AEROZAGAENJE

ZDRAVSTVENA EKOLOGIJA

Predavanje 3

Doc.dr. Nedad Prazina

 AEROZAGAENJE I ZDRAVLJE
Pod aerozagaenjem se podrazumjeva
prisutnost u zraku jedne ili vie tvari, kao
to su aerosoli (praine, dimovi, magle),
gasovi i pare takvih osobina ili u takvim
koncentracijama da mogu biti tetni za
ivot i zdravlje ljudi i ivotinja, da mogu
uticati na biljni svijet, na osjeaj udobnosti
ovjeka te da mogu otetiti predmete koji
mu slue.
2.500.000 TONA RASPOLOIVOG ZRAKA PO OSOBI
OZBILJNI PROBLEMI ZAGAENJA VAZDUHA
POINJU TEK SA INDUSTRIJSKOM
REVOLUCIJOM
 VIDOVI AEROZAGAENJA
PRIRODNO AEROZAGAENJE
Vulkanske erupcije
umski poari
Polen
Bakterije
Virusi
Pjeane oluje
ANTROPOGENO ZAGAENJE
INDUSTRIJA
SAOBRAAJ
LOENJE
POLJOPRIVREDA
UDIO POJEDINIH OBLIKA
ZAGAENJA
SAGORJEVANJE FOSILNIH GORIVA

KUNA LOITA:
DIM, A, CO, SO2, PEPEO, UGLJOVODONICI

Do 1930 90% zagaenja individualna loita, 10%

industrija
 SMOG
Smjesa dima i SO2 u prisutnosti magle
 CO
CO2 SAOBRAAJ
SO2
NOX
H2O2
ALKOHOL
VODENA PARA
A
GAR
ALDEHIDI
ORG. KISELINE
 INDUSTRIJA
HEMIJSKA
METALURGIJA AZOTNI OKSIDI,
UGLJOVODONICI,
GVOE, SUMPORNA JEDINJENJA,
HALOGENI,
BAKAR, SOLI,BAZE, PLASTINE MASE, ITD

MANGAN,
CINK,
OLOVO,
KADMIJUM.....
 KARAKTERISTINI AEROZAGAIVAI

1. SUMPORDIOKSID
2. UGLJENMONOKSID
3. OZON
4. AMONIJAK I AZOTNI OKSIDI
5. OLOVO
6. UGLJOVODONICI
7. UGLJENDIOKSID
8. A
 SUSPENDOVANE ESTICE
estice porijeklom iz dizel motora,
Letei pepeo
Mineralna praina (ugalj, azbest, cement),
estice fluorida,
Metalna praina,
Pigmenti boja,
Dim i a,
Ostaci pesticida
 PODJELA ESTICA
PM10 estice sa aerodinamikim
prenikom ispod 10 m,
PM2,5 estice sa prenikom ispod 2,5 m
SPM suspendovane estice u vazduhu

U zemljama centralne Evrope i kod nas se

mjeri a zbog specifinosti izvora emisije
to oteava poreenja
ZDRAVSTVENI EFEKTI
AEROZAGAENJA
GLAVNI TIPOVI ONEIENJA KOJI
UTIU NA ZDRAVLJE
KOMPLEKS SUMPORDIOKSID I
ESTICE uglavnom nastaje izgaranjem
fosilnih goriva
KOMPLEKS FOTOHEMIJSKIH
OKSIDANSA koji nastaju u atmosferi
kompleksnim hemijskim reakcijama iz
ugljovodonika i oksida azota
SKUPINE ONEIENJA kao to su
arsen, azbest, berilij, kadmij, olovo,
 GLAVNI ZDRAVSTVENI UINCI

Poveani mortalitet stanovnitva

Akutne respiratorne bolesti
Akutna pogoranja astmatskih bolesnika
Uticaj na ventilacijsku funkciju plua
Uticaj na kardiovaskularne bolesnike
Uticaj na ulne organe i ponaanje
Uticaj metala
Atmosferski kancerogeni
 Amonijak (NH3) preko 0,25 mg/l
nadraaj i oteenje sluzokoe, preko 5
mg/l nastaje smrt
Azotni oksidi (NOx) djeluju nadraujue
na donje disajne puteve, najopasniji su
NO i NO2
Sumpor dioksid (SO2) nadraaj gornjih
respiratornih organa, korozivni uinak
Sumporovodonik (H2S) djeluje na
hemoglobin
 Ugljen dioksid CO2 lako prelazi u krv
Ugljenmonoksid CO 300 puta vei
afinitet prema hemoglobinu od kiseonika
Ozon (O3) jako oksidaciono sredstvo vrlo
toksian. Djeluje na sluznicu respiratornog
sistema, kancerogeni efekat
Olovo (Pb) neurotoksinost,
hemotoksinost, nefrotoksinost
Arsen kancerogeni efekat
Kadmijum, nikal, hrom, berilijum alergeni
Aromatini ugljovodonici - kancerogen
 OCJENA KVALITETA ZRAKA

