Aşkın Terennümü - Eski Türk Edebiyatında Gazel PDF

Osmanl Kadn Hakknda Hukuk Kaynaklarna Dayal alflmalar
155
Trkiye Arafltrmalar Literatr Dergisi, Cilt 5, Say 10, 2007, 155-196
Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

Selami TURAN*
Girifl
GAZEL kelimesi, etimolojik olarak Arapa, nisvanla flkane latife ve horata etmek; zenan ile alftelik etmek vechile konuflmak;1 Gzel hanmlarn sz ve
vgs, kadnlarn musahabetini sevme, kpein geyik sesinden flaflrarak hayrette kalmas;2 latife ve sohbet etmek;3 Mahbubenin hsn ve cemlini
medh ederek kendisine taklma, bu yolda fliir syleyerek mahbube ile elenme;4 yn eirmek, kur yapmak, gzel szlerle ve benzeri fleylerle kadnn sevgisini kazanmak, gzel duygular fliirle ifade etmek anlamlarna gelen gazele
fiilinden tremifltir. Yine ayn kkten gelen tegazzl kelimesi aflk fliirleri yazmak, vmek ve methetmek; gazle kelimesi ise difli ceylan ve domakta olan
gnefl5 anlamlarna gelir.
Edeb bir kavram olarak gazel, zellikle aflk, sevgili, flarap ve bahar ile ilgili
duygularn anlatld fliirlere denir.6
Bu alflmamzda ncelikle gazelin Arap, ran ve Trk edebiyatlarndaki tarih serveni zerinde durulacak, daha sonra da gazelin estetik yaps hakknda bilgi verilecektir. Ayrca gazel nazm flekli ile ilgili yaplmfl alflmalardan
* Yrd. Do. Dr., SD Fen-Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Blm.
1 Hseyin Remzi, Lgat- Remzi, c. II, stanbul 1305, s. 12
2 Ahter-i Kebr, stanbul: Matbaa-i Ahmed hsan, 1321, s. 732.
3 Mehmed Salh, Kmus- Osmn, stanbul: Mahmud Beg Matbaas, Ksm- Rabi, 1322, s.
166.
4 fiemseddin Sami, Kms- Trk, stanbul: Enderun Kitabevi, 1989, s. 966.
5 bn Friz, Mucem Makyisl-Luga, Msr, c. IV, 1969, s. 422423; bn Manzr, LisnlArab, Beyrut, c. XI, ts., s. 491493.
6 Muallim Naci, Istlht- Edebiyye, A. Yekta Sara (haz.), stanbul: Risale Yaynevi, 1996, s.
22; Ahmet Atefl, Gazel, MEB A, c. IV, s. 730; Haluk pekten, Gazel, DA, c. XIII, s. 440.
156
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
(tezler, kitaplar, makaleler, bildiriler vs.) bazlar ayrntl olarak tantlacaktr.

Burada flunu ifade etmek gerekir ki, yaznn hacmi tespit edilen tm alflmalar
hakknda ayrntl bilgi verilmesine elveriflli deildir. Bu sebeple yaznn sonuna konuyla ilgili genifl bir kaynaka eklenecektir.
I. Arap Edebiyatnda Gazel
Gazel, kfl noktas bakmndan eski Arap fliirine dayanmaktadr. Arap flairleri, slmiyet ncesi dnemde, hemen her konudaki duygu ve dflncelerini
kaside nazm flekliyle ifade etmifllerdir. slmiyetle birlikte Arap toplumu, byk bir deiflim ierisine girmifl ve Chiliye dnemine ait duygu, dflnce, deer ve detler yeniden flekillenmifltir. Bu deiflim fliir sahasnda da kendini gstermifltir. Chiliye dnemindeki gibi birisini hicvetme, kadnlar iin aflk fliiri
syleme ve flaraptan vgyle bahsetme deti, Hz. Peygamber ve Hulef-y Rflidn dneminde, slm terbiyesine aykr bulunmufl ve makbul grlmemifltir.
Fakat Emevler dneminde, nce Mekke, sonra Medine ve daha sonra da
fiamda zevk ve elence hayatnn yeniden reva grmesiyle birlikte, slmiyet
ncesi bilhassa kasidenin bafl ksmnda yer alan kadn, aflk, flarap, tabiat gzellikleriyle ilgili terennmler tekrar canlanmfl, ya ayn flekilde, kasidenin bafl ksmnda veya ona benzer mstakil fliirler halinde sylenip yaygnlk kazanmfltr.7 Yaklaflk VIII. asrdan itibaren grlmeye bafllayan gazel, ilk nceleri, kasidenin, aflk, flarap ve kadn konularnn ifllendii nesib ve teflbib blmleri karfllnda kullanlmfltr. Daha sonralar ise, kadn ve aflktan bahseden kaside
fleklinde yazlan uzun ya da ksa her fliire gazel, bu flekilde fliir sylemeye de tegazzl denilmifltir. Fakat ran ve Trk edebiyatlarnda kullanld anlamda gazel nazm flekli Arap fliirinde yoktur. Bu tarz, klasik fleklini ran edebiyatnda
kazanmfltr. Emev ve Abbas dnemi Arap flirinin statlar ierisinde Cemil b.
Mamer (. 82/701), Abdullh b. Dumeyne, Kuseyyir Azze, Kays b. Zerih, Leyl
el-Ahyeliyye, Kays b. el-Mulevvah, Vaddah el-Yemen (. 90/708), el-Ahtal
(20/640-92/710), mer b. Ebi Rebia (24/644-101/719), el-Ahvas (35/655110/728), el-Farazdak (20/640-112/730), Cerr (30/114-114/732) ve el-Arc
(75/694-120/737)yi sayabiliriz.8
7 Mehmed Fehmi, Tarih-i Edebiyt- Arabiye (Cahiliyye Devri), stanbul: Matbaa-i mire,
1332, c. I, s. 260261; Ahmet Turan Arslan, Asr- Sadet Arafesinde slami Edebiyata Basamak Olan Arap Edebiyat, slm Edebiyat, Mays 1988, sy. 1, s. 12-14; a.mlf., Asr- Sadette Edebiyat, slm Edebiyat, Kasm-Aralk-Ocak 1988/1989, s. 11-13; Ahmet Suphi Frat, Arap Edebiyat Trihi (Bafllangtan XVI. Asra Kadar) I, stanbul: stanbul niversitesi
Edebiyat Fakltesi Yayn, 1996, s. 116; Nihad M. etin, Eski Arap fiiiri, stanbul: 1973, s.
89-90; Kenan Demirayak, Abbas Edebiyat Tarihi, Erzurum: fiafak Yaynevi., 1998, s. 91-98;
Metin Gndz, Emevler Dneminde Gazel fiiiri, Yksek Lisans Tezi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1998, xix+99 s.
8 Ahmet Atefl, Gazel, s. 730; Nihad M. etin, Eski Arap fiiiri, s. 74.
157
II. ran Edebiyatnda Gazel

Arap fliirinin etkisinde oluflmaya bafllayan slmlaflma sonras ran edebiyatnda gazel, lirik fliirin en beenilen flekillerinden biri olmufltur. Bunda ranllarn aflk ve flarap fliirlerine olan dflknlkleri nemli rol oynamfltr. Gazel, bafllangta, Arap edebiyatndaki gibi kasidenin nesib ve teflbib blmlerinden
ibaret iken, X. asrdan itibaren, ran edebiyatnda rnekler verilmeye baflland ve bugnk mstakil fleklini, esas itibaryla bu edebiyatta kazand grlr.
ran edebiyatnda gazel tarznn geliflmesinde, kasideden pek zevk almayan
Mool hkmdarlarnn da etkisi olmufltur. ranl flairler, kaside yazmak yerine, Moollarn yol at tahribattan duyduklar elem ve kederleri gazel nazm
flekliyle terennm etmeyi tercih etmifllerdir. Ayrca Attar ve Mevlan Celleddin Rm gibi sf flairler, ilah gzellik ve ilah aflk konularn iflleyerek, Hafz fiirz ise, rindce hayallere, felsef ve ahlak dflncelere yer vererek gazelin
konusunu geniflletmifltir. Bylece Arap edebiyatnda sadece kadn, flarap, aflk
ve tabiat gzellikleri zerine yazlan bu flekil, ran edebiyatnda tasavvuf, felsef, hikem dflnce ve duygular iin de kullanlmaya bafllanmfltr.9
ran edebiyatnda gazel, Smnler devrinde Hanzala-i Badgs (.
220/835), Firz Maflrk (. 283/893), Ebu Sleyk Grgn (. 265-66/878-879)
ve bilhassa Rudeg-i Semarkand (. 329/940) ile bafllayarak geliflimini srdrmfl; Gazneliler devrinde Ferrh (. 429/1037), Unsur (. 431/1039); Seluklular zamannda Enver (. 580-83/1184-1187), Cemld-din sfahn (.
588/1192), Hkn (. 595/1198), Nizm (. 600/1204); Mool istilasndan sonra Sad-i firz (. 690-694/1291-1294), Selmn- Savec (. 778/1376), Hfz-
firz (. 791/1388); Timurlular devrinde Abdurrahman Cm (. 898/1492);
Safevler devrinde, Sebk-i Hind akmnn kurucular olan Urf-i firzi (.
999/1590), Kelm-i Kfln (. 1061/1651), Sib-i Tebriz (. 1080/1670), fievket-i Buhr (. 1111/1699); Kaarlar devrinde ise, Micmer-i sfahn
(1190/1776-1225/1810), Neflt- sfahn (. 1244/1828), Visl-i firz
(1197/1783-1262/1846), Frg- Bistm (1200/1786-1274/1857) ve Yagm-y
Candak (1190/1776-1277/1860) gibi flairlerin elinde hem flekil hem de muhteva bakmndan mkemmel seviyesine ulaflmfltr. 10
9 M. Fuat Kprl, Trk Edebiyat Tarihi, stanbul: tken, 1981, s. 104; Haluk pekten,
Gazel, s. 441.
10 Ali Nihat Tarlan, ran Edebiyat, stanbul: Remzi Kitabevi, 1944, s. 73-77, 89-104 ve 120127; Srs fiemsa, Seyr-i Gazel Der fiir-i Fris gz t mrz-, Tahran: ntiflrt- Firdevs,
1373, s. 149-154; Mansr Rstegr Fes, Env- fiir-i Fris, ntiflrt- Nvd-i fiirz, 1372,
s. 564-565; E. Berthels, Yeni ran Edebiyat, MEB A, c. V/2, s. 1041-1053; brahim Kafesolu, Seluklular, MEB A, c. X, s. 410; Bnu Nusret Tecrbekr, ran Edebiyatnda fiiir
Kaarlar Dnemi, ev. Mehmet Kanar, stanbul: nsan Yay., 1995, s. 34-35 ve 134-138; Ahmet Kartal, Osmanl Medeniyetini Besleyen Kltr Kaynaklar (XI. Asrdan XVI. Asrn Sonuna Kadar Trk Edebiyat ve Fars Edebiyatnn Mnasebetleri), Doktora Tezi, Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1999, s. 112.
158
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
III. Trk Edebiyatnda Gazel

Trklerin kendilerine mahsus kkl kltr, yazs, manzum ve mensur
eserler ortaya koyabilecek flekilde inkiflaf etmifl edeb bir dili vard. Karahanl
devleti hkmdar, Satuk Bura Han (. 992), kalabalk bir Trk zmresiyle birlikte X. yzyln ortalarnda slmiyeti kabul ederek Trk tarihinde yeni bir dnemi bafllatmfltr.11 slmiyetle birlikte, Karahanllar vastasyla zamanla
Trkleflen Kaflgar, Balgasun ve Yedisu blgelerinde, Eski Trke yaz dilinden
geliflen ve Hakaniye Trkesi veya Karahanl Trkesi diye adlandrlan yaz dili oluflmaya bafllamfltr. slm medeniyetine girilmesi, beraberinde sosyal ve
siyas alandaki deiflikliklerin yannda, kltr ve sanat sahasnda da nemli deiflikliklerin yaflanmasna sebep olmufltur. Bunun sonucunda ilim dili olarak
Arapa ve dolaysyla slm unsurlar, edebiyat dili olarak ise Farsa ve Fars
edebiyat Trkler arasnda nem kazanmaya bafllamfltr. Bu flekilde yavafl yavafl slm unsurlarn yerleflmesi, beraberinde halk ve mnevver yani, okumufl olmak zere iki tabakann oluflmasn salamfltr. Halk tabakas, gemifl
Trk fliirinin devam niteliindeki, bilhassa drtlk esasna ve hece veznine dayanan mill edebiyat, hem flekil, hem de muhteva bakmndan devam ettirmifltir. Mnevver snf da, yeni girilen medeniyetin tesiriyle, Arap ve ran edebiyatnn flekil vezin ve muhtevasn, Trk fliirine taflyarak slm bir Trk edebiyat oluflturmaya bafllamfltr.12
XI.-XII. yzyllarda btn Orta Asya Trk topluluklar arasnda mflterek dil
olan Karahanl veya Hakaniye Trkesi, Mool istilasnn Orta Asya Trk dnyasnda meydana getirdii etnik, kltrel ve sosyal yapdaki karflklk sebebiyle tesirini ve birlefltirici zelliini kaybetmifltir. Trke Dou ve Bat olmak zere bafllca iki gruba ayrlmaya bafllamfltr. Bunlardan Dou Trkesi veya Kaflgarl Mahmudun tabiriyle Hakaniye Trkesini, Kaflgar, Balgasun ve havalisinde, yani Karahanl devletinin nfuz sahas ierisinde kullanlan edeb dil
meydana getirmekteydi. Bu edeb dil XIII. yzyln baflndan itibaren yerini aatay Trkesine brakacaktr. Bat Trkesini ise, Ouz, Kimek-Kpak, Peenek, Bulgar, Suvar Trklerinin konufltuklar Trke oluflturmufltur.13 Mool istilas, Ouz Trkesinin edeb bir yaz dili olmasnda etkili olmakla birlikte, Dou Ouzcas (zer) ve Bat Ouzcas (Osmanl) olmak zere iki kola ayrlmas
sonucunu da dourmufltur. Bunda ran ve Kafkas topraklarnn Osmanl (Bat
Ouz) sahasndan ayr siyas bir tekml takip etmesinin nemi byktr.
11 Omelyan Pritsak, Karahanllar, MEB A, c. VI, s. 251273; Nihal Atsz, Trk Edebiyat Tarihi, stanbul: rfan Yaynevi, 1992, s. 133135.
12 M. Fuat Kprl, Trk Edebiyat Tarihi, s. 148; Mustafa zkan, Trk Dilinin Geliflme Alanlar ve Eski Anadolu Trkesi, stanbul: Filiz Kitabevi, 1995, s. 21.
13 Nihal Atsz, Trk Edebiyat Tarihi, s. 131; Kemal Eraslan, aatay fiiiri, Trk Dili Dergisi
Trk fiiiri zel Says II (Divan fiiiri), 1986, c. LII, sy. 415416417, s. 567.
159
nk Anadolu topraklar zamanla Osmanl egemenliine girerken, zer sahas, Harzemflahlar, lhanllar, Timurlular, Celayirliler, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Safev devletlerinin hkimiyetlerinde kalmfltr. Ayrca gerek zer, gerekse Osmanl sahalarndaki halkn ekseriyetle Ouzlardan oluflmasna karfllk
randa dier Trk unsurlarnn ve Moollarn daha fazla olmas, yerli kltr
geleneklerinin ve sosyal flartlarnn farkll, ran dil ve medeniyetinin zer sahasndaki kuvvetli nfuzu, Osmanl mparatorluundaki snnilie mukabil,
Safevlerden bafllayarak, randa fiiiliin devlet dini olarak kabul edilmesi, ran
Trklerinin Osmanl mparatorluu Trklerinden ayr bir edebiyat vcuda getirmelerine ve bunun mstakil bir geliflim gstermesine sebep olmufltur.14
IV. Kronolojik Seyir
slm edebiyatn kurulduu XI. ve XII. asrlarda gazel, ran edebiyatnda
mstakil bir edeb flekil hviyetine brnmfl, Trk edebiyatna da ran edebiyatndaki zellikleriyle gemifltir.
Trk edebiyatnda, 1069 ylnda Karahanllar dneminde Yusuf Has Hacib
tarafndan yazlan Kutadgubiligin baflndaki mnacat, nat ve methiyede, gazel nazm fleklinin ilk izleri grlr.15
Elde edilen bilgiler flnda tespit edilebilen en eski Trke gazelin, Gelibolulu Muhyiddine ait olduu sanlmaktadr. Bu gazel, XIII. asrn sonlarnda Gelibolulu Muhyiddn tarafndan Farsadan tercme edilen ve Anadoluda yazlan ilk menkbnme olan, Terceme-i Menkb- fieyh Evhaduddn Kirmn adl eserde yer alan, sadece matla beyti bilinen, olusar redifli Farsa-Trke
mlemma gazeldir.16
Bu asr flairlerinden olan Mevln (604/1207-672/1273), fliirlerini Farsa
yazmflsa da gazel nazm fleklinin Trk edebiyatnda benimsenmesinde ve yaylmasnda nemli bir yere sahiptir. Mevlnya ait Farsa Trke iki mlemma gazel vardr.17
Mevlndan sonra Trke gazel yazd tespit edilebilen bir baflka flair,
Mevlnnn olu Sultan Veled (623/1226-712/1312)dir. O da, babas gibi,
eserlerini Farsa yazmfltr. Fakat divannda, biri Farsa-Trke mlemma bir
14 Fuat Kprl, zer, Edebiyat Arafltrmalar 2, stanbul: tken, 1989, s. 2829.
15 Hasibe Mazolu, Fuzl-Hfz ki fiair Arasnda Bir Karfllafltrma, Ankara: TTK Yayn, 1956, s.
12.
16 Mikil Bayram, fieyh Evhadd-dn Hmid el-Kirmn ve Evhadiyye Tarikat, Konya 1993,
s. 128; Mikil Bayram, Anadoluda Telif Edilen lk Trke Eser Meselesi, Seluk niversitesi Seluklu Arafltrmalar Merkezi V. Mill Seluklu Kltr ve Medeniyeti Semineri Bildirileri (2526 Nisan 1995), Konya: Seluk niversitesi Seluklu Arafltrmalar Merkezi Yayn, 1996, s. 99.
17 M. fierefeddin, Mevlnda Trke Kelimeler ve Trke fiiirler, Trkiyat Mecmuas, Burhaneddin Matbaas, 1934, c. IV, s. 111168.
160
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
gazel; dierleri ise, btnyle Trke olmak zere toplam 12 gazeli vardr.
Onun gazellerinde Trke, dank msra, beyit ve mlemmalardan ibaret kalmamfl, gazellerinin tamamnda yer alabilecek duruma gelmifltir.18
XIV. asra gelindiinde gazel nazm fleklini kullanan flairler oalmaya bafllamfltr. Bu dnem flairleri, usta bildikleri ranl flairleri rnek alarak onlar gibi
yazmaya gayret gstermifllerdir. Bu asrda fliir, aruzun Trk diline uygulanmasndaki gle ramen, gerek Anadolu gerekse yeni yeni teflekkl etmeye bafllayan Azer sahasnda, daha ok ve daha ustaca yazlmaya bafllanmfltr. Konu
bakmndan din, ahlk ve tasavvufun yannda kadn, flarap ve aflkn da ifllendii grlr. Bu asrn gazel yazan flairleri ierisinde Anadolu sahasnda, fieyyad
Hamza, Dehhn, Aflk Pafla (670/1272-733/1332), Yunus Emre (. 720/132021), Ahmed (. 815/1413); Azer sahasnda ise, Hasanolu, Kad Burhaneddin
(. 800/1397) ve Nesm (. 820/1417)yi sayabiliriz.19
XV. asr, Divan fliirinin byk bir geliflme gstererek teflekkl devrini tamamlama yoluna girdii dnemdir. Bu yzylda yetiflen flairler, ran flairlerinin
fliirlerinde geen deyim, terkip, hayal, anlam ve mazmunlar Trk fliirine uygulamaya alflmfl, sonraki asrlarda yetiflen flairlerin uyacaklar esaslar ve fliirin
temellerini oluflturmufllardr. Bu devirde gazel, muhteva bakmndan zenginleflmifl, flairlerin madd, manev duygu ve dflncelerini ifade ettikleri bir nazm flekli haline gelmifltir.
Bu asrda gazel yazan flairler ierisinde, Anadolu sahasnda, fieyh (.
834/1431), Ahmet Pafla (. 902/1496-97) ve Nect (. 914/1509) nde gelen gazel flairleridir. Bunlarn yannda Ahmed-i D (. 824/1421den sonra), vaz Paflazde Atay (. 840/1437), Eflrefolu Rm (. 874/1469), Zeyneb Hatun (.
879/1474), Adn (. 879/1474), Kemal mm (. 880/1475), Sarca Kemal (.
880/1476), Avn (Fatih Sultan Mehmet) (835/1432-886/1481), Dede mer Ruflen (. 892/1486), Cem Sultan (864/1459-900/1495), Hamdullah Hamd
(853/1449-909/1503), Mihr Hatun (865/1460-912/1506), Adl (Sultan II. Bayezid) (851/1447-918/1512), Mesh (875/1470-918/1512), Harm (fiehzde Korkud) (875/1470-919/1513), Cfer elebi (856/1452-921/1515), Karamanl Ayn,
Karamanl Nizm, Vasf; aatay sahasnda Sekkk, Mevln Ltf, Yusuf
Emr (. 836/1433), Ged, Ali fiir Nev (844/1441-907/1501), Hseyn Baykara
18 Mecdut Mansurolu, Sultan Veledin Trke Manzumeleri, stanbul: stanbul niversitesi
Edebiyat Fakltesi Yayn, 1958; Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, Trk Dili Dergisi Trk
fiiiri zel Says II (Divan fiiiri), 1986, c. LII, sy. 415416417, s. 156157.
19 M. Fuad Kprl, zer, s. 3539; M. Fuad Kprl, aatay Edebiyat, Edebiyat Arafltrmalar 2, tken, stanbul 1989, s. 93115; Faruk Kadri Timurtafl, Trkiye Edebiyat
(XIII-XV. Yzyllar), Trk Dnyas El Kitab, Ankara: Trk Kltrn Arafltrmalar Enstits Yayn, 1992, c. III, s. 107129; Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, s. 159164; Selami
Turan, Erken Dnem Trk fiiirinde Gazel, Doktora Tezi, Ankara: Gazi niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2000, s. 3234.
161
(842/1438-913/1507); Azer sahasnda ise, Hakk (Cihan fiah) (808/1405?8721467) ve Habbyi sayabiliriz.20
XVI. asrda Divan fliiri olgunluk ana eriflmifltir. Bu yzylda flairler, kendi
fliir dnyalarn oluflturma abas ierisine girmifller, aruzu ustaca kullanmaya
bafllamfllar, fliir tekniinde mkemmellie eriflmifllerdir. Gazel nazm flekli de
bu geliflmeyle doru orantl olarak en parlak ve en olgun dnemine ulaflmfltr.
fiiirde, ran flairlerinin etkisi devam etmekle birlikte Fuzl (. 963/1555-56),
Hayl (. 964/1557), Bk (. 1008/1600), Zt (876/1471-953/1546), Nev (.
1007/1598), Rh (. 1605) gibi, sonraki asrlarda da rnek alnacak stat flairler yetiflmifltir. Bu asrda gazel yazan dier flairler, Osmanl sahasnda fierif (.
920/1514), h (. 923/1517), Nihn (. 925/1519), Behiflt, Tli, Amr (.
930/1524), Revn (. 930/1524), Suz (. 930/1524), fiem (. 936/1530), Fign (. 938/1532), Lmi (. 938/1532), Kemal Paflazde (873/1468-940/1534),
Hayret (. 941/1534/35), Gazl (. 941/1534/35), Tatavlal Mahrem (.
943/1536), shak elebi (899/1493-944-948/1537-1542), Mel (.
942/1535/36), Usl (. 945/1538), fihid (875/1470-957/1550), Nazm (.
961/1555ten sonra), Zaf, Muhibb (Kann Sultan Sleyman) (900/1494974/1556), Dukakinzde Ahmed Bey (. 974/1556), fih (fiehzde Bayezid) (.
969/1562), Fazl (. 970/1563), Rahm (. 975/1568), Cell (. 976/1569), Fevr
(. 977/1570), flk elebi (926/1519-979/1571), Ubeyd (. 980/1572/73), Emr (. 983/1575), geh (. 985/1577), Yahya Beg (. 990/1582), Makl (.
992/1584), zer (. 993/1585), Mud, Ulv (. 994/1586), Kabl (.
1000/1592), Meyl (. 1001/1593), Murd (III. Murad) (952/1546-1003/1595),
Cinn (. 1003/1595), fiemseddin (. 1006/1597), Nev (. 1007/1599), Gelibolulu l (948/1541-1008/1600), Hkn (. 1015/1606), Gazy (. 1016/1607);
aatay edebiyatnda fieybn Han (855/1451-916/1510), Bbr (888/1483937/1530), Ubeydullah Han (.946/1539), Kmrn Mirza (914/1509-964/1557),
Bayram Han (910/1504-969/1561); Azer sahasnda ise, Hat (fiah smail)
(893/1487-930/1524) gazel yazan flairlerdir. Fakat gerek aatay gerekse Azer
sahalar daha sonraki asrlarda Osmanl edebiyatnn giderek artan etkisi karflsnda tutunamamfl ve byk flairler yetifltirememifllerdir.21
XVII. asr Divan fliiri, bir nceki yzylda, mkemmel rnekler veren Fuzl, Bk ve Hayal Bey gibi byk flairlerin att salam temeller zerinde geliflimini srdrmfltr. Bu devrin fliirinde gze arpan en nemli zellik, slp20 Faruk Kadri Timurtafl, Trkiye Edebiyat (XIII-XV. Yzyllar), s. 107129; M. Fuad Kprl, aatay Edebiyat, s. 116156; Kemal Eraslan, aatay fiiiri, s. 568679; M. Fuad
Kprl, zer, s. 3943.
21 Kemal Eraslan, aatay fiiiri, s. 680716; M. Fuad Kprl, zer, s. 43; M. Fuad Kprl, aatay Edebiyat, s. 156177; Halk pekten ve Mustafa sen, XVI. Yzyl Divan
Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab, Ankara: Trk Kltrn Arafltrmalar Enstits Yayn, 1992, c. III, s. 130152.
162
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
ta grlen deiflme ve yenilenmedir. Bilhassa gazel nazm fleklinde kendini

