İSİMLER(ADLAR)

Varlıkları ve kavramları karşılayan

sözcüklere isim denir.
Ör:
Çiçekleri vazoya yerleştirdim.
Adları çeşitli yönlerden inceleyebiliriz:
A) Varlıklara Verilişlerine Göre Adlar
Tür (cins) Adı: Aynı türden varlıkları
karşılayan sözcüklerdir.
Ör:
Şehir, ülke, dil, kitap, insan
Özel Ad: Bir tür içinde sadece tek bir varlığı
karşılayan sözcüklerdir.
Ör:
Ankara, Türkiye, İngilizce, Kızılırmak,
Çalıkuşu, Ahmet…
Not: “Güneş, ay, dünya” sözcükleri,
astronomi, coğrafya terimi olarak
kullanıldığında özel addır. Diğer kullanımlarda
ise tür adıdır.
Ör:
Mars, Dünya’ya göre Güneş’e daha yakındır.
O kazadan sonra dünyası karardı.
Not: Bazı tür adları, özel ad olarak
kullanılabilir.
Deniz, bugün masmaviydi, (tür adı)
Deniz, arkadaşlarıyla maça gidecek, (özel ad)
B) Varlıkların Sayılarına Göre Adlar
Tekil Ad: Sayıca bir varlığı karşılayan
adlardır.
Ör:
ağaç, bulut, sevgi, mevsim
Çoğul Ad: Sayıca birden fazla varlığı
karşılayan adlardır. Çoğul ad, tekil adlara
çoğul eki (-ler, -lar) getirilerek yapılır.
Ör:
ağaçlar, bulutlar, sevgiler, mevsimler
*Çoğul ekleri isimlere çokluk anlamı dışında
aşağıdaki anlamları da katar:
Topluluk Adı: Çoğul eki almadan, birden fazla
varlığın bir araya gelerek oluşturduğu grupları
karşılayan adlara denir.
Ör:
ordu, halk, sürü, kurul, takım, komisyon…
Not: Bazı adlar, topluluk adı olarak
kullanılabildiği gibi, tekil ad olarak da
kullanılabilir. Bunları ayırt etmek gerekir.
Meclis, yeni dönem için yarın toplanacak.
(topluluk ismi)
Meclis, yarın boyanacak.
C) Varlıkların Oluşuna Göre Adlar
Somut Ad: Beş duyudan en az birisiyle
hissedebildiğimiz varlıkları karşılayan
sözcüklerdir.
Ör:
çiçek, ağaç, bulut, ses, hava, koku, rüzgâr…
Soyut Ad: Beş duyuyla hissedemediğimiz;
ama var olduklarını kabullendiğimiz
kavramları karşılayan sözcüklerdir.
Ör:
mutluluk, sevgi, akıl, ruh, melek, heyecan,
korku…
Her yazar, sevinçlerini, üzüntülerini insanlarla
paylaşmak için yapıt ortaya koyar.
Not: Somut anlamlı bir sözcük, anlam
genişlemesi yoluyla soyut anlam kazanabilir.
Ör:
Ağacın gölgesinde dinlendik.
O, her zaman babasının gölgesinde kaldı.

İSMİN HALLERİ
1.Yalın Durumu: İsmin, durum eklerinden
hiçbirini almamış biçimidir. Ad, çoğul ya da
iyelik eki almış olsa da durum eklerinden
hiçbirini almamışsa yalın durumda sayılır.
Ör:
Ev, evim, evler, babası
2.Belirtme Durumu Eki (-ı, -i, -u, -ü)
İsme –i eki getirilerek oluşturulur. Cümlelerde
nesneyi yani yüklemdeki işten etkilenen
varlığı belirtir. Yükleme sorulan “neyi, kimi”
sorularının cevabı olan sözcüklerde bu eki
görebiliriz.
Ör:
Duvarı beyaza boyamış, (neyi boyamış /
duvarı)
Oyuncakları odanızdan toplayın. 
Not: İsmin belirtme durumu eki olan “-i” ile 3.
Tekil kişi iyelik eki olan “-i” yi karıştırmamak
gerekir. İyelik 3. Kişi eki, eklendiği ismi
özne; durum eki nesne yapar. İyelik eki alan
ismin başına “onun” sözcüğü getirerek ekin,
iyelik eki olup olmadığını belirleyebiliriz.
Ör:
Kitabı iki gündür bendeydi. (iyelik eki)
Kitabı masaya bıraktı. (durum eki)
Saçları günlerdir tarak yüzü görmemiş gibiydi.
(iyelik eki)
Saçları, iki günde bir yıkamak lazım bence.
(durum eki)
3. Yaklaşma Durumu Eki (-e, -a)
Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye
yaklaşma ve yönelme anlamı katar.
Ör:
Ahmet çarşıya gitmiş.
Eklendiği sözcüklerle cümleye başka anlamlar
da katar.
Ör:
Akşama parkta buluşalım. (zaman)
Arkadaşına bir hediye aldı. (aitlik)
4. Bulunma Durumu Eki (-de, -da, -te, -ta)
Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye
“bulunma, bir yerde var olma” anlamı katar.
Ör:
Çocuklar bahçede oynuyor.

5. Ayrılma Durumu Eki (-den, -dan, -ten, -tan)

Genel olarak eklendiği adlarla birlikte cümleye
“ayrılma, bir yerden uzaklaşma” anlamı katar.
Ör:
Az önce kitapçıdan çıktı.

YAPILARINA GÖRE İSİMLER

Öteki sözcükler gibi isimler de yapısına göre
basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe
ayrılırlar.
a. Basit isimler
İsimler, herhangi bir yapım eki almamışsa,
basit olarak kabul edilirler.

Ör:
Renk, göz, hayat,kitaplar, bahçenin, evimiz
b. Türemiş isimler
Bir isim ya da fiilin yapım eki alarak isme
dönüşmüş şeklidir. Türemiş isimler hem
fiilden hem de başka bir isimden türemiş
olabilirler.

Fiilden İsim Türeten Ekler:

Ör:
Bas-ım
Yaz-ı
Sol-gun
Konuş-kan
Çürü-k
Kazan-ç
Bul-gu
İsimden İsim Türeten Ekler:
Ör:
Baş-lık
İş-çi
Vatan-daş
acı-msı
merek-lı
kara-ca
söz-cük
ekşi-mtırak

c. Birleşik isimler
İki sözcüğün birleşerek yeni bir isim
meydana getirmiş şeklidir. Birleşik isimler
değişik şekillerde oluşabilir.

İsim Tamlaması Şeklinde Oluşanlar:

Ör:
atasözü- buzdolabı
Sıfat Tamlaması Şeklinde Oluşanlar:
Ör:
akciğer, yarımada
Bir İsimle Bir Fiilin birleşmesiyle Oluşanlar:
Ör:
Kuşkonmaz, imambayıldı
İki Fiilin Birleşip Kaynaşmasıyla Oluşanlar:
Ör:
Kapkaç, çekyat
Bir İsimle Bir Fiilimsinin Bir Araya
Gelmesiyle Oluşanlar:
Ör:
Cankurtaran, barışsever
Yansıma Sözcüklerin Bir Araya Gelmesiyle
Oluşanlar:
Ör:
Çıtçıt, patpat
Ses Düşmesi Yoluyla Oluşanlar:
Ör:
Cumartesi, pazartesi
Ör:
İsim artı İsim Şeklinde Oluşanlar:
Ör:
Fenerbahçe, sütnine