Utvrivanje kvaliteta zraka

Kategorizacija podruja
1. ist ili neznatno oneien
2. Umjereno oneien
3. Prekomjerno oneien
. Granine vrijednosti
 GRANINE VRIJEDNOSTI
Oneiujua tvar Smjernica Vrijeme usrednjavanja
Ugljenmonomsid CO 100 mg/m3 15 min
60 mg/m3 30 min
30 mg/m3 1 sat
10 mg/m3 8 sati
Ozon O3 120 g/m3 8 sati
Ugljendioksid CO2 200 g/m3 1 sat
40 g/m3 1 godina
Sumpordioksid SO2 500 g/m3 10 min
125 g/m3 24 sata
50 g/m3 1 godina
 KAKO SMANJITI AEROZAGAENJE?

Donoenje zakona o izmjerenim

koncentracijama otrova, ispunih gasova,
kvaliteta goriva, udaljenosti industrijskih
zona od naseljenih mjest, dovoljna visina
dimnjaka, desumporizacija uglja,
Smanjenje emisije otrovnih gasova:
filtracija, ispiranje, taloenje,
 UTICAJ AEROZAGAENJA NA
BILJKE I IVOTINJE
Poremeaj fotosinteskoze
Kisele kie smanjuju pH i utiu na ribe
Sui se gradsko drvee
Borovi u gradu ive 50 a u prirodi 200 god.
UV zraenje smanjuje prinose u ratarstvu
Trajno se mijenja hemizam biljaka
Oteuje se fito i zooplankton
Smanjuje se proizvodnja mlijeka i jaja
Primjer sa cvjetanjem u Kaliforniji
 EFEKAT STAKLENE BATE
Gasovi koji zadravaju toplotu sunca i
djeluju kao izolator na zemlji stakleniki
gasovi
Bez njih bi temperatura na zemlji bila 30
stepeni nia
Poveavanjem njihove koncentracije
poveava se globalna temperatura
Stakleniki gasovi: CO2, N2O i CH4
 POSLJEDICE GLOBALNOG
ZAGRIJEVANJA
Poveanje incidencija toplinskih ekstrema
Poveanje frekvencije olujnih i orkanskih
vjetrova
Smanjenje vlanosti tla
Poplave
UTICAJ NA GOLFSKU STRUJU
OTAPANJE LEDNIKA
 PROTOKOL IZ KJOTA
Potpisan 1997. godine u japanskom gradu
Kjoto od strane 160 drava
Predstavlja okvirnu konvenciju o
promjenama klime
Predvia smanjenje godinje emisije
staklenikih gasova za 5% u odnosu na
1990. godinu i to izmeu 2008. i 2012.
godine
 KLIMATSKE PROMJENE I
ZDRAVLJE
Poveanje morbiditeta i mortaliteta
(kardiovaskularne i respiratorne bolesti)
Poveana prevalencija zaraznih oboljenja
(malarija, denga, uta groznica, virusni
encefalitis)
Bolesti pothranjenosti zbog smanjenja
proizvodnje hrane
 UNUTRANJA ATMOSFERA
ovjek 80% svoga vremena provede u
zatvorenim prostorijama
 UNUTRANJA ATMOSFERA
ovjek 80%
svoga
vremena
provede u
zatvorenim
prostorijama
 NAINI ZAGAIVANJA
1. Oslobaanjem oneienja iz namjetaja
i graevinskog materijala (organska
jedinjenja, azbest, formaldehid, radon)
2. Oneienja koja su posljedica aktivnosti
(duhanski dim, CO, pesticidi)
3. Proizvodi izgaranja (CO, CO2, organska
jedinjenja, estice)
4. Oneienja koja ulaze iz vanjskog
okolia
SINDROM BOLESNE ZGRADE
Specifini simptomi preteno psihiki
(tjeskoba, glavobolja, simptomi slini
prehladi)
Smatra se da ima veze sa emisijom
organskih rastvora iz graevinskih
materijala i neprikladna ventilacija.
Ova pojava je vezana samo za poslovne
objekte, urede a ne za stambene
 VODA I ZDRAVLJE
75% povrine zemlje je pokriveno vodom
97% slana voda, 1,91% voda na kopnu,
0,5% podzemna voda, 0,001% voda u
atmosferi
Rijena voda 1,7 x 103 km3
69% vode je nedostupno ovjeku jer je u
formi vjeitoga leda i snijega
 Voda je ope nasljedno dobro, iju
vrijednost moraju svi poznavati. Zadatak je
svakog da s njom upravlja i da je briljivo
koristi
Taka X evropske povelje o vodi
VODA JE USLOV IVOTA
 MJERE ZA OBEZBJEENJE
DOVOLJNE KOLIINE VODE
Sprijeiti oneienje vode regulisanjem
odlaganja otpadnih tvari
Osigurati potrebnu koliinu vode umjetnim
kumuliranjem vode na povrini i u
podzemlju
tednjom na lokalno raspoloivoj vodi
viekratnom upotrebom
VRSTE I OSOBINE VODE U PRIRODI