gsteren bu yeni ve deiflik slba Sebk-i Hind (Hint slbu, Hint tarz, Hint
yolu) ad verilir. randa doan ve Hindistanda geliflen bu tarzda, szden ziyade anlamda giriftlik ve derinlik n plandadr. Daha evvel kullanlmayan yeni
mazmunlar ortaya karlmfltr. Tasavvuf, zengin imaj ve sembol dnyasyla
bu tarzda nemli bir yer tutar. Sz ince, zarif ve ssldr. Sz sanatlarndan
vazgeilmifl, buna karfllk teflbih, istire, mecz- mrsel, kinye ve telmih sanatlarndan oka yararlanlmfltr. XVII. asrn baflndan itibaren Trk edebiyatn etkilemeye bafllayan bu slbun nemli temsilcileri ierisinde, Fehim (.
1057/1648), fiehr (. 1071/1660), smet (. 1076/1665), Nil (. 1077/1666) ve
Neflt (. 1085/1674)yi sayabiliriz. Bu yzylda gazel yazan dier flairler ise,
Baht (Sultan I. Ahmed) (998/1589-1026/1617), Kaf-zde Fiz (998/15891031/1622), Fris (Sultan II. Osman) (1011/1603-1031/1622), Gan-zde Ndir (948/1541-1036/1626), Hflim (. 1040/1630), Azmi-zde Hlet (977/15691040/1630), Rusuh (. 1041/1631), Nev-zde Atay (990/1582-1044/1634),
Mantk (. 1044/1634), Nef (. 1044/1634), Murd (Sultan IV. Murad)
(1018/1609-1049/1639), fieyhlislam Yahya (960/1552-1053/1643), Riyz
(1573-1053/1644), Sabr (.1054/1645), Sabuh Ahmed Dede (. 1057/1647), Al
(. 1058/1648), fieyhlislam Bahy (1004/1595-1064/1653), Cevr (.
1065/1654), Vecd (. 1071/1660), Tfl (. 1074/1664), Nedim-i Kadim (.
1081/1670), Mezk (. 1087/1676), Gft (. 1088/1677), Kelm-i Eyyb (.
1098/1686), Km (. 1104/1692), Fash (. 1111/1699), Tlib (. 1116/1704),
Rm (1065/1654-1119/1707), Sbit (. 1124/1712), Nb (1052/16421124/1712)dir.22
Divan fliiri, XVIII. asra gelinceye kadar gerek i gerekse dfl unsurlar bakmndan en mkemmel rneklerini vermifltir. Bu asrda edebiyatn genel durumunda bir deifliklik yoktur. fiairlerin sanat anlayfl eskilerin bir devamdr. Bu
yzylda yetiflen flairler, her bakmdan gl ve yetenekli olmalarna karfllk,
eski stad flairlerin yolunda baflarl rnekler vermekten te stn bir sanat gc gsterememifllerdir. Ancak asrn baflnda Nedim (. 1143/1730) ve asrn sonunda fieyh Glib (. 1213/1799) flahs dehalaryla bir ykselifl gsterebilmifllerdir. Bu asr fliirinde gze arpan durum, flairlerin klsik Divan fliirinin kat
kurallarndan kurtulma abalarnn artmasdr. Bunun sonucunda fliirde gndelik hayattan alnan konular oalmfl ve zenginleflmifltir. Yzyln baflnda yetiflen flairlerde grlmeye bafllayan bu deiflme Nedimin ve onu takip eden arkadafllarnn da katlmyla hzlanmfl, asrlar boyu kullanlan mazmunlar deiflmeye bafllamfltr. Bu asrda birok gazel flairi yetiflmifltir: Mehmed Nesb
Dede (. 1126/1714), Km (. 1136/1723), Osmanzde Tib (. 1136/1724),
22 Mustafa sen ve Cemal Kurnaz, XVII. Yzyl Divan Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab, Ankara: Trk Kltrn Arafltrma Enstits Yayn, 1992, c. III, s. 157181.
163
Drr-i Yekeflm (. 1136/1724), Yahya Nazm (. 1139/1727), Rsih Bey (.

1144/1731), Vahd Mahtm (. 1145/1732), Arpaeminizde Sm (.
1145/1733), fieyhlislam shak Efendi (. 1147/1734), Mustafa Skb Dede (.
1148/1735), Rflid (. 1148/1735), zzet Ali Pafla (. 1148/1735), Necb veya Ahmed Han mahlasyla fliir yazan III. Ahmed (1084/1673-1149/1736), Seyyid Vehb (. 1149/1736), Nahf (. 1151/1738), Zt Sleyman Efendi (. 1151/1738),
fieyh Rza (. 1159/1746), Neyl Ahmed (. 1161/1748), fieyhlislam Mehmed
Esad (. 1166/1753), Akovalzade Htem (. 1168/1754), Kkelebizde
sm (. 1173/1760), Nevres-i Kadm (. 1175/1761-62), Koca Rgb Pafla (.
1176/1763), Haflmet (. 1182/1768), Ftnat Hanm (. 1194/1780), Sermed Seyfullah (. 1788), brhim Nflid (. 1206/1791-92), Esrr Dede (. 1211/1796),
Mehmed Mekk (. 1212/1797-98), lhm (III. Selim) (1175/1761-1223/1808),
ve Enderunlu Fzl (. 1225/1810).23
XIX. asr Divan fliirinin Tanzimat hareketiyle birlikte zlmeye yz tuttuu bir dnemdir. nceki yzyllardaki gibi byk sanatkrlar yetiflmemifltir. Bu
yzylda yetiflen Enderunlu Vsf (. 1240/1824), zzet Molla (. 1245/1829),
Dnifl (1220/1805-1245/1830), kif Pafla (1202/1787-1261/1845), Pertev Pafla
(. 1253/1837), Ayn (. 1253/1837), Leyl Hanm (. 1264/1847), fieyhlislam
rif Hikmet (1201/1786-1276/1859), fieref Hanm (1224/1809-1277/1861), Osman Nevres (. 1293/1876), Yeniflehirli Avn (1242/1826-1301/1883) ve dile
Sultan (1241/1825-1316/1898) gibi flairler, gazel yazmfllarsa da yeni bir alm
getirememifller; fliirlerinde genellikle eskiyi devam ve tekrar etmifllerdir.24
XX. yzylda Trk fliiri, bir nceki asrda bafllayan deiflim ve arayfln sonucunda farkl bir anlayfl ve ehreyle ortaya kmfltr. Fakat bu asrda, klasik divan fliiri geleneini baz flairler flekil, bazlar ise hem flekil, hem de muhteva bakmndan devam ettirmifllerdir. Bu da divan fliiri geleneinin ne kadar gl olduunu gstermesi bakmndan nemlidir. Bu yzylda Divan fliiri geleneini
devam ettiren flairler ierisinde Yahya Kemal (1884-1958), Hasan Ali Ycel
(1897-1961), mil elebiolu (1934-1995), Midhat Sertolu (1915-1995), Abdullah ztemiz Hactahirolu (d. 1929), fiahin Uar (d. 1949), Mustafa Tahral
(d. 1943), Cemal Kurnaz (d. 1956) ve Beflir Ayvazolu (d. 1953) gibi isimleri zikretmek mmkndr.25
23 Haluk pekten ve Mustafa sen, XVIII. Yzyl Divan Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab,
Ankara: Trk Kltrn Arafltrma Enstits Yayn, 1992, c. III, s. 185207.
24 Mustafa sen ve Cemal Kurnaz, XIX. Yzyl Divan fiiiri, Trk Dnyas El Kitab, Ankara:
Trk Kltrn Arafltrma Enstits Yayn, 1992, c. III, s. 208223.
25 Muhsin Macit, Gelenekten Gelecee, Ankara: Aka Yay., 1996, s. 99, 123; Beflir Ayvazolu,
Gelenein Direnifli, stanbul: tken Yay., 1996, s. 166; G. Gonca Gkalp-Alpaslan, adafl
Trk fiiirinde Gazeli Yeniden Yaratanlar, 21. Yzyla Girerken Yaznda Dil Kullanmlar:
Alflkanlklar-Yenilikler-Aykrlklar-Sapmalar (I.Dil, Yazn, Deyiflbilim Sempozyumu Bildirileri), nsal znl ve Mehmet Ali Glel [yay. haz.], Denizli, 2001, s. 124.
164
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
V. Estetik Yap
Arap, Fars ve Trk edebiyatnda ana hatlaryla tarih geliflimini verdiimiz
gazelin, flekil ve muhteva zellikleri hakknda flunlar syleyebiliriz:
Nazm flekli olarak gazel, tpk kasidede olduu gibi beyitlerden meydana gelir. Birinci beyti musarra yani kendi arasnda kafiyelidir. Dier beyitlerin birinci msralar serbest, ikinci msralar ise, birinci beytin kafiyesiyle ayn kafiyedendir. Gazelin msralar birbiriyle kafiyeli (musarra) ilk beytine matla, ondan sonra gelen beyte hsn-i matla, gazelin son beytine makta, ondan bir nceki beyte de hsn-i makta denir. fiairler hsn-i matlan matladan; hsn-i maktan da
maktadan gzel olmasna zen gstermifllerdir. Gazelin en gzel beytine beytl-gazel veya flah-beyt ad verilir. Matla msralarndan birinci veya ikinci msrann, maktan son msra olarak tekrarlanmasna redd-i matla, matlan haricindeki herhangi bir msran maktada tekrarlanmasna redd-i msra denir.
Redd-i msra daha ok Tanzimat sonras dnemde yetiflmifl flairlerde grlmektedir. Bazen gazelde, matladan sonra bir veya birka beytin birbiriyle kafiyeli
(musarra) olduu grlr. Bu musarra beyitler matladan hemen sonra veya
bir iki beyit sonra da gelebilmektedir. Byle birden ok musarra beyti olan gazellere ok matlal anlamnda zl-metli veyahut ztl-metli denir.26
Gazelin beyit says en az 4, en fazla ise 15 beyittir. 15 ve bunun zerinde
beyte sahip gazellere gazel-i mutavvel denir. Genellikle Divan fliirinin kurulufl
ve geliflme dnemleri olan XIII ve XV. asrlarda oka grlmektedir. Bu yzyllarda yetiflen Yunus Emre, Ahmed, Kad Burhaneddin, Nesm, Eflrefolu Rm, Kemal mm, Habb, Ceml-i Halvet, Cem Sultan, brhim Beg, brhim
Tennr, Al, Hamdullah Hamd, Mihr, Melh, amk Mehmed elebi ve Fakh, gibi flairler mutavvel gazel yazmfllardr. Bunlar ierisinde Nesm 51, Kemal mm ise 61 beyitle en uzun gazel yazan flairler arasnda yer alrlar. Daha
sonraki yzyllarda, mutavvel gazele, ekseriyetle mutasavvf flairlerin divanlarnda rastlanmaktadr. rnein XVII. yzyl sonu ile XVIII. asr bafllarnda yaflayan Skp Mustafa Dedenin divannda yer alan gazellerinden 15 beytin zerinde olanlarnn says 147dir.27
Klasik edebiyatmzda, her flair, kendi adnn haricinde, fliirlerinde takma
ad kullanmfltr. Bu isme mahlas, bu mahlas kullanmaya tahalls etme, mahlasn syledii beyte de tahlls denir. Mahlaslar, genellikle yeni yetiflen flaire
stad biri tarafndan verilir. Bir flaire mahlas vermek iin yazlan fliir, mahlas26 Muallim Naci, Istlht- Edebiyye, s. 116.
27 Haluk pekten, Eski Trk Edebiyat Nazm fiekilleri ve Aruz, stanbul: Dergh, 1999, s. 17;
Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, s. 88; Selami Turan, Erken Dnem Trk fiiirinde
Gazel, s. 4247; Ahmet Ar, Gazelin Konusu ve Beyit Says Hakknda Yeni Bilgiler, Journal of Turkish Studies (Trklk Bilgisi Arafltrmalar) Agh Srr Levend Htra Says,
2000, c. XXIV, s. 15.
165
nme olarak adlandrlr. Mahlaslar ekseriyetle makta beytinde kullanlrlar.

