Ni

chuyn vi Stalin
Milovan Djilas
Phm Minh Ngc dch

Tn sch: nt
Ngun: internet
Chnh t+ch bn: capthoivu (TVE)
Chuyn sang ebook: capthoivu (TVE)
Ngy hon thnh: 18/9/2006
Ni hon thnh: ASEC-Jak
Mc lc
am m
Nghi ng
Tht vng
Li ni v Stalin, c th l ln sau cht
Con ngi Stalin

Li ni u ca tc gi: Tr c con ngi ta thng t xo i nhng ci v ch, ch

gi li nhng iu cn thit nht cho nhng mi quan h v sau. Nhng y cng chnh l
thiu st ca n. Tr c lun lun thin v, n lun lun ci bin hin thc qua cho ph
hp vi nhu cu ca hin ti v hi vng ca tng lai.
Bit r nhng iu , cho nn, trong tp sch ny, ti c gng trnh by cc s kin
mt cch trung thc nht. Mc d vy, cun sch c th vn khng thot khi nhng quan
im ca ti ngy hm nay, nhng y khng phi l ti c hay thin v m l do bn
cht ca u c con ngi ta nh trnh by trn, m cng c th l do ngi ta thng
c xu hng xem xt nhng cuc gp g hay s kin trong qu kh bng kinh nghim ca
hin ti.
Gn nh tt c nhng iu c trnh by y cng c ni ti trong cc cun
hi k hay cc th loi vn hc khc ca ti ri. Nhng s kin s cng ni bt v r rng
hn nu n c m t mt cch k lng v c xem xt t nhiu quan im khc nhau,
cho nn ti ngh rng nhng iu ti vit y khng phi l tha. Ti cho rng con
ngi v cc mi quan h ca h quan trng hn cc s kin trn tri, v v vy m c
ti ch nhiu hn. Mt i ch c th gi l c tnh trau chut cho c vn v, nhng y
khng ch l cch din t ca ti m cn l c mun trnh by vn cho tht hay, cho
tht r rng v sng sa.
Trong qu trnh vit hi k, khong nm 1955 hay 1956, ti bng ny ra ngh ghi
chp nhng cuc ni chuyn vi Stalin thnh mt cun sch ring, trc khi vit xong hi
k. Chng bao lu sau, ti b bt giam; trong t, d nhin, ti khng th tip tc c v tuy
n lin quan n qu kh nhng nht nh s ng chm vi nhng mi quan h chnh tr
hin nay.
Ch sau khi ra t, thng 1 nm 1961, ti mi c iu kin quay tr li vi d nh c.
D nhin l ln ny do iu kin thay i cng nh din bin t tng ca c nhn, ti
phi tip cn vn theo cch khc. Ti ch n kha cnh tm l, kha cnh nhn vn
ca vn nhiu hn. V thm: mc d trong nhiu vn , chng ta t b cch lm ca
Stalin nhng ngi ta vn tip tc vit nhng iu mu thun nhau v ng ta n ni con
ngi ny cn nh rt sng ng; ti cho rng mnh cn, da trn kinh nghim v hiu
bit c nhn, ng gp thm kin v con ngi b him .
Nhng trc ht l nhu cu ni tm c vit ra tt c nhng iu c ch cho ngi
lm s v c bit l cho cc chin s u tranh cho cuc sng t do ca con ngi.
D sao, bn c v ti, chng ta cn phi hi lng nu s tht khng b xuyn tc d
n khoc ln mnh tnh cm v ngh ca ti. Cn phi chp nhn rng s tht v
nhng con ngi v quan h gia con ngi vi nhau, d c trnh by y n
mc no, th y vn l s tht ca nhng con ngi c th, con ngi ca thi i mnh.
*

am m

1.
Ln u tin nc Anh gi phi on qun s n B tng tham mu qun gii phng
v du kch Nam T l vo thng 5 nm 1943. Mi thng sau, tc thng 2 nm 1944, phi
on qun s Lin X mi ti.
Ngay sau khi on Lin X ti th c quyt nh gi n Moskva phi on Nam T
v trong B ch huy qun Anh cng c mt phi on nh th ri. B tng t lnh, ng
hn l cc y vin Ban chp hnh trung ng ng cng sn Nam T lc ang cng
tc ti B tng t lnh, rt mun gi mt phi on nh th n Moskva. Ti cho rng
Tito ni vi trng on Lin X, tng Korneev, nh th; nhng khng nghi ng l
vn c gii quyt bng mt bc in ca chnh ph Lin X.
i vi ngi Nam T, vic gi mt phi on n Moskva mang nhiu ngha, cn
chnh phi on th li c tnh cht v nhim v khc vi phi on trong B ch huy qun
Anh.
Nh mi ngi u bit, phong tro du kch v khng chin Nam T chng li qun
chim ng v b l tay sai ca chng l do ng cng sn Nam T t chc v lnh o.
Trong khi gii quyt cc vn dn tc trong cuc u tranh v trang khc lit, ng vn
coi mnh l thnh vin ca phong tro cng sn quc t, lin h mt thit vi Lin X
T quc ca ch ngha x hi.
B chnh tr cng l b phn lnh o trc tip ca ng vn gi c thng tin lin
lc vi Moskva trong sut thi gian din ra chin tranh. V danh ngha th y l lin lc
vi Quc t cng sn Comintern, nhng thc cht l vi chnh ph Lin X.
Cc iu kin c th ca cuc u tranh v s tn ti ca phong tro cch mng
to ra nhiu xch mch vi Moskva.
Ti xin ghi li my v ln sau y.
Moskva khng th hiu c ton b thc tin cch mng Nam T, m c th l y,
bn cnh cuc u tranh chng li qun chim ng cn din ra cuc cch mng ni b
na. C s ca s thiu hiu bit ny l do chnh ph Lin X s rng cc ng minh
phng Ty, m trc ht l Anh, s t ra bt bnh v vic Lin X li dng nhng kh
khn ca cc nc b tm chim, thng qua cc c s cng sn, m rng nh hng v
xut khu cch mng. Cuc u tranh ca nhng ngi cng sn Nam T, cc hin tng
mi thng u nh th c, ph v cc khun mu t duy v quyn li nhn tin ca
chnh ph Lin X.
Moskva cng khng hiu tnh cht c bit ca cuc u tranh Nam T. Mc d
cuc u tranh ca ngi dn Nam T lm nc lng khng ch nhng chin s ang
chin u bo v bn sc ca dn tc Nga khi ho xm lc pht xt m cn gp phn
ng vin c nhng ngi cm quyn X Vit na nhng nh cm quyn khng nh

gi ng cuc u tranh , v h so snh n vi phong tro du kch v chin thut du

kch ti Lin X. Du kch Lin X l lc lng ph tr ca Hng qun v khng tr
thnh qun i thng trc. T kinh nghim ca mnh, gii lnh o chp bu X Vit
khng th hiu c rng nhng ngi du kch Nam T, khng ging nh nhng chin s
du kch Lin X, c th bin thnh qun i thng trc, thnh chnh quyn nh nc
v nh vy, s c c im v li ch ring, ngha l c th tn ti c lp.
Nhn y xin k mt cu chuyn rt c ngha, m c th l c ngha quyt nh i
vi ti.
Trong thi k gi l Trn cng kch th t, thng 3 nm 1943, din ra nhng cuc
m phn gia B tng tham mu v ban ch huy qun c ti mt trn. L do m phn
l trao i t binh, nhng thc cht li l buc qun c phi cng nhn du kch l mt
bn tham chin c th chm dt tnh trng git hi t binh v bnh binh ca nhau.
Ngoi ra, B tng tham mu, lc lng ch lc ca qun cch mng v hng ngn thng
binh ang trong tnh th ngn cn treo si tc, mt cht x hi cng l rt qu i vi
chng ti. Cn phi thng bo mi chuyn vi Moskva. Nhng chng ti hiu, Tito th
bit qu r Moskva ri, cn ti v Rankovik th ch l m nhn ra rng: khng c ni
ht s tht. Cho nn chng ti ch thng bo rng ang m phn vi qun c v vic
trao i t binh.
Nhng Moskva khng thm t mnh vo a v ca chng ti, lc mu chng ti
chy thnh sng, h lp tc t v nghi ng v phn ng rt gay gt. Ti nh lc
chng ti ang tr ng trong mt ci ci xay gi trn b sng Rama, gn ch vt sng
Neretva vo thng 2 nm 1943, th nhn c tin. Tito phn ng: Chng ta phi lo cho
qun v dn ca mnh trc.
y l ln u tin mt y vin Ban chp hnh Trung ng cng khai by t s bt
mn i vi Moskva. y cng l ln u tin, khng ph thuc vo cu ni ca Tito, mc
d khng phi khng lin quan n n, trong ti bng ln ngh rng nu mun sng cn
trong cuc t th gia hai th gii th nghch th khng th no c chuyn hon ton ng
vi Moskva c. Chng ti khng thng bo g thm cho Moskva v chuyn ny na,
v ti, sau khi thay tn i h, cng vi hai ng ch na ln ng tham gia m phn
vi B ch huy qun c.
Ngy 29 thng 11 nm 1943, ti Iase, Hi ngh ln th hai ca Hi ng chng pht xt
a ra nhng quyt nh m thc cht l t c s php l cho vic xy dng ch x
hi ch ngha Nam T. ng thi Hi ng dn tc, tc chnh ph lm thi Nam T,
cng c thnh lp. Trong thi gian chun b cho Hi ngh ny, Ban chp hnh trung
ng ng hp v quyt nh khng thng bo cho Moskva trc khi mi vn
c gii quyt xong. T kinh nghim v qua ng li tuyn truyn ca n, chng ti
bit rng Moskva khng th hiu c nhng g ang din ra y. V ng th, Moskva
c phn ng tiu cc i vi cc quyt nh c a ra Iase n mc i Nam T t
do t trn t Lin X khng a ln sng pht thanh mt s ngh quyt ca Hi ngh
ny. Nh vy l chnh ph Lin X khng hiu c bc i quan trng nht ca cch
mng Nam T, bc i bin cch mng thnh nh nc mi v a n ln v i chnh
tr th gii. Ch sau khi phng Ty t ra thng cm vi cc quyt nh Iase, Moskva
mi thay i thi v chp nhn s vic.

D c kinh nghim cay ng nh th nhng nhng ngi cng sn Nam T ch

thc s hiu c ngha ca n sau khi ct t quan h vi Moskva vo nm 1948,
hnh thc tuy khc nhau, nhng chng ti coi mnh khng ch gn b vi Moskva v mt
t tng m cn l nhng trung thnh nht ca h na. Mc d hin thc, hin thc
cch mng v hin thc i sng cng ngy cng lm cho nhng ngi cng sn Nam T
tch khi nh hng ca Moskva, nhng h li coi nhng chin thng cch mng ca
mnh l s khng nh mi lin h vi Moskva, vi nhng s t tng ch o ca n.
i vi h, Moskva khng ch l trung tm t tng v chnh tr m cn l hin thn ca l
tng tru tng v mt x hi phi giai cp, ci l tng khng ch lm cho nhng au
kh v hi sinh ca h tr thnh nh nhng v chp nhn c m cn bin h cho s tn
ti ca chnh h na.
y khng ch l mt ng thng nht v mt t tng, ging nh ng cng sn Lin
X, m cn trung thnh vi ban lnh o X Vit v y chnh l mt trong nhng thnh
t mang tnh sng to v tch cc nht ca n. Stalin khng ch l mt lnh t thin ti m
cn l hin thn ca chnh t tng v c m v x hi mi trong tng lai. S thn
thnh ho Stalin v chp nhn v iu kin nhng s kin xy ra Lin X t n
nhng hnh thc v mc phi l. Mi hnh ng ca chnh ph Lin X, th d nh tn
cng Phn Lan hay cc hin tng tiu cc nh cc v thanh trng v n p u c
bin h, k l hn na l nhng ngi cng sn khng ch t thuyt phc mnh tin vo
mc ch v tnh chnh ng ca nhng hnh ng y m n gin hn, h c tnh qun
cc s kin c th gy phin phc, khng cho chng lt vo thc ca mnh.
Trong s cc ng vin cng sn chng ti c c nhng ngi c u c thm m, c
hiu bit su sc v vn chng v trit hc, th nhng tt c chng ti u say m khng
ch quan im ca Stalin m cn khm phc c s hon thin trong cch din gii chng
na. Trong cc cuc tranh lun, chnh ti cng thng nhn mnh s trong sng ca ngn
t, tnh vng chc ca lp lun v s hi ho ca vn phong ca Stalin v coi y l biu
hin ca mt tr tu cc k su sc, mc d nu y l mt tc gi khc th ti c th d
dng ch ra c nhng hn ch v s pha tp khng ng ch gia vn phong bo ch
tm thng v Kinh thnh. C c nhng chuyn nc ci: ngi ta cho rng chin tranh
s kt thc vo nm 1942 v Stalin ni nh th. Khi chuyn khng xy ra th li tin
tri cng b qun ngay, cn nh tin tri th chng mt g, vn l siu nhn nh c. Vi
nhng ngi cng sn Nam T xy ra ci tng xy ra, trong sut lch s nhn loi,
vi tt c nhng ngi gn b s phn ca mnh v s phn ca th gii vi mt t tng
duy nht. H khng nhn ra rng chnh h to ra trong tr tng tng ca mnh
hnh nh Lin X v Stalin ph hp vi nhu cu v bin h cho cuc u tranh ca h.
Nh vy l phi on qun s Nam T mang theo trong mnh, mt mt, quan nim l
tng v chnh quyn X Vit v Lin X; mt khc, h cn phn nh c nhng nhu
cu sng cn ca chnh mnh. Bn ngoi, n khng khc g phi on bn cnh qun Anh,
nhng v thnh phn v quan im th li l mi lin h khng chnh thc vi ban lnh
o chnh tr ca nhng ngi ng ch hng. Tm li: phi on va mang tnh qun s
va mang tnh ng.
2.
V vy, ngoi tng Velimir Terzich, Tito cn c ti, mt cn b cao cp ca ng
ti nm trong ban lnh o ti cao ca ng c my nm ri tham gia phi on.

Nhng ngi khc cng c la chn theo cch , hoc l qun nhn hoc l cn b
ng, c c mt chuyn vin ti chnh na. Trong on cn c nh vt l ht nhn tn l
Pavle Savich. ng n Moskva tip tc cng tc nghin cu khoa hc. D nhin, tt c
chng ti u mc qun phc, ti eo lon tng. Ti c chn c th v bit ting Nga
m ti hc trong thi gian i t v v ti cha n Lin X bao gi, cha bao gi b coi l
phn t lch lc hay b phi. Nhng ngi khc trong on cng cha tng n Lin X
v khng c ai gii ting Nga c.
y l thng 3 nm 1944.
Phi on phi dnh my ngy tp trung v chun b. Trang phc ca chng ti va
c va khng thng nht v v khng c s vi cn thit, chng ti phi sa nhng b
qun phc chin li phm ca qun Italy, phi lm giy t c th i qua vng do qun
Anh v qun M kim sot. Chng bao lu sau ngi ta cho ra nhng tm h chiu u
tin ca nh nc Nam T vi ch k ca chnh Tito.
Chng ti ngh ngay n vic chun b qu cho Stalin. Nhng qu g v ly u? Cc
lng mc xung quanh Drvare, ni B tng tham mu tr ng lc , u b t ph,
cp bc ht. Cui cng, chng ti quyt nh: mang tng Stalin mt khu sng trng
c ch to vo nm 1941 ti nh my ca du kch qun Ugitse, tm c n cng l c
mt k cng. Cc lng ln cn cng gi qu ti: ti ng thc n, qun o, giy dp dn
tc. Chng ti chn nhng ci tt nht, trong c mt i dp da i trong nh, cn li
u rt xu. Nhng chnh nhng mn qu nh th li l biu hin ca lng chn thnh ca
ngi dn nn chng ti quyt nh mang theo.
Nhim v ca phi on l c gng nhn c cng nhiu vin tr ca Lin X cho
Qun i Gii phng nhn dn Nam T th cng tt. ng thi Tito cn giao nhim v
cho chng ti, thng qua chnh ph Lin X hay qua cc knh khc, vn ng UNRRA
(C quan ca Lin hip quc v tr gip v ti nh c) vin tr cho cc khu vc gii
phng ca Nam T. Cn phi vay chnh ph Lin X hai trm ngn dollar cho nhng phi
on ca chng ti ang hot ng phng Ty. Tito nhn mnh v dn chng ti phi
tuyn b rng s tin ny, cng nh s tin vin tr v thuc men v v kh, s c hon
tr sau gii phng.
Phi on cng phi mang theo ti liu lu tr ca B tng tham mu v ca Ban chp
hnh trung ng ng cng sn Nam T.
V iu quan trng nht l phi tm hiu kh nng cng nhn y ban dn tc l chnh
ph hp php v thng qua Moskva, to nh hng i vi cc nc ng minh phng
Ty.
Lin lc vi B tng tham mu c thc hin thng quan phi on X Vit Nam
T. C th s dng c cc mi quan h c Comintern (quc t cng sn).
Nhng ngoi nhng nhim v ca on, khi chia tay, Tito cn giao cho ti nhim v
tm hiu qua Dimitrov hay Stalin, nu ti c dp gp ng ta, xem h c ph bnh g ng
chng ti khng.
Nhim v m Tito giao ch l khng nh tinh thn k lut i vi Moskva m thi.
D nhin l Tito tin tng tuyt i rng ng cng sn Nam T vt qua mi th
thch mt cch y vinh quang. Chng ti ni n c chuyn cc kiu dn Nam T. Tito

cho rng khng nn dy da vo nhng chuyn t co ln nhau, nht l nu lin quan n

cc t chc ng v cn b Lin X. ng thi, Tito cng cn dn phi thn trng vi cc
c th k. Ti coi y khng ch l s quan tm i vi o c ca ngi chin s du kch
m cn l bin php ngn chn tt c nhng g c th nh hng n uy tn v phm cht
ca ngi cng sn, ca ng cng sn Nam T na.
C ngi ti ro rc, xn xang trc nim vui gp g vi Lin X, t nc cng
nng u tin trong lch s nhn loi. Nim tin ca ti vng hn st , y l nim tin
trong sng ca nhng ngi mng m, nhng chin binh, nhng thnh t o. Ti b
tra tn, t y, cm th v mu, khng tic mu xng nhng ngi anh em ca mnh
v nim tin y.
Nhng cng c ni bun. Ti phi li y nhng ngi ng ch khi chin s
ang din ra c lit nht, phi b li pha sau mnh t qu hng bin thnh bi chin
trng y khi la.
Cuc chia tay vi phi on qun s Lin X bn rn hn nhng ln gp g trc y,
ti m nhng ngi bn, h cng c v bun, ri i v pha sn bay d chin gn
Bosanski Petroves. Chng ti y c mt ngy tri, i xem sn bay, ni chuyn vi cc
nhn vin phc v v b con nng dn, nhng ngi kp lm quen vi chnh quyn mi
v tin tng vo chin thng tt yu ca n.
Thi gian gn y my bay Anh thng p xung sn bay ny, khng phi ngy no
cng c v nhiu nht cng ch mt, hai chuyn mt m; h mang thng binh i, i khi
c hnh khch na, cn khi n h mang theo hng, thng l thuc men. H va a ti
mt chic xe zeep, qu ca b ch huy qun Anh tng Tito. Thng trc, ngay gia ban
ngy, phi on qun s X Vit i trn mt chic my bay c trang b phng tin h
cnh trn tuyt p xung sn bay ny. y khng nhng l mt chin cng m ng
thi cn l mt cuc biu dng lc lng v c rt nhiu my bay tim kch h tng phi
on.
Ti coi vic ct v h cnh chic my bay ca mnh cng l mt chin cng v h
xung mt thung lng va hp va g gh nh th, my bay phi bay st nhng mm ni
cc k lm chm.
Nhng quang cnh qu hng ti bn di mi bun v tm ti lm sao! Nhng ngn
ni tuyt xm ngot, nhng hm ni en ngm, ri nhng di ng bng nh chm trong
bng m, khng mt tia sng no, ko di n mi tn bin. V chin tranh, mt cuc
chin tranh khng khip, khng khip nht trong nhng cuc chin tranh vi ngay c
mnh t quen vi cc cuc hnh qun, quen vi chin trn v bo lon t lu. Nhn
dn qun tho vi qun th v nhng ngi anh em tng git nhau. Khi no th la
bp li c nhm ln trong cc lng qu ti? Liu qu hng ti c qua khi hn th v
cht chc i n bn b hnh phc v bnh an?
u tin chng ti li Bari, nc Italy, cn c a - bnh vin v kho tng ca
qun du kch Nam T. T y, chng ti bay qua Tunis, phi i ng vng nh th l
trnh cc cn c ca qun c o Crete v Hi Lp; chng ti cng gh qua o Malta
v lm khch ca t lnh qun qun thnh ph trong mt thi gian ngn.
Hm sau, chng ti n Cairo. Ngi Anh a chng ti vo khch sn v cho mn
mt chic t. Nhng ngi bn hng v nhn vin phc v nhn thy sao nm cnh trn

ph hiu th cho rng chng ti l qun Nga. Nhng tht vui khi chng ti gii thch rng
chng ti l ngi Nam T v ni tn Tito th h bo rng h c bit cuc u tranh ca
chng ti.
Bit ngi ng u UNRRA Cairo l Leman, ti ngh i s Lin X a n
gp ng ta trnh by quan im. Quan chc ngi M ny tip chng ti ngay nhng
thi kh lnh lng. ng ta ni rng yu cu ca chng ti s c xem xt trong cuc
hp ti ca UNRRA nhng v nguyn tc, UNRRA ch cng tc vi nhng chnh ph
cng khai m thi.
Dng nh nhng khi nim s ng c ti hc thuc v ch ngha t bn
phng Ty, v k th khng i tri chung ca tin b v ca cc dn tc b p bc
c khng nh ngay trong ln gp g u tin ny: Leman nm tip chng ti. Chn ng
ta b b bt, vt thng v ci nng hnh h ng ta, nhng ti li cho rng y l do
ng ta khng thch s c mt ca chng ti. Thm na, tay thng ngn t ting Anh sang
ting Nga trng hung d, c dng u trm ui cp, ging ht nhng tn du th du thc
trong cc phim cao bi vy.
Thc ra th chng c g ng phn nn. Leman nghe v ha s xem xt ngh ca
chng ti.
Chng ti dng ba ngy Cairo cho vic tham quan cc danh lam thng cnh cng
nh tip xc vi thiu t Dikin, trng phi on qun s Anh Nam T. ng ta mi
chng ti i n tra vi mt vi ngi bn.
T Cairo, chng ti bay n cn c Khabbania ca qun Anh gn Damaskus. i
din B ch huy qun Anh y khng mun a chng ti vo Damaskus v cho rng
khng tht an ton. Nhng chng ti li ngh h mun che giu vic n p dn thuc a
khng km phn d man so vi qun chim ng c ang lm t nc chng ta.
Ngi Anh mi chng ti xem cc trn thi u th thao ca binh s n tr ti y.
Chng ti ngi cnh ng trng ban qun qun. Cc ci tn c, dy da tht cht, n mc
chnh t nh th, chng ti t tr thnh tr ci cho chnh mnh v c l l cho c
nhng ngi Anh hiu khch v c x rt t nhin kia.
Ngi ta gii thiu cho chng ti mt vin thiu t trung nin vui tnh, sut ngy xin
li v ni ting Nga khng c tt. ng ta qun c nhng cu hc c trong thi
gian tham gia cuc can thip vo Arkhangensk. ng ta rt khm phc ngi Nga, phi
on ca h cng dng li Khabbania. Nhng khng phi khm phc h thng x hi
ca h m l s cht phc v c quyt trong vic ung cn nhng chic li ln ru vodka
hay whisky: Chc sc khe Stalin, chc sc khe Churchill!.
Vi thi bnh thn, c pha cht t ho, vin thiu t k cho chng ti nghe v cuc
chin u chng li nhng cuc bo lon do tnh bo c khch ng. Chng ti thy cc
nh kho my bay l ch vt n.
B tim nhim nng t duy gio iu, chng ti cho rng hi sinh cho ch ngha
quc chng ti gi cuc u tranh ca phng Ty nh vy - l iu v ngha, thm ch
l thiu thng minh. Nhng thm tm chng ti khm phc lng dng cm v ch kin
cng ca ngi Anh: vi qun s t i v khng c hi vng c gip , h chin
u v chin thng trong cuc chin trn sa mc chy bng vng chu xa xi ny. Nu

lc ti cha th rt ra c nhng kt lun su sc hn th iu cng c nh hng

i vi t tng ca ti v sau ny, rng: chn l khng ch c mt v trn tri t ny c
nhiu, rt nhiu h thng gi tr khc nhau.
Chng ti khng tin v tm cch trnh tip xc vi ngi Anh, chng ti c bit lo
ngi v c quan im u tr v c quan tnh bo gi l Intelligence Service ca h. y
l kt qu ca s pha tp gia nhng hiu bit s lc c tnh sch v ca vn chng git
gn v s bi ri ca nhng anh nh qu ra tnh.
D nhin l chng ti khng phi lo lng n th nu khng c my bao ti ti liu
ca B tng tham mu. Trong c c nhng bc in trao i vi Comintern. Vic cc
nhn vin qun s Anh coi nhng bao ti ny chng khc g bao cha giy hay hp
cng lm chng ti lo lng. Ti lun gi chng bn cnh v khng phi ng mt mnh,
ti v Marko bit hiu Piper, ngi Trernogoria, mt ng ch ng vin t trc chin
tranh, rt dng cm v trung thnh, chung mt phng.
Mt ln, gia m khuya, ti thy c ngi m ca phng. Ti cm thy th d cnh
ca khng h ku g c, ti nhn thy ci bng l m ca mt ngi a phng di nh
trng v d b vng vo mn, ti vn li c khu sng lc t di gi v ht ln.
Marko nhy ra, anh vn mc nguyn qun o khi ng nhng k kia bin mt.
C l ngi ny i lc hay nh n cp g . D nhin, chng ti cho rng c bn tay
ca tnh bo Anh v cng tng cng cnh gic thm. Chng ti rt vui v ngay hm sau,
ngi Anh cho chng ti bay i Tehran.
Tehran, ng hn l phn ng m chng ti i t Ban qun qun Lin X n i s
qun Lin X, coi nh l lnh th Lin X ri. Cc s quan Lin X n tip chng ti
rt nng hu, y khng ch l tnh hiu khch ca ngi Nga m cn l tnh on kt ca
nhng ngi chin s u tranh v s nghip chung trn nhng vng t khc nhau ca th
gii na. Ti i s qun Lin X, chng ti c dn i xem ci bn trn ni din ra hi
ngh Tehran v thm cn phng tng mt ni Roosevelt ngh li, mi th vn c
gi y nguyn nh ngy ng cn y.
Cui cng, my bay a chng ti n Lin X, hin thn cho l tng v nim m
c ca chng ti. Cng i su vo vng tri xanh xm ca n, mt tnh cm hon ton
mi, cha tng c cng hin r trong ti; ti thy mnh nh ang tr v ngi lng, tr v
qu hng cha tng quen bit ca mnh.
Ti vn khng a tinh thn i Slav. Ti coi tinh thn i Slav ang thnh hnh
Moskva lc l bin php ng vin cc lc lng bo th cho cuc chin u chng li
cuc xm lng ca qun c m thi. Nhng cm gic ny c v khc, su sc hn, khng
nht va khun kh t duy cng sn ca ti. ba trm nm nay, nhng ngi tranh u
v m mng Nam T, nhng nh hot ng nh nc v nhng ngi cm quyn, cc
lnh cha ca Trernogoria vn thng hnh hng n nc Nga tm s cm thng v
tr gip. C phi ti cng ang i trn con ng ca h khng? C phi y chnh l qu
hng ca t tin ti, nhng ngi b mt lc lng b n nm n vng Balcan lng
gi khng? Nc Nga khng bao gi hiu c nhng ngi Slav min Nam v y l t
nc ca Sa Hong v cc i in ch, ti thng ngh nh th. Nhng ti tin tng chc
chn rng nguyn nhn x hi, cng nh nhiu nguyn nhn khc ca tt c cc cuc xung
t gia Moskva vi cc dn tc khc ri cui cng cng s c khc phc. Lc ti

coi y chnh l t hi giai huynh v s tr v vi gia nh Slav xa xa.

Nhng y khng ch l qu hng ca t tin ti m cn l qu hng ca nhng
ngi chin s ang hi sinh v tnh huynh v quyn lm ch khng g cng c ca
con ngi trc hon cnh.
Ti tan ho vi sng nc Volga, vi nhng cnh ng mu xm ko di n tn chn
tri, nh tan ho vo kip trc ca chnh mnh, tan ho vo nhng b n cha h c
bit ti ca chnh tm hn mnh. Ti ngh mnh phi hn ln mnh t ca nc Nga X
Vit ngay khi ti bc chn ln , ti chc chn lm th nu iu khng mang v
tn gio hay t hn, khng c v ng kch.
Trng ban qun qun Bacu, mt vin tng khng l, t ni, b tri lnh, chin
tranh v cng vic bin thnh th kch - hin thn ca mt t nc v i trong cuc
chin u khng khoan nhng vi k th hung bo. L ngi ci m, ng t v ngc
nhin trc cch c x thn trng ca chng ti: Dn g k nh, khng n, khng ung!
Ngi Nga chng ti khc, n nhiu, ung lm, nh nhau cn gh na!
Tri Moskva m u ti v c rt nhiu nh thp tt.
Nhng iu th c ngha g? Ly g so snh vi cuc n tip long trng v chn
thnh, tuy c kim ch theo ng tinh thn cng sn ca chng ti? Ly g so snh vi
cuc chin tranh v i m chng ti coi l th thch cui cng ca loi ngi, l cuc i
v s phn ca mi chng ti? C phi mi th u l khng ng k khi so snh vi hin
thc ang thot thai t c mng tr thnh s tht hnh phc an bnh trn t nc X
Vit, t nc ca chng ti v cng l ca ton th loi ngi?
3.
Chng ti c b tr ngh trong khu tp th trung tm ca Hng qun, cc s quan
Lin X v Moskva cng tc cng thng ngh y. n ung v cc iu kin khc u
tuyt vi. Chng ti c giao mt chic t c ti x ring, li xe tn l Panov, mt
ngi n ng trung nin c suy ngh c lp d tnh kh c v tht thng. Thng qua s
quan lin lc, i y Kozlovski, mt anh chng p trai, lun t ho v ngun gc C-dc
ca mnh - nh cuc chin tranh ny m ngi C-dc ra sch c qu kh phn
cch mng ri chng ti c th i xem ht, xem phim bt c lc no.
Nhng chng ti khng th no tip xc c vi cc cp lnh o, mc d ti xin
gp Molotov V. M., b trng ngoi giao v Stalin I. V., Ch tch chnh ph v Tng t
lnh ti cao cc lc lng v trang ngay t hm mi n. Ti c gng thng bo nguyn
vng cng nh cc nhu cu ca chng ti theo ng vng, nhng cng khng n thua.
i s qun Nam T cng khng gip c g. V mt hnh thc, y vn l s qun
ca hong gia nhng ng i s Simich v cc nhn vin y u ng v phe nguyn
soi Tito. B ngoi, ngi ta t ra tn trng s qun nhng thc ra, h cn bt lc hn c
chng ti.
T chc ng ca kiu dn Nam T cng khng lm c g. Cc cuc thanh trng
git mt kh nhiu ngi, nhn vt ni bt nht cn li lc l Velko Vlakhovik. Chng
ti gn bng tui nhau, c hai u l dn Trernogoria, cng tham gia phong tro sinh vin
chng ch c ti ca hong Aleksander. Anh l thng binh chin tranh Ty Ban
Nha, cn ti va ra khi cuc chin tranh cn khng khip hn. Anh l ngi c hc vn

cao, thng minh, rt c t cch nhng gi nguyn tc thi qu v khng dm suy ngh c
lp. Lc y anh ang lnh o i pht thanh Nam T t do, hp tc vi anh s rt c li.
Nhng anh cng ch quen n Dimitrov G. m thi; ng ny, v lc Comintern b
gii th, cng vi Manuilski ang lnh o mt Phng ca Ban chp hnh trung ng
ng cng sn Lin X chuyn v quan h vi cc ng cng sn khc.
Chng ti c i x rt t t, n ung ng hong nhng nhng vn cn tho
lun v gii quyt th gim chn ti ch. Ti mun ni thm rng trong quan h vi chng
ti, mi ngi u t ra cc k nh nhn v thn trng. Nhng sau khi chng ti n
chng mt thng, ti v tng Terzich c Stalin v Molotov tip, bo ch c a tin v
s kin ny, th nh c php thn, mi cnh ca ca b my hnh chnh to ln v gii
thng lu Lin X u rng m.
y ban on kt Slav, mi c thnh lp trong thi k chin tranh l c quan u tin
ng ra t chc l n tip v chiu i chng ti. Khng c g ngi cng sn, ai cng
thy ngay rng y l mt t chc gi to v chng c my gi tr. N ch l mt chiu bi
phc v cho mc ch tuyn truyn v ngay trong vic vai tr ca n cng rt hn ch.
Mc tiu cng khng r rng: a s thnh vin y ban l ng vin cng sn lu vong t
cc nc Slav Moskva; i vi h, tnh on kt Slav chng c ngha g. Mi ngi
u hiu rng h phi khi phc mt iu tr thnh qu kh, nu khng tp hp
c mi ngi Slav xung quanh nh nc cng sn th t ra cng v hiu ho c cc
tro lu bi X ca ngi Slav.
Ch tch y ban l tng Gundorov, mt ngi gi trc tui, quan im rt hp hi;
vi ng ta, ngay c vn on kt gi to cng khng th tho lun mt cch nghim tc
c. Th k y ban l Motralov, mt ngi c uy tn v nhng mi lin h mt thit vi
cc c quan an ninh - ng ta c thi khoe khoang nn khng giu c chuyn ny. C
Motralov v Gundorov u l s quan Hng qun, b gii ng v thi qun phit i vi
cp di v c c vo mt cng vic khng ph hp vi h cht no. Ch c c th k
tn l Nazarova, ngi c khun mt r hoa v rt nh nhn, l t ra c tnh yu v thng
cm vi nhng au kh ca ngi Slav m thi, mc d sau ny, Nam T, chng ti
pht hin ra c ta l nhn vin tnh bo Lin X.
Trong y ban, ngi ta ch n, ung v ni l chnh. Nhng cu chuyn l th v rng
tuch sau bn n c ni dung khng khc g thi Sa Hong nhng km vn hoa hn. Ni
cho ngay, lc , ti ly lm ngc nhin v s thiu vng cc tng mi m.
y ban l con ca mt chnh sch v li, nh nhen v thin cn.
c gi c th hiu ng, ti xin ni thm: lc , ti ng c nhiu iu,
nhng ti khng ngc nhin, cng khng ht hong. Vic y ban l cng c gy nh
hng ca chnh ph Lin X ln cc tng lp ngi Slav bn ngoi Lin X v cc
nhn vin ca n c lin h vi cc i din, c cng khai v b mt, ca chnh quyn hon
ton khng lm ti bn khon. Ti ch ly lm ngc nhin l n qu yu v khng nghim
tc, c bit l n khng th gip ti tip xc vi chnh ph Lin X v khng gip
c g cho Nam T c. V ti, cng nh tt c mi ngi cng sn, hc thuc rng
gia Lin X v cc dn tc khc, ch cha ni mt ng mang tinh thn cch mng v
mc-xt nh ng cng sn Nam T, khng th c bt k mu thun no. V mc d ti
cho rng y ban Slav l cng c khng ph hp i vi cc mc tiu ca ch ngha cng

sn nhng ti chp nhn n ch yu l v lnh o Lin X i hi nh th. Cn mi lin

h ca n vi cc c quan an ninh th chnh ti cng ngh rng y l v kh ca ng, l
phng tin bo v cch mng.
Ti tm mi cch tip xc c vi gii chc cao cp Lin X. Mc d rt st rut,
nhng ti khng quy ry v hon ton khng c phin trch chnh quyn X Vit. Ti
quen coi y l lc lng lnh o ton b phong tro cng sn, cao hn c lnh o
ng ti, cao hn chnh cuc cch mng ca ti. Tito v nhng ngi khc tng cho ti
bit rng bt nhng ngi cng sn ngoi quc ch i hnh nh cng l mt phong cch
lm vic ca Moskva vy. Ti ch bn khon v st rut v ngi ta khng hiu c tnh
cp bch ca s nghip cch mng Nam T m thi.
Nhng ngi cng sn Nam T khng ni nhng tt c u bit rng nc chng ti
ang din ra mt cuc cch mng. Khp ni phng Ty, ngi ta vit nh th ri.
Nhng Moskva, ngi ta li c tnh l chuyn y i, ngay c nhng ngi c trch
nhim trc tip cng lm nh th. Mi ngi vn ngoan c ni v cuc u tranh chng
qun xm lc c, h cn ngoan c hn trong vic nhn mnh tinh thn yu nc ca
cuc u tranh v vai tr lnh o ca Lin X na. Ti khng bao gi c nh tranh ci
v vai tr ca ng cng sn Lin X trong phong tro cng sn quc t hay vai tr ca
Hng qun trong cuc chin u chng b l pht xt Hitler. Nhng trn qu hng ti v
trong nhng iu kin y, trc mt mi ngi, nhng ngi cng sn Nam T tin
hnh cuc chin tranh m khng l thuc vo nhng thng li hay tht bi tm thi ca
Hng qun; khng nhng th, cuc chin tranh ny cn lm thay i c c cu chnh tr v
x hi ca t nc na. Cuc cch mng Nam T ni chung v tnh hnh trong nc ni
ring vt qua nhu cu ca chnh sch i ngoi ca chnh ph Lin X v kh nng
thch nghi ca n. Ti t l gii nhng kh khn v tr ngi m mnh gp phi nh th
y.
Tht l k khi thy nhng ngi khng th khng hiu chuyn nhng li nhn nhc
chu ng v lm ra v khng hiu. Ti vn cha qun trit c rng Moskva, khng
nn vi v pht biu, c bit l v tnh hnh chnh tr, khi Stalin hay t nht l Molotov
cha c kin. y l lut bt thnh vn, i vi ngay c nhng yu nhn nh Manuilski
hay Dimitrov, nhng cu b th Comintern.
Tito, Kardel v cc ng vin cng sn tng Moskva u ni rng Manuilski rt
c cm tnh vi ngi Nam T. Trong giai on thanh trng nhng nm 1936-1937, khi
hu nh tt c kiu dn Nam T u b e do, thi nh th c th tr thnh tai ho i
vi ng, th nay, khi ngi Nam T ng trong mt trn chng pht xt, thi c
th c coi l nhn xa trng rng. D sao mc lng, trong tnh cm ngng m cuc u
tranh ca ngi Nam T, c nim t ho ca chnh ng, mc d ng khng quen mt
ngi lnh o mi no, tr Tito, m ngay Tito, ng cng ch mi s giao m thi.
Chng ti gp ng vo mt bui chiu. C c G. F. Aleksandrov, mt trit gia ni ting
ca Lin X lc y v quan trng hn, ng cn l trng Ban tuyn truyn v c ng trc
thuc Ban chp hnh trung ng ng cng sn (bolshevik).
Aleksandrov khng to cho ti mt n tng c bit no. S m nht, gn nh khng
c c tnh l c im ni bt nht ca ng ta. Khng cao, m, hi, nc da ti v ci
bng ph chng t ng ta khng bao gi ra khi vn phng. Ngoi mt vi nhn xt chung

chung v n ci x giao, ng ta khng ni mt cu no v tnh cht v tng lai ca cuc

khi ngha ca nhng ngi cng sn Nam T mc d ti c nhn mnh vn y.
R rng l khi Ban chp hnh trung ng cha xc nh c quan im th nhng ngi
lm tuyn truyn Lin X phi tip tc ni v cuc u tranh chng qun xm lc v l
i cc vn ni b v quan h quc t ca Nam T
Manuilski cng khng c thi r rng. Nhng ng t ra rt quan tm n vn
ny. Ti bit ng l mt din gi c ti, ch cn c cc bi vit ca ng l r, cu chuyn
ca ng lc no cng y hnh nh v sc tch. ng l mt ngi nh nhn, lng hi
cng, da ngm en, chm ru c ct ta gn gng. Ging ca ng hi t, du dng v
c v l l hon ton khng mnh m nh ta c th tng. ng l ngi chu o, nho nh,
c v thng lu.
Nhn cu chuyn v s pht trin ca cuc khi ngha Nam T, ti ni rng mt
chnh quyn mi hnh thnh, v thc cht l chnh quyn x vit. Ti c bit nhn
mnh vai tr ca giai cp nng dn: i vi ti cuc khi ngha Nam T l s ho quyn
ca cuc ni dy ca nng dn vi vai tr tin phong ca ng cng sn. Mc d
Manuilski v Aleksandrov khng phn i, nhng h cng khng ng h quan im ny.
Ti cho rng vic Stalin c vai tr quan trng trong mi vn l chuyn bnh thng
nhng d sao, ti cng ngh Manuilski phi t ch hn trong t duy v c nhiu sng kin
hn trong hnh ng mi phi. Lng nhit tnh v s khm phc cuc u tranh ca nhn
dn Nam T ca Manuilski lm ti xc ng nhng cuc gp g chng t rng ng
ta khng tham gia vo vic xc nh chnh sch ca Moskva ni chung, trong c quan
h vi Nam T ni ring.
V Stalin, ng ta c gng khoc cho nhng t ngi ca qu ng mt hnh thc mcxt v khoa hc. i khi nh sau: ng ch bit khng, tht khng th tng tng
ni l mt c nhn li c th c vai tr to ln trong gi pht quyt nh ca chin tranh
n nh th. Lm sao trong mt c nhn li c th c nhiu ti nng n nh th: mt nh
hot ng nh nc, mt nh t tng v mt chin s!.
ngh ca ti v vai tr ca Manuilski sau ny c khng nh. ng c b
nhim lm B trng B ngoi giao Ukraine ng l ngi Do Thi, nhng sinh trng
Ukraine - iu chng t ng b y ra khi chnh trng. Ngay c khi cn l b th
Comintern, ng cng ch l cng c ca Stalin m thi, v trc y ng khng phi l
bolshevik ton tng m thuc nhm gi l nhng ngi lin khu vc do Trotsky cm
u. Phi n st Cch mng Thng Mi nm 1917, nhm ny mi st nhp vo phe
bolshevik.
Ti cn gp Manuilski vo nm 1949 Lin Hip Quc. Thay mt Ukraine, ng ng
n t co b l quc v pht xt Tito. Ti hng bin ca ng bin thnh s tro
tr, kin sc bn bin mt, ch cn l nhng cu ni so rng. Lc y, ng ta gi
yu v chng bao lu sau, th trt khi cc nc thang quyn lc Lin X v bin mt hn.
Dimitrov th li khc.
Ti gp ng c thy ba ln, hai ln trong bnh vin ca chnh ph Lin X v mt ln
ti nh ngh ca ng ngoi Moskva.
Ln no cng thy ng c v m yu. Hi th kh kh, da th ch , ch ti, khu vc

mang tai th kh nh b hc lo. Tc ng tha n ni khng che c ci s vng vt bn

di.
Nhng kin ca ng th sc so v c v mi, khc hn vi nhng ng tc chm
chp, mt mi ca ng. y l mt ngi gi trc tui, mt ngi b suy sp v mt
th cht nhng vn y tr tu v nhit tnh. Tr tu y th hin r trn nt mt, c bit l
i mt li mu xanh nht lun chm ch quan st ngi i thoi, ci mi cao v ci cm
bnh ca ng. D ng khng ni tt c nhng g mnh ngh, nhng ng lun ni cng khai
v kin nh. D nhin l ng hiu bn cht cc s kin Nam T nhng ng cng cho
rng ni n tnh cht cng sn lc ny th hi sm. trnh rc ri cho quan h gia
Lin X v phng Ty, ti cng ngh rng trong tuyn truyn, trc ht, ch nn ni n
cuc u tranh chng li qun i chim ng m khng nn nhn mnh bn cht cng
sn ca n. Nhng ti mun ni thm ban lnh o Lin X v chnh Dimitrov hiu
rng, t nht l trong trng hp ca Nam T, i hi lin minh gia nhng ngi cng
sn v cc ng t sn l vic lm v ngha v c trong cuc chin tranh ny cng nh
trong ni chin, ng cng sn chng t l lc lng chnh tr duy nht c thc lc. H
qu ca lun im ny l s ph nhn chnh ph hong gia lu vong v ch qun ch
ni chung.
Ngay ti cuc gp u tin, ti k cho Dimitrov nghe v cc s kin v tnh hnh
Nam T.
ng khng ng, Dimitrov chn thnh cng nhn nh th, rng ng cng sn Nam T
li l ng c tinh thn chin u v linh hot nht. ng vn t hi vng vo ng cng
sn Php nhiu hn. ng nhc li li ha ca Tito khi ri Moskva rng nhng ngi cng
sn Nam T s ra c vt nhc ca t b phi v s chng minh rng h l nhng ngi
xng ng. Chnh ng khuyn Tito ng c th bi m phi hnh ng mt cch khn
kho v kin quyt. ng k nh sau:
ng ch bit khng, khi bn vic c b th ng cng sn Nam T th xy ra bt
ng, nhng ti ng h Valter [1] , ng ch y xut thn cng nhn, l ngi m ti cho
l kin nh v nghim tc. Ti rt mng l mnh khng lm.
Dimitrov t v nh xin li khi nhc li vic chnh ph Lin X khng th gip c
g cho cc du kch qun Nam T trong nhng giai on kh khn nht. ng ngh
chnh Stalin quan tm n chuyn . ng l nh th, ngay trong nhng nm 1941-1942,
cc phi cng Lin X c gng thm nhp vo cc cn c du kch Nam T nhng v
vng. Mt s kiu dn Nam T nhy d xung t b cht cng ht.
Dimitrov cng nhc li chuyn chng ti m phn vi qun c v vic trao i t
binh. ng bo: Chng ti rt lo cho cc anh nhng may l mi chuyn u kt thc tt
p.
Ti lng thinh v nu ng p th ti cng khng ni nhiu hn nhng g chnh ng
ni. Nhng s nguy him nu ng hi hay ni mt iu g khng ph hp, may l
chuyn khng xy ra trong chnh tr, mi th s c qun ngay min l kt thc
tt p.
Dimitrov khng p bt c chuyn g, thc ra l Comintern gii tn ri, cng vic
ca Dimitrov by gi l thu thp tin tc v cc ng cng sn v lm c vn cho ng v
chnh ph Lin X, khi cn m thi.

