Professional Documents
Culture Documents
Turkce PDF
Turkce PDF
UYARI: nsan veya baka bir varla ait bir zellik dier varlklara verilirse buna yan anlam veya
yaktrmaca denir. klarda yan anlam yoksa mecaz kabul edilir.
Kapnn kolu
Arabann torpido gz
Ayakkabnn burnu
Uan kanad
3) SOMUT ANLAM
Trkede baz szckler be duyumuzun (grme, dokunma, iitme, koklama, tatma)herhangi birisi ile
alglanabilen varlklar karlar. Byle szcklere somut anlaml szckler denir.
4) SOYUT ANLAM
Trke szcklerin bazs da be duyumuzun herhangi birisi ile alglayamadmz varlklar karlar.
Byle szcklere soyut anlaml szckler denir. Bunlarn varln aklmz ve hislerimizle alglayabiliriz.
Allah, rya, sevgi, nee, hzn, korku, iyilik, phe, cesaret, gzellik, bar, dnmek
UYARI: Baz somut anlaml kelimeler kullanldklar cmleye gre soyut; soyut anlamllar da somut
anlam kazanabilirler.
Yol szc somut olduu halde
Bu ii yapmann bir yolu olmal.
rneinde soyut anlam tar.
Sevgi szc soyut olduu halde
Sevgi en sevdiim arkadamdr.
Cmlesinde somut anlam kazanmtr.
9
5) DOLAYLAMA
Bir szckle anlatlabilecek bir kavramn birden fazla szckle anlatlmasna dolaylama denir.
Ulu nder dnyaca sevilen bir kiiydi.
Bu korkun ses ormanlar kralna ait olmal.
Bu sene bacasz sanayiden ok para kazandk.
Atatrkn hayat beyaz perdeye aktarld.
Zonguldakn geim kayna kara elmastr.
Yavru vatanda gzel bir tatil yaptk.
ukurovada beyaz altna rabet ok.
Bizim takm yeni bir file bekisi ald.
Ulu nder Mustafa Kemal ATATRK
Ormanlar kral Aslan
Bacasz sanayi
Turizm
Beyaz perde Sinema
Kara elmas
Kmr
Yavru vatan Kbrs
Beyaz altn Pamuk
File bekisi Kaleci
Derya kuzusu Balk
6) TERM ANLAM
Bir bilim veya sanat dalyla ilgili zel bir kavram ifade eden szcklere terim anlaml szckler denir.
Sene = yl
Gz = Sonbahar
Zayf = Sska
Neeli = en
Yasa = Kanun
stiklal = Bamszlk
Mdafaa = Savunma
UYARI: E anlaml szcklerin ayn cmlede kullanlmas anlatm bozukluuna neden olur.
E Dost
Yalan Yanl
Doru Drst
Adet= Say
det= Gelenek, rf
Siyah x Beyaz
Ak x Kara
Cimri x Cmert
yi x Kt
nmek x kmak
A x Tok
Dar x Geni
En x Boy
Bencil x Fedakar
Gzel x irkin
Olumsuzu
Aklsz
Susuz
Tatsz
Gelmemek
Almamak
Kart
Deli
Kuru
Ac
Gitmek
Vermek
GENEL
Papatya iek Bitki Canl Varlk
5) YANSIMA
Doada canl veya cansz varlklarn kardklar seslerin taklit edilmesiyle oluan szcklere yansma
denir.
Kalemin krlrken kard at sesi,
Hayvanlarn kard me, miyav, hav hav gibi sesler.
Bahedeki kpek btn gece havlad.
elalenin rlts ormann iine kadar yaylyordu.
Duyulan tek ses yapraklarn hrtsyd.
Kedinin ac miyavlamas ile uyand.
6) KLEME
Anlatma ekicilik kazandrmak, anlam glendirmek amacyla eitli szcklerin art arda
kullanlmasyla oluan sz beklerine ikileme denir.
9
UYARI: kilemeler her zaman ayr yazlr. kilemeyi oluturan szcklerin arasna noktalama iaretleri
konmaz.
kilemi eitleri
1) Ayn Szcn Tekrar le
Arkadanla gzel gzel oyna.
Biriktirdiin paray azar azar harca.
Ar ar kacaksn bu merdivenlerden
Git gle gle uurlar olsun.
2) Yakn Anlaml Szckler le
Yalan yanl bilgileri sil artk kafandan.
Derslerine doru drst al.
E dost herkes oradayd.
3) Kart Anlaml Szckler le
Konuyu az ok o da benim kadar biliyor.
Onunla aa yukar on yl nce tantk.
yi kt geinip gidiyoruz.
4) Biri Anlaml Dieri Anlamsz Szckler le
Ufak tefek bir ocuk ieri girdi.
Hesap mesap bilmez o adam.
Hayatn eri br yollarnda ilerliyorum.
zerinde eski psk bir elbise vard.
5) Her kisi de Anlamsz Szler le
Mrn krn etme de olanlar anlat.
u vr zvr eyalar pe atn.
Abuk subuk szlerle herkesi ileden kard.
Sana ka kere abur cubur yeme dedim.
6) Yansma Olan Szckler le
Aralarnda fsl fsl konuuyorlar.
Minik dere rl rl akyordu.
Btn gece horul horul uyudu.
Vur davula gm gm gmlesin.
SES BLGS
1) Byk nl uyumu
2) Kk nl uyumu
3) Kaynatrma harfleri
4) Ses dmesi
5) Geni nlnn daralmas
6) Ses tremesi
7) Sert sessiz yumuamas
8) Sertleme (sessiz benzemesi)
9) Ulama
10) Vurgu
1) BYK NL UYUMU
YUVARLAK
DZ
Geni
Dar
Geni
Dar
Kaln
nce
Kalnlk incelik uyumudur. lk hecedeki nl kalnsa sonraki hecelerdeki nl de kaln, inceyse ince nl olur.
A,I,O,U
A,I,O,U
E,,,
E,,,
tlerimiz
retmenim
renci
Koyunlar
Konumac
Emniyet (Arapa)
2. KK NL UYUMU
Dzlk yuvarlaklk uyumudur. ki kural vardr.
*Szcn ilk hecesindeki nl harf dz ise dier hecedeki nller de dz olmal.
(a-e--i)
(a-e--i)
Kaplar
Bamszlk
ieklik
Scaklk
*Szcn ilk hecesindeki sesli yuvarlak ise ondan sonra gelecek hecedeki sesli ya dar yuvarlak ya da dz geni
olmaldr.
(a-e)
(o--u-)
(u-)
Sonsuzluk Drst
retmen
renci
Umutlarmz
Sonulandrmak
10
c d g,
Kitap m
Aa a
Yurt umuz
Renk I
Gelecek im
Kitabm
aaca
Yurdumuz
Rengi
Geleceim
Sokak da
Trk ce
Bas g
Di ci
Sokakta
Trke
Bask
Dii
9. ULAMA
nsz harfle bitten szckten sonra nl ile balayan bir szck geldii zaman ulama yaplr. Iki szck
arasnda noktalama iareti varsa ulama yaplmaz.
Trk askeri
Mehmet Akif Ersoy
10. VURGU
a. Kurall fiil cmlesinde vurgu yklemden nceki szcktedir.
Yarn istanbula annemle gideceim.
vurgu
yklem
Annemle atanbula yarn gideceim.
vurgu yklem
Yarn annemle stanbula gideceim.
vurgu
yklem
b. Devrik fiil cmleelerinde vurgu yuklemdedir.
Son tren de kalkt ben yetiemeden.
Yklem, vurgu
Dnd son kular da yuvalarna.
Yklem, vurgu
c. sim cmlelerinde vurgu yklemdedir.
Sylediklerinin hepsi gzel.
Yklem, vurgu
iei byten sevgidir.
Yklem, vurgu
11
12
PARAGRAF BLGS
1)Paragrafn Yaps (Blmleri)
2) Paragrafta Konu (erik)
3) Paragrafta Ana Dnce (Ana Fikir)
4) Paragrafta Yardmc (Yan) Dnceler
5) Paragrafta Balk
6) Paragraf Oluturma
7) Paragraf Tamamlama
8) Duyulara Seslenme
9) Duygulara Seslenme
10) Anlatm Biimleri
11) Dnceyi gelitirme yollar
1) PARAGRAFIN YAPISI (BLMLER)
a) Giri Blm: Her paragrafn bir giri blm vardr. Giri blm bir cmleden oluur. Bu blm yarg
bildirir. Ayrntlara girmeden konu tantlr. rneklere yer verilmez. Cmleyi anlam ve yap ynnden ncesine
balayacak edatlara, balalara ve zamirlere bu blmde kesinlikle yer verilmez. (ama, nk, yalnz, fakat, ne
var ki, oysa, ne yazk ki, madem)
rnek: Aadakilerden hangisi giri cmlesi olur?
A) Asl kk ve z derinliklerdedir.
B) Bize den grev bunlar aratrmak, incelemek, gerek deerini ortaya karmaktr.
C) Anadolu insan, ezgilerin sz dokusuna ykledii hayat hikayesini nesilden nesile tayagelmitir.
D) Bu nedenle halk trklerinin ezgileri bir buz dann su yzndeki grnts gibidir.
b) Gelime Blm: Giri cmlesiyle tantlan konu gelime blmnde aklk kazanr ve iyice geniletilir. Bu
blm birden ok cmleden oluur. Konu ile ilgili rnekler verilir. Bylece dnceye inandrclk kazandrlr.
Konunun etkili bir ekilde anlatlmas iin benzetmelerden, karlatrmalardan vb. yararlanlr. Paragrafn
yardmc dnceleri genellikle bu blmde bulunur.
c) Sonu Blm: Paragrafn banda tantlan, rneklerle ve dier dncelerle gelitirilen konunun bir sonuca
baland blmdr. Genellikle bir cmleden oluur. ou zaman ana dncenin bu blmde verildii
grlmektedir.
rnek: Yllardr yurdu geziyor, ehir ehir, kasaba kasaba. Anadolu insann iyi tanyor; nasl yaarlar, ne
yerler, nelerden holanrlar? Bir de byk yazarm. Okudum onu ancak
Bu paragrafn sonuna aadaki cmlelerden hangisinin getirilmesi uygundur?
A) Anadoluyu ok iyi anlatm.
B) Olduka baarl bir anlatm varm.
C) Hayal krklna uradm.
D) Trk yazarlarn ycelten, Anadoluyu anlatmalardr.
2) PARAGRAFTA KONU (ERK)
zerinde durulan, hakknda yaz yazlan, sz sylenen, her trl kavramdr. Her yaznn bir konusu
vardr. Her ey konu olabilir. Yaam sevinci, kyden kente g, dil yanllar, lm, yalnzlk, dostluk, vatan
sevgisi, hasret en ok ilenen konulardr. Bir paragrafn konusu, o paragrafta en genel anlamda zerinde durulan
olay, olgu, durum ve kavramdr.