Fakat makta dflnda hsn-i maktada veya dier beyitlerde de kullanld grlr. Ayrca mahlasn, fliirin anlam gz nnde bulundurularak uyum ierisinde sylenilmesine hsn-i tahallus denir. Mahlas kullanmayan flair ok azdr. Divan edebiyatnda, Kad Burhaneddin, amk Mehmed elebi ve Kemal
Paflazde mahlas kullanmamfllardr.28
Gazeli oluflturan beyitler, bir konu ve tasavvur etrafnda toplanmflsa yekhenk denir. Bu tip gazellerde, sevgili ve aflk konusunun dflnda, tabiat tasvirleri, tevhit, mnacat, nat, hikem dflnceler, flahs ve flehir methiyeleri, kiflisel
hayatn aksaklklar bir konu btnl ierisinde ifllenmifltir. Ayrca baflndan
sonuna kadar her beyti, ayn g ve gzellikte sylenmifl gazeller ise yek-vaz
fleklinde adlandrlr.29
fiairler bazen mahlaslarn syledikten sonra birka beyit ilave ederler. Bu
tip gazellere mzeyyel, eklenen beyitlere de zeyl denir. Bu ilave beyitlerde genellikle mehdiye ve fahriyeye yer verilir. Bunun yannda baz flairler, bilhassa
yek henk gazellerde, anlam kuvvetlendirmek amacyla da beyit eklerler. Mzeyyel gazellere bakldnda, padiflahlar, sadrazamlar, fleyhlislamlar, flairler,
mftler ve paflalarn yannda, flairler kendilerini de vmfllerdir. Gazelin zeyl
ksm, muhteva bakmndan, vlen kiflilerin mevkileri ve zellikleri gz nnde bulundurularak dzenlenmifltir. fiairler, vdkleri kiflilerin, adalet, cmertlik, iyilikseverlik, iyi huylu olufl, slbunun mkemmellii gibi vasflarn n
plana karmfllardr. Gazelde, bafllk olmamasna karfllk, fieyhlislam Bahy
ve Sbit gibi baz flairler yazdklar mzeyyel gazellerde, vecekleri kiflinin ismini, Farsa bir bafllkla belirtmifllerdir.30 Bu flairlerden baflka divanlarnda
mzeyyel gazel bulunan flairler ierisinde fieyh, Ahmet Pafla, Nect, Vasf, Bk, Nef, Cevr, Nil ve Niyz Msryi saymak mmkndr.31
28 mer Faruk Akn, Divan Edebiyat, DA, c. IX, s. 394396; Muharrem Ergin, Kad Burhaneddin Divan, stanbul: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn, 1980; Dvn-
amk elebi, stanbul niversitesi Ktphanesi nr. T 759/3; bn-i Kemal Dvan Tenkitli Metin, Mustafa Demirel (haz.), stanbul: Faklte Matbaas, 1996.
29 Muallim Naci, Istlht- Edebiyye, s. 25; mer Faruk Akn, Divan Edebiyat, s. 406.
30 Harun Tolasa, fieyhlislam Bahy Efendi Divanndan Semeler, stanbul: Tercman 1001
Temel Eser, 1979, s. 190, 228; Turgut Karacan, Bosnal Alaaddin Sabit, Sivas: Cumhuriyet
niversitesi Yayn, 1991, s. 308.
31 Mustafa sen ve Cemal Kurnaz, fieyh Divan, Ankara: Aka Yay., 1990, G. 20, 113; Ali
Nihad Tarlan, Ahmed Pafla Dvn, stanbul: MEB Yay., 1966, G. 87, 169; Ali Nihad Tarlan,
Nect Beg Dvn, stanbul: MEB Yay., 1963, G. 207, 489; Mehmet avuflolu, Vasf Divan,
stanbul: stanbul niversitesi Yayn, 1980, G. 37; Bk Dvn Tenkitli Basm, Sabahattin
Kk (haz.), Ankara: Trk Dil Kurumu Yayn, 1994, G. 78, 308; Nef Divan, Metin Akkufl
(haz.), Ankara: Aka, 1993, G. 24, 28, 31, 45, 78, 95; Hseyin Ayan, Cevr Hayt, Edeb
Kiflilii, Eserleri ve Divannn Tenkitli Metni, Erzurum: Atatrk niversitesi Yayn, 1981, G.
24; Nil Divan, Haluk pekten (haz.), Ankara: Aka, 1990, G. 230, 190, 255, 303, 386;
Kenan Erdoan, Niyz-i Msr Divan, Ankara: Aka, 1998, G. 2.
166
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Birden fazla flairin, msra msra veya beyit beyit birlikte yazdklar gazele
mflterek gazel denir. Makta beytinde flairler mahlaslarn sylerler. Hofla vakit geirmek amacyla sylenen mflterek gazellerde redif nemli bir yer tutar.
fiiir genellikle Trke kelime ve fiillerden seilen redif etrafnda flekillenir. Genellikle irticalen sylenen mflterek gazellerde flairlerden biri, ilk beyti veya
msra syleyerek fliiri bafllatr; sras gelen flair, nceki katlmcdan daha deerli ya da dflk olmamak zere beyit ve msra ksa srede sylemek zorundadr. Mflterek gazel yazan flairler arasnda akrabalk, arkadafllk, ayn meyhaneye devam etme, ayn dairede alflma, ayn okulda okuma ve hemflerilik gibi
birtakm balantlarn varl grlmektedir. Mflterek gazelde flairler her msra veya beytin baflna isimlerini veya isimlerinin bafl harflerini kaydederler.
Bylece her msran hangi flaire ait olduu tescil edilmifl olmaktadr. Ayrca
mflterek gazel terimiyle, sadece mflterek sylenen gazeller deil, her trl
nazm flekli ile meydana getirilen mflterek fliirler de kastedilmifltir. Divan edebiyatnda, bilinen ilk mflterek gazele Ah ile Vasf divanlarnda rastlanlmaktadr. Zamanla flairler arasnda moda halini alan mflterek gazel yazma, XIX. yzylda nemli oranda artfl gstermifltir. Bu dnemde mflterek gazel sylemeye, tannmfl veya tannmamfl pek ok flairin iltifat ettii grlr. Mflterek gazel yazan flairler ierisinde, Ah ile Vasf; Niflanc Abdurrahman Pafla (. 1690)
ile Nb (1052/1642-1124/1712); smail Safa (1867-1901) ile Mehmed Tevfik (.
1865-1905); Tevfik Lmih (1862-1923), Mstecbizde smet (1867-1912) ve
Mehmed Cell (1867-1912); Avn (1810-1848) ile Tlib (. 1809-1914); Tfl
(1848-1917) ile fievket (1847-1878)i sayabiliriz.32
Divan edebiyatnda, msra ortalarnda i kafiyeleri olan gazellere musammat gazel denir. Bu tarz gazellerde i kafiye, matladan sonraki beyitlerde, birinci msran sonundaki kelimelerle her beytin ortasndaki kelimeler kafiyeyi
oluflturur. kinci msran son kelimesi ise matla beytindeki kafiyeye baldr.
Musammat gazeller, genellikle, ortadan iki eflit paraya ayrlabilen drt tefileden ibaret aruz kalplaryla yazlrlar.33 Fuzl ve fieyh Glibin divanlarnda bu
tarz fliirler vardr.34
Her msranda aks sanat yaplmfl gazele mkerrer gazel denir. Mkerrer
gazeller de musammat gazeller gibi ortalarndan iki eflit paraya ayrlabilen
drt tefileden ibaret aruz kalplaryla yazlrlar. Mkerrer gazel edebiyatmzda az rabet grmfltr. Aflk-i Kadm ve Mahv bu tarz gazel yazmfllardr.35
32 Ayrntl bilgi iin bkz. smail Hakk Aksoyak, Mflterek fiiir Syleme Gelenei, Trklk
Bilimi Arafltrmalar, 1999, sy. VIII, s. 239254.
33 Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, s. 9899.
34 Kenan Akyz, Sheyl Beken, Sedit Yksel ve Mjgan Cunbur, Fuzl Divan, Ankara: Aka.,
1990, G. 264; fieyh Glib (Hayat, Edeb Kiflilii, Eserleri, fiiirlerinin Umm Tahlli ve
Divannn Tenkitli Metni), Naci Oku (haz.), Ankara: Kltr Bakanl Yay., II c. , 1993, G. 274.
35 Aflk, Dvn, Mill Ktphane Yz. A. nr. 471, vr. 14a; Hac Kemal, Cmin-nezir, Beyazt
Devlet Ktp. nr. 5782 vr. 223a.
167
Arapa, Farsa, Trke dillerinden ikisi veya yle msra msra veya beyit
beyit karflk olarak sylenmifl gazellere mlemm denir. fiairler, Farsa, Arapa, Rumca ve Ermenice msralarla mlemma fliirler yazmfllardr. Tanzimattan
sonra, bu dillerin arasna Franszcann da girdiini grmekteyiz. fiairler, bu
dillerin ikisi veya ile karflk olarak, msra msra ya da beyit beyit mlemma gazeller sylemifllerdir.36 Bilinen ilk mlemma gazel Mevlnya ait olan
Trke-Farsa gazeldir. Ayrca Sultan Veled, Sarca Kemal ve Fuzlyi mlemma gazel yazan flairler ierisinde sayabiliriz.37
Gazelden baz nazm flekilleri de tretilmifltir. Gazelin her msrana ksa
msralar eklenerek mstezad yaplmfl, ayrca her beytine deiflen sayda msra
katmak suretiyle bendlerden meydana gelen daha hacimli flekiller elde edilmifltir. Bir flairin gazeli alnarak her beytin iki msra arasna iki veya msra
eklenerek tafltir, her beytin nne iki msra eklenerek terb, msra eklenerek
tahmis, drt msra eklenerek tesdis ve daha ok sayda msralar eklenerek tesbi, tesmin, tetsi ve taflir flekilleri yaplmfltr.38
Gazel sylemeye tegazzl, baflka bir flairin gazeline ayn vezin ve kafiyede
bir baflka gazel sylemee tanzir etme veya cevap verme, sylenen gazele de
nazre denir. Nazire syleyen flair ise, nazre-g veya nazre-perdz olarak
isimlendirilir. Nazirelerin tanzir edilen gazelle ayn anlam ve slp dorultusunda olmas gerekir. Tannmfl flairlerin hofla giden gazellerine deiflik flairler
tarafndan birok nazire sylenmifltir. Bu nazireler Nazire mecmualarnda toplanmfltr. Ayrca tersine bir anlamda yaplmfl olan nazirelere ise, nakza, karfllkl nakza yazmaya da mnkaza denir.39
Divan fliirinde karfllkl konuflma biiminde, bir baflka deyiflle dedim dedi
fleklinde yazlan gazellere mracaa gazel ya da gazel-i mracaa denir. Soru
cevap fleklinde yazlan bu tip gazellerde soruyu soran flair, cevap veren ise sevgilidir. Bu tarz gazellerde bir msra soru, bir msra cevap fleklinde olabilecei
gibi, soru ve cevap ayn msra ierisinde de olabilmektedir. Divanlarnda bu
tarz gazel bulunan flairler ierisinde fieyh, Mihr Hatun, Karamanl Aynyi sayabiliriz.40
36 Thirl-Mevlev, Edebiyat Lgati, Keml Edib Krkolu (haz.), stanbul: Enderun
Kitabevi, 1973, s. 158159; Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, s. 100.
37 M. fierefeddin, a.g.m., s. 111-168; Mecdut Mansurolu, Sultan Veledin Trke Manzumeleri, stanbul: stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yayn, 1958; John R. Walsh,
The Dvne-i Keml-i Zerd (Sarca Kemal), Journal of Turkish Studies (Trklk Bilgisi
Arafltrmalar), 1979, c. III, s. 403-442; Kenan Akyz, Sheyl Beken, Sedit Yksel ve Mjgan
Cunbur, Fuzl Divan, Ankara: Aka, 1990, G. 258.
38 Haluk pekten, Trk Edebiyatnda Nazm fiekilleri ve Aruz, s. 19; Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, s. 117.
39 Ayrntl bilgi iin bkz. Fatih Kksal, Nazire Kavram ve Klsik Trk fiiirinde Nazire
Yazcl, Dirizler Armaan, Ankara: Bizim Bro Basmevi, 2003, s. 215290.
40 Mustafa sen ve Cemal Kurnaz, fieyh Divan, Ankara: Aka, 1990, G. 104; E. . Mafltakova,
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
168
Gazeli oluflturan msralarn ilk harfleri yan yana getirildii zaman bir kelime veya zel ad kacak flekilde dzenlenmifl gazellere muvaflflah gazel veya
gazel-i muvaflflaha denir. Ayrca istihrac da denilmektedir.41 Mihr Htun ve
Fuzl divanlarnda bu tarz fliire rastlamaktayz.42
Gazel nazm flekli aruzun eflitli vezinlerinde yazlmfltr. Ama baz aruz kalplar dierlerine nazaran daha ok kullanlmfltr. Gazel nazm fleklinde en ok
kullanlan aruz kalplar ierisinde ilk sray, remel bahrinden Filtn
Filtn Filtn Filn, Feiltn Feiltn Feiltn Feiln ve hezec
bahrinden Mefln Mefln Mefln Mefln oluflturur. Ayrca yaygn
olmamakla birlikte rb vezinleri ile de gazel yazld grlmektedir.43
fiairler, aruz, kafiye ve redifin beyitler arasndaki ses ve anlam btnln
salayc ynnden yararlanmfllardr. Divan edebiyatnda, gz iin kafiye
anlayfl hkimdir.
Gazeller divanlarda kasidelerden sonra gazeliyt ad altnda ayr bir blm
halinde bulunurlar. Mrettep divanlarda gazeller, kafiye kelimelerinin son
harfine gre alfabetik olarak sralanrlar. Ayrca eflitli mecmualarda da dank
bir flekilde, deiflik flairlere ait gazeller bulunabilmektedir.
Gazelde en fazla ifllenen konu kadn, flarap ve aflktr. Bunun yannda flehir
ve mekan vgs, tasavvuf ve felsef dflnce, tevhit, mncat, mersiye, nt,
methiye, fahriye, hiciv ve hezel konularnn da ifllendii gazellere rastlamak
mmkndr.44
Divan edebiyatnda yek-henk gazeller, iflledikleri konulara ve bu konulara
bal slplara gre deiflik isimler almfllardr. Eer gazelde, aflk, afln yaflad ayrlk acs, sevgiliye yakarmas, kavuflma arzusu; sevgilinin cefa ektirmesi ve vefaszl yer alyorsa flkne; flarap ve flarap ile ilgili dflnceler, dnyaya ve hayata aldrmama, yaflamaktan zevk alma konusu iflleniyorsa rindne;
kadn gzelliinden, aflkn madd ve manev zevklerinden bahsediliyorsa flhMihr Hatun Divan Metni ve Kritik Yayn, Moskova: Asya Halklar Enstits, 1967, G. 39;
Ahmet Mermer, Karamanl Ayn ve Dvn, Ankara: Aka, 1997, G. 51, 198, 457; H. Dilek
Batislam, Divan fiiiriyle Halk fiiirinde Ortak Bir Syleyifl Biimi (Mrcaa-Dedim-Dedi),
Folklor/Edebiyat, 2000, c. VI, sy. 22, s. 201211.
41 Mustafa Nihad zn, Byk Osmanlca Trke Szlk, nklap ve Aka Kitabevleri, stanbul
1979; Mehmet Zeki Pakaln, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, stanbul: MEB
Yayn, c. II, 1983; E. . Mafltakova, Mihr Hatun Divan Metni ve Kritik Yayn, G. 81 (Sleyman); Kenan Akyz, Sheyl Beken, Sedit Yksel ve Mjgan Cunbur, Fuzl Divan, Ankara:
Aka, 1990, G. 257 (Ali Bl).
42 E. . Mafltakova, Mihr Hatun Divan Metni ve Kritik Yayn, G. 81; Kenan Akyz, Sheyl
Beken, Sedit Yksel ve Mjgan Cunbur Fuzl Divan, G. 257.
43 Haluk pekten, Trk Edebiyatnda Nazm fiekilleri ve Aruz, s. 278280; Cem Dilin, Divan
fiiirinde Gazel, s. 98; Selami Turan, Erken Dnem Trk fiiirinde Gazel, s. 4861.
44 Selami Turan, Erken Dnem Trk fiiirinde Gazel, s. 99116.
169
ne veya bu slbun en baflarl temsilcisi olan flair Nedimin ismine izfeten