Oborinska prirodno destilirana (pH 4-5)

Povrinska voda - razliitih fizikih i
hemijskih karakteristika
Podzemna voda pukotinska i
podzemna
Plitka i duboka podzemna voda
Arteka voda izmeu dva nepropusna
sloja
 Prekomjerna eksploatacija
dovodi do:
o Smanjivanje raspoloivih vodenih izvora
o Isuivanje tla
o Stvaranje movarnih povrina
o Naruavanje ekosistema movara, rijeka i
jezera
 KLASIFIKACIJA VODA
PRVE VRSTE podzemne i povrinske
vode koje se mogu koristiti za pie
DRUGE VRSTE za kupanje I rekreaciju
TREE VRSTE industrija i poljoprivreda
ETVRTE VRSTE upotreba iskljuivo
poslije preiavanja
PETE VRSTE - neupotrebljiva
 OCJENA EKOLOKE FUNKCIJE VODE
a) Fizikohemijski (pH, alkalitet, elektrina
provodljivost)
b) Reim kiseonika (otpljeni kiseonik, zasienje
kiseonikom, hemijska potronja kiseonika,
biohemijska potronja kiseonika)
c) Hranjivih materija (amonijak, nitrati, nitriti,
ukupni azot, fosfor)
d) Mikrobioloki (broj kolifornih bakterija, broj
fekalnih koliforma, broj aerobnih bakterija)
e) Bioloki (P-B indeks saprobnosti, bioloki
indeks, stepen trofije)
f) metali (bakar, cink, nikl, olovo, iva)
g) Organska jedinjenja (mineralna ulja,
ukupni fenoli, polihlorirani bifenil, lindan,
DDT)
h) Radioaktivnost (ukupna
radioaktivnost)
U EVROPI SE UPOTREBLJAVA SAMO
21% RASPOLOIVE VODE
 DISTRIBUCIJA UPOTREBE
VODE
18% vode se koristi za opskrbu javnog
sektora
30% u poljoprivredi,
14% u industriji
38% za proizvodnju energije
 Pretpostavlja se da e 2025. godine 3
milijarde ljudi biti u kategoriji ugroenih u
vodosnabdijevanju
 U evropi oko 120 miliona stanovnika nema
dovoljno raspoloive zdravstveno ispravne
vode
 Izvori i vrste oneienja vode
Glavni problem dananjice nije koliina
ve kakvoa vode
de
MOVARE UGROENA PODRUJA
ZDRAVSTVENI EFEKTI VODE
Prema SZO 2000. godine 80% bolesti u
zemljama u razvoju izazvane
konzumacijom zagaene vode
20% slatkovodnih riba je pred
izumiranjem,
1km3 zagaene vode zagauje 8-10km 3
pitke vode
 ONEIENJE VODE promjena
kvaliteta vode koja nastaje unoenjem,
isputanje ili odlaganjem u vodu hranjivih
tvari, toplotne energije i drugih uzronika
kojima se mijenjaju svojstva vode.
ZAGAENJE VODE - oneienje vee
od doputenog
 UZRONICI ZAGAENJA VODE
RIJEKE eutrofikaciju rijeka uzrokuju
fosfor i azot iz dospjelih hemikalija
JEZERA zakiseljavanje usljed kiselih
kia
PODZEMNE VODE nitratima i
pesticidima, teki metali i ugljovodonici
BOLESTI IZAZVANE BIOLOKIM
UZRONICIMA
Endemije
Epidemije (tifus, paratifus, dizenterija,
gastroenteritisi, infektivni hepatitis)
Pojedinano
nisu vezane za odreenu godinju dob i
nemaju sezonski karakter
BOLESTI IZAZVANE HEMIJSKIM
TVARIMA
GEOLOKOG PORIJEKLA: arsen, selen,
fluor, jod, natrijum, sulfati)
SEKUNDARNO ONEIENJE: iz
vazduha, industrijski otpad, poljoprivreda,
nepravilno kondicioniranje,
Hronina trovanja se povezuju sa solima
tekih metala: Pb, Cu, Hg, Cd, Cr
Rak organska jedinjenja, pesticidi,
hlorirani ugljovodonici
 VODOVODNI SISTEM
ZAHVAT VODE KAPTAA
GLAVNI CJEVOVODI
REZERVOARI
RAZVODNA MREA
 PREIAVANJE VODE