ng k cho ti nghe rng tng v vic gii tn Comintern xut hin ln u tin sau
khi cc nc vng Baltic st nhp vo Lin X. R rng lc ny, ngn c ca ch ngha
cng sn l Lin X v v vy, mi ngun lc u phi tp trung xung quanh nc ny.
Nhng vic gii tn b hon do tnh hnh quc t. Phi lm th ngi c khng ngh
rng gii tn l do p lc ca h: quan h X - c lc kh tt.
Dimitrov l mt trong s rt t ngi c Stalin tn trng. ng cn l lnh t ti cao
ca phong tro cng sn Bulgaria nhng chuyn ny t ngha hn.
Hai cuc gp sau khng nh thm kin y ca ti. Ti cuc gp th nht, ti thng
bo cho cc y vin Ban chp hnh trung ng ng cng sn Bulgaria v tnh hnh Nam
T; ti cuc gp th hai, chng ti tho lun v kh nng hp tc gia hai ng v cuc
u tranh Bulgaria.
Tham gia cuc gp g vi Ban chp hnh trung ng ng cng sn Bulgaria, ngoi
Dimitrov, cn c c Kolarov, Chervenkov v mt s ngi khc.
Ti gp Chervenkov ngay ti bui tip kin u tin, mc d ng khng ni cu no
v ti ngh ng l th k ring ca Dimitrov. Trong ln gp th hai, ng cng khng xut
u l din. ng l ngi kim li v im tnh nhng sau ny, ng li to cho ti cm
gic hon ton khc. Vlakhovich v my ngi na ni vi ti rng Chervenkov l em
r ca Dimitrov v trong giai on thanh trng, ng l ng b bt. Trong trng chnh
tr, ni ng dy hc, ngi ta thng bo v vic lt ty ng nhng ng kp trn n
ch Dimitrov. Dimitrov phi can thip vi y ban an ninh quc gia th mi s mi yn.
Trong thi gian din ra chin dch thanh trng nhng ng vin cng sn nhp c,
ng vin cc ng b mt b thit hi nhiu nht v h khng c ai che ch. Ngi
Bungaria gp may: Dimitrov, mt ngi rt c uy tn, l b th Comintern v ng
cu c nhiu ngi. Cc ng vin ngi Nam T khng c may mn th, h t o
huyt cho nhau trong khi tip tc u tranh ginh quyn lc v tm cch chng minh
lng trung thnh ca mnh vi Stalin v ch ngha Lenin.
Kolarov ngoi 70. ng c nhiu du hiu ca tui gi v nht l du hiu ca
nhiu nm thiu hot ng. ng ch cn l k vt ca qu kh, ca nhng ngy khi ngha
xa xa. u ng to, ging u ngi Th Nh K hn l u ngi Slav, mi ng cng
ln, i mi a tnh. Cc kin ca ng u hng v qu kh v nhng chuyn vn vt
c th, c phn hn hc na.
Trong phn trnh by, ti khng ch phn tch m cn v ln cnh tng khng khip
ca ngn la chin tranh v nhng cuc tn st: mi ngn ng vin trc chin tranh
may ra cn li c hai ngn; ti cho rng c mt triu hai trm ngn binh s v thng
dn hi sinh. Sau khi ti ni xong, Kolarov ch hi mt cu duy nht: Th theo ng ch
th ting Makedonia ging ting Bulgaria hay ting Serbia hn?.
Lnh o ng cng sn Nam T cng gp rc ri vi Ban chp hnh trung ng
ng cng sn Bulgaria v h cho rng Bulgaria hin ang chim ng Makedonia th t
chc ng phi c chuyn cho ng cng sn Bulgaria. Cuc tranh ci ch chm
dt sau khi Comintern can thip. Comintern ng h quan im ca pha Nam T, nhng
y l sau khi qun c tn cng Lin X. Nhng s xch mch xung quanh vn
Makedonia v cuc khi ngha cn tip tc v cng gn n ngy tht bi ca qun c
cng nh ca chnh ph Bulgaria th mu thun gia hai ng li cng tng. Tuy

Moskva nhng Vlakhovich cng nhn thy rng nhng ngi cng sn Bulgaria i nm
quyn ti Makedonia thuc Nam T. Ni cho ngay, Dimitrov c quan im khc: vn
u tin i vi ng l tnh on kt Bulgaria - Nam T. Nhng ti cho rng ng khng
coi ngi Makedonia l mt dn tc c bit, mc d m ng l ngi Makedonia v ng
t ra c cm tnh vi h.
Ti tr li Kolarov nh sau: Ti khng bit ting Makedonia gn ting Bulgaria
hn hay gn ting Serbia hn nhng ngi Makedonia khng phi l ngi Bulgaria v
nc Makedonia khng thuc Bulgaria.
Dimitrov khng vui, mt ng ln, ng phy tay v bo: Chuyn ny khng quan
trng! v chuyn sang ti khc.
Ti khng nh nhng ngi tham gia trong bui gp ln th ba vi Dimitrov nhng
nhiu kh nng l Chervenkov cng c mt. Cuc gp din ra vo u thng 4 nm 1944,
ngay trc ngy ti ln ng quay v Nam T. Chng ti tho lun v s hp tc gia
nhng ngi cng sn hai nc. Nhng hiu qu th gn nh khng c v Bulgaria cha
c mt i qun du kch no.
Ti kin quyt ngh thnh lp Bulgaria cc i du kch, bt u cuc u tranh v
trang v coi hi vng vo cuc o chnh ca qun i hong gia l o tng. Ti ly kinh
nghim t Nam T: rt t s quan qun i hong gia tham gia vo phong tro du kch,
ng cng sn phi t xy dng lc lng v trang, bt u t cc n v nh, d c phi
vt qua mun vn kh khn. R rng, Dimitrov cng c o tng nh th, mc d ng
cho rng phi nhanh chng bt tay vo vic thnh lp cc n v du kch.
Nhng tht s, c nhng chuyn ng bit m ti khng bit. Khi ti ni rng ngay
Nam T, ni m s chim ng p tan b my nh nc c, vn cn nhiu thi gian
mi c th ph b c tt c cc tn tch ca n th ng nhn xt:
Sau ba bn thng na s c o chnh Bulgaria, Hng qun sp tin n bin gii
ri.
Mc d Bulgaria khng nh nhau vi Lin X, nhng nh th c ngha l Dimitrov
coi Hng qun l tc nhn quyt nh. ng khng ni r l Hng qun s tin vo
Bulgaria nhng chc chn lc , ng bit v thng bo cho ti nh th.
Nu Dimitrov c quan im v tnh ton theo cch th vic i thnh lp cc i du
kch ca ti mt ht ngha. Cuc ni chuyn chuyn sang phn trao i kin v gi
li cho anh em n Tito v cc chin s Nam T.
Cn phi ghi nhn quan h ca Dimitrov i vi Stalin. ng cng knh trng v khm
phc nhng khng c v tn dng v nnh ht qu ng. i vi Stalin, ng gi thi
ca mt nh cch mng c k lut, tun th lnh t nhng c lp suy ngh. ng c bit
nhn mnh vai tr ca Stalin trong chin tranh. ng k:
Khi qun c ngoi Moskva, nim tin ni chung lung lay v xy ra ln
xn. Mt s c quan chnh ph v Ban chp hnh trung ng cng nh ngoi giao on
chuyn v Kuibyshev. Nhng Stalin th vn li Moskva. Ti n ch ng y ti in
Kremli, lc ngi ta ang chuyn h s ti liu ra khi in Kremli. Ti ngh vi
Stalin cho Comintern ra li ku gi qun lnh c. Stalin ng , tuy ng cho rng chng
c tc dng g. Chng bao lu sau , ti phi ri Moskva. Stalin vn li bo v thnh

ph. Trong nhng ngy kinh hong , vo dp l k nim Cch mng thng Mi nm y,
chnh ng ch huy cuc duyt binh trn Hng trng: tng s on tin thng ra mt
trn. Tht kh ni ht tc ng v cng to ln i vi nhn dn Lin X khi h hay tin
rng Stalin vn cn Moskva, c nghe ging ng truyn i t , iu mang li cho
ngi ta nim tin, gieo vo lng ngi ta s t tin v ng gi c qun on thin chin.
Trong ln gp ny, ti c lm quen vi v ca Dimitrov. B l mt ngi gc c,
chuyn ny lc khng nn ni v lng hn th chung vi ngi c m mt ngi Nga
bnh thng d tip thu hn l cng tc tuyn truyn chng pht xt vn lm.
Nh ngh ca Dimitrov c by bin rt sang trng v c gu. Mi th u c, ch tr
nim vui. Ngi con trai duy nht ca ng cht, bc chn dung cu b treo trong phng
lm vic ca cha. Nh mt chin s, Dimitrov cn c th chu ng c cc tht bi v
hn hoan vi mi chin cng, nhng nh mt con ngi th y l mt ng lo, sc vc
khng cn v khng th thot ra khi s thng cm khng ni thnh li ca nhng
ngi xung quanh.
________________________________________
[1] Valter l b danh ca Iosif Bros Comintern trc khi ng ly b danh l Tito
4.
Trc khi chng ti ln ng my thng, Moskva thng bo rng Lin X thnh
lp mt l on qun Nam T. Trc l cc n v qun Ba Lan v Tip. Lc ,
chng ti khng th no hiu c lm sao li c nhiu ngi Nam T n nh vy. C
mt t ngi t nn chnh tr nhng a s b git trong cc chin dch thanh trng
trc y ri.
By gi, ti Moskva, th ti hiu: qun s ca l on ny ch yu ly t b i ca
trung on do Pavelich gi ra mt trn Lin X t tnh on kt vi qun c. Nhng
Pavelich tht bi c y, trung on b nh tan v b bt lm t binh Stalingrad. Sau
khi thanh lc, n c bin ch thnh l on qun chng pht xt Nam T, vn nm di
quyn vin ch huy c l Mesich. Mt s ngi t nn chnh tr t khp ni c iu n
lm cng tc chnh tr; cc s quan qun s v an ninh Lin X chu trch nhim hun
luyn v theo di v l lch.
u tin, cc cn b Lin X mun p dng trong l on cc ph hiu nh qun i
hong gia Nam T c, nhng sau khi b Vlakhovich phn i, h ng dng ph hiu
ca Qun i gii phng nhn dn. Tho lun v ph hiu bng in tn qu l mt cng
vic kh khn. Vlakhovich lm mi vic c th, ph hiu thnh ra mn hn hp ca tr
tng tng v nhng b. Vn c gii quyt dt im theo yu cu ca chng
ti.
i vi l on th khng cn vn quan trng no, ngoi tr vic chng ti khng
mun gi vin ch huy c li na. Nhng anh ta c ngi Nga bo v. H ni rng anh
ta ci t qui chnh v c tc dng tt i vi binh s di quyn. Ti c cm gic l
Mesich hon ton suy sp, anh ta cng nh nhiu ngi khc thay mu c sc o l
khi phi vo tri t binh m thi. Chnh Mesich cng khng thch a v hin nay ca
mnh v mi ngi u bit l anh ta khng c vai tr g, ch c tnh cht hnh thc.
L on ng khu rng gn Kolomna. D ma ng Nga lnh gi, l on vn

trong hm v tip tc luyn tp qun s.

K lut qu nghim khc ca l on thc s lm ti kinh ngc; r rng l c mu
thun gia mc ch m n v ny phc v vi cch thc m ngi ta bt mi ngi phi
tin vo nhng mc ch . Trong cc i du kch ca chng ti, tinh thn ng ch v
tnh on kt gi th thng phong, k lut ch c p dng trong nhng trng hp xy
ra hin tng cp bc hoc ti li nghim trng. y, tt c u da trn s tun th
mt cch m qung, mt tinh thn m ngay ngi Ph thi Frederic II cng phi ly lm
ghen. Khng mt li no v k lut t gic m chng ti hc c v tip tc dy ngi
khc Nam T. Nhng chng ti chng th lm c g, c trong quan h vi cc chuyn
gia Lin X nghim khc, c trong quan h vi cc chin s, nhng ngi m hm qua cn
chin u bn pha qun c. Chng ti c i tham quan, ni chuyn v tho lun mt vi
vn v nguyn mi th nh c. Cng c mt ba lin hoan vi cc s quan, mi
ngi u say, mi ngi u nng li chc sc khe Tito v Stalin, chc tnh huynh ca
ngi Slav, ri m hn nhau.
Chng ti cn c mt nhim v na l son mu nhng chic huy chng u tin cho
nc Nam T mi. Vic ny chng ti nhn c s gip tn tnh, cn chuyn huy
chng K nim nm 1941 xu th khng phi li ti nh my ca Lin X m ch yu
l s khim tn ca chng ti v do chng ti c t tranh qu.
Jukov, mt vin tng ca B ni v chu trch nhim theo di cc n v ngoi quc.
ng ta trng vn cn tr, cn i, tc trng, rt tho vt, vui tnh v c v trng trn l c
im thng thy ca cc nhn vin an ninh. ng ta ni vi ti v l on Nam T nh
sau: Khng n ni ti, nu xt n i ng m chng ta ang c.
ng nh th. L on ny, trong cuc chin u vi qun c sau , t ra khng
thin chin lm, b thit hi rt nng n, nhng khng phi v kh nng chin u ca tng
ngi m ch yu l v cch t chc qu km, cng nh n khng c kinh nghim phi
hp vi cc n v khc, ng thi cng v cuc chin y khc hn vi cuc chin trn
mt trn pha ng.
Tng Jukov cng t chc mt bui tip tn cho mng chng ti. Ty vin qun s
Mexico, trong lc ni chuyn vi ti, c ngh gip nhng ng tic l c ng ta v
ti u khng ngh c cch a nhng vt phm ny n tay cc chin s Nam T.
Trc khi ri Moskva, ti cn c Jukov mi dng cm tra vi gia nh ng. Hai
v chng ng trong mt cn h hai bung. Cn h kh tin nghi, c tuy khim
nhng nhng nu theo tiu chun ca Moskva, li l thi chin, th c th ni l kh lng
ly na. Jukov l mt vin chc mn cn; trn c s kinh nghim, ng tin rng khng phi
l tng, m sc mnh mi l phng tin thc thi ch ngha cng sn. Quan h ca chng
ti kh thn tnh nhng c phn gi k v khng g c th loi b c s khc bit v thi
quen v quan im ca chng ti, m thc ra, mi giao ho v chnh tr ch c gi tr khi
mi ngi vn cn l chnh mnh.
Khi chia tay, Jukov tng ti khu tiu lin dnh cho s quan, mt tng phm khim tn
nhng ph hp vi hon cnh lc .
Ti cn c mt cuc gp g na, y l gp cc c quan tnh bo Lin X. Thng qua
i y Kozlovski, mt ngi n mc gin d ni rng i din cho cc c quan an ninh n
tn Khu tp th trung tm ca Hng qun gp ti. Chng ti tho thun s lm vic vo

ngy hm sau cng vi v s nhng bin php b mt m ti, mt ngi c kinh

nghim hot ng ngm trong nhiu nm, cho l tha. Mt chic t i ti ti mt gc
ph, sau khi i vng vo mt lc, chng ti chuyn sang mt chic khc, li i, chng ti
b n mt con ph ri i b n mt ph khc, mt ngi vt t ca s ngi nh cao
tng cho chng ti cha kho, chng ti phi dng n m mt cn phng trn tng ba.
Ch nhn cn phng, nu y qu l ch nhn, l mt ngi tc trng min Bc vi
i mt trong veo m v y ch lm h p thm v mnh m hn m thi. Nhng v
p ca c khng gy nh hng g, t nht l cuc gp g vi ti l nh th. Ho ra c
ta c chc v cao hn anh bn ng hnh vi ti, c ta hi cn anh chng th ghi. Mi
quan tm chnh ca h l nhng ngi trong ban lnh o ng cng sn ch khng phi
tin tc v nhng ng khc ca Nam T. Cch thm vn lm ti kh chu nhng l mt
ngi cng sn, ti bit rng mnh c trch nhim cung cp cc tin tc cn thit. Nu mt
ngi trong Ban chp hnh trung ng ng cng sn Lin X hi th ti khng nghi ng
g. Cn h th dng nhng thng tin v ng cng sn v nhng ngi lnh o cng sn
vo vic g, trong khi nhim v ca h l u tranh vi k th ca Lin X v nhng tn
khiu khch trong cc ng cng sn khc? Nhng ti vn tr li, ti ch trnh a ra cc
s liu chnh xc, cc nh gi tiu cc v c bit l cc mu thun trong ni b ng.
Ti lm nh th l do quan nim o c, ti khng mun ni v cc ng ch ca mnh
khi cha c h ng , thm tm ti phn i s can thip vo th gii ni tm ca
mnh, phn i nhng ngi khng c quyn can thip vo cng vic ni b ca ng ti.
H cng nhn thy thi bt mn ca ti cho nn cuc lm vic ch ko di chng mt
ting ri, sau chng ti chuyn sang ni chuyn trn tinh thn ng ch, ung nc tr
v n bnh ngt.
Ti hay gp g vi nhng nh hot ng x hi v thy gn gi vi h hn.
Lc , Lin X, giao thip vi ngi ngoi quc trong phe ng minh khng b
cm on kht khe nh sau ny.
V ang c chin tranh v chng ti, i din ca mt ng duy nht, mt dn tc duy
nht ng ln khng chin chng Hitler, c nhiu ngi quan tm. Rt nhiu ngi n
gp chng ti: cc nh vn tm tng mi, cc nh lm phim tm cu chuyn hay, cc
nh bo tm ti liu v thng tin, cc thanh nin nam n n nh gip h lm qun tnh
nguyn i chin u Nam T.
S tht - t bo ln nht - mun ti vit mt bi v cuc u tranh Nam T, trong
khi t Thi mi th ngh vit mt bi v Tito.
Ti gp mt s kh khn khi bin tp c hai bi bo.
T S tht mun xo tt c nhng g lin quan n tnh cht ca cuc u tranh v
nhng hu qu chnh tr ca n. Trong ng chng ti cng thng tin hnh bin tp cc
bi bo cho ph hp vi ng li. Nhng y l trong trng hp c nhng lch lc
nghim trng hoc nhng vn t nh. ng ny, t S tht i ct ht tt c nhng g c
lin quan n bn cht ca cuc u tranh, tc l lin quan n chnh quyn mi v nhng
bin ng x hi ca n. H cn thay i c cch hnh vn ca ti, ct b nhng hnh
tng c o, rt ngn cu vn. Bi bo tr thnh nht v thiu sinh kh. Sau khi tranh
lun vi bin tp vin, ti nh phi ng h ct xn bi bo, khng nn v chuyn
ny m lm hng quan h v th cng b nh th cn hn l khng cng b g.

Vi t Thi mi th phi chin u quyt lit hn. y, ngi ta t ng chm ti

tinh thn v li vn nhng h li lm gim nh hoc ct b gn nh ton b nhng on
ni ti vai tr c bit quan trng ca Tito. Trong bui gp u tin vi bin tp vin, ti
ch ng cho thay i nhng tiu tit. Nhng trong bui gp th hai, khi ti hiu rng
Lin X ngi ta khng c ca ngi ai ngoi Stalin, khi ngi bin tp vin ni thng:
Khng tin lm v cn ng ch Stalin, bn ti vn th!, th ti ng cho sa cha
nhng ti ng nh th v bn cht v tinh thn ca bi bo vn c gi nguyn.
i vi ti, cng nh i vi nhng ngi cng sn Nam T khc, vai tr u tu ca
Stalin l ng nhin, khng c g phi tranh lun. Nhng ti thc s khng hiu v sao
li khng c cao cc lnh t cng sn khc, trong trng hp ny l Tito, nu nh h
xng ng nh th, theo quan im cng sn.
Phi ni thm rng, Tito rt hi lng v theo ti bit, sinh thi Tito, trn bo ch Lin
X, cha c mt nh hot ng no khc c nh gi cao nh ng.
5.
y l do x hi Lin X b cuc u tranh ca ngi Nam T m hoc. Chin
cuc cng thay i c tnh hnh x hi Lin X na.
Nhn li qu kh, ti c th ni: khi , mi ngi u tin rng sau chin tranh, mt
cuc chin m ngi dn X Vit chng minh lng trung thnh vi t quc v l tng
cch mng, ngi ta s khng cn nhng hn ch v chnh tr v t tng cng nh s c
quyn ca mt nhm lnh t, hay thm ch ca mt lnh t na. Th gii bin i mau
chng ngay trc mt ngi dn X Vit. R rng l Lin X s khng cn l nc x hi
ch ngha duy nht na, s xut hin thm cc lnh t khc v cc din n khc.
Khng kh v tm trng nh th khng nhng khng cn tr ban lnh o Lin X m
ngc li, cn gip h ch o chin tranh mt cch d dng hn. C nhiu nguyn nhn
lm cho chnh lnh o Lin X nui dng o tng nh th. Ngoi ra, Tito, ni ng
hn l cuc u tranh ca ngi Nam T lm thay i quan h trn bn o Ban-cng
v c vng Trung u m khng h e do, ngc li, cn gp phn cng c a v ca
Lin X, cho nn khng c l do g khng tuyn truyn c ng v ng h cho n.
Cn mt nguyn nhn quan trng na. y l mc d chnh quyn Lin X, ng hn
l nhng ngi cng sn Lin X, lin minh vi cc nn dn ch phng Ty nhng h
lun cm thy c n trong cuc u tranh ny, h phi n thng c m trong cuc
u tranh v s tn ti v bo v phong cch sng ca chnh mnh. V mt trn th hai
cha c m, ng hn l vo nhng giai on quyt nh cho s phn ca nhn dn
Nga th nhng trn nh cha din ra trn mt trn ny, ngay nhng ngi dn thng,
nhng ngi chin s cng cm thy c n. Cuc khi ngha Nam T gii to c
cm gic c n cho c lnh o v nhn dn.
Ti, mt ngi cng sn, mt cng dn Nam T v cng cm ng v tnh yu v
s tn trng m ngi dn, c bit l Hng qun, dnh cho chng ti. Ti thy lng
thanh thn khi vit vo cun s lu nim dnh cho khch tham quan cuc trin lm chin
li phm: Ti t ho v khng c v kh Nam T!, trng by v kh thu c ca
tt c cc nc chu u.
Chng ti c mi i thm Tp on qun Ukraine th hai do nguyn soi Konev I.

S. ch huy.
My bay ca chng ti h cnh xung gn Umania, mt th trn ca Ukraine, c mt
vng nt, tan hoang y thng tch do lng hn th ca con ngi v chin tranh
li.
Chnh quyn th trn t chc mi chng ti n ti v gp g vi nhng ngi lm cng
tc x hi a phng. Ba n khng th gi l vui v n c t chc ti mt ngi nh
hoang vng, sp sp, trong khi ng c o v ng b th ng u th trn khng th che
giu c thi th ch ln nhau ngay trc mt ngi ngoi quc, h cng khng giu
gim rng c hai u tin hnh u tranh chng qun c, mi ngi mt kiu.
Ti cng c cc cn b ng cho bit rng ngay khi chin tranh va n ra, i gio
ch Nga t , khng xin php chnh quyn, cho in bng tay v cho phn pht nhng li
hiu triu chng pht xt, nhng li hiu triu ny c khng ch gii tu hnh m d
lun rng ri hng ng. Khc vi s n iu ca cng tc tuyn truyn Lin X, tnh
mi m ca tnh thn yu nc c xa v lng tin tn gio to c sc hp dn, chnh
quyn X Vit lp tc thay i thi v bt u da vo nh th mc d h vn coi tn
gio l tn d ca qu kh. Trong nhng giai on kh khn, nim tin tn gio phc
hi v bt u thu ht thm tn , tng Korneev, ngi ng u phi on qun s
Lin X Nam T, c k li rng nhiu ng ch, k c nhng ngi c a v cao, trong
nhng gi pht chin u mt mt mt cn vi qun c quay sang s dng Thin
cha gio chnh thng nh mt ngun ng vin t tng c gi tr lu di.
cu nc Nga, nu cn, chng ti s dng c Thin cha gio chnh thng, ng
ta gii thch nh th.
Ngy nay chuyn ny tht kh tin, nhng y ch l i vi nhng ngi khng tng
tng ni ton b gnh nng p ln u ln c nhn dn Lin X, y l i vi
nhng ngi khng hiu rng mi x hi, trong mi giai on nht nh, ch chp nhn v
pht trin cc t tng c tc dng bo tn v ci thin cc iu kin tn ti ca n mt
cch tt nht m thi. Tuy nghin ru nhng tng Korneev khng phi l mt k dt
nt, ng ta l mt ngi cc k trung thnh vi h thng X Vit v ch ngha cng sn.
i vi mt ngi ln ln trong phong tro cch mng, ly s trong sng ca t tng lm
v kh u tranh nh ti, kin ca Korneev c v khi hi. Nhng ti hon ton khng
ngc nhin khi nghe ng c o vng Umania nng cc chc sc khe Stalin m ng gi
l ngi thu gom cc vng t Nga, lng yu nc, nu khng ni l ch ngha dn tc
i Nga mnh lm ri vy. Stalin hiu r rng nu khng da vo c m ngn i v
lng t ho dn tc ca ngi Nga th chng nhng h thng x hi m ngay chnh quyn
ca ng ta s khng th no ng vng c trc sc tn cng nh v bo ca qun
c.
ng b th ng y th trn, d rt c gng nhng cng khng che giu ni s chn
nn khi ng nghe ng c o kho lo nhn mnh vai tr ca nh th trong cuc u
tranh va qua. Nhng ng bc nht l thi bng quan ca dn chng, chng l i du
kch ca ng c qun s t n ni khng chng c ni cc n v dn qun ngi Ukraine
thn c trong vng.
ng l khng th no che giu c thi bng quan ca ngi Ukraine i vi
chin tranh v chin thng ca pha Lin X. Trng h c v bun b, kh gn; h khng

 g n chng ti ht. Mc d cc s quan, nhng ngi duy nht chng ti c iu

kin tip xc, khng ni g hoc ni v tinh thn ca ngi Ukraine vi ging iu lc
quan nhng tay li xe cho chng ti li chi ra h thm t v theo li anh ta th h khng
chu chin u v nay ngi Nga phi n gii phng cho.
Ngy hm sau, chng ti phi di chuyn trn nhng con ng y bn ma xun.
y l nhng con ng m Hng qun chin thng va i qua. My mc, thit b k thut
ca qun c b ph hy, b bn hng ri rc khp ni, nh mt s b sung vo bc tranh
v ti ngh v sc mnh ca Hng qun. Song iu lm chng ti cm phc nht chnh l
sc chu ng v s khim nhng ca nhng ngi lnh Nga, nhng ngi c th di
chuyn nhiu ngy, thm ch nhiu tun, trong bn ly n tn tht lng, i n v mt
ng nhng vn can trng tr vng trc ma bom bo n v nhng trn tn cng tuyt
vng ca qun c.
B qua nhng am m th mng v gio iu th ngy hm nay, ti vn nh gi cao
phm cht ca Hng qun, c bit cc s quan ngi Nga, ht nhn ca qun i y.
Mc d cc cp ch huy Lin X, m trc ht l binh lnh v s quan cp di, c
gio dc chnh tr mt cch n iu, nhng trong tt c cc lnh vc khc h l nhng
ngi c sng kin, c vn ho cao v quan im thong. K lut nghim nhng khng
phi l s tun th m qung m l phc v cho mc ch v nhim v t ra trc n
v. Cc s quan Lin X khng nhng c o to rt tt v chuyn mn, ng thi h
cn l thnh phn dng cm v c ti nht trong gii tr thc ca t nc. D c tr
lng kh cao, h khng lin kt thnh ng cp ring; ngi ta khng i hi h phi
nm vng gio iu mc-xt m trc ht, h phi l nhng ngi qu cm v bm st mt
trn: qun on b Iass ch cch tin duyn qun c c ba cy s. Mc d Stalin
tin hnh nhng v thanh trng rng khp, nht l trong hng ng s quan cao cp, nhng
iu li t hu qu hn ngi ta tng v cng vi vic thanh trng, ng ta li nng
cc s quan tr y ti nng: mi mt s quan trung thnh vi ng u bit rng c
mun ca anh ta lun c ghi nhn. S nhanh nhy v kin quyt th hin trong vic
lun chuyn cn b trong hng ng s quan cao cp trong thi k chin tranh chng t
Stalin l ngi nng ng v to mi c hi cho nhng ngi c ti nng. ng hnh
ng ng thi theo hai hng: buc qun i phc tng tuyt i ng, chnh ph v c
nhn mnh v lm ht sc nhm tng cng kh nng chin u ca b i cng nh ci
thin iu kin sng v nhanh chng thng qun hm cho nhng ngi xng ng nht.
Ln u tin ti c nghe ch huy mt qun on Hng qun ni mt cu m lc
ti cho l k nhng kh to bo nh sau:
Khi ch ngha cng sn thng li trn ton th gii th chin tranh s cc k khc
lit.
Theo l thuyt ca Marx m cc ch huy Lin X bit cng khng km g ti, chin
tranh l kt qu ca cuc u tranh giai cp v v ch ngha cng sn s th tiu cc giai
cp th con ngi cng khng cn nhu cu nh nhau na. Nhng ng tng bn ti, cng
nh nhiu chin s X Vit v c ti, thng qua nhng ni kinh hong ca cuc chin,
cm nhn c mt s chn l xa vi: cuc u tranh gia ngi vi ngi s tr thnh
cc k khc lit sau khi ton th loi ngi chu khut phc mt h thng x hi duy nht.
V khng th no gi c h thng tuyt i trong sng nh lc ban u, lm cho loi

ngi c hnh phc, cc h phi ca n s thc hin vic git ngi mt cch khng
gm tay. i vi cc s quan X Vit c gio dc theo tinh thn mc-xt th tng ny
b lu m. Nhng ti th khng qun v ti cho rng n khng phi l mt cu ni v tnh.
D cc s quan X Vit khng nhn thc r rng trong ci x hi m h ang bo v
cng tn ti nhng mu thun i khng, nhng chc chn trong u h tn ti mt
cch m m ngh rng con ngi ta nht nh phi sng trong mt x hi nht nh,
trong nhng t tng nht nh, song ngi ta cn phi sng theo nhng qui lut khc
cng c ngha v gi tr khng km.
Chng ti lm quen vi nhiu th trn t nc Lin X. Nhng chng ti, nhng
a con ca ng v cch mng, nhng ngi nh sng khc kh m ginh c nim tin
vo chnh mnh v nim tin ca nhn dn, rt ly lm ngc nhin khi tham d ba nhu
chia tay chng ti trong hnh dinh ca tng Konev.
Cc c gi cc k xinh p, n mc cc k lng ly, a ln rt nhiu sn ho hi v:
trng c hi, thn c hng, da chut ti, c chua mui, gim-bng, ln sa, bnh m
nng v pho mt ho hng, ri canh bp ci, ch rn nng hi v cui cng l bnh ga t
dy c gang tay, cc mm qu nhiu n ni c th lm cong c mt bn.
C th thy cc s quan Lin X c tnh che giu nim vui v sp c n tic v r
rng l h c nh n no ung say ti y. Nhng ngi Nam T chng ti th cm thy
sp phi bc vo mt cuc th thch ln, chng ti s phi ung d iu khng ph
hp vi o c cng sn, vi truyn thng ca ng v qun i ca mnh. Chng ti
vt qua th thch mt cch tuyt vi, tuy khng quen ung ru nhng ch v nhn
thc gip chng ti mt trm phn trm ht ln ny n ln khc m vn ng vng
trn hai chn cho n pht cht.
Cng nh mi khi, ti thng ung t, ly c l b au u, m lc ti b au tht.
Tng Terdich trng tht ti nghip, anh phi ung v khng bit ni th no vi ngi
ng cp Nga khi anh ta ngh nng cc chc sc khe Stalin, nht l nu anh va mt
trm phn trm v sc khe ca Tito xong.
Nhng vin i t ca B tng tham mu Lin X i cng chng ti cn ti nghip
hn, anh ta b nguyn soi Konev v cc tng lnh di quyn ng chc gho sut.
Nguyn soi Konev cn khng thm n tnh trng sc khe ca vin i t na: vin
i t c iu v B tng tham mu sau khi b thng ngoi mt trn. Nguyn soi h
lnh:
ng ch i t, ng ch phi cn li mng chin thng ca Phng din qun
Ukraine th hai ch!
Khng mt ting ng. Tt c u quay v pha vin i t, ti nh nng cc thay anh
ta. Nhng anh ng nghim v ung mt hi, vi git m hi rn ra trn khun mt
nht nht.
Khng phi tt c mi ngi u tham gia n nhu, nhng ngi chu trch nhim v
thng tin lin lc vi mt trn khng c ung. Ti mt trn, cc b tham mu thng
khng c ung ru, tr nhng trng hp chc chn l khng xy ra chin s. Ngi
ta k rng trong cuc tn cng Phn Lan, v qu lnh nn Zhdanov ngh Stalin pht
cho mi ngi lnh mt trm gram ru mt ngy v vic ny tr thnh truyn thng trong
Hng qun t . Trc mi trn tn cng, tiu chun ru c tng gp i.

Cc chin s bt lo lng hn, ngi ta bo vi chng ti nh th.

Chnh nguyn soi Konev cng khng ung, ng b bnh gan, cc bc s cm khng
c ng n ru m y khng c ngi no c qun hm cao hn c th buc ng
phi nng li.
Nguyn soi l ngi kh cao, tc vng, khong chng nm mi, khun mt xng
xu, quyt on, mc d ng khuyn khch cc cuc lin hoan vui v, trit l ca ng l
ngi ta thnh thong phi c x lng nhng chnh ng th li kh nghim tc, khng
nhng ng l ngi t tin m ng cn tin vo cc n v di quyn na.
Nh vn Polevoi, i theo on vi danh ngha phng vin bo S tht, lun ming ca
ngi ch ngha anh hng v tnh u vit ca t nc mnh, k cho chng ti nghe
nhng trng hp chng t lng dng cm v s bnh tnh v song ca Konev. Mt ln,
Konev ang ng trn mt i quan st th v tr b qun c n ci vo nh vi n, ng
lm b nh ang nhn vo ng nhm nhng thc ra l ang quan st thi ca cc s
quan. Mi ngi u bit rng ch cn mt cht dao ng l s b tc qun hm ngay lp
tc nhng khng ai dm ni vi Konev rng ng rt nguy him. Xung quanh ngi
cht v b thng rt nhiu nhng ng ch ri v tr sau khi quan st xong. Mt ln
khc, ng b mnh n gm vo chn, cc chin s phi tho ng v bng li nhng ng
vn khng ri trn a.
Konev thuc loi th h cc tng lnh mi, c bt di thi Stalin. Nhng
ng cng danh ca ng khng c may mn v t ngt nh Rokossovski. Konev gia
nhp Hng qun ngay sau cch mng v i ln dn dn, c qua trng lp hn hoi. Nhng
cng nh a s cc tng lnh Hng qun di thi Stalin, con ng cng danh ca ng
ch yu l trn mt trn ca Th chin th hai.
L ngi t ni, Konev c k qua cho ti nghe v chin dch Korsun - Shevchenko va
kt thc my ngy gn y, mt chin dch m Lin X, ngi ta coi l trn Stalingrad
th hai. Khng giu v t ho, ng m t khung cnh tuyt vng ca qun c nh sau:
gn tm mi ngn qun c khng chu u hng b vy cht trong mt vng tng
i hp, sau xe tng nghin nt cc trang thit b nng v cc pho ri n lt k
binh C-dc xng vo.
Lnh C-dc c th m bm, h phang c nhng cnh tay gi ln xin hng!,
nguyn soi va ci va ni nh th.
Phi th nhn rng, lc ti cho l qun c b nh th cng ng lm, ch ngha
pht xt, nhn danh dn tc thng ng gy ra trn t nc ti mt cuc chin tranh
khng cn mt cht tnh ngi no. Nhng ng thi ti cng cm thy khng khip qu,
khng khip v mi th phi din ra ng nh th ch khng th khc c.
May mn c ngi ngay bn phi con ngi ni ting ny, ti tranh th hi ng vi
cu m ti suy ngh t kh lu ri.
Trc ht ti hi v sao cc tng nh Voroshilov, Budenyi v mt vi ngi na
khng cn c dng.
Konev p: Voroshilov l mt ngi cc k dng cm nhng ng khng nm c
cc phng php chin tranh hin i. ng gp ca ng tht v cng to ln nhng vn
l phi thng. Trong cuc ni chin, Voroshilov trng thnh t , Hng qun cha c

my bay v xe tng, hai th ny ng vai tr quyt nh trong cuc chin hin nay.
Budenyi th bit t li khng chu hc, ng khng ph hp vi cuc chin hin nay v
mc nhiu sai lm. Saposhnikov th ch l mt nh chuyn mn, mt s quan vn phng
thi.
Th cn Stalin?, ti hi.
n o mt lc, khng t ra l cu hi lm ng ngc nhin v sau vi giy suy
ngh, Konev tr li nh sau:
Stalin thin ti trong mi lnh vc, ng ch y hiu bit mt cch tng tn cuc
chin v y chnh l bo m cho s lnh o thnh cng ca ng ch.
ng ch ni c th v khng h c nhng cu lm ngi ta ngh n kiu suy tn
Stalin nh thng thy lc . ng hon ton khng nhc n s lnh o ca Stalin trong
cc chin dch thun ty qun s. Konev l mt ngi cng sn lo thnh, ht lng v
ng v chnh ph nhng ti cn c th ni y l mt ngi kin nh trong cc vn
qun s.
Konev cng trao cho chng ti mt t tng phm: ng gi tng Tito ci ng nhm ca
chnh mnh, cn chng ti mi ngi c mt khu sng lc, ti gi khu sng y cho
n khi b ngi ta tch thu khi b bt ln u vo nm 1956.
Trn mt trn, c rt nhiu th d v ch ngha anh hng v lng kin cng cng nh
sng kin ca nhng ngi lnh bnh thng. Nc Nga b kit qu v thiu thn vn y
quyt tm v gng mnh chu ng cho ngy chin thng cui cng. Trong nhng ngy ,
Moskva v chng ti t ra hn hoan nh nhng a tr mi khi c bn pho hoa cho
mng chin thng, pha sau mi chin thng l khi la v cht chc, hi vng v au
thng. i vi chng ti, nhng chin s Nam T, cng l nim vui gia nhng kh
au mt mt ang bao trm ln khp qu hng mnh. Dng nh Lin X ch c th,
ch c nhng n lc qun mnh v song ca mt t nc mnh mng v ca hng trm
triu ngi dn. Ti ch nhn thy nh th, ti t du bng mt cch thiu khch quan
gia lng yu nc v h thng X Vit v ti cng m c h thng y, ti chin u
v n.
6.
Khong nm gi chiu, ti va kt thc bi ni chuyn ti Hi ng Slav v bt u
tr li cc cu hi ca c to th c ngi n ni thm vo tai rng phi dng ngay lp
tc, c mt vic quan trng khng th tr hon c. Khng ch chng ti, nhng ngi
Nam T y, m c cc cn b Lin X cng cho l bui ni chuyn hm nay c ngha
cc k quan trng. Chnh tr l ca Molotov tn l Lozovski ng ra gii thiu ti vi c
to l nhng ngi c la chn t trc. Vn Nam T tr thnh ti tho
lun khng th tr hon ca cc nc ng minh chng pht xt.
Ti ni li xin li, hay c ai xin li gip, ri ngi ta ko ti v tng Terdich ra
ngoi; h cho chng ti ln mt chic xe t trng rt c k. t chuyn bnh, ch n
lc , mt vin i t an ninh mi thng bo rng ng ch Stalin s tip hai chng ti.
Lc , phi on ca chng ti c chuyn n sng trong khu nh ngh ngoi
Moskva, ti ngh l quay li ly tng phm cho Stalin th s mun v phi i kh xa.
Nhng lc lng an ninh qu l khng h danh, tng phm nm sn trong xe, ngay bn

cnh vin i t. Th l mi chuyn u n, ngay c trang phc: khong mi ngy trc

y, chng ti c mc nhng b trang phc mi, may ngay trong cc xng Lin
X. Ch cn khng c mt bnh tnh, phi ch lng nghe vin i t v ng c hi
nhiu.
Ti quen khng hi nhiu. Nhng hi hp th khng th nn c, n xut pht t
nhng vng su thm nht ca tm hn ti, chnh ti cng cm thy mt mnh ti i, chnh
ti cng cm thy nim vui ang dng tro, ta h nh mt s lo u khip hi.
Nhng cn g vinh quang v hi hp hn i vi mt ngi cng sn n y t mt
trn, n y t bo tp ca cch mng?
c Stalin tip c ngha l ch ngha anh hng v nhng hi sinh ca nhng chin s
du kch v ca dn tc chng ti c long trng cng nhn. i vi nhng ngi
tri qua t ngc, tri qua nhng cuc chm git, vt qua nhng v v tinh thn,
tri qua nhng cuc u tranh chng th trong, gic ngoi ca ch ngha cng sn th
Stalin cn l mt ci g cao hn lnh t ca phong tro. ng l hin thn ca l tng;
trong tm tr ca nhng ngi cng sn, ng chnh l l tng trong sng nht, ngha l
khng th no sai lm c. Stalin chnh l cuc u tranh trong hin ti v tnh bng hu
trong tng lai ca nhn loi. Ti bit rng hon ton v tnh ti l ngi cng sn Nam
T u tin c ng tip. Ti cm thy cc k vinh d v t ho v ti c th k li cuc
gp g ny cho cc ng ch ca mnh v thng bo mt s iu g cho cc chin s
Nam T.
Bng nhin, tt c nhng cm nhn tiu cc v Lin X, tt c nhng hiu lm gia
chng ti v cc nh lnh o Lin X mt ht ngha v gi tr, dng nh nhng
iu y cha tng xy ra bao gi vy. Trc v p v s k v ca nhng tnh cm ang
dng tro trong tm hn ti, tt c nhng iu xu xa u bin mt, khng li cht du
vt no. So vi cuc u tranh v i hin nay, s phn ca c nhn ti th c ngha l g; so
vi s ton thng ca l tng trong mt ngy khng xa, s hiu lm ca chng ti th c
ngha l g?
Nn bit rng lc , ti tin nhng ngi Trotskist, nhng ngi theo phi Bukharin
v tt c nhng ngi chng ng khc u l nhng tn gin ip v ph hoi c v v
vy, cc bin php d man l c th chp nhn c, c th chp nhn c vi tt c
nhng ngi gi l k th ca giai cp na. Nu ti c nhn thy mt s ngi c iu g
cha ni ht trong cc v thanh trng hi nhng nm ba mi Lin X th ti li cho
rng y l nhng sai lm khng ng k, l vt thng bt buc phi c trn c th nu ta
mun loi b hon ton mn nht, nh Dimitrov ni vi Tito v sau ny Tito k cho
chng ti. V vy, ti coi nhng hnh ng d man ca Stalin l cc bin php cch mng
cn thit, lm cho c nhn v vai tr lch s ca ng cng tng ln ch khng gim, ng
nh b my tuyn truyn ca ng mun. n tn hm nay, ti cng khng th ni c
rng ti s lm g nu lc y ti bit c s tht v cc v n v cc v thanh trng .
Ti ch c th ni mt cch chc chn rng ti s b khng hong tinh thn nhng vn l
mt ngi cng sn, vn tin vo ch ngha cng sn hon thin hn l ci ang c trong
thc t. V i vi t tng cng sn, mc ch quan trng hn phng tin; t mc
ch, ngi ta c th lm tt c. Ngoi ra, i vi ti v nhng ngi mong c b li qu
kh hng trm nm n l v lc hu, nhng ngi m c vt qua hin thc trong ci t
nc y tuyt vng v tranh chp nh t nc ti th ch ngha cng sn l h t tng

bao trm nht, thng minh nht.

