KELİME GRUPLARI

KELİME GRUPLARI

Kelime grubu; tek bir nesneyi veya hareketi birlikte karşılayan kelimeler
topluluğu demektir. Kelime grubu birden fazla kelimeyi içine alır; yapısında ve
anlamında bir bütünlük bulunur; dilde bir bütün olarak muamele görür.

Kelime grupları görevleri bakımından fiil görevli, isim görevli ve cümle görevli
olmak üzere üç ana grup altında toplanırlar.
A) FİİL GÖREVLİ GRUPLAR

BİRLEŞİK FİİL

Bir isim ile bir yardımcı fiilin birleşmesinden meydana gelen kelime grubudur. Belli
bir anlamının olması ve eklendiği ismi fiileştirmesi gereklidir.

Türkçede bir fiil grubu oluşturmak için gerekli olan fiiller şunlardır: et-, ol-, eyle-,
bulun-, yap-, kıl-, ettir-, eylet-, oldur-, olun-, oldurt-, yaptır-, yapıl- vb.dir.

Birleşik Fiil grubu Türkçede iki türlüdür:

1. İsim+Yardımcı Fiil Şeklinde Kurulanlar:

deli et-, yardım et-, güzel bul-, şaka yap-, arz et-, telefon et-, hikaye et-, teftiş et-,
rica et-, tasdik et-, bilgili ol-, kör ol-, yok ol- vb...

2. Esas Fiil+Zarf Fiil Eki + Yardımcı Fiil Şeklinde Kurulanlar

ver-e-bil-, oku-y-a-bil-, topla-y-ı-ver-, bul-u-ver-, al-a-koy-, gül-üp-dur- öl-e-yaz-,
dur-a-kal- vb...
NOT: Bu bahsettiğimiz yardımcı fiillerin fiilleştirme fonksiyonları şu şekildedir.

...bil-: iktidar, yeterlilik

...ver-: kolaylık, birdenbirelik, çabukluk, tezlik
...gel-, kal-, gör-, dur-, koy-: süreklilik, deneme
...yaz-: yaklaşma

B) İSİM GÖREVLİ GRUPLAR

1. TAM İSİM GÖREVLİ GRUPLAR

TEKRARLAR

Bir nesneyi, bir oluş ve kılışı karşılamak üzere; aynı, yakın ya da zıt anlamlı ve eşit
görevli iki kelimenin oluşturduğu kelime grubudur.

a. Yapılarına Göre Tekrarlar

Aynen Tekrarlar: Yan yana sıralanan aynı kelimelerin meydana getirdiği
yapılardır.

Oda oda, diye diye, sıra sıra, gözüne gözüne, koşa koşa, vah vah, güzel güzel ...
Yakın Anlamlı Tekrarlar: Yakın anlamlı kelimelerin kurduğu yapılardır.

Zar zor, çoluk çocuk, cart curt, güç kuvvet, yeme içme, falan filan, alaca bulaca ...

Zıt Anlamlı Tekrarlar: Zıt anlamlı kelimeler ile kurulan yapılardır.

Bata çıka, gele gide, ileri geri, yaz kış, büyük küçük, düşe kalka ...

İlaveli Tekrarlar: Kuvvetlendirme görevindeki tekrarlardır ve iki şekilde yapılırlar.

Ses İlave Edilerek Yapılanlar: Ünlü ile başlayan kelimeler ile tekrar grubu
yapılmak istendiğinde ikinci kelimenin başına “m” ünsüzü getirilir; ünsüzle başlayan
kelimelerde ise ikinci kelimenin ilk sesi atılarak yerine “m” ünsüzü getirilir. Odun
modun, iş miş, çatal matal, sağlam mağlam.
Hece İlave Edilerek Yapılanlar: İlk heceden sonra –s, -p, -pA, -m, -ma, -r, -ıl,
-rıl seslerinin eklenmesiyle yapılır. Gömgök (gök), dümdüz (düz), bomboş (boş),
bopboz (boz), tortop (top), apak (ak), dipdinç (dinç), kapkart (kart) ...
TAMLAMALAR

Bir ismin benzerlerinden ayırt edilebilmesi için başka bir isim, zamir veya
sıfatla anlam ilişkisi kurarak oluşturduğu söz öbeğine tamlama denir.
Tamlamalar bir söz öbeğidir ve en az iki kelimeden oluşur, tek sözcüklü tamlama
olmaz.
Tamlamalarda iki öge vardır: tamlayan ve tamlanan. Tamlamada belirtilen,
açıklanan isme tamlanan denir. Tamlananı belirten, açıklayan
sözcüklere de tamlayan denir.
SIFAT TAMLAMASI

Bir ismin rengi, şekli, durumu, sayısı gibi özelliklerini belirten sözcüklere sıfat denir.
Sıfatların, isimlerin önüne gelerek onlarla oluşturdukları söz öbeklerine sıfat
tamlaması denir.
Sıfatlar her zaman isimlerden önce gelir. Dolayısıyla sıfat tamlamalarında tamlanan
isim, tamlayan ise sıfattır.

İki çeşit sıfat türü olduğunu söylemiştik, NİTELEME ve BELİRTME sıfatları. Buna
göre de sıfat tamlamalarını iki ana başlık altında değerlendirebiliriz.

