KURRIKULA BERTHAME 6 - 9 Manuali PDF

REPUBLIKA E SHQIPRIS
MINISTRIA E ARSIMIT DHE E SPORTIT
KURRIKULA BRTHAM
PR ARSIMIN E MESM T ULT
Tiran, 2014
PRMBAJTJA
PRMBAJTJA...........................................................................................................................2
HYRJE .......................................................................................................................................4
KURRIKULA BRTHAM PR ARSIMIN E MESM T ULT .......................................6
2.1
Veorit e arsimit t mesm t ult .............................................................................6
2.2
Struktura e kurrikuls brtham ..................................................................................6
2.3
Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave kye pr shkall .....................................11
FUSHAT E T NXNIT T ARSIMIT T MESM T ULT ...........................................26

3.1
Fusha e t nxnit: Gjuht dhe komunikimi ........................................................28
3.2
Fusha e t nxnit: Matematika ................................................................................43
3.3
Fusha e t nxnit: Shkencat e natyrs........................................................................58
3.4
Fusha e t nxnit: Shoqria dhe mjedisi....................................................................74
3.5
Fusha e t nxnit: Arte ..............................................................................................91
3.6
Fusha e t nxnit: Edukimi fizik, sportet dhe shndeti .......................................108
3.7
Fusha e t nxnit:Teknologji dhe TIK-u .................................................................120
PLANI MSIMOR ................................................................................................................133

4.1
Prshkrimi i planit msimor ....................................................................................133
4.2
Menaxhimi dhe zbatimi i planit msimor nga shkolla ............................................136
4.3
Autonomia e shkolls ..............................................................................................136
KURRIKULA ME ZGJEDHJE.............................................................................................137
5.1
Qllimi.....................................................................................................................137
5.2
Prmbajtja................................................................................................................137
5.3
Realizimi i kurrikulsme zgjedhje...........................................................................138
UDHZIME METODOLOGJIKE ........................................................................................140

6.1
Hyrje........................................................................................................................140
6.2
Lidhja e rezultateve t t nxnit t kompetencave kye me rezultatet e t nxnit t

2
kompetencave pr fush .....................................................................................................140

6.3
Msimdhnia dhe t nxnit bazuar n kompetenca.................................................141
6.4
Msimdhnia dhe t nxnit me n qendr nxnsin................................................142
6.5
Msimdhnia dhe t nxnit e integruar ...................................................................142
6.6
Zhvillimi i temave ndrkurrikulare .........................................................................143
6.7
Zhvillimi i veprimtarive ndrkurrikulare ................................................................144
6.8
Zhvillimi i veprimtarive ekstrakurrikulare ..............................................................145
UDHZIME PR VLERSIMIN .........................................................................................146

8
Vlersimi ........................................................................................................................146
8.1
Kuptimi pr vlersimin. Parimet themelore ............................................................146
8.2
Llojet e vlersimit....................................................................................................147
FJALORTH I TERMINOLOGJIS KURRIKULARE.........................................................150

REFERENCA ........................................................................................................................157
HYRJE
Dokumenti i kurrikuls brtham sht dokumenti baz i cili rregullon ecurin e procesit
msimor bazuar n Kornizn Kurrikulare t Arsimit Parauniversitar t Republiks s
Shqipris.Brenda tij prshkruhen rezultatete t nxnit pr do kompetence kye dhe fush t
nxni sipas shkallve t kurrikuls, metodologjit e zbatimit t kurrikuls, vlersimi i
nxnsve, shprndarja kohore (plani msimor) pr seciln fush.
Dokumenti i kurrikuls brtham u paraprin dhe ndihmon n hartimin e dokumentave t tjer

t pakets kurrikulare si: programet lndore, udhzuesit kurrikular etj, t cilt jan n themel
t procesit msimor t t nxnit dhe msimdhnies.
Si i till ky dokument i shrben:
Nxnsit pr zhvillimin e kompetencave kye t t nxnit, n mnyr q ata t

prballojn sfidat e jets dhe t puns dhe integrohen n shoqrin e s ardhmes.
Msuesit pr planifikimin dhe realizimin e veprimtarive msimore n klas dhe jasht

saj.
Prindit pr njohjen me kriteret e vlersimit dhe rezultatet e pritshme t arritjeve t

fmijve.
Kurrikulat brtham hartohen pr t gjitha nivelet formale t arsimit parauniversitar:
Kurrikula brtham pr zhvillimin e fmijris s hershme (3 6 vje);
Kurrikula brtham pr klasn prgatitore dhe arsimin fillor;
Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t ult;
Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t lart.
Secila kurrikul brtham zbaton dhe respekton qllimet e prgjithshme t arsimit si dhe
parimet themelore t prcaktuara n kornizn kurrikulare.
Kurrikulat brtham t tre niveleve kan t prbashkta:
Kompetencat kye
Fushat et nxnit
Kompetencat kye n kurrikulat brtham jan:

1.
Kompetenca e komunikimit dhe e t shprehurit
2.
Kompetenca e t menduarit
3.
Kompetenca e t msuarit
4.
Kompetenca pr jet, siprmarrje dhe mjedis
5.
Kompetenca personale
6.
Kompetenca qytetare
7.
Kompetenca digjitale
Fushate t nxnit n kurrikulat brtham jan:

1. Gjuht dhe komunikimi
2. Matematika
3. Shkencat e natyrs
4. Shoqria dhe mjedisi
5. Artet
6. Edukimi fizik, sportet dhe shndeti
7. Teknologjia dhe TIK-u
Rezultatete t nxnit pr shkall dhe rezultatet e t nxnit pr fusha, i bjn t dallueshme

kompetencat dhe fushat e t nxnit t secilit nivel formal t arsimit dhe secils shkall
kurrikulare.
KURRIKULA BRTHAM PR ARSIMIN E MESM T ULT

(Shkalla 3 4, Klasa VI IX)
2.1 Veorit e arsimit t mesm t ult

Arsimi i mesm i ult u afron nxnsve sfida t reja pr zhvillimin e tyre intelektual,
shoqror, etik, fizik, shpirtror etj. Krshria e natyrshme e nxnsve nxitet m tej, pr t
siguruar njohuri, shkathtsi, qndrime e vlera t qndrueshme, si baz pr nivelet m t larta
t arsimimit.
N kt nivel, bazuar n arritjet e siguruara n nivelin paraprak arsimor, nxnsit ndihmohen
t prforcojn hap pas hapi arritjet e tyre pr t lexuar dhe shkruar, duke br funksionale dhe
t qndrueshme aspekte t ndryshme t informacionit, kulturs, shkencs dhe teknologjis.
Kjo, n thelb, nnkupton t nxnit pr tiu qasur informacionit n mnyr efikase dhe
efektive, pr ta vlersuar at n mnyr kritike e me kompetenc dhe pr ta shfrytzuar n
mnyr t sakt dhe krijuese.
N kt nivel i kushtohet rndsi aftsimit t nxnsve pr t deshifruar, pr t interpretuar
dhe pr t zbuluar llojet dhe modelet e dijes, si dhe pr t shfrytzuar imagjinatn pamore pr
komunikimin e ideve. Po kshtu, nxnsi i ktij niveli aftsohet pr t shfrytzuar me
efikasitet kohn dhe pr t komunikuar idet, pr t gjetur dhe shfrytzuar burimet e shumta
t informacionit gjat procesit msimor (bibliotekat elektronike, mediet, motort e krkimit
etj.), pr sistemimin dhe ruajtjen e materialeve dhe t detyrave msimore n formn
elektronike, pr llogaritje t shpejta dhe t sakta etj.
N kt nivel, kurrikula pasurohet me prvoja t larmishme t t nxnit (p.sh. kombinimi i

qasjeve teorike me praktikn; t menduarit abstrakt dhe veprimet e kontekstualizuara,
kontakti me realitetin konkret dhe virtual etj.), q ata t identifikojn at q u plqen dhe
fushat e interesit.
2.2 Struktura e kurrikuls brtham

N dokumentin e kurrikuls brtham t arsimit t mesm t ult paraqiten rezultatet e t
6
nxnit pr kompetencat kye dhe pr fushat e t nxnit sipas shkallve, pr kt nivel, t cilat
jan t detyrueshme pr t gjitha shkollat e Republiks s Shqipris (publike dhe private).
2.2.1 Kompetencat kye

Kompetencat shprehen nprmjet prdorimit t njohurive, shkathtsive, vlerave dhe
qndrimeve n trajtimin e plot dhe t kuptueshm t situatave t kontekstit.
Zhvillimet e siprprmendura dhe nevojat pr ndryshime arsimore, e bjn t qart
domosdoshmrin pr t nxn gjat gjith jets. Qytetarve t shoqris s dijes u nevojitet
t zhvillojn njohurit, shkathtsit, vlerat dhe qndrimet vetjake, shoqrore dhe ato q
lidhen me botn e puns dhe tregun e lir. Procesi i arsimimit do ti mundsoj do nxnsi
zotrimin e kompetencave kye, t nevojshme pr jetndhe punn. Rrugt dhe mnyrat, me t
cilat njerzit i qasen sot informacionit dhe shrbimeve, ndryshojn vazhdimisht. Pr kt
arsye, t gjitha moshat kan nevoj t pajisen me kompetenca t reja, q i ndihmojn t
prshtaten n botn e sotme digjitale, jo vetm nprmjet fitimit t njohurive dhe aftsive
teknike, por edhe nprmjet t kuptuarit t thell t mundsive, sfidave dhe shtjeve etike,
ligjore dhe shoqrore, q lindin ose shoqrojn zhvillimet e reja ekonomike, shoqrore dhe
teknologjike. Kto ndryshime shtrojn domosdoshmrin e zotrimit t kompetencave, q i
aftsojn individt t menaxhojn ndryshimet dhe situatat e reja.
N prputhje me qllimet e arsimit parauniversitar, kto kompetenca jan:
1. Kompetenca e komunikimit dhe e t shprehurit.
2. Kompetenca e t menduarit.
3. Kompetenca e t msuarit pr t nxn.
4. Kompetenca pr jetn, siprmarrjen dhe mjedisin.
5. Kompetenca personale.
6. Kompetenca qytetare.
7. Kompetenca digjitale.
Kompetencae komunikimit dhe t shprehurit, kompetenca e t menduarit dhe kompetenca pr

t msuar kan natyr instrumentale. Ato jan baz pr kompetenca te tjera, q jan m tepr
t lidhura me rrethanat dhe me prmbajtjen e caktuar, si jan kompetencat e nevojshme n
jetn personale, publike dhe profesionale.
7
Kompetenca e komunikimit dhe e t shprehurit (Nxnsi komunikon n mnyr efektive)

Me qllim q fmijt dhe t rinjt t zhvillojn personalitetin, t nxn dhe t marrin pjes
aktive n shoqri, sht me rndsi q ti kuptojn mesazhet q u drejtohen dhe t shprehen
n mnyr t prshtatshme me an t gjuhve, simboleve, shenjave, kodeve dhe formave
artistike. Pr tu br komunikues efektiv, nxnsit ndihmohen q t shfrytzojn n mnyr
t pavarur, kritike dhe krijuese mjetet dhe mundsit e komunikimit dhe t t shprehurit.
Kompetenca e t menduarit (Nxnsi mendon n mnyr krijuese)

Marrja dhe prpunimi i njohurive n mnyr t pavarur, krijuese dhe me prgjegjsi sht
shum e rndsishme pr t nxn, por edhe pr t marr vendime dhe pr t zgjidhur
probleme. Duke mbajtur parasysh kompleksitetin e shoqris dhe ekonomis s sotme, t
bazuar n dije, menaxhimi i dijes sht br kompetenc thelbsore pr shekullin XXI.
Nxnsit kan nevoj jo vetm t marrin informacion, por edhe t zhvillojn aftsit pr t
menduar n mnyr kritike, krijuese dhe ndrvepruese.
Kompetenca e t msuarit pr t nxn (Nxnsi mson pr t nxn)

N zhvillimet bashkkohore n shoqri, n shkenc, n teknologji e n ekonomi nuk mund t
krkohet q t gjitha njohurit, shkathtsit dhe qndrimet e nevojshme t arrihen nprmjet
shkollimit. Prandaj, shkolla u krijon nxnsve t gjitha kushtet dhe mundsit pr tu
arsimuar dhe prgatitur pr t nxn gjat gjith jets.
Shkolla i ndihmon fmijt dhe t rinjt t kultivojn kureshtjen dhe interesin pr dije dhe t
zhvillojn kompetencn pr t nxn. N funksion t ksaj kompetence, shkolla duhet t
ndrgjegjsohet pr rndsin e stileve dhe strategjive efektive t t nxnit.
Kompetenca pr jetn, siprmarrjen dhe mjedisin (Nxnsi kontribuon n mnyr

produktive)
Shkollat prgatitin nxnsit pr t jetuar, pr t punuar n nj bot t ndrlikuar dhe pr tu
ballafaquar me ekonomin konkurruese globale. Jeta dhe puna n shekullin XXI, krkon
kompetenca pr tu prballur me rrethana dhe sfida t paparashikuara, si dhe kapacitete pr t
shfrytzuar mundsit, q ofrohen pr zhvillimin vetjak, prparimin e shoqris dhe
mbrojtjen e mjedisit.
Pr t zhvilluar kt kompetenc, shkolla iu krijon nxnsve kushte q t kuptojn trsisht

ndrvarsin ndrmjet dukurive ekonomike, politike dhe kulturore t shoqris vendore dhe
globale. Ajo mundson q nxnsit t orientohen drejt s ardhmes, t zhvillojn shpirtin e
siprmarrjes dhe t jen t motivuar pr t prmbushur objektivat. Njkohsisht, shkolla i
ballafaqon nxnsit me problemet ekologjike, pr ti ndrgjegjsuar pr rolin e tyre n
Kompetenca personale (Nxnsi bn jet t shndetshme)

Pr t zhvilluar kompetencn personale, shkollat prgatisin nxnsit t prfshihen n mnyr
efektive n jetn familjare, shoqrore dhe n pun. N kt kontekst, nxnsit prkrahen t
ndrgjegjsohen pr veten dhe t ken vetbesim, si dhe t jen t hapur dhe t ken besim
tek t tjert.
Kompetenca qytetare (Nxnsi prkushtohet ndaj t mirs s prbashkt)

T msuarit pr t jetuar s bashku trajtohet si sfida kryesore e bots s sotme dhe s
nesrme. Qytetaria shtetrore sot plotsohet me aspektin shum t rndsishm t qytetaris
globale. Kjo kompetenc siguron q nxnsit t jen n gjendje t veprojn si qytetar t
prgjegjshm, duke marr parasysh kontekstin e ngusht dhe t gjer.
Kompetenca digjitale (Nxnsi prdor teknologjin pr t nxitur inovacionin)

Kompetenca digjitale nnkupton prdorimin kritik dhe efektiv t TIK-ut n pun, gjat kohs
s lir dhe gjat komunikimit. Ajo mbshtetet n shkathtsit themelore t prdorimit t
kompjuterit pr t gjetur, prodhuar, krijuar, prezantuar dhe shkmbyer informacion si dhe pr
t bashkpunuar n rrjetet informuese n internet.
2.2.2 Shkallt e kurrikuls dhe prshkrimi i tyre

Kurrikula e Arsimit Parauniversitar e Republiks s Shqipris sht e organizuar n gjasht
shkall. Koncepti i shkallve t kurrikuls bazohet n veorit prbashkta q kan t bjn
me karakteristikat e zhvillimit moshor t nxnsve.
Strukturimi dhe organizimi i kurrikuls sipas shkallve t kurrikuls mundson:
respektimin e karakteristikave t periudhave t ndryshme t zhvillimit t fmijve pr

caktimin e qllimeve specifike dhe t kompetencave q duhen zotruar nga fmijt;
respektimin e ritmeve individuale t nxnsve drejt zotrimit t kompetencave t

detajuara n do shkall t kurrikuls;
lidhjen e qart t rezultateve t t nxnit gjat shkallve t kurrikuls, si pik referimi

pr planifikimin dhe organizimin e puns msimore-edukative n nivel shkolle;
fleksibilitet m t madh n planifikimin dhe organizimin e puns msimore-edukative,

nprmjet zgjerimit t ciklit t planifikimit t nxnies nga nj vit shkollor n dy/tri vite
shkollore (n varsi nga shkalla konkrete e kurrikuls);
prgatitjen e udhzimeve t qarta pr organizimin e puns msimore-edukative gjat

shkallve t kurrikuls, n mnyr t veant pr metodat e puns dhe format e
vlersimit;
forcimin e prgjegjsis dhe t llogaridhnies s shkolls dhe t njsive arsimore

vendore pr cilsin e arsimit q afrohet nga shkolla.
Tabela:
Shkallt 3 dhe 4 t kurrikuls.
Klasifikimi
Standard
Ndrkombtar
iArsimit
Nivelet e sistemit
t arsimit formal
Shkallt e kurrikuls
Kurrikulat brtham
(KSNA)
Arsim i mesm i
Shkalla 4 e kurrikuls
Kurrikula brtham pr
ult
Prforcim i arritjeve dhe
klasat VI-IX t arsimit t
orientim n karrier
mesm t ult
Klasat VIII IX
KSNA 2
Arsim i mesm i
ult
Klasat VI VII
Shkalla 3 e kurrikuls
Zhvillim i mtejshm i
bazave dhe orientim
Tabela: Prshkrimi i shkallve t kurrikuls, pr arsimin e mesm t ult.

Shkalla 3, klasa VI-VII
Shkalla 4, klasa VIII-IX
Zhvillim i mtejshm i bazave dhe orientim
Prforcim i arritjeve dhe orientim n karrier
Nxnsit i krijohen mundsit pr:
Nxnsit i krijohen mundsit pr:

10
zhvillimin e mendimit abstrakt dhe
prdorimin e burimeve t informacionit dhe
kompleks
qndrimin kritik ndaj tij;
(p.sh.
aftsit
larta
intelektuale) q sht i nevojshm pr
zhvillimin e interesit pr jetn publike
t njohur botn dhe veten, si dhe
nprmjet prfshirjes s drejtprdrejt n
przgjidhjen e problemeve;
veprimtari t ndryshme jashtshkollore;
njohjen m t thell t vetes, t t
prballjen me shtje t ndryshme nga jeta
tjerve dhe t mjedisit natyror e
reale nprmjet projekteve q do t
shoqror;
mundsojn konsolidimin e njohurive t
zhvillimin
aftsive
pr
vetvlersim;
vlerave dhe qndrimeve;
zhvillimin e aftsive pr komunikim
familjarizimin me mundsit e ndryshme t
efektiv, duke prfshir dhe konceptet
studimit dhe orientimit n karrier;
ose
kategorit
dhe
matematikore
shkencore;
tyre dhe zhvillimin e mtejshm t aftsive,
zgjerimin
prgatitjen
praktike
dhe
veprimtarit
orientuese q u mundsojn qartsimin e

e
mundsive
pr
aspiratave t tyre;
komunikuar me goj dhe me shkrim
prforcimin e aftsive t vetvlersimit;
n gjuhn amtare, n gjuhn e huaj tw
prforcimin e kompetencave pr pun t
parw dhe n gjuhn e huaj t dyt;
pavarur, individuale dhe n grup.
zhvillimin e prgjegjshmris pr
pjesmarrje
aktive
jetn
shoqrore dhe pr mbrojtjen t

mjedisit.
2.3 Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave kye pr shkall

Rezultatet e t nxnit t kompetencave kye pr shkall shprehin krkesat themelore pr
zhvillimin e kompetencave kye n prfundim t nj shkalle t caktuar t kurrikuls si dhe
kushtin pr kalim nga nj shkall n tjetrn. Rezultatet e t nxnit pr shkall nxisin integrim
t mtejshm t fushave t kurrikuls n funksion t zhvillimit t kompetencave kye. Ato
parashikohen q t prvetsohen nga t gjith nxnsit.
11
Tabela e rezultateve t t nxnit t kompetencave kye pr shkalln 3

Nr.
Shkalla 3
Klasa VI-VII
Nivelet e
kompetencs
1
I.
Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit

Nxnsi komunikon n mnyr efektive
1. Shpreh mendimin e vet pr nj tem t caktuar me goj ose me
shkrim, si dhe n forma t tjera t komunikimit.

2. Dgjon me vmendje prezantimin dhe komentet e bra nga t
tjert rreth nj teme, duke br pyetje, komente, sqarime dhe

propozime.
3. Lexon rrjedhshm, me intonacionin e duhur, nj tekst t caktuar
rrfyes, prshkrues, shkencor, publicistik etj. Dhe e komentonat

sipas krkess me goj ose me shkrim.
4. Shpjegon qart dhe sakt, me goj ose me shkrim, kuptimin e
termave (fjalve, koncepteve) t reja, duke prdorur gjuhn dhe

fjalorin e prshtatshm.
5. Veon informacionin kryesor nga nj libr, gazet, revist,
internet, radio, TV etj., e komenton dhe e shfrytzon at si

referenc gjat hartimit t nj punimi ose detyre me shkrim.
6. Shkruan nj tekst deri n 500 fjal (letr, udhzim, krkes, ese
etj.), duke respektuar rregullat gjuhsore.

7. Shpreh drejt nj mendim apo krkes, me goj ose me shkrim, n
gjuhn amtare ose t huaj, pr nj situat t caktuar (pr

udhzim, ndihm, informim, orientim etj), duke ndrvepruar n
grup ose n klas.
8. Prdor programet softuerike pr komunikim t drejtprdrejt dhe
n distanc nprmjet formave t caktuara t komunikimit (pr
nevoja te veta apo si detyr shkollore).
II.
Nxnsi mendon n mnyr krijuese
12
1. Parashtron argumente pro ose kundr pr nj tem/problem t
caktuar gjat nj debati ose publikimi n media.

2. Shpreh mendimin pr nj punim letrar apo artistik duke dalluar
ndryshimet dhe analogjit ndrmjet krijimeve t ngjashme.

3. Harton planin e puns pr realizimin e nj krijimi/detyre (letrar,
shkencor, artistik), duke prcaktuar hapat kryesore t zbatimit.

4. Zgjidh nj problem (matematikor, gjuhsor, shoqror, shkencor
etj.) dhe arsyeton przgjedhjen e procedurave prkatse.

5. Przgjedh dhe demonstron strategji t ndryshme pr zgjidhjen e nj
problemi (matematikor, gjuhsor, shkencor, artistik, shoqror)

duke paraqitur rezultat t njjt.
6. Interpreton mnyra t zhvillimit t nj procesi natyror apo
shoqror, duke e ilustruar at me shembuj konkret.

7. Krahason ngjashmri t dhe dallimet e fazave m t rndsishme
npr t cilat sht zhvilluar nj proces/dukuri shoqrore,

natyrore ose artistike.
8. Prdor krahasimin dhe kontrastin prt gjetur dallimet dhe
ngjashmrit kryesore midis dy e m shum dukurive natyrore
dhe shoqrore, krijimeve letrare apo artistike.
III.
Kompetenca e t nxnit
Nxnsi mson pr t nxn
1. Przgjedh t dhna nga burime t ndryshme (libra,
revista,udhzues, fjalor, enciklopedi ose internet), t cilat i
shfrytzon pr realizimine tems/detyrs s dhn dhe i
klasifikon ato burime sipas rndsis q kan pr temn.
2. Shfrytzon t dhnat pr t demonstruar t kuptuari te
koncepteve numerike, grafike, simboleve, formulave n shkenca
natyrore dhe shoqrore, matematik ose arte, duke i sqaruar
nprmjet formave t ndryshme t t shprehurit.
3. Zbaton nmnyr t pavarur udhzimet e dhna nga nj burim
(tekst shkollor, libr, internet, media) pr t nxn nj tem,
veprim, aktivitet ose detyr q i krkohet.
4. Shfrytzon portofolin personal pr identifikimin e prparsive
dhe mangsive n funksion t vetvlersimit t prparimit dhe
prmirsimit t suksesit n fushn e caktuar.
13
5. Ndrlidh temn e re ose nj shtje t dhn me njohurit dhe

prvojat paraprake, duke i paraqitur n forma t ndryshme t t
shprehurit (kolona, tabela, grafike) sipas nj radhitjeje logjike.
6. Prdor programe t prshtatshme kompjuterike pr zgjidhjen e
problemeve dhe kryerjene detyrave n fushat ndryshmet dijes.
7. Parashtron pyetje (pse, far, si, kur?) dhe organizon mendimet e
veta n form t shkruar pr temn/ problemin e dhn dhe
vlerson prparimin e vet deri n zgjidhjen e duhur.
8. Menaxhon emocionet, ndjenjat, kohn, shfrytzimin e
materialeve dhe mjeteve gjat kryerjes s nj detyre/aktiviteti (n
klas/shkoll apo gjetiu).
IV.
Kompetenca pr jetn, siprmarrjen dhe

mjedisin
Nxnsi kontribuon n mnyr produktive
14
1. Prgatit planin e puns pr organizimin e nj aktiviteti t caktuar
n shkoll ose n komunitet dhe e realizon at me sukses.

2. Zhvillon nj projekt individual ose n grup pr kryerjen e nj
aktiviteti mjedisor apo shoqror me rndsi pr shkolln ose pr

komunitetin.
3. Diskuton n grup pr rndsin q ka mbrojtja e mjedisit, pasojat
q sjell dmtimi i tij pr jetn e njeriut dhe propozon masat q

duhen ndrmarr pr evitimin e tyre.
4. Identifikon dhe vlerson burimet e nevojshme (p.sh.pajisjet,
materialet, burimet njerzore, kohn, etj) pr realizimin e nj

aktiviteti n shkoll ose n komunitet.
5. Prdor programet kompjuterike pr prgatitjen e materialeve t
nevojshme grafike, ilustrime, disejnime (t ftesave, pamfleteve,

njoftimeve apo publikimeve).
6. Ndihmon n planifikimin dhe realizimin e aktiviteteve vullnetare
apo humanitare n shkoll dhe n komunitet dhe shpreh prvojat

dhe ndjenjat e vetame shkrim dhe forma t tjera t t shprehurit.
7. Bashkvepron n mnyr aktive me moshatart dhe t tjert
(pavarsisht statusit t tyre social, etnik etj.) pr realizimin e nj

aktiviteti t prbashkt (projekti/aktiviteti n baz klase/shkolle
apo jasht saj).
8. Merr pjes si antar i nj jurie, (n nivel klase apo shkolle) pr
vlersimin e nj aktiviteti/konkursi sportiv, shkencor, artistik,
etj., duke u bazuar n kriteret e paracaktuara.
V.
Nxnsi bn jet t shndetshme
1. Prezanton para nxnsve procesin e prgatitjes s nj ushqimi
specialiteti shtpiak sipas nj recete pr ushqim t shndetshm.

2. Vlerson prmbajtjen e vlers ushqimore (ndikimin pozitiv dhe
negativ n shndet) pr tri lloje ushqimesh t cilat konsumohen

n mjedisin e tij ose prreth.
3. Diskuton n grup me argumente pr rndsin q ka respektimi i
regjimit ditor dhe i aktiviteteve fizike pr shndetin dhe pr jetn

e njeriut.
4. Prkujdeset pr shndetin fizik dhe mendor gjat aktiviteteve
15
fizike dhe sportive, duke respektuar t tjert gjat gars apo

lojs.
5. Identifikon shenjat/simbolet e rrezikut n prodhime apo objekte
konkrete.
6. Vlerson shkaqet e nj situate t mundshme konflikti midis
moshatarve ose antarve t grupit dhe propozon alternativa pr

parandalimin dhe zgjidhjen, duke ndar prvojat dhe mendimet
n grup.
7. Krkon ndihm/kshill nga personat dhe shrbimet prkatse
pr prkrahje a mbshtetje n situata t ndryshme t

dyshuara/supozuara si potencialisht t rrezikshme n t cilat
cnohet shndeti fizik dhe mendor.
8. Shpjegon pasojat e prdorimit t duhanit, alkoolit, drogs dhe
substancave t tjera t dmshme pr shndetin dhe mirqenien e

individit gjat nj debati ose prezantimi (me goj ose me
shkrim).
9. Prshkruan ndryshimet fizike, psikike dhe emocionale t fazs s
pubertetit duke paraqitur fakte pr ndikimin e tyre n mnyrn

(stilin) e jetess.
10. Merr pjes ose drejton punn n grup, bashkpunon me
prfaqsues t komunitetit pr t ndihmuar moshatart dhe

antart e tjer t komunitetit, q kan probleme shndetsore,
sociale, ekonomike, etj., dhe raporton (me goj, me shkrim) pr
prvojat personale t fituara.
11.
VI.
Kompetenca qytetare
Nxnsi prkushtohet ndaj t mirs s prbashkt
16
1. Zbaton dhe respekton rregullat e mirsjelljes n klas, shkoll
etj. Dhe mban qndrim aktiv ndaj personave, t cilt nuk i

respektojn ato, duke shpjeguar pasojat pr veten dhe pr grupin
ku bn pjes.
2. Shpreh mendimin pr rregullat t cilat dshiron ti ndryshoj n
shkoll dhe jasht saj, argumenton nevojn dhe prparsit q

sjell ndryshimi i tyre.
3. Reagon ndaj sjelljeve t pahijshme n shkoll/klas dhe jasht
saj, t cilat ndikojn n raportet ndrpersonale, analizon shkaqet

e manifestimit t tyre dhe propozon mjete pr prmirsimin e
tyre.
4. Mirkupton dhe mbshtet personat, t cilve u sht shkelur
ndonj e drejt, duke evidentuar shkeljen nprmjet ilustrimeve

me shembuj nga jeta e prditshme, nga mediet, t dhnat
historike, romanet, q ka lexuar, apo nga filmat, q ka par, n
mnyr q t mos prsriten m.
5. Shpjegon (n forma t ndryshme t t shprehuri)
domosdoshmrin e respektimit dhez batimit t rregullave dhe

ligjeve pr raporte te shndosha n bashksi t ndryshme
shoqrore apo n grupe t interesit.
6. Tregon vetbesim t lart n marrjen e vendimeve pr veprimet
q ndrmerr pa dmtuar interesat e t tjerve, t cilat

kontribuojn n rritjen e cilsis s aktivitetit t grupit
shoqror/komunitetit.
7. Identifikon paragjykimet q mund t ekzistojn n shkoll dhe
jasht saj dhe propozon masa konkrete pr parandalimin e tyre.

8. Merr pjes n aktivitetet q promovojn toleranc dhe diversitet
kulturor, etnik, fetar, gjinor etj, n shkoll apo n komunitet, ku
prfshihen moshatar t t gjitha prkatsive t prmendura, q
jetojn n bashksin e gjer.
VII.
Nxnsi prdor teknologjin pr t nxitur inovacionin
17
1. Prdor mediet digjitale dhe mjediset informative pr t
komunikuar dhe bashkpunuar, duke prfshir komunikimet n

distanc pr zhvillimin e njohurive.
2. Prdor imazhet pr t modifikuar ose krijuar vepra t artit pr nj
prezantim digjital.
3. Shpjegon avantazhet dhe disavantazhet n prdorimin e
teknologjive t ndryshme pr t afruar informacionin pr dgjues

t synuar. (p.sh: krahasojn komunikimin prmes videove dhe
mjeteve t komunikimit masiv; e-mail, CD-messenger).
4. Analizon, vlerson, menaxhon informacionin e marr
elektronikisht (p.sh., hedhin disa informacionet marra nga

interneti duke i prmbledhur n nj tabelose grafik).
5. Prcakton mjetet e duhura teknologjike pr qasjen n
informacione dhe burime elektronike.

6. Zhvillon aftsin mediatike pr identifikimin e burimit t
informacionit dhe kndvshtrimin analitik pr gjykimin e tyre

(p.sh.,dallon nse nj material i marr nga interneti sht faktdhe
burimi sht primar ose sekondar).
7. Ndrton sisteme t teknologjis s informacionit nprmjet
mbledhjes, prpunimit dhe daljes s informacionit, si dhe t

feedback-ut t marr nga msuesit ose nxnsit e tjer.
8. Debaton mbi ndikimin, avantazhet dhe dizavantazhet e
teknologjive ekzistuese dhe t reja n jetn e individit, shoqris
apo komunitetit.
Tabela e rezultateve t t nxnit t kompetencave kye pr shkalln 4

Nr.
Shkalla 4
Klasa VIII-IX
Nivelet e
kompetencs
1
I.
Kompetenca e komunikimit dhe t shprehurit

Nxnsi komunikon n mnyr efektive
18
1. Merr pjes n bashkbisedime me moshatart dhe t rriturit pr
tema me interes msimor dhe shoqror duke br pyetje, dhn

prgjigje dhe veuar informacionin kryesor.
2. Transmeton sakt t dhnat e mbledhura pr nj tem konkrete
n form tekstuale, numerike, verbale, elektronike apo n ndonj

form tjetr t t shprehurit.
3. Prezanton para t tjerve nj projekt pr nj tem t dhn, t
prgatitur vet ose n grup, duke grshetuar forma te

komunikimit verbal dhe elektronik, si dhe veprimin praktik.
4. Prshkruan me goj dhe me shkrim nj ngjarje t lexuar ose t
dgjuar duke ruajtur rrjedhn logjike t saj.

5. Harton nj tekst, deri n pesqind fjal (bazuar n imagjinatn e
vet), duke vazhduar nj rrfim gojor apo tekst t lexuar m par.

6. Analizon prmbajtjen dhe kuptimin e nocioneve (koncepteve) t
reja, duke prdorur leksikun e prshtatshm.

7. Diskuton pr nj tem t caktuar n gjuhn amtare, n gjuhn
angleze ose n gjuhn e dyt t huaj, n lnd t ndryshme, duke

respektuar rregullat e komunikimit.
8. Identifikon burime t ndryshme informacioni pr arsimim dhe
orientim profesional, si dhe zhvillon nj plan individual pr
zhvillimin e karriers s tij.
II.
Nxnsi mendon n mnyr krijuese
1. Paraqet n forma t ndyshme (me goj, t shkruar, grafike, me
simbole) argumente pr t prforcuar mendimin apo qndrimin e

vet pr nj problem nga fusha t caktuara.
2. Przgjedh dhe klasifikon informacionin nga burime t ndryshme
n baz t nj kriteri t caktuar pr nj tem konkrete dhe e

prdor pr marrjen e nj vendimi apo pr zgjidhjen e nj
problemi/detyre.
3. Analizon nj punim (p.sh. artikull gazete, piktur etj) duke gjetur
analogji dhe dallime me punime t ngjashme nga autor t

ndryshm.
4. Prpunon iden e vet n nj projekt me shkrim pr nj shtje t
caktuar duke propozuar qllimin, aktivitetet kryesore, afatet,

19
vendin, personat, materialet dhe mjetet e nevojshme pr kryerjen

e tyre dhe parashikon pengesat e mundshme gjat realizimit.
5. Argumenton ndrmarrjen e hapave konkret, t cilt ojn n
prfundimin e nj detyre/aktiviteti, zgjidhjen e nj problemi, t

ndonj punimi n klas/shkoll apo gjetiu.
6. Demonstron zgjidhjen e nj problemi (t matematiks, gjuhsor
etj.) bazuar n t dhnat tekstuale, numerike, eksperimentale t

detyrs, e cila realizohet n klas/shkoll apo jasht saj,
argumenton ecurin pr arritjen e rezultatit.
7. Interpreton nj rregull, koncept apo proces t caktuar, duke e
ilustruar at me shembuj konkret nga situatat t jets s

prditshme me shkrim/me goj.
8. Identifikon me an t krahasimit dallimet dhe ngjashmrit midis
ligjeve dhe dukurive q ndodhin n natyr me ato n shoqri,
duke vn n dukje lidhjen shkak-pasoj midis ktyre dukurive.
III.
Kompetenca e t nxnit
Nxnsi mson pr t nxn
20
1. Regjistron n form t shkruar, grafike, etj., informacionin/faktet
pr nj tem; veon me an t teknikave t ndryshme pjest sipas

rndsis dhe nevojs pr temn/detyrn e dhn.
2. Shfrytzon n mnyr efikase fjalort, enciklopedit dhe
teknologjin informative apo burime t tjera pr zhvillimin e nj

ideje/projektime baz klase/shkolle ose jasht saj.
3. Regjistron, skedon dhe prdor teknika t tjera pr t
m e n a x h u a r informacionin/faktet ose formulat pr nj

temduke i radhitur ato sipas llojit, burimit dhe rndsis.
4. Parashtron pyetje pr shtje t ndryshme dhe organizon
mendimet pr t gjetur prgjigje pr temn apo problemin e

caktuar duke e videntuar prparimin/vshtirsit deri n
zgjidhjen prfundimtare.
5. Paraqet/skicon idet e veta pr ecurin dhe mnyrn e zhvillimit
t nj aktiviteti duke e argumentuar para t tjerve.