Ti cn cha tht sn sng v mt tm l th xe n trc cng in Kremli ri.
Mt s quan khc ng i sn, xe tip tc ln bnh trn nhng con ng lnh lo,
khng mt biu hin no ca s sng ngoi my ci cy nh t cha kp ra l. Ngi s
quan ch cho chng ti xem chic i Hng chung v Vua pho, hai biu tng v ngha
ca nc Nga v sng th cha bn ln no cn chung cng cha tng c g bao gi.
Bn tri vn cn thp chung nh th Ivan i , sau l mt dy i bc v chng
my chc chng ti ng trc cng mt to nh kh di tuy khng cao lm - y l
kiu nh c xy gia th k XIX lm vn phng hoc bnh vin. y li c mt s
quan khc ng i a chng ti vo su bn trong. Chng ti ci o khoc, chi u
trc mt ci gng ngay di chn cu thang bn di tng hm v bc vo thang my,
thang my a chng ti ln mt hnh lang di, tri thm trn tng mt.
Mi khc quanh li c mt s quan mc trang phc mu xanh ca lc lng bo v ni
b gim chn cho, trng h cn rt tr, in trai v ng im phng phc. T y tr i,
mi th u sch n khng ng, sch n ni khng th tng tng l y li c
ngi sng v lm vic: trn mt thm khng c mt si tc, cc tay nm cnh ca bng
ng cng khng mt t vt no.
Cui cng, ngi ta dn chng ti vo mt vn phng khng rng lm, tng Zhukov
i sn. Mt nhn vin thp, bo, u hi, c tui mi chng ti ngi, cn ng ta th
chm chp ng dy v i vo phng bn cnh.
Tt c din ra nhanh mt cch bt ng: ngi nhn vin kia quay li ngay v thng
bo rng c th vo c. Ti ngh: chc phi qua chng ba phng na, may ra mi gp
c Stalin nhng va m ca, ti trng thy ng ang bc ra t mt cn phng nh
k bn, c th nhn thy mt qu a cu rt ln trong cn phng . Molotov trng trng
tro, bo tt, vn mt b qun o mu xanh thm ct rt kho theo li chu u ng cnh
mt chic bn hp di.
Stalin ng gia phng, ti bc li trc tin v t gii thiu. Terdich cng lm
nh th, sau khi gii thiu chc tc, Terdich gim chn cho theo li nh binh, ch nh
p l mt cch kh tc ci, ng ni: Stalin.
Chng ti bt tay Molotov ri cng an to. Stalin ngi ngay u bn, bn phi l
Molotov, ti ngi bn tri ri n Terdich v tng Zhukov.
Phng ny khng ln nhng kh di, khng c mn trang tr t tin no. Pha trn
mt chic bn vit nh c nh ca Lenin, cn trn tng, bn trn chic bn hp, c treo
chn dung ca Suvorov v Kutudov, lng trong nhng chic khung g chm tr, ging ht
nhau y nh nhng bc nh t mu trong nhng gia nh nng dn vy.
Ch nhn l ngi trng gin d nht. ng mc b qun phc nguyn soi v i mt
i ng mm, ch eo mt chic Hun chng Anh hng lao ng bn ngc tri. C ch
ca ng rt t nhin, khng c mt biu hin kiu cch no. y khng phi l Stalin v
i ta vn thy trn cc bc nh hay cc thc phim ti liu vi nhng bc i v iu b
c lm mt chm li mt cch c . Khng lc no ng ngi yn, khi th ng nhi thuc
vo tu ht, khi th li ly mt chic bt ch mu xanh vit ci ch quan trng nht ca
ti cu chuyn, ri khi cuc ni chuyn sp kt thc th ly bt gch cho ln ch ,
u khi th quay sang phi, lc sang tri, thn ngi vn vo lin tc.

Mt iu na lm ti ngc nhin: ng l mt ngi nh con, khng p, lng ngn,

ngc khng n, cn chn tay th qu di, vai v cnh tay tri dng nh khng c ng t
nhin c. Bng ng to va phi, tc tha nhng cha hi. Da mt ng trng, hai g m
hng, sau ny ti mi bit rng y l mu c trng cho nhng ngi ngi sut ngy
trong vn phng. Rng ng en, mc khng u v cong vo bn trong. Ngay b ru cng
khng dy nh ti tng. Nhng d sao, khun mt ng khng gy mt cm tnh: c mt
ci g dn d, chu o, i mt sc mu nu va c v nghim khc, va c v lu c.
Cch ni chuyn ca ng cng lm ti ngc nhin: r rng ng khng phi l ngi
Nga. Nhng vn t ting Nga ca ng kh phong ph, ng s dng nhiu thnh ng, tc
ng lm cho cu chuyn sinh ng v uyn chuyn. Sau ny, ti mi bit rng Stalin nm
rt vng vn hc Nga v ch vn hc Nga m thi. Ngoi ra, ng ch thng tho mn lch
s chnh tr.
C mt iu ti khng bt ng: Stalin c kh nng khi hi, mt kiu khi hi t tin v
th tc nhng khng phi khng su sc v tinh t. ng phn ng nhanh, dt khot, khng
chn ch; theo ti, ng khng phi l ngi thch ni dai, mc d ng vn cho ngi
i thoi ni ht mnh. Thi ca ng vi Molotov kh c bit, c l Stalin coi
Molotov l cng s gn gi nht. Sau ny, ti mi bit rng Molotov l y vin b chnh
tr duy nht c Stalin ku l cu, iu ny mang nhiu ngha nu ta bit rng ngi
Nga c thi quen gi ngay c nhng ngi tng i gn gi l ng.
Cu chuyn bt u bng vic Stalin hi cm tng ca chng ti v Lin X. Ti
p:
Chng ti rt phn khi !
Stalin ni ngay:
Chng ti li cha c phn khi mc d lm ht sc mnh nc Nga ngy
mt tt hn.
Ti nh nh in l Stalin ni Nga ch khng phi Lin X. iu c ngha l ng
khng ch kch ng lng yu nc ca dn Nga m cn say m, ng ho mnh vi n
na.
Ti khng th suy ngh tip v chuyn ny v Stalin chuyn sang quan h vi chnh
ph hong gia lu vong, ng hi Molotov:
Th chng ta khng phnh c ngi Anh h cng nhn Tito l ngi duy nht
ang chin u chng qun c trn thc t ?
Molotov ci khy, y v ch nho v t c.
Khng, khng la h c u, h bit rt r cc quan h Nam T hin nay.
Cch tip cn thng thng, khng h p m, ti cha tng gp trong cc c quan X
Vit ch cha ni n lun iu ca cc c quan tuyn truyn, lm cho ti v cng phn
khch. Ti cm thy hon ton yn tm, hn th na, cm thy nh ang bn cnh mt
ngi cng c thi i vi thc tin ging nh ti, ch khng c thi v vt. D
nhin, khi cn phi ni rng Stalin ch c thi nh th khi gia nhng ngi cng
sn trung thnh v ng h ng li ca ng.

Mc d Stalin khng ha s coi Hi ng dn tc l chnh ph lm thi ca Nam T

nhng r rng l ng rt quan tm n vic cng c sc mnh cho Hi ng ny. Xu
hng cuc tho lun cng nh quan im ca Stalin r rng n ni ti khng cn trc
tip a vn ra tho lun na. C th thy rng chnh ph Lin X s cng nhn
ngay lp tc nu h cho rng thi c n v cc s kin s khng din ra theo hng c
tho hip tm thi gia Lin X v Anh, ng hn l gia Hi ng dn tc v chnh ph
hong gia lu vong.
Nh vy l vn cn b ng, cn phi ch i v tip tc tm gii php.
Nhng vn gip cc chin s ang chin u Nam T c Stalin gii quyt
dt im.
Khi ti ni n vic vay hai trm ngn dollar th ng bo rng y l chuyn nh,
khng c tc dng nhiu nhng ha s giao ngay s tin cho chng ti. Khi ti ni rng
sau gii phng, chng ti s tr n, cng nh s hon li v kh cng nh cc vt t khc
th ng pht bc m bo:
Cc ng ch ch giu ti y , cc ng ch th mu, cn ti li i i tin v kh
! Ti khng phi con bun, chng ti khng phi l nhng ngi bun bn, cc ng ch
ang chin u v mt s nghip ging nh chng ti. Chng ti c trch nhim chia s
vi cc ng ch nhng g mnh c. Nhng gip th no y?
Chng ti quyt nh s ngh cc ng minh phng Ty cho lp cn c khng
qun Lin X trn t cung cp vin tr cho du kch Nam T.
Chng ta s th ngh, Stalin ni, ri s thy thi ca phng Ty cng nh
vic h sn sng gip Tito hay cha.
Xin ni thm, cn c ny gm mi my bay vn ti, nu ti nh khng lm, c
thnh lp ngay sau .
Nhng my bay th chng c my, Stalin tip tc, Khng th dng my bay tip
t cho mt qun on c, m cc ng ch l qun on ri. Cn c tu thu. Nhng
chng ti li khng c tu, hm i Hc Hi ca chng ti b tiu dit ri.
Tng Zhukov ni chen vo:
Chng ta c tu Vin ng, c th a sang cc cng Hc Hi vn chuyn v
kh v cc th cn thit khc.
Stalin lp tc ngt li mt cch dt khot v l mng, ng tr thnh mt con ngi
khc, khng cn v im tnh gn nh a ct na:
Anh ngh g th nh? Anh c thc t khng? phng ng cng ang c chin s,
mt k no c th khng cho tu i hoc nh m ht. Nhm nh! Tu thi phi mua
ri. Vn l mua ca ai? By gi lm g c tu. Mua ca Th Nh K ? Th c t tu, m
h khng bn cho ta u. Ai Cp? ng, c th mua ca Ai Cp. Ai Cp s bn, h bn
tt, tu b h cng bn thi.
Vng, y mi l con ngi tht ca Stalin, mt ngi khng chp nhn bt k s phn
i no. Ti cng quen vi cch ng x nh vy ngay trong ng ca mnh, chnh ti
cng c xu hng nh th khi phi dt khot quyt nh thi hoc a ra quyt nh

cui cng.
Tng Zhukov khng ni g thm, ch thy ng ghi rt nhanh cc ch th ca Stalin.
Nhng vic mua v cung cp vin tr bng tu bin khng c trin khai. Nguyn
nhn ch yu l do s tin trin ca cc chin dch trn mt trn pha ng, chng bao lu
sau Hng qun tin st bin gii v c th vin tr cho Nam T bng ng b. Ti
cho rng lc Stalin qu tht mun gip chng ti.
Thc cht bui tho lun l nh th.
ng thi Stalin cn mun bit quan im ca ti v mt vi chnh tr gia Nam T.
ng hi ti ngh th no v Milan Gavrilovich, lnh t ca cc in ch Serbia v cng l
i s u tin ca Nam T Moskva. Ti ni: Mt ngi ranh mnh.
Stalin bnh lun, dng nh ni vi chnh mnh:
ng th, c nhng nh chnh tr coi s khn vt l iu quan trng nht. Nhng ti
c cm gic Gavrilovich khng phi l ngi dt.
Ti ni thm:
ng ta l nh chnh tr thin cn, mc d khng th ni l dt.
Stalin li hi vua Peter nh ca Nam T kt hn vi ai. Khi ti ni rng ly cng
cha Hi Lp th ng nhn xt mt cch khi hi nh sau:
Ny, Vyacheslav Mikhailovich, nu ti hay anh ly mt cng cha ngoi quc no
th c th c li y nh?
Molotov cng ci, khng thnh ting v d dt.
Ti chuyn cc tng phm cho Stalin, by gi trng chng c v n gin v ngho
nn qu. Nhng ng khng t v coi thng. Khi nhn thy i dp da i trong nh, ng
tht ln:
Dp da! Stalin nhc khu sng trng ln, m v ng kho nng, nng ln h
xung ri bo:
Sng ca chng ti nh hn.
Cuc ni chuyn cn tip tc chng mt ting ng h na.
Khi chng ti ra khi in Kremli th tri xm ti, vin s quan i cng c th cng
ly nim vui ca chng ti, anh ta t ra rt vui v v ht sc chiu chung chng ti, c
th ni chng ti mun g c ny.
Ma ny, Bc cc quang chiu n tn Moskva, tt c u ph mt mu tm, tt c u
nh ro rc, xn xang, t tri nh thng hoa, dng nh tr nn p hn ci th gii m
chng ti sng cho n by gi.
Tm trng ca ti lc l nh th y.
7.
Nhng ti cn gp Stalin mt ln na, cuc gp quan trng hn v th v hn nhiu.
Ti nh y l m trc khi qun ng minh b ln Normandy.

Ln ny khng c bo trc. Khong chn gi ti, ngi ta ni vi ti rng phi vo

in Kremli v n ngay ti vo t. Khng ai trong on bit ti i u.
Ngi ta a ti vo to nh ln trc nhng l phng khc. Molotov ang chun b
i, mc o khoc v i m. ng ta bo chng ti cng n n ti vi Stalin.
Molotov l ngi t ni. Tip xc vi Stalin, nht l khi ng ta vui v gia nhng
ngi ng s, tng i d. Molotov li l ngi hon ton kn o, ngay c trong nhng
cu chuyn ring t. Trong xe, ng ta hi ti ngoi ting Nga, ti cn ni c ting no
na. Ti p: Ting Php. Sau chng ti tho lun v lc lng v t chc ca ng
cng sn Nam T. Ti nhn mnh rng ng tham gia chin tranh trong vng b mt v s
ng vin cha nhiu, ch c chng mi ngn, nhng rt c t chc.
Cng nh ng Bolshevik thi Th chin th Nht, ti ni thm.
Anh lm ri, Molotov bo, Hi u Th chin th Nht, ng ti rt yu, t chc
ri rc, t ng vin lm. Ti nh, ng ta tip tc, Ti c ng b mt c t Petrograd
n Moskva cng tc m khng tm u ra ch ng, phi liu ng nh ngi em gi ca
Lenin y!
Molotov ni c tn b ny, nu ti khng lm th y l Maria Ilichna.
t chy tng i chm, khong tm mi cy s mt gi, khng phi dng li ln
no. C th cnh st giao thng nhn c tn hiu no v cho vt. Bn ngoi
Moskva, chng ti i theo con ng tri nha. Sau ny, rt lu sau chin tranh, ti mi
bit con ng c tn l Chnh ph, c th ngy by gi, ch t chnh ph mi c
chy trn con ng ny. Chng my chc, chng ti n mt trm gc. Ngi s quan
ngi cnh ti x quay mt ci bng g bn ngoi ca knh v bo v cho i ngay, khng
xt hi g c. Molotov, thy ti kh chu v gi, quay tm knh bn phi xe ln; lc ,
ti mi nhn ra l ng ta rt bo v bit rng mnh ang i trong xe bc thp. Ti ngh y
l xe hiu Pakkard v nm 1945, Tito c chnh ph Lin X tng mt ci ging ht
nh th.
Mi ngy trc y, qun c nhy d xung B tng tham mu Drvar. Tito v
cc phi on qun s phi rt ln ni. Ban lnh o Nam T phi thc hin nhng
cuc hnh qun y gian kh, ko di, mt rt nhiu th gi qu gi ng ra c th dnh
cho hot ng chnh tr v cc hot ng quan trng khc. Vn lng thc cng tr nn
cp bch. Phi on qun s X Vit thng bo mi chuyn vi Moskva, cn phi on
chng ti phi thng xuyn tip xc vi cc s quan Lin X c vn cho h cch t
chc tip t cc chin s v B tng tham mu Nam T. My bay Lin X phi bay vo
ban m th v kh v lng thc, tuy nhin, tc dng khng nhiu v cc kin hng ri
vung vi khp khu rng gi; chng bao lu sau, qun chng ti cng buc phi rt khi
khu vc y.
Trn ng i, Molotov c hi quan im ca ti v tnh hnh ang din ra lc .
Mi quan tm ca ng ta l c tht nhng ng khng t ra st sng, ch yu l c thng
tin chnh xc m thi.
Chng ti i nh th chng bn mi cy s th r v mt lc sau, i qua mt cnh
rng thng non. Li trm gc ri n mt cnh cng. Xe dng trc mt nh ngh nh
gia khu rng thng rm rp.

Chng ti va i qua tin snh bc vo mt gian phng khng ln lm th Stalin

xut hin. ng i giy, mc o i cn, cc ci ln tn c, ging nh trong cc bc chn
dung m mi ngi u bit t trc chin tranh. Trng ng cn nh hn, rt gin d v d
gn hn. ng a chng ti vo bung lm vic ca mnh; tht ng ngc nhin l cn
phng gn nh trng khng: khng sch, khng tranh, ch c nhng bc tng g mc.
Chng ti ngi quanh mt ci bn vit nh, Stalin lp tc hi cc s kin lin quan n B
tng tham mu Nam T.
C theo cch t vn ca Stalin, ta c th d dng pht hin s khc nhau gia ng
v Molotov.
Khng th no theo di c t tng cng nh qu trnh hnh thnh cc t tng
ca Molotov. Lc no ng ta cng t ra kn o v thiu nht qun. Stalin li l ngi si
ni, nhit tnh, c th ni l st sng na. ng lun lun t cu hi, cho chnh mnh v
cho ngi khc, lun lun tranh lun, t mnh cng nh vi ngi khc. Ti khng mun
ni rng Molotov thiu nhit tnh cn Stalin th khng bit kim ch v khng bit ng
kch. Sau ny ti thy c hai ngi tng sm nhng vai nh vy. n gin l Molotov
khng bao gi biu l tnh cm, d ni v ai hay ni v chuyn g, trng ng ta cng vn
nh th; trong khi, gia cc cng s thn cn, Stalin tr thnh mt ngi khc hn.
Churchill coi Molotov l mt ngi my hin i hon ho. Qu ng nh th. Nhng y
ch l b ngoi, ch l mt trong nhng tnh cch ca ng m thi. Stalin l ngi lnh
lng v tnh ton khng km g Molotov. Stalin l mt ngi hng hi vi rt nhiu b
mt, m ci no cng c sc thuyt phc, n ni c cm tng nh ng khng bao gi
ng kch, c cm tng nh ng thc s ho thn thnh cc vai din . V vy m
ng mn tip hn v c nhiu tim nng hn Molotov. C cm tng nh Molotov coi tt
c, trong c ch ngha cng sn v mc ch cui cng ca n, ch l nhng gi tr
tng i, ng phi tun theo khng phi v mnh mun nh th m ch v hon cnh bt
buc nh th. i vi ng, dng nh chng c g l vnh cu c. ng chp nhn cng
hin ton b sc lc v c cuc i mnh cho chnh ci hin thc nht thi v bt ton m
mi ngy li p t thm mt ci g mi m. i vi Stalin, mi th cng ch l nht
thi. y l quan im trit hc ca ng. Nhng ng sau v bn trong ci hin thc nht
thi y li n cha nhng l tng v i tuyt i, ca chnh ng, nhng l tng m ng
c th vn ti, bng cch ci to v bp hin thc, k c nhng ngi sng trong .
Nhn v qu kh, ti c cm tng rng Molotov vi ch ngha tng i v kh nng
gii quyt cc cng vic vn vt hng ngy v Stalin vi ch ngha gio iu cung tn ca
mnh, vi tm nhn rng v s nhy cm mang tnh bn nng v nhng iu c th xy ra
trong tng lai, trong ngy mai, tht l mt cp bi trng l tng. Hn na, mc d thiu
s ch o ca Stalin th Molotov kh m lm c g nhng Stalin li rt cn ng ta. C
hai u sn sng s dng mi phng tin nhng ti c cm gic Stalin, d sao, cng cn
nhc, thn trng hn v iu chnh cho ph hp vi hon cnh hn. i vi Molotov th
phng tin no cng tt, phng tin khng phi l vn quan trng. Ti ngh rng
chnh ng ta khng ch xi gic, m trong nhiu trng hp, cn ng h v gip Stalin
vt qua c thc mc, bn khon. V mc d Stalin, do c hiu bit v nhiu lnh vc
v s quyt on, ng vai tr ch yu trong vic bin nc Nga lc hu thnh mt ch
vi nn cng nghip hin i, nhng s l sai lm nu h thp ng gp ca Molotov, nht
l trong cc hot ng thc tin.

Ngay v mt th lc, dng nh Molotov cng rt ph hp vi vai tr : cn thn,

khoan thai, chng chc v do dai. ng ta ung nhiu hn Stalin nhng nhng li chc
ru ca ng ta thng ngn hn v nhm vo hiu qu chnh tr trc tip. Cuc sng c
nhn ca Molotov khng c g ni bt. Khi lm quen vi v ng, mt ngi ph n xinh
p v khim nhng, ti c cm gic rng bt k ngi ph n no, min l c th thc
hin c mt s chc nng m ng ta cn, u c th th ch cho b c.
Cuc ni chuyn bt u bng nhng cu hi y lo u ca Stalin v s phn ca B
tng tham mu v cc n v n tr xung quanh.
H s cht i ht mt thi!, ng hi hp ni.
Nhng ti chng minh cho ng r rng chuyn khng th no xy ra c.
Ti sao li khng?, ng tip tc. i git bit bao nhiu chin s ri! i l k
th khng khip ca mi i qun.
Ti gii thch: Vng lc no cng tm c thc phm. Chng ti tng ri vo
nhng tnh hung khng khip hn nhiu nhng nn i khng khut phc c chng
ti.
Th l ti thuyt phc c ng v lm ng an lng.
Sau , ng li ni n vic gip chng ti. Mt trn X Vit cn xa, my bay
tim kch cha th h tng my bay vn ti tip cn vi chng ti. Bng nhin, Stalin ni
xung ln v bt u chi cc phi cng: Bn hn nht, chng khng dm bay ban ngy!
Hn qu, tri i, hn qu!
Nhng Molotov hiu r vn v ng ra bo v cc phi cng: Khng h khng phi
l hn nht, hon ton khng phi th. Nhng tm hot ng ca my bay tim kch hp
hn, my bay vn ti s b bn h trc khi t c mc tiu. Hng ch cng chng ng
bao nhiu v phi ch nhiu nhin liu cho chuyn tr v na. V vy m h khng th bay
ban ngy v ch mang c t hng thi.
Ti ng h Molotov bi bit rng cc phi cng X Vit, v mun gip cc ng ch
Nam T, ngh n vic bay ban ngy m khng cn my bay tim kch h tng.
Nhng ti cng hon ton ng vi Stalin khi ng cho rng, trong tnh hnh phc tp
hin nay, Tito phi tm c v tr c nh v khng phi sut ngy lo lng v vn an
ton na. D nhin l Stalin c ngh n phi b Lin X; theo ngh ca phi b ny,
Tito va mi ng chuyn n v t s chuyn n o Vis ca Nam T v
ng li cho n ngy Hng qun tin vo gii phng Nam T. Thc ra, Stalin khng
ni g v cuc di tn ny, nhng tng th hnh thnh trong u ng t y.
Cc nc ng minh ng thit lp mt cn c khng qun Lin X trn t Italy
gip cc chin s Nam T. Stalin nhc nh mi ngi phi nhanh chng a my
bay vn ti ti cng nh hon thin cn c trong thi gian sm nht.
Thi lc quan ca ti v kt qu cuc tn cng ca qun c vo cn c ca Tito r
rng lm cho Stalin phn khi v ng chuyn sang tho lun v quan h ca chng ti
vi cc nc ng minh, m trc ht l nc Anh, theo ti, th y cng l mc ch ca
bui gp mt hm nay.

 kin ca ng l, mt mt, khng c lm ngi Anh s, ngha l phi trnh mi

biu hin lm cho h lo lng rng cch mng s a nhng ngi cng sn ln nm quyn
Nam T.
Cc bn cn ngi sao nm cnh trn m lm g? Hnh thc khng thnh vn ,
kt qu mi l quan trng, th m cc bn li dng nhng ngi sao ! Tri i, sao khng
quan trng!, Stalin gin d ni.
Nhng ng cng khng che giu rng y ch l mt li ph bnh.
Ti gii thch nh sau:
Khng th no g nhng ngi sao c na, chng tr thnh truyn thng v c
ngha nht nh i vi cc chin s ca chng ti.
ng vn gi quan im ca mnh, nhng cho qua v li chuyn sang ni v quan h
vi cc ng minh phng Ty:
Th cc ng ch, chng l cc ng ch ngh rng chng ti l ng minh ca ngi
Anh ngha l chng ti qun h l ai, qun Churchill l ai ? H khoi nht l vo cc
ng minh y! Trong Chin tranh th gii th nht, h nhiu ln chi x ngi Nga
v ngi Php ri. Cn Churchill y ? Churchill l ngi m nu khng thn trng th
mt xu ng ta cng moi cho bng c. ng th y, mt xu cng vt cho bng c!
Roosevelt th khc, ng ta ch xoy nhng mn ln thi. Cn Churchill ? Churchill th
mc tng xu mt y.
ng nhc li my ln rng chng ti phi thn trng vi Intelligence service v c
bit l phng s nham him ca ngi Anh i vi tnh mng ca Tito.
Chnh h git tng Sikorsky, Tito li cn c gi hn. git Tito, h sn sng hi
sinh vi ba mng, ngi ca mnh h cn chng xt na l! Cn Sikorsky th khng phi
ti ni u, chnh Benesh k y: h a Sikorsky ln my bay ri cho n tung, chng
c chng cn m nhn chng cng khng nt.
Stalin nhc i nhc li li cnh bo ny; khi v nc, ti c ni vi Tito nh th. Chc
chn l n vai tr nht nh trong vic chun b cho chuyn bay b mt vo ban m
ca Tito t o Vis sang vng t m qun i Lin X chim c trn lnh th
Rumania vo m 21 thng 9 nm 1944.
Tip theo, Stalin chuyn sang tho lun quan h ca chng ti vi chnh ph hong gia
Nam T. Ngi i din mi ca hong gia l tin s Ivan ubai ha s iu chnh quan
h vi Tito v cng nhn qun gii phng nhn dn l lc lng quan trng nht trong
cuc u tranh chng qun chim ng. Stalin yu cu:
Cc ng ch khng c t chi m phn vi ubai, khng bao gi c t chi.
Khng c cng kch ng ta ngay t u, cn phi xem xt xem ng ta mun g . Hy
ni chuyn vi ng ta. Cc ng ch khng th c cng nhn ngay u, cn phi tm
cch. Cn phi ni chuyn vi ubai, cng c th tm cch mc ngoc vi ng ta.
ng khng p buc nhng cng i hi kh kin quyt. Ti bo co tt c vi Tito
v cc y vin Ban chp hnh trung ng v iu c th c vai tr nht nh trong
vic hnh thnh tho c Tito-ubai.

Sau , Stalin mi chng ti n cm ti nhng tt c dng li mt lc trc tm

bn th gii trong phng hp ln. Trn tm bn ny, Lin X c t mu nn
trng c v to hn bnh thng. Stalin va a bn tay lt qua vng Lin X trn bn
va ni tip kin ca ng v ngi Anh v ngi M:
Khng bao gi h chu chp nhn mt khu vc mu rng ln nh th ny, khng
bao gi!
Ti thy trn bn , pha ty thnh ph Stalingrad c vin bng bt ch mu xanh,
c th chnh Stalin v ng vin trc hoc trong chin dch bo v thnh ph ny.
Stalin nhn ra nh mt ca ti v ti c cm gic l iu lm ng thch th, mc
d ng khng h biu l tnh cm ca mnh.
Ti khng nh v sao ti li nhn xt:
Nu khng c cng nghip ho th Lin X khng th ng vng v khng th tin
hnh cuc chin tranh ny c.
Stalin ni thm:
Chnh v th m chng ti ci nhau vi Trotsky v Bukharin y.
Ti y, trc tm bn , ln u tin v duy nht ti c nghe ng ni v nhng k
th ca mnh: Ci nhau!
c hai hay ba ngi trong ban lnh ao Lin X ng i chng ti trong phng
n; tuy nhin, ch c mt mnh Molotov l y vin B chnh tr m thi. Ti qun tn
nhng ngi , thc ra th m h cng khng ni g v t ra rt kn o.
Trong hi k ca mnh, Churchill m t rt sng ng ba n ti y ngu hng vi
Stalin ti in Kremli. Nhng ba n ti ca Stalin vn thng din ra nh th.
Trong phng n rng, khng c mt vt trang tr no nhng kh p, c mt chic
bn di, loi thc n khc nhau c t trong nhng ci t bng bc kh nng, vn
cn nng, c vung dy, cc th thc ung, bt a cng c by sn ra nh th t trc.
Tng ngi t chn ly thc n v ngi phn na bn cn li, ai thch ngi u th ty.
Stalin khng bao gi ngi u bn, nhng ng lun ngi mt ch, y l ci gh th
nht pha bn tri.
Thc n thc ung rt nhiu, tha h chn, ch yu l tht v cc loi ru vodka. Mi
vic khc din ra n gin, khng c ai t ra kiu k hay ln mt g c. Nu Stalin khng
cho gi th khng ngi phc v no c vo v chuyn ch xy ra c mt ln khi ti
mun ung bia. Ch s quan trc mi c vo phng n. n g v n bao nhiu ty thch,
ngi ta ch p ung, cng li khng v l do g m cng c khi chc tng.
Ba n nh th thng ko di su ting ng h tr ln, t mi gi ti cho n tn
bn-nm gi sng. H n ung t tn, ni chuyn t nhin, t chuyn tiu lm chuyn
sang cc vn chnh tr phc tp nht v c khi c ti trit hc na.
Phn ln cc chnh sch ca Lin X c hnh thnh trong cc ba n ti nh th;
cc ba n ti y cn l mt hnh thc gii tr ph hp nht, thng xuyn nht v cng l
mt mn xa x duy nht trong cuc sng n iu v nng n ca Stalin.
Cc cng s ca Stalin cng quen vi cch sng v cch lm vic nh th, h

thng n ti vi ng hoc vi mt nh lnh o no . Gn tra, h mi n cng s

nhng thng li n m. iu c gy ra mt s kh khn cho ban lnh o ti cao
nhng h cng quen. Ngoi giao on cng quen v h thng phi lin h vi mt
y vin b chnh tr no .
Khng c qui nh no v vic y vin B chnh tr hay mt lnh o cao cp no khc
phi c mt ln lt vo nhng ngy no. Thng th ai c lin quan vi cng vic ca
khch hay vi vn ang c tho lun s c mi. Nhng s c mi l rt hn ch
v tham gia vo nhng ba n nh th c coi l mt vinh d ln. Ch mt mnh
Molotov l ba no cng c mt, ti ngh l v ng ta khng ch l B trng b ngoi
giao m trn thc t cn l ph ca Stalin na.
Trong cc ba n ti nh th, cc nh lnh o Lin X t ra rt thn thin v gn gi
vi nhau. H k cho nhau nghe v tin tc ca lnh vc do mnh ph trch, v cc bui gp
g v k hoch cho tng lai. Tht nhiu v ru, tuy khng phi h, nhng cng khng
t, lm cho ai ny u phn chn, khng kh cng thm thn mt v t nhin. Khch l s
khng th phn bit khong cch gia Stalin v nhng ngi khc. Nhng khong cch l
c: mi ngi u ch lng nghe ng ta, khng ai dm ci c, mi vic c nh trong
mt gia nh vi mt ngi cha nghim khc m cc con ai cng phi s vy.
Stalin n rt nhiu, nhiu ngay c i vi mt ngi to con hn. ng thng n tht,
y cng l biu hin rng ng sinh ra vng ni. ng thch loi thc n m ci t
nc vi nhng vng kh hu khc nhau, cc nn vn minh khc nhau c th cung cp mt
cch kh di do nhng ti khng thy ng c bit thch mt loi no. ng ung khng
nhiu v thng pha ru vang vi vodka vo nhng chic li nh. Ti cha thy ng
c biu hin say bao gi. Molotov th khc, cn Beria th c th coi l sp nghin n ni
ri. Thng n ti nhiu nh th nn ban ngy, cc nh lnh o X Vit n rt t, khi n
khi khng, nhiu ngi dnh hn mt ngy trong tun ch n hoa qu v ung nc p
cho nh.
S phn ca nhng vng t to ln ca nc Nga, ca cc nc mi c gii phng
v trong nhiu trng hp, ca c nhn loi, c nh hnh trong nhng ba n ti nh
th. D nhin l trong nhng ba n y, khng c ai ng ln bo v nhng tc phm ngh
thut ln ca cc k s tm hn, ngc li, c th ngh rng nhiu tc phm ln b
chn vi ti y.
C mt ti ti cha tng c nghe, y l phong tro i lp trong ng v vic
trn p. Chc y l vn thuc thm quyn ca ring Stalin v cnh st mt. Cc lnh t
X Vit cng ch l nhng con ngi, h thng lng tm sang mt bn, thm ch sn
sng lm nh th v lng tm c th l mt mi nguy.
Ti ch cp ti nhng iu m ti cho l quan trng trong nhng cuc ni chuyn
mt cch thoi mi, d dng chuyn t ti ny sang ti khc trong bui gp mt ny
m thi.
Khi nhc n quan h trc y ca nhng ngi Slav pha Nam vi nc Nga, ti
ni:
Cc Sa Hong khng hiu c kht vng ca ngi Slav min Nam, h quan tm
n cc cuc vin chinh quc ch ngha, cn chng ti quan tm n vic gii phng.

Mi bn tm ca Stalin v Nam T khc hn nhng nh lnh o X Vit kia. ng

khng quan tm n s thng vong hay s tn ph m quan tm n cc quan h ni b
v lc lung ca phong tro khng chin. Nhng nhng thng tin nh th ng thu nhn
c trong cc cuc ni chuyn ch khng bao gi t cu hi trc tip.
Bt ng ng ni ti Albania:
Tnh hnh y ra sao? Dn y l th no y nh?
Ti gii thch:
Tnh hnh Albania cng tng t nh Nam T. Ngi Albania l ngi lu i nht
vng Ban-cng, lu i hn dn Slav.
Th ti sao h li c nhng a danh theo ting Slav?, Stalin hi. Hay h cng c
nhng mi lin h no vi ngi Slav?
Ti gii thch nh sau:
Ngi Slav nh c trong cc thung lng trc, v vy m c cc a danh Slav; di
thi cai tr ca Th Nh K, ngi Albania chim t ca ngi Slav.
Stalin nhy mt mt cch vui v:
Th m ti li ngh ngi Albania cng mang mt t mu Slav y.
K li cc bin php u tranh v s khc lit ca cuc chin Nam T, ti c gii
thch rng chng ti khng gi t binh c v h khng tha mt ngi no ca chng ti.
Stalin ngt li v va ci va ni:
Mt chin s ca chng ti p gii mt ton kh ng lnh c. Trn ng i, anh ta
bn dn tng tn mt v ch li mt ngi. Khi n ni c ngi hi: Bn kia u?
th anh ta tr li: Ti hon thnh nhim v ca Tng t lnh ti cao giao cho: Git n
tn lnh cui cng.
Stalin nhn xt v ngi c nh sau:
H l mt dn tc k l, khng khc g mt by cu. Ti nh hi cn b: con cu c
i u l c n theo. Ti cn nh hi trc cch mng c, mt nhm cc nh dn ch
x hi c n d i hi mun v h phi i kim tra v hay kim tra ci g i loi
nh th. Ngi Nga c ai lm th khng? C ngi ni: Khng th lm cch mng
c c v s phi xo nt ht c trn va h.
ng cn hi ti tn gi mt s vt bng ting Serbia. D nhin l c s trng hp
kh ln v tn gi gia ting Nga v ting Serbia.
i tri, Stalin ku ln, cn g ni na: chng ta l mt dn tc ri!
Chng ti cn k c chuyn tiu lm na v Stalin thch nht cu chuyn do ti k. Hai
ngi mt Th, mt Chernogornui ni chuyn vi nhau gia mt khong lng ho bnh
him hoi. Anh Th hi ti sao ngi Chernogornui c gy chin sut. cp, anh ny
ni, chng ti ngho nn chng ti phi i cp. Th cc anh gy chin lm g?. V
danh d v vinh quang, anh ngi Th tr li. Ho ra mi ngi u nh nhau v ci
m h khng c, anh ngi Chernogornui nhn xt.
Stalin va ph ln ci va nhn xt:

Tht l su sc: Mi ngi u nh nhau v ci m h khng c.

Molotov cng ci nhng khng thnh ting; thc ra, ng ta khng c kh nng k m
cng chng c kh nng hiu c truyn ci.
Stalin cn hi ti gp nhng ai Moskva. Khi nghe ti ni gp Dimitrov v
Manuilski th ng bo:
Dimitrov thng minh hn Manuilski, thng minh hn nhiu.
Nhn tin, ng ni v vic gii tn Comintern nh sau:
Ci bn phng Ty y khn nn n ni khng thm ni vi chng ti mt li no.
Chng ti rt kin tr: nu h ni th chng ti cha gii tn u! Quan h vi Commintern
cng ngy cng tr nn bt bnh thng. Ti vi Molotov phi ngh nt c; cn
Comintern, th theo mnh, cng ngy cng thm bt ng. Dimitrov th tng i d, lm
vic vi nhng ngi khc phc tp hn nhiu. Nhng quan trng nht l: s tn ti ca
mt din n cng sn chung cho tt c trong khi cc ng cng sn phi tm c ngn
ng dn tc v u tranh trong iu kin ca nc mnh l iu bt bnh thng, phi t
nhin.
C ngi ta mang vo hai bc in tn, Stalin a cho ti c c hai.
Bc th nht l ni dung bi ni ca ubai B ngoi giao M. Quan im ca ng
ta l: ngi Nam T chng ti khng th chng Lin X, cng nh khng th thc hin
chnh sch bi Nga c v chng ti c nhng truyn thng Slav v thn Nga rt mnh.
Stalin nhn xt:
Tay ubai ny do M y! Nhng ti sao ng ta li do! Do th ng ri! Nhng
lm g?
Sau ng ni thm, c th v nhn thy s ngc nhin ca ti:
H n cp in tn ca chng ti, chng ti cng n cp ca h.
Bc th hai l ca Churchill. ng ta thng bo rng ngy mai s bt u b vo
nc Php. Stalin ch giu:
Vng, s b, nu tri khng c my. Lc no h cng tm c l do ht, ti ng
lm. H c th chm trn vi qun c! Nu h chm trn vi qun c th sao? Cng c
th khng b u, th vn nh t trc n nay, ch l ha sung thi.
Molotov, vn nh mi khi, lp bp ni:
Khng, ln ny th tht y.
Ti ngh rng Stalin khng tht s nghi ng vic qun ng minh s b, ng ch
mun ch giu, c bit l ch giu nguyn nhn ca nhng ln trc m thi.
Hm nay, nhn li nhng cm tng ca bui ti hm , ti ngh rng c th rt ra kt
lun sau: Stalin c tnh do dm cc nh lnh o Nam T h khng dm lin h vi
phng Ty, ng thi c gng buc ng li ca h phi phc v quyn li ca mnh,
bin ng li y thnh mt phn chnh sch ngoi giao vi phng Ty ca mnh v c
bit l trong quan h vi nc Anh.
Da trn t tng, thc tin v kinh nghim lch s ca mnh, Stalin cho rng ch

nhng ngi c ng ta nm cht trong tay mi l ng tin, tt c nhng ai nm ngoi s

kim sot c tnh cnh st ca ng u b coi l k th tim tng c. Cuc chin a
cch mng Nam T ra khi vng cng to ca ng, cn chnh quyn hnh thnh trong
cuc cch mng nhn thc c cc kh nng ca mnh, ng ta khng th no ra
lnh cho n c na. ng ta bit nh th, vic ng ta lm n gin l li dng tinh thn
chng quc ca cc nh lnh o Nam T buc h gn b vi mnh v khng ch
ng li chnh sch ca h m thi.
Ti bt u nhn thc c rng th gii ca nhng ngi lnh o Lin X, cng
l th gii m chnh ti tng sng trong , thc cht ch l mt cuc chin u kinh
hong, khng bao gi ngng, trn mi lnh vc. Tt c u c th hin v c tp
trung vo cc cuc thanh ton ln nhau, nhng cuc thanh ton ch khc nhau v hnh
thc, k no tho vt hn v mnh hn s chin thng v s c sng. Ti, mt ngi
vn hm m cc nh lnh o Lin X, bng kinh hong nhn ra ch v thi cnh gic
khng lc no ngng ca h.
y l mt th gii khng c s la chn no khc ngoi chin thng hay l cht.
Stalin, ngi sng to h thng x hi mi, l nh th y.
Khi chia tay, ti li hi mt ln na rng ng c kin g v cng tc ca ng cng
sn Nam T khng.
Khng. Cc ng ch phi r hn ti ch
Ti ni li vi Tito v cc ng ch khc trong Ban chp hnh trung ng nh th
khi v n o Vis. Cn chuyn i Moskva c ti tng kt nh sau: Khng cn
Comintern na v chng ti, nhng ngi cng sn Nam T, phi hnh ng trn c s
nhn thc ca mnh v trc ht l da vo sc ca chnh mnh.
Trc khi chng ti v nc, Stalin c nh chuyn cho Tito mt thanh kim l qu
tng ca X Vit ti cao Lin X. Bn cnh tng phm tuyt p v cao qu ny, trn
ng v qua Cairo, ti cn mua thm mt mn qu khim tn na: bn c tng bng
ng voi.
Ti c cm tng rng hai tng phm mang tnh tng trng. Nhng hm nay, ti
ngh rng trong ti, tuy cn m m, nhng lc hnh thnh mt th gii khc hn th
gii ca Stalin.
Mt ln khi nh v nh bnh minh ang dng ln t khu rng thng bao quanh nh
ngh ca Stalin. Stalin v Molotov, c hai u t ra mt mi sau mt m khng ng, bt
tay t bit ti. Chic t a ti tr v Moskva, thnh ph chm trong hi sng ca mt
bui sng thng su v vn cha tnh ng hn. Ci cm gic khi ln u tin ti t chn
ln t Nga bng quay tr li: ng y m quan st th th gii qu l khng to. V c
th chinh phc c, cng vi Stalin v nhng t tng ch dn cho con ngi s tht v
x hi v v chnh anh ta.
Qu l mt gic m p gia thi bui chin tranh. Lc , ti khng h ngh ci g l
thc hn v hm nay, ti cng khng th ni ci g l o hn.
Ngi ta lun sng bng hin thc v c m.

