Analiza Sektora Finalna - v11 - Komentari

U partnerstvu sa:
ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I

PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH
MIKRO, MALIH I SREDNJIH PREDUZEA IZ BEAR
PODRUJA (TEANJ, TESLI, EPE)
ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

MALIH I SREDNJIH PREDUZEA IZ BEAR REGIJE (TEANJ, TESLI, EPE)
Sadraj
Popis tabela............................................................................................................ 4
Popis slika............................................................................................................... 5
1. Uvod................................................................................................................... 6
2. Saetak.............................................................................................................. 7
3. Pristup istraivanju i metodologija......................................................................8
3.1. Metodologija analize konkurentnosti prema Porterovom dijamantu.............9
3.1.1. Faktorski uslovi...................................................................................... 9
3.1.2. Uslovi tranje......................................................................................... 9
3.1.3. Vezane i podravajue industrije..........................................................10
3.1.4. Strategija preduzea, struktura i rivalitet.............................................10
4. Specifinosti proizvodnih i izvoznih industrija zastupljenih u BEAR podruju. . .11
4.1. Opina epe............................................................................................. 11
4.2. Optina Tesli............................................................................................. 12
4.3. Opina Teanj............................................................................................. 13
5.Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti................................................14
5.1. Razvoj i znaaj sektora metaloprerade i proizvodnje autodijelova,
drvoprerade i proizvodnje namjetaja, prerade koe i proizvodnje tekstila, i
prerade hrane i proizvodnje napitaka................................................................14
5.2. Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti za sektor metaloprerada i
autodijelovi u BEAR podruju............................................................................ 18
5.2.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor metaloprerada i
autodijelovi u BEAR podruju.........................................................................20
5.2.2. Karatkteristike lanca vrijednosti u sektoru metaloprerada i autodijelovi
....................................................................................................................... 28
5.2.3. Analiza konkurentnosti sektora metaloprerada i autodijelovi prema
Porterovom dijamantu.................................................................................... 30
5.2.4. Zakljuci analize konkurentnosti sektora metaloprerada i autodijelovi
prema Porterovom dijamantu.........................................................................37
5.3. Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti za sektor prerada koe i
tekstila u BEAR podruju................................................................................... 39
5.3.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor prerada koe i tekstila
u BEAR podruju............................................................................................ 40
5.3.2. Karatkteristike lanca vrijednosti u sektoru prerada koe i tekstila.......45
5.3.3. Analiza konkurentnosti sektora prerada koe i tekstila prema
5.3.4. Zakljuci analize konkurentnosti sektora prerada koe i tekstila prema

5.4. Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti za sektor prerada hrane i

proizvodnja napitaka......................................................................................... 53
5.4.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor prerada hrane i
proizvodnja napitaka u BEAR podruju...........................................................54
5.4.2. Karatkteristike lanca vrijednosti u sektoru prerade hrane i proizvodnje
napitaka......................................................................................................... 59
5.4.3. Analiza konkurentnosti sektora prerada hrane i proizvodnja napitaka
5.4.4. Zakljuci analize konkurentnosti sektora prerade hrane i proizvodnje
napitaka prema Porterovom dijamantu..........................................................65
5.5. Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti za sektor drvoprerada i
namjetaj.......................................................................................................... 68
5.5.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor drvoprerada i
proizvodnja namjetaja u BEAR podruju.......................................................69
5.5.2. Karatkteristike lanca vrijednosti u sektoru drvoprerada i proizvodnja
namjetaja..................................................................................................... 73
5.5.3. Analiza konkurentnosti sektora drvoprerada i proizvodnja namjetaja
5.5.4. Zakljuci analize konkurentnosti sektora drvoprerada i namjetaj prema
6. Strateka i poslovna povezivanja unutar BEAR podruja..................................82
7.Akcioni planovi i projedlozi intervencija za 30 izvozno orijentisanih mikro, malih
i srednjih preduzea iz BEAR podruja.................................................................84
7.1. Akcioni planovi i projedlozi intervencija za privredna drutva iz sektora
metaloprerada i autodijelovi............................................................................. 84
7.1.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee BME d.o.o. Teanj......84
7.1.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Elmont d.o.o. epe. 88
7.1.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Enertech d.o.o. Tesli 92
7.1.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Es Stahl d.o.o. Teanj
....................................................................................................................... 96
7.1.5. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Inox Ajanovi d.o.o.
Teanj........................................................................................................... 101
7.1.6. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Junior Eko Termik
d.o.o. Teanj................................................................................................. 106
7.1.7. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Manaprom d.o.o. epe
..................................................................................................................... 110
7.1.8. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Medena Commerce
d.o.o. Teanj................................................................................................. 115
7.1.9. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Metalsklop d.o.o. Teanj
..................................................................................................................... 119

7.1.10. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Bravarska radnja

Plastifikacija Mandi Teanj.......................................................................123
7.1.11. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Pobjeda d.d. Teanj
..................................................................................................................... 128
7.1.12. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Saldatura d.o.o. Tesli............133
7.1.13. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Saraevi d.o.o.
Teanj........................................................................................................... 137
7.1.14. Akcioni plani prijedlog preporuka za Tri M d.o.o. Teanj.................141
7.1.15. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Vinmetal d.o.o. epe............145
7.1.16. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Zupanik d.o.o. Teanj
..................................................................................................................... 148
prerada koe i tekstila..................................................................................... 153
7.2.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Al - tex Teanj.........153
7.2.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Art d.o.o. Teanj.......................156
7.2.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za B&M d.o.o. Teanj....................160
7.2.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Bositex d.o.o. epe
..................................................................................................................... 163
7.2.5. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Elchy Tex d.o.o.
epe........................................................................................................... 168
7.2.6. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Trien d.o.o. Teanj....................172
7.2.7. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Verdi d.o.o. Tesli....176
prerada hrane i proizvodnja napitaka..............................................................179
7.3.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee AmOne d.o.o. Teanj
..................................................................................................................... 179
7.3.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Madi d.o.o. Teanj....................183
7.3.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Oaza d.o.o. Teanj. .189
7.3.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Subai d.o.o. Teanj
..................................................................................................................... 193
prerada drveta i proizvodnja namjetaja.........................................................197
7.4.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Budo Export d.o.o. epe......197
7.4.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Drvo Commerce d.o.o. Tesli. 201
7.4.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Elgrad d.o.o. Tesli..205
7.4.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Interlignum d.o.o. Tesli...........209
7.4.5. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Montane kue Porobi d.o.o.
epe........................................................................................................... 213

7.4.6. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Prograd d.o.o. epe

..................................................................................................................... 217
Popis literature................................................................................................... 223
Popis tabela
Tabela 1. Struktura BDP, zaposlenost i izvoz po djelatnostima za BiH za period
2012. - 2013. godina............................................................................................ 16
Tabela 2. Proizvodnja gotovih metalnih proizvoda osim maina i
opreme,proizvodnja maina i ureaja, i proizvodnja motornih vozila, prikolica i
poluprikolicau 2013. godini u FBiH i RS................................................................19
Tabela 3. Analiza strukture metalopreraivake industrije BEAR podruja...........34
Tabela 4. Zakljuci analizekonkurentnosti sektora metaloprerada i autodijelovi
prema Porterovom dijamantu............................................................................... 37
Tabela 5.Proizvodnja tekstila i odjeeu 2013. godini u FBiH i RS..........................40
Tabela 6. Zakljuci analize konkurentnosti sektora koe i tekstila prema
Porterovom dijamantu.......................................................................................... 51
Tabela 7.Proizvodnja prehrambenih proizvoda i proizvodnja piau 2013. godini u
FBiH i RS............................................................................................................... 53
Tabela 8. Zakljuci analize konkurentnosti sektora prerade hrane i proizvodnje
napitaka prema Porterovom dijamantu................................................................65
Tabela 9.Prerada drva i proizvoda od drvai pluta, osim namjetaj iproizvodnja
namjetaja u 2013. godini u FBiH i RS..................................................................68
Tabela 10. Zakljuci analize konkurentnosti sektora drvoprerada i namjetaj
prema Porterovom dijamantu............................................................................... 79
Popis slika
Slika 1. Porterov dijamant...................................................................................... 9
Slika 2. Prikaz procentualnog uea djelatnosti preraivake industrije u
ukupnom ueu preraivake industrije kada je u pitanju formiranje BDP BiH,
izvoz i zaposljavanje radne snage u 2013. godini...............................................18
Slika 3. Generalni prikaz trinih segmenata i podsegmenata u okviru sektora
metaloprerada i autodijelovi................................................................................ 20
Slika 4. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu proizvodnje
dijelova za autoindustriju..................................................................................... 23
Slika 5. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu metaloprerade
............................................................................................................................. 25
Slika 6. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu trgovina
sirovinama............................................................................................................ 26
Slika 7. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu pruanje usluga
............................................................................................................................. 27
prerada koe i tekstila.......................................................................................... 41
Slika 9. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu proizvodnja
odjee i obue na principu lohn poslova...........................................................42


arapa.................................................................................................................. 43
prerada hrane i proizvodnja napitaka...................................................................54
tjestenine i pekarskih proizvoda...........................................................................55
proizvoda od pileeg mesa................................................................................... 56
ajeva................................................................................................................... 57
vode..................................................................................................................... 58
drvoprerada i proizvodnja namjetaja..................................................................69
Slika 17. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu primarna i
sekundarna prerada drveta i proizvodnja stolova i stolica...................................71
unutranje i vanjske stolarije................................................................................ 72
montanih kua.................................................................................................... 72
Slika 20. Strateka i poslovna povezivanja unutar BEAR podruja.......................83
1. Uvod
Preraivaka industrija u Bosni i Hercegovini (BiH), predstavlja
osnovu
ekonomskog razvoja zemlje. Meutim, ovaj sektor u naoj zemlji posluje u veoma
oteanim uslovima, bez adekvatno razvijenih sistema podrke njegovom razvoju,
od strane javnog sektora. Bez snane podrke javnog sektora, razvoj
poduzetnikih ekosistema1 tee znatno sporije. Sektor mikro, malih i srednjih
preduzea (MMSP) bez adekvatne podrke dovodi se u neravnopravan poloaj u
odnosu na konkurenciju iz drugih zemlja u kojim postoji sistemski ureena
podrka i poticanje na razvoj i izvoz kroz uspostavljene strukture
podrkedinamina podrka od strane javnog sektora. Danas, i pored svih
potekoa, naziru se mogunosti stvaranja uslova za dinaminu podrku razvoju
preraivake industrije, putem stimulativnih dravnih i administrativnih mjera, te
razvoja poduzetnikog ekosistema u BiH.
Tokom perioda ekonomske tranzicije, veliki dio preraivakih kapaciteta prestao
je sa radom, meutim, u pojedinim sredinama sa tradicijom proizvodnje,
zanatstva i malog obrta, proizvodnja danas cvjeta. Jedno od takvih podrujau BiH
1
Pojam poduzetniki ekosistem odnosi se na elemente okruenja (pojedince,

organizacije i institucije) koji pogoduju razvoju poduzetnitva
https://en.wikipedia.org/wiki/Entrepreneurship_ecosystem

je BEAR podruje, koja obuhvata podruja optina Tesli, Teanj i epe.

Proizvodni sektor u ovoj podruju karakteriu izvozno orjentisana MMSP izmeu
kojih postoji znaajan stepen saradnje na lokalniom i podrujealnom nivou.
Znaajan broj preduzea BEAR podruja bazira svoju proizvodnju na koritenju
novih tehnologija to omoguava kvalitet, fleksibilnost i inovativnost u
proizvodnji. Navedene karakteristike prepoznate su od mnogobrojnih EU partnera
koji surauju sa proizvoaima iz ove podruja.
U cilju poboljanja konkurentnosti proizvodnog sektora u BEAR podruju uz
finansijsku podrku Delegacije EU u BiH pokrenut je projekat pod nazivom
COBEAR Konkurentnost sredine poslovne izvrsnosti Tesli-Teanj-epe.
Partneri na implementaciji ovog projektu su:Projekat implementira TRA d.o.oAgencija za razvoj opine Teanj, kao vodei partner, , u saradnji sa Udruenjem
privrednika Biznis centar Jelah - Teanj, RA- Razvojnoma agencijoma epe i
Opinoma Tesli. Projektom je predviena direktna asistencija na unapreenju
kapaciteta, internacionalizaciji i uspostavljanju kontakata sa stranim partnerima
za 30 izvozno orijentisanih firmi iz etiri ciljana sektora: metaloprerada i
autodijelovi, drvoprerada i namjetaj, prerada koe i tekstila, i prerada hrane i
proizvodnja napitaka.
Imajui u vidu pozitivne efekte koje realni sektor privrede ima na ukupan
ekonomski i drutveni razvoj svake zemlje, jasno je zato vlade i dravne
institucije na razliitim administrativnim nivoima imaju interes za stimulisanje
razvoja ove oblasti. U uslovima globalne konkurencije usporen razvoj privatnog
sektora ima multiplicirajue negativne efekte na ukupan razvoj jednog drutva te
s toga mjere usmjerene na podrku privatnom sektoru imaju kljunu ulogu u
razvojnoj politici svake drave.
U BiH sistemi podrke realnom sektoru privrede nisu na zadovoljavajuem nivou.I
pored znaajnih izdvajanja u okviru dravne pomoi preduzeima te obilnim
sredstvima podrke meunarodnih donatora stvarna pomo koja dopire do
proizvodnih preduzea u BiH je veoma mala. Veina sredstava dravne pomoi
usmjerena je na subvencioniranje velikih preduzea, te potpuno neefikasnih
komunalnih javnih preduzea. Problem predstavljaju i sloena dravna struktura,
nedostajua i neadekvatna zakonska rjeenja, nerazvijen sistem implementacije
mjera podrke te neadekvatni instrumenti podrke razvoju sektora MMSP. Kljuni
cilj ovog dokumenta, jeste sagledavanje potreba za podrkom u proizvodnim
preduzeima BEAR podruja, te identifikovanje i definisanje adekvatnih mjera
podrke u cilju ubrzanog ekonomskog razvoja podruja.
2. Saetak
U ovom dokumentu detaljno je sagledano stanje najznaajnijeg dijela realnog
sektora privrede BEAR podruja kroz analizu
konkurentnosti sektora
metaloprerada i autodijelovi, drvoprerada i namjetaj, prerada koe i tekstila, i
prerada hrane i proizvodnja napitaka. U zakljucima analize svakog sektora
identifikovane su kljune prepreke u poslovanju i razvoju preduzea unutar

svakog pojedinanog sektora, te su date preporuke za potrebne akcije na

uklanjanju identifikovanih prepreka. Analiza konkurentnosti navedenih sektora,
uraena je na osnovu informacija prikupljenih od 32 MMSP iz navedenih sektora,
te u skladu sa metodologijom Porterovog dijamanta 2, prilikom ega je razmatrana
struktura i karakteristike proizvodnog lanca u navedenim sektorima.
Navedeni pristup omoguio je precizno identifikovanje oblasti koje negativno
utiu na konkurentnost sektora to je omoguilo detaljno sagledavanje
postojeeg stanja i identifikovanje potrebnih intervencija. U skladu s tim date su
preporuke mjera u segmentima: Pristup tritu i trite nabavke, Razvoj proizvoda
i proizvodnje, Pristup finansiranju, Razvoj radne snage i Pristup poslovnoj
infrastrukturi.
U okviru segmenta Pristup tritu i trite nabavke, identifikovane su barijere u
pristupu domaem i izvoznom tritu, te efikasnijem povezivanju sa
dobavljaima. Neke od kljunih preporuka za unapreenje u ovom segmentu
ukljuuju podrku izlaganju proizvoda na najznaajnijim meunarodnim
sajmovima, podrka organizaciji B2B susreta sa potencijalnim EU partnerima, te
podrka razvoju brendova. Vezano za unapreenje trita nabavki predloeno je
provoenje klasterske inicijative na nivou identifikovanih lanaca vrijednosti te
provoenje programa razvoja mree kooperanata unutar BEAR podruja.
Vezano za razvoj proizvoda i proizvodnje predloena je podrka uvoenju
standarda kvalitete i sigurnosti potrebnih za izvoz proizvoda u EU ukljuujui
standarde: ISO: 9.001, ISO: 14.001, CE znak, FSC CoC, HACCP, HALAL, TS ISO/TS
16949 i drugih meunarodno priznatih sektorskih standarda. Takoer je
identifikovana potreba za osposobljavanjem specifine sertorske infrastrukture
kao to su mjerna laboratorija za metalnu industriju u BEAR podruju, centar za
dizajn za BEAR podruje sa uslugama 3D softverskog dizajna i modeliranja, te
koritenja 3D printera. Takoer je identifikovana potreba za kooperacijom izmeu
privrede i nauno-istraivakih institucija kroz zajednike projekte razvoja novih
proizvoda u industriji auto dijelova.
U sklopu pristupa finansijama za sva etiri sektora utvrena je potreba za
osnivanjem kreditno-garantnog fonda BEAR podruja, te uspostavom sistema
povoljnog kreditiranja za nabavku opreme i kupovine/izgradnje proizvodnih hala.
Navedeno moe biti ostvareno putem sufinansiranja kamatnih stopa, te povoljnim
namjenskim kreditnim linijama putem entitetskih razvojnih banaka. Pored toga u
svrhu podrke sektoru prerada hrane i proizvodnja napitaka potrebno je
obezbjediti mogunost finansiranja putem faktoringa kako bi se prevazili
problemi sa dugim rokovima naplate kod maloprodajnih lanaca.
Problematika nedostatka kvalifikovane i adekvatno obuene radne snage
karakteristina je za sva etiri sektora, a naroito za metalopreradu i tekstilnu
industriju. S tim u vezi neophodno je usklaivanje procesa obrazovanja u
srednjim kolama BEAR podruja sa potrebama preraivake industrije, te
2
The Competitive Advantage of Nations, Michael Porter, New York, 1990.

uspostava sistema sufinansiranja obuke radne snage za potrebe zapoljavanja. U

segmentu pristupa poslovnoj infrastrukturi neophodno je uskladiti planove
kapitalnih ulaganja optina sa potrebama privrede. Takoer potrebno je
obezbijediti podrku u pristupu lokaciji za izgradnju proizvodnih hala u
industrijskim zonama u skladu sa realnim potrebama i mogunostima privrede.
Pored analize ciljanih proizvodnih sektora u ovom dokumentu data je analiza i
razvijeni su pojedinani akcioni planovi sa preporukama za podrku razvoju 32
izvozno orijentisana MMSP u ciljanim sektorima BEAR podruja. U svrhu navedene
analize preduzea, koriteni su primarni podaci prikupljeni direktnim anketiranjem
ciljanih preduzea, putem anketnog uptinika strukturiranog prema Porterovom
dijamantu.Od ukupno 34 MMSP koja je obuhvatila ova analiza, 16 kompanija
posluje u sektoru metaloprerada i autodijelovi, 6 u sektoru drvoprerada i
namjetaj, 6 u sektoru prerada koe i tekstila, i 4 u sektoru prerada hrane i
proizvodnja napitaka. Na kraju svakepojedinane analize preduzea, dat je
pregled identifikovanih nedostataka i potrebnih mjera za prevazilaenje
navedenih nedostataka.
Obzirom da predloene potrebne mjere podrke sektorima i pojedinanim
preduzeima prevazilaze mogunosti podrke predviene COBEAR projektom,
potrebno je u narednom periodu sagledati mogunosti obezbjeivanja potrebne
podrke putem drugih potencijalnih programa podrke nadlenih domaih
institucija na svim nivoima te meunarodnih donatorskih projekata.
3. Pristup istraivanju i metodologija

Temeljna metodologija izrade Analize, razvoja akcionih planova i preporuka za 30
izvozno orijentisanih mikro, malih i srednjih preduzea na podruju BEAR
podruja je propisana Projektnim zadatkom, u kojem su definisani principi i faze
izrade Dokumenta. U izradi ove analize koritena je metodologija analize
konkurentnosti prema Porterovom dijamantu te analiza lanaca vrijednosti
takoer prema metodologiji Michaela Portera. Takoer u procesu izrade ovog
dokumenta koritena je participativna metodologija, koja podrazumijeva
ukljuivanje svih interesnih grupa u proces izrade analize i osmiljavanja
akcionih planova.
Primarni podaci prikupljni su putem ankete obavljene metodom strukturiranog
intervijua sa menadmentom 32 preduzea koju uestvuju u COBEAR projektu.
Anketni upitnik obuhvatio je pitanja iz svih oblasti konkurentnosti prema
Porterovom dijamantu, te takoer obuhvatio informacije potrebne za mapiranje
lanca vrijednosti date kompanije. Ankete su vrene direktno u preduzeima to je
takoer omoguilo i direktno sagledavanje proizvodne lokacije, objekata, opreme,
te kontakt sa uposlenicima firme.
Ovako prikupljeni podaci analitiki su obraeni te detajno elaborirani kroz analize
pojedinanih preduzea na osnovu ega su definisani pojedinani akcioni planovi.
Prikupljani primarni podaci preduzea zajedno sa sekundarnim podacima

dostupnim iz razliitih prethodnih analiza i studija koriteni su u izradi analiza

lanaca vrijednosti etiri proizvodna sektora. Takoer su koriteni dostavljeni
podaci i analize partnera na COBEAR projektu.
3.1. Metodologija analize konkurentnosti prema Porterovom

dijamantu
Prema Michaelu Porteru na konkurentnost odreene podruja utiu etiri osnovne
determinante, i to: faktorski uslovi, uslovi tranje, strategija preduzea, struktura
i rivalitet, i vezane i podravajue industrije. Pozitivnom interakcijom navedenih
determinanti stvara se skup stimulirajuih i meusobno povezanih uslova koji
stvaraju prostor za inovacije u razliitim poljima (proces proizvodnje,
menadment i sl.), to u krajnjoj instanci doprinosi poveanju konkurentnosti
odreene podruja. Specifinost ovog modela jeste u tome to su u fokusu
analize privredna drutva koja neposredno uestvuju u privrednim procesima.
Stvaranjem uslova za poveanje konkurentnosti privrednih drutava, stvaraju se
uslovi za poveanje konkurentnosti odreenog sektora, a posljedino i poveanje
konkurentnosti odreene podruja.
Slika 1. Porterov dijamant
Strategija preduzea,
struktura i rivalitet
Uslovi tranje
Faktorski uslovi
Vezane i podravajue
industrije
3.1.1. Faktorski uslovi

Analiza faktorskih uslova ukljuuje analizu geostratekog poloaja, radne snage
(broj, vjetine, trokovi i sl.), znanja, finansijskih resursa (dostupnost i trokovi
finansijskih sredstava) i infrastrukture (putna, elektrina, komunalna i sl.). Kao
rezultat analize prednje navedenih faktorskih uslova, proizilaze zakljuci u kojoj
mjeri su isti efikasno i efektivno iskoriteni.
3.1.2. Uslovi tranje
Uslovi tranje podrazumijevaju postojanje tranje za proizvodima i uslugama koje
privredna drutva proizvode i pruaju na tritu. Prilikom analize uslova tranje u
fokusu je analiza domaetranje i tranje na stranim tritima, i to sa dva
aspekta: strukture tranje i veliine i trenda rasta tranje. Analiza strukture
tranje podrazumijeva analizu broja i karakteristika trinih segmenata. Kao

rezultat navedene analize, privredni subjekti imaju mogunost pravovremenog

djelovanja na poboljanju razliitih karakteristika proizvoda, iz ega kao poljedica
proizilazi poveanje konkurentnosti istih. Pored poznavanja broja i karakteristika
trinih segmenata potrebno je poznavati i veliinu i trend rasta tranje za
odreenim proizvodima i uslugama. Na ovaj nain privredni subjekti dolaze u
poziciju da mogu pravovremeno unaprijeivati postojee ili razvijati nove
proizvode, kao i uvoditi nove tehnologije, poduzimati ciljane marketinke
aktivnosti i sl.
3.1.3. Vezane i podravajue industrije
Analiza vezanih i podravajuih industrija podrazumijeva poznavanje svih
uesnika u lancu proizvodnje u kojem uestvuje odreeno privredno drutvo. Ova
analiza podrazumijeva analizu broja privrednih drutava, tehnologija i znanja koja
koriste u procesu proizvodnje, prisutnosti na tritu, karakteristika proizvoda i
usluga koje pruaju, poslovnih strategija i sl., svih privrednih drutava koja se
nalaze u lancu proizvodnje ispred i poslije u odnosu na analizirano privredno
drutvo. Vea konkurentnost privrednih drutava koja se nalaze u lancu
proizvodnje ispred i poslije u odnosu na analizirano privredno drutvo, indirektno
doprinosi poveanju konkurentnosti analiziranog privrednog drutva. Vea
konkurentnost privrednih drutava koja se nalaze u lancu vrijednosti ispred
analiziranog privrednog drutva omoguava istom nabavku jeftinijih i kvalitetnijih
sirovina, omoguava saradnju pod povoljnijim uslovima i sl., to indirektno dovodi
do poveanja konkurentnosti analiziranog privrednog drutva. Slina situacija je i
sa privrednim drutvima koja se nalaze u lancu proizvodnje iza analiziranog
privrednog drutva, koja kroz kontinuiran sopstveni razvoj (kvalitetniji proizvodi,
novije tehnologije i sl.) indirektno doprinose poveanju konkurentnosti
analiziranog privrednog drutva (razvoj proizvoda, znanja, primjena novih
tehnologija u cilju zadovoljavanja potreba kupaca).
3.1.4. Strategija preduzea, struktura i rivalitet
Analiza strategije preduzea, strukture i rivaliteta podrazumijeva analizu
poslovne strategije u razliitim oblastima analiziranog privrednog drutva i
privrednih drutava koja se nalaze u istom proizvodnom lancu, zatim analizu
organizacije istih, te analizu njihovih konkurenata i uslova koji valadaju na
tritima na kojim uestvuju. U okviru analize strategije, potrebno je analizirati
strateke ciljeve razvoja privrednog drutva, strategiju upravljanja ljudskim
resursima, strategiju upravljanja proizvodnjom i prodajom, marketinku strategiju
i ostale strategije u zavisnosti od veliine privrednog drutva i specifinosti
djelatnosti koju obavlja. Analiza strukture podrazumijeva analizu organizacije
privrednog drutva sa aspekta broja i veliine sektora, administrativnih
procedura, naina odluivanja i sl. Analiza rivaliteta podrazumijeva analizu
strategija i strukture privrednih drutava koji su direktni konkurenti analiziranom
privrednom drutvu s ciljem procjene konkurentnosti analiziranog privrednog
drutva u odnosu na glavne konkurente, te donoenja zakljuaka u kojim

segmentima postoji prostor za poboljanje poslovanja analiziranog privrednog

drutva.
4. Specifinosti proizvodnih i izvoznih industrija

zastupljenih u BEAR podruju
BEAR podruje ine tri susjedne optine Tesli, Teanj i epe. Industrijski razvoj
ovog podruja uslovljen je prirodnim resursima, te geografskim poloajem i
raspoloivom radnom snagom. Od prirodnih resursa najznaajnija je uma to je
omoguilo razvoj drvnopreraivake industrije u sve tri optine, dok su izvori
mineralne vode u Tenju omoguili razvoj proizvodnje flairane vode. Dobra putna
komunikacija i geografski poloaj pogodovali su usmjerenju proizvoaa prema
izvozu. Karakteristika ovog podruja bio je i znaajan odlazak radnika na
privremeni rad u inostranstvo odakle su se vraali sa steenim novim znanjima i
iskustvima u proizvodnji koja su esto pretakali u pokretanje vlastitih biznisa.
Veze sa porodicom i prijateljima koji danas ive u zapadnoj Evropi danas ine
izuzetno znaajnu mreu poslovnih kontakata i veza. Tradicija u zanatstvu i
proizvodnji ovog podruja slui kao osnova dananje poduzetnike kulture koja je
prepoznata kao svojevrstan brend ovog podruja.
4.1. Opina epe

Na podruju opine epe posluje 34 poduzea i 6 obrta u podruju drvoprerade,
gdje je uposleno oko 500 osoba. Razvoj opine epe zajedno sa susjednom
opinom Zavidovii takoer se uveliko bazirao na razvoju drvoprerade kroz
razliite proizvodne jedinice nekadanje drvne industrije Krivaja. Problemi trine
transformacije i privatizacije u pomenutim prijeratnim industrijskim kompleksima
doveli su do toga da je veliki broj nekadajih radnika ostao bez posla to je
obezbijedilo raspoloivost kvalifikovane radne snage a neki od bivih zaposlenika
odluili su se i za pokretanje privatnih preduzea u toj brani. Neka od
novoosnovanih preduzea poslijeratnih preduzea postepeno su izrasla u
znaajne proizvoae i izvoznike koji danas ine okosnicu drvopreraivake
industrije u ovoj regiji. Nekadanji uposlenici pogona za proizvodnjue montanih
kua od drvenih elemenata i konstrukcija u Krivaji pokrenuli su nekoliko
preduzea u ovoj oblasti proizvodnje u opini epe. Navedeno ukljuujuje
jednog od najznaajnijeg izvoznika montanih kua u BiH, firmu Dom Iinvest
d.o.o. epe, te firmu Montane kue Porobi d.o.o. epe koja je obuhvaena
ovom analizom. Neki od znaajnijih proizvoaa u oblasti drvoprerade u epu
takoer ukljuuju proizvoaa drvene stolarije firmu Prograd, te proizvoaa
masivnih ploa Budo Export koje su obuhvaene ovom analizom, te firme
Arkada,. Tisakomerc, Makro-drvo i druge.
Pored drvoprerade najznaajnija industrija u opini epe jeste prerada tekstila
koja ima dugu tradiciju. U ovoj industriji trenutno posluje 9 MMSP-a koja ukupno
zapoljavaju oko 500 osoba. U prijeratnom periodu najznaajniji tekstilni

proizvoa u epu bila je firma ILZO Mahnjaa koja je na alost zavrila u

steaju, meutim iz sve ove firme na osnovu raspoloive kvalifikovane radne
snage iI know-how nastao je niz privatnih firmi iz oblasti prerade tekstila i koe
ukljuujui, Elchy-tex i Bositex koji su obuhvaeni ovom analizom, te proizvoaa
obue Antilop. Poseban znaaj u sektoru prerade tekstila predstavlja
proizvodnja HTZ opreme koja u epu ima dugu tradiciju koju nastavljaju
pomenute firme Bositex koji proizvode radnu odjeu za medicinske radnike, te
Elchy-tex koji proizvodie radna iI zatitna odjela za razliite namjene.
U oblasti metalne industrije u epu posluje 12 firmi koje upoljavaju oko 300
radnika. Neki od najznaajnijih proizvoaa ukljuuju proizvoae metalnih
konstrukcija Vin metal, Manaprom i Elmont koji su obuhvaeni ovom analizom.
Djelatnosti preduzea u metalopreraivakoj industriji epa ukljuuju
projektovanje i proizvodnju metalnih konstrukcija i dijelova (ograde, stepenita,
ventilacioni kanali, nadstrenice itd) , metalne galanterije od kovanog eljeza,
inoxa, aluminija (kreveti, stolovi, stolice, reklamni paneli, ograde), zatim za
proizvodnju maina za rudnike i kamenolome, za graevinarstvo te za obradu
nehrajuih metala.
U sektoru autoindustrije u epu takoer posluje nekoliko znaajnih
proizvoaa-izvoznika ukljuujui firmu Sliko koja proizvodi prikolice i
poluprikolice, te njemakue firmu Car Trim GmbH koja je jedan od evuropskih
lidera u proizvodnji konih i tekstilnih presvlaka za prvu ugradnju sjedita u
putnika vozila marke Audi i VW. Pokretanjem proizvodnje u epu ova
njemaka firma dokazala je konkurentnost ove opine i njen potencijal za
privlaenje direktnih stranih investicija. Car Trim trenutno zapoljava 140 radnika
sa planom zapoljavanja ukupno 500 radnika u narednom periodu.
4.2. Optina Tesli

Prijeratni razvoj drvopreraivake industrije u optini Tesli odvijao se u okvirima
nekadanjeg konglomerata drvne industrije Borja Tesli koja je upoljavala preko
1.500 radnika. Ovo preduzee prolo je kroz znaajne probleme u procesu
tranzicije, meutim kao i na drugim primjerima u BEAR podruju znanje i iskustvo
steeno u ovoj firmi posluilo je kao osnova za razvoj novih proizvoaa.
Drvopreraivaki sektor u optini Tesli je u 2014. godini zapoljavao 826
radnika, te ostvario 60.928.494 KM prihoda, od ega 27.153.409 KM od izvoza.
Glavni proizvodi drvne industrije u Tesliu su rezana graa, elementi za
namjetajnu industriju, ploe od masivnog drveta i ostali slini poluproizvodi. U
sklopu ove analize dati su akcioni planovi za neka od najznaajnijih preduzea iz
drvnopreraivake industrije u Tesliu ukljuujui Interlignum, Drvo komerc i
Elgrad. Od ostalih izvoznika potrebno je jo pomenuti firmu Lignacon kojae
proizvodi drvene stolice za vedsku kompaniju Ikea.
Optina Tesli takoer ima dugu industrijsku tradiciju i potencijal u ljudskim
resursima u oblasti metalopreraivake industrije. Meutim, injenica je da

mnoge firme iz ovog sektora, koji je do 1991. godine bBrojao oko 800 uposlenih,
nisu adekvatno prebrodile izazove tranzicije. Danas ovaj sektor broji manje od
200 uposlenih meutim i, te pored izraenih potekoa odreeni broj firmi
ubrzano raste i posluje izuzetno uspjeno. Primjera radi preduzee Metal koje
upoljava 37 radnika opskrbljuje njemaku kompaniju Siemens metalnim
komponentama, to govori o prepoznatosti kvalitete metalopreraivaa sa ovog
podruja. U sklopu ove analize obraeno je preduzee Saldatura koje proizvodi
konstrukcije za stolice od inoksa, te firma Enertech koja proizvodi konstrukcije za
konstrukcije za lealjke na rasklapanje. Mjeovita srednja kola Nikola Tesla u
Tesliu, nudi izmeu ostalih i obrazovanje za mainske tehniare i tehniare
elektronike to omoguava konstantan priliv kvalifikovane radne snage na trite
u ovom sektoru.
Sektor prerade tekstila i koe biljei znaajan porast u posljednjih nekoliko godina
i predstavlja sve znaajniju industrijsku granu u Tesliu. Tri najvea preduzea u
ovom sektoru ukljuujui Devi tekstil, krebi company i Verdi upoljavaju blizu
700 radnika. Devi proizvodi pamuno donje rublje vrhunske kvalitete, te
posjeduje zaokruen proces proizvodnje, koji obuhvata pletenje pree, doradu
pletiva, krojenje, ivanje, izradu ipke, kontrolu kvaliteta i pakovanje gotovog
proizvoda. Preduzea Verdi i krebi proizvode gotovu obuu za dugogodinje
renomirane partnere iz zapadne Evrope. Imajui u vidu razvojne potencijale na
podruju optine Tesli kao i aktuelne planove proirenja proizvodnje najveih
proizvoaa u tekstilnoj i koarskoj industriji moe se oekivati dalji rast u ovom
sektoru.
U okviru prehrambene industrije Tesli posjeduje nekoliko znaajnih kapaciteta
ukljuujui preradu mesa i proizvodnju mesnih proizvoda, te proizvodnju
pekarskih proizvoda. Najvea firma u ovom sektoru je Natura Vita koja upoljava
103 radnika. Ova firma specijalizovana je za preradu mesa i mesnih proizvoda,
trajnih, polutrajnih i konzervisanih, kao to su kobasice, salame, hrenovke,
naresci, gulai, sueni i dimljeni proizvodi i trajne kobasice.
4.3. Opina Teanj

Kompanije na podruju opine Teanj imaju tradiciju dugu vie od 40 godina u
segmentu obrade metala i proizvodnje dijelova za autoindustriju, koje isporuuju
prema najznaajnijim europskim i svjetskim proizvoaima iz automobilske
industrije (putniki i teretni program). Najznaajnije kompanije koje posuluju u
segmentu obrade metala i proizvodnje dijelova za autoindustriju su Podjeda d.d.,
Medena Commerce d.o.o., Enker d.d, Prevent FAD d.d.,BME d.o.o., Mann+Hummel
BA, Zupanik d.o.o., Metalsklop d.o.o., Asval d.o.o., Kalim d.o.o., KPMBH d.o.o. i
mnoge druge kompanije. Nakon okonanja ratnih deavanja 1995. godine,
kompanije sa podruja opine Teanj su ule i u segment obrade inoksa, gdje se
kompanija Inox Ajanovi d.o.o. Teanj moe izdvojiti kao jedan od trinih lidera u
obradi inoksa na podruju BiH. Pored kompanije Inox Ajanovi d.o.o., u segmentu
obrade inoksa je znaajna i kompanija Es-Stahl d.o.o. Teanj. Uzimajui u obzir
potrebe za velikim koliinama metalnih sirovina u cilju proizvodnje finalnih

proizvoda, kompanija Saraevi d.o.o. Teanj se profilirala u jednog od

najznaajnijih distributera proizvoda i poluproizvoda obojene i crne metalurgije na
podruju BiH.
Sektor prerade koe i tekstila karakterie dugogodinja tradicija na podruju
opine Teanj. U ovom trenutku na podruju opine Teanj postoji veliki broj
kompanija koje obavljaju djelatnosti obrade koe i tekstila, od kojih najvei broj
obavlja lohn poslove. Kompanije na podruju opine Teanj proizvode tekstilne
proizvode za vodee svjetske brendove kao to su to: Hugo Boss, Sir Oliver,
Burberry, Piere Cardin, BMW i dr. Kao najznaajnije kompanije u oblasti tekstilne
industrije se mogu izdvojiti Art, B&M, Trien, Al-tex, Contessa, Napredak, Koa
komerc, Conita, Zemi i dr. Pored navedenih kompanija je vano istai kompaniju
Alpina Bromy, koja proizvodi 2.000 pari cipela dnevno za potrebe trita BiH i
Slovenije. U programu proizvodnje arapa vano je istai kompaniju Sockmaker3,
koja na godinjem nivou proizvodi vie od 4 miliona pari arapa za potrebe trita
Italije.
Razvoj prehrambene industrije na podruju Tenja posljednjih godina svrstava
ovu opinu meu lidere u navedenom sektoru u BiH. Ovo je naroito izraeno u
oblasti proizovdnje vode i mineralne vode u kojem posluje niz uspjenih
preduzea ukljuujui Teanjska vrela (Teanjski dijamant), Princess i Oaza (AS
Ggrupacija). As Ggrupacija trenutno predstavlja jednu od najveih industrijskih
kompanija u BiH koja na podruju optine Teanj pored pomenute punionice vode
Oaza ukljuuje i fabriku keksa u Jelahu koja zapoljava oko 200 radnika. U oblasti
prerade mesa u Tenju takoer posluje firma Madi koja je danas jedan od lidera u
proizvodnji pileeg mesa u BiH. Pored navedenih potrebno je pomenuti i firmu
Subai u oblasti proizvodnje pekarskih proizvoda i tjestenina, firmu Jami koja
proizvodi gotova smrznuta jela, jufke, smrznuta tijesta i kolae, te firme Bioamp
proizvodnja gljiva, Dukat mlin i pekara i Zlatna kap proizvodnja sira. U okviru
ovog dokumenta analizirana su preduzea Oaza, Subai i Madi.
Drvopreraivaka industrija odnosno proizvodnja namjetaja u optini Teanj
ostvarila je globalne rezultate kroz renomirane proizvode preduzea za runu
proizvodnju visokokvalitetnog namjetaja od masivnog drveta Nord Ent i Artisan.
Proizvodi Artisana viestruko su nagraivani najprestinijim svijetskim nagradama
za dizajn namjetaja ukljuujui Interior innovation award nagrade sajma u
njemakomg gradu Kelnu. Veina proizvodnje ove firme plasira se na izvoznom
tritu EU, SAD i Dalekog Istoka u High End segmentu prizvoda vrhunskog
dizajna sa runom zavrnom obradom.
5.Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti

5.1. Razvoj i znaaj sektora metaloprerade i proizvodnje

autodijelova, drvoprerade i proizvodnje namjetaja,
prerade koe i proizvodnje tekstila, i prerade hrane i
proizvodnje napitaka
Bosna i Hercegovina (BiH) je bila jedna od najmanje razvijenih republika bive
Jugoslavije iji je bruto drutveni proizvod (BDP) u 1987. godini iznosio 68%
prosjeka BDP Jugoslavije i skoro 70% manje od Slovenije, najrazvijenije republike
u bivoj Jugoslaviji. Industrija, na elu sa metalopreraivakom industrijom,
proizvodnjom dijelova za automobile i automobilskom industrijom, drvopreradom
i proizvodnjom namjetaja, hemijskom industrijom, proizvodnjom energije,
rudarstvom i metalurgijom, tekstilnom industrijom i proizvodnjom koe,
generirala je oko 39% BDP, zapoljavala oko 44% radne snage i uestvovala sa
99% u izvozu zemlje.3
Metalna industrijaMetalopreraivaka industrija u razdoblju do 1990. godine je
zauzimala kljuno mjesto u strukturi bosanskohercegovake industrije i privrede.
Od cjelokupnog uea industrijske proizvodnje u formiranju BDP BiH u 1989.
godini, metalni sektor (metaloprerada, mainogradnja i metalurgijametalna
industrija, metalurgija i primarna prerada metala) je uestvovao sa 30,1%.
Metalni sektor je tom periodu bio na srednjem nivou tehnolokog razvoja sa
odreenim brojem proizvoda koji su bili prepoznatljivi i konkurentni na svjetskom
tritu. Nositelji ukupnog tehnolokog razvoja u ovom periodu su bili veliki
proizvodni sistemi kao to su: Energoinvest, Soko, Unis, RMK, ZRAK,
Jelingad, R.ajevac, Famos, BNT, IAT i dr. Ovi veliki sistemi bili su
nosioci vlastitog razvoja, ali i tehnolokog razvoja malih kompanija, koje su sa
ovim velikim sistemima bile kooperantskom odnosu .4
Drvopreraivakana industrija je u istom periodu uestvovala sa 10% u formiranju
BDP BiH, a sa 11% u izvozu BiH. Kapacitete drvonepreraivake industrije je inilo
220 razliitih srednjih i velikih kompanija koje su uglavnom bile organizovane u
okviru IPADA i KONJUHA (83%), i KRIVAJE (17%). Drvnaopreraivaka industrija
jezapoljavala oko 61.000 radnika ili 13%od ukupnog broja radnika u industriji i
rudarstvu. Od navedenog broja radnika u primarnoj preradi je bilo zaposleno
15.000 radnika, dok je u finalnoj preradi bilo zaposleno46.000 radnika. 5 Kapaciteti
drvopreraivakene industrije su daleko prevazilazili potrebe BiH u ovom periodu,
pa je veliki dio proizvedenih proizvoda bio plasiran na inostrana trita. 6
Razvoj tekstilne industrije u BiH je poeo poetkom prolog stoljea. Razvoj
tekstilne industrije se odvijano na nain da se tekstilna proizvodnja odvijala u
manjim zanatskim radnjama, nakon ega je zanatski nain proizvodnje tekstilnih
proizvoda bio zamijenjen savremenom i modernom proizvodnjomgotovih
proizvoda, prije svega koarskih, obuarskih i odjevnih. Tendencija razvoja
3
Razvoj industrijske politike u FBiH, Mainski fakultet Univerziteta u Sarajevu, 2009

Ibid.
5
Univerzitet u Sarajevu, Mainski fakultet, Odsjek drvna industrija i Drvo BiH, Udruenje gradana iz oblasti
industrije drveta i namjetaja Bosne i Hercegovine,Obrazovanje strunih kadrova za potrebe drvne industrije.
Sarajevo, 2004
6
Razvoj industrijske politike u FBiH, Mainski fakultet Univerziteta u Sarajevu, 2009
4

industrije tekstila je nastavljena sve do devedesetih godina prolog stoljea, kada

jeova industrijska grana postizala izuzetne rezultate i u velikoj mjeri doprinosila
uravnoteenju vanjskotrgovinskog bilansa BiH, bez obzira na to, to u tom
periodu nije smatrana jednom od prioritetnih grana privrede. Tekstilna industrija
je imala industrijske pogone u skoro svim krajevima BiH, a najvei pogoni su bili
locirani uVisokom, Travniku, Mostaru i Sarajevu. Tekstilna industrija je, stvaranjem
industrijskih kombinata, imala zaokruen proizvodni ciklus: od proizvodnje i
prerade sirovina do proizvodnje gotovih proizvoda. Odnos proizvodnje domaih
robnih marki i klasinih lohn poslova je bio u omjeru 70 - 30%.7
Prehrambena industrija u BiH je 90 - ih godina prolog stoljea zajedno sa
poljoprivrednom proizvodnjom bila posmatrana kao jedna proizvodna cjelina,
uzimajui u obzir uzajamnuovisnost ove dvije djelatnosti. U formiranju BDP BiH, u
199o. godini, poljoprivredna proizvodnja je uestvovala sa 9,5% i tako vaila kao
znaajna privredna grana. Za razliku od poljoprivredne proizvodnje, prehrambena
industrija je bila dosta slabije razvijena i u formiranju BDP BiH u istom periodu je
imala udio, skupa sa proizvodnjom pia, od 3,4%, a sa preradom duhana ovaj
udio je bio vii za dodatnih 0,6%. Uzimajui u obzir svjetske standarde koji su
vaili u pomenutom periodu, BiH je predstavljala agrarnu sredinu, u kojoj je
prerada poljoprivrednih proizvodabila slaba strana .8
Tokom rata 1992. - 1995. godine BiH je bila izloena velikim razaranjima, nakon
kojih je BDP smanjen na oko 25% predratne vrijednosti, industrijska proizvodnja
pala je za preko 90%, sa stopom nezaposlenosti 70 - 80%. Ne postoji ekonomski
resurs u BiH kojem nije nainjena ogromna materijalna teta. Ipak, najvee tete
su bile kada je rije o proizvodnim potencijalima.
Nakon okonanja rata BiH se suoila sa novim izazovima procesa tranzicije od
nekadanje centralizirane i planirane ekonomije do trino orijentisane privrede.
Poetak tranzicijskih procesa, odnosno prestrukturiranja industrije, prati bra
akumulacija kapitala u podruju trgovine, turizma i ugostiteljstva, finansija i
intelektualnih usluga, dok se preraivaka industrija suoava sa problemima
pokretanja proizvodnje, nedostatka obrtnog kapitala, zastarjelih tehnologija,
potekoama u uspostavljanju veze sa prijeratnim poslovnim partnerima u
inostranstvu i viestrukim
izvoznim barijerama u vidu mnogih atesta, certifikata i standarda kvaliteta.
Ipak, u periodu od poslije rata do danas nastale su brojne promjene. Relizirane su
aktivnosti na unapreenju infrastrukture, razvijan je bankarski sektor,
kontinuirano je vreno unaprijeenje pravne regulative, te je zapoeto sa
privatizacijom dravne imovine. Osnovane su podrujealne razvojne agencije,
poslovni inkubatori i sektorski klasteri. Ovo je doprinijelo ubrzanom formiranju
malih i srednjih preduzea (MSP) koja dominiraju u strukturi privrednih drutava u
7
Strategija razvojaindustrije tekstila,odjee, koe i obue za period 2013.-2023. godina, Federalno ministarstvo
energije, rudarstva i industrije, 2012.
8
Dosadanja poljoprivredna politika i njen budui utjecaj na razvoj sektora hrane u Federaciji BiH,
Poljoprivrednoprehrambeni fakultet
Univerziteta u Sarajevu, 2011.

BiH u ovom trenutku. Takoer, navedeno je rezultiralo i u privlaenju stranih

direktnih investicija. Strane direktne investicije su dolazile zbog iskoritavanja
prirodnih resursa i jeftine radne snage u kombinaciji sa povoljnim geografskim
poloajem BiH.
Iako je privredni sektor u BiH jo uvijek suoen sa mnogobrojnim problemima i
barijerama koje spreavaju njegov ubrzan razvoj, preraivaka industrija je jedna
od najznaajnijih privrednih grana u BiH u ovom trenutku, prvenstveno sa
aspekta njenog uea u formiranju BDP BiH, zapoljavanja radne snage i izvoza.
U narednoj tabeli su dati podaci o strukturi BDP po djelatnostima, broju
zaposlenih po djelatnostima i izvozu po djelatnostima za BiH za period 2012. 2013. godina.
Tabela 1. Struktura BDP, zaposlenost i izvoz po djelatnostima za BiH za period
2012. - 2013. godina
Redni
broj
1
2
3
3.
1
3.
2
3.
3
3.
4
3.
5
3.
6
4
5
Djelatnost
Poljoprivreda,
umarstvo i ribolov
Vaenje ruda i
kamena
Preraivaka
industrija
Proizvodnja
prehrambenih
proizvoda i pia
Proizvodnja tekstila i
odjee
Prerada drva i
proizvoda od
drva i pluta, osim
namjetaja
Proizvodnja namjetaja
Proizvodnja metala,
gotovih proizvoda od
metala, maina,
motornih vozila,
prikolica i poluprikolica
Ostala preraivaka
industrija
Proizvodnja i
snabdijevanje
elektrinom
energijom
Snabdijevanje
vodom
Graevinarstvo
Trgovina na veliko i
malo
Prevoz i skladitenje
9
1
Ugostiteljstvo i
hotelijerstvo
Informacije i
BDP
2012
1.605.1
47
2013
1.828.3
14
587.256
575.115
2.712.9
85
Izvoz
u hiljadama KM
Broj
zaposlenih
2012
2013
14.89 14.96
7
5
19.15 18.87
9
4
120.6 120.5
49
24
2.867.2
76
2012
159.95
5
155.52
7
7.024.
517
2013
199.92
0
117.08
9
7.242.
232
641.277
641.967
657.124
664.366
18.561
18.48
0
204.083
219.206
342.537
376.637
15.722
14.89
2
196.100
215.010
389.016
433.204
10.781
10.78
0
112.171
115.301
740.941
818.141
6.253
6.088
737.820
777.684
2.545.6
00
2.517.8
19
27.605
27.39
4
821.534
898.108
2.349.2
99
2.432.0
65
41.727
42.89
0
968.070
1.126.4
47
150.16
8
471.91
5
16.45
8
16.34
6
1.021.9
73
3.429.8
39
287.33
1
1.011.7
11
3.483.6
66
349.82
1
330.50
5
838.377
872.721
17.128
18.158
12.51
7
33.19
7
108.7
31
31.26
1
19.57
0
17.13
12.64
5
31.14
9
107.4
50
31.46
5
20.28
6
17.29
296.739
528.212
1.228.5
532.33
7
1.260.1

0
1
1
1
2
1
3
1
4
1
5
1
6
1
7
1
8
1
9
komunikacije
Finansijske
djelatnosti i
djelatnosti
osiguranja
Poslovanje
nekretninama
Strune, naune i
tehnike djelatnosti
Administrativne i
pomone uslune
djelatnosti
Javna uprava i
odbrana
Obrazovanje
Djelatnosti
zdravstvene i
socijalne zatite
Umjetnost, zabava i
rekreacija
Ostale djelatnosti
UKUPNO:
51
93
973.284
971.901
16.34
3
16.14
4
1.314.4
61
1.358.0
59
2.089
2.179
734.458
677.589
17.16
3
17.50
1
173.739
186.317
8.843
9.066
2.371.3
08
1.267.9
39
2.373.8
77
1.258.5
34
71.13
4
60.26
6
71.96
0
61.04
7
1.226.0
12
1.252.9
58
45.78
4
46.56
5
212.870
232.80
6
213
7.356
7.632
194.905
195.568
21.686.
126
22.352.
719
8.380.
275
16.07
3
638.6
28
13.91
5
637.0
03
782
43
7.857.
962
234
Izvor: Industrijska proizvodnja u Bosni i Hercegovini u 2013. godini, Agencija za statistiku BiH.
Preraivaka industrija je u 2012. i 2013. godini uestvovala u fromiranju BDP BiH

sa 13%, iza trgovine na veliko i malo koja je uestvovala u formiranju BDP BiH sa
16% u istom periodu, a ispred poljoprivredene proizvodnje koja je u 2012. godini
u formiranju BDP BiH uestvovala sa 7%, a u 2013. godini sa 8%. Kada je u
pitanju izvoz, preraivaka industrija je u ukupnom izvozu BiH u 2012. godini
uestvovala sa 89%, dok je njeno uee u izvozu BiH u 2013. godini bilo
neznatno manje i iznosilo je 87%. Preraivaka industrija prednjai u odnosu na
ostale djelatnosti i kada je u pitanju zapoljavanje radne snage. U 2012. i 2013.
godini u preraivakoj industriji je bilo zaposleno 19% od ukupnog broja
zaposlenih u BiH.
Najznaajnije grane preraivake industrije, sa aspekta uea u formiranju BDP
BiH, izvoza i zapoljavanja radne sange, su proizvodnja prehrambenih proizvoda i
pia, proizvodnja tekstila i odjee, prerada drveta i proizvodnja namjetaja, te
Metalurgija i prerada metala, gotovih proizvoda od metalaproizvodnja metala,
gotovih metalnih proizvoda, proizvodnja maina, motornih vozila, prikolica i
poluprikolica. Navedene djelatnosti su u 2012. i 2013. godini uestvovale sa 70%
u ukupnom ueu preraivake industrije u formiranju BDP BiH. U ukupnom
izvozu preraivake industrije u 2012. godini navedene djelatnosti su uestvovale
sa 67%, a u 2013. godini sa 66%. Ove djelatnosti su najznaajnije grane
preraivake industrije i kada je u pitanju zapoljavanje radne snage. Od ukupnog
broja zaposlenih u preraivakoj industriji u 2012. godini 65% zaposlenih je bilo u
ovim djelatnostima, a u 2013. godini 64%.
Kada je u pitanju pojedinani znaaj navedenih djelatnosti, sa aspekta uea u
formiranju BDP BiH i zapoljavanja u navedenom periodu, najznaajnija je
proizvodnja gotovih metalnih proizvoda, maina, motornih vozila, prikolica i
poluprikolica, zatim slijede proizvodnja prehrambenih proizvoda i pia,

proizvodnja tekstila i odjee, te prerada drveta i proizvodnja namjetaja.

Pojedinaan znaaj ovih djelatnosti sa aspekta izvoza je neto drugaiji u odnosu
na njihov znaaj u formiranju BDP BiH i zapoljavanju, gdje je i dalje najznaajnija
proizvodnja gotovih metalnih proizvoda, maina, motornih vozila, prikolica i
poluprikolica, a zatim slijede proizvodnja namjetaja, prerada drveta, proizvodnja
prehrambenih proizvoda i pia, te proizvodnja tekstila i odjee. Naredna slika daje
prikaz pojedinanih znaaja navedenih djelatnosti prikazanih kao procentualno
uee u ukupnom ueu preraivake industrije kada je u pitanju formiranje
BDP BiH, izvoz i zaposljavanje radne snage u 2013. godini.
Slika 2. Prikaz procentualnog uea djelatnosti preraivake industrije u

ukupnom ueu preraivake industrije kada je u pitanju formiranje BDP
BiH, izvoz i zaposljavanje radne snage u 2013. godini
Uzimajui u obzir konstanstan rast znaaja preraivake industrije i navedenih

djelatnosti unutar preraivake industrije sa aspekta formiranja BDP BiH, izvoza i
zapoljavanja u analiziranom periodu, moe se zakljuiti da su iste veoma
znaajne izvozno orijentisane djelatnosti u BiH i generatori opteg privrednog
razvoja BiH, unato mnogobrojnih problemima sa kojim se suoajavu. Stoga je
veoma znaajna realizacija seta mjera kako na makro nivou tako i na mikro nivou,
koje za rezultat treba da imaju kreiranje skupa meusobno povezanih
stimulirajuih uslova za ubrzan i neometan razvoj navedenih djelatnosti. Na mikro

nivou je veoma znaajna analiza konkurentnosti i proizvodnih i izvoznih lanaca

vrijednosti za navedene djelatnosti, te u skladu sa istom realizacija razliitih
aktivnosti i programa i projekata podrke za kompanije koje posluju u navedenih
sektorima u cilju podizanja njihove konkurentnosti i breg razvoja.
5.2. Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti za sektor

metaloprerada i autodijelovi u BEAR podruju
Metalopreraivaka djelatnost u Bosni i Hercegovini (BiH) se moe posmatrati sa
aspekta proizvodnje baznih metalabazne metalurgije, proizvodnje gotovih
metalnih proizvoda od metala osim maina i opreme, proizvodnje raunara te
elektronikih i optikih proizvoda, proizvodnje elektrine opreme, proizvodnje
maina i ureaja, proizvodnje motornih vozila, prikolica i poluprikolica, i
proizvodnje ostalih prevoznih sredstava. Obzirom da se djelatnosti koje obavljaju
privredna drutva sa podruja BEAR podruja mogu svrstati u kategoriju
proizvodnje gotovih metalnih proizvoda osim maina i opreme, proizvodnje
maina i ureaja, i proizvodnje motornih vozila, prikolica i poluprikolica, te da
BEAR podruje obuhvata dijelove podruja Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH)
i Republike Srepske (RS), u cilju to preciznije analize u narednoj tabeli su
prikazani pokazatelji broja zaposlenih, vrijednost prodatih proizvoda i vrijednost
ostvarenog izvoza samo za navedene djelatnosti u 2013. godini u FBiH i RS.
Tabela 2. Proizvodnja gotovih metalnih proizvoda osim maina i
opreme,proizvodnja maina i ureaja, i proizvodnja motornih vozila, prikolica i
poluprikolicau 2013. godini u FBiH i RS
Stavka
Proizvodnja
gotovih metalnih
proizvoda
Proizvodnja
maina i ureaja
Proizvodnja
motornih vozila,
prikolica i
poluprikolica
Ukupno
preraivaka
industrija
FBiH
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
358.295
RS
Broj
zaposle
nih
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
Broj
zaposle
nih
228.127
10.539
262.178
182.362
4.195
121.651
77.159
3.264
45.522
35.443
782
258.332
258.319
1.972
30.934
30.366
463
5.210.96
8
2.851.6
38
79.782
3.602.17
4
1.399.4
21
40.742
Izvor: Statistiki godinjak 2014, Federalni zavod za statistiku FBiH; Statistiki godinjak 2014, Republiki zavod
za statistiku RS
Uzimajui u obzir pokazatelje pretstavljene u prethodnoj tabeli, moe se zakljuiti

da je metalopreraivaka djelatnost jedna od vanijih preraivakih djelatnosti
kako u FBiH tako i u RS. Od ukupnog broja zaposlenih u preraivakoj industriji u
2013. godini u FBiH, 13,2% je bilo zaposleno u proizvodnji gotovih metalnih
proizvoda, 4,1% u proizvodnji maina i ureaja, i 2,5% u proizvodnji motornih
vozila, prikolica i poluprikolica. U RS, u istom periodu, od ukupnog broja
zaposlenih u preraivakoj industriji, 10,3% je bilo zaposleno u proizvodnji
gotovih metalnih proizvoda, 1,9% u proizvodnji maina i ureaja, i 1,13% u

proizvodnji motornih vozila, prikolica i poluprikolica. Posmatrajui zbirno FBiH i

RS, od ukupnog broja zaposlenih u preraivakoj industriji 12,3% je bilo
zaposleno u proizvodnji gotovih metalnih proizvoda u istom periodu, 3,35% u
proizvodnji maina i ureaja, i 2,02% u proizvodnji motornih vozila, prikolica i
poluprikolica.
Vrijednost prodatih gotovih metalnih proizvoda je iznosila 6,9% i 7,3%, vrijednost
prodatih maina i ureaja je iznosila 2,33% i 1,26%, i vrijednost prodatihmotornih
vozila, prikolica i poluprikolica je iznosila 5% i 0,9% od ukupne vrijednosti
prodatih proizvoda preraivake industrije za FBiH i RS respektivno u 2013.
godini. Zbirno za FBiH i RS, vrijednost gotovih metalnih proizvoda je iznosila
7,1%, vrijednost prodatih maina i ureaja je iznosila 1,9%, i vrijednost
prodatihmotornih vozila, prikolica i poluprikolica je iznosila 3,3% od ukupne
vrijednosti prodatih proizvoda u preraivakoj industriji u istom periodu.
Vrijednost izvoza gotovih metalnih proizvoda u ukupnom izvozu proizvoda
preraivake industrije je uestvovala sa 8% i 13%, vrijednost prodatih maina i
ureaja je uestvovala sa 2,7% i 2,6%, i vrijednost prodatihmotornih vozila,
prikolica i poluprikolica je uestvovala sa 9% i 2,16% za FBiH i RS respektivno u
2013. godini. Takoer, u istom periodu vrijednost izvoza gotovih metalnih
prozvoda u ukupnoj vrijednosti prodatih metalnih proizvoda je iznosila 63,7% za
FBiH i 69,6% za RS, vrijednost izvoza maina i ureaja u ukupnoj vrijednosti
prodatih maina i ureaja je iznosila 63,4 za FBiH i 77,8% za RS, i vrijednost
izvoza motornih vozila, prikolica i poluprikolica u ukupnoj vrijednosti prodatih
motornih vozila, prikolica i poluprikolica je iznosila 99,9% za FBiH i 98% za RS.
Na osnovu prednje navedenog, moe se zakljuiti da su trenutno proizvodnja
gotovih metalnih proizvoda, proizvodnja maina i ureaja, i proizvodnja motornih
vozila, prikolica i poluprikolica veoma znaajne izvozno orijentisane grana
preraivake industrije u FBiH i RS, te veoma znaajne djelatnosti sa aspekta
zapoljavanja i opteg ekonomskog razvoja. Isto vai i za BEAR podruje, obzirom
od ukupno 16 analiziranih i intervjuisanih privrednih drutava iz sektora
metaloprerada i autodijelovi u BEAR podruju, njih 11 u prosjeku izvozi 78% svoje
proizvodnje. Takoer, ukupan broj zaposlenih u analiziranim privrednim drutvima
se poveao za 70%, odnosno sa 238 zapolenih na 793 zaposlena u periodu 2012.
- 2015. godina. Trend poveanja broja zaposlenih u analiziranim privrednim
drutvima se oekuje i u narednom periodu, gdje analizirana privredna drutva,
prema informacijama prikupljenim kroz intervjue sa istim, planiraju zaposliti
dodatnih 256 radnika u periodu do 2017. godine, to je poveanje broja
zaposlenih za 32% u odnosu na trenutni broj zaposlenih u navedenim privrednim
drutvima.
5.2.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor metaloprerada i
autodijelovi u BEAR podruju
Na osnovu djelatnosti koje obavljaju analizirana privredna drutva iz sektora
metaloprerada i autodijelovi u BEAR podruju, identifikovani su sljedei osnovni
trini segmenti:

Proizvodnja dijelova za autoindustriju,

Prerada metala,
Trgovina sirovinama, i
Pruanje usluga.
Na narednoj slici dat je generalni prikaz trinih segmenata i podsegmenata u

okviru sektora metaloprerada i autodijelovi.
metaloprerada i autodijelovi
Privredna drutva iz segmenata proizvodnje dijelova za autoindustriju i

metaloprerade, iako veinom obavljaju razliite djelatnosti i proizvode razliite
proizvode, koriste iste vrste osnovnih ulaznih sirovina, trgovake robe, opreme i
poslovnih usluga. Anketirana preduzea iz ovog sektora potrebne sirovine
nabavljaju direktnom nabavkom od stranih proizvoaa, kupovinom putem
domaih distributera, te kombinacijom ova dva naina, gdje se odreeni broj
proizvoda u okviru navedenih kategorija nabavljaja direktno od proizvoaa, a
odreeni broj od domaih distributera. Lideri na domaem tritu u trgovini
razliitim vrstama elinih sirovina su firme Saraevi d.o.o. Teanj, Euro - Metali
d.o.o. Doboj Jug, Metal - Centar d.o.o. Sarajevo, Bogner Edelstahl d.o.o. Vitez,
Alternativa d.o.o. Sarajevo, Fit d.o.o. Kozarska Dubica, te Treasure d.o.o. Zenica.

