara, ehir Tiyatrosu da
burada oyun sahnelemiti.
Ferah'ta cumartesi leden sonra drt film oynadn, hat
ta inli cambazlarn tehlikeli numaralar yaptn, grmtm.
Ferah'n karsnda, Milli Sinema yer alrd. Burada, neler
mi seyretmedik? .. Mayerling Facias filminde, Danielle Darrieux
i le Charles Boyer' grp, gzya pa tlamalaryla sarslmadk
m? . . Martha Eggert ve Jean Kiepura'nn opera filmlerini sey
retmedik mi? .. Harry Baur'u, Pasteur rolnde Paul Muni'yi sey
redip, kendimizi bilime adamaya karar vermedik mi?
Milli Sinema'nn srasnda, Turan'n karsnda, Hilal Sine
mas yer alrd. Aklmda kalm bir sahne yleydi: Sinemann
sahibi kapdaki bir iskemleye oturmu, karsndaki Turan'a
bakyordu. Nefret ve kskanlk d ol uydu. nk karsndaki
Turan' da Abdlvahap'n, Akn Gzyalar filmi oynuyordu.
aydr ayn filmle tkabasa dolu Turan, b tn seyircileri ekiyor
ve teki sinemalar bo kalyordu.
Hilal'in sahibi fkeden kuduruyor, Abdlvahap'n yedi s
lalesi iin baz cinsel niyetler ileri sryor, kar koymak iin
yapt plan, yle zetliyordu : "Ben de bir Arap filmi getirip,
adna 'Bilmem neyimin Gzyalar' d iyeceim . . . Grsnler on
dan sonra ... "
Btn bu anlardan, bizim Yoku Nurettin'in silkelemesiyle
uyandm. "Nerede kaldn be? .. " dedi. Turan binasnn d merdi
venlerini kp, ieri girdik.
1 24

Binann sahibi, ufak te

fek, pos bykl, ok hareket
li bir adamd. Selamlatk.
Kend isi, kuruyemi pera
kende satclndan yeti
miti. "Hemen sahneyi g
relim!" dedi.
Dedi ama, elektrikler
bozuktu. Karanlk kulisler
de, yryemezdik. mum
yaklp tabaklara oturtuldu .
nmz zar-zor grebili
yorduk. Bir sre yrdk.
Yanklanan gacrt gcrtlar
la, bir kap ald.
nde mal sahibi, pein
den ben ve Yoku, elleri
mizde mum tabaklar, sah
neden ieri girdik.
aacak bir i oldu. Bir
denbire mthi alklar koptu ... Hem bu yle be-on kiNait zcar Bey
inin deil, yz-iki yz kiinin alkyd. ardm ama, buraya cidd i bir ie gelmitim. Fs
tk Bey: "Bover! imize bakalm!" dedi. Ben incelemeye ve so
rular yneltmeye baladm. Binay, hayal meyal grebiliyordum.
Bir aacak i daha oldu. Yzlerce kii birden "Yuuu!.." di
ye barmaya balad. Yuhalama sesleri arasna, kfr de kar
yordu . Biraz sonra stmze gazoz iesi, koltuk sap benzeri
malzeme yamaya balad. .. Sahneyi aresiz terk ettik.
Ne olduunu, sonradan rendik. Saat 1 1 .00' de, okul ka
aklar iin sinema ma tinesi vard. Onlar filmin gecikmesi dola
ysyla zaten fkeliyken, biz kii elimizde mu mlarla sahneye
girince, bunu oyun sanp alklamlar, ama a ldandklarn g
rnce, yuhalamaya balamlard.
O gn kafama bir gazoz iesi ya da bir koltuk sap rastla
madna, hflf seviniyorum.
1 25

Durum zeti

Byk ehirlerimizin yars kaak yaplarla dolu ... Bun

larn glgesi, teki yary da karartyor. Rekorlar kitabna
gemek mi? .. Gemiyor... nk bu ilkelliin grkemi, o ki
taba smyor.
lkemizde ehir planlamasnn amac, bu iin ve btn
planlama denen d isiplinin amac gibi, "gelecek zaman d
zen altna almak" olmalyd. Brakalm gelecei planlamay,
ehir planlarmz, yaplm kanunsuz gelimeleri bile iz
meye yetiemiyor.
Rant hrs, uygar ehir kurma d zenini de, kanuna ve
topluma kar bor olan edep-terbiyeyi de perian etti . Ada
pazar'nda planla deil Belediye Meclisi kararyla verilen
kat kma iznini kullananlar, 1 999 depreminde ya can verd i
ler ya da kiraclarnn katili oldular.
Cinayet tiyatrosunun perde arkasnda, her dzeyde po
litikac ve karc ordusu yer alyor. Onlarn da arkasnda,
yaplanlara haykrarak deil, sadece mrldanarak kar ko
yan mimarlar ve ehir planclar, niversi teler, basn, mes
lek rgtleri ve tm aydn kiiler yer alyor.
Artk, ili-Bostanc-Bakrky geninin de dna ta
m olan 1 5 milyonluk megakent stcnbul, bir yandan iin
den kemiriliyor, bir yand an da Sultanbeyli gibi, kanun ve
uygarlk d kurulmu satelit kentlerle sarlyor. Gelecek
kuaklar ok utanacak.
1 26

llo,;tazii'i doga aama e yerleme biimii saldrya ,ramada ceki lali.

Bogazii'de e/ir/ene ygarlgm talrip eden, plal gziikiip vicdanl olnaya, skk
ve yksek kntl aparta yerlemeleri.

1 27

Bir Planlama Grevi

Yl 1 987. Mimar olarak bir grev aldm ki, rya gibi . . . Her
eyden nce, olaanst simgesel bir anlam var. Boyutlar da
grkemli: 60 bin metrekare, yap alan planlanacak . . . Konu da,
karmak m karmak . . . letme binasnda olaanst kompli
ke makina yerletirr- e ve bu m thi darbeli makinalarn temel
lerinin projesini yapmann yannda, bu karmak makina d ze
nini, bina tayc sistemiyle badatrma zorunluu bulunuyor.
Binalar kompleksi, birbiriyle iyi ileyecek gibi planlana
cak. . . Bu konunun tek binada zlmesi olanakd. .. Ancak
fonksiyon asndan birbiriyle hi badamayan bu binalarda
masa banda ve retimde alacak binlerce kii birbiriyle yle
sine sk balantlar iinde olacak ki, hepsinin birlikte ayn za
manda karaca sonu, aksamasn ... Bu nedenle tmnde bir
d en karmak elektronik tesisat kurulacak. Elbet yaama ve a
lma artlarnn, en ileri dzeyde salanaca, bir planlama ve
cihazlama da art.
Konuya yabanc deildim. Deildim ama, bildiklerim bu
ii baarmaya yetmeyecekti . yleyse Avru pa'da ve ABD'de
benzer tesislerde ne yapldysa, deneyimlerden ne ders alndy
sa, renmeliydim. Elbet herkes, btn deneylerini aklamaz
d. Ama ben yine de, renmenin arelerini bulmalydm.
Kurulu ii incelemelere, hemen baladm. Blm direktr
leriyle, onlar bktracak kadar uzun saa tlar konuuyor, notlar
alyordum. Planlamamz, yakn ve biraz daha uzak gelecek za
manda da, sorun karmayacak gibi yaplmalyd. Binalarn bi1 28

imlen!":1esi, her trl deiikliin kolayca yaplabilecei gibi,

"esnek alanlar ve hacimler" salamalyd.
Be on yl sonra, teknik gelimelerin ii nereye gtreceini
bilmek, olanakdyd. Yine be-on yl sonra kurulu beyin tak
m almalar ve kadrosunun nereye varaca, ancak deneylere
dayanan, ama mutlaka esneklik salayacak bir planlama bii
mini, zorunlu olmaya gtryordu.
Daha iin banda, bana hafakanlar bastran, olaylarla kar
latm. Grp ayrntl bilgi aldm direktrlerin bazlar
birdenbire iten ayrld. Yerine gelenler bambaka dncede
idiler.
lk ilerden biri, arsay grmekti. ki otomobille gittik. Ara
balar arsaya kadar gidemedi, nk otomobil yolu yoktu. Sulu
kar serperken, iki kilometre yolu, amurlara bata ka yryp,
arsaya vardk.
1 29

Ya sonra? Ben bu ii, sonuna kadar bi tirdim.

Bu konunun sonras, bu yazya da, bu kitaba da smaz.
Ayr bir kitab taarcasna doldurur. Bu nedenle burada kesiyo
rum.
Konu: Hrriyet Gazetesi Gneli Tesisleri' dir. imdi Ata
trk Havaliman yolunda ykselmi olan tesisi, herkes gryor.
evre, yollarla-binalarla, imdi doldu. Eski durumunu, ok
kimse bilmiyor. Konuyu hi olmazsa burasna kadar anlat
mn nedeni, nceki yllarda pek ok stanbul kesinin, "kuy
tu" yerler olduunu belirtmek iindir. stanbul, imdi maher
oldu.

1 30

Yedikule'de "Safa "

Yedikule Safa Restoran kurucusu Sleyman Bey, 1 997 yln

da vefat etti. Olu Arif Kzltay, babasnn iini baaryla srd
ren, hayrl evlatlardan birisi ...
Arife soruyorum: "Sen ka yandasn? Eski stanbul surla
r bat kysnda bulunan Samatya-Yedikule gibi, bizim eski
sevgili semtlerimizde neler deiti?" Anlatyor:
"Ben, 1 942 doumluyum. Ben burada dodum, burada b
ydm. Babam buray, 1 948 ylnda alm. Sert mizal, Rumeli

Yedik/e'in eski ve iinlii meyhaesi nnde sahibi arkadam Arif'le birlikte.

1 31

kkenli bir adamd. Yanna, fazla yaklaamazdk. Gleryzl

grnce, cesaret eder, konuurduk. Son yllarnda bir gn ken
disine, karakterine uygun olmayan bu ie, nasl girdiini sor
dum. Atnda arkadalar kendisine, 'sen bu ii yapamazsn,
bu i Rumlara vergi' demiler. O gn babam bana dedi ki: 'Ba
ladm ii, inat edip brakmadm. Bylece 50 yla vardm' Ba
bamnki, gzel bir sabrd'.
Arif, anlatn yle srdrd . "Babamn balad d nem
de bizden ok, gayri Mslim ekalliyet vard. .. Keki imdi de
olsa lard."
Ayn semtte domu yaam olduumuz Arifle, semtimi
zin o zamanki renkli nfus mozaiini zevkle andk. Arif ben
den 21 ya daha gen ama, o da yaamt. . . kimizin de genli
i ve ocukluunda semtimiz nfus yaps half bir imparator
l uk senteziydi. imdi artk, kasaba eitlemesine dnmt .
Arifle sohbetimiz srp giderken, birdenbire mthi bir
bilgi, kendiliinden fkrmad m? kimiz de Samatya 43. lko
kul mezunu deil miydik? Benim annem o okulda, onun da
retmeni olmam myd? Hemen o yllarn btn retmenleri
ni andk. Hepsi annemin arkadalaryd. Zaten gle yzl
Arife, bsbtn snverdim.
Semtimizin eski gnlerini zevklenerek andk. Okulumuzun
n "top sahas" idi. Sahamz diz boyu amurdu ama, kale di
reklerimiz, sanrm lkemizde ilk kez elik borudan, Yed ikule
ark imendifer Kumpanyas a tlyesinde yaplmt.
Arif mterilerinden memnun... "Buraya, gzel insanlar
gelir" diyor. Rahatszlk veren kimse, buraya gelmezmi ... An
latyor: "Bizim iimiz dardan kolay gibi gzkr ama, d nya
nn en zor mesleidir. Mteri kapdan giren 'bir ruh'tur. tik
ten sonra, baka 'bir ruh' olabilir. Buraya yaramaz insan gelmez
ama, giderken imparator olan da vardr."
Arifin ilgin bir saptamas da yle: "Buras, kenar mahalle...
Uzaklardan gelecek olan, ok hareketli yerleri brakp, buraya
gelmi oluyor. Ben rnein, Levent'te, Etiler' de olsam, d rt vardi
ya alrdm. Zaten bizim Develi Arif diyor ki: 'Etiler' de hret
olmak kolay.. . Marifet, Samatya'da olmak'. Dorudur. Demek ki
mteriyi buralara ekmek iin, her ey mkemmel olmaldr."
1 32

Etiler 'in Douu

stanbul'un kuytu keleri arasnda Etiler'in yer almasn

garipseyenler olabilir. Ama deil kuytu, iyice tenha olduu za
mandan balamak gerekiyor, anlatmaya . . . Benim Etiler'e ilk ge
liim 1 966'da proje bromu tayarak oldu . Karaky'deki proje
brosunu kaldrp, Etiler' deki bir a partman dairesine getirdim.
O zaman benimle alay ettiler, "oraya da gidilir mi" diye, ben de
dedim ki "bizim iimiz mimarlk, bizi arayan ne cehennemde
olsak buluyor, aramayan da za ten, nerde olsak aramyor, onun
iin hi fark etmez, rahat bir yer lazm". O zaman gerekten de,
beni Karaky'n trafik belasndan, kalabalndan da kurtara
cak olan bir semtti buras.
1 966' da ben broyu buraya tadm, sonra da rastlantlar,
evi de 1 968 ylnda buraya tamam sonucuna vard. 1 960'larn
banda, ilk olarak bizim buralara gelmemizden bir iki yl nce
Etiler-Levent aras, kardan kapanrd, tatlar gidemezdi, n
k binalar yoktu. Kuzey rzgar estii za man, Etiler-Levent
arasndaki yola karlar yar, alncaya kadar zaman geerdi. O
zaman Etiler'deki evine iki gece gidemeyen arkadalarmz ol
mutu.
Demek ki Etiler kuytu bir yerdi i yice ... Zaten Etiler'in ilk
yapm, 1 950'li yllarda Ankarallarn, burada bir mahallede
yer ed inme heveslerinden d odu ve bu kiiler, Demokra t Par
tililerd i.
Etiler' de bu iin yaplmasna sebep olanlarn birisi Devlet
Bakan Mkerrem Sarol'du. Mkerrem Sarol, Adnan Mende133

res'in, babakann yakn arkada idi, ok etkili bir adamd.

Kendisi o iler arasnda nasl baard ise, be dnmlk bir yer
de, Sarol'un kk diye bir yer yapt.
Oras imdi Etilerden Bebek'e inen yolun sa tarafnda,
apartman-villalarn yapld, pahal bir yer. nk Mkerrem
Sarol'un da elinden kt daha sonra, oras. . . Etilerin ilk zama
nnda buraya otobs bile almyordu, daha sonraki yllarda
otobs kondu. Biz 1 966'da proje brosunu tadmz zaman,
Seyran Apartman'nn bir dairesine yerletik. Binamzn tam
karsnda bir toprak saha vard, bu toprak sahada fu tbol oy
nardk. Hatta brolararas malar yapard k. Oras imdi, Ak
merkez'in yapld arsadr.
Etiler 60'1 yllarda hala, kenar mahalle halini korumakta
idi. Daha sonraki yllarda ehir nfusunun anormal bymesi,
tamas ve hatta fkrmas sonucunda, youn bir yerleim bl
gesi haline geldi . Yukar doru ok katl binalar yapld, hem
bo arsa kalmad, hem de baheler iinde bulunan eski binala
rn bazlar yeniden yklarak, daha ok katl, daha ok bod
rumlu yerler yapld. Ama en kts, younlamann her ekil
de orada yaamakta olmasdr.
Tabii birtakm okullar da geldi buraya, rnein ili Terak
ki Vakf'nn okullar geldi. Daha sonra Etilerin kuzeyindeki Bo
azii niversitesi'nin yerlemesi, eski snrlarndan taarak yi
ne Etiler semtine yayld. Etiler imdi Ankarallarn yapt Eti
ler tek evlerinin zamanna gre, hatta 1 960'larda Etiler-Levent
arasnn apartmanlarla bezendii zamana gre, bambaka bir
yer haline geldi .
Balangta binalarn hepsi, bahe iindeydi. Zaten herkes,
aa dikmesini baard becerdi o zaman . . . lk kurululardan
kalan aalar, anlalyor zaten. nsanlar yok oldu ama, aalar
d uruyor. Aalar ulu aalar oldu. Yarm yzyl yaad, o sev
gili canllar. . . Semtin zemininde, baz bitki ve aalarn yetiti
rilmesine elverili olmayan yerler var. Killi ist dediimiz yer
ler. . . Taksim'den hatta Tnel'den balayp da Saryere doru
giden, bir byk doruk dizisi vardr. O d oruk dizisi zemini,
depreme dayankl yap gruplarna frsat vermitir stanbul' da.
Onun iin bu srt zerine dizi lmi binalarn depreme kar da1 34

Vahi boytta iki yap11 ktiigii b yer tipik Bogazii amlarmdan ok sayda dogal
atm blwdg amlk nevkiidir. Fstkamlarrm biitiin lepsi yok edildikten sonra
so11 kalan a11111 da dallarm keserek ldiiriilmesirir resmidir.

yanma glerine gvenilir. Aa ve bitki bilerek dikilirse skn

t domaz.
Etilerin amlk d iye bir semti var. Daha dorusu bir kk
semtii ... Fstkam Boazii'nin ok tipik aacdr. Ykselir
ykselir de kaln bir gvde, tepede emsiye gibi bir am olur,
fstkamdr onun tipik ad. Etilerin bu semtinde, bu aalar
vard. O nedenle adna, amlk denmiti. Aradan yllar geti.
1 980'li yllarda birileri geldi. ki tane hayvani kitlede apartman
bloku oturttular. amlar da kestiler. Daha sonra kalan iki b
yk amn da altn, ldrc ekilde asitler dkerek hrpala
maya altlar. Uygarla tamamen aykr, uygarlkla tepien
bir imar rnei de, Etiler amlk' ta verilmi oldu.