Nghi ng
1.
C l ti khng phi i Moskva ln th hai v gp li Stalin nu ti khng tr thnh
nn nhn ca tnh bc trc ca chnh mnh.
C th l sau khi Hng qun tin vo Nam T v gii phng Belgrad vo ma thu nm
1944 xy ra nhiu v cp bc, hm hip nghim trng, c nhn cng c m tp th
cng c. i vi chnh quyn mi v ng cng sn Nam T th iu tr thnh vn
chnh tr.
Nhng ngi cng sn Nam T trc vn coi Hng qun l l tng, cn chnh
trong hng ng ca mnh th nhng k hip dm v cp bc thng b trng pht rt
nghim khc. D nhin, h cm thy chong vng hn l nhng ngi dn thng v theo
kinh nghim t xa xa li th i qun no cng cp bc v hm hip c. Nhng vn
cn phc tp hn v nhng k chng cng li dng nhng hnh ng ca Hng qun
chng li chnh quyn non tr v chng ch ngha cng sn ni chung. Cn mt vn
na, y l cc cp ch huy Hng qun b qua nhng li phn nn v phn i, c cm
gic nh h c tnh dung dng nhng v cp bc v nhng tn hip dm vy.
Ngay khi Tito tr v t Rumania, ng gh qua Moskva v ln u tin gp Stalin,
vn lp tc c t ln bn ngh s.
Trong cuc hp ti phng lm vic ca Tito, ngoi Kardel v Rankovic, cn c c ti.
Chng ti quyt nh ni chuyn vi tng Korneev, trng phi on qun s Lin X.
Korneev tip thu vn mt cch tht nghim tc, quyt nh c a ra l khng ch
Tito m c ba ngi chng ti v hai vin tng ni ting ca Nam T l Peko Dapcevic
v Koca Popovic cng s c mt trong bui tip.
Tito trnh by vi Korneev mt cch rt nh nhng v lch s v v vy, chng ti v
cng ngc nhin khi ng ta ph nhn mt cch thng thng vi li l xc phm. Chng ti
mi ng ta nh mt ngi ng ch, nh mt ngi cng sn, th m ng ta ln ging
qut tho:
Thay mt chnh ph Lin X, ti tuyn b phn i nhng hnh ng vu khng Hng
qun, mt qun i
D chng ti c c gng thuyt phc th no cng v ch, trc mt chng ti hin
nguyn hnh i din ang pht khng ca mt lc lng v i, mt o qun gii
phng.
Ti ni:
Vn kh khn l ch k th ca chng ta li dng vic ny nhm chng li
chng ta, h so snh Hng qun vi cc s quan Anh. Chng ni rng qun Anh khng
lm nh th
Korneev khng mun hiu v phn ng c bit d di vi cu ny:
Ti kin quyt phn i nhng hnh ng xc phm Hng qun bng cch so snh
vi qun i ca cc nc t bn!

Phi mt thi gian sau chnh quyn Nam T mi thu thp c cc ti liu v nhng
hnh ng phm php ca Hng qun: theo bo co ca dn chng th c 121 v hip
dm, trong 111 trng hp b git sau khi cng hip v 1204 v cp gy thng tt;
nhng con s y khng phi l nh bi v lc Hng qun mi ch xm nhp vo phn
ng - Bc Nam T m thi. Lnh o Nam T buc phi coi y l vn chnh tr v
phi phn ng v n tr thnh vn u tranh trong ni b ng nn cng c bit
nghim trng. Nhng ngi cng sn chng ti cn coi y l vn o c na: chng
l Hng qun m chng ti coi l l tng v ch i t bao lu nay li th ny ?
Cuc gp vi Korneev khng em li kt qu no, mc d sau ch huy cc n v
Hng qun c t ra nghim khc hn i vi nhng hnh ng v k lut ca binh s di
quyn. Nhng ngay khi Korneev va i ra th cc ng ch phn ng, ngi th nh
nhng, k th quyt lit vi cu ni ca ti. Bn thn ti d nhin l khng bao gi c so
snh qun i Lin X vi qun Anh v thc ra h ch l phi on qun s Belgrad m
thi. Ti ch da trn cc s kin r rng, ti nhc li cc s kin v t thi i vi
vn chnh tr b thi thiu thng cm v ngang bng ca Korneev lm cho phc
tp thm. Hn na, ti khng h c xc phm Hng qun, lc ti cng yu Hng
qun khng khc g tng Korneev na kia. D nhin, ti khng th, nht l a v ca ti
lc cng khng cho php, t ra bnh thn trc nhng hnh ng hip dm m ti vn
cho l mt trong nhng ti c kinh tm nht; ti khng th t ra bnh thn trc nhng
hnh ng lng nhc cc chin s ca chng ta, cp bc ti sn ca chng ta.
Cu ni ca ti cng vi mt vi vic khc tr thnh nguyn nhn ca nhng
mi bt ho u tin gia lnh o Lin X v Nam T. Mc d cn c nhng nguyn
nhn xc ng hn, nhng cc nh lnh o Lin X v i din ca h thng hay nhc
n cu ni ca ti. Nhn tin xin ni thm rng v th m chnh ph Lin X khng
thng cho ti v mt s y vin khc ca Ban chp hnh Trung ng ng cng sn
Nam T hun chng Suvorov. Tng Peko Dapcevic cng khng c thng hun
chng v l do , nhm lm du bt tnh hnh, ti v ng ch Rankovic phi ngh
Tito phong Dapcevic danh hiu Anh hng. Khng nghi ng g rng cu ni ca ti l
nguyn nhn ca nhng tin n rng ti l mt phn t Trotskist do cc gin ip Lin X
tung ra vo u nm 1945. Sau ny, h ngng chin dch bi nh ti v quan h gia
Lin X v Nam T c ci thin cng nh nhn ra s v l ca nhng li co
buc .
Ngay sau bui hp , ti ri vo tnh trng gn nh b c lp, y khng ch l do
cc ng ch thn cn ph bnh ti, nhng li ph bnh d nhin l qu nghim khc,
cng khng phi l do cc cp lnh o Lin X thi phng v lm cho tnh hnh thm
cng thng m cn do nhng dn vt ni tm ca chnh ti na.
Vn l lc ti ri vo mt cuc xung t ni tm m bt k ngi cng sn
trung thc, nhng ngi chp nhn l tng cng sn mt cch v t no cng phi tri
qua; trc sau g nhng ngi nh th cng nhn thy s bt nht gia l tng cng sn
v hnh ng ca cc cp lnh o ng. Trong trng hp ca ti, vn khng ch l
mu thun gia nhng quan nim mang tnh l tng v Hng qun v hnh vi ca nhng
ngi i din cho n. Chnh ti cng hiu rng d Hng qun c l i qun ca x hi
phi giai cp i na, n cng cha th hon ton nh , vn cn mang trong mnh tn
d ca qu kh. Xung t ni tm ca ti bt ngun t thi bng quan, nu khng ni

l dung tng, ca lnh o cng nh cc cp ch huy Lin X i vi cc v hip dm, c

bit l vic h khng chu cng nhn, ch cha ni cn t ra tc gin, khi chng ti ch ra
mt cch r rng. Thi ca chng ti l chn thnh, chng ti ch mun gi uy tn cho
Hng qun v gi uy tn cho Lin X m thi; uy tn c b my tuyn truyn ca
ng cng sn Nam T xy p trong bit bao nm tri. Thi chn thnh gp
phn ng ra sao? L mng v bc b thng thng, c trng ca mi quan h gia nc
ln v nc nh, gia k yu v k mnh.
Cc i din Lin X cng s dng nhng li ni, m thc cht l y thin , ca ti
nh mt ci c cho thi th ch vi ban lnh o Nam T th cuc xung t ni tm
ca ti cng nng n thm, cng su sc hn.
Th l th no? Ti sao cc i din Lin X khng th hiu c chng ti? Ti sao
cu ni ca ti li b thi phng v xuyn tc i nh th? Ti sao h li xuyn tc v s
dng n cho mc ch chnh tr ca mnh khi khng nh rng cc nh lnh o Nam T l
nhng k v n vi Hng qun, i qun ng vai tr quyt nh trong vic gii phng th
Belgrad v c cng gip h ng vng ti y?
Chuyn v trn c s nh th cu tr li r rng l khng th c c.
Mt s hnh ng khc ca cc i din Lin X lm nhiu ngi, trong c ti, bn
khon khng km. Th d, B ch huy Lin X tuyn b rng h gip Belgrad kh nhiu
bt m. Nhng ho ra y l s bt m do qun c trng thu ca nng dn v vn nm
trong kho trn lnh th Nam T. B ch huy Lin X coi y v nhiu th khc na l
chin li phm. Tnh bo Lin X cn tuyn m nhiu kiu dn vn l bch v v ngi
Nam T lm gin ip cho h, thm ch h tin hnh tuyn m ngay nhng ngi ang
lm vic trong Ban chp hnh trung ng ng cng sn Nam t na. lm g?
chng ai? Trong Ban tuyn truyn v vn ng do ti lm lnh o cng xy ra nhiu mu
thun vi cc i din Lin X. Bo ch Lin X nh gi khng ng v trnh by sai lc
mt cch c h thng cuc u tranh ca nhng ngi cng sn Nam T, trong khi cc i
din Lin X, lc u cn thn trng nhng cng ngy cng cng khai, i b my tuyn
truyn ca chng ti phi phc v cc nhu cu ca Lin X, p chng ti phi theo khun
mu ca h. Nhng cuc nhu nht ca cc i din Lin X, h mun li ko c cc nh
lnh o cao cp ca chng ti tham gia na, cng ngy cng tr nn xa hoa, ch cng
khng nh, vi ti v mt s ngi khc, s chnh xc ca nhng nhn xt ca ti v s
bt nht gia l tng v hnh ng, gia o c m h rao ging vi nhng hnh vi phi
lun trn thc t m thi.
Giai on tip xc ban u gia hai phong tro cch mng v hai chnh ph, d c
cng l tng v hon cnh x hi tng t nhau, cng khng th no trn tru ngay c.
Nhng v iu xy ra trong mt h t tng khp kn nn cc mu thun nht nh phi
th hin di hnh thc tin thoi lng nan v o c v thc mc v vic trung tm
chnh gio khng hiu nhng nh tt lnh ca ng n em, ca nc ngho hn.
Nhng ngi ta khng ch phn ng bng nhn thc. Lc , ti bt ng pht hin
ra mi lin h khng g chia ct c ca con ngi vi thin nhin v th ti bt u tr
li vi vic i sn nh thi cn trai tr v ti nhn ra rng ci p c mt khp ni ch
khng phi ch c trong ng v cch mng.
Nhng giai on bun au mi ch bt u.

2.
Ma ng nm 1944-45, mt phi on chnh ph m rng gm Andrija Hebrang, va
c b sung vo Ban chp hnh trung ng v gi chc B trng cng nghip, Airsa
Oivanovic, Tng tham mu trng v v ti lc l Mitra ln ng sang Moskva.
Mitra khng ch ni cho ti bit cc tuyn b ca cc nh lnh o Lin X m cn c th
k li nhng nhn xt ring t ca h na; lc , ti c bit nhy cm vi nhng nhn
xt nh th.
C phi on cng nh tng thnh vin ca n lin tc b ngi ta qu trch v tnh
hnh cng nh quan im ca tng nh lnh o Nam T. Cc i din Lin X thng
bt u bng cc d kin c thc ri sau mi thi phng v khi qut ho vn . T
hi nht l chnh ngi lnh o on, ng Hebrang, lin h mt thit vi cc i din
Lin X, chuyn cho h cc bo co bng vn bn v dng nhng li khin trch ca pha
Lin X ph phn cc thnh vin trong on. Hebrang hnh ng nh vy c th l do
ng ta bt mn v b mt chc b th ng cng sn Croatia, m c nhiu kh nng l do
thi hn nht trong thi gian b t, chuyn sau ny mi r, ng ta lm th l che
giu nhng khuyt im ca mnh.
Thi y, vic chuyn thng tin cho ng cng sn Lin X khng b coi l ti nng v
lc , khng ngi Nam T no li ngh Ban chp hnh trung ng ca mnh li c mu
thun vi Ban chp hnh trung ng Lin X. Hn na, chng ti cng khng giu gim
Ban chp hnh trung ng Lin X tnh hnh trong ng cng sn Nam T. Nhng vi
Hebrang, bn cht ca v ny l mt m mu nhm chng li Ban chp hnh trung ng
Nam T. Khng ai bit ng ta bo co nhng g. Nhng thi ca Hebrang cng nh
bo co ca cc thnh vin trong on cho php ta kt lun m khng s lm rng ng
ta bo co vi Ban chp hnh trung ng Lin X gy bt ho vi Ban chp hnh
trung ng Nam T v buc Ban chp hnh phi c nhng thay i v nhn s theo ng
ta.
D nhin l mi chuyn u c bin h nhn danh nguyn tc hot ng v nguyn
nhn chnh l do nhng sai lm cng nh yu km ca chnh ngi Nam T chng ta. L
do ch yu l: Hebrang cho rng Nam T khng cn xy dng nn cng nghip v k
hoch kinh t tch ri vi Lin X, trong khi Ban chp hnh trung ng li cho rng cn
hp tc cht ch vi Lin X nhng vn phi gi vng nn c lp.
Nhng khng nghi ng g rng chnh Stalin nh gc phi on v mt tinh thn.
ng ta mi c on vo in Kremli d chiu i v gy ra cnh bi hi ch c th thy
trong cc v kch ca Shakespeare.
ng ph phn qun i Nam T v phng php qun l ca n. Nhng ng ch trc
tip cng kch c mt mnh ti m thi. ng ni n nhng mt mt v au kh m Hng
qun phi tri qua, khi vt hng ngn cy s trn nhng vng t b tn ph tan
hoang. Nc mt tun tro, ng go ln:
Th m i qun y b chnh Djilas lng m! Djilas, mt ngi ti t ng nht! Ti
tip n ng ta rt thn tnh! ng ta lng m i qun m v cc bn, n khng h
tic xng mu ca mnh! Liu nh vn Djilas c bit th no l nhng au kh ca con
ngi, c bit th no l tnh cm ca con ngi khng? Chng l ng ta khng th thng
cm vi ngi chin s vt hng ngn cy s qua mu, la v c ci cht nu anh ta c

a ct mt cht vi ph n hoc trt ly mt th khng ng gi no ?

Lc lc ng li nng cc chc mng, ng khen ngi ny, a vi ngi kia, tru chc
ngi khc, cn hn c v ti v b l ngi Serbia, ri li khc v nhng mt mt ca
Hng qun v s v n ca ngi Nam T na.
ng ni t hoc gn nh khng ni g n ng, n ch ngha cng sn hay ch ngha
Marx m ni rt nhiu v ngi Slav, v nhn dn, v mi lin h gia ngi Nga v
ngi Slav min Nam, ri li ni v ch ngha anh hng, v nhng hi sinh, mt mt ca
Hng qun.
Ti tht s sng st v chong vng khi c nghe ni li chuyn ny.
Nhng hm nay, ti c cm tng rng Stalin chn ti lm mc tiu khng phi v ti
dm cng kch Hng qun m ch v ng mun li ko ti m thi. ng c ngh
nh th v nhn ra s khm phc chn thnh ca ti i vi Lin X v chnh ng na.
Ngay sau khi tr v Nam T ln trc, ti vit mt bi bo v cuc gp g vi
Stalin m chc ng rt thch v sau , mt nhn vin i din Lin X khuyn ti ln
ng sau nn b chi tit v i chn qu di ca Stalin v nhn mnh thm quan h gn
gi gia Stalin v Molotov. Nhng ng thi Stalin, vn c kh nng nhn chn ngi
khc mt cch rt nhanh v c bit kho lo trong vic li dng nhng im yu ca k
khc, phi hiu rng ng khng th li ko ti bng vic thng quan tin chc v ti th
vi chuyn , ng cng khng th li ko ti bng cc bin php nhi s v t tng v
ti coi ng cng sn Lin X cng khng khc g ng cng sn Nam T. ng ch c
th li dng s chn thnh v lng nhit tnh ca ti, ngha l tc ng ti ti bng con
ng tnh cm. ng lm ng nh th.
Nhng s nhy cm v lng chn thnh ca ti ng thi cng l mt mnh ca ti
na, chng c th bin thnh ngc li nu ti gp phi s thiu chn thnh v b i x
bt cng. V vy, khng bao gi Stalin c nh li ko ti mt cch trc tip, cn ti, khi
nhn ra s bt cng v nh b quyn ca pha Lin X, t gii thot khi tnh cm
y m vn c ca mnh v cng tr nn cng rn hn, cng quyt hn.
Hm nay, tht kh xc nh u l kch, u l s au kh chn thnh ca v din ca
Stalin ngy y. C nhn ti c cm tng rng khng th no phn bit c, Stalin ng
kch t nhin n ni dng nh chnh ng ta cng tin rng nhng li mnh va tht ra l
chn thnh v ng n vy. ng ta nm bt rt nhanh ti tho lun, thch nghi ngay
vi mi bc ngot, thm ch vi cc thnh vin mi.
Kt qu l phi on tr v trong tm trng nng n, tht vng.
Cn ti, sau nhng git nc mt ca Stalin v s v n i vi Hng qun, th
cng b c lp thm. Nhng c n khng lm ti nn ch, vit v c nhiu hn, ti t
tm thy trong mnh cch gii quyt cc kh khn m mnh trt mc vo.
3.
Nhng cuc sng li c cch ca n. Quan h gia Lin X v Nam T khng th
dng li cc phi on qun s v cc o qun. Cc mi lin h tip tc pht trin,
quan h ngy cng a dng hn, cng ngy cng mang dng v ca cc quan h gia cc
quc gia hn.

Thng t, c mt phi on i Lin X k kt quan h hp tc. Phi on do Tito

dn u, cng i cn c B trng ngoi giao ubai. on gm c hai B trng kinh t
l Andreev B. v Petrovic N. Ti cng l thnh vin, c th ngi ta ngh rng tip xc
trc tip s gip ho gii cuc tranh chp v vn lng m Hng qun. Tito a ti
vo danh sch, cn pha Lin X cng khng c bnh lun g, v ti ln my bay.
y l mt ngy u thng t, thi tit rt xu, my bay rung lc sut. Tito v a s
ngi trong on, k c phi cng, rt mt mi. Ti cng cm thy kh nhng v mt l
do khc.
Ngay t khi ti bit tin v chuyn i v cho n tn lc gp mt Stalin, ti lun c cm
gic bt an: dng nh ti ang ng vai mt k sm hi, d ti khng bao gi nh th v
trong thm tm, ti ngh mnh chng c g phi hi hn c. Cng ngy Belgrad, ngi ta
cng i x vi ti nh vi mt k nhng chm rt nng, mt k khng cn g lm
ngoi vic chuc li v hi vng vo s lng ca Stalin.
My bay cng n gn Moskva th cm gic c n quen thuc cng ln dn ln trong
ti. Ln u tin, ti nhn thy cc ng ch, cc chin hu d dng quay lng li vi
ti nh th no bi v s thn mt vi ti c th nh hng n v tr ca h trong ng,
h c th b nghi l lch lc. Ngay trong my bay, ti cng khng th thot khi cm
gic ny. Quan h ca ti vi Andreev, anh cng ti tham gia u tranh, cng ti
chu ng gian kh trong nhng ngy t ngc, ni bn tnh con ngi th hin r nht,
lun lun l mi quan h t nhin v vui nhn. Cn by gi? Dng nh anh thng hi
ti nhng khng lm sao gip c, cn ti th khng dm li gn anh v s s phi t ra
khm nm, xun xoe v hn th na, khi lm kh cho anh, s ngi ta li ngh rng
anh ng h ti. Ti bit Petrovic ngay t nhng ngy cn hot ng b mt y kh khn,
chng ti thn nhau v c mi quan tm chung v tri thc. Nhng ti khng dm khi u
cu chuyn vi anh nh chng ti tng thng xuyn tranh lun khng dt v lch s
chnh tr ca Serbia. Tito khng h nhc n cu chuyn ca ti, lm nh n cha tng
xy ra, ng cng khng by t quan im ca mnh, khng th hin tnh cm c th no
i vi ti. Nhng ti c cm gic rng ng ng v pha ti, theo cch ca mnh, ni vic
ng mang ti theo v gi im lng cng phn no ni ln iu ri.
y l ln u tin ti cm nhn c mu thun gia lng tm ca mt ngi bnh
thng, ngha l c mun hng ti chn l v iu thin vi ci mi trng ti ang
sng, ci mi trng ti ang thuc v, ang hnh ng; ln u tin, ti thy mnh ang
xung t vi ci phong tro b cm t trong nhng mc tiu tru tng nhng li b xing
vo vi nhng iu kin thc t trn mt t ny. Trong tm tr ti, mu thun hin ra
hi khc: n hin ra nh l mu thun gia c mun ci to th gii, ci to ci phong
tro m ti l thnh vin vi s thiu cm thng ca nhng ngi c quyn a ra quyt
nh.
Cng gn n Moskva th ti cng lo lng thm.
Mt t tr tri v khng ngi, ch mt mu en b x nham nh bi nhng h bom
v nhng dng sui do tuyt va tan to ra ang chuyn ng di chn ti. Cn bu tri
th y my, ti sm, khng mt nh nng no lt qua c. Khng c tri, khng c t,
ti nh ang di chuyn trong mt th gii phi thc, c th ti ch m nh th, nhng ti li
cm thy n mt cch r rng hn tt c nhng g ti tri qua cho n lc y. Ti bay,

ti chao o gia lng tm v s nghip, gia m c v kh nng. Trong tm tr ti, ch

cn li s chao o y au n v phi thc m thi. Khng cn s say m v ngi
Slav, gn nh khng cn s say m v cch mng nh cuc gp g u tin ca ti vi
nc Nga, vi Lin bang X vit v lnh t ca n na.
Ti cn phi chng kin s au kh ca Tito na. Rt mt mi, mt xanh mt, ng
phi c gng ht sc mi c c bi din vn p t v hon thnh xong phn nghi l.
Molotov l ngi ch tr bui n tip, lnh lng bt tay ti, ng ta khng thm nhch
mp t ra l quen ti t trc na kia. Mt chuyn chng tai gai mt na l Tito
c a n mt nh ngh t bit, cn tt c nhng ngi khc th c a ti khch
sn Metropol. S cm d v mua chuc ngy mt gia tng.
C c nhng hnh ng c ch ch r rng.
Mt hoc hai ngy sau, c ngi gi in cho ti. Mt ging ph n ngt ngo:
Katia y.
Katia no?, ti hi.
Katia, anh khng nh em ? Em mun c gp anh, em nht nh phi gp anh!
Ti suy ngh rt lung: KatiaKatia no nh?, Khng, mnh khng quen ai nh th
ht, v ti ngh ngay rng tnh bo Lin X nh gi by sau ny li dng: trong ng
cng sn Nam T, vn t cch c nhn vn rt c coi trng. i vi ti, vic thnh
ph Moskva x hi ch ngha cng nh bt k mt thnh ph c trn mt triu dn no
khc c y gi im khng phi l iu mi l. Nhng ti bit r cc quan chc cao cp
nc ngoi y c chm sc v bo v k lng hn bt k ni no khc trn th gii,
gi im ch c th gi n ch h nu c c quan tnh bo ng . Ti n mt cch
bnh tnh nhng dt khot:
cho ti yn! v b my.
Ti ngh rng ngi ta khng ch s dng ci tr bn thu v th thin ny vi mt
mnh ti. Nhng v gi v tr lnh o trong ng nn ti buc phi kim tra xem ngi ta
c lm th vi Petrovic v Andreev hay khng. Cng c ngi gi cho h, ln ny khng
phi l Katia m l Natasha hay Vava vo ! Ti gii thch v ni gn nh ra lnh rng
khng c lin h vi ai ht.
Tnh cm ca ti lc tht ln ln, mt mt ti cm thy nh ngi v khng ch mt
mnh ti ri vo ch ngm, nhng ni lo lng cng tng ln: ti sao h li lm th v lm
th lm g?
Ti khng dm ngh n vic hi gio s ubai chuyn ny. ng khng phi l ng
vin cng sn, ti khng dm cho ng thy nhng iu khng hay v Lin X v nhng
bin php m ngi ta c th s dng y, nht l khi nhng bin php y li c s
dng chng li chnh nhng ngi cng sn. ng thi ti cng tin rng khng c c
Katia no gi in cho ubai c.
Lc , ti cha sc rt ra kt lun rng chnh nhng ngi cng sn va l mc
ch va l phng tin m bo cho ch ngha b quyn X Vit ng u. Nhng
ti ng ng nh th, ti s nhng bin php nh th v bt u khng c chng li vic

bin c nhn ti thnh cng c cho nhng mc ch nh th.

Lc , ti vn cn tin rng c th va l ngi cng sn m vn l ngi t do c.
4.
Vic chun b hip nh hu ngh gia Nam T v Lin X din ra sun s, thc ra l
c mu sn ri v nhim v ca ti ch l kim tra bn dch m thi.
L k din ra trong in Kremli chiu ngy 11 thng t nm 1945 vi rt t quan chc
tham d. Ngoi ra, ch c my nh quay phim Lin X. Trong hon cnh lc , c th
tm gi y l nhng ngi i din x hi.
C mt cnh kh ngon mc, y l lc Stalin bo mt anh nhn vin phc v cng li.
Anh nhn vin t v bi ri, Satlin hi:
Th cu khng nh chc mng tnh hu ngh Lin X Nam T ?, anh kia nh
cm li ru v ung cn.
Tht l mt cnh m dn l bch. Nhng mi ngi u ci rt vui v, u gi v coi
y chnh l biu hin s gn gi ca Stalin vi ngi lao ng bnh thng.
y, ti li c c hi gp g Stalin. ng khng nim n nh trc y nhng cng
khng t v lnh lng v lch s mt cch gi to nh Molotov. Stalin khng ni vi ti
cu no. R rng l ngi ta vn cha qun cng nh cha tha th nhng iu ti ni
v Hng qun, ti vn nh ngi trn ng la.
Stalin n ung nh trong mt ba ti bnh thng gia mt nhm nhng ngi thn
cn ti in Kremli vy.
n ti xong th chng ti i xem phim. Stalin ni rng ng chn cnh bn git ri
nn ngi ta khng chiu phim chin tranh m chiu mt phim v nng trng vi nhng
cnh pha tr rt nht. Trong khi xem, Stalin c nhng nhn xt v phn ng ht nh nhng
k t hc, coi hnh tng ngh thut nh l cnh thc vy. Cun phim th hai c sn
xut trc chin tranh, ni v ti chin tranh: Nu ngy mai chin tranh. Trong
phim c cnh s dng v kh ho hc, cn ti hu phng nc c th c cuc khi
ngha ca giai cp v sn. Sau khi xem xong, Stalin bnh thn ni:
Khc thc t khng ng k: khng c v kh ho hc, cn giai cp v sn c cng
khng khi ngha.
Mi ngi u mt nhoi v chc tng, v thc n, v phim nh. Stalin bt tay ti
m khng ni g, nhng ti cm thy bnh tnh hn, t lo lng hn, khng hiu ti sao.
C th l do thi ca mi ngi cng bnh thng? Hay l trong u ti xut hin
gii php no v ti bnh tnh li? C th l c hai. D sao mc lng, c th sng m
khng cn tnh yu ca Stalin.
Sau mt hai ngy g , trong mt ba chiu i phng mang tn Ekaterina, Stalin
li t ra nhit tnh, vui v, nht l trong khi n ung.
Tito ngi bn tri Stalin, bn phi Kalinin, Ch tch X Vit ti cao, y l theo phong
tc Lin X lc . Ti ngi cnh Kalinin. Molotov v ubai ngi i din vi Stalin v
Tito, ri n cc quan khch khc, c Lin X ln Nam T.
Mi ngi u c v gi k, thiu t nhin: tr ubai ra, nhng ngi khc u l

ng vin cng sn c nhng li xng h vi nhau l ngi mi khi chc tng v gi

ng nghi thc quc t, y nh nhng bui gp g ca i din cc h thng v h t tng
khc nhau vy.
Sau din vn v nghi thc, chng ti li c x vi nhau nh nhng ngi bn, nh
nhng ngi ng ch c chung mc ch. Nhng mu thun gia bnh hnh thc v cuc
i thc hin ln rt r, d rng quan h gia nhng ngi cng sn Lin X v Nam
T vn cn tt, thi b quyn X vit v cuc u tranh ginh v tr trong phong tro
cng sn quc t cha c nh hng g. Nhng cuc i khng din ra theo bt k s
no hay mong c ca ai, n buc ta phi tun th nhng hnh thc m khng ai c th
lng trc c.
Lin X v cc nc ng minh phng Ty ang tri qua thi k trng mt, chnh
ph Lin X mun lm nh th khi b trch l khng i x vi nc Nam T cng
sn nh mt quc gia c lp. Sau ny, khi bm chc c vo ng u ri, chnh ph
Lin X tm mi cch bi b cc nghi thc v th tc, h bo y l cc tn d t sn
v dn tc ch ngha.
Chnh Stalin ph b cc nghi l c tnh ngoi giao - ch mt mnh ng c th lm
chuyn m khng s b ph phn. ng ng ln, tay nng li v gi Tito l ng ch
ri ni thm rng khng thch gi l ngi na. iu lm mi ngi xch li gn nhau
v khng kh tr nn m cng hn. Tin s ubai cng ci, mc d kh m tin c
rng y l n ci chn thnh, ni chung, ng ta l nh chnh tr khng c mt t tng
hay nguyn tc nht nh no, ng kch khng phi l vic kh vi ng ta. Stalin bt u
a gin, tru chc mi ngi. Khng kh rt si ng.
ng gi Kalinin gn nh m hn, nguyn vic tm cc tch, tha da, bnh m l
c vn ; ti phi gip ng sut ba tic. Trc mt hai ngy, sau bui gp g chnh
thc vi Kalinin, Tito c ni vi ti rng ng gi cha hon ton bt lc. Nhng c nh
cch Tito nhn xt, cng nh cch ni nng ca Kalinin ti ba tic, ti cho rng phi ni
ngc li mi ng.
D nhin l Stalin bit r tnh trng bnh tt ca Kalinin v giu ct khi ng xin
thuc ca Tito.
ng ly, thuc l t sn y!, Stalin ni. Tay run sn, li thm bi ri, Kalinin
nh ri iu thuc xung sn.
Stalin ph ln ci, trng khng khc g mt gi lng chnh hiu. Ch vi pht sau, li
chnh Stalin li nng cc chc mng sc khe ng ch Kalinin, ch tch ca chng ta,
nhng y ch l nhng li ni rng tuch, ai khng bit ng ch cn l mt biu tng
khng c t gi tr g.
y, trong khng kh x giao chnh thc, gia m ng nh th ny, s thn thnh
ho Stalin cn ni bt hn.
Hm nay, ti c th ni khng ch Stalin to ra s thn thnh ho, hay nh by gi vn
ni, t sng bi c nhn m nhng ngi xung quanh v b my quan liu l nhng k
cn mt lnh t nh th, ng vai tr khng km, nu khng ni l hn, trong vic to ra
hin tng ny.
Quan h d nhin l thay i: cng vi thi gian, ng thnh sng Stalin c uy lc

n ni khng cn ch n nhu cu ca chnh nhng ngi tn vinh ng ta ln a v

.
Stalin, mt con ngi nh b, vng v hng ngy ra vo trong nhng lu i cung in
lt qu v m vng t thi Sa hong li, trc mt ng l con ng, nhng nh mt
rc la nhn theo, nhng ci tai dng ln nghe nh nut ly tng li ng ni. Cn ng,
t tin vo chnh mnh v s nghip ca mnh, dng nh nhng chuyn khng phi l
iu ng ng quan tm. t nc ng b tn ph, i kht, kit qu. Cn qun i ca
ng vi cc v nguyn soi bo nc nch, ngc y hun chng, say ru v ngt ngy
bi nhng chin cng ang giy xo mt na chu u. ng tin rng hip sau h s bc
chn ln na th hai. Stalin bit rng ng l mt trong nhng nhn vt c ti nht trong
lch s nhn loi. Nhng ng khng h y ny: ng tin mnh l ngi lm nn lch s.
Lng tm ng khng h cn rt, mc d c hng triu ngi b git theo lnh ng
hoc nhn danh ng, hng ngn cng s gn gi b ng coi l phn bi v th tiu ngay
khi h nghi ng vic ng dn dt t nc v nhn dn n bn b t do, bnh ng, phn
vinh. y l mt cuc u tranh ko di, y him nguy, k th cng t i, cng yu hn
th li cng khc lit hn. Nhng ng chin thng, y l thc t, m thc t l tiu
chun duy nht ca chn l! Lng tm l g? Liu c ci gi l lng tm khng? Lng
tm khng c ch trong trit l v hot ng thc tin ca ng. i vi ng, con ngi ch
l kt qu ca cc lc lng sn xut.
Cc nh th ca ngi ng, cc dn nhc t chc nhng bui i hp xng xng tng
ng, cc nh trit hc v cc vin nghin cu vit hng ng sch ch gii thch nhng
t ng ni, nhng ngi t t h vang tn ng trc khi cht. ng l ngi chin thng
bc ra t cuc chin tranh ln nht trong lch s nhn loi, quyn lc tuyt i ca ng
c thit lp trn mt phn su qu a cu v ang m rng tng ngy, khng g ngn
chn c. V vy, ng tin rng trong x hi ca ng khng cn mu thun na v y
chnh l x hi u vit nht t xa n nay.
ng a ct vi cc ng ch gia nhn ca mnh. ng a ct vi h khng phi ch
v ng c lng khoan dung lng ca mt v hong . Tnh cch vng th hin
ngay cch ng lm: ng khng bao gi ch giu chnh mnh. ng a ct v thch bc t
nh vinh quang xung gia loi ngi chng t rng ng l mt ngi sng gia ng
loi v cng nhc nh ngi ta rng c nhn khng c tp th ch l mt con s khng
m thi.
Ti say m Stalin v nhng cu chuyn khi hi ca ng. Nhng mt phn tr no ti
cng nh lng tm ti vn cn tnh to v lo lng: ti nhn thy c ci g mo m, k
quc v ti khng chp nhn cch Stalin a gin, cng nh cch ng ta c tnh khng ni
nhng li chn thnh, nhng li m hai ngi ng ch phi ni vi nhau.
5.
Nhng d sao, ti cng cm thy vui khi c mi d ba n ti thn mt ti nh ngh
ca Stalin. C nhin, tin s ubai khng th ng c chuyn nh th - ch c nhng b
trng ng vin ngi Nam T c mi m thi, cn pha Lin X th c cc cng s
thn thit ca Stalin nh: Malenkov, Bulganin, tng Antonov, Beria v d nhin l
Molotov na.
Nh thng l, chng ti c mt vo khong mi gi ti, ti i cng vi Tito. Beria

ngi u bn, bn phi l Malenkov, ti v Molotov, sau n Andreev v Petrovic,

cn bn tri l Stalin, Tito, Bulganin v tng Antonov, Tng tham mu trng.
Beria cng khng cao; trong B chnh tr ca Stalin, c l khng ngi no cao hn
ng ta. Beria y , nc da xanh ti, hai bn tay mm v t. Va nhn thy i mi dy
v i mt ch sau cp knh, ti git mnh v trng ng ta rt ging Vukovic, mt ch
huy ca cnh st Belgrad rt khoi hnh h nhng ngi cng sn. Ti phi c gng lm
mi khng ngh n chuyn y v s ging nhau khng ch b ngoi m cn c cch th
hin: t tin, giu ct, xun xoe v thn trng. Beria cng l ngi Gruzia nh Stalin nhng
nu nhn bn ngoi, ta khng th ni nh th v ngi Gruzia thng c v xng xu v
c mi tc en. C th ngh ng ta l ngi Slav hay ngi Litva, m cng c nhiu kh
nng l ngi lai.
Malenkov cn thp v y hn, mt ngi Nga lai Mng C c trng, vi mi tc
en bng bnh v nhng bp tht cun cun. ng ta l ngi t ni, chu o, khng c nt
g ni bt. Bn di nhng lp m dy kia dng nh cn c mt con ngi khc, mt
ngi nng n, nhanh nhy vi i mt thng minh v n cn, ang vn ng. Trong mt
thi gian di, ng c coi l ngi c th thay mt Satlin, d khng chnh thc, trong
vic gii quyt cc vn thuc ni b ng. Cng tc t chc ca ng, vic thng quan
tin chc cng nh h tng cng tc cn b gn nh nm trn trong tay ng. ng l ngi
pht minh ra danh mc cn b, ngha l nhng bn l lch v l lch t khai ca tt c cc
ng vin v ng vin d b, ca mt ng gm my triu thnh vin, c lu gi v x
l mt cch c h thng Moskva. Nhn bui gp ny, ti xin ng tc phm Bn v i
lp do Stalin vit, mt tc phm b thu hi v trong c nhiu on trch dn ca
Trotsky, Bukharin v nhng ngi khc. Ngy hm sau, ti nhn c cun sch ,
hin nay cun sch vn cn nm trong th vin ca ti.
Bulganin mc qun phc. ng l mt ngi cao ln, p trai, mt ngi Nga chnh
cng vi b ru kh k l, t ni. Tng Antonov cn tr, p trai, thn hnh cn i, tc
en; ng ch tham gia cu chuyn khi vn lin quan n ng m thi.
i din vi Stalin, ti bng cm thy t tin hn, mc d ln ny ng ni chuyn vi
ti khng lu.
Ch khi khng kh si ng nh c ru v nhng li chc tng, nhng cu chuyn
khi hi, Stalin mi quyt nh kt thc nhng chuyn bt ho vi ti. ng lm iu
mt cch na a na tht: ng rt cho ti mt li ru v ngh ung mng Hng qun.
Cha kp hiu ngay t, ti ngh ung mng sc kho ca ng.
Khng, khng, ng khng khng va ni va mm ci, mt nhn chng chc vo
ti : Ung mng Hng qun! ng ch khng thch ung mng Hng qun ?
D nhin l ti ung; mc d trong nhng bui tip ca Stalin, ti thng trnh ru,
ch ung bia thi v ti cho rng say sa l vic khng hay, tuy ti khng phi l ngi
hon ton phn i vic ung ru.
Sau , Stalin hi: Hng qun lm nhng chuyn g?. Ti gii thch rng ti hon
ton khng mun xc phm Hng qun, ti ch mun nu ra nhng sai lm ca mt s
chin s v nhng kh khn v mt chnh tr chng ti gp phi m thi.
Stalin ngt li:

Vng, hn l ng ch c Dostoevski ri ch? ng ch thy tm hn con

ngi, tm l ca con ngi l vn rt phc tp ri ch? Hy tng tng mt ngi i
t Stalingrad n Belgrad, va i va chin u, hng ngn kilmet hoang tn, bao nhiu
ng ch, ng i hi sinh! Mt ngi nh th c th phn ng bnh thng c khng?
Sau bao nhiu chuyn khng khip nh th, anh ta c a bn ngi n b mt cht th
cng c g gh gm u? ng ch coi Hng qun l i qun l tng. Nhng n khng
phi l i qun l tng, khng l tng ngay c khi trong khng c mt s ti phm chng ti m ca nh t v cho ng lnh tt. C mt trng hp nh sau. Mt vin
thiu t phi cng a bn mt ph n v mt anh k s - hip s ng ra bo v ngi ph
n y. Vin thiu t va rt sng va tht ln: A, tn chut cng hu phng! v bn
cht anh k s - hip s kia. Vin thiu t b kt n t hnh. Cu chuyn n tai ti, ti
dng quyn Tng t lnh Ti cao trong thi chin tha cht cho anh ta v a anh ta ra mt
trn. Anh ta mi c phong anh hng y. Phi thng cm vi cc chin s. Hng qun
khng phi l mt o qun l tng. Quan trng l chin u vi qun c, m n chin
u tt, nhng ci khc ch l th yu.
Sau khi t Moskva tr v mt thi gian, ti mi pht hong khi nhn ra mc thng
cm vi nhng ti li ca Hng qun. Khi tin vo vng ng Ph, binh lnh Lin X,
nht l cc n v xe tng, git rt nhiu ngi c chy lon, c n b v tr con.
Ngi ta bo co vi Stalin v hi ng phi lm g vi nhng trng hp nh th.
Stalin tr li nh sau: Chng ta dy d chin s nhiu ri, by gi hy h pht huy
sng kin!
Stalin hi ti:
Th tng Korneev, trng phi on qun s ca chng ti, anh ta l ngi th
no?
Ti khng mun ni nhng iu khng hay v Korneev v phi on ca ng ta d c
khi chuyn ni. Stalin tip tc:
Anh ta khng phi l ngi ngu u, nhng nghin ru, nghin n mc khng th
no cha c!
Sau , ng ta bt u tru chc ti v ti ung bia, thc ra ti cng u c thch bia.
Ny xem, Djilas ung bia nh ngi c, nh ngi c. Anh ta l ngi c, tri
i, ngi c.
Tr a ny khng hp vi ti: lc , ngi c, ngay c mt s kiu dn cng sn
ng v pha chng ta, b coi l nhng ngi chng ra g, nhng ti khng gin cng
khng bt bnh.
C v nh cuc tranh ci v Hng qun chm dt y. Thi ca Stalin vi ti
tr nn chn thnh nh c.
Tnh hnh nh vy ko di cho n khi xy ra xung t gia Ban chp hnh trung
ng Nam T v Lin X vo nm 1948, khi Stalin v Molotov, trong nhng bc th ca
mnh, li dng v xuyn tc cuc tranh lun v s lng m Hng qun ca ti.
Stalin c tnh tru tc Tito bng cch nhn xt rng qun i Nam T th km cn
qun Bulgaria t ra kh hn. Ma ng va qua, cc n v Nam T c b sung lc

lng mi, ln u tin tham gia cc chin dch chnh qui v khng thnh cng. R rng l
Stalin c thng tin. ng ni:
Qun i Bulgaria tt hn qun i Nam T. Ngi Bulgaria cng c hn ch, c c
k th trong qun i. Nhng h bn my chc tn v by gi th n ri. Cn qun
Nam T vn l du kch, cha c kh nng tham gia nhng trn nh ln. Ma ng va
qua, mt trung on c nh tan mt s on ca cc bn! Trung on nh tan s
on!
Ngay sau , Stalin ngh nng cc chc mng qun i Nam T, nhng vn khng
qun ni thm:
Chc cho i qun c th chin u trn ng bng na!
Tito thng t ra kim ch trc cc nhn xt ca Stalin. Khi Stalin ly chng ti ra
pha tr, Tito thng ch mm ci ri ngc nhn ti, ti cng t v ng tnh v thng
cm vi ng. Nhng khi Stalin ri rng qun i Bulgaria tt hn Nam T th Tito khng
kim ch c na v ni to ln rng qun i Nam T s loi b nhng hn ch trong
mt thi gian ngn.
Quan h gia Stalin v Tito kh c bit, dng nh h c xch mch vi nhau nhng
v l do no m khng ai chu ni ra li. Stalin t ra thn trng khng xc phm
chnh Tito nhng ng thi li kim c ch bai tnh hnh Nam T. Tito knh trng Stalin,
coi Stalin nh bc tin bi nhng c cm tng l ng c thi phn khng, nht l khi
Stalin ch trch tnh hnh Nam T.
Bng nhin, Tito ni rng trong phong tro x hi ch ngha c nhng hin tng mi,
ch ngha x hi c nhng biu hin khc trc. Stalin lp tc tuyn b:
Hin nay, c th xy dng ch ngha x hi ngay c di ch Hong gia Anh.
Khng cn lm cch mng khp ni. Va ri c phi on Cng ng Anh v chng ti
tho lun chnh vn . Vng, c nhiu ci mi lm. Vng, ch x hi ch ngha c
th c xy dng ngay c khi vua Anh vn cn cm quyn .
Nh mi ngi u bit, Stalin khng bao gi cng khai ng v pha quan im ny.
Ti cuc tuyn c din ra khng lu sau , Cng ng Anh nhn c a s phiu
trong cuc bu c v quc hu ho 20% ngnh cng nghip. Nhng Stalin khng bao gi
coi nhng bin php l x hi ch ngha, cng nh khng bao gi coi Cng ng l
ng x hi ch ngha. Ti cho rng ng ta khng lm nh th ch yu l do mu thun v
xung t vi chnh ph Cng ng trong chnh sch i ngoi.
Trong khi ni chuyn, ti bo rng Nam T thc cht l c chnh quyn x vit v
tt c cc v tr quan trng u nm trong tay ng cng sn v gn nh khng c phong
tro i lp. Nhng Stalin khng ng :
Khng, cc bn cha c chnh quyn X Vit, cc bn nm gia nc Php ca De
Gaulle v Lin X.
Tito ni thm rng Nam T ang din ra nhng iu c th coi l mi. Nhng cuc
tho lun b b d y.
Trong thm tm, ti khng ng vi quan nim ca Stalin v ngh rng quan im
ca ti khng khc quan im ca Tito.