6. Prezanton n mnyr t pavarur udhzimet/simbolet e dhna n
libr, skic, plan, partitur muzikore, skenar, koreografietj, pr t

prmbushur nj veprim, aktivitet ose detyr q krkohet prej
tij/saj.
7. Shfrytzon n mnyr t efektshme teknika t ndryshme gjat t
nxnit t tems s dhn duke klasifikuar informacionin e njohur

nga ai i panjohur si dhe at q sht i paqart.
8. Prdor elementt e portofolit personal pr vetvlersimin dhe
identifikimin e anve t forta, i shfrytzon ato pr prparimin n
msime dhe pr orientimin pr karrier.
IV.
Kompetenca pr jetn, siprmarrjen dhe

mjedisin
Nxnsi kontribuon n mnyr produktive
1. Vlerson rndsin e puns individuale dhe n n grup pr
zhvillimin e komunitetit nprmjet shembujve konkret nga jeta

e prditshme.
2. Ndrmerr aktivitete t ndryshme pr zgjidhjen e nj problemi me
rndsi shoqrore pr shkolln ose pr komunitet (ekspozit,

fushat, protest paqsore, tubim, avokim etj.) n baz t
projektit t hartuar me antar te grupit.
3. Analizon pasojat q sjell dmtimi i mjedisit pr jetn e njeriut
21
dhe biodiversitetit duke i paraqitur idet n form t shkruar ose

n ndonj form tjetr t t shprehurit, jep mendimin dhe
qndrimin e vet prkt shtje si dhe organizon aktivitete pr
4. Prdor programet kompjuterike pr prpunimin e t dhnave dhe
paraqitjen e vizatimeve/diagrameve t nevojshme pr prgatitjen
e materialeve individuale apo/dhe publikimeve t ndryshme t
shkolls.
5. Zhvillon nj plan pr shpenzimet dhe kursimet mujore personale,
t familjes ose t klass dhe argumenton rndsin e planifikimit
t buxhetit.
6. Prdor materiale, burime t ndryshme informimi dhe
teknologjin n shkoll dhe n jetn e prditshme si ndihm pr
prparimin n msime dhe pr orientim n karrier.
7. Propozon kriteret pr vlersim t paanshm t nj aktiviteti
sportiv, shkencor, teknologjik, artistik, etj., (si antar jurie t
ngritur n nivel klase, shkolle apo shoqrie civile).
V.
8. Hulumton nevojat e shkolls ose t komunitetit dhe n baz t t

dhnave organizon aksione vullnetare apo humanitare pr
plotsimin ose prmirsimin e nevojave.
Nxnsi bn jet t shndetshme
22
1. Vlerson vlern ushqyese t ushqimeve t cilat konsumon, duke i
klasifikuar ato n baz t nevojave t individit pr to n situata t

ndryshme (gjat stinve, smundjeve etj.).
2. Argumenton nevojn e respektimit t regjimit ushqimor t
shndetshm dhe rekreacionin ditor, javor apo mujor sipas

udhzimeve t lexuara ose t dgjuara nga mjeku gjat nj
diskutimi n klas, shkoll apo n familje.
3. Vlerson domosdoshmrin e kushteve higjienike pr prgatitjen
dhe konsumimin e ushqimeve dhe pijeve, shpjegon rrethanat e

mundshme t helmimit nga papastrtia.
4. Zhvillon aktivitete fizike dhe sportive me karakter krijues apo
garues duke u prpjekur n arritjen e rezultateve t caktuara, me

angazhim dhe sjellje t plqyera, si dhe duke menaxhuar
emocionet gjat manifestimit t rezultateve.
5. Analizon shkaqet e nj reagimi konfliktual apo emocional dhe
propozon alternativa pr zgjidhje t drejt e pa pasoja duke ndar

prvojat, mendimet dhe ndjenjat me antart e grupit.
6. Dallon sjelljen korrekte nga ajo jo korrekte gjat puns n grup
ose n situata emocionale dhe propozon masat pr

parandalimin/tejkalimin e tyre.
7. Shpjegon rndsin e identifikimit t personave dhe shrbimeve
kompetent t nevojshm pr mbshtetje n situata q
konsiderohen potencialisht t rrezikshme pr shndetin fizik dhe
mendor.
8. Prshkruan mundsit, rreziqet, pasojat e infeksioneve,
smundjeve seksualisht t transmetueshme duke sqaruar mnyrat
dhe mjetet pr parandalimin e tyre nprmjet formave t
ndryshme t prezantimit (t folur, t shkruar, grafike, pllakate,
pamflete, apo loj teatrale, performanc artistike etj).
9. Reagon ndaj sjelljeve negative duke identifikuar shkaqet e
paraqitjes dhe pasojat e mundshme pr shndetin dhe mirqenien
e individit (p.sh. prdorimi i duhanit, alkoolit apo drogs) etj.
VI.
Kompetenca qytetare
Nxnsi prkushtohet ndaj t mirs s prbashkt
1. Praktikon t drejtat dhe detyrimet si qytetar n situata konkrete t
jets s prditshme, n klas, shkoll, komunitet ose gjat

diskutimit dhe respektimit t mendimit t tjetrit.
23
2. Reagon ndaj personave t cilt shkelin, cnojn ose mohojn t
drejtat e t tjerve duke i ilustruar kto sjellje me shembuj t

figurave t shquara historike, personazheve nga letrsia a filmat
si dhe arsyeton pasojat e ktyre veprimeve pr individin, grupin
dhe komunitetin.
3. Solidarizohet me personat n nevoj ose t rrezikuar, duke
ndrmarr veprime konkrete pr afrimin e ndihms sipas nevojs

q kan.
4. Merr pjes n prgatitjen dhe organizimin e nj votimi t
zhvilluar n klas ose shkoll pr nj aktivitet t caktuar duke

zbatuar rregullat prkatse dhe raporton me shkrim pr rrjedhn e
gjith procesit.
5. Reagon me pjekuri, maturi e qetsi ndaj sjelljeve/veprimeve jo
korrekte q ndodhin n klas/shkoll apo jasht saj dhe

promovon sjelljet dhe veprimet korrekte duke vn n dukje
shkaqet dhe pasojat e manifestimit t tyre pr individin dhe pr t
tjert.
6. Identifikon paragjykimet apo dukurit jo t mira n klas, shkoll
apo n komunitet, mban qndrim ndaj tyre duke propozuar

veprime konkrete parandalimi.
7. Prgatit n grup nj aktivitet, duke prdorur tolerancn si mjet
pr promovimin e diversitetit kulturor, etnik, gjinor, fetar, social

etj., n shkoll apo n komunitet.
8. Prshkruan procedurat dhe institucionet prgjegjse pr hartimin
dhe ndryshimin e ligjeve duke argumentuar domosdoshmrin e

zbatimit t tyre n jetn e prditshme me an t formave t
ndryshme t t shprehurit.
9. Prezanton t kaluarn e familjes, t rrethit shoqror ose t
personaliteteve dhe ngjarjeve kryesore t kombit t vet, duke

krahasuar t tashmen me t kaluarn pr t nxjerr prfundime
pr t ardhmen.
VII.
Nxnsi prdor teknologjin pr t nxitur inovacionin
24
1. Prdor TIK-un pr t lehtsuar procesin e t nxnit dhe pr t
rritur efektivitetin n msimnxnie.

2. Prdor mjetet multimediale pr t bashkpunuar me persona t
tjer dhe pr t rritur produktivitetin e tij dhe t nxnit efektiv.

3. Bashkpunon me moshatart e tij duke prdorur mjetet e
telekomunikacionit bashkpunues, pr t hetuar tema msimore,

pr t zgjidhur shtje dhe probleme q mund t lindin n
shkoll dhe jasht saj.
4. Krijon animacione origjinale ose dokumentar, duke u bazuar tek
ngjarjet e komunitetit, lokalitetit dhe mjedisit shkollor.

5. Prdor me saktsi komandat e avancuara t programeve standarde
pr prpunimin e teksteve, tabelave, videove e fotografive pr

prezantime.
6. Prdor aftsit e t menduarit kritik pr t planifikuar, hulumtuar
e menaxhuar projekte, pr t zhvilluar strategji, pr t zgjidhur
problemet dhe , arrin vendimmarrje, n baz t informacionit t
fituar duke prdorur mjetet dhe burimet e duhura digjitale.
25
FUSHAT E T NXNIT T ARSIMIT T MESM T ULT

Fushat e t nxnit prbjn bazn e organizimit t procesit msimor-edukativ n shkoll,
pr do nivel arsimor dhe shkallt prkatse t kurrikuls. Kurrikula e arsimit ton
parauniversitar sht e organizuar n shtat fusha t nxni. Fushat e t nxnit prfshijn nj
ose m shum lnd apo module. Lndt dhe modulet bazohen n rezultatet e t nxnit t
prcaktuara pr do fush. Disa lnd t fushs mund t jen pjes e disa shkallve
kurrikulare.
Fushat e t nxnit jan:
1. Gjuht dhe komunikimi
2. Matematika
4. Shoqria dhe mjedisi
5. Artet
6. Edukimi fizik, sportet dhe shndeti
7. Teknologjia dhe TIK-u
Pr seciln fush prcaktohen rezultatet e t nxnit t cilat mundsojn zhvillimin e
kompetencave kye.
Rezultatet e t nxnit sipas fushave sigurojn:
Zhvillimin e kompetencave prmes nj trsie t prbashkt prvojash msimore t

ndrlidhura.
Lidhjen ndrmjet lndve dhe veprimtarive msimore q realizohen n kuadr t nj

fushe t nxni, me synim integrimin e njohurive, shkathtsive dhe qndrimeve q
mundsojn kto lnd.
Zbatimin e praktikave t reja t msimdhnies n nivel shkolle.
26
Secila nga fushat e t nxnit, nga pikpamja e organizimit t materialit, paraqitet sipas
formatit t mposhtm:
1.Hyrje
2. Qllimi i fushs
3. Tematikat e fushs dhe prshkrimi i tyre
4. Prshkrimi i kompetencave q zhvillon fusha
5. Rezultatet e t nxnit
6. Shprndarja e kohs msimore
7. Udhzime metodologjike
8. Udhzime pr vlersimin
9. Materialet dhe burimet msimore
27
3.1 Fusha e t nxnit: Gjuht dhe komunikimi

3.1.1 Hyrje
Zhvillimi gjuhsor dhe letrar sht themelor pr zhvillimin intelektual, shoqror dhe
emocional t nxnsve ndaj duhet konsideruar edhe si elementi kryesor i gjith kurrikuls s
arsimit baz. Nprmjet studimit t tekstit letrar, kjo fush ndikon edhe n formimin estetik t
nxnsve. Njohurit, shkathtsit, qndrimet dhe vlerat, q zotron nxnsi n fushn Gjuht
dhe komunikimi, jan baz pr arritjet e nxnsve edhe n fusha t tjera t t nxnit dhe m
pas n jet.
Fusha Gjuht dhe komunikimi u mundson nxnsve t zhvillojn dhe t prdorin gjuht si
mjete komunikimi n jetn e prditshme, si dhe n veprimtarit e tyre profesionale e
shoqrore.
Kjo fush prbhet nga lndt: Gjuh shqipe, gjuh e huaj e par, gjuh e huaj e dyt.
Gjuha shqipe msohet n t gjitha shkallt e kurrikuls, nga klasa prgatitore deri n klasn
XII.
Gjuha e huaj e par fillon n shkalln e dyt (klasa III) dhe msohet deri n shkalln e
gjasht (klasa XII).
Gjuha e huaj e dyt fillon t msohet n shkalln e tret (klasa VI) dhe vazhdon deri n
shkalln e gjasht (klasa XII). Si gjuh e huaj e dyt mund t jet: gjuha frnge, gjuha
italiane, gjuha gjermane etj. Ajo prfshihet n kurrikuln me zgjedhje t detyruar dhe
zhvillohet me 4 or n seciln shkall.
Kurrikula brtham e fushs Gjuht dhe komunikimi prmban qllimin, tematikat kryesore
dhe prshkrimin e tyre, kompetencat e fushs dhe prshkrimin e tyre, rezultatet e t nxnit,
udhzimet metodologjike t msimdhnies, si dhe kriteret e vlersimit pr shkallt
kurrikulare. Kurrikula, gjithashtu, paraqet nj pasqyr t qart t njohurive, shkathtsive,
qndrimeve dhe vlerave q nxnsit duhet ti zhvillojn, prvetsojn dhe arrijn npr
shkall dhe nivele.
Kurrikula brtham sht strukturuar sipas parimeve t prcaktuara n kornizn kurrikulare
(shkallt dhe nivelet kryesore). Aty paraqitet ajo q nxnsit duhet t prvetsojn nga
lndt e prfshira n fushn Gjuht dhe komunikimi.
28
3.1.2 Qllimet e fushs

Qllimet e fushs Gjuht dhe komunikimi jan:
Zhvillimi i shkathtsive t komunikimit;
Dallimi i llojeve t ndryshme t teksteve letrare dhe jo letrare;
kuptimi, analiza dhe vlersimi i teksteve letrare dhe joletrare;
vlersimi i letrsis kombtare e botrore, nprmjet studimit t veprave t shkrimtarve,

prfaqsues t periudhave t ndryshme t letrsis shqiptare dhe botrore;
formimi estetik i nxnsve;
respektimi i vlerave kombtare dhe i diversitetit gjuhsor;
zhvillimi i njohurive, shkathtsive dhe qndrimeve rrethsistemit gjuhsor: sintaks,

morfologji, fonetik, drejtshkrim, leksikologji dhe semantik;
zhvillimi i shkathtsi vet t shprehurit nprmjet mjeteve t ndryshme dgjimore dhe

pamore.
3.1.1 Prshkrimi i kompetencave q zhvillon fusha

Kompetencat e fushs Gjuht dhe komunikimi jan si m posht:
1. T dgjuarit
Nxnsit demonstrojn sjellje dhe qndrime t prshtatshme gjat t dgjuarit si: vmendje,
kontakt me sy, plqim, nxitje dhe interes. Ata dgjojn dhe kuptojn nj larmi tekstesh, si
dhe shprehin opinionet dhe vlersimin e tyre rreth ktyre teksteve.
2. T folurit
Nxnsit shqiptojn sakt dhe me intonacionin e theksin e duhur fjalt dhe fjalit, me qllim
q t jen t kuptueshm dhe interesant pr t tjert; prdorin gjat t folurit edhe elemente
t komunikimit joverbal; diskutojn dhe bashkveprojn me t tjert gjat puns n grup.
3. T lexuarit
Nxnsit lexojn tekste letrare dhe joletrare q u prkasin periudhave t ndryshme, tekste
klasike dhe bashkkohore, shqipe dhe botrore dhe demonstrojn kuptimin, interpretimin,
analizn, vlersimin dhe gjykimin e ktyre teksteve.
4. T shkruarit
29
Nxnsit shkruajn pr qllime dhe dgjues t ndryshm. Ata ndjekin gjat t shkruarit hapa
si: planifikimi, organizimi i ideve, rishikimi dhe redaktimi. Nxnsit, gjithashtu, respektojn
strukturn, tiparet e tekstit, si dhe rregullat gjuhsore.
5. Prdorimi i drejt i gjuhs
Q nxnsit t flasin dhe t shkruajn n mnyrn e duhur, ather ata duhet t zotrojn
njohuri, t demonstrojn shkathtsi, vlera dhe qndrime n lidhje me sistemin gjuhsor t
gjuhs shqipe dhe t gjuhve t huaja. Kshtu, nxnsit njohin pjest e ndryshme t ligjrats,
kategorit e tyre gramatikore dhe i prdorin n trajtn e duhur gjat komunikimit; njohin
llojet e ndryshme t fjalive dhe funksionet e fjalve n fjali dhe i zbatojn kto njohuri n
komunikimin e prditshm; prdorin gjuhn standarde, njohin dialektet e pjes t tjera t
leksikut dhe respektojn diversitetin gjuhsor; kan njohuri pr mnyrat e formimit t fjalve
n gjuhn shqipe, dallojn kuptimet e fjalve dhe i prdorin pr t pasuruar fjalorin e tyre.
Gjithashtu, nxnsit ndrgjegjsohen pr pasurin dhe vlerat shprehse q ka gjuha.
3.1.2 Rezultatet e t nxnit
Rezultatete t nxnit jan hartuar mbi baz ne kompetencave t fushs dhe prmbajn
krkesat q nxnsi duhet ti arrij pas prfundimit t do shkalle.
Organizimi i rezultateve t t nxnit prmban njohurit, shkathtsit, qndrimet dhe vlerat t
cilat zhvillohen dhe thellohen gradualisht npr shkall, duke pasur parasysh zhvillimin fizik
dhe psikomotor t nxnsve. Kto rezultate mundsojn arritjen e shtat kompetencave t
prcaktuara n kornizn kurrikulare.
M posht jan dhn rezultatet e t nxnit t gjuhs shqipe dhe gjuhs s huajpr shkalln e
tret dhe t katrt, si dhe njohurit, shkathtsi t, vlerat dhe qndrimet e domosdoshme pr
arritjen e ktyre rezultateve.
Lnda: Gjuh shqipe

KSNA 2
Shkalla e tret
Shkalla e katrt
KlasaVI - VII
Klasa VIII- IX
Rezultatet e t nxnit n fund t klass s
shtat
nnt
30
T dgjuarit
Nxnsi:
krahason dhe prmbledh mendimet e t
interpreton tekstin dhe nntekstin, si edhe
tjerve
gjykon pr qllimin, ndjenjat e folsit,
nga
materialet
dgjuara,
shikuara ose t prezantuara, si dhe
reflekton pr to;
vrtetsin dhe besueshmrin e tekstit;

diskuton, zgjeron dhe gjykon idet e
jep mendimet dhe gjykimet e tij rreth
dgjuara, si edhe merr pjes n veprimtari
teksteve q dgjon.
praktike, ku dgjon pr tema t fushave t

ndryshme.
T folurit
Nxnsi:
zgjedh formn e prshtatshme pr t
flet qart dhe kuptueshm pr tema t
prcjell informacionin, idet, ndjenjat
ndryshme
dhe pikpamjet e tij;
joformale;
merr pjes n biseda shoqrore me
prfshihet n diskutime, parafrazon e
moshatart dhe t rriturit mbi tema t
prmbledh komentet e prezantuara me
njohura duke pyetur dhe duke iu
goj, duke marr parasysh edhe elementet
prgjigjur pyetjeve;
e gjuhs s gjesteve n nj prezantim;
identifikon materiale t ndryshme dhe i
krijon tekste mediatike pr qllime dhe
prdor pr t dhn mesazhe ose porosi
audienca t ndryshme duke prdorur
nprmjet reklamave e lajmrimeve dhe
format dhe teknikat e prshtatshme.
situata
formale
dhe
bn prezantimin e tyre n media.

T lexuarit
Nxnsi:
interpreton tekstet duke prdorur idet e
kupton tekstin edhe kur mendimet dhe
dhna n mnyr t drejtprdrejt n
idet
tekst dhe idet e nnkuptuara;
drejtprdrejt dhe shpjegon se si gjuha
dallon informacionin e rndsishm n
dhe stili ndikojn pr ti dhn idet n
tekst;
mnyr t qart ose t nnkuptuar;
lidh pjest e ndryshme t nj teksti dhe

i analizon ato;
a) Tekste letrare
31
nuk
jepen
mnyr
analizon dhe diskuton pr interpretimet

e t tjerve rreth tekstit.
a) Tekste letrare
analizon n tekste t ndryshme poetike,
vlerson gjuhn dhe idet q prcjell
tregimtare dhe dramatike gjuhn e
autori n tekst, analizon sjelljen dhe
figurshme;
qndrimet e personazheve, zhvillimin e
dallon temn dhe analizon personazhet,
fabuls ose subjektit;
mjedisin, kohn dhe subjektin n nj
bn dallimin mes personazhit, autorit
tekst tregimtar dhe dramatik;
dhe tregimtarit;
dallon mjetet shprehse n nj tekst
krahason stilin, gjuhn dhe tematikn
poetik dhe tregon funksionin e tyre;
shpreh
plqimet
dhe
n tekste t ndryshme;
mbron
b) Tekste joletrare
interpretimet e tij duke i ilustruar me

detaje dhe pjes nga teksti.
dallon
prdorimin
gjuhs
shkakun nga pasoja;
ndryshme;
kupton tiparet e
dallon informacionin e rndsishm nga

i parndsishmi, faktin nga opinioni,
dhe
terminologjis s fushs n tekste t
dhe prmbledh
informacionin nga tekste t ndryshme;
a) Tekste joletrare
przgjedh, krahason
veon tiparet karakteristike n nivelin e

fjalve, fjalive dhe tekstit n tekste t
strukturs dhe
ndryshme.
organizimit n tekste t ndryshme

(paragraf, tituj, nntituj, etj.).
Tshkruarit
Nxnsi:
prdor
formn
ose
modelin
prshtatshm gjat t shkruarit dhe
n procesin e t shkruarit;
zbaton rregullat gramatikore, leksikore
prdorformatefektshme
dhe drejtshkrimore, pr t shprehur
ttshkruaritprqllime dhe audienca t
mendimet, qllimet, ndjenjat pr tema t
caktuara;
caktuara;
ndjek dhe realizon hapat e domosdoshm
paraqetn m n y r t
mbshtet mesazhin kryesor ose ky t nj
s t r u k t u r u a r informacionin,
teksti me detaje prshkruese, me fakte
idendhemendimet e tij duke zbatuar
ose shembuj t ndryshm.
rregullat drejtshkrimore.
Prdorimi i drejt gjuhs
Nxnsi:
32
dallon dhe prdor fjalit e thjeshta dhe t

prbra si dhe prcakton llojin e tyre;
dallon funksionet gramatikore t fjalve
n fjali;
prcakton klasat e fjalve dhe kategorit e
tyre gramatikore;
dallon mnyrat e formimit t fjalve n
gjuhn shqipe;
dallon fushn leksikore, familjen e
fjalve, si dhe kuptimin e par dhe
kuptimet e tjera t tyre;
prdor mir gjuhn standarde shqipe.
dallon, prdor dhe analizon llojet e

fjalive sipas kumtimit,
intonacionit,ndrtimit, gjymtyrve
kryesore;
prdor dhe analizon llojet e gjymtyrve
kryesore dhe gjymtyrve t dyta;
prdor dhe analizon klasat e fjalve t
ndryshueshme dhe t pandryshueshme;
analizon stilet dhe regjistrat e gjuhs;
vlerson pasurin leksikore t shqipes,
prdor gjuhn standarde dhe zbaton
rregullat drejtshkrimore dhe shenjat e
piksimit.
Njohurit dhe konceptet
Komunikim verbal dhe joverbal (gjeste, mimik, gjuh e trupit).
Rregullat e t folurit, t dgjuarit dhe diskutimit n grup.
Strategjit e t lexuarit dhe hapat n procesin e shkrimit.
Struktura e organizimit dhe karakteristikat e teksteve.
Fakti, opinioni, citime, referenca, shnimet n fund t faqes, bibliografi.
Tekste joletrare si: autobiografi, biografi, intervista, udhprshkrime, kronika,

reportazhe, enciklopedi, rregullore, artikull gazete ose reviste, e-mail, prmbledhje, ese,
CV, fletpalosje.
Lloje t ndryshme rimash, vargjesh, strofash.
Tiparet dhe llojet kryesore t teksteve poetike, tregimtare dhe dramatike.
Metafor, krahasim, hiperbol, simbol, antitez, personifikim, alegori, aliteracion, ironi,

sarkazm, personifikim.
Njohuri t prgjithshme rreth folklorit, letrsis shqipe dhe botrore.
Llojet e fjalive, skemat e fjalive t prbra.
Gjymtyrt kryesore dhe gjymtyrt e dyta, llojet e tyre.
Klasat e fjalve, t ndryshueshme t pandryshueshme, kategorit gramatikore.
Mnyrat dhe llojet e fjalformimit.
Leksiku, gjuha standarde, familja e fjalve, fusha leksikore.
33
Stilet dhe regjistrat e gjuhs.
Shenjat e piksimit dhe rregullat e drejtshkrimit.
Aftsit dhe shkathtsit
Mendimikrijues
Mendimi kritik
Zgjidhja eproblemeve
Prpunimi iinformacionit
Interpretimi
Krahasimi
Vlersimi
Prezantimi
Prdorimi iteknologjis s informacionit dhe komunikimit.
Qndrimet dhe vlerat

Korrektsi n komunikim.
Vmendje dhe prqendrim gjat t dgjuarit, t folurit, t lexuarit dhe t shkruarit.
Pjesmarrje ndiskutime duke respektuar dhe pranuar mendimin ndryshe.
Empati gjat komunikimit.
Bashkpunim n grup.
Motivimprt lexuar pr knaqsi dhe informacion.
Respektim i etiks gjat komunikimit personal dhe n grup.
Vlersim i kontributit t t tjerve gjat kryerjes s nj detyre.
Vetbesim dhe vetvlersim gjat kryerjes s detyrave t ndryshme.
Vullnet gjat kryerjes s detyrave .
Toleranc dhe respekt pr kulturn dhe gjuhn e tjetrit.
Imagjinatdhemendim krijues pr zgjidhjeneproblemeve.
Vullnetdhegatishmriprpunindividualedhengrup.
Pavarsin vendimmarrjedheveprime.
Kureshtjeprhulumtim dhe krkim.
Kujdespr veten,ttjertdheambientin.
34
Lnda: Gjuh e huaj

Rezultatet e t nxnit pr shkalln 3 dhe 4
Shkalla e tret
Shkalla e katrt
KlasaVI VII
Klasa VIII - IX
shtat
nnt
T dgjuarit
Nxnsi:
Tregon se kupton pikat kryesore dhe
Tregon se kupton pasazhe t gjata.
mendime t shprehura n pasazhe t
Dallon shtjet kryesore n nj pasazh
prbra nga materiale t njohura nga
q prmban disa fjali komplekse dhe
kontekste
gjuh t panjohur;
ndryshme,
prfshir ngjarje
dits
duke
t
apo
Kupton gjuhn e folur me shpejtsi
ardhshme. Ata mund t ken nevoj pr
pothuajse
disa prsritje.
ndonjprsritje.
normale,
por
me
T folurit
Nxnsi:
Tregon aftsi pr ti prdorur njohurit
e tij gjuhsore, q t zvendsoj dhe

prshtas
fjal
bashkbisedim
me
nj
fraza
mendime n nj bashkbisedim.
-
gramatik,
prgjithsisht t sakt.
Krkon dhe jep informacion dhe
Tregon aftsi pr t prshtatur gjuhn n

situata t improvizuara.
Justifikon dhe krkon mendime
Fillon dhe zhvillon nj bised.
personale dhe ide n situata informale
Diskuton shtjet e interesit personal
dhe formale.
apo t dits.
Merret me besim me elemente t
Improvizon dhe perifrazon;
paparashikueshme n biseda, ose me
Shqipton drejt fjal e fjalime gjuh
njerz q jan t panjohur.
zakonisht sht e sakt.
Flet rrjedhshm, me shqiptim t sakt.
Jep mesazhe t qarta edhe me disa

gabime.
35
T lexuarit
Nxnsi:
Shpreh kuptimin e nj shumllojshmrie
tekstesh t tipave t ndryshm, q
e nj pasazhi.
ngrthejn fjali komplekse dhe nj fjalor
Tregon aftsi pr t rrokur shpejt thelbin
Tregon se kupton tekste m t gjat, q
t panjohur.
mbulojn nj gam t gjer materiali t
Ai sht n gjendje t konsultoj lloje t
prfytyruar
ndryshme materialesh t njohura
komplekse dhe gjuh t panjohur.
referuese.
dhe
faktik,
me
fjali
Prdor nj gjuh komplekse.
Prdor fjalorin dhe strukturat q gjenden

n
leximin
tyre
pr
dhn
prgjigje me goj ose me shkrim.
Prdor materiale t tjera referuese kur

kto jan t nevojshme.
T shkruarit
Nxnsi:
Shkruan
duke prmbushur krkesat e
Redakton dhe rishkruan hartime, duke
njohura
prdorur burime referuese pr t zgjeruar
funksionale
lexuesve
me
nj
dhe
qllimet
ortografi
dhe
gramatik prgjithsisht t sakt;
Shkruan tekste t shkurtra pr nj sr

temash
fjalorin;
njohura
duke
shprehur
Prshtat fjalorin e msuar m par pr

qllime t reja.
Shkruan tema me lidhje reale dhe
mendime t thjeshta.
imagjinare.
U referohet prvojave t kohve t fundit
Prdor
apo t planeve pr t ardhmen, si dhe
prmirsuar saktsin e tyre.
aktiviteteve t prditshme. Edhe pse
Prdor shumllojshmri t shprehjes.
burime
referuese
pr
mund t ket disa gabime, kuptohet me

pak ose aspak vshtirsi. Prdor fjalor
pr t kontrolluar fjalt q ka msuar ose
fjal t reja.
Prdorimi i drejt gjuhs
Nxnsi:
36
dallon dhe formon fjali t thjeshta
dallon dhe prdor drejt
lloje t
dftore, pyetse, pohore dhe mohore,
ndryshme fjalish (dftore, pyetse,
duke respektuar shenjat e piksimit;
nxitse dhe dshirore);
dallon emra njerzish, sendesh dhe
dallon dhe prdor drejt gjymtyrt
kafshsh n numrin njjs dhe shums;
kryesore dhe gjymtyrt e dyta t fjalis
zgjedhon folje t rregullta n kohn e

tashme, t shkuar dhe t ardhme, sipas
(kundrinor, rrethanor, prcaktor);

dallon kategorit kryesore gramatikore
modeleve t dhna;
t emrit, foljes, mbiemrit, premrit, si
dallon mbiemrin si fjal q tregon cilsi

t emrit;
dhe gjen lidhzat dhe parafjalt;

dallon
formon fjali me premra vetor dhe me
dhe
prdor
sinonimet,
antonimet, idiomat.
numror.
Komunikim verbal dhe joverbal
Tingull, rrokje, diftong, fjal, grupe fjalsh, fjali, paragraf, tekst.
Shqiptim, intonacion, theks, ritm, rrjedhshmri.
Elemente t strukturs dhe forms teksteve letrare dhe joletrare.
Poezi, prralla, tregime, fabula, gjegjza, novel, kng popullore, legjenda, mite,
roman.
Brendi, personazh, mjedis, tem, qllim.
Strof, varg, rim.
Onomatope, personifikim, krahasim, hiperbol, epitet.
Ditar, urim, kartolin, letr, plan i thjesht, udhzim, porosi, enciklopedi pr fmij,
atlas, njoftim.
Titull, kapitull, ilustrim, harta, tabel.
Llojet e fjalive sipas intonacionit.
Gjymtyrt kryesore dhe gjymtyrt e dyta.
Kategorit gramatikore t emrit, mbiemrit, foljes, premrit dhe numrorit.
Parafjal, lidhz.
Shenjat e piksimit.
Sinonime, antonime, fjal t urta, shprehje frazeologjike.
37
T dgjuarit
T folurit
T shkruarit
T lexuarit
Zgjidhja e problemeve
Prpunimi i informacionit
T menduarit krijues
Mendimi kritik
Interpretimi
Krahasimi
Vlersimi
Prezantimi
Prdorimi i teknologjis s informacionit dhe komunikimit.
Qndrimet dhe vlerat

Korrektsi n komunikim.
Vmendje gjat dgjuarit, t lexuarit dhe t shkruarit.
Pjesmarrje ndiskutime duke respektuar dhe pranuar mendimin ndryshe
Empati gjat komunikimit.
Bashkpunim n grup.
Motivim pr t lexuar pr knaqsi dhe informacion.
Respektim i etiks gjat komunikimit personal dhe n grup.
Vlersim i kontributin t t tjerve gjat kryerjes s nj detyre.
Vetbesim dhe vetvlersim gjat kryerjes s detyrave t ndryshme.
Vullnet gjat kryerjes s detyrave.
Toleranc dhe respekt pr kulturn dhe gjuhn e tjetrit.
Imagjinat dhe mendim krijues pr zgjidhjen e problemeve.
Vullnet dhe gatishmri pr pun individuale dhe n grup.
Pavarsi n vendimmarrje dhe veprime.
Kureshtje pr hulumtim dhe krkim.
Kujdes pr veten,t tjert dhe ambientin.
38
3.1.3 Ndarja e kohs

Fusha Gjuht dhe komunikimi n arsimin e mesm t ult zhvillohet:
N shkalln e tret (klasa 6 dhe 7) dhe prbhet nga lndt: Gjuh shqipe, gjuh e huaj e
par, Gjuh e huaj e dyt;
N shkalln e katrt (klasa 8 dhe 9) dhe prbhet nga lndt: Gjuh shqipe, gjuh e huaj
e par, gjuh e huaj e dyt.
Planifikimii kohs bhet n prputhje me rezultatete t nxnit t prcaktuara pr shkall dhe

fush.
Shkalla 3
Klasa VI VII
Fusha e t nxnit
Gjuht dhe komunikimi (%

dhe or )
Gjuh shqipe
Gjuh e huaj e par
Shkalla 4
Klasa VIII IX
28.6%
26 %
20 or
20 or
10 or
10 or
6 or
6 or
3.1.4 Udhzime metodologjike

Metodat e msimdhnies jan mjaft t rndsishme pr t realizuar nj msimdhnie efektive.
Prdorimi i tyre do t shrbej pr zhvillimin gjuhsor dhe letrar t nxnsve. Msuesit duhet
t prditsojn do dit njohurit rreth metodave, teknikave dhe strategjive t msimdhnies
me qllim q t zhvillojn tek nxnsit dshirn pr dijen, virtytet njerzore, ambicien pr t
qen t suksesshm dhe aktiv n jetn e prditshme. Metoda, strategji dhe teknika t tilla, si:
diskutim pr njohurit paraprake, diagram piramidale, lexim i drejtuar, imagjinata e
drejtuar, parashikim me terma paraprake, harta e konceptit, kubimi, rrjeti i diskutimit, pyetje
autorit, ditaret e t nxnit, pyetja sjell pyetjen etj. shrbejn si nxitje pr nxnsit n procesin
e t nxnit dhe si garanci pr rezultate t mira n procesin e t nxnit. Gjuht dhe
komunikimika pr synim matjene kompetencave t fushs t paraqitura nprmjet rezultateve
t t nxnit.
Msimdhnia duhet t karakterizohet nga kriteret e mposhtme:
a) Msimdhnie me n qendr nxnsin
39
Nxnsit do t jen n qendr t procesit t msimdhnies. Ky proces do t ndrtohet n

varsi t nevojave, aftsive dhe interesave t nxnsve. Nxnsit e nj klase jan t
ndryshm, pr sa i prket mnyrs se si ata nxn: individualisht, n grup, nn udhheqjen e
msuesit, t pavarur, me an t mjeteve konkrete etj. Prpos ksaj, lndt e fushs Gjuht
dhe komunikimi krkojn q nxnsit t nxn konceptet, t zotrojn shprehit dhe t
zbatojn njohurit gjuhsore. T dy kto kushte diktojn nevojn pr strategji t ndryshme t
msimdhnies t cilat prshtaten me objektin e t nxnit dhe nevojat e nxnsve.
b) T msuarit bashkveprues
Msuesit do t sigurojn nj mjedis t pasur dhe nxits pr komunikim dhe ndrveprim mes
nxnsve. Ata do t prdorin metoda, strategji dhe teknika q nxisin t msuarit
bashkveprues. Nxnsit gjat orve t gjuhs shqipe dhe gjuhs s huaj shpesh do t nxiten
t punojn s bashku. Detyrat e prbashkta do tu sigurojn nxnsve m shum koh pr t
folur dhe pr t ndar prvojat e tyre me njri-tjetrin. Njherazi, edhe shkalla e zotrimit t
gjuhs rritet. Puna n grupe do t nxis tolerancn ndaj mendimit t tjetrit, si dhe do t
ndikoj n prdorimin e formave demokratike pr t ndar prgjegjsit dhe punn.
3.1.5 Udhzime pr vlersim
Roli kryesor i vlersimit sht t prmirsoj t nxnit. Informacioni i siguruar nga vlersimi
i ndihmon msuesit t kuptojn ant e dobta dhe ant e forta t nxnsve n procesin e t
nxnit dhe u jep mundsi t prmirsojn msimdhnien.
Vlersimi i nxnsve pr fushn Gjuht dhe komunikimi ka pr synim matjen e
kompetencave t fushs t paraqitura nprmjet rezultateve t t nxnit.
Llojet e vlersimit
Vlersimi diagnostikues q zakonisht kryhet n fillim t vitit shkollor ose para zhvillimit t
nj grupi orsh, pr t identifikuar njohurit paraprake, interesat ose aftsit q kan nxnsit
rreth asaj pr t ciln po kryhet vlersimi. Ky informacion prdoret pr t orientuar praktikat
e msimdhnies s msuesit dhe t nxnit e nxnsve n mnyr q t prcaktohen teknikat
korrigjuese. Vlersimi diagnostikues mund t jet i shkurtr, i shpejt, joformal dhe mund t
bhet me goj dhe me shkrim.
Vlersimi i vazhdueshm (formues) sht nj proces q ndodh gjat gjith kohs n klas
dhe informon nxnsit dhe prindrit mbi progresin e nxnsve. T dhnat dhe informacioni i
40
mbledhur nga vlersimi formues prdoren pr t prmirsuar proceset e msimdhnies dhe t

nxnit. Fokusi i vlersimit formues nuk duhet t jet vetm vlersimi me not i nxnsit.
Vlersimi prmbledhs kryhet m shpesh n fund t nj grupi orsh, pr t prcaktuar far
sht msuar mbas nj periudhe kohe dhe shoqrohet me not. Vlersimet prmbledhse
prdoren jo vetm pr t informuar nxnsit e prindrit pr progresin e nxnsve, por edhe
pr t prmirsuar praktikat e msimdhnies dhe t nxnit.
Gjat zbatimit t programit nxnsve duhet tu jepet mundsia t punojn edhe n grup, pr
kryerjen e detyrave t cilat mund t zgjidhen me kt metod pune. N kto raste msuesi
parashtron peshn e vlersimit me not t grupit, n trsi dhe t secilit nxns, n veanti.
Komponentt e vlersimit jan vlersim me goj dhe vlersim me shkrim. Vlersimi me
shkrim shrben pr aftsimin e komunikimit me shkrim. Msuesi e vlerson nxnsin me
not pr prezantimet me goj, n testimet periodike me shkrim dhe n punt me shkrim, t
zhvilluara individualisht ose n grup.
Nj form e vlersimit me shkrim nga nxnsit jan edhe testimet.
Vlersimi i punve me shkrim sht nj mjet shum i rndsishm i njohjes s kompetencave
gjuhsore t nxnsve. Njohja e ktij niveli, tashm, nuk mund t bhet vetm me rrugt
praktike e tradicionalisht t njohura, si jan qortimet nga msuesi. Praktikat e reja sot
orientojn vendosjen e kritereve dhe t standardeve t prshtatshme dhe t arritshme nga
nxnsit. Kshtu, duhen krkuar forma t larmishme vlersimi, t cilat t pasqyrojn nivelin
real t arritjeve t nxnsve pr marrjen e masave pr prmirsimin e tij. Msuesi duhet ta
ndjek gjith procesin e t shkruarit q nga planifikimi dhe deri te rishikimi dhe redaktimi.
Shnimet e msuesit jan shum t rndsishme pr vlersimin e punve me shkrim t
nxnsve; ato duhet t jen t tilla q ti motivojn ata. Vlersimi q nxnsit mund ti bjn
njri-tjetrit, sht nj tjetr form e rndsishme q ndihmon mbarvajtjen e puns n kt
drejtim.
Portofoli i nxnsit, si nj mundsi vlersimi e vetvlersimi, sht nj koleksion i punimeve
t tij prgjat vitit shkollor. Ai mund t prmbaj pun me shkrim, detyra tematike, projekte
lndore e ndrlndore etj. Przgjedhjet pr portofolin bhen nga nxnsi,
msuesi
rekomandon.
Pjes e vlersimit sht edhe informimi i nxnsve dhe prindrve pr rezultatet e vlersimit.
Informacioni sht prshkrues ose me not.
41
3.1.6 Materialet dhe burimet msimore

N fushn Gjuht dhe komunikimi, pr arritjen e kompetencave, sht me rndsi
prdorimi i mjeteve dhe materialeve t shumta msimore. Tekstet msimore nuk duhet t
jen burimi i vetm pr marrjen e informacionit. N procesin e t nxnit duhen prdorur
materiale nga interneti, libra nga biblioteka e shkolls, flet pune, udhzues t ndryshm etj.
42
3.2 Fusha e t nxnit: Matematika