Yazar bu parada ne anlatyor?
Bu yazda nelerden bahsediliyor?
Gibi soru kalplar bize konuyu verir.
rnek: Kitle iletiim aralar, kitleleri bilgilendirmek ya da onlar, hzla deien dnyann temposundan
kaynaklanan rahatszlklardan kurtarmak iin hoa vakit geirmekten, sistematii belirlenmemi akmlarn iine
srklenmeye kadar bir ok amaca hizmet etmeye balad.
Yukardaki parann konusu nedir?
A) Teknolojik geliim
B) letiim aralarnn ilevi
C) Dnyadaki deimeler
D) letiim aralarndaki deiim
13
14
7) PARAGRAF TAMAMLAMA
Paragraf tamamlama, giri cmlesini ve sonu cmlesini bulma ile ilgilidir.
rnek: Adeta yar at gibi snavdan snava koturuyorlar. ocuk, kendini tanmadan hayatn karmakl
iinde buluveriyor kendini. Sonuta ocuklar kendilerini yetitiremiyor ve eitli sorunlarla kar karya
kalyorlar.
Paragrafn bana aadaki cmlelerden hangisi getirilirse para anlam ynnden tamamlanm olur?
A) ocuklar g ilerde altrlmaktadr.
B) ocuklarmz gn getike salkl bir eitim olmaktadrlar.
C) ocuklarmz henz ilkokul dneminde ar bir snav maratonuna giriyorlar.
D) Snavlar, ocuklar salk ynnden ciddi ekilde etkiliyor
rnek: Sanat adamlar daha ok dzeltmek, gzelletirmek isteyenler arasndan kar. Hemen hemen hibir
sanat adam, grdklerini olduu gibi sylemek istememitir; seer, bytr, istese de istemese de
Paragrafn sonuna aadakilerden hangisinin gelmesi daha uygundur?
A) kendi kiiliini katar.
B) nesnel davranmak zorundadr.
C) olaylar olduu gibi verir.
D) gerein peinde koar.
8) DUYULARA SESLENME
nsann be duyusu vardr (grme, tatma, duyma, dokunma, koklama). Cmlelerde bu be duyu
organndan herhangi birisiyle alglanan bir ayrntya yer verilebilir.
rnek: Kokumu bir krfez, krfezin iinde birka kayk, terek karnn doyurmaya alan martlar,
denizi, dalar byk bir tehlikeye atan insanlar, tm bunlar beni hayli dndrd. Ne oluyor bize? Buralar
bakalarna m satyoruz? Diye ac ac dndm.
Yukardaki parada hangi duygumuzla ilgili bir ayrntya yer verilmemitir?
A) itme
B) Koklama
C) Grme
D) Tatma
9) DUYGULARA SESLENME
Duygu kalben alglanan hislerdir. (sitem, mit, mitsizlik, coku, sevin, korku, merak, endie,
yalnzlk)
rnek: Doduum kyde bir sokak vard. Ad stnde: Telgraf soka. Hem gzel, hem irindi, hem dard.
O kadar dard ki orda birbirine dokunur komu evlerin saa. Aradm, nerde Telgraf Soka?
Diyen bir air nasl bir duygu ierisindedir?
A) Umutsuz
B) Karamsar
C) Hasret
D) Yalnzlk
10) ANLATIM BMLER
a) AIKLAYICI ANLATIM
Okuyucuyu herhangi bir konuda eitmek ve ona bilgi vermek amacyla bavurulan anlatm tekniine
aklayc anlatm denir. Sade ve sanatsz bir dil kullanlr. Tanmlarla, rneklerle konunun en iyi biimde
anlalmas salanr.
rnek: Haldun Taner hikaye, tiyatro, makale ve fkra trlerinde eserler vermitir. Hikayelerinde genellikle
byk ehirdeki tipleri; bozulmu ve iki yzl evreleri anlatr. Tiyatrolarnda da gecekondu blgesinin cahil
insanlarn ele almtr.Bu tipler yerel dilleriyle konuturulur. Bu eserleri okuyan insann yznde tatl bir
tebessm belirir.
b) YKLEYC ANLATIM
Bir duygunun, dncenin bir olay etrafnda veya olaya bal olarak anlatlmasyla oluan anlatm
tekniine ykleyici anlatm denir. yklemede yer, zaman ve kii gibi unsurlara rastlanr. Genellikle gemi
zaman kullanlr.
rnek: Ayal, be ay hapiste tutsak kaldktan sonra, drt arkadayla bir gece hapisten kat. Daa kt. O
zaman kendisine Battaln brahim diyorlard ki, iki yahut yl Kastamonu, ankr ve Bolu arasndaki dalarda
gezdi. oklarnn evini basp paralarn ald.
15
16
Varlk kkleri
: l, yol, sra, ev...
Nitelik kkleri
: yi, gzel, kt...
Duygu kkleri
: Ah, vah, th, ey...
lgi kkleri : Ben, sen, o, ile, iin...
sim kkleri cmle iinde isim, zamir, zarf, sfat, edat, bala ve nlem greviyle kullanlabilir.
Dilimizde isim kkleri en fazla heceden oluur. rnek: Karnca, kelebek, araba...
FL KKLER : Hareketleri, ileri anlatan kklere denir. rnek: Gel-, otur-, ver- ...
Seste (Esesli ) Kkler : Kullanld cmleye gre hem isim, hem fiil olabilecek kklere denir. rnek: Yaz,
kz, ge...
GVDE : E n az bir yapm eki alm olan szcklere denir. rnek: Uak, gzlk, evci...
YAPILARINA GRE SZCKLER
1. Basit Szck : Hi ek almayan veya yapm ekleri dndaki ekleri alm olan szcklere denir.
Ev, yol, git, otur, evler, evi....
2. Tremi Szck : sim veya fiil kklerine eitli yapm ekleri getirilerek oluan szcklerdir. Evli, yolluk,
gergin, bala, ...
3. Birleik Szck :ki veya daha fazla kelimenin birlikte kullanlmasyla oluan szcklerdir. Dedikodu,
mirasyedi, Karaky...
EKLER
Kklere getirilerek onlarn anlamlarn tamamlayan veya deitiren paralara ek denir. Ekler,
tek balarna anlamszdr. Kklere getirilerek anlam kazanr. ki eit ek vardr:
1. ekim Ekleri
2. Yapm Ekleri
EKM EKLER : Eklendii kelimenin anlamn ve trn deitirmeyen, sadece cmledeki
durumlarn belirten eklere denir.
YAPIM EKLER : Eklendii kklerden yeni kelimeler treten eklere denir. Yapm ekleri eklendii
kk veya gvdelerin her zaman anlamn, bazen de trn deitirir. inde bir yapm eki olan ve yeni
kelimeler tretmeye elverili birime gvde denir.
17
EKLER
Yapm Ekleri
1. simden isim yapan ekler
2. simden fiil yapan ekler
3. Fiilden fiil yapan ekler
4. Fiilden isim yapan ekler
ekim Ekleri
a) sim ekim ekleri
*yelik ekleri
*Hal ekleri
*Tamlama ekleri
*oul ekleri
b) Fiil ekim ekleri
*Kip ekleri
*Kii ekleri
EKM EKLER
A) SM EKM EKLER
1.
YELK (ATLK) EKLER : Eklendii ismin karlad varln kime veya neye ait olduunu
bildiren eklere denir.
Tekil Kiiler:
oul Kiiler:
2.
HL EKLER : simlere gelerek onlarn durumlarn bildiren eklerdir. Durum ekleri olarak da
adlandrlr.
a) smin Yaln Hli ( Yaln Durumu) : Belirli bir eki yoktur. Hi ek almayan veya hal ekleri
dndaki ekleri alan isimler yaln haldedir. (Ev, evim, evler..)
b) smin -i hli (Belirtme Durumu) : Ekleri, -, -i, -u, - dr. (Ev-i, kalem-i)
c) smin -e hli (Ynelme Durumu) : Ekleri -e, -a dr. (Ev-e, okula)
d) smin -de hli (Bulunma, kalma durumu) : Ekleri -de, -da , -te, -ta eklindedir. (Evde,
okulda...)
e) smin -den hli (kma, Ayrlma Durumu) : Ekleri, -den, -dan, -ten,
-tan eklindedir. (Evden, okuldan...)
3.
TAMLAMA (LG) EKLER : sim tamlamalarnda kullanlan -n, -in, -un, -n ve -, -i, -u, -
ekleridir. (Alinin defteri, okulun duvar, kapnn kolu, bahenin kaps)
*Alt izililer tamlama ekleri. Koyu yazlanlar kaynatrma harfi.
4.
OUL EKLER : simlere gelerek onlarn saysn oaltan -lar, -ler ekleridir. (Evler, okullar...)
-ler, -lar ekinin anlam zellikleri
a) Pazardan dnyalar aldm. Beni aradnda dnyalar benim oldu. (Abartma)
b) Mdr beyler sizi grmek istiyor. (Sayg)
c) Daha nice Fatihler yetitireceiz. (Benzerlik)
d) Serpiller yarn bize gelecek. (aile)
e) Sabahlar bir bardak st ier. (Her anlam)
f) Bu ehre ben drt yalarndayken yerletik. (aa yukar)
g) Beyefendiler yemee gelmiyorlar m hala. (sitem, kmseme)
h) Kurtarma almalarna ngilizler de katld. (ayn ulustan olma)
18
B) FL EKM EKLER
1.
KP EKLER : Fiillerin yapl amacn ve zamann bildiren eklere denir. (Gelmi, gelir, gelecek....)
a) Haber kipi ekleri: Zaman bildirimi yapan eklerdir.
Grlen Duyulan imdiki Gelecek
gemi
gemi
zaman
zaman
Oku-du
-mu
-yor
-ecek
b) Dilek kipi ekleri: stek belirtimi yapan eklerdir.
Oku-
2.
Dilek
art
-sa
stek
eki
-y-a
Gereklilik
eki
-mal
Geni
zaman
-r
Emir
eki
eki yok
K EKLER: Fiillere, kip eklerinden sonra gelerek o ii kimin yaptn belirten eklere denir.
(Geldi-m, okudu-n...)
Okudu-
1.
tekil
-m
2.
tekil
-n
3.
tekil
Eksiz
1.
oul
-k
2.
oul
-nuz
3.
oul
-lar
19
YAPIM EKLER
Kk veya gvdelerin her zaman anlamn, bazen de trn deitiren eklere yapm ekleri denir. Drt
ana grupta incelenir:
1) simden sim Yapma Ekleri : sim kklerine gelerek bunlardan yeni isimler treten eklere denir. Bu ekler
sadece kelimenin anlamn deitirir, trn deitirmez. Bu eklerin balca olanlar unlardr:
1) -lk, -lik, -luk, -lk : (Gzlk, gecelik)
2) -c, -ci, -cu, -c : (Bek-i, ev-ci) (Bek kelimesi Eski Trkede koruma, muhafaza etme anlamnda
kullanlmtr.)