Stalin trnh by quan im ca ng v c trng c bn ca cuc chin tranh hin nay:

Khc vi nhng cuc chin tranh trc, trong cuc chin tranh ny, k no ginh
c lnh th s thit lp h thng ca mnh. Khng th no khc c.
ng cng trnh by thc cht chnh sch i Slav ca mnh m khng gii thch l do
c th:
Nu ngi Slav on kt v ng h ln nhau th trong tng lai, khng k no c th
ngc ngoc ngay c mt ngn tay. Khng ngc ngoc ngay c mt ngn tay!, ng nhc
li nh th v chm mnh ngn tay tr vo khng kh.
C ai ni rng phi nm mi nm na, ngi c mi hi phc c. Nhng
Stalin c quan im khc:
Khng, h s hi phc rt nhanh thi. y l mt t nc vi nn cng nghip pht
trin cao, giai cp cng nhn c tay ngh v rt ng o, lc lng cn b k thut hng
hu, ch mi hai, mi lm nm l h s phc hi thi. V vy m ngi Slav cn phi
on kt. V ni chung, nu ngi Slav on kt th khng k no c th ngc ngoc c
ngay c mt ngn tay.
t nhin, ng ng dy, ko qun ln nh ang chun b lao vo tranh u hay lao
vo mt cuc nh nhau tay i v go ln nh trong cn say:
Chin tranh sp chm dt ri, sau mi lm hay hai mi nm na, chng ta s bnh
phc, ri chng ta s tip tc!
Khng khip qu: cuc chin tranh thm khc vn cn cha chm dt. Nhng nim tin
ca ng vo con ng s phi i, nhn thc ci tng lai tt yu m th gii ni ng
sng, phong tro do ng dn dt s phi tri qua lm ngi ta phi knh phc.
Stalin cn ni nhiu chuyn na nhng ti cho rng chng ng ghi li lm g, ch xin
ni thm l chng ti n nhiu, ung cn nhiu hn, nng cc nhiu ln v ni nhng li
chc mng v ngha.
Molotov k li chuyn Stalin chc Churchill: Stalin nng cc chc mng c quan tnh
bo v cc nhn vin tnh bo Anh, c m ch tht bi ca Churchill Gallipoly trong
i chin th gii th nht m nguyn nhn l s thiu am tng ca ngi Anh. Nhng
ng ta cng vui v nhc li s hm hnh ca Churchill. Moskva, sau khi ung mt li
vang ngon, Churchill ni rng ng ta xng ng c nhn hun chng cao qu nht ca
nh nc Lin X v li cm n su sc nht ca Hng qun v trong thi gian tham gia
cuc can thip vo Arkhagelsk, ng dy h cch nh nhau. Ni chung, c th nhn
thy rng Churchill, d h chng a g ng, to c n tng tt i vi cc lnh t
Lin X, h coi ng l mt nh hot ng nh nc c tm nhn xa trng rng v nguy
him.
Trn ng tr v nh ngh, Tito cng cm thy mt v ung nhiu ru qu, ni
ngay trong t:
Tht khng hiu ni, qu tha ma bt my ci anh Nga ny i, ung g nhiu th khng
bit, ng l i bi!
D nhin l ti ng vi nhn xt ca ng, ti nhiu ln th tm hiu m khng

th gii thch ni v sao gii lnh o ti cao Lin X li ung nhiu, ung mt cch tuyt
vng v c h thng nh th.
Trn ng t nh ngh ca Tito v thnh ph, ti tin hnh tng kt kinh nghim
ca bui ti hm v nhn thy khng c g c bit c: khng c vn khc mc no
nhng khong cch gia chng ti dng nh tng thm, tt c cc vn u c
gii quyt bng chnh tr nh nht nh phi nh th trong cc quan h gia cc nh nc
c lp.
Chng ti c n thm Dimitrov vo bui ti. cho khng kh thm vui v, ng c
mi hai hay ba ngh s Lin X tham gia, h ht mt s trch on.
D nhin l chng ti c ni n chuyn hp nht gia Bulgaria v Nam T nhng ch
ni chung chung, khng i vo chi tit. Tito v Dimitrov k li nhng k nim thi h
cng cng tc Comintern. Ni chung, c th coi y l cuc gp ca nhng ngi bn
ch khng phi l bui tho lun c tnh chnh tr.
Dimitrov lc l ngi rt c n v tt c kiu dn Bulgaria tr v nc cng vi
Hng qun ri.
Dimitrov trng mt mi v thiu quyt on. Nguyn nhn hay mt phn nguyn nhn
th ai cng bit nhng chng ai dm ni ra. Mc d Bulgaria c gii phng nhng
Satlin khng cho Dimitrov hi hng v cho rng cha n lc, cc chnh ph phng Ty
s coi y l vic cng khai a ch ngha cng sn vo Bulgaria. Lm nh ng li
khng hai nm r mi ri vy! Chuyn cng c ni ti trong ba n ti ch
Stalin. Va nhy mt, Stalin va bo:
Cha phi lc Dimitrov tr v Bulgaria, y cng tt chn.
Mc d khng th chng minh, nhng lc ngi ta ng rng Stalin s khng cho
Dimitrov tr v trc khi ng ta n nh c trt t Bulgaria.
Chng ti mi nghi ng ch cha dm khng nh rng Lin X ang c xu hng b
quyn nhng chng ti c cm gic nh th. Chng ti phi min cng ng vi
nhng mi ng vc tng tng ca Stalin rng Dimitrov s a Bulgaria qu nhanh v
pha t.
Du vy, th cng , cho giai on u.
Nhng iu gi ra mt lot cu hi: Stalin d nhin l mt thin ti, nhng
Dimitrov cng u c phi l tay m, lm sao Stalin bit r cc vn ca Bulgaria hn
Dimitrov? Vic gi Dimitrov Moskva, tri vi ng, c lm gim uy tn ca ng i vi
nhng ngi cng sn Bulgaria khng? V ni chung, tr chi phc tp xung quanh
chuyn hi hng ca Dimitrov c ch li g? Ti sao ngi Nga khng ni cho ai bit,
ngay Dimitrov cng khng bit?
Hn u ht, trong chnh tr, mi s thng bt u t s xa lnh v mt o c v
nghi ng v nhng d nh tt p.
6.
Chng ti v nc qua ng Kiev v theo c mun chung, c pha Lin X v pha
chng ti, chng ti dnh ba ngy thm chnh ph Ukraine.

B th ng Bolshevik v Ch tch chnh ph Ukraine lc l Nikita Khrushchev v

B trng ngoi giao l Manuilski. H n tip chng ti v chng ti y ba ngy nh
d tnh.
Lc , y l nm 1945, chin tranh vn cn v c th t mt s nguyn vng
Khrushchev v Manuilski hi: liu Ukraine c th thit lp quan h ngoi giao vi cc ch
dn ch nhn dn hay khng?
Chuyn khng i n u - chng bao lu sau, chnh Stalin cng b phn i v vn
dn ch nhn dn cho nn ng ta khng th ngh n vic cng c nn c lp cho
Ukraine. Cn ng gi Manuilski, mt k a ngn, mt B trng khng c b, tip tc ni
th chuyn nhm nh Lin hp quc thm vi ba nm na ri bt thnh lnh ln mt
tm.
Khrushchev c mt s phn hon ton khc. Nhng lc , khng ai c th ng rng
n li din ra theo hng y.
Ngay lc , ng hn l t nm 1938, ng ta nm trong ban lnh o ti cao, mc
d ngi ta cho rng ng khng thn cn vi Stalin bng Molotov hay Malenkov v ngay
c Kaganovich. Trong ban lnh o Lin X, ng c coi l ngi tho vt, c nhiu ti
nng trong lnh vc kinh t v t chc nhng v mt vit lch v ni nng th hon ton
khng c ting tm g. ng c a ln cc chc v lnh o Ukraine sau nhng chin
dch thanh trng hi gia nhng nm 30 nhng ng ng vai tr g trong nhng v thanh
trng th ti khng r, thc ra lc , ti khng quan tm ti vn ny. Nhng cch
bt di thi Stalin th ai cng r: phi kin quyt v kho lo trong nhng chin dch
thanh trng chng a ch v chng ng. c bit l i vi Ukraine, y, bn
cnh nhng ti li cht ngi , cn c thm ti dn tc ch ngha na.
Con ng hon l ca Khrushchev, d ng leo ln cc chc v cao khi cn kh tr,
khng phi l bt thng trong hon cnh Lin X lc : ng hc qua cc trng, c
chnh tr ln cc loi trng khc v leo ln theo cc nc thang ca ng nh lng trung
thnh, ti kho lo v tr thng minh. ng, cng nh a s cn b lnh o lc , thuc
th h mi, th h sau cch mng, th h c bt di thi Stalin. Nhng khi Hng
qun buc phi rt khi Ukraine, ng c a ln chc v kh cao v sau khi qun c
rt i th ng mang qun hm trung tng v tr v nm gi cc chc v cao nht ca
ng v chnh ph ti y.
Nghe ni Khrushchev khng phi gc Ukraine m l gc Nga. Nhng ngi ta trnh
ti ny, chnh ng cng khng ni bi v Ukraine m ngi ng u chnh ph li
khng phi ngi Ukraine th tht bt tin! Ngay i vi chng ti, nhng ngi cng sn,
nhng ngi c th bin h v gii thch tt c nhng th c th lm mo m hnh nh ca
chnh chng ti cng phi ly lm ngc nhin l lm sao ci nc Ukraine vi din tch
cn ln hn din tch nc Php, vi nn vn ho, mt s mt, cn cao hn Nga li khng
c ni mt ngi ng u chnh ph?
Nhng ngi ta khng th giu c chng ti rng ngi Ukraine thng o ng
ngay khi qun c chim c qu hng h, chng th m sau khi ui c qun c
i ri, ngi ta ng vin c hai triu ri thanh nin Ukraine tham gia Hng qun.
Cc chin dch, tuy khng ln, chng li cc phn t dn tc ch ngha Ukraine vn ang
din ra, vin tng ti nng ngi Nga l Vatutin [1] hi sinh trong mt chin dch nh

th. Cho rng y l tn d ca ch ngha dn tc, nh ngi ta gii thch, l khng hon
ton thuyt phc. Ta c th hi: ci ch ngha dn tc y t u ra nu cc dn tc Lin
X u bnh ng vi nhau?
Chng ti cng ly lm bn khon v ngc nhin v ci s Nga ho i sng x hi
ang din ra y: trong nh ht, ngi ta ni bng ting Nga; mt s t bo c in
bng ting Nga.
Nhng chng ti khng ngh y l li ca Khrushchev. L mt ngi cng sn gng
mu, ng ch c th thc hin nhng ch th ca ng, ca Ban chp hnh trung ng v
ngi thy, ngi lnh t v i ca mnh l I. V. Stalin m thi.
Tt c cc nh lnh o Lin X u l nhng ngi c u c thc tin v trong gii
ca mnh, h cn t ra gin d na. N. S. Khrushchev, c hai c tnh y u rt r nt.
Lc , cng nh hin nay, sau khi c k nhng bi pht biu ca ng, ti c cm
tng rng kin thc ca ng khng vt ra ngoi nn vn hc c in Nga, cn l lun
ca ng cng khng vt ra ngoi trnh ca cc trng ng trung cp. Nhng ngoi
khi lng kin thc hi ht, tip thu c trong nhng kho hc khc nhau , iu quan
trng l nhng hiu bit m ng c c do t hc, trong mt qu trnh t rn luyn khng
mt mi, v nht l do kinh nghim hot ng thc tin trong rt nhiu lnh vc khc
nhau. Tht kh xc nh s lng v tnh cht ca khi kin thc v ta s phi ngc
nhin khi thy ng hiu su sc nhiu chuyn nhng ng li khng bit nhiu chn l ti
thiu. Tr nh ca ng phi ni l v ch, cch trnh by sng ng v y hnh nh.
So vi nhng ngi lnh o Lin X khc, ng thuc loi li khu v mc d ng
cng nh nhiu nh lnh o khc lc rt hay s dng thnh ng, tc ng - y cng l
cch chng t mi lin h vi nhn dn nhng ng, n khng c v gi di nh nhng
ngi khc v thi v cu chuyn t nhin, gin d ca ng.
Khrushchev c kh nng k chuyn khi hi. Nhng khc vi Stalin, chuyn khi hi
ca Stalin mang dng v tr thc nn vng v v trng trn, chuyn khi hi ca
Khrushchev l nhng chuyn bnh dn cho nn thng th l, nhng li sng ng hn v
thm lu. Khi ng nh cao quyn lc v c ton th gii di theo, ng phi ch
n c ch v cch ni nng ca mnh nhng v c bn l khng thay i v khng kh
nhn ra rng ngi ng u nh nc X vit c xut thn t qun chng lao ng. Cng
phi ni thm, khc vi nhng lnh t cng sn khc, ng khng phi l k t hc v hc
khng n ni, ng khng cn che giu s v hc v khim khuyt ca mnh bng s ph
trng ho nhong bn ngoi. Ta thy ng ni rt nhiu chuyn tm thng, iu ch
chng t s thiu ht kin thc hoc l ng thuc lng cc cng thc mc-xt nhng
ng trnh by mt cch gin d v thuyt phc. Ngn ng v phng php ni chuyn ca
ng ph hp vi m ng thnh gi hn l Stalin.
Trong b tng phc khng cn mi v khng bao gi l, ng l lnh t X vit duy
nht hiu v tham gia gii quyt c nhng iu nh nht, tham gia gii quyt cc cng vic
thng nht ca cc ng vin thng v qun chng lao ng ni chung. D nhin, ng
lm th khng phi ph hoi m ngc li cng c, hon thin ch hin hnh.
Nhng ng tm hiu v un nn, trong khi nhng ngi khc a ra ch th t cc vn
phng ni h c bo co.
Khng c nh lnh o Lin X no i v cc nng trang v nu c i th ch ung

v tuyn truyn m thi. Khrushchev i vi chng ti v nng trang, ng tin tng

tuyt i vo h thng nng trang. Ln y, ng cng li, nhng chic li vodka to ng,
vi cc nng trang vin. ng xem vn m ri gh vo tri ln v tho lun vi dn
chng nhng vn t ra trong thc tin. Trn ng v Kiev, thnh thong ng li quay
v vi cu chuyn cn b d v ni cng khai v nhng nhc im cn tn ti y.
Kh nng tuyt vi trong vic nm nhng vn thc tin tm v m ca ng
c chng ti cm nhn trong cuc hp vi cc cn b ph trch kinh t trong chnh ph
Ukraine cc b trng ca ng, khc vi cc ng cp Nam T, nm vng cc vn v
quan trng hn, h nh gi tnh hnh mt cch thc t hn chng ti.
Khrushchev thuc loi ngi tm thc, bo tt phng phi nhng hot bt, nhanh
nhn, c cm gic nh c tc ra t mt tng vy. ng tu mt lc rt nhiu nc, c
nh th cn phi bo v ci hm gi lm bng thp. Trong khi Stalin v nhng cng s
thch nhu nht, nu khng ni rng h l nhng ngi sng bi n nhu, th theo ti
Khrushchev t ra bng quan vi n; cng nh bt k ngi bn vic no, iu quan
trng i vi ng l ch cn c n no, th thi. D nhin l ng c iu kin lm nh
th. Bn tic ca ng cng h nhng thiu c tnh. Khrushchev khng phi l ngi a
nhu nht, mc d ng n khng km g Stalin, ung cn nhiu hn.
Khrushchev l ngi nng ng v ging nh tt c nhng ngi hot ng trong thc
tin, ng rt nhy bn trong vic thch ng vi hon cnh. Ti ngh rng ng s khng
chn ch trong vic la chn phng tin nu phng tin c ch cho ng trong thc
t. Nhng ging nh tt c nhng k m dn xut thn t qun chng, nhng k thng
chng my chc tin ngay vo nhng iu mnh ni, ng cng d dng t b ngay cc
phng php khng cn c ch v sn sng bin h rng y l do cc nguyn tc o c
v l tng cao c. ng thch cu tc ng: Ngi ta khng chn gy khi lm trn. Cu
ngn ng ny bin h cho ng khi ng dng gy ngay c trong trng hp chng c nh
nhau g ht.
Tt c nhng iu ti trnh by y khng phi l nhng iu cn ni v Khrushchev
hm nay. Ti ch xin ghi li nhng cm ngh c ca mnh v ch ng n phn no nhng
suy t ca ngy hm nay m thi.
Lc , ti khng thy Khrushchev c trch mc Stalin hay Molotov g c. ng t ra
knh trng v nhn mnh rng mnh thuc trong s nhng ngi thn cn vi Stalin. ng
cn k rng ngay trc ngy qun c tn cng, Stalin gi cho ng t Moskva rng
phi thn trng v c tin rng ngy mai, 22 thng 6, qun c s bt u chin dch. Ti
ni iu ny ch nh mt s kin ch khng phi bc b li ca Khrushchev rng b bt
ng khi qun c tn cng l do li ca Stalin. S bt ng ny l hu qu ca nhng tnh
ton chnh tr sai lm ca Stalin.
Nhng d sao, Kiev cng li n tng ti mt, y l tinh thn thc t v kim ch
ca Khrushchev, lng nhit tnh ca Manuilski, v p ca chnh thnh ph, mt thnh tri
rng ngt tm mt v ht bng xung dng sng rng ln ta nh Belgrad vy.
Nhng nu Khrushchev to cho ta cm gic t tin, cng rn v thc t, cn Kiev l
mt thnh ph p, c vn ho v c xy dng hi ho th Ukraine ch cn li trong tr
nh nh l mt ci g thiu c tnh, mt mi v thiu sinh kh.
Cng i su vo hin thc ca i sng X vit, mi nghi ng ca ti ch cng tng

thm. Cng ngy ti cng thy lng tm ca mnh tht kh dung ho vi ci hin thc
.
________________________________________
[1] Vatutin hi sinh ngy 29 thng 2 nm 1945 (trch theo cun Cuc chin tranh v
quc v i, Moskva 1970, trang 273 ch thch ca bn ting Nga)

Tht vng
1.
Ti gp Stalin ln th ba vo u nm 1948. y l cuc gp c ngha nht v n
din ra ngay trc cuc xung t gia lnh o Lin X v Nam T.
Ngay trc cuc gp xy ra nhng s kin v thay i quan trng trong quan h
gia Lin X v Nam T.
Quan h gia Lin X v phng Ty bt u c tnh cht ca cuc chin tranh
lnh v di hnh thc quan h gia hai khi.
S kin c tnh cht quyt nh y, theo ti, l vic Lin X t chi k hoch
Marshall, cuc ni chin Hi Lp v vic thnh lp Phng thng tin ca cc ng cng
sn v cng nhn quc t gi l Cominform.
Ch c Lin X v Nam T l hai nc kin quyt t chi tham gia k hoch Marshall.
Nam T t chi do ch ngha gio iu, cn Lin X th s rng s gip kinh t ca M
s lm lung lay ci ch va chim c bng chin tranh.
Ti, trn ng tham d i hi ng cng sn Php Strasbourg, tnh c c mt
Paris ng vo lc din ra cuc m phn gia Molotov v cc i din phng Ty v k
hoch Marshall. Molotov tip ti trong i s qun Lin X, ti y chng ti tho
thun s phn i k hoch Marshall v ph bnh ng cng sn Php v ci gi l ng
li dn tc ca h. Molotov c bit quan tm n thi ca ti i vi i hi.
Molotov ni v t Dn ch mi do Duclo lm tng bin tp, mt t bo c nhim v th
hin s thng nht quan im ca cc ng cng sn, nh sau:
Khng phi l vic cn, khng phi l vic cn lm by gi.
Molotov c lng l v k hoch Marshall v cho rng c th phi ng t chc vi
s tham gia ca cc nc ng u, nhng ch vi mc ch tuyn truyn, s li dng din
n v ng dy b ra v khi cn thit. Ti khng thch phng n y lm, nhng nu
ngi Nga c p th ti s ng , y cng l quan im ca chnh ph ti. Nhng
Molotov nhn c ch th ca B chnh tr t Moskva rng khng c ng ngay
c vi vic t chc hi ngh.
Ngay sau khi ti v Belgrad th Moskva din ra hi ngh cc nc ng u nhm
thng nht quan im v k hoch Marshall. Ti c ch nh dn u on i biu
Nam T. Mc ch thc s ca n l cng p Tip Khc v chnh ph nc ny khng
phn i vic tham gia k hoch Marshall. My bay Lin X i sn sn bay nhng
c in t Moskva ni rng khng cn hp na v chnh ph Tip t b quan im ban
u ri.
Phng thng tin quc t (Cominform) c thnh lp cng v l do nh th: nhim v
ca n l gii quyt cc quan im khc vi quan im ca Moskva. tng v vic
thnh lp mt t chc c th bo m s phi hp v trao i quan im gia cc ng
cng sn c bn tho ngay t ma h nm 1946; Stalin, Tito v Dimitrov cng ni
chuyn . Nhng v nhiu l do m k hoch phi hon li, m l do ch yu l v cc

lnh t X vit cha quyt nh c thi gian thch hp. Mi n ma thu nm 1947, k
hoch ny mi c thc hin, khng nghi ng g rng iu c lin quan n vic Lin
X t chi k hoch Marshall v s cng c vai tr ca Lin X trong cc nc ng u.
Trong cuc hi ngh thnh lp din ra min ty Ba Lan, y l vng t c ca c,
ch c hai on kin quyt ngh thnh lp, y l on Nam T v on Lin X.
Gomulka (Ba Lan ND) phn i, ng pht biu thn trng nhng khng p m v con
ng i ln ch ngha x hi theo cch ca Ba Lan .
Xin nhc li mt chuyn vui rng Stalin ngh ra tn gi cho t bo ca Cominform
l V mt nn ho bnh bn vng, v nn dn ch nhn dn, v cho rng cc c quan tuyn
truyn phng Ty mi ln trch dn mt cu g t t tp ch cng s phi nhc li khu
hiu ny. Nhng hi vng ca Stalin khng thnh hin thc: tn ny di qu v mang tnh
tuyn truyn l liu qu nn phng Ty ngi ta ch gi n gin l c quan ca
Cominform. Stalin cng l ngi quyt nh a im ca Cominform. Cc on i biu
thng nht t Praha. i din ca Tip l Slanski ngay chiu hm y phi phng xe
v Praha tham kho kin Gottwald. Nhng m , Gdanov v Malenkov ni
chuyn vi Stalin, ngay mt khch sn xa xi ho lnh th ny cng phi xin kin trc
tip ca Moskva. V v Gottwald khng thch t Praha lm, Stalin ra lnh t tr s
Cominform Belgrad.
C hai qu trnh din ra song hnh trong quan h gia Nam T v Lin X: ngoi mt
th l s thng nht v chnh tr v t tng nhng trn thc t th s nh gi v hnh
ng khc nhau.
Khi phi on lnh o cp cao Nam T gm Tito, Rankovich, Kidric, Neskovic c
mt Moskva vo ma h nm 1946, ngoi mt, quan h gia hai bn cc k thn thin.
Stalin m hn Tito ri cn d on vai tr ca ng trn phm vi ton chu lc na, trong
khi t ra coi thng on Bulgaria v Dimitrov. Nhng chng bao lu sau xy ra tranh
lun v bt ng.
Nhng mu thun c che y tip tc pht trin. Tuy th gii phi cng sn khng h
bit n nhng mu thun y nhng chng vn lun bng pht trong cc cp lnh o cao
nht ca ng. y l nhng v lin quan n vic tuyn m nhn vin tnh bo, c bit
l trong b my ng v chnh quyn v trong lnh vc t tng m ch yu l vic coi
thng cch mng Nam T t pha Lin X. Cc i din Lin X t v kh chu ra
mt khi thy Tito c ca ngi cng vi Stalin, h c thi hon ton tiu cc khi thy
Nam T c quan h c lp v ngy cng c uy tn vi cc nc ng u.
Chng my chc, mu thun chuyn sang lnh vc kinh t, c bit l khi ngi
Nam T nhn ra rng ngoi cc quan h thng mi bnh thng, h khng th hi vng
vo s gip ca Lin X trong vic thc hin k hoch nm nm. Cm thy s chng
i, Stalin ni rng cc cng ty hp doanh l khng ph hp vi cc nc hu ngh anh
em v ha s gip v mi mt. Nhng ng thi cc i din thng mi ca Lin X
li dng li th do s bng n mu thun trong quan h gia Nam T v cc nc phng
Ty v o tng ca Nam T rng Lin X l nh nc khng v k v khng c b
quyn.
Duy c Nam T v Albania l hai nc ng u t gii phng khi ch pht xt v
ng thi hon thnh cuc cch mng ni b m khng cn s tr gip c tnh cht quyt

nh ca Hng qun. Cng cuc ci to x hi y din ra su sc hn bt k nc no

khc v Nam T ng thi cng l nc c vai tr tch cc trong vic thnh lp khi
ng u thn Lin X. Cuc ni chin ang din ra Hi Lp. Nam T b vu l kch ng
v ng h v mt vt cht cho cuc chin tranh , quan h ca n vi phng Ty v c
bit l M cc k cng thng.
Hm nay, nhn li thi qua, ti c cm tng rng chnh ph Lin X khng nhng
ch quan st mt cch thch th s xu i ca nhng mi quan h m cn thc hin mt
s bc lm cho n trm trng thm, d nhin l h theo di lm sao cc bc
khng vt ra ngoi kh nng v li ch ca chnh mnh. Molotov cht na th m hn
Kardelj khi nhn c tin hai my bay M b bn ri trn bu tri Nam T nhng ng
thi li thuyt phc rng khng nn bn thm ci th ba. Chnh ph Lin X khng ng
h mt cch trc tip cuc khi ngha Hi Lp, nh vy l Nam T gn nh n
c trn gh b co Lin hip quc, nhng cng khng c mt hnh ng dt khot no
nhm vn hi ho bnh cho n khi Stalin thy rng vic c li cho mnh.
Vic a Cominform v Belgrad cng th, mi u th tng y l vic cng nhn
cch mng Nam T nhng ho ra ng sau n l nh ngm ca Lin X: ban lnh o
Nam T c ru ng trong s t mn cch mng v phi phc tng tinh thn on kt
cng sn quc t gi to; trn thc t, iu ngha l cng nhn ch ngha b quyn Lin
X v thc hin nhng i hi khng bao gi ngng ca b my quan liu X vit.
Xin c ni v thi ca Stalin i vi cch mng, cng c ngha l thi i vi
cch mng Nam T.
C nhiu kin, khng phi l khng c c s, cho rng vo nhng gi pht quyt
nh, Moskva t chi gip cch mng Trung Quc, Ty Ban Nha, Nam T v Stalin
l ngi phn i cch mng ni chung. Nhng iu khng hon ton ng. Stalin ch
chng li cch mng khi cuc cch mng y vt ra ngoi quyn li ca nh nc Lin
X m thi. ng linh cm thy rng vic thnh lp cc trung tm cch mng mi bn
ngoi Moskva s e do v tr c quyn trong phong tro cng sn th gii, iu tr
thnh hin thc ri. Cho nn ng ta ch ng h cc cuc cch mng khi chng cn nm
trong vng kim sot ca ng, ng sn sng b ri nu chng vt khi tm tay. Ti cho
rng cho n hm nay chnh sch ca chnh ph Lin X cha c thay i ng k v vn
ny.
Nm trong tay ton b ngun lc ca t nc, Stalin khng th hnh ng khc ngay
c bn ngoi lnh th ca n. Ko khi nim tin b v t do xung ngang vi quyn li
ca mt ng chnh tr nc mnh, ng ch c th hnh ng nh ch nhn ng ti
nhng nc khc m thi. ng ch cn l cng vic. ng tr thnh n l ca ch
chuyn ch v quan liu, n l ca s hp hi, thin cn v nht nho, ngha l n l ca
tt c nhng iu m ng buc vo cho chnh t nc mnh.
Hon ton ng khi c ngi ni rng: khng th tc ot t do ca ngi khc m
khng nh mt t do ca chnh mnh.
2.
Ti phi i Moskva l v c s khc bit trong chnh sch gia Nam T v Lin X v
vn quan h vi Albania.

Cui thng 12 nm 1947, chng ti nhn c mt bc in ni rng Stalin yu cu

ti hoc mt y vin no trong Ban chp hnh trung ng Nam T phi n Moskva
thng nht chnh sch ca hai chnh ph i trong quan h vi Albania.
S khc bit biu hin r nht sau v t st ca Spiru Naku, y vin Ban chp hnh
trung ng Albania.
Quan h gia Nam T v Albania pht trin trong tt c cc lnh vc. Nam T cng
ngy cng gi nhiu chuyn gia, thuc cc ngnh ngh, sang Albania. Nam T cn
cung cp cho Albania lng thc thc phm, mc d chnh Nam t cng ang thiu thn.
V nguyn tc, c hai chnh ph cng c chung quan im cho rng Albania phi hp nht
vi Nam T, nh th cng mt lc s gii quyt c vn nhm dn thiu s Albania
Nam T.
Cc iu kin tr gip ca Nam T cho Albania c phn thun li v cng bng hn
cc iu kin ca chnh ph Lin X i vi Nam T. Nhng c v nh vn khng
phi l l cng bng m l thc cht ca cc mi quan h. Mt s nh lnh o Albania
ngm ngm chng li cc mi quan h nh th.
Spiru Naku, mt ngi nh nhn, yu ui v mt th lc nhng l mt tr thc su
sc v cc k nhy cm, lc ang lnh o lnh vc kinh t trong chnh ph Albania l
ngi u tin cng khai phn i Nam T v i cho Albania c pht trin mt cch
c lp. Quan im ca ng gp phi phn ng tiu cc khng nhng Nam T m cn
b phn i ngay trong Ban chp hnh trung ng Albania. Koci Xoxe, B trng Ni v,
sau ny b t hnh v ti ng h Nam T, l ngi phn i d di nht. Xut thn l cng
nhn, mt ngi cch mng lo thnh, Xoxe c coi l ng vin trung kin nht, mc d
Enver Hoxha l Tng b th ng v l ngi ng u chnh ph, ng ny l ngi c
hc hn v khn ngoan hn. Enver Hoxha cng ph phn Naku, mc d khng ai bit
quan im thc s ca ng l g. B kt n l theo ch ngha s vanh v b c lp, ng
trc nguy c b khai tr khi ng, Naku t bn mt vin n vo u m khng bit
rng ci cht ca ng khi mo cho s cng thng trong quan h gia Nam T v
Albania.
Ngi ta giu nhm bin c ny, ch mi v sau, khi xung t gia Nam T v
Albania tr thnh cng khai, Enver Hoxha mi bin Naku thnh anh hng dn tc.
Nhng s kin ny gy ra cho lnh o hai bn n tng rt nng n, nhng cu ch
chung chung m ngi cng sn vn dng trong nhng trng hp nh th nh: tiu t
sn, hn nht khng th no ty xo c n tng nng n nu trn.
Chnh ph Lin X bit r nguyn nhn ci cht ca Naku cng nh quan h gia
Nam T v Albania. Cc c quan i din ca Lin X Tirana phnh ln nhanh chng.
Ni chung, chnh ph Albania v Nam T khng giu dim Lin X cc vn ca mnh,
mc d Nam T khng tham kho Lin X v cc chnh sch c th.
Cc i din Lin X cng ngy cng t ra bt mn vi nhng cng vic c th do
Nam T thc hin ti Albania. Nhm lnh o ca Enver Hoxha ngy cng t ra thn mt
hn vi phi on Lin X. Lc th mt i din no ca Lin X trch: Ti sao Nam
T t chc cc cng ty hp doanh vi Albania m khng mun thnh lp cc cng ty nh
th vi Lin X? C khi li hi: Ti sao chng ti li c c vn sang gip qun i
Albania trong khi ngi Lin X lm c vn cho Nam T? Lm sao chng ti c th c

vn cho Albania v vn pht trin trong khi chnh Nam T li cn c vn nc ngoi?

Ti sao mt nc Nam T va ngho va lc hu li i gip Albania pht trin?
Cng ngy cng thy r xu hng ca Moskva mun thay th v tr ca Nam T
Albania. Tht l bt cng i vi Nam T v khng phi Lin X s hp nht vi Albania,
hn na, Lin X cng khng phi l nc c bin gii chung vi Albania. ng thi,
ngi ta cng thy r xu th ng v Lin X ca ban lnh o cp cao Albania, iu
th hin rt r trong cng tc tuyn truyn ca h.
ngh ca chnh ph Lin X v vic gii quyt bt ng trong vn Albania c
pha Nam T n nhn bng c hai tay nhng cho n nay, vn khng r l ti sao Stalin
li mun chnh ti phi i Moskva.
Ti ngh rng c hai l do.
Khng nghi ng g rng ti li cho ng ta n tng l mt ngi bng bt v
thng thn, nhng ngi cng sn Nam T cng ngh rng ti l mt ngi nh th. Nh
vy, ti l ngi ph hp cho nhng cuc i thoi ci m v nhng vn phc tp v
nhy cm.
Nhng ti cn cho rng Stalin mun li ko ti gy chia r v khut phc Ban chp
hnh trung ng Nam T. Trc y, ng ta li ko c Hebrang v Giuovik ri.
Nhng Hebrang b khai tr khi Ban chp hnh trung ng v ang b theo di v
nhng lin h m m vi cnh st Hong gia trc y. Giuovik l mt ngi li lc,
nhng mc d l y vin Ban chp hnh trung ng, ng li khng phi l ngi thuc
nhm thn cn Tito t thi thnh lp ng v trong thi k din ra cch mng. Trong
chuyn ving thm n Moskva vo nm 1946, khi Tito ni rng ti b bnh au u th
Stalin mi ti n ngh Krym. Ti khng i v sau , khng thy h gi li mi qua
s qun v ti cho rng y ch l li ni c tnh x giao.
Ti ln ng i Moskva, nu ti nh khng lm, vo ngy 8 thng 1 nm 1948 hoc
gn ngy vi tm trng na mng na lo. Ti mng v c Stalin mi nhng trong
y su tm hn, ti ng rng y khng phi l v tnh v khng phi l vic t t i vi
Tito cng nh Ban chp hnh trung ng ng cng sn Nam T.
Trc khi ln ng, ti khng nhn c hng dn hay ch th c th no. V ti
nm trong ban lnh o ti cao v quan im chung cng c xc nh ri, m quan
im chung lc l cc i din Lin X phi kim ch trong vic a ra kin thiu t
nh lin quan n chnh sch hp nht gia Nam T v Albania, cng nh h khng c
thc thi nhng ng li c bit no khc.
Nhn dp ny, mt phi on qun s Nam T cng ln ng i Moskva cng vi ti.
H c nhim v trnh by nhu cu trong lnh vc trang thit b qun s v khi phc nn
cng nghip quc phng. Trong on i biu qun s c Koca Popovic, Tng tham mu
trng v Todorovic, Tng cc trng tng cc cng nghip quc phng. Cvetozar
Vukmanovok-Tempo, Tng cc trng tng cc chnh tr cng i vi chng ti lm
quen vi kinh nghim ca Hng qun trong lnh vc ny.
Chng ti i bng tu ho, mi ngi u phn khi, lng trn y hi vng. Nhng
ng thi quan im ca chng ti cng rt r rng: Nam T phi gii quyt cc vn
bng lc lng v theo cch ca mnh.

3.
Quan im ny c ni ra ngay c trc khi cn ni, y l ti ba n ti trong i
s qun Nam T Bukarest, ba Anna Pauker, b trng ngoi giao, v mt s nh
hot ng chnh tr ni ting ca Rumania cng c mt.
Hm , tt c cc ng ch Nam T, tr ng i s Golubovic, ngi sau ny vt
bin v c cm tnh vi Moskva, u cng khai ni rng Lin X khng th l m hnh
tuyt i trong cng cuc xy dng ch ngha x hi v hon cnh thay i, hn na,
iu kin v quan h trong cc nc ng u cng khc nhau. Ti thy Anna Pauker
chm ch lng nghe nhng b khng ni g hoc min cng ng vi chng ti mt
vn g song vn trnh tho lun vn t nh ny. Mt ng ch Rumania, ti ngh
l Bodnarosh, tranh lun vi chng ti, cn mt ngi khc, ng tic l ti qun
tn, li hon ton ng . Ti cho rng khng nn tho lun nhng vn nh th v tin
rng s c ngi bo co vi ngi Nga cn h th nht nh s coi l bi X, ngun
gc ca mi ti li trn i. Nhng ng thi ti cng khng th t b quan im ca
mnh. Cho nn ti c gng lm du bt cuc tranh lun bng cch nhn mnh nhng cng
hin ca Lin X v ngha mang tnh nguyn tc ca cc kinh nghim ca Lin X.
Nhng iu c l cng chng mang li li ch g v ti li nhn mnh rng phi hiu
bit cc iu kin c th mi c th xc nh c ng li. Ni chung, s c nhiu
phin toi: ti bit rng lnh o Lin X khng bao gi chp nhn chnh sch i ng
tiu d v nhng b, nht l ngay trong hng ng nhng ngi cng sn vi nhau.
L do ph bnh th nhiu, d chng ti ch i ngang qua Rumania m thi.
L do th nht l quan h ca Lin X vi cc nc ng u khc: cc nc ny vn
b qun i Lin X chim ng trc tip, ti nguyn ca h th b khai thc bng mi
phng tin, m thng l thng qua cc cng ty hp doanh, ngi Nga dng ngay vn
ca c m h tuyn b l chin li phm ca h, ngoi ra khng c g ht. Bun bn vi
cc nc ny cng khc, thng l theo cc hp ng c bit, chnh ph Lin X mua
vi gi thp hn m bn th vi gi cao hn th trng th gii. Ch c Nam T l ngoi
l. Chng ti bit ht. Khung cnh ngho nn v nhn thc c s bt lc v phc tng
ca chnh quyn Rumania cng lm chng ti bt mn thm.
Nhng iu lm chng ti kh chu nht l thi ngo mn ca nhng ngi i din
Lin X y. Ti nh chng ti pht hong khi thy vin t lnh y ban qun qun
X Vit Iassy ni:
Ci vng Iassy ny, bn i l bn! Rumania ton mt l trm cp!
ng ta cn nhc li li ca Ehrenburg v Vyshinsky v thi n hi l v trm cp
Rumania nh sau:
y khng phi l mt dn tc, y l mt ngh!
Iassy, c bit l vo ma ng nm y, qu tht rt bn, l khu vc b hoang ca vng
Ban-cng, ch c nhng ngi y mi nhn thy v p ca n trong nhng qu i,
nhng khu vn v rung bc thang tri di tt tp m thi. Nhng chng ti cng bit
rng cc th trn ca Lin X cng chng c g tt hn, nu khng ni l cn xu hn. Tuy
nhin, iu lm chng ti bc nht l thi t cao t i ca chng tc thng ng v s
khnh khng nc ln nhng ngi i din Lin X. Thi tn trng, n cn i vi

chng ti khng ch lm ni bt thm s khinh mit ngi Rumania m cn lm chng ti

thm t ho v s c lp ca mnh, buc chng ti phi suy ngh mt cch c lp hn.
Chng ti coi nhng thi v quan im nh th l c th xy ra trong ch x
hi ch ngha v ngi Nga l nh th, h l nhng ngi lc hu, b cch li vi th
gii bn ngoi, truyn thng cch mng ngui lnh ri.
Chng ti ngp di Iassy my ting ng h, cho n khi xe la Lin X c toa dnh
ring cho khch ca chnh ph ti n, i u Kozlovski, chuyn gia v Nam T trong cc
c quan an ninh Lin X i sn. Nhng ln ny, anh ta khng c t nhin, vui v
nh trc, d nhin l khng phi v trc mt anh ta l cc b trng v tng lnh. C
mt ci g kh nm bt, kh gii thch, mt thi x giao lnh lng xut hin trong
quan h gia chng ti v cc ng ch Lin X.
Chng ti tm mi t ng cay c ch giu ci toa tu mc d n c th tin
nghi, thc n ngon v thi tn ty ca nhn vin nh tu. Nhng ci tay nm bng ng
to ng, qu nhiu trang tr c, chic bn cu cao n mc chn khng chm t, tt c
u rt khi hi. C phi y l cch th hin s v i v sc mnh ca quc gia? Nhng
bun ci nht l ngi ph trch ci toa tu sang trng khng khc g thi Sa hong ny
li mang theo mt ci lng c my con g ngay trong bung ng ca anh ta. Lng t,
qun o ti tn, anh ta phn nn vi chng ti:
Bit lm th no c, cc ng ch i, cng nhn th phi xoay cch thi, nh
ng con, cht vt lm.
Mc d xe la Nam T cng khng ng gi lm nhng khng ai phi qu lo lng
chuyn chm tu nh y. S ti, mt anh nhn vin bo chng ti nh th.
Nc Nga dng nh c khng nh tnh cht c hu ca tm hn tng con ngi v
c dn tc bng cch gng mnh ln chng li s tt bt ca qu trnh cng nghip ho v
sc mnh ca b my cng quyn.
Ukraine v Nga, tuyt ph n tn mi mi nh, khp ni vn l khung cnh hoang tn
thi chin vi nhng nh ga b chy, ln g, nhng ngi n b trm khn, i ng dn
dp ng ph, n th ch c nc si v bnh m en.
Ch c Kiev l tng i sch v p. D m che mt khung cnh sng Dnepr v
nhng cnh ng ngoi vi nh trn ln vi bu tri th Kiev vn lm ti nh n
Belgrad, mt thnh ph Belgrad ca tng lai, vi c triu dn, mt thnh ph c
xy dng li bng tnh yu thng v s cn thn cn thit. Nhng chng ti dng li
Kiev khng lu. Khng c nh lnh o no ca Ukraine ra n chng ti c. Chng bao
lu sau, chng ti li ln ng, chng ti lao vo bng m trng xo v tuyt v en
ngm v bun, ch c toa ca chng ti l c in, c th tin nghi, c tha n thc
ung gia ci ngho v cnh nt tri di mnh mng, bt tn.
4.
Va n Moskva c vi ting ng h, khi chng ti cn ang tay bt mt mng,
ni chuyn vi Vladimir Popovic, i s Nam T, th chung in thoi reo: B ngoi
giao Lin X hi ti c mt khng, Stalin mun gp ti ngay chiu hm . S vi vng
nh th l bt bnh thng, nhng ngi cng sn ngoi quc lun lun phi chu chc
nn h thng kho nhau: n Moskva th d nhng v th kh. Ngay c nu ti c b

mt, m ti mt tht, th ti cng phi n nhn li mi ca Stalin bng c hai tay; tt c

cc thnh vin trong on u t v ngc nhin, c c ghen t na, Koca Popovic v
Todorovic nhc nh ti l ng qun mc ch ca h, mc d trn sut chuyn i ti
tm hiu rt k nhu cu ca h ri.
Ti rt mng v c gp Stalin, nhng ng thi cng suy ngh rt lung v l do ca
s vi v ny. m , ti b chi phi bi cm gic mng lo ln ln nh th trong sut
bui gp vi Stalin v cc nh lnh o Lin X khc.
Nh mi khi, khong chn gi ti th c xe a ti vo in Kremli. Stalin, Molotov
v Zhdanov i sn, ti bit Zhdanov l y vin B chnh tr, ph trch quan h vi cc
ng cng sn quc t.
Cho hi xong l Stalin vo vic ngay:
Albania cc y vin Ban chp hnh trung ng t bn vo u! Khng tt, rt
khng tt!
Ti bt u gii thch: Spiru Naku chng li mi quan h gia Albania v Nam T,
ng ta t tch ra khi Ban chp hnh trung ng. Nhng ti cha ni ht th Stalin bt
ng ni:
Chng ti khng c quyn li g c bit Albania c. Chng ti ng Nam T
nut Albania!, va ni ng va co nhng ngn tay ca bn tay phi li ri a ln ming
lm b nh ang nut vy.
Ti v cng ngc nhin, gn nh cng li v cch th hin v ng tc ca ng,
nhng ti khng bit iu c th hin trn nt mt khng v ti c gng bin cu
thnh mt li ni a v coi y l cch th hin t tng bnh thng, c phn th nhng
y hnh nh ca Stalin. Ti li bt u gii thch: chng ti khng mun nut m l lin
kt!
Nhng Molotov ni chen vo:
Th th l nut y!
Cn Stalin th va lp li ng tc va ni:
ng, ng, nut. Nhng chng ti ng : cc ng ch phi nut Albania, cng
nhanh cng tt.
Mc d cch ni nh th, khng kh c v rt chn thnh v cc k hu ngh. Ngay
Molotov cng ni mt cch vui v, nh nhn, mt iu him thy xa nay.
Ti lun xem xt vn xch li gn nhau v hp nht vi Albania vi lng chn
thnh v tnh cm cch mng. Cng nh nhiu ngi khc, ti cho rng vic hp nht, nu
c ban lnh o Albania t nguyn, khng ch em li cho Nam T v Albania nhng
li ch trc tip m cn ng thi chm dt mi thm th v xung t truyn thng gia
ngi Serb v ngi Albania na. Theo ti, cn mt iu quan trng na, y l kh nng
lin kt ca nhm ngi thiu s Albania Nam T vo nc Albania thuc lin bang
Nam T - Albania. Mi gii php khc cho vn ngi thiu s Albania Nam T, ti
ngh, u khng thc t bi v chuyn giao lnh th Nam T c ngi Albania sinh sng
cho Albania s gp phi s chng i quyt lit ngay trong ng cng sn Nam T.