Mogunost eventualne proizvodnje elika potrebnih za autoindustiju u BiH u

doglednoj budunosti nije izvjesnaprevenstveno zbog nedovoljne veliine BH
trita u pogledu potranje za ovim proizvodima, te visine potrebnihulaganja u
pokretanje proizvodnje.
Najzanaajniji problemi vezani za nabavku navedenih osnovnih sirovina
predstavljaju raspoloivost potrebnih koliina, te vrijeme isporuke. Jedna od
konkurentskih prednosti BH proizvoaa u oblasti proizvodnje autodijelova i
metaloprerade jeste blizina trita EU to omoguava bru reakciju na narudbe
kupaca te krai rok isporuke u odnosu na cjenovnu konkurenciju iz zemalja Azije.
Da bi adekvatno odgovorili na zahtjeve kupaca domai proizvoai takoer
moraju imati fleksibilno raspoloive potrebne ulazne sirovine. Meutim obzirom
da se sirovine nabavljaju iz uvoza esto se deava da u sluaju neplanirane
potrebe za odreenom vrstom sirovina iste se ne mogu nai na lageru kod
distributera to zahtijeva njihovo namjensko naruivanje zbog ega se produava
vrijeme isporuke i poveava cijena. Navedeni problem znatno utie na neometano
odvijanje proizvodnje u navedenim privrednim drutvima, te negativno utie na
njihov poslovni rejting kod kupaca, a samim tim sniava i njihovu konkurentnost.
Ovaj problem naroito je naglaen u odnosu na kljune evropske konkurente
ukljuujui proizvoae iz Slovakea, Madarskea, ekea, Poljskea i Slovenije,
koji veinu sirovina i poluproizvoda proizvode na domaem tritu. Jedno od
rjeenje za prevazilaenje ovog problema privredna drutva vide u zajednikom
planiranju nabavki preduzea u sektoru, te grupisanju narudbi prema dobavljau
sirovina. Na taj nain bi se dobavljaima omoguilo bolje planiranje
obezbjeivanja potrebnih koliina sirovina, te bi se ojaala njihova pregovaraka
pozicija u pogledu cijena prema stranim proizvoaima od kojih nabavljaju
sirovine. U pogledu poluproizvoda za proizvodnju autodijelova naroito odlivaka i
otdkivaka mogue rjeenje je pokretanje domaih homologiranih livnica i
kovanica u vidu zajednikih investicija vie domaih proizvoaa, ime e se
obezbijedniti ekonomija obima i rentabilnost navedenih pogona.
Analizirana privredna drutva takoer veinom nabavljaju sline vrste trgovake
robe, kao to su: vijana roba, sredstva za odmaivanje, brusne i rezne ploe,
brusne trake, ajbe, brusna tocila, burgije, glodala, zatitna odjea i obua i dr.
Navedena trgovaka roba se takoer uglavnom proizovdi izvan BiH, a zatim se
plasira na domaem tritu preko domaih distributera, kao to su Vuji d.o.o.
Bosanska Gradika, Wurth BH d.o.o. Sarajevo, Reca d.o.o. Sarajevo, te SurTec Eurosjaj d.o.o. Konjic. Najznaajniji dobavljai specijalnih alata kao to su rezni,
mjerni i stezni alati, ukljuuju vedsku firmu Sandvik, izraelskog Iscara, te
holandski BTS, odnosno njihove zastupnike i distributere.
Poslovne usluge koje redovno koriste u procesu poslovanja privredna drutva iz
segmenta metaloprerade su usluge transporta i pedicije, koje nabavljaju od
lokalnih pruaoca navedenih usluga. Pored navedenih usluga privredna drutva u
skladu sa specifinostima i potrebama djelatnosti koje obavljaju koriste i druge
vrste poslovnih usluga, kao to su certifikacija proizvodnje, konsultantske usluge

u oblasti ininjerskih usluga, raunovodstva, projektovanja, usluge plastifikacije,

farbanja, 3D modeliranja i druge usluge.
5.2.1.1.Proizvodnja dijelova za autoindustriju
Proizvodnja dijelova za autoindustriju ima dugu tradiciju u BEAR podruju naroito
na podruju opine Teanj iji je ukupan razvoj znaajno naslonjen na razvoj
metaloprerade a naroito autoindustrije. Prema podacima prikupljenim od
anketiranih firmi na podruju BEAR podruja u oblasti proizvodnje dijelova za
autoindustriju identifikovani su sljedei trini segmenti:
Proizvodnja
Proizvodnja
Proizvodnja
Proizvodnja
filtere,
Proizvodnja
prikolica i poluprikolica,
pumpi za podmazivanje i hlaenje motora,
zupanika, lananika i reduktora,
linija za montau automobila, proizvodnja poluproizvoda za
koionih sistema za automobile.
Na narednoj slici dat je generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu

proizvodnje dijelova za autoindustriju.
Slika 4. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu
proizvodnje dijelova za autoindustriju
Najznaajnije anketirane kompanije koje posluju u ovom trinom segmentu su:

BME Teanj, Medena Commerce Teanj, Zupanik Teanj, Metalsklop Teanj,
Pobjeda Teanj, MAN Hummel Teanj i Prevent FAD Jelah. Pored navedenih u BEAR
podruju takoer posluje i niz znaajnih proizvoaa u oblasti autoindustrije koji
nisu uli u COBEAR program ukljuujui Sliko epe, Mann Hummel BA Teanj,
FAD Prevent Jelah-Teanj, Enker Teanj, BH KPM Teanj, Asval Teanj i druge. U
BEAR podruju
Osnovne sirovine koje navedene kompanije koriste u svom procesu proizvodnje
ukljuuju razliite vrste elika i elinih legura, elinih limova i profila. Obzirom

da se u BiH odnosno u jedinoj domaoj eljezari Accelor Mittal u Zenici ne

proizvode potrebne vrste elika, elinih legura potrebnih u procesu proizvodnje
industrije autodijelova velika veina sirovna se uvozi. Najznaajnije zemlje
proizvoai navedenih sirovina su Slovaka, eka, Poljska, Austrija, Italija,
Njemaka i Slovenija.
Pored sirovina navedena privredna drutva nabavljaju i odreene vrste
repromaterijala - poluproizvoda, kao to su: odlivci, otkivci, osovine i dijelovi za
koione sisteme. Poluproizvodi se manjim dijelom nabavljaju na domaem tritu,
a veinom iz uvoza dijelom izvan BiH. Problem je prvenstveno sadran u injenici
da u naoj zemlji ne postoje homologirane livnice komplementarne potrebama
navedenih proizvodnih programa u industriji autodijelova. Pobjeda Teanj, na
primjer samo 15% potreba za odlivcima obezbjeuje iz vlastite livnice dok ostatak
uvozi. Firma Zupanik iz Tenja trenutno radi na pokretanju proizvodnje otdkivaka
za vlastite potrebe kao i za potrebe drugih firmi u BEAR podruju ukljuujui
Pobjedu. Takoer, prema najavama Prevent grupacija u BiH priprema investiciju u
pokretanje homologirane livnice za potrebe fabrike koionih diskova FAD u Jelahu
u cilju poboljanja konkurentnosti proizvodnje obzirom da je u prethodnom
periodu ova kabrika nabavljala potrebne odlivke iz uvoza. Iz istog razloga Pobjeda
Teanj ve nekoliko godina ulae znatna sredstva u modernizaciju vlastite livnice
u Turbetu. Takoer nedostatak livnice aluminijuma sprijeava razvoj preraivakih
kapaciteta u autoindustriji obzirom na nerentabilnost baziranja proizvodnje na
uvozu ovih poluproizvoda.
Oprema koju koriste analizirana privredna drutva u ovom segmentu ukljuuje
razliite vrste mehanikih i CNC glodalica, te tokarskih strojeva, horizontalni i
vertikalni CNC obradni centri, mehanike i hidraulike prese, laserski rezai,
mehanike pile i builice, mehanike i hidraulike savijaice, aparati za varenje,
razliiti alati i dr. Sva mehanika i CNC oprema se proizvodi izvan BiH. Vodea
preduzea u ovoj oblasti ukljuujui Medena Commerce Teanj, Pobjeda Teanj, te
FAD Jelah i MAN Hummel posjeduju najsavremeniju opremu baziranu na CNC
tehnologijama i kontinuirano investiraju u osavremenjavanje tehnologije.
Meutim ostala manja preduzea veinom posjeduju zastarjelu mehaniku
opremu te manji broj CNC maina.
Analizirana privredna drutva takoer koriste niz specifinih usluga u procesu
poslovanja kao to su laboratorijske usluge za verifikaciju mjernih instrumenata,
hemijske analize metala, analize hrapavosti metala i dr. Usluge se dijelom
nabavljaju na domaem tritu, a dijelom izvan BiH kao to je sluaj za kompaniju
Pobjeda koja usluge hemijske analize metala nabavlja iz Slovenije, a usluge
analize na hrapavost kvalitet obraene povrine iz Njemake. Neki od dobavljaa
navedenih usluga na domaem tritu su Integra, BNT, Metalurki institut Kemal
Kapetanovi Zenica.
U procesu prodaje veina preduzea je izvozno orjentisana dok je odreeni broj
manjih preduzea vezan za vea izvozna preduzea na poziciji kooperanata.
Meu izvozno orjentisanim preduzeima u ovom sektoru u BEAR regiji uglavnom

nema direktne meusobne konkurencije obzirom na razliitost proizvoda, kao i

kupaca na izvoznom tritu. Vee kompanija iz ovog trinog segmenta, kao to
su BME, Medena Commerce, Metalsklop i Pobjeda, ima dugorone ugovore sa
kupcima na domaem ili stranom tritu, to im omoguava postizanje serijske
proizvodnje a samim tim i poveanje efikasnosti i efektivnosti u proizvodnji.
Ostale kompanije proizvode prodaju individualnim kupcima, i svaka narudba je
uglavnom drugaija to im onemoguava postizanje serijske proizvodnje. Neke
kompanije, kao to je Zupanik, imaju i vlastite maloprodajne objekte. Tri
kompanije, BME, Medena Commerce i Pobjeda, izvoze u prosjeku 98% svoje
proizvodnje na trita Njemake, BelgijeHolandije, Velike Britanije, Italije i Turske.
5.2.1.2. Metaloprerada
Trini segment metaloprerade izuzetno je znaajan u BEAR podruju sa aspekta
zapoljavanja radne snage, izvoza i potencijala za daljnji razvoj. Od ukupno 16
analiziranih privrednih drutava, u ovom segmentu posluje njih 11 i zapoljava
ukupno 217 radnika u 2015. godini, to je priblino 28% od ukupnog broja
zaposlenih u svim analiziranim privrednim drutvima u sektoru metaloprerade i
proizvodnje autodijelova. U narednom periodu od dvije godine se oekuje porast
broja zaposlenih u segmentu metaloprerade u BEAR podruju za najmanje 76
radnika, odnosno za priblino 35% u odnosu na trenutni broj zaposlenih u ovom
trinom segmentu. Od ukupno 11 privrednih drutava koja posluju u segmentu
metaloprerade, 7 privrednih drutava je u 2014. godini u prosjeku izvezlo 78%
svoje proizvodnje. Veina privrednih drutava iz ovog segmenta se moe
okarakterisati kao mikro ili mala preduzea koja se nalaze u fazi rasta, te se u
buduem periodu moe oekivati da budu znaajan generator razvoja
metalopreraivake djelatnosti i opteg privrednog razvoja BEAR podruja.
Anketirana pPrivredna drutva koja posluju u segmentu metaloprerade s u: Inoks
Ajanovi d.o.o. Teanj, Es- Stahl d.o.o. Teanj, Junior- Eko- Termik d.o.o. Teanj,
Metalsklop d.o.o. Teanj, Samostalna bravarska radnja Plastifikacija Mandi, TriM Hrvi d.o.o. Teanj, Manaprom d.o.o. epe, Elmont d.o.o. epe, Vinmetal
d.o.o. epe, Enertech d.o.o. Tesli i Saldatura d.o.o. Tesli. Prednje navedena
privredna drutva obavljaju veliki broj razliitih djelatnosti u segmentu
metaloprerade, a kao najznaajnije se mogu izdvojiti:
Obrada metala i lima ( eljezo i inoks),

Izrada metalnih konstrukcija,
Proizvodnja ventilacionih kanala,
Proizvodnja inoksnih konstrukcija za stolice,
Proizvodnja metalne galanterije (ograde, stubita, radijatori, gazita za
stepenice i dr. - eljezo i inoks),
Proizvodnja alata.

metaloprerade.
Slika 5. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu metaloprerade

Iako je proces proizvodnje u svakom od navedenih privrednih drutava

organizovan u skladu sa specifinostima djelatnosi koju obavljaju, proces nabavke
sirovina i drugih proizvoda koji se koriste u procesu proizvodnje kao i nain
prodaje se mogu generalizovati za sva privredna drutva iz ovog segmenta.
Najznaajnije eljezne i inoksne sirovine koje koriste navedena privredna drutva
u procesu proizvodnje su eline i inoksne cijevi, limovi, profili, ipke, flahovi,
flahajzi i dr. Sirovine se nabavljaju direktnim uvozom od proizvoaa ili
kupovinom kod domaih distributera uvoznih sirovina.
Takoer, privredna drutva u segmentu metaloprerade koriste slinu vrstu
opreme u procesu proizvodnje iako proizvode razliite vrste finalnih proizvoda.
Najznaajnije vrste opreme su CNC obradni centri, plazma rezai, laser rezai,
pile za rezanje, mehanike i hidraulike prese, mehanike builice, spiro maine,
falc maine, aparati za varenje i druge vrste opreme. Veina privrednih drutva
koja posluju u ovom segmentu posjeduju stariju mehaniku opremu, iako kao
jedan od stratekih ciljeva u razvoju istiu nabavku savremene opreme. Meutim,
usljed uticaja razliitih internih i eksternih faktora na poslovanje, kao to su
pristup kapitalu, nedostatak dugoronih ugovora o prodaji proizvoda i faza
razvoja u kojoj se nalaze, finansijska sredstva koja akumuliraju koriste za
finansiranje tekueg poslovanja, te nisu u mogunosti investirati u nabavku
savremene operme u ovom trenutku. Izuzetak predstavlja privredna drutva Inox
Ajanovi d.o.o. Teanj koje posjeduje najsavremeniju opremu ukljuujui CNC
obradne centre.
Prodaja proizvoda na tritu BiH se odvija na nekoliko naina, i to prodajom
krajnjim potroaima, prodajom proizvoaima iz drugih djelatnosti koji navedene
proizvode koriste u svom procesu proizvodnje, te prodajom veleprodajnim i
maloprodajnim lancima koji navedene proizvode dalje distribuiraju. Na stranim
tritima se prodaja odvija preko posrednika ili agenata u prodaji. Najznaajnije
zemlje u koje se izvoze proizvodi iz ovog segmenta su Austrija, Njemaka, Italija,
Slovenija i Hrvatska.
5.2.1.3.Trgovina sirovinama


trgovina sirovinama.
Slika 6. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu trgovina
sirovinama
Nabavka
Inostrano
trite
(dobavlja
i/kupci)
Sirovine
Oprema
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Domae
trite
(dobavlja
i/kupci)
U okviru ovog trinog segmenta, na podruju BEAR podruja, posluje privredno
drutvo Saraevi d.o.o. Teanj koje se moe izdvojiti kao jedan od trinih lidera
u trgovini proizvodima crne i obojene metalurgije na prostoru BiH.Osnovni
proizvodi kojim trguje Sraevi d.o.o su valjani elici, vueni elici, konstrukcijski
elici, elici za poboljanje, elici u poboljanom stanju, elici za cementaciju,
alatni elici, nehrajui elici i gus. Kljuni kupci firme Saraevi su privredna
drutva sa podruja podruja kao i itave BiH koja posluju u sektoru
metaloprerade i proizvodnje autodijelova. Dobavljai trgovakih proizvoda u
ponudi ove firme su uglavnom proizvoai iz zemlja EU, ukljuujui Slovaku,
eku, Poljsku, vedsku, Austriju, Njemaku, Sloveniju i Italiju.
Kao to je prethodno obrazloeno nabavka potrebnih vrsta i koliina sirovina
predstavlja jednu od kljunih karika u proizvodnom lancu privrednih drutava koja
posluju u navedenim sektorima te jedan od osnovnih elemenata njihove izvozne
konkurentnosti. Saraevi d.o.o. kontinuirano radi na obezbjeenju to
adekvatnijeg asortimana potrebnih proizvoda meutim najznaajniji problem
predstavlja koordinacija sistema narudbi. Narudbu proizvoda je potrebno izvriti
najmanje dva mjeseca unaprijed, to iziskuje detaljnu informisanost i analizu
planova i potreba kupaca. Ukoliko se izvri narudba veih koliina proizvoda
nego to je potrebno u datom trenutku, dolazi do nagomilavanja istih na skladitu
te vezanja obrtnih sredstava. Sa druge strane, ukoliko se izvri nardba manjih
koliina proizvoda nego to je potrebno u datom trenutku, isti se naruuju od
razliitih distributera po znatno viim cijenama, to znatno utie na poveanje
prodajnih cijena te gubitak kredibiliteta kod kupaca.
Prodaju navedenih proizvoda Saraevi d.o.o. vri direktno veem broju
privrednih drutava, koja iste koriste kao sirovinu u procesu proizvodnje.
Najznaajniji kupci proizvoda kojim trguje Saraevi d.o.o. su privredna drutva iz
BEAR podruja koja posluju u sektoru metaloprerade i proizvodnje dijelova za

autoindustriju, kao to suPobjeda d.d. Teanj, Metalsklop d.o.o. Teanj, Zupanik

d.o.o. Teanj, BME d.o.o. Teanj, Medena Commerce d.o.o. Teanj,MANN
HUMMEL BH - Teanj, Enker d.d. Teanj, Prevent Fad d.d. Teanj, te mnogi drugi.
5.2.1.4.Pruanje usluga
U ovom trinom segmentu posluju privredna drutva koja pruaju razliite vrste
usluga koje se koriste privredna drutva u procesu proizvodnje unutariz sektora
metaloprerade i proizvodnje dijelova za autoindustriju. Najznaajnije poslovne
usluge su:
Usluge plastifikacije metala koje prua Samostalna bravarska radnja

Plastifikacija Mandi Teanj,
Usluge termike obrade koje prua Pobjeda d.d. Teanj,
Usluge
montae
i
odravanja
sistema
u
drvnoj
industriji
i
termoelektranama koje prua Medena Commerce d.o.o. Teanj,
Usluge mainske obrade metala, tancanja i dubokog izvlaenja koje prua
Metalsklop d.o.o. Teanj, i
Usluge toplog kovanja koje prua Zupanik d.o.o. Teanj.

pruanje usluga.
Slika 7. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu pruanje
usluga
Navedena privredna drutva pruanje poslovnih usluga obavljaju kao dodatnu

djelatnost, osim Plastifikacije Mandi kojoj je pruanje usluga plastifikacije
osnovna djelatnost.
Plastifikacija Mandi u procesu pruanja usluga plastifikacije kao osnovne sirovine
koristi boje u prahu. Boje u prahu se proizvode izvan BiH, te se vri njihova
distribucija na tritu BiH preko domaih distributera kao to su Igeal d.o.o.
Sarajevo. Plastifikacija Mandi u procesu pruanja usluga plastifikacije koristi
razliite vrste opreme, kao to su pitolji za farbanje, kompresori i kade za

peenje boje. Plastifikacija MandiOva firma posjeduje najsavremenije pitolje za

farbanje koji su automatizovani, to u velikoj mjeri utie na poveanje kvaliteta
pruenih usluga.
Kupci usluga plastifikacije su uglavnom privredna drutva sa podruja opina
Teanj i Tesli, a kao najznaajniji kupac se moe izdvojiti Medena Commerce
d.o.o. Teanj koja je dugogodinji partner privrednog drutva Plastifikacija Mandi.
Pored Medena Commerce znaajni kupci usluga plastifikacije su Metal Bau Memi
d.o.o. Teanj i Sim Technik d.o.o. Kotor Varo.
Potrebno je takoer istai znaaj i kvalitet usluga toplinske obrade koje u sklopu
dodatnih djelatnosti prua firma Pobjeda Teanj. Pored toga firma Zupanik
trenutno radi na pokretanju vlastite kovanice u sklopu ega e na tritu takoer
ponuditi usluge toplog kovanja. Dostupnost kvalitetnih otdkivaka na lokalnom
tritu imae veliki znaaj za regionale proizvoae koji koriste ovaj poluproizvod
kroz nie trokove i veu fleksibilnost proizvodnje.
5.2.2. Karatkteristike lanca vrijednosti u sektoru metaloprerada i
autodijelovi
Privredna drutva koja posluju u trinom segmentu metaloprerade ne sklapaju
dugorona partnerstva, ne vre strateka povezivanja ili zajednika ulaganja sa
privrednim drutvima unutar sektora u kojem posluju. Prvenstveno samostalno
nastupaju na tritu, te u odreenim asortimanima proizvoda predstavljaju
konkurenciju jedni drugima. Meutim, u odreenim segmentima poslovanja
sklapaju partnerstva sa privrednim drutvima iz drugih sektora.
Privredna drutva iz ovog segmenta koja obavljaju djelatnosti izrade metalnih
konstrukcija, proizvodnje ventilacionih kanala, proizvodnje stolica i proizvodnje
metalne galanterije su direktno vezana za razvoj graevinske industrije i
ugostiteljstva. Iz ovog razloga sklapaju partnerstva u segmentu prodaje vlastitih
proizvoda sa privrednim drutvima iz graevinske industrije, to predstavlja
odreeni vid meusektorskog povezivanja.
Sva privredna drutva iz segmenta metaloprerade sklapaju blai vid partnerstava
sa dobavljaima sirovina, trgovake robe, poluproizvoda i razliitih poslovnih
usluga. Takoer, povremena saradnja postoji i u segmentu proizvodnje izmeu
privrednih drutava iz segmenta metaloprerade, koja se odvija na nain da
odreeno privredno drutvo angauje drugo za proizvodnju odreenogasortimana
proizvoda. Ovakav vid saradnje se prvenstveno deava u sluajevima kada
narudbe premauju proizvodne kapacitete odreenog privrednog drutva.
U segmentu obrade inoksa postoji potencijal za strateko povezivanje izmeu
privrednih drutava koja obavljaju istu djelatnost kroz formiranje odreenog vida
klastera u segmentu proizvodnje i prodaje. Kao potencijalni intergator ili nosioc
klastera se namee privredno drutvo Inox Ajanovi d.o.o. Teanj. Ovo privredno
drutvo posjeduje tehnika znanja za razvoj proizvoda, savremene tehnologije,
finansijsku mo, te ve izgraenu prodajnu mreu na tritima zemalja EU. Na

ovaj nain se otvara mogunost ubrzanog rasta i razvoja privrednih drutava koja
obavljaju djelatnosti obrade inoksa.
U segmentu proizvodnje dijelova za autoindustriju postoje razliite vrste
partnerstava, stratekih povezivanja i zajednikih ulaganja, kao i potencijal za
daljnja povezivanja.
Pobjeda d.d. je u procesu reorganizacije proizvodnje nakon 1995. godine, a u cilju
specijalizacije i poveanja efikasnosti u proizvodnji, zadrala samo proizvodne
pogone koji su joj potrebni za obavljanje osnovne djelatnosti, dok su ostali
proizvodni pogoni zatvoreni. Na ovaj nain je dolo do otputanja velikog broja
kvalifikovane radne snage iz razliitih oblasti metaloprerade. Usljed navedenih
okolnosti odreen broj pomenute radne snage se odluio na osnivanje vlastitih
privrednih drutava to je rezultiralo nastankom velikog broja mikro i malih
preduzea koja obavljaju razliite djelatnosti iz oblasti metaloprerade. Na ovaj
nain se otvorila mogunost za strateko povezivanje i sklapanje partnerstava
izmeu Pobjeda d.d. i navedenih novoosnovanih privrednih drutava na principu
outsourcinga proizvodnje razliitih vrsta proizvoda za kojim Pobjeda d.d. ima
potrebu. Pobjeda d.d. istie zainteresovanost za ovakav vid saradnje,
prvenstveno u segmentu proizvodnje manjih serija razliitih proizvoda.
Mann+Hummel BA bavi se obavlja razvoj i finalnomu proizvodnjomu razliitih
vrsta filtera, izmeu ostalih i filtera za autoindistriju. Potrebne poluproizvode, koje
koristi za proizvodnju finalnih proizvoda, Mann+Humell BA nabavlja na principu
outsourcinga, na nain da sklapa dugorona partnerstva sa veim brojem
privrednih drutava iz sektora metaloprerde koja vre njihovu proizvodnju. Primjer
ovakve vrste partenerstva je prisutan izmeu kompanije Metalsklop d.o.o i
Mann+Hummel BA, gdje Metalsklop proizvodi metalne dijelove za filtere za
autoindustiju za potrebe proizvodnje Mann+Humell
BA. Pored toga
Mann+Hummel BA takoer surauje sa velikim brojem lokalnih kooperanata i
dobavljaa ukljuujui anketiranu firmu Zupanik.
Privredno drutvo BME d.o.o, koje se bavi proizvodnjom prikolica i poluprikolica, je
strateki povezano sa matinom kompanijom u Holandiji na nain da je u
vlasnitvu iste. Takoer, BME cjelokupnu proizvodnju isporuuje matinoj
kompaniji, koja ih dalje distribuira na tritu EU.
Medena Commerce d.o.o. Teanj proizvodi linije za montau automobila i dijelove
transportnih sistema, te ima dugoroni partnerski odnos u segmentu prodaje sa
kompanijom Kroll&Ziller iz Njemake, koja navedene proizvode distribuira na
tritu EU. U segmentu proizvodnje Medena Commerce posjeduje pogone i
tehnologiju potrebnu za obavljanje osnovne djelatnosti, dok razliite proizvodne
procese i usluge nabavlja na principu outsourcinga. Kao primjer se moe istai
partnerstvo sa Plastifikacijom Mandi, koja prua usluge plastifikacije metala za
potrebe Medena Commerce. Izmeu ove dvije kompanije postoji i partnerstvo u
vidu zajednikog ulaganja u izgradnju pogona za cinanje.

5.2.3. Analiza konkurentnosti sektora metaloprerada i autodijelovi

prema Porterovom dijamantu
5.2.3.1.Faktorski uslovi
Geografski poloaj
Privredna drutva sa podruja BEAR podruja su povezana sa ostatkom BiH
magistralnim putem Sarajevo- Bosanski Brod, to im omoguava neometanu i
pravovremenu distribuciju proizvoda na tritu BiH. Navedeni magistralni put se
spaja sa autocestom Beograd- Zagreb i povezuje BEAR podruje sa
zapadnoevropskim tritima. Stoga se za privredna drutva sa podruja BEAR
podruja moe konstatovati da imaju povoljan geostrateki poloaj sa aspekta
njihovog trenutnog i daljnjeg razvoja.
Radna snaga
Privredna drutva sa podruja BEAR podruja koja posluju u sektoru
metaloprerade i proizvodnje dijelova za autoindstriju trenutno zapoljavaju
ukupno 793 radnika. U narednom periodu od dvije godine privredna drutva iz
navedenog sektora planiraju zaposliti dodatnih 256 radnika, to predstavlja
poveanje broja zaposlenih za 32% u odnosu na trenutni broj zaposlenih. U
upravljakim strukturama i administraciji u privrednih drutavima je zaposlena
radna snaga sa dugogodinjim iskustvom iz oblasti metaloprerade, kao i
visokokvalifikovana radna snaga kao to su ininjeri mainstva i ekonomisti. U
sektoru proizvodnje najznaajnija zanimanja suvarioci, bravari, metalostrugari,
metaloglodari, CNC operateri, alatniari, limari, brusai, radnici na tanc
mainama i mehatroniari. Obzirom da privredna drutva imaju potrebe za
dodatnim zapoljavanjem radne snage, ovo su ujedno zanimanja za kojima e biti
potrebe i u buduem periodu.
Privredna drutva su zadovoljna znanjima i vjetinama radne snage koju trenutno
zapoljavaju u odnosu na zahtjeve tehnologije,procesa proizvodnje, zahtjeve
trita i uslove konkurencije. Iako je u 2014. godini na evidenciji slubie za
zapoljavanje oOpinae Teanj i epe bilo 1.6181140 nezaposlenih koji su
kvalifikovani za rad u metalopreraivakom sektoru, 1.140 u Tenju i 478 u
epu, 12 privrednih drutava od ukupno 16 ispitanih kojae posluju u ovom
sektoru su istaklae da na tritu rada ne postoji dovoljno kvalifikovane radne
snage koja se odmah po zapoljavanju moe ukljuiti u proces proizvodnje.
Dodatni problem za privredna drutva koja posluju u sektoru metaloprerade i
proizvodnje dijelova za autoindustriju predstavlja injenica da radnu snagu
uglavnom sainjavaju uposlenici srednje ivotne dobi, te da uskoro trebaju biti
nadomjeteni sa mlaim uposlenicima koji posjeduju specijalizovano znanje i
vjetine. Nedostatak kvalifikovane radne snage privredna drutva prevazilaze
internim obukama radne snage, koje traju najmanje 1 mjesec a najvie 6 mjeseci.
Interne obuke radne snage znaajno smanjujue efikasnost i efektivnost u
proizvodnji, poveavaju finansijske trokove i trokove vremena, te posljedino
dovode do smanjenja konkurentnosti. Iz navedenih razloga privredna drutva

istiu potrebu usaglaavanja obrazovnog sistema u srednjim kolama sa

potrebama trita rada, kao i potrebu za jaanjem odnosa izmeu privrednih
drutava i obrazovnih institucija kako u dijelu formalnog tako i neformalnog
obrazovanja.
U BEAR podruju ve postoji niz obrazovnih institucija koje nastoje prevazii
postojee nedostatke u pogledu radne snage. Centara za obrazovanje odraslih u
Teanju koji se nalazi u sastavu Teanjske razvojne agencije posjeduje opremu za
obuku CNC operatera, te organizuje razliite treninge za potrebe lokalne
metalopreraivake industrije, ukljuujui treninge za mehatroniare, 3D
modeliranje itd. U sklopu Tehniko-obrtnike kole u Katolikom kolskom centru
"Don Bosco" u epu organizuju se razliite praktine radionice prema iskazanim
potrebama poslodavaca koji u saradnji sa ovom kolom dobivaju kvalitetne
kadrove varioca i elektrotehniara. U okviru JU Srednja kola ''Nikola Tesla'' u
Tesliu, osposobljen je centar za obuke u drvnom i metalnom sektoru u kojem se
organizuju obuke za zanimanja dizajnera mainskih dijelova (obuke na Inventor
software-u) te obuke za varioce.
Meutim i pored navedenih napora na obezbjeivanju potrebnih treninga i obuka
radne snage u skladu sa potrebama poslodavaca potrebno je istai da veina
anketiranih preduzea nije zadovoljna sa raspoloivou radne snage sa
potrebnim znanjima i vjetinama na lokalnom tritu. Na osnovu prednje
navedenog se moe zakljuiti da nedostatak kvalifikovane radne snage na tritu
rada ima umjereno negativan uticaj na razvoj privrednih drutava iz ovog
sektora, a posljedino i na smanjenje konkurentnosti.
Znanja
Kao to je prethodno obrazloeno, u privrednim drutvima je zaposlena radna
snaga sa dugogodinjim iskustvom iz oblasti metaloprerade. Ovo je omoguilo
sticanje kljunih tehnikih znanja i know- - how, koja omoguavaju privrednim
drutvima iz ovog sektora proizvodnju proizvoda izuzetnog i konzistentnog
kvaliteta. Veini privrednih drutava nedostaju upravljaka znanja prevenstveno
iz oblasti stratekog menadmenta, koja bi im omoguila dugorono planiranje
razvoja, istraivanje trita i poznavanje prilika na tritu, pozicioniranje na
tritu, kao i specijalizaciju u proizvodnji razliitih vrsta proizvoda. Uzimajui u
obzir prednje navedeno i injenicu da veina privrednih drutava posjeduje
zastarejlu tehnologiju, moe se konstatovati da su iskljuivo tehnika znanja
jedan od osnovnih generatora razvoja privrednih drutava i izvor konkurentnosti.
Kapital
U dosadanjem poslovanju veina privrednih drutava su koristila vlastita
finansijska sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem kredita. Svega
dva privredna drutva su koristila finansijska sredstva obezbijeena putem
leasinga. Kada se uzmu u obzir specifinosti djelatnosti koju obavljaju privredna
drutva iz ovog sektora, te trenutne potrebe za razvojem i ulaganjem, ponuda
finansijskih proizvoda (krediti i dr.) na finansijskom tritu nije zadovoljavajua.
Najvei problem predstavlja cijena finansijskih sredstava i uslovi koje je potrebno

ispuniti za obezbjeenje finansijskih sredstava. Najnia kamatna stopa po kojoj u

ovom trenutku privredna drutva mogu obezbijediti finansijska sredstva iz kredita
je 4%, a najvia 8%. Meutim, veina privrednih drutava u ovom trenutku mogu
obezbijediti finansijska sredstva po kamatnoj stopi koja se kree u rasponu od
6,5% do 7,5%. Dodatni problem predstavlja visina vrijednosti kolaterala
(hipoteka, garancije i dr.) koju je potrebno obezbijediti za osiguranje finansijskih
sredstava iz kredita, kao i duge administrativne procedure u finansijskim
institucijama koje esto traju i domjesec dana. Veina privrednih drutava, tanije
njih 11 od 16 ispitanih, smatra da pristup finansijskim proizvodima prilagoenim
specifinostima djelatnosti koju obavljaju ima umjereno negativan uticaj na njihov
kontinuiran i ubrzan razvoj. Negativan uticaj pristupa kapitalu se najvie
manifestuje u nemogunosti obezbjeenja kapitala za izgradnju infrastrukture
(objekti i sl.) i nabavku modernizovane opreme.
Infrastruktura
Privredna drutva koja posluju u sektoru metaloprerade i proizvodnje dijelova za
autoindustriju posjeduju vlastite poslovne objekte, osim privrednih drutava BME
d.o.o. Teanj i Enertech d.o.o. Tesli koje posluju u iznajmljenim poslovnim
objektima. Sva privredna drutva imaju na raspolaganju potrebnu infrastrukturu
za neometano odvijanje poslovnih procesa, kao to je putna, elektrina,
vodovodna, kanalizaciona, telekomunikaciona i sistem odlaganja otpada.
Meutim, postoje razliiti problemi vezani za razliite vrste infrastrukture.
Najvei broj privrednih drutava je istakao probleme vezane za elektrinu
infrastrukturu. Problemi se odnose na nain obrauna elektrine energije i
nemogunost obezbjeenja potrebnog kapaciteta elektrine energije zbog
nedostatka trafo stanica odgovarajueg kapaciteta. Takoer, ne toliko znaajni
problemi postoje vezani za putnu infrastrukturu, kanalizacionu infrastrukturu, te
povremene smetnje u telekomuniakcionoj mrei.
Najizraeniji uticaj pristupa infrastrukturi na konkurentnost postoji kod privrednog
drutva Zupanik d.o.o. Teanj. Prilaz velikih transportnih vozila lokaciji ovog
privrednog drutva je onemoguen usljed gabarita putne infrastrukture koji nisu
zadovoljavajui. Stoga se transport roba vri manjim transportnim vozilima to
poveava trokove transporta. Zupanik d.o.o. je trenutno u procesu zavretka
nove proizvodne hale, ali zbog nedostatka trafo stanice odgovarajueg kapaciteta
nije u mogunosti da obezbijedi potreban kapacitet elektrine energije. Trenutna
lokacija privrednog drutva nije pokrivena mreom za mobilne ureaje to znatno
oteava proces komunikacije sa dobavljaima i kupcima.
Specijalizivana infrastruktura koju koriste privredna drutva u ovom sektoru su
najveim dijelom laboratorije za ispitivanje sastava metala, tvrdoe metala, za
verifikaciju mjernih instrumenata, za hemijsku analizu i analizu hrapavosti
metala. Pored navedenih laboratorija, privredna drutva istiu potrebu za
centrima za istraivanje i razvoj proizvoda, centrima za dizajn, 3D modeliranje i
simulacije.

5.2.3.2. Uslovi tranje

Privredna drutva u okviru sektora metaloprerade i autodijelova je mogue
podijeliti u dvije kategorije. Privredna drutva koja izvoze vie od 50% svoje
proizvodnje i vezana su za tranju na stranim tritima, i privredna drutva koja
zavise od tranje na tritu BiH.
Privredna drutva koja izvoze vie od 50% svoje proizvodnje su BME d.o.o. Teanj
(100%), Medena Commerce d.o.o. Teanj (98%), Inox Ajanovi d.o.o. Teanj
(94%), Pobjeda d.d. Teanj (97%), Elmont d.o.o. epe(70%), Vinmetal d.o.o.
epe (80- 90%), Enertech d.o.o. Tesli (100%) i Saldatura d.o.o. Tesli (95%).
Najznaajnije zemlje u koje navedena privredna drutva izvoze svoje proizvode su
Austrija, Njemaka, vicarska, Holandija, Italija, Slovenija, Turska, Velika Britanija i
Hrvatska. Tranja na navedenim tritima je u periodu od prethodne tri godine
imala kontinuiran rast. Prema informacijama kojim raspolau navedena privredna
drutva rast tranje se oekuje i u narednom periodu na tritu navedenih
zemalja EU.
Privredna drutva koja su vezana za tranju na tritu BiH u veini sluajeva
sklapaju partnerstva sa vie individulanih kupaca preko kojih plasiraju proizvode
na tritu BiH. Takoer, tranja na tritu BiH je imala kontinuiran rast u
prethodne tri godine, te se rast tranje oekuje i u narednom periodu.
Privredna drutava iz ovog sektora imaju efikasno organizovane sektore
proizvodnje, dok ne raspolau trino orijentisanim sektorima, kao to su sektori
prodaje i marketinga. Stoga nisu u mogunosti da vre istraivanje trita i razvoj
prodajne funkcije, te da poznaju veliinu i strukturu tranje, i trend kretanja
tranje na tritima na koja plasiraju proizvode. Ovo im onemoguava
pravovremeno planiranje stratekog razvoja i pozicioniranje u najperspektivnijim
trinim segmentima, usljed ega su izloena i najmanjim promjenama na tritu.
Ovaj problem nije toliko izraen kod privrednih drutava koja zavise od tranje na
stranim tritima, obzirom da sklapaju dugorone ugovore o prodaji proizvoda sa
partnerima na stranim tritima.
5.2.3.3. Vezane i podravajue industrije
U segmentu nabavke privredna drutva iz sektora metaloprerade i proizvodnje
dijelova za autoindustriju su vezana za industrije proizvodnje sirovina,
opreme,trgovake robe, rezervnih dijelova, materijala, poluproizvoda i ambalae,
kao i za pruaoce razliitih poslovnih usluga.
Kljune sirovine se proizvode u skladu sa najviim standardima kvaliteta u
eljezarama, elianama i valjaonicama u zemljama EU, a zatim se preko
domaih distributera plasiraju na tritu BiH. Na ovaj nain su privrednim
drutvima iz ovog sektora dostupne najkvalitetnije sirovine koje je mogue nai
na tritu u ovom trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj na konkurentnost privrednih
drutava tako to je kvalitet proizvoda povean kroz kvalitet sirovina. Privredna
drutva imaju na raspolaganju trgovaku robu, rezervne dijelove i materijale koji
su takoer proizvedeni po najviim standardima kvaliteta, to indirektno utie na

poveanje efikasnosti u proizvodnji, a posljedino i na poveanje konkurentnosti

privrednih drutava iz ovog sektora. Izvjestan problem postoji u podruju nabavke
ambalae, usljed nepostojanja dovoljnog broja proizvoaa i distributera
ambalae na tritu BiH.
Takoer u podruju nabavke poslovnih usluga ne postoje znaajni problemi, to
omoguava neometano odvijanje poslovnih procesa u privrednim drutvima iz
ovog sektora.
Na osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da uticaj prateihi podravajuih
industrija koje se nalaze u proizvodnom lancu ispred analiziranih privrednih
drutava ima pozitivan uticaj na njihovu konkurentnost. Meutim, to nije uvijek
sluaj sa industrijama koje se nalaze u proizvodnom lancuiza analiziranih
privrednih drutava (kupci, distributeri i dr.). Privredna drutva koja plasiraju
proizvode na strana trita su u principu konkurentnija od privrednih drutava
koja plasiraju proizvode na tritu BiH, upravo zbog uticaja industrija koje se
nalaze u proizvodnom lancu iza njih.
Kupci sa stranih trita kontinuirano vre pritisak na privredna drutva iz ovog
sektora da poveavaju kvalitet proizvoda. Stoga privredna drutva ulau znaajne
napore u optimizaciju procesa proizvodnje, sticanje novih tehnikih znanja i
kontinuirano ulau u nabavku savremene opreme. Ovo za rezultat ima
kontinuirano poveanje njihove konkurentnosti, koje se indisrektno prenosi i na
privredna drutva koja su vezana za njih. Na primjer, Plastifikacija Mandi ima
dugoroni partnerski odnos sa Medena Commerce d.o.o. Teanj, za koju vri
usluge plastifikacije metala. Medena Commerce d.o.o. zbog traenog visokog
kvaliteta proizvoda od strane kupaca, ima potrebu za najkvalitetnijim uslugama
plastifikacije metala, to je rezultiralo da Plastifikacija Mandi, iako se moe
okerakterisati kao mikro preduzee, posjeduje najsavremeniju opremu za
pruanje usluga plastifikacije metala.
Posmatrajui strukturu metalopreraivakog sektora u BEAR podruju, najvei
broj privrednih drutava je vezan za proizvodnju proizvoda za graevinsku
industriju, autoindustriju i industriju namjeataja.
Kompanije sa podruja opine epa su vezane za proizvodnju proizvoda za
graevinsku industriju na podruju BiH, dok su kompanije sa podruja opine
Tesli vezane za proizvodnju proizvoda za industriju namjetaja. Na podruju
opine Teanj je struktura kompanija u metalnom sektoru diverzificiranija, i
kompanije su vezane za proizvodnju proizvoda za autoindustriju, graevinsku
industriju, industriju opreme i tekstilnu industriju.
U proizvodnji proizvoda za autoindustriju postoji najvei potencijal za proizvodnju
veih serija unificiranih proizovda, ime se poveava efikasnost u proizvodnji,
profitabilnost i konkurentnost privrednih drutava, za razliku od proizvodnje
proizvoda za graevinsku industriju gdje se vri proizvodnja malih serija razliitih
proizvoda i gdje su rizici promjena na tritu znatno izraeniji. Stoga je u
narednom periodu potrebno provoditi mjere na uspostavljanju veeg broja
saradnji izmeu kompanija na podruju BEAR podruja i uspostavljanju klastera,
prvenstveno u oblasti proizvodnje proizvoda za autoindustriju iz prednje
navedenih razloga.

Tabela 3. Analiza strukture metalopreraivake industrije BEAR podruja

Naziv
kompanije
Opin
a
Manaprom
d.o.o.
epe
Vinmetal
d.o.o.
epe
Elmont
d.o.o.
epe
ES-Stahl
d.o.o.
Junior-EkoTermik
d.o.o.
Teanj
Teanj
Podsektor
Obrada
metalaObra
da eljeza
Obrada
eljezaObrad
a metala
Obrada
metalaObra
da eljeza
Obrada
inoksa
Obrada
metalaObra
da eljeza
Veze sa drugim
industrijama
Trina
orijentisanost
Doma
Stran
e
o
Vlasnitvo
Doma
e
Graevinska
industrija
100%
Graevinska
industrija
10%
90%
Graevinska
industrija
30%
70%
Graevinska
industrija
58%
42%
Graevinska
industrija
100%
Inox
Ajanovi
d.o.o.
Teanj
Obrada
inoksa
Plastifikacij
a Mandi
Teanj
Usluge
Teanj
Autodijelovi
Graevinska
industrija,
Medicinska
oprema
Graevinska
industrija
Autoindustrija,
Autoindustrija
Teanj
Autodijelovi
Autoindustrija
70%
30%
Teanj
Autodijelovi
Autoindustrija
2%
98%
Teanj
Autodijelovi
Autoindustrija
100%
Teanj
Autodijelovi
Autoindustrija
3%
Saraevi
d.o.o.
Teanj
Trgovina
Metalopreraiva
ka i auto
industrija
100%
Tri-M d.o.o.
Teanj
Tekstilna
industrija
50%
Enertech
d.o.o
Tesli
Saldatura
d.o.o.
Tesli
BME d.o.o.
Zupanik
d.o.o.
Medena
Commerce
d.o.o.
Metalsklop
d.o.o.
Pobjeda
d.d.
Obrada
metalaObra
da eljeza
Obrada
metalaObra
da eljeza
Obrada
metalaObra
da eljeza
6%
Stran
o
94%
100%
x
100%
x
97%
x
x
50%
Industrija
namjetaja
100%
Industrija
namjetaja
100%
5.2.3.4. Strategija preduzea, struktura i rivalitet

Organizacija
Sva privredna drutva iz sektora metaloprerade i proizvodnje dijelova za
autoindustriju posjeduju tri osnovna sektora, i to: uprava, administracija i
proizvodnja. U privrednim drutvima koja obavljaju proizvodnju sloenijih
proizvoda, sektor proizvodnje podijeljen na vie podsektora ili poslovnih jednica
koji su u meusobnoj zavisnosti. Izuzetak predstavljaju privredna drutva Inox
Ajanovi d.o.o. Teanj i Pobjeda d.d. Teanj koja pored navedenih sektora imaju i
sektore nabavke, raunovodstva i prodaje.

Ono to se moe primijetiti je da privredna drutva iz ovog sektora nemaju

sektore prodaje i marketinga, koji bi vrili istraivanje trita i osmiljavanje
prodajnih strategija, odnosno omoguili proaktivan nastup na tritu. Ovo
predstavlja znaajan problem za privredna drutva koja plasiraju proizvode na
tritu BiH, obzirom da, za razliku od privrednih drutava koja plasiraju proizvode
na strana trita, ne sklapaju dugorone ugovore o prodaji proizvoda te su
izloena minimalnim promjenama na tritu.
Strategije
Privredna drutva iz sektora metaloprerade i proizvodnje proizvoda za
autoindustriju nemaju izraene razvojne strategije, ali istiu potrebu za izradom
istih. Meutim, sva privredna drutva imaju definisane kratkorone razvojne
ciljeve,od kojih su najznaajniji:
Uvoenje novih tehnologija,

Izlazak na nova trita,
Izgradnja i proirenje proizvodnih objekata,
Poveanje obima proizvodnje,
Razvoj novih proizvoda i unapreenje postojeih proizvoda, i
Poveanje trinog uea.
Nova trita na koja Privredna drutva planiraju plasirati proizvode su Hrvatska,

Srbija, Slovenija, Turska, Ukrajina i Rusija. Privredna drutva koja izvoze
cjelokupnu proizvodnju, kao to je izmeu ostalih Enertech d.o.o. Tesli, planiraju
izlazak i na trite BiH. Privredna drutva BME d.o.o. Teanj i Enertech d.o.o. Tesli
trenutno posluju u iznajmljenim poslovnim objektima te kao strateki cilj u
razvoju imaju izgradnju vlastitih proizvodnih objekata. Zupanik d.o.o. Teanj
planira izgradnju vlastite kovanice i poetak proizvodnje kopaica i sijaica za
potrebe poljoprivredne proizvodnje, dok Pobjeda d.d. Teanj planira dovretak
livnice i poetak proizvodnje zupastih dijelova.
Takoer, privredna drutva iz ovog sektora nemaju izraene ni marketinke
strategije. Meutim, neka od privrednih drutava imaju planove za razvoj
prodajne funkcije. Privredna drutva Es- stahl d.o.o. Teanj, Junior- Eko- Termik
d.o.o. Teanj, Manaprom d.o.o. epe, Enertech d.o.o. Tesli, Tri- M d.o.o. Teanj i
Saldatura d.o.o. Tesli planiraju razvoj prodajne funkcije kroz plasman proizvoda u
maloprodajnim lancima. Zupanik d.o.o. Teanj planira otvaranje vlastitiog
maloprodajnog objekta, dok Medena Commerce d.o.o. Teanj i Elmont d.o.o.
epe planiraju otvaranje vlastitih predstavnitava u zemljama EU.
Privredna drutva koja zapoljavaju do 30 radnika primjenjuju centralizovan
sistem odluivanja, to podrazumijeva da sve vrste odluka donosi iskljuivo
menadment privrednog drutva. Ostala privredna drutva primjenjuju
decentralizovan sistem odluivanja, to podrazumijeva da menadment
privrednog drutva donosi strateke odluke, dok odluke vezane za operativno
poslovanje donose menaderi prvog i srednjeg nivoa.

Sva privredna drutva imaju razvijen interni sistem kontrole kvaliteta proizvoda.
Kontrola kvaliteta proizvoda se obavlja tokom proizvodnje ili u zavrnoj fazi, ili
kombinacijom navedena dva naina.
Privredna drutva iz ovog sektora u nastupu na tritu primjenjuju strategiju
cjenovne konkurencije, to podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim
cijenama uz obezbjeenje traenog kvaliteta. Dva privredna drutva Pobjeda d.d.
Teanj i Elmont d.o.o. epe primjenjuju strategiju diferencijacije u nastupu na
tritu, to podrazumijeva proizvodnju diferenciranih proizvoda pri emu cijena
nije odluujui faktor.
Konkurencija
Glavni konkurenti privrednim drutvima koja plasiraju proizvode na strana trita
su privredna drutava iz zemalja EU, kao to su Austrija, Njemaka, Italija,
panija, Poljska i Portugal. Glavne konkurentske prednosti privrednih drutava iz
navedenih zemalja u odnosu na privredna drutva iz BEAR podruja su:
Geostrateki poloaj obzirom da dolaze sa prostora EU,
Laki pristup tritu,
Finansijska mo,
Posjedovanje savremenijih tehnologija, i
Pravna regulativa.
Svoje prednosti u odnosu na konkurente privredna drutva iz BEAR podruja vide
u brzini proizvodnje i isporuke proizvoda, tehnikim znanjima koja posjeduju,
kvalitetu proizvoda, pristupu jeftinijoj radnoj snazi i niskim cijenama po kojim
mogu isporuiti proizvode.Privredna drutva koja proizvode plasiraju na tritu
BiH prednosti konkurenata u odnosu na njih vide u finansijskoj moi i razvijenijoj
distributivnoj mrei, dok svoje konkurentske prednosti vide u kavlitetu i cijeni
proizvoda koje proizvode.
5.2.4.
Zakljuci analize konkurentnosti sektora

autodijelovi prema Porterovom dijamantu
metaloprerada
U narednoj tabeli su prikazani zakljuci analize konkurentnosti sektora

metaloprerada i autodijelovi prema Porterovom dijamantu.
Tabela 4. Zakljuci analizekonkurentnosti sektora metaloprerada i autodijelovi

PRISTUP TRITU I TRITE NABAVKE

Uoeni nedostaci
Nedostatak planskog
pristupa razvoju trita
Nerazvijena prodajna
funkcija
Nedostatak aktivnog
pristupa prodaji i razvoju
baze kupaca
Veina ambalae, alata i
poluproizvoda se uvozi
Povremena nemogunost
nabavke potrebnih koliina
sirovina
Nedovoljana integriranost u
lokalne lance vrijednosti
Nedovojna suradnja sa
drugim trinim liderima u
BH u metalopreraivakoj i
automobilskoj industriji
Potrebne mjere podrke

Izrada marketinke
strategije
Provoenje istraivanja
cijanih trita
Tehnika podrka u spostavi
sektora marketinga ili
prodaje
Organizacija treninga iz
oblasti analize i istraivanja
trta, te tehnika prodaje
Organizacija i sufinansiranje
kontinuiranog izlaganja
proizvoda na najznaajnijim
meunarodnim sajmovima
Organizacija B2B sastanaka
sa potencijalnim EU
partnerima,
Mapiranje klasera i
pokretaje klasterske
inicijative
Provoenje programa
podrke razvoju mree
dobavljaa i kooperanata
BER podruja
Grupisanje narudbi kupaca
sirovina

RAZVOJ PROIZVODA I PROIZVODNJE

Uoeni nedostaci
Nedostatak stratekog
planiranja
Neposjedovanje relevantnih
standarda kvalitete i
sigurnosti proizvoda
Oprema bazirana na
zastarjelim tehnologijama
Nedostatak mjernih
laboratorija
Nemogunost 3D modeliranja
mainskih dijelova, plastinih
odlivaka i alata
Nedostatak servisa za CNC
maine
Nedovoljna suradnja sa
nauno-istraivakim
institucijama
Nedovoljna zastupljenost
serijske proizvodnje

Izrada razvojne strategije
Podrka uvoenju standarda
ISO: 9.001, 14.001, CE znak,
TS.
Podrka nabavci opreme
bazirane na savremenim
tehnologijama
Podrka kooperaciji izmeu
privrede i naunoistraivakih institucija kroz
zajednike projekata razvoja
novih proizvoda
Podrka zajednikom razvoju
novih proizvoda i zajednikih
investicija BH proizvoaa
Pruanje tehnike podrke za
pokretanje serijske
proizvodnje
Osnivanje mjerne laboratorije
za metalnu industriju u BEAR
podruju
Formiranje centra za dizajn za
BEAR regijusa uslugama 3D
softverskog dizajna i
modeliranja, te koritenja 3D
printera
Organizovati trening za
servisere CNC maina.
PRISTUP FINANSIRANJU
Uoeni nedostaci
Nedostatak kolaterala za
dobivanje dugoronih kredita
Visoka cijena finansijskih
sredstava

Osnivanje kreditno-garantnog
fonda BEAR podruja
Sufinansiranje kamatnih stopa
za nabavku opreme
Podrka izradi zahtjeva za
dobivanje grant sredstava kod
domaih i meunarodnih
donatora
Omoguavanje kupovine
zemljita za proizvodne hale u
poslovnim zonama pod
povoljnim uslovima i rokovima
plaanja

RAZVOJ RADNE SNAGE

Uoeni nedostaci
Nedostatak kvalifikovane i
adekvatno obuene radne
snage

Usklaivanje sistema
obrazovanja sa potrebama
preduzea
Jaanje suradnje izmeu
Centra za obrazovanje Teanj i
firmi u BEAR podruju
Uvoenje programa obuke za
zavarivae i bravare u Centru
za obrazovanje Teanj
Provoenje anketa i analiza
potreba poslodavaca i stanja
na tritu radne snage
INFRASTRUKTURI
PRISTUP POSLOVNOJ INFRASTRUKTURI

Uoeni nedostaci
Problemi sa snadbjevanjem
elektrinom energijom
Problemi sa kanalizacionom
infrastrukturom
Problemi sa putnom
infrastrukturom
Neposjedovanje vlastitih
poslovnih objekata
Zajedniki nastup prema

opinama u cilju uvrtavanja
potrebnih inicijativa u plan
kapitalnih ulaganja opina kao
na primjer:
Sanacija kanalizacione
infrastrukture
Izgradnja i sanacija putne
infrastrukture
Obezbjeivanje adekvatnog
prostora u poslovnim zonama
Posredovanje u zajednikim
pregovorima izmeu
elektrodistribucija i firmi koje
imaju problem u elektro
snadbjevanju
prerada koe i tekstila u BEAR podruju

Djelatnost prerade koe i tekstila se u BiH moe posmatrati sa aspekta
proizvodnje tekstila, proizvodnje odjee, i proizvodnje koe i proizvoda od koe.
Privredna drutva sa podruja BEAR podruja, koja su predmet ove analize,
obavljaju djelatnosti proizvodnje tekstila i proizvodnje odjee.Kao to je
prethodno obrazloeno, BEAR podruje obuhvata dijelove podruja FBiH i RS, te u
cilju kvalitetnije i preciznije analize u narednoj tabeli su dati pokazatelji broja
zaposlenih, vrijednost prodatih proizvoda i vrijednost ostvarenog izvoza samo za
navedene djelatnosti u 2013. godini u FBiH i RS.