3.2.1 Hyrje
Matematika prfaqsohet si fush t nxni dhe lnd msimore. Formimi matematik i
nxnsve duhet ti prgjigjet krkesave t shoqris s sotme, e cila ka nevoj pr individ t
aft n prdorimin dhe interpretimin e matematiks . Matematika mundson zhvillimin e
personalitetit t nxnsve, zhvillimin e aftsive t tyre pr t menduar n mnyr kritike
dhe pr t punuar n mnyr t pavarur e sistematike. Ajo nxit krshrin dhe
inkurajimin pr zbulime, p r marrjen e njohurive t reja me qllim zbatimin e tyre dhe
zgjidhjen e situatave problemore n jetn e prditshme.
Nj nga aspektet m t rndsishme sht integrimi i matematiks me t gjitha fushat
dhe shtjet ndrkurrikulare me qllim q t zotrohen kompetencat kye.
Matematika msohet n t gjitha shkallt e kurrikuls. N shkalln e par dhe t dyt
trajtohet lidhja konceptuale pr numrat, figurat gjeometrike, pozicionin n hapsir,
matjet dhe shkathtsit pr llogaritje dhe zgjidhje t problemeve. N shkalln e tret
dhe t katrt kjo lidhje integrohet me njohurit nga algjebra, gjeometria dhe
statistika, kurse n shkalln e pest dhe t gjasht sigurohet nj zgjerim dhe thellim i
njohurive edhe nga trigonometria, analiza matematike dhe probabiliteti. N kto
shkall matematika sht n funksion t prgatitjes s nxnsve pr studime t
mtejshme.
Nprmjet msimit t matematiks, nxnsit do t marrin njohuri mbi numrat,
hapsirn, masat dhe mnyrn e prdorimit t t dhnave (statistiks). Ata do t jen
n gjendje t kuptojn rolin e t menduarit matematik pr zhvillimin e shkencs e t
teknologjis moderne, si dhe rndsin e zbatimit t matematiks n situatat e
zgjidhjes s problemeve nga jeta reale. N kt fush, nxnsit vlersojn matematikn
n trsi si form e prshkrimit, si metod e njohjes s realitetit dhe si pjes e kulturs
njerzore e progresit shoqror.
3.2.2 Qllimi i fushs s matematiks
Fusha/lnda e matematiks ka si qllim t pajis nxnsit me modelet e t menduarit
matematik, me idet baz dhe strukturat matematikore, si dhe tu zhvilloj atyre aftsit
43
llogaritse dhe t zgjidhjes s problemit n jetn e prditshme. Nprmjet fushs/lnds s

matematiks, zhvillohet elasticiteti intelektual, aftsia pr t gjykuar nga kndvshtrime t
ndryshme, prqndrimi, aftsia krijuese, fantazia dhe marrja e vendimeve, t cilat jan me
rndsi pr nj organizim aktiv dhe t prgjegjshm t shoqris. Karakteristik e mnyrs
matematikore t t punuarit dhe t t menduarit jan prdorimi i sakt i gjuhs, zhvillimi i
koncepteve t qarta, t menduarit logjik, argumentimi, si dhe kuptimi i varsive reciproke
ndrmjet dukurive e proceseve.
Msimi i matematiks n shkoll synon q nxnsi:
t fitoj prvoja n paraqitjen e koncepteve me mnyra t ndryshme;
t msoj t argumentoj, me shkrim dhe me goj, prgjigjet e tij duke u bazuar n

ilustrime dhe mjete konkrete;
t msoj t zbuloj ngjashmrit, ndryshimet, rregullsit dhe marrdhniet shkakpasoj ndrmjet dukurive, t praktikohet n vzhgime t situatave problemore q kan
lidhje me mjedisin e tyre t prditshm;
t kuptoj konceptet matematike nprmjet hetimeve dhe ti prdor ato;
t dalloj situatat problemore dhe t zgjidh problema matematike;
t argumentoj veprimet dhe prfundimet e tyre dhe tua paraqes t tjerve;
t prdor rregulla dhe t ndjek udhzime;
t edukohet t punoj n grup;
t paraqes situatat matematikore n mnyra t ndryshme;
t prdor teknologjin pr t lehtsuar zbatimet e matematiks.
t ndihet i suksesshm n matematik.
3.2.3 Tematikat e fushs dhe prshkrimi i tyre

Fusha/lnda e matematiks zhvillohet nga klasa e par deri n klasn e nnt t arsimit baz
dhe msimdhnia e nxnia e saj mbshtetet n disa tematika kryesore. Secila tematik ka t
bj me njohurit, shprehit matematike dhe qndrimet t cilat prdoren pr prmbushjen e
kompetencave kryesore t fushs dhe kompetencave ky. Fusha/lnda e matematiks
fokusohet n kto tematika kryesore:
Numrat: Nxnsi prdor kuptimin e numrave, marrdhniet ndrmjet tyre dhe algoritmin e
veprimeve me numra pr t paraqitur sasi n botn reale.
44
Matjet: Nxnsi zbaton proceset e matjes, przgjedh teknika dhe formula t prshtatshme
pr t kryer matje direkte dhe indirekte n situata reale.
Gjeometria: Nxnsi prdor arsyetimin dhe vrtetimim pr t zbuluar dhe provuar
marrdhniet gjeometrike.
Algjebra dhe Funksioni: Nxnsi zbulon ligjsi, prdor kuptimin pr funksionin dhe
simbolet algjebrike pr t modeluar marrdhnie dhe situata matematikore.
Statistika dhe Probabiliteti: Nxnsi lexon, kupton dhe interpreton t dhnat statistikore pr
t marr vendime n jetn e prditshme.
Fusha/lnda e matematiks nprmjet prmbajtjes dhe shprehive t prcaktuara, ka si qllim,
q gjat zbatimit, t zhvilloj bazat e t menduarit matematik, t ushtroj prqndrimin dhe
komunikimin, nprmjet prvojave empirike t hedh themelet e formulimit t koncepteve e
strukturave matematike. N prmjet shprehive t prcaktuara, ajo hedh themelet e
modelimeve matematike, thellon kuptimin e koncepteve baz duke zgjeruar gamn e tyre e
duke vendosur bazat pr asimilimin e mvonshm t koncepteve e strukturave matematike
q lidhen me zgjidhjen e problemeve me jetn e prditshme.
Sipas Kornizs Kurrikulare t Shqipris, t msuarit sht e bazuar n kompetenca.
Kompetencat prcaktohen si njohuri, shkathtsi dhe qndrime q nj nxns duhet ti fitoj
gjat nj procesi t msimdhnies dhe nxnies. Kompetenca demonstrohet nga nxnsi
(njohuri), bazohet n performacn e tij (aftsi) si dhe n perspektivn e sjelljes (qndrim).
Organizimi i msimit t matematiks me baz kompetenca prqndrohetn at q duhet t
bjdhe q duhet t jet i gatshm t bj nxnsi.
Bazuarn kt kurrikul, fusha/ lnda e matematiks synon t prmbush 6 kompetenca
kryesore t fushs/lnds, t cilat lidhen me kompetencat ky q nj nxns duhet t
zotroj gjat jets s tij.
Kompetencat e fushs s matematiks
Prshkrimi i tyre
Zgjidhja problemore n matematik
Nxnsi
prshkruan
dhe
zgjidh
situata
problemore q krijohen brenda matematiks,

t marra nga fushat e tjera shkollore si dhe
nga prvojat e prbashkta t jets s
45
prditshme.
Nxnsi prdor arsyetimin, argumentimin
Arsyetimi dhe vrtetimi matematik
dhe vrtetimin si aspekte themelore t

matematiks.
T menduarit dhe komunikimi matematik
Nxnsi prdor komunikimin nprmjet t

lexuarit, t shkruarit, diskutimit, t dgjuarit,
t pyeturit pr t organizuar dhe qartsuar t
menduarin matematik.
Nxnsi kupton ndrtimin e koncepteve
Lidhja konceptuale
matematike pr t formuar nj t tr dhe

prdorur
varsit
ndrmjet
ktyre
koncepteve.
Nxnsi prshkruan dhe krijon modele duke
Modelimi matematik
prdor veprimet themelore matematikore n

situatat jets s prditshme.
Nxnsi prdor teknologjin si mjet pr t
Prdorimi i teknologjis n matematik
zgjidhur apo verifikuar zgjidhjet si dhe pr t

mbledhur,
komunikuar
zbuluar
infiguracione.

Rezultatet thelbsore msimore n matematik bazohen n kto gjasht kompetenca
matematikore. M posht paraqiten rezultatet e t nxnit pr seciln kompetenc
matematikore pr shkalln e tret dhe t katrt.
KSNA 2
Shkalla e tret, klasat VI VII
Shkalla e katrt, klasat VIII IX
46
Rezultatet e t nxnit n fund t klass
shtat
s nnt
1. Zgjidhja problemore n matematik
Nxnsi :
Prdor simbole dhe fakte pr zgjidhjen
Prdor koncepte, simbole dhe fakte
problemore q lidhen me numra racional.
pr zgjidhjen problemore q lidhen
Demonstron marrdhniet ndrmjet numrave
Demonstron zgjidhjen problemore
racional.
Prdor
me numra real.
matjet
figurat
2D
(D
q lidhet me shprehjet algjebrike
dhe transformime gjeometrike.
dimensionale) dhe n objekte 3D pr
Prdor matjet n figurat 2D dhe n
zgjidhjen problemore.
Przgjedh
dhe
zbaton
strategji
objekte
pr
zgjidhjen
problemore.
prshtatshme pr zgjidhjen e problemave.

Kryenvrojtime dhe interpretimet tabelave
3D
Przgjedh dhe zbaton strategji t

prshtatshme
dhe diagrameve t gatshme.
pr
zgjidhjen
hetime
problemave.
Kryen
vrojtime,
ndihmojn
njohurive
dhe
kuptuarit
zotrimin
e
e
shprehive matematike.
Prshkruan
dhe
modelon
matematikisht situata problemore q

krijohen me numra real, shprehje
algjebrike, figura 2D, objekte 3D
nga lndt e tjera dhe nga prvojat e
prbashkta t jets s prditshme.
2. Arsyetimi dhe vrtetimi matematik
Nxnsi :
Prezanton t dhna empirike pr
figurat 2D dhe objektet 3D.
47
Arsyeton dhe vrteton pohime

matematike
prmes
metodave
Sugjeron formula t ndryshme.
direkte dhe indirekte, t zbatuara
Ndrton figura gjeometrike.
Klasifikon numrat racional.
transformime gjeometrike, matje,
Prdor kundrshembullin.
probabilitet dhe statistik.
Argumenton shndrrimet.
Zhvillon dhe zbaton shprehit
veprimet
me
numrareal,
arsyetimit (dallimi i
marrdhnieve, prgjithsimime
ant induksionit, deduksione t
thjeshta, prdorimi empirik i
kundrshembullit).
Hamendson dhe gjykon
hamendsime.
Planifikon dhe strukturon
argumente matematike pr
prfundimet e gjetura.
3. T menduarit dhe komunikimi matematik
Nxnsi :
48
Demonstron zbatimin e numrave racional.

Kryen matje prfigurat 2D dhe objektet 3D.
Prdor terminologjin matematikore (p.sh.
numr dhjetor, thyes, prqindje, mod,
median etj) dhe simbolet algjebrike e
gjeometrike pr t prshkruar situata t
ndryshme nga matematika dhe nga jeta e
prditshme.
prshtatshme matematike duke

grumbulluar dhe prpunuar t
dhnat.
Grumbullon dhe ruan infiguracione
nga burime t ndryshme q
ndrlidhen me numrat real dhe
vetit e tyre, shprehje algjebrike,
statistik dhe probabiliteti.
Komunikon t menduarin e tij matematik

(nprmjet
Gjeneron konkludime t
lexuarit,
shkruarit,
diskutimit, t dgjuarit, t pyeturit) duke

prdorur:
Prkthen nga gjuha natyrore n at

t matematiks dhe anasjelltas.
Komunikon t menduarin e tij
matematik (nprmjet t lexuarit, t
a) gjuhn e prditshme;
shkruarit, diskutimit, t dgjuarit, t
b) fjalorin fillestar matematik;
pyeturit) duke prdorur:
c) paraqitje t ndryshme.
Komunikon t menduarin e tij matematik
b) paraqitje
duke prdorur simbole matematike.

Krijon paraqitje t koncepteve matematike
(pr
shembull:
vizatime,
me
numra,
mjete
simbole,
a) fjalorin
dhe
matematike;
konkrete,
tabela,
diagrame) dhe i zbaton n problema nga
simbolet
tndryshme
prshtatshme.
Krijon
shumllojshmri
paraqitjeve me vizatime apo me

prdorimin
teknologjis,
koncepteve matematike (numerike,
situata reale;
gjeometrike, algjebrike, grafike).

Mendon matematikn si pjes e kulturs
njerzore.
Krijon krahasime mes tyre dhe

zbaton paraqitje t prshtatshme n
zgjidhjen e problemave.
Prdor burime t ndryshme pr
marrjen e infiguracionit.
Mendon matematikn si pjes e
kulturs njerzore.
4. Lidhja konceptuale
49
Nxnsi :
-
Bn
lidhje
ndrmjet
koncepteve
procedurave matematikore.
matematike me ato t prvetsuara
Integron njohurit e shprehit matematike me
m par nga fusha e matematiks
situata ose dukurit marra nga kontekste t
dhe fushat e tjera dhe kupton
tjera (jeta e prditshme, lndt e tjera, sportet
formimin e tyre.
etj.).
-
Lidh koncepte dhe modele t reja
Integron/lidh
matematike
konceptet
n mnyr
ndrmjet
tjetrin, pr t formuar nj t tr;
zgjidh
-
problema t ndryshme.
varsit
koncepteve matematike mbi njri-
ndryshme
t
Prdor
Integron njohurit dhe shprehit

matematike me situata ose dukurit
marra nga kontekste t tjera (jeta e
prditshme, lndt e tjera, sportet,
arti dhe kultura, ngjarjet aktuale
etj.).
Informohet
pr
zhvillimin
koncepteve
matematike
prgjat
kohs dhe n kultura t ndryshme.

5. Modelimi matematik
Nxnsi
Krijon modele q prmbajn konceptet
Krijon nj shumllojshmri t
baz matematikore si numr dhjetor,
gjer t koncepteve rrnj
thyes, prqindje, eksponent, knde,
katrore, ngjashmri, funksion
kongruenc dhe simetri;
linear, polinome, bazuar n
Prdor figurat simbolike prmes vijave

dhe grafikve, pr prshkrimin dhe
zgjidhjen e problemeve t ndryshme n
parimin e modelimit
matematikor.
Prdor parimin e modelimit
matematik, n fushat e tjera dhe n jetn e
matematikor pr zgjidhjen e
prditshme.
problemeve nga jeta e

prditshme.
50
6. Prdorimi i teknologjis n matematik

Nxnsi :
Prdor makina llogaritse t avancuara
pr
verifikimin
dhe
zgjidhjen
problemeve t ndrlikuara matematikore.

Zgjidh detyra matematike, duke prdorur
aftsit e fituara n fushn e Teknologjis
dhe TIK-ut.
dhe
zbuluar
infiguracion
zgjidhjen
problemeve
ndrlikuara matematikore.
Zgjidh detyra matematike, duke
teknologjin
fushn e Teknologjis dheTIKut;

Verifikon
matematik.
Prdor
avancuara pr verifikimin dhe
prdorur aftsit e fituara n
Prdor teknologjin pr t analizuar,

komunikuar
Prdor makina llogaritse t
pr
zbatime
matematiks n shkencat e tjera.
rezultatet
problemeve t ndryshme duke

prdorur
TIK
dhe
programe
(p.sh. MS, EXCEL);

Prdor
analizuar,
teknologjin
pr
interpretuar
t
dhe
zbuluar infiguracion matematik;

Prdor teknologjin pr zbatime
t matematiks n shkencat e
tjera.
Numrat real.
Veprime me numra real.
Njehsimi igjatsis, perimetrit, syprins, vllimit, kohs, mass; monedhat.
Figurat, gjeometria n plan.
Objektet, gjeometria n hapsir.
Shndrrimet gjeometrike dhe sistemi koordinativ.
Trigonometria
Algjebra dhe funksioni.
Shprehjet shkronjore dhe shndrrime t tyre.
51
Ekuacionet, inekuacionet, sisteme t ekuacioneve dhe zgjidhja e tyre.

Funksioni
Statistika, grumbullimi, organizimi, interpretimi dhe prpunimi i t dhnave.
Probabiliteti
Identifikimi
Prshkrimi
Formulimi
Arsyetimi
Zbatimi
Njehsime
Matje
Vrojtimi
Skicime
Krijimmodelesh
Interpretimi
Ndrtimi
Krahasimi
Vlersimi
Prezantimi
Prdorimi i burimeve dhe i mjeteve
Qndrimet dhe vlerat
52
Kurioziteti
Motivimi pr studimin e matematiks.
Organizimi i t menduarit.
Shpirti i objektivitetit dhe paansis.
Imagjinata dhe krijimtaria pr zgjidhjen e problemeve.
Insistimi n fokusimin e problemeve.
Vetvlersimi dhe mendimi kritik.
Pavarsia n mendime dhe veprime.
Qndrimi ndaj pyetjeve.
Dyshimi dhe siguria.
Kritikat konstruktive.
Iniciativa dhe interesi n qasjet e ndryshme.
Besimi n forcat vetjake.
Besimi n prdorimin e teknologjis.
Respekti pr punn e kryer mir dhe pranimin e opinioneve t tjera (madje edhe t
kundrta) .
Vullneti dhe toleranca.
Respekti pr saktsin, prpjekjet vetjake dhe ato n grup.
Besimi te vlerat q matematika u ofron individve dhe shoqris.
3.2.6 Ndarja e kohs

Plani msimor specifikon prqindjen e peshs s fushs/lnds s matematiks si dhe
numrine orve q ka matematika pr seciln shkall.
KNSA 2
Fushat e t nxnit
Matematik (%)
Matematik (or)
53
Shkalla 3
Klasa VI VII
Shkalla 4
Klasa VIII IX
14.3%
13.3%
8 or
or

Prdorimi i metodologjive efikase n msimdhnien e matematiks sht kusht parsor n
rritjen e cilsis s arritjeve nga ana e nxnsve, duke i dhn secilit mundsin t shfaq
dhe t zhvilloj potencialin q zotron brenda vetes. Msimdhnia e matematiks, e cila
udhhiqet nga parimi q do nxns sht i aft t nxr matematik, synon
gjithprfshirjen, barazin n t gjitha aspektet dhe motivimin.
Nxnsi te nj klase jan t ndryshm, prsa i prket mnyrs se si ata nxn: individualisht,
n grup, nn udhheqjen e msuesit, t pavarur, me an t mjeteve konkreteetj. Prpos ksaj,
lnda e matematiks krkon q nxnsit t zotrojn kompetencat, t nxn konceptet, t
zotrojn shprehit. T dy kto kushte diktojn nevojn pr strategji t ndryshme t
msimdhnies, t cilat prshtaten me objektin e t nxnit dhe nevojat e nxnsve.
Planifikimi dhe przgjedhja e strategjive dhe metodave t msimdhnies n msimin e

matematiks mban parasysh:
kompetencat kryesore t t nxnit t matematiks;
lidhjen konceptuale, ruajtjen e koherencs vertikale t njohurive e aftsive n kuptimin

q dhnia e do njohurie dhe edukimi i do aftsie mbshteten n ato t mparshmet;
formimin dhe forcimin e aftsive baz matematikore;
t nxnit bazuar n hetimin dhe zbulimin;
rndsin e zbatimeve praktike, brenda dhe jasht klass, t cilat lidhin konceptet
matematike mesituata tjets reale;
rndsin e prdorimit t mjeteve konkrete didaktike dhe teknologjis;
rolin e zgjidhjes s problemave dhe shumllojshmris s strategjive t

zgjidhjeve;
veorit e puns individualedhet puns ngrup;
dobin e prdorimit t burimeve t shumllojshme t informacionit (prfshirTIK-un);
nevojn e individit pr t nxn gjat gjith jets;
rndsin e qndrimit pozitiv ndaj lnds s matematiks dhe vlersimit t

prdorimit t gjithanshmt saj;
nxitjen e bashkveprimit msues-nxns n kuptimin q n procesin msimor
54
msuesi dhe nxnsi jan komplementar t njri-tjetrit.
Nj msimdhnie e mirmenduar dhe e mirplanifikuar krijon kushtet e nevojshme pr nj

nxnie t suksesshme dhe lehtson, si punn e msuesit, ashtu edhe at t nxnsit.
3.2.8 Udhzime pr vlersimin
Roli parsor i vlersimit sht
t prmirsoj t nxnit.
Informacioni i siguruar nga
vlersimi i ndihmon msuesit t kuptojn an te dobta dhe an te forta t nxnsve n

prmbushjen e rezultateve t t nxnit pr seciln kompetenc, u jep mundsi t
prmirsojn msimdhnien dhe t bjn propozime pr prmirsimin e programeve.
Npr zgjedhjen e praktikave t vlersimit, n prcaktimin e kohs s prshtatshme, n
przgjedhjen e materialeve, duhen pasur parasysh:
Prcaktimi i qllimit dhe i strategjis s vlersimit;
Przgjedhja e veprimtarive q mundsojn demonstrimin e arritjes s kompetencave;
prdorimi i vlersimit pr t verifikuar far din aktualisht nxnsit;
dallimi qart i qllimit t detyrs s zgjedhur pr vlersim;
adresimi i vlersimit te njohurit, shprehit e aftsit ;
reflektimi i besimit q t gjith nxnsit mund ti prmirsojn arritjet;
informacioni pr rezultatet e vlersimit duhet t motivoj nxnsin, t ndikoj q nxnsi

t pranoj se gabimi sht pjes e t nxnit dhe t ndihmoj progresin e mtejshm;
vlersimi duhet t konsiderohet si pjes e procesit msimdhnie-nxnie dhe jo si

veprimtari m vete;
vlersimin dihmon nxnsit t marrin prgjegjsi pr veten e tyre, duke prfshir strategji
t vetvlersimit, t vlersimit t shokut me shokun;
vlersimi t jet gjithprfshirs n kuptimin q tu siguroj mundsin t gjith nxnsve

t demonstrojn arritjet e tyre dhe t arrijn m t mirn e mundshme.
55
Vlersimi inxnsve ndahet n tre tipe kryesor:

Diagnostikues, q zakonisht kryhet n fillim t shkalls apo vitit shkollor, pr t
identifikuar njohurit paraprake, interesat ose aftsit q kan nxnsit rreth asaj pr t ciln
po kryhet vlersimi. Ky informacion prdoret pr t orientuar praktikat e msimdhnies t
msuesit dhe t nxnit e nxnsve, n mnyr q t prcaktohen teknikat korrigjuese.
Vlersimi diagnostikues mund t jet i shkurtr, i shpejt, jo formal dhe mund t bhet me
goj.
Formues, nj proces q ndodh gjat gjith kohs n klas dhe informon nxnsit dhe
prindrit mbi progresin e nxnsve. T dhnat dhe informacioni i mbledhur nga vlersimi
formues prdoren pr t prmirsuar procesin e msimdhnies - nxnies. Fokusi i vlersimit
formues nuk duhet t jet vlersimi me not i nxnsit.
Prmbledhs, q kryhet pr t prcaktuar far sht msuar pas nj periudhe kohe dhe
shoqrohet me not. Vlersimetprmbledhse prdorenjo vetmpr tinformuar nxnsite
prindrit pr progresine nxnsve, por edhe pr tprmirsuar praktikat e msimdhniesdhet
nxnit.
Gjat vlersimit msuesi duhet t mbshtetet n nj sasi t konsiderueshme t dhnash q
prfshihen n kto elemente:
vlersimi i prgjigjeve me goj;
vlersimi i puns n grup;
vlersimi i aktivitetit gjat debateve n klas;
vlersimi i detyrave t shtpis;
testet pr nj grup temash t caktuara;
testet n prfundim t nj kohe t caktuar;
testet n prfundim t gjysms s par ose n fund t vitit msimor.
Detaje q kan lidhje me vlersimin n arsimin baz gjenden n dokumente zyrtare t

posame pr kt qllim.
Gjat msimit t matematiks, msuesi prdor mjete didaktike dhe burime t cilat nxnsi i
56
prek, i shikon, i prdor, i dgjon etj. Ai/ajo prdor mjete vizuale, teknologji t nevojshme,
bn vizatime, modelime, jep ndihma t veanta, prshtat shembuj t ndryshm, krijon mjedise
pr aktivitete alternative etj.
Msuesi prdor fjal dhe fjali t qarta, t sakta, nj kuptimore dhe me nj fjalor t pastr t
gjuhs. Msuesi siguron qasje prmes prdorimit t teksteve dhe materialeve t prshtatshme
me moshn dhe mundsin e nivelit t t msuarit. Ai/ajo u prezanton/sqaron nxnsve
prmbajtje t caktuara ose shkathtsit q ata duhet t performojn.
Msuesi u krijon mundsi nxnsve t demonstrojn apo prezantojn me an t medieve
detyra dhe projekte t ndryshme.
57
3.3 Fusha e t nxnit: Shkencat e natyrs

3.3.1 Hyrje
Shkenca sht veprimtari intelektuale dhe praktike q prfshin studimin sistematik t
strukturs dhe sjelljes s bots fizike dhe natyrore prmes vzhgimeve dhe eksperimenteve.
Kompetencat, q zhvillon kjo fush, u shrbejn individve n aspektin personal, social dhe
ekonomik. Njohja e shkencave natyrore kontribuon n prparimin teknologjik dhe siguron
zhvillimin e qndrueshm t jets n planetin ton.
Kurrikula brtham e shkencave t natyrs sht e detyrueshme pr t tre nivelet e arsimit
parauniversitar.
N shkalln 3 dhe n shkalln 4, fusha e shkencave natyrore integron njohuri, shkathtsi,
qndrime e vlera nprmjet lndve: biologji, fizik, kimi. N kto shkall nxnsit zgjerojn
fushn e njohjes pr dukurit m t zakonshme n jetn dhe veprimtarit e prditshme,
zhvillojn aftsit, strategjit dhe shprehit e t menduarit t nevojshme pr hetimin shkencor
dhe skicimin teknologjik, lidhin njohurit shkencore dhe teknologjike me njra-tjetrn dhe
me jetn, prdorin gjuhn dhe terminologjin shkencore, si dhe krijojn bazat konceptuale pr
t nxnit e mtejshm t shkencs.
Kurrikula brtham n shkalln 3 dhe 4
fokusohet n zhvillimin e koncepteve t
rndsishme t shkencs, duke i prfshir nxnsit n situata kontekstuale t rndsishme dhe

duke i motivuar ata nprmjet zbatimeve dhe prfshirjeve n krkime shkencore aktuale.
Atyre u krijohen mundsit t ndrmarrin hetime t hapura pr t zhvilluar aftsit e krkimit,
pr t zhvilluar ide abstrakte t shkencs si dhe teori themelore t saj (e pjeszave, atomike,
evolucionit).
Qllimet e fushs s shkencave t natyrs jan konceptuar n funksion t t nxnit gjat gjith
jets.
Prmes ksaj fushe nxnsit:
zhvillojn njohurit dhe konceptet baz pr formimin shkencor n shkencat e natyrs;
58
zbulojn lidhjet e varsis ndrmjet bots s gjall dhe mjedisit;
zhvillojn aftsit shkencore, t menduarit kritik dhe krijues;
zbatojn njohurit dhe aftsit shkencore n mnyr analitike, kritike dhe krijuese n
problemet q krkojnzgjidhje dhe marrje vendimesh;
vlersojn kontributin e shkencs dhe teknologjis pr mirqenien e njeriut dhe

shoqris;
nxisin kureshtjen dhe zhvillojn interesin pr botn q i rrethon;
ndrgjegjsohen pr t bashkvepruar me mjedisin n mnyr t prgjegjshme dhe

konsensuale;
prdorin teknologjin e informacionit dhe t komunikimit, si mjet pr sigurimin dhe

komunikimin e informacionit;
shpjegojn rolin e shkencs n zhvillimin e qndrueshm, si edhe n ruajtjen dhe


Tematikat e prbashkta t fushs jan koncepte themelore rreth t cilave organizohet e gjith
prmbajtja e fushs, prkatsisht dhe e disiplinave q prfshihen n t. Ato shrbejn si
instrument i fuqishm integrues n funksion t zhvillimit t kompetencave t fushs.
Temat e prbashkta t fushs pr shkallt 3 4 jan diversiteti, sistemet, ndrveprimet,
energjia, modelet, shkallzimi dhe matja.
Ndonse secila prej tyre prshkruhet vemas, ato shpesh kan elemente t ndrthurur gjat
hartimit dhe zbatimit t programeve pr zhvillimin e kompetencave.
Diversiteti
Kjo tem nnvizon rndsin e ruajtjes s shumllojshmris n natyr. Pr t kuptuar m
mir botn, n t ciln jeton, njeriu prpiqet t organizoj kt shumllojshmri. Ka disa
tipare t prbashkta q lidhin t gjitha qeniet e gjalla dhe faktor unik n botn jo t gjall
q e ndihmojn njeriun ti klasifikoj ato. Ruajtja e shumllojshmris siguron mbijetesn
dhe vazhdimsin e jets.
N fokus t ksaj teme n kto shkall sht diversiteti i kafshve, bimve,
mikroorganizmave, mjedisit natyror, lndve dhe vetive e karakteristikave t tyre.
59
Sistemet
Nj sistem prfaqson nj trsi pjessh t cilat punojn s bashku pr t kryer nj funksion

t caktuar. Ka sisteme n natyr, si dhe sisteme t ndrtuara nga njeriu. Ndr shembujte
sistemeve n natyr jan sistemet e trupit t njeriut. Shembuj t sistemeve t ndrtuara nga
njeriu jan sistemet elektrike. Njohja e sistemeve e lejon njeriun t kuptoj si funksionon
secila pjes e sistemit dhe si ndrveprojn me njra-tjetrn pr t kryer nj funksion t
caktuar.
Kjo tem prqendrohet tek studimi i sistemeve te bimt, kafsht dhe njeriu, studimi i sistemit
elektrik, sistemit Diellor dhe Toks, sistemeve t orientimit dhe lvizjes si harta dhe globi,
sistemeve t matjes.
Ndrveprimi
Studimi i ndrveprimit midis dhe brenda sistemeve zhvillon t kuptuarit e mjedisit dhe rolit t
njeriut n t. Ndrveprimet ndodhin brenda nj organizmi, midis organizmave si dhe midis
organizmave dhe mjedisit. Ndrveprimi i njeriut me mjedisin drejton zhvillimin e shkencs
dhe teknologjis. N t njjtn koh shkenca dhe teknologjia ndikojn n mnyrn si njeriu
ndrvepron me mjedisin. T kuptuarit e ktij ndrveprimi ndihmon nxnsin t kuptoj m
mir pasojat pozitive dhe negative t veprimeve t tij dhe t jet prgjegjs pr to.
Tema fokusohet te ndrveprimi brenda dhe ndrmjet bimve, kafshve, njeriut dhe mjedisit,
mikroorganizmave, atmosfers, sistemit diellor dhe toks, forcave, shkencs dhe teknologjis.
Energjia
Energjia bn t mundur ndryshimet dhe lvizjen n natyr. Njeriu prdor forma t ndryshme
energjie pr qllime t ndryshme. T gjitha qeniet e gjalla, prfshir dhe njeriun, kan nevoj
pr energji pr t kryer proceset jetsore. T kuptuarit e ksaj teme i ndihmon nxnsit t
vlersojn rndsin dhe prdorimet e energjis si dhe nevojn pr ta ruajtur at.
Kjo tem studion burimet dhe prdorimet e energjis, shndrrimet e saj nga nj form n
tjetrn, dritn, zrin, elektricitetin dhe magnetizmin. Ajo trajton mnyrat e shfrytzimit t
energjis dhe u krijon mundsit nxnsve pr t identifikuar rastet e keqprdorimit dhe, pr
pasoj, t ruajtjes dhe kursimit t saj.
60
Modelet
Modelet prfaqsojn dukurit dhe ndrtohen pr t lehtsuar kuptimin e proceseve dhe t
strukturave q nuk mund t vrojtohen n mnyr t drejtprdrejt ose pr t br parashikime
t arsyetuara. Modelet prdoren n msimin e shkencs dhe prfshijn ato fizike, konceptuale
dhe matematike. Meqense ato jan prafrime t dukurive aktuale, s brendshmi ato nuk jan
t sakta. Kjo sht arsyeja pse ato ndryshojn gjat prpjekjeve q bn njeriu pr
prmirsimin e tyre n paraqitjen, shpjegimin dhe parashikimin e dukurive.
Tema fokusohet te modeli i qelizave si njsit baz t jets, modeli grimcor i lnds, modeli i
atomit dhe molekuls, modeli i valor i drits.
Shkallzimi dhe matja

Kuptimi i shkencs nga nxnsit varet nga shkallzimi q ata i bjn kohs dhe hapsirs pasi
nprmjet tij ata mund t bjn krahasime gjat vrojtimeve. Shpesh ata kan vshtirsi t
punojn me shkallzime q nuk i prdorin n jetn e prditshme, t tilla si ato t distancave
shum t mdha n hapsir apo ato shum t vogla n botn e atomit apo n proceset e
ngadalta n koh t fazave gjeologjike. Gjat msimit t shkencs nga shkalla 1- 4, nxnsit
msojn dhe prshtaten me shumllojshmri shkallzimesh. Ata krahasojn ngjarjet dhe
dukurit duke prdorur terma t gjuhs s prditshme si m e madhe, m shpejt etj. n
matje t prafrta me sy, ose duke prdorur sisteme shkallzimi n matje t sakta, me
instrumente dhe njsi matse t zyrtarizuara, si p.sh. sistemin ndrkombtar t njsive SI.
Kjo tem fokusohet te madhsit fizike, kimike, biologjike, gjeografike, sistemet e njsive,
matjet dhe krahasimet e tyre.
I gjith procesi i t nxnit n fushn e shkencave, n t gjitha shkallt, ka n fokus zhvillimin
e krkimit shkencor.
Ai organizohet rreth tri kompetencave, t njjta n t gjitha shkallt.
Kompetenca 1: Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre.
a) Prcakton problemin:
61
Identifikon karakteristikat shkencore t problemit.

Thekson elementet q kan lidhje me njeri-tjetrin.
Formulon problemin.
b) Zgjedh hetimin ose skicon strategjin:
Konsideron strategji t ndryshme.
Merr parasysh kufizimet q shoqrojn secilin skenar.
Zgjedh at q mendon se sht strategjia m e mir .
Argumenton zgjedhjet e br.
Planifikon procedurn .
c) Analizon rezultatet e tij/saj ose zgjidhjen :
Krkon trendt domethns n t dhnat ose provat tipike.
Kontrollon rezultatet sipas procedurs.
Formulon probleme t reja ose sugjeron mnyrat e prmirsimit t zgjidhjes.
Nxjerr rezultatet .
d) Realizon procedurn:
Ndjek hapat e planit.
Nse sht e nevojshme, prshtat testet e tij/saj, rishikon planin e tij/saj ose krkon nj
mnyr t re pr zgjidhjen e problemit.
Mban shnim pr do detaj ose vrojtim t nevojshm pr analizn e problemit.
Kompetenca 2: Prdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore.

a) Identifikon ndikimet e shkencs dhe t teknologjis:
Studion ndikimet afatgjata t shkencs dhe t teknologjis tek individt, shoqria,
mjedisi dhe ekonomia.
Vendos shkencn dhe teknologjin n kontekstet e tyre sociale dhe historike; studion
ndikimin e tyre n mnyrn e jetess s njerzve.
Identifikon pyetje ose shtje etike.
b) Kupton si funksionojn objektet teknike:
Demonstron kuriozitet rreth disa objekteve teknike.
Shqyrton prbrjen dhe funksionimin e tyre.
I zbrthen n pjes, nse sht e nevojshme.
Identifikon materialet, pjest dhe tipat e ndryshm t lidhjeve n objektet teknike.
62
Dallon sisteme dhe nnsisteme t ndryshme.

Shpjegon si funksionojn ato.
c) Kupton dukurit natyrore:
Pyet veten rreth mjedisit t tij/saj.
Shqyrton dukuri t veanta.
Prshkruan karakteristikat e tyre.
I ilustron ato me diagrama skematike.
Shpjegon dukurit duke prdorur ligjet ose modelet.
Siguron koherencn e shpjegimit.
Familjarizohet me konceptet q lidhen me dukurit dhe pranon lidhjen e tyre.
Kompetenca 3:Komunikimi n gjuhn dhe terminologjin e shkencs.
a) Shkmben informacione shkencore me t tjert:
Kupton rolin e ndarjes s informacionit.
sht i hapur n kndvshtrimet e t tjerve.
Krahason t dhnat dhe procedurat e tij/saj me ato t t tjerve.
Vlerson kndvshtrimin e tij/saj ose zgjidhjen duke i krahasuar ato me t tjert.
b) Prhap dhe zhvillon njohurit ose rezultatet shkencore:
Merr parasysh prbrjen e audiencs.
Prdor mnyra t ndryshme pr prezantimin e informacionit (p.sh. simbolet, tabelat,
vizatimet teknike).
Prshtat mesazhin sipas tipit t medies q prdor (p.sh. prezantim me goj ose me
shkrim, faqe web) .
c) Interpreton dhe formulon mesazhe shkencore:

Prdor informacionin shkencor dhe teknologjik t marr nga burime t ndryshme.
Sigurohet q burimet t jen t besueshme.
Vlerson prshtatshmrin e tyre.
Prezanton informacionin sipas rregullave dhe konvencioneve t shkencs,
teknologjis dhe matematiks.
T tri kompetencat e fushs lidhen me njra-tjetrn. Nse kompetenca e par ka t bj me
mnyrat e t arsyetuarit, q i mundsojn nxnsit t merren me probleme shkencore, dy
63
kompetencat e tjera i msojn ata se si t prdorin instrumentet dhe procedurat e duhura dhe
si t komunikojn n gjuhn e shkencs dhe t teknologjis pr t zgjidhur problemet. Duke
zbatuar mnyrat e t arsyetuarit shkencor, nxnsit do t kuptojn natyrn e mjeteve,
objekteve dhe procedurave t prdorura n kt fush dhe do t jen t aft t vlersojn
ndikimin pozitiv apo negativ t shkencs dhe teknologjis n mjedis dhe shoqri. Prve
ksaj, n prezantimin e shpjegimeve ose sqarimin e zgjidhjeve t tyre, ata do t
ndrgjegjsohen pr rndsin e prdorimit t sakt t gjuhs dhe terminologjis n shkenc
dhe teknologji.
Kto kompetenca zhvillohen s bashku dhe jo vemas apo njra pas tjetrs. Pr t realizuar
metodat dhe procedurat specifike shkencore, nxnsit duhet t njohin dhe t aftsohen pr t
prdorur konceptet dhe gjuht q lidhen me to. Ata familjarizohen me kto metoda dhe
procedura t cilat marrin kuptim dhe kan rndsi sipas konteksteve ku zbatohen.
Kompetencat e fushs s shkencave lidhen dukshm dhe n mnyr logjike e metodike me

kompetencat kye. Ato jan t lidhura ngusht me tematikat e fushs dhe zhvillohen
nprmjet tyre.
KSNA 2
Shkalla e tret, klasat VI-VII
Shkalla e katrt, klasat VIII-IX
Rezultatet n fund t klass s shtat
Rezultatet n fund t klass s nnt
1. Identifikimi i problemeve dhe zgjidhja e tyre

Nxnsi:
64
Eksploron probleme duke krkuar qasje Prfshihet

dhe strategji relativisht komplekse dhe
Mbledh informacionin, planifikon punn

e tij/saj dhe mbledh t dhna pr nj
numr t madh parametrash.
parasysh nj numr t madh elementesh.

analizon
nj
problem,
ai/ajo
konsideron si dimensionet shkencore,

ashtu dhe teknologjike t problemit dhe
situats.
krkimit
procesit
hetimit
shkencor,
formulon shtje q lidhen me t ose

afron shpjegime tentative, duke i prdorur
ato
pr
formuluar
hipoteza
testueshme ose pr t br parashikime t
Vlerson qasjen e tij/saj duke marr
Kur
procesin
shkencor dhe prcakton situatn e dhn

Sipas
abstrakte.
plqyeshme.
Justifikon
hipotezn
tij/saj
ose
parashikimet.
Zhvillon procedurn e tij/saj dhe kur
sht e prshtatshme kontrollon t paktn
nj ndryshore q ndikon n rezultatet.
N zhvillimin e procedurs zgjedh mjetet,
pajisjet dhe materialet q do ti nevojiten
mes burimeve q ka n dispozicion dhe,
nse
sht
teknologjit
nevojshme,
informacionit
prdor
dhe
komunikimit.
Zbaton procedurn e tij/saj, punon n
mnyr t sigurt dhe bn prshtatje nse
sht e nevojshme.
Mbledh t dhna t vlefshme me an t
prdorimit t sakt t mjeteve ose
instrumenteve q ka zgjedhur.
Analizon t dhnat q ka mbledhur, duke
i
prdorur
ato
pr
formuluar
prfundime ose shpjegime relevante.