Ti, lc cng nh hin nay, khng th bc b quyn t nhin ca ngi Albania

trong vic lin kt vi chnh quc ca h, hn na, ti cn i cho ngi Nam T cng
c quyn nh th, th d, trong giai on hin nay l ngi Nam T sinh sng .
Thm vo , ti cn c tnh cm c bit i vi nc Albania v ngi Albania: ngi
Albania, nht l pha bc, c tnh cch v np sng ging ngi Trernogorni, ng bo
ca ti. Sinh lc v ch bo v bn sc ca h cao n mc kh dn tc no trn th gii
snh kp.
Tt nhin l ti khng ngh n vic t b quan m ca lnh o nc mnh v ng
vi Stalin nhng cu ni ca Stalin lp tc to ra trong lng ti hai : Th nht, chnh
sch ca Nam T Albania cha thc s tt. Th hai, Lin X nut cc nc vng
Ban-tch, nhn xt ca Molotov ni thng ra nh th.
Hai ho quyn vi nhau thnh mt cm gic nng n.
C th chnh sch ca Nam T i vi Albania c g khng r rng v khng nht
qun, ti ngh, nhng d sao cng khng th no gi l nut c. Trong u ti cht
ny ra ngh rng chnh sch i vi Albania khng ph hp vi nguyn vng ca nhng
ngi cng sn Albania, m mt ngi cng sn nh ti li c xem nh ngi phn nh
ch ca nhn dn Albania. Ti sao Naku li t st? ng ta l cng sn, l ngi mc-xt
ch u phi tiu t sn hay dn tc ch ngha? Nu ngi Albania, cng nh chng
ti, mun c mt nc c lp vi Lin X th sao? Nu li dng s cch li v ngho kh
ca Albania tin hnh hp nht tri vi nguyn vng ca nhn dn, e c dn n nhng
kh khn v xung t khng th khc phc c hay khng? Ngi Albania l mt chng
tc lu i v c bn sc ring nhng h li l mt quc gia tng i mi, v vy, tnh
cm dn tc ch ngha ca h cn rt cao. Liu h c coi hp nht l s nh mt c lp,
mt bn sc khng?
Ti lin kt ngh th hai, v vic Lin X nut cc nc Ban-tch, vi ngh th
nht v nhc i nhc li vi mnh nh sau: Ngi Nam T chng ta khng th hp nht
theo kiu , ta khng c quyn lm nh th. Cn nguy c v vic mt nc quc no
, nh c chng hn, xm lc Albania v s dng lm bn p chng Nam T l
khng th xy ra.
Nhng Satlin hi:
Theo ng ch th Hoxha l ngi th no?
Ti trnh tr li trc tip, nhng Stalin ni ng nh ban lnh o Nam T nhn
nh:
ng ta l ngi tiu t sn, c xu hng dn tc ch ngha phi khng? Chng ti
nhn nh nh th y. Ngi kin nh nht l Xoxe c phi khng?
Ti tr li khng nh kin ca ng.
Stalin kt thc cu chuyn, ko di cha n mi pht, v Albania nh sau:
Chng ta khng c bt ng no c. ng ch thay mt chnh ph Lin X son mt
bc in ni v chuyn gi cho Tito v ngy mai a cho ti xem.
S khng hiu r, ti phi hi li. Stalin tr li rng ti phi thay mt chnh ph Lin
X son mt bc in gi chnh ph Nam T.

u tin, ti ngh rng y l s th hin s tin cy tuyt i i vi ti v mc

ng thun cao nht vi chnh sch ca Nam T Albania. Nhng ngy hm sau, khi
son tho bc in, ti cht ngh rng mt lc no , n c th c s dng chng li
chnh ph ca chng ti cho nn ti vit ngn v cc k thn trng, ni dung nh sau:
Hm qua, Djilas n Moskva, cuc hp c t chc ngay sau cho thy s nht
tr hon ton gia chnh ph Lin X v chnh ph Nam T v vn Albania.
Bc in ny cha bao gi c gi nhng cng cha bao gi c s dng chng
li chnh ph Nam T trong cuc xung t sau gia Moskva v Belgrad.
Cuc ni chuyn cn ko di thm mt lc na xung quanh nhng vn khng quan
trng nh t Cominform Belgrad, c quan ngn lun ca Cominform, sc khe ca
Tito v cc vn khc i loi nh vy.
La chn lc thch hp, ti t vn v trang b cho qun i Nam T v cng
nghip quc phng. Ti ni r rng chng ti hay gp tr ngi vi cc i din pha Lin
X, h t chi gip , khi th vic ny, khi th vic khc, ly c rng y l b mt qun
s. Stalin ng dy v go ln:
Chng ti khng giu cc ng ch bt c chuyn g. Cc ng ch l nc x hi ch
ngha anh em, chng ti khng giu bt c b mt qun s no.
Sau ng i li pha bn vit, gi in cho Bulganin v h lnh:
y ang c my ngi Nam T, c on i biu Nam T, phi nghe h ni ngay
by gi.
Cuc ni chuyn in Kremli ko di chng na gi, sau chng ti n nh ngh
ca Stalin n ti.
Chng ti ngi vo xe ca Stalin, c cm tng nh y chnh l ci xe ti cng
Molotov i hi nm 1945. Zhdanov ngi gh sau, bn phi ti, cn pha trc l Stalin v
Molotov. Lc ang i, Stalin thp mt ci n nh trn tm chn ng trc, bn di ci
n c mt chic ng h eo tay, lc gn mi gi m. Ti nhn thy lng ng so
li, ci gy xng xu v lp da nhn nheo bn trn chic c o nguyn soi l cng. Ti
cht ngh: y l mt trong nhng ngi c quyn lc nht trong thi i chng ta, cn
bn cnh l nhng cng s gn gi nht ca ng ta, nu by gi c mt qu bom n tung
xe chng ti ra tng mnh th v thm ho ny s git gn n mc no! Nhng y ch l
ngh khng tt bt cht, n xy ra bt ng n ni chnh ti cng pht hong v ti li
nhn thy trong Stalin hnh nh mt ngi sut i ngh n thng li v hnh phc ca
ton th nhng ngi cng sn.
Trong khi ch nhng ngi khc, Stalin, Zhdanov v ti ng gn tm bn th gii
treo trong phng ln. Ti li nhn vo Stalingrad, c khoanh bng bt ch mu xanh,
Stalin li nhn ra s ch ca ti v ti cng thy rng ng cm thy thch. Zhdanov cng
bt c nh mt ca chng ti, ng ta nhn xt ngay:
Khi u chin dch Stalingrad.
Nhng Stalin khng ni g.
Theo ti nh th Stalin bt u tm trn bn thnh ph v thnh ph ny cn phi i

tn thnh Kaliningrad, trong khi tm nh th, chng ti bt gp nhng a danh gn

Leningrad vn cn mang tn c nh di thi n hong Ekaterina. Stalin t v khng
thch, ng bo Zhdanov:
i tn! Tht l khng ra g, n gi m vn cn mang tn c!
Zhdanov ly s tay v mt ci bt ch ra ghi ch o ca Stalin.
Sau , ti v Molotov i vo toilet bn di tng hm ngi nh, y c my cu
tiu v bn tiu. Va i, Molotov va ko phc-m-tuya v bnh lun:
Chng ti gi nh th ny l xut ri mi nhp.
Mc d ti phi ngi t nhiu nm, trong t th khng cn g xu h na, nhng ti
vn ngng nn sau khi vo cu tiu ti ng ca li.
Sau , chng ti ln phng n, Stalin, Malenkov, Beria, Zhdanov v Voznesensky
i sn.
Zhdanov v Voznesensky l nhng ngi ti mi gp ln u.
5.
Zhdanov khng cao ln lm, b ru mu ht d c ct ta cn thn, trn cao, mi
nhn v mt nh c bnh. Zhdanov l ngi c hc vn cao v trong B chnh tr, ng
c coi l mt tr thc ln. Mc d ng ni ting l ngi thin cn v l thuyt sung
nhng ti cho rng ng l ngi c hiu bit rng. ng ta bit mi th mt t, ngay c
nhc ng cng bit, nhng ti ngh rng ng khng nm su bt c lnh vc no, y l
ngi thu lm kin thc t nhng lnh vc khc nhau nh thng qua sch bo mc-xt.
Phi ni thm rng ng ta thuc loi tr thc v lim s, cho nn cng ng ght v ng
sau v ngoi tr thc l mt nh c ti i lng i vi cc vn ngh s. y l thi
k ngh quyt ca Ban chp hnh trung ng v cc vn vn hc ngh thut, ngha l
thi k ca nhng cuc tn cng quyt lit vo quyn t do ti thiu trong vic la chn
ti v hnh thc biu hin cn gi c hoc va tut khi s kim sot ca b my quan
liu ca ng trong thi gian chin tranh va qua. Ti nh hm , Zhdanov c k mt
cu chuyn thuc loi tiu lm mi. Sau khi ng vit bi ph phn, nh vn Zoshchenko
Leningrad b tch thu tt c tem phiu, ch sau khi Moskva can thip ngi ta mi tr
li cho nh vn.
Voznesenski l Ch nhim y ban k hoch nh nc, lc ch ngoi bn mi, mt
ngi Nga chnh hiu, bp tht cun cun, trn cao, tc vng v xon tt. C cm tng
y l mt ngi cn trng, c vn ho v kn o, t ni nhng ni tm lc no cng vui
v. Trong thi gian chin tranh, ti c mt cun sch v kinh t do ng vit, ti cho
rng tc gi l mt ngi tn tm v lun trn tr, sau ny cun sch b ngi ta ph phn,
cn Voznesenski th b git, khng hiu v l do g.
Ti bit r ngi anh ca Voznesenski, mt gio s i hc, lc va c c lm
B trng Gio dc Cng ho x hi ch ngha Lin bang Nga.
Trong k i hi ton Slav Belgrad ma ng nm 1946, ti c mt cuc tho
lun rt th v vi ng Voznesenski anh. Chng ti ng vi nhau rng l thuyt ch
ngha hin thc x hi ch ngha c chnh thc cng nhn thc ra l mt l thuyt hp
hi v phin din. Chng ti cng cho rng trong ch ngha x hi, ng hn l ch ngha

cng sn, sau khi cc nc x hi ch ngha mi c thnh lp xut hin nhng hin
tng mi v trong ch ngha t bn cng din ra nhng thay i cha h c nghin
cu v mt l thuyt. C kh nng l mi u p v thng thi ca ng cng b ri
trong nhng cuc thanh trng in cung sau .
Ba ti bt u bng vic c ngi, ti ngh l chnh Stalin, ngh tng ngi ni
xem lc l m my , sai mt th phi pht ung mt li. May l ti xem hn th
biu trong khch sn, ti ch vic cng thm vi v bit rng ban m lnh hn nn sai
c mt . Ti nh Beria on sai ba nhng ng ta bo mnh c tnh lm th c
ung thm ru.
Chng kin cch bt u ba n nh th, ti cht ngh: nhng con ngi sng hon
ton bit lp nh th ny c th ngh ra nhng l do cn v ngha hn chuc nhau, th
d nh n di my bc chn hay bn n di my gang tay. Ai bit c, c th h lm th
y! Vic dng nhit xc nh s ru phi ung gy cho ti cm gic rng ban lnh
o ti cao Lin X ang sng mt cuc i bit lp, trng rng v v ngha; th m h
vn thng t tp xung quanh v lnh t gi nua v ang ng mt trong nhng vai quyt
nh nht i vi s phn ca nhn loi. Ti bng nh cu chuyn Peter i , ng cng
t chc n ung vi thuc h n mc say khng bit g v h quyt nh s phn ca
nc Nga, ca nhn dn Nga ti nhng ba tic tng nh th ny y.
Cm gic y l mt cuc sng trng rng c bm ly ti, n tr i tr li trong sut
ba n, ti lm mi cch c qun i m khng c. V gi nua km theo nhng
du hiu ca s suy gim tr nh ca Stalin cng lm cho cm gic ny nng n thm.
Lng knh trng v tnh yu i vi ng m ti vn gi trong lng cng khng th no xua
tan c cm gic .
S suy yu ca ng cha ng mt ci g va qui g va bi t.
Nhng bi t th khng hin hin, ch c nhng ngh ca ti rng ngay c mt con
ngi v i nh th ny ri cng phi hoi dit l nhum mu bi t m thi. Song s
qui g th hin ra trong tng giy pht mt.
Trc y, Stalin thch nhu nht nhng by gi, ng ta tham n n ni nh s ht
phn. C iu ng ung t hn, thn trng hn, cn nhc tng git, gi sc khe.
Cch t duy ca ng thay i cn r rt hn. ng rt thch nhc li thi trai tr, thi i
y Sibiri, thi nin thiu Caucasus, ng thng so snh nhng iu mi m vi mt
ci g trong qu kh bng cch ni:
Vng, ti nh, chuyn xy ra th ny
Khng th tng tng c l ng thay i nhiu nh th trong vng c hai ba
nm. Ln gn y nht ti gp ng l nm 1945, khi ng vn cn nhanh nhn, suy ngh
cn c o, minh mn, hm hnh. Nhng y l thi chin, c th Stalin cng hin tt
c sc lc ca mnh, t n gii hn cui cng. By gi, ng ph ln ci khi nghe
nhng cu ni a v ngha, v duyn; ng khng nhng khng hiu ngha chnh tr ca
cu chuyn tiu lm ca ti, rng ng t ra khn ngoan hn Churchill v Roosevelt, m
theo ti cn t v t i, ti cn nhn ra s bi ri, phn vn trn mt ca nhng ngi c
mt.
Ch c mt th khng thay i: gay gt, mnh lit, a nghi vi mi bt ng. ng ngt

li ngay c Molotov, c cm gic quan h gia hai ngi kh cng thng. Tt c u a

dua, ai cng trnh n trc khi ng ni kin ca mnh, ri tt c li vi vng ph ho
theo.
Cng nh mi khi, cu chuyn chuyn ht ti ny sang ti khc.
Stalin bng ni v bom nguyn t:
Ci ny mnh y, mnh lm!
Trn nt mt ng hin r v thn phc, r rng l ng khng th an tm cho n khi
nm c ci ny. Nhng ng khng ni liu Lin X nm c cha hay vn cn
ang trong giai on chun b.
Th m sau khong mt thng, Dimitrov c ni vi ti v Kardel trong cuc gp
Moskva rng ngi Nga c bom nguyn t, m cn tt hn qu ca M th xung
Hiroshima na kia. C l khng hn nh th, ti ngh ngi Nga mi ch to c mt
qu bom nguyn t m thi. Nhng cu chuyn l nh vy, ti ch xin ghi li.
m , cng nh sau ny, trong cuc gp vi on i biu Bulgaria, Stalin ni rng
nc c s b chia ct:
Phng Ty s xy dng Ty c, cn chng ta s xy dng ng c nh nc
ca mnh!
tng ca ng l mi nhng c th hiu c, n xut pht t chnh sch ca Lin
X i vi ng u v phng Ty. iu kh hiu i vi ti l tuyn b ca Stalin v
cc nh lnh o Ln X vi on i biu Bulgaria v Nam T vo ma h nm 1946
rng ton b nc c s l ca chng ta, ngha l tr thnh nc c X vit, nc c
cng sn. Khi ti hi mt ngi cng c mt hm : Ngi Nga s lm vic nh th
no, th c tr li: Ti cng khng bit na!
Ti ngh rng ngay nhng ngi tuyn b nh th cng khng bit h s lm th no,
thc ra h vn cn say men chin thng v ang hi vng vo s sp v mt kinh t ca
phng Ty.
Bt ng vo cui ba n, Stalin bng hi ti v sao trong ng cng sn Nam T li
c t ngi Do Thi v ti sao h li khng c vai tr g ng k nh vy? Ti c gng gii
thch:
Nam T ni chung c t ngi Do Thi v phn ln h thuc tng lp trung lu.
Ti ni thm: Ngi cng sn gc Do Thi ni ting nht l Piade, nhng ng coi mnh
l ngi Serbi hn l ngi Do Thi.
Stalin bt u nh li:
Piade, ngi tm thc, eo knh phi khng? Vng, ti nh, ti gp anh ta ri.
Nhim v ca anh ta l g?
Anh ta l y vin trung ng, vo ng lu ri, dch T bn lun, ti gii thch.
Trong Ban chp hnh trung ng ca chng ti khng c Do Thi!, ng ta ct ngang
ri ph ln ci mt cch y khiu khch: ng ch l ngi bi Do Thi! Vng, ng
ch Djilas l ngi bi Do Thi!

Ti hiu cu ni v ting ci ca Stalin mt cch hon ton ngc li, iu ch

chng t ng ta l ngi bi Do Thi v ti ni ln quan im ca mnh v ngi Do
Thi, c bit l Do Thi trong phong tro cng sn. Ti khng ni g v cng ph ln
ci, vic vi ti khng kh v ti khng bao gi bi Do Thi, cn i vi ti, cng sn
ch c hai loi, tt v xu m thi. Nhng ri chnh Stalin b qua ti hc ba sau
khi cm thy hi lng vi li khiu khch o c gi ca mnh. Bn tri ti l Molotov, t
ni, cn bn phi l Zhdanov, thao thao bt tuyt sut ba n. ng ta k v nhng cuc
tip xc vi ngi Phn Lan v t ra hi lng v s chnh xc ca h trong vic bi
thng chin ph.
Tt c u chnh xc v ng hn, bao b tuyt p, cht lng tt.
Ri ng ta kt lun:
Chng ta sai lm v khng chim lun nc , nu chng ta lm th th mi vic
xong ri.
Stalin:
ng, y l mt sai lm, chng ta c lo bn M, nhng mt ngn tay h cng khng
ng u.
Molotov:
i, Phn Lan, kh nhn lm!
Lc , Zhdanov ang chun b hi ngh vi cc nhc s v ngh nh v m nhc. ng
thch nhc kch nn nhn tin hi ti:
Nam T c nh ht nhc kch khng?
Ngc nhin v cu hi, ti tr li:
Nam T c chn nh ht biu din nhc kch!, v ngh: h bit v Nam T qu t.
R rng l h ch quan tm n n nh mt a danh m thi.
Ch c mt mnh Zhdanov ung nc cam. ng ta bo l b bnh tim. Ti hi:
Bnh ny c th c nhng hu qu g?
ng ta mm ci ri tr li mt cch khi hi:
Ti c th cht bt c k t m cng c th cn sng rt lu.
R rng l ng ta d b kch ng, h thn kinh ca ng ta rt nhy cm.
Mt k hoch mi va c thng qua, Stalin nhn mnh, tuy khng ni vi mt
ngi c th no, rng phi tng lng cho tng lp gio vin. Sau , ng quay sang pha
ti v bo:
Cc gio vin ca chng ti u rt gii, nhng lng li thp qu, cn phi c bin
php ch.
Tt c mi ngi u tn thnh v ti cay ng nh li rng lng ca gio chc
Nam T cng thp, iu kin sng li chng ra g, nhng ti khng lm sao gip c.
Voznesenski khng ni cu no, ng ta gi thi nh mt ngi em t ngi gia cc

i ca. Ch c mt ln Stalin hi trc tip ng ta:

C th phn b ngoi k hoch kinh ph xy dng knh o Volga ng c
khng? Vn ny quan trng lm! Chng ta phi tm kinh ph! y l vn cc k
quan trng; trong trng hp xy ra chin tranh, chng ta c th b y khi bin en, hi
qun ca chng ta hin nay yu, m s cn yu trong mt thi gian di na. Tu b ca
chng ta s ra sao? Hy ngh xem, nu trong chin dch Stalingrad, chng ta iu c
hm i bin en n sng Volga th tt bit my! Knh o ny c v tr quan trng bc
nht y, quan trng bc nht y.
Voznesenski ng phi phi tm kinh ph ri ly giy bt ra ghi.
T lu, ti suy ngh hai vn c tnh cch ring t, ti mun tham kho kin
Stalin.
Vn th nht thuc lnh vc l lun: trong sch bo mc-xt cng nh sch bo
khc, ti khng tm thy s khc nhau gia hai t nhn dn v dn tc. Stalin t lu
c coi l chuyn gia v vn dn tc, ti em ra hi v ni thm rng ng khng
gii thch chuyn trong bi bo vit v vn dn tc. Bi bo ny c ng t hi
trc chin tranh th gii th nht v t n nay, vn c coi l th hin c quan
im bolshevik v vn dn tc [1] .
Molotov lp tc chen ngang:
Nhn dn v dn tc cng l mt thi.
Nhm nh! y l hai khi nim khc nhau!, Stalin bt u gii thch: Dn tc l
sn phm ca ch ngha t bn vi nhng c tnh nht nh, cn nhn dn l nhng ngi
lao ng ca mt dn tc nht nh, ngha l nhng ngi lao ng vi mt ngn ng, vn
ho v nhng thi quen chung.
Cn v cun sch Ch ngha Mc v vn dn tc ca mnh th ng nhn xt nh
sau:
y l quan im ca Ilich, chnh Ilich hiu nh y.
Cu hi th hai lin quan n Dostoievski. Ngay t khi cn rt tr ti coi
Dostoievski l nh vn ln nht trong thi i chng ta v khng th hiu v sao nhng
ngi mc-xt li cng kch ng. Stalin tr li mt cch n gin:
Mt nh vn v i v mt tn phn ng v i. Chng ti khng in v ng ta gy nh
hng xu cho gii tr. Nhng ng l mt nh vn v i!
Chng ti chuyn sang tho lun v Gorki. Ti ni rng Cuc i ca Klim Samgin l
cun sch c gi tr nht c v phng php sng tc cng nh chiu su ca cuc cch
mng Nga. Nhng Stalin khng ng , ng b qua phng php sng tc:
Khng, nhng tc phm hay nht l nhng tc phm c vit trc : Thnh ph
Okurov, cc truyn ngn, Foma Gordeyev. Cn v hnh tng cch mng trong Klim
Samgin th y rt t cch mng, ch c mt ng vin bolshevik, tn l g y nh:
Liutikov hay Liutov?
Ti nhc:
Kutuzov, Liutov l nhn vt khc.

Stalin tip tc:

, Kutuzov! Trong tc phm ny, cch mng c m t n iu v khng y ,
cn t quan im vn hc th cc tc phm trc c gi tr hn.
R rng l ti v Stalin khng hiu c nhau, chng ti khng c cng quan im
thm m, mc d trc y, ti tng c nghe quan im ca cc nh vn ln, h cng
coi cc tc phm m Stalin va ni l nhng tc phm tuyt vi nht ca Gorki.
Ni v vn hc X vit ng i, ti cng nh hu ht ngi nc ngoi u nhc
n Sholokhov.
Nhng Stalin bo:
By gi c nhng ngi kh hn, ri ng ni tn hai ngi, c mt ph n, m ti
cha nghe bao gi.
Ti khng tham gia tho lun tc phm i cn v thanh nin ca Phadeev, lc
ngi ta ph bnh tc phm ny v cc nhn vt thiu tnh ng. Nhn xt ca ti hon
ton ngc li: cng thc, thiu chiu su, nht nho. Lch s trit hc ca Aleksandrov
cng th.
Zhdanov k li nhn xt ca Stalin v th tnh ca K. Simonov: Ch cn in hai tp:
mt tp cho c ta v mt tp cho anh ta!, va ni xong, Stalin khc khc ci lm tt
c mi ngi cng ph ln ci theo.
D nhin l ba Beria cng ni nhng chuyn tc tu nh thng l. y l lc h
bt ti ung ru ngm t. Beria va ci nhn nh va ni rng loi ru ny c hi cho
tuyn sinh dc bng nhng t th tc nht. Trong khi , Stalin nhn chm chm vo ti,
sn sng n ra mt trng ci. Khi thy ti nhn nh th ng cng t ra nghim tc theo.
Ngay khi cha c chuyn ny, ti b m nh bi ngh v s ging nhau n kinh
ngc gia Beria v tay cnh st Hong gia Belgrad tn l Vukovic, by gi th cm gic
mnh n ni ti cm thy nh mnh ang b nhng bn tay dy v m ca Vukovic Beria bp cht ly vy.
Nhng iu cm thy r rng nht chnh l khng kh bao trm ba n ko di sut su
gi ng h ny, n khng ph thuc vo nhng cu chuyn c ni, thm ch cn tri
ngc vi nhng iu c ni ra y. ng sau tt c nhng cu chuyn y l mt ci
g quan trng hn, mt ci cn phi ni ra nhng khng ai bit bt u nh th no
hoc khng ai dm ni ra chuyn . S gng go ca cu chuyn v ti cng lm cho
ci iu c che giu kia tr thnh nh nghe c, nh s m c vy. Trong thm
tm, ti nhn thc c ni dung ca n: y l vic ch trch Tito v Ban chp hnh
trung ng Nam T ng ngha vi vic li ko ti ng v pha chnh ph Lin X. Tch
cc nht l Zhdanov, khng phi l nhng ngh c th m bng mt thi ci m v
thn mt c bit trong khi ni chuyn vi ti. Cn Beria th quan st ti bng i mt lim
dim, xanh nh mt ch, v t mn lun hin din trn mi. Nhng trn tt c l Stalin, lc
no cng chm ch, khoan thai v lnh lng.
Khong lng gia cc cu chuyn ngy cng di hn, s cng thng trong ti cng nh
xung quanh ti cng ngy mt tng thm. Ti nhanh chng xc nh c chin thut
phng th, c th chin thut ny c chun b mt cch v thc trong ti t trc ri,

bng cch ni rng ti khng nhn thy s bt ng gia lnh o Nam T v Lin X,
rng mc ch ca h l mt v nhng iu tng t nh th. S khng c c ln dn
trong ti mt cch ngm ngm, bng bnh, mc d trc y ti cng khng cm thy
mt s dao ng no. Ti hiu rng mnh c th chuyn t phng ng sang phn cng nu
Stalin v nhng ngi khc buc ti ng trc mt tnh th lng nan, ngha l s la
chn gia h v lng tm, trong trng hp ny l gia h v ng ti, gia Lin X v
Nam T. Vi mc ch chun b sn thi ca mnh, ti, lm nh v tnh, nhc n
Tito v Ban chp hnh trung ng mt cch kho lo sao cho nhng ngi kia khng th
bt u cu chuyn ca h c.
H khng t c mc ch d Stalin c gng gi li nhng mi quan h thn
tnh, mang tnh c nhn. Sau khi nhc li li mi nm 1946 thng qua Tito, ng hi:
Ti sao ng ch khng n Krym? Ti sao ng ch li t chi li mi ca ti?
Ti ch i cu hi ny nhng vn cm thy hi ngc nhin l Stalin cha qun.
Ti gii thch:
Ti ch i li mi thng qua s qun Lin X, ti thy t mnh i hi, lm phin
th khng hay.
Khng, v vn, lm g c chuyn lm phin y. ng ch khng thch ti th c!,
va ni, Stalin va nhn ti vi nh mt d xt.
Nhng ti thu mnh li, t ra lnh lng v t ni hn.
Khng c g xy ra c. Stalin v nhm ngi y mu m, tnh ton mt cch lnh
lng ti cm thy h l nhng ngi nh th - chc chn nhn thy s phn khng
ca ti. Chnh ti cng mun nh th. Ti c tnh trnh, cn h th cng khng dm khiu
khch lm cho ti phi phn i ra mt. Tt nhin, h ngh rng khng cn vi v v v vy
cha lm g sai. Nhng ti nhn ra tr b i ny v nhn thy sc mnh tim n trong
con ngi mnh, mt sc mnh ti cha h bit ti nhng sc gip ti chi b ngay c
ci iu cho n lc vn l l tng sng ca ti.
Kt thc ba n, Stalin nng cc:
Xin nng cc tng nh Vladimir Ilich, lnh t v ngi thy ca tt c chng ta!
Tt c chng ti u ng dy v yn lng ung cn li, tt c u ng ng say,
chng ai nh g, ring Stalin c v cm ng, nt mt va trnh trng va m v u bun.
Chng ti ng ln, nhng trc khi chia tay, Stalin li m mt ci my ht to ng.
ng c nhy vi vng, c th thy l ng bit nhp iu, nhng ch mt lc, thy ng
ngng li v ni mt cch chn chng:
Chng ta ang gi i, ti l mt ng lo mt ri!
Nhng cc tr th, nu khng mun ni l cc qu tc, thuyt phc ng:
u c, tha ng ch! ng ch trng cn sn chc lm, dng cn nhanh nhn lm,
tui ca ng ch
Sau , Stalin a vo mt a khc, ln ny bn cnh ting ngn nga ca mt ging
n cao l ting ch tru, sa inh i. ng ph ln ci mt cch khoi tr, sau khi nhn thy
v ngc nhin v kh chu trn mt ti, ng gii thch nh c xin li:

Khng, d sao th cng c sng to y ch, sng to qu!

Nhng ngi khc cn li sau khi ti ln xe, nhng tt c u chun b ln
ng, thc ra cng chng cn g ni na. Tt c mi chuyn u c ni ht trong
ba n ri, tt c, ch tr ci chuyn vn l mc ch ca ba n ti va qua.
6.
Cha y hai ngy sau, chng ti c gi n B Tng tham mu trnh by
nguyn vng ca mnh.
Ngay t lc ngi trn tu, ti ni vi Koca Popovic v M. Todorovich rng c
mong ca h c v cao vi v khng thc t. Ti hon ton khng tng tng c rng
ngi Nga c th ng khi phc nn cng nghip quc phng trong khi h khng thc
s mun gip khi phc nn cng nghip dn s ca chng ta. Vic h cho chng ta hm
i hi qun trong khi chnh h cng khng c cn kh tng tng hn. Lp lun rng
hm i ca Lin X hay ca Nam T bin Adriatic khng phi l quan trng v hai
nc u l thnh vin ca th gii cng sn thng nht, theo ti, l khng c sc thuyt
phc v trong khi ny c rn nt, cha ni n tnh a nghi ca Lin X, h khng tin
bt c ci g nm ngoi tm vi ca h, cha ni n vic h cng khai bo v trc ht
quyn li ca t nc mnh. Nhng nhng nguyn vng ny c tho lun k v
thng qua Belgrad ri, ti phi c trch nhim ng h.
Bulganin iu khin cuc hp, xung quanh l cc chuyn vin qun s cp cao, trong
c c nguyn soi Vasilevski, Tng tham mu trng.
u tin ti trnh by nhng nt chnh v nhu cu ca chng ti, ri Todorovich v
Popovich i vo gii thch chi tit.
Cc i din Lin X khng pht biu g, h hi k v ghi chp tt.
Chng ti ri B Tng tham mu, mt ngi nh kiu cch, r tin, c che y bng
nhng ni tht xa hoa, nhng chic rm lo lot v vt dng m vng, vi tm trng hi
lng v tin rng vn c khi ng, cng vic c th s thc s bt u trong mt
thi gian ti.
ng nh th, chng bao lu sau, Todorovich v Popovic c mi tham gia my
cuc hp. Nhng ri mi s bng gim chn ti ch v cc i din Lin X ni bng gi
vi chng ti rng c mt s phc tp, cn phi ch.
Chng ti hiu l c chuyn gia Moskva v Belgrad, chuyn g th chng ti
khng bit, nhng khng th ni rng chng ti b bt ng. D th no th vic ko di
cc cuc thng lng cng ch lm cho chng ti cng thm bt mn i vi hin thc
ca x hi Lin X v quan im ca Moskva i vi Belgrad m thi. Hn na, chng
ti coi nh b tht nghip v phi git thi gian trong cc ba lin hoan v cc nh ht
Moskva, tuy c nhng phi ni kh c ni no vt qua c.
Khng mt cng dn Lin X no dm n thm chng ti v mc d chng ti n t
mt nc x hi ch ngha nhng l ngi nc ngoi, cng dn Lin X khng dm tip
xc vi nhng ngi nh th. Tt c cc tip xc ca chng ti u qua con ng cng
v: B Ngoi giao v Ban chp hnh trung ng. Chng ti cm thy kh chu v b xc
phm, Nam T khng c nhng hn ch kiu , i vi cc cng dn v cn b Lin

X th li cng khng. Chuyn ny cng lm chng ti bt mn thm.

S bt mn ca chng ti cha c tnh cht khi qut, nhng c rt nhiu th d thc
t. Vukmanovich-Tempo ni cng khai v nhng thiu st trong cc nh tp th dnh cho
b i. cho bun, ti v Koca Popovic xin chuyn sang mt phng chung trong
khch sn Moskva nhng ngi ta ni phi i th in sa, chng ti hiu l anh ta
ang lp my nghe trm. Mc d Moskva l khch sn mi v l khch sn ln nht
nhng khng c mt ci g y hot ng ng chc nng c: phng th lnh, vi nc
th chy sut ngy, bn tm mc d c nhp t ng c nhng khng dng c v
nc thi chy ngay xung nn nh. Phng tm khng c cha kho, Koca Popovic khng
nh rng ngi kin trc s bit l th no cha kho cng b mt v bn ra mt
cnh ca ra vo c th dng chn chn li. Ti thng nh li thi khch sn
Metropol vo nm 1944, y l mt khch sn c nhng mi th u hot ng rt tt, cc
nhn vin phc v c tui u ni ting Anh hay ting Php, rt t, lch s.
Mt hm, ti nghe c ting th mnh trong nh tm. Ho ra c hai cng nhn, mt
ngi ng di cng knh ngi kia anh ta sa ng nc pha trn trn.
Cc anh lm g th, ti hi, sao khng mang thang n?
Hai ngi cng nhn phn nn:
Ni bao nhiu ln ri, c n thua g u; c h c hng hc l chng ti li kh th
ny y.
i do vi vng xung quanh, chng ti thy ngi p Moskva a phn vn l vng
nng thn lc hu, hoang vu v c xy dng cha u vo u. Anh li xe tn l Panov,
ti c quan h rt thn mt vi anh ta v gi t Nam T cho anh mt chic ng h eo
tay, khng th no tin rng New York v Paris c nhiu t hn Moskva, mc d anh
khng che giu thi bt mn vi cht lng t do Lin X sn xut.
Chng ti c dn i xem quan ti ca cc Sa hong trong in Kremli, c hng
dn vin du lch y tinh thn i quc ni cc Sa hong ca chng ta. u th ca
ngi Nga c em ra trng by mt cch l liu, y v khi hi mt cch bnh hon.
Nh vy l khp mi ni, trn tng bc chn u hin r nhng kha cnh cha c
bit ti t nc Lin X: lc hu, cc mch, s-vanh nc ln, v d nhin l nhng c
gng y tinh thn anh dng nhm khc phc cc nhc im cng nh khut phc
dng chy bnh thng ca cuc sng.
Bit rng trong nhng hp s rn chc ca cc nh lnh o v cc t chc chnh tr
Lin X, mi li nhn xt c tnh ph phn u b coi l quan im bi X cho nn chng
ti, tuy khng hn trc, u co cm li vi nhau. V chng ti n y vi mt s mnh
chnh tr nn chng ti bt u ch cho nhau thy nhng c ch vng v hoc nhng li
ni thiu thn trng. S cch li bt u mang tnh t chc. Ti nh v s c thit b nghe
trm, chng ti bt u thn trng trong vic ni nng trong khch sn, trong phng
lm vic v khi ni chuyn th m radio tht to.
Cc i din Lin X chc chn nhn thy chuyn . S cng thng v nghi k
ngy mt gia tng.
Thi hi Lenin c a tr v trong thi gian ny, thi chin ngi ta em ng i giu

 u . Chng ti n ving ng vo bui sng. Vic ving cng khng c g c bit

nu n khng to ra trong ti v nhng ngi khc mt s phn khng m n lc
chng ti cha h bit ti.
Trong khi bc chm ri vo lng, ti nhn thy nhng b nng dn chong khn lm
du thnh gi, nh th h ang n gn tng Cha vy. M chnh ti cng c cm gic b
him, mt cm gic qun t thu thiu thi. Hn th na, tt c u c sp t to
ra trong ngi ta cm gic nh th: cc khi cm thch, hng v binh im lng, ngun
nh sng b n bn trn v thi hi Lenin, kh v trng nh vi vi vi si tc nh c
cy vo u. D rt knh trng thin ti ca Lenin, ti vn thy mt ci g phi t nhin
v ci chnh l nhng cuc t tp b him xung quanh thi hi ng l tri vi ch ngha duy
vt, ch ngha Lenin.
Ngay c d rt bn, chng ti vn mun i thm Leningrad, hin thn ca ci p v
cch mng. Ti gh thm Zhdanov nh ng gip , ng vui v nhn li. Cuc ni
chuyn ch ko di cha n mi pht. Nhng ng cng khng qun hi ti ngh th no
v tuyn b ca Dimitrov trn t S tht (ngy 21 thng 1 nm 1948) khi ng Bucarest,
trong chuyn i, ng tuyn b ng h vic phi hp k hoch v thnh lp hi quan
chung gia gia Bulgaria v Rumania. Ti bo rng ti khng thch tuyn b : quan h
ca Bulgaria - Rumania s tr thnh bit lp v qu sm. Zhdanov cng khng hi lng d
khng ni l do, nhng ri chng bao lu ngi ta cng bit v sao, ti s ni c th hn
trong nhng on sau.
Khong thi gian ny, i din ca B Ngoi thng Nam T l Bogdan Srnobrnhia
cng c mt Moskva; v khng th gii quyt mt s vn quan trng vi cc c quan
Lin X nn ng ta ni n ti cng i gp Mikoian, B trng Ngoi thng.
Mikoian tip chng ti mt cch lnh lng, khng giu v st rut. Mt trong nhng
vn cn tho lun l chng ti mun ngi Nga tr li nhng toa tu ho m h ly
t cc vng chim ng c, ng no h cng khng s dng c v ng ray ca
chng ti rng hn.
Th cc ng ch ngh th no, iu kin hon tr ra sao, gi bao nhiu?, Mikoian
hi.
Ti p:
Cc ng ch tng cho chng ti.
ng ta tr li ngn gn:
Ti khng quan tm n tng phm, ti quan tm n vn thng mi.
Ti v Srnobrnhia ni n khan hng v vic sa li hp ng mua phim ca Lin X,
va thiu bnh ng va bt li cho Nam T, cng v ch. Ly c cc nc ng u khc
s coi y l tin l, Mikoian t chi xem xt vn ngay t u.
Nhng va bn n m ng ca Nam T l li l ca ng ta thay i ngay, ng ta
ngh tr cho chng ti bng bt c ngoi t hay hng ho no, m tr trc, s lng
khng hn ch.
Th l chng ti chng thu c g, ch ko di nhng cuc m phn v ch v v b
m thi. S vic r: cc bnh xe hng v nc Nam T ca c my Lin X b

ngi ta phanh li ri.

