Etapat e organizimit t puns msimore

1. Hyrja (prgatitja) n punn msimore

Hyrja apo prgatitja n punn msimore, z vend t rndsishm si etap e
organizimit t puns msimore. Varsisht se n far mnyre do t
zhvillohet puna me etapn prgatitore, ashtu do t zhvillohen etapat
pasojn. !ra, su"sesi i "saj etape varet se far asje do t# i $het hyrjes
nga ana e arsimtarit.
%sht me rndsi t &e"et se prmes "saj etape mundsohet prgatitja pr
t vazhduar realizimin e etapave pasardhse, prandaj mund ta uajm
etapa prgatitore.
Hyrja n parim zgjat sh"urt, prafrsisht ' minta a sa t zhvilloj
"urreshtjen te" n(nsit pr at do t msohet. ) pjesn hyrse t ors
arsimtari $n pgatitjen *n(ehjen+ e n(nsve pr t prvetsuar msimin e
ri. ) fillim arsimtari n mnyr spontane du"e marr shem$uj nga jeta e
prditshme $n lidhjen e tyre me msimin e ri, $n n(itjen
e ndjenjave dhe emo&ioneve, stimulimin e fun"sioneve intele"tuale, "rijon
atmosfer pr pun msimore dhe n(it nteresim pr prvetsimin e
njohurive t reja du"e e vn n(nsin para pro$lemit msimor, respe"tivisht
du"e e su$je"tivizuar edhe vet n(nsin si fa"tor i rndsishm i puns
msimore.
!ra, hyrja fillon me parashtrimin e pyetjeve nga njsia msimore e "aluar,
me $ised t lir, me demonstrim, me t vrejturit e ilustrimeve, ndrlidhjen
e pro$lemit me ndonj o$je"t, "ontrollimi i detyrave t shtpis, etj.
Hyrja e &ila "a pr llim t "rijoj atmosfer t puns "a nj nnetap
nu" vrehet shum, ajo sht paraitja e llimit t msimit. !as "rijimit t
atmosfers s puns si dhe zgjerimit t "omuni"imit paraitet llimi.
,llimi i etaps hyrse, si the"suam edhe m lart sht n mnyr
graduale t# i n(is n(nsit pr pun, t v n fun"sion t menduarit e tyre,
t $j t mundur i"uadrimin e plot t n(nsve n msim, t rris sh"alln
e produ"tivitetit dhe efi"asitetit, t rris pavarsin gjat puns s
mtejshme, etj.
-. .htjellimi / zhvillimi i lnds s re
%sht etap m e rndsishme e puns msimore. )dryshe uhet edhe
zhvillimi i lnds s re, e &ila fillon nga faza prgatitore e ors dhe prfshin
pjesn endrore t saj, realizon prm$ajtjen edu"ative dhe arsimore,
sht parashi"uar sipas planit dhe programit, du"e formsuar punn
msimore n pi"pamj dida"ti"o0metodi"e, n(nsit fitojn dituri t reja.
1jo etap zgjat 1'0-2 minuta dhe paraet pro&es n t &iln realizohen
llimet dhe detyrat e msimit t definuar n njsin msimore. .i
the"suam edhe m lart "r"esa themelore shtron "jo etap e ors
msimore sht n(nsi t prvetsoj e thelloj dituri, t ushtroj,
prfor&oj e sistematizoj diturit e prvetsuara.
1jo etap e puns msimore pr nga "ara"teri i veprimeve operative t saj,
sht nj pro&es i angazhimit t pr$ash"t t msimdhnsit dhe
n(nsve, i &ili rrjedh nga vet "ara"teri $ash""ohor i organizimit t
msimit. 3$shtetur n "to "r"esa, etapa e shtjellimit t lnds s re
ndodhet n varsi dire"te (si"urse edhe etapat tjera) nga prgatitja
parapra"e e n(nsve, za"onisht $het n pjesn hyrse t ors, "a
pr llim integrimin e n(nsve n punn dhe prm$ajtjet e reja msimore.
) "t etap pozit t rndsishme "a n(nsi si su$je"t a"tiv, i &ili "a rol
me rndsi n punn msimore dhe n tr pro&esin e organizimit dida"ti"
t msimit du"e fituar prmasa t reja t angazhimit n t gjitha sferat dhe
etapat e arti"ulimit msimor.
4ezultatet prfundimtare t puns msimore t "saj etape mund t
vlersohen n fazn prfundimtare t saj du"e vrejtur me an t prsritjes
dhe "ontrollimit se sa dhe si i "an prvetsuar n(nsit prm$ajtjet e reja
msimore.