Tabela 5. Proizvodnja tekstila i odjeeu 2013. godini u FBiH i RS
Stavka
Proizvodnja
tekstila
Proizvodnja odjee
Ukupno
preraivaka
industrija
FBiH
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
62.666
RS
Broj
zaposle
nih
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
Broj
zaposle
nih
47.917
4.887
27 510
17 407
868
73.002
56.345
6.907
40 848
29 982
2 230
5.210.96
8
2.851.6
38
79.782
3.602.17
4
1.399.4
21
40.742
za statistiku RS
Djelatnost proizvodnje tekstila i odjee je jedna od veoma vanih djelatnosti

unutar preraivake industrije u FBiH i RS. Od ukupnog broja zaposlenih u
preraivakoj industriji u 2013. godini u FBiH, 6,1% je bilo zaposleno u proizvodnji
tekstila i 8,6% u proizvdnji odjee. U RS, u istom periodu, od ukupnog broja
zaposlenih u preraivakoj industriji, 2,1% je bilo zaposleno u proizvodnji tekstila
i5,5% u proizvodnji odjee. Posmatrajui zbirno FBiH i RS, od ukupnog broja
zaposlenih u preraivakoj industriji, 4,8% je bilo zaposleno u proizvodnji tekstila i
7,6% u proizvodnji odjee u istom periodu.
Vrijednost prodatih proizvoda od tekstila je iznosila 1,2% i 0,8%, dok je vrijednost
prodate odjee iznosila 1,4% i 1,15% od ukupne vrijednosti prodatih proizvoda
preraivake industrije za FBiH i RS respektivno u 2013. godini. Zbirno za FBiH i
RS, vrijednost prodatih proizvoda od tekstila je iznosila 1,1%, a vrijednost prodate
odjee je iznosila 1,3% od ukupne vrijednosti prodatih proizvoda u preraivakoj
industriji u istom periodu.
Takoer, u istom periodu vrijednost izvoza prozvoda od tekstila u ukupnoj
vrijednosti prodatih proizvoda od tekstila je iznosila 76,5% za FBiH i 63,3% za RS,
dok je vrijednost izvoza odjee u ukupnoj vrijednosti prodate odjee iznosila 77%
za FBiH i 73,4% za RS.
Na osnovu prednje navedenog, moe se zakljuiti da su trenutno proizvodnja
tekstila i odjee veoma znaajne izvozno orijentisane grane preraivake
industrije u FBiH i RS, te veoma znaajne djelatnosti sa aspekta zapoljavanja i
opteg ekonomskog razvoja. Isto vai i za BEAR podruje, obzirom da od ukupno
7 analiziranih i intervjuisanih privrednih drutava iz sektora prerada koe i tekstila
u BEAR podruju, njih 6 u prosjeku izvozi84,7% svoje proizvodnje. Takoer,
ukupan broj zaposlenih u analiziranim privrednim drutvima u 2015. godini iznosi
487 zaposlenih. U narednom periodu od dvije godine se oekuje poveanje broja
zaposlenih u analiziranim privrednim drutvima za 100 zaposlenih ili za 20,5%
vie u odnosu na trenutni broj zaposlenih u privrednim drutvima iz ovog sektora
u BEAR podruju.
5.3.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor prerada koe i
tekstila u BEAR podruju

Na osnovu djelatnosti koje obavljaju privredna drutva koja su predmet ove

analize iz sektora prerada koe i tekstila u BEAR podruju, identifikovani su
sljedei trini segmenti:
proizvodnja odjee, obue i sjedita za stolice na principu lohn poslova, i
proizvodnja arapa.
okviru sektora prerada koe i tekstila.
prerada koe i tekstila
5.3.1.1. Proizvodnja odjee i obue na principu lohn poslova

Trini segment proizvodnje odjee i obue na principu lohn poslova je izuzetno
znaajan u BEAR podruju sa aspekta zapoljavanja radne snage, izvoza i
potencijala za daljnji razvoj. Od ukupno 7 analiziranih privrednih drutava, u
ovom segmentu posluje njih 6 i zapoljava ukupno 475 radnika u 2015. godini,
to je priblino 97% od ukupnog broja zaposlenih u svim analiziranim privrednim
drutvima u sektoru prerade koe i tekstila. U narednom periodu od dvije godine
se oekuje porast broja zaposlenih u privrednim drutvima iz ovog segmentau
BEAR podruju za najmanje 90 radnika, odnosno za priblino 19% u odnosu na
trenutni broj zaposlenih. Od ukupno 6 privrednih drutava koja posluju u ovom
segmentu, 5 privrednih drutava je u 2014. godini u prosjeku izvezlo 80% svoje
proizvodnje. Proizvodnja odjee i obue na principu lohn je djelatnost u kojoj
postoji potreba za velikim brojem radne snage, te se od privrednih drutava iz
ovog segmenta u narednom periodu oekuje da budu jedan od najznaajnijih
generatora zapoljavanja radne snage u BEAR podruju.
Privredna drutvakoja posluju u segmentu peoizvodnje odjee i obue na principu
lohn poslova su: Art d.o.o. Teanj, Samostalna krojaka radnja Al- tex Teanj,
B&M d.o.o. Teanj, Elchy- Tex d.o.o. epe, Bositex d.o.o. epe i Verdi d.o.o.

Tesli. Navedena privredna drutva obavljaju razliite djelatnosti, od kojih se kao

najznaajnije mogu izdvojiti:
Proizvodnja odjee,
Proizvodnja obue, i
Proizvodnja sjedita za stolice.

proizvodnja odjee i obue na principu lohn poslova.


odjee i obue na principu lohn poslova
Nabavka
Sirovine
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Oprema
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Djelatnost proizvodnje odjee i obue na principu lohn poslova je specifina po

tome da se proizvodni lanac moe generalizovati za sva privredna drutva koja
obavljaju ovu djelatnost. Privredna drutva koja obavljaju lohn poslove u
principu pruaju uslugu ivanja, odnosno finalizacije razliitih proizvoda za
kompanije koje te iste proizvode plasiraju na trite pod vlastitim brandom. Kupci
lohn usluga vre razvoj, dizajn i brenadiranje proizvoda i definiu standarde
kvaliteta i proizvodnje istih, u skladu s kojim pruaoci lohn usluga vre
proizvodnju proizvoda. Takoer, kupci lohn usluga obezbjeuju sve potrebne
sirovine, materijale i poluproizvode, a u veini sluajeva i poslvone usluge,
pruaocima lohn usluga. Na istom principu posluju i privredna drutva iz BEAR
podruja koja obavljaju proizvodnju odjee i obue na principu lohn poslova.
Osnovne sirovine koje koriste u procesu proizvodnje su pamuna platna,
sinteteika platna i koa. U segmentu nabavke sirovina privredna drutva iz BEAR
podruja se ne suoavaju sa znaajnim problemima, obzirom da su sirovine, kao
to je prethodno obrazloeno, obezbijeene od strane kupaca proizvoda. Pored
sirovina privredna drutva iz ovog segmenta koriste i razliite vrste trgovae
robe, a kao najznaajnije se mogu izdvojiti razliite vrste konaca i dugmadi, zatim
rajfelusi, trake, etikete i ambalaa. Obzirom da je i trgovaka roba takoer
obezbijeena od strane kupaca, ne postoje znaajni problemivezani za nabavku
iste.
Iako obavljaju proizvodnju razliitih vrsta odjee i obue, privredna drutva u
principu koriste iste vrste opreme. Najznaajnija oprema koja se korsiti u procesu
proizvodnje su ivae maine.
Poslovne usluge koje privredna drutva iz segmenta proizvodnje odjee i obue
na principu lohn poslova redovno koriste u poslovanju su usluge transporta i
pedicije. Navedene usluge nabavljaju od lokalnih pruaoca istih, a izuzetak
predstavlja privredno drutvo Verdi d.o.o. Tesli, za koje navedene usluge
obezbjeuje kupac. Sva privredna drutva istiu potrebu za uslugama certifikacije

proizvodnje obzirom da se oekuje da e posjedovanje standarda kvaliteta u

narednom periodu biti jedan od osnovnih uslova za izvoz proizvoda.
Privredna drutva iz ovog segmenta proizvode isporuuju direktno kupcima, koji
ih dalje pod vlastitim brandom distribuiraju na tritu kroz razliite kanale
prodaje.
Kada se u obzir uzmu djelatnosti koje obavljaju privredna drutva iz ovog trinog
segmenta, najdiverzificiraniji skup djelatnosti je prisutan u opini Teanj. U opini
Teanj privredna drutva obavljaju djelatnosti kao to je proizvodnja odjee,
proizvodnja sportske odjee, proizvodnja jakni i odjee od koe, proizvodnja
arapa, proizvodnja sjedita za stolice i mnoge druge djelatnosti. U optini Tesli
je takoer prisutna diverzificirana struktura tekstilnih djelatnosti, od kojih su
najdominantnije proizvodnja obue i proizvodnja donjeg rublja.
Najspecifinija opina na BEAR podruju kada je u pitanju struktura tekstilnih
djelatnosti je opina epe, u kojoj dominira proizvodnja HTZ opreme. Proizvodnja
HTZ opreme se najveim dijelom odvija na principu lohn poslova, a manji dio
privrednih drutava kao osnovnu djelatnost obavlja
proizvodnju vlastitih
proizvoda iz programa HTZ opreme. Najea situacija je da privredna drutva
koja kao osnovnu djelatnost obavljaju proizvodnju HTZ opreme na principu lohn
poslova, kao dodatnu djelatnost obavljaju proizvodnju vlastitih proizvoda iz
programa HTZ opreme. Dominantnost proizvodnje HTZ opreme u odnosu na
ostale tekstilne djelatnosti u opini epe je uzrokovana dugogodinjom
tradicijom u proizvodnji HTZ opreme, koja je steena kao rezultat postojanja
kompanije ILZO Mahnjaa d.d. epe. ILZO Mahnjaa d.d. epe je u periodu prije
1992. godine bila jedan od najveih proizvoaa HTZ opreme u SFR Jugoslaviji, i
zapoljavala je priblino 1.500 radnika. Usljed ratnih deavanja koja su se desila u
periodu 1992-1995 godina, dolo je do razaranja proizvodnih kapaciteta ILZO
Mahnjaa d.d. epe, nakon ega je uslijedio i steaj ove kompanije. Veliki broj
viskokokvalifikovane i strune radne snage koja je stekla dugogodinje iskustvo i
know-how u proizvodnji HTZ opreme u ILZO Mahnjaa d.d. epe je, usljed
steaja ove kompanije, osnovala vlastita privredna drutva koja se bave
proizvodnjom HTZ opreme. Pored kompanije Elchy-Tex d.o.o. epe koja je
predmet ove analize, mogu se istai i drugi proizvoai HTZ opreme kao to su MCommerce d.o.o. epe, Unikom Promet d.o.o epe, Enelnowproduction d.o.o.
epe i mnoge druge kompanije.
5.3.1.2.Proizvodnja arapa
U okviru ovog trinog segmenta posluje privredno drutvo Trien d.o.o. Teanj,
koje vri proizvodnju razliitih vrsta mukih i enskih arapa pod vlastitim
brandom. Proizvodnja arapa je veoma znaajna djelatnost u BEAR podruju sa
aspekta razvoja tekstilne industrije, obzirom da privredno drutvo koje posluje u
ovom segmentu proizvodi finalne brandirane proizvode za razliku od veine
privrednih drutava koja obavljaju lohn poslove.
proizvodnja arapa.


arapa
Nabavka
Sirovine
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Oprema
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Najznaajnije sirovine koje se koriste za proizvodnju navedenih vrsta arapa su

konac, pamune tkanine i sintetika platna. Sve potrebne sirovine Trien d.o.o.
nabavlja na stranim tritima gdje se i proizvode. Najznaajnije zemlje
proizvoai navedenih vrsta sirovina su Turska i Indija.
Mogunost eventualne proizvodnje sirovina u BiH, potrebnih za razvoj tekstilne
industrije, u doglednoj budunosti nije izvjesnaprevenstveno zbog nedovoljne
veliine BH trita u pogledu potranje za ovim proizvodima, obzirom da je veina
privrednih drutava iz BiH u sistemu lohn poslova u kojem su im obezbijeene
sve potrebne sirovine. Takoer, proizvodnja sirovina za potrebe tekstile industrije
zahtijeva velika finansijska ulaganja u proizvodne objekte, tehnologiju i knowhow.
Pored sirovina privredna drutva iz ovog segmenta nabavljaju i razliite vrste
trgovake robe, kao to su: ambalaa, kutije i etikete. Nabavka navedenih vrsta
trgovake robe se vri od privrednih drutava sa podruja opine Teanj, koja vre
proizvodnju istih.
Najznaajnija oprema koja se koristi za proizvodnju navedenih proizvoda su
maine za pletenje arapa. Znaajan dio finansijskih sredstava privrednih
drutava iz ovog segmenta je vezan za kratkorona potraivanja od kupaca, ija
naplata u prosjeku traje 6 mjeseci, stoga nisu u mogunosti ulagati u nabavku
savremene opreme.
Poslovne usluge koje redovno koriste u procesu poslovanja privredna drutva iz
ovog segmenta su usluge transporta i pedicije. Usluge transporta i pedicije se
nabavljaju od lokalnih pruaoca ovih usluga. Pored navedenih usluga privredna
drutva povremeno koriste usluge dizajna proizvoda, kojenabavljaju iz Slovenije.
U cilju izvoza proizvoda na trite EU i boljeg pozicioniranja na tritu BiH
privredna drutva iz ovog segmenta imaju potrebu za uslugama certifikacije
proizvodnje i konsultantskih uslugama iz oblasti marketinga.

Prodaja navedenih proizvoda se najveim dijelom vri na tritu BiH, a manjim

dijelom na stranim tritima. Prodaja proizvoda na tritu BiH se odvija preko
maloprodajnih lanaca kao to su Bingo, Konzum i Intersport. Prodaja na stranom
tritu se odvija preko posrednika koji proizvode dalje distribuiraju u
maloprodajne lance. Najznaajnije trite na koje se izvoze proizvodi iz ovog
segmenta je trite Srbije.
5.3.2. Karatkteristike lanca vrijednosti u sektoru prerada koe i tekstila
U trinom segmentu proizvodnja odjee i obue na principu lohn poslova
postoje dugoronapartnerstva i strateka povezivanja izmeu privrednih drutava
iz BEAR podruja koja posluju u ovom segmentu i kupaca lohn usluga u
segmentu nabavke potrebnih sirovina i prodaje proizvodenih proizvoda. Kupci
lohn usluga vre razvoj i dizajn proizvoda, brandiranje proizvoda, i definiu
standarde kvaliteta i proizvodnje proizvoda. Privredna drutva iz BEAR podruja
vre proizvodnju razliitih proizvoda po ve zadatim standardima, pri emu su im
obezbijeene potrebne sirovine, materijali i poluproizvodi od strane kupaca lohn
usluga. Nakon finalizacije proizvoda privredna drutva iz BEAR podruja iste
isporuuju kupcima lohn usluga, koji ih dalje distribuiraju na tritu pod
vlastitim brandom.
Izuzetak predstavlja privredno drutvo Al- tex, koje proizvodi sjedita za stolice, i
u dugoronom partnerstvu je sa privrednim drutvom Enertech d.o.o. Tesli u
segmentu prodaje proizvoda.Enertech d.o.o. Tesli vri razvoj i dizajn proizvoda,
dok Al- tex ima obavezu nabavke potrebnih sirovina, trgovake robe i poslovnih
usluga neophodnih za proizvodnju proizvoda. Ono to je vano istaknuti je da
partnerstvo izmeu navedenih privrednih drutava predstavlja meusektorsko
povezivanje izmeu privrednih drutava u BEAR podruju, obzirom da kompanija
Enertech d.o.o. Tesli posluje u sektoru metaloprerade.
Najznaajnija partnerstva u segmentu proizvodnje odjee i obue na principu
lohn poslova u BEAR podruju su izmeu privrednog drutva Art d.o.o. Teanj i
globalno prepoznatljivog proizvoaa odjee Bugatti, zatim izmeu privrednog
drutva B&M d.o.o. Teanj i njemake kompanije Mendl koja isporuuje
motoristike jakne za BMW, te izmeu privrednog drutva Verdi d.o.o. i
italijanskog proizvoaa obue pod brandom ZEN.
U segmentu proizvodnje arapa ne postoje dugorona i strateka partnerstva
izmeu aktera u proizvodnom lancu u obimu kao to je to u segmentu lohn
poslova. Meutim,partnerstva postoje sa dobavljaima sirovina i trgovake robe,
te kupcima proizvoda. Privredna drutva u ovom segmentu djeluju kao samostalni
igrai na tritu i predstavljaju konkurenciju jedni drugima u proizvodnji proizvoda
za razliite trine segmente. Kao najznaajniji konkurenti privrednim drutvima
iz ovog segmenta se mogu izdvojiti Klju- ik d.o.o. Sarajevo, FIS d.o.o. Vitez, i
MediPlus d.o.o. Hrvatska - Gloria.

5.3.3. Analiza konkurentnosti sektora prerada koe i tekstila prema

Porterovom dijamantu
5.3.3.1. Faktorski uslovi
Geografski poloaj
Kao to je prethodno obrazloeno u okviru analize sektora metaloprerade i
autodijelova prema Porterovom dijamantu, privredna drutva sa podruja BEAR
podruja imaju povoljan geostrateki poloaj sa aspekta njihovog trenutnog i
daljnjeg razvoja. BEAR podruje je povezana sa ostatkom BiH magistralnim
putem Sarajevo- Bosanski Brod, to omoguava neometanu i pravovremenu
distribuciju proizvoda na tritu BiH. Takoer, navedeni magistralni put se spaja
sa autocestom Beograd- Zagreb i povezuje BEAR podruje sa zapadnoevropskim
tritima.
Radna snaga
Privredna drutva sa podruja BEAR podruja koja posluju u sektoru prerade koe
i tekstilatrenutno zapoljavaju 487 radnika, te u narednom periodu od dvije
godine planiraju zaposliti dodatnih 100 radnika, to je za 20,5% vie u odnosu na
trenutni broj zaposlenih u navedenim privrednim drutvima. U upravljakim
strukturama i administraciji je zaposlena radna snaga sa dugogodinjim
iskustvom, znanjima i vjetinama iz oblasti obrade tekstila, a kao najznaajnija
zanimanja se mogu izdvojiti ininjeri odjevne tehnologije, ekonomisti, ininjeri
mainstva, krojai i ivai. U sektoru proizvodnje najznaajnija zanimanja su
ivai, krojai i obuari, a ovo su ujedno i zanimanja za kojim e biti potrebe i u
narednom periodu.
Privredna drutva iz ovog sektora su zadovoljna znanjima i vjetinama radne
snage koju trenutno zapoljavaju, u odnosu na specifinosti proizvodnih procesa
koje obavljaju. Meutim, privredna drutva istiu da na tritu rada ne postoji
dovoljan broj kvalifikovane radne snage koja se odmah po zapoljavanju moe
ukljuiti u proces proizvodnje. Nedostatak kvalifikovane radne snage na tritu
rada privredna drutva prevazilaze kroz interne obuke radne snage, koje u
prosjeku traju od 3 mjeseca do 6 mjeseci. Interna obuka radne snage smanjuje
efikasnost u proizvodnji i poveava finansijske trokove, a kako istiu privredna
drutva iz ovog sektora, obuka jednog radnika u prosjeku kota 5.000 KM. Stoga
privredna drutva istiu potrebu usglaavanja programa obrazovanja u srednjim
kolama sa potrebama na tritu rada, kao i potrebu za uvoenjem novih
programa obuke za ivae, modelare, krojae, tehnologe i obuare u centrima za
prekvalifikaciju odraslih.
Na osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da nedostatak kvalifikovane
radne snage na tritu rada ima umjereno negativan uticaj na razvoj privrednih
drutava iz ovog sektora, a posljedino i na smanjenje konkurentnosti, obzirom da
radna snaga za privredna drutva iz ovog sektora predstavlja najznaajniji resurs
u poslovanju i daljnjem razvoju.

Znanja
Kao to je prethodno elaborinano u okviru analize radne snage, privredna drutva
iz ovog sektora u upravljakim strukturama zapoljavaju radnu snagu sa
dugogodinjim iskustvom, znanjima i vjetinama iz oblasti obrade tekstila. Ovo im
je omoguilo sticanje kljunih tehnikih znanja i know- how iz oblasti u kojim
posluju, to im omoguava proizvodnju proizvoda u skladu sa zadatim
standardima kvaliteta. Veini privrednih drutava nedostaju upravljaka znanja
prevenstveno iz oblasti stratekog menadmenta, koja bi im omoguila
dugorono planiranje razvoja, istraivanje trita i pozicioniranje na tritu, to
predstavlja znaajan problem za privredna drutva koja posluju u segmentu
proizvodnje arapa.
Kapital
U dosadanjem poslovanju privredna drutava iz ovog segmenta su koristila
vlastita finansijska sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem kredita.
Kada se uzmu u obzir specifinosti djelatnosti koju obavljaju privredna drutva iz
ovog sektora, te trenutne potrebe za razvojem i ulaganjem, ponuda finansijskih
proizvoda (krediti i dr.) na finansijskom tritu nije zadovoljavajua.
Obzirom da je djelatnost obavljanja lohn poslova niskoakumulativna djelatnost,
najvei problem pri obezbjeenju finansijskih sredstava iz kredita predstavlja
cijena istih.Najnia kamatna stopa po kojoj u ovom trenutku privredna drutva
mogu obezbijediti finansijska sredstva iz kredita je 3,9%, a najvia 7,7%. Takoer,
privredna drutva istiu da obezbjeenje potrebnih finansijskih sredstava iz
kredita dodatno oteavaju uslovi koje je potrebno ispuniti u vidu visine vrijednosti
kolaterala (hipoteka, garancije i dr.), kao i duge administrativne procedure u
finansijskim institucijama koje esto traju i domjesec dana. Privredna drutva iz
ovog sektora istiu da pristup kapitalu ima umjereno negativan uticaj na njihov
kontinuiran i ubrzan razvoj. Negativan uticaj pristupa kapitalu se najvie
manifestuje u nemogunosti obezbjeenja kapitala za izgradnju infrastrukture
(objekti i sl.) i nabavku modernizovane opreme.
Infrastruktura
Privredna drutva koja posluju u sektoru prerade koe i proizvodnje tekstila
posjeduju vlastite poslovne objekte, osim privrednog drutva Al- tex Teanj koje
posluje u iznajmljenim poslovnim objektima. Sva privredna drutva imaju na
raspolaganju potrebnu infrastrukturu za neometano odvijanje poslovnih procesa,
kao to je putna, elektrina, vodovodna, kanalizaciona, telekomunikaciona i
sistem odlaganja otpada.
Privredna drutva iz ovog sektora istiu da ne postoje znaajni problemi vezani za
bilo koju vrstu navedene infrastrukture, iz ega se moe zakljuiti da pristup
infrastrukturi nema uticaja na poslovanje ovih privrednih drutava.


laboratorije za ispitivanje tkanina. Pored navedenih laboratorija, privredna
drutva istiu potrebu za centrima za istraivanje i razvoj proizvoda.
Privredna drutva u okviru sektora prerada koe i tekstila koja obavljaju lohn
poslove su vezana za tranju na tritima zemalja EU, obzirom da u prosjeku
izvoze 98% proizvodnje na nevedeno trite, osim privrednog drutva Al- tex
Teanj koje obavlja lohn poslove za potrebe trita BiH. U navedenu grupu
privrednih drutava ulaze privredna drutva Art d.o.o. Teanj (100%), B&M d.o.o.
Teanj (90%), Elchy- Tex d.o.o. epe (90%), Bositex d.o.o. epe (100%) i Verdi
d.o.o. Tesli (98%). Najznaajnije zemlje u koje izvoze navedena privredna
drutva su Njemaka, Italija i Hrvatska.
Tranja za proizvodima navedenih privrednih drutava je u periodu od prethodne
tri godine imala kontinuiran rast, dok se prema informacijama kojim raspolau
navedena privredna drutva njen rast oekuje i u buduem periodu.
Privredna drutvo Trien d.o.o. Teanj je vezano za tranju na tritu BiH, obzirom
da 70% svoje proizvodnje plasira na domaem tritu, a preostalih 30%
proizvodnje izvozi na trita zemalja podrujea, kao to su Srbija, Hrvatska i
Slovenija. Tranja na tritu BiH za proizvodima ovog privrednog drutva je imala
kontinuiran rast u prethodne 3 godine, a njen rast se oekuje i u buduem
periodu. Takoer, tranja na tritima Srbije, Hrvatske i Slovenije za proizvodima
privrednog drutva Trien d.o.o. Teanj je imala rast u prethodnom periodu, koji se
oekuje i u narednom periodu.
Na osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da nivo informacija kojim
raspolau privredna drutva iz ovog sektora se odnosi na pretpostavke o trendu
kretanja tranje, dok ne raspolau informacijama o procentu rasta tranje,
strukturi traenje i veliini tranje, to bi znaajno upotpunilo analizu uslova
tranje.
Privredna drutva koja obavljaju lohn poslove u sektoru prerade koe i tekstila
su, u segmentu nabavke, vezana za industrije opreme i pruaoce razliitih
poslovnih usluga, obzirom da su potrebne sirovine, materijali i poluproizvodi koji
se koriste u procesu proizvodnje obezbijeeni od strane kupaca. Sirovine,
materijali i poluproizvodi zadovoljavaju potrebne standarde kvaliteta, to
omoguava proizvodnju proizvoda konzistentnog kvaliteta i indirektno poveanje
efikasnosti u proizvodnji. Takoer, u podruju nabavke razliitih poslovnih usluga
ne postoje znaajni problemi to omoguava neometano odvijanje poslovnih
procesa u ovim privrednim drutvima.
Privredna drutva koja ne obavljaju lohn poslove su u segmentu nabavke
vezana za industrije sirovina, opreme, trgovake robe, i pruaoce razliitih
poslovnih usluga. Takoer, ova privredna drutva imaju na raspolaganju

najkvalitetnije sirovine i trgovaku robu koje je mogue nai na tritu u ovom

trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj na konkurentnost ovih privrednih drutava tako
to je kvalitet proizvoda povean kroz kvalitet sirovina i trgovake robe.
Na osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da uticaj prateihi
podravajuih industrija koje se nalaze u proizvodnom lancu ispred privrednih
drutava iz sektora prerade koe i tekstila ima pozitivan uticaj na njihovu
konkurentnost. Meutim, to nije uvijek sluaj sa industrijama koje se nalaze u
proizvodnom lancuiza navedenih privrednih drutava (kupci, distributeri i dr.).
Privredna drutva koja obavljaju lohn poslove su u principu konkurentnija od
privrednih drutava koja proizvode valstite proizvode.
Privredna drutva koja obavljaju lohn poslove uglavnom proizvode odjeu i
obuu za globalno prepoznatljive brandove, gdje su standardi kvaliteta proizvoda
visoko postavljeni te postoje striktno definisani rokovi isporuke proizvoda. Iz ovog
razloga privredna drutva koja obavljaju lohn poslove imaju potrebu za
kontinuiranim sticanjem i nadogradnjom tehnikih znanja i optimizacijom procesa
proizvodnje u cilju da isti bude to efikasnije organizovan, to se odraava na
poveanje konkurentnosti ovih privrednih drutava u krajnjoj instanci.
Privredna drutva koja proizvode vlastite brandirane proizvode su, u segmentu
prodaje, vezana za maloprodajne lance. Najznaajniji problem predstavlja period
naplate potraivanja, koji u prosjeku traje 6 mejseci. Na ovaj nain je veliki dio
obrtnih sredstava ovih privrednih drutava vezan za kratkorona potraivanja,
iako bi ih mogli preusmjeriti za finansiranje nabavke savremene opreme, razvoj
marketinke funkcije ili drugih znaajnih segmenata poslovanja. Takoer,
navedeno se odraava i na smanjenje profitabilnosti ovih privrednih drutava, to
posljedino utie na smanjenje njihove konkurentnosti.
Organizacija
U svim privrednim drutvima iz sektora prerade koe i tekstila se mogu
identifikovati tri osnovna sektora, i to: uprava, administracija i proizvodnja. U
nekim privrednim drutvima je sektor proizvodnje podijeljen na vie podsektora ili
poslovnih jedinica, dok neka privredna drutva imaju i sektore raunovodstva.
Privredna drutva Trien d.o.o. Teanj i Al- tex Teanj nemaju jasno defnisanu
organizacionu strukturu, te istiu potrebu za reorganizacijom.U organizacionoj
strukturi privrednih drutava iz ovog sektora ne postoje trino orijentisani
sektori, kao to su sektori marketinga ili prodaje, koji bi im omoguili proaktivan
nastup na tritu.
Ovo ne predstavlja znaajan problem za privredna drutva koja obavljaju lohn
poslove sa aspekta smanjenja njihove konkurentnosti, obzirom da sklapaju
dugorone ugovore u segmentu prodaje te ne proizvode vlastite proizvode.
Meutim, privredna drutva koja proizvode vlastite brandirane proizvode, usljed
neposjedovanja navedenih sektora, se suoavaju sa problemom nepoznavanja
strukture trinih segmenata, te posljedino nisu u mogunosti vriti pravilno

pozicioniranje na tritu. Na ovaj nain su izloena minimalnim promjenama na

tritu, usljed ega imaju potrebu za kontinuranim prilagoavanjem trinim
prilikama, to dovodi do poveanja finansijskih trokova i trokova vremena, te
dovodi do smanjenja njihove konkurentnosti.
Strategije
Privredna drutva iz sektora prerade koe i tekstila nemaju definisane razvojne
strategije, i sitiu poitrebu za izradom istih. Meutim, sva privredna drutva imaju
definisane kratkorone razvojne ciljeve, a kao najznaajniji se mogu izdvojiti:

Nabavka savremenije opreme,
Razvoj novih proizvoda, i
Poveanje trinog uea na tritu BiH.
Privredno drutvo Al- tex Teanj trenutno posluje u iznajmljenim poslovnim

objektima, te kao strateki razvojni cilj istie izgradnju vlastitih poslovnih
objekata. Privredno drutvo Trien d.o.o. Teanj planira poetak proizvodnje majica
za trite BiH. Privredno drutvo Elchy- Tex d.o.o. epe, iako kao osnovnu
djelatnost obavlja lohn poslove,takoer vri proizvodnju radnih odijela koja
plasira na trite BiH. Stoga kao razvojni cilj istie poveanje obima proizvodnje
navadenih proizvoda i poveanje trinog uea na tritu BiH.
Privredna drutva iz ovog sektora takoer nemaju definisane ni marketinke
strategije. Meutim, privredna drutva Al- tex Teanj i Elchy- Tex d.o.o. epe
imaju planove za razvoj prodajne funkcije kroz plasman proizvoda u
maloprodajnim lancima.
Privredna drutva iz ovog sektora primjenjuju centralizovan sistem odluivanja,
to podrazumijeva da sve vrste odluka donosi iskljuivo top menadment
privrednog drutva. Izuzetak predstavljaju privredna drutva Elchy- Tex d.o.o.
epe i Verdi d.o.o. Tesli koja primjenjuju decentralizovan sistem odluivanja,
koji podrazumijeva da menadment privrednog drutva donosi strateke odluke,
dok odluke vezane za operativno poslovanje donose menaderi prvog i srednjeg
nivoa.
Privredna drutva iz ovog sektora takoer imaju razvijen interni sistem kontrole
kvaliteta proizvoda, koji se odvija tokom procesa proizvodnje gdje naredni radnik
u liniji proizvodnje kontrolie prethodnog, te u zavrnoj fazi proizvodnje.
Sva privredna drutva iz ovog sektora primjenjuju strategiju cjenovne
konkurencije u nastupu na tritu, koja podrazumijeva proizvodnju i prodaju
proizvoda po ti niim cijenama uz zadovoljenje traenog kvaliteta proizvoda.
Konkurencija
Privredna drutva iz sektora prerade koe i tekstila koja obavljaju lohn poslove
se ne suoavaju sa klasinom konkurencijom u segmentu proizvodnje i prodaje
proizvoda. Glavna konkurentska borba se odvija u segmentu angaovanja
kvalifikovane radne snage, koja ujedno predstavlja osnovnu konkurentsku

prednost jedne kompanije u odnosu na drugu. Kao trini lideri u sektoru lohn
poslova na tritu BiH se mogu izdvojiti privredna drutva Napredak d.d. Teanj,
Kula d.o.o. Gradaac, Konfekcija Borac d.d. Travnik i Koteks d.o.o. Teanj.
Posjedovanje kvalifikovane radne snage je osnovna konkuretska prednosta ovih
privrednih drutava, ali poredradne snage ova privredna drutva posjeduju
tradiciju u poslovanju, finsansijsku mo i specifina zananja iz oblasti tekstilne
industrije. Takoer, konkurencija u segmentu lohn poslova je izraenija na nivou
podruje ili drava nego na nivou privrednih drutava, obzirom da je odluujui
faktor za razvoj ove djelatnosti dostupnost kvalifikovane jeftine radne snage. Tako
da je trenutno jedan od glavnih konkurenata BEAR podruju, a i BiH, Albanija koja
je setom mjera i fiskalnih i parafiskalnih olakica poela da razvija ovaj sektor i
privlai kupce lohn usluga.
Privredna drutva iz sektora prerade koe i tekstila koja proizvode vlastite
brandirane proizvode se suoavaju sa konkurencijom u segmentu prodaje
proizvoda. Kao trini lideri u ovom segmentu se mogu izdvojiti Klju- ik d.o.o.
Sarajevo, FIS d.o.o. Vitez, i MediPlus d.o.o. Hrvatska Gloria. Osnovne
konkurentske prednosti navedenih tripnih lidera u odnosu an privredna drutva
iz BEAR podruja su finansijska mo, pristup tritu EU i razvijena distributivna
mrea.

5.3.4. Zakljuci analize konkurentnosti sektora prerada koe i tekstila

U narednoj tabeli su prikazani zakljuci analize konkurentnosti sektora koe i
tekstila prema Porterovom dijamantu.
Tabela 6. Zakljuci analize konkurentnosti sektora koe i tekstila prema
Porterovom dijamantu

Uoeni nedostaci
Nedostatak planskog pristupa
razvoju trita
Nerazvijena prodajna funkcija
Nedostatak aktivnog pristupa
prodaji i razvoju baze kupaca

Podrka u izradi marketinke
strategije
Provoenje istraivanja cijanih
trita
Tehnika podrka uspostavi
sektora marketinga ili prodaje
Organizacija treninga iz oblasti
analize i istraivanja trta, te
tehnika prodaje
Posjeta meunarodnim
sajmovima proizvoaa
tekstila
Organizacija B2B sastanaka sa
potencijalnim EU partnerima

Uoeni nedostaci
planiranja
Neposjedovanje certifikata
kvaliteta
Oprema bazirana na
Ovisnost o lohn nainu
proizvodnje
Nedovoljna suradnja sa
domaim dizajnerima

ISO: 9.001, 14.001, CE
znak,OECO TEX, i dr.)
tehnologijama
Podrka razvoju vlastitih
proizvoda
Sufinansiranje razvoja novih
proizvoda konsultantski
angaman dizajnera

Uoeni nedostaci
Nepostojanje finansijskih
proizvoda prilagoenih
specifinostima lohn poslova
Nedostatak povoljnih kreditnih
sredstava za nabavku opreme
sredstava
Dugi rokovi naplate
potraivanja kod
maloprodajnih lanaca

Uspostaviti sistem kreditiranja
prilagoen lohn djelatnosti
korz osnivanje kreditnogarantnog fonda BEAR
podruja
za nabavku opreme
Osnivanje fonda za faktoring u
BEAR podruju
Poduzimanje regulatornih
mjera za skraivanje rokova
plaanja maloprodajnih lanaca
RAZVOJ RADNE SNAGE

Uoeni nedostaci
snage
PRISTUP POSLOVNOJ
Uoeni nedostaci
Nedostatak vlastitih poslovnih
objekata

Uspostaviti sistem
sufinansiranja i iplementacije
obuke radne snage za potrebe
tekstilne industrije
Usklaivanje procesa
obrazovanja u srednjim
kolama sa potrebama trita
rada
Jaanje suradnje izmeu
Centra za obrazovanje Teanj i
firmi u BEAR podruju
INFRASTRUKTURI

Uspostavtiti sistem
sufinansiranja kupovine
zemljita, izrade projektne
dokumentacije, obezbjeenja
potrebnih dozvola i izgradnje
objekata za potrebe tekstilne
proizvodnje


prerada hrane i proizvodnja napitaka
Djelatnost prerade hrane i proizvodnje napitaka se u BiH moe posmatrati sa
aspekta proizvodnje prehrambenih proizvoda i proizvodnje pia. U narednoj tabeli
su dati pokazatelji broja zaposlenih, vrijednost prodatih proizvoda i vrijednost
ostvarenog izvoza za navedene djelatnosti u 2013. godini u FBiH i RS.
Tabela 7.Proizvodnja prehrambenih proizvoda i proizvodnja piau 2013. godini u
FBiH i RS
FBiH
Stavka
Proizvodnja
prehrambenih
proizvoda
Proizvodnja pia
Ukupno
preraivaka
industrija
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
813.074
RS
Broj
zaposle
nih
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
Broj
zaposle
nih
169.630
10.901
649.194
134.177
5.151
254.607
20.247
1.804
75.693
7.411
624
5.210.96
8
2.851.6
38
79.782
3.602.17
4
1.399.4
21
40.742
za statistiku RS
Djelatnosti proizvodnje prehrambenih proizvoda i proizvodnje pia su veoma

vane djelatnosti unutar preraivake industrije u FBiH i RS. Od ukupnog broja
zaposlenih u preraivakoj industriji u 2013. godini u FBiH, 13,6% je bilo
zaposleno u proizvodnji prehrambenih proizvoda i 2,26% u proizvdnji pia. U RS,
u istom periodu, od ukupnog broja zaposlenih u preraivakoj industriji, 12,6% je
bilo zaposleno u proizvodnji prehrambenih proizvoda i1,5% u proizvodnji pia.
Posmatrajui zbirno FBiH i RS, od ukupnog broja zaposlenih u preraivakoj
industriji, 13,3% je bilo zaposleno u proizvodnji prehrambenih proizvoda i 2% u
proizvodnji pia u istom periodu.
Vrijednost prodatih prehrambenih proizvoda je iznosila 15,6% i 18%, dok je
vrijednost prodatih pia iznosila 4,9% i 2,1% od ukupne vrijednosti prodatih
proizvoda preraivake industrije za FBiH i RS respektivno u 2013. godini. Zbirno
za FBiH i RS, vrijednost prodatih prehrambenih proizvoda je iznosila 16,5%, a
vrijednost prodatih pia je iznosila 3,75% od ukupne vrijednosti prodatih
proizvoda u preraivakoj industriji u istom periodu.
Takoer, u istom periodu vrijednost izvoza prehrambenih prozvoda u ukupnoj
vrijednosti prodatih prehrambenih proizvoda je iznosila 20,9% za FBiH i 20,6% za
RS, dok je vrijednost izvoza pia u ukupnoj vrijednosti prodatih pia iznosila 7,9%
za FBiH i 9,8% za RS.
Proizvodnja prehrambenih proizvoda i proizvodnja pia su veoma znaajne
preraivake djelatnosti i u BEAR podruju. Ukupan broj zaposlenih u 5

analiziranih privrednih drutava iz BEAR podruja, u 2015. godini, iznosi 387

zaposlenih. U narednom periodu od dvije godine se oekuje poveanje broja
zaposlenih u ovim privrednim drutvima za 88 zaposlenih ili za 22,7% vie u
odnosu na trenutni broj zaposlenih u privrednim drutvima iz sektora prerade
hrane i proizvodnje napitaka u BEAR podruju.
5.4.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor prerada hrane i

proizvodnja napitaka u BEAR podruju
Na osnovu djelatnosti koje obavljaju analizirana privredna drutva iz sektora
prerade hrane i proizvodnje napitaka u BEAR podruju, identifikovani su sljedei
trini segmenti:
Proizvodnja tjestenine i pekarskih proizvoda,

Proizvodnja proizvoda od pileeg mesa,
Proizvodnja ajeva, i
Flairanje mineralne i obine vodeProizvodnja vode.

okviru sektora prerada hrane i proizvodnja napitaka.
prerada hrane i proizvodnja napitaka
5.4.1.1. Proizvodnja tjestenine i pekarskih proizvoda

U okviru trinog segmenta proizvodnje tjestenine i pekarskih proizvoda mogue

je identifikovati sljedee trine podsegmente:
Proizvodnja
Proizvodnja
Proizvodnja
Proizvodnja
tjestenina,
kroasana,
ajnih peciva, i
peciva.

proizvodnja tjestenine i pekarskih proizvoda.
tjestenine i pekarskih proizvoda
Nabavka
Sirovine
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Oprema
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Privredno drutvo koje posluje u ovom segmentu je Subai d.o.o. Teanj. U

procesu proizvodnje, kao osnovnu ulaznu sirovinu, ovo privredno drutvo koristi
razliite tipove brana. Subai d.o.o. Teanj brano nabavlja direktno od
kompanije Klas d.d. Sarajevo, koja je trini lider u proizvodnji mlinarskih
proizvoda na podruju BiH. Brano je proizvedeno u skladu sa najviim
standardima kvaliteta to privrednom drutvu Subai d.o.o. Teanj omoguuje
proizvodnju kvalitetnih proizvoda unutar vlasitiog asortimana.
Ovo privredno drutvo takoer nabavlja ambalau za pakovanje tjestenina,
kroasana i ajnih peciva, te razliite vrste papira za pakovanje pekarskih
proizvoda. Ambalau nabavlja od privrednog drutva Konse Sarajevo, dok papir
nabavlja od privrednog drutva Bemust d.o.o. Sarajevo.
Subai d.o.o. Teanj koristi i razliite vrste opreme u proizvodnji, kao to su
pekarske maine i maine za pravljenje tjestenine. Sva oprema se proizvodi izvan
BiH, a Subai d.o.o. posjeduje najsavremeniju opremu za proizvodnju tjestenine.
Od poslovnih usluga Subai d.o.o. Teanj je koristio usluge certifikacije
proizvodnje, te posjeduje HACCP certifikat. Meutim, istie potrebu i za uslugama
halal certifikacije, dizajna ambalae, terebrandingom.
Proizvodi se direktno prodaju maloprodajnim lancima na tritu BiH, kao to su
Bingo, Fis, Konzum i Best. Subai d.o.o. Teanj izvozi priblino 20% proizvodnje u

zemlje podrujea, kao to su Hrvatska, Srbija i Kosovo. Na navedenim tritima se

prodaja odvija na nain da se proizvodi prodaju stranim distributerima koji ih dalje
plasiraju u maloprodajne lance. Na tritu BiH, glavni konkurenti ovog privrednog
drutva u proizvodnji tjestenine su domae i strane kompanije, a kao
najznaajnije se mogu izdvojiti Paradiso iz Hrvatske, Sentela iz Srbije, Tat iz
Turske, Barrilla iz Italije, Klas d.d. Sarajevo, Indira d.o.o. Gradaac i Coly company
d.o.o. Lukavac.
5.4.1.2.Proizvodnja proizvoda od pileeg mesa
U okviru trinog segmenta proizvodnja proizvoda od pileeg mesa identifikovani
su sljedei trini segmenti:
Proizvodnja svjeih i zamrznutih pileih proizvoda,

Proizvodnja hrenovki, i
Proizvodnja kobasica.

proizvodnja proizvoda od pileeg mesa.
proizvoda od pileeg mesa
Nabavka
Sirovine
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Oprema
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
U okviru ovog trinog segmenta posluje privredno drutvo Madi d.o.o. Teanj.
Najznaajnija sirovina koju koristi ovo privredno drutvo za proizvodnju navedenih
vrsta proizvoda je pilee meso. Madi d.o.o. Teanj u sklopu svojih proizvodnih
pogona posjeduje klaonicu za ive pilie i tehnologiju za valjenje pilia koja je
instalirana u poslovnim objektima privrednog drutva Veterinarska stanica d.o.o.
Teanj, koje je akvizicjiom prelo u valsnitvo Madi d.o.o. Teanj. Proces
obezbjeenja potrebnih sirovina poinje valjenjem pilia, koji se zatim predaju na
tov kooperantima sa kojim Madi d.o.o. Teanj ima dugoronu saradnju i partnerski
odnos. Nakon tova, Madi d.o.o.Teanj u vlastitim proizvodnim poginima vri klanje
pilia i preradu pileeg mesa, te finalnu proizvodnju navedenih proizvoda.
Obzirom da je navedeni proces obezbjeenja sirovina rezultat dugoronih
partnerskih odnosa izmeu navedenih aktera, ne postoje znaajni problemi kada

je u pitanju koliina, cijena, kvalitet i vrijeme isporuke potrebnih sirovina.

Meutim, kako je Madi d.o.o. Teanj u kontinuiranom razvoju i kontinuirano
poveava trino uee na podruju BiH, postoji potreba za dodatnim
ukljuivanjem odreenog broja kooperanata za tov pilia.
Madi d.o.o. Teanj u procesu proizvodnje finanlnih proizvoda koristi i razliite vrste
zaina, te ambalau i kartonske kutije za pakovanje finalnih proizvoda. Glavni
dobavljai zaina su Ireks Aroma d.o.o. Zagreb i Wiberg Austrija. Ambalaa za
pakovanje finalnih proizvoda se nabavlja iz Srbije od kompanije Tipoplastika, dok
se kartonske kutije nabavljaju od kompanije King Plus, takoer iz Srbije.
Najznaajnije vrste opreme koje Madi d.o.o. Teanj koristi u procesu proizvodnje
su maine za klanje pilia, maine za perutanje pilia, i oprema za valjenje pilia.
Sva oprema se proizvodi izvan BiH, a najznaajniji proizvoai su kompanije Meyn
iz Holandije i Kilia iz Njemake. Madi d.o.o. Teanj posjeduje najsavremeniju
opremu i kontinuirano investira u osavremenjivanje tehnologije.
Poslovne usluge koje ovo privredno drutvo redovno koristi u procesu proizvodnje
su usluge tova pilia. Madi d.o.o. Teanj posjeduje vlastita specijalizovana
transportna vozila kojim vri distribuciju proizvoda na tritu BiH, te istie potrebu
za uslugama optimizacije transportnih ruta u cilju sniavanja transportnih
trokova. Takoer, potreba postoji i za uslugama certifikacije proizvodnog
procesa.
Prodaja proizvoda na tritu BiH se vri putem maloprodajnih lanaca, kao to su
Bingo i Konzum, te putem velikog broja maloprodajnih objekata. Najznaajniji
konkurenti privrednog drutva Madi d.o.o. Teanj na tritu BiH u proizvodnji istog
asortimana proizvoda su Akova Impex d.o.o. Sarajevo, Perutnina Ptuj BH d.o.o.
Breza i Bajra d.o.o. Travnik.
5.4.1.3.Proizvodnja ajeva
proizvodnja ajeva.
ajeva

Nabavka
Sirovine
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Oprema
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Privredno drutvo koje posluje u ovom segmentu je AmOne d.o.o. Teanj. AmOne
d.o.o. Teanj je privredno drutvo koje je osnovano krajem 2014. godine, te se
nalazi u fazi nabavke opreme i obezbjeenja potrebne infrastrukture za razvoj
djelatnosti proizvodnje i pakovanja ajeva. Od osnivanja obavljala djelatnost
trgovine ljekovitim biljem. Osnovne vrste ljekovitog bilja kojim trguje ovo
privredno drutvo su ljekovito bilje kamilice, matinjaka, uve, koprive i brusnice.
U ovom trenutku AmOne d.o.o. Teanj nabavlja nevedene vrste ljekovitog bilja od
domaih distributera i samostalnih sakupljaa istog. Meutim, u buduem periodu
planiran je razvoj vlastite kooperantske mree sakupljaa ljekovitog bilja.
Ljekovito bilje je mogue sakupljati samo jedan put godinje u periodu sezone
rasta raliitih vrstaljekovitog bilja. U cilju prevazilaenja ovog problema AmOne
d.o.o. Teanj planira realizaciju ulaganja u izgradnju skladinih kapaciteta, koji e
biti dovoljnog kapaciteta za skladitenje godinje potrebih koliina ljekovitog bilja.
Naime, u sluaju potrebe za odreenim koliinama ljekovitog bilja izvan sezone
branja istog, mogue ga je nabaviti iskljuivo od domaih i stranih distributera po
znaajno viim cijanama, to utie na poveanje finansijskih trokova. Obzirom da
e ljekovito bilje biti koriteno kao osnovna sirovina u proizvodnji ajeva,
navedeno ulaganje je veoma znaajno sa aspekta poveanja konkurentnosti
privrednog drutva AmOne d.o.o. Teanj.
AmOne d.o.o. Teanj e imati potrebu iz razliitim vrstama ambalae za
pakovanje ajeva. Ovo privredno drutvo planira nabavku opreme koja e biti
potrebna za obavljanje djelatnosti proizvodnje ajeva, a kao najznaajnije vrste
opreme se mogu izdvojiti sjekai, pakirnice, mjeaone i suara.
Poslovne usluge koje je AmOne d.o.o. Teanj do ovog trenutka koristio u procesu
trgovine ljekovitim biljem su usluge transporta, pedicije i laboratorijske usluge
ispitivanja ispravnosti ljekovitog bilja. Nakon otpoinjanja proizvodnje ajeva,
AmOne d.o.o. Teanj e imati potrebu za uslugama certifikacije, dizajna
ambalae, i istraivanja trita.
U ovom trenutku AmOne d.o.o. Teanj ljekovito bilje prodaje apotekama na veliko,
a nakon otpoinjanja proizvodnje ajeva, proizvodi e se, pored apoteka,
distribuirati i u maloprodajnim lancima i ugostiteljskim objektima. Najznaajniji

proizvoai, a ujedno i konkurenti navedenom privrednom drutvu u ovom

segmentu su Vispak Visoko i MaxiVita d.o.o. Gradaac.
5.4.1.4.Proizvodnja vode
proizvodnja vode.
vode
Nabavka
Sirovine
Oprema
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Privredno drutvo koje posluje u okviru ovog segmenta je Oaza d.o.o. Teanj. Na
osnovu djelatnosti koje obavlja navedeno privredno drutvo, u okviru ovog
segmenta je mogue identifikovati dva osnovna trina podsegmenta, i to:
Proizvodnja negazirane vode, i

Proizvodnja gazirane vode.
Osnovna sirovina koja se koristi u procesu proizvodnje navedenih proizvoda je

voda. Oaza d.o.o. Teanj je vlasnik koncesije za eksploataciju vode sa mineralnog
izvora vode, u blizini kojeg se nalaze proizvodni objekti ovog privrednog drutva.
Voda koja se eksploatie je izuzetnog kvaliteta i dostupna je u dovoljnim
koliinama.
Oaza d.o.o. Teanj u procesu proizvodnje koristi plastine boce za punjenje vode,
epove za zatvaranje istih i etikete koje se lijepe na boce u svrhu promocije
proizvoda. Takoer, za proizvodnju gazirane vode ovo privredno drutvo koristi i
CO2. Glavni dobavljai navedenih proizvoda su Grin d.o.o. Graanica za nabavku
etiketa, Omorika Reciklaa d.o.o. Doboj za nabavku plastinih boca, i Tehnogas
d.o.o. Laktai za nabavku CO2.
Osnovna oprema koju koristi Oaza d.o.o. Teanju procesu proizvodnje navedenih
proizvoda su maine za pumpanje vode i maine za punjenje vode. Od poslovnih
usluga ovo privredno drutvo koristi laboratorijske usluge analize vode koje prua
Zavod za javno zdravstvo Zeniko- dobojskog kantona. Ostale poslovne usluge su

obezbjeene od strane AS Grupacije Teanj, u ije vlasnitvo je prela Oaza d.o.o.

Teanj kroz postupak akvizicije.
Prodaja proizvoda na tritu BiH se odvija preko AS Grupacije Teanj, koja
proizvode distribuira u maloprodajne lance, od kojih su najznaajniji Konzum i
Bingo. Na strano trite se proizvodi plasiraju preko privrednog drutva Vispak
Visoko, koje je takoer akvizicijom prelo u vlasnitvo AS Grupacije Teanj.
5.4.2. Karatkteristike lanca vrijednosti u sektoru prerade hrane i
proizvodnje napitaka
Sektor prerade hrane i proizvodnje napitaka u BEAR podruju je karakteristian
po tome to obuhvata veliki broj razliitih trinih segmenata, u okviru kojih
postoje specifine veze izmeu aktera u proizvodnom lancu. U trinom
segmentu proizvodnje tjestenine i pekarskih proizvoda privredna drutva
nastupaju kao samostalni igrai na tritu, i ne sklapaju dugorona strateka
partnerstva sa privrednim drutvima iz istog ili razliitih sektora. Proizvodnja
tjestenine i pekarskih proizvoda je proizvodni proces u kojem ne postoji veliki broj
proizvodnih radnji i ulaznih komponenti u postupku proizvodnje finalnih
proizvoda. Iz ovog razloga privredna drutva iz ovog sektora nemaju potrebu za
outsourcingom razliitih proizvodnih procesa, te jedini vid partnerstava, koji
podrazumijeva dugoronu saradnju, postoji u segmentu nabavke sirovina i
trgovake robe, i u segmentu prodaje proizvoda.
U segmentu proizvodnje proizvoda od pileeg mesa Madi d.o.o. Teanj nastupa
kao vertikalni integrator u proizvodnom lancu. Madi d.o.o. Teanj kao osnovnu
djelatnost vri preradu pileeg mesa i proizvodnju razliitih finalnih proizvoda od
pileeg mesa. Takoer, kontinuirano vri istraivanje trita, razvoj proizvoda i
unapreenje distributivne mree, to mu omoguava olakan pristup tritu BiH i
zemalja podrujea. U segmentu proizvodnje proizvoda i poluproizvoda koji se
koriste kao ulazne komponente u proizvodnji proizvoda od pilege mesa, Madi
d.o.o. Teanj postepeno gradi mreu stratekih partnera i integrie veliki broj
privrednih drutava iz razliitih sektora. U ovom trenutku Madi d.o.o. Teanj ima
izgraen strateki partnerski odnos sa privrednim drutvom Veterinarska stanica
d.o.o. Teanj, koje za potrebe Madi d.o.o. Teanj vri valjenje pilia. Takoer,
strateki partnerski odnos je izgraen sa velikim brojem privrednih drutava koja
obavljaju djelatnost tova pilia za potrebe Madi d.o.o. Teanj. Na ovaj nain se
postepeno kompletira proizvodni lanac u sektoru proizvodnje proizvoda od
pileeg mesa, od sirovine do finalnog proizvoda, sa privrednim drutvom Madi
d.o.o. Teanj na elu istog. Meutim, postoji potencijal za integraciju jo veeg
broja privrednih drutava u navedeni sistem, prvenstveno iz sektora proizvodnje
hrane za pilie, proizvodnje ambalae i proizvodnje razliitih vrsta zaina.
U segmentu proizvodnje ajeva, iako je ova djelatnost jo uvijek u razvoju,
takoer postoji potencijal za integraciju veeg broja privrednih drutava oko
privrednog drutva AmOne d.o.o. Teanj kao potencijlanog vertikalnog
integratora. Potencijal za integraciju prvenstveno postoji u segmentu proizvodnje
i sakupljanja ljekovitog bilja i proizvodnje ambalae za pakovanje finalnih
proizvoda.

AS Grupacija Teanj trenutno nastupa kao horizontalni integrator, tako to kroz

postupak akvizicije gradi mreu velikog broja privrednih drutava koja obavljaju
proizvodnju razliitih finalnih proizvoda, pri emu AS Grupacija vri razvoj
marketinke, distributivne i prodajne funkcije za potrebe privrednih drutava koja
se nalaze u grupaciji. Meu analiziranim privrednim drutvima iz BEAR podruja,
Oaza d.o.o. Teanj posluje u okviru AS Grupacije, pri emu kao osnovnu djelatnost
obavlja proizvodnju gazirane i negazirane vode, dok AS Grupacija obavlja razvoj
prodajne i distributivne funkcije za ovo privredno drutvo.
5.4.3. Analiza konkurentnosti sektora prerada hrane i proizvodnja
napitaka prema Porterovom dijamantu
Geografski poloaj
Privredna drutva sa podruja BEAR podruja imaju povoljan geostrateki poloaj,
obzirom da su povezana sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim tritima
magistralnim putem Sarajevo- Bosanski Brod, koji se spaja sa autocestom
Beograd- Zagreb.
Radna snaga
Privredna drutva iz BEAR podruja koja posluju u sektoru prerade hrane i
proizvodnje napitaka trenutno zapoljavaju ukupno 387 radnika. U periodu do
2017. godine privredna drutva iz navedenog sektora planiraju zaposliti dodatnih
88 radnika, prvenstveno u sektoru proizvodnje. U upravljakim strukturama i
administraciji privrednih drutava iz sektora prerade hrane i proizvodnje napitaka
je zaposlena visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnija zanimanja su
ekonomisti, pravnici i veterinari. U sektoru proizvodnje privredna drutva iz ovog
sektora nemaju potrebu za specifinim profilima radne snage, obzirom da je
proces proizvodnje automatizovan pri emu se aktivnosti koje obavlja radna
snaga u proizvodnji svode na monitoring i kontrolu proizvodnog procesa. Iz ovog
razloga privredna drutva iz ovog sektora se ne suoavaju sa nedostatkom
kvalifikovane radne snage. Izuzetak predstavlja privredno drutvo Madi d.o.o.
Teanj, koje istie da na tritu rada ne postoji dovoljan broj kvalifikovane radne
snage sa iskustvom i znanjima iz oblasti proizvodnje proizvoda od pileeg mesa.
Znanja
Privredna drutva iz ovog sektora nemaju potrebu za specifinim tehnikim
znanjima i know- how, obzirom da je proces proizvodnje automatizovan.
Privredna drutva posjeduju upravljaka znanja koja im omoguavaju efikasnu
organizaciju procesa proizvodnje. Takoer, posjeduju specifine recepture za
proizvodnju finalnih proizvoda i opremu koja je bazirana na savremenim
tehnologijama, koje zajedno sa upravljakim znanjima predstavljaju osnovne
izvore konkurentskih prednosti privrednih drutava iz sektora prerade hrane i
proizvodnje napitaka u BEAR podruju.

Kapital
Privredna drutva iz sektora prerade hrane i proizvodnje napitaka su u
dosadanjem poslovanju koristila vlastita finansijska sredstva, osim privrednih
drutava Subai d.o.o. Teanj i Madi d.o.o. Teanj koja su, pored vlastitih
finansijskih sredstava, koristila i finansijska sredstva obezbijeena putem kredita.
Trenutna ponuda finansijskih proizvoda (krediti, leasing i dr.) na tritu kapitala je,
prema informacijama dobijenim od strane privrednih drutava iz ovog sektora, u
skladu sa specifinostima djelatnosti koje obavljaju ova privredna drutva.
Prilikom obezbjeenja finansijskih sredstava putem kredita privredna drutva nisu
nailazila na bilo koju vrstu prepreka, iako istiu da bi cijena finansijskih sredstava
trebala biti nia.
Na osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da pristup kapitalu nema uticaja
na daljnji razvoj i konkurentnost privrednih drutava iz sektora prerade hrane i
proizvodnje napitaka.
Infrastruktura
Privredna drutva koja posluju u sektoru prerade hrane i proizvodnje napitaka
posjeduju vlastite poslovne objekte, osim privrednog drutva AmOne d.o.o. Teanj
koje je u postupku izgradnje poslovnih objekata i nabavke potrebne opreme za
poetak procesa proizvodnje ajeva. Na lokacijama na kojim posluju u ovom
trenutku privredna drutva imaju na raspolaganju svu potrebu infrastrukturu, kao
to je putna, elektrina, vodovodna, kanalizaciona, telekomunikaciona i sistem
odlaganja otpada.
Subai d.o.o. Teanj nije u mogunosti da obezbijedi potreban kapacitet
elektrine energije usljed nedostatka trafo stanice odgovarajueg kapaciteta u
blizini trenutne lokacije ovog privrednog drutva. Usljed irenja obima proizvodnje
trenutni kapacitet proizvodnih objekata privrednog drutva Madi d.o.o. Teanj nije
dovoljan za odvijanje procesa proizvodnje, te mogue rjeenje ovog problema
Madi d.o.o. Teanj vidi u izgradnji poslovnih objekata u nekoj od industrijskih zona
u opini Teanj.
Takoer, usljed nedovoljnog kvaliteta elektrine mree, Oaza d.o.o. Teanj se
suoava sa problemom povremenih nestanaka u napajanju elektrinom
energijom. Ovo dovodi do prekida u procesu proizvodnje, obzirom da je elektrina
energija kljuni faktor za napajanje opreme koja se koristi u proizvodnji.
Povremeno dolazi i do prekida telekomunikacionog signala to oteava
komunikaciju sa poslovnim partnerima.
najveim dijelom laboratorije za ispitivanje ispravnosti ljekovitog bilja i pileeg
mesa i laboratorije za ispitivanje kvaliteta vode.