Chuyn i Leningrad c lm cho tm hn thanh thn hn.
Trc khi thm Leningrad, ti tin rng s hi sinh v ch ngha anh hng ca cc tnh
khi ngha v cc chin s du kch Nam T l cao c nht, khng ai c th vt qua c.
Nhng Leningrad vt Nam T, c th khng ch v mt anh hng m cn v tinh thn
hi sinh ca c mt tp th na. Trong mt thnh ph c mt triu dn, b ct ri khi hu
phng, khng c lng thc v nhin liu, li thng xuyn b my bay v pho binh
bn ph, ch trong ma ng 1941-1942 c 300 ngn ngi cht v i v rt, ngi ta
n c tht ngi, nhng ngh u hng cha bao gi hin din. Bc tranh chung l nh
th.
Nhng ch khi chng ti va chm vi thc t, vi nhng trng hp hi sinh v anh
hng, vi nhng con ngi bng da bng tht c th, nhng ngi thc hin hoc
chng kin nhng hnh ng anh dng , chng ti mi cm thy ht s v i ca bn
anh hng ca Leningrad, mi thy ht kh nng v cng tn ca con ngi, ca nhn dn
Nga khi nn tng tinh thn, nn tng nh nc ca h b tn cng.
Cuc gp g vi nhng ngi lnh o Leningrad cng lm cho lng cm phc ca
chng ti thm m p tnh ngi. a s h l nhng ngi lao ng ng bnh thng v
c hc vn, h khng ch gnh trn vai m mang c trong tim s v i bi hng ca thnh
ph. Nhng cuc sng ca h kh n iu v h rt mng khi c gp nhng ngi t
nhng vng t khc, nhng nn vn ho khc. Chng ti, nhng ngi c s phn tng
i ging nhau, tm c ting ni chung mt cch nhanh chng v d dng. V mc
d khng ngh n chuyn ph phn lnh o Lin X trc mt h, chng ti cng nhn
ra rng nhng ngi ny c quan nim v thnh ph v i sng ca cc cng dn y
mt cch t nhin v c tnh hn l nhng ngi Moskva.
Ti ngh rng s d dng tm c ting ni chung v chnh tr vi h hn v tm
c lng cm thng m p tnh ngi ni h.
Thc lng, hai nm sau , ti hon ton khng ngc nhin khi bit rng h khng
thot khi chic ci xay tht ngi ca ch ton tr, n gin v h dm l nhng con
ngi thc s.
Trong chuyn i Leningrad bun vui ln ln ny, d sao cng cn mt vt en, y l
ngi ng hnh ca chng ti tn l Lesakov. Lc , Lin X, c th bt gp nhng
vin chc xut thn t cng nhn v tng lp cng kh. Nhn vo trnh hc vn v cch
c x, ta c th ngh rng Lesakov xut thn t cng nhn. iu cng khng c g l
xu nu nh anh ta khng c tnh che giu v khng i hi mt cch l liu nhng ci
vt qu tm ca anh ta. S tht l anh ta leo ln khng phi bng sc lc v tr tu ca
mnh m do ngi ta ko ln, ngi ta a vo b my ca Ban chp hnh trung ng v
giao cho ph trch cc vn v Nam T. Anh ta ng mt lc hai vai, va l cn b
ng va l nhn vin tnh bo; khi ng vai cn b ng anh ta li tin hnh thu thp
thng tin v ng cng sn Nam T v nhng ngi lnh o ca n, nhng cch lm
phi ni l kh vng.
Ngi tm thc, mt ch in vi nhng chic rng nhn mu vng xn, chic c vt
vt cho mt bn, o s mi tut ra ngoi qun, lc no cng s b cho l thiu vn ho, nu
l mt ngi lao ng bnh thng, nu khng gi chc v quan trng n th, nu khng

gi chng ti, ch yu l ti n tho lun nhng chuyn chn pho th Lesakov c th

c coi l ng yu. Anh ta khoe rng ng ch Zhdanov ui ht bn Do Thi khi
Ban chp hnh trung ng!, nhng ng thi cng li ca ngi B chnh tr Hungaria, lc
gm ton ngi Do Thi nhp c. Ti ngh rng theo quan im ca ban lnh o Lin
X, d h c che giu thi bi Do Thi, th ngi Do Thi nm quyn Hungaria li
cng tt, nht l khi nhng ngi ny khng c ngun gc Hung, h cng ph thuc vo
Lin X hn.
Ti c nghe v nhn thy rng Lin X, khi ngi ta mun loi mt ngi m
khng c l do r rng th h thng cho cc nhn vin mt v r tai tuyn truyn mt
chuyn mt no . Lesakov b mt k cho ti nghe rng nguyn soi Zhukov b h
b v n cp nhiu ti sn c gi tr Berlin. ng ch Stalin khng chu ni nhng k
v o c!, anh ta bo th. Cn tng Antonov, Tng tham mu trng th ho ra c
ngun gc Do Thi!.
R rng l tuy c hn ch v tr tu, Lesakov bit rt r quan h trong Ban chp hnh
trung ng Nam T v phng php lm vic ca n. Khng c mt ng ng u
no, anh ta ni, li c t nhn bang hot ng hu hiu nh Nam T.
Anh ta khng ni tn t nhn bang, nhng ti bit y l Tito, Kardelj, Rankovic v
ti. Ti cht ngh: i vi nhng ngi lnh o Lin X, t nhn bang ny cng l mt
trong nhng c lc chng?
________________________________________
[1] Bi bo ca I. V. Stalin Ch ngha Mc v vn dn tc c ng trn tp ch
Gio dc vo nm 1913 (ch thch ca bin tp vin bn ting Nga)
7.
Thy ngy thng c tri i mt cch v ch, Koca Popovic quyt nh i v, ch
Todorovich Moskva i xem tnh hnh pht trin ra sao, ng hn l i xem khi no th
cc nh lnh o cao cp y h c khi ng li cc cuc m phn. ng l ti cng
i v vi Popovic, nu khng c thng bo t Belgrad rng Kardeljj v Bakaric ang trn
ng ti Moskva v ti phi tham gia tho lun vi chnh ph Lin X tho g cc
kh khn .
Kardeljj v Bakaric n vo sng ch nht, mng 8 thng 2 nm 1948. Chnh ph Lin
X khng mi hai v ny m mi ch danh Tito, nhng Belgrad ly c rng Tito b mt
nn c Kardelj i thay, ngay chuyn ny chng t hai bn khng cn tin nhau na.
Cng lc , on i biu ng v chnh ph Bulgaria cng c mi ti Moskva,
Lesakov thng bo vi chng ti nh th, anh ta cn nhn mnh rng on Bulgaria c
cc nhn vt chnh.
Trc khng lu, ngy 28 thng 1 nm 1948, t S tht ph phn Dimitrov v on
tuyt vi nhng lin bang ba tc v ng ng cng nh cc lin minh hi quan ca ng.
y l mt li cnh co, mt li cnh bo nhng bin php mi v ng li cng rn
hn ca chnh ph Lin X.
Kardelj v Bakarik c b tr sng trong mt nh ngh ngoi Moskva, ti cng
xin chuyn n cng nh vi h. Ngay m , khi v Kardelj ng, cn chnh ng th
nm trn giung v ti ngi cnh ng th thm tr chuyn. Ti ni cho ng bit cm

tng ca mnh trong thi gian Moskva v nhng cuc tip xc vi cc cp lnh o ti
cao Lin X. Ni gn li l ng hi vng g vo s gip , chng ta phi da vo sc
mnh l chnh v chnh ph Lin X nht nh s tin hnh chnh sch khut phc a
Nam T xung ngang hng vi cc nc b h chim ng ng u.
Lc , m cng c th ngay t khi va mi ti, Kardelj thng bo cho ti bit
nguyn nhn ca s tranh chp vi Moskva, y l hip nh gia chnh ph Nam T v
chnh ph Albania v vic a hai s on Nam T vo Albania. Cc s on cn ang
c kin ton nhng mt i i my bay c mt Albania ri; Moskva kch lit
chng li v khng chp nhn cch gii thch l cc s on qun Nam T phi bo v
Albania trong trng hp xy ra cuc tn cng ca bn pht xt-qun ch Hi Lp. Trong
bc in gi Belgrad, Molotov e do s xy ra xung t cng khai.
Ti cng khng thch vic a cc s on vo Albania, y l ln u tin ti c
nghe chuyn ny v hi Kardelj mc ch ca vic . ng ta nh trng lng v bo rng
mnh khng tham gia
Ti khng th khng nh gi thuyt c a ra l cc s on qun Nam T c
a vo Albania theo yu cu ca Enver Hoxha, m ng ny li c Moskva xi gic
ly c ln n chnh ph Nam T c xm lc v quc ch ngha. D nhin l nh
th khng c ngha l ti phn no bin h cho s phn trc v cng nh s tn bo kinh
tm nht ca Hoxha m ng ta tin hnh sau i vi cc ng ch v chnh ng bo
ca mnh. Vn l cc s kin ch khng phi cch gii thch, m s kin th phi c
trnh by nh chng tng l.
Chnh ph Albania ng a cc s on qun Nam T vo, mc d ti cho rng
h khng tht lng; i n cng khi xem xt vn cn phi ch n quan h xu
i gia Nam T v Lin X v trc ht, phi phn tch quan h gia Belgrad v Tirana
vo thi gian din ra cc s kin va nu.
Ngay ngy hm sau, trong khi cng Kardelj i do trong cng vin di nh mt theo
di ca cc nhn vin tnh bo Lin X, mt h c v bun v khng nghe c chng ti
ni g, chng ti, c c Bakaric, tho lun k v phn tch mt cch trit hn.
Mc d cn mt vi bt ng v l lun nhng chng ti hon ton thng nht v bin
php gii quyt, nh thng l, ti ng h nhng bin php quyt lit v khng th o
ngc c.
Cho n tn chiu ngy hm sau, 10 thng ging, pha Lin X vn cha a ra kin
g; khong 9 gi ti hm , h bo chng ti ln xe v a vo thng phng lm vic ca
Stalin trong in Kremli. Chng ti ngi i cc i biu Bulgaria gm Dimitrov,
Kolarov, Kostov chng mi lm pht. H va n l tt c c a vo gp Stalin ngay.
Stalin ngi u bn, bn phi l cc i din Lin X: Molotov, Zhdanov, Malenkov,
Suslov, Zorin, bn tri l i din Bulgaria: Kolarov, Dimitrov, Kostov ri n on Nam
T: Kardelj, ti, Bakaric.
V cuc gp g ny, ti c bo co bng vn bn gi Ban chp hnh trung ng.
Nay ti khng c iu kin xem li bn bo co , nhng iu trnh by di y l da
trn tr nh ca ti v ca nhng ti liu c cng b v cuc gp g ni trn.
Molotov pht biu trc; ng ta thng bo mt cch ngn gn rng xut hin mt

s bt ng su sc gia mt bn l chnh ph Lin X cn bn kia l chnh ph Nam T

v Bulgaria, y l iu khng th chp nhn c t quan im ca ng cng nh quan
im nh nc.
Th d v s bt ng l vic k hip nh hu ngh gia Nam T v Bulgaria, mc
d chnh ph Lin X cho rng Bulgaria khng nn k bt k hip nh no trc khi c
ho bnh.
Molotv mun ni c th v tuyn b ca Dimitrov Bucarest v vic thnh lp lin
bang ng u, trong c nhc n c Hi Lp v lin minh hi quan cng nh vic phi
hp k hoch cng nghip gia Rumania v Bulgaria. Nhng Stalin ngt li:
Trong cc cuc hp bo, ng ch Dimitrov pht biu say sa qu, khng cn bit
mnh ni g na. Tt c nhng g ng ch y ni, cng nh tt c nhng g Tito ni,
nc ngoi ngi ta u cho rng c chng ti cho php ri. Th d gn y c cc
ng ch Ba Lan. Ti hi: cc ng ch ngh th no v tuyn b ca Dimitrov? H bo:
hay qu. Cn ti bo: khng, khng hay. Th l h bo rng h ngh l khng hay nu
chnh ph Lin X cho l nh th. H ngh rng Dimitrov tuyn b th l tho thun v
c s ng ca chnh ph Lin X ri nn h mi ng h. Sau , Dimitrov c nh
thng qua hng thng tn Bulgaria sa li tuyn b nhng chng sa cha c g.
Hn na, ng ch cn a ra th d v vic chnh ph o - Hung ngn cn vic thit
lp lin minh hi quan gia Bulgaria v Serbia, kt lun r rng l trc y th ngi c
cn by gi th ngi Nga ngn cn ch g? Vn l g vy?
Molotov tip tc ni rng chnh ph Bulgaria c nh thnh lp lin bang vi
Rumania m khng tham kho kin Lin X.
Molotov c gng gim nh vn bng cch nhn mnh rng ng khng ni n mt
lin bang c th no.
Khng, cc ng ch tho thun v lin minh hi quan, v phi hp k hoch cng
nghip, Stalin ngt li.
Molotov thm:
Lin minh hi quan v phi hp kinh t khng phi l thnh lp mt nh nc ?
Vo thi khc , bn cht ca cuc gp, d khng ai ni ra, l din hon ton:
quan h gia cc nn dn ch nhn dn khng th no pht trin c nu nhng quan
h khng ph hp vi quyn li v cha c chnh ph Lin X ng . R rng l
i vi nhng lnh t y tinh thn s vanh, nc ln Lin X, nhng ngi lun coi Lin
X l lc lng tin phong ca ch ngha x hi v lun lun nh rng Hng qun
gii phng Rumania v Bulgaria, tuyn b ca Dimitrov, tnh trng v k lut v t tin
ca Nam T khng ch c coi l t o m cn l s xm phm nhng quyn thing
ling ca h na.
Dimitrov c gng gii thch, c gng bin h, nhng b Stalin ngt li sut.
y l con ngi tht ca Stalin, s sc so ca ng bin thnh th l c a, thi
bt dung tr thnh khng khoan nhng. Nhng d sao ng cng c gi khng ni
o tht s. ng lun lun thc c hon cnh, ng chi bi, trch mc ngi Bulgaria
thm t v bit rng h tun phc ng nhng mc ch li hng v on Nam T, theo

kiu rung cy nht kh.

c Kardelj ng h, Dimitrov ni rng Nam T v Bulgaria ch mi thng bo v
vic t c tho thun ch khng phi l hip c.
Nhng cc ng ch khng tham kho kin chng ti!, Stalin go ln. Chng ti
ch c bit qua bo ch! Cc ng ch ba hoa nhng kin va mi c trong u nh
my m gi gia ch, cn cc nh bo th v ngay ly!
Dimitrov va bin h cho quan im lin minh hi quan vi Rumania va tip tc:
Bulgaria gp mt s kh khn v kinh t, khng th pht trin c nu khng hp
tc vi cc nc khc. Cn v tuyn b ca ti ti cuc hp bo th ti c hi qu .
Stalin ngt li:
ng ch mun ni danh bng nhng cu hay! Nhng sai hon ton, khng th tng
tng c lin bang kiu . Bulgaria v Rumania tng c nhng lin h lch s no?
Hon ton khng! Cha ni n quan h gia Bulgaria vi, th d, Hungaria hay l Ba
Lan.
Dimitrov bin h:
Thc cht th chnh sch i ngoi ca Bulgaria v Lin X khng c g khc nhau.
Stalin vn khng khng:
Khc nhau rt ln! Che giu lm g? Lenin dy rng c sai lm th phi nhn v sa
cha cng nhanh cng tt.
Dimitrov u du, gn nh vng li:
ng th, chng ti c sai lm v s hc hi thm trong lnh vc i ngoi.
Ging Stalin va gy gt va nh ch giu:
Hc i! ng ch lm chnh tr nm mi nm ri m by gi cn sa cha sai
lm! Vn khng phi l sai lm m l quan im, khc vi quan im ca chng ti.
Ti lic nhn Dimitrov: hai tai ng c mu , trn mt c nhng vt to nh vy
nn. Vi si tc l th trn u, cn bi tc th nh kh vt vo trn ci cn c y np
nhn. Ti thy thng ng qu. Con si gi tng tung honh ti to n Leipzig, n ming
tr ming vi H. Gring v ch ngha pht xt khi chng ang nh cao quyn lc, nay
trng va bun b va mt mi.
Stalin tip tc:
Lin minh hi quan, lin bang gia Rumania v Bulgaria l nhm nh! Lin bang
Nam T, Bulgaria v Albania li l chuyn khc. Cc nc ny c nhng mi lin h
lch s. Cn phi thnh lp lin bang ny cng nhanh cng tt. ng, cng nhanh cng tt,
nu c th ngay ngy mai! Vng, ngay ngy mai nu c! Cc v bn vi nhau ngay i!
C ngi, ti ngh l Kardelj, ni rng vic thnh lp lin bang Nam T Albania
ang c tin hnh.
Nhng Stalin ni:

Khng, trc ht l lin bang gia Bulgaria v Nam T, sau th c hai vi

Albania.
Sau ng ni thm:
Chng ti ngh nn thnh lp lin bang gia Rumania vi Hungaria, cn Ba Lan vi
Tip Khc.
Cuc tho lun ly li khng kh bnh tnh c mt thi gian ngn.
Stalin khng i su vo vn lin bang na, ch thnh thong mi nhc n vic cn
thnh lp ngay lin bang gia Nam T, Bulgaria v Albania. Trn c s nhng iu
c trnh by v nhng li ni bng gi ca cc nh ngoi giao Lin X lc , c th
kt lun rng lnh o Lin X ngh n vic ci t Lin X, m c th l hp nht vi
cc nc dn ch nhn dn: Ukraine vi Hungaria v Rumania, cn Bch Nga vi Ba
Lan v Tip Khc, cn cc nc vng Ban Cng th hp nht vi Nga! D cc k hoch
ny c m m n u th iu r rng l: Stalin tm cho cc nc ng u cc bin
php v hnh thc sao cho chng c th cng c v bo m trong mt thi gian di a v
thng tr v b quyn ca Moskva.
Vn lin minh hi quan v hip nh gia Bulgaria v Rumania tng nh c
gii quyt th bt ng c Kolarov ln ting, dng nh ng va nh c mt chuyn
quan trng:
Ti khng thy ng ch Dimitrov c sai lm g c, chng ti gi d tho hip
nh vi Rumania cho chnh ph Lin X t trc, chnh ph Lin X khng phn i lin
minh hi quan m ch phn i nh ngha khi nim k xm lc m thi.
Stalin quay sang Molotov:
H c gi cho ta d tho hip nh ?
Molotov khng h lng tng:
Vng, c!
Stalin t ra tht vng v bc bi:
Chng ta cng lm chuyn nhm nh ri.
Dimitrov lp tc bm ly cu chuyn:
y l l do ti tuyn b nh th, d tho c gi ti Moskva v ti khng ngh
cc ng ch li phn i.
Nhng Stalin vn khng nao nng:
Nhm nh! ng ch bc ng nh on vin thanh nin y. ng ch mun lm cho
ton th gii phi ngc nhin, c nh ng ch vn cn l b th Comintern vy. Cc ng
ch cng nh cc ng ch Nam T khng thng bo cho chng ti cng vic ca mnh,
chng ti phi tm hiu mi chuyn trn ng ph, cc ng ch t chng ti trc
nhng s ri!
Kostov, lc lnh o lnh vc kinh t Bulgaria, mun ni iu g :
Nhng nc nh v km pht trin gp nhiu kh khn Ti mun ngh mt s

vn v kinh t.
Nhng Stalin lp tc ngt li ng ta, bo n gp cc b v nhn mnh rng cuc hp
ny ch xem xt vn bt ng trong chnh sch i ngoi ca ba ng v ba nc m
thi.
Cui cng, n lt Kardelj. Mt ng ln, y l du hiu chng t ng ang b xc
ng, u rt li v ngt cu nhng ch khng ng ngt. ng nhn mnh rng hip
nh gia Nam T v Bulgaria k bn b h Bred c gi trc cho chnh ph Lin
X. Chnh ph Lin X khng c nhn xt g ngoi nhn xt v thi hn hip nh: 20
nm thay v vnh vin.
Stalin nhn Molotov vi v trch mc. Molotov gt u, mi mm cht, ngha l ng ta
khng nh li ca Kardelj.
Ngoi nhn xt , chng ti cha ri, Kardelj tip tc, th khng c mu thun
no c
Nhng Stalin ngt li ng ta mt cch kh gin d, tuy khng n ni xc phm
nh i vi Dimitrov:
Nhm nh! C mu thun, thm ch su sc! ng ch ni th no v trng hp
Albania? Cc ng ch khng tham kho v vic a qun vo Albania!
Kardelj ni rng chnh ph Albania tho thun ri.
Stalin gm ln:
Chuyn c th dn ti nhng phc tp nghim trng trn bnh din quc t,
Albania l nc c lp! Cc ng ch ngh sao? Cc ng ch c vic bin h nhng s
tht vn l s tht: cc ng ch khng tham kho chng ti khi a hai s on vo
Albania.
Kardelj gii thch rng tt c vn cha kt thc v ni thm l ng khng nh c vn
i ngoi no m chnh ph Nam T khng phi hp hnh ng vi chnh ph Lin
X.
Khng ng!, Stalin go ln. Cc ng ch hon ton khng tham kho. y khng
phi l sai lm, m l nguyn tc ca cc ng ch, vng, nguyn tc.
B ct ngang, Kardelj nh ngi yn, ng khng th trnh by ht kin ca mnh.
Molotov ly t giy ra v c mt on trong hip nh Nam T Bulgaria: s
hp tc trong tinh thn ca Lin hip quc v ng h mi sng kin nhm gn gi ho bnh
v chng li tt c cc l la xm lc.
Th c ngha l g?, Molotov hi.
Dimitrov gii thch ngha ca n l giao cho Lin hip quc u tranh chng li cc
l la xm lc.
Stalin xen vo:
Khng, y l cuc chin tranh phng nga, mt kiu cng kch tr ranh thng thy!
Mt cu hay nhng ch c li cho k th.

Molotov li ni v lin minh hi quan gia Bulgaria v Rumania, ng ta khng nh

rng y l s khi u ca vic hp nht gia hai nc.
Stalin xen vo v ni rng lin minh hi quan l hon khng thc t. Sau khi cuc tho
lun tr li bnh thng, Kardelj nhn xt rng mt s lin minh hi quan t ra khng
n ni t.
Th d?, Stalin hi.
Th th d nh Benelux, Kardelj thn trng p, trong c B, H Lan v
Luxemburg.
Stalin p:
Khng, khng c H Lan, ch c B v Luxemburg thi, ci ny l chuyn vt, khng
c gi tr g.
Kardelj:
Khng, c c H Lan.
Stalin:
Khng, H Lan khng tham gia.
Stalin nhn Molotov, Zorin ri nhng ngi khc, ti mun gii thch cho ng ta rng
t Ne trong tn Benelux l xut pht t Netherland, tn gi chnh thc ca H Lan.
Nhng thy tt c u ngi im nn ti cng thi khng ni, vy l khng c H Lan trong
Benelux.
Stalin quay sang vn phi hp kinh t gia Rumania v Bulgaria.
Tht v ngha, thay v hp tc s l ci v cho m xem. Lin kt Bulgaria v Nam T
th li khc: y c s gn b, nguyn vng c t lu.
Kardelj nhn mnh rng bn b h Bled, Bulgaria v Nam T i n quyt nh
hnh ng mt cch t t theo hng thnh lp lin bang gia hai nc, nhng Stalin ngt
li:
Khng, khng t t, m ngay lp tc, nu c th th ngay ngy mai. u tin l
Bulgaria v Nam T, sau th n Albania.
Stalin chuyn sang cuc khi ngha Hi Lp:
Phi gi ghm cuc khi ngha Hi Lp li, ng ni ng nh th - gi ghm.
Ri quay sang Kardelj ng hi: ng ch c tin vo thng li ca cuc khi ngha Hi
Lp khng?
Kardelj tr li:
Nu nc ngoi khng tng cng can thip v nu khng c nhng sai lm ln v
chnh tr v qun s
Nhng Stalin tip tc ni, khng thm n Kardelj:
Nu, nu! H khng c cht hi vng no. Cc ng ch ngh sao, ch l Anh, M,
nc giu mnh nht th gii li cho ngi ta ct t ng vn ti quan trng nht

a Trung Hi ? Nhm nh! Cn chng ta th li khng c hm i. Cuc khi ngha Hi

Lp phi gi ghm li cng sm cng tt.
C ai nhc n nhng thng li gn y ca nhng ngi cng sn Trung Quc.
Nhng Stalin vn gi mnh:
ng, cc ng ch Trung Quc thnh cng. Nhng Hi Lp tnh hnh hon ton
khc. Hi Lp nm trn nhng tuyn ng vn ti sng cn ca cc nc phng Ty. M,
nc mnh nht th gii, s trc tip can thip. Trung Quc th khc, Vin ng tnh hnh
khc hn. D nhin l chng ti c th lm! Khi chin tranh vi Nht kt thc, chng ti
ngh cc ng ch Trung Quc tm bin php tho hip vi Tng Gii Thch. H ni
l ng nhng v nh, h li lm theo mnh: tp hp lc lng v tn cng. Ho ra h
ng ch khng phi chng ti. Nhng Hi Lp c hon cnh khc, cn phi, khng c
tr tr, gi ghm cuc khi ngha Hi Lp li.
n nay, ti cng khng hiu Stalin phn i cuc khi ngha Hi Lp v l do g.
Trong tnh ton ca ng, khng th c chuyn thnh lp mt nh nc cng sn na, c
th l Hi Lp, trn bn o Ban-cng mt khi ng cha nm c cc nc kia. S phc
tp ca cc quan h quc t, m cng ngy cng c v rc ri hn, c th li ko ng vo
mt cuc chin tranh hoc c nguy c mt ngay nhng vng chim c cng khng
th khng nm trong cc tnh ton ca ng.
Cn vic kim ch cch mng Trung Quc th y khng nghi ng g rng xut
hin ch ngha c hi trong chnh sch i ngoi, m cng c th ng ta cm thy mi
nguy cho chnh s nghip cng nh ch ca mnh ti nc cng sn c tm vc quc t
ny, hn na, ng ta li khng th no khng ch c Trung Quc t bn trong. D sao
mc lng, ng bit rng mi cuc cch mng, nht l nhng cuc cch mng mi, s to ra
mt trung tm c lp, mt chnh quyn v mt nh nc ca ring mnh. Trng hp
Trung Quc cn ng lo hn v y s l s kin trng i khng khc g Cch mng
thng Mi.
Cuc tho lun mt kh th, Dimitrov chuyn sang ni v pht trin cc quan h
kinh t vi Lin X, nhng Stalin li ngt li:
Chng ta s tho lun chuyn ny vi chnh ph lin hip Bulgaria - Nam T.
Kostov phn nn v s bt cng trong hip nh tr gip k thut, Stalin bo ng ta
vit t giy cho Molotov.
Kardelj hi quan im v vic chnh ph Italy i chuyn cho h quyn y tr Somalia.
Nam T khng mun ng h i hi , nhng Stalin c quan im khc hn, ng hi
Molotov tr li nh th cha. Stalin gii thch quan im ca mnh nh sau:
Ngy xa, khi cc vua cha khng tho thun c vi nhau th h giao vng t
tranh chp cho k yu nht ri sau cp li khi c dp.
Stalin khng qun, khi gn kt thc bui gp, mang Lenin v ch ngha Lenin ra lm
tm bnh phong che y cc yu cu v ch th ca mnh:
Chng ti, nhng ngi hc tr ca Lenin, cng thng bt ng quan im vi
chnh Lenin, c khi cn ci nhau na, nhng sau khi tho lun, xc nh c quan
im th li tip tc hnh ng.

Cuc hp ko di chng hai gi ng h.

Nhng ln ny Stalin khng mi chng ti ti nh n ti nh mi khi. Phi cng nhn
rng ti cm thy bun v cay ng v chuyn ; trong ti, tnh ngi v s gn b vi
con ngi ny vn cn mnh lm.
Lng ti bun v trng rng, lnh lng qu. Ti nh ni vi Kardelj cm tng ca
mnh ngay trn t, nhng ng c v chn nn v ra du bo ti im.
Khng phi chng ti bt ng kin, m n gin l chng ti c cch phn ng
khc nhau.
S bi ri ca Kardelj th hin r, khi ngy hm sau ng c a vo in Kremli
k hip nh v vic tham kho kin gia Lin X v Nam T m khng c bt k li
gii thch hay gii thch no; ng k khng ng ch, phi k li ln th hai.
Ngay hm , theo tho thun ngay trong tin snh vn phng Stalin, chng ti n
nh Dimitrov n tra v bn v lin bang. Chng ti lm vic nh nhng ci my, k
lut v uy tn cn st li ca chnh ph Lin X pht huy tc dng. Nhng cu chuyn
rt t nht v chng ko di c bao lu, chng ti tho thun l s lin h li sau khi v
n Sophia v Belgrad.
D nhin l mi s chng i n u v sau khong mt thng th Stalin v Molotov,
c s ng h ca Ban chp hnh trung ng Bulgaria, bt u vit th tn cng ban
lnh o Nam T. Cu chuyn v lin bang vi Bulgaria ho ra ch l mt ci by nhm
chia r nhng ngi cng sn Nam T m thi, n l mt ci thng lng m khng mt
nh t tng no dm t u vo.
Ti nh nht l thi thn trng, gn nh l du dng, ca Kotov i vi chng ti.
Chuyn tht l bi v ban lnh o ng cng sn Nam T vn coi Kostov l mt ngi
chng i Nam T, ngha l mt ngi thn Lin X. ng thi v mun cho Bulgaria
gi c c lp nn ng ta ght ngi Nam T v cho rng Nam T l tr th c lc ca
Lin X, m cng c th chnh h cng mun khut phc Bulgaria. Kostov sau ny b bn
v b gn cho l cng tc vi Nam T. Trong khi , bo ch Nam T li tn cng ng ta
cho n tn ngy cui cng. Di ci bng ca Stalin, s ng vc v ng nhn ln n
mc no!
Chnh ti cuc gp ny, Dimitrov k v qu bom nguyn t, cn trc khi chia tay,
dng nh v tnh, ng ni:
Vn khng phi l vic ph bnh nhng li tuyn b ca ti, m l vic g khc
c.
Tt nhin, Dimitrov cng bit nhng chuyn m chng ti bit. Nhng ng khng
cn sc, cng c th ng khng c uy th nh nhng ngi lnh o Nam T.
Ti khng s c chuyn khng hay Moskva, v d sao chng ti cng l i din ca
mt nh nc c lp. Mc d vy, ti thng tng tng ra nhng khu rng Bosnia,
y, trong nhng cuc tn cng in cung nht ca qun c, chng ti vn c th tm
c nhng giy pht ngh ngi v th gin bn cnh nhng dng sui mt m trong lnh.
Ti ch mun v tht nhanh, mau chng tr li rng ni ca chng ta.

Ai cng cho l ti cng iu.

Ba hay bn hm sau, chng ti c a ra sn bay Vnukovskii vo sng sm, ri b
y ln my bay m chng c mt li chia tay no. Trong khi bay, cng lc ti cng cm
thy mt nim vui va nghim tc va tr th v t khi ngh ti cu chuyn ca Stalin v
s phn ca tng Sikorski.
C phi chnh l ti, ngi trc y cha n bn nm, c ao bay n Lin X,
vi tt c lng trung thnh v tm hn rng m?
Mt c m na tt khi tip xc vi thc t.
C phi l cho mt gic m mi ra i hay khng?
Kt lun
Nhiu ngi, trong d nhin l c Trotsky, c bit nhn mnh nhng bn nng ti
phm, bn nng kht mu ca Stalin. Ti khng mun ph nhn cng nh khng nh v
khng c d kin. Gn y, Moskva, ngi ta tuyn b rng c th ng ta git
Kirov ly c n p phong tro i lp trong ng. Bn tay ng ta cng c th
nhng c vo ci cht ca Gorky. Trotsky cn nghi rng ng ta cho git Lenin dng
nh ng khi b au n thm. C ngi khng nh rng ng ta git v hoc l i
x mt cch th bo qu n ni b phi t st. V ci giai thoi b b ng c khi nm
mn n m ngi ta chun b cho chng do b my tuyn truyn ca Stalin to ra nghe c
v va th mng va ngy ng qu.
Stalin c th thc hin mi ti c, cha c ti c no m ng ta khng phm. D dng
tiu chun no th ng ta cng l mt k ti v i nht trong lch s nhn loi, chng ta
hy hi vng nh th. V ng ta l s kt hp ca s tn c ca Caligula, s cu k ca
Borgia v s man r ca Ivan Bo cha.
Nhng ti v vn suy ngh mi v cu hi: lm sao m mt con ngi nham him
v c c nh th li c th lnh o mt trong nhng nc v i v mnh m nht th
gii, khng phi mt, khng phi hai nm m nhng ba mi nm chn? y chnh l
iu nhng ngi ph phn, nhng hu du ca Stalin phi l gii. Khi h cha lm iu
th c th khng nh rng h ang tip tc cng vic ca ng ta, ang s dng nhng
tng, hnh thc v phng tin m ng ta dng.
ng l Stalin li dng c hi ca mt nc Nga sau cch mng b kit sc v
ri vo tnh trng tuyt vng n dch ton b x hi. Nhng cng ng l mt ngi
nh th, mt ngi cung tn, quyt on, trng trn v rt thc t li rt cn cho mt s
tng lp nht nh, ng hn l cn cho tng lp ng vin quan liu nm c quyn
lc. ng cm quyn kin tr v ngoan ngon i theo ng ta. ng ta dn ng i t
thng li ny n thng li khc, cho n khi ng ta say m quyn lc n phm ti
chng li chnh ci ng y. Hin nay, ng mi ch kt n ng ta v mt ti y m thi,
n cha ni n nhng ti li ln hn, hay t nht cng d man khng km, y l ti c
chng li k th giai cp, ng hn l chng li tng lp nng dn v tr thc, cng nh
nhng tro lu t v hu khuynh trong ng. Khi ci ng y, trn l thuyt v c bit l
trong thc t, cha on tuyt vi bn cht ca ch ngha Stalin, m c th l s thng
nht v t tng v s on kt nht tr trong ton ng, th y chnh l du hiu t ra
rng n vn cha thot khi bng ma ca Stalin. V vy, ti cho rng nim vui v loi

b c ci gi l nhm chng ng Molotov, d ng ta c l k nh nhuc v quan im

ca ng ta c tn bo n u, cng l nhng nim vui nh v qu sm. Vn khng
phi l nhm ny hay nhm kia, vn l kh nng tn ti ca cc nhm nh vy ni
chung, vn l ngi ta t b, t nht trong giai on u, s c quyn v t tng
v chnh tr ri sau s t b c nhng s c quyn khc ca mt nhm Lin X hay
cha. Bng ma ca Stalin vn cn , s rng n s cn tn ti Lin X trong mt thi
gian di na, y l gi s khng xy ra chin tranh. D b nguyn ra, Stalin vn cn
sng trong nn tng tinh thn v x hi Lin X.
Tr li vi Lenin trn li ni v trong cc bi din vn khng thay i c bn cht
ca vn , t co mt ti c no ca Stalin d hn l l i rng con ngi ny xy
dng ch ngha x hi, tc l t nn mng cho x hi X vit v ch Lin X
ngy nay. iu ni ln rng x hi Lin X, d t c nhng thnh tu to ln v
k thut, m cng c th do nhng thnh tu y, nu bt u thay i th cng cn l t
binh ca nhng lut l gio iu do Stalin t ra.
D c hoi nghi nh th, ta vn c quyn hi vng rng trong mt tng lai khng xa
c th s xut hin nhng t tng mi v cc hin tng mi nu cha lm lung lay tinh
thn on kt nht tr ca Khushchev th t nht cng c th vch ra c bn cht v
nhng mu thun ca n. Hin nay th cha c iu kin nh th: nhng ngi cm quyn
cn ngho n ni ch ngha gio iu cng nh c chim quyn lc khng cn tr h,
cng nh cha phi l tha i vi h, cn nn kinh t Lin X th c th sng trong tnh
trng cch li nh th trong ch ca mnh, mc d tch ri khi th trng th gii ngha
l phi chu nhiu thit thi.
Mi s vt, hin tng u c kch thc v gi tr khc nhau, ty vo cch nhn.
Stalin cng vy.
Nu nhn t quan im nhn bn v t do th lch s cha tng bit n mt k c ti
no li d man v v lim s bng Stalin. ng ta l mt ti phm c phng php hn,
ton trit hn Hitler. ng ta l mt trong rt t nhng k gio iu khng khip c th git
n chn phn mi nhn loi to hnh phc cho mt phn mi cn li.
Nhng nu phn tch vai tr thc s ca Stalin i vi lch s phong tro cng sn th
bn cnh Lenin, cho n nay, ng ta vn l mt nhn vt v i nht. ng gp ca ng
vo t tng cng sn khng nhiu nhng ng bo v v bin chng thnh x hi,
thnh nh nc. ng khng to ra c mt x hi l tng, iu l bt kh v bn cht
ca con ngi l th, nhng ng bin nc Nga lc hu thnh mt nc cng nghip v
mt ch ang quyt tm i quyn b ch th gii. Nu phn tch nh th, ta s pht
hin ra rng ng ta xy dng c mt x hi bt cng nht thi nay, nu khng phi l
bt cng nht trong ton b lch s, hoc t nht y cng l mt x hi bt cng, bt bnh
ng v khng c t do.
Song nu nhn t quan im thnh cng v s nhy bn chnh tr th c th ni, khng
mt nh hot ng chnh tr no thi c th vt qua c Stalin.
ng nhin, ti khng coi thnh cng trong u tranh chnh tr l gi tr tuyt i cao
nht. Ti cng hon ton xa l vi quan nim coi chnh tr l v lun, mc d chnh tr l
cuc u tranh cho s tn ti ca nhng cng ng ngi nht nh nn c th b qua cc
tiu chun o c. Mt nh hot ng chnh tr ln, theo ti, l ngi bit dung hp t

tng vi hin thc, ngi bit v c th kin tr i ti mc ch ca mnh, ng thi vn

gi c nhng gi tr o c ch yu.
Xt n cng, Stalin ng l mt k qui n, mt ngi theo ui nhng t tng
tru tng, tuyt i v v bn cht l cc t tng khng tng, vic thc hin thnh
cng n trn thc t ng ngha vi n p, tiu dit c v th xc ln tinh thn ca con
ngi.
Nhng chng ta khng c t ra bt cng vi Stalin!
iu ng nh lm v ci ng lm c khng th c cch lm no khc. Nhng k
ca ngi ng v nhng k c ng lnh o, vi nhng l tng tuyt i, vi nhng
hnh thc s hu v chnh quyn bit lp ca h, vi tm vc pht trin cc mi quan h
quc t ca nc Nga lc , cng khng th a ra mt lnh t no khc, khng th p
dng nhng bin php khc. Stalin l ngi to ra h thng bit lp y, ng thi l cng
c ca n v khi hon cnh thay i th ng tr thnh nn nhn ca n, tuy qu mun.
Stalin l ngi khng ai c th vt qua, nu xt ng nh mt lnh t v nh t chc ca
mt h thng x hi nht nh. Cc sai lm ca ng r hn ca nhng ngi khc, v
vy, hi sinh Stalin l ci gi r nht m cc lnh t ca h thng ny c th tr cu mnh
v cu c h thng vi nhng ti li cn quan trng hn v ln hn rt nhiu.
V vic lt Stalin, d n c khi hi v khng trit n u i chng na, l s
khng nh rng s tht chin thng, tuy rng mt s ngi u tranh cho n c th
cht, nhng lng tm con ngi th khng ai c th no tiu dit c.
Nhng ng tic l, hm nay, sau ci gi l qu trnh phi Stalin ho, vn c th ni nh
trc khi qu trnh y cha din ra, x hi do Stalin xy dng, to lp vn tn ti ht nh
trc v nhng ai mun sng trong mt th gii khc ci th gii ca Stalin vn cn phi
tip tc u tranh.
Belgrad
Thng 9 thng 11 nm 1961.
*

Li ni v Stalin, c th l ln sau cht

1.
Ti cho rng nhng cuc ni chuyn ca ti vi Stalin chm dt. Nhng cng
nh nhng ln trc, ti lm, cng nh ti lm khi cho rng sau X hi bt ton
th ti s khng cn phi vit v vn t tng na.
Nhng Stalin l mt con qu ht mu ngi ang ln vn v s cn phiu du trn th
gian ny mt thi gian di na. Mi ngi u chi b di sn ca ng ta nhng nhiu
ngi s cn tip tc coi di sn l ngun sinh lc ca mnh. Nhiu k v tnh bt
chc ng. Khrushchev bi xch ng nhng ng thi li khm phc ng. Cc lnh t
Lin X hin nay khng cn khm phc ng na nhng li ang tm hi m trong lung
ho quang ca ng. V Tito, sau mi lm nm on tuyt, li t lng knh trng ng. V
ti thng t hi, nu ti cn tip tc suy ngh v Stalin th phi chng y chnh l ch
du rng ng vn sng trong ti.
Vy Stalin l ai? Mt nh hot ng x hi v i? Mt thin ti qu m? Mt nn
nhn ca gio l? Hay mt k in r, mt tn ti phm ginh c quyn lc? T
tng mc-xt c ngha g i vi ng ta v ng ta s dng cc t tng nh th
no? ng ta ngh nh th no v mnh, v s nghip ca mnh v v tr ca mnh trong lch
s?
y ch l mt vi cu hi lin quan n nhn cch ca ng ta m thi. Ti t ra cc
cu hi v chng lin quan n s phn ca th gii hin i, c bit l th gii cng
sn v v vy, ti c th ni rng, chng c ngha su sc, phi thi gian.
T nhng cu chuyn vi Stalin, ti nh r hai iu khng nh ca ng. iu th
nht, nu ti khng nhm, th ng ni vo nm 1945, cn iu th hai, ti nh chnh xc,
c ng ni vo u nm 1948.
iu khng nh th nht c ni dung nh sau: nu nhng tin t tng ca chng
ta l ng th mi kt lun rt ra t cng phi ng. iu khng nh th hai lin quan
n Marx v Engels. Trong khi ni chuyn, mt ngi no , ti ngh l chnh ti,
nhn mnh rng th gii quan ca Marx v Engels vn sng ng v c ngha thi i
th Stalin, vi dng iu ca mt ngi suy ngh rt nhiu v vn v i n kt
lun khng th tranh ci, nhn xt:
Khng nghi ng g rng cc v l nhng ngi sng lp. Nhng h vn c nhng
thiu st. Khng c qun rng Marx v Engels chu nh hng rt mnh ca nn trit
hc c in c, c bit l Kant v Hegel. Trong khi Lenin li hon ton khng chu

nhng nh hng nh th
Mi nhn th nhng kin nh vy cng khng c g c bit: ai cng bit thi quen
ca nhng ngi cng sn l chia cc quan im, cc hnh vi thnh ng hay khng
ng, ty thuc vo s trung thnh vi gio l v kh nng thc hin ca chng. Lenin
c ngi ta tm mi cch bin thnh ngi bo v v k tc duy nht s nghip ca
Marx th cng r ri. Nhng trong nhng iu khng nh trn y ca Stalin, c mt vi
khng ch c o m cn v cng quan trng cho nhng cuc tho lun ca chng ta.
Khng nh rng tin t tng l c s v s bo m ca chin thng c ngha
g? Chng l quan im ny khng mu thun vi lun im ch yu ca ch ngha Marx,
theo , c s ca mi t tng nm trong cu trc kinh t ca x hi? Chng l quan
im nh th, d l v tnh, khng gn vi ch ngha duy tm, mt ch ngha dy rng
trc ht v quan trng nht l tr tu v t tng? R rng l trong khi ni nh th, Stalin
khng c nhc li t tng ca Marx, theo , l thuyt s tr thnh lc lng vt cht
mt khi n li cun c qun chng, m ng ni n l lun v t tng trc khi chng
li cun c qun chng. Cu c lin h g vi ngh v chnh Stalin m Bukharin
ni vi Kamenev ngay t thng 6 nm 1928: Nu cn loi b mt ngi no th
ng ta sn sng thay i l lun ca mnh ngay lp tc [1] v t u ra ci thi ph
phn, trc y cha ai thy, i vi Marx v Engels nh th?
Mc d c mt vi vn nh th, trong cc t tng dn trn ca Stalin, khng
c s thiu nht qun. Hn th na, cu ni ca Bukharin, ngay c nu khng coi y l
nhng pht biu c tnh c chp b phi th theo ti, cng khng mu thun vi t tng
ca Stalin v ngha quyt nh ca l lun.
Mt trong nhng l do, nu khng ni l l do quan trng nht, lm cho nhng ngi
chng i Stalin trong ng nh Trotsky, Bukharin, Zinoviev thua ng ta l v ng ta
l mt ngi mc-xt c o v sng to hn tt c bn h. Tt nhin l vn phong ca
ng ta khng bng by nh Trotsky, phn tch khng su sc bng Bukharin. Cc trc tc
ca Stalin trnh by mt nhn thc hp l v hin trng x hi, l kim ch nam cho lc
lng mi. a ra khi hin thc , bn ngoi cc iu kin v mi trng , t tng
ca ng ta s tr thnh nht nho, v ngha. Nhng y ch l bn ngoi.
Bn cht ca ch ngha Marx l s gn b gia l lun v thc tin:
Cc nh trit hc ch gii thch th gii, nhng vn l ci to n. [2]
Ch ngha cng sn v nhng ngi cng sn ginh c thng li khi h gn c
l lun vi thc tin. Stalin li kin tr v kho lo lin kt hc thuyt Marx-Lenin vi
quyn lc, vi sc mnh ca nh nc. Stalin khng phi l mt l thuyt gia chnh tr hc
theo ng ngha ca t ny: ng ta ch ni hay vit khi cuc u tranh trong ng hay
trong x hi, m nhiu khi hai cuc u tranh ny din ra ng thi, i hi nh th. Sc
mnh v s c o ca cc quan im ca Stalin th hin r trong s kt hp gia t
tng v thc tin, th hin r trong ch ngha thc dng y.
Cn phi ni thm rng: b qua hay nh gi khng ng cc quan im ca ng hoc
ch xem xt cc tc phm ca ng mt cch hnh thc, nhng k gio iu phng ng
cng nh nhiu nh nghin cu Stalin phng Ty khng th nhn chn c bn cht
ca ng ta cng nh cc iu kin a ng ta n quyn lc.

Cn phi nhn mnh mt ln na, ch ngha cng sn kiu Stalin, cc quan im ca

Stalin khng bao gi xut hin - dng nh chng hon ton khng tn ti - mt cch tch
bit vi cc nhu cu ca x hi Lin X, ca nh nc Lin X sau cch mng. y l ch
ngha Marx ca mt ng c nhu cu sng cn l phi tr thnh quyn lc, thnh lc
lng lnh o quc gia. Trotsky gi Stalin k bt ti v i nht ca ng. Bukharin
ch giu Stalin v ni rng ng ta b m nh bi dc vng vin vng l tr thnh mt nh
l lun. Nhng y ch l nhng cu ni bng by, nhng kin mang tnh phe phi khng
ph hp vi thc t. ng l Stalin khng t duy l lun theo ng ngha ca t ny. y
ch l nhng bi phn tch, khng phi l nhng lun thuyt khoa hc. Nhng gn kt
t tng vi nhu cu ca ng, ng hn l nhu cu ca b my quan liu ca ng, th
nhng suy lun ca Stalin li c gi tr hn tt c nhng ngi chng i ng. Khng phi
v tnh m b my quan liu ca ng ng v pha Stalin, cng nh khng phi v tnh
m nhng mn c thoi trng giang i hi, ngy nay c th coi l in r, ca Hitler li
c th li cun v nm hng triu ngi c c l tr vo cuc chin tranh, vo ch cht.
Stalin chin thng khng phi v ng ta xuyn tc ch ngha Marx m chnh v ng ta
bin ch ngha Marx thnh hin thc Trong khi Trotsky a ra ht d n ny n d n
khc v cch mng th gii, cn Bukharin li i su vo nhng tiu tit v kh nng mang
tnh gio iu ca vic t bn ho cc nc thuc a, th Stalin, trong cc ti liu gii
thch nhng nhim v cp bch li ng nht s tn ti v c quyn c li ca b my
quan liu va xut hin v thoi ho ca ng vi qu trnh cng nghip ho v tng
cng sc mnh ca nc Nga.
Trong khi lm nh th, Stalin, mt chnh khch bm sinh v mt nh qun l kho lo
chim ot nhng t tng ca ngi khc v khoc cho chng hnh thc thc tin. Th
d, bc t ph ni ting nht ca Stalin l xy dng ch ngha x hi trong mt nc
(Lin X) c Bukharin khi mo v pht trin t trc, m li pht trin trong cuc u
tranh chng Trotsky Trong vn chng, ngi ta gi y l o vn, nhng trong chnh
tr th li c coi l li dng hon cnh.
Khi Stalin cn sng khng ai ni rng ng ta khng phi ngi mc-xt. Khng mt
ngi c l tr no lm th hm nay. Bt ng ch xy ra khi ngi ta nh gi trnh l
lun ca ng cng nh s nht qun ca ng vi t cch l ngi k tc s nghip ca
Lenin m thi.
2.
Trn y, khi bn v gi tr ca Stalin, ti trnh by nhng g ti cho l quan trng
nht.
Nhng ti cho rng mi cuc tranh lun xem ai l ngi k tc ca ai v k tc n
mc no u l nhng cuc tranh lun hi ht v khng c ngha. Ngi k tc nht
qun v trung thnh nht ch c th l k khng c ti quan st v khng c sc sng to.
y ta ang ni v chnh tr, ni m huyn thoi l hin tng bnh thng v lun lun
hin din, trong trng hp c th ny l bn v vic bc b quan im gio iu, m dn
i vi di sn ca Lenin. V ch cn c trn nhng li trch dn th ta c th chng minh
tt c nhng ngi c th k tc s nghip ca Lenin u trung thnh vi ng v cng u
khng trung thnh vi ng. Chng ta ch c th tim cn vi chn l bng cch so snh
nhng kht vng ca Lenin vi nhng iu Stalin lm v nhng iu m nhng ngi
chng i Stalin nh lm.