Nse sht e aplikueshme, propozon m
pas hipoteza t reja ose sugjeron mnyrat
e modifikimit t procedurave.
65
2. Prdorimi i mjeteve, objekteve dhe procedurave shkencore.

Nxnsi:
Prdor mjete, teknika, instrumente dhe Merret me situatn ose shtjet q lidhen
procedura q jan m komplekse dhe
me dukurit natyrore, ngjarjet aktuale,
abstrakte se ato t prdorura n shkalln e
problemet e prditshme ose shtjet
dyt, duke u prfshir m shum dhe
madhore t dits. I analizon ato nga
duke br vlersime t sofistikuara t
kndvshtrimi shkencor duke iu referuar
rezultateve q ka marr.
njrs ose m shum disiplinave
shkencore.
Skicon mjete m t prdorshme,
Kur
analizon
nj
situat
n
instrumente dhe teknika.
kndvshtrimin shkencor, prcakton
Njeh fushat kryesore n t cilat zbatohet
dukurin n fjal dhe identifikon
shkenca
dhe
teknologjia
(p.sh.
komponentt
shkencore.
Prcakton
teknologjia
e
kompjuterave,
shpjegimet ose zgjidhjet tentative dhe
bioteknologjia, inxhinieria mjeksore,
pastaj i zhvillon ato mbi bazn e disa
farmakologjia, transformimi i energjis
koncepteve,
ligjeve,
teorive
dhe
dhe
zbatimet
e
saj,
robotika,
modeleve shkencore.
astronautika).
Kur analizon nj situat n nj
kndvshtrim teknologjik, prcakton
funksionin e objektit dhe provon si punon
ai. Prdor objektin dhe nse sht e
nevojshme, e ndan n pjes pr t kuptuar
sistemet kryesore dhe mekanizmat e tij.
Prshkruan parimet e puns t objektit
duke prdorur koncepte t prshtatshme
shkencore dhe teknologjike. Shpjegon
zgjidhjet pr zgjedhjen e objektit.
Studion prparsit dhe mangsit e
zgjidhjeve t mundshme si pjes t
procesit t vendimmarrjes si dhe
identifikon ndikimin e vendimit t tij/saj,
duke u fokusuar veanrisht n ndikimet
mjedisore dhe etike.
3. Komunikimi n gjuhn dhe terminologjin e shkencs.
Nxnsi:
66
Interpreton dhe rendit informacion Interpreton dhe formulon mesazhe gojore,

kompleks shkencor dhe teknologjik q
me shkrim ose vizuale q lidhen me
prfshin nj numr t madh t elementeve
shkencn dhe teknologjin.
t gjuhs shkencore dhe t teknologjis
(nj numr t madh termash dhe Prdor saktsisht gjuhn e shkencs dhe
teknologjis, prfshir gjuhn matematike
shprehjesh t specializuara; nj numr t
dhe t simboleve si dhe gjuhn e jets s
madh
t
simboleve,
formulave,
prditshme.
diagramave, tabelave dhe grafikve).
Formulon mesazhe t qarta, t
organizuara dhe strukturuara mir duke
ndjekur konvencionet.
Prshtat mesazhin e tij/saj sipas audiencs
s synuar (nse sht e nevojshme).
Shpjegon mesazhet,q ka formuluar ose
interpretuar ,duke prdorur gjuhn e jets
s prditshme.
I. Njohurit dhe konceptet
Dukurit shkencore, modelet, faktet, konceptet dhe parimet, fjalori dhe terminologjia
shkencore, instrumentet dhe aparatet shkencore, teknikat e siguris, zbatimet shkencore dhe
teknologjike.
Shndeti dhe smundjet

Evolucioni i njeriut
67
Diversiteti
Klasifikimi i gjallesave
Proceset jetsore te bimt
Klasifikimi i bimve
Kafsht jorruazore/invertebrort
Kafsht rruazore/vertebrort
Viruset dhe monert
Protistt
Krpudhat
Evolucioni i jets n Tok
Trashgimia dhe riprodhimi
Grupet e lndve
Vetit e metaleve dhe jometaleve
Lidhja kimike
Oksidet, bazat, acidet, kriprat
Ajri, oksigjeni dhe dioksidi i karbonit
Vetit e disa elementeve dhe grupeve
n tabeln periodike
Prbrjet organike
Hidrokarburet
Sistemet
Qeliza
Elektriciteti
Mbrojtja, mbshtetja dhe lvizja
Gjaku dhe qarkullimi i tij
Frymkmbimi dhe aparati i
frymkmbimit
T ushqyerit dhe ushqimet
Jashtqitja dhe ekuilibri I organizmit
Riprodhimi te njeriu
Sistemi nervor
Organizmat dhe mjedisi

T ushqyerit dhe ushqimet
Shndeti dhe smundjet
Forca dhe lvizja
Forca dhe baraspesha
Puna dhe energjia
Burimet e energjis
Ndrveprimi
Veorit e s gjalls
Qeliza dhe sistemet qelizore
Trashgimia dhe riprodhimi
Elektrostatika
Rryma elektrike
Proceset jetsore te bimt

Bioteknologjia
Bashkveprimi gjalles-mjedis
Ndotja e mjedisit
Oksidet, bazat, acidet, kriprat
Reaksionet kimike
Ajri, oksigjeni, dyoksidi I karbonit
Njehsimet n kimi
Tretsirat ujore
Fortsia e ujit dhe trajtimi I tij
Elektrolitt, shprbashkimi
elektrolitik
Llojet e reaksioneve kimike
Reaksionet termokimike
Reaksionet redoks
Dukurit elektrokimike
Njehsimet n kimi
Dukuri mekanike
Rrjedhsit
Kalorimetria
Gazet
Elektromagnetizmi
Vala dhe tingulli
Modelet
68
Drita
Ndrtimi 69olecularI lnds
Ndrtimi i atomit dhe tabela periodike

Motort
Gjeneratort
Transformatori
Vala
Optika gjeometrike
Shkallzimi dhe matja

Matjet, madhsit fizike, kimike,
Matjet, madhsit fizike, kimike,
biologjike, njsit matse t temave t
biologjike, njsit matse t temave t
msiprme.
msiprme.
II. Aftsit dhe shkathtsit
Formulimi i hipotezs
Krijimi i mundsive
Parashikimi
Vrojtimi
Prdorimi i aparateve dhe pajisjeve
Krahasimi
Klasifikimi
Interpretimi
Shpjegimi
Analiza
Vlersimi
Komunikimi
III.Qndrimet dhe vlerat
Kurioziteti
Krijimtaria
Integriteti
Objektiviteti
Mendjehapur
Kmbngulja
Prgjegjshmria
3.3.6 Ndarja e kohs

Plani msimor specifikon peshn n prqindje t fushs s shkencave t natyrs n planin e
69
prgjithshm msimor si dhe numrin e orve t planifikuar pr seciln shkall.
Fusha e t nxnit
Shkencat e natyrs (%) dhe or
Fizik
Biologji
Shkalla 3
Klasa VI VII
10.7%
Shkalla 4
Klasa VIII IX
19.3%
6 or
12 or
Kimi

Metodat, teknikat, strategjit e msimdhnies n fushn e shkencave natyrore jan faktor t
rndsishm pr nj msimdhnie t suksesshme q nxit interesin, gjithprfshirjen,
ndrveprimin dhe punn krkimore t nxnsve.
Przgjedhja dhe prdorimi i tyre nga msuesit bhet n funksion t zhvillimit t
kompetencave t nxnsve, duke respektuar stilet e ndryshme t t nxnit t tyre.
Msimdhnia dhe t nxnit, i bazuar n kompetenca, krkon q n przgjedhjen dhe
prdorimin e strategjive, teknikave dhe metodave t msimdhnies, msuesit e fushs s
shkencave natyrore:
-
t marrin parasysh njohurit, aftsit dhe qndrimet paraprake t nxnsve, q

nnkupton prvojat individuale t tyredhe, mbi kt baz, t mbshtesin e orientojn
t nxnit e tyre;
t nxisin vrojtimin e drejtprdrejt, kureshtjen, arsyetimin dhe gjykimin nprmjet

demonstrimeve, vzhgimeve n natyr dhe eksperimenteve;
t nxisin t menduarit kritik, krijues, dhe zgjidhjen e problemeve;
t motivojn nxnsit, duke i konsideruar si partner, n kuptimin qnprocesin

msimor msuesi dhe nxnsi jankomplementart njri-tjetrit;
t mbshtesin t nxnit e pavarur dhe n bashkpunim t nxnsve prmes puns me

projekte, puns n grup, puns individuale;
70
t mbajn parasysh integrimin dhe marrdhnien ndrmjet lndve t shkencave

natyrore, zbatimet e tyre n jetn e prditshme, si dhe lidhjen ndrlndore.
t shfrytzojn burime t shumllojshme informacioni dhe ta mojn tekstin si nj

burim t rndsishm, por t pamjaftueshm pr prmbushjen e kompetencave t
fushs.
t prdorin TIK-un si mbshtets dhe lehtsues t msimdhnies dhe t nxnit.
Siguria
Msuesit jan prgjegjs pr sigurin e nxnsve gjat veprimtarive n klas, pr nxitjen dhe
motivimin e tyre pr rregullat dhe prgjegjsit e siguris. Ata duhet t planifikojn
gjithmon veprimtari praktike t sigurta dhe tu tregojn nxnsve kushtet e siguris n
prputhje me ato t bordit t shkolls dhe politikave t Ministris s Arsimit dhe Sportit.
Gjat veprimtarive n fushn e shkencs, nxnsit zbatojn gjithmon dhe n mnyr t
ndrgjegjshmerregullat e siguris n shkoll, klas dhe jasht tyre; identifikojn paraprakisht
kushtet n t cilat veprimtaria mund t mos jet e sigurt dhe tregojn se si mund t
parandalohen aksidentet n t gjitha rastet e mundshme; prdorin pajisjet, kimikatet dhe
mjetet sipas udhzimeve; tregojn vazhdimisht shqetsim pr sigurin e tyre dhe t tjerve.
Vlersimi sht pjes integrale e procesit t msimdhnies dhe t nxnit. Ai prfshin
mbledhjen e informacioneve me an t teknikave t ndryshme t vlersimit pr arritjen e
rezultateve t pritshme t t nxnit t nxnsve nnivel klase dhe shkalle. Me kt
informacion, msuesi merr vendime pr vlersimin prfundimtar t nxnsve, bazuar n
gjykimin e tij pr nivelin e zotrimittkompetencave t fushs s shkencave t natyrs nga
ana e nxnsve. Vlersimi u shrben msuesve pr t prmirsuar metodat e msimdhnies,
nxnsve pr t prmirsuar t nxnit si dhe prindrve pr t monitoruar progresin e fmijve
t tyre n shkoll.
Vlersimi mat shkalln n t ciln jan arritur (nga nxnsit) njohurit, shkathtsit dhe
qndrimet e dshiruara. Ndrsa vlersimi u shrben shum qllimeve, sht e rndsishme q
msuesi tia prshtas llojin evlersimit,qllimit specifik t synuar.
71
sht thelbsore q vlersimi t jet pjes e procesit t msimdhnies dhe t nxnit. I gjith
procesi i t nxnit n shkencat e natyrs mbshtetet n krkimin shkencor, si i till edhe
vlersimi merr shum forma.
Pr vlersimet me shkrim msuesit duhet t prdorin situata t jets reale q prfshijn
shkencn n jetn e prditshme, shoqri dhe mjedis, si piknisje pr ndrtimin e pyetjeve n
mnyr q t pasqyrojn zbatimin e njohurive shkencore n kontekste t jets reale. Situatat e
zgjedhura duhet t jen domethnse dhe trheqse. Prve testeve me shkrim, msuesit
mund t kryejn vlersime t bazuara n performancn e nxnsve duke prdorur mnyrat e
mposhtme si:
punt praktike;
vrojtimet e msuesit;
modelet dhe maketet;
loja me role;
punt laboratorike;
lista e kontrollit;
posterat;
eset;
projektet
portofoli.
kurrikulare
dhe
ndrlndore lojrat dhe kuicet;
detyrat individuale;
Msuesi mund t vlersoj nxnsit prmes prdorimit t portofolit. Ai sht nj koleksion

sistematik i puns s nxnsve dhe siguron nj tablo t plot t arritjes s tyre. Puna e
mbledhurafron t dhna t shumta pr zhvillimin dhe progresin e nxnsve n prvetsimin e
njohurive, t kuptuarit e koncepteve shkencore, zbatimin e shkathtsive t procesit, dhe
zhvillimin e qndrimeve. Ajogjithashtu u afron nxnsve mundsi pr vetvlersim dhe
reflektim prmes rishikimit t portofoleve t tyre.
Vlersimi n baz shkolle, si vlersimi formues dhe vlersimi prmbledhs duhet t prdoret
pr t siguruar nj tablo t plot t performancs dhe progresit t nxnsve si dhe efektivitetit
t procesit t msimdhnies dhe t nxnit.
3.3.9 Materiale dhe burime msimore

Nj rol t rndsishm n procesin e t nxnit n shkencat e natyrs zn mjetet msimore.
Ato kan funksione t ndryshme si: informimi, motivimi, konkretizimi, demonstrimi,
72
ilustrimi, plotsimi i t dhnave, shpjegimi i prmbajtjes msimore, nxitja e aftsive t t

menduarit kritik dhe krijues, zhvillimi dhe prsosja e aftsive, racionalizimi i kohs,
bashkveprimi nxns - msues etj. Ato duhet t sigurohen dhe t zgjidhen n sasin dhe
cilsin e duhur. N planin msimor ditor ato planifikohen pr do tem, vetm se msuesi
duhet t njoh mir metodikn e demonstrimit dhe t aktivizimit t nxnsve nprmjet tyre.
Q kto mjete t jen sa m funksionale n orn e msimit, duhet t plotsojndisa krkesa
metodike, shkencore, psikologjike, estetike, teknike dhe ekonomike.
Disa nga mjetet m t prdorshme didaktike jan:
Mjetet pamore natyrore si: objektet natyrore t gjalla ose jo t gjalla, koleksionet.
Mjetet artificiale si: maketet, modelet, fotografit, vizatimet, skemat, tabelat.
Mjetet audiovizive si: televizor,film, video, video-projektor, videokaset, kompjuter, internet,
teletekst,CD.
Mjetet dgjimore: radio, magnetofon, telefon, kasetofon etj.
Mjetet verbale, tekstet si: tekstet msimore (t detyruara), libri i msuesit, fletoret e puns,
revistat, atlaset,(mund t prdoren n shkoll pr t mbshtetur punn krkimore t
nxnsve).
Kto burime duhet t diskutohen dhe vlersohen nga stafi si nj pjes e planit t tyre pr
shkencn. Plani duhet t jet i rndsishm pr t przgjedhur burimet e dyta, t cilat
ndihmojn pr t mbshtetur nxnsit n punt e tyre shkencore, si dhe n kryerjen e
vizatimeve apo krijimeve t ndryshme.
Mjedisi msimor si: (klasa, laboratori, kabinetet e puns, natyra, ferma etj.)
Sugjerime pr prdorimin e TIK-ut
Prdorimi i posts elektronike pr shkmbim informacioni.
Prdorimi i internetit pr t shfrytzuar faqet e Web t shkencs dhe teknologjis t
rekomanduara nga msuesi.
Prdorimi i CD-ROM pr ruajtjen e informacionit t dshiruar.
Organizimi dhe prezantimi i t dhnave duke prdorur tipa t ndryshm software.
73
Paraqitja grafike e t dhnave.
3.4 Fusha e t nxnit: Shoqria dhe mjedisi

3.4.1 Hyrje
Fusha Shoqria dhe mjedisi u krijon nxnsve mundsit t zhvillojn kompetencat e
nevojshme pr t prmbushur rolin e tyre si antar t nj shoqrie shumkulturore dhe
demokratike n nj bot gjithnj e m t ndrvarur.
Prmes ksaj fushe nxnsit zhvillojn bazat e qytetaris duke siguruar kuptimin e
ligjshmris, t proceseve ekonomike, shoqrore, kulturore dhe t shtjeve q lidhen me to;
zhvillojn konceptin e kohs, t vazhdimsis dhe t ndryshimit n kndvshtrimin e
marrdhnieve historike dhe zbatojn kt kuptim n analizn e pasojave t veprimeve
individuale dhe kolektive n shoqri, n t kaluarn dhe sot; zhvillojn kndvshtrimin e tyre
hapsinor pr botn, pr kompleksitetin dhe ndrvarsin e vendeve dhe rajoneve n bot.
Nxnsit aftsohen t vlersojn pasojat e ndrveprimit t shoqris me mjedisin pr t
ndrmarr veprime q mbshtesin zhvillimin e qndrueshm.
N shkalln e tret dhe t katrt, fusha Shoqria dhe mjedisi integron njohuri, shkathtsi,
qndrime dhe vlera nprmjet lndve t tilla si: histori, gjeografi, qytetari.Shkalla dhe
format e integrimit ndryshojn n varsi t niveleve moshore, tematikave dhe shtjeve t
ndryshme.
Prvojat msimore t ksaj fushe t nxni n kto shkall i shrbejn prmbushjes s
kompetencave, me fokus t veant kultivimin e identitetit personal, shoqror, kombtar e
kulturor.
Fusha Shoqria dhe mjedisi synon q nxnsit:
t aftsohen pr tu br qytetar aktiv dhe t prgjegjshm n dimension lokal,

kombtar, rajonal, evropian e global, duke ndrtuar identitetin individual dhe kolektiv
prmes njohjes s trashgimis s tyre historike t prbashkt;
t zhvillojn vlerat themelore t qytetaris si tolerancn, mirkuptimin, t drejtat e

njeriut dhe demokracin;
t zhvillojn bazat e qytetaris duke siguruar kuptimin e ligjshmris, t proceseve

74
politike, ekonomike, shoqrore, kulturore dhe t shtjeve q lidhet me to, prmes

studimit t gjith prvojs njerzore;
t aftsohen pr t ndrvepruar me individ dhe grupe individsh t kulturave t

ndryshme, pr t njohur t kaluarn, pr t kuptuar ndrveprimin e saj me t sotmen
dhe me perspektivat e s ardhmes, duke nxn, analizuar dhe menduar n mnyr
kritike;
t kuptojn zhvillimin e personalitetit t tyre, mnyrn si ngjasojn dhe diferencohen

nga t tjert n raport me kohn dhe me hapsirn, t dallojn diferencn midis
supozimit dhe faktit, t kuptojn kompleksitetin e shtjes historike, t mos besojn
n prgjigjen e paargumentuar dhe t respektojn prpikrin e burimeve historike;
t zhvillojn kndvshtrimin e tyre hapsinor pr botn, pr kompleksitetin dhe

ndrvarsin ndrmjet aspekteve fizike dhe humaneve t rajoneve e vendeve n bot;
t vlersojn pasojat e ndrveprimit t shoqris me mjedisin pr t ndrmarr

veprime q mbshtesin zhvillimin e qndrueshm;
t zotrojn shkathtsin e krkimit, interpretimit, organizimit t njohurive dhe t

komunikimit t tyre n mnyra t ndryshme.

Tematikat e prbashkta t fushs shrbejn si instrument i fuqishm integrues n funksion t
zhvillimit t kompetencave t fushs. Ndonse secila prej tyre prshkruhet vemas, ato
shpesh kan elemente t ndrthurura n funksion t zhvillimit t kompetencave.
Proceset shoqrore
Proceset shoqrore prfshijn zhvillimet dhe ndryshimet ,q ndodhin n jetn shoqrore n
mjedisin ku jeton, n nivel vendor, rajonal dhe global. Kto procese ndodhin n t gjitha
fushat e jets dhe t veprimtaris shoqrore (fusha ekonomike, politike, shoqrore, ligjore,
kulturore etj.) dhe, n korrelacion me njra-tjetrn, ndikojn jetn ton dhe t shoqris.
Njohja e ktyre proceseve, e ligjshmris dhe e lidhjeve shkak-pasoj sht domosdoshmri
pr vendimmarrjet tona dhe pr shkalln ton t liris n kt proces vendimmarrjeje.
Vetm n kt baz, pjesmarrja qytetare do t jet e prgjegjshme, e vetdijshme, aktive dhe
e orientuar nga e ardhmja dhe zhvillimi i qndrueshm.
Kronologjia, ndryshimi dhe vazhdimsia
75
Duke studiuar t kaluarn dhe trashgimin e saj nxnsit kuptojn konceptet kye historike
si kronologjia, ndryshimi dhe vazhdimsia, lidhjet shkak- pasoj, shumllojshmrin
kulturore etnike dhe fetare, rndsin dhe perspektivat, fillimisht nprmjet njohjes dhe
kuptimit t historis personale dhe familjare, historis s shkolls, historis zons, rajonit,
pr tu zgjeruar m pas n njohjen dhe kuptimin e historis s vendit dhe at t qytetrimeve
botrore. Kuptimi i kronologjis aftson nxnsit t kuptojn vijimsin e ngjarjeve n t
kaluarn dhe marrdhnien shkak- pasoj. Nxnsit kuptojn rolin e kohs n
ndryshueshmrin e njerzve, shoqris dhe mjedisit, njohin disa nga ndryshimet m t
rndsishme, q kan ndodhur, duke filluar nga elementt e jets s prditshme e deri n
ndryshimet shoqrore, ekonomike, kulturore q kan formsuar botn.
Ndrvarsia midis njerzve, vendeve dhe mjediseve
Prmes ksaj tematike nxnsit zhvillojn kndvshtrimin e tyre hapsinor pr botn,
kuptojn vendndodhjen e njerzve, t vendeve, rajoneve dhe burimeve si dhe prshkruajn
arsyet e ksaj vendndodhjeje. Nxnsit eksplorojn si kan ndikuar dhe ndikojn ngjarjet
historike, faktort fizik dhe human n zhvillimin vendor, rajonal, kombtar dhe global. Ato
vzhgojn dhe debatojn rreth pasojave sociale dhe ekonomike t ndryshimeve mjedisore dhe
propozojn krahasojn e vlersojn alternativat e prdorimit t burimeve natyrore n
komunitete, rajone, kombe dhe n bot.
Individt, grupet, shoqria

Nxnsit kuptojn mnyrn si formohen, ruhen dhe ndryshojn marrdhniet shoqrore. Ata
dallojn dhe shpjegojn rolin dhe ndikimin e ndryshm q kan n shoqri lloje dhe forma t
caktuara institucionesh socializuese si: familja, shkolla, organizatat qytetare, arsimore,
qeveritare dhe fetare dhe shqyrtojn ndikimin e tyre n jetn e njerzve. Ata studiojn
larmin e marrdhnieve midis individve dhe grupeve n shoqri, eksplorojn faktort q
qndrojn n themel t tyre, mnyrn si funksionojn dhe ndryshojn.
Nxnsit marrin vendime mbi bazn e njohurive t fituara n nivele t ndryshme shkollimi,
pr qndrime e sjellje t ndryshme q kan lidhje me jetn dhe bashkejetsn paqsore n
shoqri.
Kultura
Nxnsit kuptojn si qniet njerzore krijojn, msojn, ndajn s bashku dhe prshtaten ndaj
76
kulturs. Ata vlersojn rolin e kulturs n formimin e jets dhe t shoqris, ku jetojn ,si
dhe jets dhe shoqris s t tjerve dhe marrin vendime mbi bazn e njohurive pr kulturn
n faza t ndryshme t shkollimit t tyre n emr t respektimit t diversitetit kulturor dhe t
bashkjetess paqsore ndrmjet njerzve dhe kulturave.
Prodhimi, shprndarja dhe konsumi

Prmes ksaj tematike nxnsit fitojn njohuri pr mnyrn si njerzit organizojn prodhimin,
shprndarjen dhe konsumin e t mirave dhe t shrbimeve dhe njihen e kuptojn shtjet
themelore q lidhen me vendimet n fushn e veprimtaris ekonomike. Ata njihen, n
prputhje me nivelin e shkollimit dhe t kurrikuls, me konceptet kryesore ekonomike dhe
rndsin q ka njohja e tyre pr jetn e tyre dhe t shoqris. N kt mnyr, mundsohet
edhe realizimi i kompetencs ekonomike, q nnkupton njohuri pr funksionimin e bots
ekonomike dhe aftsi pr t vepruar me menuri n kt bot.
Pushteti, autoriteti, qeverisja

Prmes ksaj tematike, nxnsit fitojn dije dhe ndrtojn njohuri pr rregullat e jets
kolektive e kushtet demokratike pr zbatimin e tyre, si dhe pr mundsit q ekzistojn n nj
shoqri demokratike n t gjitha nivelet e jets politike. Ata ndrtojn njohuri pr
institucionet publike demokratike dhe pr rregullat e liris dhe t vepruarit
dhe
ndrgjegjsohen pr faktin se ndrtimi i institucioneve demokratike dhe gzimi i ktyre lirive

jan prgjegjsi e t gjith qytetarve.
Procesi i t nxnit n fushn Shoqria dhe mjedisi, n t gjitha shkallt, ka n fokus
kryesisht zhvillimin e kompetencs shoqrore dhe qytetare, si nj ndr kompetencat kye si
dhe n sasin dhe cilsin e duhur edhe t kompetencave t tjera.
Kjo kompetenc prbhet nga dimensionet personale, ndrpersonale dhe ndrkulturore q
prfshijn dhe lidhen me t gjitha qndrimet q prgatitin individt pr t marr pjes n
mnyr t efektshme dhe konstruktive n jetn dhe punn shoqrore dhe, n mnyr t
veant, n shoqrit gjithnj e m t larmishme, pr t zgjidhur konfliktet atje, ather dhe
kur kjo sht e nevojshme.
77
Kompetenca shoqrore dhe qytetare i prgatit individt pr t marr pjes plotsisht n jetn
qytetare, duke u bazuar n njohurit pr konceptet dhe strukturat shoqrore , ekonomike,
politike etj. dhe pr tiu prkushtuar pjesmarrjes aktive e demokratike.
Nxnsi njeh dhe pranon rndsin q ka zhvillimi i kompetencave t qytetaris
pr
prgatitjen pr t marr pjes plotsisht n jetn qytetare, duke u bazuar n njohurit pr

konceptet dhe strukturat shoqrore dhe politike dhe pr tiu prkushtuar pjesmarrjes aktive e
demokratike.
Nxnsi argumenton rndsin q ka kompetenca shoqrore dhe qytetare pr t motivuar
pjesmarrjen e efektshme me t tjert n jetn publike dhe pr tu solidarizuar n zgjidhjen e
problemeve q lidhen me komunitetin lokal dhe m gjer.
Nxnsi argumenton q kompetenca shoqrore dhe
qytetare zhvillohet duke bazuar n
njohurit pr ligjsit dhe konceptet themelore t demokracis, t drejtsis, t barazis, t

qytetaris dhe t t drejtave t njeriut,.
Nxnsi argumenton q kompetenca shoqrore dhe qytetare bazohet n njohurit historike
pr ngjarjet dhe prirjet themelore t zhvillimit t historis s njerzimit dhe asaj kombtare,
n njohurit pr ligjsit dhe ngjarjet bashkkohore dhe n prirjet pr t ardhmen.
Nxnsi prdor konceptin e kohs dhe t hapsirs n t gjitha gjykimet dhe vendimmarrjet e
tij n fushn e historis, shoqris, filozofis etj.
Nxnsi zhvillo kndvshtrimin e tij hapsinor pr botn, kupton vendndodhjen e njerzve,
t rajoneve, t vendeve si dhe t burimeve dhe shpjegon arsyen e ksaj vendondodhjeje.
Nxnsi
eksploron konceptet themelore gjeografike dhe marrdhniet ndrmjet qenieve
njerzore me mjedisin.
Nxnsi pranon rndsin q ka kompetenca kompetenca shoqrore dhe
qytetare pr
reflektimin kritik e krijues dhe pr pjesmarrjen konstruktive n veprimtarit e komunitetit

ose t fqinjsis si dhe n proceset e vendimmarrjes, veanrisht prmes votimit, n nivel
vendor, kombtar dhe Europian.
Nxnsi kupton mnyrn si individt mund t sigurojn shndetin e tyre m t mir mendor,
intelektual e fizik, n shrbim t vetes, t familjes dhe t mjedisit t tyre shoqror. Ata
njohin lidhjen e mnyrs s shndetshme t jetess me zhvillimin e tyre trsor dhe veprojn
78
pr t realizuar at.
Nxnsi njeh konceptet themelore q lidhen me individt, grupet etj. me barazin dhe
mosdiskriminimin gjinor, me shoqrin dhe kulturn. Ai kupton dhe merr vendime mbi bazn
e t kuptuarit t dimensioneve shumkulturore, ekonomike, ligjore, politike e shoqrore t
shoqris Europiane si dhe t ndrveprimit t identitetit kulturor kombtar me at Europian
e m gjer.
Nxnsi komunikon n mnyr konstruktive n mjedise t ndryshme dhe shfaq aftsin pr
toleranc, pr t shprehur dhe kuptuar kndvshtrimet e ndryshme, pr t negociuar, pr t
krijuar besim dhe pr t kuptuar ndjenjat dhe qndrimet e t tjer.
Nxnsi sht i vetdijshm q kompetenca
bazohet n ndjenjn
e integritetit, t
bashkpunimit, t pohimit t vetvetes pa prjashtuar tjetrin. Ai pranon se individt duhet t

interesohen pr zhvillimet ekonomike, politike, shoqrore, n nivel kombtar dhe global dhe
pr komunikimin ndrkulturor.
Ai vlerson diversitetin, respekton t tjert dhe prgatitet pr t kaprcyer paragjykimet dhe
pr t arritur kompromise.
Nxnsi zhvillon vetdijen pr qllimet, vlerat dhe lvizjet politike n nivel kombtar dhe
Europian si dhe vetdijen pr diversitetin dhe indentitet kulturore n Europ.
N tabeln e mposhtme, prshkruhen rezultatet e t nxnit, t cilat nxnsit duhet ti arrijn
n mnyre progresive dhe t vazhdueshme, sipas secils tematik.
KSNA 2
Shkalla 3
Shkalla 4
Klasa VI, VII
Klasa VIII, IX
1. Proceset shoqrore
Nxnsi:
79
Prshkruan veorit e prbrsve t
Shpjegon pasojat e proceseve fizike n
gjeosistemit, lidhjen dhe
modelet dhe sistemet e toks dhe n
bashkveprimin ndrmjet tyre dhe
mjedisin human, ndrveprimin e
pasojat e ktij bashkveprimi pr tiparet
veprimtaris njerzore me mjedisin
fizike dhe humane t mjedisit n nivel
natyror, duke evidentuar lidhjet shkak-
lokal, rajonal e global.
pasoj t ktij ndrveprimi n nivel lokal,
Respekton ndrvarsin shoqrore,
rajonal e global.
politike, ekonomike e kulturore n
Shpjegon lidhjet si brenda ashtu dhe ndr
shoqrin globale, duke vlersuar
periudha e shoqri t ndryshme, respekton
njkohsisht trashgimin natyrore e
origjinn historike dhe vlerson dobin e
kulturore t vendit t tyre.
larmis etnike dhe kulturore t shoqris.
2. Kronologjia, ndryshimi dhe vazhdimsia

Nxnsi:
-
Prshkruan dhe shpjegon jetn dhe ngjarjet e s shkuars, lidhjen
periudhat dhe ngjarjet e rndsishme
e tyre me t tashmen dhe me t
historike.
ardhmen, si dhe ndrvarsin ndrmjet -
Kupton se njerzit dhe shoqrit e prfshira
tyresipas linjs kronologjike.
n t njjtn ngjarje historike mund t ken
Prdor sakt datat, termat
prvoja dhe pikpamje t ndryshme pr t
dhe fjalorin kronologjik pr ndrtimin

dhe shpjegimin e ngjarjeve historike.
-
Ndrton linjn e kohs duke vendosur n t
Analizon
arsyet
dhe
rezultatet
njjtn ngjarje historike.

-
Analizon jetn dhe ngjarjet e s shkuars,
lidhjen e tyre me t tashmen dhe me t
ngjarjeve dhe ndryshimeve historike
ardhmen, si dhe ndrvarsin ndrmjet
duke shpjeguar pasojat n prfundimin e
tyre, duke prfshir historin e shqiptarve,
ngjarjeve.
historin europiane dhe at botrore sipas

linjs kronologjike.
3. Ndrvarsia midis njerzve, vendeve dhe mjediseve
Nxnsi:
80
Prshkruan tiparet e mjediseve n nivel -
Vlerson kompleksitetin dhe ndrvarsin
lokal
ndrmjet
dhe
rajonal
dhe
lidhjet
Shqipris
dhe
ekzistojn ndrmjet ndryshimeve n
trevave t tjera shqiptare, rajoneve dhe
mjedis dhe zakoneve t banorve q
vendeve t ndryshme t bots.
jetojn n t.
-
rajoneve
Shpjegon
ndikimin
Prshkruan si kan ndikuar dhe ndikojn
ngjarjeve
ngjarjet shoqrore dhe historike, faktort
historike, faktorve fizik e njerzor n
fizik dhe njerzor n zhvillimin vendor,
zhvillimin lokal, kombtar dhe global.
kombtar, rajonal dhe global.
Shpjegon si modelet e lvizjes n bot -
Propozon
(p.sh., njerzve, prodhimit etj.) ojn n
situatave mjedisore n Shqipri, rajon e m
ndrvarsin midis vendeve e rajoneve.
gjer.
Prdor prezantime t ndryshme t toks -
Interpreton
(p.sh., hartat, globin etj.,) pr t
prmes prezantimeve t toks n hart,
mbledhur dhe krahasuar informacionin
glob, imazhe satelitore etj.
zgjidhje
mundshme
informacionin
prftuar
pr vendet, rajonet.
4. Pushteti, autoriteti, qeverisja
Nxnsi:
-
Identifikon dhe prshkruan shtje q

lidhen me t drejtat dhe rolin e individit
n lidhje me mirqnien e prgjithshme.
Dallon
81
dhe
prshkruan
qllime
Shqyrton n mnyr t vazhdueshme t

drejtat, rolet dhe statusin e individit n
lidhje me mirqnien e prgjithshme.
t -
Prshkruan dhe shpjegon qllimin e
qeverisjes.
qeverisjes dhe si sht prdorur ai pr t
Identifikon dhe prshkruan ide dhe
ruajtur, pr t prdorur dhe justifikuar
mekanizma qeveritare q shrbejn pr t
fuqit e saj.
prmbushur
Analizon
nevojat
dhe
dshirat
e -
idet
dhe
mekanizmat
qytetarve.
qeveritare pr t prmbushur nevojat dhe
Identifikon dhe prshkruan disa tipare t
dshirat e qytetarve, pr t rregulluar
sistemit politik n vendin ton dhe arrin
territorin, pr t menaxhuar konfliktet
t identifikoj udhheqsit prfaqsues
dhe pr t vendosur rregull dhe siguri.
nga nivele dhe deg t ndryshme t -
Prshkruan se si mnyrat e organizimit t
qeverisjes.
kombeve i shrbejn forcimit t unitetit
Dallon dhe prshkruan veprimet q
dhe diversitetit, duke ndikuar n rregullin
ndihmojn nj bashkpunim ose nj
dhe sigurin.
konflikt t caktuar brenda nj vendi.