Nedmne; tasavvuf felsefesi, inanlar silsilesi ve eflitli tarikatlarn dflnce
sistemi konu ediniliyorsa sofiyne; ahlak dflnceler ve yaflanan hayat tecrbeleri deyimler ve ataszleri kullanlarak anlatlyorsa hikem, hakmne veya
hikmet-miz gazel dendii gibi, bu tarz gazel yazmaya da hakmne tarz, hikem tarz ve hikem vadi denilmektedir.45
VI. Gazel Hakknda Yaplan alflmalar
A. Tezler
YK ve eflitli niversitelerin kataloglar ile Prof. Dr. Hatice Aynurun niversitelerde Eski Trk Edebiyat alflmalar: Tezler, Yaynlar, Haberler46 isimli
alflmasnn da yer ald kaynaklardan yaptmz taramalar sonucunda, gazel nazm flekli ile ilgili, yaplmfl veya yaplmakta olan, doktora, krk tane de
yksek lisans alflmas tespit ettik. Bir yksek lisans ve bir doktora alflmasnda gazel nazm fleklinin bir dnemi zerinde durulmufl; iki doktora ve krk yksek lisans tezinde ise, bir flairin gazellerinin tamam veya bir ksm zerinde,
yapsal veya tematik adan, flerh, tahlil veya inceleme yaplmfltr.
Tantacamz bu alflmalardan ilki, Emevler dnemindeki gazeli ele alan,
Do. Dr. Kenan Demirayakn danflmanlnda Metin Gndz tarafndan hazrlanmfl Emevler Dneminde Gazel fiiiri47 isimli yksek lisans tezidir. Gazelin bir tr olarak ele alnd alflma, girifl ve iki blmden oluflur. Gndz,
girifl ksmnda, gazelin tanmn ve geliflimi verir (s. 1-7). Birinci blmde Cahiliye ve Sadrul-slm dneminden Emevler dnemine kadar gazelin durumunu ele alr (s. 8-37). kinci blmde ise, Emevler dneminde gazel tarznda yazlan fliirler ve bu fliirlerde devrin edeb, kltrel, sosyal ve siyas geliflmelerinin
etkisi zerinde durur. Ayrca bu tarzda yazan nl flairlerin biyografilerini verir (s. 38-96).
Gazel nazm flekli ile ilgili ikinci alflma ise, Selami Turann Prof. Dr. Mustafa sen ynetiminde hazrlad doktora tezidir. Turan, Erken Dnem Trk
fiiirinde Gazel48 bafllkl alflmasnda, XIII. yzyldan XVI. yzyla kadar Azer
ve Anadolu sahalarnda gazel nazm flekli hakknda ayrntl bilgi verir.
Girifl ve drt blmden oluflan tez; Girifl: Gazelin Tarih Geliflimi (s. 1-41),
I. Blm: Gazelin fiekil zellikleri (s. 42-98), II. Blm: Gazelin Muhteva
45 Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, s. 140143.
46 Hatice Aynur, niversitelerde Eski Trk Edebiyat alflmalar, stanbul: Mas Matbaaclk,
2005.
47 Metin Gndz, Emeviler Dneminde Gazel fiiiri, Yksek Lisans Tezi, Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1998, xix+99 s. (Danflman: Prof. Dr. Kenan Demirayak)
48 Selami Turan, Erken Dnem Trk fiiirinde Gazel, Doktora Tezi, Gazi niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits, 2000, viii+422 s.
170
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
zellikleri (s. 99-115), III. Blm: Erken Dnem Gazelinde Ahenk Unsurlar
(s. 118-176) ve IV. Blm: rnek Gazel Metinleri (s. 202-421) bafllklarndan
meydana gelir.
Arafltrmac, girifl blmnde, gazelin lgat ve stlah anlam (s. 1), Arap (s.
1-4), Fars (s. 5-13) ve bafllangcndan XVI. yzyla kadar Trk edebiyatnda (s.
14-41) gazelin ortaya kfl ve geliflme seyri zerinde durur. Turan, Trk Edebiyatndaki gazelin durumunu anlatmaya gemeden evvel, Trk dilinin bnyesinde Bat Trkesinin edeb yaz dili olma sreci hakknda bilgi verir, kronolojik olarak Byk Seluklu, Anadolu Seluklu, Beylikler ve Osmanl devletinin
XVI. yzyla kadarki zaman dilimi ierisinde gazel nazm fleklinin durumunu ve
gazel yazan flairleri tespit etmeye alflr.
Gazelin flekil zellikleri (s. 42-98) bafll altnda bu dnem gazelini; beyit
says (s. 42-47), vezin (s. 48-61), kafiye (s. 62-66) ve redif (s. 67-98) gibi flekil
zellikleri ynnden tasnif eder ve incelemeye tbi tutar.
Gazelin muhteva zellikleri (s. 99-115) bafll altnda bu dnem gazelinde
ifllenen konular; aflk konu alan gazeller (s. 102-104), sevgiliyi konu alan gazeller (s. 104-106), tasavvufu konu alan gazeller (s. 106-109), rindlii ve flarap zevkini konu alan gazeller (s. 109-111), kifli tavsifini konu alan gazeller
(s. 111-113); hikmeti konu alan gazeller (s. 113-114), flehir veya mekn tavsifini konu alan gazeller (s. 114-115) ve dier konularn ifllendii gazeller (s.
115-117) gibi alt bafllklar aarak inceler. Bu inceleme sonucunda gazellerin
aflk, sevgili, rintlik, hikmet, tasavvuf, kifli vgs, mekn vgs, hezeliyat ve
mersiye gibi ok deiflik konularda da yazlabildiini tespit eder ve oranlarn
grafiklerle gsterir.
Erken Dnem Gazelinde henk Unsurlar (s. 118-176) bafll altnda,
Dehhn, fieyyad Hamza, Ahmed, Kad Burhaneddin, Karamanl Nizm, Mesh ve Tcizde Cafer elebinin gazellerinden hareketle, bu dnem fliirindeki ahenk unsurlarn inceler. rnek Gazel Metinleri (s. 202-421) blmnde
ise, incelenen gazeller ierisinde dnemin genel zelliklerini yanstan rnek
metinlere yer verir.
Konu ile ilgili yaplan tezler ierisinde Vildan Serdorolu fiiflmann, Prof.
Dr. Atilla fientrk danflmanlnda hazrlad Ztnin Gazeliyatna Gre XVI.
Yzylda Sosyal Hayat49 isimli doktora tezi dikkate deerdir. Sosyal Hayat Iflnda Zt Divan50 adyla kitaplafltrlan alflma hakknda Kitaplar blmnde bilgi verilecektir.
49 Vildan Serdarolu fiiflman, Ztnin Gazeliyatna Gre XVI. Yzylda Sosyal Hayat, Doktora Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2001, xviii+410 s. (Danflman:
Prof. Dr. Ahmet Atilla fientrk).
50 Vildan Serdarolu, Sosyal Hayat Iflnda Zt Divan, stanbul: SAM Yaynlar, 2006.
171
Bunlarn yannda gazel konusuyla ilgili yaplan veya yaplmakta olan, dier
yksek lisans ve doktora tezleri kronolojik olarak flu flekildedir: Faiza FouadelShofie, The Gazeliyt of the 17th Century Otoman Poet: Nb;51 Berna Karahan, Tci-zde Cafer elebi Divan Gazel fierhi: 51-100;52 Mehrali Calp, Tci-zde Cafer elebi Divannn fierhi: Elli Gazel;53 Cemil Ertonga, Tci-zde
Cafer elebi: Devri, Hayat, Eserleri, Edeb fiahsiyeti, Gazellerinin fierhi;54
Baysal Kersu, Helk Divannda Gazeller;55 Gliz Kapkn, Zt Divanndan
Seilen Gazellerin (101den 150ye Kadar Olan) ncelenmesi;56 Salih Seyhan,
Zt Divan: 1-50 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi;57 Hseyin Szen, Zt Divan: 151-200 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi;58 Mehmet Akkaya, Zat Divan:
251-300 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi;59 Mehmet Ama, Zt Divanndan
50 Gazelin fierhi: 301-350;60 Bedri Selimhocaolu, Zt Divan: 401-450 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi;61 Sabahat Beyzadeolu, Zatnin 50 Gazelinin Tahlili: 1054-1104;62 mer Yaraflr, Fuzlnin Trke Gazellerinde Din ve Tasav51 Faiza Fouadel-Shofie, The Gazeliyt of the XVIIth Century Otoman Poet: Nb, Doktora
Tezi, The University of Edinburgh, 1969. (Danflman: Prof. Dr. John Walsh).
52 Berna Karahan, Tci-zde Cafer elebi Divan Gazel fierhi: 51100, Yksek Lisans Tezi,
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1987, iv+xv+172 s. (Danflman: Prof. Dr. Ali
Alparslan).
53 Mehrali Calp, Tci-zde Cafer elebi Divannn fierhi: Elli Gazel, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1987, xi+100 s. (Danflman: Prof. Dr. Ali Alparslan).
54 Cemil Ertonga, Tci-zde Cafer elebi: Devri, Hayat, Eserleri, Edeb fiahsiyeti, Gazellerinin fierhi, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1987,
xi+190 s. (Danflman: Prof. Dr. Ali Alparslan).
55 Baysal Kersu, Helk Divannda Gazeller, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1987, 145 s. (Danflman: Prof. Dr. Ali Alparslan).
56 Gliz Kapkn, Zt Divanndan Seilen Gazellerin (101den 150ye Kadar Olan) ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1987, viii+440 s.
(Danflman: Prof. Dr. Ali Alparslan).
57 Salih Seyhan, Zt Divan: 150 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi, Yksek Lisans Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1988, 245 s. (Danflman: Prof. Dr. Ali Alparslan).
58 Hseyin Szen, Zt Divan: 151200 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi, Yksek Lisans Tezi,
stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1988, ix+110 s. (Danflman: Prof. Dr. Ali Alparslan).
59 Mehmet Akkaya, Zat Divan: 251300 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi, Yksek Lisans
Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1988, xi+ 206 s. (Danflman: Prof. Dr.
Ali Alparslan).
60 Mehmet Ama, Zt Divanndan 50 Gazelin fierhi: 301350, Yksek Lisans Tezi, stanbul
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1989, 162 s. (Danflman: Prof. Dr. Ali Alparslan).
61 Bedri Selimhocaolu, Zt Divan: 401450 Gazeller Aras 50 Gazelin fierhi, Yksek Lisans
Tezi, stanbul niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1990, v+149 s. (Danflman: Prof. Dr.
Ali Alparslan).
62 Sabahat Beyzadeolu, Zatnin 50 Gazelinin Tahlili: 10541104, Yksek Lisans Tezi, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1990, 132 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Sreyya
Beyzadeolu).
172
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
vuf Mefhumlarn Tahlili;63 Ayflegl Mine Yldrm, Fuzlnin Trke Gazellerinde Aflk, flk ve Mafluk Mefhumlarnn Tahlili;64 M. Hanefi Yontar, Fuzlnin Trke Gazellerinde lm, Ayrlk ve Yalnzlk Temalar;65 Filiz Hatipolu, Ztnin 50 Gazelinin Tahlili: 1004-1053;66 Ziya Avflar, Revnnin Hayat,
Sanat Eserleri ve 50 Gazelinin fierhi;67 Abdullah aylolu, Niyazi-yi Msr
Hazretlerinin Gazellerine Yaplan fierhler;68 Rfat Grgendereli, Zt Dvnndan (1258-1308) 50 Gazelin Tahlili;69 Ahmet Zeki Yunusolu, Fuzlnin Gazellerinde Mnev Unsurlarla lgili Mazmunlar;70 Fisun Bozlan, Zt Divannda (1206-1257 Aras) Gazelin Aklanmas;71 Funda Dalbudak, Handn
Divan: Gazeller Blm, Metin ncelemesi;72 mer Savran, Karamanl Nizami Divanndaki Seme Gazeller ve Bugnk Trkesi;73 Aydn Krman, Nect Bey Divan`nn lk Yz Gazelindeki Benzetme Sanatlarnn Dil Ynnden
ncelenmesi;74 F. Gl ztrk (Gksoy), Nakfl brahim Divan (Gazeller): n63 mer Yaraflr, Fuzlnin Trke Gazellerinde Din ve Tasavvuf Mefhumlarn Tahlili,
Yksek Lisans Tezi, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1990, 449 s. (Danflman:
Yard. Do. Dr. Sreyya Beyzadeolu).
64 Ayflegl Mine Yldrm, Fuzlinin Trke Gazellerinde Aflk, flk ve Mafluk Mefhumlarnn Tahlili, Yksek Lisans Tezi, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1990,
146 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Sreyya Beyzadeolu).
65 M. Hanefi Yontar, Fuzlnin Trke Gazellerinde lm, Ayrlk ve Yalnzlk Temalar,
Yksek Lisans Tezi, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1990, 137 s. (Danflman:
Yard. Do. Dr. Sreyya Beyzadeolu).
66 Filiz Hatipolu Ztnin 50 Gazelinin Tahlili: 10041053, Yksek Lisans Tezi, Trakya
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1991, 115 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Sreyya Beyzadeolu).
67 Ziya Avflar, Revnnin Hayat, Sanat Eserleri ve 50 Gazelinin fierhi, Yksek Lisans Tezi,
Yznc Yl niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1992, xxxii+92 s. (Danflman: Yard Do.
Dr. Mahmut Kaplan).
68 Abdullah aylolu, Niyazi-yi Msr Hazretlerinin Gazellerine Yaplan fierhler, Yksek
Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1994, 365 s. (Danflman: Prof.
Dr. Mustafa Tahral).
69 Rfat Grgendereli, Zt Dvnndan (12581308) 50 Gazelin Tahlili, Yksek Lisans Tezi,
Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1994, 158 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Kflif
Ylmaz).
70 Ahmet Zeki Yunusolu, Fuzlnin Gazellerinde Mnev Unsurlarla lgili Mazmunlar,
Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1994, 119 s. (Danflman: Do. Dr. Necl Pekolcay).
71 Fisun Bozlan, Zt Divannda (12061257 aras) Gazelin Aklanmas, Yksek Lisans
Tezi, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1995, 155 s. (Danflman: Yard. Do. Dr.
Kflif Ylmaz).
72 Funda Dalbudak, Handn Divan: Gazeller Blm, Metin ncelemesi, Yksek Lisans
Tezi, Balkesir inversitesi, 1995. 123 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Mehmet Akkaya).
73 mer Savran, Karamanl Nizami Divanndaki Seme Gazeller ve Bugnk Trkesi,
Yksek Lisans Tezi, Harran niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1996, 175 s. (Danflman:
Prof. Dr. mer Okumufl).
74 Aydn Krman, Nect Bey Divan`nn lk Yz Gazelindeki Benzetme Sanatlarnn Dil
173
celeme-Metin;75 Nilgn Ak, Gayr Redifli Gazeller: nceleme-Aklama-Karfllafltrma;76 idem Mirza Arslan, Nilnin Gazellerinde Ses Sanatlar;77 brahim Allahverdiyev, Fuzlnin Divanndaki Gazellerinde Tasavvuf Kavramlar;78 lke Ergin, Fuzlnin Gazellerinde Karfltlk;79 Tuncay Blbl, Cem
Sultann Trke Divanndan Gazel fierhleri;80 Canay Era, Bknin Gazellerinde Simetri;81 Glden Sar, Ahmet Paflann Gazellerinde Sevgiliye Ait Gzellik Unsurlarnn Kullanlmas;82 Zeliha elen, Mehmed Zihni Keflaninin
97 Gazeli (nceleme-Metin).83
B. Kitaplar
Divan fliiri, dolaysyla gazel nazm flekli ile ilgili olarak gerek yurt ii gerekse yurt dflnda eflitli alflmalarn yapldn/yaplmakta olduunu tespit ettik. Bunlar, genelde Divan fliirinin zelde ise gazel nazm fleklinin tarih seyri,
flekli ve muhtevasna ynelik birtakm bilgilerin yer ald kitaplardr. Bu tr kitaplarn yannda, Divan fliirinin kltr ve gelenekle olan irtibatn tespit ederek, onun anlam dnyasn zmlemeye alflan eserlere de rastlamaktayz.
Ynnden ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1996, 166 s. (Danflman: Do. Dr. Mehmet zmen).
75 F. Gl ztrk (Gksoy), Nakfl brahim Divan (Gazeller): nceleme-Metin, Yksek Lisans
Tezi, Uluda niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1998, 184 s. (Danflman: Yard. Do. Dr.
Kadir Atlansoy).
76 Nilgn Ak, Gayr Redifli Gazeller: nceleme-Aklama-Karfllafltrma, Yksek Lisans
Tezi, Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 1998, 449 s. (Danflman: Prof. Dr.
Nmk Akgz).
77 idem Mirza Arslan, Nilnin Gazellerinde Ses Sanatlar, Yksek Lisans Tezi, Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2001, 106 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. M. Naci
Onur).
78 brahim Allahverdiyev, Fuzlnin Divanndaki Gazellerinde Tasavvuf Kavramlar, Yksek Lisans Tezi, Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2003, 124 s. (Danflman:
Prof. Dr. Mustafa Tahral).
79 lke Ergin, Fuzlnin Gazellerinde Karfltlk, Yksek Lisans Tezi, Dou Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004, vi+245 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Ali Emre zyldrm).
80 Tuncay Blbl, Cem Sultann Trke Divanndan Gazel fierhleri, Yksek Lisans Tezi,
Pamukkale niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004, viii+192 s. (Danflman: Yard. Do.
Dr. Sleyman Solmaz).
81 Canay Era, Bknin Gazellerinde Simetri, Yksek Lisans Tezi, Dou Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004, vii+174 s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Ali Emre zyldrm).
82 Glden Sar, Ahmet Paflann Gazellerinde Sevgiliye Ait Gzellik Unsurlarnn Kullanlmas, Yksek Lisans Tezi, Dou Akdeniz niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2004, 138
s. (Danflman: Yard. Do. Dr. Kadir Atlansoy).
83 Zeliha elen, Mehmed Zihni Keflaninin 97 Gazeli (nceleme-Metin), Yksek Lisans Tezi,
Boazii niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, 2005, viii+182 s. (Danflman: Yard. Do. Dr.
Nezihe Seyhan).
174
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Bu balamda Walter G. Andrewsin fiiirin Sesi, Toplumun fiarks (Poetrys