Chng ta cng khng th khng phn tch ci gi l di chc ca Lenin v n v s

cn ng vai tr quan trng khng ch trong cc cuc tho lun mang tnh gio iu m
c bit l trong cc cuc tho lun mang tnh bi X na.
Di chc ca Lenin thc ra l mt bc th do ng c sau khi b t qu dn n lit
chn phi v tay phi vo m ngy 22 thng 12 nm 1922. Ngy hm sau, 23 thng 12,
bc s cho php ng c bn pht mi ngy, ng tip tc c vo ngy 25 v kt thc vo
ngy 26 thng 12 nm .
Mt phn bc th, trong , Lenin ngh i hi nng s y vin Ban chp hnh
trung ng ln t 50 n 100 ngi v ng h Trotsky v vn K hoch nh nc,
c chuyn ngay cho Stalin v lc , Stalin l Tng b th ca ng. C l Stalin ng
rng Lenin ang xch gn li vi Trotsky nn gi in v mng m v Lenin l
Krupskaya mt cch thm t, ly c rng b khng lm theo khuyn co ca cc bc s,
li cn cho php tho lun cc vn chnh tr, e do tnh mng ca ng ch Lenin.
Khng bit Krupskaya c phn nn vi Lenin khng, chuyn ny c th xy ra: th ghi
ngy 25 thng 12 c on: ng ch Stalin, sau khi tr thnh Tng b th, tp trung
vo tay mnh quyn lc v cng to ln [3] , v sau 10 ngy, ngy 4 thng ging nm
1923 c thm nhn xt sau:
Stalin l ngi qu th l, nhc im ny c th chp nhn c trong mi trng
v giao tip gia nhng ngi cng sn chng ta, s tr thnh khng chp nhn c
trong chc v Tng b th. V vy ti ngh cc ng ch ngh cch a Stalin khi v tr
v c ngi khc ln thay, ngi ny v mi mt ch cn tri hn Stalin mt im
(ti ngh on ny nn c vit nh sau: khng khc g Stalin ngoi vic tri hn mt
im M. Dj.), m c th l khoan dung hn, trung thnh hn, nh nhn v chu o hn
i vi ng ch, t tht thng hn v.v. iu ny c th c coi l nh nht khng ng
k. Nhng ti ngh rng trnh vic chia r v t quan im ti vit v quan h gia
Stalin v Trotsky trn th y khng phi l nh nht hay iu nh nht ny c th c
nga quyt nh [4]
iu p ngay vo mt l di chc thiu s sc so v chnh xc vn c ca Lenin: n
va khng dt khot va nc i, c bit l nhng ch cc k quan trng. R rng l
Lenin bit v va chm gia Stalin v Trotsky v d on c ngha ca n. Nhng
trong ln c u tin, ng trnh ni thng nh th v ch ngh sa cha bng cch
tng s lng y vin Ban chp hnh trung ng ln t 50 n 100 ngi (lc ch c 27
ngi) tng thm uy tn cho Ban chp hnh trung ng v ci thin cng tc ca
b my ca chng ta v v tng lai ca ng (c l nn vit: v vn mnh ca chnh
ng ta M. Dj.)
Tht khng th no hiu ni mt ngi sng sut v c kinh nghim chnh tr nh th,
mt ngi xoay vn ng cho n khi n c din mo theo ng mnh nh th, mt
ngi tng dn dt cuc cch mng v i nht v ng u mt nh nc khng l
nh th, mt ngi nm tri cm gic say sa vi lch s v quyn lc, li c th coi
vic tng s lng y vin Ban chp hnh trung ng gn nh mt mc khi, mt thn
dc c th cu c tng lai ca ng! Chuyn g xy ra vi Lenin vy? Chng l
tr tu ca ng li suy gim n mc nh th, bi v trc y, ng lun coi nguyn tc v
lc lng l vn ch yu th nay li quay ra coi cc con s l c gi tr? Chng l ng
qun php bin chng, qun tnh tt yu ca cc mu thun trong mi hin tng?

Lenin c hiu bn cht cuc tranh lun gia Stalin v Trotsky hay khng? C v nh y
l ln u tin Lenin cm thy s s tan r ca ci ng m ng to ra hnh thc v ch
ra mc ch ca n.
Cng khng th hiu ti sao trong ln c vo ngy 24 thng 12, Lenin mi nhc n
Stalin v Trotsky cng nh kh nng xy ra bt ng gia h vi nhau. Dng nh m
, ng ngh li v nh bo th nhn mt vic quan trng:
ng ta, ng c ngy 24 thng 12, da vo hai giai cp v vy c kh nng xy ra
bt n v nht nh dn n suy sp nu gia hai giai cp ny khng c s ng thun [5]
.
Ch ny c trnh by rt khng rnh mch, b qua chuyn chnh v sn, Lenin
dng nh s rng lin minh cng nng s tan v. Nhng iu ny chng c lin h g
vi phn tip theo:
Ti mun ni n s n nh nh l s m bo khng ri vo phn lit trong thi
gian trc mt v c nh phn tch mt s kin v phm cht c nhn. Ti ngh rng
vn quan trng nht ca s n nh l nhng y vin trung ng nh Stalin v Trotsky.
Quan h gia h vi nhau, theo ti, ng gp n qu na nguy c phn lit, mt s phn
lit c th trnh c v cch trnh, theo ti, l nng s y vin Ban chp hnh trung ng
ln 50, ln 100 ngi (sc quyn r ca cc con s vn cha ri b Lenin! M. Dj.).
ng ch Stalin, sau khi tr thnh Tng b th, tp trung vo tay mnh quyn lc v
cng to ln v ti khng tin l ng ch y lun bit s dng quyn ny mt cch thn
trng ng mc. Mt khc, cuc u tranh chng li Ban chp hnh trung ng lin quan
n vn v Dn y giao thng vn ti chng t ng ch Trotsky l ngi c kh
nng xut chng. ng ch l ngi c nng lc nht trong Ban chp hnh trung ng
hin nay, nhng li qu t tin v qu say sa vi kha cnh hnh chnh ca vn [6]
Lenin, trc lc lm chung khng h ngh n vic tm hiu xem ti sao li c th xy
ra ci chuyn l di chnh quyn X Vit, mt chnh quyn triu ln dn ch hn nc
cng ho t bn dn ch nht [7] , m mt ngi li c th tp trung vo tay mnh
quyn lc v cng to ln. R rng l ng khng ch lo cho ng, m cn lo cho quyn
lc ca chnh mnh, mt quyn lc cn to ln hn nhiu ln quyn lc ca Tng b th
Stalin. Nh vy, Lenin cng c ci nhc im rt con ngi m ai cng bit, nhc
im ny cng r khi vai tr lch s ca ngi y cng cao, y l s nh ng t
tng vi quyn lc, v nh ng quyn lc vi c nhn mnh.
Nhng iu c th a chng ta i qu xa cu hi: Lenin coi ai l ngi k tc s
nghip ca mnh? R rng l khng phi Stalin, cng chng phi Trotsky; Stalin th qu
th l, cn Trotsky th ch l mt nh qun l t cao t i. Khng ai trong s cc y vin
li lc khc ca Ban chp hnh trung ng c Lenin coi l ngi k tc s nghip ca
mnh.
Ti s khng i su phn tch phm cht c nhn ca cc ng ch khc trong Ban
chp hnh trung ng na. Ch xin nhc li rng s kin thng mi ca Dinoviev v
Kamenev khng phi l v tnh (y l ni v vic h chng li cuc o chnh hay vn
thng gi l Cch mng thng Mi M. Dj.), nhng s kin ny cng kh c th coi l
li ca c nhn h, so vi tinh thn phi-bolshevik ca Trotsky [8] . (Trotsky cho n
tn nm 1917 vn thuc phi chng li phi bolshevik ca Lenin M. Dj.)

Xin lu n cch t vn v thi : V sao Lenin li ni n s kin thng

Mi ca Zinoviev v Kamenev, nhn mnh rng y khng phi l v tnh, mc d
khng nn kt n h? Ti sao ng li nhn mnh tinh thn phi-bolshevik ca Trotsky?
Khi vn lin quan n quyn lc th nhc li khuyt im c tha th d sao
cng khng tha
Lenin cn nhc n hai y vin tr hn ca Ban chp hnh trung ng, cng theo cch
, ca ngi na cu u ri ph phn na cu sau:
Bukharin khng ch l nh l lun c gi tr nht v ln nht ca ng, ng ch
cn c coi l ngi con tin yu nht ca ng na, nhng nhng quan im l thuyt
ca ng ch c th c coi l khng hon ton mc-xt v c ci g xa ri thc t
(ng ch khng bao gi hc v ti ngh khng bao gi hiu c hon ton bin chng
php).
Piatakov l mt ngi c ch xut chng v c kh nng xut chng nhng cng
qu ham m qun l v kha cnh qun l nn kh c th tin cy trong nhng cng vic
chnh tr quan trng. [9]
Ngoi ra, cn phi ni thm rng i hi XII din ra vo thng 4 nm 1923 tng s
lng u vin trung ng ln thnh 40, cn i hi XIII vo thng 5 nm 1924, ngha l
sau khi Lenin cht, tng ln thnh 53. Ti i hi XII, ngi ta mang di chc ca
Lenin ra c nhng thng nht l khng cng b. Hn na, Trotsky hon ton ph nhn
vic tn ti mt di chc nh th, y l ni khi ng ta cn l ng vin, cn Stalin
khng giu gim vic di chc c ni n ng, d nhin l cho n khi ng ta c quyn
kim duyt c Lenin na.
Di chc ca Lenin ng c phn tch mt cch ton din trn tt c cc kha cnh.
Nhng t nhng on va dn, c th thy rng Lenin khng chuyn giao quyn lc
cho ai v ch c Stalin l khng c khuyt im v chnh tr m ch c khuyt im mang
tnh cch c nhn. iu hon ton ph hp vi cc s kin lch s: ch mt mnh Stalin
l lun ng v pha bolshevik, ng v pha Lenin m thi. Stalin c y l do khoe
ti Hi ngh trung ng ngy 23 thng 12 nm 1927: iu c bit l trong di chc
khng c nhn xt no v sai lm ca Stalin c. Di chc ch ni n s th l ca Stalin
m thi. Nhng th l khng phi v khng th l khuyt im ca ng li chnh tr hay
quan im ca Stalin. [10]
S nghip ca Lenin trn thc t c tip tc nh th no? Ai l ngi tip tc s
nghip ?
Trong tc phm Cuc i Lenin, Luis Fisher i n kt lun rng cuc tranh chp
gia Trotsky v Stalin s khng c kt cc en ti nh th v Lin X khng ri vo mt
cuc n p ton trit nh th nu Lenin sng thm c chng mi nm na. C th
bnh vc quan im ny mt cch y thuyt phc, n c ngha l lun to ln. Nhng
Lenin cht v s nghip ca Lenin phi c xem xt trn c s thc tin, trn c s
cuc xung t gia Stalin v Trotsky, xung t gia Stalin v phe i lp, trn c s cuc
n p ca Stalin, trn c s ca c cu chnh tr v x hi hnh thnh di thi Stalin.
y, d nhin cng khng trnh khi nhng cch gii thch khc nhau n gin l v
thi Stalin ca Lin X v ca phong tro cng sn quc t vn cn l hin tng sng
ng cho n tn hm nay, bit bao th lc v t tng th ch vn ang tranh chp xung

quanh hin tng .

Nhng ngay c c b i ci quan nim rng nc Nga lc hu nh th v h t tng
ton tr nh th ch c th khi ng bng mt s p buc hnh chnh mang tnh ton tr
th ti ngh rng ngi k tc s nghip ca Lenin nht qun nht vn l Stalin. Kt lun
ny khng mu thun vi ngay c gi thuyt rng Stalin c th git chnh Lenin. Bn
cht ca hc thuyt ca Lenin a ta n kt lun nh th: khc vi tt c nhng ngi c
sy cho mt x hi l tng, k c Marx, Lenin tranh u cho mt chnh quyn ton tr,
chnh quyn ny s xy dng x hi l tng , ng thit lp c chnh quyn nh
vy ri. Ging nh Marx, Lenin gi l chuyn chnh v sn. Nhng Marx ngh rng
chuyn chnh v sn l s kim sot v p lc ca qun chng cng nhn th i vi Lenin
chuyn chnh v sn li c thc hin thng qua i tin phong ca giai cp v sn,
ngha l thng qua ng.
C th ln n Stalin v mi vic ng ta lm, tr mt vic sau y: ng ta khng
phn bi li chnh quyn do Lenin xy dng ln. Khrushchev khng hiu iu , ng
ta khng th hiu v khng dm hiu. ng ta tuyn b chnh quyn ca Stalin l sai lm,
l xa ri quan im ca Lenin, xa ri ch ngha Lenin. Chnh v th, ng khng c lng
gii tr thc v nhn dn nhng li ph hng quan h vi b my quan liu ca ng, i
vi n, cng nh i vi mi t chc x hi, lch s ca n chnh l mt phn cuc sng
ca n. George Kennan nhn xt: sau nm 1945, chnh quyn c khng ph nhn cc ti
c ca b l pht xt, mc d cc bin php trng pht khng tng xng vi ti c do
chng gy ra. y c s gin on ca quyn lc. Trong khi , Lin X, Khrushchev
ni rng ng ta ang tip tc s nghip ca ci ng y, vit tip chnh ci lch s y.
Chnh quyn do Lenin sng lp, vi mt s thay i khng ng k v phng tin, tip
tc tn ti di tro Stalin. V khng ch chnh quyn. Nhng ct yu nht chnh l chnh
quyn. Ci chnh quyn , vi mt cht thay i v din mo, tip tc tn ti cho n tn
hm nay.
________________________________________
[1] Robert Conquest, Nh c ti v i, New York, Macmillan Co, 1968, trang 81.
[2] K. Marx, F. Engels, Ton tp, in ln th 2. ., 1955. . 3. trang 4.
[3] V. I. Lenin, Ton tp, in ln th 4, M., 1957, Tp 36, trang 544
[4] V. I. Lenin, Ton tp, in ln th 4, M., 1957, Tp 36, trang 545-546.
[5] V. I. Lenin, Ton tp, tp 35, trang 544.
[6] V. I. Lenin, Ton tp, tp 45, trang 345.
[7] V. I. Lenin, Ton tp, tp 37, trang 257.
[8] V. I. Lenin, Ton tp, Tp 46, trang 545.
[9] V. I. Lenin, Ton tp, Tp 45, trang 545.
[10] I. V. Stalin, Nhm i lp Trotsky trc y v by gi, Ton tp. M., 1949,
Tp 10, trang 177.
3.
Tt c nhng ng vin i lp vi Stalin, d t d nhiu, u hot ng mt cch

thiu thc t. Trotsky th b m nh bi cuc cch mng, m nht nh phi l cch mng
th gii mi nghe. Bukharin th ch ngh n kinh t, c s ca tt c mi th trn th gian
ny. H nui tic tnh ng ch ca mt thi qu vng v tip tc thit k tng lai l
tng. Trong khi , Stalin, i theo Lenin, dn dn hiu ra rng nu khng thay i
ngha v vai tr ca ng th s khng th no bo v c ch mi. Trong giai on
cch mng, ng gi th thng phong so vi chnh quyn. S thay i din ra theo
ng l lun ca Lenin, nh nc l cng c n p ca giai cp ny i vi giai cp khc,
by gi, chnh quyn, ngha l cnh st mt v cc c quan ca n, ginh c th
thng phong.
Tt nhin, mi s u din ra mt cch chm chp, b ngoi ng vn gi vai tr ch
o, ngha l din ra di nhng khu hiu v nhn thc t tng c. Nu ta nh rng
chnh quyn bao gi cng mang trong mnh n c quyn c li v vai tr trong lch s
th ra s thy rng ngay t khi ng va ginh c chnh quyn xut hin nhng k
tham quyn c v: khng phi Stalin pht minh ra b my quan liu ng tr m chnh b
my ny pht hin ra ng, ngi c bn lnh lm lnh t cho n.
Chnh v hiu r c thc t lc v trin vng pht trin ca tnh hnh nn Stalin
gy c bt ng v nh bi cc i th. Lng trung thnh ca h i vi ng tr
thnh s on, cn i vi Stalin li l phng tin ch yu: vic gii gip hon ton v
kh trc ng phi c khng nh bng nhng li th nhn ti li kinh tm nht nh
phn bi, ph hoi, git ngi. Hin nay, ngi ta bit rng cc hun luyn vin Lin
X ti cc phin to xt x Slansky Tip Khc v Rajk Hungaria, v c th c nhng
v khc, chia s kinh nghim cho n em cc nc ng u c kinh nghim t
tng ny. Tt nhin, khng th lm vic ny m khng c cc phng tra tn v nhng
tn ao ph, ging nh cc phin to thi trung c xt x nhng k ngoi o v ph thu,
ch c phng tin v l do l mi m thi.
Stalin khng tiu dit ng; ng ta ch ci to n, lm trong sch n v bin n
thnh cng c ca nhng iu kin thc tin. Ging nh vin i php quan trong tc
phm Anh em nh Karamazov, Stalin hiu rng mun cu th ch, cu ch X vit v
cc t chc cng sn th phi git Cha, ngha l git tnh ng ch v lm cho ng
khng cn l t chc ca nhng ngi bnh ng, bnh quyn na. Khng ch b my
chnh tr quan liu m hu ht nhng ngi cng sn ton th gii ngoan ngon i theo
ng ta v hon cnh buc h phi gn kt s tn ti ca mnh vi nh nc Lin X,
ng nht mnh vi nh nc Lm sao c th gii thch khc c khi ta thy nhng
u c thng tu nh Toliatty hay nhng nhn vt anh hng nh Dimitrov khng nhng
khng nhn ra s la di vng v ca Stalin m cn nghing mnh trc nhng v n
p tn bo ca ng ta?
Cc chin cng khng ch nng cao uy tn ca Stalin m chnh ng ta cng say
men ca n: quyn lc, t tng v Stalin ho lm mt Dng nh tinh thn tuyt
i ca Hegel, khi bin thnh hin thc, tm c hai khun mt ca chnh mnh: duy
vt - thn b Stalin v thn b - trc gic Hitler.
4.
Ngay sau khi Lenin mt c ba thng, Stalin a ra tc phm vit v ch ngha
Lenin (trong bi ging V nhng nguyn l ca ch ngha Lenin vo thng 4 nm

1924). y l s th thin ho nhng ng thi cng l s xc lp mt gio iu, ging

nh Engels h thng ho mt cch gio iu t tng ca Marx trong tc phm Chng
Dhring. D nhin l Stalin lm vic mt cch vi v hay v tnh. T lu, ng ta
hiu r bn cht ca ch ngha Lenin v bin n thnh ngn c ca mnh. Cc quan im
v hnh ng ca ng gi th thng phong Lin X v cc phong tro cng sn
quc t. i vi ng ta, mt lot chin thng va ginh c chnh l iu khng nh
tnh u vit ca cc phng chm ca chng ta, thc ra l ca chnh ng.
Ti ngh rng chnh v th m trong mt ng ta, hc thuyt ca Marx mt dn
ngha, mc d ng vn trung thnh vi bn cht ca n, ngha l vn trung thnh vi ch
ngha duy vt, nh l c s nghin cu th gii v xy dng x hi l tng, x hi
cng sn ch ngha. Nhng cn thnh n bt ng v tn bo i vi ch th khng lm
cho ng mt kh nng nghin cu mt vn hay nghin cu i th mt cch thn trng
v tnh to, trong nhiu thng, thm ch nhiu nm. ng tip cn vi cc h t tng
cng theo cch nh th: c th ng nhn ra nhng khim khuyt ca Marx v Engels
ngay t khi trnh by ch ngha Lenin, ngha l ngay sau khi Lenin mt. Cuc chin
tranh chng pht xt c th l giai on bc ngot: cuc tn cng ca dn tc sinh ra
Marx v Engels vo t nc duy nht m t tng ca h ginh c thng li hon
ton chc chn phi lm Stalin chong vng.
Stalin lm cho hot ng ca phong tro cng sn quc t ph thuc vo ng cng
sn Lin X. Chin tranh v kt qu ca n dng nh cng khng nh mt iu rng
chnh quyn cng sn ch c th tn ti nhng vng nh hng ca nh nc Lin X
m thi. ng to ra b my quan liu chnh tr v khuyn khch ch ngha dn tc Nga
v cho rng ch c lm nh th mi c th bo tn c cuc cch mng Nga v ch ngha
cng sn. ng bt u ph nhn ngha ca hc thuyt ca von Clausewitz, mt l thuyt
gia qun s ni ting, ngay sau khi chin tranh va kt thc, mc d Lenin nh gi rt
cao ng ny. Stalin lm nh th khng phi v c mt l thuyt gia tt hn m ch v
von Clausewitz l ngi c, i din ca mt dn tc m qun i ca h va b Hng
qun nh tan trong mt cuc chin tranh c th l v i nht trong lch s ca nc Nga.
D nhin l Stalin khng bao gi pht biu cng khai thi ca mnh v Marx v
Engels. iu s lm cho nhng k trung thnh hoang mang, s nghip v quyn lc
ca ng c th b e do. ng nhn thc r rng ng chin thng v ng l ngi pht
trin mt cch kin nh nht cc hnh thc t chc, c th kt hp l lun v hnh ng,
nhn thc vi thc tin.
Stalin chng h bn tm liu ng ta c xuyn tc mt nguyn l no ca ch ngha
Marx hay khng. Chng phi chnh nhng nh mc-xt v i, m trc ht l Lenin, tng
nhn mnh rng ch ngha Marx l kim ch nam cho hnh ng ch khng phi l mt
tp hp cc gio l v thc tin l tiu chun ca chn l y ?
Nhng vn y va rng, va phc tp hn nhiu. Mi ch , c bit l ch
chuyn ch, u c gng t n tnh trng n nh. Hc thuyt mc-xt, vn mang tnh
gio iu, khng th khng ng cng trong tnh trng gio iu mt khi n c tuyn
xng l h t tng chnh thng, h t tng ca quc gia v v ca ton x hi. V nh
nc v tng lp cm quyn s tan r nu h thay i din mo mi ngy, cha ni n
thay i l tng. H phi sng, trong khi tranh u v lao ng, h phi thch nghi vi
hon cnh c trong nc v quc t ang thay i tng ngy. iu buc cc lnh t

phi xa ri l tng, nhng phi lm sao vn gi c, v nu c iu kin th thi

phng thm vai tr ca mnh trc mt cc v ton th nhn dn. Tnh hon chnh,
ngha l tnh khoa hc ca ch ngha Marx, vic b quan to cng ca x hi v tnh
ton trit ca chnh quyn buc Stalin phi tiu dit mt cch khng khoan nhng tt
c nhng k d gio v t tng bng nhng bin php d man nht, cn cuc sng
buc ng ta phi phn bi, tc l thay i nhng nguyn l thing ling nht ca h t
tng. Stalin lun lun bo v h t tng vi tinh thn cnh gic cao, nhng y ch l
phng tin ca quyn lc, phng tin cng c nc Nga v uy tn ca mnh m thi. D
nhin l v vy m cc vin chc quan liu, nhng k t coi h l nc Nga v nhn dn
Nga, n tn hm nay, vn cn tip tc bi ca mun thu rng mc d c nhng sai lm
nhng Stalin c nhiu cng trng i vi nc Nga. Cng d hiu l di thi Stalin,
di tr v bo lc c a vo hng nhng nguyn l cao c nht C th chnh
Stalin cng cho rng di tr v bo lc chnh l s ph nh mang tnh bin chng, nh
, nc Nga v ton th loi ngi cui cng s i n chn l tuyt i, hnh phc tuyt
i?
Stalin a t tng ca ch ngha cng sn n nhng gii hn cui cng, t y,
t tng y v x hi ca n bt u qu trnh thoi ho. ng ta cn cha kp tiu dit
ht nhng k th trong nc c th tuyn b rng xy dng xong ch ngha x hi
Lin X, chin tranh cn cha chm dt th Lin X, cng nh trong phong tro cng
sn quc t, bt u xut hin nhng tro lu mi. D sao chng na, khi Stalin ni n
ngha quyt nh ca t tng, th ng cng ni nh cc nh chnh tr khc: nu t
tng ca chng ta phn nh c xu hng vn ng ca x hi, nu chng ta c th
dng n tuyn truyn sao cho qun chng bit t t chc mt cch ph hp th ngha l
chng ta i ng hng v s chin thng.
Stalin c mt tr tu mn tip v kin nh him c. Ti vn nh l ngi ta khng th
no ni g hoc ng iu g trc mt ng m ng khng nhn ra ngay lp tc. Nu nh
thm rng ng gn cho t tng ngha nh th no, mc d i vi ng y ch l
phng tin, th ta c th rt ra kt lun rng chnh ng nhn thy s bt ton ca ch
x hi c xy dng di thi ng. Hin nay, c th tm thy nhiu bng chng
nh th, c bit l trong cc tc phm ca Svetlana, con gi ca ng. Th d, c vit rng
khi bit ngi ta thnh lp thnh ph Kuibshev mt trng hc c bit dnh ring
cho con em cc cn b ng s tn t Moskva ti, ng ku ln:
i, ch ch!.. i, ch ch, tht l mt ng cp thi tha! [1] .
Chnh Trotsky, k th khng i tri chung vi Stalin, cng khng nh rng ti Lin
X, di thi Stalin, hnh thnh ng cp quan liu. Nhng cuc thanh trng khng
khip, hng triu ngi b bn, b git ch khot su thm s bt cng v i hi nhng
cuc n p, nhng v hnh h v thanh ton mi. Nhng cuc thanh trng v tri tim st
ca Stalin ph tan chnh gia nh ng ta. Cui cng, xung quanh ng ta, ch cn li
ni s hi v s hoang vng lnh lng: trc khi cht, ng ta dn ln cc bc tng cn
bung ca mnh nh nhng a tr c ct ra t nhng tp ch, cn chu rut mnh th
ng ta khng thm nhn nhn y c th l mt bi hc quan trng cho nhng k u c
gio iu, nhng k t tt yu ca lch s ln trn cuc sng ca con ngi, ln trn
kht vng ca con ngi. V vy, Stalin l mt trong nhng ngi chin thng v i nht
trong lch s nhng trn thc t, li l mt c nhn thua mt trong nhng trn chin tn

khc nht. Sau ng ta, khng cn mt gi tr vnh hng, hin nhin no c th tn ti c

na. Chin thng ca ng ta bin thnh s tht bi, c trn bnh din c nhn ln bnh
din t tng.
Stalin l ngi nh th no? Ti sao li c th din ra nhng vic nh th?
Stalin ta c th tm thy nhng nt tnh cch ca tt c nhng hn qun bo cha
trc ng nh Neron, Caligula cho n Ivan Bo cha, Robespierre v Hitler. Nhng cng
nh tt c nhng ngi kia, Stalin l hin tng mi v c o. ng ta l ngi lo luyn
nht v cng thnh cng nht. V mc d s bo ngc ca ng ta mang tnh ton din
nht v phn phc nht nhng ti cho rng coi ng ta l mt k bo ngc hoc mt tn
ti phm chng nhng l mt s n gin ho m cn l mt sai lm. Trong cun tiu s
Stalin, Trotsky k ng ta thch quan st cnh git sc vt, cn Khrushchev th ni rng
nhng nm cui i, ng ta b m nh bi cm gic b sn ui. Ti khng nm c
cc d kin c th khng nh hay bc b nhng thng tin trn. Cn c vo nhng iu
bit, c th ni, Stalin thch th vi vic ra lnh t hnh nhng ngi chng i mnh.
Ti cn nh nh in nhng biu hin bt ng xut hin trn nt mt Stalin trong bui tho
lun ca on i biu Bulgaria v Nam T vi Stalin v cc cng s ca ng ta ngy 10
thng 2 nm 1948 in Kremli: y l mt s khoi cm lnh lng v en ti khi nhn
thy cc nn nhn m s phn b nh ot ri. Ti cng tng thy nhng biu hin
nh th nhng nh chnh tr khc vo lc h b gy kim ca nhng ngi ng
ch v chin hu lm lc. Nhng tt c nhng iu , d chng c ph hp vi thc t,
cng cha ni rng Stalin l mt hin tng c bit. Cc ti liu rt ng ng do t
Life cng b my nm trc, cho rng Stalin l ch im ca cnh st Sa hong, cng nh
li khng nh ca mt nh s hc M rng Stalin khng tit l danh tnh ca chnh
mnh, bo cho cnh st Sa hong tn tui nhng ng vin melshevik hoc nhng nh hot
ng chnh tr khng phi bolshevik khc khin cho nhng nhn vt ny bt giam.,cng
khng gip lm r c bn cht con ngi Stalin.
Stalin l hin tng cc k phc tp, c quan h khng ch vi phong tro cng sn m
vi c sc mnh bn trong v bn ngoi ca nh nc Lin X lc . y ny sinh
nhng vn nh quan h gia t tng v con ngi, quan h gia lnh t v phong
tro, vai tr ca bo lc trong x hi, ngha ca nhng huyn thoi trong i sng con
ngi, iu kin con ngi v cc dn tc xch gn li gn nhau. Stalin thuc v qu
kh, cn vic tho lun v nhng vn nu trn ch mi bt u trong thi gian gn y
m thi.
Xin ni thm, theo ti, Stalin l mt ngi nng ng, hng say, bng bt nhng cng
rt c t chc v t kim ch. Nu khng th, liu ng c th ch huy mt nh nc hin
i to ln n nh th v c th lnh o nhng chin dch phc tp v khng khip nh
th hay khng?
V vy, ti ngh rng nhng khi nim nh tn ti phm, thng in v nhng iu
tng t khc ch l nhng khi nim ho huyn v c t ngha khi tranh lun v mt
chnh khch no . Cng cn trnh sai lm sau: trong i sng thc t, khng th c mt
nn chnh tr hon ton thot khi c ci gi l nhng dc vng v ng c thp hn.
Chnh tr l ton b cc hoi bo ca con ngi, n cng khng th thot khi c nhng
phn t ti phm v in r. V vy, tht kh, nu khng ni l khng th, xc nh c
ranh gii gia ti c v bo lc chnh tr. Mi khi xut hin mt hn qun bo cha mi l

cc nh t tng li buc phi tin hnh nhng cuc nghin cu, phn tch v rt ra nhng
khi qut mi.
Nhng nu ta nhn rng ranh gii ny nm gia l tr v tnh cm, gia ch quan v tt
yu th Stalin l mt trong nhng k cng bc lch s tn bo nht, ngay c khi ta khng
coi ng ta l mt k ti v mt ngi in. V ngay c khi cho rng, th d, tp th ho
l cn thit trong nhng iu kin no , th r rng l vn c th thc hin vic y m
khng cn git nhiu a ch n nh vy. Th m hin nay, vn c nhng k gio iu
phn i rng: Stalin say sa vi cng cuc xy dng ch ngha x hi, vic Trotsky kt
n ng ta l c hi ch ngha c nh hng, t nc b e do bi ho pht xt xm
lng v chng c th c k th giai cp ng h. Nhng h s ni g v nhng phin
to ba t v nhng v thanh trng m mu chng li phong tro i lp trong ng,
mt phong tro khng h e do g s tn vong ca ch ? Ngc li, s yu ui v
tnh trng lng tng ca phong tro ny li c ngun gc t chnh s trung thnh mt cch
gio iu i vi h t tng ca ch v vi chnh ch .
S n p ca Stalin khng ch gii hn trong cc cuc thanh trng, nhng thanh trng
l c im c bn ca n. Tt c nhng ngi i lp trong ng u ng h, tuy mc
c khc nhau, vic n p a ch v nhng k th giai cp khc. Tt c bn h u t
trng ln c ci ch ca h t tng, mc ch ca h v ca Stalin l mt. Khi ln n
Stalin l ng ta khng lm mt vic g c th c th chnh Bukharin li o tng rng ng
ta ang nghin cu kinh t hc v trit hc. Tt c bn h u thiu mt tm nhn, mt l
tng mi. Tt c bn h u b bt ng trc cc v thanh trng ca Stalin. Stalin ni
ln nh nhng v thanh trng, nh nhng v thanh trng m ng ta tr thnh ngi
nh chng ta thy, ng ta t nn mng cho s nghip ca mnh nh th y.
Bng nhng v thanh trng rng khp v d man trong nhng nm ba mi, Stalin
to ra s ng nht gia t tng v quyn lc ca chnh mnh, ng nht gia nh
nc vi c nhn mnh. Khng th no khc c, y l kt qu ca ci th gii vi
nhng chn l khng th tranh ci v nim tin vo mt x hi hon ho phi giai cp. Mc
ch bin minh cho phng tin. S nghip ca Stalin l s nghip phi o c v v
vy, cng khng th c nn tng vng chc. y chnh l b n ca con ngi ng ta, y
cng l gi tr tht ca s nghip ca ng ta.
*

Con ngi Stalin

(Ph lc tc phm: Ni chuyn vi Stalin)

Ti c gng nh li xem c nhn vt lch s no, ngoi Stalin, li c mt i sng

thc t khc bit vi huyn thoi c dng ln xung quanh ng ta n nh th, nhng v
ch. Va nghe ng ta ni nhng li u tin l hnh nh mt trit gia nhit tnh v qu cm
hay mt ngi tt bng n tc ci m cc bc nh, cc bc chn dung hay cc cun
phim ti liu dng ln quanh ng by lu nay lp tc bin mt. Bn s thy y khng
phi l nhn vt c b my tuyn truyn ca ng ta dng ln by lu nay m l mt
ngi hon ton khc, mt Stalin hot ng gia i thng, nng ny, thng minh, mt
ngi nhn thc c r s v i ca mnh nhng cng rt gin d trong i sng
Stalin tip ti ln u tin vo nm 1941, khi ng va khoc ln mnh b qun phc dnh
cho nguyn soi, cng l b y phc ng mc hng ngy v sau. Tc phong nng ng,
hon ton khng kiu cch v cng nhc theo li nh binh lp tc bin b qun phc y
thnh b qun o mc hng ngy. Tng t nh th, nhng vn phc tp nht u c
Stalin bin thnh nhng ti thng nht, d hiu khi tho lun
Khi tip xc trc tip, ta bng qun ngay rng y l mt ngi kn o, nham him,
mc d, theo ng ta, y l nhng phm cht bt buc ca mt nh chnh tr, chnh ng
khng h che giu v cn khoe khoang, i khi n khi hi na. Th d, trc khi
chin tranh kt thc, trong khi nhc nh nhng ngi cng sn Nam T nn tm cch tho
hip vi hong Peter II, Stalin ni: Sau ny, khi c lc ri th cho hn ta mt
nht dao vo lng!. Nhng ngi cng sn ni ting, k c ca cc ng ngoi quc
u bit thi quen ca Stalin, nhng h li t ra khm phc ch khng ln n v y
l vn cng c nh nc Lin X, trung tm ca phong tro cng sn th gii.
S kn o v nham him ca Stalin to cho ngi ta cm gic y l mt ngi lnh
lng v kh khan. Nhng thc ra, ng ta li l mt ngi rt d ni xung, mc d iu
d nhin l phc v cho mt mc ch c xc nh no . Stalin thng phn ng
mt cch cung nhit, nhng ti ngh ng ta s chng bao gi n kh xung thin khi
khng cn thit.
Stalin c mt tr nh siu ng: ng nm rt chc bn cht ca cc nhn vt c trong
vn hc ln trong cuc i thc d i khi qun hn tn tht ca h, ng nh rt nhiu
s kin, khng h lm ln khi bnh lun v mt mnh v mt yu ca cc chnh ph cng
nh cc nh hot ng nh nc. ng thng bm vo cc vn tng nh nh nht
nhng sau li ho ra l nhng vn quan trng. Trong th gii xung quanh ng, cng
nh trong nhn thc ca ng, khng c iu g l quan trng c Theo nhn xt ca ti

th ng nh nhng vic c nhiu hn vic thin v c th trong thm tm, ng hiu rng
ch m ng to ra ch c th sng cn trong trng thi th nghch
Thc ra, kin thc ca ng l do t hc m c, nhng ng khc hn nhng ngi ti
nng khc, k c v nhng kin thc c th. Stalin nm vng cc vn v lch s, v vn
hc c in v d nhin l cc s kin ng thi na. Khng bao gi thy ng che giu
hay t xa xu h v s t hc ca mnh. Nu khi no , ng khng nm c bn cht cu
chuyn ang c tho lun th bao gi ng cng t ra st rut v thn trng ch cho n
khi thay i ti.
Thi gio iu khng khoan nhng ca Stalin chnh l cch ng ta to n tng.
H t tng, ngha l ch ngha Marx, mt h thng cc quan im khp kn, thm ch c
th coi l h thng cc qui nh, c ng ta coi l nn tng tinh thn ca chnh quyn
ton tr; h thng cc quan im lm cho quyn lc tr thnh cng c ca x hi phi
giai cp. Tuy tun theo mt cch kin tr v khng khoan nhng li vn ca hc thuyt
nhng Stalin khng phi l n l ca l thuyt: h t tng l phc v quc gia v b
my quan liu ca ng, m ng v nh nc l phc v ng ta. Stalin cho php mnh
cng khai ph b huyn thoi von Clausewitz, ngi c Lenin coi l mt l thuyt gia
qun s li lc nht, cn khi ni chuyn vi nhng ngi thn cn, (d nhin l sau khi
chn thng nc c pht xt) ng ta cn ch bai c Marx v Engels, cho rng cc v ny
qu l thuc vo nn trit hc c in duy tm c Tuy khng th nhn cng khai
nhng ng c kh nng cm nhn c nhng sai lm ca mnh. Th d, ta c th nghe
ng nhc n v ny v n ta b la ; trong L k nim Chin thng, ng ni n
c cc sai lm trong thi gian chin tranh, cn u nm 1948, ng tng nhc li rng
nhng ngi cng sn Trung Quc nh gi kh nng ca mnh chnh xc hn ng.
Khi ni chuyn vi Stalin, n tng ban u rng y l mt con ngi thng tu v
qu cm khng nhng khng mt i, m ngc li, cng su sc thm. Thi cnh gic
thng trc, y v e do ca ng ta cng lm gia tng cm tng nh th. Trong khi ni
chuyn, ng khng b qua bt c mt nhn xt nh no, ngay c s thay i nh mt ca
bt k ngi tham gia no cng c ng ch tc th.
Hin nay, gii hc gi phng Ty cho rng Stalin c biu hin ca mt k tm thn,
hn na, ca mt ti phm. Ch da vo nhng bui gp g, ti khng th khng nh
iu , nhng cho php ti nhn xt rng bt c mt k ph hoi hoc to dng ch
no cng cc k nng ng nhng ng thi cng d dng ri vo trng thi tuyt vng
khn cng. Nhng cn gin d v nhng giy pht vui v i ch cho nhau nh nhng
t sng. Qu vy, mt k khi tiu dit my th h cc chin hu, khng tha ngay c h
mc ca mnh, m vn c th l mt ngi bnh thng, mt ngi im m, khng h
ng vc th tht l chuyn l Ti cho rng ci ngun ca s in r v ti li ca
Stalin nm ngay trong h t tng v ch ca ng ta: t tng xy dng mt x hi bt
k, cha ni n mt x hi khng cn xung t, xt cho cng, ch l mt huyn thoi tht
xa l vi l tr bnh thng, cn mt ch da trn s v lut php th bn thn n l
mt ti phm ri.
Stalin l mt ngi nh b, i tay rt di, trong khi thn hnh li qu ngn, chc chn
ng ta phi cm thy au kh v chuyn . Ch c khun mt ng, mt khun mt hin
lnh, nh qu, c th c coi l hp dn, thm ch p na. i mt sng quc, linh li,
chng t ng c mt tr tu rt nng ng. Sau khi git hng triu ngi v a hng

triu ngi khc n ch cht m ming cn h tn mnh, Stalin cho rng c hai vic
u l cn thit, h khng li mt du n no, mc d ng cm th n tn xng ty
nhm th nht v ca tng ht li nhm th hai B my quan liu ng tr, tuy b chn p
v git chc, vn cng nhn ng l lnh t ca h. Nhng khi cnh ng ta, ti cha bao
gi, d ch trong giy lt, thy ng ta c biu hin ca mt nim vui trong sng, mt nim
hnh phc t nhin, khng vng bn bi tnh ch k: y l nhng tnh cm nm bn
ngoi th gii ca ng ta, ng khng cn nhng tnh cm nh th v t coi mnh l hin
thn ca t tng v ch ri
Khi coi tc phm Ni chuyn vi Stalin l hon thnh, ti, cng nh tng xy ra
nhiu ln trc y, t di mnh. Ti tng hi vng nh th khi vit xong tc phm
X hi khng hon ho: t nay tr i, ta s khng cn bn tm n cc vn t tng
na.
Nhng Stalin l mt bng ma ang lang thang trn th gian v s cn lang thang lu
na. Di sn ca ng ta b chi b, tuy vn cn kh nhiu ngi coi y l ci ngun sc
mnh ca mnh. Nhiu ngi ang bt chc ng ta. Khrushchev ln n nhng ng thi
li thn phc ng ta. Hin nay cc lnh t Lin X khng cn thn phc ng ta na
nhng vn cn tn hng nh ho quang ca ng ta. V Tito, sau mi lm nm on
tuyt vi Stalin, li cng t ra hm m s sng sut ca ng ta. Chnh ti cng ang dn
vt khi t hi: Stalin l ai? Phi chng y l v ng ta vn ang sng trong ti?
Stalin l ai? Mt nh hot ng nh nc v i? Mt thin ti mang b mt qu?
Mt nn nhn ca gio l? Hay mt k in r, mt tn ti phm nm c quyn lc?
H t tng mc-xt c vai tr g i vi ng ta, ng ta s dng t tng cho mc ch g?
ng ta ngh v mnh, v nhng hot ng ca mnh v vai tr ca mnh trong lch s nh
th no?
y ch l mt vi cu hi m ng buc ta phi tr li. Tm li gii cho nhng cu hi
, nhng cu hi lin quan n s phn ca th gii, nht l th gii cng sn, theo ti,
chnh l tm li gii cho nhng vn c ngha rng ln hn, nhng vn phi thi
gian.
________________________________________
[1] Svetlana Alliluyeva, Hai mi bc th gi bn (bn ting Nga). New York. Harper
and Rou. 1967. Trang 157.

Ngun
(bn
ting
Nga

b
con
tham
http://ihtik.lib.ru/politolog_28may2006/politolog_28may2006_544.rar

kho):