U okviru ovog sektora analizirana privredna drutva zavise od tranje tritu BiH,
obzirom da niti jedno privredno drutvo ne izvozi vie od 20% proizvodnje.
Tranja na tritu BiH za proizvodima privrednih drutava iz ovog sektora je, u
periodu 2012.- 2015.godina, imala kontinuiran rast. Prema informacijama kojim
raspolau privredna drutva, rast tranje na tritu BiH za se oekuje i u
narednom periodu. Najvee poveanje tranje se uekuje u segmentu proizvodnje
vode, i to za 40% u odnosu na koliinu tranje u 2015. godini.
Privredna drutva Subai d.o.o. Teanj i Madi d.o.o. Teanj su jedina privredna
drutva u ovom sektoru koja izvoze 20% i 10% proizvodnje respektivno.
Navedena privredna drutva proizvode izvoze na trita zemalja podrujea, kao
to su Hrvatska, Srbija, Crna Gora i Kosovo. Tranja na navedenim tritima za
proizvodima ovih privrednih drutava je takoer, u periodu 2012.- 2015. godina,
imala kontinuiran rast, koji se oekuje i u narednom periodu.
Oaza d.o.o. Teanj je, kao to je prethodno obrazloeno, jedno od privrednih
drutava koja se nalaze u okviru AS Grupacije Teanj. AS Grupacija vri
distribuciju i prodaju proizvoda ovog privrednog drutva na tritu BiH i na
stranim tritima, tako da Oaza d.o.o. Teanj ne nastupa samostalno na tritu.
Veina proizvodnje ovogo privrednog drutva, tanije 95%, se plasira na trite
BiH, dok ostatak od 5% se plasira na strana trita. Meutim, postoji rast tranje
za proizvodima Oaza d.o.o. Teanj na tritu zemalja Arapskog svijeta, usljed ega
se oekuje poveanje izvoza ovog privrednog drutva preko AS Grupacije za 30%.
Privredna drutva iz sektora prerade hrane i proizvodnje napitaka su vezana za
industrije proizvodnje sirovina, opreme,trgovake robe i ambalae, kao i za
pruaoce razliitih poslovnih usluga.
Kao to je obrazloeno u prethodnim poglavljima kljune sirovine se proizvode u
BiH, i privrednim drutvima iz ovog sektora su na raspolaganju najkvalitetnije
sirovine koje je mogue nai na tritu u ovom trenutku. Subai d.o.o. Teanj
kljune ulazne sirovine, koje ukljuuju razliite tipove brana, nabavlja od Klas
d.d. Sarajevo. Klas d.d. Sarajevo proizvodi najkvalitetnije tipove brana na
podruju BiH, obzirom da posjeduje dugogodinju tradiciju u proizvodnji
mlinarskih proizvoda i savremenu tehnologiju za proizvodnju istih. Madi d.o.o.
Teanj ima razvijenu vlastitu kooperantsku mreu uzgajivaa pilia, koji vre tov
pilia u skladu sa propisanim standardima kvaliteta od strane Madi d.o.o. Teanj.
Oaza d.o.o. Teanj ima koncesiju za eksploataciju mineralne vode sa izvora Crni
vrh, koja je izuzetnog mineralnog sastava i dobila je nekoliko meunardodnih
nagrada za kvalitet. Iz prednje navedenog se moe zakljuiti da sirovine koje su
na raspolaganju privrednim drutvima iz ovog sektora, usljed izuzetnog kvaliteta
istih, indirektno pozitivno utiu na poveanje kvaliteta finalnih proizvoda.

Privredna drutva u procesu proizvodnje koriste savremenu i automatizovanu

opremu, koja im omoguava proizvodnju finalnih proizvoda konzistentnog i
iznadprosjenog kvaliteta.
Trgovaka roba i rezervni dijelovi koje privredna drutva iz ovog sektora koriste u
procesu proizvodnje se dijelom proizvode u BiH, a dijelom izvan BiH. Bez obzira
gdje se proizvode, trgovaka roba i rezervni dijelovi su izuzetnog kvaliteta i
indirektno utiu na poveanje kvaliteta finalnih proizvoda.
Stoga pratee i podravajue industrije koje se nalaze u proizvodnom lancu
ispred privrednih drutava iz ovog sektora imaju pozitivan uticaj na poveanje
njihove konkurentnosti, za razliku od industrija koje se nalaze u proizvodnom
lancu iza privrednih drutava iz ovog sektora.
Privredna drutva su u segmentu prodaje vezana za najvee maloprodajne lance
na podruju BiH, kao to su Bingo i Konzum, putem kojih najvei procenat
proizvoda plasiraju na trite. Obzirom da su navedeni maloprodajni lanci trini
lideri na podruju BiH u prodaji proizvoda iroke potronje, te imaju jaku
pregovaraku mo, uslovi saradnje sa istim najee ne idu u korist privrednim
drutvima iz ovog sektora. U cilju poveanja trinog uea na podruju BiH
privredna drutva imaju potrebu za najatraktivnijim pozicijama na policama u
navedenim maloprodajnim lancima, iji zakup znantno poveava finansijske
trokove. Takoer, period naplate proizvoda u prosjeku traje 2- 3 mjeseca, usljed
ega je znaajan iznos obrtnih sredstava privrednih drutava iz ovog sektora
vezan za potraivanja. Na ovaj nain su privredna drutva uslovljena da
akumulirana finansijska sredstva, koja bi mogla koristiti za razvoj marketinke
funkcije, osavremenjivanje tehnologija i izgradnju infrastrukture, koriste za
finansiranje tekueg poslovanja. Ovo znaajno utie na smanjenje likvidnosti i
profitabilnosti privrednih drutava iz ovog sektora, te posljedino i na smanjenje
njihove konkurentnosti.
Organizacija
Kod svih privrednih drutava koja posluju u sektoru prerade hrane i proizvodnje
napitaka se mogu identifikovati dva osnovna sektora i to: uprava i proizvodnja. U
privrednim drutvima Subai d.o.o. Teanj i Madi d.o.o. Teanj sektor proizvodnje
je podijeljen na vie podsektora. Takoer, Madi d.o.o. Teanj pored navedenih
sektora posjeduje i sektor za komercijalne poslove i marketing i sektor za
finansijsko- pravne poslove. Privredno drutvo AmOne d.o.o. Teanj, obzirom da
se nalazi u fazi obezbjeenja potrebne infrastrukture i nabavke potrebne opreme
za proizvodnju ajeva, ne posjeduje definisanu organizacionu strukturu.
Ono to se moe uoiti je da privredna drutva, osim Madi d.o.o. Teanj, nemaju
sektore trino orijentisane sektore kao to su sektori marketinga ili prodaje. Ovo
znatno moe uticati na smanjenje konkurentnosti privrednih drutava iz ovog
sektora, koja su, usljed nedovoljnog poznavanja uslova na tritu i nerazvijene
marketnike funkcije, izloena minimalnim promjenama na tritu proizvoda koje

prodaju. Meutim, ovaj problem nije toliko izraen u sluaju privrednog drutva
Oaza d.o.o. Teanj, koje je, kao to je prethodno obrazloeno, u sastavu AS
Grupacije koja vri razvoj marketinke, prodajne i distributivne funkcije za
navedeno privredno drutvo.
Strategije
Privredna drutva iz ovog sektora nemaju definisane razvojne strategije, i istiu
potrebu za izradom istih. Meutim, privredna drutva imaju definisane
kratkorone razvojne ciljeve, os kojih su najznaajniji:
Poveanje trinog udjela na podruju BiH,

Smanjenje trokova proizvodnje,
Proirenje obima proizvodnje,
Uvoenje novih proizvoda, i
Izlazak na nova trita.
Osnovni kratkoroni ciljevi privrednog drutva Subai d.o.o. Teanj ukljuuju

smanjenje trokova proizvodnje, ouvanje trenutne trine pozicije, te postepeno
poveanje trinog udjela na tritu BiH u segmentu prodaje tjestenina i
kroasana. Madi d.o.o. Teanj planira proirenje obima proizvodnje za 60%, te
poetak proizvodnje pateta od pileeg mesa ime e trenutni asortiman
proizvoda ovog privrednog drutva biti dodatno obogaen. Privredno drutvo
AmOne d.o.o. Teanj nakon otpinjanja procesa proizvodnje ajeva, planira
uvoenje i novih proizvoda kao to su sire, pekmez i demovi. Takoer, Oaza
d.o.o. Teanj planira poetak proizvodnje vode obogaene raznim vonim
okusima, te izlazak na trite zemalja Arapskog svijeta.
Takoer, privredna drutva nemaju definisane ni marketinke strategije, osim
privrednog drutva Oaza d.o.o. Teanj koja vri izradu jednogodinjih marketinkih
planova. Meutim, neka privredna drutva imaju planove za razvoj prodajne
funkcije. Privredno drutvo Subai d.o.o. Teanj planira razvoj prodajne funkcije
kroz zakup primarnih pozicija u maloprodajnim lancima, dok privredna drutva
Madi d.o.o. Teanj i AmOne d.o.o. Teanj imaju planove za razvoj prodajne funkcije
kroz irenje mree maloprodajnih objekata u koje plasiraju proizvode.
Privredna drutva iz ovog sektora primjenjuju decentralizovan sistem odluivanja,
to podrazumijeva da strateke odluke o razvoju privrednog drutva donosi top
menadment, dok odluke vezane za operativno poslovanje donose menaderi
prvog i srednjeg nivoa.
Privredna drutva takoer imaju razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
proizvoda. U privrednom drutvu Subai d.o.o. Teanj sistem kontrole kvaliteta
proizvoda se odvija u skladu sa HACCP standardom kvaliteta. U privrednom
drutvu Madi d.o.o. Teanj sistem kontrole kvaliteta proizvoda se odvija unutar
svake procesne linije, dok se u privrednom drutvu Oaza d.o.o. Teanj kntrola
kvaliteta proizvoda obavlja luminometrom.
Privredna drutva pri nastupu na tritu primjenjuju kombinaciju cjenovne
strategije i strategije diferencijacije. Sva privredna drutva imaju ve izgraene

brandove za razliite vrste proizvoda koje plasiraju na tritu, te kontinuirano ih

pokuavaju unaprijediti, to im omoguava diferencijaciju i prepoznatljivost na
tritu. Meutim, proizvode pokuavaju ponuditi po to niim cijenama u okviru
razliitih trinih segmenata to predstavlja strategiju cjenovne konkurencije.
Konkurencija
Glavni konkurenti privrednog drutva Subai d.o.o. Teanj u segmentu
proizvodnje i prodaje tjestenine su privredna drutva Klas d.d. Sarajevo, koji je
ujedno i trini lider u ovom segmentu na podruju BiH, zatim Paradiso iz
Hrvatske, Sentela iz Srbije, Tat iz Turske, Barrilla iz Italije, Indira d.o.o. Gradaac i
Coly company d.o.o. Lukavac.
U segmentu proizvodnje proizvoda od pileeg mesa, u kojem posluje Madi d.o.o.
Teanj, glavnu konkurenciju ine privredna drutva Akova Impex d.o.o. Sarajevo,
Perutnina Ptuj BH d.o.o. Breza i Bajra d.o.o. Travnik. Trini lideri u ovom
segmentu su svakako Akova Impex d.o.o. Sarajevo i Perutnina Ptuj BH d.o.o.
Breza, a postepeno to postaje i Madi d.o.o. Teanj.
Privredno drutvo AmOne d.o.o. Teanj, obzirom da se nalazi u procesu
otpoinjanja proizvodnje ajeva, se ne suoava sa direktnom konkurencijom u
ovom trenutku, meutim nakon pokretanja proizvodnje, glavni konkurenti ovog
privrednog drutva e biti Vispak Visoko i Franck iz Hrvatske.
Oaza d.o.o. Teanj vodi direktnu konkurentsku borbu u dva trina segmenta. U
trinom segmentu proizvodnje negazirane vode, glavni konkurenti navedenog
privrednog drutva su A.D. Planinka iz Srbije sa brandom Prolom koji ima trino
uee na podruju BiH od 40% i Sarajevski kiseljak d.d. Kiseljak sa brandom Jana
koji ima trino uee na podruju BiH takoer od 40%. U segmentu proizvodnje
gazirane vode glavni konkurent Oaza d.o.o. Teanj je Sarajevski kiseljak d.d.
Kiseljak, koji je ujedno i trini lider u ovom segmentu sa trinim ueem od
45% na podruju BiH. Ostali konkurenti u ovom segmentu su Celvik kiseljak d.o.o.
Teanj sa brandom Celvik i Droga Kolinska d.d. iz Slovenije sa brandom Donat Mg.
Privredna drutva iz sektora prerade hrane i proizvodnje napitaka kao osnovne
konkurentske prednosti trinih lidera u segmentima u kojim posluju istiu
izgraen brend, finansijsku mo i dugogodinju tradiciju u poslovanju.
5.4.4.
Zakljuci analize konkurentnosti sektora prerade

proizvodnje napitaka prema Porterovom dijamantu
hrane
U narednoj tabeli su prikazani zakljuci analize konkurentnosti sektora prerade

hrane i proizvodnje napitaka prema Porterovom dijamantu.
Tabela 8. Zakljuci analize konkurentnosti sektora prerade hrane i proizvodnje
napitaka prema Porterovom dijamantu


Uoeni nedostaci
razvoju trita
Nedovoljna prepoznatljivost
brendova
Nedovoljno povjerenje u
kvalitet domaih proizvoaa
Necarinske barijere kod izvoza
u zemlje regiona

Podrka u izradi marketinke
strategije
Provoenje istraivanja ciljanih
trita
Tehnika podrka uspostavi
Pruanje konsultantske
pomoi u oblasti brendiranja
Provoenje kampanja o
razvoju svijesti o kvaliteti
domaih proizvoda
Aktivniji pristup nadlenih
institucija u otklanjanju
necarinskih izvoznih barijera ili
uvoenju recipronih mjera

Uoeni nedostaci
planiranja
Nedostatak tehnikih znanja i
know-how u razliitim
oblastima proizvodnje hrane
Nedovoljna obuenost
kooperanata za uzgoj pilia
Nedostupnost dovoljnih
koliina kvalitetne stone
hrane i ambalae u segmentu
proizvodnje proizvoda od
pileeg mesa
Ekonominost sistema
transporta, distribucije i
logistike
Neposjedovanje standarda
kvaliteta i sigurnosti
Potreba za redizajnom
ambalae proizvoda u
segmentu proizvodnje
tjestenine

Organizacija programa obuke i
angaman konsultanata iz
razliitih oblasti proizvodnje
hrane
Organizacija treninga iz
razliitih oblasti vezano za
uzgoj tovnih pilia
Podrka razvoju domaih
proizvoaa stone hrane i
ambalae
Tehnika podrka i
sufinansiranje implementacije
softverskih i komunikacijskih
rjeenja za optimizaciju
sistema transporta,
distribucije i logistike
Podrka uvoenju standarda ,
HACCP i HALAL,.)
Tehnika podrka i
sufinansiranje redizajna
ambalae proizvoda u
segmentu proizvodnje
tjestenina

Uoeni nedostaci
sredstava
Dugi rokovi naplate
potraivanja kod

fonda BEAR podruja
Osnivanje fonda za faktoring u
BEAR podruju
Poduzimanje regulatornih
mjera za skraivanje rokova
plaanja maloprodajnih lanaca
RAZVOJ RADNE SNAGE

Uoeni nedostaci
snage
PRISTUP POSLOVNOJ
Uoeni nedostaci
Problemi sa putnom
infrastrukturom
Problemi sa elektrinom
infrastrukturom
Problemi sa
telekomunikacionom
infrastrukturom

Uspostaviti sistem
sufinansiranja obuke radne
snage za potrebe
prehrambene industrije
Usklaivanje procesa
obrazovanja u srednjim
kolama sa potrebama trita
rada
INFRASTRUKTURI

na primjer:
odgovarajuih kapaciteta
infrastrukture
pregovorima izmeu
imaju problemeu elektro
snadbjevanju


drvoprerada i namjetaj
Djelatnost prerade drveta i proizvodnje namjetaja se u BiH moe posmatrati sa
aspekta prerade drva i proizvoda od drva i pluta, osim namjetaja i proizvodnje
namjetaja. Privredna drutva sa podruja BEAR podruja, koja su predmet ove
analize, takoer obavljaju navedene djelatnosti u okviru drvne industrije. U
narednoj tabeli su dati pokazatelji broja zaposlenih, vrijednost prodatih proizvoda
i vrijednost ostvarenog izvoza za navedene djelatnosti u 2013. godini u FBiH i RS.
Tabela 9.Prerada drva i proizvoda od drvai pluta, osim namjetaj iproizvodnja
namjetaja u 2013. godini u FBiH i RS
FBiH
Stavka
Prerada
drva
i
proizvoda od drva
i
pluta,
osim
namjetaja
Proizvodnja
namjetaja
Ukupno
preraivaka
industrija
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
173.680
RS
Broj
zaposle
nih
Proizvod
nja u
hiljadam
a KM
Izvoz u
hiljada
ma KM
Broj
zaposle
nih
102.173
5.566
290.130
200.713
5.214
163.656
109.262
3.444
148.763
114.605
2.644
5.210.96
8
2.851.6
38
79.782
3.602.17
4
1.399.4
21
40.742
za statistiku RS
Drvopreraivaka djelatnost je jedna od veoma vanih djelatnosti unutar

preraivake industrije u FBiH i RS. Od ukupnog broja zaposlenih u preraivakoj
industriji u 2013. godini u FBiH, 7% je bilo zaposleno u preradi drva i proizvoda od
drva i 4,3% u proizvdnji namjetaja. U RS, u istom periodu, od ukupnog broja
zaposlenih u preraivakoj industriji, 12,8% je bilo zaposleno u preradi drva i
proizvoda od drva i 6,5% u proizvodnji namjetaja. Posmatrajui zbirno FBiH i RS,
od ukupnog broja zaposlenih u preraivakoj industriji, 8,95% je bilo zaposleno u
preradi drva i proizvoda od drva i 5% u proizvodnji namjetaja u istom periodu.
Vrijednost prodatih proizvoda od drva i proizvoda od drva je iznosila 3,3% i 6,8%,
dok je vrijednost prodatog namjetaja iznosila 3,14% i 4,12% od ukupne
vrijednosti prodatih proizvoda preraivake industrije za FBiH i RS respektivno u
2013. godini. Zbirno za FBiH i RS, vrijednost prodatih proizvoda od drva i
proizvoda od drva je iznosila 5,26%, a vrijednost prodatog namjetaja je iznosila
3,54% od ukupne vrijednosti prodatih proizvoda u preraivakoj industriji u istom
periodu.
Takoer, u istom periodu vrijednost izvoza proizvoda od drva u ukupnoj
vrijednosti prodatih proizvoda od drva je iznosila 58,8% za FBiH i 70% za RS, dok

je vrijednost izvoza namjetaja u ukupnoj vrijednosti prodatog namjetaja iznosila

66,7% za FBiH i 77% za RS.
Na osnovu prednje navedenog, moe se zakljuiti da su drvopreraivake
djelatnosti veoma znaajne izvozno orijentisane grane preraivake industrije u
FBiH i RS. Isto vai i za BEAR podruje, obzirom da sva analizirana i intervjuisana
privredna drutava iz sektora drvoprarada i proizvodnja namjetaja u prosjeku
izvoze84,3% svoje proizvodnje. Takoer, ukupan broj zaposlenih u analiziranim
privrednim drutvima u 2015. godini iznosi 715 zaposlenih.
5.5.1. Struktura proizvodnog i izvoznog lanca za sektor drvoprerada i
proizvodnja namjetaja u BEAR podruju
analize iz sektora drvoprerada i proizvodnja namjetaja u BEAR podruju,
identifikovani su sljedei osnovni trini segmenti:
Primarna i sekundarna prerada drveta i proizvodnja stolova i stolica,

Proizvodnja unutranje i vanjske stolarije, i
Proizvodnja montanih kua.

okviru sektora drvoprerada i proizvodnja namjetaja.
drvoprerada i proizvodnja namjetaja

Privredna drutva iz sektora drvoprerada i proizvodnja namjetaja u BEAR

podruju, iako obavljaju razliite djelatnosti i proizvode razliite vrste finalnih
proizvoda, koriste iste vrste sirovina, opreme i poslovnih usluga u procesu
poslovanja.
Osnovne vrste sirovina koje koriste privredna drutva iz ovog sektora su trupci
hrasta, trupci jele, trupci smre, trupci bora i trupci bukve. Navedene sirovine
privredna drutva nabavljaju direktno od umsko- privrednih drutava u FBiH i
RS. Privredna drutva is ovog sektora se suoavaju sa problemom obezbjeenja
potrebnih koliina sirovina u odreenom trenutku, to ujedno predstavlja kljuni
problem vezan za nabavku sirovina. umsko- privredna drutva u RS imaju jasno
definisane procedure prodaje navedenih vrsta trupaca, koja se odvija na principu
dodjele koliinskih kvota privrednim drutvima koja obavljaju drvopreraivake
djelatnosti. Koliinske kvote dodjeljuju na osnovu ocjene poslovanja privrednih
drutava, gdje se kao kljuni parametri u obzir uzamju visina ukupno ostvarenog
prihoda, visina ostvarenog prihoda od izvoza, broj zaposlenih i stepen finalizacije
proizvoda. Koliine sirovina koje dobiju privredna drutva iz ovog sektora na
navedeni nain najee nisu u skladu sa potrebama proizvodnje. Iz ovog razloga
privredna drutva se odluuju za uvoz sirovina iz zemalja podrujea, kao to je
Hrvatska. umsko- privredna drutva u FBiH takoer imaju definisane procedure
prodaje navedenih vrsta trupaca, koja se odvija na principu licitacija. Na ovaj
nain dolazi do vjetaki izazvanog poskupljenja sirovina to posljedino utie na
smanjenje konkurentnosti privrednih drutava iz ovog sektora. Nain na koji je
mogue prevazii navedene vrste problema vezane za nabavku sirovina,
privredna drutva iz ovog sektora vide u promjeni postojee i donoenju nove
pravne regulative koja se odnosi na upravljanje umskim resursima na podruju
FBiH i RS.
Privredna drutva iz ovog sektora takoer koriste iste vrste opreme u procesu
proizvodnje. Najznaajnije vrste opreme koju koriste privredna drutva iz ovog
sektora su CNC maine, brente, maine za obradu drveta, maine za lijepljenje
drveta i prese. Sve vrste navedene opreme se proizvode izvan BiH. Privredna
drutva Prograd d.o.o. epe, Budo - Export d.o.o. epe, Elgrad d.o.o. Tesli i
Interlignum d.o.o. Tesli posjeduju savremenu opremu koja je bazirana na CNC
tehnologijama, te kontinuirano ulau u osavremenjivanje tehnologija.
Poslovne usluge koje privredna drutva redovno koriste u procesu poslovanja su
usluge transporta i pedicije. Usluge transporta i pedicije nabavljaju od lokalnih
pruaoca ovih usluga. Pored navedenih usluga privredna drutva iz ovog sektora
su koristila i usluge certifikacije proizvodnje. Privredna drutva Drvo - Commerce
d.o.o. Tesli i Elgrad d.o.o. Tesli posjeduju FSC standarde kvaliteta, dok privredno
drutvo Prograd d.o.o. epe posjeduje standard kvaliteta ISO 9001. Specifine
poslovne usluge koje koriste privredna drutva iz ovog sektora su laboratorijske
usluge ispitivanja stolarije i namjetaja i laboratorijske usluge ispitivanja peleta i
briketa.
5.5.1.1. Primarna i sekundarna prerada drveta i proizvodnja stolova i
stolica


analize, u okviru segmenta primarne i sekundarne prerade drveta i proizvodnje
stolova i stolica,identifikovani su sljedei trini segmenti:
Proizvodnja
Proizvodnja
Proizvodnja
Proizvodnja
Proizvodnja
masivnih ploa,
furnira,
iverica,
peleta i briketa, i
stolova i stolica.

primarna i sekundarna prerada drveta i proizvodnja stolova i stolica.

Slika 17. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu primarna i

sekundarna prerada drveta i proizvodnja stolova i stolica
Nabavka
Sirovine
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Oprema
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Privredna drutva koja posluju u ovom segmentu su Budo - Export d.o.o. epe,
Drvo - Commerce d.o.o. Tesli, Elgrad d.o.o. Tesli i Interlignum d.o.o. Tesli.
Kao to je prethodno obrazloeno, osnvovne sirovine koje koriste privredna
drutva iz ovog segmenta su trupci hrasta, jele, bora, bukve i smre. Kljuni
problem vezan za nabavku sirovina se odnosi na obezbjeenje koliina sirovina u
skladu sa potrebama proizvodnje u datom trenutku. Osnovna oprema koju koriste
privredna drutva iz ovog segmenta u procesu proizvodnje ukljuuje maine za
obradu drveta, CNC maine, brente, prese i maine za lijepljenje drveta, dok
poslovne usluge ukjuuju usluge transporta, pedicije, certifikacije i laboratorijske
usluge ispitivanja briketa i peleta.
Pored sirovina, opreme i poslovnih usluga,navedena privredna drutva nabavljaju
i odreene vrste trgovake robe, kao to su: ljepila, brusne trake, kartonska
ambalaa, tapacirana sjedita za stolice, iverice za proizvodnju stolova i okovi.
Navedena trgovaka roba se dijelom nabavlja u BiH a dijelom izvan BiH.
Najznaajniji dobavlja iverica je Krono grupacija iz Poljske, najznaajniji
dobavlja okova je Produktcoop d.o.o. Laktai, dok se nabavka kartonske
ambalae vri od kompanija sa podruja Srbije.
Privredna drutva u iz ovog segmenta u prosjeku izvoze preko 95% proizvodnje,
osim Privrednog drutva Drvo - Commerce d.o.o. Tesli koje izvozi 66%
proizvodnje. Prodaja proizvoda se odvija preko posrednika u prodaji. Najznaajnije
zemlje u koje se izvoze privredna drutva iz ovog segmenta su Njemaka,
Austrija, Italija, Francuska, Slovenija, Hrvatska i Japan.
5.5.1.2.Proizvodnja unutranje i vanjske stolarije
U okviru ovog trinog segmenta posluje samo privredno drutvo Prograd d.o.o.
epe, od ukupno est analiziranih privrednih drutava iz sektora drvoprerade i
proizvodnje namjetaja u BEAR podruju. Na osnovu djelatnosti koje obavlja

Prograd d.o.o. epe, u okviru ovog trinog segmenta su identifikovana dva

osnovna trina podsegmenta, i to:
Proizvodnja unutranje i vanjske stolarije,i

Proizvodnja namjetaja.

proizvodnja unutranje i vanjske stolarije.
unutranje i vanjske stolarije
Nabavka
Sirovine
Oprema
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Pored osnovnih vrsta sirovina, opreme i poslovnih usluga koje se koriste u

procesu proizvodnje, kao i problema vezanih za nabavku istih, koji su prethodno
elaborirani i mogu se generalizovati za sva privredna drutva iz sektora
drvoprerade i proizvodnje namjetaja u BEAR podruju, Prograd d.o.o. epe u
procesu proizvodnje koristi i razliite vrste poluproizvoda i trgovake robe.
Poluproizvodi ukljuuju furnir, iverice i mediapan.Glavni dobavljai poluproizvoda
su Furnir - Fix d.o.o. Doboj Istok od kojeg se nabavlja furnir, te Interlignum d.o.o.
Tesli od kojeg se nabavlja iverica imediapan.
Najznaajnije vrste trgovake robe koje koristi navedeno privredno drutvo u
procesu proizvodnje su boje, lakovi, okovi, staklo, dihtunzi, aluminijski profili,
okapnice i pragovi. Trgovaka roba se dijelom proizvodi u BiH, a dijelom izvan
BiH. Najznaajniji dobavljai trgovake robe suUnimax d.d. Livno, Sigma i Helios
za boje i lakove, Schachermayer i Favorit za okove, staklo, dihtunge, te Olimpija
iUniform za aluminijske profile, okapnice i pragove.
Prodaja proizvoda na stranim tritima se odvija preko posrednika u prodaji.
Najznaajnije zemlje u koje izvozi navedeno privredno drutvo su Austrija,
Njemaka i Italija. Na tritu BiH prodaja proizvoda se vri putem online narudbi,
prodajom proizvoda direktno graevinskim kompanijama, te direktnom prodajom
individualnim kupcima po narudbi.
5.5.1.3.Proizvodnja montanih kua


proizvodnja montanih kua.
montanih kua
Nabavka
Sirovine
Oprema
Inostrano
trite
(dobavlja
Domae
i/kupci)
trite
(dobavlja
i/kupci)
Prodaja
Specifi
ne
usluge
Nain
prodaje
Privredno drutvo koje posluje u okviru segmenta proizvodnje montanih kua je

Montane kue Porobi d.o.o. epe. Osnovna djelatnost ovog privrednog drutva
je proizvodnja dijelova za montane kue.
Pored sirovina, opreme i poslovnih usluga, ije vrste i uslovi nabavke su
prethodno obrazloeni, ovo privredno drutvo u procesu proizvodnje koristi i
razliite vrste trgovake robe. Trgovaka roba ukljuuje OSB ploe, kramike
proizvode, stolariju i proizvode za krov. Nabavka OSB ploa se vri iz eke, dok
se ostale vrste trgovake robe nabavljaju na tritu BiH.
Svi proizvodi se plasiraju na trite Hrvatske preko posrednika u prodaji.
Pored privrednog drutva Montane kue Porobi d.o.o. epe, za opinu epe i
BEAR podruje je znaajno postojanje kompanije Dom Invest d.o.o. epe, koja se
namee kao jedan od lidera u proizvodnji montanih kua na podruju BiH. Dom
Invest d.o.o. epe posluje u ovom segmentu priblino 17 godina, i svoje
proizvode najveeim dijelom izvozi na trite zemalja regiona i trite zemalja EU,
kao to su Francuska, Italija, Austrija i Slovenija, dok se kao potencijalna trita
javljaju Norveka i vedska. Ovo privredno drutvo je tokom prole godine dobilo
CE znak, ime su se izvozne mogunosti ove kompanije dodatno poveale. Dom
Invest d.o.o. epe zapoljava ukupno 15 radnika, meutim broj radnika koji je
vezan za ovo privredno drutvo je znatno vei, obzirom da postoji kooperantski
odnos izmeu Dom Invest d.o.o. epe i velikog broja fizikih lica i kompanija iz
razliitih sektora. Na ovaj nain se Dom Invest d.o.o. epe namee kao
potencijalni horizontalni i vertikalni integrator klastera u segmentu proizvodnje
montanih kua na podruju opine epe, i BEAR podruja.
5.5.2.
Karatkteristike lanca
proizvodnja namjetaja
vrijednosti
sektoru
drvoprerada

Privredna drutva koja posluju u trinom segmentu primarne i sekundarne

prerade drveta i proizvodnje stolova i stolica ne sklapaju dugorona partnerstva,
ne vre strateka povezivanja ili zajednika ulaganja sa privrednim drutvima
unutar sektora u kojem posluju. Prvenstveno samostalno nastupaju na tritu, te
u odreenim asortimanima proizvoda predstavljaju konkurenciju jedni drugima.
Obzirom da privredna drutva iz ovog segmenta u prosjeku izvoze vie od 95%
proizvodnje, u segmentu prodaje proizvoda sklapaju dugorona partnerstva sa
posrednicima u prodaji na stranim tritima.
Privredna drutva iz segmenta proizvodnje unutranje i vanjske stolarije i
namjetaja sklapaju blai vid partnerstava sa privrednim drutvima iz istog
sektora u segmentu nabavke poluproizvoda. Privredno drutvo Prograd d.o.o.
Teanj nabavlja iverice i mediapan od privrednog drutva Interlignum d.o.o. Tesli.
Na ovaj nain se vri meusektorsko povezivanje izmeu privrednih drutava u
BEAR podruju, kao i postepeno zaokruivanje proizvodnog lanca, od sirovine do
finalnog proizvoda. Obzirom da je djelatnost proizvodnje unutranje i vanjske
stolarije najveim dijelom vezana za razvoj graevinske industrije, privredna
drutva iz ovog segmenta po prirodi stvari sklapaju partnerstva u segmentu
prodaje sa privrednim drutvima iz graevinske industrije, to predstavlja
odreeni vid meusektorskog povezivanja. Takoer, privredna iz sektora
proizvodnje unutranje i vanjske stolarije i namjetaja sklapaju dugorona
partnerstva sa kupcima proizvoda na stranim tritima.
U segmentu proizvodnje montanih kua, privredno drutvo Montane kue
Porobi d.o.o. epe je strateki povezano sa matinom kompanijom u Hrvatskoj.
Hrvatska kompanija, pored toga to je zajedno sa privrednim drutvom Montane
kue Porobi d.o.o. epe realizovala zajedniko ulaganje u pogone za
proizvodnju dijelova za montane kue, zastupa Montane kue Porobi d.o.o.
epe na tritu Hrvatske i vri prodaju proizvoda ovog privrednog drutva.
5.5.3.
Analiza konkurentnosti sektora drvoprerada

namjetaja prema Porterovom dijamantu
proizvodnja

Geografski poloaj
Kao to je obrazloeno u okviru prethodnih analiza sektora prema Porterovom
dijamantu, privredna drutva sa podruja BEAR podruja su povezana sa
ostatkom BiH magistralnim putem Sarajevo - Bosanski Brod, to im omoguava
neometanu i pravovremenu distribuciju proizvoda na tritu BiH. Navedeni
magistralni put se spaja sa autocestom Beograd - Zagreb i povezuje BEAR
podruje sa zapadnoevropskim tritima. Stoga se za privredna drutva sa
podruja BEAR podruja moe konstatovati da imaju povoljan geostrateki poloaj
sa aspekta njihovog trenutnog i daljnjeg razvoja.
Radna snaga

Privredna drutva koja su predmet ove analize, a posluju u sektoru prerade

drveta i proizvodnje namjetaja u BEAR podruju, u 2015. godini zapoljavaju
ukupno 715 radnika. U narednom periodu od dvije godine privredna drutva iz
ovog sektora planiraju zaposliti dodatnih 70 radnika, to je poveanje za 9,8% u
odnosu na trenutni broj zaposlenih u ovim privrednim drutvima. Ovo predstavlja
relativno mali procenat poveanja broja zaposlenih u sektoru prerade drveta i
proizvodnje namjetaja u odnosu na oekivano poveanje broja zaposlenih u
ostalim sektorima u BEAR podruju koji su predmet ove analize. Razlog za
navedeno lei prvenstveno u injenici da privredna drutva iz sektora prerade
drveta i proizvodnje namjetaja kontinuirano ulau u osavremenjivanje opreme
to smanjuje potrebu za velikim brojem radne snage.
U upravljakim strukturama i administraciji, u privrednim drutvima iz ovog
sektora, je zaposlena viskokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnije
zanimanje je ekonomist. U sektoru proizvodnje najznaajnija zanimanja su stolari,
CNC operateri i monteri, za kojim e biti potrebe i u narednom periodu.Radna
snaga koja je trenutno zaposlena u privrednim drutvima iz ovog sektora
posjeduje dugogodinje iskustvo u obradi drveta, kao i potrebna znanja i vjetine
u odnosu na zahtjeve proizvodnih i tehnolokih procesa. Meutim, privredna
drutva istiu da na tritu rada ne postoji dovoljan broj kvalifikovane radne
snage koja se po zapoljavanju moe ukljuiti u proizvodne procese. Nedostatak
kvalifikovane radne snage na tritu rada privredna drutva prevazilaze tako to
provode interne obuke radne snage, koje najee traju 12 mjeseci. Obzirom da
interne obuke radne snage zahtijevaju angaovanje postojee radne snage u cilju
obuke novouposlenih, dolazi do smanjenja efikasnosti u proizvodnji i poveanja
finansijskih trokova, a posljedino i smanjenja konkurentnosti privrednih
drutava iz ovog sektora. Rjeenje za nevedeni problem privredna drutva vide u
promjeni sistema obrazovanja u srednjim kolama koji bi bio usklaen sa
potrebama trita rada.
Znanja
Dugogodinje iskustvo u oblasti prerade drveta je omoguilo privrednim
drutvima iz sektora prerade drveta i proizvodnje namjetaja sticanje specifinih
tehnikih znanja i know - how iz oblasti u kojim posluju. Privredna drutva iz
ovog sektora kontinuirano ulau u nabavku savremene automatizovane opreme,
te se moe konstatovati da su znanja koja posjeduju ova privredna drutva u
oblasti proizvodnje proizvoda, zajedno sa tehnologijom, glavni izvor
konkurentskih prednosti.
Kapital
Privredna drutva iz sektora prerade drveta i proizvodnje namjetaja su u
dosadanjem poslovanju koristila vlastita finansijska sredstva i finansijska
sredstva obezbijeena putem kredita i leasinga. Izuzetak predstavlja privredno
drutvo Interlignum d.o.o. Tesli, koje je pored navedenih izvora finansiranja
koristilo faktoring i finansijska sredstva obezbijeena putem granta. Privredna
drutva istuu da ponuda finansijskih proizvoda (krediti, leasing i dr.) ne

zadovoljava njihove trenutne potrebe za razvojem, te da ne postoje finansijski

proizvodi koji su prilagoeni specifinostima djelatnosti koju obavljaju sa aspekta
duine garce perioda, perioda otplate i drugih karakateristika finansijskih
proizvoda. Prilikom obezbjeenja finansijskih sredstava putem kredita ili leasinga,
pored navedenih karakteristika finansijskih proizvoda, najvei problem
predstavlja visina kamatne stope. Najnia kamatna stopa po kojoj u ovom
trenutku privredna drutva mogu obezbijediti finansijska sredstva iz kredita je
5%, a najvia 6,7%. Dodatni problem predstavlja visina vrijednosti kolaterala
(hipoteka, garancije i dr.) koju je potrebno obezbijediti za osiguranje finansijskih
sredstava iz kredita, kao i duge administrativne procedure u finansijskim
institucijama koje traju i do dva mjeseca. Obzirom da privredna drutva iz ovog
sektora kontinuirano ulau u nabavku savremenih tehnologija, istiu da je
negativan uticaj pristupa kapitalu najvei upravo u ovom segmentu.
Infrastruktura
Privredna drutva iz sektora prerade drveta i proizvodnje namjetaja posjeduju
valstite proizvodne objekte, iji kapaciteti su u ovom trenutku u skladu sa
proizvodnim potrebama privrednih drutava iz ovog sektora. Izuzetak predstavlja
privredno drutvo Montane kue Porobi d.o.o. epe, iji proizvodni objekti su,
usljed irenja obima proizvodnje, nedovoljnog kapaciteta za odvijanje procesa
proizvodnje. Sva privredna drutva, na lokacijama na kojim trenutno posluju,
imaju na raspolaganju osnovnu infrastrukturu za neometano odvijanje poslovnih
procesa, kao to je kao to je putna, elektrina, vodovodna, kanalizaciona,
telekomunikaciona i sistem odlaganja otpada.
Privredna drutva Budo - Export d.o.o. epe i Prograd d.o.o. epe istiu
probleme vezane za elektrinu infrastrukturu. Problemi se odnose na nedovoljan
kvalitet elektrine mree, usljed ega dolazi do povremenih prekida u napajanju
elektrinom energijom. Ovo dovodi do prekida u proizvodnim procesima obzirom
da se za napajanje opreme koja se koristi u procesu proizvodnje koristi iskljuivo
elektrina energija.
Privredno drutvo Montane kue Porobi d.o.o. epe istie probleme vezane za
vodovodnu infrastrukturu, koji se odnose na nedostatak dovoljnih koliina pitke
vode.
Takoer, privredno drutvo Elgrad d.o.o. Tesli istie probleme vezane za putnu
infrastrukturu. Putna infrastruktura koja povezuje trenutnu lokaciju ovog
privrednog drutva sa putnim pravcem Tesli - Jelah je nedovoljnih gabarita,
usljed ega se saobraaj velikih transportnih vozila odvija oteano.
Specifina infrastruktura koju koriste privredna drutva iz ovog sektora su
laboratorije za ispitivanje peleta i briketa, te laboratorije za ispitivanje namjetaja
i stolarije.


Privredna drutva iz sektora prerade drveta i proizvodnje namjetaja su vezana
za tranju na stranim tritima obzirom da u prosjeku izvoze preko 90%
proizvodnje. Izuzetak predstavlja privredno drutvo Prograd d.o.o. epe koje
priblino izvozi 50% proizvodnje i podjednako je vezano za tranju na stranim
tritima i tritu BiH. Izvozno orijentisana privredna drutva iz ovog sektora su
Montane kue Porobi d.o.o. epe koje izvozi 100% proizvodnje, Budo - Export
d.o.o. epe izvozi takoer 100% proizvodnje, zatim Elgrad d.o.o. Tesli i
Interlignum d.o.o. Tesli koji izvoze 95% proizvodnje, te Drvo - Commerce d.o.o.
Tesli koji izvozi 66% proizvodnje. Najznaajnije zemlje u koje izvoze navedena
privredna drutva su Njemaka, Austrija, Italija, Slovenija, Francuska, Hrvatska i
Japan. Tranja na tritima navedenih zemalja je imala kontinuiran rast u
prethodne tri godine, a prema informacijama kojim raspolau navedena privredna
drutva njen rast se oekuje i u narednom periodu.
Tranja za proizvodima privrednih drutava iz ovog sektora je takoer imala
kontinuiran rast u prethodne tri godine na tritu BiH, koji se oekuje i u arednom
periodu.
Usljed neposjedovanja trino orijentisanih sektora, kao to su sektori marketinga
i prodaje,privredna drutva iz ovog sektora ne raspolau informacijama o
strukturi tranje i stopi rasta tranje na traitima na koja plasiraju proizvode, to
bi znaajno upotpunilo analizu uslova tranje.
U segmentu nabavke privredna drutva iz sektora prerade drveta i proizvodnje
namjetaja su vezana za drvni resurs koji koriste kao ulazne sirovine, te industrije
opreme,trgovake robe i poluproizvoda, kao i za pruaoce razliitih poslovnih
usluga.
Kao to je ve obrazloeno u prethodnim poglavljima, kljune sirovine koje koriste
privredna drutva iz ovog sektora u procesu proizvodnje su trupci razliitih vrsta
drveta. Kvalitet sirovina je zadovoljavajui i pozitivno utie na konkurentnost
privrednih drutava iz ovog sektora, tako to je kvalitet proizvoda povean kroz
kvalitet sirovina. Meutim, pristup sirovinama na tritu BiH je otean kada je u
pitanju obezbjeivanje potrebnih koliina sirovina. Iz ovog razloga su privredna
drutva uslovljena da nabavljaju sirovine od veeg broja dobavljaa, kao i da
odreene koliine sirovina uvoze, to dovodi do poveanja finansijskih trokova.
Na ovaj nain se smanjuje konkurentnost privrednih drutava iz ovog sektora,
tako to dolazi do vjetakog poveanja prodajne cijene proizvoda usljed
vjetakog poveanja finansijskih trokova u segmentu nabavke sirovina.
Kada su u pitanju kvalitet i uslovi nabavke trgovake robe, poluproizvoda i
poslovnih usluga, privredna drutva ne istiu znaajne probleme, to im
omoguava proizvodnju proizvoda u skladu sa potrebnim standardima kvaliteta.

Kao to je prethodno obrazloeno, privredna drutva iz ovog sektora kontinuirano

ulau finansijska sredstva u nabavku savremene opreme, te je veina opreme
koju posjeduju automatizovana. Ovo utie na poveanje efikasnosti u proizvodnji
tako to je broj radnji u procesu proizvodnje znatno smanjen te vremenski rok
proizvodnje finalnih proizvoda znaajno skraen.
Na osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da pratee i podravajue
industrije koje se nalaze u proizvodnom lancu ispred privrednih drutava iz ovog
sektora imaju negativan uticaj na njihovu konkurentnost u segmentu nabavke
sirovina. Ovaj negativan uticaj privredna drutva nastoje eliminisati kroz nabavku
savremene opreme, poluproizvoda i trgovake robe koji utiu na poveanje
kvaliteta proizvoda, te kroz optimizaciju internih poslovnih procesa.
Pratee i podravajue industrije koje se nalaze u proizvodnom lancu iza
analiziranih privrednih drutava imaju pozitivan uticaj na njihovu konkurentnost.
Naime, sva privredna drutva iz ovog sektora izvoze najmanje 50% proizvodnje
na trite EU i Japana, koja su po pitanju standarda kvaliteta veoma zahtjevna
trita. Stoga privredna drutva, u cilju zadovoljavanja visokih standarda kvaliteta
proizvoda na pomenutim tritima, ulau znaajne napore u nadogradnju i
sticanje novih tehnikih znanja i optimizaciju procesa proizvodnje. Na ovaj nain
se indirektno poveava njihova konkurentnost kako na stranim tritima tako i na
tritu BiH.
Organizacija
Sva privredna drutva iz sektora prerade drveta i proizvodnje namjetaja
posjeduju dva osnovna sektora, i to: uprava i proizvodnja. U privrednim drutvima
Elgrad d.o.o. Tesli i Interlignum d.o.o. Tesli sektor proizvodnje je podijeljen na
vie podsektora. Pored sektora uprave i proizvodnje, neka privredna drutva
imaju i sektore raunovodstva, nabavke, tehnikih poslova i transporta. Samo dva
privredna drutva, Drvo - Commerce d.o.o. Tesli i Interlignum d.o.o. Tesli,
posjeduju sektor prodaje. Privredna drutva Budo - Export d.o.o. epe i
Montane kue Porobi d.o.o. epe nemaju definisanu organizacionu strukturu i
istiu potrebu za reorganizacijom.
Najznaajniji problem u organizacionoj strukturi privrednih drutava iz ovog
sektora, osim u sluaju privrednih drutava Drvo - Commerce d.o.o. Tesli i
Interlignum d.o.o. Tesli, predstavlja neposjedovanje trino orijentisanih sektora,
kao to su sektori marketinga ili prodaje, koji bi im omoguili proaktivan nastup
na tritu.
Strategije
Privredna drutva iz sektora prerade drveta i proizvodnje namjeataja nemaju
izraene razvojne strategije, ali istiu potrebu za izradom istih. Sva privredna
drutva imaju definisane kratkorone razvojne ciljeve, a kao najznaajniji se
mogu izdvojiti:


Nabavka savremene opreme, i
Uvoenje novih proizvoda.
Privredno drutvo Budo - Export d.o.o. epe planira nabavku finger - joint
maine to e omoguiti unapreenje postojeih i proizvodnju novih proizvoda.
Privredno drutvo Prograd d.o.o. epe planira zapoeti proizvodnju aluminijske i
plastine unutranje i vanjske stolarije, ime e asortiman proizvoda biti dodatno
obogaen. Privredna drutva Budo - Export d.o.o. epe i Drvo - Commerce
d.o.o. Tesli planiraju poetak proizvodnje namjetaja.
Privredna drutva iz ovog sektora takoer nemaju definisane ni marketinke
strategije, meutim neka privredna drutva imaju planove za razvoj prodajne
funkcije. Privredno drutvo Prograd d.o.o. epe planira otvaranje vlastitog
maloprodajnog objekta u Sarajevu, to e omoguiti izlazak na najvee trite u
BiH. Privredno drutvo Drvo - Commerce d.o.o. Tesli planira otvaranje vlastitih
predstavnitava u zemljama EU, dok privredno drutvo Interlignum d.o.o. Tesli
planira unaprijeenje postojee distributivne mree.
Privredna drutva iz ovog sektora primjenjuju centralizovan sistem odluivanja,
to podrazumijeva da sve vrste odluka donosi iskljuivo menadment privrednog
drutva. Izuzetak predstavljaju privredna drutva Prograd d.o.o. epe, Elgrad
d.o.o. Tesli i Interlignum d.o.o. Tesli koja primjenjuju decentralizovan sistem
odluivanja.Decentralizovan
sistem
odluivanja
podrazumijeva
da
top
menadment privrednog drutva donosi strateke odluke, dok odluke vezane za
operativno poslovanje donose menaderi prvog i srednjeg nivoa.
Sva privredna drutva imaju razvijen interni sistem kontrole kvaliteta proizvoda.
Kontrola kvaliteta proizvodase obavlja tokom proizvodnje ili u zavrnoj fazi, ili
kombinacijom navedena dva naina.
Privredna drutva pri nastupu na tritu primjenjuju strategiju cjenovne
konkurencije, to podrazumijeva zadovoljavanje traenog kvaliteta proizvoda po
to niim cijenama. Samo privredno drutvo Prograd d.o.o. epe primjenjuje
strategiju diferencijacije u segmentu odreenog broja proizvoda iz asortimana
stolarije, gdje pokuava ponuditi diferenciran proizvod pri emu cijena nije
odluujui faktor.
Konkurencija
Glavni konkurenti privrednim drutvima koja plasiraju proizvode na strana trita
su privredna drutava iz zemalja EU, kao to su Njemaka, Austrija, Italija,
Slovenija, Francuska i Hrvatska. Glavne konkurentske prednosti privrednih
drutava iz navedenih zemalja u odnosu na privredna drutva iz BEAR podruja
su:
Geostrateki poloaj obzirom da dolaze sa prostora EU,

Laki pristup tritu,
Finansijska mo,
Posjedovanje savremenijih tehnologija, i

Pravna regulativa.
Svoje konkurentske prednosti navedena privredna drutva vide u brzini

proizvodnje i isporuke proizvoda koji zadovoljavaju standarde kvaliteta, tehnikim
znanjima i niskim prodajnim cijenama.
Na tritu BiH glavni konkurenti privrednim drutvima iz ovog sektora koja posluju
u segmentu primarne i sekundarne prerade drveta i proizvodnje stolova i stolica
su Secom d.o.o. Visoko, Mega Drvo d.o.o. Bijeljina i DI Vukeli d.o.o.
Aleksandrovac. U segmentu proizvodnje unutranje i vanjske stolarije glavni
konkurenti privrednim drutvima iz BEAR podruja na tritu BiH su Kontinental
d.o.o. Kiseljak i Sejdi Commerce d.o.o. Odak. U segmentu proizvodnje
montanih kua glavni konkurenti su Krivaja - TMK d.o.o. Zavidovii, Dom -
Invest d.o.o. epe i Promo d.o.o. Donji Vakuf.
5.5.4. Zakljuci analize konkurentnosti sektora drvoprerada i namjetaj
U narednoj tabeli su prikazani zakljuci analize konkurentnosti sektora
drvoprerada i namjetaj prema Porterovom dijamantu.
Tabela 10. Zakljuci analize konkurentnosti sektora drvoprerada i namjetaj

Uoeni nedostaci
razvoju trita
Nedostatak aktivnog pristupa
prodaji i razvoju baze kupaca
Nedovoljana integriranost u
lokalne lance vrijednosti
Nedovojna suradnja sa
potencijalnim kooperantima iz
BEAR podruja
finalnih proizvoda koji se
prodaju pod vlastitim brendom
Ogranien pristup drvnim
sirovinama

Izrada marketinke strategije
Provoenje istraivanja cijanih
trita
Tehnika podrka u spostavi
Organizacija treninga iz oblasti
analize i istraivanja trta, te
tehnika prodaje
Organizacija i sufinansiranje
kontinuiranog izlaganja
proizvoda na najznaajnijim
Organizacija B2B sastanaka sa
potencijalnim EU partnerima,
Podrka razvoju brenda, izrada
web stranica I broura
Mapiranje klasera i pokretaje
klasterske inicijative
Povezivanje sa drugim
proizvoaima namjetaja u
BEAR podruju.
Zajedniki nastup proizvoaa
vieg stepena obrade drveta
kod umarstava i nadleih
institucija u cilju
obezbjeivanja povoljnijeg
statusa u pristupu sirovinama
2


Uoeni nedostaci
planiranja
Neposjedovanje relevantnih
standarda kvalitete i
sigurnosti proizvoda
Oprema bazirana na
proizvoda vlastitog dizajna
serijske proizvodnje

ISO: 9.001, 14.001, CE znak,
FSC CoC.
tehnologijama
Podrka angaovanju
dizajnera namjetaja, izrada
prototipova
Pruanje tehnike podrke za
pokretanje serijske
proizvodnje
Uoeni nedostaci
Nedostatak kolaterala za
dobivanje dugoronih kredita
sredstava

fonda BEAR podruja
za nabavku opreme
Podrka izradi zahtjeva za
dobivanje grant sredstava kod
domaih i meunarodnih
donatora
Omoguavanje kupovine
zemljita za proizvodne hale u
poslovnim zonama pod
povoljnim uslovima i rokovima
plaanja
SNAGE
RAZVOJ RADNE SNAGE

Uoeni nedostaci
snage

Usklaivanje sistema
obrazovanja sa potrebama
preduzea
Provoenje programa
dokvalifikacije stolara,
tapetara i CNC operatera

PRISTUP POSLOVNOJ INFRASTRUKTURI

Uoeni nedostaci
Problemi sa snadbjevanjem
elektrinom energijom
infrastrukturom
Problemi sa putnom
infrastrukturom
Neposjedovanje vlastitih
poslovnih objekata

na primjer:
Sanacija kanalizacione
infrastrukture
infrastrukture
Obezbjeivanje adekvatnog
prostora u poslovnim zonama
pregovorima izmeu
imaju problem u elektro
snadbjevanju
6. Strateka i poslovna povezivanja unutar BEAR

podruja
U BEAR podruju su prisutna razliita unutarsektorska i meusektorska
povezivanja izmeu kompanija iz prethodno analizirana etiri sektora. Najvei
broj unutarsektorskih povezivanja je prisutan na podruju opine Teanj u okviru
sektora metaloprerada i autodijelovi. Kompanije koje kao ulazne sirovine u
procesu proizvodnje koriste eline vrste materijala su, u segmentu nabavke
strateki vezane za kompaniju Saraevi d.o.o. Teanj, koja je jedan od trinih
lidera u distribuciji proizvoda crne i obojene metalurgije. Pobjeda d.d. Teanj u
segmentu proizvodnje dijelova za autoindustrijui Mann+Hummel BA u segmentu
proizvodnje filtera za autoindustriju, na podruju opine Teanj gravitiraju kao
integratori prirodnog klastera kooperanata unutar kojeg dominiraju na osnovu
svoje trine pozicije i rejtinga. Time u isto vrijeme djeluju kao horizontalni
integratori proizvoaa u metalnom sektoru, te kao vertikalni integratori
omoguavajui pristup tritu, odnosno krajnjim kupcima do kojih mali
proizvoai ne bi mogli samostalno doi.
Na podruju opina Tesli i epe kompanije unutar sektora metaloprerada i
autodijelovi uglavnom djeluju kao samostalni igrai na tritu, pri emu ne vre
strateka unutarsektorska i meustektorska povezivanja. Izuzetak predstavljaju
kompanije Elmont d.o.o. epe i Enertech d.o.o. Tesli. Elmont d.o.o. epe je u
segmentu nabavke elinih vrsta sirovina partnerski povezan sa kompanijom
Saraevi d.o.o. Teanj. Kompanija Enertceh d.o.o. Tesli je strateki povezana sa
kompanijom Al-tex Teanj, koja predstavlja glavnog dobavljaa sjedita za stolice
koje proizvodi Enertech d.o.o. Tesli.

