KELİME GRUPLARI

KELİME GRUPLARI
(Söz Öbekleri)
 Kelime grubu, bir varlığı, bir kavramı, bir
niteliği, bir durumu, bir hareketi
karşılamak veya belirtmek, pekiştirmek ve
nitelemek üzere, belirli kurallar içinde yan
yana dizilmiş kelimelerden oluşan
yargısız dil birimidir.
 Kelime grubu neden vardır?
 1. Tek kelime ile karşılanamayan varlık, kavram,
nitelik, durum ve hareketleri karşılar .

Bilgisayar akciğer yarımada

ipek böceği söz vermek kör
olmak
telefon etmek fotoğraf makinesi
 2. Varlık, kavram, nitelik, durum ve
hareketleri, anlamlarını genişleterek,
belirterek, niteleyerek, pekiştirerek karşılar.

 “Adam çiçeği kıza uzattı."

 “Heyecandan eli ayağına dolaşan adam,
bin bir güçlüğe katlanarak topladığı kır
çiçeklerini hayatını birlikte geçirmek istediği
kıza uzattı."
 İsim Tamlaması (Ad takımı)
 Sıfat Tamlaması (Ön ad takımı)
 Fiilimsi grupları (eylemsi öbekleri)
 Sıfat-fiil grubu (ortaç öbeği)
 Zarf-fiil grubu (ulaç öbeği)
 İsim fiil grubu (ad eylem öbeği)
 Ünlem grubu
 Edat grubu
 Tekrar grubu
 Bağlama grubu
 Sayı grubu
 Birleşik isim grubu
 Unvan grubu
 Birleşik fiil grubu
 Kısaltma grupları (İsnat grubu, Belirtme ekli, Yönelme
ekli, Bulunma ekli, Ayrılma ekli, Vasıta ekli, Eşitlik
ekli ve diğerleri)
 İSİM TAMLAMASI

 İyelik ekli bir isim unsurunun, iyeliğin işaret ettiği

bir başka isim unsuruyla kurduğu kelime
grubudur.

 Bu kelime grubunda iki isim unsuru aitlik, içinde

bulunma, sınırlandırma, belirtme vb. anlam ilgileri
çerçevesinde birbirine bağlanır.
 Belirtili bir iyelik anlamı vardır:
 çocuğun gömleği
 çocuk gömleği

 Toplumsal ilgiler belirtmeye yarar:

 Orhan’ın babası

 Yerlerle ilgilileri belirtir:

 Ahmet’in memleketi
 Kişisel oluşları belirtir:
 Ayşe’nin sağlığı
 Sizin hastalığınız
 Türlü yönlerden ,ilgi: sözün doğrusu
 İsim tamlamasında birinci unsurun ikinci unsurla
bağlantısı, zamirlerde ekli, isimlerde ise ekli veya
eksizdir. Tamlamanın ikinci unsuru
daima iyelik eki taşır.

 köy + yol + u = köy yolu

 ova + nın + yeşil + i = ovanın yeşili
 biz + im + ses + (i)miz = bizim sesimiz
Bu tamlamada ana unsur sonda bulunur. Birinci unsur
tamlayan, ikinci unsur tamlanandır.

 Zeytin (tamlayan) / ağaçlar (tamlanan)

 çoban (ty) / çeşmesi (tn)
 sabrın (ty) / acı meyvesi (tn)
 benim (ty) / sadık yârim (tn)
 erik ağaçlarının (ty) /pembe, beyaz çiçekleri (tn)
 BELİRTİLİ İSİM TAMLAMASI

 Belirtili isim tamlamasında tamlayanla tamlanan arasında

ekle sağlanan geçici bir ilişki kurulmuştur

 uzak bir iklimin / ılık havası

 şehrin / kenar evleri
 Belirtili isim tamlamasının unsurları yer değiştirebilir.
 Kimse duymaz çilesini tütmeyen ocakların.
tütmeyen ocakların çilesi