1. NİTELEME (VASIFLANDIRMA) SIFATI TAMLAMALARI

Niteleme sıfatlarıyla kurulmuş sıfat tamlaması yapılarıdır. İsimlere sorulan nasıl
sorusunun cevabı olarak belirlenen sıfatlar niteleme sıfatı olarak adlandırılır.
Buna göre bu tarz sıfatlarla oluşturulmuş tamlamalara da Niteleme Sıfatı
Tamlaması adını vermekteyiz.

kırmızı elbise çalışkan öğrenci

sıfat isim sıfat isim
(tamlayan) (tamlanan) (tamlayan) (tamlanan)
2. BELİRTME SIFATI TAMLAMALARI

Belirtme sıfatlarıyla oluşturulmuş sıfat tamlamalarıdır. Belirtme sıfatlarıyla yapılan

sıfat tamlamalarından bazıları şunlardır.

İşaret sıfatlarıyla: Bu soruyu kim cevaplayacak? Kitabı şu genç almıştı.

O eşyaları nereye götürüyorsun? Öteki sorulara geçiniz.

Sayı sıfatlarıyla: Her gün iki saat ders çalışır, bir saat de kitap okurum. Bir ağaç
bile bırakmamışlar; kesmişler. Yüz yıl öncesine geri döndük.

Soru sıfatlarıyla: Nasıl kitaplardan hoşlanırsın? Kaç gün sonra geleceksin? Eve
giderken hangi otobüse bineceğiz? Kaçıncı sınıfta okuyor? Kaçar kişilik gruplar
hâlinde gideceğiz?

NOT: Sıfat tamlamalarında, tamlayan da tamlanan da birden çok sözcükten

oluşabilir.

Yeşil bir elma, mavi eski bir ev vs.

SAYI GRUBU

Önce büyük sayı ardından küçük sayıların getirilmesiyle oluşturulan gruplara sayı
grubu adı verilir. Vurgu küçük sayı üzerindedir. Sayı gruplarında birinci sayı büyük
diğerleri ise sırasıyla küçülerek gider.

beş yüz on yedi, üç yüz elli iki, seksen bin altı yüz elli ...

UNVAN GRUBU

Türkçede unvan bildiren kelimeler ile oluşturulmuş yapılara verilen isimdir. Unvan
gruplarında her iki isim de yalın halde bulunur. Ahmet Dayı, Ali Hoca, Oğuz Kağan,
Erdal Bakkal, Hatice Hanım, Kazım Ağa, Bünyamin Bey ...

NOT: Unvan bildiren kelimelerin başta kullanılmasıyla Türkçede unvan grubu

oluşmaz. Bey yerine Bay; Hanım yerine Bayan kelimelerinin başta kullanılması
Türkçenin unvan grubu yapısına uygun değildir. Hiçbir zaman Bay Ahmet, Bayan
Ayşe şeklinde söylenmez.

Bunların yanı sıra Meslek isimleri de unvan grubu oluşturabildiği görülmektedir.

Bakkal Osman, Berber Ahmet, Terzi Fikri gibi.
ÜNLEM GRUBU

Bir seslenme edatı ile bir isim veya isim yerine geçen bir dil birliğinin oluşturduğu
gruptur. Seslenme edatı önde, isim unsuru ise arkada olacak şekilde oluşturulur.

Ey oğul, bre yiğt, ya Muhammet, hay Allah, hu komşu, ulan Hasan ...

İYELİK GRUBU

Bir zamir ile isim veya isim görevli bir sözcüğün birleşmesiyle oluşmuş yapılardır.
Önemli olan ilk kısmın yani zamirin ilgi hal eki almış olması ikinci kısmın yani isim ya
da isim görevli sözcüğün iyelik eki almış olmasıdır.

Benim evim, bizim kedimiz, onların yolları …

NOT: İyelik gruplarında zamir unsuru bazen bulunmayabilir. Bu tür kullanımlarda

zamir fonksiyon olarak zihnimizde bulunmaktadır. Bu durum kısaltma yapmak veya
vurgu amaçlı kullanılmaktadır. Evim, kedimiz, yolları ... gibi.
 ÖRNEK SORULAR

1.Aşağıdaki cümlelerde toplam kaç tane sıfat tamlaması

vardır?

Genç yazarın yeni kitabı iki gün içinde satışa sunulacak. O gün
binlerce insanın kitapçıların önünde kuyruk oluşturması
bekleniyor.

a) 7 b) 6 c) 5 d) 4 e) 3
2. Aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a. bil-: iktidar, yeterlilik

b. ver-: birdenbirelik
c. gel-: süreklilik, deneme
d. yaz-: yaklaşma
e. kal-: kolaylık
3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde tekrar grubu (ikileme),
kuruluşu bakımından ötekilerden farklıdır?

A. Odadan ses seda gelmiyordu.

B. Bütün eş dost buradaydı.
C. Az çok bir şeyler kazanıyorduk.
D. Kılık kıyafetine özen gösterirdi.
E. El ayak çekilince odasından çıkardı.
4.Aşağıdaki dizelerden hangisinde sıfat
tamlaması yoktur?

A) İlk yaz sabahında pencereni aç

B) Gözlerinde yarı uyanık düşler
C) Kalbin kapısını vurup açmışlar
D) Büyüleyici gagalarıyla güney kuşları
E) Çiçek dolu dallar sana yönelmiş
5. Aşağıdakilerin hangisinde, unvan grubu yoktur?

A) Müdür, hanımlara ve beylere seslendi.

B) Selahattin Bey'le görüşecekmiş.
C) Yarın Hacı Anne'ye gideceğiz.
D) Avukat Halil Bey, Bodrum'da oturuyor.
E) Kayıkçı Mustafa balığa çıkıyor.