Voice, Societys Song Ottoman Lyric Poetry)84 isimli kitab nemli bir yere sahiptir. Kitap Gazel: Anlam ve Gelenek (s. 15-32), Konuflma Tarz: fiiirsel Szdizim (s. 33-51), Kelime Seimi: fiiirin Szdaar (s. 53-80), Tasavvufun ve Dinin Sesi (s. 81-111), ktidar ve Otoritenin Sesi (s. 113-136), Duygunun Sesi
(s. 137-174), Gazelin Ekolojisi (s. 175-211) ve Elefltirel Perspektifler (s. 213228) bafllkl sekiz blmden meydana gelir. Andrews, kitabnda Osmanl gazel
geleneini inceler. nk ona gre gazel, Osmanl toplum ve kltr hayatn
hem yanstan, hem de flekillendiren bir unsur olmasnn yannda, Osmanl
edebiyatnn can damar, asrlar boyu flairlerin aln teri dktkleri, yeteneklerini gsterdikleri temel tr ve Trk kltrnn ezgisinde belli bafll seslerden biridir.85 Kitapta ncelikle, anlam ve gelenek zerinde duran yazar, fliiri eflitli
yorumlarla farkl flekillerde anlamlandrmann nemini vurgular. Daha sonra
tasavvuf, din, duygu, iktidar iliflkileri ve gazelin ekolojisini gazelleri yorumlamada nemli yaplar olarak deerlendirir. Andrews, bu eserinde, uzaktan yakndan Divan fliiri ile ilgisi bulunanlara, bu fliire farkl bir adan nasl baklabileceini gstermeye alflr. Ayrca eser, Divan fliirine iliflkin yeni tezler getirmesinin yannda, sanat eserinden hareketle Osmanl toplum ve kltrnn, yeniden nasl infla edilebileceine ynelik zgn ipular vermesi bakmndan da
dikkate deer bir alflmadr.
Vildan Serdarolunun Sosyal Hayat Iflnda Zt Divan86 bafllkl alflmas; n Sz (s. 23-28), Girifl (s. 29-50), 12 blm zerine kurulu ana ksm (s.
51-430) ve Sonu (s. 431-432), Kaynaka (s. 433-462) ve ndeks (s. 479488)ten oluflmaktadr. Yazar, alflmasn, Divan fliirini, bal bulunduu gelenek iinde anlama abas gden ve bu amala doduu toplumun sosyal hayat ile Divan fliiri arasndaki paralellii gstermeye alflan bir gayretin rn
[ve] ayn zamanda Divan flairinin zihin dnyasn belirleyen iki nemli unsurdan biri olan sosyal hayat balamnda flerh etme giriflimi87 olarak tanmlar. Bu
anlayfl etrafnda XVI. asrn nemli flairlerinden olan Ztnin divanndaki gazelleri, sosyal hayat balamnda ele alarak yeni bir yaklaflm ve farkl bir metotla flerh etmeye alflr. Ayrca Serdarolu eserinde, Divan fliirinin sadece soyut
duygular dnyasndan ibaret olmadn, sosyal hayat boyutunun da bulunduunu ortaya koyar. Eser, Divan fliirini, anlama ve anlamlandrmada, metodolojik adan yeni bir yaklaflm ortaya koymas bakmndan nemlidir.
slm medeniyeti etkisi altnda geliflmifl ve asrlar boyunca Trk milletinin
en gzel duygu ve dflncelerini ifade ettii Divan edebiyat, XIX. yzyldan iti84 Walter G. Andrews, fiiirin Sesi, Toplumun fiarks (Poetrys Voice, Societys Song Ottoman
Lyric Poetry), Tansel Gney (ev.) stanbul: letiflim Yaynlar, 2000.
85 Walter G. Andrews, a.g.e., s. 1725.
86 Vildan Serdarolu, Sosyal Hayat Iflnda Zt Divan, stanbul: sam Yaynlar, 2006.
87 Vildan Serdarolu, a.g.e., s. 23.
175
baren yerini Bat edebiyatnn etkisiyle yeni bir edebiyata brakmfltr. Geen
zaman ve deiflen hayat tarz, Divan fliirinin kendine has byl dnyasn anlafllmaz hle getirmifltir. Divan fliirinin dflnce, zevk ve hayal dnyasnn gnmz insanna anlatlmasnda ve bu edebiyatn genifl halk kitlelerine sevdirilmesinde Prof. Dr. skender Palann zverili alflmalar nemli bir yere sahiptir. Palann bu alflmalarnda, gazellerin nemli bir yeri vardr. Bu balamda yazar, Kap Yaynlarndan fiahane Gazeller dizisini, Ve Gazel Yeniden, Periflan Gazeller, fii`r-i Kadim (fiiir fierhleri) isimli kitaplarn neflretmifltir.
skender Pala, fiahane Gazeller dizisi iinde, Ahmet Pafla, Aflk, Nb, Nil,
fieyh Glib, Nef, Fuzl, Bk, Nect, Nedm gibi Divan fliiri gelenei ierisinde yer alan ve bu gelenei baflaryla temsil eden flairlerin fliirlerinin yorumlarna yer verir. Gazellerin seiminde estetik llere dikkat eden Pala, Divan fliirini tantmak ve sevdirmek amacyla, gazellerin bugnn diline evirisini verir.88 Ve Gazel Yeniden89 isimli kitabnda, deiflik flairlere ait 15 gazel ile 2 bercesteyi, yine o flairlerin zamanlarna ait arafltrmalarla flerhe tabi tutar. Periflan
Gazellerde,90 baz gazellerden hareketle, Divan flairlerinin gzel ve gzellik anlayfllarn ifller. fii`r-i Kadim (fiiir fierhleri)nde91 ise, alt asr sren fliir maceramz besleyen Osmanl kltrnn satr aralarn flerh etmeye alflr.
nver Orala ait Karagz Perde Gazelleri92 isimli kitap, gazel nazm fleklinin
sadece Divan fliirinde deil, geleneksel Trk tiyatrosu ierisinde yer alan Karagz gsterilerinde de kullanldn gstermesi bakmndan nemlidir. Oral
eserinde bu konuyu detayl bir flekilde ele alr. Eser; nsz (s. x-xii)den sonra Karagz Hakknda (s. 1-10), Karagzde Tasavvuf (s. 11-31), fieyh Kflter Kimdir? (s. 32-40), Karagzde fiiir (s. 41-44), Karagz ve Gazel (s. 45-48),
Hacivat ve Perde Gazeli (s. 49-60), Trk Halk Tiyatrosu ve Perde Gazeli (s.
61-67), Perde Gazelinde Osmanlca ve Aruz (s. 68-69), Eski Perde Gazelleri
zerine (s. 70-75), Aklamalar (s. 76-82); Eski Perde Gazelleri (fiiirler) (s.
83-162), Yeni Perde Gazelleri Neden ve Nasl Olmaldr? (s. 163-173), Yeni
88 skender Pala, fiahane Gazeller: Ahmet Pafla (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar,
2005; skender Pala, fiahane Gazeller: Aflki (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005;
skender Pala, fiahane Gazeller: Nabi (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005; skender Pala, fiahane Gazeller: Naili (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005; skender Pala, fiahane Gazeller: fieyh Galip (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005; skender Pala, fiahane Gazeller: Nefi (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005; skender Pala, fiahane Gazeller: Fuzuli (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005; skender
Pala, fiahane Gazeller: Baki (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005; skender Pala,
fiahane Gazeller: Necati (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005; skender Pala,
fiahane Gazeller: Nedm (fiiir Yorumlar), stanbul: Kap Yaynlar, 2005.
89 skender Pala, Ve Gazel Yeniden, stanbul: Kap Yaynlar, 2005.
90 skender Pala, Periflan Gazeller, stanbul: Kap Yaynlar, 2005.
91 skender Pala, fii`r-i Kadim (fiiir fierhleri), stanbul: Kap Yay., 2007.
92 nver Oral, Karagz Perde Gazelleri, Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar, 1996.
176
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Perde Gazelleri zerine (s. 174-178), Yeni Perde Gazelleri (fiiirler) (s. 179231), ocuklara Perde Gazelleri zerine (s. 232-240), ocuklara Perde Gazelleri (s. 241-258), Eski Perde Gazelleri Fihristi (s. 259-261), Yeni Perde Gazelleri Fihristi (s. 262-266), ocuklara Perde Gazelleri Fihristi (s. 267-268) ve
Bibliyografya (s. 269-272) bafllkl blmlerden olufluyor.
Kltrel krlmann yafland XIX. yzylda gazel nazm fleklinin durumu
hakkndaki bilgiyi ise, M. Fatih Andnn Servet-i Fnna Kadar Yeni Trk fiiirinde fiekil Deiflmeleri93 isimli kitabnda buluruz. And, Trk edebiyatnn Servet-i Fnn edeb topluluuna kadar nazm sahasnda geirdii deifliklikleri
kimi dergilerde Trk flairlerinin yaymlad fliirlerinden hareketle tespit eder
ve deerlendirir. Eserin, Divan fliiri nazm flekillerini ele ald ksmnda, bu dnemde gazel nazm fleklinde grlen flekil ve muhteva deifliklikleri hakknda
da bilgi verir.94
C. Makaleler
Gazel nazm fleklinin veya herhangi bir flairin gazellerinin incelendii ok
sayda makale kaleme alnmfltr. Ne yazk ki, yukarda da deinildii zere, bu
makalelerin hepsini tantmaya bu yaznn snrlar msaade etmemektedir.
Burada baz makaleleri yaymlanfl tarihine gre ele almaya alflacaz.
Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel95 isimli makalesinde, gazel nazm fleklini, Gazelin Tanm ve Tarihesi (s. 78-81), Gazelin Biim ve Tr zellikleri
(s. 81-119), Gazelin nemi ve Konusu (s. 119-159), Gazelin Divan Edebiyatndaki Geliflimi (s. 159-193) bafllklar altnda teferruatl bir flekilde ele alr.
Ayrca Seme Gazeller (s. 194-247) bafll altnda XIII. yzyldan XX. yzyla
kadar belli bafll flairlerin gazellerinden rnek metinlere yer verir.
Walter G. Andrews, A Revisionist Thesis for the Esthetics of the Ottoman
Gazel (Osmanl Gazel Estetii Hakknda Yeniliki Bir nceleme)96 isimli makalesinde, ncelikle Osmanl gazeli ile ilgili temel olgular sralar ve bu olgularn
bugnk genel estetik yorumunun domasndaki baz etkenler zerinde durur. Daha sonra Andrews, fliirin niteliine ve ifllevine iliflkin, gazel iin yeterin93 M. Fatih And, Servet-i Fnna Kadar Yeni Trk fiiirinde fiekil Deiflmeleri, stanbul:
Kitabevi, 1997.
94 M. Fatih And, a.g.e., s. 104187.
95 Cem Dilin, Divan fiiirinde Gazel, Trk Dili Dergisi Trk fiiiri zel Says II (Divan fiiiri),
1986, c. LII, sy. 415416417, s. 78247.
96 Walter G. Andrews, A Revisionist Thesis for the Esthetics of the Ottoman Gazel, Ali Nihat
Tarlan Armagani, Istanbul, ts.; Walter G. Andrews, A Revisionist Thesis for the Esthetics
of the Otoman Gazel, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 1986, sy. XXIV-XXV, s. 121; Walter G. Andrews, Osmanl Gazel Estetii Hakknda
Yeniliki Bir nceleme, ev. Metin Akkufl, A.. Fen-Edebiyat Fakltes, Edebiyat Bilimleri
Arafltrma Dergisi, 1995, sy. 21, s. 253277.
177
ce zerinde durulmamfl bir hipotez sunmay amalar. Ayrca bu hipotezin, gazele iliflkin bugnk estetik yaklaflm konusunda kuflku uyandracak kimi ynlerine iflaret eder. Bunlarn yannda farkl bir estetik yaklaflmla hem fliir, hem
de fliirin sosyokltrel balamyla etkileflimini, bugne kadar ihmal edilmifl
anlama yollar zerinde younlaflarak estetik adan nasl bir kkl yaklaflm
getirebileceini gstermeye alflr.
Cem Dilin, Fuzulnin Bir Gazelinin fierhi ve Yapsal Ynden ncelenmesi97 isimli makalesinde fliirlerinde ses, sz ve anlam dengesini byk bir ustalkla kuran Fuzlnin bir gazelini flerh eder ve yapsal ynden inceler.
Dursun Ali Tkel, Bir Gazeli Rus Biimciliiyle Nasl zmleyelim98 ve
Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bknin Bir Gazeline Uygulanfl99
isimli yazlarnn ilkinde bn-i Kemal, ikincisinde ise Bkye ait bir gazeli, yeni edebiyat kuramlar erevesinde ele alp, farkl bir bakfl asyla incelemeye alflr.
Mehmet Akkaya, Dvn fiirlerinin Gazellerinde Harf Tercihleri ve Redif
Hususu100 isimli makalesinde, eflitli asrlarda yaflamfl snrl saydaki flairin
divanlarndaki gazelleri inceleyerek, flairlerin kafiyelerinde hangi harfleri daha
fazla tercih ettiklerini, btn flairler tarafndan tekrar edilen redif kelimelerini, bunun sebeplerini, flairlere ve genel ortalamaya gre tekrar edilifl oranlarn ele alr.
Edith Glin Ambros, Osmanl Gazelinin Uzunluunda Grlen Geliflmeler:
XVI. Yzylda Durum101 isimli makalesinde, Divan flairlerinin gazel yazarken
tercih ettikleri beyit saysnn XVI. yzyla ait olan ksmn ele alr. Ambros; Vasf, Tcizde Cafer elebi, Amr, Lmi, Fign, Hayret, Mel, skbl shak elebi, Usl, Zt, Hayl Bey, Muhibb, Helk, Aflk, Tafllcal Yahy Bey, Murd
ve Nevnin de aralarnda bulunduu 17 flairin divanndan istifade eder.
Osman Horata, Ses, Anlam Btnl ve Gazel-i Tecnisler102 bafllkl yazsnda, cinaslarn, fliirin anlamnn yannda ses yapsnda da nemli bir yeri
olduunu rneklerle gstermeye alflr.
97 Cem Dilin, Fuzulnin Bir Gazelinin fierhi ve Yapsal Ynden ncelenmesi, Trkoloji
Dergisi, DTCF Yayn, 1992, c. IX, sy. 1, s. 4498.
98 Dursun Ali Tkel, Bir Gazeli Rus Biimciliiyle Nasl zmleyelim, Dergh, Temmuz
2004, c. XV, sy. 173, s. 912;
99 Dursun Ali Tkel, Ontolojik Analiz Metodu ve Bu Metodun Bknin Bir Gazeline Uygulanfl, Yedi klim, Mays 1996, c. 11, sy. 74, s. 5359.
100 Mehmet Akkaya, Dvn fiirlerinin Gazellerinde Harf Tercihleri ve Redif Hususu, lmi
Arafltrmalar, 1996, sy. 3, s. 1924.
101 Edith Glin Ambros, Osmanl Gazelinin Uzunluunda Grlen Geliflmeler: XVI. Yzylda Durum, Journal of Turkish Studies=Trklk Bilgisi Arafltrmalar: Memoriam Abdlbaki Glpnarl Htra Says II, 1996, c. XX, sy. 2, s. 18.
102 Osman Horata, Ses, Anlam Btnl ve Gazel-i Tecnisler, stanbul: IX. Milli Trkoloji
Kongresi, stanbul niversitesi Trkiyat Enstits, 1519 Eyll 1997. Bu bildiri iin bkz.
178
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Walter Feldman Osmanl Gazelinin Yaps in Mzikal Bir Model103 isimli yazsnda, Osmanl fliirinin szel/yapsal benzerlik ile tema sreksizliinin
birlefliminden kuvvet alarak byd tespitinde bulunduktan sonra, bu biim ve biimsizlik birlefliminin ayn zamanda Osmanldaki bir baflka asal sanat formunu, saray mziini de tanmladn belirtir ve Necati Beyin gazelinden hareketle bunu gstermeye alflr.
H. Dilek Batislam, Divan fiiiriyle Halk fiiirinde Ortak Bir Syleyifl Biimi
(Mrcaa-Dedim-Dedi)104 isimli alflmasn; hem Divan fliirinde, hem de
halk fliirinde kullanlan ortak syleyifl biimi olarak kullanlan dedim-dedi fleklinde sylenmifl fliirler zerine hazrlar. Batislam yazsn hazrlarken, farkl divanlarda yer alan rneklerin niteliklerini daha iyi belirleyebilmek amacyla Kad Burhaneddin, Nesm, Ahmed-i D, fieyh, Nect, Ahmet Pafla, Mesh, Hayal, Fuzl ve Sabit divanlarn tarayarak deiflik rnekler setiini; halk fliiri
rnekleri iin de antolojilerden ve flklarn fliirlerinden yararlandn syler.
Kemal Slay, Erkein Azyla Sylenen Gazel: Osmanl Kadn fiairler ve Ataerkilliin Gc105 isimli makalesinde, erkek egemen bir toplumda, erkek flairler tarafndan yaplandrlan ve onlarn bilgi, kelime, inan ve arzularn yanstan bir gelenein iinde kadn flair olmann zorluu zerinde durur. Slay, Osmanl dnemi gazellerini inceledii arafltrmasnda, kadnn sanattan dfllanfln ortaya koymaya alflr.
Saadet Karakse, Divan fiiiri Gazellerinde Tasvir ve Tahkiye106 adl makalesinde, Ahmet Pafla, Esrar Dede ve Nedime ait yek-ahenk gazelleri tasvir ve
tahkiye asndan ele alr. Karakse, yazsnda hayal mahsul ve dramatik hikye fleklinde nitelendirdii gazellerin devrin hayat felsefesini aksettirdiini
gstermeye alflr.
fiener Demirel, Divan fiiirinde Redd-i Matla107 bafllkl yazsnda, Eski
Trk edebiyatnda, gazel nazm fleklinde grlen ve daha ok gazelin flekl yapsyla ilgili olan redd-i matla zerinde durur. Demirel makalesinde, XV. yzyldan bafllayarak XVIII. yzyla kadar geen sre ierisinde, Divan fliirinde
Dou Akdeniz, Dou Akdeniz niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat
Blm Dergisi, 1998, sy. 1, s. 6576.
103 Walter Feldman, Osmanl Gazelinin Yaps in Mzikal Bir Model, ev. Boa Babr
Tuna, Osmanl Divan fiiiri zerine Metinler, Mehmet Kalpakl (haz.), stanbul: YKY, 1999,
s. 349356.
104 H. Dilek Batislam, Divan fiiiriyle Halk fiiirinde Ortak Bir Syleyifl Biimi (MrcaaDedim-Dedi), Folklor/Edebiyat, 2000, c. VI, sy. 22, s. 201211.
105 Kemal Slay, Erkein Azyla Sylenen Gazel: Osmanl Kadn fiairler ve Ataerkilliin
Gc, Moderleflmenin Efliinde Osmanl Kadnlar, Madeline C. Zilfi (ed.), ev. Necmiye
Alpay, stanbul: Tarih Vakf, 2000, s. 188203.
106 Saadet Karakse, Divan fiiiri Gazellerinde Tasvir ve Tahkiye, lm Arafltrmalar, 2004, sy.
18, s. 4559.
107 fiener Demirel, Divan fiiirinde Redd-i Matla, Bilig, Gz 2004, sy. 31, s. 161167.
179
edeb kiflilikleriyle n plna kmfl on befl flairin gazellerini tarayarak, redd-i

matlaya yer verilen gazelleri tespit eder ve bu tespitlerini grafikler yardmyla
deerlendirir. Ayrca Divan fliirinin Klsik ve Sebk-i Hind gibi iki nemli slbunun temsilcisi durumundaki flairlerin redd-i matlay kullanma ynndeki
tercihleri zerinde karfllafltrmal tahliller yapar.
Emine Yeniterzi, Divan fiiirinde Gazel Redifli Gazeller 108 isimli makalesinde ise, divan ve fliir mecmualarndan gazel ve gazelleri redifli, deiflik
flairlere ait tespit ettii 11 gazelden yola karak, gazel nazm flekli iin kullanlan tabir, sfat ve benzetmeleri ortaya koymaya alflr.
D. Bildiriler
Farkl ilm etkinliklerde gazeli farkl alardan ele alan birok bildiri sunulmufltur. Bunlardan G. Gonca Gkalp-Alpaslan, adafl Trk fiiirinde Gazeli
Yeniden Yaratanlar 109 isimli bildirisinde, Bat karflsnda kendini yenilemeyen
Osmanlnn Tanzimatla birlikte gerek siyas gerek sosyal adan nemli deifliklikler yafladn, bu deiflimden Divan edebiyatnn da nasibini alarak, yeni
edebiyat karflsnda tutunamadn belirtir. Bunda bir ksm Osmanl ve Cumhuriyet aydnnn olumsuz tutumunun etkisi olduunu vurgular. Yazar, adafl Trk fliirindeki birok flairin gerek halk gerekse Divan edebiyat geleneinden yararlandklarn ifade eder. Divan fliiri geleneinden yararlanma yolunu
seen ve modern Trk fliirine damgasn vurmufl Yahya Kemal, Asaf Halet elebi, Nazm Hikmet, Sabahattin Ali, Turgut Uyar, Metin Altok, Behet Necatigil, lhan Berk, Attil lhan, Hilmi Yavuz, Enis Batur, Murathan Mungan gibi
birok ozann bulunduunu syler. Bu flairlerin genel zelliini ise, tarih bilincine sahip, Divan fliiri estetiinden yararlanan, Divan edebiyatn gl bir
kaynak olarak gren ama srtn ona yaslama kolayclna asla sapmayan, fliirlerinin anlafllabilmesi iin okurlarndan da eski fliir bilgisi ve birikimi bekleyenler olarak belirtir.
Tunca Kortantamer , Eroticism in the Ghazal Poetry: Baki and Fuzl: The
Two Famous Ottoman Poets of the XVIth Century110 isimli bildirisinde XVI.
108 Emine Yeniterzi, Divan fiiirinde Gazel Redifli Gazeller, Seluk niversitesi Trkiyat Arafltrmalar Enstits Trkiyat Arafltrmalar Dergisi, 2005, sy. 18, s. 110.
109 G.Gonca Gkalp-Alpaslan, adafl Trk fiiirinde Gazeli Yeniden Yaratanlar, XXI. Yzyla
Girerken Yaznda Dil Kullanmlar: Alflkanlklar-Yenilikler-Aykrlklar-Sapmalar (I.Dil,
Yazn, Deyiflbilim Sempozyumu Bildirileri, nsal znl ve Mehmet Ali Glel (yay. haz.),
Denizli, 2001, s. 1-24,
http://vision1.eee.metu.edu.tr/~metafor/yazi/11120o_turk_siirinde_gazel.htm
110 Tunca Kortantamer , Eroticism in the Ghazal Poetry: Baki and Fuzuli - The Two Famous
Ottoman Poets of the l6th Century, Beyrut: Ghazal as a Genre of World Literature: International Symposium, July 710, 1999. Orient Institut der DMG. Bu bildiri iin bkz. Tunca
Kortantamer, Eski Trk Edebiyat Makaleler, fierife Yac ve Fatih lken (haz.), Ankara:
Kltr ve Turizm Bakanl Yayn, 2004, s. 7998.
180
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
yzyln iki meflhur flairi olan Bk ve Fuzlnin gazellerinden hareketle Osmanl fliirindeki cinsellik ve aflk konusunu irdeler. Kortantamer, Gazelin Anlam-Yap liflkisinde Baz Metaforlarn fllevi111 adl bildirisinde ise, metaforlarn gazelin anlam-yap iliflkisindeki temel ifllevini, Nect ve Bkye ait iki gazel zerinde gstermeye alflr.
Rdvan Canm ise, Metin fierhi Geleneimiz evresinde Tarlan ve pektenin Kaleminden Fuzlnin Sana Redifli Gazeli112 isimli bildirisinde Tarlan
ve pekten gibi Divan fliirinin iki stadnn Fuzlnin sana redifli gazelini
flerh etme biimlerini karfllafltrmal olarak ele alr.
E. Sempozyumlar
Gazel nazm flekli ile ilgili olarak, uluslararas mahiyette iki nemli sempozyumun dzenlendiini tespit ettik. Orient-Institut der DMG (Alman Doubilimciler Birlii fiarkiyat Enstits) tarafndan The Gazel and Its Place in World
Literature (Gazel ve Dnya Edebiyatndaki Yeri) bafllkl biri stanbulda, dieri Beyrutta olmak zere iki sempozyum yaplmfltr.
Birinci sempozyum, 17-18 Mays 1999 tarihlerinde Orient-Institut der DMG
ve IRCICAnn iflbirliiyle stanbulda dzenlenmifltir. Osmanl Gazeli ve Tarihsel Balam alt baflln taflyan bu sempozyumda Walter Andrews ve Mehmet Kalpakl, Gazels and the World: Some Notes on the Occasionalness of
the Ottoman Gazel (Gazeller ve Gerek Dnya: Osmanl Gazelinin Durumsall zerine Baz Notlar); Tunca Kortantamer, Gazelin Anlam-yap iliflkisinde
Baz Metaforlarn fllevi; Ali Fuat Bilkan, Nabinin Gazellerinde Grme Biimleri ve fiairin Gazel Tarzna Getirdii Yenilik zerine; Michael Glnz, The Indian Style in Ottoman Lyric Poetry: A Far Cry from the Origins of the Gazel
(Osmanl Lirik fiiirinde Hint slbu- Gazelin Kkenlerinden Uzak Bir Ses) ve
Ahmet Hamit Yldz, Osmanl Gazelinde Lirik Ben bafllkl bildirileri sunmufllardr. Ayrca Sempozyumun son gnnde, The Ghazal As a Literary Genre: A Forgotten Part of World Literature? (Bir Edebiyat Tr Olarak Gazel:
Dnya Edebiyatnn Unutulmufl Bir Kesiti mi?) bafllkl bir tartflma oturumu
yaplmfltr. Bu oturumda, Arap edebiyatnda gazel konusunda Asad Hayrallah
ve Thomas Bauer, ran edebiyatnda gazel konusunda J. Christoph Brgel ve
111 Tunca Kortantamer, Gazelin Anlam-Yap liflkisinde Baz Metaforlarn fllevi, stanbul:
The Ghazal as a Genre of World Literature: The Otoman Ghazal in its Historical Context,
May 1618, 1999. Orient Institut, Goethe Institut, IRCICA. Bu bildiri iin bkz. Tunca Kortantamer, Eski Trk Edebiyat Makaleler, fierife Yac ve Fatih lken (haz.), Ankara: Kltr
ve Turizm Bakanl Yayn, 2004, s. 7078.
112 Rdvan Canm, Metin fierhi Geleneimiz evresinde Tarlan ve pektenin Kaleminden
Fuzlnin Sana Redifli Gazeli, stanbul: Doumunun 500. Ylnda Uluslararas Fuzl
Sempozyumu, 2426 Ekim 1994, http://www.ridvancanim.com/Eserler/Yayinlar/Bildiriler/ METINSERHIGELENEGIMIZ.htm
181
Michael Glnz ve Osmanl edebiyatnda gazel konusunda Mehmet Kalpakl