5. 6shtrimet n punn msimore
.i pjes pr$rse e puns msimore jan edhe ushtrimet n punn
msimore. 6shtrimet pr$jn nj etap shum t rndsishme n
organizimin e pro&esit msimor.
3e ushtrime n msim "uptojm formimin e sh"athtsive n prvetsimin e
te"ni"s s "ryerjes s ndonj veprimi. 6shtrimet "an pr llim t# i
aftsojn n(nsit pr "ryerjen me su"ses t veprimtarive pr"atse.
.hpesh her t ushtruarit identifi"ohet me prsritje, nga aspe"ti dida"ti"
sht e ga$ueshme. 7 ushtruarit lidhet patjetr me prsritjen, mirpo "to
dy fun"sione dida"ti"e duhet t dallohen du"e pasur parasysh llimin dhe
"uptimin themelor e donjrit prej tyre, pra, edhe dallimet n e"ze"utimin
dida"ti". ,llimi i t ushtruarit sht formimi i sh"athtsis pr prvetsimin
e te"ni"s s puns, "urse llimi i prsritjes sht arritja ndrueshmris
s diturive.
1jo etap dida"ti"e n pro&esin msimor ndahet n disa faza, edhe at8
6shtrime fillestare
6shtrime plotsuese dhe
6shtrime "orre"tuese
6shtrimet mund t ndahen n8
6shtrime me goj (ushtrime pr t shprehurit e gjuhs amtare, n gjuhn e
huaj, pr zgjedhjen e pro$lemeve msimore, etj.)
6shtrime me sh"rim (pr prvetsimin e sh"rimit n gjuhn amtare, n
form t prsh"rimeve dhe di"timeve, pr pun gjysm t pavarur, pr t# u
shprehur drejt n gjuh t huaj, pr zgjidhjen e pro$lemeve n msim,
punimet "rijuese me sh"rim t n(nsve, etj.)
6shtrimet m$shteten n aftsin e t "uptuarit dhe t menduarit, si"urse
edhe m$i $azn e zhvillimit t shum pro&eseve t pr$ra psi"i"e, sidomos
n t vrejturit, per&eptimin, "ujtesn dhe a"tivitete t tjera intele"tuale, t
&ilat ngrejn ushtrimet n nj sh"all m t lart dinamogjene, du"e
mundsuar edhe zhvillimin e veorive "reative t shprehjes individuale t
veprimeve.
9jat ushtrimeve n punn msimore shpeshher prdorn rregullator apo
mjete t veanta dida"ti"e, u lehtsohet n(nsve "ryerja e ndonj
veprimtarie. p. sh. gjat ushtrimit t s"rimit fillestar prdoren fletore me vija
t ndryshme.
%sht "ara"teristi"e pr "t etap dida"ti"e se ajo z$atohet "ryesisht n
mnyr individuale, domethn me t ushtruar individual n(nsit fitojn
sh"athtsi.
!ra, ushtrimet si etap e puns msimore jan shum t rndsishme
sidomos sa i ta"on aftsimit dhe prgatitjes s gjeneratave t reja pr jet
dhe pun, pr pun t pavarur e sidomos pr pun prodhuese, d. m. th.
ushtrimet jan pjes pr$rse e do etape apo faze t organizimit t puns
msimore.
:. !rsritja dhe prfor&imi n punn msimore
.i"urse etapat e &e"ura m lart, edhe etapat e prsritjes dhe prfor&imit
jan pjes shum me rndsi n punn msimore.
) ;jalorin e !edagogjis, prsritje sht "thimi te matriali i msuar, i $r
me llim ngulitjeje, thellimi, zgjerimi dhe sistematizimi t njohurive, aftsive
dhe shprehive t n(nsve.
.ipas <r. )ijazi =ylfiut, prsritja prfshin n vete edhe t gjith stru"turat
pr$rse t prfor&imit, dhe se prsritja sht nj "omponent relativisht i
pavaruri msimit, i &ili m$shtetet n trsi edhe n elemenete t veanta t
prfor&imit t ligjeve t t n(nit, gjat puns msimore.
<etyr e msimit sht diturit dhe sh"athtsit e fituara t $hen pasuri
e prhershme e n(nsit dhe t pengohet harresa. !r "t llim
organizohet prsritja, n trsin e pro&esit msimor "a "ara"ter t
etaps s veant dida"ti"e.
!randaj, etapa e prsritjes n punn msimore apli"ohet n t gjitha lndt
n harmoni me planin e parapar pr prsritje apo sipas rasteve t
veanta. >jo sht pjes pr$rse e pro&esit msimor dhe n mnyr t
organizuar ajo n mas t &a"tuar apli"ohet gjat gjith zhvillimit t puns
msimore.