TALOENJE
FILTRACIJA (spori i brzi filteri)
DEZINFEKCIJA (ozonizacija, bromiranje,
jodiranje, hloriranje, )
ULTRAFILTRACIJA
Novi sistem za
preiavanje
vode uz pomo
membrana i
visokog pritiska
Dezinfekcija vode hlorom
Hlorisanje vode je najrasprostranjenija metoda dezinfekcije . Hlor
posjeduje jako baktericidno dejstvo a pri tom ne utie nepovoljno na
ljude , postojan je vodi , lako se dozira , metoda kontrole
koncentracije hlora u vodi je jednostavna i brza, jefin je, moze se
lako nabaviti .
Pod normalnim uslovima hlor je gas ukasto-zelene boje .
Veoma je reaktivan element narocito u prisustvu vode . Sa vodom
reaguje hidrolizom na sledeci nain :
Cl2 + H2O H* + Cl- +HOCl
Pri ovoj reakciji stvara se hipohlorasta kiselina koja je veoma slaba
sa neznatno disocijacijom u kiseloj sredini kada je efekat hlora
veliki. Pri poveanju PH vrednosti nastaje disocijacija hipohloraste
kiseline na jone ime slabi efekat hlorisanja. Zato treba teiti
takvom postupku hlorisanja vode koji omoguava odravanje
hipohloraste kiseline u velikoj koncentraciji, to se postie
odravanjem PH vrijednosti u granicama slabo kisele sredine
 Pored PH vrednosti na efekat dezinfekcije
hlorom uticu i drugi faktori :
Temperatura vode ima znatan uticaj na
dezinfekciju . Utvrdjeno je da na nizim
teperaturama baktericidnost hlora je
manja nego na viim temperaturama, pa
je u tom sluaju potrebna vea koliina
hlora.Tako je za dezinfekciju vode na 10
C potrebna dva puta vea koliina hlora
nego na temperaturi od 20 C ,
 Osobine vode imaju uticaj na dezinfekciju hlorom .
Mutnoa vode znatno smanjuje efikasnost
hlorisanja . Smatra se da su bakterije u mutnim
vodama zastiene esticama suspendovanih
materija od dejstva hlora . S toga je neophodno
izbistriti vodu proje hlorisanja ,
Prisustvo hemijskih materija kao sto su gvoe ,
mangan , jedinjenja sumpora , tiocijanati paraliu
baktericidni efekat hlora jer brzo reaguju sa hlorom,
Meteoroloki uslovi utiu na efekat hlorisanja. Tako,
vjetar djeluje na iezavanje hlora iz vode, suneva
svjetlost ubrzava proces hlorisanja vode.
 Doziranje hlora je veoma vano za uspjeh dezinfekcije.
Prilikom dodavanja hlora izvjesne koliine troe se u vodi na
oksidaciju organskih ( ukljuujui i mikroorganizme ) i
neorganskih ( Fe, Mn ).
Koliina hlora koja se troi na oksidaciju svih prisutnih materija
pokazuje kolike su potrebe u hloru i naziva se hlorni broj.
Posle zavrene oksidacije u vodi preostaje izvjesna koliina
hlora kao viak koji se naziva rezidualni hlor. Rezidualni hlor se
javlja u vodi u dva oblika i to: Kao slobodni aktivni rezidualni
hlor i kao vezani aktivni hlor ( javlja se kada su u vodi prisutna
azotna jedinjenja i reaguje sa njima gradei hloramine ) .
Zbir vrednosti slobodnog i vezanog rezidualnog hlora
predstavlja ukupan rezidualni hlor iji sadraj u hlorisanoj vodi
treba da iznosi 0.2-0.5 mg/lit. vode.
Metode hlorisanja vode
Koristi se nekoliko metoda za hlorisanje vode :
Standardno hlorisanje hlor se dozira prema hlornom broju i