3) -l, -li, -lu, -l : (Ev-li, su-lu)
4) -sz, -siz, -suz, -sz ( Ev-siz, k-sz) (k kelimesi Eski Trkede eklindedir ve ana
anlamna gelir.)
5) -ki : (demin-ki, imdi-ki, yerde-ki, gkte-ki) (Yapm ekleri her zaman kkten hemen sonra gelirken, -ki
eki bu kurala uymaz. -ki ekinden nce kke bir ekim eki gelir, sonra -ki yapm eki getirilir. -ki ekinin
bazen kkten hemen sonra geldii de grlr. te-ki, beri-ki...)
6) -ck, -cik, -cuk, -ck : (Ufa-ck, k-ck)
7) -cak, -cek, -ak, -ek : (By-cek..)
8) -caz, -ceiz, -az, -eiz: (Kyceiz, ocuk-az)
9) -ca, -ce, -a, -e : Trk-e, ala-ca
10) -da, -de, -ta, -te : soy-da, ses-te
11) -nc, -nci, -ncu, -nc : bir-i-nci, yedi-nci..
12) -ar, -er : be-er..
13) -z : iki-z
14) -s, -si,-su, -s : ocuk-su
15) -ms, -imsi, -umsu, -ms: eki-msi
16) -layn, -leyin: akam-leyin...
17) -cileyin : ben-cileyin
18) -an, -en : er-en, kz-an (olgun ocuk)
19) -: ana-
20) -cl, -cil, -cul, -cl, -l, -il, ul, l: ev-cil, balk-l...
21) -man, -men : koca-man
22) -a, -e : kr-a, top-a
23) -n : sar-n
24) -ak, -ek : sol-ak, top-ak
25) -k : bebe-k, top-u-k
26) -t : ya--t
27) -ay, -ey : kuz-ey (Kuz : Gne grmeyen yer)
28) -sul : yok-sul
29) -la, -le : k-la , yay-la ( Eski Trkeden gnmze z, y deimesiyle yazn gidilecek yer
anlamndadr.
2) simden Fiil Yapma Ekleri: sim kk veya gvdelerine gelerek bunlar fiile dntrr. Bu tr ekleri
alan kelimelerin hem anlam, hem de tr deiir. Balca ekleri unlardr:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
20
3) Fiilden Fiil Yapma Ekleri: Fiil kk veya gvdelerine gelerek bunlardan yeni fiiller treten eklerdir. Bu ekler
kkn anlamn deitirir fakat trn deitirmez. Balca ekleri unlardr:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
-n: giy-i-n...
-l : kr--l...
- : dv--...
-r : a--r..
-t : kzar-t...
-dr, -dir, -dur, -dr, -tr, -tir, -tur, -tr : ko-tur...
-ar, -er : k-ar..
-a, -e : tk-a...
-, -i, -u, - : kaz-...
-mse: gl--mse
-ala, -ele : kov-ala
4) Fiilden sim Yapma Ekleri : Fiil kk veya gvdelerine gelerek bunlardan isimler treten eklerdir. Bu ekleri
alan kelimelerin hem anlam, hem de tr deiir. Fiilden isim yapm eklerinin balcalar unlardr:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)
11)
12)
13)
14)
15)
16)
17)
18)
19)
20)
21)
22)
23)
24)
25)
26)
27)
28)
29)
30)
21
Uyar: ki noktadan sonra cmle nitelii olmayan rnekler sralanrsa bu rnekler byk harfle
balamaz.
antan adeta doluydu: kalemler, defterler, testler
e) Kurum, kurulu, gazete, dergi ile mahalle, sokak vb. yer adlar byk harfle yazlr.
Trk Dil Kurumu
Ihlamurdere Caddesi
Avrupa
engelky
Uyar: Kitap isimlerinde ve balklarda yer alan ve, ile, veya balalaryla soru eki mi kk harfle
yazlr.
Krmz ve Siyah
Leyla ile Mecnun
Kltrl Olmak m?
f) Gezegen ve yldz isimleri byk harfle balar.
Halley
Satrn
Vens
9
Uyar: Dnya, gne ve ay szckleri corafya ve gk bilimlerinde terim olarak kullanldklar zaman
byk harfle; genel kavram bildirdikleri zaman kk harfle balar.
Trkiyeye Gne tutulmasn izlemek iin pek ok turist geldi.
Snavda baarl olduumu renince dnyalar benim oldu.
22
Birka
Biraz
Hibir
Birou
b) Ayr Yazlanlar
*Birleme srasnda ses tremesi veya dmesi olmayan yardmc fiillerle isimler ayr yazlr.
Hasta olmak
aret etmek
Namaz klmak
lan edilmek
*Birden fazla kelimeden oluan saylar ayr yazlr.
(15) on be
(155) yz elli be
*Birleme srasnda kelimelerden hibiri anlamn deitirmiyorsa ayr yazlr.
Kpek bal
Yer elmas
Arap sabunu
Deniz yolu
Su brei
3) YN ADLARININ YAZIMI
Yer-yn ve yre bildiren szckler birlikte kullanldklar isimlerden ayr ve ilk harfleri byk yazlr.
Dou Anadolu
Gney Amerika
Gneydou Anadolu
9
Uyar: Yer-yn bildiren szckler zel isimlerden sonra gelirse veya bir varln ynn
gsterdiklerinde kk harfle yazlr.
Trkiyenin bats nfus olarak daha youn.
Bulutlar kuzeyden gelmeye balad.
Uyar: Bat szc eer Avrupa yerine kullanlmsa byk harfle balar.
Trkiyeye Bat destek veriyor.
4) GN VE AY ADLARININ YAZIMI
Belli bir tarihi bildiren gn ve ay adlar byk harfle yazlr.
Tatile 13 Haziran, Sal gn kacaz.
Atatrk 19 Mays 1919da Samsuna kt.
Babam 1 Ocak 1962 Cuma gn domu.
Deneme snav maysn son haftasnda yaplacakm.
Geen yl kye haziranda gitmitik.
23
5) SAYILARIN YAZIMI
a) Yaznsal (edebi) metinlerde kk saylar, yz ve bin saylar yazyla gsterilir. Birden fazla szckten oluan
saylarn her szc ayr yazlr.
Seninle tanal yl oldu.
Snava yz on yedi kii bavurdu.
9
b) Para tutar, saat gibi saysal verilere ait bilgiler ve byk saylar belirtilirken rakam kullanlr.
Snav yarn sabah 9.30da
Byk felaketteki l says 25.000e ulat.
6) M NN YAZIMI
Mi soru eki kendinden nceki kelimeden ayr yazlr. nl uyumuna uyarak m, m, mu, ekillerine
girer.
Byle olur mu?
Biz mi yapacaz?
9
9
7) DE NN YAZIMI
Dilimizde iki tr de kullanm vardr.
a) Hal Eki -de: Ektir ismin sonuna bitiik yazlr. Cmleden kartlamaz.
Onun kitab bende kalm.
Elmalar sepette ne gzel duruyor.
9
8) K NN YAZIMI
Dilimizde deiik grevde ki kullanlmaktadr.
a) Sfat Yapan ki: Ektir, szce bitiik yazlr. Bir ismin yerini veya zamann gsteren sfattr.
Kalbimdeki sevgin hi bitmez.
Dnk snav ok zordu.
ocuk elindeki paray kaybetmi.
b) lgi Zamiri -ki: Ektir, kelimeye bitiik yazlr. sim tamlamalarnda tamlanan ismin yerini tutar.
Bilalin devi daha gzel olmu.
Bilalinki daha gzel olmu.
Erzurumun havas ok souk; Malatyannki o kadar souk deil.
c) Bala olan ki: Szcktr ayr yazlr. Birleik yapl cmle oluturur.
Biliyorum ki bu i byle olmayacak.
Sev ki sevilesin.
9
Uyar: ki balac baz szcklerde kalplam olduu iin bitiik yazlr. nk, sanki, mademki,
meerki, halbuki, oysaki, belki
24
NOKTALAMA ARETLER
1) Nokta
2) Virgl
3) Noktal Virgl
4) ki Nokta
5) Nokta
6) Soru areti
7) nlem areti
8) Kesme areti
9) Trnak areti
10) Parantez (Ayra) areti
11) Ksa izgi
12) Uzun izgi
Noktalama iaretleri: Okumay ve anlamay kolaylatrmak iin yazda kullanlan iaretlere noktalama iaretleri
denir. Noktalama iaretlerinin yerinde ve doru kullanlmasyla duygu ve dnceler aka ifade edilir.
Duraklama yerlerini belirlemekte, vurgu ve ton gibi zellikleri belirtmekte noktalama iaretlerinden faydalanlr.
Noktalama iaretlerinin ilevi, trafik iaretlerinin ilevine benzetilebilir.
1) NOKTA (.)
a) Bir yarg bildiren, anlamca tamamlanm btn cmlelerden sonra konur.
Dostluk zveri gerektirir.
Hafta sonu piknie gideceiz.
b) Ksaltmalarn sonuna konulur.
Prof. (Profesr)
ng. (ngilizce)
9
Sok. (Sokak)
25
Sayn Bakan,
26
Uyar: Soru anlam olmayan; fakat iinde soru szc veya soru eki bulunan cmlelerden sonra soru
iareti konmaz.
Buraya hangi yl tandklarn bilmiyorum.
Uyar: Kurum ve kurulu adlarna gelen ekler ile kii adlaryla kullanlan unvanlara gelen ekler kesme
iaretiyle ayrlmaz.
Eitim Fakltesi dekanlna
Doan Beyden gelen haber
Uyar: zel isimlere getirilen yapm ekleri kesme iareti ile ayrlmaz.
Avrupallamak
Trkenin
Ankaraldan
Hristiyanlk
Uyar: - ler eki zel isimleri gil (akrabalk) anlam katarsa kesme iareti ile ayrlmaz. Benzerlik
anlam katarsa ayrlr.
Aliler akam bize gelecekmi.
Bu vatan nice M. Kemaller yetitirir.
Uyar: Yabanc isimlere getirilen yapm ekleri ve okluk ekleri kesme iareti ile ayrlr.
Goetheler
Washngtonlu
b) Ksaltmalara getirilen ekleri ayrmada kullanlr. Byk harfle yaplan ksaltmalarda harflerin okunuuna;
kk harfle yaplan ksaltmalarda kelimenin okunuuna gre ekler getirilir.
TBMMnin
THYye
kgdan
mmden
9
27
9) TIRNAK ARET ( )
a) Baka bir kiiden veya yazdan alnan alntlar (szler) trnak iinde gsterilir.