1 35

Bebek-Etiler Yolu

Eski yllarda bizim, bir arkada grubumuz vard . Bu arka

da grubu ile cumartesi lenlerde Kumkap'da Yorgo'da ye
mek yerdik. Tabii yemei ille de masum bir yemek halinde b
rakmayp, azdrrdk da, arada bir... Bu gruba katlanlar arasn
da, kimler yoktu ki. Ahmet Snmez benim taa Pertevniyal' den
arkadam. Sonra stanbul Belediyesi Bakan Yardmcs. .. Ad
nan zet, yine kadim arkadalarmdan birisi, yine belediyede
Fen leri Mdr ... Ve bu a rada belediye bakan Fahri Atabey

Bo,azii lsti11ye Belek yolu d liilii11 loaz yollar gili tek bir olorobil ve tek bir i11sa11
grii/e11 yollard.

1 36

de, her hafta gelemese bile iki haftada bir en azndan gelir, bize
katlrd.
Fahri Atabey ile ahbaplmz vard. Bir gn Kumkap' da,
sofrada bana dedi ki: "Bizim belediyenin bir arsas var Tarabya
srtlarnda, orada bir yallar yurdu yaptrmak istiyorum. Proje
sini yapar msn?", "Ya parm" dedim. Daha sonra gittik arsay
grdk, ap aldk, ihtiya zerine konutuk, projeye baladk.
Yaklak bin yalnn yaayabilecei, bir site olacakt buras.
Merak da ettik konuya, hevesle girdik. Boaz srtlarnda
binalarn nasl yaplmas gerektii konusunda kafa yorduk. Do
laysyla kitleleri paralayp, ha tta o kk kitleleri bile planda
ylanlar gibi kvrp, kesitte de yine byle yukarl aal yapa
rak, kt kitlelerin Boaz srtnda yaplmamas gibi bir zme
kavumaya altk. Proje yrd, kesin proje safhasna getik.
Artk deiecek bir yn kalmad. Gnn birinde Fahri Atabey
meyhaneye geldiinde, "Yahu bu projenin parasn deyecek
tahsisat ben bulamyorum, deyemeyeceim ben bu paray"
dedi. Ve tabii meyhane sofrasnda bu konuma nasl devam
edecekse, yle devam etti. Sonunda dedi ki: "Ben sana, senin
hayrna olacak bir belediye ii yaptraym."
Dndm ki o srada Etiler' de oturuyorum. Bebek'e gidi
geliim ok oluyor, nk Bebek'te sahildeki restoranlara ok
gidip geliyorum. "u Bebek-Etiler yolu kt, bunu yaptr" de
dim. Peki dedi ve yaptrd. imdiki Bebek-Etiler yolunun yapl
masnn sebebi benim .... Hatta benim adm bile vermeye kalk
tlar, reddettim. Hani iki iilen sofralardan, hayr d oar m? Ee
ite byle olduu da, oluyor.

1 37

Eski Gnlerden

- Markiz Pastanesi'ne kimler gelirdi? zellii neydi?

- Lebon, Markiz pastanelerinc stanbul'un aydn bilinen kiileri gelirdi. Kapdan her girenin ille de aydn olmas art d e
ildi ama, aydn kii dediklerimiz belirliyd i . Lebon ve Markiz
tnele yakn, stiklal Caddesi'nin sonunda, iki yerdi . ok daha
nceki yllarda, Nisuaz Pastanesi vard, beyaz Ruslar kurmu
tu. Beyaz Ruslar'n o pastanesi, olaanst ho bir yerdi. Orada
gzel hanmlar seyretmek, bir zevk meselesidir. Yani akl ba
nda kii gzel hanmlar hayranlkla seyreder, ille de hallen
mesi, art deildir.
- nl kiilerin gittii, baka nereleri vard ?
- Birtakm adamlar baz mekanlara, isimleri ile balanyorlar. rnein Rumeli Pasaj'ndaki Abdullah Lokantas'na, Yahya
Kemal gelirdi. O restoran deyince, Yahya Kemal'in akla gelmesi
normaldi.
- Kendisini orada grdn m ?
- Evet... Yahya Kemal nl airdi, edebiyatn belki d e kilometre talarndan biriydi Trkiye'de. . . Ama olaanst irkin
yemek yerdi. stne dke dke ve d oyamadan, hapur hupur
yutaraktan . . . O nedenle insanlarn yaptklar baz eylerin, bir
biriyle hi benzetme olana olmayan farkllklar olduu da
grlrd.
- Yahudilerin rol neydi?
- Yahudileri spanya kovarken, Trkiye'ye kabul eden bizim padiahlardr. Yahudiler bir yanlar ile, olaanst hayret
1 38

edilecek insanlardr. ki bin sene devletleri olmam, iki bin se

ne devletleri olmayan bir ulus, d zenini kaybetmemi, hibir
yerde asimile olmamlar, dnyann her tarafnda yaamlar
ama yine de, birlikte bir ba kurmular.
- Yahudi tandklarnz arkadalarnz oln muydu ? Peki on
larla diyaloglarnz nasld, sizin /ayatnza nasl renkler verdiler?
- Samatya'da Yahudi komularmz d ostlarmz vard. Da
ha sonra mimarlk etkinliklerinde de dostlarmz oldu. Bunlar
dan bir tanesi rnein, Jak Kamhi'dir. Jak Kamhi ile Erzu
rum' da 1 949 yaznda birlikte askerlik yaptk. Ayn barakann
ayn odasnda bir baka Musevi arkadala, Edmond Sarfati ile,
yine birlikte kaldk. Daha sonraki yllarda Jak Kamhi ile yine
birtakm ilikilerimiz oldu ama, son 25 senede grmedik.
Museviler Trkiye'de, yaamn iindeydiler, ayrlk grmezler
di, Ermeniler de yleydi, Rumlar da yleydi.
- Peki Yahudiler genelde ne tarz ilerle urard ?
- Para getirecek ilerle urarlard. Bilirlerdi. Hangi ii yaparlarsa yapsnlar, para getirecek biimde yaparlard.
- Trkiye'de genelde langi blgelere yerletiler?
- Yahudiler nceki yllarda zmir, stanbul, Bursa gibi ehirlerdeydiler. srail kurulduktan sonra, kalkp gidenler oldu,
imdi hala kalanlar var ama, kalanlar arasndaki ahbaplarm
dan rnein Vitali Hakka var, bu devirde iini brakp gidemi
yor anlalan. Gidemeyecek noktaya geldi diye.
- Vitali Bey'le olan arkadalnz, nasl balad ?
- Tam elli yl nce kendisinin bir projesi iin teklif istemiti,
verdik o teklifi ama, sonra bizi kulland anlald. Bakalar
nn fiyatn yola getirmek iin alm. Daha sonraki yllarda Vita
li Hakka ile eitli ilikilerimiz oldu. rnein Vehbi Ko'un, y
ry takm neferi olarak bulunduk.
- Kulp yelik/eriniz var m ? Yazlk eviniz var m ?
- Biz vaktiyle, stanbul Yzme htisas Kulb'ne ye old uk. Para vererek olmadk, gel dediler, gittik olduk. Son yirmi
senedir de, hi gitmiyoruz. 1 962 ylnda Kumburgaz'da, yazlk
evler yaptk on iki arkada. Bir arkadamz orada bir bina ya
pyordu, mimar olarak ... "Bu hafta gelin, denize girelim" dedi,
gittik denize girdik.
1 39

- Sonra ne oldu ?
- Arkadamz, "u arsay alalm biz de evler yapalm" dedi. len oldu baktm herkes arsann bir kenarndan baknyor,
akama doru arsay aldk.
ki gn sonra inaata baladk, 43 gn sonra ilk iskan oldu.
Ama elektrik yok, su yok, kuyu atk, benzinli motor koyduk.
Bunlar yok ama, bizim ak hava tiyatromuz var, ak hava ti
yatrosu yaptk. Tiyatroda kendimiz oynuyoruz. Biz orada on
iki aile sekiz yl, mutlu yaadk. Su yoktu, elektrik yoktu ama,
genlik vard.
- imdi ne olarak kllanlyor, ykld n oralar?
- Yklmad, hepimiz sattk. Sonra yaayamaz olduk artk,
oralarda. Akas, biraz yalandk galiba !

1 40

stanbul Anlarnda Zplarken

imdi izninizle, stanbul anlar zerinde, biraz zplayalm.

nce eski Beyolu'nu, Sermet Muhtar Alus'tan dinleyelim:
"Moskof algsnn yanndaki Amerikan Tiyatrosu'nu, n
ce Byk Amelya'nn kocas Sotiraki iletirmi. Yine biraz te
d eki Avrupa Tiyatrosu'nu tu tana gelince: Komik Arif, Kavuklu
Hamdi, Byk Asm, Kk Asm, erbeti Manoil; kadnlar
d an Sarho Peruz, nl Peruz, Kumkapl Aranik, yeni treyen
Kk Eleni bu kumpanyann elemanlar imiler."
Alus'un anlattklar, 1 9 . yzyl sonlar, 20. yzyln bala
ryd. Daha ncesinden ise, tarihimize Trk dostu olarak ge
mi olan nl Fransz yazar Alphonse de Lamartine'e ait ok
vc satrlar bulunuyor.

Ne gnlermi, Unkapan Kpriisii alap kalaslarla de/iyken ve kenarda

bir sakall dede dile11irken.

141

Bu anlatmlar Beyolu'nun ili'de son bulduu dnemlere

ait.. . Bu szleri yazmann da, okumann da mze gezmekten
fark yok.
Ben Sraselviler'in selvilerini grmedim ama, ili Srace
vizler'in ceviz aalarn bilirim. ili-Zincirlikuyu arasnn, dut
baheleriyle dolu olduunu bilirim. imdi Taksim' de nn Ge
zisi olan yerde, grkemli bir kla binas olduunu, bu kla av
lusunda stanbul' daki futbol milli malarnn yapld tek
stadyumumuz olduunu, bilirim.
Nfusu bir milyona varmayan stanbul' da yaamann ra
hatln, ehrin her yanna birka kurua tramvayla gidilebildi
ini, bilirim. stanbul nfusunun tarihte ilk kez 1 950 ylnda bir
milyonu ahn, bilirim. Daha nce Bizans ve Osmanl impara
torluklarnn bakenti olarak bile bir milyonu amadn bili
rim. imdi artk Gebze'den Bykekmece'ye kadar btnle
en stanbul nfusunun 1 5 milyonu atn, bilirim.
stanbul nfusunun eskiden imparatorluk sen tezi olduu
nu, imdi ise arhk kasaba eitlemesine d ntn, bilirim.
Her caddenin, her semtin, a d kkanlaryla dolu olduu
nu, her ada Elbasan tavadan iek bamyaya kadar zengin
tencere yemei eitleri olduunu, bilirim. Sebze yemeklerinin
yllarca fiyat deimeden 7,5 kuru, et yemeklerinin 1 2,5 kuru
olduunu bilirim.
Topkap Surlar dnda hemen balarn baladn, be
kuru verip ban kapsndan girenin patlayncaya kadar zm
yemeye izinli olduunu bilirim.
Yedikule marulunun, Kanlca yourdunun, Beykoz paa
s'nn lezzetini unutmam. At kuyruu klndan olta yapmay,
bilirim. Samatya' dan krekle Ahrkap'ya gidip apari sallad
mz, istavrit karsa uskumru olmayaca iin, hemen olta
toplayp geri dndmz bilirim. Palamut yiyenlerin az
nn tadn bilmezlikle aaland zamanlar bilirim.
Lezzetli ve ucuz balk bolluu yznden, tutumlu insanlar
ars Samatya'da levrek ve kalkanlarn btn olarak, nefis k
l balklarnn ise dilimlenerek satldn, bilirim. Bu nedenler
le stanbul'un Sama tya ve benzeri semtlerinde kebap denen yi
yecein tannmadn bilirim.
142

nsanlarn sanki ma herdeymi gibi oa lmasyla birlikte

lezzetli balklarn iyice azalmas sonucu olarak, stanbul' da ke
bap istilas yaandn, bu nedenle stanbul tarihini: 1- Kebap
tan nce, 2- Kebaptan sonra olarak ikiye a yrdm, unutmam.
Nfus art yznden bir ehrin younluu azdrlmsa,
tarihe ve insanlara kar bu davran sfatlandrmak iin ihane
tin tesinde bir sfat aranmas gerektiini, bilirim.
Hay bilemez olsaydm!

143

Cihangir 'den Bak!

ehirler, insanlarn ortak yaama sahneleri ... Her birey ya

am tiyatrosuna, yaad ehirlerde katlyor. Ortak yaama
sahneleri olan ehirlerin de, diyelim ki deien dekorlar bulu
nuyor. Nasl m? Caddeler, bulvarlar, meydanlar, yol kavakla
r, binal binasz yollar, sokaklar ya da kmaz sokaklar... B
tn bu sahne dekorlarnda, btn hemeriler (hem-ehri' den
gelir, yani ayn memleketli) mlk ve pay sahibidir. Bu ortak
gayri menkuller ( tanmaz mallar), hepsinin ortak maldr. . . Ta
pu senedi gerekmez. Hepsinin ksa ad: sokak . . . Sokaa k
mak deriz ya !
Bizim stanbulumuzda, iirsel ortak mekanlarmz vard.
Bitmedi ya, hala olmas gerekir. Byle mekanlarn iirselliini
duyumsamak iin ben, onlar ok gzel anlatan airlerden yar
dm almaktan ekinmiyorum ki . . . Gn batarken gnein, sk
dar binalarnda yansmasn Yahya Kemal yle anlatyor:
Git bu mevsimde grup vakti
Cilangir 'den bak!
Bir zaman kendini karndaki
r 'yaya brak!
Bakadr nk b akam
btn akamlardan;
Gnein velmi saraylar
yaratr camlardan

1 44

Byle mamfr eder ettike

layal skiida r ',

ilahn biitiin ilham

fakat anidir;
Bu ateten yaratlm
yaplar fanidir;
Kaybolur hepsi de bir anda
kararmakla bat.

145

ok Yaamak

Tosun skntlyd. Derin derin nefes ald, sonra da bir "oof,

of!" ekip, iini boaltt: "Kt zamanlar geiriyoruz ... Ferahlk
verecek tek neden yok!"
Murat Bey uyard: "Yanl! .. En belal zamann bile, iyi bir
yan bulunur. rnein kt zamanlarda, mizah geliir. Daha ne
istersin? nsan kafasnda mizah imekleri aktka, ortalk ay
dnlanr... " Tosun sordu : "Aydnlandka, daha byk ktlk
ler, ortaya kmaz m?"
"kar ama, bu k insan kafasn ylesine hzl altrr ki,
o insan daha derinleri grp, onlara da are bulma gcn edi
nir. Karamsarla abone olmak, aptallktr." Tosun biraz d
np, sordu:
"Abi be! .. Seni genliinde, karamsarla dren olaylar
olmad m sanki?"
"Oldu ... oldu ... Sanlr ki insan genliinde, daha gz kara
olur. . . Yanl! Gen yataki insan, nnde yaayacan sand
koskoca zaman ynn grnce, daha ekingen oluyor. Ama
yalannca? .. Gelecek zaman, insana vz geliyor. nk zaman
da azalmtr, sorunlar da ... Bir de, geirilmi deneylerden edi
nilmi, sorun zme gc var."
Kaptan sordu: "Yani, baa gelecek olanlar, hesaplayabilme
gc m ediniliyor?"
"Tam deil . .. Yaamn, iki nemli ikence maki nas var. Bu
iki makina, durmak bilmeden alr. Birisi, 'rastlantlar' dr. Bu
makinann arklarna kaplmayan yok. .. Kt rastlantlar iyile146

rini katlar. Herkes iin ... Yaamn ikinci ikence makinasysa,

'zaman' dr."
"Zaman ikencesinin durduu b i r zaman olur mu?"
"Olmaz! Zaman'n yavalad ya da hzland, yzyl n
ce kantland ama, durduunu kantlayan, henz kmad. Bel
ki yzyl sonra, o da kar."
"Zaman'n greceli olduu, nasl kantland?"
"Newton'un mutlak, yani ak deimeyen zaman teorisi
ni, Einstein silkeledi, ondan kt. O da elbet deiecek. .. Gele
cein teorileri, mutlak zaman' dan deil de, greceli zaman' dan
klarak bulunacak. Bugn varlm olan ancak, gelecekteki
'mekan-zaman-hareket' teoriler demetinin balangc olacak."
Kaptan, Murat Bey'e isyan etti : "Abi be! Sen bu ii ok ka
rtrdn ... Biraz ufaklk yap da, biz de anlayalm!" Murat Bey,
Kaptan'n kalbini krmad:
"Dnya'daki, dolaysyla Evren'deki zaman boyutlar ve
kavram, insan kafasna smaz. Bizim llerimiz, 'bir mr
lk' boyuttadr. Bir arkadamn babas, 1 05 yana geldi. Ar
hastaland. ocuklarm toplayp, azarlad:
'ok yaad dediniz dediniz ... te o d a bitiyor' "

1 47

Beikta Balk

stanbul'un severek gittiim restoran-meyhanelerinden biri,

"Beikta Balk" . . . Beikta' ta, ar iinde, tam da balklar ar
snn kenarnda. Ya sahibi? .. Turgu t Vidinli evladm. Asl mes
lei, makina mhendislii ... Ama mhendislie, balamam bi
le. Terbiyeli, konumasn ve davranmasn iyi bilen, gleryzl
bir adam. stanbul'u anlatrken, onu anmadan duramam.
Turgut sabahlar, bete-altda kalkyor, gidip baln alyor.
Ancak gnnn bir blmn kitap okumaya ayryor. Gn
dz saat l S'ten 1 8'e kadar odasna ekilip, okuyor. Turgut, s
tanbul'u da ok seviyor. Srekli frsat bulup stanbul'un gizli
kelerini geziyor.
stanbul'un, kimsenin merak etmedii yerlerini aratrp,
seve seve dolayor. Eski cumbal binalarda kimlerin, nasl ya
adn kefe alyor. ocukluunda yaad mekanlar, bi
nalar gezip, hayal ediyor. Eski stanbul fotoraflarna baknca,
gzleri yaaryor. nk fotoraf ekildii zaman, ok sevdii
babasnn yaadn d nyor.
Turgu t bana soruyor: "Terasn yine gzel mi? ieklerine
iyi bakyor musun?"
"Elbette! ieklerimi ihmal eder miyim hi? Yalnz n te
rasa deil, apartmanmzda bana den arka baheye de ben
bakyorum. 20 yl nce zemini set d uvarcklaryla slah ettim.
Kamyonlarla orman topra getirdim. imdi artk manolyalar
iek ayor. Masmavi bir selvi aac, on be metreye ykseldi."
Tu rgut i yerini anlatyor:
1 48

Akll bir miilendis olarak iiivrrsilcyi bil irmi 0/1111 Trgt arkadam,
111iile11dislige li lm/11rada11 111cyla11ccil(e lalad.