 Bıraktım ardını yıllarca koştuğum hevesin

yıllarca koştu­ğum hevesin ardı

 Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin

 Zinhar eline ayine virmen o kafirin

 Zira görünce suretini büt-perest olur.
 Sanma ki hikâyesi şu titreyen dalların
Düşen yaprakla biter.
 Böyle bir kara sevda kara toprakla biter.
 Değişir yönü rüzgârın
Solar ansızın yapraklar.
Şaşırır yolunu denizde gemi
Boşuna bir liman arar.
Gülüşü bir yabancının
Çalmıştır senden sevdiğini,
İçinde biriken zehir
Sadece kendini öldürecektir.
Ölümdür yaşanan tek başına
Aşk, iki kişiliktir.
 Uçarı kuşu sevdanın
Alıp başını gitmiştir.
Belirtili isim tamlamasının unsurları arasına başka
unsurlar da girebilir.

 Tahsilin ticarette yeri yok.

 Şehrin artık dışındayız.

 Başımda kumruların duydum kanat sesini.

 Ruhumun senden ilahi şudur ancak emeli
Belirtili isim tamlamasının tamlayan unsuru da belirtili isim
tamlaması olabilir. Klasik dil bilgisi kitaplarında «zincirleme
isim tamlaması» denen bu grubun gerekliliği tartışılabilir.

 elbisenin yakasının / düğmesi

 halının saçağının / rengi
 denizin sularının / serinliği
 Murat dağının eriyen karlarının / serinliği
Birinci unsurunda ilgi hâli eki bulunmayan isim
tamlaması, belirtisiz isim tamlamasıdır. Bu
tamlama, belirsiz, genel bir nesneyi karşılar.

 hayal / iklimleri
 azap / toprakları
 ıhlamur ve gül / kokusu
 Belirtisiz isim tamlamasının iki unsuru
arasında daimî bir bağ mevcuttur. Bu
yüzden tamlamada iki unsur arasına
başka bir unsur giremez ve unsurlar yer
değiştiremez.
 «Uşak milletvekili» tamlaması üzerinde düşünelim:

 Uşak / eski milletvekili: Belirtisiz isim

 Eski / Uşak milletvekili: ST
 Doğru şekil «Eski / Uşak milletvekili» dir.

 Çünkü, belirtisiz isim tamlamasının önündeki sıfat tamlamanın

tamamını niteler.

 Eski / Türk edebiyatı

 Eski / devlet bakanı
 Yeni / Türk edebiyatı

 Eski / Türkçe öğretmeni deriz «Türkçe eski öğretmeni» demeyiz.

 Deneyimli Uşak milletvekili deriz «Uşak deneyimli milletvekili»

demiyoruz.
 "Millî Eğitim eski Bakanı, Konya eski Milletvekili«

 gibi yapılar Türkçenin özelliklerine aykırıdır.

 Eski sıfatı iki unsurun arasında değil tamlamanın başında bulunmalıdır.

 Görüldüğü üzere belirtisiz isim
tamlamasının önündeki sıfat, tamlamanın
tamamını niteler.
 Ancak sınırlı örneklerde belirtisiz isim
tamlamasının önündeki sıfat sadece
tamlayanı niteler:
 Zehirli ilaç / şişesi
 Cilalı taş / devri
 Yaylı sazlar / konseri
 Takısız İsim Tamlaması

 Demir kapı
 Altın kolye

 Not: takısız isim tamlaması artık sıfat

tamlaması içerisinde ele alınmaktadır.
İsim tamlamasının tamlayan ve tamlanan unsurları
kelime grubu olabilir.

 taşlara sürülen kumlu ayakkabıların / çıtırtısı

(tamlayan: sıfat tamlaması)

 Türklüğün / ceylan yürekli töresi

(tamlanan: sıfat tamlaması)

 bu gece ağacın üstünde onunla yüz yüze gelmek / fikri

(tamlayan: isim-fiil grubu)
İsim tamlamaları söz dizimi içinde isim, sıfat
ve zarf görevi yapar.
 el yazması eserler (sıfat)

 Bütün aile pazar günleri bir araya gelirdi, (zarf)

 Toprakların en bereketlisini sende sürdüm. (isim)

 Belirtili isim tamlamasında vurgu, her iki
unsurda da aynıdır. Belirtisiz isim
tamlamasında ise vurgu birinci unsur
üzerinde olur.