UNIVERZITET U TRAVNIKU

FARMACEUTSKO ZDRAVSTVENI FAKULTET

FARMACIJA

FAZNE RAVNOTEE I TRANSFORMACIJE

(GIBSOVO PRAVILO FAZA)
-seminarski rad-

Student: Ines Robovi

Broj indeksa: 884/14

Mentor:
Prof.dr. Emir Turkui
SADRAJ

GIBSOVO PRAVILO FAZA..3

DIJAGRAM FAZA.3
JEDNOKOMPONENTNI SISTEM.4
DVOKOMPONENTNI SISTEMI...4
TROKOMPONENTNI SISTEM.4
KLAUZIJUS KLAPEJRONOVA JEDNAINA.5
FAZNI DIJAGRAM VODE.5
FAZNI DIJAGRAM UGLJEN DIOKSIDA.6
FAZNI PRELAZI..6
DVOKOMPON. SISTEMI SA IZDVAJANJEM VRSTE FAZE..7
SISTEM SA PROSTIM AUTEKTIKUMOM8

FAZA p-homogeni dio nekog heterogenog sistema, uniforman po svojim fizikim osobinama i
hemijskom sastavu u cijeloj zapremini, a koji je od ostalih dijelova sistema odvojen granicom
faza. Granica faza je povrina na kojoj dolazi do nagle promjene osobine ili sastava. Gas i smjese
gasova-jednofazni sistem. Tenosti mogu biti i viefazne (djelimino mjeljive ili nemjeljive).
2

vrste supstance viefazni sistem (supstance razliitog hemijskog sastava ili istog sastava ali
razliite kristalne strukture).
BROJ NEZAVISNIH KOMPONENTI c-najmanji broj nezavisno promenjivih hemijskih vrsta
koje treba znati da bi sastav svake faze bio definisan odnosno komponente su one hemijske vrste
ija koncentracija u sistemu moe nezavisno da se mijenja. Ako su hemijske vrste u fizikoj
ravnotei onda je taj broj jednak ukupnom broju hemijskih vrsta, a ako hemijski reaguju onda se
ukupan broj umanjuje za broj hemijskih ravnotea.
BROJ STEPENI SLOBODE f-najmanji broj uslova (P, T, sastav) koji se mogu nezavisno
mijenjati u odreenim granicama, a da se ne narui ravnotea faza odnosno da se ne promjeni
broj faza u sistemu.

GIBSOVO PRAVILO FAZA

Daje vezu izmeu prethodno spomenutih veliina p, c, f:
f=cp+2

sa ueem gasne (parne) faze

f=cp+1

kondenzovani sistemi; pritisak ne utie na ravnoteu

Pravilo vai za sistem van polja sila (elektrinih, magnetnih); suprotnom morale bi se ukljuiti
dodatne intenzivne promjenjive.

DIJAGRAM FAZA, DIJAGRAM STANJA, FAZNI ILI RAVNOTENI DIJAGRAM

Grafiki prikaz uslova ravnotee izmeu razliitih faza. Od broja stepeni slobode, odnosno broja
promjenjivih zavisi u kom koordinatnom sistemu e se prikazivati.

JEDNOKOMPONENTNI SISTEM
f = c p + 2; c = 1; f = 3 p

1. p=1; f=2 dvovarijantan sistem

2. p=2; f=1 monovarijantan sistem
3. p=3; f=0 nonvarijantan sistem
Slijedi da je maksimalan broj stepeni slobode (2) u sistemu sa jednom fazom. Kada je sistem
nonvarijantan, odnosno nema nijedan stepen slobode znai da se ne smije mijenjati nijedna
promenjiva jer e doi do naruavanja ravnotee faza (neka faza e se izgubiti ili e nastati neka
nova). Kada je f=2 znai da je za potpuno definisanje potrebno znati bar 2 nezavisno promjenjive
(P i V; P i T; V i T). Koristi se dvokoordinatni sistem, najee P=f(T)

DVOKOMPONENTNI SISTEM
f = c p + 2; c = 2; f = 4 p
1. p=1; f=3
2. p=2; f=2
3. p=3; f=1
4. p=4; f=0
Maksimalan broj stepeni slobode je 3 to zahteva trokoordinatni sistem (prostorni) sa
koordinatama P, T, sastav to je komplikovan nain prikazivanja, pa se ravnotea posmatra pri
uslovima konstantnosti jednog od parametara (dvokoordinatni sistem). Najee se ravnotea
posmatra pri atmosferskom pritisku (P=const.) T=f(X) gdje je X molski udio odnosno sastav.