sz almfltr.
kinci sempozyum ise, yine Orient-Institut der DMG tarafndan 7-10 Temmuz 1999 tarihlerinde Beyrutta yaplmfltr. Trk Edebiyat ve Osmanl gazelinin ele alnd bu sempozyumda Victoria R. Holbrook, The Ottoman Ghazal
as Part of a Trans-Linguistic Aesthetic Culture (Trans-Lingistik Estetik Kltrn Bir Paras Olarak Osmanl Gazeli); Walter Andrews ve Mehmet Kalpakl, The Ottoman Gazel in the Age of Beloveds: Poems About Poetry (Mahbublar anda Osmanl Gazeli: fiiir Redifli fiiirler); Petra de Bruijn The Function of the Perdegazel in Traditional Turkish Karagz (Geleneksel Trk Karagznde Perdegazelin fllevi); Tunca Kortantamer , Eroticism in the Ghazal
Poetry: Baki and Fuzuli - The Two Famous Ottoman Poets of the XVIth Century (Gazelde Erotizm: Baki ve Fuzuli XVI. Yzyln ki Meflhur Osmanl fiairi); Hans Theunissen, Il Bello nel Bagno: The Homo-Erotic World of (Ottoman) Turkish Literature (Il Bello nel Bagno: [Osmanl] Trk Edebiyatnn Homo-Erotik Dnyas); Priska Furrer, The Problematic Tradition: Reflections on
Ottoman Homo-Eroticism in Modern Turkish Literature (Sorunlu Gelenek:
Osmanl Homo-Erotizminin Modern Trk Edebiyatndaki Yansmalar) isimli
bildirileri sunmufllardr.113 Ne yazk ki Osmanl gazelini farkl alardan ele alan
bu iki sempozyumda sunulan bildiriler henz kitap hline getirilememifltir.
Sonu
Divan fliirinin en nemli ve en gzde nazm flekli olan gazelle ilgili yaplan
alflma ve yaynlarn gerek nicelik, gerekse nitelik bakmndan nemli bir dzeye ulafltn grmekteyiz.
Gazelin kltr, gelenek ve sosyal hayatla olan iliflkisinin tespit edilmesine
ynelik alflmalarn artmas, bilinmeyen bir dnyann gn yzne karlmas
bakmndan nemlidir. Bunun yannda, gnmz insanna, yabanc olduu
gemifl kltrmz tantmak iin gazelden istifadeyle hazrlanan popler yaynlarn oalmas; hem gemifl kltrn, hem de Klasik Trk edebiyatnn renilmesine, tannmasna ve yaygnlaflmasna zemin hazrlamas bakmndan
sevindiricidir.
Tm bu sylediklerimize ilave olarak gazel nazm fleklinin, flekil ve muhteva bakmndan belirli bir yzyl, dnem ve flahs etrafnda ele alnaca derinlemesine yaplmfl yayn ve alflmalar, bu nazm flekli ile ilgili daha ayrntl ve
doru bilgilerin ortaya kmasna katk salayacaktr. Yzyl yzyl gazelin gelifliminin (flekil zelliklerindeki ve ifllenen temalardaki benzerlik ve farkllklar
dikkate alnarak) mmkn olduu kadar ok flairin eserleri taranarak ortaya
113 Kanat Dergisi, sy. 1, Eyll 1999.
182
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
konulmas, bu nazm flekli hakknda daha salkl bilgiler elde edilmesine hizmet edecektir. Bu zamana kadar dank ve para para yaplan bu tr gayretlerin daha sistematik ve kapsaml bir tarzda yaplmas bir zorunluluktur. Ayrca gazel metinleri zerinde, klasik metin inceleme yntemlerinin yannda modern yaklaflm ve metotlarn da denenmesi, meseleye farkl bir bakfl as getirmesi ynyle dikkate deerdir.
VII. Gazel Kaynakas*
Kitaplar
1. Szlkler
Ahmed Asm (Mtercim), Tbyan- Nafi der Tercme-i Burhan- Kat, stanbul 1268.
Ahmed Vefik (Pafla), Lehce-i Osmn, Recep Toparl (haz.), Ankara: TDK Yayn, 2000.
Ali Seydi, Resimli Kms- Osmn, stanbul 1324.
Cafer-i Seccd, Ferheng-i Lugt u Istlaht u Tabirt- rfn, Tahran 1370.
Develliolu, Ferit, Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara: Aydn Kitabevi,
1996.
Dihhud, Lugatnme, c. IX, s. 596-599; c. XIV, s. 593-598; c. XXV, s. 603-610.
Ebuzziy Tevfik, Lgt- Ebuzziy, stanbul, 1306.
Hseyin Kazm Kadri, Trk Lgati, c. I-II, stanbul 1927-1928.
Mutemen, Zeynelbidin, Tahavvl-i fiir-i Fris, Tahran 1371.
Muhammed Avf, Lubbul-elbb (Be-Say u htimm u Tashh: Edward G. Browne),
Leiden: c. I, 1906.
Mtercim Ahmed Asm, Kams Tercemesi (El- Okyanusl-bast f Tercemetil-kmsil-muht), stanbul 1304-5.
Nazma (Ali) - Reflad, Mkemmel Osmanl Lgat, stanbul 1318.
Olgun, brahim ve Cemflid Drahflan, Farsa - Trke Szlk, Ankara 1984.
Pala, skender, Ansiklopedik Dvn fiiiri Szl, Ankara: Aka, 2004.
Sevk, smail Habib, Edebiyat Bilgileri, stanbul 1942.
Steingass, F., A Comprehensive Persian - English Dictionary, Beyrut 1975.
fiuri (Halepli Hasan), Ferheng-i fiur, 2 c., stanbul 1155.
fikn, Ziy, Gencne-i Gftr Ferheng-i Ziya, Farsa-Trke Lgat, stanbul: MEB Yayn, c. I-III, 1984.
2. Edebiyat Tarihleri
Ali b. Muhammed el-Mfltehir Bi-Tc el-Halav, Dekyikifl-flicr, M. Kzm mm
(nefl.), Tahran, 1962.
Andrews, Walter G., An Introduction to Ottoman Poetry, Minneapolis: Bibliotheca Islamica, 1976.
* Kaynakaya, metin ierisinde veya dipnotlarda knyeleri verilen yksek lisans ve doktora
tezleri, kitaplar, makaleler, bildiriler ve ansiklopedi maddeleri dhil edilmemifltir.
183
Atalay, Mehmet, Bafllangcndan Gaznelilere Kadar ran Edebiyat Tarihi, Ankara,

2002.
Avf, Lbbl-elbb, Said-i Nefs (nefl.), Tahran, 1334-1335.
Banarl, Nihad Sami, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, stanbul: MEB Yayn, c. I-II, 2001.
3. Genel Kaynaklar
[Bolayr], Ali Ekrem, Nazariyyt- Edebiyye Dersleri, stanbul 1332-33.
[Bolayr], Ali Ekrem, Nazariyyt- Edebiyye Derslerinden: Meslik-i Edebiyye, stanbul
1333-34.
Bombaci, Alessio, Histoire de la Littrature Turque, I. Mlikoff (Fr. ev.), Paris 1968.
Browne, A Literary History of Persia, c. II-III, London 1969.
Celleddn-i Hum, Trh-i Edebiyyt- rn, Tahran 1340.
Celleddn- Hm, Fnn- Belgat u Snact- Edeb, Tahran 1370.
Ceylan, mr, Tasavvuf fiiir fierhleri, stanbul: Kitabevi, 2005.
Derviflolu, smail, Gazellerin Gzelleri Divan Edebiyatndan 50 Sekin Gazel, stanbul: Krkambar Kitapl; 2002.
Dilin, Cem, rneklerle Trk fiiir Bilgisi, Ankara: Trk Dil Kurumu Yayn, 1983.
Eyubolu, smet Zeki, Divan fiiiri, stanbul: Say Yaynlar, 2 c. , 1994.
Gibb, E. J. W., A History of Ottoman Poetry (Osmanl fiiir Tarihi I-V), Ali avuflolu
(ev.), Ankara: Aka, 1999.
Goldziher, Ignace, Klasik Arap Literatr, Ankara: maj Yaynevi, 1993.
Grunebaum, G. E. Von, Kritik und Dichtkunst Studien zur Arabischen Literaturgeschichte, Wiesbaden 1955.
Hasan Ltfi, fierh-i Gazel-i Ceml, Cemal Kurnaz, Mustafa Tat (haz.), Ankara 2001.
Hudiyev, Nizami, Azerbaycan Edebi Dili Tarihi, Ankara 1997.
Hum, Celluddn, Trh-i Edebiyyt-i rn [ez-Kadmtern-i Asr-i Trh t Asr-i Hzir], p-i Devvum, Tahran: Kitbfurfli-yi Furg, 1340.
bn Kuteybe, Introduction au Livre de la Posie et des Potes (Muqaddimatu Kitabiflflicri wafl-flucar). Gaudefroy - Demombynes (ev.), Paris 1947.
laydn, Hikmet, Trk Edebiyatnda Nazm, stanbul 1959.
pekten, Halk, Baki Hayat Sanat ve Eserleri, Ankara: Aka, 2000.
pekten, Halk, Fuzl Hayat Sanat ve Eserleri, Ankara: Aka, 2000.
pekten, Halk, Naili Hayat ve Eserleri, Ankara: Aka, 2000.
pekten, Halk, Nefi Hayat Sanat ve Eserleri, Ankara: Aka, 2000.
pekten, Halk, fieyh Galib Hayat ve Eserleri, Ankara: Aka, 2000.
Kam, Ferid, sr- Edebiyye Tedkikat Dersleri, stanbul 1331-32.
Kemleddin Hseyin Viz-i Kflif, Bedyicul-efkr f sanyicil-eflcr, R. Musulmankulova (nefl.), Moskova 1977.
Kinany, A. Kh., The Development of Gazal in Arabic Literature, Damascus 1951.
Kocatrk, Vasfi Mahir, Trk Edebiyat Tarihi, Ankara 1970.
Kocatrk, Vasfi Mahir, Trk Edebiyat Tarihi, Bafllangtan Bugne Kadar Trk Edebiyatnn Tarihi, Tahlili ve Tenkidi, Ankara: Edebiyat Yaynevi, 1970.
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
184
Kprl, M. Fuad, Mill Edebiyat Cereyannn lk Mbeflflirleri ve Divan- Trk-i Basit, stanbul 1928.
Kurnaz, Cemal, Trkden Gazele, Ankara: Aka, 1997.
Levend, Agh Srr, mmet a Trk Edebiyat, Ankara 1962.
Mehmet Rifat, Mecmil-edeb, stanbul: lm-i Arz, 5. Kitap, 1308.
Mengi, Mine, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Ankara: Aka, 2000.
Nefs, Trh-i Nazm u Nesr, c. I-II, Tahran 1344.
Nizm-i Arz, ehr Makle, M. Abdlvehhb Kazvn (nefl.), Leiden 1909.
Numn, fiibl, Edebiyyt- Manzm-
Gln (ev.), Tahran 1316.
rn,
M.
Tak
Fahr-
D-
Okuyucu, Cihan, Divan Edebiyat Estetii, stanbul: L&M, 2004.