-
Prshkruan
komunikim,
rolin
teknologjis
transport,
procesin
Identifikon dhe analizon tiparet baz t
sistemit politik dhe t udhheqsve
prfaqsues n nivele dhe deg t
informimit, si dhe zhvillimin n fusha t
ndryshme t qeverisjes.
tjera q kontribuojn pr t zgjidhur -
Analizon dhe shpjegon kushtet, veprimet
konfliktet.
dhe motivet q ndihmojn bashkpunimet
Prdor koncepte t tilla si fuqia, roli,
ose konfliktet brenda dhe ndrmjet
statusi, drejtsia gjat shqyrtimit t
kombeve.
dukurive t ndryshme t komunitetit ku -
Analizon
jetojn.
teknologjia n komunikim, transport,
Tregon me shembuj si qeverit prpiqen
procesin e informimit, si dhe zhvillimin
t arrijn idealet e deklaruara brenda dhe
n fusha t tjera t jets shoqrore.
jasht vendit.
rolin
dhe
pasojat
ka
Shpjegon dhe zbaton koncepte koncepte

t tilla si fuqia, roli, statusi, drejtsia dhe
ndikimi pr shqyrtimin e shtjeve dhe
problemeve sociale.
Shpjegon
me
shembuj
si
qeverit
prpiqen t arrijn idealet e deklaruara

brenda dhe jasht vendit.
5. Prodhimi, konsumi dhe shprndarja
Nxnsi:
82
Fillon
siprmarrse,
identifikoj
q
ai
karakteristikat zotron,
dallon
Shpjegon shkalln e njohjes s vetvetes aftsit, interesat dhe vlerat vetjake,
aftsit dhe njohurit q duhen pr t
mundsit e karriers dhe tregon
si
filluar nj biznes dhe, duke analizuar
klasifikohen ato n botn e puns.
Ai
modele aktuale siprmarrsish, nxnsi
dallon
identifikon bizneset q mund t filloj.
vetjake, arsimimit dhe mundsive t
Krijon karta t profilit t siprmarrsit.
karriers dhe zbaton vendimmarrjen pr
Bn zgjedhje pr t kuptuar konceptin e
arsimim dhe karrier.
njohjes s vetvetes - aftsit, interesat, -
Tregon rndsin e nj buxheti t
vlerat dhe strukturn e bots s puns,
barazuar pr t gjith punonjsit dhe
duke u bazuar n fushn e arsimit, t
rrugt pr t barazuar buxhetin.
karriers dhe zgjedhjeve t tjera t jets.
lidhjen
ndrmjet
financave
Identifikon koston oportune duke e

shoqruar kt me prdorimin e parave
dhe t karts s kreditit. Ai shpjegon
prparsit
dhe
mangsit
prdorimit t karts s kreditit dhe

identifikon situatat e duhura pr t
prdorur parat dhe kartn e kreditit.
-
Prshkruan rezultatet e favorshme dhe t

pafavorshme t shkalls s besueshmris
vetjake n prdorimin e karts s kreditit
dhe shpjegon shkaqet pse shifrat
shkalln e besueshmris ngrihen dhe

ulen.
Ai
arrin
dalloj
rreziqet
financiare dhe shpjegon se sigurimet jan

nj mnyr pr t paksuar rreziqet, duke
identifikuar koston oportune t pagess
s sigurimeve.
6. Individt, grupet, shoqria
Nxnsi:
83
Demonstron t kuptuarit e koncepteve t -
Demonstron t kuptuarit e koncepteve t
tilla si: roli, statusi dhe klasa sociale n
tilla si roli, statusi dhe klasa sociale n
prshkrimin e ndrveprimit t individit
prshkrimin e ndrveprimit t individit
me grupet sociale.
me grupet sociale.
Tregon me shembuj ndikime t grupit dhe -
Analizon dhe shpjegon mnyrn si grupet
t institucioneve tek njerzit, ngjarjet dhe
dhe institucionet ndikojn tek njerzit,
elementet e kulturs.
ngjarjet dhe elementet e kulturs.
Dallon
forma
bashkveprimit
t
t
ndryshme
t -
institucioneve
me
institucionet
njerzit.
-
format
ndryshme
marrin
pjes
si
dhe
bashkveprojn me njerzit.
Identifikon
konfliktesh
Analizon
dhe
prshkruan
ndrmjet
shembuj -
shprehjes
Identifikon
dhe
tensionesh
midis
analizon
shembuj
shprehjeve
individualitetit dhe presionit t grupit.
individualitetit dhe grupit ose prpjekjeve
Tregon
institucionale pr t vn n lvizje
si
grupet
dhe
institucionet
punojn pr t prmbushur nevojat
konformitetin social.
individuale dhe pr t nxitur t mirn e -
Identifikon dhe prshkruan shembuj t
prgjithshme.
tensioneve midis sistemeve t besimit,

ligjeve dhe politikave t qeverisjes.
-
Prshkruan rolin e institucioneve pr t

prshpejtuar ose ngadalsuar
vazhdimsin ose ndryshimin.
Zbaton njohurit n lidhje me rolin q

grupet dhe institucionet luajn pr t
prmbushur nevojat individuale dhe t
mirn e prgjithshme.
7. Kultura
Nxnsi:
84
Dallon
dhe
prshkruan
mnyra
t -
Dallon,
krahason
dhe
shpjegon
ndryshme t plotsimit t nevojave dhe
ngjashmrit dhe ndryshimet n mnyrn
interesave nga grupe, shoqri dhe kultura
se si grupet, shoqrit dhe kulturat
t ndryshme .
plotsojn nevojat dhe interesat e tyre.
Dallojn dhe prshkruajn se si njerzit -
Shpjegon pse njerzit me prejardhje t
me prejardhje t ndryshme kulturore, me
ndryshme kulturore, me kndvshtrime
kndvshtrime dhe piknisje t ndryshme
dhe piknisje t ndryshme interpretojn
interpretojn informacionet dhe prvojat.
ndryshe informacionet dhe prvojat.
Tregon me shembuj ndikime t gjuhs, t -
Shpjegon me shembuj si gjuha, letrsia,
letrsis,
bindjeve,
artet, traditat, bindjet, vlerat dhe sjelljet
vlerave dhe sjelljeve n zhvillimin dhe
ndikojn n zhvillimin dhe tejimin e
tejimin e kulturs.
kulturs.
Dallojn dhe prshkruajn shembuj t -
Shpjegon
reagimit t ndryshm t individve ose
reagojn n mnyra t ndryshme ndaj
grupeve t ndryshme ndaj mjediseve
mjediseve shoqrore ose fizike dhe ndaj
shoqrore ose fizike etj., mbi bazn e
ndryshimeve mbi bazn e pikpamjeve,
pikpamjeve, vlerave dhe bindjeve t
vlerave dhe bindjeve t tyre.
arteve,
traditave,
tyre.
pse
individt
dhe
grupet
Prshkruan ndikimin dhe bashkveprimin

e diversitetit kulturor dhe t kohezionit
social brenda dhe ndrmjet grupeve.
Zbaton konceptin e diversitetit kulturor

n vendimmarrjet e tij n shoqri
Koncepte ky
-
Koha
Ligj
Kronologjia
T drejta themelore
Burime historike
Konvent
Ndryshimi dhe vazhdimsia
Prgjegjsi
Shkaku dhe pasoja, rndsia
Ndotje mjedisi
Kndvshtrim
Burime natyrore
Diversitet kulturor, etnik, fetar,
Varfri
gjuhsor,
Demokraci
Epok
Karakteristika shoqrore e
85
Periudha historike
individuale
Shtet
Institucion
Proces historik
Vendimmarrje
Ngjarje
Partit politike
Vendndodhje
Zgjedhje
Vendi
Reklama
Rajon
Plan biznesi
Hapsira
Konsumator
Mjedisi natyror
Siprmarrs
Mjedis human
Buxhet
Ndrveprimi
Lvizja
Zhvillim i qndrueshm
86
Prdorim dhe interpretim
Aftsia e t
Aftsia pjesmarrse
i hartave, fotografive
menduarit kritik e
Aftsia komunikuese
ajrore, imazheve
krijues
Aftsia pr t bashkpunuar
satelitore.
-
Ndrtim dhe interpretim i

grafikve, diagramave, t
zgjidhur problemet
-
dhnave statistikore.
-
Vzhgime n terren
Aftsia pr t
dhe punuar n grupe

-
Aftsia pr t debatuar dhe
Aftsia pr t
pr t arritur t bjn
vlersuar
marrveshje.
Aftsia pr t
Aftsia ndrkulturore
Krijim i modeleve
transferuar dhe
Aftsia pr t parandaluar
Prdorimi i burimeve
zbatuar njohurit n
historike
nj kontekst t
Krkimi historik
caktuar
Komunikimi pr t
dhe zgjidhur konfliktet

-
Aftsia pr t ndrmjetsuar
kaluarn
-
Kndvshtrimi dhe
interpretimi
Prdorim i TIK-ut
Prdorimi i fjalorit
historik, gjeografik
Qndrimet dhe vlerat

-
Prkushtimi ndaj parimit t gjithsis, t ndrvarsis dhe t pandashmris s t drejtave

t njeriut dhe t lirive themelore.
Bindja pr vlern, dinjitetin dhe lirin e individit.
Prkushtimi ndaj shtetit t s drejts, drejtsis, barazis dhe paansis.
Prkushtimi ndaj paqes dhe zgjidhjes pjesmarrse, paqsore dhe konstruktive t

problemeve shoqrore.
Bindja pr vlern dhe domosdoshmrin e parimeve, institucioneve dhe procedurave

demokratike, si dhe pr rndsin e veprimit qytetar.
Respektimi i kulturave t tjera; pranimi i parimit t pluralizmit n jetn e prditshme;
Prkushtimi ndaj vlers s mirkuptimit t ndrsjell, t bashkpunimit, t mirbesimit

dhe t solidaritetit, si dhe ndaj lufts kundr racizmit, paragjykimeve dhe do forme t
diskriminimit.
87
Bindja n rndsin e prgjegjsis dhe prgjegjshmris personale.
Prkushtimi ndaj parimit t zhvillimit njerzor t qndrueshm, q mban parasysh

ekuilibrin ndrmjet zhvillimit ekonomik, shoqror dhe mjedisor.
Prirja pr t qen antar i pavarur i shoqris,
Prirja pr t respektuar vlerat individuale dhe dinjitetin njerzor.
Prirja pr t marr prsipr prgjegjsit personale, politike dhe ekonomike t qytetarit.
Prirja pr tiu bindur rregullave t lojs s demokracis, si pranimi i vendimit t

ligjshm t shumics dhe respektimi i t drejtave t minoriteteve.
Prirja pr t marr pjes n shtjet qytetare n mnyr t mirinformuar, t arsyeshme dhe

t efektshme.
Prirja pr t nxitur dhe pr t mbshtetur funksionimin e shndetshm t demokracis n

vend.
3.4.6 Ndarja e kohs

Plani msimorspecifikon peshn n prqindje t fushs Shoqria dhe mjedisi n planin e
prgjithshm msimor si dhe numrin e orve t planifikuar pr seciln shkall.
Fusha e t nxnit
Shkalla 3
Klasat VI VII
Shkalla 4
Klasat VIII IX
14.3%
16.1%
8 or
10 or
Qytetari
Histori
Gjeografi
Shoqria dhe mjedisi (% dhe n

or)

Metodologjia e zbatimit t kurrikuls brtham luan rol thelbsor pr prmbushjen e
qllimeve t fushs Shoqria dhe mjedisi. T nxnit prmes ksaj fushe mund t
realizohet vetm me an t pjesmarrjes aktive t nxnsve, n mnyr q ata t kuptojn, t
brendsojn, t vlersojn e t prdorin prmbajtjen e synuar pr t ndrtuar mbi t njohuri,
88
aftsi, shkathtsi e qndrime t reja n situata t ndryshme me t cilat do t prballen n t

ardhmen.
Msuesi angazhon nxnsit n nj proces n t cilin ata parashtrojn pyetje dhe formulojn
prgjigje, inkurajon frymn e mendimit krijues dhe kritik duke nxitur diskutimin ndrmjet
tyre, duke inkurajuar pavarsin e nxnsve, iniciativn e tyre, ndrveprimin. N kt qasje
msuesi nxit shpirtin udhheqs t nxnsve, bashkpunimin, tolerancn, vetbesimin dhe
shpirtin siprmarrs t cilat reflektohen n rezultatet e t nxnit.
Msimdhnia e bazuar n kompetenca krkon q msuesit t przgjedhin strategji, metoda,
teknika dhe forma t ndryshme t puns me nxns, si dhe t organizojn prvojat msimore
t nxnsve q integrojn njohurit prkatse me shkathtsit,vleratdheqndrimet. Disa nga
metodat, teknikat dhe strategjit e sugjeruara n kt fush jan:
diskutimet;
debati;
vrojtimet;
intervistat;
ekskursionet;
vizitat n muze ose vendngjarje historike;
konkurset;
projektet kurrikulare dhe ndrkurrikulare.;
etj.

Vlersimi sht pjes integrale e procesit t msimdhnies dhe t nxnit. Ai prfshin
mbledhjen e informacioneve me an t teknikave t ndryshme t vlersimit pr arritjen e
rezultateve t pritshme t t nxnitnnivelklasedheshkalle. Me kt informacion, msuesi
merr vendime pr vlersimin prfundimtar t nxnsve, bazuar n gjykimin e tij pr nivelin e
zotrimitnga nxnsit tkompetencave tfushs Shoqria dhe mjedisi.
Msuesit duhet t prdorin situata t jets reale q prfshijn shoqrin dhe mjedisin si
piknisje pr vlersimin e nxnsve.
Format e ndryshme t vlersimit duhet tu krijojn mundsi t gjith nxnsve t vlersohen
n at mnyr q sht m e prshtatshme pr to.
89
Msuesi mund t vlersoj nxnsit prmes prdorimit t portofolit. Ai sht nj koleksion

sistematik i puns s nxnsve dhe siguron nj tablo t plot t arritjes s tyre. Puna e
mbledhur afron t dhna t shumta pr zhvillimin dhe progresin e nxnsve n prvetsimin e
njohurive, t kuptuarit e koncepteve, zbatimineshkathtsive dhe zhvillimin eqndrimeve.
Ajogjithashtu u afron nxnsve mundsi pr vetvlersim dhe reflektim prmes rishikimit t
portofoleve t tyre.
Prdorimi i mjeteve msimore n msimdhnien dhe procesin e t nxnit n
fushn
Shoqria dhe mjedisi ndihmon n konkretizimin e ideve dhe dukurive, n aplikimin e

metodave dhe strategjive t msimdhnies, si dhe e bn msimin m interesant dhe m
argtues pr nxnsit. Prdorimi i suksesshm i metodave dhe i teknikave t lartprmendura,
nuk mund t realizohet pa mjetet e nevojshme didaktike, t cilat mund t jen t llojeve t
ndryshme, si: harta t prgjithshme ose tematike, atlase, albume, foto, skica, filma msimor,
videokaseta, kompjuter, aparat projektimi, CD, DVD etj.
90
3.5 Fusha e t nxnit:
Arte
3.5.1 Hyrje
Fusha e arteve sht pjes e rndsishme e kurrikuls dhe pjes integrale e jets son t
prditshme, ku n t prfshihen aspekte t kulturs materiale, shpirtrore, artistike,
intelektuale dhe emocionale, n t ciln ndrveprojn kultura dhe shoqria. Artet dhe studimi
i tyre zhvillon njohuri, shkathtsi, qndrime e vlera nprmjet lndve: art pamor, muzik
dhe dram t cilat lidhen ngusht dhe ndihmojn n zhvillimin intelektual, emocional, social
dhe kulturor t nxnsve.
Artet zhvillojn forma t ndryshme t inteligjencs dhe
mundsojn
t kuptuarit dhe
interpretimin e realitetit duke e shndrruar at n gjuh simbolike.
Nprmjet ndjeshmris, subjektivitetit dhe krijimit, praktikat n art mundsojn pr tju

dhn kuptim ideve, pr t komunikuar nprmjet krijimeve artistike. Gjuha artistike dhe
veprat e artit, t veshura me vlera sociale dhe kulturore t jets s prditshme, kontribuojn
n zhvillimin e ktyre vlerave dhe pasqyrojn historin dhe shoqrin njerzore. Gjithashtu
arti luan nj rol t rndsishm n shprehjen dhe ruajtjen e vlerave kulturore t shoqris dhe
n zhvillimin, afirmimin dhe ruajtjen e identitetin kulturor.
Objekti i studimit t fushs s arteve n kt nivel sht prdorimi i mjeteve shprehse fjals,
tingujve, ngjyrave, formave, fjals, veprimit, emocionit dhe shpjegimi i gjuhs artistike
muzikore, pamore dhe dramatike gjat procesit krijues n shkoll dhe jasht saj. Zbatimi i
tyre do t bhet nprmjet krijimit, analizs dhe vlersimit t proceseve artistike apo edhe
veprimeve t ndrsjella, prmes situatave konkrete t cilat nxitin t msuarit konkret t
arteve.
Artet prfshijn artin pamor, muzikn dhe dramn si lnd t detyrueshme n shkalln 3 dhe
n shkalln 4.
Kurrikula brtham e arteve n shkalln e tret
dhe katrt, fokusohet n zgjerimin e
njohurive artistike dhe zhvillimin e tyre n prdorimin dhe zbatimin e gjuhs artistike. Ata
fillojn t krijojn dhe performojn/realizojn n mnyr m sistematike, dhe vlersojn artet
duke krijuar gjykime dhe qndrime t qarta n klas, prmes punve t artit dhe vlersimit t
91
veprave artistike, zhvillimit t tyre historik, duke krijuar kompetenca t qndrueshme dhe t
zbatueshme n kto disiplina artistike.
3.5.2 Qllimi i fushs
Artet jan konceptuar n funksion t t nxnit gjat gjith jets. Fusha e arteve ndihmon n
krijimin e identitetit dhe n pasurimin e botkuptimit t nxnsve. Ajo gjithashtu ndihmon
pr t ngushtuar hendekun n mes t msimit akademik dhe bots s puns. Njohurit e
qndrueshme artistike, t marra n fushn e arteve mund ti hapin rrugn studimeve t
mtejshme q kan lidhje me profesione dhe mundsi punsimi n fushn e arteve dhe
kulturs. Fusha e arteve mundson zhvillimin e vetdijes dhe identitetit kombtar, nprmjet
trajtimit t elementeve dhe vlerave artistike kulturore t trashgimis son kombtare, me t
cilat prfaqsohet kombi yn brenda vendit dhe m gjer, si pjes integrale e t nxnit n art.
Fusha e arteve synon:
zgjerimin e njohurive dhe koncepteve artistike n arte;
krijimin e kompetencave artistike pr t krijuar dhe realizuar pun t ndryshme artistike;

aftsimin e nxnsve pr t vlersuar vepra t artit shqiptar dhe atij botror, nga periudha
dhe kontekste t ndryshme kulturore dhe historike;
formimin e aftsive artistike, t menduarit kritik dhe krijues;
zhvillimin personal, intelektual, social dhe kulturor t nxnsve;
prfshirjen dhe bashkpunimin n veprimtari artistike tradicionale, duke manifestuar

vlerat e artit kombtar si pjes e pandashme e vlerave t artit botror;
ndrveprimin n mnyr sociale, kulturore dhe intelektuale me grupet t ndryshme
kulturore apo etnike;
kontribuimin personal n zhvillimet artistike kulturore n nivel lokal, kombtar dhe m
gjer.

Fusha e arteve n shkalln e tret dhe t katrt t arsimit t mesm t ult, krkon t
prmbush disa aspekte themelore t t nxnit, dhe zhvillohet prmes disa tematikave. Ato
shrbejn si instrument i fuqishm integrues n funksion t zhvillimit t kompetencave t
fushs.
92
N shkalln e tret dhe t katrt zhvillohen tematikat gjuha dhe komunikimi artistik,
teknika dhe procese artistike dhe historia, kultura dhe shoqria.Secila prej tyre prshkruhet
vemas gjat hartimit dhe zbatimit t programeve pr zhvillimin e kompetencave, ndrsa n
kurrikuln brtham ato kan elemente t prbashkta.
Ato jan:
a) Gjuha dhe komunikimi artistik.
b) Teknika dhe procese artistike.
c) Historia, kultura dhe shoqria.
a) Gjuha dhe komunikimi artistik

Nxnsit i krijohen mundsi t:
prdor dhe zbaton konceptet artistike (art pamor, muzik dhe dram), n funksion t
proceseve artistike, duke realizuar pun t ndryshme artistike;
analizoj krijimet e veta dhe t tjerve n (art pamor, muzik dhe dram), duke
komunkiuar prmes nj gjuhe artistike;
prezantoj idet artistike personale duke i komunikuar lirshm ato;
prjetoj vepra t ndryshme artistike, duke komunkiuar ide dhe qndrime personale;
reflektoj dhe vlersoj veprimtarit artistike, duke u shprehur prmes formave t

ndryshme t shprehjes artistike.
komunikoj ide dhe emocione, duke prdorur gjuhn artistike prkatse n artin
pamor, muzik dhe dram, n procese t ndryshme krijuese dhe performuese;
shpjegon qndrimin e vet, lirshm dhe pavarur;
shpreh para shokve apo t tjerve prjetimet dhe emocionet e prjetuara gjat
shikimit t nj filmi, performimit/realizimit t nj dramatizimi, knge apo nj
vizatimi.
b) Teknika dhe procese artistike

zbatoj teknika dhe procese t ndryshme artistike n artin pamor, muzik dhe dram;
prdor n mnyr t vetdijshme gjuhn artistike nprmjet mjeteve shprehse t

arteve si: fjalt, tingujt, ngjyrat, format, lvizjet etj;
krijoj duke prdorur mjete dhe teknika t ndryshme artistike, pr t zhvilluar ide
personale dhe origjinale;
93
krijoj pun artistike, bazuar n elemente, procese dhe teknika artistik apo
materialeve t dhna;
prdor teknika dhe procese artistike t artit pamor, muziks dhe drams, pr t
prezantuar n mnyr artistike temat/projektet q i interesojn;
reflektoj dhe vlersoj aktivitetet personale
dhe t t tjerve, duke u shprehur
prmes formave t ndryshme artistike
prdor mediat, si mjete t rndsishme t informimit, t komunikimit dhe t

ndrveprimit n epokn digjitale, pr tu prezantuar n mnyr artistike, lirshm dhe
t pavarur.
c) Historia, kultura dhe shoqria

prjetoj veprat e ndryshme artistike;
kuptoj zhvillimin, rolin dhe ndikimin e artit n shoqri;
njoh vepra dhe autor t arteve n kontekste t ndryshme sociale, politike dhe
kulturore;
vlersoj rolin e ndrveprimit t arteve n kontekste t ndryshme historike, shoqrore,

kulturore etj;
identifikoj dhe promovoj vlerat e trashgimis kulturore (familjare, t komunitetit,

kombtare dhe m tej);
respektoj vlerat e trashgimis kulturore kombtare dhe m gjer.

I gjith procesi i t nxnit n fushn e arteve, n t gjitha shkallt, zhvillohet prmes
kompetencave t ksaj fushe krijimit, performimit/realizimit dhe vlersimit. N t gjitha
shkallt e kurrikuls, ato zhvillohen dhe plotsohen m tej me kompetencat specifike lndore
brenda fushs. Kompetencat e fushs s arteve lidhen dukshm dhe n mnyr logjike e
metodike me kompetencat kye. Kto kompetenca jan t lidhura ngusht me tematikat e
fushs dhe zhvillohen nprmjet tyre. Kompetencat q prbjn fushn e arteve pr t gjitha
lndt art pamor, muzik, dram dhe krcim jan:
Kompetenca 1: Krijimi artistik
-
Prdorin ide t ndryshme pr t krijuar nj vepr artistike (muzikore, pamore,

94
koreografike apo dramatike).

-
Prdorin elementet dhe parimet e gjuhs artistike.
Eksperimentojn duke zhvilluar m tej idet e veta artistike.
Organizojn krijimin e vet artistik, sipas elementeve t gjuhs artistik.
Ndajn prvojat e veta krijuese me t tjert.
Kompetenca 2: Performimi/realizimi artistik

-
Interpretojn/realizojn prmbajtje t ndryshme nga tematika apo vepra artistike.
Zbatojn teknika dhe procese t ndryshme artistike.
Respektojn rregullat e performimit/interpretimi/realizimit artistik.
Ndajn prvojat e veta performuese/realizuese t veprave artistike me t tjer.
Analizojn punn e interpretuar/realizuar n mnyr artistike.
Kompetenca 3: Vlersimi artistik

-
Analizojn veprat artistike t performuara/realizuara.
Shpjegojn kuptimin veprave t realizuara/performuara.
Bjn nj gjykim kritik dhe estetik.
Vlersojn prvojat e veta dhe t t tjerve pr veprat artistike.
N shkalln e tret dhe t katrt zhvillohen t njjtat kompetenca t cilat ndrthuren n

mnyr t harmonishme me njra- tjetrn, duke plotsuar qllimet e edukimit jo vetm pr
artet, por edhe m gjer. Kompetencat e arteve, edhe ne kt shkall, zhvillojn aftsit
krijuese, interpretuese dhe vlersuese. Nprmjet nj prvoje sistematike t puns artistike,
gjat ciklit fillor, nxnsit jan br m t vetdijshm pr potencialin e tyre krijues prmes
prdorimit t gjuhve artistike. Nprmjet kontaktit me veprat e artit q ofrojn
shumllojshmri modelesh shprehse dhe komunikimi, nxnsit jan aftsuar n vlersimin e
pasuris s madhe t gjuhve t ndryshme artistike, n eksplorimin e mjedisit t tyre kulturor
dhe n prgatiten pr zbulimin e kulturave t tjera.
Nxnsit, n shkalln e tret dhe t katrt krijojn, performojn/realizojn dhe vlersojn
vepra arti, nprmjet kombinimit t perceptimeve, intuits, prshtypjeve dhe njohurive t
ndryshme. Ata reflektojn, komunikojn dhe prdorin informacione nga burime t ndryshme.
Nxnsit inkurajohen t zhvillojn aftsit e tyre kritike dhe estetike dhe t hapin horizontin e
tyre kulturor nprmjet njohjes s veprave t artit t artistve t periudhave dhe origjinave t
ndryshme.
95
Edukimi artistik duhet t prfshij mundsin e integrimit t teknologjis n proesin

msimor duke e konsideruar at si nj mjet t ri t fuqishm shprehs, frymzimi dhe
komunikimi.
Rezultatet e t nxnit n fushn e kurrikuls s arteve zhvillojn tri kompetencat kye t

fushs prmes ktyre tematikave:
1. Gjuha dhe komunikimi artistik.
2. Teknika dhe procese artistike.
3. Historia, kultura dhe shoqria.
4.
5.
KSNA 2
Shkalla e tret
Shkalla e katrt
Klasa prgatitore, VI, VII
Klasa VIII, IX
Rezultatet n fund t
klass s shtat
1. Krijimi i vepraveartistike1
Nxnsi:
-
Krijon
duke
shprehur
performuese (interpretuese) individuale dhe n grup;
prjetimin,
Krijon n mnyr origjinale dhe shquhet pr aftsi
kndon dhe interpreton kng dhe melodi t ndryshme
ndjenjat dhe idet
individualisht ose n grup, kng dhe melodi nga gjini t
personale;
ndryshme (artistike, popullore, muzik e leht);
Interpreton kng, luan

n
instrumente
muzikore dhe ritmizon

modele
ritmike,
nga
krijon vepra dy dhe tri dimensionale, n mnyr t

lirshme ose mbi nj tem t caktuar;
krijon duke prdorur mjetet e ndryshme shprehse

artistike p r t shprehur prjetimin individual, ndjenjat
Me fjaln vepra artistike (muzikore, figurative, apo dramatike) do t kuptojm t gjitha punt q krijojn,
realizojn dhe vlersojn nxnsit n klas, apo punt e artistve t ndryshm.
96
koh t thjeshta;
-
dhe idet personale n muzik dhe art pamor;
krijon vepra dy dhe tri

dimensionale,
krijon dhe kontribuon n realizimin skenik t shfaqjeve t

ndryshme si mjuzikll, ose nj kolazhi muzikor;
mnyr t lirshme n
interpreton
individualisht ose n grup, n aktivitetet
tema t caktuara;
artistike t shkolls, komunitetit dhe m gjer sipas
improvizon n mnyr
prirjeve, mundsive dhe interesave t tyre.
krijuese mbi melodie

ritm e t njohura m
par;
-
krijon melodi, ritme,

kng
shoqrime
instrumentale
kngve;
-
krijon
duke
mbshtetur
u
ide
artistike
origjinale,
nprmjet
prdorimit
t mjeteve shprehse
t larmishme artistike
n muzik, dram dhe
art pamor;
-
merr pjes n aktivitetet

artistike sipas prirjeve,
mundsive
dhe
interesave t veta.
2. Performimi/realizimi i veprave artistike
Nxnsi:
-
prdor
teknikat
artistike
pr
nj melodie apo krijimit t punve dy dhe tri
performuar/realizu
ar
nj
pun
dimensionale;
-
vetn n arte;
97
zbaton
teknikat
prdor teknikat dhe proceset e arteve gjat krijimit t
zotron teknikat dhe proceset gjat krijimtaris vetm dhe

n grup, n muzik dhe art pamor;
performon/interpreton n nj apo m shum veprimtari
dhe
proceset
artistike
artistike;
gjat
performimit/realizi
vepra
dy
dhe
tri
dimensionale
dhe
demonstronaftsi n nj veprimtari artistike;
mit, n muzik,
performon me instrumentemuzikoren koh t ndryshme;
dram
interpretonnmuzik;
prdor media dhe teknologji t ndryshme pr t paraqitur
dhe
art
pamor;
-
realizon
demonstronaftsi
veprimtari artistike personale ose n grup.
performuese
(interpretuese) n
nj apo m shum
veprimtari
artistike;
-
realizon vepra dy
dhe
tri
dimensionale dhe
demonstron aftsi
n nj veprimtari
artistike.
3. Vlersimi i veprave artistike
Nxnsi:
-
vlerson
mnyr -
kritike punt artistike t
n muzik dhe art pamor;
vetat dhe t t tjerve n -
vlerson t bukurn n nj vepr muzikore apo figurative ,
muzik dhe art pamor;
duke u shprehur prmes t i, shkrimit (eses), poezis etj.;
reagon
vlerson krijimet artistike vetjake dhe t tjerve duke
emocionalisht -
ndaj nj vepre artistike
analizuar formn, elementet artistike dhe teknikat n
muzikore, dramatike apo
funksion t shprehjes artistike;
pamore;
-
vlerson dhe prezanton n mnyr kritike punt artistike
vlerson
artistike
prjetimit,
nj
vepr
prmes
vzhgimit, -
dgjimit
interpretimit artistik;
dhe
vlerson dhe prezanton n mnyr n mnyr individuale

apo n grup, vepra artistike n muzik dhe art pamor, duke
prdorur medie dhe teknologji t ndryshme;
vlerson punn e vet apo t shokut duke analizuar n
mnyr kritike dhe prdorur nj fjalor t thjesht artistik
gjat vlersimit;
98
mon t bukurn punt -
prezanton punt e veta artistike, prezanton veten me
artistike individuale dhe
sukses dhe vetbesim n aktivitetet e ndryshme artistike
t t tjerve, n muzik,
individuale ose grupore n shkoll, komunitet dhe m
dram dhe art pamor,
gjer.
duke u shprehur me
fjalt e veta;
-
vlerson punn e vet apo

t shokut duke prdorur
nj fjalor t thjesht
artistik gjat analizs;
prezanton punn e vet n

veprimtarit artistike n
klas apo n ato publike
(koncert,
dramatike,
duke
shfaqje
ekspozit)
prdorur
mjetet
dixhitale.
Njohurit dhe konceptet kryesore
Gjuha dhe komunikimi artistik
Elemente dhe koncepte & parime artistike
-
Tingulli
Melodia
Kontrasti
Ritmi
Siprfaqja
Prsritja
Dinamika
Vllimi
Ndryshimi
Vija
Ngjyra
Krahasimi
Forma
Roli
Theksi
Karakteri
Zri
Ekuilibri
Trupi
Fjala
Uniteti
Objekti
Dritat
Harmonia
Perspektiva
Lvizja
Zhvillimi
Hapsira
Drejtpeshimi
Sensi kompozicionit
Energjia
Koha
Sensi i trsis
Veprimi
Sensi i stilit
99
Teknika dhe procese artistike
Teknika vokale
Kndimi
Teknika instrumentale
Krijimi
Teknika akuarelit
Dgjimi
Teknika e vizatimit
Interpretimi/performimi
Teknika e gdhendjes
Luajtja n instrument
Teknika e ngrohjes
Kndimi
Teknika e shkontraktimit -
Interpretimi
Teknika e kujtess
Loja muzikore/dramatike
Vizatimi
Ngjyrosja
Modelimi
Skei
Dialogu
Monologu
Hapa
Prjetimi emocional
Veprimi me an t fjals
Aktrimi
Sikuri
Veprimi fizik dhe psikik
Imitimi
Fotografimi
Modelimi
Gdhendja
Kolazhi
Kompozimi
Gjinit dhe llojet artistike.
Veprimtari artistike
100
Lojra teatrale
Dramatizim (loj teatrale)
Kor
Ekspozit
Shfaqje
Koncert
Historia, kultura dhe shoqria2
Notat
Gjinit artistike (opera, baleti, portreti, pejzashi,
Pentagrami
Ritmet e thjeshta
Ritmet e prbra
Ritmet e prziera
Format muzikore
Kngt popullore
Profesione q lidhen me karriera t ndryshme artistike
Vallet popullore
Vepra arti dhe veprimtari artistike (riprodhime, fotografi,
Trashgimi
Isopolifonia
Format muzikore
kompozimi etj.)
-
Veprimtari dhe institucione kulturore (opera, galeri, muze

etj.)
Eksperienca artistike (takime dhe biseda me artist,

muzikant, artizan, dizajn etj.)
filma etj.)
-
Zhvillimi i arteve n periudha t ndryshme nga lashtsia

deri n ditt tona
Dgjimi muzikor dhe perceptimi pamor.
Prjetimi artistik.
Zhvillimi i vmendjes dhe i kujtess artistike.
Vullneti dhe motivimi.
Iniciativa dhe interesimi.
Imagjinata dhe krijueshmria.
Ndjenja pr t vzhguar dhe dalluar ritmin dhe harmonin ( tingujt, ngjyrat, format,
strukturat, karakteret, lvizjet, etj.)
Shkathtsit muzikore.
Shkathtsit lvizore.
Deri n shkalln e tret nxnsit duhet t dgjojn/shikojn/vzhgojn fragmente t 20-25 veprave artisike,
muzikore dhe pamore m pak dramatike. N fund t shkalls s tret nxnsit duhet t
shikojn/dgjojn/vzhgojn fragmente t 30 veprave artisike, muzikore dhe pamore.
101
Shkathtsit shprehse figurative.
Komunikimi dhe t shprehurit.
Shkathtsia pr pun n grup (kori, vallet, muralet etj).
T menduarit analitik, kritik dhe krijues.
Qndrimet dhe vlerat
Kurioziteti.
Dshira pr tu shprehur artistikisht.
Vetbesimi.
Dshira pr shprehje dhe komunikim n mnyr t pavarur.
Pjesmarrja aktive vetm dhe n grup.
Shoqrimi.
Kmbngulja.
Bashkpunimi.
Diversiteti dhe kuptimi i kulturave t ndryshme.
Respekti pr veten dhe t tjert.
Qndrimi ndaj artit dhe konceptit t t bukurs n art.
Respektimi i trashgimis kulturore kombtare dhe trashgimis s kulturave t tjera.
Respekti ndaj kulturave t ndryshme.
Bashkpunimi dhe prgjegjsia.
Prqendrimi dhe durimi.
3.5.6 Ndarja e kohs

Sipas Kornizs s kurrikuls s Shqipris, n planin msimor pr nivelin e dyt, fusha e
kurrikuls s arteve, do t zhvillohen gjithsej 9 or msimore.
N shkalln e tret t kurrikuls, artet zhvillohen n klasn gjashtt dhe t shtat. Jan
gjithsej 2 or msimore n jav t planifikuara pr kurrikuln e arteve, gjithsej 5 or n kt
shkall.
N klasn e gjasht zhvillohen kto lnd:
muzik
1 or
102
art pamor
1 or
dram
1 or
ndrsa n klasn e shtat zhvillohen kto lnd:
muzik
1 or
art pamor
1 or
N shkalln e katrt t kurrikuls, artet zhvillohen n klas e tet dhe t nnt. Jan gjithsej
2 or msimore n jav t planifikuara pr seciln lnd n kurrikuln e arteve, gjithsej 4 or
n kt shkall. Ato zhvillohen si m posht:
N klasn e tet zhvillohen kto lnd:
muzik
1 or
art pamor
1 or
N klasn nnt zhvillohen kto lnd:
muzik
1 or
art pamor
1 or
Fusha e t nxnit
Arte (%)
Muzik
(or msimore/jav)
Art pamor
(or msimore/jav)
Dram
(or msimore/jav)
Shkalla 3
Klasa VI VII
Shkalla 4
Klasa VIII IX
8.9%
6.5%

Procesi i msimit t arteve n kt nivel zhvillohet n baza njohjeje pr t gjitha lndt
brenda fushs s arteve nga nxnsit. Cilsia e msimdhnies sht elsi pr suksesin e
nxnsve n n msimin e arteve. Msuesit duhet t inkurajojn do nxns t besoj se do t
jet i suksesshm n msimin e muziks, artit pamor apo drams, duke kuptuar shum mir
interesat e tyre dhe nevojat q ata kan. Ata ndihmojn nxnsit t aktivizojn njohurit e
103
mparshme, ti rendisin dhe prdorin ato, duke diferencuar udhzimet pr nxns me nevoja
t veanta. Po kshtu msuesit duhet t stimulojn dhe inkurajojn t gjith nxnsit, duke
krijuar mjedise ku nxnsit t ken mundsi pr t performuar/interpretuar/krijuar nprmjet
arteve.
Gjat procesit t msimdhnies, msuesit duhet t sigurojn nj shumllojshmri
aktivitetesh t bazuara n vlersimin e nevojave individuale t nxnsve, n nevojat e grupit
dhe n praktikat m t mira msimore. Gjithashtu, msuesit duhet t krijojn nj mjedis t
prshtatshm n klas pr zhvillimin e veprimtarive t artit pamor, drams dhe muziks.
Improvizimi prdoret edhe pr t mbrritur n dramatizimin e ngjarjeve q rezultojn
drejtprsdrejti nga prvoja personale e secilit pjesmarrs e m tej n prpunimin e saj, n
prballjen me prvojat e t tjerve, si dhe n dramatizime t mbshtetura n materiale letrare,
tregime, prralla, poezi, folklor ose legjenda.
Nxnsit vendosen n situata konkrete praktike muzikore dhe dramatike n t cilat
prjetojn dhe provojn vet t krijojn dhe interpretojn artistikisht vetm dhe n grupe.
Msimdhnia e arteve, pr nga vet natyra, nnkupton nj veprimtari emocionale dhe fizike,
tashm e vetdijshme pr ata, ku do prmbajtje dhe veprimtari msimore muzikore,
figurative dhe dramatike sht e plqyeshme dhe krijon emocione. sht shum e
rndsishme kur nxnsit drejtohen drejt nj veprimtarie artistike n mnyr t vetdijshme,
gj q u mundson atyre shprehjen e potencialit t tyre intelektual/artistik n shum aspekte.
Disa komponent shum t rndsishm, q ndihmojn n formimin e kulturs
artistike t nxnsve dhe q duhet t merren parasysh nga msuesit gjat puns s tyre, jan:
Arti , si komponent i edukimit estetik.
Si e till, fusha e arteve ndihmon n edukimin estetik, sepse edukon shijet, zhvillon
ndjesin pr t vzhguar dhe dalluar t bukurn n art.
Arti, si komponent i formimit edukativ dhe social.

Nprmjet veprimtarive t prbashkta, si jan: t knduarit n grup, loja n
instrument, interpretimi etj., nxnsit koordinojn veprimet me njri-tjetrin, duke krijuar
kshtu raporte shoqrore. N kt mnyr ata fillojn t grshetojn punn dhe prgjegjsin
personale me punn n grup at q sht e prbashkt, p.sh.: kori zhvillon rregullin, ku
veprimtaria e do nxnsi (kndimi) zhvillohet me krkesat e t brit muzik n mnyr t
prbashkt, apo vnia e nj tregimi/prrall n sken, aktivitet i cili bhet i plqyeshm kur
t gjith nxnsit bashkveprojn n harmoni me njri-tjetrin.
104
Arti si komponent i proceseve psikologjike.

Nprmjet prjetimit dhe njohjes me artet, n mnyr t vetdijshme nxiten nj sr
procesesh psikike. Format e ndryshme t puns n disiplinat artistike pr kt grupmosh,
zhvillojn vmendjen tek ritmi, melodia, ngjyrat, format, lvizjet, fjala, gjesti etj., her ve e
ve dhe her t gjitha s bashku.
Nxitja dhe t shprehurit, prmes krijimeve t ndryshme n arte, zhvillon imagjinatn tek ata
p.sh: dgjimi i muziks i bn fmijt m t ndjeshm dhe m t drejtprdrejt n prjetimin e
pjesve muzikore, i jep kuptimin e s bukurs muzikore. Ose riprodhimi i nj tregimi i fut
ata n botn e personazhit etj.
Arti si komponent i zhvillimit fizik.