TROKOMPONENTNI SISTEM
f=p5
Za p=1 potreban je sistem sa etiri koordinate. Pri uslovima P=const. koristi se trodimenzioni
sistem. Najee se posmatraju u dvokoordinatnom sistemu uz uslov P i T=const.

KLAUZIJUS-KLAPEJRONOVA JEDNAINA
Daje uslove ravnotee faza. Posmatrajmo jednokomponentni sistem. Termodinamiki uslov je
jednakost hemijskih potencijala te komponente u dve faze:

i = iB Gi = GiB
Posmatraju se dva ravnotena stanja:
1. neka temperatura T i pritisak P na kojima se nalaze faze: =
2. neka druga temperatura T+dT i pritisak P+dP:
Ga + dGa = GB + dGB
dGa = dGB
dG = VdP SdT
Vma dP Sa dT = VmB dP SB dT
Vma dP VmB dP = Sa dT SB dT dP
Vma VmB = dT Sa SB

FAZNI DIJAGRAM VODE

-povrine izmeu krivih odgovaraju oblastima stabilnosti jedne faze = + 2 = 1 1 + 2 = 2
-to su dve nezavisno promjenjive P i T jer je sastav konstantan. Ove dvije promjenjive se mogu
mijenjati nezavisno u granicama odreenim pojedinim krivim, odnosno za jednu T vie P a da se
ravnotea ne narui.
-du krivih OB, OC, OA uslovi pri kojima su dvije faze u ravnotei = 1 2 + 2 = 1
-to znai da je za dvije faze u ravnotei jedno T za jedno P. Nagib krivih dP/dT iz Klauzijus
Klapejronove jednaine.
-kriva OA-kriva take topljenja odnosno mrnjenja; kriva OC-kriva take kljuanja odnosno
napona pare; kriva OB-kriva sublimacije; kriva OC se prostire do kritine take iznad koje ne
moe postojati tena faza bez obzira na P-superkritina oblast.
-kriva take topljenja OA ima negativan nagib-led ima manju gustinu od tene vode pa je
molarna zapremina leda vea od molarne zapremine tene vode pa je V pri transformaciji
negativno. H>0 pa je dP/dT<0 to znai da porast P smanjuje taku mrnjenja to je obrnuto u
odnosu na veinu supstanci.
-kriva OE-kriva napona pare prehlaene (pothlaene vode kao metastabilno stanje); voda se
hladi ispod svoje take mrnjenja
-taka O-trojna taka; tri faze u ravnotei; sistem je nonvarijantan; ne smije se mijenjati nijedan
od parametara stanja jer bi dolo do gubljenja neke od faza. t=0,0075oC i P=0,61 kPa
23 MPa i 374oC
-ako se para pri P koji je nii od onog u trojnoj taki dovoljno ohladi moe doi do ovravanja
bez prelaska u teno stanje.

FAZNI DIJAGRAM UGLJEN DIOKSIDA

-slian faznom dijagramu za vodu
-pozitivan nagib krive OA (porast P poveava taku topljenja)
-specifino je da je trojna taka na ~ 5bar znatno iznad atmosferskog pritiska (T=216,8 K)
-zbog toga na atmosferskom pritisku teni CO2 ne moe da postoji bez obzira na temperaturu
tako da na atmosferskom pritisku vrsta faza sublimuje-suhi led
-CO2 zagrijan iznad Tk se naziva superkritini fluid i koristi se kod metoda odvajanja sa
superkritinim fluidima (hromatografija, ekstrakcija).