Kompanije iz sektora metaloprerada i autodijelovi sa podruja opine Teanj

takoer vre i strateka meusektorska povezivanja. Primjer povezivanja izmeu
metalnog i prehrambenog sektora predstavlja partnerstvo izmeu kompanijaOaza
d.o.o. Teanj i Tri-M d.o.o. Teanj, u kojem je Tri-M d.o.o. Teanj glavni dobavlja
epova za plastine boce koje Oaza d.o.o. Teanj koristi za punjenje gazirane i
negazirane vode. Unutar sektora prerade hrane i proizvodnje napitaka na
podruju opine Teanj strateko povzivanje je prisutno i izmeu kompanija Madi
d.o.o. Teanj i Veterinarske stanice d.o.o. Teanj, koja predstavlja glavnog
dobavljaa jednodnevnih pilia za potrebe Madi d.o.o. Teanj.
U sektoru drvoprerade i proizvodnje namjetaja postoji unutarsektorsko
povezivanje izmeu kompanija sa podruja epa i Teslia. Interlignum d.o.o.
Tesli predstavlja glavnog dobavljaa ulaznih sirovina za kompaniju Prograd d.o.o.
epe u procesu proizvodnje namjetaja.
U sektoru prerade koe i tekstila kompanije sa podruja BEAR podruja ulgavnom
obavljaju lohn poslove, ime je prostor za unutarsektorska i meusektorska
strateka povezivanja znatno smanjen.
Kompanije sa podruja opine Teanj su konkurentnije u odnosu na kompanije sa
podruja opina Tesli i epe, usljed velikog broja unutarsektorskih i
meusektorskih stratekih povezivanja, ime se kreira zaokruen sistem
proizvodnje i kompletira proizvodni lanac, od sirovine do finalnog proizvoda.
Stoga je u narednomperiodu potrebno provoditi mjere koje e za rezultat imati
uspostavljanje klastera u razliitim sektorima, to e dovesti do velikog broja
povezivanja izmeu komanija sa podruja itave BEAR podruja, obzirom da
postoji veliki potencijal za navedeno. Na narednoj slici su prikazane
unutarsektorske i meusektorske veze izmeu kompanija na podruju BEAR
podruja.
Slika 20. Strateka i poslovna povezivanja unutar BEAR podruja

Tesli
Prera
da
koe i
tekstil
a
Metalop
rerada i
autodije
lovi
Prerada
hrane i
proizvo
dnja
napitak
a
Drvo
prera
da i
namj
etaj
Ver
di
Ene
rtec
h
Sald
Sald
atur
atur
a
a
Teanj
epe
Tri
en
AlAltex
tex
MAN
Mede
N+
na
HUM
Com
MEL
merc
BA
Metal e
Metal
sklop
sklop
Pobj
eda
Zupa
nik
Oa
za
M
a
di
Interli
Interli
gnum
gnum
DrvoElgr
- ad
Com
mer
ce
B&
B&
M
M
Plastifi
kacija
Mandi
Sar
ae
vi
Juni
orEkoTer
mik
T
T
ri
ri
-M
M
Su
ba
i
Am
On
Veter
Veter e
inars
inars
ka
ka
stani
stani
ca
ca
Elch
Elch
yyTex
Tex
Art
B
M
E
Inox
Inox
Ajan
Ajan
ovi
ovi
ESESSta
Sta
hl
hl
El
El
mo
mo
nt
nt
Man
apro
m
Vin
Vin
me
me
tal
tal
Pro
Pro
gra
gra
d
d Budo
Mont
Mont
Expo
ane
ane
rt
kue
kue
Porob
Porob
i
i

7.Akcioni planovi i projedlozi intervencija za 30

izvozno orijentisanih mikro, malih i srednjih
preduzea iz BEAR podruja
7.1. Akcioni planovi i projedlozi intervencija za privredna
drutva iz sektora metaloprerada i autodijelovi
7.1.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee BME d.o.o. Teanj
7.1.1.1. Osnovni podaci o kompaniji
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Broj zaposlenih 2015
Ukupan prihod 2014
Ukupan prihod planiran u 2015
Uee prihoda od izvoza u
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
BME d.o.o.
Metaloprerada i autodijelovi
Teanj
Proizvodnja prikolica i poluprikolica
N/A
108
N/A
15.000.000 KM
100%
Edin Gari
061/808-869
7.1.1.2. Analiza konkurentnosti prema Porterovom dijamantu

7.1.1.2.1. Faktorski uslovi
Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije BME d.o.o. su locirani na putnom pravcu Jelah -

Tesli, a u blizini ukljuenja na magistralni put Sarajevo - Bosanski Brod koji BiH
spaja sa zapadnoevropskim zemljama. Obzirom da kompanija BME izvozi 100%
svoje proizvodnje na trite EU, moe se konstatovati da je geostrateki poloaj
ove kompanije veoma povoljan sa aspekta poslovanja i daljnjeg razvoja.
Radna snaga
Kompanija BME trenutno zapoljava ukupno 108 radnika, od kojih priblino 15

radnika ini upravu i administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U
nrednom periodu od dvije godine je planirano zapoljavanje dodatnih 40 radnika,
prvenstevno u sektoru proizvodnje. U upravi i administraciji je zaposlena
visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnija zanimanja su ininjeri mainstva
i ekonomisti. U sektoru proizvodnje najznaajnija zanimanja su bravari i varioci.
Na tritu rada ne postoji dovoljan broj strune i kvalifikovane radne snage koja
se odmah po zapoljavanju moe ukljuiti u proces proizvodnje. Ovo predstavlja

znaajnu prepreku u razvoju kompanije BME, obzirom da je proizvodnja prikolica i

poluprikolica specifina po tome da za obavljanje kljunih proizvodnih procesa
zahtijeva strunu i kvalifikovanu radnu snagu. Kompanija BME ima razvijen sistem
prevazilaenja nedostatka strune radne snage u vidu internih obuka, koji u
prosjeku traje 6 mjeseci. Ovo znaajno smanjuje efikasnost i efektivnost u
proizvodnji, poveava finansijske trokove i trokove novca, te utie na smanjenje
konkurentnosti. Stoga ova kompanija istie potrebu usklaivanja obrazovnog
sistema sa potrebama privrednog sektora, te potrebu za intenzivnijom saradnjom
izmeu Centra za obrezovanje Teanj i privrednih drutava.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija BME je u najveoj mjeri koristila vlastita

finansijska sredstva, te u manjoj mjeri sredstva obezbjeena putem kreditnih
zaduenja, obzirom da je proces proizvodnje efikasno organizovan i ne postoje
problemi u naplati potraivanja to omoguava akumulaciju valtitih finansijskih
sredstava za finansiranje poslovanja. Prilikom obezbjeenja kreditnih finansijskih
sredstava nije bilo znaajnih problema i prepreka. Iz navedenog se moe zakljuiti
da pristup kapitalu nema uticaja na poslovanje ove kompanije.
Infrastruktura
Kompanija BME posluje u iznajmljenim proizvodnim objektima, te mogunost

poboljanja svojih konkurentskih prednosti vidi u izgradnji vlastitih objekata u
nekoj od industrijskih zona u opini Teanj, to je jedan od stratekih ciljeva ove
kompanije. Na trenutnoj lokaciji postoji sva potrebna infrastruktura kao to je
putna, elektrina, telekomunikaciona i vodovodna. Ne postoje znaajni problemi
vezani za bilo koju vrstu navedene infrastrukture, te se moe zakljuiti da pristup
infrastukturi nema uticaja na poslovanje ove kompanije.
Znanja
Kompanija BME posjeduje kljuna tehnika znanja, know - how i upravljaka

znanja koja joj omoguavaju postizanje konzistentnog kvaliteta u proizvodnji
prikolica i poluprikolica, te izvoz istih na veoma zahtjevno trite EU. Moe se
konstatovati da su znanja koja posjeduje kompanija BME, uzimajui u obzir sve
ostale relevantne faktore, jedan od znaajnih izvora konkurentnosti obzirom da od
perioda osnivanja kontinuirano ostvaruje rast prihoda od 20%, dok je broj
zaposlenih povean za 100%.
7.1.1.2.2. Uslovi tranje
Kompanija BME je u potpunosti vezana za trite EU, tanije Holandije, obzirom
da 100% prihoda ostvaruje od izvoza u pomenutu zemlju. Tranja za prikolicama i
poluprikolicama je u prethodnom periodu kontinuirano rasla na pomentom tritu,
a njen rast se oekuje i u narednom periodu. Rast tranje za prikolicama i
poluprikolicama na tritu Belgije premauje proizvodne mogunosti kompanije

BME, usljed ega ne postoji mogunost za proizvodnjom vika proizvoda koji bi se

plasirali na neko drugo trite.
7.1.1.2.3. Vezane i podravajue industrije
Osnovne sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje su elini limovi i elini
profili. Sva sirovinska osnova se proizvodi u elianama i valjaonicama izvan BiH,
a zatim se na tritu BiH distribuira preko domaih distributera kao to su
Saraevi d.o.o. Teanj, Metalcentar d.o.o. Sarajevo i Bogner Edelstahl d.o.o.
Vitez, od kojih ujedno i kompanija BME nabavlja potrebne sirovine. Sirovine su
proizvedene po najsavremenijim standardima tako da kompanija BME ima na
raspolaganju najkvalitetnije sirovine koje je mogue nai na tritu u ovom
trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj na konkurentnost kompanije BME tako to je
kvalitet proizvoda u velikoj mjeri povean kroz kvalitet sirovina. Meutim,
povremenopostoji problem nabavke potrebnih koliina sirovina zbog nedostatka
istih na lagerima distributera. Na ovaj nain se poveavaju finansijski trokovi i
trokovi vremena to utie na smanjenje efikasnoti u proizvodnji, a indirektno na
smanjenje konkurentnosti kompanije BME. Nain na koji je mogue rijeiti
pomenuti problem je kroz uspostavljanje sradnje sa dobavljaima sirovina koje bi
omoguilo zajedniko planiranje koliina i asortimana istih.
Kompanija BME je vezana i za industrije poluproizvoda, trgovake robe i opreme,
te pruaoce poslovnih usluga. Poluproizvodi koji se nabavljaju su ovovine i koioni
sistemi. Nabavka osovina se vri od kompanije Ral Parts d.o.o. Tuzla, dok se
koioni sistemi uvoze i nabavljaju od kompanije Wabco iz Belgije. Takoer,
poluproizvodi su zadovoljavajueg kvaliteta i ne postoje znaajni problemi u
segmentu nabavke istih. Pored navadenih sirovina i poluproizvoda, kompanija
BME nabavlja i trgovaku robu kao to su vijci i matice, i to od domaih
distributera kao to su Rajax d.o.o. Zenica i Wurth BH d.o.o. Sarajevo.
Najznaajnija oprema koja se koristi u procesu proizvodnje su aparati za varenje,
maine za obradu lima, prese, te pile za sjeenje metala. Veina opreme je
zastarjela i neautomatizovana te iziskuje angaovanje veeg broja radne snage i
obavljanje veeg broja radnji u toku procesa proizvodnje, to utie na smanjenje
efikasnosti u proizvodnji.
Poslovne usluge koje se redovno koriste u poslovanju su usluge transporta i
pedicije. Usluge transporta kompanija BME nabavlja od hrvatske kompanije koja
se bavi pruanjem istih, zbog dugoronog partnerstva sa istom. Usluge pedicije
se navbaljaju od loklanih pruaoca ovih vrsta usluga. Meutim, postoji potreba za
uslugama certifikacije u segmentu zavarivanja. Na ovaj nain bi se kvalitet
proizvoda dodatno unaprijedio i poveala konkurentnost kompanije BME. Takoer,
postoji potreba za uslugama optimizacije komunikacije unutar kompanije ime bi
se dodatno unaprijedila efikasnost u poslovanju.
Svi proizvodi se prodaju matinoj kompaniji u Holandiji, koja ih dalje kroz
maloprodajne lance distribuira na tritu EU.
7.1.1.2.4. Strategija preduzea, struktura i rivalitet

Organizacija
Organizacija kompanije BME je podijeljena u tri osnovna sektora, i to: uprava,

administracija i raunovodstvo, i proizvodnja. Sektor proizvodnje je podijeljen na
vie poslovnih jedinica koje su u meusobnoj zavisnoti jedna od druge, na nain
da proizvod koji izlazi iz jedne poslovne jedinice predstavlja ulazni poluproizvod u
drugoj poslovnoj jedinici. Princip odluivanja je decentralizovan, to
podrazumijeva da svaki sektor i poslovna jedinica imaju na elu odgovorno lice
koje upravlja istim. Kompanija ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta koji
vri posebna sluba unutar sektora proizvodnje. Ono to se moe primijetiti jeste
da ne postoje sektori prodaje i marketinga koji bi vrili istraivanje trita i
osmiljavanje prodajnih strategija, odnosno omoguili proaktivan nastup na
tritu. Meutim, u sluaju kompanije BME ovo ne predstavlja znaajan problem u
poslovanju i razvoju obzirom da je kompanija BME vri klasinu ugovornu
proizvodnju za matinu kompaniju u Holandiji po ve definisanim standardima, a
matina kompanija u Holandiji vri istraivanje trita i razvoj prodajnih strategija.
Strategije
Kompanija BME trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie potrebu za
izradom iste. Meutim, postoji definisana vizija razvoja kompanije BME koja
predstavlja tenju kompanije da postane lider u proizvodnji prikolica i
poluprikolica u Jugoistonoj Evropi. Takoer, ova kompanija ima definisane
odreene razvojne ciljeve, kao to su izgradnja vlastitih proizvodnih objekata i
uspostavljanje sektora za 3D modeliranje to podrazumijeva nabavku potrebne
opreme i angaovanje potrebnih kadrova.
Marketinka strategija takoer nije izraena, meutim ova kompanija istie
potrebu za izradom iste u buduem periodu.
Konkurencija
Kompanija BME se ne suoava sa direktnom konkurencijom na tritu, obzirom da

vri ugovornu proizvodnju za matinu kompaniju u Holandiji, koja dalje distribuira
proizvode na tritu EU pod vlastitim brandom. Najznaajniji konkurent matine
kompanije u Holandiji je Smitz - Grone koji je ujedno i trini lider u segmentu
proizvodnje prikolica i poluprikolica na tritu EU. Trite je struktuirano tako da
se primjenjuje strategija cjenovne konkurencije, koja je indirektno nametnuta i
kompaniji BME, a podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim cijenama uz
obezbjeenje traenog kvaliteta.
7.1.1.4. Nalazi analize konkurentnosti
Uoeni nedostaci
Nedostatak kvalifikovane i adekvatno
obuene radne snage
Potrebne intervencije
Usklaivanje procesa obrazovanja u
srednjim kolama BEAR podruja sa
potrebama metalopreraivake industrije;
Uspostavljanje sistema sufinansiranja

Uoeni nedostaci
metalopreraivake industrije.
Podrka u pristupu lokaciji za izgradnju
proizvodne hale u jednoj od industrijskih
zona u opini Teanj pod povoljnim
uslovima u cilju otvaranja novih radnih
mjesta
Izrada biznis plana
Uspostaviti sistem povoljnog kreditiranja za
nabavku opreme u cilju otvaranja radnih
mjesta u metalopreraivakoj industriji
(sufinansiranje kamatnih stopa, povoljni
namjenski krediti putem razvojnih banaka).
Neposjedovanje adekvatnog
proizvodnog objekata za dalji razvoj
Nedostatak stratekog planiranja
sredstava za modernizaciju opreme
Nedostatak sistema upravljanja
kvalitetom proizvodnje
Neposjedovanje
adekvatnih
standarda
kvalitete
i
sigurnosti
proizvoda
Uvoenje standarda kvaliteta ISO 9001

Uvoenje certifikata kvaliteta u segmentu
zavarivanja
7.1.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Elmont d.o.o.

epe
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Elmont d.o.o.
epe
Izrada elinih konstrukcija za izgradnju
benzinskih stanica, Izgradnja vizuelnog
dijela na benzinskim stanicama
Mainske instalacije (razvod goriva, razvod
plina) na benzinskim stanicama
57
4.000.000 KM
4.000.000 KM
70%
Amel Curi
061/137-001

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Elmont d.o.o. epe su locirani u naselju Golubinja u

opini epe. U blizini se nalazi ukljuenje na magistralni put Sarajevo -
Bosanski Brod, to omoguava kompaniji Elmont d.o.o. epe transportnu
komunikaciju sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim i istonoevropskimzemljama.

Radna snaga
Kompanija Elmont d.o.o. epe trenutno zapoljava ukupno 57 radnika, od kojih 2

radnika ine upravu, 11 radnika ine administraciju, dok ostatak radnika radi u
proizvodnji. Elmontd.o.o. epe u narednom periodu ima planove poveanja
obima proizvodnje i izlaska na nova trita, te ukoliko se isti realizuju planira
poveanje broja radne snage. Upravu ini vlasnik ove kompanije i izvrni direktor
koji posjeduju dugogodinje iskustvo u oblasti izgradnje elinih konstrukcija za
benzinske stanice i izrade vizuelnih dijelova na benzinskim stanicama. U
administraciji je zaposlena visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnije
zanimanje je ininjer mainstva. U sektoru proizvodnje najznaajnije zanimanje je
varioc. Znanja i vjetine trenutno zaposlene radne snage su na zadovoljavajuem
nivou u odnosu na sloenost procesa proizvodnje, to omoguava ovoj kompaniji
proizvodnju proizvoda i pruanje usluga vrhunskog kvaliteta na tritu zemalja
podrujea, kao i na tritu EU koja je vome zahtjevno trite sa aspekta standarda
kvaliteta. Menadment ove kompanije istie da, iako na podruju opine epe
postoji veliki broj nezaposlene radne snage koja je kvalifikovana za rad u
metalnom sektoru, znanja i vjetine kojim raspolau nisu dovoljne za ukljuivanje
u proces proizvodnje odmah po zapoljavanju. Navedeno se deava prvenstveno
iz razloga to u srednjim kolama na podruju opine epe ne postoji dovoljan
broj programa obuke uenika za razliita zanimanja iz oblasti metaloprerade, te
touenici tokom srednjeg kolovanja nemaju priliku obavljanja praktinog rada u
privrednom sektoru. Nedostatak kvalifikovane i strune radne snage na tritu
rada Elmont d.o.o. epe prevazilazi tako to vri interne obuke radne snage.
Interne obuke radne snage smanjuju produktivnost u proizvodnji i poveavaju
finansijske trokove, obzirom da u periodu obuke radnika isti ne doprinose razvoju
kompanije, ali postoji obaveza isplate plaa istim.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Elmont d.o.o. epe je koristila vlastita

finansijska sredstva i finansijska sredstva obezbjeena putem kredita. Elmont
d.o.o. epe je osnovan 1996. godine, i kroz devetnaestogodinje poslovanje je
izgradio pozitivan rejting kod finansijskih institucija. Stoga ima mogunost
obezbjeenja finansijskih sredstava po sonovu kredita ili nekog drugog
finsnsijskog proizvoda po veoma povoljnim uslovima, uzimajui u obzir
specifinost djelatnosti koju obavlja i trenutne potrebe za ulaganjem i razvojem.
Infrastruktura
Elmont d.o.o. epe posjeduje vlastite proizvodne objekte u BiH koji su

prilagoeni specifinostima djelatnosti koje obavlja ova kompanija. Takoer,
Elmont d.o.o. epe posjeduje poslovne objekte i u Sloveniji, gdje je ova
kompanija osnovala vlastitu firmu koja obavlja funkciju prodaje proizvoda i
uslugana tritu EU, meutim sva proizvodnja se odvija u BiH. Na obje lokacije
postoji sva potrebna infrastruktura koja je potrebna za odvijanje poslovnih
procesa, kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna,
kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Usljed nedovoljnog kvaliteta elektrine
infrastrukture na podruju opine epe, Elmont d.o.o. epe se suoava sa

problemom estih nestanaka elektrine energije. Obzirom da se napajanje

opreme vri elektrinom energijom dolazi do estih zastoja u proizvodnji, to ima
negativcan uticaj na odvijanje poslovanja pogotovo u sluajevima kada je
proizvode potrebno isporuiti u kratkom periodu.
Znanja
Elmont d.o.o. epe je kroz devetnaestogodinje poslovanje u oblasti izrade

metalnih konstrukcija za benzinske stanice i u oblasti izrade vizuelnih dijelova na
benzinskim stanicama kontinuirano sticao i unapreivao tehnika znanja i know -
how iz navedenih oblasti. Ovo je rezultiralo u izgradnji imida ove kompanije, kao
jednog od najkvalitetnijih proizvoaa navedenih proizvoda na tritu BiH, a i ire.
Od ukupnog prihoda koji ostvaruje Elmont d.o.o. epe 70% prihoda ostvaruje po
osnovu prodaje i ugradnje elinih konstrukcija i vizuelnih dijelova na benzinskim
stanicama na tritu zemalja podrujea, kao to su Slovenija, Hrvatska i Crna
Gora. Od ukupnog prihoda koji je ostvaren na stranom tritu, 90% prihoda
Elmont d.o.o. epe ostvaruje prodajom navedenih proizvoda na tritu Crne
Gore u ovom trenutku. Pored navedenih zemalja ova kompanija je prisutna i na
tritu Srbije i Kosova. Tranja za proizvodima i uslugama Elmont d.o.o. epe je
iskljuivo vezana za industriju izgradnje benzinskih stanica, te se kree u skladu
sa trendom razvoja nevedene industrije. Na tritu navedenih zemalja, usljed
poveanja broja izgraenih benzinskih stanica, postoji rast tranje za proizvodima
i uslugama Elmont d.o.o. epe, prvenstveno na tritu Slovenije i Austrije. Iz
ovog razloga je Elmont d.o.o. epe osnovao vlastitu kompaniju u Sloveniji koja
obavlja funkciju istraivanja trita, promocije i sklapanja ugovora o prodaji
proizvoda i usluga. Ostatak od 30% prihoda Elmont d.o.o. epe ostvaruje na
tritu BiH. Trite BiH je zasieno kada je u pitanju izgradnja benzinskih stanica,
to je uticalo na smanjenje tranje za izgradnjom elinih konstrukcija za
benzinske pumpe na tritu BiH. Potrebe BH trita se prvenstveno odnose na
potranju za zamjenom vizuelnih dijelova na postojeim benzinskim stanicama,
do ijeg habanja je dolo usljed dugogodinje izloenosti razliitim vremenskim i
drugim uslovima.
Osnovne ulazne sirovine koje koristi Elmont d.o.o. epe u procesu proizvodnje
elinih konstrukcija za benzinske stanice su elini i inoksni profili. Navedene
sirovine Elmont d.o.o. epe nabavlja od domaih distributera istih, a
najznaajniji su Saraevi d.o.o. Teanj i Euro - Metali d.o.o. Doboj Jug. Na ovaj
nain dolazi do unutarsektorskog povezivanja izmeu kompanija u BEAR podruju
i postepenog kompletiranja proizvodnog lanca, od sirovine do finalnog proizvoda,
obzriom da je Saraevi d.o.o. Teanj jedan od kljunih distributera sirovina za
potrebe metalnog sektora u BEAR podruju. Za potrebe izrade vizuelnih dijelova
na benzinskim stanicama Elmont d.o.o. epe kao osnovnu ulaznu sirovinu koristi
aluminijske profile i limove. Aluminijske sirovine ova kompanija takoer nabavlja
na domaem tritu od kompanije BH Aluminijum d.o.o. Vlasenica. Pored sirovina

Elmont d.o.o. epe koristi i razliite vrste cijevi za razvoenje goriva i plina na
benzinskim stanicama, fitinge i ventile. Glavni dobavlja cijevi je kompanija Euro
- Roal d.o.o. Doboj Jug.
U procesu proizvodnje Elmont d.o.o. epe kao osnovnu opremu koristi CNC
maine, prese i aparate za varenje. Najvei dio opreme je baziran na savremenim
tehnologijama.
Poslovne usluge koje redovno koristi Elmont d.o.o. epe u poslovanju su usluge
transporta i pedicije.Navedene usluge se nabavljaju od lokalnih pruaoca istih.
Elmont d.o.o. epe je koristio i usluge certifikacije proizvodnje, te posjeduje
standard kvaliteta ISO 1090 za kvalitet izrade linih kostrukcija koji je bio uslova
za izlazak na strano trite. Elmont d.o.o. epe takoer posjeduje standard
kvaliteta ISO 3834 za kvalitet varova. Menadment ove kompanije istie potrebu
za uslugama izrade i dizajna kataloga proizvoda i uslugama u segmentu kontrole
kvaliteta proizvodnje.
Na tritu BiH, prodaja proizvoda se vri direktno individualnim kupcima po
narudbi. Najznaajniji kupci na tritu BiH su HIFA Petrol d.o.o. Sarajevo i
Energopetrol d.d. Sarajevo.Prodaja proizvoda na tritu Hrvatske, Srbije, Crne
Gore i Kosova se takoer vri direktno kupcima, dok se na tritu Slovenije i
ostalih zemalja EU prodaja proizvoda odvija preko vlastite kompanije koja je
osnovana u Sloveniji.
Organizacija
Organizaciona struktura Elmont d.o.o. epe je fleksibilna, obzirom da je

specifinost djelatnosti koju obavlja ova kompanija u tome da postoji kontinuirana
potreba za transferom radne snage iz jednih proizvodnih procesa u druge.
Meutim, mogue je identifikovati tri osnovna sektora u Elmont d.o.o. epe, i to:
uprava, administracija i proizvodnja. Uzimajui u obzir da Elmont d.o.o. epe ne
sklapa dugorone ugovore o prodaji proizvoda, postoji potreba za kontinuiranom
promocijom ove kompanije na postojeim i potencijalnim tritima i razvojem
prodajne funkcije. Stoga nedostatak u organizacionoj strukturi predstavlja
nepostojanje trino orijentisanih sektora, kao to su sektori prodaje ili
marketinga, koji bi vrili navedene funkcije.
Strategije
Elmont d.o.o. epe trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie potrebu
za izradom iste. Osnovni kratkoroni razvojni cilj ove kompanije je izlazak na
trite EU, koji je djelimino ostvaren, obziorm da je osnovano vlastito
predstavnitvo u Sloveniji i realizovano nekoliko projekata.Meutim, potpuno
ostvarenje ovog cilja podrazumijeva poveanje trinog uea na tritu
Slovenije kao i izlazak na trita Austrije i Njemake. Realizacija navedenog cilja
e indirektno dovesti do poveanja obima proizvodnje i broja zaposlenih u Elmont
d.o.o. epe.

Marketinka strategija takoer nije izraena te postoji potreba za izradom iste u

buduem periodu. Marketinka strategija koja je bila koritena do ovog trenutka
je segmentu promocije kompanije. Promotivna strategija koju upotrebljava Elmont
d.o.o. epe je promocija od usta do usta, koja podrazumijeva da postojei
kupci proizvoda i usluga prenose pozitivno iskustvo u poslovanju na potencijalne
kupce proizvoda i usluga kompanije Elmont d.o.o. epe.
Elmont d.o.o. epe upotrebljava strategiju diferencijacije na tritu, koja
podrazumijeva diferenciranje u vrhunskom kvalitetu proizvedenih proizvoda i
pruenih usluga. Sistem odluivanja je decentralizovan, to podrazumijeva da
strateke odluke o razvoju kompanije donosi top menadment, dok odluke vezane
za operativno poslovanje donose menaderi prvog i srednjeg nivoa.
Elmont d.o.o. epe takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
proizvoda, koja se odvija u toku proizvodnje i u zavrnoj fazi. U toku proizvodnje i
u zavrnoj fazi kontrolu kvaliteta proizvoda obavljaju ininjeri mainstva koji su
zadueni za voenje pojedinanih projekata od poetka do kraja istih.
Konkurencija
Na tritu BiH glavnu konkurenciju Elmont d.o.o. epe u proizvodnji vizuelnih

dijelova za benzinske stanice i razvoenju goriva i plina na benzinskim
stanicamapredstavlja Delta Petrol d.o.o. Kakanj. U segmentu proizvodnje elinih
konstrukcija za benzinske stanice osnovnu konkurenciju predstavlja kompanija
Krivaja Metali d.o.o. Zavidovii.
Na stranom tritu konkurenti dolaze iz zemalja na kojim Elmont d.o.o. epe vri
prodaju proizvoda i usluga, kao to su Slovenija, Hrvatska, Srbija, Crna Gora i
Kosovo. Osnovna konkurentska prednost kompanija iz navedenih zemalja u
odnosu na Elmont d.o.o. epe je u lakem pristupu tritu.

Uoeni nedostaci
obuene radne snage
infrastrukturom
Nerazvijena funkcija marketinga i
prodaje u preduzeu
Posredovanje u pregovorima sa
Elektrodistribucijom epe (zajedniki
nastup preduzea sa slinim problemom)
Tehnika podrka uspostavi sektora
marketinga ili prodaje; Organizacija
treninga iz oblasti analize i istraivanja
trta, te tehnika prodaje.
Izrada biznis plana

Nedostatak planskog pristupa razvoju

trita
7.1.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Enertech d.o.o.

Tesli
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Enertech d.o.o.
Tesli
Proizvodnja metalnih stolica sa
mogunou transformacije u lealjke
5
500.000 KM
1.500.000 KM
100%
Pero Nikoli
065/376-771

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Enertech d.o.o. Tesli su locirani u okviru industrijske

zone Borja u Tesliu. Ova industrijska zona je povezana sa putnim pravcem
Jelah - Tesli, koji se ukljuuje na magistralni put Sarajevo - Bosanski Brod koji
BiH spaja sa zapadnoevropskim zemljama. Obzirom da ova kompanija izvozi
100% proizvodnje na trite EU, moe se konstatovati da ima povoljan
geostrateki poloaj.
Radna snaga
Enertech d.o.o. Tesli trenutno zapoljava ukupno 6 radnika, od kojih 1 radnik ini
upravu i administraciju, i 4 radnika ine sektor proizvodnje. Usljed planiranog
poveanja obima poslovanja, Enertech d.o.o. Tesli u periodu do 2017. godine
planira zapoljavanje dodatnih 5 - 10 radnika u sektoru proizvodnje. U sektoru
proizvodnje najznaajnije zanimanje je bravar, meutim u narednom periodu ova
kompanija e imati potrebe i za drvnim tehniarima. Menadment kompanije
istie da na tritu rada ne postoji dovoljan broj strune i kvalifikovane radne
snage koja se odmah po zapoljavanju moe ukljuiti u proces proizvodnje. Ovaj
problem Enertech d.o.o. Tesli prevazilazi tako to vri interne obuke radne
snage. Interne obuke radne snage zahtijevaju angaman postojeih strunih
kadrova koji e vrtiti obuku novouposlenih radnika, usljed ega nisu u
mogunosti obavljati redovne poslovne zadatke ime im se smanjuje
produktivnost u radu. Ovo znaajno utie na odvijanje proizvodnih procesa,

obzirom da Enertech d.o.o. Tesli zapoljava ukupno 4 radnika u sektoru

proizvodnje te ne postoji prostor za prekomjernim angaovanjem radne snage u
svrhu provoenja obuke novouposlenih.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Enertech d.o.o. Tesli je koristila najveim

dijelom vlastita finansijska sredstva, te u manjoj mjeri finansijska sredstva
obezbjeena putem kredita.Menadment ove kompanije smatra da na
finansijskom tritu postoji dovoljno finansijskih proizvoda, prvenstveno
dugoronih i kratkoronih kreditnih linija, pogodnih za finansiranje razliitih
segmenata poslovanja kada se uzmu u obzir period otplate kredita i grace period.
Meutim, u dosadanjem poslovanju, prilikom obezbjeenja finansijskih sredstava
putem kredita, najvei problem je predstavljala cijena finansijskih sredstava i
sistem dodjele kredita u bankama u smislu uslova koje je potrebno ispuniti.
Navedena ogranienja prilikom obzebjeenja finansijskih sredstava putem kredita
se mogu djelimino vezati i za injenicu da je ova kompanija osnovana krajem
2014. godine, te da nema izgraen kreditni rejting kod banaka.
Infrastruktura
Enretceh d.o.o. Tesli u ovom trenutku posluje u iznajmljenim poslovnim

objektima u okviru industrijske zone Borja u Tesliu. Trenutno pristup
infrastrukturi nema uticaja na poslovanje Enertech d.o.o. Tesli, obzirom da na
navedenoj lokaciji postoji sva potrebna infrastruktura za neometano odvijanje
procesa proizvodnje, kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna,
kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Meutim, usljed planiranog irenja
obima proizvodnje, kapacitet poslovnih objekata u kojim trenutno posluje
Enertech d.o.o. Tesli e postati nedovoljan za neometano odvijanje procesa
proizvodnje. Iz ovog razloga menadment ove kompanije kao jedan od stratekih
ciljeva u razvoju Enertech d.o.o. Tesli istie kupovinu ili izgradnju vlastitih
poslovnih objekata u jednoj od industrijskih zona u opini Tesli.
Znanja
Proizvodnja stolica sa mogunou transformacije u lealjke nije sloen i

tehnoloki zahtjevan proces proizvodnje, te ne zahtijeva posjedovanje specifinih
tehnikih znanja. Obzirom da Enertech d.o.o. Tesli vri ugovornu proizvodnju
nevedene vrste stolica za kupce sa podruja Italije, Njemake i Francuske, na
raspolaganju ima kompletnu projektnu dokumentaciju koja je dovoljna za pravilno
odvijanje procesa proizvodnje.
Enertech d.o.o. Tesli je u potpunosti vezan za trite EU. Od ukupnog prihoda koji
ostvaruje ova kompanija 100% prihoda ostvaruje kroz prodaju proizvoda na
tritu zemalja EU, kao to su Njemaka, Italija i Francuska. Koliina tranje za
proizvodima ove kompanije na navedenim tritima trenutno premauje
proizvodne kapacitete ove kompanije, te se u narednom periodu moe oekivati

kontinuiran porast obima proizvodnje. Stolice sa mogunou transformacije u

lealjke su diferenciran proizvod koji ima mogunost primjene u razliite svrhe, od
hotela i ugostiteljskih objekata do privatnih stambenih prostora, ime je rizik
promjena na nekom od navedenih trita uveliko smanjen. Takoer, tranja za
navedenom vrstom stolica postoji i na tritima Rusije, Ukrajine, Hrvatske i BiH,
na koja Enertech d.o.o. Tesli planira plasirati proizvode u narednom periodu.
Enertech d.o.o. Tesli za proizvodnju navedene vrste stolica kao osnovne ulazne
sirovine u procesu proizvodnje koristi eline cijevi. Sva sirovinska osnova se
proizvodi izvan BiH, prvenstveno u Italiji, odakle Enertech d.o.o. Tesli uvozi
potrebne sirovine. Cijevi koje koristi ova kompanija kao sirovinu u procesu
proizvodnje su specifinih dimenzija, te iz tog razloga nisu dostupne na traitu
BiH. Ove cijevi se koriste za izradu konstrukcije za nevedenu vrstu stolica. Nakon
obrade cijevi potrebno je izvriti farbanje, plastifikaciju i kromiranje istih. Ove
usluge je Enertech d.o.o. Tesli nabavljao od kompanije SurTec - Eurosjaj d.o.o.
Konjic, meutim usljed nedovoljnog kvaliteta ovih usluga, Enertech d.o.o. Tesli ih
nabavlja u Italiji. Obraene cijevi se zatim sklapaju pomou razliitih
mehanizama, opruga i vijane robe, koji se takoer ovoze iz Italije zbog
specifinih dimenzija i sastava istih, koje nije mogue nai na tritu BiH. Finalnu
komponentu u procesu proizvodnje stolica predstavlja sjedite izraeno od
spuve koja je obloena razliitim vrstama platna. Navedena sjedita Enertech
d.o.o. Tesli nabavlja od kompanije Al - tex Teanj s kojom ima dugoroni ugovor
o kupovini sjedita, te na ovaj nain dolazi do meusektorskog povezivanja
izmeu kompanija u BEAR podruju. Takoer, Enertech d.o.o. Tesli u svrhu
pakovanja proizvedenih stolica nabavlja i kartonsku ambalau, koju uvozi iz
Hrvatske. Kada je u pitanju kartonska ambalaa, veina kompanija iz BEAR
podruja istie problem vezan za nabavku iste, usljed nepostojanja dovoljnog
broja proizvoaa i distributera kartonske ambalae na tritu BiH.
Enertech d.o.o. Tesli za proizvodnju navedene vrste stolica koristi i razliite vrste
opreme, od kojih su najznaajnije prese i aparati za varenje. Sva oprema je
bazirana na zastarjelim tehnlogijama.
Enertech d.o.o. Tesli, pored navedenih poslovnih usluga farbanja, plastifikacije i
kromiranja, koristi i usluge transporta i pedicije, koje nabavlja od lokalnih
pruaoca istih. Ova kompanija istie potrebu za uslugama certifikacije proizvodnje
u to kraem periodu, obzirom da posjedovanje standarda kvaliteta postaje uslov
za izvoz proizvoda na trite EU, za koje je Enertech d.o.o. Tesli u potpunosti
vezan.
Prodaja proizvoda se vri direktno distributerima u Njemakoj, Italiji i Francuskoj,
koji ih dalje distribuiraju na navedenim tritima. Najznaajniji kupac na tritu
Italije je kompanija Como Arbo, dok je na tritu Njemake to kompanija Bruno
Boder. Enertech d.o.o. Tesli sa nevednim kompanijama ima dugorone ugovore o
prodaji ime je rizik promjena na tritu znaajno smanjen.

Organizacija
Organizacija kompanije Enertech d.o.o. Tesli je podijeljena u dva sektora, i to:

uprava i proizvodnja. Upravu ini vlasnik kompanije koji obavlja administrativne
funkcije i funkcije top menadmenta. Obzirom da ova kompanija proizvodi
diferenciran proizvod, ija prodaja zahtijeva odreene marketinke aktivnosti,
znaajan nedostatak u organizaciji ove kompanije predstavlja nedostatak sektora
marketinga i prodaje. Ovo trenutno ne predstavlja znaajan problem, obzirom da
navedene aktivnosti vre distributeri stolica na stranim tritima. Meutim,
izlaskom na trite BiH, koje ova kompanija planira u narednom periodu,
nedostatak navedenih sektora moe predstavljati ogranienje u razvoju prodajne
i distributivne funkcije.
Strategije
Kompanija Enertech d.o.o. Tesli trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali
istie potrebu za izradom iste. Meutim, postoje definisani kratkoroni razvojni
ciljevi, kao to su kupovina ili izgradnja vlastitih poslovnih objekata u jednoj od
industrijskih zona u opini Tesli, nabavka opreme bazirane na savremenim
tehnologijama, te unapreenje postojeih proizvoda koje podrazumijeva punudu
stolica u razliitim bojama i razliitim bojama i dizajnu sjedita.
Marketinka strategija takoer nije izraena, i postoji potreba za izradom iste u
buduem periodu. Meutim, Enertech d.o.o. Tesli ima planove za razvoj prodajne
funkcije. Ova kompanija se trenutno nalazi u pregovorima o prodaji stolica sa
maloprodajnim lancem Konzum, koji e, ukuliko se realizuju, omoguiti prodaju
stolica na tritu BiH i Hrvatske. Pored navedenih trita, Enertech d.o.o. Tesli
ima planove za izlazak i na trita Rusije i Ukrajine.
Pri nastupu na tritu Enertech d.o.o. Tesli primjenjuje strategiju diferencijacije,
koja podrazumijeva proizvodnju diferenciranih proizvoda pri emu cijena nije
odluujui faktor. Trenutni sistem odluivanja u ovoj kompaniji je centralizovan,
to podrazumijeva da sve vrste odluka vezane za bilo koji segment poslovanja
kompanije donosi iskljuivo top menadment.
Enertech d.o.o. Tesli takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
proizvoda, koji se odvija u toku proizvodnje i u zavrnoj fazi. U toku proizvodnje
kontrolu kvaliteta proizvoda vri radna snaga koja obavlja razliite proizvodne
procese, dok u zavrnoj fazi kontrolu kvaliteta proizvoda vri odgovorno lice koje
se nalazi na elu sektora proizvodnje.
Konkurencija
Enertech d.o.o. Tesli se ne suoava sa direktnom konkurencijom, obzirom da vri

klasinu ugovornu proizvodnju za distributere stolica na tritu Njemake, Italije i
Francuske, sa kojim ima dugorone ugovore o prodaji proizvoda.


Uoeni nedostaci
obuene radne snage

sredstava za nabavku dodatne
opreme i proirenje proizvodnje
Nemogunost obezbjeivanja
adekvatne vrijednosti kolaterala za
dobivanje povoljnih kreditnih
sredstava
Uspostaviti kreditno garantni fond BEAR

podruja.

mjesta

trita

Izrada biznis plana
7.1.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Es - Stahl d.o.o.

Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Es - Stahl d.o.o.
Teanj
Prerada inoksa i proizvodnja ograda,
kapija, radijatora, ankova, nadstrenica, i
stepenita od inoksa
Proizvodnja elemenata od inoksa - nosai,
ukrasne kugle, polukugle, baglame
10
42%
Sabahudin Mehmedovi
061/402-327


Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Es - Stahl d.o.o. Teanj su locirani unutar

industrijske zone Ciglana u Jelahu. Ova industrijska zona je spojena sa putnim
pravcem Jelah - Tesli koji se ukljuuje na magistralni put Sarajevo - Bosanski
Brod, koji BiH spaja sa zapadnoevropskim zemljama. Obzirom da ova kompanija
vri prodaju proizvoda na tritu BiH i zemalja EU, nevedenim putnim pravcima je
povezana sa navedenim tritima i moe se zakljuiti da ima povoljan
geostrateki poloaj.
Radna snaga
Kompanija Es - Stahl d.o.o. Teanj trenutno zapoljava ukupno 10 radnika, od

kojih 1 radnik ini upravu i administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji.
U narednom periodu do 2017. godine ova kompanija planira zapoljavanje
dodatnih 5 radnika u sektoru proizvodnje. Upravu i administraciju ini vlasnik ove
kompanije, koji posjeduje dugogodinje iskustvo iz oblasti metaloprerade. U
sektoru proizvodnje najznaajnija zanimanja su varioci, bravari i metalostrugari.
Takoer, Es - Stahl d.o.o. Teanj u narednom periodu planira zaposliti i jednog
ininjera mainstva, koji bi vrio projektovanje i tehniku pripremu proizvoda.
Radna snaga koja je trenutno uposlena u ovoj kompaniji posjeduje znanja i
vjetine koja su u skladu sa zahtjevima i sloenosti procesa proizvodnje.
Menadment kompanije istie da na tritu rada postoji dovoljan broj strune i
kvalifikovane radne snage koja se odmah po zapoljavanju moe ukljuiti u
proces proizvodnje. Meutim, istie da na podruju opine Teanj ne postoji
dovoljan broj mehatroniara i CNC programera, za kojim Es - Stahl d.o.o. Teanj
nema potrebu u ovom trenutku, ali obzirom da je jedan od stratekih ciljeva ove
kompanije nabavka opreme bazirane na CNC tehnologijama, nedostatak
navedenih profila radne snage moe imati negativan uticaj na poslovanje
kompanije Es - Stahl d.o.o. Teanj u buduem periodu. Kao rjeenje navedenog
problema, menadment ove kompanije vidi u uvoenju programa obuke za
navedena zanimanja u srednje kole na podruju opine Teanj, kao i u Centar za
obrazovanje Teanj.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Es - Stahl d.o.o. Teanj je u najveoj mjeri

koristila vlastita finansijska sredstva, te u manjoj mjeri sredstva obezbjeena
putem kratkoronih revolving kredita. Kratkorone revolving kredite ova
kompanija koristi u svrhu finansiranja tekueg poslovanja, obzirom da pokuava
da to vie povea trino uee te je u tu svrhu uslovljena davati razliite
pogodnosti kupcima, meu kojim su i dugi periodi plaanja proizvoda.
Menadment ove kompanije istie da je ponuda finansijskih proizvoda (krediti,
leasing i dr.) na finansijskom tritu zadovoljavajua sa aspekta perioda otplate i
grace perioda. Najvee ogranienje pristupu kapitalu predstavlja cijena

finansijskih sredstava, duge administrativne procedure u finansijskim

institucijama, i visina vrijednosti kolaterala koju je potrebno obezbijediti. Ovo su
ujedno i razlozi zbog kojih ova kompanija nije do ovog trenutka koristila sredstva
obezbijeena putem dugoronih finansijskih proizvoda. Meutim, menadment
kompanije istie da bi Es - Stahl d.o.o. Teanj finansijska sredstva obezbijeena
putem dugoronih kredita koristio i pod trenutnim uslovima iskljuivo ukoliko bi
dolo do potpisivanja dugoronih ugovora o prodaji proizvoda, koji bi omoguili
povrat finansijskih sredstava.
Infrastruktura
Es - Stahl d.o.o. Teanj posjeduje vlastite proizvodne objekte koji su smjeteni na

istoj lokaciji. Na trenutnoj lokaciji ove kompanije postoji sva potrebna
infrastruktura za odvijanje procesa proizvodnje, kao to je putna, elektrina,
telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja otpada.
Menadment kompanije istie da je cijena elektrine energije neopravdano
visoka, to predstavlja jedini problem vezan za infrastrukturu koju ima na
raspolaganju Es - Stahl d.o.o. Teanj. Elektrina energija je jedan od najvanijih
resursa koji ova kompanija koristi u procesu proizvodnje, obzirom da se napajanje
sve opreme vri putem elektrine energije. Visoka cijena elektrine energije
poveava cijenu finalnih proizvoda, i obzirom da Es - Stahl d.o.o. Teanj vodi
strategiju cjenovne konkurencije u nastupu na tritu, menadment ove
kompanije smatra da cijena elektrine energije u ovom trenutku predstavlja
ogranienje u razvoju Es - Stahl d.o.o. Teanj.
Specifina infrastruktura koju koristi ova kompanija u procesu poslovanja
ukljuuje sobe za ispitivanje pritiska u radijatorima.
Znanja
Menadment kompanije Es - Stahl d.o.o. Teanj posjeduje dugogodinje iskustvo i

znanja iz oblasti metaloprerade, koja je postepeno prenosio na ostale uposlenike
ove kompanije. Znanja koja posjeduje ova kompanija u oblasti proizvodnje
omoguavaju proizvodnju proizvoda vrhunskog kvaliteta, i jedna su od kljunih
konkurentskih prednosti ove kompanije, obzirom da ova kompanija ne posjeduje
savremenu opremu i da menadment kompanije istie da je veina novih kupaca
steena na osnovu preporuka postojeih kupaca, koji su zadovoljni vrhunskim
kvalitetom proizvoda.
Es - Stahl d.o.o. Teanj je priblino podjednako vezan za tranju na tritu BiH i
tranju na tritu zemalja EU, prvenstveno Njemake i Austrije. Od ukupnog
prihoda koji ostvaruje ova kompanija 58% ostvaruje kroz prodaju proizvoda na
tritu BiH, dok ostatak od 42% prihoda ostvaruje kroz prodaju proizvoda na
tritu Njemake i Austrije. Obzirom da osnovni asortiman proizvoda ove
kompanije predstavljaju proizvodi za enterijere i eksterijere, tranja za
proizvodima Es - Stahl d.o.o. Teanj je u potpunosti uslovljena trendom razvoja
graevinske industrije. Usljed nestabilnog trenda razvoja graevinske industrije u

BiH u prethodnom periodu, tranja za proizvodima kompanije Es - Stahl d.o.o.

Teanj je takoer imala nestabilan tren kretanja, a prema informacijama kojim
raspolae ova kompanija u narednom periodu se oekuje pad tranje na tritu
BiH. Tranja za proizvodima ove kompanije na tritu Njemake i Austrije, usljed
razvoja graevinske industrije u ovim zemljama, je imala kontinuiran rast u
prethodnom periodu, koji se oekuje i u buduem periodu. Takoer, prema
informacijama kojim raspolae menadment Es - Stahl d.o.o. Teanj postoji
potencijal za izvoz proizvoda ove kompanije na trita Arapskog svijeta,
prvenstveno na trite Ujedinjenih Arapskih Emirata.

Osnovne sirovine koje koristi u procesu proizvodnje Es - Stahl d.o.o. Teanj su
razne vrste inoksnih cijevi, inoksnih limova, inoksnih flahova i inoksnih ipki. Sva
sirovinska osnova se proizvodi u elianama i valjaonicama izvan BiH, a zatim se
na tritu BiH distribuira preko domaih distributera. Najznaajniji dobavljai
navedenih vrsta sirovina su Fit d.o.o. Kozarska Dubica i Euro - Roal d.o.o. Doboj
Jug. Sirovine su proizvedene u EU, koja je veoma zahtjeno trite po pitanju
standarda kvaliteta proizvoda, tako da kompanija Es - Stahl d.o.o. Teanj ima na
raspolaganju najkvalitetnije sirovine koje je mogue nai na tritu u ovom
trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj na konkurentnost ove kompanije tako to je
kvalitet proizvoda u velikoj mjeri povean kroz kvalitet sirovina.
Es - Stahl d.o.o. Teanj za proizvodnju inoksnih proizvoda za enterijere i
eksterijere koristi i razliite vrste trgovake robe, kao to su brusne ploe, rezni
materijal, paste, vijana roba, mase za montau i plin. Najznaajniji dobavljai
brusnih ploa, reznog materijala, pasti, vijane robe i masa za montau su Pro -
Flex d.o.o. Derventa, Tes d.o.o. Sarajevo i Vuji d.o.o. Bosanska Gradika. Glavni
dobavljai plina koji se koristi za varenje su Tehnogas d.o.o. Laktai i Plin -
Komerc d.o.o. Mostar.
Es - Stahl d.o.o. Teanj u procesu proizvodnje koristi opremu koja je bazirana na
zastarjelim tehnologijama, to iziskuje angaovanje veeg broja radne snage i
obavljanje veeg broja proizvodnih radnji. Ovo znaajno poveava proizvodne
trokove i smanjuje efikasnost u proizvodnji, te posljedino dovodi do smanjenja
konkurentnosti ove kompanije ukoliko se uzme u obzir da Es - Stahl d.o.o. Teanj
u nastupu na tritu primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije. Najznaajnije
vrste opreme koje koristi ova kompanija u procesu proizvodnje su pile za rezanje,
builice, ureznice, strug, polirke, prese i glodalice.
Poslovne usluge koje redovno koristi Es - Stahl d.o.o. Teanj u poslovanju su
usluge transporta, pedicije, ininjerske usluge i knjigovodstveno -
raunovodstvene usluge. Ove usluge se nabavljaju od lokalnih pruaoca istih.
Pored navedenih usluga Es - Stahl d.o.o. Teanj istie potrebu i za uslugama
certifikacije proizvodnje, to je veoma znaajno za izvoz proizvoda na trite EU
gdje posjedovanje standarda kvaliteta predstavlja garanciju kvaliteta proizvoda i
postaje uslov za irenje prodajne mree.

Na tritu BiH Es - Stahl d.o.o. Teanj proizvode direktno prodaje individualnim

kupcima po narudbi i putem tendera. Ovakav nain prodaje najee dovodi do
proizvodnje manjih serija proizvoda odreene vrste, to posljedino rezultira u
smanjenju efikasnosti u proizvodnji obzirom da proizvodnja specifinih vrsta
proizvoda zahtijeva primjenu posebnih vrsta alata i specifinu tehniku pripremu
proizvodnje. Iz ovog razloga je veoma bitno formiranje sektora prodaje u ovoj
kompaniji koji bi omoguio aktivan nastup na tritu i sklapanje dugoronih
ugovora o proizvodnji veih serija proizvoda odreene vrste, to bi dovelo do
poveanja efikasnosti u proizvodnji, profitabilnosti ove kompanije a posljedino i
do poveanja konkurentnosti. Na stranim tritima prodaja proizvoda se odvija
preko posrednika u prodaji ili direktnom prodajom kupcima. Kompanija Es - Stahl
d.o.o. Teanj je lan Predstavnitva njemake privrede u BiH, koje prua usluge
povezivanja kompanija iz BiH sa kompanijama iz Njemake u skladu sa poslovnim
interesima, te je na ovaj nain Es - Stahl d.o.o. Teanj ostvario veliki broj
poslovnih kontakata i sklopio veliki broj ugovora o prodaji proizvoda na tritu
Njemake.
Organizacija
Organizacija kompanije Es - Stahl d.o.o. Teanj je podijeljena u dva osnovna

sektora, i to: uprava i proizvodnja. Kao to je prethodno obrazloeno, znaajan
problem u organizaciji ove kompanije, uzimajui u obzir trenutni nain prodaje
proizvoda, predstavlja nepostojanje sektora prodaje i marketinga koji bi vrili
istraivanje trita i osmiljavanje prodajnih strategija, odnosno omoguili
proaktivan nastup na tritu. Ovome u prilog ide i injenica da je najvei broj
kupaca samostalno pronaao ovu kompaniju, te da ne postoji izgraena prodajna
i distributivna mrea, ne postoje dugorona partnerstva sa kupcima, te ne postoji
serijska proizvodnja naperspektivnijih vrsta proizvoda.
Strategije
Kompanija Es - Stahl d.o.o. Teanj trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali
istie potrebu za izradom iste. Meutim, postoje definisani kratkoroni razvojni
ciljevi, meu kojim su najznaajniji poveanje obima proizvodnje, obogaivanje
asortimana proizvoda, nabavka opreme bazirane na savremenim tehnologijama i
izlazak na nova trita, prvenstveno trita zemalja EU i zemalja Arapskog svijeta.
potrebu za izradom iste u buduem periodu. Es - Stahl d.o.o. Teanj ima planove
za razvoj prodajne funkcije kroz izlaganje uzoraka proizvoda iz postojeeg
asortimana u maloprodajnim i veleprodajnim lancima na podruju BiH.
Pri nastupu na tritu Es - Stahl d.o.o. Teanj primjenjuje strategiju cjenovne
konkurencije, koja podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim cijenama uz
obezbjeenje traenog kvaliteta. Sistem odluivanja je centralizovan, to
podrazumijeva da sve vrste odluka vezano za strateki razvoj i operativno
poslovanje kompanije donosi top menadment.

Es - Stahl d.o.o. Teanj takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
procese, dok u zavrnoj fazi kontrolu kvaliteta proizvoda vri odgovorno lice koje
je na elu sektora proizvodnje.
Konkurencija
Glavni konkurent kompanije Es - Stahl d.o.o. Teanj, koji je ujedno i trini lider u
segmentu u kojem posluje Es - Stahl d.o.o. Teanj, je kompanija Inox Ajanovi
d.o.o. Teanj. Kao osnovne konkurentske prednosti Inox Ajanovi d.o.o. Teanj u
odnosu na Es - Stahl d.o.o. Teanj se mogu izdvojiti:
Finansijska mo,
Oprema koja je bazirana na savremenim tehnologijama, i
Pristup tritu zemalja EU.
Kao vlastite konkurentske prednosti u odnosu na trine lidere Es - Stahl d.o.o.

Teanj vidi u prodajnoj cijeni finalnih proizvoda i brzini proizvodnje specifinih
vrsta proizvoda.
Uoeni nedostaci
bazirane na novim tehnologijama
sredstava
prodaje u preduzeu
trita
podruja.
Izrada biznis plana
7.1.5. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Inox Ajanovi

d.o.o. Teanj

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Inox Ajanovi d.o.o.

Teanj
Obrada inoksa- proizvodnja ograda,
stepenita, kuita za toalet papir, dijelova
namjetaja, i proizvoda za graevinsku
industriju
Usluge sjeenja laserom i usluge poliranja
- hardox, eljezo, inoks
77
94%
Selma Galijaevi
032/666-665

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Inox Ajanovi d.o.o. Teanj su locirani na putnom

pravcu Jelah - Tesli, a u blizini ukljuenja na magistralni put Sarajevo -
Bosanski Brod koji BiH spaja sa zapadnoevropskim zemljama. Obzirom da ova
kompanija izvozi 94% proizvodnje na trite EU, moe se konstatovati da ima
povoljan geostrateki poloaj.
Radna snaga
Inox Ajanovi d.o.o. Teanj trenutno zapoljava ukupno 77 radnika, od kojih 2

radnika ini upravu, 2 radnika ine administraciju i 6 radnika ine sektor tehnike
pripreme, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U narednom periodu do 2017.
godine, Inox Ajanovi planira zapoljavanje dodatno 1 radnika u sektoru tehnike
pripreme i dodatnih 13 radnika u sektoru proizvodnje. U upravi i administraciji je
zaposlena visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnija zanimanja su ininjeri
mainstva i ekonomisti. U sektoru tehnike pripreme je takoer zaposlena
visokokvalifikovana radna snaga koju ine ininjeri mainstva. U sektoru
proizvodnje najznaajnija zanimanja su mainski tehniari, bravari, varioci i CNC
operateri. Menadment kompanije istie da na tritu rada ne postoji dovoljan
broj strune i kvalifikovane radne snage koja se odmah po zapoljavanju moe
ukljuiti u proces proizvodnje. Ovaj problem Inox Ajanovi d.o.o. Teanj prevazilazi
tako to vri interne obuke radne snage, koje u prosjeku traju 1 - 2 mjeseca.
Interne obuke radne snage zahtijevaju angaman postojeih strunih kadrova koji
e vrtiti obuku novouposlenih radnika, usljed ega nisu u mogunosti obavljati
redovne poslovne zadatke ime im se smanjuje produktivnost u radu. Meutim,
menadment ove kompanije smatra da period od 1 - 2 mjeseca nije znaajno

dug te da angaman strune radne snage na obuci novouposlenih radnika ne

utie na odvijanje i smanjenje efikasnosti poslovnih procesa.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Inox Ajanovi je koristila vlastita finansijska

sredstva, te finansijska sredstva obezbjeena putem kredita i leasinga.
Menadment ove kompanije smatra da na finansijskom tritu postoji dovoljno
finansijskih proizvoda, prvenstveno dugoronih i kratkoronih kreditnih linija,
pogodnih za finansiranje razliitih segmenata poslovanja kada se uzmu u obzir
period otplate kredita i grace period. Meutim, problem predstavlja cijena
finansijskih sredstava i trenutni sistem dodjele kredita u bankama. Iako ova
kompanija ima ve izgraen kreditni rejting kod banaka i moe dobiti finansijska
sredstva po ispodprosjenoj komatnoj stopi od 5%, menadment kompanije
smatra da je kamatna stopa i dalje previsoka, pogotovo za finansiranje nabavke
opreme koja je bazirana na savremenim tehnologijama. Procedure dodjele kredita
u bankama traju u prosjeku 3 sedmice, to dodatno poskupljuje kapital i
predstavlja ogranienje u pristupu kapitalu, pogotovo u sluajevima obezbjeenja
kratkoronih kredita u cilju finansiranja nabavke sirovina i drugih materijala koji
se redovno koriste u procesu proizvodnje.
Infrastruktura
Inox Ajanovi d.o.o. Teanj je do prije priblino godinu dana bio lociran u urbanom
dijelu opine Teanj. Usljed irenja poslovanja kapacitet poslovnih objekata je
postao nedovoljan za efikasno odvijanje poslovnih procesa. Takoer, ulice u
urbanom dijelu opine Teanj su uskih gabarita ime je prilaz velikih transportnih
vozila lokaciji kompanije Inox Ajanovi bio onemoguen, to je dodatno oteavalo
odvijanje poslovnih procesa. Usljed navedenih razloga Inox Ajanovi je realizovao
investiciju u izgradnju modernih namjenskih poslovnih objekata, u kojim trenutno
posluje. Na trenutnoj lokaciji postoji sva potrebna infrastruktura za odvijanje
procesa proizvodnje, kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna,
kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Na ovaj nain je Inox Ajanovi rijeio
probleme koji su bili vezani za raspoloivu infrastrukturu ime su znatno
poveane konkurentske prednosti ove kompanije.
Znanja
Kompanija Inox Ajanovi je osnovana 2000. godine, nakon povratka vlasnika ove
kompanije iz Njemake, gdje se kolovao za konstrukcionog mehaniara - smjer
medicinske opreme, i stekao radno iskustvo u obradi inoksa. Steena znanja i
iskustvo je kontinuirano prenosio na ostale uposlenike u periodu od posljednjih 15
godina, to je uz konstantno osvremenjivanje tehnologija, dovelo do proizvodnje
proizvoda vrhunskog kvaliteta i dizajna, koji se prodaju na veoma zahtjevnim
tritima EU i Amerike. Inox Ajanovi konstantno ulae napore u sticanje novih i
nadogradnju postojeih tehnikih znanja iz oblasti obrade inoksa, ime znanja
postaju jedan od kljunih izvora konkurentnosti ove kompanije.

Inox Ajanovi je u potpunosti vezan za trite EU i Amerike. Od ukupnog prihoda

koji ostvaruje ova kompanija 94% ostvaruje kroz prodaju proizvoda za enterijere i
eksterijere, poluproizvoda za industrijsku opremu i dijelova za jahte na tritu
zemalja EU, kao to su Njemaka, Austrija, vicarska, Holandija, vedska i
Norveka, i na tritu Amerike. Ostatak od 6% prihoda ova kompanija ostvaruje
kroz prodaju proizvoda za eksterijere i enterijere na tritu BiH. Prednost
kompanije je da, usljed posjedovanja opreme bazirane na modernim
tehnologijama i diverzificiranih tehnikih znanja, u ovom trenutku ima irok
asortiman proizvoda za potrebe razliitih industrija iz razliitih sektora, te
potencijal za njegovo daljnje irenje i obogaivanje. Na stranim tritima tranja
za proizvodima ove kompanije je uslovljena razvojem graevinske industrije,
industrije maina i opreme, i industrije brodogradnje, tanije industrije
proizvodnje jahti. Na ovaj nain je rizik promjena na tritu uveliko smanjen, u
smislu da navedene industrije nisu zavisne jedna od druge i da e najvjerovatnije
najmanje jedna od njih biti u ekspanziji, to omoguava kontinuiran rast koliine
tranje za proizvodima Inox Ajanovi d.o.o. Teanj i kontinuran razvoj ove
kompanije. Ovome u prilog govori i injenica da je tranja za proizvodima Inox
Ajanovi d.o.o. Teanj u prethodne tri godine imala konstantan rast, koji se
oekuje i u narednom periodu. Za razliku od tranje na stranim tritima, tranja
za proizvodima ove kompanije na tritu BiH je vezana iskljuivo za razvoj
graevinske industrije. Usljed stagnacije u razvoju graevinske industrije na
podruju BiH u prethodnom periodu, tranja za proizvodima Inox Ajanovi d.o.o.
Teanj je bila stabilna, i u narednom periodu e biti iskjluivo uslovljena trendom
razvoja graevinske industrije u BiH.
Inox Ajanovi d.o.o. Teanj za proizvodnju navedenih proizvoda kao osnovne
ulazne sirovine u procesu proizvodnje koristi razne vrste inoksnih cijevi i limova.
Sva sirovinska osnova se proizvodi u elianama i valjaonicama izvan BiH, a Inox
Ajanovi d.o.o. Teanj potrebne sirovine nabavlja najveim dijelom na tritu BiH
od domaih distributera, tanije 90% potrebnih koliina sirovina, a preostalih 10%
potrebnih koliina uvozi iz zemalja EU, prvenstveno Austrije. Najznaajniji
dobavlja sirovina na tritu BiH je Bogner Edelstahl d.o.o. Vitez, a na tritu
Austrije je to kompanija Franckstahl. Najznaajniji problem vezan za nabavku
sirovina na tritu BiH predstavlja nemogunost nabavke potrebnih koliina
sirovina u datom trenutku, usljed nepostojanja istih na lagerima domaih
distributera. Stoga se sirovine nabavljaju od stranih distributera to dovodi do
blagog poveanja trokova nabavke istih, meutim navedeno ne utie znaajno
na odvijanje poslovnih procesa u ovoj kompaniji. Obzirom da su sirovine
proizvedene na podruju EU, koja je veoma zahtjevno trite po pitanju standarda
kvaliteta proizvoda, Inox Ajanovi d.o.o. Teanj koristi najkvalitetnije sirovine u
procesu proizvodnje ime je kvalitet proizvoda indirektno povean.
Za proizvodnju navedenih proizvoda Inox Ajanovi d.o.o. Teanj koristi i razliite
vrste trgovake robe i rezervnih dijelova, kao to su brave, koljena, vijana robe,
brusne trake, brusne ploe, leajevi i enkoderi. Brave, koljena i vijanu robu Inox
Ajanovi d.o.o. Teanj nabavlja od njemake kompanije Topsteel, i navedeni
proizvodi su takoer izuzetnog kvaliteta ime je kvalitet proizvoda indirektno
dodatno povean. Glavni dobavlja brusnih traka i brusnih ploa je Tes d.o.o.