Okuyucu, Cihan, Gazel Bahesi, stanbul: Stun Yaynevi, 2006.
Oral, nver, Karagz Perde Gazelleri, Ankara: Kltr Bakanl Yayn, 1996.
Pekolcay, Necla, slm Trk Edebiyat 1, stanbul: Kitabevi, 1996.
Pekolcay, Necla, Seluk Eraydn, Mustafa Tahral, Mustafa Uzun ve M. Hsrev Subafl, slm Trk Edebiyatnda fiekil ve Nevlere Girifl, stanbul: Kitabevi, 2000.
Reflidddin Muhammed Vatvt, Hadyikufl-flicr f Dekyikifl-flicr, Abbas kbal (nefl.),
Tahran 1362.
Rypka, Jan, Bqi als Ghaseldichter, Prag 1926.
Saf, Edebiyyt, c. II, Tahran 1339.
[Solok], Cevdet Kudret, rnekli Trk Edebiyat Tarihi (Bafllangcndan 15. yy. Ortalarna Kadar), Ankara: Kltr Bakanl, 2000.
fiarda, fikr, Klasik Divan fiiirimiz, stanbul: nklp Kitabevi, 1976.
fiemseddin Muhammed b. Kays, el-Muccem f Mecayiri Eflcaril-cAcem, Mderris Rezv (nefl.), Tahran 1338.
fientrk, Ahmet Atilla ve Ahmet Kartal, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Ankara: Aka,
2004.
fientrk, Ahmet Atilla, Nect Bein Sultan Beyazt Methiyesi ve Baz Gazelleri Hakknda Notlar, stanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
Thirlmevlev, Tedrist- Edebiyyeden Nazm ve Eflkl-i Nazm, stanbul 1329.
Timurtafl, Faruk Kadri, Tarih inde Trk Edebiyat, Ankara: Aka, 2005.
Toprak, Aynur ve Elif lmez, Unutulmayan Gazeller/Fuzl, fieyh Galip, Baki, Nedim,
stanbul: Krkambar Kitapl, 2005.
[Yntem], Ali Cnib, Edebiyat, stanbul 1926.
Zebhullh-i Saf, ran Edebiyat Tarihi I, Hasan Almaz (ev.), Ankara: Nsha Yaynlar, 2002.
Zebhullah-i Saf, ran Edebiyat Tarihi II, Hasan Almaz (ev.), Ankara: Nsha Yaynlar, 2005.
Zebhullah-i Saf, ran Edebiyatna Genel Bir Bakfl, Hasan Almaz (ev.), Ankara: Nsha Yaynlar, 2004.
Zeynelbidn-i Mutemen, fiicr u Edeb-i Fris, Tahran 1342.
Zeynelbidn-i Mutemen, Tahavvl-i fiicr-i Fris, Tahran 1339.
185
4. Antolojiler
Ahmet Necdet, Bugnn Diliyle Divan fiiiri Antolojisi, stanbul: Papirs Yaynevi,
1999.
Andrews, Walter G., Dana Bates ve Mehmed Kalpakl, An Anthology of Ottoman Lyrics,
Texas: University of Texas, 1997.
Cengiz, Halil Erdoan, Divan fiiiri Antolojisi, stanbul: Bilgi Yaynevi, 1983.
Darago, Reflad Nuri, Potes Turcs des XVIme, XVIIme, XVIIIme Sicies, stanbul
1948.
Gibb, E. J. W., Ottoman Literature. The Poets and Poetry of Turkey, New York - London
1901.
Gibb, E. J. W., Trh-i Eflr- Osmniyye. Mcelledt- Sbkada ngilizceye Tercme
Olunmufl Olan Eflr- Osmniyyenin Mtn- Asliyyelerini Hvidir [A History
of Ottoman Poetry], London 1909.
z, Fahir, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, stanbul: Aka, c. I-II, 1966-67.
Karahan, Abdlkadir, Les Potes Classiques a Lpoque de Soliman le Magnifique, Ankara 1991.
Kocatrk, Vasfi Mhir, Divan fiiiri Antolojisi, stanbul: Varlk yaynlar, 1947.
Kocatrk, Vasfi Mhir, Divan fiiiri. Bugnk Dile evrilmiflleriyle, stanbul 1967.
Kocatrk, Vasfi Mhir, fiiir Defteri, Ankara 1956.
Kprl, Fuad, Eski fiairlerimiz. Divan Edebiyat Antolojisi, stanbul: Resimli Ay Matbaas, 1934.
Kutlu, fiemsettin, Divan Edebiyat Antolojisi, stanbul: Remzi Kitabevi, 1983.
Mehmed Cell, Osmanl Edebiyat Numuneleri, stanbul 1312.
Nazf, Mntehabt- Mr Nazf, Bulak 1261.
Onan, Necmettin Halil, zahl Divan fiiiri Antolojisi, stanbul: MEB Yayn, 1940.
Pala, skender, Kronolojik Divan fiiiri Antolojisi Dvnd-devvn, Ankara: Aka,
1995.
Schimmel, Annemarie, Turkische Gedichte vom 13. Jahrhundert bis in Unsere Zeit, Ankara 1981.
Smirnoff, W. D., Mntehabt- sr- Osmniyye (Obrazovie Proizvedeniya Ossmanskoy Literatur), Sankt Petersburg 1903.
Sugny, Servan De, La Muse Ottoman, Ou CHEFS - Doeuvre de la Posie Turque, Geneve 1853.
fiarda, Rflt, Klasik Divan fiiirimiz, stanbul: nklp Kitabevi, 1976.
fientrk, Ahmet Atilla, Osmanl fiiiri Antolojisi, stanbul: Yap Kredi Yaynlar, 2004.
Tarlan, Ali Nihad, fiiir Mecmualarnda XVI ve XVII. Asr Divan fiiiri, stanbul: stanbul
niversitesi Yayn, Fasikl I-IV, 1948-49.
Xwickerhauser, M., Wegweiser zum Vertandnis zur Trkischen Sprache, Wien 1853.
C. Makaleler
Abdulkadirolu, Abdulkerim, Dvan fiiirinde Aktalite: Ztnin Kadir Gecesi Gazeli,
slami Edebiyat, 1993, sy. 20, s. 34-41.
Akgz, Namk, 16. Asr Kltr Hayatndan Manzaralar I: Belnin Kahve Gazeli,
Trk Dnyas Tarih Dergisi, Austos 1990, sy. 41, s. 24-27.
186
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Afacan, Ufuk (Kayallar), Baki ve Bir Gazeli, Yeni Defne, 1989, sy. 8, s. 20-22.
Aker, Haluk, Bknin Bir Gazelini Okurken, Yordam, Nisan 1966, sy. 4, s. 30-32.
Aker, Haluk, Nedmin Gazeli stne, Yordam, Divan Yazn zel Says, Eyll 1966,
sy. 9, s. 67-68.
Aksoy, Adem , fieyh Galibin Bir Gazelini fierh, Mill Kltr, 1990, sy. 75, s. 53-55.
Aksoy, Hasan, fiemsettin Sivasi Divanndaki ki Gazel, lim ve Sanat, 1991, sy. 30, s.
28-29.
Aksoyak, . Hakk, Gelibolulu Mustafa Alinin Dlek Redifli Gazeli ve Dlek Kelimesi zerine, Milli Folklor Dergisi, 2005, sy. 65, s. 46-48.
Aksoyak, . Hakk, Manastrl Celalin Satran Terimleriyle Yazd lgin Bir Gazeli,
Trklk Bilimi Arafltrmalar, 2005, sy. 18, s. 7-16.
Alc, Ltfi, Klsik Trk Edebiyatnda Mrcaa Gazeller, lmi Arafltrmalar, sy. 14,
Gz 2002, s. 1-15.
Alc, Ltfi, Klsik Trk Edebiyatnda Sosyal Tenkit rnekleri Olarak Yuf Redifli Gazeller, lmi Arafltrmalar, Gz 2004, sy. 17, s. 35-48.
Alc, Ltfi, Sleyman Senih ve Mflterek Gazelleri, lmi Arafltrmalar, Bahar 2003,
sy. 15, s. 7-18.
Alparslan, Ali, Gazel fierhi rnekleri I, Trk Dili, Trk fiiiri zel Says II (Divan fiiiri), 1986, sy. 415- 416- 417, s. 248-259.
Altu, Fatih, Nailinin Gazellerinde fiiirsel znellik-1, Zinhar, Haziran 2004, sy. 1, s. 1-4.
Altu, Fatih, Nailinin Gazellerinde fiiirsel znellik-2, Poetik Hars, Ekim 2004, sy. 2,
s. 1-4.
Altu, Fatih, Nailinin Gazellerinde fiiirsel znellik-3, Zinhar, Mart 2005, sy. 3, s. 2-6.
Ambros, Edith Glin, Gazel-i Musammat, Murabba, fiarq, Wiener Zeitschrift Fr
Die Kunde Des Morgenlandes, 1997, sy. 87, s. 19-29.
And, M. Fatih, Tanzimat Sonras Trk fiiirinde Nazm fiekli Olarak Gazel, Trk Dili
ve Edebiyat Dergisi, 1993, sy. XXVI, s. 1-10.
Andrews, Walter G, A Critical-Interpretive Approach to the Ottoman Turkish Gazel,
nternational Journal of Middle East Studies, 1973, sy. 4, s. 97-110.
Arat, Reflid Rahmeti, Anadolu Yaz Dilinin Tarih nkiflafna Dair, Makaleler, Osman
Fikri Sertkaya (haz.), Trk Kltrn Arafltrma Enstits Yayn, 1987, c. I, s.
311-318.
Arat, Reflid Rahmeti, Trk Dilinin nkiflf, Makaleler, Osman Fikri Sertkaya (haz.),
Trk Kltrn Arafltrma Enstits Yayn, 1987, c. I, s. 297-310.
Ar, Ahmet, Gazelin Beyit Says ve Konusu Hakknda Yeni Bilgiler, Journal of Turkish Studies=Trklk Bilgisi Arafltrmalar, In Memoriam Agah Srr Levend
Hatra Says, 2000, c. III, sy. 3, s. 1-5.
Armutlu, Sadk, Gazneliler ve Seluklular Dneminde Edebiyat, Trkler, Hasan Cell Gzel-Kemal iek-Salim Koca (eds), Ankara: Yeni Trkiye, 2002, c. 5, s.
572-579.
Arslan, Mehmet, Gazellerin De Rengi Vardr, Kzlrmak, Ocak 1992, sy. 1, s. 16-18.
Asiltrk, Baki, diler Gazelinde arflmlar ve Yap, Varlk, 2003, sy. 1149, s. 36-38.
Aslanov, Vkf ., shaka thaf Olunmufl ki Gazelin Lenguistik zm, Trk Kltr, 1988, sy. 305, s. 583-587.
187
Atefl, Ahmed, fiark Trkesi ile Eski Bir fiiir ve Bir Risale, Jean Deny Armaan, 1958,
s. 25-30.
Aydemir, Yaflar ve Halil eltik Gazelde Cinasl ift Redif Kullanm, lm Arafltrmalar-Dil ve Edebiyat ncelemeleri, Gz 2003, sy. 16, s. 7-17.
Bilkan, Ali Fuat, Benzer Ki Bir fiikyeti Var Rzgrdan Bakinin Gazellerini -Yeniden
Okuma- Denemesi, Dergh, Mays 2000, c. XI, sy. 123, s. 1, 8-12.
Canm, Rdvan, Seyyid Nesmnin, Arzular Redifli Gazeli zerine Bir Tahlil Denemesi, EKEV Akademi Dergisi, 2001, c. II, sy. 3, s. 91-97.
Ceyhan, Adem, Kannnin Bir Gazelinin Dflndrdkleri, Erciyes, Eyll 1997, sy.
237, s. 1-5.
Ciopinski, Jan B., The Poetical Value of Nesms Blasphemous Gazel, Studia Turcologica Cracoviensia, 1995, nr. 1, s. 9-14.
Coflkun, Ali Osman, Gzele Gazel, Ulu nar, fiubat-Mart 1999, sy. 1, s. 21-25.
Coflkun, Ali, Ahmet Paflann Bir Gazelinin Befl Beyti zerine Baz Dflnceler, Kardelen, Aylk Kltr, Sanat ve Edebiyat Dergisi, Mays 1987, sy. 2, s. 10-13.
Cntrk, Hseyin, Nefnin Bir Gazeli, Yordam, Mart 1966, c. 3, sy. 17, s. 23-24.
Cntrk, Hseyin, Sultan Veledden Bir Gazel, Yordam, Bahar 1967, c.2, sy. 14, s. 3641.
avuflolu, Mehmed, Divan fiiiri, Trk Dili, Trk fiiiri zel Says II (Divan fiiiri),
1986, sy. 415-416-417, s. 1-16.
avuflolu, Mehmet, Eda Meselesi [Mahmut Paflann Gazeli Hakknda Knalzde
Hasan elebinin Deerlendirilmesinin Elefltirilmesi], Hisar, 1978, c. 18,
sy.170, s. 12-14.
elebiolu, mil, Hz. Mevlnya zafe Edilen Bir Gazelin fierhi, Eski Trk Edebiyat Arafltrmalar, 1998, s. 519-524.
eltik, Halil, Gazel Merkezli Klasik Nazm fiekillerinin retimi, Mill Eitim, 2006,
sy. 169, s. 175-183.
Dankoff, Robert, Penc-beyt as a Synonym of Ghazal in Evliya elebi, The Turkish
Studies Association Bulletin, Fall 1997, 21, nr. 2, s. 59-60.
Demirel, Gamze, Nefltnin Bile Redifli Gazeli zerine Bir Tahlil Denemesi, Frat
niversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2001, c. 11, sy. 2, s. 137-146.
Demirel, fiener, XVI. Yzyl Divan fiairlerinden Hayretinin Devriyye Benzeri Bir Gazelinin Aklamas, Frat niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi,
2003, sy. 13/1, s. 89-100.
Doan, Ahmet, fieyh Galibin Dflt Redifli Gazelindeki mgeler zerine, Ada Edebiyat Kltr Dergisi, Kfl-Bahar 2005, sy. 4, s. 34-39.
Doan, Enfel; Fatih Tl, Sultan V. Mehmed Refladn anakkale Gazeli ve Bu Gazele Yazlan Tahmisler, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve
Edebiyat Dergisi, 2005, c. 33, s. 41-96.
Doan, Muhammet Nur, Nefnin Mucize-g Bir Gazeli, Hece Dergisi, Mart 2004.
Eraslan, Kemal, aatay fiairi Atayinin Gazelleri, Trk Dili Arafltrmalar Yll
(Belleten), 1987, s. 113-164.
Eraslan, Kemal, Seydi Ali Reisin aatayca Gazelleri, stanbul niversitesi Edebiyat
Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 1968, sy. 16, s. 40-54.
188
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Erdem, Sadk, Drri-i Yek-eflm ve Gazelleri, Trk Dnyas Arafltrmalar, 1996, sy.
103, s. 165-205
Ertan, M. Emin, fieyh Saffet Efendiden Bir Gazel, EDESSA Dergisi, 2000, sy. 1, s. 2830.
Ertan, M. Emin, Urfal Kani Babadan Bir Gazel, Bizim fianlurfa Dergisi, Eyll 1998,
s. 4-5.
Feldman, Walter, Imitation in Otoman Poetry: Three Ghazals Of The Mid-Seventeeth
Century, The Turkish Studies Association Bulletin, Fall 1997, 21, nr. 2, s. 4151.
Feldman, Walter, The Speaking Persona in a Gazel of Nil (d. 1666), The Turkish
Studies Association Bulletin, March 1991, 15, nr. 1, s. 137-139.
Flemming, Barbara, Der Trkische Gasel, Neues Handbuch der Literaturwissenchaf,
Band 5. Wiesbaden: Orientalisches Mittelalter, 1990, s. 457-483.
Fuzl, Fuzl Divanndan Gazeller, Trk Kltr, Kasm 1999, c. 37, sy. 438, s. 598608.
Gngr, fieyma, Fuzulnin Trke Gazellerinde an Sosyal Hayat ve Manev zellikleri, Trkiyat Mecmuas, 1997, c. XX, s. 255-272.
Grer, Abdlkadir, Dvn Edebiyatnda Srme ve Nilnin Bir Gazeli, Trkoloji Dergisi, 1997, c. XII, sy. 1, s. 119-126.
Gzel, Abdurrahman, Kaygusuz Abdaln aatayca Bir Gazeli, Trk Kltr, 1978,
c. 17, sy. 194, s. 37-39.
Halman, Talt Sait, Gazelden Gazele, Milliyet Sanat Dergisi, 1985, sy. 128, s. 32-33.
Horata, Osman, Sound And Meaning Unity And Gazels With Pun, Dil Dergisi (Language Journal), 1998, sy. 71, s. 47-55.
laydn, Hikmet, Anadoluda Klasik Trk fiiirinin Bafllangc, Trk Dili Dergisi, 1974,
c. XXX, sy. 274-279, s. 765-774.
pekten, Halk ve Mustafa sen, XVI. Yzyl Divan Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab, 1992, c. III, s. 130-152.
pekten, Halk ve Mustafa sen, XVIII. Yzyl Divan Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab, 1992, c. III, s. 185-207.
pekten, Haluk, Gazel fierhi rnekleri II, Trk Dili, Trk fiiiri zel Says II (Divan fiiiri), 1986, sy. 415-416-417, s. 260-290.
sen, Mustafa ve Cemal Kurnaz, XIX. Yzyl Divan fiiiri, Trk Dnyas El Kitab, 1992,
c. III, s. 208-223.
sen, Mustafa ve Cemal Kurnaz, XVII. Yzyl Divan Edebiyat, Trk Dnyas El Kitab, 1992, c. III, s. 157-181.
z, Fahir ve Gnay Kut, Divan Edebiyatna Girifl, Byk Trk Klasikleri, c. I, s. 219-252.
z, Fahir, Divan fiiiri, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, 1967, 1/2, s. XXI-LXXVIII.
Kalpakl, Mehmet, A Trial Reading of Neflatis Taleb Ghazel, The Turkish Studies Association Bulletin, Sonbahar 1997, c. 21, sy. 2, s. 12-18.
Kandafl, Kemal, Gazele El Atmak, Varlk, 1968, c. 35, sy. 711, s. 4.
Karahan, Abdlkadir, Eski Edebiyatmzda Mevlna ve dil Sultann Bir Gazeli,
ar, 1959, c. 2, sy. 19, s. 4-5.
189
Kartal, Ahmet, Erken Dnemde Nazm: XV. Yzyl, Trk Dnyas Ortak Edebiyat:
Trk Dnyas Edebiyat Tarihi, Ankara: Atatrk Kltr Merkezi, 2004, c. 5, 1199, 592-638.
Kartal, Ahmet, Hayl Beyin Bir Gazeline fierh, Su, 1998, sy. 2, s. 38-39.
Kartal, Ahmet, Yavuz Sultan Selim Dnemi Edebiyat, Arayfllar-nsan Bilimleri
Arafltrmalar, 2002, sy. 7-8, s. 105-152.
Kaya, Bilge, XVII. Yzyl fiairlerinden Peflteli Hisl ve Glbaba Redifli Gazeli, G..
Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, Ocak 2005, sy. 3.
Kayhan, Hasan, Gl ve Blbl Devri Gazelinin Bafltan kinci Beytinin Aklamas,
Tre, 1981, c. 11, sy.126, s. 34-35.
Krbyk, Mehmet, Ferr Mehmedin Bir Gazelinin fierhine Dair, Seluk niversitesi
Trkiyat Arafltrmalar Enstits Trkiyat Arafltrmalar Dergisi, 2000, sy. 7, s.
343-360.
Krman, Aydn, Necati Bey Divannn lk Yz Gazelindeki Benzetme Sanatlarnn Dil
Ynnden ncelenmesi, ukurova niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Dergisi, 1998, c. 5, sy. 5, s. 99-144.
Krman, Aydn, Trk Halk ve Klasik fiiir Belgatindeki Mflterek Hnerlerden Lebdemez veya Dudakdemez ve Rcinin Lebdemez Gazeli, Folklor/Edebiyat, 2005/4, c. 11, sy. 44, s. 233-244.
Krman, Aydn,ki fiiirin Evreninde Hayal Edebileceince Gitmek Nereye? Nasl?,
Dergah, 2006, c. XVII, sy. 203, s. 14-17.
Kocakaplan, sa, stanbulu Fetheden Yenieriye Gazel, Trk Edebiyat, 1981, sy. 91,
s. 7-8.
Koman, M. Mesud, Tevarih-i Al-i Karaman Mtercimi fiikarinin Bir Gazeli ve Konyal
veysnin Saltanat daresine Karfl Hicviyesi, Konya, 1940, sy. 31, s. 1702-1707.
Korkmaz, Zeynep, Yunus Emre ve Anadolu Trkesinin Kuruluflundaki Yeri Trk
Dili zerine Arafltrmalar, TDK Yayn, 1995, c. I, s. 360-364.
Kksal, M. Fatih, Divan fiiirinin Garipleri II: Sra Dfl Gazeller, Berceste: Aylk Kltr
Sanat ve Edebiyat Dergisi, Mart 2004, sy. 21, s. 8-9.
Kksal, M. Fatih, Nilnin Bir Gazelini fierh (fiiir Tahlili), Edebiyat Ota, Temmuz
2006, sy. 10, s. 13-18.
Kprl, Fuad, Anadoluda Trk Dil ve Edebiyatnn Tekmlne Bir Bakfl, Yeni
Trk Mecmuas, 1932, sy. 4, s. 277-292; fiubat 1933, sy. 5, s. 375-394; Nisan
1933, sy. 7, s. 535-553.
Kprl, M. Fuad, Mill Edebiyat Cereyannn lk Mbeflflirleri, Edebiyat Arafltrmalar 1, tken, 1989, s. 271-315.
Kprlzde, Mehmed Fuad, zer Edebiyatna Aid Notlar, 1. Hasan Olu, 2. Habb, Drl-fnn Edebiyat Fakltesi Mecmuas, Mart-Nisan 1925, c. IV, sy. 1,
s. 68-77.
Kprlzde, Mehmed Fuad, Selukiler Devri Edebiyat Hakknda Baz Notlar, Hayat Mecmuas, 15 Teflrinisani 1928, c. IV, sy. 102, s. 488.
Kprlzde, Mehmed Fuad, Selkiler Devrinde Anadolu flairleri, Hoca Dehhn,
Hayat, 2 Knunuevvel 1926, c. I, sy. 1, s. 4-5.
Kurnaz, Cemal, Siyah-Beyaz Tablo: Yahya Beyin Bir Gazeli, Mill Kltr, 1984, sy.
45, s. 74-75.
190
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Kuru, Selim Srr, Naming the Beloved in Ottoman Turkish Gazel: The Case of shak
elebi (d. 1537/8), iinde Ghazal as World Literature II. From a Literary
Genre to a Great Tradition. The Ottoman Gazel in Context, Angelika Neuwirth-Michael Hess-Judith Pfeiffer & Boerte Sagaster-Beiruter [eds. ], Beirut/Wrzburg, 2005.
Kut, Gnay, Nabinin Dilber Dilinden Yazd ki Gazel ve Drrinin Nazireleri,
Gnda Kayaolu An Kitab, Ta Vakf, stanbul 2005.
Kut, Gnay, XIII. Yzylda Anadoluda fiiir Trnn Geliflmesi, TDAY-Belleten 1991,
TDK Yayn, 1994, s. 127-135.
Kk, Sabahattin, Hayali Beyin Yaymlanmamfl Gazelleri, Trk Dili, 1984, c. 48,
sy. 394, s. 418-421.
Kk, Sabahattin, Musammat Gazel, Journal of Turkish Studies=Trklk Bilgisi
Arafltrmalar: Hasibe Mazolu Armaan II, 1998, 22, sy. 2, s. 149-169.
Levend, Agh Srr, Fatih Devrinde Trk Dili ve Edebiyat, Trk Dili Dergisi, Mays
1953, sy. 20, s. 495-505 [Ayr Basm].
Mazolu, Hasibe, Nedmin Bir Gazeli zerine, Trk Dili, Temmuz 1956, sy. 58, s.
632-636.
Mazolu, Hasibe, Seluklular Devrinde Anadoluda Trk Edebiyatnn Bafllamas ve
Trke Yazan fiairler, TTK. Malazgirt Armaan, 1972, s. 297- 316.
Miyasolu, Mustafa, Ahmet Paflann Bir Gazeli, Hisar, 1976, c. 16, sy. 156, s. 19-21.
Morko Ertek, Yasemin, Hafz fiirazinin Bir Gazelini Yapsal Ynden nceleme Denemesi, Dergh, 2005, c. XVI, sy. 190, s. 17-21.
Mumcu, C. Bahri, Bknin Hazan Gazeli, Yarn Dergisi, Ekim 2004, sy. 30, s. 63.
Okuyucu, Cihan, Bir Gazel fierhi, Yamur, Ocak 2005, sy. 27, s. 16-19
Okuyucu, Cihan, Gazel fierhi rnekleri, Erciyes nv. Sos. Bil. Ens. Dergisi, Ocak
1990, sy. VI, s. 467-482.
Okuyucu, Cihan, Gazel Yorumlar 8, Yitik Dfller, Mays 2003, sy. 32, s. 6-7.
Okuyucu, Cihan, Gazel Yorumlar 10, Yitik Dfller, Temmuz 200, sy. 33, 3, s. 6-7.
Okuyucu, Cihan, Gazel Yorumlar 11, Yitik Dfller, Austos 2003, sy. 11, s. 3-4.
Okuyucu, Cihan, Gazel Yorumlar 12, Yitik Dfller, Ekim. 2003, sy. 36, s. 6-7.
Okuyucu, Cihan, Gazel Yorumlar 13, Yitik Dfller, Ekim 2003, sy. 37, s. 6-7.
Okuyucu, Cihan, Gazel Yorumlar 14, Yitik Dfller, Mart 2004, sy. 40-41, s. 8-9.
Onan, Necmeddin Halil, fieyyad Hamzann ki Yeni Gazeli Dolaysyla, DTCF Dergisi, 1949, sy. 4, s. 529-534.
Onay, smail, Kum Gazeli ve Arfl, slm Edebiyat, 1991, sy. 11, s. 23-24.
Onur, Naci, Nedmin Gazellerinde Madd Hayat ve Maneviyat, Erciyes, Nisan 1997,
sy. 232, s. 16-18.
Oral, nver, Karagz in Yeni Perde Gazelleri 2, Milli Kltr, 1985, sy. 50, s. 34-39.
lmez, Ahmet, fieyh Galibin Bir Gazelini fierh, Trklk Bilimi Arafltrmalar, 2000,
sy. 9, s. 317-327.
Pala, skender, Bir Gazelin Anatomisi 2, Kubbealt Akademi Mecmuas, 1990, sy. 3, s.
70-77.
Pala, skender, Bir Gazelin Anatomisi I, Kubbealt Akademi Mecmuas, Nisan 1990,
sy. 2, s. 37-55.
191
Pala, skender, Der-Hakk- Gazel-i Mflterek, Trk Edebiyat, Temmuz 1996, sy. 273,
s. 28-30.
Pala, skender, Gnlden Gazele, Kubbealt Akademi Mecmuas, 1989, sy. 3, s. 5058.
Pala, skender, Nabinin Demokrasi Gazeli, Trk Edebiyat, 1998, sy. 295, s. 21-22.
Pala, skender, Rindane Gazel, Kubbealt Akademi Mecmuas, Temmuz 1991, sy. 3,
s. 41-50.
Pala, skender, Sanal Bir Gazel Veya Bir fiiiri Tersinden Okumak, Trk Edebiyat, Eyll 1999, sy. 311, s. 16-19.
Rypka, Jan, Ein Ghasel Bqis, bersetzt Und Erklaert, AOH, 1960, sy. XII / 1-3, s. 103-105.
Rypka, Jan, Sieben Ghazele Aus Bqis Diwan, bersetzt Und Erklaert, Annali dell
Istituto Universitario Oriantali di Napoli, 1940, nr. I, s. 137-143.
Sar, Fsun, Bakinin Bir Gazeli, Yeni Defne, Temmuz-Austos 1992, c. 10, sy. 124125, s. 26-28.
Seferciolu, M. Nejat, Nevnin Bahar ve Kfl le lgili ki Gazeli, Trk Kltr ncelemeleri Dergisi=The Journal of Turkish Cultural Studies, Bahar 2003, sy. 8, s.
131-142.
Serdarolu, Vildan, XVI. Yzyl Osmanl Toplumsal Hayatndan Bir Kesit: Ztnin
Gazellerinde fieker ve fiekerli Mamuller Yahut Ztnin fiekerli fiiirleri, Journal of Turkish Studies (Trklk Bilgisi Arafltrmalar, Kaf Dann tesine
Varmak III, Gnay Kut Armaan III, 2004, s. 390-406.
Sertolu, Midhat, Tafltir-i Gazel-i fiah smil-i Safev (Hat), Trk Kltr, Mart
1986, c. XXIV, sy. 275, s. 166.
Sleyman Nazif, Edebiyatmzda Gazel, Mahfel, 1924, c. 3, sy. 25, s. 11-14.
fiafak, Yakup, Esad Muhlis Paflann Var Redifli Gazeli, Yedi klim, Eyll 2003, sy.
162, s. 57-59.
fienkal, Tuncay, Devire Gazel, lim, Kltr ve Sanatta Gerek, 1979, c. 2, sy.
16, s. 19-27.
fientrk, Ahmet Atilla, Ztnin Bir Gazeli ve Dflndrdkleri, Trk Dili, Austos
1990, sy. 464, s. 78-80.
Tan, Nail, Yaynlanmamfl 10 Perde gazeli, Trk Kltr, 1976, c. 15, sy. 169, s. 45-51.
[Tansel], Fevziye Abdullah, Fuzlnin Gazelleri le Dier Divan fiairleri Arasndaki
Benzeyifller, Azerbaycan Yurd Bilgisi, 1934, sy. 3, s. 33-35.
[Tansel], Fevziye Abdullah, Fuzlnin Gazellerine Dair, Edebiyat, 1934, sy.1, s. 16-23.
Tarlan, Ali Nihat, Kad Burhaneddinde Tasavvuf Bir Gazelin fierhi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 1959, sy. 8, s. 8-15.
Tarlan, Ali Nihat, Kad Burhaneddinde Tasavvuf kinci Gazelin fierhi, stanbul
niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 1959, sy. 9, s.
27-32.
Tarlan, Ali Nihat, Kad Burhaneddinde Tasavvuf, III Bir Gazelin fierhi, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Dergisi, 1960, sy. 10, s. 1-4.
Tat, Mustafa, skdarl Ahmet Rsimin Nil-i Kadmin Bir Gazeline fierhi, lm
Arafltrmalar, Bahar 2005, sy. 19, s. 133-140.
192
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
Tekin, Gnl, Fatih Devri Trk Edebiyat, stanbul Armaan, stanbul Bykflehir
Belediyesi Kltr flleri Daire Baflkanl Yayn, 1995, s. 161-233.
Tekin, fiinasi, Binbir Gecenin lk Trke Tercmeleri ve Hikyelerdeki Gazeller zerine, Trk Dilleri Arafltrmalar: Talat Tekine Armaan, 1993, sy. 3, s. 239255.
Tekin, Talt, Karahanl Dnemi Trk fiiiri, Trk Dili Trk fiiiri zel Says I (Eski
Trk fiiiri), Ocak 1986, sy. 409, s. 81-157.
Tektafl, Musa, Muhibbnin stemez Redifli Gazeline Aflknin Tahmisi, Erciyes,
Ekim 2003, c. 26, sy. 310, s. 27-29.
Timurtafl, Faruk Kadri, Trkiye Edebiyat (XIII-XV. Yzyllar), Trk Dnyas El Kitab, 1992, c. III, s. 107-129
Tkel, Dursun Ali, Bir Gazel Anlambilimle Nasl Anlafllr, Dergh, 2002, c. XIII, sy.
150, s. 10-11.
Turan, Selami, Bknin Olup Gezer Redifli Gazelinin Aklamas, Arayfllar-nsan
Bilimleri Arafltrmalar, 2003, sy. 5-6, s. 179-184.
Turan, Selami, Sebk-i Hind fiairlerinden Nilnin Bir Gazeli zerine nceleme, Sleyman Demirel niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi Dergisi Sosyal Bilimler
Dergisi, 2000, sy. 5, s. 163-172.
Turan, Selami, Trk Edebiyatnda Gazel, Arayfllar-nsan Bilimleri Arafltrmalar,
2005, sy. 13, s. 107-125.
Trkn Berker, Yahya Kemalin Meflhur Gazelindeki Byk Serdar, Bayrak, 1969, c.
17, sy. 50, s. 14-18.
mni, Burgaz Mehmet Aa, Diyarbakrl mni ve Yaymlanmamfl Gazelleri, Ziya
Gkalp, Nisan-Haziran 1993, c. 12, sy. 69, s. 49-53.
nver, smail, kilemelerle Yazlmfl Drt Gazel, Trk Dili, 1988, sy. 438, s. 291-297.
st, Sibel, Fuzulinin Usanmaz M Redifli Gazelinin Yapsalclk Asndan ncelenmesi, Turkish Studies, 2007, Volume 2/3, s. 556-572.
Yarshater, E., The Theme of Wine-Drinking and the Concept of the Beloved in Early
Persian Poetry, Studia Islamica, 1960, sy. 13, s. 43-53.
Yener, Ali Galip, Gazel, Anlam ve Gelenek, Virgl, 2000, sy. 33, s. 48-51.
Yenikale, Ahmet, Necatnin Kat Redifli Gazeli zerinde Bir nceleme, Trk
Dnyas Arafltrmalar, Mart-Nisan 2003, sy. 143, s. 193-198.
Yldrm, Ali, Antakyal Mnifin Benzer ki Gazelinin Dflndrdkleri, lm Arafltrmalar, 2006, sy. 21, s. 193-206.
Yldrm, Ali, Bakinin Devriyye Trnde Yazd Bir Gazeli, Frat niversitesi Sosyal
Bilimler Enstits Dergisi, 2000, sy. 1, s. 207-217.
Yldz, Alim, Osman Nevresin Olayd Redifli Gazeline fierh, Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fakltesi Dergisi, 2002, sy. VI/I, s. 269-277.
Ylmaz, Ahmet, Ziver Ahmed Sadk Pafla, Hamsi Gazeli, Zeyli ve Tahmisi, Seluk
niversitesi Trkiyat Arafltrmalar Enstits Trkiyat Arafltrmalar Dergisi,
2000, sy. 8, s. 107-114.
Ylmaz, Nuri, fiairin Sesi, Gazelin Gizi: fiiirdeki Lirik Benin Ortaya kfl, Dergh,
Nisan 1998, sy. 98, s. 3-5.
193
Yiit, Mehmet, lahi Divan ve Divandan Dokuz Trke Gazel, Tre, Austos-Eyll
1985, c. 15, sy. 171-172, s. 42-44.
Zavotu, Gencay, Hayl ve Yahy Beyin Gazellerinde Fuzl Etkisi, lm Arafltrmalar; Dil ve Edebiyat ncelemeleri, Gz 2004, sy. 18, s. 123-134.
D. Bildiriler
Ak, Nilgn, Gazel retiminde Modern Yntemler, I. Sosyal Bilimler Eitimi Kongresi, 15-17 Mays 2003, zmir, Dokuz Eyll niversitesi, Ankara: MEB Yayn, 2004, s. 99-114.
Akgz, Namk, Fuzl`nin Leyla v Mecnun Mesnevisindeki Gazel ve Murabbalar, I.
Milletleraras Byk Azerbaycan Kongresi, 25 Mays-3 Haziran 1990. Kayseri.
Aksoyak, . Hakk, Ordulu Tfl Divannda Mflterek Gazeller, Trabzon ve evresi
Uluslar Aras Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu, 3-5 Mays 2001, Dil ve Edebiyat: Mithat Kerim Arslan, Hikmet ksz (haz.), Trabzon: Trabzon Valilii l
Kltr Mdrl, c. 2, 2002, s. 291-304.
Akn, mer Faruk, Dehhn Divan fiiirinin Anadoluda lk Temsilcisi ve Seluklu
Devri fiairi mi di?, XII. Trk Tarih Kongresinde Sunulan Baslmamfl Teblii, 1994.
Andrews, Walter G., A Fifteenth Century Ottoman Court Gazel, MESA, 1974.
Andrews, Walter G., A Revisionist Thesis for the Esthetics of the Ottoman Gazel, MESA, 1983.
Andrews, Walter G., Being Between Worlds: Illness, Medicine and the Physician as a
Theme in the Ottoman Gazel, MESA, 1983.
Andrews, Walter G., The Gazel: Reconstruction, Deconstruction and the Politics of
Poetry, Middle Eastern Literatures Seminar, University of Texas at Austin,
1986.
Andrews, Walter ve Mehmet Kalpakl, The Ottoman Gazel in the Age of Beloveds:
Poems About Poetry, Ghazal as a Genre of World Literature: International
Symposium, July 7-10, 1999, Orient Institut der DMG, Beirut.
Ar, Ahmet, Divan fiiirinde Bir Poetika rnei: Nevzde Ataynin Bir Gazeli: Deerlendirme ve Karfllafltrma, I. Uluslararas Karfllafltrmal Edebiyat Kongresi,
15-17 Ekim 2003, Osmangazi niversitesi, Eskiflehir.
Aydemir, Yaflar, Salahnin skdarl Nasuh Efendinin Bir Gazelini fierhi, I. skdar Sempozyumu, 23-25 Mays 2003, c. I, s. 392-403.
Batislam, H. Dilek, Gazellerdeki lm ve Mezar Konulu Beyitler zerine Bir Deerlendirme, Gemiflten Gnmze Mezarlk Kltr ve nsan Hayatna Etkileri
Sempozyumu Bildirileri, stanbul: Mezarlklar Vakf Yaynlar, 1999, s. 271-288.
Bayram, Mikil, Anadoluda Telif Edilen lk Trke Eser Meselesi, Seluk niversitesi Seluklu Arafltrmalar Merkezi V. Mill Seluklu Kltr ve Medeniyeti Semineri Bildirileri (25 - 26 Nisan 1995), Konya: Seluk niversitesi Seluklu
Arafltrmalar Merkezi Yayn, 1996, s. 95-100.
Bilkan, Ali Fuat, Nbnin Gazellerinde Grme Biimleri ve fiairin Gazel Tarzna Getirdii Yenilik, The Ghazal as a Genre of World Literature: The Ottoman Gha-
194
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
zal in Its Historical Context, May 17-18, 1999. Orient Institut, Goethe Institut,
IRCICA, stanbul.
Brujin, Petra, The Function of the Perdegazel in Traditional Turkish Karagz, Ghazal as a Genre of World Literature: International Symposium, July 7-10, 1999,
Orient Institut der DMG, Beirut.
Ceylan, mr, Tavus ile Camus: Gaybinin Bir Deveran Gazeli ve fierhi, I. Uluslararas Sunullah- Gaybi Sempozyumu, 3-5 Haziran 2005, Ktahya.
alayan, Bnyamin, fieyhinin Mracaa Tarznda ki Gazeli, I. Ktahyal fiairler
Sempozyumu, 4-5 Haziran 1998, Ktahya: Dumlupnar niversitesi, 2000, s.
75-84.
elebiolu, Amil, Hz. Mevlnya zafe Edilen Bir Gazelin fierhi, Uluslararas V.
Mevln Kongresi, (Konya, 1982), 1984, s. 26-30.
pan, Mustafa, fihid brhim Dede Dvnesinde Bulanan Mevlevlikle lgili Unsurlar ve Bir Gazelin fierhi, Osmanlnn 700. Ylnda Mula Sempozyumu,
6-7 Mays 1999, Mula niversitesi, Mula.
Diriz, Meserret, Gazel-i Hmyn ve Tahmisleri, I. Mill Trkoloji Kongresi, (stanbul 06-09.02.1978), 1980, s. 105-114.
Flemming, Barbara, Hasan Olunun bir gazeli Sultan Gavri Divannda Bilinmeyen
fiiirler. Ein gazel Hasan Ogli Unbekannte Gedichte im Divan von Sultan
Gavri, Trk Dil Kurumu Trk Dili Bilimsel Kurultaynda Sunulan Bildiriler,
(27-29.09.1972), Ankara: 1975, s. 332-341.
Furrer, Priska, The Problematic Tradition: Reflections on Ottoman Homo-Eroticism
in Modern Turkish Literature, Ghazal as a Genre of World Literature: International Symposium, July 7-10, 1999, Orient Institut der DMG, Beirut.
Glnz, Michael, The Indian Style in Ottoman Lyric Poetry - A Far Cry from the Origins of the Gazel, The Ghazal as a Genre of World Literature: The Otoman
Ghazal in ts Historical Context, May 17-18, 1999, Orient Institut, Goethe Institut, IRCICA, stanbul.
Hazai, G., Trk Dilinde Tarihsel Geliflme Dnemleri, X. Trk Dil Kurultaynda Okunan Bilimsel Bildiriler-1963, Ankara: TDK Yayn, 1964, s. 57-60.
Holbrook, Victoria R., The Ottoman Ghazal as Part of a Trans-Linguistic Aesthetic
Culture, Ghazal as a Genre of World Literature: International Symposium,
July 7-10, 1999, Orient Institut der DMG, Beirut.
Horata, Osman, Ses, Anlam Btnl ve Gazel-i Tecnisler, IX. Milli Trkoloji Kongresi, 15-19 Eyll 1997, stanbul niversitesi Trkiyat Enstits, stanbul
(Dou Akdeniz niversitesi, Fen-Edebiyat Fakltesi, Trk Dili ve Edebiyat
Blm Dergisi, sy. 1, 1998, s. 65-76.)
Kalpakl, Mehmet ve Walter G. Andrews, Gazels and the World: Some Notes on the
Occasionalness of the Ottoman Gazel, The Ghazal as a Genre of World Literature: The Otoman Ghazal in Its Historical Context, May 17-18, 1999, Orient Institut, Goethe Institut, IRCICA, stanbul.
Kalpakl, Mehmet, A Trial Reading of Neflatis Taleb Gazel, The Rola of Methodology
in Resarch into Ottoman Poetry, August, 1996, University of Pensiylvania,
Middle East Center, USA, (The Turkish Studies Association Bulletin, Fall 1997,
21, nr. 2, s. 12-18.)
195
Kalpakl, Mehmet, The Ghazal as a Literary Genre - A Forgotten Part of World Literature?, The Ghazal as a Genre of World Literature: The Otoman Ghazal in Its
Historical Context, May 17-18, 1999, Orient Institut, Goethe Institut, IRCICA,
stanbul.
Kaya, Nesrin ve Glru Yksel, 16. Yzyl Trk ve ngiliz Edebiyatnda Sone ve Gazel
Tr fiiirlerde Aflk Temas, Sevgili ve flk Motiflerinin Karfllafltrlmas, anakkale Onsekiz Mart niversitesi IV. Uluslararas Karfllafltrmal Edebiyat
Sempozyumu, 28-30 May 1998, s. 25-26 (zet kitabnda).
Kse, lham, Rakam Diliyle Konuflan ki Gazel, Gizli Diller Sempozyumu, 13-14 Nisan 2005, Marmara niversitesi Trkiyat Arafltrma ve Uygulama Merkezi, stanbul.
Kk, Sabahattin, Musammat Gazel, I. Eski Trk Edebiyat Kollogyumu, 17-18
Ocak 1992, Ankara.
ztoprak, Nihat, Yakasz Don Giyip Baflsz Ata Binmek: Yunus Emrenin lm Konulu Bir Gazelinin fierhi, Uluslararas Trk Kltrnde lm Sempozyumu,
25-26 Kasm 2004. Marmara niversitesi Trkiyat Arafltrma ve Uygulama
Merkezi, stanbul.
Seferciolu, M. Nejat, Dvan fiiirinde Meyve Redifli Gazeller, Trk Kltrnde Meyve Sempozyumu, 07-08 Nisan 2004, Marmara niversitesi Trkiyat Arafltrma
ve Uygulama Merkezi, stanbul.
Seyhan, Tanju Oral, Ali fiir Nevayinin Tuz Redifli Gazeli zerine Bir Deerlendirme,
Tuz Kitab (Trk Kltrnde Ayrntlar: Tuz Sempozyumu, 19-20-Nisan
2001), stanbul: Kitabevi Yaynlar, 2004, s. 188-198.
Theunissen, Hans, Il Bello nel Bagno: The Homo-Erotic World of (Ottoman) Turkish
Literature, Ghazal as a Genre of World Literature: International Symposium,
July 7-10, 1999, Orient Institut der DMG, Beirut.
Turan, Selami, Mzeyyel Gazelde Gl, I. Ulusal Isparta Gl Sempozyumu, 2-3 Haziran 2005, Isparta. (Gl Kitab -Gl Kltr zerine ncelemeler-, Isparta: Isparta Belediyesi Yayn, Selami Turan-Bilal Kemikli [eds. ], 2005, s. 121-129.)
Yldz, Ahmet Hamit, Osmanl Gazelinde Lirik Ben, The Ghazal as a Genre of World
Literature: The Otoman Ghazal in ts Historical Context, May 17-18, 1999,
Orient Institut, Goethe Institut, IRCICA, stanbul.
E. Ansiklopedi Maddeleri
avuflolu, Mehmed, Divan Edebiyat, Yeni Trk Ansiklopedisi, c. II, s. 681-684.
Ernsal, smail, Divan Edebiyat, Meydan Larousse, c. III, s. 755-756.
Mazolu, Hasibe, Eski Trk Edebiyat, Trk Ansiklopedisi, 1982, c. XXXII, s. 80-134.
Levend, Agh Srr, Divan Edebiyat, Trk Ansiklopedisi, c. XIII, s. 355-360.
Tolasa, Harun, Divan fiiiri, TDEA, c. II, s. 344-350.
Uzun, Mustafa, Divan Edebiyat, TDEA, c. II, s. 329-339.
Ambros, Edith Glin, Ghazel. Turks: 4 Turkish Literature Under The Ottomans,
The Encyclopedia of Islam, New Edition, 2000, Vol. 10, s. 718-720.
196
TALD, 5(10), 2007, S. Turan
The Song of Love: Ghazal in Classical Turkish Literatre