Arif Nihat, Fetih Marnda bize Fatihin stanbulu fethettii yatasn! diyerek sorumluluumuzu
hatrlatyor.
9
b) zellikle vurgulanmak istenen kelimeler ile eser ve yazar adlar trnak iine alnabilir.
Sfat ismi niteleyen bir kelimedir.
Peyami Safa Dokuzuncu Hariciye Kouunda kendini anlatmaktadr.
9
11) KISA ZG ( - )
a) Satr sonuna smayan kelimeleri blmede kullanlr.
gelemedi.
9
Uyar: zel isimlerden sonra konan kesme iareti satr sonuna gelmise ksa izgi konmaz.
Trk Dil Kurumu
nun yeni bir szlk hazrladn duyduk.
Bizimkiler mi gelecek?
- Hayr
28
zel
Cins
M
L
E
R
Somut
Maddelerine Gre
Soyut
Tekil
Varlklarn Saylarna Gre
oul
Topluluk
29
30
2. SIFAT (NAD)
simlerin nne gelerek onlar niteleyen veya belirten szcklere sfat denir.
Sfatlar grevlerine uygun olarak iki ana blme ayrlr.
SIFATLAR
Niteleme Sfatlar
Belirtme Sfatlar
Biim
aret Sfatlar
Renk
Say Sfatlar
Durum
Belirsiz Sfatlar
Soru Sfatlar
Unvan Sfatlar
1. NTELEME SIFATLARI
a.Biim belirtir: dz tahta, sivri biber, dar oda...
b.Renk belirtir: kara koyun, beyaz gl, yeil kuma...
c.Durum belirtir: gzel roman, alkan renci...
2. BELRTME SIFATLARI
a. aret sfat: nne geldikleri ad iaret ederek yerini belirten sfatlardr.
bu ocuk, u ev, o lke, beriki kitap, teki masa...
b. Say sfat: nne geldikleri adlarn saylarn, say sralarn ve llerini belirten sfatlardr.
Asl say sfatlar: yirmi kalem, on aa...
Kesir say sfatlar: onda alt pay, yzde elli baar...
Sra say sfatlar: nc snf, yirminci yzyl...
letirme sfatlar: ikier ceviz, yzer lira...
c. Belgisiz sfat: nne geldikleri ad kesinlik kazandrmadan belirten sfatlardr.
bir gn, hibir olay, birka kii...
d. Soru sfat: nne geldikleri adlar soru ynnden belirten sfatlardr.
ne i yapyor?, ne kadar? , ka gn? , nasl kuma?
e. Unvan sfat: adlar derece, grev, rtbe ynlerinden belirten ya da bu adlara sayg anlam katan
sfatlardr.
Bay Ali, retmen Sevim, Yzba Mehmet, Ahmet Bey, Zeliha Teyze, Ali Efendi...
31
SIFATLARDA PEKTRME
Niteleme sfatlarnn anlamlarn glendirmeye niteleme denir. m,p,r,s den uygun olan getirilir.
Bembeyaz, sapsar, tertemiz, dosdoru
Yapayalnz, rlplak, gpegndz
SIFATLAARDA KLTME
-ce: byke, kalnca, derince
-cik: incecik, minicik, ksack
-()msi: ekimsi, yeilimsi
-()mtrak: sarmtrak
SIFATLARDA DERECELENDRME
1. Eitlik Derecesi: Kadar, gibi szckleri ile yaplr.
Bu kyde kavun kadar byk patates var.
2. stnlk Derecesi: Daha szc ile yaplr.
Daha gzel bir lokanta yok mu?
3. Arlk Derecesi: ok, pek szckleri ile yaplr.
Birlikte ok gzel gnler yaamtk.
4. En stnlk Derecesi: En szc ile yaplr.
ocuklara en gzel oyuncaklar ald.
SIFAT TAMLAMASI (Sfat + sim)
Sfatlarn adlar belirtmesi veya nitelemesiyle oluan tamlamalara sfat tamlamas denir.
htiyar esir, harap ev
Kk, irin bir ky (bir ad birden ok sfat tamlayabilir)
Lezzetli yemekler, tatllar (bir sfat birden ok ad iin kullanlabilir)
Renkli, kokulu silgiler, kalemler (hem ad hem de sfat birden ok olabilir)
SIFATLARIN ADLAMASI (ADLAMI SIFAT)
Baz sfat tamlamalarnda ad olan szck der. Den adn ekleri ve anlamlar sfata geer. Bylece sfat
adlam olur.
Gen insanlarn cokusu yal insanlar da etkiledi.
Genlerin cokusu yallar da etkiledi.
Bu yaramaz ocuklardan bktm.
Bu yaramazlardan bktm.
32
ZAMRLER
Kelime Durumundaki
Ek Grnmndeki
Kii Zamirleri
yelik Zamiri
aret Zamirleri
lgi Zamiri
Belirsiz Zamirler
Soru Zamirleri
KELME BMNDEK ZAMRLER
1.Kii (ahs) Zamirleri : nsan isimlerinin yerini tutan zamirlere denir. Kii zamirlerinin says altdr. Ben,
sen, o, biz, si z, onlar.
Bu zamirler hl eklerini, iyelik eklerini, oul eklerini alr. Beni, bende, sizler, benim... Ayrca
dnllk zamiri olarak da adlandrlan ve kii zamirlerinin yerini tutabilen kendi kelimesi kii zamiri
olarak kabul edilir. Bazen kendi kelimesi yerini tuttuu kii zamiriyle birlikte kullanlarak anlam pekitirir.
Bu yazy kendim yazdm / Bu yazy ben yazdm / Bu yazy ben, kendim yazdm.
Kii Zamirinin Dier zellikleri:
1.Ben zamiri, -e ekini aldnda kknde deime olur. Ayn kural sen zamiri iin de geerlidir. Ben-e
Bana
2.Ben zamirinin tamlayan ve tamlanan eki -imdir. Benim kalemim.
3.Bazen sayg, incelik, krlma, fke nedeniyle sen zamiri yerine siz zamiri kullanlr. Siz kim
oluyorsunuz? Sizden bir ricam olacak.
4.Bbrlenmek amacyla ben yerine biz zamiri kullanlr. Bize Konyal Paa derler.
5.Biz zamiri oul ekini alarak abartma ve vnme anlam kazanr. Bu konuda bizleri hi hesaba
katmyorsunuz.
6.Siz zamiri, sayg nedeniyle oul ekini alabilir.Sizleri unutur muyuz hi!
Kitab Aliye verir misin? Kitab ona verir misin?
Sema ile Nee ok iyi arkadatr. Onlar ok iyi arkadatr.
Biz, ansl biir milletin torunlaryz.
Bu soruyu sadece siz zebilirsiniz.
Ben, sana dememi miydim!
2.aret Zamirleri :Varlklar gstererek onlarn isimlerinin yerlerini tutan zamirlere denir. Trkede en ok
kullanlan iaret zamirleri unlardr: Bu, u, o, bunlar, unlar, onlar, bura, ura, ora, buras, uras, oras,
burada, urada, orada, buradan, uradan, oradan, buray, uray, oray, buralar, uralar, oralar, teki, beriki,
karki... Byle, yle, yle kelimeleri kullanlna gre bazen isim, bazen sfat, bazen zamir, bazen zarf
grevi stlenir.
O, her zaman byledir. Bylesini hi grmedim. Byle adamlar her zaman baarr. Bu byle olmaz.
sim aret Zamiri
Sfat
Zarf
N O T : O ve Onlar kelimeleri hem kii zamiri, hem de iaret zamiridir. Bu kelimeler, insan isimlerinin
yerini tutarsa kii zamiri; insan dndaki varlklarn yerini tutarsa iaret zamiridir. Ona telefon edeceim. (Kii
zamiri) / Onu hemen pe atn (aret Zamiri)
33
Bu kelimelerin insann veya insan d varlklarn yerini tuttuu bazen anlalmaz. Bu durumda
cmlenin sylendii ortama dikkat edilir. Onu bana getir. Bu cmlede Onu hem insann yerini tutabilir hem de
insan d varlklarn yerini tutabilir.
NOT:bu, u kelimeleri insan yerini tutsa bile kii zamiri olmaz. Yazy bu yazd. (aret Zamir)
3.Soru Zamirleri: smin yerini tutan soru kelimelerine soru zamiri denir. En ok kullanlan soru zamirleri
unlardr: Kim, kimler, ne, neler, nere, neresi, nereyi, nereye, nerede, nereden, ka, kamz, kanz, hangisi,
hangimiz, hangileri, kanc, kata, katan...
Kim kelimesi her zaman soru zamiridir. Dier soru kelimelerinin ou cmlede kullanllarna gre
zamir, sfat veya zarf olabilir.
Pazardan ne aldn? Baban ne gn gelecek? Ne bakyorsun tuhaf tuhaf.
Zamir
Sfat
Zarf
Kaa kelimesi ismin yerini tutarsa soru zamiridir. Ayn kelime ka lira deyerek anlamna gelirse
soru zarf olur. Saat kaa geldi? (Zamir), Bu elbiseyi kaa aldn? (Zarf)
Fiilden nce gelen kelimeler genellikle zarf olduu iin , fiilden nce gelen her kelimeyi zarf olarak
alglayabiliriz. Bir kelimenin zarf olabilmesi iin fiilden nce gelmesi yeterli deil, fiili nitelemesi gerekir. Buna
gre u cmlelerde fiilden nce gelen kelimeler, fiili nitelemedii iin soru zarf deil, soru zamiridir. Bu
arabay nereden aldn? Bu yazy hanginiz yazd?
4.Belgisiz Zamirler (Belgisizlik ) :Hangi varlklarn yerini tuttuu tam olarak belli olmayan zamirlere denir. En
ok kullanlan belgisiz zamirleri unlardr: Bazs, bazlar,kimisi, kimileri, biri, birisi, birileri, bakas,
bakalar, birou, birka, birtakm, biroklar, ou, hepsi, herkes, biraz, her biri, herhangi biri, teberi,
unu bunu, undan bundan, ey, eyler, hibiri, kimse....
rneklerden de anlalaca gibi belgisiz zamirlerde baz istisnalar dnda -, -i, -u, - ekleri yer alr.