"Ben bu sala meyhaneyi dostluklarmla yaathm. Senin gibi

insanlarla yaknlk saladm. Ben 1 973 ylnda Yldz Teknik ni
versitesi'nden makina mhendisi olarak mezun olduktan sonra
karar verdim, makina mhendisliini brakp bu ii yapmaya ...
Buras, kavga grltnn eksik olmad bir yerdi. Bunlarla tek
tek uraarak, yllar getike zararsz biime dntrdm."
"Bravo sana Turgut!"
"Daha sonra, meyhane adabn rendim. skeleden, canl is
tavrit toplayp buraya getirdim. Buraya, Gzel Sanatlar Akademi
si hocalar gelmeye balad. .. Arkadan basn mensuplar, gerek
sporcular alt. Bende, Beiktallk sevgisi vardr. lk olarak, Ziya
Restoran sahibi Ziya Ahimden, sabretmesini rendim."
Turgut'un szn kestim: "Nasl Ziya? .. Eski dostumdur.
Merak ediyorum."
"Ben renciyken, o da Motorest' altrrken, ona hay
randm. Daha bu ii yapacam belli deilken, Ziya'nn sabrn
1 49

rnek aldm. Sabr esas ... Biz bu iimizi ne kadar gzel yapar
sak yapalm, baz mterilerin ar talepleri oluyor."
"kiyi biraz fazla karann, ruhsal dengesi sarslr. . . Ola
bilir."
"Bu iin ticaretinde, nce unu rendim. nce lezzet... Bir
bal piirmenin, yz eidi var. Mutfaktan balyor i ... Bir is
tavriti kzgn yada piireceksin, bir tekiri hafif sda . . . Ktr k
tr olmayacak. Bir lferi kmrde, tele yapmadan piirmeyi
reneceksin. Bir hamsi kapamann ilmini almak iin ben yl
larca uratm.
"Sana iin srrm soran olursa, ne diyorsun?"
"Seveceksin diyorum ... Hepsi bu! Seveceksin yaptn ii ...
Son gnlerde o n nl gurmemizin yapt bir deerlend irme
de, ben kategorimde birinci oldum. Bizde akam dokuzu ey
rek gee, balk kalmaz. Biz, buzluktan balk piirmeyiz. Dondu
rulma balk, aclar. Biz yapamayz."
Turgut, nemli bir noktaya d okunuyor:
"Lfer e ayrlr: 1- Karadeniz lferi, 2- Marmara lferi, 3anakkale'den aaya gemi lfer... Sonuncusu lezzetini yitir
mitir."
"Elbet haklsn. Dnyann en lezzetli balklar, souk sular
da yetiir. Hem de, ya az tuzlu olacak, ya da tam tuzsuz ...
Onun iin, Sibirya'mn Baykal Gl'nde yetien Omu!, d nya
nn en lezzetli baldr."
"Hamsinin bile Karadeniz'de tutulan, baka lezette oluyor."
Turgut anlatyor: "len ikisi, insan iin yk. .. Gndz ier
sem, akam bana zahmet oluyor. Gndz imezsem, akam ikisi
benim iin bir dl... Ancak o zaman, akam sofraya oturup, ken
dimi dllendiriyorum. ster yaz, ister k olsun. Zevk alyorum."
"Aman Turgut, tadn karmadan ieceksen i! Yoksa, hi
ime! Ben 30 yldr, akamc deilim. Haftada iki gn ier
sem bile, miktar iyice azalttm. Kalletir bu rak ! nsan ne za
man ne iddetle vuraca belli olmaz."
Turgut Vidinli, restoran iletmecisi olarak, yksek renim
grm; edebiyat, sanat ve spor zevk ve bilgisi mstesna, bir
aydn kiidir ve stn dzeyli bir arkadamdr. Baarlarnn
srmesini dilerim.
1 50

Masada Maraton

Bir gn Metin Akpnar telefon etti: "Yarn Polonezky'e gi

delim, Adnan da gelecek, hep birlikte olalm, len sofrasna
oturalm" dedi. Adnan dediimiz de, Adnan Kahveci idi.
Adnan Kahveci, pek tipik bir insad. O srada iinde bulun
d uu siyasi evreye bir trl yaktramad mz, olaanst
d rst bir adamd. Drstlnn kant, ldkten sonra bs
btn ortaya kt. Metin'in istei zerine kalktk, ertesi gn
Polonezky'de bir pazar-len sofrasna oturduk. Bahe sofras
eksiksiz donanmt.
Metin nazar demesin, cokun ier hala, Adnan d a ondan
pek geri kalmyordu. l l 'de oturduumuz sofrada, saat akamn
S'i oldu, alt saat kadar zaman geti. Ben dedim ki: "Hadi kal
kn, bir su kenarna gidelim." Kalktk d oru Beykoz kysndaki
Kamil'e gittik. Kamil'in set zerindeki yerlerini sevmedik de,
tam denizin akllar arasna masay koydurduk. Ha tta ayakla
rmz suya da batyordu, orada baladk akam sofrasna .
Laf bitmiyordu. Herkes bir eyler anlatyordu . Hanmlarla
ocuklar da vard, hatta Adnan'n ayn otomobil kazasnda len
kars ile kz da birlikteydi, olu da birlikteydi. Sofra o akam,
ayn hzla srd. Baladmz saattan sonra gecenin saat l'i ol
du, yani 1 4 saat devam etmi olan sofrada, artk benim takahm
kalmad. Onlar hala doyamamt, "hadi size eyvallah, hoa
kaln" dedim ve ben vedalap ayrldm. Onlar ertesi sabah S'e
kadar meyhaneyi kapattrmadan, imeye devam etmiler.
Kouda maraton onurlu bir eydir, insana byle maraton
zaferi, defne yapra tac kazandrr, bu denli uzun sofralardaki
maraton ise, anlaryla dl olur. . .
151

Rastgele Sylei

- Yazn nerelere gidilirdi, neler yaplrd, nerelerde gezilirdi?

Eski kibarlar ilkbaharda Suadiye'ye, Bostanc'ya gid erlerdi,
ama ne zaman? .. 40'lardan nce . . . Daha sonra ayn kibarlar yaz
ortasnda, Boaz'a giderlerdi, serin olur diye, temmuz-austos
Boaz, eyll sonu ekim Adalar, stanbul ikliminin tevikleri,
byleydi .
- Tu tumlu aile ocuklar, nasl tatil yapard ?
- yle: 1 933'te Hitler Almanya' da iktidar ele ald. Yanda
olan Musolini zaten, talya' da iktidarda idi. Musolini Antal
ya'y Trkiye'den istemiti. 1 933'te 2. Dnya Sava'nn du
manlar ttyordu ve o senelerde Trkiye'de, bir askeri hazr
lk abas balad. Sava olursa hazr olacaktk. Nasl m hazr
olacaktk? Talim yaparak hazr olacaktk. Lise rencilerine,
hatta ortaokulun son snfnda da balad, her yaz hafta, as
kerlik kamp yaptrrlard. niversitede de iki sene, toplam alt
yaz, askerlik talimine gittim. Aslnda bizim zevkli yaammz,
Samatya kylarnda aa sandallarda krek ekmek, yelken
kullanmak, balk tutmakt. Bunlarn hepsi de bizim iin, tatil
yapmakt.
- lstanbul'da nerelerde askerlik kamp yapardnz?
- Baltaliman ayrnda biz adrl askerlik kamp yaptk,
Pertevniyal Lisesi'nin rencileri olarak . . . Daha sonraki yllarda
rnein, Anadolu Hisar'nda kyda bir ilkokul binas vard,
imdi retmenevi olmu, o binada askerlik kamp yaptk
yl. Hatta 1 936 ylnda bir gece vakti yrye kardlar. Gece
152

yars borular tt, yklendik silahlarmz, yolda yurumeye

baladk. Sabaha kar tane otomobil geiyor. Birisi "Ata
trk!" diye bard. Taburu maburu boverdik, arabalara ko
tuk. Ben ilk koanlardan biriydim. A ta trk sordu, "bu ne biim
asker yahu" dedi. "Bunlar renci" dediler. "yle mi" dedi, el
sallad gitti.
- Ko A tatrk olunca, cotun z anlalan.
- Ben Gzel Sanatlar Akademisi'nde mimarlk okuyordum.
niversite Talim Taburu vard, o taburda da iki yl askerlik
kamp yaptk. Bir tanesini sivil kyafetle yaptk, srtmza tfei
astlar ama, ben balk kyafetiyle katldm. Harbiye' de gn
dzl kampt. Sabah gidiyorduk, yoklamaya katlyorduk. Son
ra tabur oluyorduk, Hrriyet tepesine yryorduk. O zaman
boluktu oralar, bina diye bir ey yoktu, orada talim yapyor
duk akama kadar. Sonra yine
yryerek, H arbiye'ye dn
yorduk. Yoklama yaplyordu.
- Zor olmuyor muydu ?
- Temmuz zaten... Piyade
talimi yapyorsun, dn! Son
raki gnlerde biz on arkada
yoklamada bulunup sonra ak
trmadan amarhane binasna
tyyorduk. Akam geldikleri
zaman yoklamaya katlyor
duk. Biz on be gn orada, terk
edilmi amarhanede, sabah
tan akama kadar poker oyna
d k.
- yi yakalanmamsnz ?
- Yakalandk. Bir gn, nce
pencerelerde sngl askerler
belirdi. Balarnda sttemen
Kemal Bey vard. Biz amar
makinalarmm iine girdik falan
ama, kapy krdlar girdiler ie
ri, bizi yakaladlar.
Asteme Ayd 60 kilo iken.
153

- Sonra ne oldu ?
- Sonra hepimizi, kamp kumandanna gtrdler. Kumandann yle yreine dokundu ki, "defolun" d edi kovdu bizi ve
affetti.
- Kurtuldunuz?
- Kurtulduk... Aradan yllar geti bak, ne kadar geti,
41 'den 66'ya kadar, 25 yl . . . 25 yl sonra ben ayrova'daki Ar
elik binalarnn projelerini yapacakhm. Projelere baladm.
Ama ruhsat bir trl alamyoruz, nk snr ihtilaf var.
Ne stanbul taraf ruhsat veriyor, ne zmit taraf veriyor. Gebze
Belediyesi vermesi gerekirken, ruhsat vermiyor. naat balad.
Fena halde sklyorum. Bir gn sevgili arkadalarmdan biri il
gilendi. "Benim dostlarmdan bir Kemal Paa var onunla bir
deneyelim" dedi. Ertesi gn mz buluup, Gebze Beled iye
si'ne gittik, bir de baktm bizi kumar oynarken yakalayan s
temen, korgeneral olmu. aknlm gizledim.
Gebze belediye bakanna Paa'yla birlikte ktk, odasn
dan ieri girdik. Bakan: "Paam ho geldiniz" falan, diyor.
Paa : "Brak bo laf, ruhsat ver" d edi, bakan hala: "Ama
efendim . . . " diyor. Paa: "Brak amay falan, ruhsat ver" dedi.
Bakan orada ruhsat verdi, o ruhsa t sonradan, hukuken geerli
oldu .
- Sizi 25 yl nce, poker oynarken yakaladn, Paa 'ya itiraf et
tiniz mi?
- Elbet. O akam birlikte olduumuz sofrada anlattm.
Neredeyse ruhsat iptal ettirecekti.
..

1 54

Hakl Yasak

1 950'li yllardaydk. Doktor Nejat Harmanc'nn (sonradan

Profesr) muayenehanesi o yllarda Caalolu'ndayd. Kendisi
iki yakn arkadamn, days olurdu. rnek aldmz, ok iyi
yetimi bir aabeyimizdi. Bir yandan da, inandm bir dahili
yeciydi. Ancak, onun verdii akllar dinlerdim.
Bir ara, nemsemediim bir rahatszlk geirdim. stedii
rntgenler ve analizleri yaptrarak, Nejat'a gittim. Benim nem
semediim bulgular, o ylesine nemsedi ki, bana kesin iki
yasa koydu. Her ay yeni analizlerle, kendisine grnmem g
revini verdi.
Nejat'n koyduu yasaa, kesinlikle uydum. Bulgular her
ay iyileti. Altnc ay sonunda ise, onun istedii sonulara var
d. Kendisine o gn raporlarla, son hasta olarak gittim. ncele
mesini yaparak uzun uzadya sorguya ekti. Sonunda glerek
iyiletiimi bildirdi ve iki izini verdi.
Ben yapacam biliyordum. Ona : "Hemen birlikte yemee
kalm!" dedim. Kabul etti ve ktk.
Nejat Abi istedi ki, kadim arkadalar Dr. Fikret rgp ve
Dr. Safder Tarim'le de birlikte olalm. Pek sevindim. Telefonla
ikisi de bulundu. Safder Tarim'in Cihangir'deki evine uraya
rak, ikisini de aldk ve birlikte Hasnun Galip Sokak'taki Baks
estoran'a gittik.
mstesna insanla geirdiim o gecenin saa tlar, zih
nimden ve gnlmden hala silinmedi. de dnya ve Fran
sz edebiyatna derinden tutkuluydular. Trk edebiyat bilgi
155

ve zevkleri de olaanst yksekti. Resimden de, mzikten

de, iyice usta sanatseverler olarak, nasiplerini alyorlard ki,
haklaryd. Yaamann inceliklerine, en d oal ve zorlanmam
halleriyle zaten sahiptiler. Cokun syleilerini, zevklenerek
dinledim.
Restoran kapsnda vedalatk. Biz Nejat ile bir taksiye bin
dik. Onu Caalolu'ndaki evine brakp, ben de Laleli' deki evi
me gid ecektim.
Pervasz bir taksi ofrne d tk. Hzl sryor ve virajla
r hi yavalamadan dnyord u. Bizim zaten dnmekte olan
balarmz bu viraj dnleri bsbtn dndryordu. ofr
de sz dinlemiyordu .
Sonunda areyi bulduk. D z yolda otomobille gidiyor, vi
raja gelince taksiyi durduruyorduk. Biz virajlar yaya yrye
rek dnyor, sonra dz yola d nm olan otomobile yine bini
yorduk. Evlerimize kadar yle gittik.
Sevgili Nejat'n, sonradan da koyduu yasaklarla benim
mrm uzatm olduunu, imdi daha iyi anlyorum.

1 56

Sokaklarn Biimlenmesi

Bizim eski ehirlerimiz, plan yaparak kurulmam ki ... s

tanbul'un sur ii kadim blgesi dnda kalan rnein Cihangir
veya skdar semtleri, planla deil, yalnz edep terbiye esas
na gre kurulmu... Eer komunun manzarasn kesiyorsa,
kimse o yana saak veya cumba kmam.

1 920'/ 1 930'/ yllard Yeilky baleler iinde ve birbirie bitimeye en ok iki kat l
evlerle evrili lela bir kydii.

1 57

Bu davran, planlanm ehir yasaklarndan deil, kuaklar

boyu yerlemi ahlak-edep-terbiye geninden kaynaklanm.
Son yzyllarda b tn d nyada ehirleri planlama r,
zorunlu olarak alm. Bizde de, 20. yzylda . . . Elbet artk, ba
ka are yoktu .
Eskiden sokaklarmza, orada oturan insanlarn ruhu yan
srd. Sokaklarmz, ilevi de olan birer halk sanat yaptyd.
Yaayan insanlar birbirine sayg ve sevgi duyard. Sokak, bu
yaamn sahnesi olurdu.
Planlanarak izilen her sokaa, orada oturanlarn ruhunu
yanstmak olanakd. Nfus ylmalarnn dourduu stan
dart zmler, artk kanlamaz zorunluklar.
R. M . Rilke: "Msralar, yaanm deneylerin sonucudur" di
yordu. iirde bile ... Ne yazk ki yeni sokaklarmz (hatta ehirle
rimiz), yaanm gzel zamanlarmzn sonucu olamyor... Olu
yorsa da, Sultanbeyli gibi oluyor.