Selami TURAN
Abstract
Ghazel, named in the Turkish literature, appears in the Arabic literature and develops
in the Persian literature in respect of form and content. Throughout the centuries, it
becomes a form of verse loved by Turkish poets in relation to both theme and form.
Ghazels themes are mainly love, women and wine; but one can also see praise of city
and location, tevhid, mnjt, mersiye, nt, methiye, fakhriyye, hejv and hezl. In this
article, I tried first of all, to give information on the historical progress of ghazel in the
Arabic, Persian and Turkish literature, and poets who wrote ghazels, and expressions
relative to form and content of the genre. I also tried to determine general bibliography relative to ghazel and evaluate some of them. At the end of the article, I added
popular and academic sources relative to the subject as a list.
Key words: The Divan Poetry, Ghazel, Terms related to Ghazel, General bibliography
about ghazel.

Selami TURAN
zet
Gazel, Arap edebiyatnda domufl, Fars edebiyatnda flekil ve muhteva bakmndan
geliflmifl, Trk edebiyatna da bu flekliyle girmifltir. Asrlar boyunca Trk flairleri tarafndan gerek konu, gerekse flekil bakmndan sevilen ve beenilen bir nazm flekli olmufltur. Asl konusu aflk, kadn ve flarap olmasna karfllk flehir ve mekn vgs, mncat, tevhit, mersiye, nt, methiye, fahriye, hiciv, hezel konularnda yazlmfl gazellere de rastlanmaktadr. Yazmzda ncelikli olarak gazel nazm fleklinin, Arap, Fars ve
Trk Edebiyatlarndaki tarih geliflimi; gazel yazan flairler; biim ve ierikle ilgili tabirler hakknda bilgi verilecek; daha sonra gazelle ilgili literatr tespit edilecek ve baz
kaynaklar deerlendirmeye tbi tutulacaktr. Makalenin sonunda da konuyla ilgili popler ve akademik kaynakaya yer verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Divan fliiri, Gazel, Gazelle ilgili tabirler, Gazelle lgili Kaynaka.

Aşkın Terennümü - Eski Türk Edebiyatında Gazel PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aşkın Terennümü - Eski Türk Edebiyatında Gazel PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Osmanl Kadn Hakknda Hukuk Kaynaklarna Dayal alflmalar

Trkiye Arafltrmalar Literatr Dergisi, Cilt 5, Say 10, 2007, 155-196

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

(tezler, kitaplar, makaleler, bildiriler vs.) bazlar ayrntl olarak tantlacaktr.

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

II. ran Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

III. Trk Edebiyatnda Gazel

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

ta grlen deiflme ve yenilenmedir. Bilhassa gazel nazm fleklinde kendini

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

Drr-i Yekeflm (. 1136/1724), Yahya Nazm (. 1139/1727), Rsih Bey (.

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

nme olarak adlandrlr. Mahlaslar ekseriyetle makta beytinde kullanlrlar.

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

ne veya bu slbun en baflarl temsilcisi olan flair Nedimin ismine izfeten

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Bu balamda Walter G. Andrewsin fiiirin Sesi, Toplumun fiarks (Poetrys

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

edeb kiflilikleriyle n plna kmfl on befl flairin gazellerini tarayarak, redd-i

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

Michael Glnz ve Osmanl edebiyatnda gazel konusunda Mehmet Kalpakl

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

Atalay, Mehmet, Bafllangcndan Gaznelilere Kadar ran Edebiyat Tarihi, Ankara,

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Okuyucu, Cihan, Divan Edebiyat Estetii, stanbul: L&M, 2004.

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

TALD, 5(10), 2007, S. Turan

The Song of Love: Ghazal in Classical Turkish Literatre

Aflkn Terennm: Eski Trk Edebiyatnda Gazel

You might also like