Belgisiz zamirlerin sonundaki bu ekler kaldrlarak, bu kelimeler bir ismi niteleyecek ekilde kullanlrsa,
Birka renci.
belgisiz sfat oluur. rencilerin birka
Zamir
Sfat
Kelimenin bana -m- sesi getirilerek yaplan ikilemelerde, ikinci kelime belgisiz zamirdir. Kitapdan
defter mefter ald. (Belgisiz zamir) * Falan, filan, falanca kelimeleri de belgisiz zamir olarak kullanlr. Ayn
kelimeler, ismi nitelediinde belgisiz sfat olur. Toplantya falanca geldi. Toplantya falan geldi, filan
gelmedi.(Belgisiz Zamir)
Toplantya falan adam geldi. (Belgisiz sfat)
EK BMNDEK ZAMRLER
1.yelik (aitlik) Zamirleri: simlerin sonuna gelerek, o isimlerin kime ve neye ait olduunu bildiren iyelik
ekleri, ayn zamanda iyelik zamiri olarak da adlandrlr. Defterim, defterin, defterleri...(yelik zamiri)
2.lgi Zamiri
Belirtili isim tamlamalarnda, tamlanan durumundaki ismin yerine kullanlan -ki ekidir.
smin yerini tutan -ki ekine ilgi zamiri denir. lgi zamiri olan -ki daima kendisinden nce gelerek
kelimeye bitiik yazlr.
Hasann defteri Hasannki
Sevginin kitab Sevgininki
snfn tahtas snfnki...
lgi zamiri her zaman insanlar iin kullanlmaz. Cansz varlklar iin de kullanlr.
Kamyonun lastii Kamyonunki
Erzurumun havas ok souk; Malatyannki o kadar souk deil.
Sfat yapmaya yarayan -ki eki de kendisinden nce gelen kelimeye bitiik yazlr. Bir ismin yerini veya
zamann gsteren sfattr.
Bu nedenle ilgi zamiri ile kartrlabilir. Aradaki fark udur:
Cebimdeki dt.
Dnk snav ok zordu.
Cebimdeki para dt
Sfat (Yer)
lgi Zamiri
Sfat (Zaman)
34
ZARFLAR
Zaman Zarflar
Yer Yn Zarflar
Azlk okluk Zarflar
Durum Zarflar
Soru Zarflar
1. ZAMAN ZARFLARI
Zaman zarflar fiil ve fiilimsileri niteleyerek ne zaman sorusuna cevap verir. Zaman
bildiren her kelime zarf deildir.
Dn geldi. (Zarf) / Dn unutalm. (sim)
leride kelimesi cmlede kullanlna gre bazen isim, bazen zarf olur: leride bir adam
duruyor. (sim) / leride size oturmaya geleceim. (Zaman zarf)
2. YER-YN ZARFLARI
Fiil ve fiilimsilerin gerekleme yerini ve ynn bildiren zarflardr. Yer-yn zarflarnn says sekizdir:
eri, dar, yukar, aa, ileri, geri, te, beri
Bu kelimelerin yer-yn zarf olabilmesi iin mutlaka yaln halde olmas ve fiil ya da fiilimsiyi
nitelemesi gerekir. Yukardaki sekiz kelime, herhangi bir ek alrsa zarf olmaktan kar, isim olur.
eri gir. (Zarf) / eriye gir. (sim) -y:kaynatrma harfi. e:ismin hal eki.
Cmlenin gelerinde nereye sorusu hem dolayl tmle hem de zarf tmleci olur. sim olan dolayl
tmle olur. Zarf olan ise zarf tmleci olur.
eriye gir. (Dolayl tmle)
eri gir. (Zarf Tmleci)
Yn bildiren dou, bat, kuzey, gney, sa,sol kelimeleri, fiil ve fiilimsilere ynelik olarak
kullanldnda mutlaka hal eklerini alr. Bu nedenle bu kelimeler yn bildirdii halde yer-yn zarf olmaz, isim
olur. Douya gidelim. (sim)
35
4.DURUM ZARFLARI
Bunlar hl ve tavr ifade eden zarflardr. Fiilin nasl yapldn ve ne durumda olduunu belirtirler.
ocuk bize yle anlatt.
Ar ar kacaksn bu merdivenlerden.
Kk kz gzelce sslendi.
ocuka seviniyor, delice glyordu.
5.SORU ZARFLARI
Niin gitmedin?
36
EDAT
Tek bana anlam olmayan, cmle iinde kullanldnda yan yana geldii szckle anlam ilikisi kuran
szcklerdir. Belli bal baz edatlar:
le
San tarak ile taram. / Katlar makas ile kesmi. (vasta, ara)
Kalabala phe ile yaklat. (durum)
Evde arkadamla yazlya alyorum. (birliktelik)
(-e) kadar
On kadar kii yemee gelecek. (yaklak)
Akama kadar seni bekledim. (sre)
Senin kadar alan grmedim. (karlatrma)
Cennet kadar gzel vatanmz var. (benzetme)
Gibi
Elma gibi yanaklar vard. (benzetme)
in
Bu emeim senin iin. / Bu gz yalarm senin iin. (uruna)
Senin iin iyi eyler sylenmiyor. (hakknda)
Otobs kard iin derse ge geldi. (neden)
Benim iin en gzel hediye tatl bir gltr. (bence)
Yalnz
O adam yalnz buraya gelir. (snrlama)
BALA
Tek balarna anlamlar yoktur. Balalarn grevi e grevli szckleri ya da anlamca ilikili cmleleri
birbirine balamaktr.
retmen, rencilere defter ve kitapsz gelmemelerini syledi.
Annem Ali ve Burak ard.
Kapy at ve dar kt.
Beni ne aryor ne soruyor.
Birden ekip gitti; oysa ne kadar da almtk ona.
Sana anlatacam ama kimseye sylemeyeceksin.
Edat le Bala Kartrlmamal
1. ile hem bala hem de edat olabilmektedir. ile yerine dier bir bala olan ve getiriliyorsa ile balatr.
Elma ile muzu ok severim. (ve gelir bala)
Babas ile pek anlaamaz. (ve gelmez edat)
2. Yalnz ve ancak szckleri yerine bir baka bala olan ama gelirse bu szckler bala olur. Sadece gelirse
edat olur.
Gelmek isterim yalnz ok iim var. (ama gelir bala)
Bitirmeye alrm ancak hepsini deil. (ama gelir bala)
Bu ii ancak sen yapabilirsin. (sadece gelir edat)
NLEM
Sevin, korku, heyecan, acma, ama, fke gibi duygular cokulu bir ekilde anlatan veya hitap (seslenme)
gibi durumlar belirten szcklerdir.
Aaa! ok konutun ama.
mdat, yardm edin bana!
Yooo! Buna dayanamam artk.
Hey! Arkadalar buraya bakn.
37
FL (EYLEM)
Fiil (Eylem) : Varlklarn yaptklar ileri, hareketleri veya iinde bulunduklar durumlar bir kipe (yani zamana
veya bir dilee) ve kiilere balayarak bildiren kelimelere fiil denir. Fiillerin temel kural vardr:
a) , hareket, olu bildirir.
b) Kk veya gvde halindeyken kip eklerini alabilir.
c) Kk ve gvde halindeyken mastar eklerini (-mek, -mak) alabilir.
Fiillerin en nemli zellii harekettir. Fiiller hareketlerine gre eittir:
1.
2.
3.
rnek Soru: Aadaki cmlelerin yklemi olan fiillerden hangisi olu bildirmektedir?
A)
B)
C)
D)
Sizi ok seviyoruz.
Bir de u soruyu zsene.
ocuklar ne gzel de oynuyorlar.
Sen ne kadar da bymsn, ufaklk!
[Cevap: Ada sev(mek) iin birine ihtiya vardr. Bde, z(mek) iin soruya ihtiya vardr. Her iki fiil de kl
bildiriyor. Cde oyna(mak) durum bildirir. Dde ise by(mek) irademizin dnda olur, biz istediimiz iin
bymeyiz. Cevap Ddir. ]
Fiillerde Somutluk-Soyutluk
Somut Fiiller: Be duyu organndan herhangi biriyle alglanabilen fiillere denir. Kr-, oku-, yaz-...
Soyut Fiiller: Be duyu organndan herhangi biriyle alglanamayan; fakat var olan fiillere denir. Dn-, holan...
Baz somut fiiller, cmlede kullanlna gre soyut olabilir: Babam biraz odun krd. (Somut)
Arkadamn szleri kalbimi krd. (Soyut)
Dikkat ! Bir kelimenin fiil olabilmesi iin u eyi bulundurmas gerekir.
1. Fiil taban
2. Kip eki
3. ahs eki
rnek Soru: ekimli fiiller aadakilerden hangisini gstermez? (1989-AL)
A) Zaman
B) ahs
C) Hareket ve olu
D) Yer
zm : Sev - i - yor - um
-olu-hareket Zaman ahs
Cevap D
38
1) Kip Ekleri
Kip Eki : Fiillerin yapl amacn ve zamann bildiren eklerle alm olduklar biimine kip denir. Kipler iki
grupta incelenir:
A) Bildirme (Haber) Kipleri
B) Dilek (Tasarlama) Kipleri
Haber (Zaman) Kipleri
Dilek Kipleri
Gemi
Zaman
imdiki
Zaman
Gelecek
Zaman
Geni
Zaman
-meli, -mal
-( ) yor
Gereklilik
Kip
stek
-ecek, -acak
art
-se, -sa
-( ) r
Emir
Eki yoktur.
-di -mi
-e, -a
HABER KPLER : in, oluun, hareketin gerekleme zamann; iin yapldn, yaplacan veya
yaplmakta olduunu haber verirler. Haber verdikleri zamann adyla anlrlar.
1. Gemi Zaman
a. Grnen (-dili) Gemi Zaman: Gemite yaadmz veya grdmz fiilleri anlatmak iin
kullanlr. Fiil tabanna -di eki getirilerek yaplr. Bu yzden dili gemi zaman kipi de denir.
Fiil Taban -d,-di,-du,-d, -t,-ti,-tu,-t ahs eki
Sev
Yaz
Oku
Git
Sat
U
di
d
du
ti
t
tu
m
n
------k
nz
lar
b. Duyulan (-mili) Gemi Zaman Kipi : Fiilin, nceden gerekletiini bildirir. Ancak syleyen fiilin
yapldn grmemi, bakasndan duymutur. Fiil tabanna -mi eki getirilerek yaplr.
Fiil Taban
-m, -mi, -mu, -m
ahs Eki
Sev
mi
im
Kazan
m
sn
Kork
mu
---2.imdiki Zaman Kipi: Fiilin u an gereklemekte olduunu bildirir. Fiil tabanna -( ) yor eki getirilir. Sev
(i) yor um
Dikkat: - ( ) yor eki kendinden nceki geni sesliyi (a, e) daraltr. Gr me yor um ----Grmyorum.
Dikkat: imdiki zaman anlam -mekte, -makta ekiyle de salanabilir. Ders alyorum / Ders almaktaym.
3.Gelecek Zaman Kipi: Fiilin daha sonra gerekleeceini bildirir. Fiil tabanna -ecek, -acak getirilerek
yaplr.