158

Boazii Oynamas

stanbul corafyas ve topografyas, karalarla denizlerin,

arbal sevimesi rneidir. Norve fiyortlar, Hrvatistan k
ylar gibi, fazla birbirine girmeden.
Asya'yla Avrupa, Boazii'nde, birbirine nasl da saygyla
yaklar? .. Araya mesafe koyarlar. pmezlcr bile. 32 km bo
yunca, cilveleir dururlar. Ya klap yaklap, uzaklarlar. Tepe
lerle koylarn biimlenmesi, tepelerin ykseklikleri, doann
yaratt sanat eseridir.
Boazii kuzeyden gneye iner iner, artma verir, sanki
Hali' e girecekmi gibi ... Ama girmez, sola dner, Marmara De
nizi'nin koynuna, giriverir. Avrupa ile Asya, Sarayburnu-sk
dar arasnda vedalar... anakkale Boaz'nda yine bulumak
zere.
Boazii'nin su geniliiyle, iki kydaki tepelerin yksek
likleri ve oranlar, insan kafas ve yreinin zevkle kavrayabile
cei doa mekanlar yaratmtr. ki kydaki tepelerin, saa so
la sala sala, o cilveli su kanaln, bir yana karmadan kucak
larna almas, doann tiyatro temsilidir.
Tepelerin ykseklii de, ay karken suya yansmas iin,
doru boyuttadr. Ay tepelerden, artarak frlar, aada dur
gun Boazii sularna da, annda yansyverir.
Gzelliiyle nl Lizbon da, bir boaz kysndadr. Tuna
kysndaki Budapete de ... Ancak her ikisinde de kynn bir
yann tepeler snrlar, teki yan ise yamyass ve d mdzdr.
Baklar tepeler snrlamaz, ufuklara kadar kayar gider. En
1 59

Bo,azii sular iizeridcki ftr akal k adan sulara dr,il de, slar get irdii lz
paralara lasarak ayakta dryor.

1 60

16l

Sadece yarm yzyl iinde, Rmelilisar ve civarndaki biitiin tepelerin en ilkel bir
sarganlkla igal edilerek elirletirilmcsi11e akl erer mi?

nemlisi, buralarda bir "doa i mekan" olumaz. Oysa Boa

zii, btnl olan bir doa i mekandr.
nsanlar daha uygarlamadan, Boazii kylarnn deerini
anlamlar. Daha Cilal Ta dneminde, on bin yl nce, burala
ra yerlemiler. Yazl belgeler, M 658 yl kaytlaryla balyor.
Sonra iki kademede, tarihe gemi grkemli soyluluk
(yoksa asalet mi demeliyim?) kaytlar d lyor. stanbul,
MS 395 ylnda Dou Roma mparatorluu, yani Bizans ba
kenti oluyor.
stanbul tarihinin bir "ara olay" da bulunuyor: 1 204 yln
da Kuds niyetine yola kp, 450 gemiyle stanbul'a gelen ve
zapteden 4. Hal Seferi . . .
O yl stanbul evresi, o pek nl sur d uvarlaryla korunu
yor. Denizden hemen balayan dehet verici grkemlikte sur
d uvarlar stnde, stanbul ehri tepeleri, aa yukar oyna
yor. Kilise kuleleri ve an kuleleri, hele Ayasofya, ehir siluetini
ylesine talandmyor ki, grnn etkileri hayranlk yarat162

yor. Hal valyesi Kont de Villehardouin izlenimini, anlarn

da yle anlatyor:
"Manzara o denli gzeldi ki, mrmz boyu unutulamaz
d. stanbul'u grnce, iimizde yrei rpermeyecek kadar ce
sur insan, yoktu." Bunu syleyen, kan dkmekten ekinmeyen
bir valye.
Hallar stanbul'u epeyce tahrip ediyor. Sanat eserleri Ve
nedik' e tanyor. Bizans yaklaan k dneminde, harap
olan ehri yeniden imar etme gcn bulamyor. Ancak Fatih
Sultan Mehmet'in 1 453 ylndaki fethinden sonra stanbul, 1 6.
yzylda Kanuni Sleyman anda, Avrupa'nn en mamur
kentlerinden biri oluyor.
Zamanda zplayarak 1 9 . yzyl ortasna gelelim. Bilgin ve
corafyac A. von Humboldt, o zaman d nyann en gzel
kentini yle sayyor: Rio d e Janeiro, Napoli ve stanbu l . . . Ger
ekten de stanbul o yllarda, surlaryla ve Ayasofyas ile birlik
te gzel ehresini koruduu gibi, siluetine camileri de katm.
20. yzyl ba stanbul'un yaamn ise, Ahmet Hamdi
Tanpnar, yle anlatyor:
"stanbul 1 908 ile 1 923 arasndaki 1 5 ylda, o eski karakter
ve niteliinden tamamyla kb. Merutiyet Devrimi, byk
sava, birbiri stne kkl bykl bir sr yangn, para
bunalmlar, imparatorluun dalmas, yz yldr eiinde ba
mz kayarak durd uumuz bir uygarl, nihayet 1 923'te ol
d uu gibi kabullenmemiz, onun eski karakter ve ni teliini b
tnyle giderdi."
stanbul ehir merkezi, yani sur ii stanbul, fetihten 1 923
ylna kadar, ehir olarak fazla deimemiti. Tanpnar'n anla t
t, toplum ve yangnlard. Yzyllar iinde stanbul, camileri
saraylar, yollar, mahalleleri, bostanlar ve mezarlklar ile,
1 923' e kadar, neredeyse ayn kalmt. Hatta bu ehir yaps ve
grn, 1 950'lere kadar da d eimemi ve korunmutu.

1 63

Set Restoran

Yllar nce, Kireburnu Set Restoran'a dadanmtk. Patronu

Nzhet eri ile kanmz kaynamt. Benden ok daha gen, ya
kkl bir adamd. Adap erkan ve mterisine nasl davranaca
n bilen bir adamd. Mezeleri bizim alkanlklarmza yatknd.
Hele bir "lop kalkan" yapard ki, doyum olmazd. Yolun denize
ters tarafndaki set stnde olduu iin, ad Set Restoran idi.
Nzhet dostum, alt abalad, iini ilerletti. Kireburnu
deniz kysnda bir yerin sahibi oldu. Restoran oraya nakletti.
Ben de, hatrl mterisi idim. Nzhet, daha yln banda tari
feyi bildirirdi. rnein: "Sen bu yl adam bana 125 bin lira ve
receksin!" derdi. Ondan sonra da ben ve konuklarm btn yl,
kelle ba o paray derdik. Enflasyon, bizi etkilemezdi. Az yi
yip-imiiz, fark etmezdi. Sz aramzda biz de, az yiyip imez
dik ya !
Bir sabah bana telefonla bildirdiler: "Nzhet Bey vefat etti"
d iye . . . Birden zldm ama, kendimi tutup sordum: "Cenaze
ne gn, nereden kalkyor?" d iye. "Kireburnu Camisi'nden"
dediler. Sordum: "Nerede Kirebumu Camisi?" Telefon eden
ayplad: "Baba be! Bunca yldr buraya gelir gid ersin. Restora
nn karsndaki camiyi grmedin mi?"
Salmda yakn old uum pek ok dostumun oluyla,
ilikilerimiz kesildi. Ama Nzhet'in oluyla kesilmedi. Kendisi
babasnn iini benimsedi, hatta gelitirdi. Baaryla srdr
yor. Geen gn Set Restoran'a yalnz gittiimde, Nzhet'i an
mak istedim, Ferda ile syletik.
1 64

Yllar ilerledike saygdegcr e sevgili restoran salibi dostlarmrn yerini

lrl ogullar alyor, 111111/rdan biri de Fcrd /eri.

"Anlat bakalm, babanla ilikilerini ! "

"Ben ortaokula gelince babam, benim bu restoran iine ok
merakl olmadmn farkna vard. Ben kktm. e gelip gi
diyordum. Yukardaki lokantadayken, yardmlar da yapyor
dum. Ama benim hayalim, Hava Kuvvetleri'ne girip, pilot ol
makt. Ancak, gzlerim bozuktu ve bu i olmad."
"Sonra? .. "
"Ben ortaokula gelince babama, biraz daha ok yardm et
meye baladm. Babam o zaman 55 yana gelmiti. Bu yzden
de bu ie, daha ok angaje olma d urumuna geldim.
"Babam ilkokul mezunuydu. Bu ii, kendisini yrtarak kur
mutu. Ben liseye geince, bu ie biraz d aha yaklatm. 1 99394'tc niversiteye geince, akamlar ve haftasonlar da, gelme
ye baladm. Lise ikinci snf yaz tatilinde, annemlerle yazla
gitmedim ve burada babamla birlikte kaldm. imd i daha iyi
anlyorum ki ben o zaman, babamn korkular ve duygularn,
daha ok paylamaya baladm."
1 65

"Bu paylama, sonu verdi mi?"

"Evet. .. Birlikte almaya baladk. liki, baba-oul iliki
sinin tesinde, iki erkek arasndaki i ilikisine dnt. Ben de
olgunlamaya, onun i konusunda duyduu korku ve hisleri,
paylamaya baladm. Bu yaknlama benim niversiteye giri
imden sonra, daha da geliti. Babamn, para kazanma-para
harcama ekilleri ve hayata ilikin korkularn rendim. Ba
bamla artk benim kiisel davranlarm deil, ie ait konular
grmeye baladk."
"Ben sizi izliyordum. ok iyi etmitin."
"1996 ubat aynda, babamdaki kanser hastal belirtileri
ortaya kt. Tehis, hzl konamad. Babam hastal srasnda,
lokantay bana brakt. Ben gnlk olaylar, gider babama anla
trdm . . . imdi onu daha iyi anlyorum. Baz korkular vard. S
frdan gelen insan, daha d uygulu oluyor. Gerekten sfrdan
balam ... Ben ise o yl 20 yandaym. Gemiteki performan
sma bakarsanz, bu ii kotarp kotaramayacam, ok belirli
deil... Babam korkmakta haklyd. .. Kendisinden sonra bu i
letmenin yaayabilmesine, ok gvenemiyordu . . . stelik aile
de, kalacak tek erkek de bendim."
"Ama sonra, babana huzur verecek yolu buldun!"
"Artk kendimi ispatlamam, art olmutu. te bu durumda
olay, benim iin bir savaa dnt. 'Ben bu ii gtrmeliyim'
savayd bu ! Bylece ben, bu d zenin iine girdim. Babamn
hastal ok ilerledi. Ben babamla, onun lmn paylatm.
Hastalnn son bir senesinde, artk iyi arkada olmutuk. Ben
bu arkadaln verdii manevi d uyguyla, bu ie giritim. Ba
bam ldnde, ben Marmara niversitesi le tme Faklte
si'nde, drdnc snf rencisiydim."
"Baban sana iletme iin, ne t vermiti:"
"Srme dayal alacaksn. Mteri devaml gelecek. Uy
gun fiyat politikas gdeceksin. ok yorulur, ok alrsn ama,
bo kalmazsn, demiti."
Ferda bu tlere uydu. i d aha da gelitirdi. zetledi:
"Beni en fazla memnun eden ey, insanlarn burada keyifli
bir yemek yemesi ... Onlar memnun ettiiniz zaman, baaryor
sunuz demektir. Bundan uzaklamaya balarsanz, mteriyle
1 66

iliki za yflar, tehlike anlar alar. Mteri burada ald keyfi,

giderken de srdrmeli ... Hele hesap dedikten sonra . . . "
"Yan ka oldu Ferda?"
"27 bitti, 28'e bastm."
"niversiteyi bitirdin ... "
"Evet, Marmara letme'yi bitirdim ... Mastra baladm."
"Basketbol oynamay srdryor musun?"
"Evet. . . Dzenli olarak."
Ferda, niversite bitirdii halde, mastr yapmay srdren,
srekli ciddi spor yapan, gencecik, baarl bir restoran iletme
cisi . . . Genler arasnda u vermeye balayan, umut veren, yeni
bir tip . . . Merhum babasnn dostu olarak, onunla vnyorum.

1 67

Yaamn Hz

Sarmakl'nn masasnda, herkes yerini ald. Tosun, geciken kaptan azarlad:

"Nerede kaldn be?"
"im oktu . . . Zaman yetmedi."
"Olum, zaman yetmez mi hi? .. Zaman, hammaddedir.
yi kullanrsan, yeter de artar bile... B tn insanlara eit dat
lan zenginlik, 'zaman'dr."
"Zndk vaaz bu be! Benim iim nemli . . . "
"Yani ii nemli olan daha ok alacaksa, Bakanlara 24 sa
at da yetmez o zaman . . . Zaman, kullanmasn bilmeli . . . Yani bir
parti genel bakan gnde 14 saat alrsa hayretmez, olsa olsa
'mankafa' olur."
teden, Doktor sze kart:
"Marifet, allacak zaman planlamakta ... O zaman iin
de, hzl ala bilmekte . . . Eski stanbul tekerlemesidir: 'Acele et
me, abuk ol' denirdi. Yani tela etmeden, hzl almak gerek
tii anla tlrd. Tela, zaman kazandrmaz . . . Akl ii deil."
Tosun sordu: "Abi be! Bazan zaman bouna geiyor. Acaba
byle zaman durdurup da, sonradan kullanmak olabilir mi?"
Kaptan, Tosun'a takld: "Haadi be! Belei sen de! .. " Doktor
aklad:
"Zaman, ister mu tlak, ister greceli olsun, durmadan akar.
Ama herkesin, kendi zaman var... Diyelim ki, bu da greceli
olabilir. Yani ar aksak, tembel ii yaanr, ya da hzl yaanr.
Gemekte olan zamann iini, tka basa gzel ve anlaml olay1 68

!arla doldurmak, art. . . Miskince yaamak, taksitle intihar de

mek . . . Zaman yavala tmak yerine bsbtn durdurmak, yani
hibir ey yapmamak, ruhsal intiharn ta kendisi . . . "
Tosun nerdi: "u zaman lleri, bana ters gelmeye bala
d. Ben takvimden uzak kaldm . .. Ylm, aym, bana bir ey
anla tmyor." Sordular: "Nasl bir zaman ls kullanalm?"
Anlatt:
"Yani, rnein diyelim ki, 15 genel seim sonra, biz demok
rasi oluruz. Ben de, 'iki benzin zamm' sonrasnda, tatile ka
cam demeliyim."
"Ya 'bir benzin zamm' sonras, ne olur?"
"O yarn sabahtr."