Artet nxitin jo vetm proceset psikike por njkohsisht edhe proceset fizike, sepse ato
jan t ndrlidhura dhe t kushtzuara. P.sh.: muzika ndikon n gjith qenien fizike t njeriut
prmes lvizjeve, frymmarrjes dhe qarkullimit t gjakut. Kndimi zhvillon aparatin e
kndimit dhe t gjitha organet marrin pjes njkohsisht gjat t knduarit dhe funksionojn
n mnyr t sinkronizuar. Krcimi dhe lidhjet e saj me muzikn prmes lvizjeve prmes
harmonizimit t ritmit ose kombinimi i tyre me muzikn i bjn lvizjet m t t gjalla, t
organizuara, plastike, emocionale.
Vlersimi prshkon gjith procesin msimor dhe i shrben prmirsimit t ktij procesi. N
kurrikuln e arteve, ndryshe nga lndt e tjera, mbshtetet n parimin e individualizimit, ku
do nxns posedon dhe zhvillon prirje t veanta, duke u shprehur n mnyr individuale n
forma t ndryshme t artit. Inkurajimi, imagjinata, shprehja origjinale dhe krijuese,
interesimi, prjetimi artistik, interpretimi dhe prezantimi i punve artistike jan forma t cilat
ndihmojn n vlersimin e puns krijuese t nxnsve n arte.Gjithashtu, pjesmarrja
individuale dhe n grup, n aktivitetet artistike t ndryshme q organizohen n klas, shkoll
dhe n komunitet jan pjes e procesit t vlersimit.
Vlersimi mbshtetet trsisht n rezultatet e t nxnit dhe objekt i vlersimit jan krijimi i
kompetencave artistike t nxnsve n fushn e arteve prmes krijimit, performimit/realizimit
dhe vlersimit. Arritjet n fushn e arteve jan m shum individuale prandaj duhet edhe t
vlersohen si t tilla.
105
Kjo gj bhet n funksion t matjes s kompetencave artistike t caktuara q arrin t zhvilloj

nxnsi gjat procesit msimor, vetm ose n grup, prmes veprimtaris praktike, d.m.th.,
prmes t knduarit, t aktrimit t nj pjese tekstuale letrare, t dgjuarit muzikor apo letrar i
nj vepre, t krijuarit e punve dy dhe tre dimensionale, t analizuarit t pjesve artistike etj.
P.sh:msuesit zhvillojn vet nj larmi mnyrash vlersimi n dram, si :
prdorin fjal e shprehje inkurajuese gjat puns me interpretimin e kngs/drams;
vlersojn nj nxns duke i besuar rolin kryesor/ose solistin, vlersim q e detyron m

shum nxnsin dhe i jep m shum prgjegjsi;
shpallin interpretuesin/krijuesin m t mir (n art pamor, dram dhe muzik);
vlersojn pjesmarrjen dhe aktivizimin n veprimtarit e ndryshme artistike-kulturore.
Vlersimi mund t bhet individual ose n grup, n klas ose jasht saj. Nxnsit
vlersohen, ndrsa demonstrojn arritjet n punt konkrete, si: prvetsimi i elementeve
artistike, aftsit bashkpunuese dhe prurjet krijuese-improvizuese, pjesmarrja n
veprimtarit artistike n komunitet, pasioni, vlersimi dhe prkushtimi ndaj arteve, etj.
Portofoli i nxnsit, sht nj tjetr mundsi vlersimi, sht nj koleksion i punimeve
prgjat vitit shkollor n arte. Ai mund t prmbaj krijime, detyra tematike (ese), organizime
dhe projekte kurrikulare, prodhime t ndryshme t CD-ve e DVD-ve n dobi t veprimtarive
t ndryshme shkollore, produkte t veprimtarive kurrikulare etj.
Artet studiohen prmes njohjes dhe prdorimit t mjeteve, materialeve, teknikave e
procedurave specifike artistike, pr seciln lnd.
P.sh n artin pamor, n kt nivel kemi punt dy dhe tri dimensionale, ilustrimet (foto,
punime t artistve, objekte nga natyra, ilustrime veprash arti), ose materiale t tilla si: letra,
plhura, plastelina, materiale organike etj. Ndrsa pr dgjim muzikor, shikim t shfaqjeve
apo ekspozitave/veprave t ndryshme, pr ndjekjen e pjesve dramatike, krcimeve t
ndryshme, kngve apo veprave t artit prdoren magnetofoni, TV, CD dhe DVD.
Prve materialeve shfrytzohen edhe burime msimore si teksti shkollor, interneti etj.
Disa nga mjetet m t prdorshme didaktike jan:
Mjetet pamore natyrore si: modele pr t vizatuar etj.
106
Mjetet artificiale si: fotografit, vizatimet.
Mjetet audiovizive si: Tv, magnetofon, video, video-projektor, kompjuter,

internet,CD, DVD.
Mjetetdgjimore:radio,magnetofon, kasetofonetj.
Mjetet verbale, tekstet si: tekstet msimore (t detyruara), libri i msuesit, fletoret e
puns, katalog, albume q mund t prdoren n shkoll pr t mbshtetur punn e
nxnsve dhe demonstruar vepra t ndryshme arti. Kto burime duhet t diskutohen
dhe vlersohen nga stafi si nj pjes e planit t tyre pr artet. Ky plan duhet t jet i
rndsishm pr t przgjedhur burimet e dyta, t cilat ndihmojn pr t mbshtetur
nxnsit n punt e tyre krijuese dhe performuese, si dhe n kryerjen e vizatimeve apo
krijimeve t ndryshme.
107
Mjedisi msimorsi:(klasa,kabinetet e e artitetj.)
3.6 Fusha e t nxnit: Edukimi fizik, sportet dhe shndeti

3.6.1 3.6.1 Hyrje
Fusha msimore Edukimi fizik, sportet dhe shndeti n arsimin parauniversitar ndihmon q
nxnsit t zhvillojn njohurit, shkathtsit dhe qndrimet e nevojshme, t cilat sigurojn
mirqenien eshndetit t tyre mendor, emocional, fizik dhe social, si dhe t ndihmojn t
prballin me sukses sfidat e jets s tashme dhe t ardhme.
Fusha e edukimit fizik, sporteve dhe shndetit do t afroj nj qasje t integruar t edukimit
fizik dhe sporteve me edukatn shndetsore, nga shkalla 1 deri n shkalln 6, e cila do t
prfshij shpalosjen e mnyrave t jets s shndetshme apo mbrojtjen prej smundjeve dhe
rreziqeve prej tyre.

Fusha msimore Edukimi fizik, sportet dhe shndeti ka si qllim t shihet sinj mjetideal
prpromovimin eaktivitetitt rregulltfizik, edukimin e nj stili jetese t shndetshme e aktive
dhe fitimin e kompetencave t rndsishme e t vlefshme prgjat gjith jets. Fusha e
edukimit fizik, sporte dhe shndetit n shkallt 3-4, u mundson nxnsve:
prforcimin e mtejshm t njohurive teknike e taktike t fituara n disiplinat sportive

dhe prdorimin e tyre n jetn e prditshme;
zbatimin n veprimtarit fizike e sportive t rregulloreve teknike t disiplinave

sportive;
kryerjen ekombinacioneve
lvizore me prmbajtje t aftsive lvizore baz, t
manipulimit lvizor me dhe pa mjete, si dhe element akrobatike;
zbatimin e rregullave t siguris gjat t ushtruarit me aktivitet fizik e sportiv;
praktikimin e rregullave dhe mnyrave t dhnies s ndihms s par n raste t

traumave q ndodhin gjat aktivitetit fizik;
zbatimin n jetn e prditshme t parimeve t Olimpizmit, Filozofis Olimpike dhe

Fair-Play-t, si dhe krijimin e edukats e t ushtruarit sistematik, disiplins, vullnetit,
vetvlersimit dhe konkurrencs s ndershme.
108
vlersimi i sportit si alternativ karriere n t ardhmen.

Fusha e Edukimit fizik, sportit dhe shndetit, n shkalln e tret dhe t katrt t arsimit
krkon t zhvillohet prmes tematikave t mposhtme:
1. Edukim nprmjet aktiviteteve fizike
Lojra lvizore e popullore
Gjimnastik
Atletik
Edukimi fizik u ofron nxnsve nj platform nga e cila mund t formojn kompetenca pr t
zhvilluar kapacitetet fizike e aftsit koordinatave q ndihmojn n zhvillimin e mtejshm t
aftsive personale dhe ndrpersonale. Kjo tematik u mundson nxnsve t zhvillojn dhe
krijojn aftsit e nevojshme pr pjesmarrje n nj gam t gjer t aktiviteteve fizike,
sportive, kulturore q ndikon n rritjen e mirqenies se tyre fizike dhe i prgatit pr jet
aktive dhe t shndetshme.
2. Aktivitete sportive
Basketboll
Volejboll
Futboll
Veprimtari sportive ndihmse
Sportet u mundsojn nxnsve prforcimin e njohurive dhe prdorimin e shum elementeve

e kombinacioneve tekniko-lvizore q prfshihen n lojrat sportive. Nprmjet ktyre
lojrave sportive (basketboll, volejboll, futboll,etj.) nxnsit krijojn e fitojn kompetenca
shum t rndsishme pr jetn, zhvillojn m tej cilsit fizike, aftsit e komunikimit dhe t
punuarit n skuadr, duke e konsideruar sportin si mundsi pr karrier, zhvillojn aftsit
pr pranimin dhe ndarjen e prgjegjsis, si dhe gzimin e suksesit, msohen t respektojn
rregullat e lojs dhe fair-play-t n aktivitet sportive n shkoll e jasht saj, q n vetvete
prbn nj model t respektit ndaj rregullave demokratike t jets qytetare, si dhe formimin e
kulturs s t ushtruarit sportiv pr gjat gjith jets.
109
3. Praktikim aktivitetesh n shrbim t komunitetit, mirqenies dhe shndetit
Mirqenie fizike, mendore, emocionale dhe sociale.
Ruajtja e organizmit nga dmtimet e mundshme gjat t ushtruarit me aktivitet fizik e

sportiv dhe dhnia e ndihms s par.
T ushqyerit e shndetshm.
Edukimi olimpik dhe Fair-Play.
Rreziqet nga prdorimi i substancave q krijojn varshmri.
Planifikimin pr zgjedhje dhe ndryshime.
Edukimi shndetsor u mundson nxnsve fitimin e kompetencave pr ruajtjen dhe

kultivimin e shndetit t tyre dhe t t tjerve, u mundson zhvillimin e respektit pr vetveten
dhe t tjert, t praktikojn mnyrat e ruajtjes s organizmit nga dmtimet e mundshme, gjat
t ushtruarit n aktivitetet fizike e sportive, t zbatojn rregullat e dhnies s ndihms s par,
t zbatojn mnyra t drejta t t ushqyerit dhe praktika t sigurta dhe higjienike n rutinn
ditore, t zbatojn parimet e filozofis olimpike , t respektojn edhe n jetn e prditshme
rregullat e Fair-Play-t, t zhvillojn t kuptuarit e efekteve negative t prdorimit t
substancave narkotike, si dhe ti ndihmoj ata t bhen t ndrgjegjshm pr nevojn e
ruajtjes s nj mjedisi t shndetshm, n t cilin ata mund t mbrojn veten dhe t tjert nga
faktort e rrezikshm.
I gjith procesi i t nxnit n fushn e Edukimit fizik, sporteve dhe shndetit, organizohet
rreth tre kompetencave specifike t fushs. T tri kompetencat e fushs lidhen me njratjetrn.
Kompetenca 1: Zhvillimi i aftsive lvizore n prshtatje me situata t ndryshme
lvizore e sportive.
N kt kompetenc prfshihen koordinimi, rregullimi, kontrolli, ndjesit dhe vet-shprehit
duke iu referuar aftsis pr t ekzekutuar veprimeve t ndryshme lvizore. Ato zhvillohen n
situata t larmishme t t nxnit t lidhura me lloje t shumta aktivitetesh si p.sh:aktivitete
me prmbajtje t lvizjeve lokomotore (vrapimi, ecja, notimi, iklizmi, etj.) dhe lvizje jo-
110
lokomotore si (krcimi, goditja, etj.), lvizje manipulative me dhe pa mjete, aktivitetet

teknike e artistike (gjimnastika artistike e ritmike).
Prmbajtja e ktyre aktiviteteve duhet tu mundsoj nxnsve t bhen m t vetdijshm
pr trupat e tyre dhe pr mjedisin n t cilin ata duhet t prshtatin aktivitetin fizik e t
veprojn n mnyrn e duhur e t sigurt.
Kompetenca 2: Ndrveprimi me t tjert n situata t ndryshme lvizore e sportive
Pjesmarrja n aktivitete fizike me t tjertkrkonaftsi,t cilat shkojn prtej mjeshtris s
thjesht e lvizore. Edhe pse zotrimii ksaj kompetence nuksht nj kushtthemelorpr
angazhim n nj aktivitet fizik, mungesa e saj kufizon zgjedhjen n shumllojshmri q ky
aktivitetet ofron. Ndrveprimi me t tjert inkurajon nxnsit t angazhohen n nj proces ku
ata zhvillojn plane t ndryshme t veprimit pr t prshtatur lvizjet e tyre me ato t t
tjerve, pr t sinkronizuar lvizjet e tyre me ato t t tjerve dhe pr t komunikuar me njritjetrin. Nxnsit msojn punn n grup, kryejn detyra tpr bashkta dhe pranojn drejt
fitoren dhe humbjen. Duke pasur parasysh se nxnsit do t prballen me situatat ngjashme
n jetn e tyre t prditshme, kjo kompetenc i ndihmon ata t zhvillojn aftsit sociale dhe
gjykime etike t favorshme pr t ndrtuar marrdhnie harmonike ndr personale.
Kompetenca 3: Prshtatja e nj stili jete aktiv dhe t shndetshm.
T prshtatesh n nj stil jetese aktiv dhe t shndetshm do t thot t krijosh mundsit pr
t jetuar nj jet, e cila karakterizohet nga nj mirqenie e prgjithshme fizike, mendore dhe
emocionale, n t ciln nj individ gzon aftsi pr t ekzekutuar do dit detyra energjikisht
dhe aktivisht, kryen me knaqsi aktivitetet e kohs s lir dhe realizon lehtsisht krkesat e
dits. Pr nj nxns kjo kompetenc zhvillohet me edukimin e zakoneve t shndetshme,
angazhimin n forma t ndryshme t aktivitetit fizik e sportiv, t ushqyerit n mnyrn e
duhur, mos ekspozimin ndaj substancave q krijojn varsi, duke krijuar nj model jetese e
cila do t sillte efekte t plqyeshme afatshkurtra, afatmesme e afatgjata.
KSNA 2
Shkalla e tret, klasat 6-7
Shkalla e katrt, klasat 8 - 9
111
1. Edukim nprmjet aktiviteteve fizike

Nxnsi:
Kryen kombinime lvizore me prfshirje
Krijon kombinime lvizore me prfshirje t
t formave t ndryshme t lvizjes.
formave t ndryshme t lvizjes.
Argumenton
midis
diferencn
Zbaton mnyrat e duhura t drejtqndrimit n
pozicioneve t sakta (drejtqndrimeve)
vend, n lvizje, n situata t ndryshme lvizore
dhe t pasakta t qndrimit t shtylls
e sportive.
kurrizore n vend dhe n lvizje.
Analizon efektet e ushtrimit t lvizjeve
Demonstron prdorimin e lvizjeve jolokomotor
jolokomotor
dhe lokomotor n situata t ndryshme lvizore e
organizmin
dhe
e
lokomotor
njeriut
mbi
jetn
sportive dhe gjat jets s prditshme.
prditshme.
Analizon efektet e ushtrimit t lvizjeve
Demonstron prdorimin e lvizjeve manipulative
manipulative mbi organizmin e njeriut n
n situata t ndryshme lvizore e sportive dhe
jetn e prditshme.
gjat jets s prditshme.
Prshtat lojrat lvizore t msuara sipas
Krijon lojra t reja lvizore dhe organizon
kushteve t diktuara nga ambienti.
grupin (shokt e klass) n zhvillimin e tyre.
2. Aktivitete sportive
Nxnsi:
Prdor
shprehit
motorike
dhe
Demonstron metodologji t prshtatshme t t
kombinimet lvizore t msuara gjat
ushtruarit shprehive motorike dhe kombinimeve
ushtrimit t aktiviteteve t t ndryshme
lvizore (teknikat e duhura).
sportive.
Zbaton rregullat e lojrave lvizore dhe
Analizon lidhjen dhe prdorimin e rregullave t
sportive.
lojs me rregullat e jets s prditshme.
Bashkpunon me partnerin n loj dhe
Analizon lidhjen midis situatave t lojs dhe
respekton kundrshtarin.
jets s prditshme.
Prshtat
forma
ndryshme
Argumenton efektet mbi organizmin e njeriut.
veprimtaris fizike me kushtet e mjedisit

natyror.
112
Zbaton mnyra t ndryshme t orientimit
Analizon efektet e ushtrimit t
n natyr.
natyr mbi organizmin e njeriut n jetn e
aktivitetit n
prditshme
3. Praktikim aktivitetesh n shrbim t komunitetit, mirqenies dhe shndetit
Nxnsi :
Identifikon
gjendje
ndryshme
Analizon efektet e gjendjeve t ndryshme
emocionale n varsi t situatave t
emocionale n prshtatje m situata t ndryshme (
ndryshme t jets s prditshme dhe
p.sh. pune n grupe, loje n shkoll dhe jasht
tregon pr to (p.sh. kur bashkbisedon
saj etj).
me msuesit, kolegt, apo gjat lojs,

puns n grupe etj.)
Praktikon t drejtat dhe prgjegjsit
Analizon mbi faktin q do individ sht unik, i
tij/saj n jetn e prditshme brenda dhe
ndryshm, si dhe mbi kontributin q do njri
jasht shkolls.
duhet t jap q shkolla dhe mjedisi ku jeton t

jet i barabart dhe mikprits pr t gjith.
Zbaton
shkathtsi
dhe
shprehi
pr
Demonstron prkushtim dhe argumenton efektet
mirmbajtjen e higjiens personale n
n jetn e prditshme t ruajtjes dhe kultivimit t
shtpi dhe n shkoll.
higjiens personale dhe t mjedisit n shtpi,

shkoll dhe komunitet.
Njeh mnyra t dhnies s ndihms s
Zbaton mnyra t thjeshta t dhnies s ndihms
par n raste traumash q mund t
s par n raste traumash q mund t ndodhin
ndodhin gjat aktivitetit fizik.
gjat aktivitetit fizik.
Zbaton
parimet
olimpizmit
dhe
Argumenton mbi dobishmrin e praktikimit t
rregullat e Fair-Play-t gjat aktivitetit
parimeve olimpike dhe rregullave t Fair-Play-t
fizik, sportiv dhe n jetn e prditshme.
edukimin e tij/saj.
Zhvillon plane individuale pr ushqim t
Argumenton mbi nevojshmrin e krijimit t nj
shndetshm sipas sezoneve, periudhave
edukate individuale
ditore dhe zbaton rregullat e nevojshme
dhe mnyrave t shndetshme t t ushqyerit n
t mnyrave t shndetshme t t
jetn e prditshme.
dhe zbatimit t rregullave
ushqyerit.
Identifikon medikamentet dhe substancat
113
Argumenton
mbi
efektet
negative
e dmshme q krijojn varshmri, si dhe
substancave q krijojn varshmri.
medikamentet q ndikojn pozitivisht n

shndetin e tij/saj.
Identifikon talentet/aftsit personale t
Konsideron dhe planifikon sportin si mundsi
tij/saj n kryerjen e aktiviteteve t
pr karrier.
ndryshme.
Njohuri dhe koncepte
-
Element t lvizjes
Lvizje manipulative
Lvizje lokomotore
Lvizje jolokomotore
Loj lvizore
Rregulla t lojs
Loj tradicionale (popullore)
Morali i lojs
Lojra sportive
Marshim n natyr
Higjiena personale
Veshja e prshtatshme
Drejtqndrime
Rregullat e siguris
Ndihma e par
Mnyra t t ushqyerit
Edukim olimpik
Fair-Play
Substanca q krijojn varshmri
Mnyra t drejta t prdorimit t substancave
Mjedisi q na rrethon
Planifikim
Karrier
Aftsi dhe shkathtsi
114
Praktikon skema t ndryshme lvizore.
Prshtat skema lvizore n situata t ndryshme sportive .
Krijon
Analizon
Diskuton
Pjesmarrje aktive.
Ushtron t drejtat e veta.
Shpjegon
Menaxhon emocionet.
Demonstron sjelle, veprime, shprehi.
Zbaton parimet
Prshkruan llojet e ushqimit, aktivitetet fizike.
Qndrim t drejt trupor.
Ndrton bashkpunim.
Harton plane individuale.
Hulumton
Qndrime dhe vlera
Respekton veten dhe t tjert.
I prgjegjshm
Tolerant
Respektimi i diversitetit.
I prkushtuar
Qndrim pozitiv
Bashkpunues
Respekton kodin e mirsjelljes.
Respekton kodin e veshjes.
Respekton rregulloret.
Gatishmri
I sigurt
115
3.6.6 Ndarja e kohs

Sipas Kornizs s kurrikuls s Shqipris, n planin msimor pr nivelin e par, fusha e
kurrikuls Edukimi fizik, sportet dhe shndetsi, zhvillohet n 420 or msimore. Si n
shkalln e tret edhe t katrtnt kurrikuls, klasat 6 - 9, jan 3 or msimore n jav t
planifikuara predukim fizik, sporte dhe shndet. Sportet kan peshn kryesore n ndarjen e
orve msimore, pasi eksperiencat lvizore dhe njohurit e msuara, finalizohen n situatat e
lojrave sportive duke u shndrruar n kompetenca t mirfillta.
Fusha e t nxnit
Edukimi fizik, sportet dhe shndeti

(or msimore/jav)
Edukim fizik
Sporte
Shndet
Shkalla 3
Klasat VI VII
Shkalla 4
Klasat VIII XI
3 or
3 or
1 or
1 or
1,5 or
1,5 or
0,5 or
0,5 or

Organizimi i mir i procesit t msimit t fushs msimore Edukimi fizik, sportet
dhe shndeti, do t thot q nxnsit t vendosen n situata konkrete praktike ku zhvillojn
dhe zbatojn elementt lvizor e sportiv. Aktiviteti lvizor, (loja dhe sporti) jan nj pun
serioze, q dominon shumicn e jets s tyre shkollore dhe jasht saj, duke u zn pjesn m
t madhe t kohs e t energjis, duke u edukuar aftsi dhe formuar sjellje shoqrore, si
kontribut themelor n krkesn pr rritjen e shpejt dhe t shndetshme.N ort e msimit t
edukimit fizik, sportiv e shndetsor,vihettheks i veant nmbajtjen ehigjiens, pjesmarrja
n to i msonnxnsitse si t ruajn pastrtin dhe t kujdesen pr higjienn e trupit gjat dhe
pas aktivitetit fizik. Gjat ktyre orve msohen praktika t sigurta, t cilat, nse ndiqennga
nxnsitgjat gjithjets s tyre, do ti shptojnata ngashum smundje. Pikrisht ky sht
dhe burimi kryesor q prbn motivimin e drejt prkundrejt nj objektivi t caktuar
msimor.
Lvizjet statike si p.sh. ekuilibri mbi majat e gishtave ose goditja e topit nga nj
piket, duhet t paraprijn lvizjet dinamike si ecja n tra ekuilibri ,ose goditja e nj topi t
116
varur. Dhe fmijt padyshim duhet t kryejn me sukses veprime ose lvizje t vetme para se
t ekzekutojn kombinime t tyre. Fmijt, q kan zotruar mir bazat, jan shum m t
sigurt me aftsit e tyre lvizore dhe pr pasoj me t njjtn siguri do t vazhdojn gjat
gjith jets.
Disa nga komponentt q ndihmojn n mbarvajtjen dhe suksesin e msimit t
Fushs Edukimi fizik, sporte dhe shndet, jan:
Edukimi fizik, sportiv dhe shndetsor si komponent i fitnesit.
Promovimi i fitnesit pr gjat jets sht nj nga prioritetet e specialistve t edukimit fizik,
sidomos tani q fmijt jan n nj periudh n t ciln jan m shum t prirur pr jet
sedentare se n do periudh tjetr. Kshtu q sht parsore vnia e theksit tek fitnesi si
pjes e bazave t programeve edukative fizike.
Edukimi fizik, sportiv dhe shndetsor si komponent i formimit edukativ e social.
Duke marr pjesn procesin msimor t edukimit fizik dhe sporteve,nxnsit kan filluar t
msojn shum gjrapr jetn. Atafitojn n disa lojra dhe humbasin n disa t tjera,kjo i
bnata t kuptojn sefitorja dhe humbjajan pjese jetsdhe duhett pranohensi t tilla. Kur
nj nxns bhet pjes e nj ekipi, ai mson sebashkpunimime t tjertsht shum
irndsishm n qoft se duhet t arrihen qllimet. Duhet t respektohen rregullat e lojs,
vendimet e gjyqtarit dhe kundrshtari. Gjithashtu, pjesmarrja n praktika lvizore e sportive
mundson zhvillimin mendor e intelektual t nxnsve n mnyr argtuese dhe t
drejtprdrejt.
Edukimi fizik, sportiv dhe shndetsor si komponent i arteve.
Edukimi fizik dhe sportiv e gjen veten mjaft mir si komponent i edukimit artistik, sepse jan
t ndrlidhur me njri - tjetrin. Edukimi fizik dhe sportiv v n lvizje gjith trupin e njeriut
te vallzimi e muzika q e shoqron at. Sinkronizimi dhe ritmizimi si aftsi koordinative,
jan pjes prbrse t edukimit fizik e artistik, t cilt s bashku ndihmojn n nj zhvillim
dhe formim m t plot t nxnsit.
Edukimi fizik, sportiv dhe shndetsor si komponent i edukimit estetik.

117
Edukimitfizikmund t konsiderohet edhe nga mnyra se si aindikon pamjen dhe estetikn e

nj nxnsi. Kur nj nxnsmerr pjes naktivitete fizike, ai bhet m i aftdhe m trheqs,
formon nj trup t bukur dhe m t shndetshm. E gjitha kjo ndihmon pr t
rriturvetbesimine tij, pasi dokushdshiron t ndihet mir dhe t duket bukur.
Vlersimi i nxnsit prshkon gjith procesin msimor dhe shrben pr prmirsimin e ktij
procesi. Vlersimi i nxnsit nuk ka pr qllim t vetm vendosjen e nots dhe as nuk
prfundon me vendosjen e saj. Vlersimi mbshtetet trsisht n rezultatet e t nxnit, ku
nxnsi vlersohet pr arritjet e veta.
Qllim i vlersimit nuk jan vetm njohurit dhe aftsit, por edhe qndrimet e nxnsve, si
qndrimet etike-sociale n prgjithsi dhe ato t bashkpunimit me t tjert, n veanti.
Msuesi zhvillon vet dhe ndihmon nxnsit t zhvillojn nj larmi mnyrash vlersimi, si
pr shembull:
Prdor fjal e shprehje inkurajuese gjat t msuarit.
Korrigjon me takt lvizjet e gabuara.
Me zgjedhjen e nxnsve m t mir n vegla.
Me zgjedhjen e nxnsve pr ekipin e shkolls (basketboll, volejboll, futboll etj.)
Me shpalljen e lojtarve m t mir.
Koha n sekonda e realizimit t veprimit lvizor mbi bazn e progresit individual.
Sasia n her e prsritjeve t veprimit lvizor mbi bazn e progresit individual.
Distanca ne metra e arritur nga veprimi lvizor mbi bazn e progresit individual.
Me kompleks ushtrimesh dhe me pik.
Me sistem piksh pr ushtrimet e veanta.
Me sistem piksh pr vallzimin e kompozuar.
Me teste e pik pr kombinacionet teknike.
Me teste pr njohuri mbi edukimin shndetsor
Me pik pr veprime teknike individuale.
Me pik pr veprime individuale.
Me pik pr skemat lvizore t vrapimeve t ndryshme.
Ktyre vlersimeve mund ti shtohet edhe vlersimet mbi aktivizimin n veprimtarit e
118
ndryshme sportive.
T gjitha kto duhet t reflektohen n kartelat e matjeve antropometrike dhe atyre

fiziko-lvizore. Vlersimi mund t bhet individual ose n grup, n klas ose jasht saj.
Nxnsi vlersohet, ndrsa demonstron arritjet e tij, duke shfaqur nprmjet veprimtarish e
produktesh t tjera, si: merr pjes n veprimtari t ndryshme sportive, apo sportiveartistike
q organizon shkolla etj. N angazhimin e nxnsve me grupe apo skuadra t vogla, msuesi
parashtron peshn e vlersimit me not t grupit n trsi dhe t secilit nxns n veanti.
Vlersimi me shkrim shrben pr aftsimin e komunikimit me shkrim.
Pr arritje suksesi n fushn e edukimit fizik, sporteve dhe shndetit, sht e rndsishme t
prdoren burime t ndryshme msimore q t motivojn nxnsin dhe t stimulojn progresin
e tij/saj n mnyr q t prvetsoj shprehi dhe shkathtsi t nevojshme pr jetn. Baza
materiale sportive sht burim i vlefshm dhe i rndsishmi t nxnit. Por qasja e nxnsve
n informacion nuk duhet kufizuar vetm n to, por t mundsohen burime t tjera t cilat i
shrbejn pr t planifikuar dhe realizuar sa m me cilsi procesin msimor n klas. Pr
realizimin e msimit duhet t prdoren nj spektr i gjer i burimeve msimore, prfshir
bazn materiale sportive, tekstin e edukimin shndetsor, udhzuesin kurrikular pr
msuesin, aktivitete t ndryshme sportive, projekte, studime, analiza dhe raporte t ndryshme,
si dhe librat e tjer t fushave msimore q mundsojn qasje ndrkurrikulare.
119
3.7 Fusha e t nxnit:Teknologji dhe TIK-u

3.7.1 Hyrje
N koht e sotme, Teknologjia dhe Tik-u jan kthyer n nj mnyr jetese ndaj s cils
fmijt jan t trhequr. Pr tiu prshtatur sa m mir ndryshimeve t kohs, sht i
nevojshm integrimi i TIK-ut n ciklin fillor pasi ndikon n zhvillimin e kompetencs
digjitale te t gjith nxnsit. Fmijt e sotm fillojn t prdorin mjetet digjitale n nj
mosh shum t re, ndaj shkolla duhet tu prgjigjet nevojave t nxnsit.
Arsimi teknologjik sht nj komponent thelbsor i kurrikuls. N nj bot, ku ndeshesh me
shum lloje teknologjish, t cilat jan pjes e jets s prditshme pr t gjith njerzit,
nxnsit duhet t pajisen me aftsi pr tu prballur me to me vetbesim. sht po aq e
rndsishme q nxnsit t vlersojn dhe t kuptojn marrdhnien komplekse ndrmjet
teknologjis dhe shoqris. Si qytetar, ata duhet t jen t aft t bjn gjykime vetjake mbi
shtjet q lidhen me ndikimin e teknologjis n jett e tyre, n shoqri dhe n mjedis.
Nxnsit e moshs digjitale vijn n shkoll me njohuri, gjykime, opinione dhe pyetje t
mara nga burime t pafundme digjitale t informacionit t cilat msuesi duhet ti konsideroj
si pjes t kurrikuls n trsin e saj.
Tik-u dhe Teknologjia jannj form e veant e veprimtaris krijuese, ku njerzit
ndrveprojn me mjediset e tyre duke prdorur materialet, inputet dhe proceset e duhura n
prgjigje t nevojave, dshirave dhe mundsive t tyre. Ajo integron shprehit pr zgjidhjen
e problemeve dhe ato praktike n prodhimin e produkteve dhe t sistemeve t dobishme.
Pr kt arsye ajo sht e pranishme n shum fusha t t nxnit, por veanrisht n fushn e
shkencave natyrore.
T kontribuoj n nj edukim t balancuar, duke iu dhn nxnsve nj prvoj t gjer dhe
sfiduese, q do tu krijoj mundsi atyre t fitojn nj grup njohurish, kuptimesh, aftsish
njohse e prpunuese dhe kompetenca t thjeshta, duke i prgatitur n kt mnyr q t jen
pjesmarrs n nj bot teknologjike.
Tu krijoj mundsi nxnsve ti integrojn kto njohuri dhe shkathtsi/shprehi, s bashku
me cilsit pr hulumtim dhe mendim reflektiv, pr gjetjen e zgjidhjeve me vmendjen e
120
duhur ndaj shtjeve t shndetit dhe siguris.

T lehtsoj zhvillimin e nj sr aftsive t komunikimit, q do ti nxisin nxnsit t
shprehin aftsit e tyre krijuese n mnyr praktike dhe me imagjinat, duke prdorur varietet
formash: fjal, grafik, modele etj..
T siguroj nj kontekst, n t cilin nxnsit mund t zbulojn dhe vlersojn ndikimin e
teknologjive n ekonomi, n shoqri dhe n mjedisin prreth.
Analiz e thelluar e t dhnave
Nxnsi sht n gjendje t analizoj dhe interpretoj t dhna statistikore nprmjet

programeve t pakets Windows Office. N kt cikl synohet q nxnsi t zhvilloj aftsi,
qndrime dhe njohuri q do ti nevojiten atij n jetn e prditshme, por edhe pr ta aftsuar
m shum n prdorimin e thelluar t kompjuterit dhe internetit.
Motort e krkimit dhe mjetet mediatike
Nxnsit njohin specifikimet e motorve t krkimit dhe jan n gjendje t krkojn

informacione n portale t ndryshme elektronike. Ata njohin dhe prdorin n mnyr t sakt
mjetet mediatike, si dhe funksionin dhe rolin e secilit mjet.
Gjuha e programimit (aplikimi i formulave baz)
Nprmjet gjuhs s thjesht t programimit pritet q nxnsit t njihen me koncepte t

programimit dhe t mjedisit Scratch dhe ti zbatojn ato gjat realizimit t detyrave ose
projekteve kurrikulare.
Teknologjia, sistemet teknologjike dhe bota e kompjuterit
Nxnsit prkufizojn teknologjin dhe sistemet teknologjike dhe analizojn marrdhniet

dhe ndikimin e tyre n zhvillimin e shoqris njerzore dhe t mjedisit rrethues.
Nxnsit prdorin n mnyr t avancuar shum medie pr realizimin e detyrave, punve
praktike dhe projekteve.
121
Komunikimi grafik
Nxnsit lexojn dhe interpretojn skica dhe vizatime t objekteve t thjeshta teknike, si dhe
prdorin mnyra t thjeshta t komunikimit grafik pr t prezantuar ide dhe paraqitur objekte
t thjeshta teknike.
.Strukturat, mekanizmat dhe materialet teknologjike
Nxnsit prshkruajn ndrtimin dhe funksionimin e strukturave dhe mekanizmave t

thjeshta teknologjike, si dhe prshkruajn vetit dhe prdorimet e materialeve teknologjike
kryesore n sistemet teknologjike t sotme
Teknologjia dhe veprimtaria ekonomike
Nxnsit analizojn ndikimin e teknologjis n veprimtarit ekonomike, si dhe planifikojn e

realizojn produkte dhe shrbime t thjeshta, me prdorimin e materialeve, veglave dhe
proceseve t thjeshta teknologjike.
Etika dhe kushtet e sigurta npun
Zbaton rregullat pr mbrojtje dhe siguri nga rreziqet n jetn e prditshme n shtpi, shkoll
dhe mjedisin prreth.
Aftsit njohse:
Prcaktimi i problemeve dhe nevojave njerzore, vzhgimi, mbledhja e t dhnave,
interpretimi i t dhnave t mbledhura, specifikimi i krkesave q duhet t prmbush
produkti, zgjidhja e problemeve q lidhen me skicimin e produktit, shqyrtimi dhe vlersimi i
zgjidhjes, krahasimi, dallimi, analiza sipas kritereve dhe vendimmarrja e duhur.
Aftsit praktike:
Matja, markimi, prerja dhe dhnia e formave, bashkimi dhe montimi, ndrtimi dhe
prfundimi; organizimi i zinxhirit t aktiviteteve n nj sekuenc logjike.
Aftsit komunikuese:
Formulimi i ideve gjat fazs s skicimit dhe n fazn e prezantimit t produktit
prfundimtar; prgatitja e skicave, diagramave, modeleve dhe fotografive, si dhe skicat dhe
122
grafikt me ann e kompjuterit.

3.7.5 Rezultatet e t nxnit sipas fushs
Shkalla 3 dhe shkalla 4
KSNA 2
Shkalla e tret, klasat VI-VII
Shkalla e katrt, klasat VIII-IX
I. Njohurit, t kuptuarit dhe zhvillimi i shkathtsive prmes procesit t t nxnit

1. Prdor mjete, prmbajtje specifike, software dhe simulimet pr t mbshtetur t nxnit
dhe krkimin e informacionit.
2. Identifikon problemet dhe gjen zgjidhjen e duhur sipas pyetjeve t dhna.
3. Zhvillon mendimin kritik dhe krijues nprmjet analizs dhe krijimit t informacionit
n bashkpunim m t tjert.
4. Przgjedh mjetet e nevojshme dhe t duhura pr realizimin dhe zhvillimin e njohurive.
7. Analiz e thelluar e t dhnave
Korrigjon tekstet nga ana ortografike
Analizon t dhnat e qelizave n Excel
duke prdorur fjalorin elektronik si dhe e
sipas formulave.
formatojn sipas modelit t krkuar.
Krijon
animacione
origjinale
ose
Mirmenaxhon problemet q mund t
dokumentar duke u bazuar tek ngjarjet e
dalin gjat puns me kompjuter.
komunitetit, lokalitetit dhe ambientit

shkollor.
Prpunon fotografit si dhe njeh formatet

e ndryshme q afron kompjuteri pr
ruajtjen e dokumenteve.
2. Motort e krkimit dhe mjetet mediatike
123
Bn dallimin midis web-browserve t
Kupton rndsin e mbylljes s adresave
ndryshme (Internet, Explorer, Mozilla,
personale
raste
se
punojn
Google Chrome).
kompjutera publik.
Prdor mjete t ndryshme multimediale
Jep gjithnj moshn e tij t sakt n
pr t realizuar projektet kurrikulare ose
websitet e sigurta n t cilat krkohen t
detyrat e krkuara.
dhna konkrete pr regjistrimin personal.

3. Gjuha e programimit (aplikimi i formulave baz)
Krijon projekt n Scratch q kombinon

animacionin dhe muzikn
Krijon projekte biografike n Scratch

duke i dhn prparsi edhe gjuhs s
prdorur.
4. Teknologjia, sistemet teknologjikedhe bota e kompjuterit
Analizon ndikimin e
teknologjis n
zhvillimin e shoqris njerzore dhe t

mjedisit rrethues.
Zbaton metodologjit e duhura pr t
sistemet teknologjike.
Njeh
funksionet
avancuara
pr ndikimin e tyre n zhvillimin e
shoqris njerzore dhe t mjedisit
kompjuterit.
Mban qndrim kritik ndaj marrdhnies

s teknologjis me sistemet teknologjike
punuar sakt me teknologjit.
Analizon marrdhnien e teknologjis me
rrethues.
Praktikon TIK-un nprmjet krijimit t

blogjeve informative dhe komunikimit
Prdor
online nprmjet multi-mediave.
software dhe stimulimet pr t mbshtetur
mjete,
prmbajtje
specifike,
t nxnit dhe krkimin e informacionit.
Njeh antiviruset, funksionin e tyre dhe di

t instaloj antivirusin n kompjuter.
instalon programe nga Software dhe

shkarkon t tjer pr ti prditsuar.
5. Strukturat, mekanizmat dhe materialet teknologjike
124
Dallon materialet teknologjike t llojeve
Prdor materiale teknologjike kryesore
t ndryshme.
pr realizimin e nj produkti familjar.
Prshkruan
vetit dhe prdorimet e
materialeve teknologjike kryesore n
Realizon
nj
produkt
modeleve dhe teknikave artizanale, duke
prdorur nj gam t gjer t mjeteve t
mnyr
materialeve dhe veglave t puns.
individuale ose n grup , pr nevojat

personale ose t komunitetit t zons.
Prshkruan
dhe
Tregon
prdorimin
teknologjike.
Shqyrton nj gam t gjer t objekteve t

jets s prditshme.
sistemeve
teknologjike n mjedisin familjar.
Prshkruan ndrtimin dhe funksionimin e

strukturave dhe mekanizmave t thjeshta
thjeshta
teknologjike.
funksionimin e strukturave
mekanizmave
ndryshme gjat zbatimit t skicave, t
sistemet teknologjike t sotme.
Realizon objekte ose produkte
Eksploron se si nj varg i formave, i

objekteve dhe i strukturave t tjera mund
t
bhet
duke
shumllojshmri
prdorur
nj
materialeve
me
prmirsime t mundshme.
6. Komunikimi grafik
Lexon skica t objekteve t thjeshta
Interpreton
teknike.
objekteve t thjeshta teknike.
Vizaton skica t objekteve t thjeshta

teknike.
skica dhe vizatime t
Prdor mnyra t thjeshta t komunikimit

grafik pr t prezantuar ide dhe objekte t
thjeshta teknike.
7. Teknologjia dhe veprimtaria ekonomike
125
Identifikon veprimtarit dhe realizimin
Vlerson
veprimtarin
dhe
e tyre n shtpi, komunitetdhe shkoll.
produktin prfundimtar, duke iu
Demonstron nevojn pr realizimin e
referuar
veprimritarive n shtpi, komunitet
recets.
planit
veprimit,
dhe shkoll.
Identifikon dhe klasifikon materiale

recikluese
bazike
nga
ekonomia
Kryen llogaritje t thjeshta t kostos s

materialeve t produktit prfundimtar.
Prpunon
materiale
recikluese
familjare duke i dalluar, krahasuar dhe
bazike nga ekonomia familjare dhe
renditur pr prdorime t tjera.
merr masa mbrojtjeje dhe pr

ruajtjen e mjedisit.
8. Etika dhe kushtet e sigurta n pun
Zbaton udhzimet gjat aktiviteteve t
Zbaton
rregullat pr mbrojtje dhe
matjes, t shnimit, t prerjes s sigurt
siguri
dhe t formsimit t materialeve t
prditshme n shtpi, shkoll dhe
ndryshme.
mjedisin prreth.
nga
rreziqet
jetn
Zbaton rregullat pr mbrojtje dhe siguri.
Dallon rreziqet n jetn e prditshme.
individual n klas, n shkoll dhe n
Njeh t drejtn e autorit dhe citon gjithnj
jet pr t prmirsuar t kuptuarit
burimin e marrjes s informacionit.
dshirat dhe aspiratat e t tjerve,
sht i vetdijshm pr diversitetin
duke
menaxhuar
situatat
dhe
zgjidhjen e konflikteve n mnyr

konstruktive dhe paqsore.
Zbaton rregullat e drgimit t e-mailit dhe

prdor n mnyr t prshtatshme gjuhn
sipas drguesve.
II. Qndrimet dhe vlerat
126
sht i prgjegjshm gjat prdorimit t mjeteve teknologjike.