Fiil Taban
-ecek/-acak
ahs eki
Sev
ece
im
Anla
y
acak
sn
Bekle y
ecek
.....
al
aca
z
Baar
acak
snz
Gr
ecek
ler
4. Geni Zaman Kipi: Fiilin her zaman yapldn veya yaplabileceini bildirir. Fiil tabanna -( )r eki
getirilerek yaplr. Fiil taban+ [-( ) r ]+ ahs eki (Sev-e-r-im)
DKKAT : Geni zamann olumsuzu yaplrken -( ) r kullanlmaz. Yerine -me, -ma, -mez, -maz kullanlr.
(Severim...Sevmem, Anlarz....anlamayz, Okur...okumaz,alrsnz....almazsnz)
39
rnek Soru: Da daa kavumaz, insan insana kavuur Cmlesindeki fiillerin zaman hangi seenekte
doru verilmitir? (1994-EML)
A)
B)
C)
D)
zm: kavu-maz / kavu-ur (her zaman) (geni zaman) (Geni zamann olumsuzu -mez, -maz, veya -me,
-ma ile yaplr)
DLEK KPLER
1.
2.
3.
4.
Gereklilik Kipi : Eylemin mutlaka gereklemesi gerektiini bildirir. Fiil tabanna -meli, -mal ekleri
getirilerek yaplr. (Sev-meli-y-iz)
Dilek-art Kipi: in, oluun, hareketin gereklemesi ,baka bir eylemin olmas artna bal olduu
durumlarda fiil tabanna -se, -sa ekleri getirilerek yaplr. Hem dilek hem de art anlam grlebilir.
alrsan kazanrsn.(art) / imdi Konyada olabilsem. (Dilek)
stek Kipi: Eylemin yaplmas veya yaplmamas istendii durumlarda kullanlr. enellikle birinci
tekil ve birinci oul ahslarda kullanlr. Fiil tabanna -e, -a ekleri getirilerek yaplr. Sev-e-lim, ala-ym...
Emir Kipi : Eylemin yaplmasn veya yaplmamasn bakasndan isteme durumunda kullanlr.
DKKAT : Emir kipinin eki yoktur. Buna gre kk halindeki btn fiiller, emir kipindedir. nc tekil
ve oul kiilere gre, emir kipinde ekimlenmi fiillere -sin eki getirilir. (Gel-, dur-, otur-, /gelsin,
dursun, otursun/gelsinler, dursunlar, otursunlar)
ZEL NOT : Dilek kiplerini yle formle edebiliriz: Melisaya emir yok. (meli) (sa) y (a) , emir eki yok.
rnek Soru: Aadaki fiillerin hangisi emir kipindedir? (1987-FL)
A) Yazasn
B) Yazsn
C) Yazmal
D) Yazsa
zm: Yaz - a - sn (stek kipi) / Yaz - mal (Gereklilik kipi) / Yaz - sa (art kipi)
Yaz x sn (Emir kipi) Cevap B
2) ahs Ekleri
ahs Eki : Fiilin bildirdii i mutlaka canl veya cansz bir varlk (zne) tarafndan yaplr. te bu varla
fiilin kiisi denir. Trkede tanesi tekil, tanesi oul olmak zere alt tane ahs vardr.
Ben....(Kendisi sz syleyen)
Sen....(Kendisine sz sylenilen)
O......(Kendisinden bahsedilen)
Dikkat: Fiilin bildirdii ahslar aldklar eklerden tanrz. Sevdi-m...(Ben), Sevmi-sin ...(Sen)
rnek Soru : Aadakilerden hangisi ekimli fiil deildir?
A) Anlarm
B) Anlamak
C) Anlamazsn D) Anlyorum
zm: imdi bu kelimelerde fiilin 3 temel esinin (taban, kip, ahs) olup olmadna bakalm:
Anlarm (Fiil taban, geni z., 1.t..)
Anlamazsn (Fiil taban, geni zamann olumsuzu, 2.tekil .)
Anlyorum (Fiil taban, imdiki z., 1.tekil .)
Anlamak (Mastar eki alan fiiller artk fiil deil fiilin ismidir ve isimlerde kip ve ahs kavram yoktur. ) Cevap
Bdir.
40
41
2.TREM YAPILI FLLER: Fiil ya da isim kklerine yapm eki getirilerek tretilen fiillerdir.
gr-
ya-agiy-in
Gz-lefiil
isim
fiil
sim
Fiil
fiil
fiil
fiil
Dikkat ! Yansma olan kelimelerle de fiil tretilebilir.( at-la-, fsl-da-, hav-la-)
rnek Soru: Hangi cmledeki yklemin yaps basittir? (19996 DPY)
A) Yeni ald elbiseyi bugn giydi.
B) ocuk, yatandan hafife doruldu.
C) Seyahatten dnen kardeini yoklad.
D) Akam olunca sokaklar tenhalat.
Cevap (A) : Giy-di (Basit)
rnek Soru : Aadaki alt izili kelimelerden hangisi isimden tremi bir fiildir?
A) Babam koca bir ay avlam.
B) Bebee yedirdin mi mamasn?
C) Bu kartlar ok ucuza bastrdm.
D) Altm artk, bana yaplanlara.
Cevap (A) : Av (isim)
3. BRLEK YAPILI FLLER : ki ya da daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluturduklar fiillerdir.
yolla yaplr:
a) Yardmc fiille kurulan birleik fiiller:
S M Yardmc
Fiil
etoleyleklYardm
Baarl
etol-
Not: Ol- yardmc fiili tek bana da fiil olarak kullanlabilir. Ben hep sizin yannzda olacam.
rnek Soru: Olmak fiili aadaki cmlelerin hangisinde yardmc fiil olarak kullanlmtr? (1996 - FL /
AL)
A)
B)
C)
D)
Cevap (B)
zm: Ol- kelimesi tek bana yklem olduu zaman, yanndakini fiilletirmek yerine onlar zne, nesne veya
tmle olarak alr.
DKKAT ! Yardmc fiille oluturulan birleik fiillerde ses dmesi veya ses tremesi oluuyorsa fiil bitiik
yazlmaldr. Eer nl dmesi veya nsz tremesi olmuyorsa ayr yazlr.
Sabr-et- sabret- (Ses dmesi)
Af-etaf-f-et- (Ses tremesi)
Terk etNamaz klHasta olrnek Soru: Hangi cmlede birleik fiil yoktur? (1993 EML)
A) Bahede alan komumuza yardm edelim.
B) nsanlar fikirlerinden dolay kmsemeyin.
C) Sabahtan beri iimde bir eziklik hissediyorum.
D) Dayma, sabah erkenden telefon ettim.
42
En az iki kelimenin belli bir kurala gre birlemesiyle oluan birleik fiillerdir. Dilimizde ok deiik
kurall birleik fiil vardr. Bunlarn en yaygn olarak kullanlanlar drt eittir.
1) Tezlik Fiili: Fiil kk ve gvdelerine -, -i, -u, - ekleri getirilir. Ortaya kan kelime vermek fiiliyle
birletirilir. Tezlik fiilleri daima bitiik yazlr. Geliver-, yapver-, okuyuver-, seiver...
Tezlik fiillerinde genellikle abukluk, beklenmezlik, kolaylk, nem vermeme anlamlar grlr.
Gazeteyi yere atverdi. (nem vermeme)
Fiil Taban
-(i) ver (mek)
Bak
()verTezlik fiilinin olumsuzu iki ekilde yaplr: Geliver...gelmeyiver veya Geliverme
2) Yeterlilik Fiili : Fiil kk veya gvdelerine -a, -e ekleri getirilir. Ortaya kan kelime bilmek fiiliyle
birletirilir. Bu fiillerde bir iin yaplmasna gcn yetmesi, ii baarma anlamlar vardr. Daima bitiik yazlr.
Yapabil-, gezebil-, okuyabil-...
Yeterlilik fiillerinde genellikle olaslk anlam grlr. Bu nedenle yeterlilik fiillerinin bulunduu
cmlelerde olaslk zarflarnn kullanlmas dil yanllna yol aar.
Belki yarn kye dnerim. (Doru)
Yarn kye gidebilirim. (Doru)
Belki yarn kye gidebilirim. (Yanl)
Yeterlilik fiilinin olumsuzu ekilde yaplr: Alabilirim... (Alamam) (Almayabilirim)
(Alamayabilirim)
Yukardaki olumsuz yeterlilik fiilinin aralarnda anlam fark vardr. Birincide kesinlik, ikincide
kiinin kendisine bal olumsuzluk, ncde ise kiinin elinde olmayan nedenlerden doan olumsuzluk sz
konusudur.
3) Srerlilik Fiili : ki ekilde yaplr.
Fiil kk veya gvdelerine -a, -e ekleri getirilir. Ortaya kan kelime durmak, kalmak, gelmek
fiilleriyle birletirilir. Bu tr srerlilik fiilleri daima bitiik yazlr. Uyuyakal-, gidedur-,
sregel-...
Fiil kk veya gvdelerine -p, -ip, -up, -p ekleri getirilir. Bu kelimelerden sonra durmak,
kalmak, gelmek fiilleri kullanlr. Bu tr srerlilik fiilleri ayr yazlr. Konuup dur-, gidip
dur-, donup kal-, srp gel-...
Bu fiillerde, iin belli bir sre devam ettii anlam vardr. Srerlilik fiillerinin olumsuzu yoktur.
4) Yaklama Fiili: Fiil kk veya gvdelerine -a, -e ekleri getirilir. Ortaya kan kelime, yazmak fiiliyle
birletirilir. Yaklama fiilleri bitiik yazlr. Deyaz-, leyaz-...
Bu fiillerde olmad ama az daha olacakt, az kalsn oluyordu anlamlar vardr. Yaklama fiillerinin
anlam olumsuzdur. Bu nedenle yaklama fiilleri ayrca olumsuz yaplamaz. Yani bu fiillerin grnm olumlu,
anlam olumsuzdur.
NOT : Trkede en ok kullanlan kurall birleik fiiller bunlardr. Bunlar iki fiilden olumutur. Ayrca bir
fiilimsi, bir fiilden (alayaca tut-, gresi gel-..) ; bir fiil , bir yardmc fiilden oluan (hazrlanm ol-, gider ol-,
syleyecek ol-...) kurall birleik fiiller de vardr.
43
FLMS (EYLEMS)
Kip ve kii ekleri almayan ama i, olu, hareket veya durum anlamlarn znde bulunduran ve cmle
iinde isim , sfat, zarf gibi grevler stlenen szcklere fiilimsi denir.
1. SM FLLER (MASTAR)
2. SIFAT FL (ORTA)
3. BA (ZARF) FL (ULU)
1. SM FLLER (MASTAR)
Fiilin ad demektir. Fiil kk veya gvdelerine -mak, -mek, -ma, -me, -, -i, -u, - ekleri getirilerek
oluur. Yazmak, konumak, yemek, yazma, al... Konumak bir sanattr.
DKKAT: Olumsuzluk eki -ma, -me ile isim-fiil eki olan -ma, -me kartrlmamaldr. Bu hafta ie gitme.