1 69

Yeni arlar

1 951 ylnda Hollandallarla Bankas, Bakrky' de birlik

te, bir margarin fabrikas inaatna balamlard. Bu tesis 1 953
ylnn 5 ocak gn, zamann cumhurbakan tarafndan, tren
le almt. Bu yapnn proje ve inasnda mimar sfatmla be
nim de hizmetlerim olmutu.
Aradan yarm yzyl geti. O tesis 20 yl nce oradan kald
rlm, yerine Carrousel adl bir byk ar binas yaplm. Bi
liyord um ama, yeni grdm.
Mimar olmann zorluklarndan biri de bu!.. Yaptmz bi
nalar hi haber bile vermeden, yerle bir ediyorlar. Sonra da ye
rine, baka bir ey yapyorlar.
Bakrky'deki Galleria ars, ksmen doldurulan denize
tam. Kocaman bir ar. ok katl. Hafta ii bir gn, akama
doru gittim.
stanbul'un neresine gitsem, anlarn depremesini nleye
miyorum. Bu Galleria denen arnn stanbul tarafndaki
ucunda, 50 yl nce bir kk otel bulunurdu. O zamanlar Te
peba'nda bir saz salonu da iletmi olan ek asll ho bir
adam, Novotny, bu otelin sahibiydi. ok gzel bir aalk iin
de ve deniz kysnda bulunan bu otele baz akamlar gider ve
Novotny'yle birlikte yemek yerdim.
stanbul' da ok rastlanan baya ilerden biri, bu otel bina
snn da bana gelmi. Deniz doldurulunca artk ierde kalan
bu gzelim bina, her yanna bin trl ek yaplarak rezil ed il1 70

1 9b6 'da proje liirom tadm Se1ra Apartna karsdaki diz loy a11111r/11f11tbo/
salas, sora birdebire imar grerek AKMERKEZ arsas oluverdi.

mi, bir kebap restorann yaps olmu. Zaten o gzelim aa

ln ortasndan da, sahil yolu gemi.
Yeni yaplm byk stanbul arlarnn, ilgin zellikleri
bulunuyor. Bunlar, yalnz alveri yaplan yerler deil. Bunlar
artk gelenlere, bir yaama biimi de sunuyorlar.
ei tli sinemalar, buz pateni alan, atl karnca, res toranlar
ve ka feler, gelenlerin ho vakit geirmesine de olanak salyor.
En ilgin grntlerden birisi de, buralarda artk, bizim lle
rimize gre gerekten byk kitap d kkanlarnn da alm
ve canl olmas.
stanbul'un en byk ar gruplarndan biri, sanki yerden
fkrverdi: Laleli sokaklar.
171

Bir gariplik daha. 1 936 ylnda biz, ailece Laleli'ye tanm

tk. Her ka t 40 m2 olan, her kat 5x8 m boyutlarnda, bir bod
rum ile stnde iki ka t bulunan bir eve ... 1 000 lira peinle
2.800 ( ki bin sekiz yz) liraya, (yaklak iki bin dolara) satn
alnan bu evin kalan borcunu, ancak 10 ylda deyebilmitik.
Azimkar Sokak'taki btn komularmz, hatta Laleli'de
oturanlarn hepsi, orta halliye yakn ya da orta halli, dzgn,
m tevaz ve makbul insanlard. imdiki byk otel de, Laleli
yangnnda evi yananlar iin yaplan "Harikzedegan Apartma
n" idi.
Yine yarm yzyldan fazla zaman gemi, o bizim ortahal
li - tutumlu koca Laleli semti, binbir eit maln satld, kar
mak bir ar mahallesi olmu . . . Affedersiniz, yoldan km
aile kzna dnm.
Eski Bada t Caddesi'ni hala bilenler, epeyce azalmtr sa
nrm. imdikini unutun da, geni ve gzel bir cadde d nn
ltfen . . .
k i yannda geri ekilmi, btn baheler - iekler iinde,
byk gzel aalar altnda bir-iki katl evler (evet, yalnz ev
ler, apartman yok) olan, sessiz tenha bir geni yol . . . ortada iki
otomobillik trafik yolu . . . Bu yollarn sanda solunda, iki tram
vay ray... Arada bir, tramvay getii oluyor. Otomobil, zaten
seyrek. nsan da ok az.
Cadde zerinde, Kzltoprak'tan Bostanc'ya kadar, tek bir
d kkan yok ... Hep ev... Yalnz ve yalnz, bahe iinde evler.
Herkes alveriini, tramvayla Kad ky'e inip, oradan yapyor.
Arsalardaki inaat emsalini artra artra, sonra da azdra
azdra, stanbul'un en gzel yerleimlerinden biri olan Kad
ky' e, insan ynlar doluturuldu. Badat Caddesi de, cadde
arya dntrld.
Akmerkez'in al, 1 993 ylnda ... Planlanmas ve iletil
mesiyle, uluslararas dller alm . . . Temiz iletiliyor. . . Semti
min ars. Byk kitaplaryla ve plaklaryla beni zellikle
ilgilendiriyor.
Bin trl farkl rn satan 246 maazasndan baka, sine
malar, kafe-restoranlar, sper marketleriyle, 1 500 aralk oto
parkyla neredeyse her trl gereksinim karlanyor. Haftann
172

her gn 1 0:00-22:00 arasnda hizmet veriiyle de, alan in

sanlara kolaylk salyor. Akmerkez ynetimi gelenlere, mte
ri demiyor, "ziyareti" d iyor. Her gelenin burada geirdii 3,5
saatlk ortalama sre, dnya ortalamasnn stnde.
Beyolu stiklal Caddesi, yzyllardan beri, bir cadde-ar
. . . Ta tlara kapatlmas, herkesin hayrna old u .
Bu caddedeki maazalarda satlan rnlere snr yok. Ne
yazk ki stanbul'un buradaki e n eski Beyolu tiyatro v e sine
malar, artk eski parlakln yitirdi ... Yine de var. . . Son yllarn
en gzel gelimesi, yaynevlerinin ve byk kitaplarn Beyo
lu' na tanmalardr.
iek Pasaj'nn da, Nevizadc Sokak meyhanelerinin de,
birer ar olduu yadsnamaz ki . . . Bura lar da, demcilere yiye
cek ve iki satan, ar-sokaklar.

1 73

stanbul ehir Tiyatrosu

stanbul ehir Tiyatrosu, lkemizdeki ada tiyatro aydn

lanmasnn balangc ve ncsd r.
Tepeba'ndaki, adna Dram Tiyatrosu denen o yar harap
binada, saygdeer tiyatronun temeli atlmtr. stanbul nfu
sunun 1 920'ler, 30'larda bir milyonun epey altnda olmas ne
deniyle de, ehir Tiyatrosu dram ve komedi blmlerinde haf
tada yaklak ikierden drt yeni oyun sahnelenirdi. O d ar kad-

lstanbl elir Tiyatros'nn sekin oync/ar 93 1 -3 2 sezonnda Doktor hsan piyesinde.

Neyire Ne;ir, Hazn Kniikii, Vasfi Rza Zob. (soldan saa)

1 74

rolarla bu saygdeer younluktan yz ak ile km olan o za

mann ehir Tiyatrosu kadrolarn, sayg ve sevgiyle anarm.
Onlarn tiyatro sevgimin olumasndaki rolleri iin, hep min
nettar oldum.
Bir oyun ilk kez 50 temsil oynanabilmiti de, ortalk birbiri
ne girmiti. Barollerde Neyire Neyir ve Savi Ted'nn oyna
d O Kadn piyesinin 50. temsili, stanbul duvarlar afilerle
donatlarak kutlanmt.
ehir Tyatrolar'nn banda bulunan Muhsin Erturul
Bey, iine yksek dzeyde egemen olan, saygdeer bir sanat
yd. B tn sanat trlerini kemiren hafiflii yok ederek, zel
likle tiyatro sanat iin art olan disiplini kurmutu. Pek snrl
olanaklarla, en saygdeer dzeyde sanat tiyatrosunun yapla
bilmesi, bata Muhsin Erturul Bey ve zamann kadrosundaki
zverili sanatlarn baars olmutur.
Tiyatrolarn ekim banda Shakespearc oyunuyla balamas
gelenek olmutu. Bir defasnda, Kral Lear roln bizza t stle
nen Muhsin Erturul Bey'in oyun kadrosunu izlemi birisi ol
mann gururunu, half onurla tayorum. Kimsenin bu gurur
dan bir ey anlamamas, bana vz geliyor.

175

Unutmak Olmaz!

Gazeteciler arasnda, ilgin ok kii vardr ama, ilginler

arasndan da daha ilgin birisini semek gerekirse, akla gelecek
olanlar arasnda Turhan Aytul, elbet bulunur.
Evet, Turhan Aytul, gazete yneticiliinde kendini gster
mi, ynettii baz gazetelerde tiraj zplamalar yaratabilmi,
bir genel yayn ynetmeniydi. Bu zplamalar baz gazetelerde
kalc olabilmi, dier bazlarnda ise, yine yavaa geriye d
nlerle sonulanmt. Onun rngalar, ok tedavisi gibiydi.
Baz hastalardaki etkisi, geici oluyordu.
imdi birlikte yaadmz bir sahneyi anlatacam, yllar
nce demek yetmez, say da vermek gerekir. Sanrm 20 yl ka
dar nceydi.
Bir skntl akammda, hi almadm gibi yalnz olarak,
akam yemeine gittim. Boazii kysndaki bir restoranda
oturup, yemek smarladm ama, iki istemedim. Bilirdim ki i
ki, hele yalnz ve skntl iken, bsbtn karamsar yapard.
Biraz sonra Turhan Aytul, ortaya kverdi. Yanma geldi,
itenlikle selamlatk. Yannda birisi daha vard. kimiz de bir
likte oturalm istedik. Biz yerletik, sofra dzenlendi . kili mu
habbet balad.
nce mterek dostlarn szn ettik. Kimini vdk, kimi
ne takldk. Masam zdaki nc kii, uzun sre sze karma
d. Ancak yarm saat kadar sonra, ikimizi de susturup bana sert
sert bakt ve dedi ki:
"Abi, sen beni tanmadn!"
176

rkildim ... Yzne dikka tle baktm ama, beynimde hibir

resim kmldamad. Byle hallerde, unu tkanl kabullenmeye
eilimim vardr. Neme lazm, kalp krmak is temem. "Affedin,
ben yalandm. H erhalde ondan unu tmuumdur" dedim.
Turhan'la baka konulara getik. Ama be on dakika sonra
nc adam, yine elimi tu tup:
"Abi, sen beni tanmadn!" dedi.
Yine zr dileyerek, teskin edici birka sz syledim. ere
fine kadeh kaldrp, srtn svazladm. Sonra yine Turhan'la ko
numaya baladk. Ancak, ilem bi tmemiti. Adam yine sz
mz kesip, sesini de ykselterek:
"Oldu mu ama bu yaptn? .. Sen beni tanmadn?" dedi.
Yine kendimi tuttum. Evet, karmak bir yaam srm
tm. Binlerce on binlerce kiiyle tanmtm. Belki de bu zatn,
mstesna bir yeri vard da, kendisini tanmam olmam, benim
bellek zayflmdan douyordu. yleyse yine de ha trlamam
iin frsa t vermesini d i lemeliydim.
nce ince sord um: "imdi l tfen bana yardm ediniz. Nasl
ve nerede tanmtk? .. " O ise, yine yksek sesle aklad:
"20 yl nce sen stanbul Mimarlar Odas bakanyken, ben
Hafriyatlar Dernei bakan deil miydim? .. "
Gerisini ha trlamyorum.

177

Bir ar Sohbeti

Geen gn, Ergun Hiylmaz dostumu ziyaret ettim. Gaze

teci-yazar olduu bilinen d eerli arkadamn, Galatasaray'da
ki Avrupa Pasaj'nda, kad im kymetli Aynal Pasaj'da sevimli
bir dkkan da var. Basl sanat eseri, eski gravr, resim ve ki
taplar satlyor.
Sevgili Ergun bana ok itibarl bir yer gsterdi ama, kabul
etmedim. Karsna geip oturdum. "Sen, yzn grmek is
tediim insanlardansn, arkam d neceklerimden deil" de
dim.
"lerin nasl gittiini" sordum. O ise: " kendisi gitmiyor.
Ben onu srkleyip gtryorum" dedi. Gerekten zor bir ii
yapyor. Basl "antika" satyor. Yeni retimi olmayan bir i ...
Ergun 4 0 yldr biriktirmeye urayor. Ancak, yeni teknolojiler,
kendisine yardmc olabilmi. Hala saklad binlerce cam ne
gatif var ki, artk tarih olmu. Ben ona: "Aman Ergun ! Sen lt
fen kendini iyi sakla!" d iyorum.
Ergun hala, ok eski tip bir daktilo makinasyla yazyor.
Hani akrts, uak sesini bastran cinsten . . . Ben taklnca, ak
lyor: "Sen ne d iyorsun? .. Ben onunla yazarken, beste yapt
m, piyano aldm sanyorum."
Duvarda asl nianlar soruyorum: "Bunlar Mecit nian
m?" Anlatyor: "Hay r, benim 40 yldr gazeteci olarak ald m
nianlar. .. Mecit nian olsayd, ok ie yarard... Oysa bunlar! .. "
Susuyor.
178

Dostm Ergr Hiplaz kcrl /clmcsdc liitir basl arliklr satrker

Casablanca filmi afiiri de sm>sak/.

Ergun sz, Boazii ya llarna kaydryor: "Eskiden yal

lar botu. Rutubet old11u iin, kimse oturmazd . imdi yeni
zenginlerin, modas oldu." Ben de ona anlatyorum:
"Bir yeni zengin, yeni yaptrd ve tand konan ko
nuklarna gezdirirken, mine stndeki fesli ve madalyal bir
paa resmini gsterip: 'Bu paa da, dedem !' diyor. Gezen ko
nuklardan biri ise: 'Bildim ... Mzayedede yz milyon fazla ver
seydim, benim dedem olacakt,' diyor" .
Ergun bir saptama yapyor: "Yallardan artk, duman k
myor. erde, odun kmr yakmasn bilen yok ... Doalgaz
gelmi . . . Denize olta atmyorlar. Byle yal m olur? .. "

1 79

Hilal Fanfar

Kundura tamircisi Takfor Usta, Samatya Ermenileri iinde

ki ilgin insanlardan birisiydi.
Zanaat olarak, iini bilir ve iyi yapard. evresiyle ilikisi,
dostayd . Dkkanna gelip de selamnaleykm diyene, aley
kmselam diye karlk verirdi. Ayn yllarda Samatya' da yaa
mtk ama, ben sonradan ayrlmtm, o ise hep Samatya'da
yaamt.
Samatyamzda, Ermenilerin kurduu bir Hilal Fanfar var
d. Fanfar diye, nefesli sazlar orkestrasna denirdi. Takfor Usta
genliinde, bu orkestrann yelerindendi .
On yl kadar nce, stanbul semtleriyle ilgili bir televizyon
dizisi dzenliyordum. Semtleri d olap, yerinde ekimler, ilgin
insanlarla konumalar yapyordum. Elbet eski mahallemin Ta k
for Ustasn, atlayamazdm.
Gnn birinde ekim ekibimizle birlikte, Takfor Usta'nn
d kkanna gittik. Syleiye baladk. Samatya'nn eski gnleri
ve insanlarn anyord uk. Ay Akif, Balk Geznik ve papazn
gzel kzlarn anmsadk. kimiz de balk meraklsydk. At
kuyruu klndan nasl olta rdmz, hangi baln hangi
yemle tutulmas gerektiini konutuk.
Sohbetin sonu yaklarken ben, hazrladm hain plan uy
guladm. Yanmda getirip de bir anda kardm bir nefesli sa
z, Ta kfor'un azna dayayarak: "aaal" diye bardm.
O: "Deli misin be? 20 senedir a lmadm . . . Olmaz!" dediyse
1 80

de vazgemedim. Komular da zaten televizyon ekimi grp,

toplamlard. Hep birden: "aal!" diye tu tturduk.
Takfor tereddt etmekten vazgeip, boruyu azna gtr
d. Denemeye balad. Heyecanlyd. Yz iyice kzarm, ter
iinde kalmt. Kendisini zorluyor ama, istedii sesleri kara
myordu. Hepimiz sabrla bekliyorduk. O da sabredip, sazdan
istedii sesleri karmaya urayordu.
Aradan epeyce zaman geti. Sonunda Takfor boruyu uzatp:
"Al unu be!.. Do notasn karamoorum. Eer d o notasn
karsaydm, gerisi gelirdi" dedi.
Biz btn dinleyiciler, Takfor'un tek notas eksik mziini
candan alkladk.

181

Bebek zerine

Bebek kylarnda 40'l, SO'li, 60'l yllarn, restoran-meyha

neleri vard. O restoran-meyhanelere, biz gidebildik. Kk Be
bek'te kyda bir Rum lokantas vard, o Rum lokantasna ok
dadanmtk. Ha tta yle nazmz geerdi ki, garson ard
mzda hemen gelmezse, masay denize boaltrdk.
Orada hnzr bir adam vard, ad Niko'ydu, ok iyi hizmet
ederdi. Eski stanbul Rumlarndan, sfr numara bir adamd. Bi
zim aksiliklerimize tahamml eder, intikamn hesapta alrd.
Fakat iyi de meyhaneciydiler, iyi meze yaparlard. Oraya biz o
yllarda, iyice dadandk. Daha sonra o restoran, baka birisinin
eline geti. Ondan sonra da uzun yllar, oraya gittik. Tepem
attnda bir daha hi gitmediim iin buraya da, 1 990'l ylla
rn bandan beri, artk ad mm atmaz oldum.
Bebek bahesinde ok gzel kadim aalar vardr. O aa
larn bir tanesinin kovuu ta duvarla kapatlmtr ki, iine
adam girmesin, giremesin. Park gzel bir yer olarak d uruyor.
Eskiden Bebek-Eminn tramvay vard. Bebek-Eminn tram
vay, stanbul'un br tramvaylarna benzemezdi. nk bi
rinci mevkii olan o krmz ekici tramvayn arkasnda, bir va
gon deil iki vagon olurdu. nk dz yoldu. Eminn-Bebek
yolunda yoku kmak zorunluu olmad iin, bir ekici iki
vagonu da ekebiliyordu.
Eski yllarda Bcbek'in gidi-gelii scd cce trcmvayla, bir de
vapurla idi. irket-i Hayriye Boazii' ni yukardan aa ok
gzel ve zevkli balard.
Daha sonraki yllarda 1 960'larm sonuna d oru yanlm
yorsam, Bebek Otel ve Bebek Otel'in bar ald . Bebek Otel
1 82

barnn altnda bir arkadamn kardei restoran iletirdi, o

restorann demesi d eniz seviyesi ile birdi. Deniz ykselince
sular basard ierisini a ma, oras da ok gi ttiimiz yerlerden
birisi oldu.
Daha sonra stndeki bar, pek sevildi. Tabii leden sonra
gneini almaz Boaz'n Rumeli taraf, onun iin nemlidir, sa-

Ne dcli doaya saygl, isalar ralatlata ve trafik caavarm Boazii'e sokmayan

l>ir ky biimi.

Yaylar serbeste yii riidiiii c balk tlf ky yollar111 daraltmak ta crici l11r
ilkellik old. Ykar resimdeki griilii im lale getirildi.