Tregohet tolerant dhe respekton diversitetin gjat puns n grup.
Merr iniciativa.
Ruan etikn e komunikimit personal si dhe at t grupit gjat
komunikimeve virtuale dhe komunikimit n klas, shkoll dhe
komunitet.
Ruan sigurin e identitetit virtual dhe privatsin personale.
Ka kuraj t krkoj ndihm kur e sheh t nevojshme.
Fiton dhe krijon pavarsi n shprehjen e mendimeve personale si
dhe gjat prdorimit t teknologjive t reja.
Respekton kodin e mirsjelljes.
Zhvillon kuriozitetin nprmjet analizs s informacioneve digjitale.
III. Aftsit dhe shkathtsit n fushn e Teknologjis dhe TIK-ut
Prdor aftsit e t menduarit kritik dhe krijues pr t planifikuar dhe kryer hulumtime.
Menaxhon projekte kurrikulare nprmjet prdorimit t duhur t burimeve digjitale.
Prdor efektet vizive, auditive dhe animacionet pr t krijuar materiale msimore.
Analizon probleme duke prdorur TIK-un.
Arsyeton proceset dhe konceptet e thelluara t fushs.
Zbaton dhe vlerson konceptet e fushs pr t thelluar njohurit n fusha t ndryshme.
Komunikues, transferues i informacionit, t menduarit kritik dhe krijues i zhvillimit t

karakterit dhe t estetiks.
Heton, planifikon, zbaton dhe vlerson veprimtarit konkrete teknologjike t realizuara

prej tij ose n grup.
Prdor materialet, mjetet dhe veglat e thjeshta t puns, n lidhje me interpretimin e

skicave, udhzuesve t prdorimit, interpretimin e simboleve, si dhe aftsive pr t
prgatitur produkte t ndryshme.
Shpalos aftsi organizative gjat puns n grup, si dhe gjat puns individuale.
Mirmban mjedisin dhe e mjetet e puns, duke ndjekur rregullat e siguris teknike.
IV. Konceptet ky t fushs
127
Gjuha e programimit
Excel
Krijim i posterave dhe broshurave nprmjet teknologjive
Roli i pajisjeve Input/Output t kompjuterit
Prpunimi n mnyr t avancuar i informacionit npr TIK-ut
Paraqitje grafike
Material teknologjik
Struktur teknologjike
Sistem teknologjik
Prodhim industrial
Prodhim artizanal
Prodhim bujqsor
Teknologji ekologjike
3.7.6 Ndarja e kohs

Fusha kurrikulare Teknologjia dhe TIK-u n kurrikuln brtham prfshin aktivitete q
mundsojn zhvillimin e aftsive, qndrimeve dhe vlerave pr t krkuar, mbledhur e
prpunuar informacionin, pr ta prdorur at n mnyr kritike dhe sistematike dhe
prdorimin e teknologjive me qllim zgjidhjen e problemeve t ndryshme apo zhvillimit t
njohurive t reja. Kjo fush krkon gjithashtu nj qndrim kritik dhe reflektues ndaj
prdorimit t teknologjive t ndryshme duke vlersuar prkatsin dhe rolin e tyre n jetn e
prditshme. Kjo fush prfshin lndt: Teknologji dhe Tik. Numri i orve pr fush dhe pr
shkall sht i prcaktuar n planin msimor t prezantuar n kornizn kurrikulare t arsimit
parauniversitar.
Fusha e t nxnit
Teknologji dhe TIK (% dhe n

or)
Shkalla 3
5.4%
Shkalla 4
3.2%
3 or
2 or
128
TIK
(or msimore/jav)
Teknologji
(or msimore/jav)
2 or
2 or
1or

Teknologjia dhe TIK-u i ofron shkolls potenciale t shumfishta, si pr shembull: me
ndihmn e kompjuterit dhe t internetit zhvillohet t nxnit bashkpunues, autonom dhe
problemzgjidhs. Kjo krkon prdorimin e duhur t mjeteve teknologjike, si dhe njohjen
specifike t tyre. N prgjithsi njeriu mson nprmjet fitimit ose shkmbimit t
informacionit, vzhgimit, iniciativs vetjake pr gjetjen e zgjidhjes s problemit ose duke u
motivuar nga strategjit e t nxnit. Potencialet e mjeteve teknologjike sot prfshijn edhe
afrimin e shrbimeve n kto drejtime, duke br t mundur t nxnit. P.sh.: kompjuteri me
programet dhe mundsit e tij mund t kthehet n mjet burimor informacioni dhe komunikimi,
gjithashtu ai sht mbshtets, ilustrues, prezantues, ndihms, plotsues i materialeve
msimore. N kt form, msuesi/ja gjat lnds s TIK-ut nuk ndihmon vetm nxnsit t
prvetsojn njohurit e reja, por i ndihmon ata ti prdorin kto njohuri edhe n lndt e
tjera. Mbarvajtja e ors s msimit arrihet me sukses gjat grshetimit t ktyre
komponentve: njohurive, aftsive dhe qndrimeve.
Njra nga metodat m t sakta t prvetsimit t njohurive t TIK-ut do t ishte realizimi
iprojekteve kurrikulare, n mnyr q nxnsit t vn n praktik njohurit e marra, si edhe
ti grshetojn kto njohuri me njohurit e lndve t tjera. N arsimin fillor nxnsit nuk
duhet t mbingarkohen gjat ors s TIK-ut, por prkundrazi t msojn nprmjet lojs dhe
praktiks. Ora e msimit duhet t bazohet n nj tematik t prshtatur pr moshn e
nxnsit. Kompjuteri prdoret si mjet pr t luajtur me programet, qoft lojra zbavitse
msimore, qoft programe pr shkrim, prerje, prezantime, krkim n internet ose komunikim.
N kt mnyr nxitet kreativiteti, zhvillohet motorika dhe nxitet t menduarit pr zgjidhjen e
problemeve. Suksesi i ksaj ore msimore pasqyrohet sidomos n lirin e fituar te nxnsit
pr ti prdorur mjetet eTIK-ut. Nprmjet puns n grupe nxnsi vlerson bashkpunimin
me shokt e shoqet e klass, krijon lirshmrin e vendimmarrjes dhe t prgjegjsis ndaj
komunitetit. Njohurit e prftuara gjat ors msimore bhen m konkrete dhe m t
realizueshme nse detyrat lidhen edhe me veprimtarit n shkoll dhe me veprimtarit q
nxnsit mund t realizojn jasht shkolls. Puna n grup ose n dyshe jep mundsi pr debat
129
ose konsultim. Kshtu zhvillohet prgjegjsia ndaj komunitetit ose komunikimi me t tjer,
duke fituar siguri vetjake, aftsi n prdorimin e sakt t mjeteve t TIK-ut me nj synim t
caktuar.
Pr nxnsit do t ishin t prshtatshme edhe metodat gjysmkrkimore pr nj problem t
caktuar. Kto metoda i nxisin nxnsit t krkojn vet n fillim zgjidhjen e problemit dhe,
m pas, t punojn n grup pr zgjidhjen e plot t tij. Gjat ktyre hapave msuesi/ja ka rolin
e lehtsuesit dhe i ndihmon ata t shkojn drejt zgjidhjes s duhur.
Pr zhvillimin sa m t mir t kompetencs digjitale tek nxnsit po dhe t kompetencave t
tjera kye sht rndsishme q gjith ora e msimit t jet e bazuar n situata konkrete t
cilat e krkojn zgjidhjen e problemit nprmjet t msuarit duke br.
Vlersimi si proces lidhet me trsin e metodave, praktikave dhe teknikave q prdorin
msuesit pr t testuar, pr t kontrolluar, analizuar dhe pr t matur nivelin e njohurive,
aftsive dhe t performancs s nxnsve. Vlersimi duhet t jet i realizueshm, i vlefshm,
korrekt, i besueshm dhe i sakt.
Vlersimi duhet t jap nj pasqyr pr arritjet e nxnsit, si edhe vshtirsit q mund t
ken nxnsit gjat realizimit t detyrave ose projekteve kurrikulare. T vlersosh nxnsit
nuk do t thot vetm ti vendossh atij nj not, por edhe ta ndihmosh at t kaloj
vshtirsit gjat arritjes s kompetencave. Vlersimi n klas luan nj rol t rndsishm n
mnyrn se si msojn nxnsit, n motivimin e tyre pr t nxn dhe n mnyrn e
shpjegimit t msuesit. Pyetjet q lidhen me cilsin (besueshmrin, burimet e referencs,
vlefshmrin) jan t rndsishme pr t gjitha llojet e vlersimit n klas.
Qllimi kryesor i vlersimit sht t ndihmohen nxnsit t bhen t pavarur dhe t jen n
gjendje t vetvlersojn progresin e tyre.
Vlersimi bhet n at far kan prvetsuar nxnsit dhe far jan t aft t bjn.
Vlersimi mund t bhet individual ose n grup, n klas ose jasht saj. Msuesit nuk e kan
t detyrueshm vlersimin me not t nxnsve n do or msimore dhe vendosjen e notave
n regjistr pr seciln or msimore. N paragrafin n vijim do t gjeni disa forma vlersimi
t cilat ndihmojn nxnsit t kuptojn m mir vshtirsit e tyre.
130
a. Vlersimi formues
Ky lloj vlersimi duhet t realizohet n mnyr t vazhdueshme nga msuesi/ja, n mnyr q
t kuptohen vshtirsit e nxnsve, m pas t shihet ecuria e tyre dhe n fund t kapitullit t
shihet nse jan arritur kompetencat e krkuara. Pr nxnsit e arsimit t mesm t ult, ky
vlersim sht shum i rndsishm pasi ata fillojn t analizojn n mnyr t thelluar far
jan n gjendje t arrijn dhe kt ta prdorin si pikn e tyre t fort. Gjat ktij vlersimi,
msuesi/ja duhet t vzhgoj her pas here nxnsit, t realizoj bashkbisedime me ta, t
realizoj produkte t ndrmjetme para produkteve finale. Ky lloj vlersimi i ndihmon
nxnsit t gjejn mnyrn e duhur pr t msuarin efektiv.
b. Vlersimi nprmjet portofolit
Nj form tjetr vlersimi, q e ndihmon nxnsin t shoh se si ai avancon hap pas hapi,
sht edhe vlersimi nprmjet portofolit. Portofoli i nxnsit sht nj mundsi vlersimi e
vetvlersimi, i cili prmban nj koleksion punimesh t organizuara prej tij
gjat vitit
shkollor. Ai mund t prmbaj detyra shtpie me shkrim, detyra tematike, projekte

kurrikulare, fotografi e produkte t veprimtarive kurrikulare. Przgjedhjet pr portofolin
bhen nga nxnsit, kurse msuesi/ja sht n rolin e atij q drejton dhe rekomandon. Qllimi
kryesor i portofolit sht q nxnsi/ja t koleksionoj ato dokumente q atij mund ti
shrbejn n vitet n vijim. Gjithashtu, n portofol, nxnsi/ja mund t shoh se si ai/ajo
prparon nga muaji n muaj ose nga semestri n semestr.
c. Vetvlersimi
Ky lloj vlersimi sht vetgjykim i nxnsit pr arritjet e tij. Vetvlersimi shpesh shrben
si nj plotsues i domosdoshm i teknikave t vlersimit, t bra nga msuesi/ja dhe nga
provimet. Pika e fort e vetvlersimit qndron n faktin se ai sht nj faktor motivimi dhe
ndrgjegjsimi. Ai i ndihmon nxnsit t njohin pikat e tyre t forta dhe t dobta dhe kshtu
t organizojn m mir t nxnit e tyre. Duhet theksuar q vetvlersimi sht m i vlefshm
dhe m objektiv nse nxnsit i jepen kritere t sakta mbi t cilat ai/ajo bn vetvlersimin e
puns s tij/saj. P.sh.: mund ti krkohet nxnsit t hartoj nj sked vetkorrigjimi, pr t
korrigjuar me shkrim gabimet m t shpeshta dhe, m pas, ai/ajo ta integroj korrigjimin n
veprimtarin e krkuar.
131

Pr arritjen me sukses t kompetencave n fushn e TIK-ut dhe Teknologjis sht e
rndsishme t prdoren materiale dhe burime msimore q japin nj informacion t
kuptueshm pr moshn e nxnsit dhe q e ndihmojn at t zhvilloj aftsi, shkathtsi,
njohuri dhe qndrime t nevojshme pr t msuarin gjat gjith jets. Njri nga burimet e
thjeshta msimore, q prdoret shpesh nga nxnsit dhe msuesit, sht teksti msimor.
Mirpo me zhvillimin e shpejt t teknologjis dhe t shtimit t informacionit digjital,
msuesi duhet ta shoh tekstin m tepr si nj burim nxits por jo t mjaftueshm pr t
zhvilluar kompetencat kye te nxnsit.
Msuesit mund t bashkpunojn online me msues t shkollave t tjera pr t gjetur burime

t besueshme informacioni, q u vijn n ndihm jo vetm nxnsve pr t zhvilluar aftsit
e tyre, por edhe msuesve pr t zhvilluar nj qasje t re metodike. Nprmjet rritjes s
shum llojshmris s burimeve ne nxisim m shum nxnsit t zhvillojn mendimin kritik,
krijues dhe problemzgjidhs gjat procesit msimor.
Disa nga burimet q mund t prdoren nga msuesit pr zhvillimin e ors msimore mund t
jen: bibliotekat elektronike, broshurat informuese apo ndrgjegjsuese, enciklopedit,
software eletronike n funksion t msimdhnies/msimnxnies, studimet shkencore me
fokus tek Teknologjia dhe TIK-u etj.
Gjithashtu n bashkpunim me nxnsit dhe shkollat mund t organizohen seminare t

ndryshme msimore dhe punimet m t mira t publikohen dhe tu vihen n dispozicion t
gjitha shkollave. N ditt e sotme, ndodh shpesh q nxnsi t jet nj hap prpara msuesit
pr sa u prket informacioneve elektronike, prandaj msuesit mund t krijojn forume
msimore bashk me nxnsit pr t krijuar materiale n ndihm t procesit msimor.
132
PLANI MSIMOR
4.1 Prshkrimi i planit msimor
Plani msimor i arsimit baz (prfshir edhe klasn prgatitore) sht dokument i
rndsishm q prcakton strukturn dhe organizimin e kurrikuls si dhe organizimin e
procesit msimor, n nivel shkolle, shkalle dhe klase.
Plani msimor prcakton:
Fushat e t nxnit dhe lndt pr seciln shkall.
Kohn msimore (Numri i orve javore pr seciln shkall dhe klas).
Viti shkollor zgjat 35 jav msimore.

Plani msimor sht konceptuar mbi bazn e fushave t tnxnit dhe lndve prbrse.
Plani sht i organizuar sipas 7 fushave t t nxnit: Gjuht dhe komunikimi, matematik,
shkencat e natyrs, shoqria dhe mjedisi, arte, edukimi fizik, sportet dhe shndetsia,
teknologjia dhe TIK-u. N planin msimor paraqitet edhe shprndarja e orve t kurrikuls
me zgjedhje.
Tabela :
Plani msimor pr arsimin parauniversitar n prqindje (%)
Fushat e t nxnit
1. Gjuht dhe
komunikimi
2. Matematika
4. Shoqria dhe
mjedisi
5. Edukimi fizik,
sportet dhe shndeti
6. Artet
133
KNSA 0
KNSA 1
Shkalla
Shkalla
1
2
Klasa
Klasa I
Klasa III
prgatitore II
V
KNSA 2
Shkalla
Shkalla
3
4
Klasa VI Klasa
VII
VIII IX
26.3%
39.6%
34.1%
28.6%
25.8%
21.1%
19.8%
16.3%
14.3%
12.9%
10.5%
4.9%
6.8%
10.7%
19.3%
10.5%
4.9%
6.8%
14.3%
16.1%
10.5%
14.8%
12.2%
10.7%
9.7%
15.8%
11.1%
10.2%
8.9%
6.5%
7. Teknologjia dhe
TIK-u3
Kurrikula me zgjedhje
Tabela :
5.3%
0%
5.4%
5.4%
3.2%
0%
4.9%
8.2%
7.1%
6.5%
Plani msimor pr arsimin baz (n or)

KNSA 0
Fushat e t nxnit
Gjuht dhe komunikimi

Gjuh shqipe
Gjuh e huaj e par
Matematika
Shkencat e natyrs
Dituri Natyre
KNSA 1
Shkalla 1
KNSA 2
Shkalla 2
Shkalla 3
Shkalla 4
Klasa
prgatitore
Klasa I II
Klasa III
V
Klasa VI
VII
Klasa VIII
IX
16
25
16
16
16
16
10
10
12
12
5
3
Fizik
Kimi
Biologji
10
Gjeografi
Shoqria
dhe mjedisi
Edukim pr shoqrin
Qytetari
Histori
Gjeografi
Artet
4.5
7.5
Koha msimore n kt fush, n klasn prgatitore, sht vetm pr Teknologjin.
134
Muzik
Art pamor
Krcim
0.5
Teatr
Edukimi
0.5
fizik, sportet dhe 2
shndeti
TEKNOLOGJIA DHE TIK-u4
TIK
Aftsim teknologjik praktik
Kurrikula
me zgjedhje
Prshkrimi i shprndarjes s orve pr seciln fush si m posht:

-
N klasn prgatitore ora msimore zgjat 25-30 minuta. N nj dit mund t zhvillohen
3-4 or msimore.
Fusha Gjuht dhe komunikimi zhvillohet nga shkalla 1-4. Gjuha shqipe zhvillohet
nga shkalla 1 4 dhe Gjuha e huaj e par klasa 2 4.
Fusha Shkencat e natyrs zhvillohet nga shkalla 1-4. N shkallt 1 2 zhvillohet

lnda dituri natyre, e cila integron lndt fizik, kimi, biologji, gjeografi. M pas, lndt
prbrse t ksaj fushe zhvillohen t veanta: fizik shkalla 3-4 ,kimi shkalla 4 dhe
biologji shkalla 3-4.
Fusha Shoqria dhe mjedisi zhvillohet nga shkall 1-4. N shkallt 1 2 zhvillohet
lnda edukim pr shoqrin, e cila integron lndt qytetari dhe histori. M pas, lndt
prbrse t ksaj fushe ,zhvillohen t veanta qytetaria n shkallt 3-4, historian
shkallt 3-4 dhe gjeografian shkallt 3-4.
Fusha Teknologjia dhe TIK-u zhvillohet nga shkalla 2 deri 4. Lndt prbrse t
ksaj fushe zhvillohen t veanta: TIK n klasat 4 - 9 dhe aftsim teknologjik praktik n
klasat 4-6.
Edukimi pr siprmarrje zhvillohet i integruar n fushn Shoqria dhe mjedisi dhe si
Koha msimore n kt fush, n klasn prgatitore, sht vetm pr Teknologjin.
135
linj e veant n lndn Edukim pr shoqrin.

Kurrikula me zgjedhje z 7% t orve msimore n planin msimor. Ajo mbshtet nevojat
dhe interesat e nxnsve dhekomunitetitshkollor.
4.2 Menaxhimi dhe zbatimi i planit msimor nga shkolla

Pr zbatimin e planit msimor , n prshtatje me kushtet dhe nevojat konkrete , q ka shkolla,
msuesit dhe drejtuesit e shkollave duhet t ken parasysh:
-
Numrin total t orve msimore javore pr seciln fush, pr nj shkall kurrikulare.
Numrin e orve msimore javore pr nj klas.
Rezultatet e t nxnit pr fush t nxni, pr shkall kurrikulare.
Veorit psikologjike t nxnsve.
Nevojat e tyre pr realizimin e veprimtarive n prmbushje t qllimeve q ka shkolla.
4.3 Autonomia e shkolls

Autonomia e shkolls prfshin delegimin e nj pjese t liris apo t liris sveprimit
autoriteteve shkollore pr vendimmarrje mbi pjes t caktuara t planit msimor. Transferimi
i kompetencave nga autoritetet qendrore shkolls sht parakusht i zhvillimit t kurrikuls n
baz shkolle. Ai mund t prshpejtoj zhvillimin e kurrikuls n baz shkolle por n vetvete
nuk sht kusht i mjaftueshm, pasi duhet q shkolla t identifikoj nevojat dhe mundsit e
saj pr zhvillimin e kurrikuls n baz shkolle.
Partner t fuqishm n zhvillimin e kurrikuls n baz shkolle jan msuesit, prindrit dhe
prfaqsues t tjer t komunitetit.
Zhvillimi i kurrikuls n baz shkolle bhet n prputhje me krkesat e nxnsve, kushtet e

shkolls, specifikat rajonale, krkesat e aktualitetit dhe domosdoshmrisht nnkupton njohje
t mir t t gjith dokumentacionit kurrikular.
Kurrikula n baz shkolle mund t prfshij:
Prforcimin e njohurive, shkathtsive dhe qndrimeve n fusha t caktuara t nxni.
Veprimtari shtes q ndihmojn n zhvillimin e kompetencave si: projekte, shrbim

komunitar, orientim pr karrier, veprimtari sportive, artistike, etj.
Przgjedhjen dhe prshtatjen e lndve me zgjedhje, moduleve etj.

136
KURRIKULA ME ZGJEDHJE
Organizimi i kurrikuls n kurrikul brtham dhe kurrikul me zgjedhje plotson m mir
nevojat e shoqris dhe ato t individit dhe siguron shanse t barabarta pr t gjith.
Kurrikula me zgjedhje sht pjes e kurrikuls s prgjithshme e cila, n dallim nga
kurrikula brtham, zgjidhet nga shkolla dhe zhvillohet brenda kohs s planifikuar n
planin msimor n prputhje me interesat, potencialet, mundsit, informacionet paraprake
t nxnsve dhe me mundsit e shkolls.
5.1 Qllimi
Kurrikula me zgjedhje ka si qllim:
T zgjeroj dhe t thelloj lndt e kurrikuls brtham.
T afroj lnd dhemodule t reja t cilat nuk trajtohen n kurrikuln brtham.
T trajtoj module me baz temash q kan lidhje me problematikat shoqrore,

kulturore dhe natyrore.
T krijoj mundsi przhvillimin e kurrikuls lokale.
T nxit t msuarin me projekte.
5.2 Prmbajtja
Kurrikulame zgjedhje prmban:
lnd t veanta
module
projekte
veprimtari t ndryshme nga kurrikula brtham dhe shtjet ndrkurrikulare
Si lnd me zgjedhje n brtham, afrohet nj pjes e lndve me nivele t ndryshme

programesh. Programet msimore pr kt zgjedhje hartohen n nivel qndror (p.sh. gjuha e
huaj e dyt).
137
Lnd/module t tjera jo t brthams jan lnd/module q lidhen me zhvillimet rajonale,

prirjet dhe interesat e veanta t nxnsve, modulet profesionale etj. Programet msimore pr
kto lnd/module prgatiten apo prshtaten nga shkolla.
Prnxnsit q kan vshtirsi n t nxn n disa lnd dhe q dshirojn t prmirsojn

arritjet e tyre n lnd t veanta, afrohet prforcimi.
Veprimtarit shkollore jan angazhime komunitare, klube shkencore/arstistike/sportive,

ekspozita, ekskursione etj. Nxnsi zgjedh t marr pjes n nj numr t paracaktuar
veprimtarish shkollore.
Kurrikulamezgjedhje n shkallt 1-2 mund t prdoret prveprimtarin prmbushje t
nevojave dhe interesave t nxnsve; pr prforcim njohurish nlnd tveanta apo
veprimtari t tjera shkollore n funksion t prmbushjes s kompetencave ky.
Kurrikulamezgjedhjen shkallt 3-4 mund t prdoret pr gjuhn e huaj t dyt (gjuh
f rnge, gjuh gjermane, gjuh italiane, gjuh angleze), n prmbushje t interesave t
nxnsve pr llojin e gjuhs, n varsi t mundsive q afron shkolla ose pr veprimtari t
tjera shkollore n funksion t prmbushjes s kompetencave ky.
Dokumenti i kurrikulsme zgjedhje ka strukturtnjjtme at t kurrikulsbrtham. N t

prfshihen:
Rezultatet e t nxnit t kurrikuls me zgjedhje.
Udhzimet metodike pr realizimin e saj.
Ndarja e orve pr kurrikuln me zgjedhje.
Materialet msimore dhe burimet e mjetet ndihmse.
Vlersimi i nxnsve.
5.3 Realizimi i kurrikulsme zgjedhje

Procedurat pr hartimin e kurrikuls me zgjedhje, bazohen n udhzuesit e hartuar nga
MAS.
Prprocedurn e zgjedhjes s kurrikuls mezgjedhje,sht i domosdoshm respektimi i
hapave t prcaktuara n udhzimet administrative t kurikuls me zgjedhje t hartuar nga
138
MAS-i.
Kurrikula me zgjedhje prbhet nga lnd, module dhe veprimtari krijuese.
Pr planifikimin e kurrikuls me zgjedhje krkohet bashkpunimi i msuesve, nxnsve,
koordinatorve prkats n drejtorin e arsimit n nivel qndror, ndrsa zbatimi mbshtetet
nga specialistt e arsimit n nivel lokal.
Lnda me zgjedhje, prej momentit kur zgjidhet nga ana e nxnsve dhe aprovohet nga
organet prkatse, ka status t njjt me lndt e kurrikuls brtham, d.m.th., sht e
detyrueshme pr t gjith nxnsit q e przgjedhin.
Kurrikula me zgjedhje monitorohet, vlersohet (me status t veant) dhe evidentohet me
kritere dhe parime t njjta me ato t kurrikuls brtham.
139
UDHZIME METODOLOGJIKE
6.1 Hyrje
Metodologjit msimore zbatojn parimet e msimdhnies q jan prcaktuar n kornizn
kurrikulare. Ato synojn nj msimdhnie efektive q siguron kompetencat pr t nxnit gjat
gjith jets.
Prarritjen e kompetencave tkurrikuls brtham, dofush t nxnioselnd msimore ka
veantit e saj pr realizimin e rezultateve t t nxnit. Pavarsisht nga specifikat e tyre,
gjith procesi i msimdhnies n lnd t ndryshme ka disa karakteristika t prbashkta n
rrafshin metodologjik. Ai prqendohet n aspektet e mposhtme:
1.
Lidhja e rezultateve t t nxnit t kompetencave kye me rezultatet e t nxnit pr

kompetencat e fushs.
2.
Msimdhnia dhe t nxnit bazuar n kompetenca.
3.
Msimdhnia me n qendr nxnsin.
4.
Msimdhnia dhe t nxnit e integruar.
5.
Zhvillimi i temave ndrkurrikulare.
6.
Zhvillimi i veprimtarive ndrkurrikulare.
7.
Zhvillimi i veprimtarive ekstrakurrikulare.
6.2 Lidhja e rezultateve t t nxnit t kompetencave kye me rezultatet e t

nxnit t kompetencave pr fush
Arritja e rezultateve t t nxnit pr
kompetencat kye t Kornizs Kurrikulare gjat
procesit t msimdhnies dhe nxnies, krkon q msuesit t lidhin rezultatet e t nxnit t

kompetencave ky, me rezultatet e t nxnit pr kompetencat e fushs pr seciln shkall.
Pr t realizuar n praktik kt lidhje, msuesi duhet t przgjedh metodat, teknikat dhe
mjetet e prshtatshme didaktike pr realizimin e do kompetence dhe rezultati t t nxnit.
Me qllim q t lidh rezultatet e t nxnit t kompetencave kye, me rezultatet e t nxnit
pr kompetencat pr fush, pr seciln shkall, msuesi:
-
przgjedh rezultatin/et e t nxnit pr kompetencat kye q synon t arrij nxnsi n

shkalln prkatse;
zbrthen n rezultate t nxni pr kompetenca ky pr vit msimor rezultatin/et e t

140
nxnit pr shkall, pr kompetencat kye;

-
przgjedh rezultatin/et e t nxnit pr shkall pr kompetencat e fushs s t nxnit q

synon t arrij nxnsi;
zbrthen n rezultate t nxni pr kompetencat e fushs pr vit msimor, rezultatin/et e t

nxnit pr shkall pr fush t nxni;
przgjedh prmbajtjen/et msimore, mjetet didaktike, metodologjin e msimdhnies,

prmes t cilave realizon rezultatet e t nxnit t kompetencave pr fush n nj vit
msimor, si dhe rezultatet e t nxnit pr kompetencat ky n nj vit msimor;
planifikon msimdhnien duke prfshir periudhn kohore gjat s cils do ti arrij

rezultatet e t nxnit brenda vitit shkollor;
kryen analiza dhe vlersime t ecuris s nxnsve pas realizimit t orve msimore,
detyrave, projekteve, pr t verifikuar arritjet e rezultateve t t nxnit pr fush t
nxni dhe shkall.
6.3 Msimdhnia dhe t nxnit bazuar n kompetenca

Jeta dhe puna n shoqrin bashkkohore, ndryshimet e shpejta dhe konkurrenca gjithnj n
rritje krkojn nga individi njohuri t reja, aftsi, shkathtsi, vlera dhe qndrime, pra
kompetenca t reja q e vn theksin te novatorizmi, shpirti krijues, komunikimi n mnyr
efektive, aftsia pr t zgjidhur probleme dhe pr t menduar n mnyr kritike etj. Nj
sistem arsimor tradicional, i cili theksin e v te njohurit, e ka t pamundur zhvillimin e
kompetencave, ndaj sht e nevojshme nj qasje e re n hartimin e kurrikuls dhe n
procesin e msimdhnies.
Msimdhnia e bazuar n kompetenca krkon q msuesit t przgjedhin strategji, metoda,
teknika dhe forma t ndryshme pune, si dhe t organizojn prvojat msimore t nxnsve
q integrojn njohurit prkatse me shkathtsit, vlerat dhe qndrimet.
Msimdhnia dhe t nxnit, bazuar n kompetenca jan t lidhura ngusht edhe me procesin
e vlersimit. Pr t vlersuar kompetencat e nxnsve sht e rndsishme q secili msues
t przgjedh teknika dhe instrumente vlersimi, t cilat u mundsojn nxnsve
demostrimin e njohurive, shkathtsive dhe qndrimeve,e jo vetm njohurit faktike. N kt
mnyr msuesit sigurojn informacion pr cilsin e msimdhnies, arritjet e nxnsve dhe
zhvillimin e kompetencave.
141
6.4 Msimdhnia dhe t nxnit me n qendr nxnsin

Korniza Kurrikulare promovon msimdhnien me n qendr nxnsin. Kjo nnkupton q:
metodat e msimdhnies duhen prshtatur me nevojat individuale, interesat dhe

veorit e nxnsve, me qllim q t sigurohet suksesi i secilit prej tyre;
duhet pranuar nga msuesit q stilet e t nxnit ndryshojn nga nj nxns te tjetri;
duhen przgjedhur metoda, teknika dhe strategji t msimdhnies q nxitin prfshirjen

aktive t nxnsve n orn e msimit;
duhen prdorur burime t ndryshme t nxni q nxitin pjesmarrjen, vzhgimin,

pavarsin, krkimin dhe kureshtjene nxnsve;
duhet krijuar nj mjedis i kndshm e miqsor n klas me qllim q t nxitet interesi

dhe motivimi i nxnsve pr t nxn;
duhen njohur dhe trajtuar n mnyrn e duhur nxnsit e talentuar dhe ata q kan
vshtirsi n t nxn.
Qasja e re kurrikulare q prqendrohet n zhvillimin e kompetencave te nxnsit, krkon

ndryshime dhe n metodat dhe format e puns. Msuesit dhe nxnsit duhet t jen t lir t
przgjedhin prmbatjen, metodat, format dhe kushtet pr t arritur rezultatet e t nxnit. Disa
nga kto metoda dhe forma mund t jen: msimdhnia e bazuar n projekte, prdorimi i
TIK-ut dhe mediave t ndryshme, msimdhnia e bazuar te krkimi, integrimi ndrlndor,
pun n grup, pun n ift, nxnie individuale etj.
Realizimi i msimdhnies me n qendr nxnsin krkon bashkpunim t prhershm mes
msuesve pr metodat dhe mjetet msimore, me qllim shkmbimin e eksperiencave pozitive
mes tyre.
Po kshtu, puna edukative cilsore e shkollave nnkupton bashkpunim t rregullt dhe t
vazhdueshm me prindrit pr t mundsuar nj ndarje t qart t prgjegjsive pr arritjen e
rezultateve t t nxnit dhe kompetencave kye te nxnsit.
6.5 Msimdhnia dhe t nxnit e integruar

T nxnit e nxnsve varet shum nga ajo q shkolla u mson. Nse u msojm nxnsve
lidhjen dhe integrimin, ata do ti shohin gjrat n kt kndvshtrim. Nse u msojm ndarjen
dhe mungesn e vazhdimsis n koh t gjrave, ata do t marrin njohuri, shkathtsi,
qndrime t fragmentuara (t shkputura). Me qllim q t integrohen kto aspekte, kurrikula
brtham realizohet prmes lndve t integruara n fusha t nxni dhe prmes
msimdhnies s integruar.
142
Msimdhnia e integruar lidh prmbajtjet e veanta t lndve msimore me qllim arritjen

e rezultateve t t nxnit t kompetencave pr fush me rezultatet e t nxnit t
kompetencave kye pr seciln shkall.
Pr ti prmbushur krkesat e Kornizs Kurrikulare dhe kurrikuls brtham, msuesit duhet
t kryejn:
lidhjen ndrmjet
fushave t t nxnit, ku prmbajtjet e veanta msimore
kontribuojn n zhvillimin e kompetencave kye;
lidhjen midis rezultateve t t nxnit t kompetencave t fushave t t nxnit me

rezultatet e t nxnit t kompetencave kye pr shkall, me qllim q zbatimi i
njohurive, shkathtsive, qndrimeve dhe vlerave t jet i lidhur me situata konkrete
nga jeta e prditshme;
integrimin n msimdhnie t karakteristikave t prbashkta t lndve t fushs

prkatse(p.sh. fiziks dhe biologjis) apo karakteristikave t prbashkta t fushave
t t nxnit (p.sh.fushs S hoqria dhe mjedisi me fushn e Shkencave t
natyrs);
aktivitete me nxns q zhvillojn kompetencat pr t gjetur dhe prpunuar

informacione n mnyr efektive dhe t prgjegjshme si dhe duke prdorur TIK-un;
aktivitete me nxns q promovojn perspektivn e edukimit global, t cilat i

ndihmojn nxnsit q t zhvillojn kompetencat e tyre pr tu prballur me sfidat dhe
mundsit brenda zhvillimeve t shoqris
dhe
ekonomis s sotme dhe t
ardhshme.
6.6 Zhvillimi i temave ndrkurrikulare

Temat ndrkurrikulare jan tema madhore, me t cilat prballet shoqria tani dhe n t
ardhmen. Trajtimi i tyre synon prvetsimin e disa njohurive specifike, kultivimin e disa
aftsive, vlerave e qndrimeve t caktuara te nxnsit. Temat ndrkurrikulare integrojn
fushat kurrikulare t t nxnit, ndihmojn nxnsit t interpretojn botn dhe t rritin lidhjen
e arsimit me jetn dhe me interesat e saj. Temat ndrkurrikulare prcaktohen sipas politikave
kombtare afatmesme e afatgjata dhe konkretizohen e zbrthehen n nivel vendor e n baz
shkolle. Temat ndrkurrikulare jan:
143
Identiteti kombtar dhe njohja e kulturave.
T drejtat e njeriut.
Vendimmarrja morale.
Zhvillimi i qndrueshm.
Mjedisi.
Ndrvarsia.
Bashkjetesa paqsore.
6.7 Zhvillimi i veprimtarive ndrkurrikulare

Konceptimi i kurrikuls me baz kompetencat krijon mundsit dhe krkon zbatimin e
integruar t saj. T gjitha fushat shrbejn n zhvillimin e kompetencave kye, t cilat nga
ana e tyre mundsojn integrimin e prmbajtjeve t vet fushave. Kshtu, pr zhvillimin e
kompetencs s t menduarit, kontribuojn t gjitha fushat e t nxnit, si matematika,
shkencat, shoqria dhe mjedisi etj. Duke msuar n mnyr t integruar, nxnsit jo vetm
prvetsojn kompetencat, por fitojn nj kndvshtrim holistik t bots, dukurive dhe
marrdhnieve q i hasin n jetn e prditshme.
Veprimtarit ndrkurrikulare integrojn fushat e t nxnit, ndihmojn nxnsit t
interpretojn botn dhe t rritin lidhjen e arsimit me jetn dhe me interesat e saj.
Kurrikula brtham prfshin edhe hapsirn prtej kufijve lndor n mnyr q nxnsit t
ndrtojn lidhje mes fushave t t nxnit. Veprimtarit ndrkurrikulare duhet t ofrojn
prvoja t prshtatshme dhe sfiduese q sjellin knaqsi n kontekstin e prmbushjes s
nevojave dhe krkesave t ndryshme t nxnsve.
Krijimi i lidhjeve ndrmjet fushave t t nxnit krijon mundsi pr progres n zhvillimin e
shkathtsive t nxnsve, pr njohjen dhe t kuptuarit e koncepteve t reja, rishikimin dhe
prforcimin e ktyre koncepteve dhe shkathtsive nga perspektiva t ndryshme. Gjithashtu,
kjo qasje ndihmon q kurrikula t jet koherente dhe m kuptimplot nga pikpamja e
nxnsit.
Integrimi i veprimtarive ndrkurrikulare n kurrikuln brtham mund t realizohet prmes:
-
Gjetjes s lidhjeve midis lndve/temave apo njsive msimore me qllim

realizimin/arritjen e ndonj kompetence kye (p.sh.nse tema msimore sht nga
mbrojtja e mjedisit, at e lidhim edhe me shtjet gjuhsore).
Projekteve kurrikulare, t cilat lidhen duke ndihmuar njra-tjetrn n tema apo fusha t
ndryshme, (p.sh.projekte n fushn Shoqria dhe mjedisi me fokus edukimin pr
karrier etj.), t cilat gjithashtu mundsojn realizimin e kompetencave t veanta.
Trajtimi i tyre synon prvetsimin e disa njohurive specifike, kultivimin e disa aftsive,
vlerave e qndrimeve t caktuara te nxnsit.
144
6.8 Zhvillimi i veprimtarive ekstrakurrikulare