Sarajevo, dok je glavni dobavlja leajeva i enkodera CLK - Interpromet d.o.o.

Graanica, koji je zastupnik globalno prepoznatljivog proizvoaa leajeva
kompanije SKF.
Inox Ajanovi u procesu proizvodnje koristi opremu koja je bazirana na
najsavremenijim tehnologijama, a najznaajnije vrste opreme su CNC maine,
Laser rezai i prese. Najsavremenija oprema omoguava proizvodnju velikih serija
proizvoda konzistentnog kvaliteta, to je jedna od konkurentskih prednosti
kompanije Inox Ajanovi d.o.o. Teanj.
Poslovne usluge koje redovno koristi ova kompanija u poslovanju su usluge
transporta i pedicije. Ove usluge se nabavljaju od lokalnih pruaoca istih. Pored
navedenih usluga Inox Ajanovi d.o.o. Teanj je koristio i usluge certifikacije
proizvodnje, te posjeduje standard kvaliteta ISO 9001. Podruja u kojim ova
kompanija ima potrebe za poslovnim uslugama su u segmentima prodaje i
istraivanja trita.
Prodaja proizvoda na stranim tritima se vri preko posrednika u prodaji.
Najee se vri proizvodnja i prodaja velikih serija razliitih proizvoda, to je
pozitivno sa aspekta efikasnog odvijanja poslovnih procesa u smislu da se na ovaj
nain vri uteda u vremenu potrebnom za programiranje opreme u odnosu na
proizvodnju manjih serija proizvoda. Obzirom da Inox Ajanovi d.o.o. Teanj ima
olakan pristup tritu EU, usljed izgraenog kredibiliteta kod kupaca i finansijske
moi koju posjeduje, postoji potencijal za formiranje klastera proizvoaa
proizvoda od inoksa u BEAR podruju i ire, sa Inox Ajanovi d.o.o. Teanj na elu
istog. Na ovaj nain bi se omoguio ubrzan razvoj i poveanje konkurentnosti
kompanija koje vre proizvodnju proizvoda od inoksa, kao i cjelokupne BEAR
podruja.
Inox Ajanovi d.o.o. Teanj prodaju proizvoda na tritu BiH vri direktno
individualnim kupcima po specifinim narudbama manjih serija proizvoda. Ovaj
nain prodaje je nepovoljan sa aspekta efikasnoti u proizvodnim procesima,
obzirom da zahtijeva esto reprogramiranje opreme u cilju proizvodnje manjih
serija proizvoda, to poveava trokove u vremenu.
Organizacija
Organizacija kompanije Inox Ajanovi d.o.o. Teanj je podijeljena u est sektora, i

to: uprava, prodaja, opti poslovi, nabavka, planiranje i tehnika priprema, i
proizvodnja. Ono to je vano istai je da ova kompanija posjeduje dva veoma
vana sektora, iako ne vie vana od ostalih, i to sektor prodaje i sektor
planiranja i tehnike pripreme. Sektor prodaje vri istraivanje trita i sklapanje
ugovora o prodaji proizvoda, odnosno razvoj prodajne funkcije ime je omoguen
aktivan nastup na tritu. Sektor planiranja i tehnike pripreme ine ininjeri
mainstva, koji vre projektovanje i tehniku pripremu proizvoda, nakon ega

vode i kontroliu proces proizvodnje proizvoda, to omoguava proizvodnju

proizvoda vrhunskog i konzistentnog kvaliteta.
Strategije
Kompanija Inox Ajanovi d.o.o. Teanj trenutno nema izraenu razvojnu strategiju,
ali istie potrebu za izradom iste. Meutim, postoje definisani razvojni ciljevi, kao
to su kontinuirano poveanje obima proizvodnje, kontinuirano osavremenjivanje
opreme, te kontinuiran razvoj novih proizvoda.
Marketinka strategija takoer nije izraena, i postoji potreba za izradom iste u
buduem periodu. Meutim, Inox Ajanovi d.o.o. Teanj ima definisan princip po
kojem vri razvoj prodajne funkcije, a to je promocija kompanije na domaim i
meunarodnim sajmovima iz oblasti metaloprerade.
Pri nastupu na tritu Inox Ajanovi d.o.o. Teanj primjenjuje strategiju cjenovne
obezbjeenje traenog kvaliteta. Sistem odluivanja je decentralizovan, to
podrazumijeva da strateke odluke o razvoju kompanije donosi top menadment,
nivoa.
Inox Ajanovi d.o.o. Teanj takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
procese, dok u zavrnoj fazi kontrolu kvaliteta proizvoda vre ininjeri mainstva
koji vode proizvodnju proizvoda od samog poetka.
Konkurencija
Najznaajniji konkurenti kompanije Inox Ajanovi d.o.o. Teanj su kompanije sa

podruja Poljske. Kao osnovne konkurentske prednosti ovih kompanija u odnosu
na Inox Ajanovi d.o.o. Teanj se mogu izdvojiti:
Laki pristup tritu, obzirom da dolaze sa prostora EU,

Geostrateki poloaj, zbog blizine tritima ciljanim tritima,
Laki pristup sirovinama, obzirom da se iste proizvode na podruju EU.
Kao vlastite konkurentske prednosti u odnosu na navedene kompanije Inox

Ajanovi d.o.o. Teanj istie kvalitet i prodajnu cijenu proizvoda.
Uoeni nedostaci
obuene radne snage

Nepovoljna cijena kreditnih sredstava

za finansiranje nabavke opreme
Potreba za proirenjem baze kupaca

iz EU
trita

Organizacija i sufinansiranje kontinuiranog
izlaganja proizvoda na najznaajnijim
Izrada biznis plana
7.1.6. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Junior - Eko -

Termik d.o.o. Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Junior - Eko - Termik d.o.o.

Teanj
Izrada istegnutog metala, proizvodnja
gazita i sitne galanterije za graevinsku
industriju
Izrada sitnih alata za prese i tanceraj,
livenje, elektrostatiko farbanje
11
400.000 KM
420.000 KM
0%
Sanela Beirevi
032/663-064

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Junior - Eko - Termik d.o.o. (JET) su locirani na

ptnom pravcu Jelah - Teanj. U blizini je putni pravac Jelah - Teanj koji je
povezan sa magistralnim putem Sarajevo - Bosanski Brod koji BiH spaja sa
zapadnoevropskim zemljama. Lokacija kompanije JET je povoljna sa aspekta
distribucije proizvoda kako na trite BiH, tako i na zapadneuropsko trite.
Radna snaga

Kompanija JET trenutno zapoljava ukupno 7 radnika, od kojih 3 radnika ini

upravu i administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U narednom
periodu od dvije godine je planirano zapoljavanje dodatna 2 - 3 radnika u
sektoru proizvodnje i 1 radnika u prodaji. U upravi i administraciji je zaposlena
visokokvalifikovana radna snaga sa znanjima i vjetinama iz oblasti ekonomije. U
sektoru proizvodnje najznaajnija zanimanja su varioci, metalostrugari i
alatniari. Na tritu rada ne postoji dovoljan broj strune i kvalifikovane radne
snage koja se odmah po zapoljavanju moe ukljuiti u proces proizvodnje. Ovo
predstavlja znaajnu prepreku i ima umjereno negativan uticaj na razvoj ove
kompanije. Nedostatak kvalifikovane radne snage na tritu rada se prevazilazi
na nain da se vri interna obuka radne snage, koja u prosjeku traje 6 mjeseci.
Ovo znaajno smanjuje efikasnost i efektivnost u proizvodnji, poveava
finansijske trokove i trokove novca, te utie na smanjenje konkurentnosti
kompanije. Menadment ove kompanije istie potrebu unaprijeenja postojeih
programa obuke radne snage koje prua Centar za obrazovanje Teanj kroz
uspostavljanje novih programa obuke za CO2 zavarivae.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija JET je koristila vlastita finansijska sredstva,

te finansijska sredstva obezbijeena putem kreditnih zaduenja. Uzimajui u obzir
specifinosti djelatnosti koju obavlja JET te trenutne potrebe za razvojem i
ulaganjem koje ima ova kompanija, ponuda finansijskih proizvoda (krediti i dr.)
nije zadovoljavajua, prevenstveno sa aspekta cijene, perioda otplate kredita i
uslova koje je potrebno ispuniti u vidu finansijskih pokazatelja i visine vrijednosti
kolaterala. Kamtna stopa po kojoj je mogue u ovom trenutku obezbijediti
finansijska sredstva iz kredita je 8,5%. Jedna od dodatnih prepreka prilikom
obezbjeeivanja finansijskih sredstava iz kredita jesu duge administrativne
procedure u finansijskim institucijama, koje poskupljuju finansijska sredstva. Iz
navedenog se moe zakljuiti da pristup kapitalu ima umjereno negativan uticaj
na razvoj kompanije JET, a posljedino i na smanjenje konkurentnosti iste.
Infrastruktura
JET raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su rasporeeni u neposrednoj

blizini sjedita kompanije. Na trenutnoj lokaciji postoji sva potrebna infrastruktura
kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i
sistem odlaganja otpada. Problem postoji sa obzebjeenjem potrebnog kapaciteta
elektrine energije, to povremeno dovodi do zastoja u proizvodnji i odraava se
na efikasnost prozvodnih procesa. Prostor za manipulaciju proizvodima i
sirovinama u krugu sjedita kompanije nije zadovoljavajue veliine, i
onemoguen je prilaz velikih transportnih vozila. Takoer, veliina proizvodnih
objekata trenutno zadovoljava potrebe ove kompanije, meutim usljed poveanja
obima poslovanja isti bi predstavljali znaajan problem u razvoju JET.Na osnovu
prednje navedenog se moe zakljuiti da pristup infrastrukturi trenutno ima
umjereno negativan uticaj na poslovanje ove kompanije, koji je prevenstevo
uslovljen nedostatkom potrebnog kapaciteta elektrine energije. Meutim,
negativan uticaj pristupa infrastrukturi na poslovanje kompanije JET moe biti
znatno izraeniji ukoliko doe do poveanja proizvodnje, usljed ega trenutni

proizvodni kapaciteti nebi bili dovoljni. Kada je u pitanju spezijalizovana

infrastruktura, postoji potreba za centrima za dizajn proizvoda.
Znanja
Kompanija JET posjeduje kljuna tehnika znanja iz djelatnosti koju obavlja, to joj
omoguava proizvodnju irokog asortimana proizvoda prvenstveno iz oblasti
proizvodnje istegnutih metala.
JET je u potpunosti vezan za trite BiH. Tranja na tritu BiH za asortimanom
proizvoda koje proizvodi JET je u prethodnom periodu od tri godine imala blagi
trend rasta, dok se u narednom periodu oekuje njen rast za priblino 5%. Prema
informacijama kojim raspolae kompanija JET, prisutan je rast tranje na
potencijalnim tritima na koje do ovog trenutka ova kompanija nije plasirala
svoje proizvode, a to su prvenstveno trita Austrije i Njemake.
Osnovne sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje su elini limovi,cijevi,
flahajzi i alatni elici. Sva sirovinska osnova se proizvodi u elianama i
valjaonicama izvan BiH, a zatim se na tritu BiH distribuira preko domaih
distributera kao to su Saraevi d.o.o. Teanj, Metal - Centar d.o.o. Sarajevo i
Euro - Metali d.o.o. Doboj Jug, od kojih ujedno i kompanija JET nabavlja potrebne
sirovine. Sirovine su proizvedene po najsavremenijim standardima tako da JET
ima na raspolaganju najkvalitetnije sirovine koje je mogue nai na tritu BiH u
ovom trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj na konkurentnost kompanije tako to je
kvalitet proizvoda u velikoj mjeri povean kroz kvalitet sirovina. JET takoer
nabavlja odreene vrste trgovake robe, kao to su rezne ploe, brusne ploe, te
vijana roba. Glavni dobavlja trgovake robe je Reca d.o.o. Sarajevo. Kada su u
pitanju uslovi nabavke potrebnih sirovina i trgovake robe, ne postoje znaajni
problemi, te se moe zakljuiti da nabavka navedenih proizvoda ne utie na
smanjenje konkurentnosti ove kompanije.
Kompanija JET je vezana i za industriju opreme i pruaoce poslovnih usluga.
Osnovna oprema koja se koristi u procesu proizvodnje su prese, aparati za
zavarivanje i alatne maine. Veina opreme je zastarjela i neautomatizovana te
iziskuje angaovanje veeg broja radne snage i obavljanje veeg broja radnji u
toku procesa proizvodnje, to utie na smanjenje efikasnosti u proizvodnji.
Menadment kompanije JET je svjestan navedenog problema te istie potrebu
nabavke savremenije opreme, za ta je prije svega potreban pristup jeftinijim
izvorima finansiranja i dugoroni ugovori sa kupcima proizvoda.
Poslovne usluge koje se redovno koriste u poslovanju su usluge transporta.
Usluge transporta se nabavljaju od lokalnih pruaoca ovih usluga. Menadment
kompanije istie potrebu za uslugama certifikacije proizvodnje, te uslugama iz

oblasti istraivanja trita i promocije i povezivanja kompanije sa kupcima na

stranim tritima.
Prodaja proizvoda se vri individualnim kupcima po narudbi kao i distribucijom u
maloprodajne i veleprodajne objekte. Najznaajniji kupci su Piro - Promet d.o.o.
Teanj, Commerce - Piro d.o.o. Teanj i Euro - Metali d.o.o. Doboj Jug. Ono to se
moe uoiti jeste da postoji poseban vid saradnje izmeu kompanije JET i Euro -
Metali d.o.o. Doboj Jug, gdje je kompanija Euro - Metali d.o.o. Doboj Jug jedan od
kljunih dobavljaa sirovina a ujedno i jedan od kljunih kupaca proizvoda
kompanije JET. Takoer se moe uoiti da ne postoje dugorona partnerstva sa
kupcima, usljed ega ne postoji mogunost proizvodnje velikih serija proizvoda,
to dovodi do smanjenja efikasnosti u proizvodnji i poveanja trokova vremena.
Organizacija
Organizacija kompanije JET je trenutno podijeljena u tri sektora, i to: uprava,

administracija i proizvodnja, meutim, menadment kompanije istie potrebu za
reorganizacjiom kompanije. Princip odluivanja koji se trenutno primjenjuje je
centralizovan, to podrazumijeva da sve odluke donosi menadment kompanije.
JET ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta proizvoda, koji se vri u toku
proizvodnje i u zavrnoj fazi. Ono to se moe primijetiti jeste da ne postoje
sektori prodaje i marketinga koji bi vrili istraivanje trita, osmiljavanje
prodajnih strategija, pozicioniranje na tritu najperspektivnijih proizvoda,
sklapanje dugoronih prodajnih ugovora,odnosno omoguili proaktivan nastup na
tritu. Meutim, menadment kompanije planira uspostavljanje sektora prodaje
u narednom periodu to e omoguiti aktivniji nastup na tritu.
Strategije
JET trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie potrebu za izradom iste.
Meutim, ova kompanija ima definisane kratkorone razvojne ciljeve, kao to je
kupivina savremenije opreme.
buduem periodu. Meutim, JET ima planove za razvoj prodajne funkcije kroz
uspostavljanje sektora prodaje unutar kompanije to e omoguiti aktivniji nastup
na tritu, zatim sklapanje partnerstava sa posrednicima u prodaji na stranim
tritima, prevenstveno tritu Austrije i Njemake.
Konkurencija
Glavni konkurenti u segmentu prodaje istegnutih metala su Denemi d.o.o.

Sarajevo i Euroagent. Kao glavne konkurentske prednosti trinih lidera se mogu
izdvojiti finansijska mo i razvijena distributivna mrea. Kao vlastite konkurentske
prednosti u odnosu na trine lidere JET istie cijenu, brzinu proizvodnje i
isporuke, te kvalitet proizvoda. U nastupu na tritu JET primjenjuje strategiju
cjenovne konkurencije koja podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim
cijenama uz obezbjeenje traenog kvaliteta.


Uoeni nedostaci

obuene radne snage

sredstava
metalopreraivake industrije; uvoenje
programa obuke za CO2 zavarivae u
Centru za obrazovanje Teanj
podruja.
Instaliranje trafo stanice odgovarajueg
kapaciteta (zajedniki nastup preduzea sa
slinim problemom, posredovanje u
pregovorima sa Elektrodistribucijom Teanj)
infrastrukturom

bazirane na novim tehnologijama
trita

Izrada biznis plana
7.1.7. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Manaprom d.o.o.

epe
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
Manaprom d.o.o.
epe
Izrada ventilacionih kanala (pravokutni i
spiro)
Obrada limova (sjeenje i savijanje),
montaa ventilacionih kanala,
krovopokrivaki radovi (oluci)
13
-


ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
20%
Marijana Antolovi
063/029-114

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Manaprom d.o.o. epe su locirani u Poslovnom

centru XP u epu. Poslovni centar XP se nalazi odmah uz magistralni put
Sarajevo - Bosanski Brod, to omoguava kompaniji Manaprom d.o.o. epe
transportnu komunikaciju sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim zemljama.
Radna snaga
Kompanija Manaprom trenutno zapoljava ukupno 13 radnika, od kojih 1 radnik

ini upravu, 4 radnika ine administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji.
Manaprom d.o.o. epe se u ovom trenutku nalazi u fazi pregovora vezano za
zakljuenje ugovora o proizvodnji odreenih serija proizvoda sa italijanskom
kompanijom, te ukoliko se isti realizuje, u narednom periodu od dvije godine
Manaprom d.o.o. epe planira zapoljavanje dodatnih 20 - 30 radnika u sektoru
proizvodnje. U upravi i administraciji je zaposlena radna snaga sa znanjima i
vjetinama iz oblasti obrade metala, i visokokvalifikovana radna snaga, kao to su
ininjeri mainstva i ekonomisti. U sektoru proizvodnje najznaajnije zanimanje je
limar. Manaprom d.o.o. epe je osnovan nakon odlaska u steaj kompanije
Limorad d.o.o. epe, od koje je Manaprom d.o.o. epe kupio dio opreme i
poslovnih objekata koji su predstavljali jedan od proizvodnih pogona unutar
Limorad d.o.o. epe. Limorad d.o.o. epe je bila kompanija koja je u prosjeku
zapoljavala 100 radnika razliitih zanimanja iz oblasti metaloprerade, koji su
ostali bez radnog odnosa usljed steaja navedene kompanije. Dio navedene
radne snage se zaposlio u Manaprom d.o.o. epe, dok se ostatak navedene
radne snage nalazi na tritu rada. Stoga Manaprom d.o.o. epeu sluaju irenja
obima proizvodnje i potrebe za upoljavanjem dodatnog broja radne snage ima
na raspolaganju dovoljan broj kvalifikovane radne snage sa dugogodinjim
iskustvom iz oblasti metaloprerade, koja se odmah po zapoljavanju moe
ukljuiti u proces proizvodnje. Uzimajui u obzir trenutni trend razvoja kompanije
Manaprom d.o.o. epe, na osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da
dostupnost kvalifikovane radne snage nema uticaja na razvoj ove kompanije u
ovom trenutku.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Manaprom d.o.o. epe je koristila

iskljuivo vlastita finansijska sredstva. Menadment kompanije istie da u
dosadanjem poslovanju nije razmatrano finansiranje bilo kojeg segmenta
poslovanja putem finansijskih sredstava obezbijeenih putem eksternih izvora

finansiranja. Mogunost koritenja finansijskih sredstava obezbijeenih putem

dugoronih kredita postoji iskljuivo u sluaju da doe do potpisivanja dugoronih
ugovora o prodaji proizvoda, koji bi omoguili povrat finansijskih sredstava.
Infrastruktura
Manaprom d.o.o. epe raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su

prilagoeni specifinostima djelatnosti koje obavlja ova kompanija, obzirom da su
proizvodni objekti, kao to je prethodno obrazloeno, kupljeni od kompanije
Limorad d.o.o. epe koja ih je namjenski gradila za potrebe vlastite proizvodnje.
Manaprom d.o.o. epe na trenutnoj lokaciji ima na raspolaganju svu potrebnu
infrastrukturu za neometano odvijanje poslovnih procesa, kao to je putna,
elektrina, telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja
otpada. Menadment kompanije istie da ne postoji bilo koja vrsta problema
vezana za navedene vrste infrastrukture, te se moe zakljuiti da ovaj segment
nema uticaja na konkurentnost kompanije Manaprom d.o.o. epe.
Znanja
Kao to je prethodno obrazloeno, kljunu radnu snagu kompanije Manaprom

d.o.o. epe ine bivi uposlenici kompanije Limorad d.o.o. epe, u kojoj su
stekli kljuna tehnika znanja i dugogodinje iskustvo iz oblasti metaloprerade.
Na ovaj nain je izvren transfer kljunih tehnikih znanja i know - how iz oblasti
proizvodnje ventilacionih kanala i metalne galanterije za potrebe graevinske
industrije u kompaniju Manaprom d.o.o. epe, koja trenutno predstavljaju jedan
od kljunih generatora razvoja ove kompanije.
Manaprom d.o.o. epe je dijelom vezan za tranju na tritu BiH za proizvodima
koje proizvodi, a dijelom za tranju na tritu Hrvatske. Od ukupnog prihoda koji
ostvaruje ova kompanija 80% ostvaruje kroz prodaju proizvoda na tritu BiH, a
preostalih 20% kroz prodaju proizvoda na tritu Hrvatske. Tranja za
ventilacionim kanalima, koji predstavljaju osnovni proizvodni program Manaprom
d.o.o. epe, je u potpunosti uslovljena trendom razvoja graevinske industrije. Iz
ovog razloga Manaprom d.o.o. epe sklapa ugovore o prodaji i montai
ventilacionih kanala sa kompanijama koje obavljaju graevinske djelatnosti.
Tranja za proizvodima metalne galanterije za potrebe graevinske industrije
(kuke, oluci, i dr.), ija proizvodnja predstavlja dodatnu djelatnost ove kompanije,
je takoer uslovljena razvojem graevinske industrije. Negativan trend razvoja
graevinske industrije na podruju BiH u prethodne dvije godine je imao znaajan
uticaj na smanjenje tranje za proizvodima Manaprom d.o.o. epe, koja je u
2013. godini imala 30 zaposlenih, u 2014. godini 20 zaposlenih, da bi u 2015.
godini broj zaposlenih pao na 13. Takoer, tranja za proizvodima ove kompanije
na tritu BiH e i u buduem periodu biti uslovljena trendom razvoja graevinske
industrije. Iz ovog razloga menadment kompanije je zapoeo proces pregovora

sa italijanskim potencijalnim kupcem proizvoda Manaprom d.o.o. epe, obzirom

da graevinska industrija u Italiji ima pozitivan razvojni trend. Realizacija
navedenog ugovora bi omoguila stabilizaciju u poslovanju Manaprom d.o.o.
epe, nakon ega se moe oekivati rast ove kompanije.
Osnovne ulazne sirovine koje koristi Manaprom d.o.o. epe u procesu
proizvodnje su razne vrste limova. Navedena sirovinska osnova se proizvodi u
elianama i valjaonicama izvan BiH, a zatim se na tritu BiH distribuira preko
domaih distributera kao to su Treasure d.o.o. Zenica i Alternativa d.o.o.
Sarajevo, od kojih ujedno i Manaprom d.o.o. epe nabavlja potrebne sirovine.
Sirovine su proizvedene u zemljama EU, koja je veoma zahtjevno trite po
pitanju standarda kvaliteta, tako da Manaprom d.o.o. epe ima na raspolaganju
najkvalitetnije sirovine koje je mogue nai na tritu u ovom trenutku. Ovo ima
pozitivan uticaj na konkurentnost ove kompanije tako to je kvalitet proizvoda u
velikoj mjeri povean kroz kvalitet sirovina. Kompanija Zupanik takoer nabavlja
odreene vrste materijala koje koristi u procesu proizvodnje, kao to su vijana
roba, silikonski kitovi, boje, reetke i difuzori. Glavni dobavlja vijane robe i
silikonskih kitova je Alternativa d.o.o. Sarajevo. Preostale vrste materijala
Manaprom d.o.o. epe nabavlja od kompanije Hidria BH d.o.o. Sarajevo.
Kompanija Manaprom d.o.o. epe je vezana i za industriju opreme i pruaoce
poslovnih usluga. Osnovna oprema koja se koristi u procesu proizvodnje su spiro
maine i falc maine, ali menadment kompanije istie da postoji potreba za
najmanje jednom CNC mainom. Veina opreme je zastarjela i neautomatizovana
te iziskuje angaovanje veeg broja radne snage i obavljanje veeg broja radnji u
toku procesa proizvodnje, to utie na smanjenje efikasnosti u proizvodnji.
Poslovne usluge koje se redovno koriste u poslovanju su usluge transporta,
pedicije, i usluge projektovanja. Usluge transporta i pedicije se nabavljaju od
lokalnih pruaoca ovih usluga, dok usluge projektovanja Manaprom d.o.o. epe
nabavlja od kompanije K - Projekt d.o.o. epe.Pored navedenih usluga
menadment ove kompanije istie potrebu za certifikacijom proizvodnje, koja e
postati uslov za izvoz proizvoda na trite Italije ukoliko doe do realizacije
prethodno pomenutog ugovora o prodaji proizvoda sa talijanskim kupcem.
Na tritu BiH, prodaja ventilacionoh kanala se vri direktno graevinkim
kompanijama. Najznaajniji kupci navedenih proizvoda u dosadanjem poslovanju
su bili Zimax Graanica, Eskon Bosanski amac, i Alfa Therm d.o.o. Mostar.
Prodaja proizvoda iz asortimana metalne galanterije se vri direktno
individualnim kupcima po narudbi, usljed ega se najee vri proizvodnja
manjih serija razliitih proizvoda. Ono to se moe uoiti jeste da ne postoje
dugorona partnerstva sa kupcima, usljed ega ne postoji mogunost proizvodnje
velikih serija proizvoda, to dovodi do smanjenja efikasnosti u proizvodnji i
poveanja trokova vremena. Takoer, kompanija je izloena uticajima i najmanjih
promjena na tritu.

Organizacija
Organizacija kompanije Manaprom d.o.o. epe je trenutno podijeljena u etiri

sektora, i to: uprava, tehnika sluba, opti poslovi i proizvodnja. Ono to se moe
primijetiti jeste da ne postoje sektori prodaje i marketinga koji bi vrili istraivanje
trita i osmiljavanje prodajnih strategija, odnosno omoguili proaktivan nastup
na tritu. Navedene aktivnosti trenutno obavlja top menadment ove kompanije,
meutim usljed poveanja obima proizvodnje i razvoja Manaprom d.o.o.
Teanj,navedeno moe predstavljati znaajan problem za razvoj kompanije i
efikasno iskoritavanje resursa.
Strategije
Manaprom d.o.o. epe trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie
potrebu za izradom iste. Meutim, ova kompanija ima definisane kratkorone
razvojne ciljeve, kao to je reorganizacija kompanije, poveanje obima
proizvodnje i izlazak na nova trita, prvenstveno trite Italije.
buduem periodu. Meutim, Manaprom d.o.o. epe ima planove za razvoj
prodajne funkcije kroz prodaju proizvoda iz asortimana metalne galanterije za
potrebe graevinske industrije u maloprodajnim i veleprodajnim lancima na
podruju BiH.
Pri nastupu na tritu Manaprom d.o.o. epe primjenjuje strategiju cjenovne
nivoa.
Manaprom d.o.o. epe takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
proizvoda, koja se odvija u zavrnoj fazi proizvodnje. Kontrolu kvaliteta proizvoda
u zavrnoj fazi vri odgovorno lice koje je na elu sektora proizvodnje.
Konkurencija
Glavni konkurenti Manaprom d.o.o. epe u segmentu proizvodnje i montae

ventilacionih kanala su Mountain d.o.o. Sarajevo, Alfa Therm d.o.o. Mostar i
Termomontaa d.o.o. Banja Luka, koji su ujedno i trini lideri u ovom segmentu
na podruju BiH. Usljed nedostatka trino orijentisanih sektora, koji bi vrili
kontinuirano istraivanje trita i pozicioniranje u perspektivnim trinim
segmentima, Manaprom d.o.o. epe nema jasnu sliku o konkurentskim
odnosima koji vladaju na tritu proizvoda metalne galanterije za potrebe
graevinske industrije. Obzirom da proces proizvodnje metalne galanterije nije
sloen i tehnoloki zahtjevan, konkurenciju u ovom segmentu predstavljaju i
samostalne bravarske radnje.Stoga je veoma vano formiranje trino

orijentisanih sektora koji bi omoguili aktivniji nastup na tritu i bolje poznavanje

konkurentskih prilika na tritu.
Kao osnovne konkurentske prednosti trinih lidera u segmentu proizvodnje i
montae ventilacionih kanala, Manaprom d.o.o. epe istie:
Finansijsku mo,
Posjedovanje opreme bazirane na savremenim tehnologijama,
Pristup tritu, i
Dugogodinju tradiciju u poslovanju.
Kao vlastite konkurentske prednosti u odnosu na trine lidere Manaprom d.o.o.

epe istie posjedovanje tehnikih znanja i know - how, brzinu proizvodnje i
isporuke, te prodajnu cijenu finalnih proizvoda.
Uoeni nedostaci
Razvoj novog asortimana proizvoda
prilagoenog drugim industrijama i
serijskom nainu proizvodnje

prodaje u preduzeu
Vezanost za trendove i sezonalnost
graevinske industrije

trita
7.1.8.
Akcioni plan i prijedlog

Commerce d.o.o. Teanj

Izrada biznis plana
preporuka
za
preduzee
Medena

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
Medena Commerce d.o.o.

Teanj
Linije za montau automobila, dijelovi
transportnih sistema
Montaa i odravanje sistema u drvnoj
industriji i tremoelektranama
56
3.200.000 KM


ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
4.000.000 KM
98%
Selma Bradari
062/892-331

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Medena Commerce d.o.o. su locirani u blizini putnog

pravca koji spaja urbani dio opine Teanja sa putnim pravcem Jelah - Tesli.
Putni pravac Jelah - Tesli je povezan sa magistralnim putem Sarajevo -
Bosanski Brod koji BiH spaja sa zapadnoevropskim zemljama. Obzirom da
kompanija Medena Commerce izvozi 98% svoje proizvodnje na trite EU, moe
se konstatovati da je geostrateki poloaj ove kompanije veoma povoljan sa
aspekta poslovanja i daljnjeg razvoja.
Radna snaga
Kompanija Medena Commerce trenutno zapoljava ukupno 56 radnika, od kojih

priblino 10 radnika ini upravu i administraciju, dok ostatak radnika radi u
proizvodnji. U nrednom periodu od dvije godine je planirano zapoljavanje
dodatna 4 radnika, jednog ininjera mainstva i tri CNC operatera. U upravi i
administraciji je zaposlena visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnija
zanimanja su ininjeri mainstva i ekonomisti. U sektoru proizvodnje najznaajnija
zanimanja su CNC operateri i zavarivai, od kojih je 5 certificiranih zavarivaa i 17
certificiranih CNC operatera. Na tritu rada ne postoji dovoljan broj strune i
kvalifikovane radne snage koja se odmah po zapoljavanju moe ukljuiti u
proces proizvodnje. Ovo predstavlja znaajnu prepreku i ima umjereno negativan
uticaj na razvoj kompanije Medena Commerce. Medena Commerce ima razvijen
sistem prevazilaenja nedostatka strune radne snage u vidu internih obuka, koji
u prosjeku traje 3 mjeseca. Interna obuka radne snage znaajno smanjuje
efikasnost i efektivnost u proizvodnji, poveava finansijske trokove i trokove
vremena, te posljedino moe uticati na smanjenje konkurentnosti.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Medena Commerce je koristila vlastita

finansijska sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem kreditnih
zaduenja i leasinga. Uzimajui u obzir specifinosti djelatnosti koju obavlja
Medena Commerce, ponuda finansijskih proizvoda (krediti i dr.) nije
zadovoljavajua, prevenstveno sa aspekta cijene i perioda otplate. Kamtna stopa
po kojoj je mogue u ovom trenutku obezbijediti finansijska sredstva iz kredita se
kree u rasponu od 6,5% do 7%. Jedna od dodatnih prepreka prilikom
obezbjeeivanja finansijskih sredstava iz kredita jeste visina vrijednosti kolaterala
(hipoteka) koju je potrebno obezbijediti. Medena Commerce kontinuirano ulae u

nabavku najsavremenije opreme, te u ovu svrhu su joj i najpotrebnija kreditna

sredstva. Meutim, navedeni uslovi po kojim ih je mogue obezbijediti su
destimulativni, te ovaj problem Medena Commerce djelimino prevazilazi
zaduivanjem putem leasinga, gdje je mogue obezbijediti finansijska sredstva po
neznatno povoljnijim uslovima. Iz navedenog se moe zakljuiti da pristup
kapitalu ima umjereno negativan uticaj na razvoj kompanije Medena Commerce,
a posljedino i na smanjenje konkurentnosti.
Infrastruktura
Kompanija Medena Commerce raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su

rasporeeni u neposrednoj blizini sjedita kompanije. Na trenutnoj lokaciji postoji
sva potrebna infrastruktura kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona,
vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Povremeni problemi postoje
u kanalizacionoj mrei, ali obzirom da ova vrsta infrastrukture nije kljuna za
obavljanje djelatnosti kojom se bavi Medena Commrece, moe se zakljuiti da
nema negativnog uticaja na odvijanje poslovanih procesa. Po pitanju ostalih vrsta
infrastrukture ne postoje znaajni problemi, te se moe zakljuiti da pristup
infrastukturi nema uticaja na poslovanje ove kompanije.
Znanja
Medena Commerce ima dugogodinju tradiciju u sektoru u kojem posluje, te

posjeduje kljuna tehnika znanja, know - how i upravljaka znanja koja joj
omoguavaju postizanje konzistentnog kvaliteta proizvoda. Znanja iz razliitih
oblasti kojim raspolae ova kompanija, zajedno sa savremenom opremom koju
posjeduje, su jedan od znaajnih izvora konkurentnosti obzirom da je u posljednje
tri godine ostvaren rast prihoda od 100%.
Medena Commerce je u potpunosti vezana za trite EU, prvenstveno za trite
Njemake, obzirom da 98% prihoda ostvaruje od izvoza na trite EU. Od
ukupnog prihoda koji ostvaruje ova kompanija 70% se ostvaruje kroz prodaju
linija za montau automobila, a preostalih 30% kroz prodaju dijelova transportnih
sistema i obavljanje dodatnih djelatnosti. Tranja za navedenim proizvodima je u
prethodnom periodu od tri godine kontinuirano rasla na pomentom tritu, a
obzirom da je osnovna djelatnost koju obavlja Medena Commerce direktno
vezana za autoindustriju, trend kretanja tranje u buduem periodu e biti
uslovljen trendom kretanja tranje na tritu automobila.
Osnovne sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje su elini limovi i elini
profili. Sva sirovinska osnova se proizvodi u elianama i valjaonicama izvan BiH,
a zatim se na tritu BiH distribuira preko domaih distributera kao to su
Saraevi d.o.o. Teanj i Bogner Edelstahl d.o.o. Vitez, od kojih ujedno i kompanija
Medena Commerce nabavlja potrebne sirovine. Sirovine su proizvedene po
najsavremenijim standardima tako da Medena Commerce ima na raspolaganju

najkvalitetnije sirovine koje je mogue nai na tritu u ovom trenutku. Ovo ima
pozitivan uticaj na konkurentnost kompanije tako to je kvalitet proizvoda u
velikoj mjeri povean kroz kvalitet sirovina. Meutim, kao to je sluaj sa veinom
kompanija koje posluju u metalopreraivakom sektoru, povremenopostoji
problem nabavke potrebnih koliina sirovina zbog nedostatka istih na lagerima
distributera. Na ovaj nain se poveavaju finansijski trokovi i trokovi vremena
to utie na smanjenje efikasnoti u proizvodnji, a indirektno na smanjenje
konkurentnosti. Nain na koji je mogue rijeiti pomenuti problem je kroz jaanje
pregovarake moi dobavljaa sirovina. Jaanje pregovarake moi dobavljaa
sirovina je mogue ostvariti kroz uspostavljanje partnerstva izmeu kompanija
koje imaju potrebu za navedenim sirovinama idobavljaa sirovina. Dobavljai
sirovina bi na ovaj nain grupisali narudbe za sirovine, te po osnovu potrebnih
koliina sirovina mogli ostvariti bolje uslove nabavke istih.
Kompanija Medena Commerce je vezana i za industrije trgovake robe i opreme,
te pruaoce poslovnih usluga. Trgovaka roba kao to su vijci, ulja, maziva, ica
za zavarivanje, rezne i brusne ploe se nabavlja od domaih distributera kao to
je Milco d.o.o. Laktai. Najznaajnija oprema koja se koristi u procesu proizvodnje
su CNC maine i aparati za zavarivanje. Medena Commerce posjeduje
najsavremeniju opremu to joj omoguuje proizvodnju proizvoda izuzetnog i
konzistentnog kvaliteta uz minimalan angaaman radne snage, poveanje
efikasnosti u proizvodnji, a posljedino i poveanje cjelokupne konkurentnosti
kompanije.
pedicije, i plastifikacije. Usluge transporta i pedicije se nabavljaju od lokalnih
pruaoca ovih usluga. Usluge plastifikacije se nabavljaju od kompanije
Plastifikacija Mandi, koja je jedan od stratekih partnera kompanije Medena
Commerce. Medena Commerce u partnerstvu sa Plastifikacijom Mandi planira
realizovati zajedniko ulaganje u pogon za cinanje, to e omoguiti nabavku
ove usluge po znatno boljim uslovima i omoguiti poveanje konkurentnosti.
Takoer, koritene su i usluge certifikacije, te Medena Commerce posjeduje
standarde kvaliteta ISO 9001, 14001 i 1090. Medena Commerce je u procesu
uvoenja C znaka, to je jedan od kljunih uslova za izvoz proizvoda na trite EU.
Pored prednje navedenih usluga, Medena Commerce istie potrebu i za
konsultantskim uslugama u bilo kojem segmentu koje e rezultirati u poveanju
efikasnosti u proizvodnji, a kao najznaajnije oblasti se mogu istai tehniko
savjetovanje, upravljanje ljudskim resursima, marketing i finansije.
Strateki partner Medena Commerce u segmentu prodaje je njemaka kompanija
Kroll&Ziller, koja vri otkup proizvoda od Medena Commerce te ih dalje distribuira
na tritu EU.
Organizacija
Organizacija kompanije Medena Commerce je trenutno podijeljena u tri sektora, i

to: uprava, administracija i proizvodnja. Sektor proizvodnje je podijeljen na vie

podsektora, kao to su mainska obrada, zavarivanje i montaa. Princip

odluivanja je decentralizovan, to podrazumijeva da svaki sektor i podsektor
imaju na elu odgovorno lice koje upravlja istim. Kompanija ima razvijen interni
sistem kontrole kvaliteta proizvoda, koji se vri u etiri faze.Prva fazu obavlja
osoblje koje radi na mainama, drugu fazu obavljaju odgovorna lica na elu
svakog od podsektora, treu fazu obavlja ininjer za kontrolu kvaliteta, i etvrta
faza podrazumijeva zavrnu kontrolu kvaliteta. Ono to se moe primijetiti jeste
da ne postoje sektori prodaje i marketinga koji bi vrili istraivanje trita i
tritu. Meutim, u sluaju kompanije Medena Commerce ovo trenutno ne
predstavlja znaajan problem u poslovanju i razvoju,obzirom da Kroll&Ziller koji je
partner u segmentu prodaje ove kompanije, vri navedene aktivnosti.
Strategije
Medena Commerce trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie potrebu
za izradom iste. Meutim, ova kompanija ima definisane razvojne ciljeve, kao to
su kontinuirano ulaganje u nabavku savremene opreme i proirenje proizvodnih
kapaciteta.
buduem periodu. Meutim, Medena Commerce ima planove za razvoj prodajne
funkcije kroz otvaranje vlastitih predstavnitava u zemljama EU.
Konkurencija
Osnovnu konkurenciju kompaniji Medena Commerce predstavljaju kompanije iz

panije, Portugala i Srbije, a kao trini lideri se mogu izdvojiti kompanije iz
panije i Portugala. Jedna od najznaajnijih konkurentskih prednosti trinih lidera
je pristup sirovinama, obzirom da se sva sirovinska osnova proizvodi u EU odakle
dolaze i trini lideri. Pored pristupa sirovinama kao konkurentske prednosti
trinih lidera se mogu izdvojiti geostrateki poloaj, finansijska mo, tehnologija,
stimulativnija pravna regulativa i kvalitetniji sistem obrazovanja radne snage. Kao
vlastite konkurentske prednosti u odnosu na trine lidere Medena Commerce
istie pristup jeftinijoj radnoj snazi, brzinu proizvodnje i isporuke, te kvalitet
proizvoda. Obzirom da se u ovom segmentu vri proizvodnja proizvoda koji su
standardizovani, trite je struktuirano tako da se primjenjuje strategija cjenovne
konkurencije koja podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim cijenama uz
obezbjeenje traenog kvaliteta.

Uoeni nedostaci
obuene radne snage

Uoeni nedostaci
Uvrtavanje inicijative za sanacija
kanalizacione infrastrukture na ovoj lokaciji,
u plan kapitalnih ulaganja opine Teanj
Grupisanje narudbi kupaca istih vrsta
sirovina sa BEAR podruja u cilju jaanja
pregovarake moi prema distributerima
sirovina distributera sirovina

sredstava za nabavku dodatne
opreme
infrastrukturom
Povremena nemogunost nabavke
potrebnih koliina sirovina
Neposjedovanje standarda kvalitete i
sigurnosti proizvoda potrebnih za
izvoz odreenih proizvoda u EU
trita
Uvoenje CE znaka za konkretne proizvode

Izrada biznis plana
7.1.9. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Metalsklop d.o.o.

Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Metalsklop d.o.o.
Teanj
Proizvodnja metalnih dijelova za
automobilsku i graevinsku industriju
(industrijski filteri, oluci, kuke i sl.)
Mainska obrada metala, usluge
tancanja i dubokog izvlaenja
Ukupan prihod 2014

900.000 KM
1.000.000 KM

ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
0%
emso Skopljak
032/658-269

Geostrateki poloaj

Proizvodni objekti kompanije Metalsklop d.o.o. su locirani na putnom pravcu Jelah

- Tesli, a u blizini ukljuenja na magistralni put Sarajevo - Bosanski Brod koji
BiH spaja sa zapadnoevropskim zemljama. U blizini se nalazi kompanija
Mann+Hummel koja je glavni kupac proizvoda kompanije Metalsklop. Stoga je
geostrateki poloaj ove kompanije veoma povoljan sa aspekta poslovanja i
daljnjeg razvoja.
Radna snaga
Kompanija BME trenutno zapoljava ukupno 9 radnika, od kojih 2 radnika ini

upravu i administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U nrednom
periodu od dvije godine je planirano zapoljavanje dodatna 2 radnika u sektoru
proizvodnje. U upravi i administraciji je zaposlena visokokvalifikovana radna
snaga, a najznaajnija zanimanja su ininjeri mainstva i ekonomisti. U sektoru
proizvodnje najznaajnija zanimanja su mainski tehniari, alatniari i radnici
natanc mainama. Menadment kompanije istie da na tritu rada postoji
dovoljan broj strune i kvalifikovane radne snage koja se odmah po zapoljavanju
moe ukljuiti u proces proizvodnje. Stoga se moe zakljuiti da dostupnost
kvalifikovane radne snage ne predstavlja orenienje u razvoju ove kompanije.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Metalsklop je u najveoj mjeri koristila

vlastita finansijska sredstva, te u manjoj mjeri sredstva obezbjeena putem
kreditnih zaduenja. Uzimajui u obzir specifinosti djelatnosti koju obavlja
Metalsklop te trenutne potrebe za razvojem i ulaganjem koje ima ova kompanija,
ponuda finansijskih proizvoda (krediti i dr.) je zadovoljavajua, meutim kljuni
problem predstavlja visoka cijena finansijskih sredstava. Obzirom da je proces
proizvodnje efikasno organizovan i ne postoje problemi u naplati potraivanja to
omoguava akumulaciju valtitih finansijskih sredstava, dok je sa druge strane
cijena finansijskih sredstava na finansijskom tritu previsoka, kompanija
Metalsklop se odluuje za finansiranje razvoja i poslovanja iz vlastitih sredstava.
Infrastruktura
Metalsklop posjeduje proizvodne objekte na dvije lokacije. Na obje lokacije postoji

sva potrebna infrastruktura za odvijanje procesa proizvodnje, kao to je putna,
otpada. Povremeni problemi se deavaju u telekomunikacionoj mrei u vidu
prekida komunikacionog signala, meutim uestalost navedenih prekida nije
velika te ne utie na odvijanje poslovnih procesa. Proizvodni objekti su namjenski
izgraeni, te postoji dovoljno prostora za skladitenje i manipulaciju proizvodima i
sirovinama, kao i za neometano kretanje svih vrsta transportnih vozila. Na
osnovu prednje navedenog se moe zakljuiti da pristup infrastrukturi nema
uticaja na poslovanje i razvoj ove kompanije.

Znanja
Menadment kompanije Metalsklop ima dugogodinje iskustvo iz oblasti u kojoj

posluje ova kompanija, to je omoguilo sticanje kljunih tehnikih znanja i know
- how. Znanja i vjetine kojim raspolae ova kompanija joj omoguavaju
proizvodnju proizvoda izuzetnog kvaliteta po emu je i prepoznatljiva na tritu
BiH.Stoga znanja i vjetine koje posjeduje osoblje kompanije Metalsklop
predstavljaju jedan od kljunih izvora konkurentnosti i razvoja ove kompanije.
Metalsklop je u potpunosti vezan za trite BiH. Od ukupnog prihoda koji
ostvaruje ova kompanija 80% se ostvaruje kroz prodaju poluproizvoda za
automobilsku industriju, tanije za proizvodnju filtera za automobile. Ostatak od
20% prihoda se ostvaruje kroz prodaju metalne galanterije (kuke, oluci i sl.) za
graevinsku industriju. Tranja za proizvodima za automobilsku industriju je imala
trend rasta u prethodnom periodu od tri godine, te se oekuje njen rast i u
narednom periodu za priblino 10%. Tranja za proizvodima za graevinsku
industriju je u prethodnom periodu imala nestabilan trend kretanjana, koji je bio
prvenstveno uslovljen poremeajima u razvoju graevinske industrije. Stoga se
moe zakljuiti da e trend kretanja tranje u buduem periodu za proizvodima
koje proizvodi ova kompanija biti u potpunosti uslovljen razvojem automobilske i
graevinske industrije.
Osnovne sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje su razne vrste elika,
elini limovii cijevi. Sva sirovinska osnova se proizvodi u elianama i
valjaonicama izvan BiH, a zatim se na tritu BiH distribuira preko domaih
distributera. Sirovine za proizvodnju proizvoda za autoindustriju, odnosno razne
vrste limova, se nabavljaju od kompanije Mann+Hummel BA sa kojom Metalsklop
ima dugoroni partnerski odnos.Ostatak sirovina se nabavlja od distributera istih,
kao to su Saraevi d.o.o. Teanj, Mimi d.o.o. Bijeljina i Uniedil d.o.o. Sarajevo.
Odreene vrste preciznih beavnih cijevi se uvoze direktno od kompanije
eleziarne Podbrezova iz Slovake, koja je ujedno i proizvoa ovih cijevi. Sirovine
su proizvedene po najsavremenijim standardima tako da kompanija Metalsklop
ima na raspolaganju najkvalitetnije sirovine koje je mogue nai na tritu u
ovom trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj na konkurentnost kompanije Metalsklop
tako to je kvalitet proizvoda u velikoj mjeri povean kroz kvalitet sirovina.
Metalsklop je vezan i za industrije trgovake robe, materijala i opreme, te
pruaoce poslovnih usluga. Trgovaka roba koja se koristi u procesu proizvodnje
su vijana roba, rukavice i sredstva za odmaivanje. Nabavka trgovake robe se
vri od domaih distributera iste, kao to suReca d.o.o. Sarajevo, Wurth BH d.o.o.
Sarajevo i SurTec - Eurosjaj d.o.o. Konjic. Materijali koji se koriste u procesu
proizvodnje su razne vrste elektomaterijala koji se nabavljaju od kompanije
Elwork d.o.o. Tuzla. Najznaajnija oprema koja se koristi u procesu proizvodnje su
ekscentar i hidrauline prese.

Poslovne usluge koje se redovno koriste u poslovanju su usluge transporta i

pedicije. Ove usluge se nabavljaju od lokalnih pruaoca istih. Pored navedenih
usluga Metalsklop koristi i specijalizovane usluge simulacije, mjerenja, i 3D
modeliranja, koje nabavlja od kompanija Pobjeda d.d. Teanj i Integra d.o.o.
Mostar. Takoer, Metalsklop je koristio usluge cretifikacije proizvodnje, te
posjeduje standard kvaliteta ISO 9001.
Nain prodaje se proizvoda se odvija na dva naina. Prodaja proizvoda za
autoindustriju se vri direktno kompaniji Mann+Hummel BA sa kojom je
Metalsklop strateki povezan i ima dugoroni partnerski odnos. Proizvodi za
graevinsku industriju se prodaju direktno veem broju maloprodajnih i
veleprodajnihdistributera, a kao najznaajniji kupci se mogu izdvojiti Kalim d.o.o.
Jelah i Civi d.o.o. Cazin.

Organizacija
Organizacija kompanije Metalsklop je podijeljena u tri osnovna sektora, i to:

uprava, administracija i proizvodnja. Sektor proizvodnje je podijeljen na dvije
organizacione jedinice, i to: organizaciona jedinica za proizvodnju dijelova za
automobilsku i graevinsku industriju, i organizaciona jedinica za proizvodnju
dijelova za centralno grijanje. Princip odluivanja je decentralizovan, to
podrazumijeva da svaki sektor i organizaciona jedinica imaju na elu odgovorno
lice koje upravlja istim. Kompanija ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta,
gdje se kontrola kvaliteta proizvoda vri u toku i u zavrnoj fazi proizvodnje. Ono
to se moe primijetiti jeste da ne postoje sektori prodaje i marketinga koji bi
vrili istraivanje trita i osmiljavanje prodajnih strategija, odnosno omoguili
proaktivan nastup na tritu. U sgmentu prodaje proizvoda za automobilsku
industriju ovo ne predstavlja znaajan problem, obziorm da postoji dugorono
partnerstvo sa kompanijom Mann+Hummel BA u segmentu prodaje, gdje
kompanija Metalsklop vri klasinu ugovornu proizvodnju za Mann+Hummel BA
po ve definisanim standardima i traenim karakteristikama proizvoda. Meutim,
u segmentu prodaje proizvoda za graevinsku industriju uticaj nepostojanja
navedenih sektora je ve izraen, emu u prilog ide i injenica da ne postoji
izgraena prodajna i distributivna mrea, ne postoje dugorona partnerstva sa
kupcima, te ne postoji serijska proizvodnja naperspektivnijih vrsta proizvoda.
Strategije
Kompanija Metalsklop trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie

potrebu za izradom iste. Meutim, postoji definisan temeljni princip kojim se vodi
ova kompanija u poslovanju, a to je proizvodnja najkvalitetnijih proizvoda.
Takoer, ova kompanija ima definisane odreene razvojne ciljeve, kao to su
kontinuirano poveanje obima proizvodnje, te razvoj novih proizvoda u segmentu
proizvodnje za graevinsku industriju.


potrebu za izradom iste u buduem periodu. Metalsklop ima planove za razvoj
prodajne funkcije u segmentu prodaje proizvoda za graevinsku industriju kroz
irenje distributivne mree. Takoer, cilj je zadrati ve izgraen imid
proizvoaa najkvalitetnijih proizvoda.
Konkurencija
U segmentu proizvodnje i prodaje proizvoda za automobilsku industriju

Metalsklop se ne suoava sa direktnom konkurencijom, obzirom da, kao to je ve
obrazloeno, vri ugovornu proizvodnju za kompaniju Mann+Hummel BA.
Meutim, u segmentu proizvodnje i prodaje proizvoda za graevinsku industriju
direktni konkurenti kompanije Metalsklop su Alternativa d.o.o. Sarajevo i Civi
d.o.o. Cazin, koji su ujednosi trini lideri u ovom segmentu. Kao osnovne
konkurentske prednosti ovih kompanija u odnosu na Metalsklop se mogu izdvojiti
finansijska mo, vea distributivna mrea, te vei asortiman proizvoda. U oba
segmenta proizvodnje, proizvodnja dijelova za automobilsku industriju i
proizvodnja dijelova za graevinsku industriju, trite je struktuirano na nain da
se primjenjuje strategija cjenovne konkurencije pri nastupu na tritu, to
podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim cijenama uz obezbjeenje
traenog kvaliteta.
Uoeni nedostaci

sredstava

podruja.

prodaje u preduzeu
trita

Izrada biznis plana
7.1.10. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Bravarska radnja

Plastifikacija Mandi Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Plastifikacija Mandi
Teanj
Usluge plastificiranja metala

Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Izrada metalne galanterije (ograde,

stubovi, nadstrenice, konstrukcije)
4
215.000 KM
270.000 KM
0%
Mario Mandi
061/763-619

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Plastifikacija Mandi su locirani u blizini krianja

putnih pravaca Jelah - Tesli i Jelah - Teanj. Obzirom da se glavni kupci usluga i
proizvoda ove kompanije nalaze u neposrednoj blizini, moe se zakljuiti da je
geostrateki poloaj ove kompanije veoma povoljan sa aspekta odvijanja
poslovnih procesa i daljnjeg razvoja ove kompanije.
Radna snaga
Plastifikacija Mandi trenutno zapoljava ukupno 4 radnika, od kojih 1 radnik ini

upravu i administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U narednom
periodu od dvije godine je planirano zapoljavanje dodatna 2 radnika u sektoru
proizvodnje. U upravi i administraciji je zaposlena radna snaga koja posjeduje
dugogodinje iskustvo, te znanja i vjetine iz oblasti plastifikacije i obrade metala.
U sektoru proizvodnje najznaajnija zanimanja su farbai i bravari. Na tritu rada
ne postoji dovoljan broj strune i kvalifikovane radne snage koja se odmah po
zapoljavanju moe ukljuiti u proces proizvodnje. Ovo predstavlja znaajnu
prepreku i ima umjereno negativan uticaj na razvoj ove kompanije. Nedostatak
kvalifikovane radne snage na tritu rada se prevazilazi na nain da se vri
interna obuka radne snage koja u prosjeku traje dva mjeseca. Interna obuka
radne snage znaajno smanjuje efikasnost i efektivnost u proizvodnji, poveava
finansijske trokove i trokove vremena, te posljedino moe uticati na smanjenje
konkurentnosti. Nain na koji je mogue prevazii pomenuti problem je kroz
uvoenje programa obuke radne snage za bravare u Centru za obrazovanje
Teanj.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Plastifikacija Mandi je koristila vlastita

finansijska sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem granta.
Uzimajui u obzir specifinosti djelatnosti koju obavlja te trenutne potrebe za
razvojem i ulaganjem koje ima ova kompanija, ponuda finansijskih proizvoda
(krediti i dr.) nije zadovoljavajua, prevenstveno sa aspekta cijene i uslova koje je
potrebno ispuniti za obezbjeenje istih. Kamtna stopa po kojoj je mogue u ovom

trenutku obezbijediti finansijska sredstva iz kredita je 8%. Problem u pristupu

finansijskim sredstvima predstavlja i oblik registracije ove kompanije, koja je
registrovana kao samostalna bravarska radnja. Takoer, visina vrijednosti
kolaterala (hipoteka, garancije i dr.) koju je potrebno obezbijediti za osiguranje
finansijskih sredstava predstavlja dodatnu prepreku u pristupu kapitalu. Obzirom
da se Plastifikacija Mandi nalazi u fazi izgradnje proizvodnih objekata, moe se
zakljuiti da pristup kapitalu znatno oteava razvoj ove kompanije.
Infrastruktura
Plastifikacija Mandi raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su

rasporeeni u neposrednoj blizini sjedita kompanije. Meutim, usljed irenja
obima poslovanja trenutni kapacitet proizvodnih objekata nije dovoljan, te je ova
kompanija zapoela izgradnju novih proizvodnih objekata na istoj lokaciji. Na ovaj
nain e se omoguiti vea efikasnost u proizvodnji i mogunost daljnjeg razvoja
ove kompanije. Na trenutnoj lokaciji postoji sva potrebna infrastruktura kao to je
putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i sistem
odlaganja otpada. Na manjoj dionici prilaznog puta lokaciji ove kompanije postoji
samo jedna vozna traka koja nije asfaltirana, te je prilaz velikih transportnih
vozila znatno otean. Meutim, navedeno nema znaajan uticaj na odvijanje
poslovnih procesa. Ovo je ujedno jedini problem vezan za raspoloivu
infrastrukturu na trenutnoj lokaciji kompanije Plastifikacija Mandi.
Znanja
Menadment kompanije Plastifikacija Mandi ima dugogodinje iskustvo u sektoru

pruanja usluga plastifikacije i metaloprerade, koje je steeno dugogodinjim
radom u navedenim sektorima u Njemakoj. Na ovaj nain su steena kljuna
tehnika znanja koja omoguavaju postizanje izuzetnog kvaliteta usluga
plastifikacije te proizvodnju metalne galanterije.
Plastifikacija Mandi je u potpunosti vezana za tranju na tritu BiH za
proizvodima i uslugama koje prua. Tranja za uslugama plastifikacije je u periodu
od prethodne tri godine imala kontinuiran rast od 20 - 30%, te se i u narednom
periodu oekuje njen rast od priblino 40%. Tranja za proizvodima metalne
galanterije je imala nestabilan trend kretanja, obzirom da je u velikoj mjeri
vezana
za
razvoj
graevinske
industrije
te
uslovljena
sezonskim
fluktuacijama.Takoer se i u narednom periodu oekuje nestabilan trend kretanja
tranje za proizvodima metalne galanterije.
Osnovne sirovine koje se koriste u procesu pruanja usluga plastifikacije su boje u
prahu. Boje u prahu se proizvode izvan BiH, te se vri njihova distribucija na
tritu BiH preko domaih distributera kao to su Igeal d.o.o. Sarajevo, od kojeg
Plastifikacija Mandi nabavlja potrebne boje u prahu. U segmentu proizvodnje
metalne galanterije osnovne sirovine koje se koriste su razne vrste cijevi. Cijevi

se takoer proizvode izvan BiH, te distribuiraju na tritu BiH preko domaih

distributera. Najznaajniji dobavljai cijevi su Toak d.o.o. Jelah i Euro - Metali
d.o.o. Doboj Jug. Sirovine su proizvedene po najsavremenijim standardima tako
da Plastifikacija Mandi ima na raspolaganju najkvalitetnije sirovine koje je
mogue nai na tritu u ovom trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj na
konkurentnost kompanije tako to je kvalitet proizvoda i usluga u velikoj mjeri
povean kroz kvalitet sirovina. Plastifikacija Mandi takoer koristi i razliite vrste
trgovake robe u procesu proizvodnje i pruanja usluga, kao to su rezni alati,
vijana roba, burgije, odjea i obua. Najznaajniji dobavljai trgovake robe su
Maser Prnjavor i Dukat Jelah.
Kompanija Plastifikacija Mandi je vezana i za industriju opreme i pruaoce
poslovnih usluga. Osnovna oprema koja se koristi u procesu pruanja usluga
plastifikacije su pitolji za farbanje, kompresori i kade za peenje boje.
Plastifikacija Mandi posjeduje najsavremenije pitolje za farbanje koji su
automatizovani, to u velikoj mjeri utie na poveanje kvaliteta pruenih usluga.
Oprema koja se koristi u procesu proizvodnje metalne galanterije su aparati za
varenje, maine za rezanje metala i brusilice.
Poslovne usluge koje se redovno koriste u procesu pruanja usluga plastifikacije
su usluge cinanja. Ove usluge se nabavljaju od kompanije SurTec - Eurosjaj d.o.o.
Konjic. Kvalitet usluga cinanja ne zadovoljava traeni kvalitet od strane
Plastifikacije Mandi, te je period pruanja ovih usluga dui od oekivanog, to
utie na smanjenje efikasnoti u poslovanju kompanije Plastifikacija Mandi. Iz
ovog razloga Plastifikacija Mandi zajedno sa Medena Commerce planira
realizaciju zajednikog ulaganja u izgradnju pogona za cinanje. U procesu
proizvodnje metalne galanterije redovno se koriste usluge rezanja i tancanja,
koje se nabavljaju od Nice d.o.o. Teanj i Metal Bau Memi d.o.o. Teanj.
Plastifikacija Mandi je koristila i usluge certifikacije proizvodnje, te posjeduje
standard kvaliteta ISO 9001. Meutim, istie potrebu dobijanja standarda
kvaliteta ISO 14001, koji je kljuni za daljnje irenje poslovanja.
Najznaajniji kupac usluga plastifikacije je Medena Commerce koja je
dugogodinji partner kompanije Plastifikacija Mandi. Pored Medena Commerce
znaajni kupci usluga plastifikacije su Metal Bau Memi d.o.o. Teanj i Sim Technik
d.o.o. Kotor Varo. Kada je u pitanju prodaja proizvoda metalne galanterije ne
postoje stalni kupci, nego se prodaja vri individualnim kupcima po narudbi.
Organizacija
Organizacija kompanije Plastifikacija Mandi je trenutno podijeljena u dva sektora,

i to: uprava iadministracija, i proizvodnja. Princip odluivanja je centralizovan, to
podrazumijeva da sve odluke donosi menadment kompanije. Plastifikacija
Mandi ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta proizvoda i usluga, koji se
vri vizuelno u toku proizvodnje i putem mjernih instrumenata u zavrnoj fazi.
Ono to se moe primijetiti jeste da ne postoje sektori prodaje i marketinga koji bi
vrili istraivanje trita, osmiljavanje prodajnih strategija, pozicioniranje na
tritu i sklapanje dugoronih prodajnih ugovora,odnosno omoguili proaktivan

nastup na tritu. Ovo ne predstavlja znaajan problem u segmentu pruanja

usluga plastifikacije obzirom da postoje dugorona partnerstva sa kupcima, prije
svega sa Medena Commerce. Meutim, u segmentu proizvodnje i prodaje
proizvoda metalne galanterije nespotojanje navedenih sektora moe imati
znaajan uticaj na daljnji razvoj ove djelatnosti.
Strategije
Plastifikacija Mandi trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie potrebu
za izradom iste. Meutim, ova kompanija ima definisane kratkorone razvojne
ciljeve, kao to je realizacija zajednikog ulaganja sa Medena Commerce u
izgradnju pogona za cinanje, izgradnja vlastitih proizvodnih objekata, te
osiguranje zastupnitva za boje u prahu na prostoru BiH.
buduem periodu.
Konkurencija
Na prostoru ire podruja opina Teanj i Tesli ne postoje kompanije koje pruaju
usluge plastifikacije, osim Plastifikacije Mandi. Obzirom da je Plastifikacija
Mandi najveim dijelom vezana za trite navedene podruja ne suoava se sa
direktnom konkurencijom u segmentu pruanja usluga plastifikacije. Usljed
nedostatka trino orijentisanih sektora, koji bi vrili kontinuirano istraivanje
trita i razvoj prodajne funkcije, Plastifikacija Mandi nema jasnu sliku o
konkurentskim odnosima koji vladaju na tritu proizvoda metalne galanterije.
Stoga nije mogue identifikovati glavne konkurente u ovom trinom segmentu.
Kao vlastite konkurentske prednosti Plastifikacija Mandi istie posjedovanje
savremene tehnologije za pruanje usluga plastifikacije, tehnika znanja, cijenu,
te kvalitet proizvoda i usluga. U nastupu na tritu Plastifikacija Mandi
primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije koja podrazumijeva proizvodnju
proizvoda i pruanje usluga po to niim cijenama uz obezbjeenje traenog
kvaliteta.
Uoeni nedostaci
Nedostatak kvalifikovane radne
snage

sredstava
Problemi sa putnom infrastrukturom
Usklaivanje sistema obrazovanja sa
potrebama privrednog sektora, uvoenje
programa obuke radne snage za bravare u
Centru za obrazovanje Teanj
podruja.
Uvrtavanje inicijative za sanaciju putne

Uoeni nedostaci

okoliom
prodaje u preduzeu
trita
infrastrukture na ovoj lokaciji, u plan
kapitalnih ulaganja opine Teanj
Uvoenje standarda ISO 14001
Izrada biznis plana
7.1.11. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Pobjeda d.d.

Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Pobjeda d.d.
Teanj
Pumpe za podmazivanje i hlaenje motora
Pogon za alate, termika obrada, transport i pedicija,
livnica
304
17 mil. KM
N/A
97%
Kasim Kotori
032/665-304

Geostrateki poloaj
Preduzee Pobjeda smjeteno je u industrijskoj zoni Bukva koja se nalazi na

sjevernom ulazu u grad Teanj. Industrijska zona Bukva povezana je pristupnom
cestom na magistralne pravce M4 i M17. Pored navedene glavne proizvodnei
upravne lokacije u Tenju Pobjeda takoer ukljuuje i podrunicu Livnica u
Turbetu kod Travnika u Srednjebosanskom kantonu. Navedena lokacija takoer je
dobro povezana putnom infrastrukturom. Firme iz sektora proizvodje autodijelova

u BiH strateki su pogodno locirane u pogledu izvoza prema najveim

proizvoaima automobila u EU. U odnosu na proizvoae autodijelova koji su
locirani u Aziji, BH proizvoai nude fleksibilnost u pogledu brzine isporuke te
koliine obzirom na blizinu EU tritu. Mogunost isporuke cestovnim prevozom u
odnosu na pomorski prevoz, takoer omoguava BH proizvoaima bru isporuku
u manjim koliinama, to krajnjem kupcu smanjuje trokove skladitenja, te
omoguava fleksibiliji sistem nabavke dijelova, kako za prvu ugradnju tako i
rezervnih dijelova.
Radna snaga
Pobjeda dd Teanj broji ukupno 304 uposlenih od ega je 52 uposlenih u pogonu

Livnica Turbe a ostatak na lokaciji industrijske zone Bukve u Tenju. U strukturi
radne snage radnici u proizvodnji ine oko 80% uposlenih, dok oko 20% ini
administracija, uprava i tehniko osoblje. Kvaliteti cijena proizvodne radne snage
kao i tehniki, te upravljaki kapaciteti predstavljaju kljune konkurentske
sposobnosti preduzea u sektoru autoindustrije obzirom na otre zahtjeve po
pitanju kvalitete, tehnikih mogunostii cijena na ovom tritu. U tom pogledu
Pobjeda je prola kroz niz transformacija kako bi dola u trenutnu poziciju. U
bivoj Jugoslaviji Pobjeda je izrasla u vodeeg proizvoaa u oblasti autoindustrije
koji je isporuivao originalne dijelove za Daimler Benz, MAN, IVECO i IMR.
Poslije rata Pobjeda se suoila sa znaajnim problemima prije svega sa povratkom
na trite i reorganizacijom proizodnje u skladu sa novim trinim uslovima. U
procesu uspostave efikasnijeg procesa proizvodnje pojavio se znaajan viak
radne snage kojem su ponuene otpremnine u vidu odreenog broja starijih
proizvodnih maina. Jedan dio radnika Pobjede prihvatili su ponuene maine kao
otpremninui nastavili rad u vlastitim radionicama od kojih je jedan dio prerastao u
proizvodne firme koje danas ine okosnicu razvoja metalopreraivakog sektora u
Teanjskoj podruju. Na ovaj nain Pobjeda je silom prilika odigrala kljunu
razvojnu ulogu kao centar znanjai vjetina u sektoru metaloprerade.
Nakon uspjeno prevazienih izazova tranzicije Pobjeda je dokazala svoje
kvalitete kroz vrstu saradnju sa najzahtjevnijim kupcima rezervnih dijelova za EU
proizvoae kao i u oblasti prve ugradnje kroz dugogodinje partnerstvo sa
Turskim proizvoaem Turktraktor. Prole godine Pobjeda je dobila pozitivno
miljenje od strane predstavnika vanjske kontrole njemakog automobilskog
giganta Mercedesa. Sposobnost razvoja novih proizvoda, te odravanja
kontinuirane kvalitete proizvoda najbolji je pokazatelj kvalitete radne snage i
tehnikog osoblja.
Naredni period donosi nove izazove prije svega u pogledu kvalitetnog zanavljanja
postojee radne snage, te praenja tempa rasta u pogledu otvaranja novih radnih
mjesta. Starosna struktura uposlenih u Pobjedi podrazumjeva odlazak znaajnog
broja radnika u penziju a razvojni planovi takoer zahtjevaju prijem odreenog
broja novih uposlenika. Prema trenutnim projekcijama Pobjeda e u narednih
nekoliko godina primati 30 - 50 novih radnika godinje dijelom radi odlazaka
postojeih radnika u penziju a dijelom radi proirenja proizvodnih kapaciteta. Cilj

ovog predzea je da u narednih 5 godina dostigne broj od ukupno 500 radnika,

to predstavlja zaajan organizacijski izazov.
Postojea raspoloivost kvalifikovane radne snage u oblasti metaloprerade na
tritu rada u BiH nije na zadovoljavajuem nivou. Najvei problem predstavlja
usklaenost obrazovnog sistema sa potrebama trita rada kako u kvalitativnom
takoi u kvantitativnom pogledu. Postojei obrazovni program u znatnoj mjeri ne
odgovaraju potrebama za znanjimai vjetinama u pogledu koritenja novih
tehnologija to stavlja veinu tereta treninga novih uposlenika na poslodavce. Na
podruju Tenja situacija je neto bolja nego u ostalim dijelovima BiH imajui u
vidu postojanje Centra za obrazovanje odraslih Teanj, te dobru suradnju privrede
sa Srednjom mjeovitom kolom u Tenju. U skladu s tim postoji potreba za
provoejem obuka za planirane nove uposlenike Pobjede u narednom period
ukljuujui obuke za CNC opertere i mehatroniare.
Kapital
Firma ukontinuirano ulae u razvoj ukljuujui nabavku novih maina, odnosno

uvoenje novih tehnologija, te razvoj novih proizvoda. Osnovni izvori finansiranja
su vlastiti kapital, te krtkoronii dugoroni krediti banaka. Pobjeda redovno
izmiruje svoje kreditne obaveze, te odrava dobre odnose sa banka. U skladu sa
svojim kreditnim rejtingom Pobjeda ima pristup najpovoljnijim kreditnim
sredstvima kod banaka u BiH, tako da nema znaajnijih problema po pitanju
pristupa finansiranju.
Infrastruktura
Industrijska zona Bukve na kojoj je locirana fabrika Pobjeda posjeduje svu

potrebnu infrastrukturu ukljuujui dobru putnu povezanost, mogunost
adekvatne
isporuke
elektrine
energije,
te
potrebnu
vodovodnu,
telekomunikacionui komunalnu infrastrukturu. Slino je i sa lokacijom Livnica
Turbe koja takoer raspolae sa svom potrebnom infrastrukturom na lokaciji. Obje
navedene lokacije su u vlasnitvu Pobjede na kojima takoer postoji dovoljno
prostora za planirana proirenja proizvodnej u narednom periodu.
Pobjeda takoer posjeduje specijalizovana infrastruktura koja se koristi u
poslovnom procesu proizvodnje pumpi za automobilsku industriju. U svrhu
razvoja novih proizvoda te kontrole kvalitetei sigurnosti proizvoda Pobjeda
posjeduje vlastite mjerne laboratorije, te zapoljava vlastiti tim ininjera za razvoj
novih proizovda.
Znanja
Najvaniji resurs koji posjeduje Pobjeda Teanj jeste znanje odnosno know - how,
tehnikai upravljaka znanja iz specifinog podruja proizvodnje pumpi za
motorna vozila. Od njenog osnivanja 1954. godine do danas u ovoj firmi se
akomuliraju i unapreuju specifina znanja koja omoguavaju komskurentsku
poziciju na tehniki veoma zahtjevnom tritu automobilske industrije. Pobjeda

posjeduji vlastiti centar za razvoj proizvoda koji svake godine izbacuju nove
prototipove pumpi ime se omoguava proirenjei unapreenje proizvodnog
asortimana u skladu sa zahtjevimai potrebama kupaca.
Proizvodni program Pobjede dominantno je orjentisan ka izvoznim tritima sa
kojih ostvaruje oko 97% prodaje, dok se ostatak od 3% generie na domaem
tritu. Prva ugradnja koja nosi oko 70% ukupne proizvodnje a najvaniji partner u
tom segment u poslijeratnom period svakako jeste Turski proizvoa traktora
Turktraktor. U segmentu rezervnih dijelova (after market) Pobjeda ima preko 30
kupaca iz Njemake, Italije i drugih zemalja EU, te Tuske i zemalja Bliskog Istoka.
Na domaem tritu Pobjeda takoer plasira odreenu manju koliinu rezervnih
dijelova u skaldu sa veliinom domaeg trita. Imajui u vidu ogranienja
veliine domaeg trita strategija razvoja Pobjede bazira se na izvozui sa
fokusom na dalje jaanje segmenta prve ugradnje.
Geostrateki poloaj BH proizvoaa uslovio je porast potrenje za proizvodnjom
autodijelova za potrebe EU automobilske industrije. Cijena radne snage, kvalitet,
tradicijai rastui proizvodni kapaciteti uslovili su povean interes za saradnjom na
BH tritu. S jedne strane BiH postaje trite izbora zbog povoljnih cijena radnie
snage u odnosu ne samo na glavna EU trita vei u odnosu na cijene rada u
novim lanicama EU ukljuujui Poljsku, Maarsku, Slovaku, ekui druge
zemlje. Sa druge strane BiH ima povoljniji poloaj od cjenovno konkurentnih
azijskih proizvoaa zbog blizine odnosno brzinei fleksibilnosti isporuka. Na
osnovu navedenih prednosti Pobjeda kaoi vei dio BH automobilske industrije
uspjela je zabiljeiti kontinuiran rast izvozai tokom cijelog perioda krize tako da se
za narodni period oekuje dodatni rast izvoza na EU trite.
Najvanija sirovina u proizvodnom procesu Pobjede su razliite vrstei legure
elika koje su uglavnom nabavljaju od lokalnih distributera kao to je teanjska
firma Saraevi koji uvoze razliite specijalne elike za potrebe BH proizvoaa.
Od poluproizvoda Pobjeda nabavlja razliite otkovke (Zupanik Teanj), odlivke,
strugane alate, osovinei klipove, te od trgovake robei rezervnih dijelova
leajeve, lektrode, limove, burgije itd. Veina alata se uvozi obzirom da se ne
proizvode u BiH osim neto struganih dijelova i alata koji se proizvode na
domaem tritu (Graanica). Pobjeda godinje troi do 500.000KM na razliite
alate koje bi bila zainteresovana nabavljati na domaem tritu. Jedan od
znaajnih nedostataka na domaem tritu postoji takoer u oblasti svih vrsta
ambalae ukljuujui drvene sanduke, stiropor, karton, papir, tampui staklenu
ambalau. Veina ambalae se takoer uvozi obzirom na nedostatak kvalitetne
ponude na lokalnom tritu.
U procesu proizvodnje najznaajniji segment predstavaja obrada metala. Mainei
oprema za obradu metala ukljuuje razliite vrste tokarskih strojeva, CNC maine,
mainske centre, glodalice za izradu zupanika, builicei razne druge maine

uglavnom nabavjene iz uvoza uz manji dio starog mainskog parka za mainama

proizvedenimu bivoj Jugoslaviji.
Poslovne usluge koje se koriste unutar lanca vrijednosti Pobjede ukljuuju
transport i pedicija (obavlja se dijelom interno dijelom izvana), usluge uvoenja
standardi certifikacije (u procesu ovoenja TS znaka, ISO: 9001 i ISO:14001),
laboratorijske usluge za verifikaciju mjernih instrumenata, mjerenja, badarenja
(BNT, Kemal Kapetanovi Zenica), hemijske analize (Slovenija), analiza na
hrapavost (Njemaka), te povrinska zatita (Graanica) itd. Dodatne
specijalizovane usluge koje Pobjeda koristi u svom procesu rada ukljuuju
laboratorijske usluge za verifikaciju razliitih mjernih instrumenata, mjerenja,
badarenja (BNT, Kemal Kapetanovi Zenica), hemijska analiza (Slovenija),
analiza na hrapavost (Njemaka) itd.
Saradnja sa domaim univerzitetimai nauno - istraivakim nije na
zadovoljavajuem nivou obzirom na njihovu nekomercijalnu orjentaciju koja esto
rezultira u tromim reakcijama na potrebe privrede. Takoer nedostaju mjerene
laboratorije opremljene za verifikacijui badarenje mjernih instrumenata, 3D
mjerenja, mjerenja hrapavosti itd. Opremanjei certifikacija jedne ovakve
laboratorije u BEAR podruju znatno bi snizilo trokove razliitih laboratorijskih
mjernih uslugai poboljalo konkuretnost metalopreraivakih firmi.
Uopteno moe se rei da Pobjeda vodi veoma otvorenu politiku spram suradnjei
odnosa sa dobavljaimai kooperantima to ima izrazito pozitivan uinak na razvoj
metalne industrije unutar BEAR podruja pai ire u BiH. Pobjeda ima preko 30
dobavljaai kooperanata koji poboljavaju trinu poziciju ove firme te
omoguavaju veu efikasnost poslovanja. Kroz kooperaciju sa manjim
proizvoaima Pobjeda je u mogunosti nuditi iri spektar proizvoda. Odreene
starije vrste pumpi traene su u manjim koliinama tako a njihova proizvodnja
nije rentabilna za Pobjedu, ali je zanimljiva za manje proizvoae koji nastupaju
kao kooperanti Pobjede. Na ovaj nain Pobjeda gravitira kao integrator prirodnog
klastera kooperanata unutar kojeg dominira na osnovu svoje trine pozicijei
rejtinga. Time u isto vrijeme djeluje kao horizontalni integrator proizvoaa u
metalnom sektorui kao vertikalni integrator omoguavajui pristup tritu
odnosno krajnjim kupcima do kojih mali proizvoai ne bi mogli samostalno doi.
Potrebno je istai da je do navedene vertikalnai horizontalna integracijedolo
spontano odnosno bez podrke navedenom procesu od strane razvojnih dravnih
institucija. Iz ovoga proistie zakljuak da bi uz dodatne programe podrke
navedeni proces bio jo brii uspjeniji. U tom smislu potrebno je razmotriti
mogunost podrke razvoju klastera proizovaa unutar sektora proizvodnje
autodijelova sa fokusom na uvezivanje trinih lidera poput Pobjede sa mreom
lokalnih kooperanatai dobavljaa.
U isto vrijeme potrebno je razmotriti mogunosti podrke u proirenju izvoznih
partnerstava naroito u oblasti prve ugradnje kao to je partnerstvo Pobjede sa
Turktraktoromi pomenuto partnerstvo sa Mercedesomi drugim proizvoaima
finalnih proizvoda u ovoj industriji. U tom pogledu naroit znaaj imaju nastupi na

meunarodnim sajmovima na kojima se pored pojedinanih proizvoaa

predstavljajui itavi proizvodni sektori razliitih zemalja. Zajedniki nastup
najveih BH proizvoaa uz dodatnu podrku dravnih institucija kaoi mogunosti
razliitih dravnih garancijai poticaja mogu imati snaan efekat na jaanje
povjerenja potencijalnih meunarodnih partnera u ovoj industriji.
Pobjeda ima definisanu razvojnu strategiju prema kojoj se u razliite segmente
proizvodnje u narednom period namjerava ulagati u prosjeku 2 mil. KM godinje.
Osnovni razvojni ciljevi ukljuuju proirenje kapaciteta proizvodnje to
podrazumjeva projekte dovretka modernizacije livnice u Turbetu, te zaokruenje
proizvodnje zupastih dijelova i alatnice.
Pored navedenog Pobjeda je zainteresovanai u ulazak u nove oblasti koje bi
onoguile razvoj dodatnog asortimana srodnih proizvoda kao to su aluminijske
pumpe. Ulazak u ovaj segment sa velikim potencijalom zahtjevao bi izgradnju ili
kooperaciju sa livnicom alminijuma te dodatno kadrovskoi tehniko
osposobljavanje.
Marketing strategija je takoer definisana i podrazumijeva irenje u sektoru prve
ugradnje. Napredak u ovom segment podrazumjeva razvoj novih proizvoda, te
izlazak na nova izvozna trita kroz partnerstvo sa kupcima u oblasti prve
ugradnje. Navedena zapoeta saradnja sa Mercedes - Benz kompanijom nudi
ogromne potencijale u naredno period. Pobjeda takoer ima dobro razvijen sistem
interne kontrole kvaliteta proizvoda koje se dodatno unapreuje kroz process
usklaivanja sa TS standardom.
U smislu konkurencije u oblasti proizvodnje pumpi za automobilsku industriju
Pobjeda nema konkurenata na domaem tritu. Glavnu konkurenciju na izvoznim
tritima predstavljaju proizvoai iz EU, te azijskih zemalja. Strategija Pobjede u
odnosu na konkurenciju je prije svega u kontinuiranom postizanjui odravanju
standard kvalitete uz cjenovnu konkurentnosti fleksibilnost po pitanju asortimana,
koliinai brzine isporuke.
Uoeni nedostaci
obuene radne snage
Veina ambalae, alata i

poluproizvoda se uvozi
Nedovoljno razvijen klaster
automobilskih proizvoaa u BEAR
podruju
Provoenje programa podrke razvoju
mree dobavljaa i kooperanata Pobjede
Izvriti detaljno mapiranje klasera i
pokrenuti klastersku inicijativu

Uoeni nedostaci
Nedostatak specifine infrastrukture za
potrebe mjerenja i kalibracije u
metalopreraivakoj industriji
Nedovoljan broj kupaca u oblasti prve
ugradnje
Nedovoljna suradnja sa naunoistraivakim institucijama
Nedovojna suradnja sa drugim
trinim liderima u BH automobilskoj
industriji
Osnivanje mjerne laboratorije za metalnu
industriju u BEAR podruju
Organizacija i sufinansiranje kontinuiranog
izlaganja proizvoda na najznaajnijim
meunarodnim sajmovima autoindustrije
Sufinansiranje i koordinacija zajednikih
razvojnih projekata (razvoj novih
proizvoda)
Podrka pokretanju zajednikih razvojnih
projekata i investicija BH proizvoaa (npr.
razvoj aluminijske pumpe)
7.1.12. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Saldatura d.o.o. Tesli

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Saldatura d.o.o.
Tesli
Metalni namjetaj i konstrukcije od inoksa i eljeza
N/A
19
2,5 mil. KM
N/A
95%
Miroslav Tei
065/622-985

Geostrateki poloaj
Salditura trenutno posluje na dvije prizvodne lokacije u Tesliu. Jedna lokacija je

vlastita proizvodna hala u industrijskoj zoni u Tesliu, a druga hala je iznajmljena
u krugu preduzea Borja Tesli. Obje lokacije imaju adekvatnu putnu, energetsku i
komunalnu infrastrukturu. Objedinjavanjem proizvodnje na jednoj lokaciji
ostvarila bi se znaajna poboljanja efikasnosti proizvodnje. Tesli kaoi ostatak

BEAR podruja ima tradiciju u metalnoj industriji te je geostrateki dobro

pozicioniran u pogledu izvoza na EU trite.
Radna snaga
Preduzee trenutno upoljava 17 radnika od ega 2 u upravii administraciji. Profili

proizvodnog osoblja obuhvataju radnike metalske struke ukljuujui varioce,
brusae i bravare. Prema postojeim planovima za naredni period planirano je
upoljavanje dodatnih 2 - 3 proizvodna radnika. Meutim na osnovu postojeih
potreba kupaca identifikovani su potencijali za proirenje proizvodnje u znatno
veem obimu za ta bi bila potrebna znaajna nova ulaganja koja trenutno nisu u
mogunosti planirati.
Po pitanju raspoloivosti radne snage na lokalnom tritui pored znatnog broja
nezaposlenih preduzee nailazi na potekoe u pronalaenju adekvatno obuenih
radnika u skladu sa svojim potrebama. Novi radnici obuavaju se kroz interni
program obuke koji zahtjeva dodatno vrijemei angaman postojeih radika ime
se smanjuje produktivnost proizvodnje. U skladu s navedenim postoji potreba za
koritenjem usluga eksterne obuke radnika ukljuujui obuku za varioce.
Kapital
Pristup povoljnim izvorima finansiranja trenutno predstavlja kljunu barijeru u

daljoj ubrzanoj ekspanziji firme Salditura. U dosadanjem poslovanju ova firma
fiannsirala se iz vlastitog kapitalai tekue akumulacije, te kreditnih zaduenja kod
komercijalnih banaka. Kljuno kreditno zaduenje predstavlja dugoroni kredit za
kupovinu proizvodne hale koji znaajno ograniava mogunost daljeg zaduivanja
za proirenje poslovanja u narednom periodu. U tom smislu poseban problem
predstavljaju sredstva obezbjeenja obzirom da je kupljena hala pod hipotekom
radi obezbjeenja pomenutog postojeeg kredita. Salditura trenutno radi punim
kapacitetom te je u skladu sa interesom kupaca u mogunosti proiriti postojei
obim proizvodnje. Meutim niska stopa akumulacije iz vlastitih prihoda, te
ogranienja u pristupu kreditnom finansiranju onemoguavaju ubrzanu dalju
ekspanziju poslovanja.
Infrastruktura
Postojee lokacije posjeduju adekvatnu infrastrukturu potrebnu za poslovanje

Saldature.
Znanja
Firma posjeduje specifina upravljakai tehnika znanja u proizvodnji metalnih

konstrukcija od eljezai inoksa odnosno proizvodnji stolicai graevinskih
konstrukcija od navedenih materijala. Posebno su znaajna znanja u pogledu
organizacije serijske proizvodnje stolica koja omoguavaju visok stepen
efikasnosti, te cjenovnu konkurentnost krajnjeg proizvoda. Navedeni proces
zahtjeva adekvatne sisteme normiranja proizvodnje i kontrole kvalitete, kaoi

visok stepen obuenosti radnika u proizvodnji imajui u vidu zahtjeve tehnike

zahtjeve proizvodnje stolica kao finalnog proizvoda.
Salditura trenutno plasira 95% svojih proizvoda na EU trita, putem nekoliko
stalnih kupaca iz Italijei Njemake. Prodaja na domaem tritu nije u fokusu
imajui u vidu ogranienje veliine trita. U strukturi proizvoda 60% se odnosi na
proizvodnju konstrukcija za stolice, a 40% na proizvodnju razliitih graevinskih
konstrukcija. Proizvodnja graevinskih konstrukcija se realizuje na projektnoj
osnovi uz manju redovnost narudbii neto bolje mare od onih za proizvode u
serijskoj proizvodnji. Zbog redovnsoti prihoda od proizvodnje stolica ovaj segment
nalazi se u fokusu buduih planova trinog natupa firme.
Trenutni obim proizvodnje konstrukcija za stolice od inoxa iznosi 5000 komada
mjeseno na bazi viegodinjeg aranmana o redovnoj isporuci u vrijednosti od 5
miliona Eura. Ovakva serijska proizovodnja obezbjeuje kontinuitet u proizvodnji
meutim obzirom na niske mare rezultuju sporim tempom akomulacije koji ne
omoguava ubrzanu dalju ekspanziju. Sa druge strane trendovi u obradi inoksai
eljeza naroito u segmentu serijske proizvodnje idu u korist BH proizvoaa koji
u posljednjim godinama dobijaju sve vie zahtjeva za preuzimanjem dodatnih
koliina proizvodnje. Ovakvi trendovi posljedica su konkurentnosti BH proizvoaa
kako po pitanju cijena proizvodnje takoi po pitanju standard kvalitete, te rokova
isporukei fleksibilnosti u prihvatanju proizvodnje manjih serija razliitih
proizvoda.

Glavne ulazne sirovine u proizvodnji Salditure su eline i inoksne cijevi i profili
koji se nabavljaju od domaih distributera (Eurometal Doboj Jug) koji ovu robu
nabavljaju iz uvoza (Italija). Slino je i sa trgovakom robom kao to su brusni
papiri, burgije, vijsci itd.
Salditura je razmatrala vlastitu direktnu nabavku cijevi iz uvoza u cilju postizanja
povoljnijih nabavnih cijena sirovina meutim obzirom na nedovoljne koliine ovaj
pristup se ne bi isplatio.
Oprema koja se koristi u proizvodnom procesu Salditure ukuuje prese, maine za
savijanje cijevi i profila, aparate za varenje, brusilice itd. Oprema je uvozna
obzirom da se navedene maine ne proizvode u BiH. U cilju poveanja
produktivnosti Salditura razmatra nabavku CNC savijaice cijevi i profila koja bi
na poluautomatskom princpu vrila precizna i zahtjevna savijanja cijevi u procesu
proizvodne stolica.

Od poslovnih usluga redovno se koriste usluge transporta, pedicije, te po potrebi

usluge povrinske zatite eljeza ukljuujui cikanje i niklovanje.
Salditura je uvela ISO: 9001 standard kvalitete i sigurnosti.
U procesu proizvodnje stolica Salditura blisko surauje sa kooperantom koji vri
tapaciranje i isporuuje kompletirane stolice krajnjem kupcu.
Organizacija
Organizaciona struktura je fleksibilna i prilagodljiva serijskoj proizvodnji manjih

serija slinih proizvoda. Sistem upravljanja, kontrole i odluivanja koncentrisan je
u rukama dvije osobe koje vode sve poslove. U narednom periodu planirano je
angaovanje internog kontrolora kako bi se uprava rasteretila direktnog
angamana u proizvodnji. Ovo je naroito vano u cilju angaovanja uprave u
pravcu aktivnijeg pristupa tritu kako bi firma dola do vee baze kupaca na
izvoznom tritu.
Trenutni sistem proizvodnje stolica bazira se na narudbama manjih koliina
unutar jedne serije odnosno modela te je shodno tome potrebna esta
reorganizacija procesa proizvodnje u skladu sa zahtjevima proizvodnje specifine
serije. Navedeni sistem zahtjeva vie kontrole, te smanjuje efikasnost
proizvodnog procesa, poskupljuje ga i poveava mogunost karta. Poveanjem
proizvodnih kapaciteta Salditura bi bila u mogunosti preuzeti vee serije ime bi
se stabilizovao sistem proizvodnje i dodatno poboljala efikasnost.
Strategije
Preduzee trenutno nema formalno definisanu razvojnu i marketing strategiju te

je u narednom periodu potrebno pristupiti procesu stratekog planiranja.
Prezentirani rezultati analize ukazuju na znaajan potencijal rasta Salditure na
osnovu identifikovanih trinih potecijala u proizvodnji stolica. Proirenje
proizvodnje zahtevalo bi prije svega objedinjavanje proizvodje na jednoj lokaciji te
dodatni proizvodni prostor i maine. Uvoenjem CNC maine za savijanje cijevi
stvorili bi se uslovi za formiranje proizvodne linije za velike serije proizvoda sa
visokom efikasnou proizvodnje. Proirenje proizvodnih kapaciteta ukljuivalo bi
takoer i zapoljavanje dodatnih 15 - 20 radnika to bi zahtjevalo podrku u vidu
sufinansiranja obuka i drugih mjera podrke.
Meutim u cilju ubrzanja realizacije razvojnih mogunosti bila bi neophodna
znaajna podrka ovoj firmi. Kao to je navedeno osnovni problem predstavlja
nemogunost finansiranja ubrzanog razvoja iz vlastitih finansijskih kapaciteta.
Navedene mogunosti proirenja proizvodnje Salditura bi samostalno mogla
realizovati eventualno tek kroz 3 - 5 godina ukoliko uslovi na tritu i budi dalje
povoljni.
Konkurencija

U BiH postoji vie proizvoaa stolica od inoksa meutim obzirom da se prodaja

realizuje na principu dugoronih ugovora sa EU kupcima domai proizvoai nisu
meusobno direktna konkurencija na EU tritu.
Saradnja meu konkurentima ne postoji iako za to postoje znaajni potencijali.
Takoer ne postoje razvijene kooperantske veze na lokalnom tritu. Razlog za
ovo su jo uvijek ne dovoljno razvijeni kapaciteti trinih lidera koji bi bili u
mogunosti vezati manje proizvoae u klastere.
Uoeni nedostaci
trita
Potreba proirenja baze kupaca iz EU

obuene radne snage

sredstava za nabavku opreme i
kupovinu/izgradnju proizvodne hale
sredstava
Izrada biznis plana
Podrka pronalaenju novih kupaca stolica
organizacija B2B sastanaka, podrka
nastupu na meunarodnim sajmovima
namjetaja (npr. IMM Cologne)
Uspostaviti sistem povoljnog kreditiranja
za nabavku opreme i kupovinu/izgradnju
proizvodnih hala u cilju otvaranja radnih
podruja.
Podrka u objedinjavanju i proirenju
zona u opini Tesli pod povoljnim uslovima
u cilju otvaranja novih radnih mjesta
7.1.13. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Saraevi d.o.o.

Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Saraevi d.o.o.

Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Teanj
Prodaja proizvoda i poluproizvoda iz
obojene i crne metalurgije, i noeva za mlin
ekiar, za di - vi mainu i gredere
Proizvodnja metalnih poluproizvoda na
kojima je potrebno uraditi samo finalizaciju
23
8.200.000 KM
10.000.000 KM
5%
Osmo Saraevi
032/654-600

Geostrateki poloaj
Poslovni objekti kompanije Saraevi d.o.o. su locirani u industrijskoj zoni Bukva u

opini Teanj. Nedaleko od trenutne lokacije kompanije je ukljuenje na putni
pravac Jelah - Tesli, koji je povezan sa magistralnim putem Sarajevo - Bosanski
Brod, to omoguava transport i distribuciju proizvoda na tritu BiH.
Radna snaga
Kompanija Saraevi trenutno zapoljava ukupno 23 radnika, od kojih 2 radnika

ine upravu, 7 radnika ine administraciju, dok ostatak radnika radi u skladitu
proizvoda i proizvodnji poluproizvoda. U narednom periodu od dvije godine je
planirano zapoljavanje dodatnih 4 - 5 radnika u sektoru proizvodnje
poluproizvoda. U upravi i administraciji je zaposlena visokokvalifikovana radna
snaga, a najznaajnija zanimanja su ininjeri mainstva i ekonomisti. U sektoru
proizvodnje poluproizvoda najznaajnije zanimanje je CNC operater. Na tritu
rada ne postoji dovoljan broj strune i kvalifikovane radne snage koja se odmah
po zapoljavanju moe ukljuiti u proces poslovanja, te menadment ove kopanije
istie da nedostatak strune i kvalifikovane radne snage ima umjereno negativan
uticaj na razvoj ove kompanije. Nedostatak kvalifikovane radne snage na tritu
rada se prevazilazi na nain da se vri interna obuka radne snage, koja u prosjeku
traje 2 - 4 mjeseca. Takoer, menadment kompanije istie da interna obuka
radne snage znaajno smanjuje efikasnost i efektivnost u proizvodnji, poveava
finansijske trokove i trokove vremena, te posljedino moe uticati na smanjenje
konkurentnosti. Neodstatak kvalifikovane radne snage je mogue prevazii kroz
usklaivanje programa obrazovanja u srednjim kolama sa potrebama privrednog
sektora, te kroz uvoenje programa obuke za CNC operatere u Centru za
obrazovanje Teanj.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Saraevi je koristila vlastita finansijska

sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem kreditnih zaduenja.

Menadment kompanije smatra da je ponuda finansijskih proizvoda (krediti i dr.)

zadovoljavajua, uzimajui u obzir trenutne potrebe za razvojem ove kompanije.
Kamtna stopa po kojoj je mogue u ovom trenutku obezbijediti finansijska
sredstva iz kredita je 4%, to je rezultat dugogodinjeg uspjenog poslovanja ove
kompanije i izgraenog partnerskog odnosa sa finansijskim instistucijama. Stoga
se moe zakljuiti da pristup kapitalu nema uticaja na razvoj kompanije
Saraevi.
Infrastruktura
Saraevi posjeduje vlastite poslovne objekte u neposrednoj blizini sjedita

kompanije. U krugu trenutne lokacije kompanije se nalazi upravna zgrada,
skadita otvorenog i zatvorenog tipa, te objekti za proizvodnju poluproizvoda.
Takoer, postoji sva potrebna infrastruktura kao to je putna, elektrina,
telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Ne
postoje problemi vezani za bilo koju vrstu infrastrukture, te se moe zakljuiti da
sita nema uticaja na odvijanje poslovnih procesa ove kompanije.
Znanja
Menadment i osoblje kompanije Saraevi ima dugogodinje iskustvo u sektoru

prodaje proizvoda obojene i crne metalurgije, to je rezultiralo u sticanju kljunih
upravljakih i tehnikih znanja iz navedene oblasti. Steena znanja su jedan od
kljunih faktora razvoja ove kompanije, i omoguavaju joj kontinuiran razavoj i
poveanje uea na tritu.
Saraevi d.o.o. je najveim dijelom vezan za tranju na tritu BiH, dok svega
5% prihoda ostvaruje kroz prodaju proizvoda na tritu Hrvatske. Tranja na
tritu BiH za asortimanom proizvoda kojim trguje Saraevi je u prethodnom
periodu od tri godine imala godinji rast u prosjeku od 20%, dok se u narednom
periodu od godinu dana oekuje njen rast od 15%. Tranja na tritu Hrvatske je u
prethodnom periodu od tri godine bila stabilna, ali se oekuje njen rast od 10%
godinje u narednom periodu od dvije godine.
Osnovni proizvodi kojim trguje Sraevi su valjani elici, vueni elici,
konstrukcijski elici, elici za poboljanje, elici u poboljanom stanju, elici za
cementaciju, alatni elici, nehrajui elici i gus. Svi navedeni proizvodi se
proizvode u elianama i valjaonicama izvan BiH. Najznaajnije zemlje
proizvoai navedenih proizvoda su Austrija, Njemaka, Slovenija i Italija. U
segmentu nabavke navedenih proizvoda najvei problem predstavlja sistem
narudbe. Narudbu proizvoda je potrebno izvriti najmanje dva mjeseca
unaprijed, to iziskuje detaljnu posveenost palniranju nabavke istih i oteava
proces poslovanja. Ukoliko se izvri narudba veih koliina proizvoda nego to je
potrebno u datom trenutku, dolazi do nagomilavanja istih na skladitu te vezanja
obrtnih sredstava, to utie na likvidnost kompanije. Sa druge strane, ukoliko se

izvri nardba manjih koliina proizvoda nego to je potrebno u datom trenutku,

isti se naruuju od razliitih distributera po znatno viim cijenama, to znatno
utie na profitabilnost kompanije te gubitak kredibiliteta kod kupaca.
Saraevi takoer, kao dodatnu djelatnost, vri obradu navedenih proizvoda po
narudbi kupaca do faze gdje kupac treba da izvri njihovu finalnu obradu. Za
potrebe obavljanja ove djelatnosti koristi se oprema kao to su pile za sjeenje
okruglih elika, plazma rezai, CNC glodalice i obradni centar.Saraevi posjeduje
najsavremeniju opremu to mu omoguuje proizvodnju poluproizvoda izuzetnog i
konzistentnog kvaliteta uz minimalan angaaman radne snage.
pedicije i laboratorijske usluge ispitivanja tvrdoe i sastava metala. Usluge
transporta i pedicije se nabavljaju od lokalnih pruaoca ovih usluga.
Laboratorijske usluge ispitivanja sastava metala se nabavljaju od Metalurkog
instituta Kemal Kapetanovi Zenica. Za potrebe ispitivanja tvrdoe metala
Saraevi ima vlastitu laboratoriju o kojoj vri navedena ispitivanja. Pored
navedenih usluga Saraevi je koristio i usluge certifikacije proizvodnje, te
posjeduje standard kvaliteta ISO 9001, ali menadment kompanije istie potrebu
za uvoenjem standarda kavliteta ISO 14001. Menadment kompanije istie i
potrebu za konsultantskim uslugama istraivanja trita i izrade strategije razvoja
ove kompanije.
Na tritu BiH proizvodi se prodaju individualnim kupcima po narudbi, a koji
obavljaju razliite djelatnosti u oblasti metaloprerade. Najznaajniji kupci su
Pobjeda d.d. Teanj, Metalsklop d.o.o. Teanj, Zupanik d.o.o. Teanj, BME d.o.o.
Teanj, Medena Commerce d.o.o. Teanj,MANN HUMMEL BH - Teanj, Enker d.d.
Teanj, Prevent Fad d.d. Teanj, te mnogi drugi. Na trite Hrvatske proizvodi se
plasiraju preko posrednika.
Organizacija
Organizacija kompanije Saraevi je trenutno podijeljena u est sektora, i to:

uprava, nabavka, prodaja, raunovodstvo i finansije, tehnologija i proizvodnja.
Princip odluivanja je decentralizovan, to podrazumijeva da svaki sektor ima na
elu odgovorno lice koje upravlja istim, dok menadment kompanije vri strateko
upravljanje. U segmentu proizvodnje poluproizvoda Saraevi ima razvijen interni
sistem kontrole kvaliteta proizvoda, koji se vri u toku proizvodnje i u zavrnoj fazi
od strane odgovornog lica koje je na elu sektora proizvodnje.
Strategije
Saraevi trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie potrebu za

izradom iste. Meutim, ova kompanija ima definisane kratkorone razvojne
ciljeve, kao to je proirenje obima proizvodnje u segmentu proizvodnje
poluproizvoda, nabavka opreme kao to su laser i plazma rezai, te poveanje
trinog uea na stranim tritima.


buduem periodu.
Konkurencija
Saraevi je jedan od trinih lidera u segmentu trgovine proizvodima obojene i

crne metalurgije, zajedno sa kompanijama Metal - Centar d.o.o. Sarajevo,
Bogner Edelstahl d.o.o. Vitez i Euro - Metali d.o.o. Doboj Jug. Navedene
kompanije su ujedno i konkurenti kompaniji Saraevi. Kao osnovne konkurentske
prednosti u odnosu na konkurente Saraevi istie brzinu isporuke, cijenu i
asortiman proizvoda. Trite je struktuirano na nain da se primjenjuje strategija
cjenovne konkurencije koja podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim
cijenama uz obezbjeenje traenog kvaliteta.
Uoeni nedostaci
obuene radne snage
Otean proces nabavke proizvoda

kojim trguje Saraevi
okoliom
trita
Jaanje pregovarake moi u odnosu na
dobavljae kroz grupisanje narudbi kupaca
Izrada biznis plana
7.1.14. Akcioni plani prijedlog preporuka za Tri - M d.o.o. Teanj

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Tri - M d.o.o.
Metalopreradai autodijelovi
Teanj
Brizganje plastike (izrada plastine dugmadi) i izrada
metalnih alata za brizganje plastikei dijelova
Usluge mainske obrade
5
150.000 KM
N/A
50%
Nermin Hrvi

Kontakt
061/793-445

Geostrateki poloaj
Firma je trenutno smjetena na dvije lokacije u Tenju. Radionica za mainsku

obradu smjetena je na novoj lokaciji sa izlazom na putni pravac izmeu Tenjai
Jelaha dok je radionica za brizganje plastike smjetena na staroj lokaciji u
porodinoj kui. Planirano je objedinjavanje proizvodnje na novoj lokaciji to e
umnogome olakati rad. Strateki firma je dobro locirana kako u pogledu
brizganja plastike odnosno izrade dugmadi takoi za usluge mainske obradei
izrade alata. Proizvodnja dugmadi u ovoj firmi sei razvila obzirom na
koncentraciju tekstilne industrije u BEAR podruju kaoi mainska obrada kao
jedna od najzastupljenijih proizvodnih grana na ovom podruju.
Radna snaga
3M je mala porodina firma nastala iz zanatske radionice osnvane 1998. godine.

Trenutno zapoljava 5 radnika to ukljuuje CNC operaterei metalostrugare, te
vlasnike koji takoer rade u proizvodnji, koji se u isto vrijeme bavei upravom,
prodajomi administracijom. U planu za naredne dvije godine je zapoljavanje
jednog do dava radnika zavisno od obima ugovorenih poslova. Jedan od trenutnih
nedostataka po pitanju radne snage jeste mogunost angaovanja uposlenika
prodajnog profila sa znanjima iz oblasti mainske obrade ime bi se obezbijedio
aktivan pristup tritu. U vezi s tim resurs na koji se ozbiljno rauna u ovoj firme
je sin vlasnika koji je trenutno na studiju mainstva. Za potrebe obuke planiranih
novih radnika taker e biti potrebno odvojiti odreene dodatne resurse.
Kapital
Firma se finansira iz vlastitih prihoda. Nikada nisu koristili kredite banaka. U

narednom periodu ukoliko se otvore trine mogunosti spremni su ui u kreditno
finansiranje za opremu pod uslovom egio nabavka nove opreme omogui
realizaciju ugovora kojima e biti u stanju finansirati otplatu kredita.
Infrastruktura
Osnovna infrastruktura koja se koristi u poslovnom procesu su putna, energetska,

vodovodna, telekomunikacionai komunalna infrastruktura. Pomenuta nova
lokacija nudi bolje uslove za dalji rast poslovanja obzirom na dodatne raspoloive
proizvodnei administrativne prostore. Jedan od problema predstavlja pristup
potrebnoj koliini elektrine energije na novoj lokaciji. U vezi s tim firma je
podnijela zahtjeva za prenos dozvoljenog vrnog napona sa stare lokacije na
novu. Takoer na novoj lokaciji postoji ogranienje u pristupu potrebnoj
vodovodnoj infrastrukturi.

Od specijalizovane infrastrukture 3M ima potrebu za koritenejm softvera za 3D

dizajniranje mainskih dijelovai alata za brizganje plastike. S tim u vezi postojanje
centra za dizajn sa uslugama 3D softverskog dizajnai modeliranja, te koritenja
3D printera omoguilo bi ovoj firmi razvoj novih proizvodai kvalitetniji odgovor na
zahtjeve kupaca.
Znanja
Firma posjeduje specifina znanjai vjetine iz oblasti brizganja plastikei mainske

obrade ukljuujui proizvodnju dugmadi, te izradu alata koritenjem CNC
obradnih strojeva. Potrebna dodatna znanaj u cilju daljeg razvoja poslovanja
ukluuju koritenje 3D dizajn softvera, te vjetine planiranjai organizacije
prodajne funkcije.

Prihodi firme 3M ostvaruju se 50% na domaemi 50% na izvoznom tritu. Izvoz
se ostvaruje u dijelu usluga mainske obrade odnosno proizvodnje mainski
obraenih metalnih elemenata za kupca u Austriji, dok se sotatak prihoda
ostvruje kroz usluge mainske obrade za domae kupce, te kroz proizvodnju
plastinih dugmadi, koja se takoer prodaju na domaem tritu. U skladu sa
rastom mainskei tekstilne industrije u BEAR podruje na koju se vee
proizvodnja 3M rastei potranje za proizvodima ove firme.
Naroito se osjea potreba za novim proizvodima u segmentu brizanja plastike u
tekstilnoji prehrambenoj industriji koje veinom uvoze potrebne plastine
proizvode. Neki od potencijalnih novih proizvoda ukljuuju modernije modele
dugmadi za odjeu, vjealice za odjeu, plastine kaikice, epove za plastine
flaei druge plastine proizvode slinih dimenzija. Kao to je navedeno potrebno
je provesti detaljno istraivanje trita kako bi se konkretnije odredili potencijali
razliitih proizvoda, te u skladu s tim definisali konkretni razvojni planovi firme.
7.1.14.2.3. Vezanei podravajue industrije
Osnovna sirovina za proizvodnju plastine dugmadi je granulat plastike koji se
nabavlja na domaem tritu od dobavljaa iz Graanice. U segment mainske
obrade glavnu sirovinu ine razliite vrste elika koje se takoer nabavljaju od
lokalnog distributera (Saraevi d.o.o. Teanj). Pristup osnovnim sirovinama
ukluujui cijenu, kvalitetui brzinu isporuke ne predstavlja ogranienje u
poslovanjui razvoju firme.
Kao to je navedeno firma je djelomino ukljuena u lokalne lance vrijednosti
unutar tekstilnei metalopreraivake industrije na poziciji dobavljaa. Obzirom da
firma nema vlastite kapacitete u razvoju prodaje podrka u ovoj oblasti znaajno
bi doprinjela ubrzanom razvoju firme.

Oprema fime 3M ini jedan CNC obradni centar, brizgalice plastine proizvode
malih dimenzija (dugmad), nova brizgalica za plastine proizvode veih dimenzija
(npr. plastine vjealice), te razliite mehanike strojeve za obradu metala.
Firma 3M uglavnom koristi vlastiti transport za dostavu robei do sada nisu imali
prilike koristiti vanjske poslovne usluge. U cilju uspostave efikasnijeg sistema
organizacije radai kontrole kvaliteta u planu je uvoenje ISO 9001
standarda.Firma takoer ima znaajne potrebe u oblasti razvoja poslovanja
ukljuujui strateko planiranje, organizaciju, finansijsko planiranje itd.
Jedan od problema u poslovanju predstavlja nedostatak lokalnog servisera za
CNC maine tako da u sluaju kvara 3M kaoi druge firme u BEAR podruju zavise
od dobavljaa maina iz inostranstva da obezbjedi servisera to je skupoi
nedovoljno brzo. U praksi veina firmi se snalazi tako to posuuju serviseri iz
veih firmi koji privatno dou da otklone problem.
7.1.14.2.4. Strategija preduzea, strukturai rivalitet

Organizacija
3M ima organizacionu strukturu tipinu za mikro preduzea u kojima vlasnik u

isto vrijeme obavlja sve organizacione, prodajnei administartivne funkcije pored
linog angaamna u proizvodnji. Sistem odluivanja je centralizovan a nain
organizacije fleksibilani prilagodljiv razliitim potrebama proizvodnje. Navedeni
sistem je nophodan u ovoj razvojnoj fazi preduzea meutim u cilju daljeg
razvojapotrebno je teiti veoj specijalizaciji te serijskom nainu proizvodnje uz
redovnijei vee narudbe kupaca. Takoer neophodno je ustrojiti sistem aktivnijeg
pristupa tritu odnosno uspostaviti funkciju prodaje kako bi se utvrdile trine
mogunosti te planirali razvojni pravcii organizacija.
Strategije
Preduzee trenutno nema definisanu razvojnui marketing strategiju koje su

neophodne u narednoj fazi razvoja. Trenutno kupci sami nalaze 3Mi dolaze sa
narudbama za razliite proizvode. Ovakav sistem rada tipian je za male lokalne
radionice kakva je 3M do nedavnoi bila. Dalji razvoj nalae planski pristup daljem
razvoju to prije svega zahtjeva analizu resursai mogunosti kako bi se definisala
kljuna strateka opredjeljenja. Naroito je bitno u sklopu marketing strategije
izvriti relevantnu procjenu trita te u skladu s tim odrediti razvojne pravce.
Konkurencija
U segmentu proizvodnje dugmadi glavni konkurent na lokalnom tritu je firma
abi iz Graanice. U podrujeu Graanice takoer posluje niz firmi iz oblasti
brizganja plastike koje takoer predstavljaju potencijalnu lokalnu konkurenciju u
ovom segment. Meutim najznaajnija konkurencija u ovoj oblasti dolazi iz uvoza

prvenstvno kroz cjenovno konkurentne plastine proizvode iz Kine. Meutim

domai proizvoai u tom segment takoer imaju niz prednosti ukljuujui
mogunost proizvodnje manjih koliina, odnosno serija, te fleksibilnost po pitanju
koliinei brzine isporuke. Po pitanju cijene domai proizvoai takoer su u stanju
parirati imajui u vidu cijenu transporta.
U oblasti mainske obrade sve firme sa BEAR podruja koje se bave mainskom
obradom su takoer potencijalna konkurencija. Meutim obzirom na veliinu EU
tria odakle se stalno pojavljuju novi potencijalni kupci postoji dosta prostora sa
rast malih firmi kao to je 3M u segmentima trita koji nisu zanimljivi za vee
firme u metaloperaivakoj industriji.
Uoeni nedostaci
trita
prodaje u preduzeu
Nemogunost 3D modeliranja
mainskih dijelova, plastinih odlivaka
i alata
Nedostatak servisa za CNC maine
Nepostojanje sistema upravljanja
kvalitetom
Nedovoljana integriranost u lokalne
lance vrijednosti
Nedovoljna zastupljenost serijske
proizvodnje
Izrada biznis plana
Provesti analizu trita, izraditi marketinku
strategiju
Formirati centra za dizajn za BEAR
podruje sa uslugama 3D softverskog
dizajna i modeliranja, te koritenja 3D
printera
Organizovati trening za servisere CNC
maina.
Podrati uvoenje ISO 9001 standarda
mree dobavljaa i kooperanata BEAR
podruja
Podrka razvoju novih proizvoda koji se
mogu serijski proizvoditi (vjealice za
odjeu, plastine kaikice, epove za
plastine flae), u skladu sa rezultatima
analize trita
7.1.15. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Vinmetal d.o.o. epe

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
Vinmetal d.o.o.
epe
Proizvodnja eljeznih konstrukcija, ograda, stolica
Plastifikacija, tapaciranje
6
600.000 KM

2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
N/A
80 - 90%
Marinko Katava
032/884-221

26.
36.
30.
37.
Geostrateki poloaj
31.
38.
Preduzee se nalazi u Poslovnom centru XP nedaleko od epa na putu M17.

Poslovni centar XP predstavlja poslovnu zonu sa kompletnom potrebnom
infrastrukturom, te direktnim izlazom na glavnu magistralnu saobraajnicu koja
povezuje sjeveri jug zemlje. U skladu s navedenim firma je dobro locirana kako za
nastup na domaem tritu takoi u pogledu izvoza.
32.
39.
33.
47.
34. iz 12.
Dio
BH proizvoai metalnih konstrukcija strateki su naroito dobro pozicionirani u

odnosu na izvozna trita EU. Metalne konstrukcije kao proizvod nisu pogodne za
transposport na velike udaljenosti obzirom na visoke trokove transporta tako da
azijski proizvoai sa svojom cjenovnom strategijom nisu konkurencija na EU
tritu. Takoer imajui u vidu brzinu isporuke BH proizvoai su u mogunosti
pozicionirati se kao kooperanti graevinskih firmi u EU koje sve vie koriste
cjenovnu konkurentnost BH proizvoda u odnosu na EU proizvoae.
Radna snaga
VIN METAL trenutno broj 6 uposlenih od ega 2 u upravii administraciji te 4 u

proizvodnji. Proizvodno osoblje ine limari, varioci i bravari. Postojea radna
snaga posjeduje potrebna znanja i vjetine u skladu sa zahtjevima procesa
proizvodnje, odnosno zahtjevima trita u smislu kvalitete. Planovi za angaman
novih uposlenika nisu definisanii ovise o stanju na tritu odnosno mogunosti za
dobijanje dodatnih poslova.
Raspoloivost kvalifikovane radne snage u oblasti metaloprerade, na podruju
epa kao i u drugim dijelovima BEAR podruja nije zadovoljavajua.
Osposobljavanje novih radnika bazira se na internom sistemu obuke to zahtjeva
dodatne resurse preduzea uz smanjenu produktivnost. Dodatne obuke za
varioce kaoi druge profile radnika bile bi korisne za ubrzanje rasta ovog
preduzea.
Kapital

Firma VIN METAL veinom se finansirala iz vlastite akumulacijei trenutno nema

kreditnih zaduenja. Kaoi za veinu manjih proizvoaa uslovi kreditiranja nisu
povoljni kod komercijalnih banaka u BiH te bi za potrebe daljeg razvoja bila
neophodna povoljnija sredstva za nabavku opreme. U narednom period firma ima
potrebu za nabavkom plazme za rezanje metala za ta su neophodna povoljana
kreditna sredstva.
Infrastruktura
Na svojoj lokaciji u Poslovnom centru XP kod epa VIN METAL ima obezbjeenu
osnovnu infrastruktura potrebnu za proces proizvodnje ukljuujui pristup
magistralnom putu, elektrinu energiju, te vodovodnui komunalnu infrastrukturu.
Meutim postoje odreeni problemi u snadbjevanju elektrinom energijom
ukljuujui este nestanke struje. Problem takoer predstavljai nain obrauna
potronje elektrine energije odnosno nain obrauna tarifnih razreda pri emu se
za svako prekoraenje naplauju znaajni penali od strane elektrodistribucije.
Znanja
VIN METAL posjeduje specifina tehnikai upravljaka znanja iz oblasti

proizvodnje metalnih elemenatai konstrukcija za enterijerei graevinske
eksterijere, te povrinske zatite metalnih konstrukcija plastifikacijom. Kljuna
znanja i vjetine u obradi metala ukljuuju varenje, rezanjei savijanje lima, profilai
cijevi. Pored toga ova firma posjedujei vjetine neohodne za poslove tapaciranja
stolica iz svog proizvopdnog programa.