(Olumsuz fiil) / Tatile gitme hazrlklar balad. (sim-fiil)
DKKAT: -mak, -mek, -ma, -me eklerini alan baz kelimeler bir nesnenin ad olarak kullanlabilir. Ekmek,
akmak, yemek, tokmak, kyma, sarma, kazma...
Bu yl tarlaya buday ekmek istiyorum. (isim-fiil)
Bakkaldan ekmek ald. (sim)
2. SIFAT FL (ORTA)
Fiilin sfata dntrlm eklidir. Fiil kk veya gvdelerine -an, -as, -mez, -ar, -dik, -ecek, -mi,
ekleri getirilerek yaplr. Sfatlarn her zaman bir ismi niteledii gibi sfat-fiiller de bir ismi niteler. Tandk kii,
okumu adam, kmaz sokak....
DKKAT: Sfat-fiil ekini alan fiiller, bazen isim greviyle kullanlr. Bayrama katlan rencilere izin verildi.
(Sfat-fiil) / Bayrama katlanlara izin verildi. (sim) (Sfat-fiiller ekim eki alarak isimleir.)
DKKAT: Sfat-fiil ekleriyle kip ekleri kartrlmamaldr. Grnmez kaza (Sfat-fiil) / Buradan bizim ev
grnmez. (Fiil)
DKKAT: Sfat-fiil eklerinin olumsuzlar da yaygn olarak kullanlr. Grmemi adam, olmayacak i
3. BA (ZARF) FL (ULU)
Fiillerin durumunu, zamann, eklini bildiren fiilimsilerdir. Fiil kk veya gvdelerine -ip, -ince, -eli, erek, -ken, -a, -e, -maden, -makszn, -dka, -dnda, -mez ekleri getirilerek yaplr.
Koa koa geldi.
ocuk aladka ald.
retmen dersi anlatp kt.
44
EK-FL (EK-EYLEM)
sim soylu kelimelerin sonuna gelerek, onlar yklem yapan eklere ek-fiil denir. Ek -fiil ekleri unlardr:
-dr, -idi, -imi, -ise
Ek-fiillerin temel grevi
sim ve isim soylu kelimelere gelerek onlar yklem yaparlar. Hayat, yaaynca gzeldir.
Ek-fiiller genel olarak drt blmde incelenir:
1.Ek-fiilin geni zaman
2.Ek-fiilin grlen gemi zaman
3.Ek-fiilin duyulan gemi zaman
4.Ek-fiilin art
Ek-fiilin geni zaman
SM + EK FL ( -dr, -dir, -dur, -dr, -tr, -tr, -tur, -tr) + AHIS EK
(-m, -im, -um, -m, -sn, -sin, -sun, -sn, -z, -iz, -uz, -z, -snz, -siniz, -sunuz, -snz, -lar, -ler) ekleri
de Ek-fiilin geni zamann karlar. yi-dir- , yorgundur, yorgunum, yorgunsunuz, yorgunlar.
Ek-fiilin geni zaman, ayn zamanda ek-fiilin imdiki zamann karlar.
DKKAT: -dr ek-fiili sadece 3.ahslarda kullanlr. Birinci ve ikinci ahs ekimlerinde -dir yerine ahs
ekleri kullanlr.
Ek-fiilin grlen gemi zaman
SM + EK FL (-idi, -d, -di, -du, -d-t, -ti, -tu, -t ) + AHIS EK
renci-y- di- m , alkand, gzeldi.
Ek-fiilin duyulan gemi zaman
SM + EK FL (-imi, -m, -mi, -mu, -m) + AHIS EK
Gzelmiim, gzelmisin, gzelmi, gzelmiiz, gzelmisiniz, gzelmiler
Ek-fiilin art
SM + EK FL ( ise, -se, -sa) + AHIS EK
Hastaysanz...
DKKAT: Ek-fiilin art olan ise isim ve isim soylu kelimelere geldiinde onlar yklem yapmaz; sadece
cmleye art anlam kazandrr. Hastaysanz biraz istirahat ediniz.
DKKAT : Ek fiiller sadece isimleri deil; isim soylu olan zamirleri de yklem yapabilirler.
Benim en iyi arkadam sen-di-n. / Kim-mi beni soran / En iyi adam Odur.
NOT : Ek-fiiller, fiilimsilerin sonuna gelerek onlar yklem yapabilir. En gzel ey, salkl yaamaktr.
NEML: Ekfiil eklerinin grevi vardr: 1. smi Yklem Yapar 2. Basit Zamanl Fiili Birleik zaman Yapar
3. art Cmlesi Yapar.
45
FL ATISI
1. NESNELERNE GRE FLLER
a. Geili Fiiller
b. Geisiz Fiiller
c. Oldurgan Fiiller
. Ettirgen Fiiller
2. ZNELERNE GRE FLLER
a. Etken Fiiller
b. Edilgen Filler
c. Dnl Fiiller
. te Fiiller
1. NESNELERNE GRE FLLER
a. Geili Fiiller: Nesne alan, ykleme sorulan ne, neyi, kimi sorularna cevap veren fiillerdir.
pucu: Bir fiilin bana onu szcn getirip okuyabiliyorsak, o fiil nesne alabiliyordur, geilidir.
Annemi ok seviyorum. / Bu haberi gazetede okumutum.
Grmek / saklamak / balamak
Uyar: Fiilimizin geili olmas iin ille de cmle iersinde nesne alm olmasna gerek yoktur. Nesne
alabiliyor olmas yeterlidir.
Sabahtan beri durakta bekliyorum.
/
Ben de ok zledim.
b. Geisiz Fiiller: Nesne alamayan fiiller geisizdir. Bu fiiller onu szcyle okunamaz.
ok sevdii kedisi kayboldu.
/ Kk ocuk durmadan alyordu.
Beklediimiz haber nihayet geldi. /
uyumak
/ glmek / oturmak
c. Oldurgan Fiiller: Geisiz fiillerin -()r, -t, -tir eklerini alarak geili duruma gelmesine oldurgan fiil denir.
Btn gn alad. (geisiz)
Anlattklaryla hepimizi alatt. (oldurgan)
nsanlar glyor. (geisiz)
nsanlar gldrd. (oldurgan)
Pimek
piirmek
Balamak
balatmak
Uyanmak
uyandrmak
. Ettirgen Fiiller: Geili eylemlere -t, -()r, -tir ekleri getirilerek bunlarn geililik dereceleri arttrlr.
Geililik derecesi arttrlm eylemlere ettirgen eylem denir. Ettirgen eylemlerin yklem olduu cmlelerde
zne ii kendisi yapmaz, bakasna yaptrr.
Salarn kesti. (geili)
Salarn kestirdi. (ettirgen)
Yemekten sonra su iti. (geili)
ocua su iirdi. (ettirgen)
Okumak
okutmak
Yazmak
yazdrmak
2. ZNELERNE GRE FLLER
a. Etken Fiiller: znesi belli olan eylemler etkendir. Bir cmlede eylemin kim tarafndan yapld belli ise
etken atl eylem denir. Cmlede gizli zne olsa da fiil etkendir.
Scakta kald iin ocuk terlemi.
renciler bayramda snflarn sslediler. /
.
Y.
.
Y.
Btn iirlerini ayn kitapta toplad. (gizli zne: o)
Y.
b. Edilgen Fiiller: znesi belli olmayan eylemler edilgen atldr. Gerek zne almaz. Szde zne alr. Edilgen
atl fiiller -l, n at eklerini alr.
/
Seyirciler taknlk yapmamalar iin uyarld.
Hrszlar sonunda yakaland.
S..
Y.
S..
Y.
Uyar: Tabiat olaylar edilgen olarak alglansalar bile etken olarak deerlendirilir.
Yine yeillendi fndk dallar.
Kuraklktan gln suyu ekildi. /
G..
Y.
Y.
G..
46
c. Dnl Fiiller: znenin yapt i kendi zerine dnyorsa, zne ii hem yapyor hem de yapt iten
etkileniyorsa bu tr fiillere dnl fiil denir. Fiil -n, - eklerinden birini alr.
Bizi grnce sevindi. / Dne giderken aynann karsnda sslendi.
Olunun lmne kadn ok zld. / giyindi
/
hazrland
Uyar: Edilgen fiillerle dnl fiiller birbirine kartrlmamaldr.
Bebein salar bir gzel tarand. (Edilgen fiil)
Gl, sabahleyin gzelce tarand. (Dnl fiil)
Araba gzelce ykand. (Edilgen fiil)
Akam nce kardeim ykand. (Dnl fiil)
. te Fiiller: Anlatlan iin birden fazla zne tarafndan, birlikte veya karlkl yapldn gsteren
fiillere ite fiil denir. te eylemler etken eylemlerden -() ekiyle tretilir.
Uzun sre baktlar. (karlkl)
Bu konuyu uzun sre tarttlar. (karlkl)
Akam kendi aramzda dertletik, alatk, gltk. (Birlikte)
Dikkat: Baz fiiller () eki almadklar halde anlamca itelik zellii gsterebilir.
ki eski dost sonunda bart.
Koca Yusuf Amerikada bile gremiti.
Hayatm boyunca bilgisizlikle savatm.
47
CMLENN GELER
ge: Bir cmleyi oluturan szck veya szck gruplarna ge denir. geler bulunurken nce temel geleri
(yklem, zne), daha sonra yardmc geleri (nesne, dolayl tmle, zarf tmleci) bulmamz gerekir.
Cmlenin geleri
A) Temel geler
1) Yklem
2) zne
B) Yardmc geler
1) Nesne (Dz Tmle)
2) Dolayl Tmle
3) Zarf Tmleci
A) Temel geler
1) Yklem: Cmlede anlatlan i, olu ve hareketi ya da yargy zerinde tayan gedir. Yklemsiz
cmle olmaz.
Yahya Kemal gzel iirler yazmtr.
Arkadam hata yaptn kabul etti.
Ar ar kacaksn, bu merdivenleri.
Sndrn lambalar, uzaklara gideyim.
Asl kk ve z derinliklerdedir.
2) zne: Bir cmlede yklemin bildirdii ii yapan ya da yargy stne alan geye denir. zneyi
bulmak iin ykleme kim?, ne? sorular sorulur.
zne eitleri
a) Gerek zne:Yklemin bildirdii yargy yapan genin cmlede kullanlmasyla oluan znedir.
Gizli zne de gerek znedir.
Geceleyin bir ses bler uykumu.
G. . Y.
Bakakalrm, giden geminin ardndan. (Gizli . Ben)
Y.
Yamurlardan sonra byrm, baak.
Durmadan annesini soruyordu.
b) Szde zne: Baz cmlelerde ii yapan belli deildir. Bu cmlelerde iten etkilenen ge szde
zne kabul edilir. Dier bir deyile edilgen atl fiillerle kurulan cmlelerin znesidir.