!rsritja dhe prfor&imi jan dy forma ose dy nivele t njohjes msimore,
sepse "an nj $urim / zhvillimin e msimit, prm$ajtjet msimore t
zhvilluara m par / dhe prsritja sht faz e natyrshme pr thellimin dhe
sistematizimin e njohurive.
=a"onisht, prsritja organizohet n fund t ors, por edhe gjat ors. >jo
organizohet "ryesisht me an t pyetjeve t shtruara nga ana e arsimtarit.
!rsritja mund t organizohet edhe n form t "ontrollit t njohurive si8 me
pyetje, me detyra, me a"tivitete pra"ti"e, etj.
!rsritja sht e lidhur ngusht me prfor&imin e diturive e &ila n esen&
"r"on sistematizim n pro&esin e njohjes msimore t msimdhnies, pa
"r&ime, pa lshime, respe"timin e aftsive intele"tuale t n(nsve, etj.
!randaj edhe pro&esi i prsritjes dhe prfor&imi m$shtetet n pro&edura
ngjashme me pro&esin e zhvillimit t msimit t ri sh"ohet prej s
afrmems nga e largta.
)ga "jo tham m lart, mund t prfundojm se prsritja gjat zhvillimit
t msimit t ri na ndihmon t $jm lidhjen e msimit t ri me msimn e
"aluar. !ra, njohurt e fituara m par mund t# i shfrytzojm si $az
m$shtetjeje pr t# i "uptuar m leht njohurit e reja.
'. <etyrat e shtpis t n(nsve
<etyrat e shtpis t n(nsve sht etap shum e rndsishme e
organizimit t puns msimore shi"uar nga aspe"ti "las0or0lndor i
organizimit.
<etyrat shtpia"e jan pjes e pandar e puns msimore, nn"upton
vazhdimin e detyrave msimore t nisura n sh"oll dhe prfundimin e tyre
n shtpi. !rmes tyre $het a"tivizimi i drejtprdrejt dhe i pavarur i
n(nsve pr prfor&imin dhe prsritjen e lnds msimore pa m$i"yrje
nga ana e arsimtarit.
Vlera e detyrave shtpia"e, sipas <r. )ijazi =ylfiut sht e dyfisht8
1. >rsimore (n(nsit i prgatit dhe i aftson pr pun t pavarur n
prvetsimin, thellimin dhe zgjerimin e diturive).
-. Edu"ative ("rijojn shprehi pr pun sistemati"e, planifi"im t "ohs dhe
angazhimeve, du"e e rritur nivelin e prgjegjsis ndaj o$ligimeve si dhe
prgatitin pr veprime vetvlersimi).
<ida"ti"a "a pr&a"tuar disa "r"esa ndaj detyrave msimore8 t jen
"on"rete, t paraiten art dhe $u"ur, t mos "rijojn m$ingar"es pr
n(nsit. , t prm$ushen "to, n(nsit duhet t "en t art metodi"n
e puns pr "ryerjen e detyrave, si duhet punuar me li$rin, si duhet m$ajtur
shnimet, "ur duhen zgjidhur detyrat e vshtira e "ur ato t lehtat, si duhet
$r vet"ontrolli, etj. 9jithashtu pr prm$ushjen e "tyre detyrave duhen
"rijuar "ushte t volitshme pr pun si dhe "r"ohet angazhimi i
msimdhnsit, prindrit dhe i vt n(nsve.
.ipas mnyrs s "ryerjes s veprimeve, detyrat mund t ndahen n8
detyra me sh"rim,
detyra me goj dhe
detyra pra"ti"e.
1urse sipas llimit se far "emi pr&a"tuar si o$je"tiv, ato ndahen n8
detyra prgatitore,
detyra pr ushtrime dhe
detyra pr prfor&im.
1r"esa themelore dida"ti"e sht do pun e pavarur e n(nsit duhet
t "ontrollohet. 3nyra e "ontrollimit mund t ndrroj nga arsimtari?
nganjher mjafton edhe nj "ontrollim i rezultateve "alimthi, por sht
shum me rndsi arsimtari t "ontrolloj "ohpas"ohe imtsisht dhe me
"ujdes t madh detyrat e shtpis t n(nsve dhe nse nu" "a "oh t
mjaftueshmegjat msimit pr "t llim, "t pun e "ryen edhe jasht
msimt, n sh"oll ose n shtpi.