rezidualnom hloru. Voda ne smije biti mutna prije hlorisanja
Hiperhlorisanje vode primenjuje se u vanrednim prilikama
( poplava, zemljotres, rat ), pri pojavi epidemije crijevnih
zaraznih bolesti u sluaju zagaenja vode
mikroorganizmima koji su otporni na uobiajene doze hlora (
spore, ciste ).
Hiperhlorisanje se satoji u dezinfekciji vode desetostruko
veim dozama hlora od standardne doze. Rezidualni hlor
posle 10 minuta treba da iznosi 1mg/lit., u protivnom doza
hlora se poveava. Poslije 30 minuta kontakta hlora sa
vodom viak rezidualnog hlora mora se odstraniti iz vode
putem dehlorisanja .
 Hloraminisanje vode je hlorisanje vode uz
prethodno dodavanje amonijaka ili njegovih soli koje
sa hlorom grade hloramine. Karakteristika hloramina
je da sporije otputaju aktivan hlor pa deluje
usporeno baktericidno ali je krajnji efekat isti.
Sporije otpustanje hlora iz hloramina obezbeuje
manju opasnost sekundarnog zagadjenja vode to
je pogodno za hlorisanje starih vodovodnih mrea .
Hlorisanje na taki preloma- njegova sutina
bazira se na principu baktericidnog delovanja
ukupnog rezidualnog hlora koji omoguuje
iznalaenje optimalne doze hlora za sigurnu
dezinfekciju zagaenih voda .
 Na krivulji se zapazaju 4 faze:
Prva faza oznaava dodavanje malih koliina hlora pri emu se sav
hlor troi na oksidaciju organskih materija nema rezidualnog hlora
Drugu fazu karakterie poveanje doze hlora do 0.35mg/l pri emu
se hlor vezuje za amonijak u hloramine. Javlja se rezidualni hlor u
koliini od 0.1mg/l to se ranije smatralo dovoljnom dozom hlora bez
obzira da li se nalazi u obliku vezanog ili slobodnog hlora
U treoj fazi poveanje doze hlora iznosi do 0.76mg/l. Ovu fazu
karakterie pojava teke preloma. Sa poveanjem doze hlora raste
koliina stvorenih hloramina sve dok se ne obavi potpuna oksidacija
amonijaka. Od tada koncentracija rezidualnog hlora naglo pada do
minimuma.
U cetvrtoj fazi svako dalje poveanje koliine hlora dovodi do
poveanja koncentracije slobodnog rezidualnog hlora .
Cilj hlorisanja na taki preloma je odreivanje doze hlora koje su
dovoljne za stvaranje slobodnog rezidualnog hlora u koliini koja
obezbeuje od sekundarnog zagaenja vode. Rezidualni hlor
obrazovan posle take preloma nalazi se u vodi u obliku
hipohloraste kiseline .
DEZINFEKCIONO DJELOVANJE
SRH SLOBODNI REZIDUALNI HLOR
VRH VEZANI REZIDUALNI HLOR
SRH DJELOTVORNIJE OD VRH I DO
50 PUTA I 100 PUTA BRE
 Dehlorisanje vode
To je postupak uklanjanja viska hlora iz vode . Postoji
vie naina za dehlorisanje vode :
Provjetravanje ,
Filtriranje preko aktivnog uglja ,
Primjena hemijskih sredstava od kojih je najefikasniji
natrijum-tiosulfat.
Pri dehlorisanju vode pomou natrijum-tiosulfata, on
se rastvara u vodi i dobro izmijea i tek potom dodaje
vodi koju treba dehlorisati. Za uklanjanje 1mg hlora
potrebna je koliina od 0.9 mg kristalnog natrijum-
tiosulfata sa 5ml vode. Suvine koliine natrijum-
tiosulfata daju vodi sapunjav ukus. Natrijum-tiosulfat je
redukciono sredstvo koje se pod dejstvom hlora
oksidie do sumporne kiseline