Hrsz, akama doru yakaland.
S..
Y.
Hallar, bin bir emekle dokundu.
S..
Y.
Ali, dn okuldan kovulmu.
B) Yardmc geler
1) Nesne (Dz Tmle): Cmlede znenin yapt iten etkilenen szck veya sz gruplarna nesne
denir.
a) Belirtili Nesne: smin belirtme (-i) hal ekini alan nesne trdr. Belirtili nesneyi bulabilmek iin
ykleme neyi?, kimi? sorular sorulur.
Biz onu dn arda grdk.
. B.li N.
Y.
O, nehirde balk tutmay sevmez.
.
B.li N.
Y.
b) Belirtisiz Nesne: smin yaln durumda bulunan nesne trdr. Ykleme ne? sorusu sorulur.
Arkadama yeni bir iir kitab aldm. (Gizli . Ben)
B.siz N.
Y.
retmen: Sizler gelecein mimar olacaksnz. derdi.
.
B.siz N.
Y.
48
49
CMLE BLGS
1.Yklemine Gre Cmle
a. Fiil Cmlesi: Yklemi ekimli fiillerden oluan cmledir.
Tatl bir akam vakti yolculuumuz balad.
Yamur aniden bastrnca nehir aniden cotu.
Su insan boar, ate yakarm.
b.sim Cmlesi: Ad ya da ad soylu szcklerin veya sz beklerinin ek eylem alarak yklem olduu
cmlelerdir.
Sanat iin hayalin nemi byktr.
Ona verecein en gzel hediye, kitaptr.
Bizim ocuk aslan gibidir.
En byk arzusu air olmakt.
2.gelerin Diziliine Gre Cmle
a.Kurall Cmle: Yklemi sonda olan cmledir.
Olur olmaz szler sylyor.
Verdiin kitaplar ok beendim.
b.Devrik Cmle: Yklemi sonda bulunmayan cmlelerdir.
Yamurdan sonra byrm, baak.
Ge fark ettim, tan sert olduunu.
3.Anlamlarna Gre Cmle
a.Olumlu Cmle: Yklemi olumlu olan ve bir iin yapldn veya yaplacan bildiren cmlelerdir.
Gne topra yeni yeni styor.
Hangi kitab okuyacana karar ver.
b.Olumsuz Cmle: Anlamca olumsuz yklemlerle kurulan cmlelerdir.
Annesini ve babasn unutmad.
Olaylar anlatlr gibi deil.
Evlerinde ekmek ve su yoktu.
Uyar: Baz cmleler biimce olumlu olduu halde anlamca olumsuz olabilir.
Ne ev kald ne bark. (kalmad)
Byklere byle davranlr m? (davranlmaz)
Uyar: Baz cmleler biimce olumsuz anlamca olumlu olabilir.
Sizi sevmiyor deilim. (seviyorum)
Bu adam acmasz deil. (acr)
Gel de bu ocuu sevme. (sev)
c.Soru Cmlesi: Soru anlam tayan ve cevap vermeyi gerektiren cmlelerdir.
Hangi yazarlar seversin?
Yarn Boluya m gidiyorsun?
.nlem Cmlesi: inde nlem szckleri bulunan cmlelerdir. Heyecen, coku, fke vb bildirir.
Eyvah, yemek yand!
Dikkat, kpek var!
50
51
ANLATIM BOZUKLUKLARI
Anlatm bozukluklarnn trlerini yle gruplandrabiliriz:
1. Gereksiz Szck Kullanlmas: yi bir cmlede yeterli sayda szck kullanlr. Baka bir deyile
gereksiz szcklere yer verilmez. nk, gereksiz szck kullanm cmlenin duruluunu bozar ve anlatm
bozukluu yaratr.
Bir cmlede gereksiz szck bulunduunu anlamak iin, szck cmleden karlr. Bu durumda
cmlenin anlam ve anlatmnda bir bozulma oluyorsa o szck gerekli, anlatmnda bozulma olmuyorsa ise
gereksizdir.
Mecburen karakola gitmek zorunda kaldm.
Son yazd romanna isim bulmakta bir hayli zorlanm.
Uak, alalarak havaalanna baarl bir ini yapt.
Araba u anda yola kmak zere.
Tatile ailesi ile birlikte kacakt.
Vakfmza karlksz bata bulundular.
Verilen vaatlerin hibiri yerine getirilmedi.
Gitmeden nce bir daha ara.
Yukardaki cmlelerdeki alt izili szckler gereksizdir. nk, bu szlerin anlam, ayn cmledeki
baka szck ya da eklerde vardr. Bunlarn karlmas anlamda bir daralmaya yol amaz.
Bu anlatm bozukluu u ekillerde olabilir:
E ve Yakn Anlaml Szcklerin Ayn Cmle inde Kullanlmas:
Atatrkn yapt yeniliki devrimler, sosyal ve siyasal yaammz kknden deitirmitir.
Atatrkn yapt devrimler, sosyal ve siyasal yaammz kknden deitirmitir.
Yatmadan nce dilerini fralamay unutma.
Yatmadan dilerini fralamay unutma.
Giyimlerinde, konumalarnda ve davran biimlerinde bir gariplik yoktu.
Giyimlerinde, konumalarnda ve davranlarnda bir gariplik yoktu.
2. Szcn Yanl Anlamda Kullanlmas: Dilimizde baz szckler, anlam inceliklerine dikkat
edilmeden kullanlr. Szckleri kendi anlamn yanstacak ekilde kullanmamak veya uygun olmayan yerde
kullanmak anlatm bozukluuna yol aar. Byle bir yanla dmemek iin hangi szcn nerede kullanlp
nerede kullanlmayacan ok iyi bilmek zorundayz.
lkenin bunalma girmesini salayan bu tr aklamalardan kanmak gerekir.
lkenin bunalma girmesine neden olan bu tr aklamalardan kanmak gerekir.
Bu tr bilimsel almalar, dilimizin zenginlemesine neden olacak.
Bu tr bilimsel almalar, dilimizin zenginlemesine katkda bulunacak.
Uyar: Salamak ya da katkda bulunmak elde edilmesi istenen olumlu bir sonuca ulamaktr.
stenmeyen sonular ortaya ktnda neden olmak kullanlr.
Avukat, sann sulu olduunu savunuyor.
Avukat, sann sulu olduunu ne sryor.
Muhalefet partileri, enflasyonun haneli rakamlara ykseldiini savundu.
Muhalefet partileri, enflasyonun haneli rakamlara ykseldiini ne srd.
Uyar: Savunma bir saldrya ya da dnceye kar olan davrantr. Ortada byle bir durum yoksa
savunma yerine ne srme ya da iddia etme kullanlr.
mlein zerine yazlm desenlere hayranlkla bakyordu.
mlein zerine izilmi desenlere hayranlkla bakyordu.
Hrsz, kadnn kolundaki antay zorla alp kat.
Hrsz, kadnn kolundaki antay zorla alp kat.
Zor artlar altnda alan iilerin salk durumlar aksad.
Zor artlar altnda alan iilerin salk durumlar bozuldu.
Bu tr tatbikatlarda lm ans her zaman mevcut.
Bu tr tatbikatlarda lm olasl her zaman mevcut.
Bugn bir buzdolabnn cretiyle on yl nce bir araba satn alnabilirdi.
Bugn bir buzdolabnn fiyatyla on yl nce bir araba satn alnabilirdi.
52
53
ard.
Yklem tekil
geti.
Aradan haftalar
zne zaman oul
Yklem tekil
Sze sayg, alay ya da kmseme anlam katlmak istenirse zne tekil, yklem oul olur.
Beyefendi hala kalkmadlar m?
zne tekil
Yklem oul
Aye Hanm henz gelmediler.
zne tekil
Yklem oul
54
Cmlede zne kii zamiri ise yklemin kii eki de ayn zamiri gsterir.
Ben tiyatroya gidiyorum.
zne
Yklem
1.Tekil kii 1. Tekil kii
Biz yaknda bu aratrmay bitireceiz.
zne
Yklem
1. oul kii
1. oul kii
zne 1. ve 2. tekil kii ise, yklem 1. oul kii olur.
hazrlarz.
devi sen ve ben
zne
Yklem
2. ve 1. Tekil kii 1. oul kii
zne 1. ve 3. tekil kii ve 1. ve 3 oul kii ise yklem 1. oul kii olur.
izledik.
iir etkinliini ben ve Ali (o)
zne
Yklem
1. ve 3. Tekil kii 1. oul kii
zne 2. ve 3. tekil kii ve 2. ve 3 oul kii ise yklem 2. oul kii olur.
Sen ve Aye (o) bana yardm edebilirsiniz.
zne
Yklem
2. ve 3. Tekil kii 2. oul kii
Aalar yapraklarn dkyorlar. Cmlesinin znesi aalar insan d bir varlk olduu iin,
oul da olsa tekil yklemle kullanlmaldr. Cmlenin dorusu yle olmaldr:
Aalar yapraklarn dkyor.
Ahmet ve kardei gezmeye gitti. cmlesinin znesi Ahmet ve kardei iki kiiden olumutur. Bu
zne onlar zamiri ile anlatlr. Bu durumda cmlenin yklemi de onlar karlayan 3. oul kii olmaldr.
Cmlenin dorusu yle olmaldr:
Ahmet ve kardei gezmeye gittiler.
Sen ve Berkay dn nereye gitti? cmlesinin znesi 2. ve 3. tekil kii olduuna gre cmlenin
yklemi 2. oul kii olmaldr. Cmlenin dorusu yle olmaldr:
Sen ve Berkay dn nereye gittiniz?
Uyar: Trkede baz zneler olumlu, baz zneler ise olumsuz anlamlar verdii iin bu cmlelerin
yklemleri de zneye gre olumlu ya da olumsuz olmas gerekir. Eer zne kimse, hibiri, hi kimse gibi
kelimelerden oluuyorsa yklem olumsuz olmaldr. Eer zne hepsi, herkes gibi kelimelerden oluuyorsa
yklem olumlu olmaldr. zellikle sral cmlelerde farkl yklemlerin ayn zneye balanmas durumunda
zne-yklem uyumsuzluunun ortaya kabileceini unutmamalyz.
Hibiri onun ldne inanmyor, hayret ediyordu. cmlesinde inanmayanlar ve hayret
edenler ayn kiiler fakat hibiri olumsuz bir zne olduu iin yklemi de olumsuz ekimlendii halde
hayret ediyordu olumlu ekimlenmitir. Dolaysyla anlatm bozukluu olmutur. Cmlenin dorusu yle
olmaldr:
Hibiri onun ldne inanmyor, herkes hayret ediyordu.
Herkes onu seviyor, zmyordu.
Herkes onu seviyor, kimse zmyordu.
Herkes sevin iindeydi, zlmyordu.
Herkes sevin iindeydi, kimse zlmyordu.
55