1ontrollimi i detyrave t shtpis t n(nsve sht shum me rndsi,
sidomos "ontrollimi i hollsishm, sepse te n(nsit "rijohet $indje e thell
se arsimtari i "ontrollon detyrat detajisht dhe n "t mnyr ata do t
mundohen sa m shum punn e tyre ta "ryejn sa m sa"t dhe n
mnyr t pavarur.
@. 1ontrollimi dhe vlersimi (notimi) i diturive
1ontrollimi dhe vlersimi i diturive t n(nsve si pjes pr$rse e
organizimit t puns msimore, sht nj faz shum e rndsishme dhe e
pashmangshme, prmes s &ils $het "ontrollimi dhe vlersimi i
prvetsimit t njohurive, shprehive dhe aftsive t n(nsve.
1ontrolli i n(nsve, si nj etap parapra"e dhe pr&jellse e pro&esit t
vlersimit, duhet t jet pjes pr$rse e do ore dhe etape t puns
msimore dhe t "rijoj $indjen e msimdhnsit pr efe"tet e puns s vet.
1ontrollimi zhvillohet n or t veanta, por "ryesisht sht pjes
pr$rse e do ore msimore dhe prfshin jo vetm diturit, por edhe
sh"athtsit dhe shprehit e fituara.
1ontrollimi i njohurive t n(nsve mund t jet8
"ontrollimi gojarisht, prmes t &ilit arsimtari e "ontrollon n(nsin n
mnyr ver$ale ($ash"$isedimi), d. m. th. n(nsit i parashtrohen pyetjet
pr"atse dhe prej tij "r"ohet n mnyr t pavarur t jap prgjigje t
&a"tuar.
"ontrollimi me sh"rim, "tu "ontrollimi $het n $az t detyrave grafi"e ose
me sh"rim t n(nsit, detyrave t shtpis dhe atyre sh"ollore, prmes
testeve t ndryshme, prmes zgjidhjes s detyrave n ta$el.
"ontrollimi pra"ti", za"onisht "ryhet npr la$oratore apo jasht me an t
ushtrimeve (punve) t ndryshme.
<u"e e "ontrolluar pro&esin e t menduarit t n(nsit, msuesi pr&a"ton
rrugn e drejt apo t trthort, me"ani"e apo logji"e "a ndje"ur n(nsi
pr t arritur n prgjithsime, n "on"luzione, n formulimin e ligjeve, etj.
)ga fillimi deri n fund t "tij pro&esi sht e rndsishme t "rijohet
atmosfer serioze pune dhe pa tension. 1tu "a rolin e vet shprehja e
msuesit, mimi"a dhe ndrimi i tij.
!ra, "ontrollimi i diturive, i sh"athtsive dhe i shprehive t n(nsve luan rol
shum pozitiv n pr&a"timin e asaj se sa jan t ndrushme njohurit e
prvetsuara t n(nsve, se n far mnyre i "an "uptuar (prvetsuar)
njohurit e zhvilluara m par, n # nivel jan ato d. m. th. sa jan n
gjendje n(nsit t# i manifestojn ato pra"ti"isht, etj.
.i &e"m m lart, edhe vlersimi i diturive t n(nsve sht pjes
pr$rse e organizimit t puns nsimore si dhe sht nj veprim shum i
ndjeshm, si n aspe"tin pedagogji" ashtu edhe n at psi"ologji".
,llimet pr t &ilat apli"ohet vlersimi, shi"uar nga aspe"ti i vlefts dhe
rndsis "a gjat pro&esit t puns msimore, jan msimore,
diagnosti"e dhe orientuese. .a i ta"on forms se si $het vlersimi, ai mund
t jet8 n form numeri"e, prsh"ruese (des"riptive) dhe me ann e
testeve.
!rmes vlersimit, mund t "onstatojm su"sesin dhe mundsit e n(nsit
pr prvetsimin e dijeve, gjithashtu vlen t the"sohet se mund t z$ulojm
prirjet pr "reativitet, prparsit dhe do$sit n msim t do n(nsi,
ndrimin ndaj puns (msimit), aftsin e t vlersuarit "riti", etj.
) fund, sht me rndsi t thuhet, se "ontrollimi dhe vlersimi i diturive t
n(nsve, si etap me pesh n organizimin e puns msimore, duhet t
jet i plot dhe o$je"tiv, sa m i drejt dhe i sa"t, arsimtari gjithmon duhet
t merret me tr "lasn e jo vetm me n(nsit e mir, rezultatet e arritjeve
t n(nsve t# i $j pu$li"e si dhe t "rijoj atmosfer humori n momente
t &a"tuara.