1 83

bah gnei alr akam gnei almaz. Sabah gnei makbuldr,

akam gnei kztrr.
Bir baka parlak taraf daha vardr Bebek'in ve btn bu Ru
meli sahillerinin, mehtap kt zaman kardan kar. Oysa Ana
dolu kysnda mehtap, Boaz'a bakanlarn ensesinden kar, g
remezler. Bu farklar nemlidir, Anadolu yakasnn trafii az diye,
vaktiyle pek severlerdi. Ama bu gne farknn ortadan kalkaca
n dnmek, mmkn deil. Ve mehtap farknn da elbet.
Bir akam vakti dostlarla Bebek' te oturan bir arkadam
zn evinde yemek yiyorduk. Yakn dostlar, on kii kadar vardk.
Hulki Alisbah o gn, biraz ge geldi. Neden ge geldiini de,
ksaca yle zetledi: "Ben mezarmz yaptrmtm. Edirneka
p'ya gittim mezarn kabuln yaptm, onun iin geciktim, ku
sura bakmayn" dedi. Mezarn kendisi ve kars iin yaptrm
da, mezar yapan adama: "Araya bir delik a da arada karmn
elini tutaym" demi. Adam "olmaz" diye feryat etmi.
Hulki Abi Edirnekap ehitlii'nde, ynetim kurulu yesi
imi, hayr ii olarak. O anlattktan sonra hazr bulunanlardan
bir bakas "ben de mezarm yaptrdm zmir' de, memleketim
dir" dedi. Bir bakas anlatt, "ben Erzurum' da yaptrdm" de
di, herkes bir ey syledi. Birisi de: "beni kskanacaksnz ama
benim Aiyan Mezarl'nda yerim var" dedi.
Vaay dedik hep birden ... Hulki Alisbah Abimiz: ''benim ora
da da yerim var" demesin mi? Kahkahay bastk, ben sordum
"Hulki Abicim, niye iki tane oluyor senin mezarn, yazla m
kacaksn?" dedim. G ltk ettik, sonra kendisi ile anlatk. ki
miz de birbirimizi, daha yaarken mezarnda ziyaret edelim diye.
Amacmz, uzun yllar yatacamz yere almakt. Buna da
gltk. Aradan, be on gn geti. Bir yemekte Hulki Abi ile,
yine karlkl oturduk. "Naslsn, iyi misin?" dedi. "Ktym
Abi, ok acele mezar yeri aryorum" dedim. "Acelen ne senin?"
dedi. "Abicim iade-i ziyarete gelirsen, mahcup olurum" dedim.

1 84

Yabanclk

Dedik ya ! iir gibi sokak olmaz. Olsa olsa, iirsellii olan

sokaklar bulunur. O sokaklar aramalyz. Ya da brakalm, iir
sellii olan simgesel sokaklar da airler arasn ... rnein Her
man Hesse, byle bir sokak aryor:
fkeli, anlaysz
Ayrldk ocuklar gibi,
Aptalca bir u tan yznden
Braktk birbirimizi.
stnden yllar geti
Bekleyi ve pimanlk iinde,
Genlik bahelerimize
Giden bir sokak yok imdi.
Herman Hesse, arad soka bulamyor. te yandan Dag
mar Nick, soka bulmu ama, iinde yaayp da ne olduunu
anlamayanlar anla tyor:

oktan braklm tandklar gecemizde

Yiiriiriiz bu dar evrenin ortasndan.
Soluk yzleri dlerimizde aaran
Onlar, ki kuytu sokaklar gibidir ok zaman.
Bilmeyiz srlarn o kadar geeriz de.

1 85

inde bulunduu mekandan kopuk yaayanlarn, oturdu

u sokaa, mahalleye mr boyu snamayanlarn, yabanc ka
lanlarn zorluu, dev kentlerde bsbtn dramlayor. Bunu da
W. Borchert, dile getiriyor:
Tanra Biiyiikkent tiikrdii att bizi
b ssz ta denizine.
Brakt yzst, biz ki
solm ekmitik iimize.

1 86

Meyhanede Seminer

Tosun'la Kaptan, derin dncelere dalm gzkyorlar

d. Aralarnda fsldarlarken, birisi konutuunda teki kafa
sallyor, sonra rolleri trampa ediyorlard . Bir sre sonra, ikisi de
elini masaya vurup, vardklar sonucu sunmaya baladlar.
Kaptan Doktora dik dik bakarak, konutu :
"Abi sakn darlma! Bu sizin tp var ya! ou palavra ... Yok
kalp deitiriyorsunuz, yok iltihapl hastalklar yok ed ilmi . . .
En ciddi aratrmay yapmyorsunuz k i . . . Sorun ok basit. . . Ben
bir kitapta okudum. Uzaydaki baka bir gezegende, harika bir
yol bulmular. Alkoln vcutta yapt zararlar, yzde yz n1 yorlarm . . . "
Masann btn demcileri, dikkat kesildi. Murat Bey, g
lmseyerek sordu:
"Acayip ! . . Yani koca evrende dnyamzla iliki kuran ba
ka canllar oldu da bunlar, ozon deliklerinin d nyay tehdit et
tii lmcl tehlikeleri falan bir yana braktlar, insanl tehdit
eden nfus ylmalarn falan bir kenara attlar, sarholara are
buluyorlar, yle mi?"
Tosun, sze girdi: "Abi bunu, kitap yazyor kitap ... Kafa
dan atmyoruz . . . Belki baka ciddi eyler de yazyordur ama,
biz burasn okuduk. Aklmz yctt ." Kitabn ne yazd soru
lunca da, Kaptan'la Tosun anlattlar:
"Azdan alnan alkol kafada ho bir keyif yaratyor ya !
te onu, vcuttan gemeden, nlama yoluyla, direkt olarak be
yinde yaratyorlar."
1 87

"Yani alkol nce vcutta d olap da, b tn vcudu etkile

meyecek, mide, karacier sapasalam kalacak . . .
"Keyif olmu bir sarho, kaldrmlar titreterek, evine dne
bilecek . .. "
"Sirozmu falanm, yle hastalklar kalkacak . . .
Doktor dayanamayp, sze kart: "Ufa palavralarna ina
nan safdiller, imdi buna da inanacaklar. nsan gibi imeyi
renemeyenler iin, yeni bahane kt. .. Ne kitab be? nce, dn
yamzn geerli artlarna gre, nasl iilecei renilmeli!"
Tosun'la Kaptan, Mura t Bey'e asldlar: "Abi nce sen, 'na
sl iilmeli?' diye bir seminer asana !"
"Delirdiniz mi be? Bir o eksikti? Ama siz uzayl akllarn
falan bir yana brakn da, beni dinleyin ! nce rak ve suyu iyice
soutun da, iine buz atmayn! Sonra da bir yudumu, ikiye b
ln! lk yarm yudumdan sonra dileriniz arasndan hava ekin
ki, akcier de nasibini alsn!"
"Olur Abi! Not alalm" dedi Tosun ama, Mura t Bey engel
ledi: "Ne yani? Nota bakarak m ieceksin? Ezberle bunlar!"
dedi, sonra srdrd:
"kinci yarm yudum da azda evrilip evrildikten sonra,
yavaa yutulur. Yu ttuktan sonra da hemen, olduun yerde sal
lanacaksn! ki grtlakla mide arasnda, yavaa ve helezoni bir
yoldan insin diye ... nk en ok keyif verdii an, grtlakla mi
de arasnda indii sradadr."
Genler: "Sahi be Abi! .. Doru ... Bunu baka bilen var m?"
"Var! .. Bektainin biri bir zrafa gryor da: 'Vay anam! Ne
ier bu be? .. ' diyor."
"

"

1 88

Boazii'nde Katl Kpr

stanbul Boaz'ndaki ilk kpry, Pers mparatoru Dari

us'un, Atina'y zapta gittii zaman ordusunu geirmek iin
yaptrdn tarihler yazar. Ha tta fikir babasnn Mimar Mand
rocles olduu, askerleri geerken Darius'un Boazii tepelerin
de kurdurduu adrdan seyrettii anlatlr.
Gerek olsa da olmasa da bu kpr, bugn bildiimiz an
lamda bir yap olamaz. Yaplan i, yan yana tekneler balaya
rak zerlerine rnein ahaptan, bir gei yolu dzenlemesi
olmaldr.
Daha sonraki bir masal ise, il. Abdlhamit zamannda bir
demiryolu kprs geirme projesidir. Boazii'nin "iine" y
le yabani boyutlarda ayaklar klacak ki, her birinin tepesine,
drt minareli bir cami yaplabilsin. Ksa aklkl elik kprler
se, bu ayaklar birbirine balayarak demiryolu geii salasn ...
Sonu: Kzl Sultan'n bile, bu projeyi uyutmas oluyor.
Uzun yllar sren kpr masal anlatmlarndan sonra, ilk
gerek Boazii Kprs'nn, 1 973 ylnda gerekletiini bili
yoruz.
Yaplmken iki katl olarak baarlm bir kpry ben,
San Francisco' da grmtm. Al tta be erit gid i, stte be
erit geli iin kullanlyord u . Bu izlenim, benim daha nce
aklma gelen bir dnceyi tazelemi, ben de ikinci kpr
nn iki katl yaplmas dncesini gazete yazlarmda ak
lamtm.
Kimse tnmamt.
1 89

Roazii'i doaya yg bialar ile birlikl' korlar ve resim gibi genilerii

yok edilmesi resnidir.

nerim, yaplacak bir alt katn trafik geii iin kullanlma

s deildi. Ben bu katn, stanbullular iin bir elence ve kltr
kat olarak gereklemesini neriyordum.
Gerekten de stanbul Boaz gibi bir doa aheserinin or
tasnda ve st nde, dnyada grlmemi bir kltr ve elence
kat oluacakt. stanbullularn yaz scanda bile Boazii sula
rnn 23-24 d erece serinliini yaayacaklar, bir yapay cennet
kurulmu olacakt. Btn Boazii ve stanbul'u kuzeyden g
neye derinlemesine, seyir frsat ele geecekti.
Ekstra kat olarak yaklak 40 metre eninde, 1 500 metre bo
yunda ve 60 bin metrekare alan elde edilecekti. Dnce bun
dan ibaret d eildi. Her iki kpr ayana, her biri yaklak
50x20
1 .000 metrekare, 25'erden 50 kat yaplabilirdi. Toplam
1 1 0 bin metrekare, alan ele geecekti. Kprnn finansmanna
yardm etmesinin dnda, stanbul ehrinin, dnyada emsalsiz
bir cazibe merkezi oluacakt.
Belki de bylece karayollarnn, ehrin stne ken par
alayc blc etkilerinin kefareti, bir derece denmi ola
cakt .
=

1 90

stanbul, yaamn kaynaaca, insanlarn biraz daha hu

zurlu ve mutlu olaca, grkemli bir olanaa kavuacakt. s
tanbul dnya ehirleri iind e benzeri olmayan, hayranlk verici
bir simgeye sahip olacakt.
55 yl nemli yaplar planlam, zel konstrksiyonlarda
zmler retmi bir mimar olarak bu dncenin, gereki ol
duunu, hibir teredd tm olmadan biliyorum.
Bu satrlar yazmann, hibir yarar olmadn da biliyo
rum. Amacm, biraz yreimi ferahlatmaktan ibaret.

191

Taksim Gazinosu' nda

1 930'1arn sonunda yaplm, 40'1arda almaya balayan

bir Taksim Belediye Gazinosu vard. imdi Taksim Gezisi'nin
Harbiye ynnde yer alan, ba ttal boylu otel binasnn yerin
deydi. Oteli yapmak iin ykmlard.
O yllarda imdiki byk otellerin hibiri yok ... Perapalas,
Tokatlyan ve Tarabya otellerinin de, byk salonlar zaten
yok . . . Bu gazino renci aylarndan basn balolarna kadar, her
byk toplantya kucak ayor. Alt ka tnd a bir de gece kulb

Tksi11 Belediye Ga:i11os 1 93 'Jrdm />alayrk /st111/>11/ '1111 biifii biiyiik_fkiltc lar,
sosyete diif?iilrrii r />as la/o/r toplaya tek cli sa /o d .

1 92

alrd. Velhasl bu Taksim Gazinosu, koca kentin tek ciddi

toplant salonu olurdu.
1 950'li yllarda ben bile, orada iki nemli gece dzenlemi
tim. Birisi Gzel Sanatlar Akademisi'nin geleneksel 3 Mart balo
su, teki de bir Mimarlar Birlii gecesiyd i. Hatta gazino md
r Holivut Cihat (lakab yleydi) Bey'in hayali, hala aklmda.
ok kez gittiim bu gazinodan ok anm var ama, henz
unutamadm biri, dansz Pamela' dr.
Pamela gzel vcu tlu gen bir hanmd. Sahneye, olduka
cmert alm giysilerle kard. lgin bir yan, nnde arka
snda ikier pskl asl olmasyd . ndeki iki pskl meme
ularna, arkadaki iki pskl ise, poposunun iki kanadna ba
lyd.
Pamela nce mzie uyarak, gsndeki iki pskl evir
meye balard. Kendisi dururdu memelerini oyna trd. nce sa
a, sonra sola doru . . . Bitmedi, nce sadakini sola, soldakini
saa dndrerek. Sonra da durduu yerde, poposundaki ps
klleri nce saa sonra sola dndrr, sonra da memeleri gibi,
sadakini sola, soldakini saa dndrrd.
Mzik ritimlerine uyarak yaplan gsterinin sonu, gs
ve popodaki dr t pskl birden, nce saa sonra sola, sonra
da d rt pskl birden ieri ve dar doru pervane gibi dn
drerek, biterdi. Paris gazinolarndan, Broadway ve Las Ve
gas'a kadar, bir d aha bylesini grmedim.
O yllarda ktalararas yolculuklard a transatlantik denen
dev gemilerin modas gemi, Amerika-Avrupa arasnda, per
vaneli drt motorlu uak seferleri balamt. Bu yzden dans
zmze: "Drt Motorlu Pamela" ad layk grlmt. Perva
neli uaklar da yerini tepkili uaklara braknca, Pamela nasl
bir numara yapard, bilmem.

1 93

Trk Hamam

Hamam, Roma mparatorluu'ndan sonra, Bizans'n da

nem verilen yap trlerinden biri idi. Bizans dnemi stan
bul'undaki pek ok sayda hamamdan, imdi eser kalmam
ama, baz Osmanl dnemi hamamlarnn d a, nceki Bizans d
nemi hamamlarn d eitirerek ya da temelleri zerine yapld
bildiriliyor. Kk Ayasofya Camisi yaknndaki ardakl
Hamam rnek gsteriliyor.
Klasiklemi hamam plannda, nce soyunma hacmine,
sonra bir ara blme, sonra da scaklk denilen, asl ykanma
mekanna girilir.
Scaklk, ortasnda yrme kotundan ykseltilmi "gbek
ta" denen yerin tam stnde, kubbeli olur. Bu kubbede k
salayan caml delikler vardr. Ortadaki gbek tann drt ya
nnda, kurnalarn bulunduu drt eyvan girintisi, diyagonal
drt yannda ise, halvet hcreleri yer alr. Mermer kumalara,
musluklardan scak-souk su akar, su hamam tasyla dkn
lr. Ykanmann nasl olduunu, bu sayfalarn bir yabanc ko
nuu anlatacak.
stanbul hamamlar genellikle, yars kadnlara yars er
keklere hizmet veren, ifte hamamlar olarak yaplmtr... ki
blmn kaplarnn, ayr cadde veya sokaa almasna zel
nem verilerek . .. ki blmn tek ktlede birletirilmesi, btn
hamamn daha iyi snmasn da salamakta.
stanbul hamamlarndan unutamadm, Samatya' da eski
tramvayn Aahamam duranda bulunan, yapdr. nceleri
1 94

kk ocuk olarak kadnlar tarafna gtrlrken, daha son

ralar natr kadn artk: "ne hacet, baban da getir!" deyince, ba
bamla birlikte erkekler tarafna terfi ( !) etmitim.
Hamam, ilkokuldan snf arkadam Hakk'nn babas ile
tirdi. Babalarmz da a hbap olduundan, itibar grrdk.
Arkadam Hakk'nn, hamamc babas tarafndan kopar
lan mesleki feryatlar unutmuyorum ... Babama diyordu ki:
"Hamamclk lyor! .. Artk her eve bir banyo hcresi yapl
yor. . . Kepazelik! .. nsan o hcrede hi temiz ykanabilir mi? Ha
mam sca olmadan, kirleri bile kabarmaz . . . Zppeler! .. Her
eve bir banyo hcresi yapyorlar!"
Yllar geince Hakk'nn babasnn korkular bsbtn ger
ekleti. stanbul' daki semt hamamlarnn, neredeyse hepsi ka
pand. imdi artk sadece, turistik hamamlar ak kalabildi. Oy
sa d nyaya n salm ilerimizden birisi, "Trk Hamam" idi.
Yzyllar ncesinde yaplm bu n, belki de artk yava yava
unutulmakta.
Evvelsi yzylda, yani 1 9 . yzyl sonlarnda Avrupa gezile
ri srasnda stanbul'a da gelmi olan, dnyaca nl Amerikal
yazar Mark Twain'in, gezi anlar kitabnda "Trk Hamam"
balkl bir yazs yaymland. Mark Twain nce, Trk Hama
m'n yle dlemekte:
"Bir dou gezisi sihirli anlatmlarn d ndke, bam
dner zvanadan kardm. Yaz demez k demez, Trk Hama
m'nn mucizelerini d ler, yaz demez k demez, kendime bu
zevki tattrma sz verirdim."
Mark Twain daha sonra uzun uzun, mermer banyolara na
sl gmleceini, gzel kokulu bitkileri koklamaktayken, du
manlar arasndan kacak hadm hamam uaklarnn kendisini
nasl ykayacaklarn dlemekte.
Ancak Mark Twain Usta, hayal kurmaya doymuyor. Daha
sonra yumuack havlulara sarlarak kuty yataklara tana
can, kara derili uaklarn kendisini yelpazeleyeceini, gzel
kokulu Trk kahvesi ierken ttn d uman emeceini, fskyeli
havuzlarn su sesleriyle uykuya dalacan hayal edip, iddetle
umutlanyor.
Bu umutlarla Trk Hamam'na giden Mark Twain, nce sa1 95

manlk gibi bir yere girdiini, yerlerde umduu ark hallar

yerine kirli hasrlardan yrdn anla tp, yle srdryor:
"Hcrelerin birine girip, soyundum. Pasakl bir olan, po
poma alaca bir masa rts sard (petamal), srtma beyaz bir
aput (havlu) ast . Bir ift, odundan terlik (naln) verd iler. Bun
lar, deri bantlar geirilmi kalas paralaryd."
"Yeterince a te basnca, daha scak ve mermer kapl bir
odaya gtrdler. Yerler slak ve kaygand . Beni ortadaki yk
seke bir pla tforma (gbekta) yatrdlar. Tellak denen adam,
kaynar su dolu bir yalakla yanma geldi. Sa eline kaba bir el
diven giydi ve derimi ovuturmaya balad. Kt kokular ka
ryordum. Ovaladka, daha kt koktum."
Keselenmek, stad i yice artyor, sonular karyor:
"Vcut lmn kldn hissediyordum. Eldiveni
basarak srttke, vcu d umdan makarnaya benzer ince sosis
ler kyordu. Bunlar kir olamazd. nk beyazd. Daha sonra
bir kap, biraz sabun ve at kuyruuna benzer bir eyle geldi . o
kadar ok kpk retti ki, beni batan aa kpe gmd."
stad sonunda, ykayp kuruluyorlar. Havlulara sarp bir
sedire ya tryorlar. Son umut, Trk usul bir ttn keyfi ...
"Ucuna hortum bal iman b i r ie" dedii nargile marpucu
nu azna alp, derin bir nefes ekiyor. zlenimleri yle:
"Bulut byklnde bir miktar duman cierlerime, mide
me barsaklarma ve tm vcut yapmn son noktalarna ka
dar, iime girdi. Tek ve dehetli bir ksrkle patladm . . . Vezv
yanarda gibi... Sonraki be dakika, btn d eliklerinden alev
kan bir ahap ev gibi yandm."