Veprimtarit ekstrakurrikulare jan veprimtari t strukturuara msimore q ndodhin jasht
kontekstit t fushave dhe lndve msimore formale, por q ndihmojn arritjen e
kompetencave pr shkallt e kurrikuls dhe ciklet e arsimit. Pr seciln nga veprimtarit e
mundshme, shkolla duhet t prgatis nj plan dhe program t qllimshm, t orientuar e jo
aktivitete t rastit.
Msimdhnia n fushat e ndryshme t t nxnit do t mbshtetet me an t veprimtarive
ekstrakurrikulare t organizuara,si:
-
vizita n muze, parqe,vende historike, institucione, galeri, teatr etj.;
veprimtari me raste festash t ndryshme;
pjesmarrje n grupet msimore, n aktivitete t lira dhe n shoqata;
diskutime me t ftuar (p.sh. me drejtues t bashkis, prindr, prfaqsues t bizneseve

lokale, politikan, njerz t medias etj.);
pun me projekte q fokusohet n tema dhe shtje specifike t karakterit shum

dimensional q prkojn me moshn e nxnsve;
organizime ekspozitash (p.sh.artet ebukura, fotografia);
shrbime komunitare (p.sh. ndihma pr njerzit n nevoj; mbrojtja e mjedisit; forcimi i

lidhjeve midis brezave);
lojra sportive, aktivitete artistike, revista ose gazeta e shkolls etj.
Rekomandohet q t gjith nxnsit t prfshihen n veprimtari ekstrakurrikulare. Sipas

preferencave dhe talentit personal, ata mund t jen pjes e nj grupi n aktivitete t
ndryshme: ekipe sporti, grup muzikor, grup vallzimi, kor, grup teatri etj.
145
UDHZIME PR VLERSIMIN
7 Vlersimi
7.1
Kuptimi pr vlersimin. Parimet themelore
Vlersimi n arsim sht procesi gjat t cilit mblidhen t dhna dhe gjykohet pr vlern e
arritjes s nj rezultati arsimor, mbi bazn e nj kriteri t caktuar.
Qllimi kryesor i vlersimit sht marrja e vendimeve, q synojn prmirsimin e rezultateve
t t nxnit dhe vet procesin e tij. Marrja e vendimeve krkon grumbullimin e vazhdueshm
t informacionit pr t matur dhe pr t vlersuar t gjitha aspektet e procesit. Praktikat e
vlersimit kan ndikim vendimtar n procesin e t nxnit.
Vlersimi pr t nxnit (VpN). Synimi kryesor i ktij vlersimi sht t mbikqyr
prparimin e nxnsit gjat procesit t t nxnit dhe t mbledh informacion pr t lehtsuar
dhe pr t ndihmuar marrjen e vendimeve pr t prmirsuar kt proces.
Vlersimi i t nxnit (ViN). Synimi kryesor i ktij vlersimi sht t prcaktoj arritjet n
prfundim t nj detyre t caktuar, t kapitullit, t semestri etj., pr t vendosur notat dhe pr
t certifikuar nxnsit pr nxnie t mtejshme. Ai prdoret edhe pr t gjykuar efektivitetin e
t nxnit ose t programit msimor.
Vlersimi bazohet n parime t caktuara, si:
Vlefshmria
Vlersimi duhet t siguroj informacion t vlefshm pr proceset, pr rezultatet dhe pr vlerat
q zhvillohen nga nxnsit gjat procesit t arsimimit n nivele t ndryshme.
Transparenca
Nxnsit kan t drejt dhe nevoj t njihen me kriteret dhe metodat me t cilat do t
vlersohen. Kjo garanton paanshmrin e vlersimit dhe ndihmon t nxnit. Kriteret e qarta
dhe t hapura ndihmojn gjykimet profesionale, sigurojn q vendimet t shqyrtohen nga t
gjith dhe t jen t qndrueshme.
146
Paanshmria
Vlersimi i paanshm nnkupton vlersimin e nj rezultati t t nxnit, duke mos u ndikuar
nga karakteristikat dhe rrethanat e do nxnsi, q prfshijn: gjinin, etnin, gjuhn, racn,
rrethanat ekonomike e shoqrore, vendndodhjen, si dhe personalitetin, talentin, aftsit e
kufizuara etj.
Vlersimi trsor
Gjykimet pr prparimin e nxnsve duhet t bazohen n lloje dhe burime t ndryshme
informacioni. Informacioni i marr nga vlersimi duhet t tregoj n mnyr t besueshme,
nse nxnsi sht n gjendje t realizoj at far prshkruhet n rezultatet e t nxnit.
Integrimi i llojeve dhe burimeve t ndryshme t t dhnave t mbledhura gjat nj periudhe t
caktuar kohore dhe n situata t ndryshme sht kusht i domosdoshm pr t siguruar
gjykime t qndrueshme dhe t paanshme pr arritjet e nxnsve.
7.2 Llojet e vlersimit

Gjat vlersimit gjykohet dhe merren vendime pr prparimin e vazhdueshm dhe pr nivelin
e arritjes s rezultateve t t nxnit, t prcaktuara n Kurrikuln Brtham dhe n planet e
programet msimore. Prmes vlersimit merret informacion sa m i plot dhe trsor pr
shkalln e zotrimit dhe t demonstrimit t kompetencave nga nxnsit.
Llojet kryesore t vlersimit arsimor jan:
Vlersimi i brendshm.
Vlersimi i jashtm.
7.2.1 Vlersimi i brendshm

Vlersimi i brendshm realizohet nga msuesit dhe drejtuesit e shkolls, n veprimtarin e
prditshme msimore dhe edukative.
Ky vlersim prdor mjete t ndryshme q mundsojn nxjerrjen n pah t nivelit t zotrimit
t kompetencave, konkretisht:
147
gjersin dhe thellsin e t nxnit t prvetsuar;
gatishmrin pr tiu prgjigjur sfidave t nivelit dhe pr t prparuar drejt t nxnit

edhe m sfidues;
zbatimin e t nxnit n situata dhe rrethana t reja.
Vlersimi i nxnsve, prve formave t ndryshme joformale gjat gjith procesit t t nxnit,
bhet nprmjet shkalls s vlersimit q prfshin notat nga 4- 10.
Nota 4: Nj arritje q tregon performim t pamjaftueshm t njohurive dhe kompetencave.
Nota 5: Nj arritje q tregon performim minimal t njohurive t reja dhe t kompetencave.
Nota 6: Nj arritje q tregon performim t mjaftueshm t njohurive t reja dhe t
kompetencave.
Nota 7: Nj arritje q tregon performim t knaqshm t shumics t njohurive t reja dhe t
kompetencave.
Nota 8: Nj arritje q tregon performim t mir t njohurive dhe t kompetencave.
Nota 9: Nj arritje q tregon performim shum mir t njohurive dhe t kompetencave.
Nota 10: Nj arritje q tregon performim t shklqyer dhe origjinal t njohurive dhe t
kompetencave.
Vlersimi i arritjes s rezultateve t t nxnit bhet gjat dhe n fund t do viti shkollor dhe
dshmon nivelin e arritjeve s tyre nga nxnsit. N prfundimin e nj shkalle t kurrikuls
(klasa II, V, VII, IX, XI dhe XII) bhet vlersimi i nivelit t zotrimit dhe t demonstrimit t
t kompetencave nga nxnsi, sipas prcaktimit t tyre n kurrikuln brtham.
7.2.2 Vlersimi i jashtm
Me vlersim t jashtm do t kuptohet vlersimi i realizuar nga autoritetet qendrore, rajonale
e vendore t arsimit (MAS, AKP, ISHA, DAR/ZA).
Vlersimi i jashtm mund t bhet pr qllime:
Inspektimi dhe verifikimi t cilsis s vlersimit n nivel klase, shkolle apo bashkie.
Vlersimi t standardizuar n nivel arsimore
148
Hulumtimi.
Vendimmarrjeje n arsim n nivele, fusha, aspekte t ndryshme.
Vlersimet e standardizuara shtetrore organizohen n prfundim t nivelit arsimor. Kto

vlersime jan t prqendruara n matjen e nivelit t demonstrimit t kompetencave kye t
parashkuara pr secilin nivel.
SHNIM
Procedurat e vlersimit dhe dokumentacioni prkats rregullohen me udhzime t veanta t
MAS.
149
FJALORTH I TERMINOLOGJIS KURRIKULARE
TERMAT
SHPJEGIMI
Aftsi
Kapacitet i lindur ose i fituar q e lejon personin t ndrtoj njohuri,

pr t vepruar me sukses n situata t caktuara.
Arsim
Veprimtari themelore e institucioneve arsimore q siguron krijimin

dhe shndrrimine njohurive; prsosjen e kompetencave gjat gjith
jets; zhvillimin vetjak; zhvillimin dhe shndrrimin e kulturs.
Rezultat i nxnies s qllimshme, t planifikuar dhe t organizuar n
mnyr formale dhe joformale.
Arsimformal
Arsim joformal
Arsim i
detyrueshm
Arsim baz
Arsim i qllimshm, i institucionalizuar, i planifikuar, i strukturuar n

mnyr hierarkike, q fillon me arsimin parashkollor dhe vazhdon deri
n arsimin pasuniversitar.
Rezultatet dhe kualifikimet e fituara n arsimin formal njihen
nprmjet certifikatave dhe diplomave.
Arsim i qllimshm, i planifikuar,iinstitucionalizuar, alternativ dhe
plotsues i arsimit formal, n kuadr t t nxnit gjat gjith jets.
Arsimi joformal mund zhvillohet brenda ose jasht institucioneve
arsimore dhe iu shrben personave t t gjithamoshave. Pr programet
e arsimit joformalmund t jepet ose jo certifikat, e cila nuk sht
ebarasvlershme me kualifikimet formale.
(shih: Arsim baz)
Trsia e njohurive dhe kompetencave q duhet t zotroj nxnsi
deri n fund t klass s nnt.
Kohzgjatje e shkollimit q konsiderohet si e detyrueshme me ligj.
Arsimi baz n Shqipri prfshin arsimin fillor dhe t mesm t ult
(KSNA 1 dhe 2).
Arsim parashkollor Nivel i arsimit me kodin 0 (KSNA 0).

Nivel i par i arsimit me kohzgjatje prej pes vitesh (KSNA 1).
Arsim fillor
Arsim i mesm
Nivel i dytdhe i tret i arsimit me kohzgjatje prej shtat vitesh

(KSNA 2, 3).
Arsim i mesm i
ult
Nivel i dyti arsimit me kohzgjatje prej katr vitesh (KSNA 2).
Arsim i mesm i
lart
Nivel i arsimit me kohzgjatje prej tri vitesh (KSNA 3).
150
Arsim
profesional
Autonomi e
shkolls
Burimi t nxnit
Ciklet/nivelet
/shkallt e
kurrikuls
Dije
Arsim q iu mundson nxnsve zhvillimin ekompetencavepr

pun dhe kualifikime profesionale pr profesione t caktuara.
E drejt e garantuar q i jepet shkolls prt vendosurpr hartimin dhe
zbatimin e kurrikuls n baz shkolle,pr menaxhimin e burimeve
njerzore n dispozicion t saj dhe n disa raste, edhe pr menaxhimin
e burimeve financiare.
do burim i cilimbshtetdrejtprdrejt ose trthorazi, t nxnit.
Burimet jan t brendshme (njohuri, aftsi,shkathtsi, vlera, qndrime
etj.) dhe t jashtme (dijet e kodifikuara n tekste, mjetet didaktike,
msuesit, shoqria etj.).
Nj mnyr e organizimit t kurrikuls n blloqe vitesh shkollore.
Ciklet/nivelet/shkallt e kurrikuls prcaktojn njohurit, shkathtsit,
qndrimet dhe rezultatet e t nxnit brenda do cikli, n prshtatje me
moshn e nxnsve. Ciklet/ nivelet/shkallt e kurrikuls,jo
domosdoshmrisht prkojn me nivelet arsimore formale.
E vrtet e arsyetuar dhe e provuar sipas kritereve t prcaktuara, e
kodifikuar n tekstet akademike e ato shkollore apo n vepra t
specializuara si produkt i nj ose disa dijetarve apo prakticienve.
Dija sht shoqrore.
Ekonomi dhe
shoqri e dijes
Ekonomi dhe shoqri n t ciln dija bhet burimi kryesor i zhvillimit

dhe prparimit.
Fush e t nxnit
Nj bashksi lndsh q kan qllime dhe detyra t prbashkta pr

formimin e njohurive t reja dhe kompetencave.
Proces i ndrthurjess prmbajtjeve msimore dhe metodave, me
qllim qt sigurohet t nxnit sistemik dhe trsor.
Integrim
kurrikular
Njohuri
Ndrtim mendor i realizuar nga personi gjat bashkveprimit me

mjedisin ose nga vetreflektimi pr tu br pjes e trashgimis
njohse t tij. Njohuriasht vetjake.
Kompetenc
Harmonizimi njohurive, shkathtsive, vlerave dhe qndrimevepr t

trajtuar plotsishtsituatat e kontekstit.
Kompetenca kye
Kompetenca pr t cilat kan nevoj t gjith individt pr plotsim

dhe zhvillim vetjak, pr qytetari aktive, pr prfshirje sociale dhe pr
punsim.
Korniz
kurrikulare
Korniz kurrikulare sht dokumenti themelor n t cilin prshkruhen

orientimet dhe udhzimet kryesore pr hartimin dhe zbatimin e
kurrikuls s arsimit parauniversitar (qllimet e arsimit, kompetencat
kye, rezultatet e t nxnit sipas niveleve etj.).
151
Kurrikula
Sistemi i prbr nga disa elemente me synime arsimore q, t lidhura

mes tyre, lejojn t orientohet dhe t funksionoj sistemi arsimor,
nprmjet planeve arsimore dhe administrative. Kurrikula bazohet n
realitete historike, shoqrore, gjuhsore, politike, fetare, gjeografike
dhe kulturore t nj vendi. Me an t saj sigurohet arsimim cilsor dhe
i barabar pr do pjestar t shoqris, pavarsisht nga
prkatsiaetnike, seksi, pozita shoqrore dhe ndryshime t tjera.
Kurrikul brtham
Kurrikul e prbashkt pr t gjith nxnsit e nj niveli n sistemin

arsimor.
Kurrikul e
prvetsuar
Trsi e rezultateve t t nxnit q zotron nxnsi.
Kurrikul e zbatuar
Kurrikul e analizuar, interpretuar dhe zhvilluar n institucionet

arsimore dhe e mbartur te nxnsi, sipas udhzimeve themelore t
kurrikuls.
Kurrikul formale/
e planifikuar
Kurrikul n baz
shkolle
Kurrikul q prmban udhzimet themelorekurrikulare, t prcaktuara

n nivelin qendror t vendimmarrjes arsimore(korniz kurrikulare,
programe msimore, tekste etj.). Kurrikula formale shrben si baz
pr dhnien e dftesave, diplomave dhe certifikatave t njohura me
ligj.
Kurrikul q prgatitet dhe zbatohet n nivel shkolle.
Kurrikul me
zgjedhje
Pjes e kurrikuls q prfaqson lnd dhe veprimtari kurrikulare q

prmbushin nevojat dhe interesat e nxnsve,t vendosura n nivel
shkoll.
Kurrikul me baz
kompetencat
Kurrikul q siguron zhvendosjen e fokusit t nxnies nga prmbajtjet

lndore (msuesi n qendr)n at q nxnsit kan nevoj t din dhe
t bjn me efikasitet n situata t ndryshme (nxnsi n qendr).
Koherenc e
kurrikuls
Karakteristik ekurrikulsq tregonse n mas synimete kurrikuls,

prmbajtjet msimore, strategjit e t nxnit dhe vlersimit jan t
integruara dhe prforcojnnjra-tjetrn.
Konstruktivizm
Teori e t nxnit q bazohet n pariminsepersoni e ndrtonnjohurin

n mnyr aktive duke ndrvepruar me mjedisin dhe shoqrin.
Lnd
Llogaridhnie
dheprgjegjshmri
Deg e dijes e organizuar n mnyr t qllimshme, si nj disiplin e

veant e t nxnit q msohet n nj ose disa nivele arsimore dhe
krijon kushte pr ndrtimin e njohurive t reja dhe kompetencave kye
nga nxnsit.
Proces n t cilin aktort njohin, marrin prgjegjsi dhe japin llogari
pr vendimet, veprimet dhe pasojat e tyre.
Llogaridhnia sht e rndsishme sidomos n kontekstin e
decentralizimit t sistemit arsimor, i cili nxit autonomin shkollore,
duke prfshir edhe vendimet n lidhje me kurrikuln.
152
Metodologji e
vlersimit
Strategji dhe veprimtari t zbatuara pr t matur arritjet e nxnsve.
Msimdhnie
Proces i planifikimit, i organizimit dhe i udhheqjess situatave t t

nxnit (formale ose joformale) nga msuesi.
Msimdhnie dhe
nxnie
ndrvepruese
Filozofia dhe praktika e prfshirjes s nxnsve n procesin msimor,

duke i inkurajuar ata t sjellin prvojn dhe njohurit e tyre n kt
proces (duke marr parasysh nevojat dhe interesat e tyre), me qllim
zhvillimin e kompetencave.
Msimdhnie e
diferencuar
Msimdhnieq plotson nevojat e nxnsve nprmjet prvojave t

ndryshme t t nxnit.
Msimdhnie pr
njri-tjetrin
Nj praktik n t ciln msuesit dhe nxnsit ndajn njohurit e

shkathtsit e tyre dhe mbshtesin t nxnit e njri-tjetrit.
Mjedis miqsor pr
fmijt
Nj mjedis arsimor i sigurt,gjithprfshirs, i shndetshm q bazohet

n t drejtat e fmijve.
Mundsi pr t
nxn
Situata dhe procese q sigurojn kushtet dhe mjedisin pr nxitjen e t

msuarit tek nxnsit .
Nivel arritjeje
Nj deklarat q prcakton masn n t ciln sht arritur rezultati i t

nxnit ose niveli i njohurive dhe kompetencave kye.
Orientim pr
karrier
Shrbime dhe veprimtari q mbshtesin individt e do moshe dhe n

do moment prgjat jets s tyre, pr t br zgjedhje n lidhje me
arsimin, trajnimin, profesionin dhe pr t menaxhuar karriern e tyre.
Prmbajtje
msimore
Trsia e dijeve, informacionit, fakteve, situatave, veprimtarive etj.,t

grupuara n nj lnd ose fush t nxni, q shrbejn si baz pr
formimin dhe zhvillimin e njohurive t reja dhe kompetencave kye.
Prvojat et nxnit
Politik
kurrikulare
Kushtet dhe situatat e t nxnit q u ofrohen nxnsve pr ndrtimin e

njohurive t reja dhe kompetencave kye.
Vendime, udhzime dhe orientime formale, t marra nga qeveria apo
autoritetet arsimore pr hartimin, zbatimin dhe vlersimin e
kurrikuls.
Program msimor
Dokument q prmban synimet, objektivat dhe rezultatet e t nxnit,

metodologjit e t nxnit dhe vlersimit pr nj lnd t caktuar.
Qasje me n
qendr fmijn /
Qasje e bazuar n
kompetenca
Qasje q synon dhekrijon kushte q prmbajtjae nxnies dhe

veprimtarit msimoreti shrbejn formimit dhe zhvillimit
tnjohurive t reja dhe kompetencave kyet personit (grupit t
personave), nprmjet ndrveprimit me situatat n kontekst.
Qndrim
Prgatitje ose gatishmri pr t prballuar e pr t trajtuar sfidat dhe

detyrat n nj mnyr t caktuar. Qndrimet ndikohen nga njohurit
dhe vleratdhe jan zakonisht shkaktare t sjelljeve (edhe pse lidhjet
mes qndrimeve dhe sjelljeve nuk jan drejtvizore).
Termi ka kuptim t dyfisht.
153
Rezultat i t nxnit
Stile t nxni
S pari, sht deklarat q prshkruan at se far duhet t din,t

vlersojn dhe t jen n gjendje t bjn si duhet nxnsit.
S dyti, u referohet njohurive t reja, kompetencave etj., q ndrton
dhe prsospersoni/grupi, pasi prmbyll nivelin arsimor.
Rezultati i t nxnit sht koncept ky pr hartimin e mjeteve q
mundsojn transparencn, krahasimin, transferimin dhe njohjen e
kualifikimeve n mes vendeve t ndryshme, n nivele t ndryshme.
Nj grup i sjelljeve dhe qndrimeve q ndikojn n mnyrn se si
nxnsit msojn dhe bashkveprojn me msuesit dhe shokt. Stilet e
t msuarit jan njohse, emocionale dhe sjellje fiziologjike q
shrbejn si tregues se si nxnsitperceptojn, ndrveprojn dhe i
prgjigjen mjedisit t t nxnit. Nj individ mund t ket disa stile t
nxni t cilat mund t ndryshojn me kalimin e kohs dhe n
prputhje me detyrn.
Standard
Nivel i arritjes apo suksesit q pritet t arrihet prej nxnsve.
Struktur e
kurrikuls
Struktura e kurrikuls shprehet n Kornizn Kurrikulare.
Shprndarja e
kohs msimore
Shkathtsi
Tema
ndrkurrikulare
T nxnit
T nxnite
nxnsve
nga njri-tjetri
Kohte caktuara pr nxnie, lnd t veanta, fusha t nxni apo

veprimtari t tjera plotsuese,gjat nj intervali t caktuar kohor (ore
msimi, jave shkollore, vit msimor) sipas rregulloreve,krkesave dhe
rekomandimeve zyrtare.
Kapacitet (mendor/fizik) i fituar pr t arritur rezultatet e
parashikuara, shpesh me shpenzim minimal t kohs ose energjis,
ose t t dyjave. Shkathtsia mund t jet e prgjithshme ose e
veant.
Tema madhore me t cilat prballet shoqria dhe zhvillohen nfushat
e t nxnit. T tilla jan: identiteti kombtar, qytetaria aktive, shtje
gjinore,siguria dhe shndeti mendor e fizik, zhvillimi i qndrueshm
etj.
Proces i motivuar dhe i qllimshm me karakter vetjak ose shoqror, i
ndrtimit t njohurive t reja, kompetencave etj., nga personi
nprmjet reflektimit vetjak, rindrtimit dhe ndrveprimit shoqror.
Zhvillohet n mjedise formale, joformale dhe informale.
Proces i t nxnit q bazohet n shkmbimin e informacionit dhe
prvojave ndrmjet nxnsve dhe q pasuron t nxnit.
Tnxnit sistemik
Nj qasje q synon t aktivizoj t gjitha aspektet e vetjake t

nxnsve (intelektin, emocionet, imagjinatn, trupin) pr nj t nxn
trsor efektiv.
T nxnit
ndrveprues
Proces nprmjet t cilit nxnsit me nivele t ndryshme arritjeje

punojn s bashku n grupe t vogla, pr nj qllim t prbashkt.
154
T nxnit
nprmjet TIK-ut
Forma t t nxnitformal dhe joformal nprmjetprdorimit t TIK-ut,

trndsishme pr t nxnit gjat gjith jets, si dhe pr edukimin n
distanc.
T nxnit gjat
gjith jets
T nxnit q realizohet gjat gjith jets mbi bazne njohurive,

kompetencave kyedhe kualifikimeve, dhe q i zhvillon ato m tej pr
qllime vetjake, profesionale dhe shoqrore.
Teknologjit e
informimit dhe
komunikimit (TIK)
Nj trsi mjetesh dhe burimesh teknologjiket cilat prdoren pr t

transmetuar, mbledhur, krijuar dhe shkmbyerinformacion. Kto
mjetedhe burimeteknologjike prfshijn kompjutert, internetin apo
pajisje t tjera digjitale.
Vler
Bindje q ruhet thell lidhur me far sht e rndsishmeose e

dshirueshme. Ajo shprehet nprmjet qndrimeve dhe veprimeve
praktike t personave.
Veprimtari
plotsuese
kurrikulare
Veprimtari t strukturuara msimore, t qllimshme q ndodhin jasht

kontekstit t lndve dhe fushavet t nxnit. Kto veprimtari mund t
prfshijnprojektet, sportet, punnvullnetare, fotografin, dramn,
muziknetj.
Veprimtari
prmirsuese
Veprimtari ose programe q synojn t ndihmojn nxnsit me

vshtirsi n t nxn. Nprmjet tyre nxnsit tejkalojn vshtirsit
n t nxn n mnyr efektive.
Vetvlersim i t
nxnit
Vlersim nga i cili nxnsi mbledh informacion dhe reflekton rreth t

nxnit e tij; gjykon pr t n raport me objektivat dhe kriteret e
vendosura; identifikon prparsit e dobsit dhe i prmirson n
prputhje me rrethanat. sht vlersimi q bn nxnsi pr progresin e
tij bazuar n njohurit e reja dhe kompetencat kye.
Vlersim n arsim
Proces nprmjet t cilit matet ose gjykohet prparimi (progresi)dhe

nivelet e arritjeve t nxnsve, n prputhje mekriteretspecifiket
cilsis.
Vlersim
diagnostikues
Vlersim q identifikon nivelet earritjeve tnxnsve,pr t orientuar

msimin drejt plotsimit nevojave t tyre pr nxnie.
Vlersimi gjat
nxnies
Vlersim i kryer gjat gjith procesit msimor me qllim nxitjen e

procesit t t nxnit. Ky vlersim formues esheh t nxnit si proces e
jo vetm si rezultat.
Vlersim i jashtm
Nj procesdhemetod vlersimiq e zhvillon dhe e prdor nj agjenci

apo organ vlersues (jo shkolla).Ky proceszakonishtprfshintestimine
standardizuar, dhe shpeshshrben pr t klasifikuar kandidatt
prmundsit emtejshmearsimoredhepr qllime certifikimi.
Vlersim i t nxnit
Vlersim iarritjevet nxnsve pr t siguruarinformacion n lidhje

me progresin e tyre (arritjet e tyre n fusha t ndryshme t kurrikuls
/lndve msimore dhe zotrimin e kompetencave kryesore).Ky
proces shpeshprfshin prdorimin etestevet standardizuara dhe
prdoretpr qllimepromovimiose diplomimi.
155
Vlersim
prmbledhs
Vlersim i
nxnsve pr njritjetrin
Vlersim q prmbledh prparimin dhe arritjet e nxnsit n fund t

nj viti msimor apo t nj cikli.
Vlersim i puns ose i detyrs s nj nxnsi nga nxns t tjer.
Vlersim i
portofolit t
nxnsit
Vlersim i koleksionit t detyrave t nxnsit (detyra ose pun me

shkrim, drafte,pun artistike, prezantime) t cilat pasqyrojn njohurit
e reja dhe kompetencat e nxnsit.
Zbatim i
kurrikuls formale
Procesi prdorimit t kurrikuls formale n shkoll q prfshin

zhvillimin dhe prmirsimin e kurrikuls n shkoll, udhheqjen e
shkolls, trajnimin e msuesve n shrbim, prgatitjen e teksteve t
reja, materialeve dhe burimeve t t nxnit, si dhe t udhzuesve.
Zhvillim i
kurrikuls
Cikli plot iplanifikimit,i hartimit,i zbatimit, i vlersimit dhe

rishikimitpr t siguruar qkurrikulashte prshtatshme dhe e
prditsuar.
156
REFERENCA
Rubrika t prgjithshme t dokumentit
MAS, Korniza Kurrikulare e Shqipris, Tiran, 2014
MASHT (2012). Kurrikula brtham klasn parafillore dhe arsimin fillor (klasa parafillore,
I, II, III, IV, V). Prishtin.
MASHT (2012). Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t ult (klasa VI, VII, VIII, IX).
Prishtin.
Gjuht dhe komunikimi

MASHT (2012). Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t ult (klasa VI, VII, VIII, IX).
Prishtin.
MASH (2012). Programet lndore t arsimit baz..
MASH (2012). Standardet e t nxnit t arsimit baz.
Kshilli i Europs. (2003). Kuadri i prbashkt europian i referencave pr gjuht.
Orstein, C. A., Hunkins P. F. (2003). Kurrikula - bazat , parimet dhe problemet. Instituti i
Studimeve Pedagogjike. Tiran.
National Curriculum Framework of Croatia. (2010), For pre-school education and general
compulsory and secondary education. Kroaci
Qubec Education Program. (2001). Kebek
Framework Education Programme for Basic Education. (2007). eki
Ministry of Education. (2006). The Ontario Curriculum, Grades 1-8, Language. Ontario
Ministry of Education, Singapore (2010). English Language Syllabus. Singapor
Matematika
157
MAS (2014). Korniza Kurrikulare e Arsimit Parauniversitar n Shqipri

http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/index_en.php Eurydice, Europian Comision
Mathematics Education in Europe: Common Challenges and national policies- Europian
Comision
EACEA: National System of Education. (t gjitha shtetet Europiane)
MASHT (2011). Korniza e Kurrikuls e Arsimit Parauniversitar t Republiks s Kosovs.
MASHT (2012). Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t ult (klasa I V dhe VI- IX).
MASH (2012). Programet lndore t arsimit baz. www.izha.edu.al
MASH (2012). Standardet e t nxnit t arsimit baz. www.izha.edu.al
National Core Curriculum for basic education (2004). Finlanda
Common core state standards for Mathematics in America
K -12 Learning Standards (2008) Washington State.
Orstein, C. A., Hunkins P. F. (2003). Kurrikula - bazat , parimet dhe problemet. Instituti i
Studimeve Pedagogjike.
Qubec Education Program. (2001). Kebek
Ministry of Education. (2006). The Ontario Curriculum, Grades 1-8, Language. Ontario
Ministry of Education, Singapore (2010). Mathematics Syllabus. Singapor
Shkencat e natyrs
MASHT, Kurrikula Brtham pr arsimin e mesm t ult, Prishtin, 2012
MASH Programet lndore t arsimit baz. Tiran, 2012
MASH Standardet e t nxnit t arsimit baz., Tiran, 2012
Ministry of Education of Singapore Science syllabus primary
2014http://www.moe.gov.sg/education/syllabuses/sciences/files/science-primary-2014.pdf
158
Ministry of Education of Singapore Science syllabus Lower and Upper Secondary

http://www.moe.gov.sg/education/syllabuses/sciences/files/science-lower-secondary2013.pdf
Quebec Education Program, Preschool Education, Elementary Education, Secondary
Education
http://www1.mels.gouv.qc.ca/sections/programmeFormation/primaire/index_en.asp
Australian Curriculum, Science F-10 Curriculum
http://www.australiancurriculum.edu.au/science/Rationale
http://www.acara.edu.au/default.asp
Eurydice: Developing key competences at schools in Europe, Challenges and Opportunities
for Policy,
2013http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/documents/thematic_reports/145EN.pdf
Eurydice: Science Education in Europe: National Policies, Practices and Research, 2011
http://eacea.ec.europa.eu/education/eurydice/thematic_reports_en.php#2013
OECD: PISA Programme for internacional student
assessmenthttp://www.oecd.org/education/
Shoqria dhe mjedisi
MASHT (2012). Kurrikula brtham pr klasn parafillore dhe arsimin fillor (klasa
parafillore, I, II, III, IV. V). Prishtin.
MASH (2012). Programet lndore t arsimit baz.
MAS (2012). Standardet e t nxnit t arsimit baz.
Karta e Kshillit t Europs pr Edukimin pr Qytetari Demokratike dhe pr t Drejtat e
Njeriut
Konceptet baz dhe aftsit-kye pr edukimin me qytetari demokratike, Kshilli i
Bashkpunimit Kulturor (KBK/CDCC), Strasbourg 2000, DGIV/EDU/CIT (2000) 23
How all teachers can support citizenship and human rights education: a framework for the
development of competences, Council of Europe Publishing, Council of Europe, March 2009
Artet
159
MASHT, Korniza e Kurrikuls e arsimit parauniversitar t Republiks s Kosovs, Prishtin,

2011;
MASHT, Kurrikulabrthampr arsimin e mesm t ultt Kosovs (klasat 6, 8 dhe
9), 2012
Road map for Arts Education, The World Conference on Arts Eduaction, Building Creative
Capacities for the 21 st Century Lisbon, 6-9 March, 2006;
Music, drama, visual art compolsory program, optional program, music and multimedia,
Quebec
Edukimi fizik, sportet dhe shndeti
Bardhyl MISJA Drejtimet metodike t pasurimit t prvojs lvizore t fmijve
parashkollor 5-6 vje (Dizertacion pr krkim grade shkencore Doktor Shkencash) ILKF
Vojo Kushi, Tiran 1988.
Edvin Dashi dhe Teuta Dashi Edukimi fizik n shkolla, Shtpia Botuese Ora, Tiran
2007.
Guido Subashi dhe Jani Daci Didaktika e Edukimit fizik, Shtpia botuese e Librit
Unversitar, Tiran 2004
Instituti i Studimeve Pedagogjike Programe t lnds s edukimit fizik pr ciklin fillor
Tiran 2004.
MASHT, Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t ult t Kosovs, Prishtin 2012.
Rae PICA Physical Education for Young Children (Human Kinetics 2008).
Teknologjia dhe TIK-u
ISTE: International Society for Technology in Education (U.S. & Canada), 2007,
http://www.iste.org.
Ferrari, A.(2013). DIGCOMP: A Framework for Developing and Understanding Digital
Competence in Europe. Luxembourg:Office of the European Union.
Janssen, J., & Stoyanov, S. (2012). Online Consultation on Experts Views on Digital
Competence. Seville: JRC-IPTS. Marre, 2 shkurt 2014, nga:
http://ipts.jrc.ec.europa.eu/publications/pub.cfm?id=5339.
160

KURRIKULA BERTHAME 6 - 9 Manuali PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KURRIKULA BERTHAME 6 - 9 Manuali PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

REPUBLIKA E SHQIPRIS

MINISTRIA E ARSIMIT DHE E SPORTIT

Veorit e arsimit t mesm t ult .............................................................................6

Struktura e kurrikuls brtham ..................................................................................6

Rezultatet e t nxnit sipas kompetencave kye pr shkall .....................................11

FUSHAT E T NXNIT T ARSIMIT T MESM T ULT ...........................................26

Fusha e t nxnit: Gjuht dhe komunikimi ........................................................28

Fusha e t nxnit: Matematika ................................................................................43

Fusha e t nxnit: Shkencat e natyrs........................................................................58

Fusha e t nxnit: Shoqria dhe mjedisi....................................................................74

Fusha e t nxnit: Arte ..............................................................................................91

Fusha e t nxnit: Edukimi fizik, sportet dhe shndeti .......................................108

Fusha e t nxnit:Teknologji dhe TIK-u .................................................................120

PLANI MSIMOR ................................................................................................................133

Prshkrimi i planit msimor ....................................................................................133

Menaxhimi dhe zbatimi i planit msimor nga shkolla ............................................136

Autonomia e shkolls ..............................................................................................136

Realizimi i kurrikulsme zgjedhje...........................................................................138

UDHZIME METODOLOGJIKE ........................................................................................140

Lidhja e rezultateve t t nxnit t kompetencave kye me rezultatet e t nxnit t

kompetencave pr fush .....................................................................................................140

Msimdhnia dhe t nxnit bazuar n kompetenca.................................................141

Msimdhnia dhe t nxnit me n qendr nxnsin................................................142

Msimdhnia dhe t nxnit e integruar ...................................................................142

Zhvillimi i temave ndrkurrikulare .........................................................................143

Zhvillimi i veprimtarive ndrkurrikulare ................................................................144

Zhvillimi i veprimtarive ekstrakurrikulare ..............................................................145

UDHZIME PR VLERSIMIN .........................................................................................146

Kuptimi pr vlersimin. Parimet themelore ............................................................146

FJALORTH I TERMINOLOGJIS KURRIKULARE.........................................................150

Dokumenti i kurrikuls brtham u paraprin dhe ndihmon n hartimin e dokumentave t tjer

Si i till ky dokument i shrben:

Nxnsit pr zhvillimin e kompetencave kye t t nxnit, n mnyr q ata t

Msuesit pr planifikimin dhe realizimin e veprimtarive msimore n klas dhe jasht

Prindit pr njohjen me kriteret e vlersimit dhe rezultatet e pritshme t arritjeve t

Kurrikulat brtham hartohen pr t gjitha nivelet formale t arsimit parauniversitar:

Kurrikula brtham pr zhvillimin e fmijris s hershme (3 6 vje);

Kurrikula brtham pr klasn prgatitore dhe arsimin fillor;

Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t ult;

Kurrikula brtham pr arsimin e mesm t lart.

Kurrikulat brtham t tre niveleve kan t prbashkta:

Kompetencat kye n kurrikulat brtham jan:

Kompetenca e komunikimit dhe e t shprehurit

Kompetenca pr jet, siprmarrje dhe mjedis

Fushate t nxnit n kurrikulat brtham jan:

Rezultatete t nxnit pr shkall dhe rezultatet e t nxnit pr fusha, i bjn t dallueshme

KURRIKULA BRTHAM PR ARSIMIN E MESM T ULT

2.1 Veorit e arsimit t mesm t ult

N kt nivel, kurrikula pasurohet me prvoja t larmishme t t nxnit (p.sh. kombinimi i

2.2 Struktura e kurrikuls brtham

2.2.1 Kompetencat kye

Kompetencae komunikimit dhe t shprehurit, kompetenca e t menduarit dhe kompetenca pr

Kompetenca e komunikimit dhe e t shprehurit (Nxnsi komunikon n mnyr efektive)

Kompetenca e t menduarit (Nxnsi mendon n mnyr krijuese)

Kompetenca e t msuarit pr t nxn (Nxnsi mson pr t nxn)

Kompetenca pr jetn, siprmarrjen dhe mjedisin (Nxnsi kontribuon n mnyr

Pr t zhvilluar kt kompetenc, shkolla iu krijon nxnsve kushte q t kuptojn trsisht

Kompetenca personale (Nxnsi bn jet t shndetshme)

Kompetenca qytetare (Nxnsi prkushtohet ndaj t mirs s prbashkt)

Kompetenca digjitale (Nxnsi prdor teknologjin pr t nxitur inovacionin)

2.2.2 Shkallt e kurrikuls dhe prshkrimi i tyre

respektimin e karakteristikave t periudhave t ndryshme t zhvillimit t fmijve pr

respektimin e ritmeve individuale t nxnsve drejt zotrimit t kompetencave t