FAZNI PRELAZI VRSTE

FAZNI PRELAZ (fazna promena) - prelazak iz jedne u drugu fazu u uslovima naruavanja
ravnotee faza. Fazni prelaz je definisan promjenom odreenih termodinamikih parametara i
termodinamikih funkcija.
Dijele se na fazne prelaze:
-I, II i viih redova
Klasifikaciju faznih prelaza dao je ERENFEST preko promjene Gibsove slobodne energije: fazni
prelaz je istog reda kog je reda izvod Gibsove energije po T i/ili P koji pokazuje diskontinualnu
promjenu na temperaturi faznog prelaza:

dG = VdP - SdT
dG dPT = V
dG dTP = -S
d2G dT2 P= - dS dT P = - CPT
= alfa
d2G dP2T = dV dP = -B
koeficijent kompresibilnosti
d2G dP dT = dV dTP = aV
koeficijent termikog irenja

a
d = delta
B = beta

I RED: diskontinualna promena V, S, H kao posljedica promjene nagiba dG/dT pri faznom
prelazu. Fazni prelazi I reda idu uz oslobaanje ili apsorbovanje toplote transformacije
(isparavanje, topljenje, sublimacija, polimorfni prelazi u vrstim tijelima).

II RED: disokontinualna promjena Cp, i . Skoro kontinualna promena S, H i V (H=TS=0;

V=0; U=0) je posljedica injenice da je dG/dT kontinualno ali drugi izvod pokazuje
diskontinuitet.

DVOKOMPONENTNI SISTEMI SA IZDAVAJANJEM VRSTE FAZE

Dvokomponentni kondenzovani sistemi-ravnotea tene i vrste faze pri konstantnom pritisku
(atmosferskom najee).
f=cp +1=21+1=2
Ovakvi sistemi se mogu podijeliti na dva naina:
-prema mjeljivosti tenih faza
-prema mjeljivosti i prirodi vrstih faza.
Ako su komponente djelimino mjeljive ili potpuno nemjeljive u tenom stanju onda su
sigurno nemjeljive u vrstom stanju. U sluaju potpune mjeljivosti u tenom stanju one e se
razliito ponaati u vrstom stanju pa se dijele na:
1.komponente se ne mjeaju u vrstom stanju (kristaliu iz rastvora svaka za sebe kao posebne
faze)
2. komponente u vrstom stanju grade jedinjenje:
a) stabilno do temperature topljenja
b) raspada se faznom transformacijom pre temperature topljenja
3. komponente u vrstom stanju su potpuno meljive u svim odnosima gradei niz vrstih
rastvora:
a) vrsti rastvori stabilni u itavom opsegu c
b) stabilni samo do prelazne temperature
4. komponente u vrstom stanju delimino meljive a formiraju i stabilne vrste rastvore.

SISTEM SA PROSTIM EUTEKTIKUMOM ("lako topiv")

7

ine ga komponenta mjeljive u tenom stanju, a nemjeljive u vrstom stanju. To su

najjednostavniji sistemi. Primjeri: KCl i AgCl; NaF i LiF; NaCl i voda; Bi i Cd, Sb i Pb ; benzen
i naftalin itd.
Dijagram se dobija termijskom analizom izkrivih hlaenja. Pripreme se smjese dvije vrste
supstance razliitih sastava (od iste jedne do iste druge); istope se i ravnomjerno hlade. Biljee
se temperature u funkciji od vremena i tako se dobijaju krive hlaenja za razliite sastave.
f=cp+1

KOMPONENTE GRADE JEDINJENJA SA KONGRUENTNOM TAKOM

TOPLJENJA
Ovakav sistem grade komponente potpuno mjeljive u tenom stanju,ali hemijski reaguju gradei
jedinjenje u vrstom stanju postojano do svoje take topljenja. Jedinjenje se topi bez promjene
sastava (isti sastav tene i vrste faze) pa se zato zove kongruentna taka topljenja (kongruentansaglasan,podudaran).
-ako komponente grade vie razliitih jedinjenja bie vie sistema sa prostim eutektikumom.
Broj maksimuma odgovara broju jedinjenja a broj sistema sa prostim eutektikumom je za 1 vei :
Npr. Na-Sb (dva maksimuma: Na3Sb i Na-Sb; 3 prosta eutektikuma)
-ovakve sisteme grade: Mg-Zn(MgZn2); Si-Mg(SiMg2); Al-Se(Al2Se3) itd.
Sistemi sa inkongruentnom takom topljenja: jedinjenje koje se gradi izmeu komponenata kada
se zagrijava se raspada gradei novu vrstu fazu i rastop iji se sastav razlikuje od sastava vrste
faze-peritektika reakcija (peritektika temperatura)

LITERATURA

Ravnotea faza.pdf - Google