1 96

Sokak zerine

Ben ehirlerdeki btn ortak yaam mekanlarn seve

rim . . . ster sokak, ister cadde, meydan ya da park olsun.
Bizim dilimizin zoraki kibarlar, sokak szcn k
mseme niyetiyle kullanrlar. rnein, sokak kedisi, sokak
kpei gibi ... O zavalllar sanki, keyiflerinden mi sokakta
yayorla.r? Ya sokak kzlar? .. Kurtarsalar ya ! Bir iir oku
mutum:
Darack bir sokaa
assalar beni
teneke, krmz bir fener
bir meyhane nnde
dalgn dncelerle
tempo t t p arklara
sallansam

On yl nce W. Borchet'in bu iirini okumutum da, 60

yl nce sallanan, aslm bir adam grdm anmsam
tm. Tramvayla Sultanahmet'ten geerken... H i gzmn
nnden gitmemiti ki ... O da rzgarda sallanyordu.
Zaten Cahit Stk Taranc'ya gre de, sonumuz yine so
kakta ... stelik, herkes iin gerek:
ite!
Olp olacamz bu cenaze;
Geiyor caddeden vaktr ze sade,
Dalgalar misali omuzlar iizerinde.
1 97

Kahve Dokunuyor!

"erefe!" diyerek ilk yudumu aldklarndan beri, saatlar

gemiti. Gevemilerdi. Artk politikaclara bile kfr etmek,
ilerinden gelmiyordu. Ama aralarnda ztlama keyfi ve al
kanlndan vazgemezlerdi. Tosun, sofraya yllardan beri ka
tlmayan bir arkadalarn and. Sonra da sordu:
"Ya hu, Kirpi Ziya ne oldu? Anladk demlenme yasa yedi
ama, bsb tn ortadan ekildi. Adresini bilen var m?"
Kaptan: "Var?"
"Yaa ! Hemen syle! Aklma taklan bir ey var, arayp soracam. Hi olmazsa, telefon ederim."
"Telefonu yok!"
"yleyse gider bulurum. Sen adresi ver!"
"Gidersin ama, bulamazsn."
Tosun merakland:
"Nasl ey o? Gitsem de niin bulamam?"
Kaptan:
"Karacaahmet'te de, ondan"
Tosun fkelendi:
"Haadi be! Sanki aka m yaptn?" dedi, kendisini man
depsiye bastran Kaptan' pusuya d rmek ii n frsat kolla
maya balad.
Murat Bey uyard: "Dikkat edin Erol Bey'e! Gen adam o . . .
Kendiniz kadar iirip de, yormayn!" Tosun yant verdi : "Yok
Abi! Biz sadece neelendiriyoruz . . . O kendisi yoruluyor."
1 98

"Laf altnda kalmazsnz hnzrlar! Neelendirmek iin ne

yapyorsunuz ki?"
"Ruhunu pompalyoruz Ahi!"
Tosun, gezegenimiz dnyann mr konusunda internet
ten ald bilgi notunu, Kaptan'a uzatarak nerdi: "ok ilgin!
Merak etmez misin torunlarnn geleceini?"
Kaptan yle bir gz a tp, geri verdi:
"Ne yapcam lan ben bunu? .. Ne nemi var imdi? Popo
ma m sokucam?"
Tosun hncn ald: "Haa! Demek ki sen, nemli eyleri po
pona sokuyorsun! .. "
Yanlarndan bi!ka kahkaha patlad. Murat Bey sert sert
bakarak konutu:
"Cvttnz! Tosun, sen fazla itin . . . Raky kes de, bir sade
kahve i!"
Tosun:
"Yok Ahi, kahve imem ... Hassas bir bnyem var, kahve
dokunuyor."

1 99

Beklenmedik Olay

Mhendis Nizami, ok eski dostlarmdan birisiydi.

Kendisi ok bilgili, mesleinde olaanst titiz, bir inaat
mhendisiydi. ylesine titizdi ki, onun hesap ve projelerinde
bir yanllk olasl, akla gelemezdi. stelik en nl niversi
telerimizin birinde profesrd . Acmasz hocayd. Projeci ola
rak ibirlii yapmak iin, zor adamd. Anlamak iin, sabr ge
rekiyordu. Deerdi, nk sabrn sonu "selamet" olurdu.
Ancak, en nemli yann sona braktm. vmek gibi olacak
ama hakkdr, kendisi Karadeniz kkenliydi.
40 yl kadar nceydi. Arkadam Nizami'yle birlikte,
nemli bir tesis projesini dzenleme grevini aldk. Sresi kt
olan ii zamannda bi tirebilmek iin, hzl ve iddetle al
maya baladk. Gndzleri a yr alyor, geceleri bir araya
gelip, iletme artlaryla ina a t sistemini badatrmaya giri
iyorduk.
Haftalar geti. Elerimiz bu alma biimine isyan ettiler.
Onlar ya ttrmak iin, bir gece ikisini de yemee kardk. O
zamann en nemli mzikli restoranlarndan birinde yer ayrt
tm. Pist kenarnda ayrlm masamzda, yerimizi aldk.
Gzel bir yemek oldu. H atta yava tarafndan, bir iki dansa
da kalktk. Atraksiyon seyrettik. Saatlar ilerledi. Haftalarn biri
ken yorgunluu, Nizami'yle benim s tme kmeye bal ad.
Gz kapaklarmz, zor kaldrmaya baladk.
Nizami dostum, dzgn yaayan bir arkadamd . Evine i
dnda nedenlerle, ge kalmazd . Ben ise, kalrdm. Sabkala2 00

rm vard. te bu sofrada eim, kendini tutamad ve bana:

"imdi barda olsan, uyuklamazdn?" deyiverdi.
te o anda ben, kendimi kaybettim. Birden: "Kalkn! imdi
bara gidiyoruz. Orada da uyuduumu greceksiniz! . . " dedim.
Samayd ama, sz bir kere azmdan kmt.
Gideceimiz yer, Tepeba Cumhuriyet Pavyonu'ydu. im
di yerinde yeller esiyor. Varyetesi vard. Konsomatris kzlar a
lrd. Ben nden yalnz, baka bir arabayla acele gittim. Mer
divenleri hzla ind im. Beni dostlukla karlayan ef garsona :
"Brak imd i ! Beni tanmyorsunuz . . . Ailece geldik. Bir masa
ayr!" dedim. Pist kenarndaki bir masay boaltp, bize ayrd
lar. Biraz sonra bizimkiler de baka bir arabayla geldi. Ayrlan
masada yerimizi aldk.
Varyete arasnda, garson geldi. Siparilerimizi sord u . Ha
nmlar gazoz istedi. Ben de, bira dedim. Bu srada o benim iki
kart Karadenizli dostum, garsonu azarlar gibi: "Bana viski
getir!" demesin mi? Peinden de eklemesin mi: "Viski diye kon
yak yu tturmaya kalkma ha ! .. " diye.
Garson da Nizami'ye ters ters: "Sen yalnz olsan yaparz
ama . . . " dedikten sonra beni parmayla gstererek:
"Abim varken yapar myz hi? . . " d emesin mi?
Hey Nizami hey! .. Bizim eve, 40 yldr unutulmayan bir
konu hediye etmiti. Nizami d e Karadenizliydi ... Garson da.

201

Lise rencisiyken

Pertevniyal Lisesi'nde orta ksm dahil yllarca ayn snf

larda okuduumuz can arkad alarm, unutamam. Hele ilerin
de vard ki, birlikte yaardk. Birlikte ders almann te
sinde, haftada bir akam ehzadeba Milli Sinema'ya, arada
bir Nait'e birlikte giderdik. Son d ersi "yararsz" bulduumuz
gnlerde, Emine Hanm'n bahe d uvarndan birlikte atlar, si
nemann matinesine yetiird ik. 1 3 Tayyar, 1 70 Namk ve Atf
Zeki ile birlikte. . . Ben yalandm galiba? Atf Zeki'nin numara
sn unu ttum.
1 932 ylndan balayarak, orta ksm dahil yedi yl rencisi
olmakla vndm Pertevniyal Lisesi o zaman, "kenar ma
halle" Aksaray'dayd. Atatrk Bulvar falan almamt. Oku
lumuzun nnde iekli gzel bir bahe, onun da nnde top
rak bir alan vard. O toprak yoldan gnde 20 otomobil, ya ge
er, ya gemezdi .
l k yllarda renciler okula, bina nndeki gzel iekli
baheden girerlerdi. Sonra kat disiplinci Mdr Bey, bizi n
baheden deil, arka sokaktaki berbat bir giriten sokmaya ba
lad. te bu kmseme, bize ar geldi. Okuldan daha ok
kamaya, daha pervasz haarlklar yapmaya baladk.
Bayram geceleri Nait temsillerine, 10-15 kii erkence gider,
n srada yer kapardk. Oyun devam ederken bile, sahnedeki
aktrlere laf atp, oyun srasnda yant aldmz olurdu. Tuluat
stat Nait'i, pek seviyorduk. Bunca yl sonra aklmdan k
mayan zellii, Nait Bey'in, sta t bir aktr oluuydu. Temsil
202

baladktan ksa bir sre sonra kulisten, o atlak sesi duyulunca,

seyirciler dalgalanrd. Nait Bey, teneke alarak sahneye girin
ce, daha hibir ey sylemeden, herkes kahkahadan krlrd.
Tuluat, bilinir, o anda akla "douverenler" tiya trosudur.
Ad ayn olan oyunu Nait Bey'den 1 0 kez seyretsek, her defa
snda yeniden zevklenirdik.
Beni hala zmekte olan bir i, Nait Bey'in toplumumuzda
yeterince "kitaplamam" olmasdr. sterse tuluat olsun, ya
ratt oyunlar da, aktrl de, unutulup gitekte ... Oysa Al
manlarn bu tarz andran "kabare konumaclar" iin, pek ok
sayda yaymlanm kitap bulunuyor. rnein Kari Valentin,
Weiss Ferdi gibi ... Nait Bey'le yat olan bu kiileri, ben hala
kitaplardan okuyup zevkleniyorum.
Bu tiyatroda bayram gecelerinde temsilden nce, Hafz
Burhan Bey ark syler, gazel okurdu . ok gzel ve gr sesiyle
Hafz Burhan Bey ark sylerken, kalabalk tiyatroda t k
mazd. Sesi ylesine grd ki, o gazel atarken, harap tiyatro
nun svalar dklrd sanki.
Bilinir, gazel sylerken ses ykselir ykselir, birka saniye
d urulur, sonra yine balanr. te bir bayram gecesi o birka sa
niyedeki mutlak sessizlikte, sarhoun biri: "Yaa moruk!" deyi
verdi.
Biz okul arkadalar, donduk kaldk. Yreimiz incindi .
Burhan Bey'in program biter bitmez 1 0 kii, frlayp o terbiye
sizi bulduk, azn burnunu acmadan kanatarak, tiyatrodan
dar attk. Sanata saygszlk etmiti.
Benim arkadam da, iyi rencilerdi. Ben de ayarm bo
zuk olmad zaman, ekinmeden syleyeceim, iyi renciy
dim. Biz haarlk da ederdik ama, dersimize de dikka timizi ve
rerek, alrdk.
Biz Nait temsillerine giderdik ama, ehir Tiyatrolar'nda
bata Shakespeare temsilleri olmak zere, oyun karmazdk. O
zaman operamz yoktu ama, biz Richard Tauber, Martha Eg
gert, Jean Kiepura'nn opera filmlerini seyrederdik. iir, roman
ve yk kitaplarn severek okurduk.
Spor mu? Namk, lisemizin futbol takm kaptanyd. Biz
de oynardk. Ama asl sporumuz, be metrelik aatan yapma
203

sandallarda krek ekmek, yelken kullanmak, balk tu tmak ve

yzmekti.
Ayda - alemde bir zevkimiz, Langa'daki meyhaneye gidip,
rak imekti.
Pahal iti bu hnzr zevk! .. En az 7,5 lira biriktirmeliydik
ki, hak kazanm olalm. En az iki 49'luk (0,37 li tre) rak paras
olmazsa, gitmenin anlam yoktu. stelik d rt kii iin nc 49'luk alamyorsa, gitmek bounayd. Para az olursa, bir yan
dan nargile ile balamak art oluyordu ki, kafay bulalm. Mah
cup olarak aklarm ki 49'luk demek, iesi 49 kuru olan rak
demekti ... Dolar 1 30 kuruken.
Hesabmz iyi yapardk. Meyhaneden, hi borlu kma
dk. ok ince bir adam olan garson Koo'ya verilecek 25 kuru
bahii, kesinlikte ayrm olarak.
Sevgili Tayyar kardeimle ikimiz, half dzenli olarak gr
yoruz .. 70 yla varm olan bir arkadaln bulunmaz hazz
ile, yine birlikte oluyoruz. Namk'la Atf Zeki, d nlmez yolcu
luklara, yllar nce kmlard, ikimiz kaldk.
B tn derdimiz, yanlarna gittiimiz.de: "Nerede kaldnz
be!" diyecek olmalar.
.

204

Gzelleri Seyretmek

Mura t Bey uyaryordu:

"Yahu, baz adlar yanl syleniyor. rnein Tayyip
ad, iki y harfiyle sylenmeli ... kisini de a yrarak ve stne
basa basa ... nk Tayyip'in anlam, "iyi"dir. Tek y ile sy
lenen Tayip ise, ayplamak demektir."
"yi ettin, uyardn iin ... "
"stersen sana bir de beyit syleyeyim ki, unutmayasn:"
Nevcivan sevmekte ne
piran tayibeylemem,
Hiisn olur ki seyrederken
ihtiyar elden gider.
Kaptan rica eti:
"Murat Abi ! Ufaklk yap da, anlayalm." Murat Bey,
Kaptan'n hatrn krmad:
"Uzatmadan anlatalm: Sbyanc air demek istiyor ki,
'Ben gen gzelleri seven ihtiyarlar, ayplamam, ancak g
zelliin ylesi olur ki, seyrederken bile o i htiyar elden gider'
yani nefesi durur - can verir."
Sessizlii, Tosun bozdu:
"htiyarn bylesi, cennetlik olur. Tanyan - tanmayan,
fatiha okusun!"
K:ptan sordu: "Bu ihtiyar, gzellik yoluna cann ver
mi, ehit saylr m?" Tosun:
"Yok devenin ba. .. Neredeyse bir de trbe yaplsn di
yeceksin; ona bir mezar ta yeter!"
"Bari mezar tann biimi, ihtiyar simgelesin ! .. "
205

Meyhanede ark

Kfmil'in Yeri, Beykoz' da, tam korunun altnda; stelik de

nizin de tam kysndayd. Biraz yorgun saylabilir binalarnn
nnde, denizin kysnda bir dzlk olan bahesi, zellikle
yaz akamlar ben ve dostlarma, uygun geliyordu .
Sevdiimiz bi r yan, masalarn dizildii d z setin d eniz ta
rafnda, birka metrelik, doal akll bir yerin daha olmasyd.
Zaman olur akllarn a rasna masa kurdurur, orada neemizi
bulurduk. Yakndan hzl bir gemi geerse, dalgalarndan ayak
l armz slanrd ama, oral olmazdk.
Her ay bir, ya da birka akam Yeniky' den motorla kar
ya geiyor, kaptana nazmz geerse Beykoz iskelesinde deil,
Kamil' in Yeri'nde karaya kyorduk.
ark sylemek, dnya meyhanelerinin allm neesidir.
Demlenen kii coar, coan kiinin boalma yollarndan biri,
ark sylemektir. O arklarn nasl sylendii, dinlemek zo
runda kalanlarn talihi ya da talihsizliidir.
Ulusal huyumuzdur, iki yudum rak ienin ayran kabarr,
ark sylemek iin bahane arar... Arar da bulamazsa, ne ya
par? .. Yine syler. .. Benim dikkatimi eken bir deime var. 60
yl kadar nceleri Milli Demcilerimiz bir arky koro h alinde,
epey usulne de uygun sylerlerdi . . . ama sonuna kadar syler
lerdi. imdi artk Milli Demcilerimizin, mzik kltr de zayf
lad. ou bitiremeden yarm brakyor.
Benim en severek andm meyhane korosunu, Sibirya' da,
Baykal Gl kylarnda dinlemitim. Korodakilerin hibiri,
2 06

Beykoz'da karayollan ile birbirine bal o/naya biitiin Boazii kylerii de nceleri yadan
arkl, sora skr/ irketi Hayriye gemileri en romatik biimde birbirine balard.

profesyonel mzisyen deildi. Hepsi, yazar ve airdi. On kii

kadardlar. Yazarlar Birlii konuu olarak gittiim Sibirya' da,
bu nedenle aralarnda bulunuyordum. Koro olarak, ok gzel
sylyorlard. .. Epeyce votka devirdikleri halde.
Derken derken, ilerinden air Gennadi Gayda'nn aklna
bir hnzrlk gelmesin mi? .. Bana dnp, "haydi bir ark da sen
syle!" demesin mi? tekiler de hep birden, Gennadi'nin bu
nerisini alklamasn m?
Ne yapaym, arandlar... Redd edemedim. Hepsi huu iinde d inlemeye hazrland... Ben de baladm:
Kederden mi neden bilmem
Sararm rengi rulsarn . ..
Veee, btn Ruslar zar! zar!, hykre hykre alamaya
207

balamasn m? Ben bylece, ark syleyerek, milli bir grev

yaptm. Bizi alatann rak deil, arklarmz olduunu kant
lam oldum.
Biz imdi iek Pasaj'ndaki DEMAK toplantlarnda, Tur
han Gnay'n ynetiminde, bazan yine ark sylyoruz. Tur
han' yalnz braksak, daha iyi olacak ama, enemizi tutamyo
ruz ki . . .
Meyhanede ark deyince, yine Beykoz'a, Kamil'in Yeri'ne
dnmeliyim.
Byle yerlerde mzik ve arknn, belirli ses hacmini ama
snda edepsizlik var. be kiilik saz heyetlerinin, zurna ve
dmbelekle, hele mikrofon kullanarak saz almas ve ark sy
lemesi, edep d saldrganlktr. Vicdan fukaraldr.
Oysa bizim Kamil'in Yeri'nde gece ilerleyince, pek elebi
mizal bir kemanc gelir, alar sylerdi. Pek efendi adamd. Ba
zan biz de ka tlrdk. Hele bir gece yle cotuk ki, kemancmz
Muhlis Bey, iyice yoruldu. Yanmdaki iskemlede oturuyordu.
Kulama eilip, ok yorulduunu ve izin istediini syledi.
Teekkr ettim ve gitti.
Ertesi gn, cumartesi idi. O yllar her cumartesi le ye
meklerinde, tp profesr dostlarla birlikte olurduk. O gn on
lar da Kamil'in yerine gitmek istediler ve gittik. nceki gece
oturduumuz masada yer aldk, hatta ben ayn iskemleye otur
dum.
Biraz sonra kemancmz Muhlis Bey geldi. Beni grnce
gzleri byd, baylacak gibi oldu ... Sordu:
"Abi ! Sen demek ki, daha eve gitmedin?"

2 08

Eski Mahallemde

Son gnlerde, stanbul'un eskiden yaadm semtlerine

gitmeden, duramad m. Elbet bata yine, Narlkap, Samatya,
Yedikule ... Oralar, benim yaammn "balang" dnemiydi.
Acaba "uvertr" desem, "tkrldm" d avranm olur muyum?
alacak itir, btn stanbul 80 ylda ylesine deiti ki,
insanlar doduu yaad evleri bulamaz oldu. Ama benim
Narlkap Caddesi'yle Narlkap kmaz, olduu gibi duruyor.
1 929-35 aras yaadmz, harap ahap ev olduu gibi duruyor.
Daha da haraplam ama, d uruyor. Bu evi ayakta grmek gibi
bir sevin, yaanamaz ki . . .
O evimizde imdi oturan yal hanm, gencecik bir evladn
topraa vermi. . . Yine de glmsemeye alyor ama, belli ...
Yrei kan alyor. Yaama veda etme hevesleri iinde . . . "Bun
dan sonra yaasam ne olacak? Yaamasam ne olacak?" diyor.
Oysa benden, ok daha gen . .. Erkek arkadalarma yaptm
gibi: "Genliinin kymetini bil!" diyemiyorum.
34 kap numaral eski evimizi, nden arkadan seyrediyo
rum. Eski evimle, "bakyoruz".
Samatya ars'na geliyorum. Meydanck, deimemi.
Ufak tefek amalar olmu ama, yine ufak, yine havasn yitirme
mi saylr. Eski tramvay yoluna kan merdivenler, yine orada ...
Deniz ynndeki eski Bizans sur duvarlar, biraz hrpalanm,
imar yapmalar var ama, yine ayakta ... Kundura tamircisi Tak
for Usta, yok artk. Bakkalmz Hristo'nun yerinde, Develi Res
toran yaplm. Sahibi Arif arkadamla syleiyoruz.
209

Merdivenlerin yannda, lakerdac Takfor Usta yer alrd.

Camekann stnde, plak ampuller ldard.
Eski sevimli Samatya olaylarndan biridir, anlatlr. Bir gn
Takfor Usta'ya, iri kym bir adam yaklayor. Nefis torik laker
dalarn seyrettikten sonra : "Bana bundan, iki kilo tartn!" di
yor. Takfor ise 1 00 gramlk bir ufak para sararak veriyor ve di
yor ki, "hele sen bunun tadna bir bak! Haftaya daha iyisi gele
cek, imdi alma !"
Mteri gittikten sonra soruyorlar: "Hazr mteri km
ken, niye vermedin?" Takfor aklyor:
"Bu ay, iki kilo lakerday alr, evine gtrr tavasn-zga
rasn yapmaya kalkr. Ziyan eder mal, vermem . . .
"

Riz otr rke znte larap ola

CVlllZ, i111di artk biisbiiti11

larale o/m. Kapda eski Jarflcr/c
yazl o/a 3 4 n1 11ara d ii see
rr skii/111i.

210

Ne Desem ki?

Yllar nce bir iadammz, bana sormutu: "Siz, nereden

feyiz aldnz? ngiliz terbiyesi mi? Fransz terbiyesi mi? Ox
ford' dan m? .. "
Ben: "Arzedeyim efendim" deyip, aklamtm: "Bendeniz
Davu tpaa p skelesi, Davutpaa Ispanak Viranesi, Samatya
Narlkap kmaz ve Yeilky Bamya Tarlas'ndan feyiz al
dm."
Ben bu kitapta, buralar ve daha sonra feyiz aldm yerle
ri, ksaca anlatmaya altm.
Ancak bitirirken nasl bir zet yapsam ki? . . Narlkap'daki
evde, be kiilik bir aile olarak yayorduk. Bir ben kaldm. En
acs, benden ya kk bir kardeimi, 23 yanda iken ve
remden yitirmi olmamzdr. Evet, sevindirici baz olaylar ya
adm . . . Ama kendi bama, ok dertler de atm. Sululuk pa
ymn hesabn yapamam ama, rnein iki kez de, akcier
kanserinden ameliyat oldum, kurtuldum. imdi hemen, bu
ameliyatlar yapan Prof. Dr. Aydn Ayta dostumu, anmadan
d uramam.
Geenlerde bana, sevdiim insanlardan birisi, bir soru y
neltmiti: "Sen yaadn hayattan, memnunsundur, deil mi?"
Soran sevgili dostum, pek ok nemli yapy planlama ko
nusunda ibirlii yapm olduumuz, bir mhendis profesr
d. Saydm sevdiim bir insand. Niin byle sylemiti, bile
miyorum. Ancak soru, yreime saplanmt. O gnden beri
dnyorum . . .
211

"Memnunum," desem, yaadm iyiliklerde, yaknlarmn,

evremin, hem de talihimin roln inkar etmi olacam san
ki . . . Kadirbilmezlik bu!
"Deilim!" desem, yakksz olacak . .. nk yaadm
ktlklerdeki yanllarn ar sorumluluu, daha ok kendim
den kaynakland. Kendi paym da, bakalarna ykleyemem
ya !
Ne diyeyim ki? .. Dnp duruyorum.

212

Konfor Kurtarc Deil!

1 920'li ve 30'lu yllarda stanbul ilkokullar, numarasyla

anlrd. Ben 43. lkokula balad m ve orada bitirdim. Ad son
radan, Yedikule lkokulu olmutu.
Okulumuzun gneyinden Trakya demiryolu geer, kuze
yinde ark imendifer Kumpanyas'nn futbol sahas bulunur
du. Bu kumpanya Cumhuriyet'in kuruluundan sonra 1 937 y
lna kadar, Trkiye' de almasna izin verilen, son "imtiyazl
yabanc irket"lerden biri oldu. 1 937' de milliletirildi. Bu ir
ketlerin imdi yzlercesi, belki binlercesi var.
ocukluumuzun ryas futbol sahamz, yamurda diz
boyu amur olurdu. stelik saha simetrik olmad gibi, santra
izgisinden kalelere doru iki yanda da eimliydi. Savunmada
zorluk, hcumda kolaylkt. Aradan yllar geince grdm ki
bizim futbol sahamz, airimizin d edii gibi olmu, "indim ya
rin bahesine / parsellenmi."
Arkadam Hayrettin' in babas, Demiryolu Kumpanyas' nn Yedikule'deki cer a tlyesinde al an, Ali Usta'yd. Sakall
Ali Usta'nn iten ktktan sonra demiryolu kenarndan, elin
de sefertas ile yryerek dnn beklerdik. Bahesinde
sebze yetitiren Ali Amca'ya, Hayrettin'le birlikte yardm
ederdik.
Ayn kumpanyada alan marangoz Tahsin Bey Amcam
ise, ok usta balkyd . Baz akamlar kayyla bala kar
ken, beni de yanna yardmc alrd. At kuyruu klndan olta
rmeyi, ondan renmitim. nce l, sonra tane lden,
213

d okuzlu olta rerdik. Seyyar satc a tlarnn kuyruundan kl

koparrken, ifte yememek iin ok dikka tli olmalydk.
Marmara Denizi kylar, bizim Yedikule'den Ahrkap'ya
kadar, sur kuleleri ve d u varlar, burunlar, kayalklar ve kumsal
larla biimleniyordu. Btn dnya tarihinde eine rastlanma
yan ehir-sur duvarlar ve deniz b tnlemesi harikas olan k
ylarmz, bize mutluluk veriyordu. En lezzetli balk eitlerini,
kendimiz tutarak yerdik. Aatan retilmi 5-6 metrelik sandal
larda yelken kullanr, krek ekerdik. Her yaz gn saatlarca
yzer, dalar midye karrdk.
Krek ekme, yelken kullanma, yzme ve balk tutmann
dnda, oyunlarmz vard. Bu oyunlarn ou, deil bilgisayar
gibi cihazlar gerektirsin, hibir ara kullanlmayan oyunlard.

Narlkp e<>lcri11i11
lemen niinde sairi/
yolu gemeden ce,
kayalarn iizerinde
Aydm Boysa e
Necdet Algm

214

Komaca, anya-manya, saklamba . . . Hele o saklamba . . . Hele o

kzlarla birlikte saklanmak yok mu? Dnyaya bedeldi. Gizle
mi olmayaym, aletli bir oyunumuz, biri byk biri kk iki
sopayla oynanan, elik omakt . Tek yaprak kattan eytan
uurtmas yapar, uururduk. ok ince renkli kat ve talarla
gzel uurtmalar yapar, onlar da uururduk.
Evlerimizde akarsu yoktu. Elektrik 1 935' te geldi. Her evin
kuyusu bulunurdu. Ya da saka'nn, at veya eekle getirdii drt
teneke su, kpe doldurulurdu. Sokaktan, atl seyyar satclar
geer, sebze, meyve ve d aha akla ne gelirse, satarlard.
Yaz geceleri dondurmac, k geceleri kozhelvac, sahlepi
geerdi. Tutumlu mahallemizin dilencileri de kend ine greydi.
Tek bir lirann yzde biri olan kuruun d a drtte biri olan (im
di bu da bilinmiyor) 1 0 paray dilenirlerdi. 400 kii onar para
verse, hepsi tek bir lira ed erdi. Srtnda uvalyla dolaarak,
yenmeyecek kadar kurumu ekmek paralarn toplayan dilen
ciler de dolard.
Evet, yaam kolay deildi. Zaten biz de, kolay aramyor
duk. Samatya-Yedikule ocuklar olarak biz, Cumhuriyetimizin
en onurlu yllarn yaamaktaydk. Politika st ynetiminde,
"aibeli kii" yoktu. Pantolonumuzun yamal, ayakkabmzn
delik olmas, hi ama hi nemli deildi.
Bizim, stanbul' da ya da Trkiye' de bize benzeyen ocuk
larn ve genlerin, sefillikle bouan artlar iinde yaadmz
sanlabilir... Yanltr. Biz lkemizin geleceine inanl olan, ok
umutl u ve mutlu zamanlar yaadk. Asl sefillik, sahtekar ve
aalk politikaclarn at oyna tabildii, bir ortamda yaamaktr.
Konfor arh bu trl sefilliin utancn azaltmyor.

215

Mekan ve Zaman

nsan evreye kk salmadan yaar m? Yaar grnyorsa

bile, ona da hayat denmez. Yalnz evreye mi? .. Yetmez ... Ge
mie de kk salnacak. Sevilse de sevilmese de, gemie ille kk
salmadan yaanmaz ki . . . Bir insann tm gemiinden bt
nyle kopmasnn adna, baka bir ey derler. . . Bu dpedz, ya
amn sona erii demektir.

'

..

.7'r

Be;azt Meydan'ndaki iiniversite bia/ar Osmal demide Harbiye Nezareti

(Savma Bakal) ike.

2 16

Bir aacn, bir iein kkleri gider gid er, durur. Bir insann
ruhsal kkleri gider, gid er... Durmaz . .. Dnyann da dna,
aya-gnee gider. . . Yine durmaz. Bugne yarna deil, n
vardn rendii yerlere kadar uzanr.
Uzay bilgilerimiz arttka, mekann, yani tm evrenin s
nrszln, biraz daha iyi reniyoruz. reniyoruz da algla
yp kavrayabiliyor muyuz? Yooo! .. Gemi zaman, "Byk
Patlama" ile snrlayp, rahata erdik sanki . . . Ya gelecek zamann
sonu? . .
Evet, gnlk dertler iinde eziliyoruz ama, gemii v e gele
cei dnmeden de duramyoruz. Yalnz kendimizinkini de
il... O kafaca sdka her eyi, herkesi.
nsanlar, hayat total (topyekun) yayor. Ne kadar syor
sa . . . Yaamayanlar, teki canllar.
nsan ruhu, mekan kavramnn yok olaca sessiz bir ka
ranla katlanamyor. Byle bir karanlktansa, cennetten vazge
er, cehennem atelerinde sonsuza dek yanmaya razdr. Yine
insan, vcudu son nefesini vermi bile olsa, ruhu ile yaama is
teinden kendisini kurtaramaz ... Sonsuza dek, cehenneme de
razdr. Naslsa bir yolunu bulacana inanr. Haksz da deil
dir. Cehennem atei bile sonsuza dek yanmaz ya ! Af gn gele
cektir.

217

'1stanbul, nfusu 50 ylda 20 m isline patlayan bir dnya

ehri. Tarihte bu bymenin benzeri grlmemi. Dou
Roma ve Osmanl mparatorluu sentezinden, Anadolu_
kasabalar

eitlemesine

dn m . . .

Gkdelenleri

ve

Boazii kprlerini takp taktrmaktan vazgemeden. . .

ehirler toplumlarn aynas.
Yine de gzellikleri ve sihri yok edilemeyen Karadeniz
Marmara

ve Boaz ii

doa

biimlenmeleri

hazine

deerinde bir yaama mozaii seyrettiriyor. "

stanbul'un Kuytu Keleri ile N arlkap' dan

Yeilky'e,

Boazii kylarn da dolaarak/ okuyarak 'tarih iinde'

bir ehir turu yapma frsat bulacaksnz. Her kuytu
kede Aydn Boysan'n vazgeilmez mekanlar, dost
sohbetleri ve anlar size rehberlik edecek.
Yzler

ve

Yrekler'de

(YKY,

2002)

yreindeki

insanlar anlatmt Aydn Boysan, bu kez yine kendine

zg

anlatmyla

zaman

kimi

dndrerek,

-gzdelikten

zaman

neelendirerek,

stanbul' un

kuytulua

kuytu

geiteki

kimi

kelerini -

aclarn

da

anlatyor.

ISBN 9 7 5-08 - 0 5 7 1 - 2

l flm rnJIJIJl!l