Firma trenutno plasira 10 - 20% svojih proizvoda na domaem tritu dok se
veina prihoda, 80 - 90%, ostvaruje kroz izvoz u zemlje EU ukljuujui Austriju,
Njemaku, vedsku i Hrvatsku.
Od svog nastanka 2001. godine kada je ova firma krenula sa radom kao zanatska
radnja do danas mjenjao se fokus proizvodnje u skladu sa trinim kretanjima.
Inicijalno VIN METAL fokusirao se na proizvodnju metalnih stolica i stolova za
ugostiteljske objekte, meutim potranja za stolicama od eljeznih cijevii profila
se postepeno smanjivala u odnosu na stolice od drveta, inoksa, aluminijumai
ratana.
Koristei steena tehnika znanja u proizvodnji stolica firma se postepeno
preorjentisala na proizvodnju metalnih konstukcija za eksterijere ukljuujui
ograde, balkonske konstrukcije, stepenitai sline proizvode za kojima je postojala
potranja na kako da domaem takoi na izvoznom tritu. Meutim sa dolaskom
krize u BiH potranja za graevinskim konstrukcijama na domaem tritu se
smanjuje to uslovljava preorjentaciju VIN METALA na izvozna trita EU. Obzirom

na veliinu EU trita te prednosti blizine BiH izvoz metalnih konstrukcija nudi

znaajne potencijale za BH proizvoae. Period recesijei kontrakcije graevinskih
radova u EU zapravo je rezultirao poveanom potrajom za proizvodima metalne
industrije u BiH obzirom na cjenovnu konkurentnost domae proizvodnje u
odnosu na EU proizovae.
Meutim ono to predstavlja problem za proizvoae metalnih konstrukcija jeste
odravanje kontinuiteta u nivou poslovanja. Vezanost za graevinski sektor
uslovljava sezonalnost u poslovanju, te projektno bazirane narudbe to dovodi
do znatnih oscilacija u nivou potrebnih kapaciteta proizvodnje. Za razliku od
serijske proizvodnje kod navedenog naina poslovanja puno je zahtjevnije
planirati potrebne resurse u pogledu broja radnikai njihvoih profila, potrebnih
obrtnih sredstava, te adekvatnog mainskog parka. Iz navedenih razloga dobar
dio BH proizvoaa u metalopreraivakom sektoru tei uspostavi dugoronih
partnerstava sa EU proizvoaima na bazi kooperacije ime se kroz specijalizaciju
za odreene proizvode obezbjeuje kontinuitet u proizvodnji za koje postoji
obezbjeeno trite. U skladu s navedenim podrka pronalaenju adekvatnih
dugoronih izvoznih partnera predstavlja jednu od uktuelnih potreba za firmu VIN
METAL.
Osnovne proizvodne sirovine VIN METALA su metalni profili, cijevi i limovikoji se
veinom nabavljaju na domaem tritu od firme Eurometali d.o.o. Doboj Jug.
Veinu navedenih sirovina domai distributeri nabavljaju iz uvoza obzirom da se
navedeni proizvodi ne proizvode u BiH.
Oprema koja se koristi u procesu proizvodnje su prese, aparati za varenje, maine
za savijanje limovai druga oprema za varenje, rezanjei savijanje limova, cijevii
profila. Veina navedene opreme ne proizvodi se u BiH.
Od poslovnih usluga VIN METALI redovno koriste usluge transporta i pedicije a
iskazana je potreba za uslugama uvoenja standard kvalitetei sigurnosti ISO:
9001.
Organizacija
U skladu saopisanim nainom poslovanja organizaciona struktura je fleksibilnai

prilagodljiva zahtjevima pojedinanih projekata. Po potrebi se privremeno
angauje vei broj proizvodnih radnika dok su organizacija proizvodnje, odnosi sa
kupcima te proces odluivanja centralizovani kod vlasnika firme.
Strategije
Preduzee nema formalno definisanu razvojnu i marketinku strategiju, te je

potrebno u narednom period pristupiti njihovoj izradi. Imajui u vidu opisane

potekoe u projektno orjentisanom poslovanju potrebno je pristupiti analizi

trita, te ispitati mogunost pronalaenja stratekih EU partnera sa kojima bi se
ulo u kooperantski odnos u cilju stabilizovanja kontinuiteta proizvodnje. U skladu
s navdenim potrebno je pristupiti daljem definisanju potreba za ulaganjem u novu
tehnologiju odnosno nabavku novih maina, te potrebama u pogledu radne
snage.
Konkurencija
U segmentu graevinskih metalnih konstrukcija na lokalnom tritu postoji

znaajna konkurencija ukljuujui firme Elmont d.o.o. epe, Metalno dd Zenica i
Krivaj metali d.o.o. Zavidovii. Meutim u pogledu izvoz obzirom na veliinu EU
trita navedene firme se direktno ne susreu na tritu. Takoer navedene firme
rijetko surauju na projektimai nisu prisutni trendovi horizontalne ili vertikalne
integracije u ovom sektoru.
Uoeni nedostaci
trita
trita
Neadekvatna obuenost radne snage
(varilaca)
Nepostojanje sistema upravljanja
kvalitetom
Nedovoljna povezanost sa EU tritem
Nedovoljana suradnja domaih
proizvoaa
Nepovoljni uslovi finansiranja nabavka
opreme
sredstava
Problemi u snadbjevanju el. energijom
Izrada biznis plana
Provesti analizu trita, izraditi marketinku
strategiju
Provesti potrebnu obuku za varioce
Podrati uvoenje ISO 9001 standarda
Organizovati B2B sastanke sa
potencijalnim EU partnerima, pruiti
podrku za izlaganje proizvoda na
mree dobavljaa i kooperanata BEAR
podruja
za nabavku opreme u cilju otvaranja radnih
namjenski krediti putem razvojnih banaka)
podruja
Posredovati u zajednikim pregovorima
izmeu lokalne elektrodistribucije i firmi iz
epa koje imaju sline probleme
7.1.16. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Zupanik d.o.o.

Teanj

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Zupanik d.o.o.
Teanj
Proizvodnja zupanika, lananika,
reduktora i osovina
Usluge toplog kovanja
35
700.000 KM
1.000.000 KM
30%
Mirso Hajri
061/772-260

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Zupanik d.o.o. su locirani u naselju ije, u blizini

urbanog dijela opine Teanj. Trenutna lokacija kompanije je u blizini magistralnog
puta Sarajevo - Bosanski Brod koji BiH spaja sa zapadnoevropskim zemljama, to
joj omoguava transportnu komunikaciju sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim
zemljama.
Radna snaga
Kompanija Zupanik trenutno zapoljava ukupno 35 radnika, od kojih 3 radnika

ini upravu i administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U narednom
periodu od dvije godine je planirano zapoljavanje dodatna 20 - 30 radnika u
sektoru proizvodnje. U upravi i administraciji je zaposlena radna snaga sa
znanjima i vjetinama iz oblasti obrade metala, kao i visokokvalifikovana radna
snaga sa znanjima i vjetinama iz oblasti ekonomije. U sektoru proizvodnje
najznaajnija zanimanja su bravari, metalostrugari i metaloglodari. Na tritu
rada ne postoji dovoljan broj strune i kvalifikovane radne snage koja se odmah
po zapoljavanju moe ukljuiti u proces proizvodnje. Ovo predstavlja znaajnu
prepreku i ima umjereno negativan uticaj na razvoj ove kompanije. Nedostatak
kvalifikovane radne snage na tritu rada se prevazilazi na nain da se vri
interna obuka uenika srednjih kola, od kojih se najbolji odabiru i zapoljavaju u
kompaniji. Na ovaj nain je uticaj nedostatka kvalifikovane radne snage na
poslovanje kompanije Zupanik gotovo u potpunosti eliminisan. Meutim,
menadment ove kompanije istie potrebu unaprijeenja postojeih programa
obuke radne snage kroz uspostavljanje novih programa obuke za CNC operatere i
mehatroniare.
Kapital

U dosadanjem poslovanju kompanija Zupanik je koristila vlastita finansijska

sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem kreditnih zaduenja.
Uzimajui u obzir specifinosti djelatnosti koju obavlja kompanija Zupanik te
trenutne potrebe za razvojem i ulaganjem koje ima ova kompanija, ponuda
finansijskih proizvoda (krediti i dr.) nije zadovoljavajua, prevenstveno sa aspekta
cijene i uslova koje je potrebno ispuniti u vidu finansijskih pokazatelja i visine
vrijednosti kolaterala. Kamtna stopa po kojoj je mogue u ovom trenutku
obezbijediti finansijska sredstva iz kredita je 7,5%. Jedna od dodatnih prepreka
prilikom obezbjeeivanja finansijskih sredstava iz kredita jesu duge
administrativne procedure u finansijskim institucijama, koje esto traju i do
mjesec dana te poskupljuju finansijska sredstva. Iz navedenog se moe zakljuiti
da pristup kapitalu ima umjereno negativan uticaj na razvoj kompanije Zupanik,
a posljedino i na smanjenje konkurentnosti iste.
Infrastruktura
Kompanija Zupanik raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su

rasporeeni u neposrednoj blizini sjedita kompanije. Na trenutnoj lokaciji postoji
potrebna infrastruktura kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona,
vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Problemi postoje gotovo sa
svakom vrstom prednje navedene infrastrukture. Prilaz velikih transportnih vozila
lokaciji kompanije je onemoguen usljed gabarita putne infrastrukture koji nisu
zadovoljavajui. Stoga se transport roba vri manjim transportnim vozilima to
poveava trokove transporta. Kompanija Zupanik je trenutno u procesu
zavretka nove proizvodne hale, ali zbog nedostatka trafo stanice odgovarajueg
kapaciteta nije u mogunosti da obezbijedi potreban kapacitet elektrine
energije. Trenutna lokacija kompanije nije pokrivena mreom za mobilne ureaje
to znatno oteava proces komunikacije sa dobavljaima i kupcima. Na osnovu
prednje navedenog se moe zakljuiti da infrastruktura ima izrazito negativan
uticaj na poslovanje i razvoj kompanije Zupanik, a posljedino i na smanjenje
njenekonkurentnosti. Nain na koji je mogue prevazii probleme vezane za
raspoloivu infrastrukturu, menadment kompanije vidi u izgradnji proizvodnih
objekata u nekoj od industrijskih zona u opini Teanj. Kompanija Zupanik ima
potrebu i za specijalizovanom infrastrukturom, prvenstveno laboratorijama za
mjerenje zupanika i ispitivanje tvrdoe istih. Kao rjeenje za ovaj problem vide u
zajednikom ulaganju sa drugim kompanijama iz ovog sektora u izgradnju mjerne
laboratorije.
Znanja
Menadment kompanije Zupanik ima dugogodinje iskustvo u sektoru

metaloprerade, koje je steeno dugogodinjim radom u kompaniji Pobjeda, koja je
jedna od najuspjenijih kompanija u ovoj oblasti na prostorima BiH, a i ire. Na
ovaj nain su steena kljuna tehnika znanja i know - how iz oblasti u kojoj
posluje komanija Zupanik, to omoguava proizvodnju irokog asortimana
proizvoda izuzetnog kvaliteta. Znanja i vjetine koje posjeduje kompanija
Zupanik su jedan od kljunih generatora razvoja ove kompanije, kao i izvor
konkurentnosti.

Kompanija Zupanik je najveim dijelom vezan za trite BiH, dok se manji dio
proizvoda izvozi na trite EU. Od ukupnog prihoda koji ostvaruje ova kompanija
70% se ostvaruje kroz prodaju proizvoda na tritu BiH, a preostalih 30% kroz
prodaju proizvoda na tritu EU. Tranja na tritu BiH za asortimanom proizvoda
koje proizvodi kompanija Zupanik je u prethodnom periodu od dvije godine imala
trend rast - pad, dok se u narednom periodu oekuje njen rast. Tranja na tritu
EU je u prethodnom periodu od dvije godine bila stabilna, ali se takoer oekuje
njen rast u narednom periodu. Prema informacijama kojim raspolae kompanija
Zupanik, prisutan je rast tranje na potencijalnim tritima na koje do ovog
trenutka ova kompanija nije plasirala svoje proizvode, a to su prvenstveno trita
Srbije i Turske.
Osnovne sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje su elini odljevci. Sva
sirovinska osnova se proizvodi u elianama i valjaonicama izvan BiH, a zatim se
na tritu BiH distribuira preko domaih distributera kao to su Saraevi d.o.o.
Teanj i Euro - Metali d.o.o. Doboj Jug, od kojih ujedno i kompanija Zupanik
nabavlja potrebne sirovine. Sirovine su proizvedene po najsavremenijim
standardima tako da kompanija Zupanik ima na raspolaganju najkvalitetnije
sirovine koje je mogue nai na tritu u ovom trenutku. Ovo ima pozitivan uticaj
na konkurentnost kompanije tako to je kvalitet proizvoda u velikoj mjeri povean
kroz kvalitet sirovina. Kompanija Zupanik takoer nabavlja odreene vrste
materijala koje koristi u procesu proizvodnje, kao to su alminij, mesing, bronza i
plastika. Kada su u pitanju uslovi nabavke potrebnih sirovina i materijala, ne
postoje znaajni problemi, te se moe zakljuiti da nabavka navedenih proizvoda
ne utie na smanjenje konkurentnosti kompanije.
Kompanija Zupanik je vezana i za industriju opreme i pruaoce poslovnih usluga.
Osnovna oprema koja se koristi u procesu proizvodnje su BTS alati, prese i
glodalice. Veina opreme je zastarjela i neautomatizovana te iziskuje
angaovanje veeg broja radne snage i obavljanje veeg broja radnji u toku
procesa proizvodnje, to utie na smanjenje efikasnosti u proizvodnji.
pedicije, termike obrade, mesingovanja i istraivanja i razvoja. Usluge
transporta i pedicije se nabavljaju od lokalnih pruaoca ovih usluga. Usluge
termike obrade i istraivanja i razvoja se nabavljaju od kompanije Pobjeda d.o.o.
Teanj, dok se usluge mesingovanja nabavljaju od kompanije SurTec - Eurosjaj
d.o.o. Konjic. U segmentu nabavke usluga termike obrade postoji problem vezan
za dugi period ekanja na pruanje ove usluge, to povremeno dovodi do
obustavljanja proizvodnje i nemogunosti isporuke proizvoda kupcima u
dogovorenom roku. Na ovaj nain dolazi do smanjenja efikasnoti u proizvodnji,
gubitka kredibiliteta kod kupaca, a posljedino i smanjenja konkurentnosti ove
kompanije. Pored navedenih usluga, kompanija Zupanik je koristila i usluge
certifikacije proizvodnje, te posjeduje standard kvaliteta ISO 9001. Menadment
kompanije Zupanik istie potrebu za uslugama istraivanja trita i prodaje, kao i
drugim vrstama usluga koje e za rezultat imati poveanje efikasnoti u

proizvodnji, a kao najznaajnije oblasti se mogu istai menadment, optimizacija

proizvodnje, istraivanje trita i marketing.
Na tritu BiH proizvodi se prodaju individualnim kupcima po narudbi kao i
putem web - shopa. Na trite EU proizvodi se plasiraju preko agenata u prodaji.
Ono to se moe uoiti jeste da ne postoje dugorona partnerstva sa kupcima,
usljed ega ne postoji mogunost proizvodnje velikih serija proizvoda, to dovodi
do smanjenja efikasnosti u proizvodnji i poveanja trokova vremena. Takoer,
kompanija je izloena uticajima i najmanjih promjena na tritu.
Organizacija
Organizacija kompanije Zupanik je trenutno podijeljena u tri sektora, i to:

uprava, administracija i proizvodnja. Sektor proizvodnje je podijeljen na vie
podsektora, od koji su neki u meusobnoj zavisnosti jedni od drugih, na nain da
proizvod koji izlazi iz jednog podsektora predstavlja ulazni poluproizvod u drugom
podsektoru. Princip odluivanja je centralizovan, to podrazumijeva da sve odluke
donosi menadment kompanije. Kompanija Zupanik ima razvijen interni sistem
kontrole kvaliteta proizvoda, koji se vri u toku proizvodnje i u zavrnoj fazi. Ono
to se moe primijetiti jeste da ne postoje sektori prodaje i marketinga koji bi
vrili istraivanje trita, osmiljavanje prodajnih strategija, pozicioniranje na
tritu
najperspektivnijih
proizvoda,
sklapanje
dugoronih
prodajnih
ugovora,odnosno omoguili proaktivan nastup na tritu. Ovo predstavlja
znaajan problem za razvoj kompanije, efikasno iskoritavanje resursa, te
specijalizaciju u proizvodnji odreenog asortimana proizvoda.
Strategije
Kompanija Zupanik trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie

razvojne ciljeve, kao to je izgradnja vlastite kovanice.
buduem periodu. Meutim, menadment kompanije Zupanik ima planove za
razvoj prodajne funkcije kroz otvaranje vlastitog maloprodajnog objekta u blizini
magistralnog puta Sarajevo - Bosanski Brod. Takoer, postoje planovi za
proirenje asortimana proizvoda kroz poetak proizvodnje kopaica i sijaica.
Kontinuirano se radi na pronalasku zastupnika na stranim tritima.
Konkurencija
Usljed nedostatka trino orijentisanih sektora, koji bi vrili kontinuirano

istraivanje trita i pozicioniranje u perspektivnim trinim segmentima,
menadment kompanije Zupanik nema jasnu sliku o konkurentskim odnosima
koji vladaju na tritu. Stoga nije mogue identifikovati glavne konkurente ove
kompanije, kao ni trine lidere u ovom sektoru. Kao vlastite konkurentske
prednosti menadment kompanije Zupanik istie posjedovanje tehnikih znanja i

know - how, brzinu proizvodnje i isporuke, te kvalitet proizvoda. U nastupu na

tritu kompanija Zupanik primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije koja
traenog kvaliteta.

Uoeni nedostaci
obuene radne snage
Neodstatak finansijskih proizvoda

prilagoenih specifinostima
proizvodnje
sredstava
proizvodnog objekata za dalji razvoj;
Problemi sa putnom, elektrinom i
telekomunikacionom infrastrukturom
Nedostatak specifine infrastrukture
za potrebe mjerenja i kalibracije u
metalopreraivakoj industriji
prodaje u preduzeu
trita
namjenski krediti putem razvojnih banaka)
podruja
Osnivanje mjerne laboratorije za metalnu
industriju u BEAR podruju
Izrada biznis plana

drutva iz sektora prerada koe i tekstila
7.2.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Al - tex Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Al - tex
Prerada koe i tekstila
Teanj

Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Proizvodnja sjedita za stolice na principu

lohn poslova
3
25.000 KM
Almir auevi
062/251-879

Geostrateki poloaj
Sjedite Al - tex Teanj se nalazi u urbanom dijelu opine Teanj. Obzirom da se

glavni kupac proizvoda ove kompanije nalazi u Tesliu, geostrateki poloaj ove
kompanije je izrazito povoljan sa aspekta odvijanja poslovnih procesa.
Radna snaga
Al - tex Teanj trenutno zapoljava ukupno 3 radnika, od kojih 2 radnika ine

upravu koji su ujedno i vlasnici ove kompanije, dok 1 radnik radi u proizvodnji. U
narednom periodu do 2017. godine, u skladu sa planovima poveanja obima
proizvodnje, Al - tex planira zapoljavanje dodatnih 10 radnika u sektoru
proizvodnje. Ova kompanija je osnovana krajem 2014. godine i nije imala potrebu
za zapoljavanjem veeg broja radnika, obzirom da je znaajan vremenski period
utroen na pronalaenje poslovnih objekata, nabavku opreme i pronalaenje
kupaca. Meutim, menadment ove kompanije, prema dosadanjim iskustvima,
smatra da na tritu rada ne postoji dovoljan broj kvalifikovane radne snage. U
periodu od osnivanja kompanije do ovog trenutka, pored vlasnika, dodatno je
zaposlen samo jedan radnik u sektoru proizvodnje, koji nije raspolagao dovoljnim
znanjima i vjetinama iz oblasti obrade tekstila, te je menadment Al - tex Teanj
proveo internu obuku novouposlenog radnika koja je trajala 3 mjeseca.
Kapital
U dosadanjem poslovanju Al - tex Teanj je koristio iskljuivovlastita finansijska

sredstva. Finansiranje poslovanja putem kredita ili nekog drugog finansijskog
proizvoda nije razmatrano u dosadanjem poslovanju. Meutim, menadment
kompanije istie da mogunost finansiranja putem kredita postoji iskljuivo
ukoliko bi dolo do sklapanja dugoronih poslovnih ugovora koji bi omoguili
povrat kredita.
Infrastruktura

Al - tex Teanj trenutno posluje u iznajmljenim poslovnim objektima. Kapacitet

poslovnih objekata je u skladu sa trenutnim potrebama proizvodnje, meutim
ukoliko bi dolo do poveanja obima proizvodnje isti bi bili nedovoljni za
neometano odvijanje poslovnih procesa, to bi predstavljalo znaajno ogranienje
u poslovanju. Iz ovog razloga menadment ove kompanije kao jedan od stratekih
ciljeva u razvoju Al - tex Teanj istie kupovinu ili izgradnju vlastitih poslovnih
objekata u jednoj od industrijskih zona u opini Teanj. Na trenutnoj lokaciji Al -
tex Teanj ima na raspolaganju svu potrebnu infrastrukturu, kao to je putna,
otpada. Menadment ove kompanije istie da ne postoje znaajni problemi vezani
za bilo koju vrstu navedene infrastrukture, te da je ista dovoljna za neometano
obavljanje poslovnih procesa.
Znanja
Menadment Al - tex Teanj posjeduje 15 - godinje iskustvo u oblasti prerade

tekstila, koje je sticao u najveim tekstilnim kompanijama na podruju opine
Teanj. Na ovaj nain su stekli kljuna tehnika znanja u oblasti obrade tekstila,
koja su najznaajniji generator razvoja ove kompanije.
Al - tex Teanj ima dugoroni ugovor o proizvodnji sjedita za stolice na principu
lohn poslova za kompaniju Enertech d.o.o. Tesli. Kao to je prethodno
pomenuto, Al - tex Teanj je osnovan krajem 2014. godine i tranja za lohn
uslugama ove kompanije je bila nestabilna usljed nestabilnog kretanja obima
proizvodnje u kompaniji Enertech d.o.o. Tesli, obzirom da je Al - tex Teanj od
perioda osnivanja vezan za Enertech d.o.o. Tesli kao jedinog kupca. U narednom
periodu se oekuje porast tranje za lohn uslugama Al - tex Teanj usljed
planiranog poveanja obima proizvodnje kompanije Enertech d.o.o. Tesli.
Osnovne ulazne sirovine koje koristi Al - tex Teanj u procesu proizvodnje su
spuva, eko koa i razliite vrste platna. Pored sirovina ova kompanija u procesu
proizvodnje koristi i razliite vrste konaca. Sve potrebne sirovine i materijale koji
se koriste u procesu proizvodnje nabavlja na tritu BiH, od vie razliitih
dobavljaa. Jedina vrsta poslovnih usluga koju je koristio Al - tex Teanj su usluge
transporta finalnih proizvoda do kupca, meutim istie potrebu za uslugama
certifikacije proizvodnje i bilo kojom vrstom poslovnih usluga koje e rezultirati
poveanjem konkurentnosti ove kompanije.
Osnovna oprema koju koristi Al - tex Teanj u procesu proizvodnje su ivae
maine. Veina opreme je bazirana na zastarjelim tehnologijama, iako je jedan
dio opreme poluautomatizovan.
Kao to je prethodno obrazloeno, proizvedena sjedita za stolice se isporuuju
kompaniji Enertech d.o.o. Tesli. Ovo predstavlja meusektorsko povezivanje

meu kompanijama iz BEAR podruja, obzirom da Enertech d.o.o. Tesli posluje u

sektoru metaloprerade.
Organizacija
Al - tex Teanj nema definisanu organizacionu strukturu, obzirom da upoljava

ukupno 3 radnika. Menadment kompanije obavlja funkciju menadmenta i
administrativne poslove, a najveim dijelom je ukljuen u proces proizvodnje.
Strategije
Al - tex Teanj trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, i istie potrebu za

izradom iste u buduem periodu. Osnovni kratkoroni ciljevi ove kompanije su
poveanje obima proizvodnje i kupovina ili izgradnja vlastitih poslovnih objekata
u jednoj od industrijskih zona u opini Teanj.
Marketinka strategija takoer nije izraena te ne postoji potreba za izradom iste
u ovom trenutku. U segmentu lohn poslova veina kompanija, ukljuujui i Al -
tex Teanj, primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije, koja podrazumijeva
proizvodnju proizvoda po to niim cijenama uz obezbjeenje traenog kvaliteta.
Al - tex Teanj ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta proizvoda, koja se
odvija u zavrnoj fazi proizvodnje. Kontrolu kvaliteta proizvoda u zavrnoj fazi vri
lice vlasnici ove kompanije.
Konkurencija
Obzirom da je Al - tex Teanj osnovan prije nepunih godinu dana, te da je veina

vremena od osnivanja bila utroena u obezbjeenje poslovnih objekata, nabavku
opreme i pronalaenje kupaca, Al - tex Teanj ne raspolae informacijama o
konkurentima u segmentu djelatnosti koju obavlja. Meutim, na podruju opine
Teanj se kao trini lideri u segmentu lohn poslova se mogu izdvojiti Napredak
d.d. Teanj i Art d.o.o. Teanj.
Uoeni nedostaci

snage
potrebama industrije tekstila i koe;
obuke radne snage za potrebe industrije
tekstila i koe.

Uoeni nedostaci
mjesta
Neposjedovanje standarda
upravljanja kvalitetom
Uvoenje standarda ISO: 9001

Izrada biznis plana
7.2.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Art d.o.o. Teanj

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Art d.o.o.
Teanj
Proizvodnja odjee (sportska odjea, sakoi, jakne, hlae)
Maloprodaja odjee
156
1,6 mil. KM
1,8 mil. KM
100%
Enis Artukovi
061/472-083

36.
26.
37.
30.
Geostrateki poloaj
38.
31.
Art d.o.o. Teanj lociran je u industrijskoj zoni Ciglane u Jelahu sa direktnim

izlazom na magistralnu cestu M4. Proizvodnja tekstila u BEAR podrujeu bazirana
je na dugoj tradiciji u ovoj grani industrije te raspoloivoj radnoj snazi koja je
trenutno konkurentna na EU tritu. Glavnu konkurenciju predstavljaju
proizvodai iz Turske, Kinei drugih azijskih zemlja u odnosu na koje BH
proizvoai imaju prednosti blizine EU tritu to omoguava fleksibilnosti brzinu
odgvora na zahtjeve kupaca.
39.
32.
47.
33.
Dio iz 12.
34.
Radna snaga
Firma upoljava 156 radnika, od ega 3 u upravi, 2 u administraciji i 1 u

maloprodaji, dok ostatak ine radnici u proizvodnji, odnosno ivai. Pristup
adekvatno obuenoj radnoj snagi predstavlja kljuno ogranienje za dalji ubrzan
razvoj tekstilne industrije u BEAR podrujeu. Veina izvozno orjentisanih lokalnih

proizvoaa tekstila ostvarili su ubrzan rast u proteklih nekoliko godina

zapoljavajui znaajan broj novih radnika u ovoj brani. Prema sadanjim
planovima Art e u narednoj godini zaposliti dodatnih 10 - 15 radnika u
proizvodnji iako sudei prema zahtjevimai interesu kupacai partnera postoji
znatno vei prostor za proirenjem kapaciteta od planiranih.
Art je u 2014. godini zaposlio 43 nova radnika u proizvodnji kojima je to bilo prvo
zaposlenje. Veina novih radnika nisu tekstilnog profilai nemaju prethodog
iskustva tako da je potrebno provesti kompletan trening odnosno prekvalifikaciju
kako bi se novi radnik osposobio za rad. U praksi potrebno je zaposlitii obuiti
prosjeno tri nova radnika da bi nakon godinu dana od njih tri ostao jedan stalno
zaposlen radnik sa potrebnim znanjimai vjetinama za redovnu proizvodnju.
Proces obuke novih radnika obino traje oko tri mjeseca, te je tokom tog perioda
potrebno obezbijediti trening i nadzor, te materijale i maine za obuku novih
radnika, koji tokom perioda obuke primaju plate i za koje se plaa puni iznos
poreza i doprinosa.
Neophodnost inerne obuke novih radnika negativno utie na efikasnost procesa
proizvodnje, te zahtjeva znaajne resurse preduzea. Sa druge strane, kao to je
navedeno, vei dio novih radnika koji prou trening ili odreeni dio treninga,
naputaju preduzee, to dodatno negativno utie na efikasnost. Meutim proces
obrazovanja i obuke radne snage, kao i prekvalifikacije i dokvalifikacije radnika,
ne bi trebao padati na teret poslodavaca, ve bi se trebao odvijati u sklopu
obrazovnog sistema odnosno formalnogi neformalnog obrazovanja. S toga je
neophdno podrati razvoj tekstilne industrije u pogledu podrke obuavanju i
osposobljavanju rade snage ime se u kratkom roku moe ostvariti znaajan
efekat na smanjenje nezaposlenosti.
Kapital
Preduzee Art do sada se finansiralo iz vlastitih sredstavai kredita. Obzirom da se

veina prihoda ove firme ostvaruje iz lohn poslova koji proizvoaima ne
omoguavaju ekspanzivne mare rast propizvodnje bio je postepeni odvijao se u
fazama prema raspoloivosti kapitala. U tom pogledu raspoloivosti cijene
komercijalnih kredita predstavljaju bitno ograniavajui faktor. U cilju otvaranja
novog radnog mjesta firma mora obezbijediti prostor, mainui obuku za novog
uposlenika to na nivou poveanja broja radnih mijesta za 10% sa sadanjeg
nivoa zahtjeva znaajna sredstva. Meutim imajui u vidu efekte novog
zapoljavanja na ekonomski razvoj bilo bi opravdano u vidu povoljnih kredita
stimulisati proizvoae koji imaju obezbjeene trine uslove za rast proizvodnje
poput Arta.
Infrastruktura
Na vlastitoj proizvodnoj lokaciji u poslovnoj zoni Ciglane Art ima obezbjeenu svu
potrebnu infrastrukturu. Firma takoer ima mogunost dodatnog proirenja

proizvodnog prostora na sadanjoj lokaciji to otvara mogunost za planiranje

proirenja kapaciteta proizvodnje u narednom periodu.
Znanja
Dananje preduzee Art batini tradiciju krojake radnje pokrenute 1972. godine.
Tokom vie od 40 godina razvoja preduzee je razvijaloi akumuliralo specifina
znanja iz oblasti proizvodnje tekstilnih proizvopa. Posebno su znaajna specifina
upravljaka znanja u procesu serijske proizvodnje odjevnih predmeta. Efikasnost
u proizvodnji visokih serija proizvoda zahtjeva precizno normiranje proizvodnje po
svakom individualnom radniku, te implementaciju sistema kontrole kvalitete
procesa proizvodnje po svakoj proizvodnoj poziciji. Nivo znanja, kontrole kvalitetei
organizacijskih sposobnosti nalazi se na visokom nivou u firmi Art o emu
svijedoi povjerenje izuzetno zahtjevnih kupaca poput njemakog proizvoaa
odjee pod brendom Bugatti.
Od 1996. godine Art se orjentisao ka izvoznom tritu EU, kroz lohn poslove. Prije
5 godine kree suradnja sa Njemakim Bugattijem koji trenutno nosi oko 90%
proizvodnje Arta. Uslovi tranje na EU tritu za BH proizvoae tekstila su
izuzetno povoljni to omoguava njihov konstantan rast. Ovo se naroito odnosi
na segment tehnikii kvalitetom zahtjevnijih tekstilnih proizvoda poput razliitih
jakni, sakoa i hlaa koje sadre vei broj pozicijai zahtjevaju preciznu obradu.
Konkurencija u segmentu proizvodnje navedenih zahtjevnijih proizvoda nije
posebno izraena kao kod jednostavnijih prozvoda koji zahtjevaju manju
preciznost odnosno nii stepen obuenosti radnika, kontrolei organizacije
proizvodnje. U skladu s navedenim BH proizovai nisu konkurentni u odnosu na
Turskei Kineske proizvoae u segmentu jeftinijihi jednostavnijih odjevnih
predmeta meutim u segmentu skupljihi zahtjevnijih odjevnih predmeta postoji
izraena potranja na EU tritu za angamanom BH proizvoaa.
Nain proizvodnje Arta kaoi drugih serijskih proizovaa orjentisanih na lohn
poslove nije prilagoen domaem tritu iako se neki od proizvoda proizvedenih u
BiH za EU kupce pojave na domaem tritu u maloprodaji pod stranim
brendovima.
Sistem lonh proizvodnje podrazumjeva da kupac obezbjeuje kompletan
repromaterijal za proizvodnju ukljuujui tkanine, konce, dugmadi liceve. U
skladu s tim lohn proizvoai ukljuujuii Art nemaju dobavljae sirovina a usluge
koje koriste na tritu svode se na transporti pediciju koji su takoer esto
organizovani od strane kupaca. Oprema koja se koristi u procesu proizvodnje

odnosno ivae mainei druga specijalizovana oprema nabavlja se iz uvoza

obzirom da se ne proizvodi u BiH.
U skladu s navedenim potrebno je istai da su lanci vrijednosti unutar segmenta
tekstilnih proizvoaa koji se bave lohn poslovima izuzetno plitki obzirom da
ovakve firme uz sebe veu vrlo malo dobavljaai kooperanata. Izmeu
proizvoaa suradnja je rijetkost obzirom da kljune strateke veze zapravo
postoje sa kupcima tako da domaim proizvoaima nije u interesu dovoditi svoje
strane partnere u vezu sa drugim lokalnim proizvoaima.
Saradnja sa stranim kupcima je dugoronai ostvaruje se na bazi sezonskih
ugovora koji se obnavljaju. Kupci dostavljaju sve potrebne materijale zajedno sa
razraenim sistemom proizvodnje tako da firma nema dodatne trokove
proizvodnje osim radne snage.
Organizacija
U skladu sa prirodom proizvodnje tekstila organizaciona struktura firme je plitkai

bazirana na maksimalnoj efikasnosti. Proizvodnja je organizovana po proizvodnim
linijama u ijem sklopu je proizvodni nadzori kontrola. Kao toje pomenuto sistem
proizvodnje u ovoj firmi baziran je na individualnom normiranju radnika to
omoguava sistem nagraivanja radnika prema uinku. Navedeni system
organizacije omoguava visok stepen produktivnosti, ekonominostii motivacije
proizvodnih radnika. Naplata potreivanja od kupaca je vrlo redovna to
predstavlja znatnu pogodnost u odnosu na neke druge biznis modele.
Strategije
U pogledu razvojne strategije iako ne postoji formalin document uprava ima jasno
definisane ciljevei pravce razvoja. Imajui u vidu da je trenutna proizvodnja
bazirana na jednom kupcu potrebno je dalje poveavati kapacitetei obim
proizovodnje te u skladu s tim ui u partnerske odnose sa dodatnim EU kupcima.
Planovi u ovom pravcu ukljuuju proirenje proizvodne hale, te otvaranje novih
radnih mjesta.
Takoer postoji plan pokretanja vlastitog programa proizvodnje HTZ odjee te
proizvodnje polo majica ime bi se proirila baza proizvoda firme. Plan je da
navedeni proizvodi uestvuju sa 10 - 15% prihoda.
Konkurencija
Obzirom da lohn poslovi funkcioniu na bi dugoronesaradnje direktna

konkurencija meu razliitim BH proizvoaima. Art svojom veliinom spada u
kategoriju veih proizvoaa tekstila u BiH. Neke od firmi koje se mogu smatrati

konkurentima u smislu sline vrste poslova ukljuuju Kulu Gradaac, Napredak

Teanj, te Borac Travnik. Trina strategija BH proizvoaa podrazumjeva
cjenovnu konkurenciju uz visoki kvalitet.
Uoeni nedostaci
Nedostatak obuene radne snage

Ovisnost o jednom kupcu

Ovisnost o lohn nainu proizvodnje
tekstila i koe.
mjesta u industriji tekstila i koe
Podrka pronalaenju novih kupaca
organizacija B2B sastanaka sa
potencijalnim partnerima za lohn poslove
Podrka razvoju vlastitih proizvoda (HTZ
odjea)
7.2.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za B&M d.o.o. Teanj

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
36.
26.
37.
30.
38.
31.
B&M d.o.o.
Teanj
Proizvodnja kone odjee (Jakne, Hlae, Kombinezobi).
Lohn poslovi
Proizvodnja radnih odijela, HTZ opreme
64
800.000 KM
1 mil. KM
N/A
Fikret Omahi
062/993-051

39.
32.
47.
33.

Lokacija
B&M se nalazi u novom dijelu industrijske zone Bukva na ulazu u grad Tenj sa
pristupnom cestom na magistralne pravce M4 i M17. Bazirano na niskim cijenama
radne snage te dobrim standardima kvalitete BH proizvoai tekstila konkurentni
na EU tritu. Kaoi u drugim proizvodnim granama prednost BH proizvoaa u
odnosu na konkurenciju iz Turskei azijskih zemalja predstavlja blizine EU trita
koja omoguava fleksibilnost prema zahtjevima kupaca.
Radna snaga
B&M Comerc zapoljava ukupno 64 radnika od ega troje u upravii administracijii

61 u proizvodnji. Profil proizvodnih radnika su ivai i krojai a directori vlasnik
firme posjeduje kvalifikaciju ininjera odjevne tehnologije. Nedovoljna
raspoloivost obuene proizvodne radne snage u BEAR podruju predstavja
kljuno ogranienje za rast postojeih firmi u sektoru proivodnje tekstila. Ovo se
odnosii na B&M koji prema stanju na tritui direktnom interesu kupaca imaju
mogunost udvostuiti trenutni broj radnika u naredne dvije godine. U skladu s
tim organizacija programa prekvalifikacije radnika odnosno osposobljavanje za
rad profila ivaai krojaa predstavlja kljunu mjeru za dalji razvoj tekstilne
industrije.
Kapital
B&M se finansira iz vlastite akomulacije te kratkoronih kredita. Od 2006. kada je
pokrenuta proizvodnja sa samo 6 radnika B&M se ubrzano razvijaoi investirao u
rast. U 2014. godini B&M je dobio lokaciju za izgradnju nove proizvodne hale u
poslovnoj zoni Bukva. Meutim obzirom da je zemljite na kojem je izgraena
hala ostalo u vlasnitvu opine B&M nije mogao iskoristiti zemljitei halu kao
kolateral za dobijanje dugoronog kredita ve je izgradnja hale finansiranja iz
kratkoronih kredita.i pored nemogunosti dobivanja dugorong finansiranja
firma B&M uspjela je dovriti proizvodnu halu u kjoj se trenutno odvija
proizvodnja.
Meutim visina auiteta na kratkorone kredite trenutno predstavlja znaajno
optereenje za dalji razvoj firme obzirom na visoke anuitete na kratkorone
kredite. Dobro rjeenje za B&M predstavlja mogunost kupovine zemljita od
opine te pretvaranje kratkoronog kredita u dugoroni u davanje proizvodne
hale kao kolaterala. Prema postojeem planu razvoja ovog dijela poslovne zone
Bukve nije predviena mogunost prodaje zemljita meutim iz B&M - a su ve
predloili navedeno rjeenje koje je u razmatranju u opini. Obzirom na pozitivne
razvojne efekte predloenog rjeenja uz odreene dodatne garancije po pitanju
zapoljavanja bilo bi poeljno da opina prihvati dati prijedlog. Ovakav model
razvoja poslovnih zona zapravo bi predstavaljao adekvatan odgovor na relne
uslove razvoja preduzea.

Osim adekvatnog modela podrke za obezbjeivanje porebnih proizvodnih

prostora te obuke radne snage podrka razvoju tekstilne proizvodnje trebala bi
sadratii pristup povoljnim sredstvima za finansiranje nabavke opreme. Na taj
nain bi se zaokruio sistem podrke za otvaranje novih radnih mjesta u tekstilnoj
industriji a potencijalnim snanim rezultatima u pogledu zapoljavanja.
Infrastruktura
Proizvodnja B&M - a odvija se na jednoj poslovnoj lokaciji u novoj proizvodnoj

hali koja raspolae sa kompletnom potrebnom infrastrukturom. U ovom
preduzeu su zadovoljni sa dostupnom infrastrukturomi smatraju da ona
pozitivno utie na dalje mogunosti razvoja firme. U novoj hali postoji dodatni
prostor za proirenje proizvodnje a postoji mogunosti za proirenje hale.
Znanja
B&M raspolae sa specifinim tehnikim, trinim i upravljakim znanjima iz

oblasti proizvodnje odjevnih predmeta od koe. Inicijalno proizvodnja je bila
usmjerena na izradu HTZ rukavica od koe da bi od 2007. godine krenul s
izradom motociklistikih konih jakni za BMW. U skladu sa razvojnim planovima
ova firma se namjerava daje specijalizirati u odblasti proizvodnje jakni i drugih
odjevnih predmeta od novih materijala ukljuujui Goretex.
B&M plasira90%svojih proizvoda na strano trite (Njemaka) te nekih 10% na
domae. Na domaem tritu ostvaruju se odreeni prihodi od proizvodnje HTZ
rukavica dok se izvoz realizuje kroz lohn poslove. Interes za saradnjom na bazi
lohn poslova sa BH proizvoaima na EU tritu je u usponu posljedjnih godina
obzirom na konkurentnost cijena radne snage u BiH te blizinu i zadovojlavajue
standarde kvaliteta. Dodatna prednost B&M - a je u specijalizaciji za proizvodnju
konih jakni visoke kvalitete i zahtjevnog kroja.
Obzirom da B&M veinu proizvodnje realizuje kroz lohn aranman veina sirovina
i repromaterijala se dobiva od kupca.
Organizacija
Organizaciona struktura je prilagoena nainu proizvodnje sa to niim

trokovima uprave i organizacije. Direktor firme direktno nadzire proces
proizvodnje a sistem kontrol kvalitete takoer je integrisan u sam radni proces.
Firma iz Njemake koja je naruilac lohn posla proizvodnje jakni za BMW ima i

vlastitog kontrolora kvalitete proizvodnje koji direktno pregleda svaku saivenu

jaknu.
Strategije
B&M nema dokument razvojne strategije meutim vlasnik firme ima jasne
razvojne ciljeve. Obzirom na povoljne uslove potranje B&M namjerava proirivati
kapacitete proizvodnje kroz upoljavanje novih radnika te uvoenje dodatnih
smijena u proizvodnju. Za narednu godinu planirano je upoljavanje minimalno
novih 15 radnika. Pored toga namjera je takoer ui u segment proizvodnje
odjee od goretex materijala za im postoji znatna potranja. U narednim fazama
pristupie se i proirenju baze kupaca.
Na domaem tritu te u zemljama podrujea B&M takoer namjerava pojaati
prisustvo u segmentu HTZ opreme kroz vlastiti program proizvoda. U tom pravcu
namjera je evoenje CE znaka za HTZ rukavice proizvedene u B&M - u.
Konkurencija
Najosjetniji vid konkurencije izmeu lokalnih tekstilnih proizvoaa jeste u

segmentu obezbjeenja radne snage. U Tenju postoji nekoliko proizvoaa sa
slinim programom ukljuujui Kotex meutim svi proizvoai su dugorono
povezani sa odreenim kupcima tako da nema direktne konkurencije. Na
domaem tritu HTZ rukavica konkurencija je izuzetni izraena naroito od
strane uvoznika iz Turske i azijskih zemalja.
Uoeni nedostaci
Nedostatak obuene radne snage

Ovisnost o jednom kupcu

Nedostatak kolaterala za dobijanje
dugoronog kredita
Ovisnost o lohn nainu proizvodnje
Nedostatak standarda kvalitete i
tekstila i koe.
organizacija B2B sastanaka sa
potencijalnim partnerima za lohn poslove
Obezbijediti mogunost otkupa zemljita za
halu od opine Teanj.
Podrka razvoju vlastitih proizvoda (HTZ
rukavice)
Uvoenje CE znaka za HTZ rukavice

Uoeni nedostaci
sigurnosti proizvoda potrebnih za
izvoz u EU
7.2.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Bositex d.o.o.

epe
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
Uee prihoda od izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Bositex d.o.o.
epe
Proizvodnja medicinske odjee na principu
lohn poslova
57
1.100.000 KM
1.210.000 KM
100%
Ferid Ajan
061/104-913

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Bositex d.o.o. epe su locirani u blizini ukljuenja

na magistralni put Sarajevo-Bosanski Brod, to omoguava transportnu
komunikaciju sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim zemljama.
Radna snaga
Bositex d.o.o. epe trenutno zapoljava ukupno 57 radnika, od kojih 1 radnik ini
upravu, 1 radnik ini administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji.
Bositex d.o.o. epe u narednom periodu do 2017. godine, u skladu sa trenutnim
zarvojnim planovima, planira zapoljavanje dodatnih 12 radnika u sektoru
proizvodnje, ili 6 radnika godinje. Jedan od stratekih ciljeva ove kompanije je
pronalazak dodatnog kupca i poveanje obima proizvodnje za najmanje 90% u
pomenutom periodu, te ukoliko se isti realizuje, Bositex d.o.o. epe e imati
potrebu za zapoljavanjem dodatnih 50 radnika u proizvodnji. Upravu kompanije
ini vlasnik iste sa zvanjem ininjera tekstilne industrije, koji posjeduje
dugogodinje iskustvo u oblasti tekstilne industrije. U administraciji je zaposlena
visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnije zanimanje je ekonomist. U
sektoru proizvodnje najznaajnije zanimanje je tekstilni tehniar. Menadment
kompanije istie da su znanja i vjetine trenutno zaposlene radne snage na
zadovoljavajuem nivou u odnosu na sloenost procesa proizvodnje, meutim
najvei problem predstavlja neprofesionalan odnos i nemotiviranost radne snage

za obavljanje razliitih proizvodnih procesa, to dovodi do smanjenja

produktivnosti u proizvodnji. Iako na podruju opine epe postoji veliki broj
nezaposlene radne snage, ista nije dovoljno struna i kvalifikovana u skladu sa
potrebama tekstilne industrije. Nedostatak kvalifikovane radne snage na tritu
rada Bositex d.o.o. epe prevazilazi tako to vri interne obuke radne snage.
Interna obuka jednog radnika u prosjeku traje 6 mjeseci i kota Bositex d.o.o.
epe najmanje 6.000 KM. Na ovaj nain su znaajna finansijska sredstva koja su
mogala biti uloena u razvoj i unapreenje infrastrukture ili nabavku opreme,
utroena u svrhu obuke radne snage. Iako na podruju opine epe, u okviru
programa obrazovanja Srednje mjeovite kole epe, postoji program obuke za
tekstilne tehniare, isti nakon zavretka kolovanja nisu dovoljno kvalifikovani za
rad u tekstilnoj industriji zbog nedostatka praktinog rada tokom kolovanja. Na
inicijativu menadmenta Bositex d.o.o. epe, Njemaka organizacija za
meunarodnu saradnju (GIZ GmbH) je donirala ivae maine u svrhu obuke
uenika Srednjoj mjeovitoj koli epe, meutim i dalje ne postoji dovoljno
strunih kadrova za obuku uenika. Stoga menadment Bositex d.o.o. epe
istie potrbu za intenzivnijom saradnjom izmeu obrazovnih institucija i
privrednog sektora, na nain da uenici praktini rad tokom kolovanja obavljaju
u kompanijama iz tekstilnog sektora.
Kapital
U dosadanjem poslovanju Bositex d.o.o. epe je koristio vlastita finansijska

sredstva i finansijska sredstva obezbjeena putem kredita. Finansijska kreditna
sredstva su koritena za izgradnju poslovnih objekata. Menadment Bositex d.o.o.
epe istie da na tritu kapitala postoji dovoljno finansijskih proizvoda koji su
prilagoeni potrebama razvoja tekstilne industrije sa aspekta perioda otpalet i
garec perioda. Meutim, najvei problem u pristupu kapitalu predstavlja cijena
finansijskih sredstava, obzirom da su lohn poslovi niskoakumulativna djelatnost
te postoji potreba za posebnom cijenom finansijskih sredstava za razvoj ove
djelatnosti. Dodatni ogranienje pristupu kapitalu predstavljaju duge
administrativne procedure u bankama, koje dodatno poveavaju finansijske
trokove i trokove vremena potrebnog za obezbjeenje potrebne dokumentacije.
Kroz petneastogodinje poslovanje Bositex d.o.o. epe je izgradio pozitivan
rejting kod banaka, te ima mogunost dobijanja kredistnih sredstava po kamatnoj
stopi od 4,8% godinje, koja je i dalje previsoka za razvoj proizvodnje tekstila na
peincipu lohn poslova.
Infrastruktura
Bositex d.o.o. epe je osnovan prije 15 godina i poslovao je u iznajmljenim

poslovnim objektima do prije 2 godine, kada su izgraeni vlastiti namjenski
poslovni objekti u kojim trenutno posluje. Obzirom da je izgradnja objekata
raena namjenski za potrebe djelatnosti koju obavlja Bositex d.o.o. epe, isti su
opremljeni svom potrebnom infrastrukturom koja se koristi u procesu proizvodnje.
Takoer, Bositex d.o.o. epe ima na raspolaganju i putnu, elektrinu,
telekomunikacionu, vodovodnu i kanalizacionu infrastrukturu, te sistem odlaganja

otpada. Postoje problemi vezani za vodovodnu infrastrukturu, koji ukljuuju

nedostatak pitke vode.
Znanja
Vlasnik kompanije Bositex d.o.o. epe je ininjer odjevne tehnologije i posjeduje

dugogodinje iskustvo u obradi tekstila, koje je sticao kroz dugogodinji rad u
najveim tekstilnim kompanijama u SFR Jugoslaviji. Steena tehnika znanja i
iskustvo je prenio na uposlenike kompanije Bositex d.o.o. epe, koja se
kontinuirano unapreuju. Zahvaljujui iskljuivo znanjima i profesinalnom odnosu
u proizvodnji, Bositex d.o.o. epe je prepoznat kao jedan od najkvalitetnijih
proizvoaa medicinske odjee za potrebe trita vedske, to mu omoguava
kontinuirano poveanje obima proizvodnje.
Od ukupnog prihoda koji ostvaruje Bositex d.o.o. epe 100% prihoda ostvaruje
po osnovu prodaje medicinskih odijela proizvedenih na principu lohn poslova na
tritu vedske. Od osnivanja Bositex d.o.o. epe, tranja na tritu vedske za
proizvodnjom medicinskih odijela na principu lohn poslova je kontinuirano rasla,
a u priodu 2012-2015 godina Bositex d.o.o. epe je usljed rasta tranje na
tritu vedske poveao broj zaposlenih za 100%. Rast tranje, koji premauje
proizvodne kapacitete Bositex d.o.o. epe, na tritu vedske za proizvodnjom
medicinskih odijela na principu lohn poslova se oekuje i u narednom periodu.
Tranja za proizvodima Bositex d.o.o. epe biljei rast i na tritima Njemake,
Danske i vicarske, na koja u narednom periodu ova kompanija planira izlazak.
Takoer, tranja za medicinskom odjeom na tritu BiH je u rastu. Obzirom da
izlazak na trite BiH podrazumijeva proizvodnju vlastitih proizvoda, razvoj
funkcije marketinga i distributivne funkcije, Bositex d.o.o. epe u narednom
periodu od 5 godina ne planira izlazak na trite BiH.
Osnovne ulazne sirovine koje koristi Bositex d.o.o. epe u procesu proizvodnje
medicinskih odijela su tkanine mijeanog sastava, 50% pamuk i 50% poliester.
Pored navedenih vrsta sirovina, u svrhu finalizacije proizvoda Bositex d.o.o. epe
u procesu proizvodnje koristi i razliite vrste konaca, dugmadi, i kodnih ipova.
Sve navedene sirovine, proizvode i materijale obezbjeuje kupac medicinskih
odijela iz vedske.
U procesu proizvodnje Bositex d.o.o. epe kao osnovnu opremu koristi ivae
maine. Bositex d.o.o. epe posjeduje opremu koja je bazirana na
najsavremenijim tehnologijama, to uz tehnika znanja predstavlja jednu od
kljunih konkurentskih prednosti ove kompanije.
Poslovne usluge koje redovno koristi Bositex d.o.o. epe u poslovanju su usluge
transporta, pedicije i raunovodstvene usluge. Usluge transporta su takoer

obezbijeene od strane kupca iz vedske, dok usluge pedicije Bositex d.o.o.

epe nabavlja od kompanije Teped d.o.o. pedicija Teanj. Raunovodstvene
usluge Bositex d.o.o. epe takoer nabavalja od lokalnih pruaoca istih. Bositex
d.o.o. epe je koristio i usluge certifikacije proizvodnje, te posjeduje standard
kvaliteta ISO 9001. Takoer, ova kompanija posjeduje i BSCI certifikat o kvalitetu
uslova rada u kompaniji, koji je bio uslov za nastavak izvoza proizvoda na trite
vedske.
Prodaja medicinskih odijela proizvedenih na principu lohn poslova se vri
direktno kupcu na tritu vedske, koji ih dalje pod vlastitim brandom distribuira
na tritu.
Organizacija
Organizacija kompanije Bositex d.o.o. epe je trenutno podijeljena u dva

sektora, i to: uprava i proizvodnja. Uzimajui u obzir da Bositex d.o.o. epe ne
proizvodi vlastite proizvode te da funkcija
menadmenta kompanije
podrazumijeva najveim dijelom organizaciju procesa proizvodnje, trenutni broj
sektora je dovoljan za neometano odvijanje poslovnih procesa.
Strategije
Bositex d.o.o. epe trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie
razvojne ciljeve, kao to su:
Poveanje obima proizvodnje u segmentu lohn poslova za 100%,

Izlazak na trita Njemake, vicarske i Danske, i
Pronalazak veeg kupca na jednom od navedenih trita.
Marketinka strategija takoer nije izraena, te ne postoji potreba za izradom iste

u buduem periodu. Meutim, Bositex d.o.o. epe ima planove za razvoj
promotivne funkcije kroz izradu web-stranice kompanije.
U segmentu lohn poslova veina kompanija ukljuujui i Bositex d.o.o. epe
primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije, koja podrazumijeva proizvodnju
proizvoda po to niim cijenama uz obezbjeenje traenog kvaliteta. Sistem
odluivanja je decentralizovan, to podrazumijeva da strateke odluke o razvoju
kompanije donosi top menadment, dok odluke vezane za operativno poslovanje
donose menaderi prvog i srednjeg nivoa.
Bositex d.o.o. epe takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
proizvoda. Kontrola kvaliteta proizvoda se odvija u ulaznoj fazi, kroz
samokontrolu, meufaznu kontrolu i zavrnu kontrolu. Ulazna kontrola
podrazumijeva kontrolu kvaliteta, mjera i koliine tkanina. Samokontrola
podrazumijeva samokontrolu od strane radne snage koja obavlja razliite

proizvodne procese. Meufazna kontrola podrazumijeva da naredni radnik u liniji

proizvodnje kontrolie prethodnog. U zavrnoj fazi kontrolu kvaliteta proizvoda
vri odgovorno lice zadueno za kontrolu kvaliteta proizvoda.
Konkurencija
U segmentu obavljanja lohn poslova Bositex d.o.o. epe se ne suoava sa

direktnom konkurencijom. Jedina vrsta konkurencije koja postoji u lohn
poslovima je u segmentu obezbjeenja potrebnog broja kvalifikovane i strune
radne snage. Takoer, u ovom segmentu je konkurencija izraenija na nivou regija
ili drava, obzirom da se u segmentu lohn poslova vodi cjenovna konkurencija i
da jedan od najveih finansijskih trokova predstavljaju trokovi radne snage.
Stoga je regija ili drava koja raspolae jeftinijom radnom snagom konkurentnija u
odnosu na druge regije ili drave.
Glavni konkurenti kompanijama iz BEAR regije, i BiH, dolaze iz Srbije, Makedonije i
Bugarske. Nevedene zemlje su nizom fiskalnih olakica omoguile vlastitim
kompanijama snienje trokova radne snage, to predstavlja osnovnu
konkurentsku prednost kompanija iz navedenih zemalja u odnosu na kompanije iz
BiH.
Uoeni nedostaci
Nedostatak kvalifikovane
snage
radne Usklaivanje procesa obrazovanja u
obuke
radne
snage
za
potrebe
industrije tekstila i koe.
Nepostojanje
finansijskih Uspostaviti
sistem
povoljnog
proizvoda
prilagoenih kreditiranja za nabavku opreme u cilju
specifinostima
tekstilne otvaranja radnih mjesta u industriji
proizvodnje
tekstila i koe (sufinansiranje kamatnih
stopa, povoljni namjenski krediti putem
razvojnih banaka).
Nedostatak
pitke
vode
na Uvrstiti plan izgradnja vodovodne
proizvodnoj lokaciji
infrastrukture na ovoj lokaciji u
program kapitalnih ulaganja opine
epe
7.2.5. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Elchy - Tex d.o.o.

epe


Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Elchy - Tex d.o.o.

epe
Proizvodnja radne odjee na principu
lohn poslova
Proizvodnja radnih hlaa, bluza, mantila i
prsluka
100
1.600.000 KM
1.800.000 KM
90%
Midhat Karamehmedovi
063/791-288

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Elchy - Tex d.o.o. epe su locirani u centru

urbanog dijela opine epe, u krugu bive tvornice zatitne odjee Mahnjaa
d.d. epe. U blizini se nalazi ukljuenje na magistralni put Sarajevo - Bosanski
Brod, to omoguava kompaniji Elchy - Tex d.o.o. epe transportnu
komunikaciju sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim zemljama.
Radna snaga
Kompanija Elchy - Tex d.o.o. epe trenutno zapoljava ukupno 100 radnika, od
kojih 2 radnika ine upravu, 3 radnika ine administraciju, dok ostatak radnika
radi u proizvodnji. Elchy - Tex d.o.o. epe u narednom periodu do 2017. godine
planira zapoljavanje dodatnih 20 - 30 radnika u sektoru proizvodnje. Upravu
ine vlasnici ove kompanije koji posjeduju dugogodinje iskustvo u oblasti
tekstilne industrije. U administraciji je zaposlena visokokvalifikovana radna snaga,
a najznaajnije zanimanje jeekonomist. U sektoru proizvodnje najznaajnije
zanimanje je ininjer odjevne tehnologije i iva. Menadment kompanije istie da
znanja i vjetine trenutno zaposlene radne snage jo uvijek nisu na
zadovoljavajuem nivou u odnosu na sloenost procesa proizvodnje, to je
rezultata zapoljavanja veine radne snage koja nije imala prethodno iskustvo u
oblasti obrade tekstila, te je potreban odreeni period do njihovog potpunog
osposobljavanja. Iako postoji velika zainteresovanost radne snage na podruju
opine epe za rad u tekstilnom sektoru, na tritu rada ne postoji dovoljan broj
kvalifikovane radne snage, a ovaj problem Elchy - Tex d.o.o. epe prevazilazi
tako to vri interne obuke radne snage. Interne obuke radne snage u prosjeku
traju 6 mjeseci, i zahtijevaju angaovanje postojee strune radne snage za
obuku novouposlenih, usljed ega ne mogu obavljati redovne proizvodne procese.

Takoer, interne obuke radne snage poveavaju finansijske trokove, obzirom da

obuka jednog radnika kota u prosjeku 3.000 KM. Iz ovog razloga menadment
Elchy - Tex d.o.o. epe istie potrebu za uvoenjem programa obuke za ivae,
tehnologe i modelare u srednjokolski sistem obrazovanja.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Elchy - Tex d.o.o. epe je koristila vlastita

finansijska sredstva i finansijska sredstva obezbjeena putem kredita. Uzimajui
u obzir da Elchy - Tex d.o.o. epe obavlja lohn poslove kao osnovnu
djelatnost, koja je niskoakumulativna djelatnost, ponuda finansijskih proizvoda
(krediti i dr.) nije zadovoljavajua, prevenstveno sa aspekta cijene i uslova koje je
potrebno ispuniti za obezbjeenje kreditnih sredstava, u vidu finansijskih
pokazatelja i visine vrijednosti kolaterala. Kamtna stopa po kojoj je mogue u
ovom trenutku obezbijediti finansijska sredstva iz kredita je 6,6%. Najnia
kamatna stopa po kojoj je Elchy - Tex d.o.o. epe dobio finansijska sredstva
putem kredita u dosadanjem poslovanju je 3,9%. Jedna od dodatnih prepreka
prilikom obezbjeeivanja finansijskih sredstava iz kredita jesu duge
administrativne procedure u finansijskim institucijama, koje esto traju i do
mjesec dana te poskupljuju finansijska sredstva.
Infrastruktura
Elchy - Tex d.o.o. epe raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su

prilagoeni specifinostima djelatnosti koje obavlja ova kompanija, obzirom da su
proizvodni objekti kupljeni u steajnom postupku kompanije Mahnjaa d.d. epe,
koja je bila jedan od najveih proizvoaa zatitne odjee u SFR Jugaslaviji. Elchy
- Tex d.o.o. epe na trenutnoj lokaciji ima na raspolaganju svu potrebnu
infrastrukturu za neometano odvijanje poslovnih procesa, kao to je putna,
otpada. Prije priblino godinu dana se dogodio poar u jednoj od proizvodnih hala
Elchy - Tex d.o.o. epe, usljed ega je dolo do velike materijalne tete. Elchy -
Tex d.o.o. epe je bio prinuen da otpusti veliki broj radne snage, i finansijska
sredstva koja je ova kompanija namjeravala investirati u proirenje obima
proizvodnje bila je prinuena uloiti u saniranje materijalne tete izazavane
poarom, to je znaajno usporilo razvoj ove kompanije.Menadment kompanije
istie da, osim navedenog, ne postoji bilo koja vrsta problema vezana za
navedene vrste infrastrukture.
Znanja
Vlasnici kompanije Elchy - Tex d.o.o. epe posjeduju dugogodinje iskustvo u

obradi tekstila, koje kontinuirano prenose na uposlenike ove kompanije. Takoer,
kljunu radnu snagu ove kompanije ine bivi uposlenici kompanije Mahnjaa d.d.
epe, u kojoj su stekli kljuna tehnika znanja i dugogodinje iskustvo iz oblasti
proizvodnje zatitnih odijela. Na ovaj nain je izvren prenos kljunih tehnikih
znanja i know - how iz oblasti proizvodnje navedenih proizvoda, koja trenutno
predstavljaju jedan od kljunih generatora razvoja ove kompanije.


Od ukupnog prihoda koji ostvaruje Elchy - Tex d.o.o. epe 90% prihoda
ostvaruje po osnovu prodaje zatitnih odijela proizvedenih na principu lohn
poslova na tritu Hrvatske. Preostalih 10% prihoda ova kompanija ostvaruje kroz
prodaju vlastitih zatitnih odijela na tritu BiH, iju proizvodnju ova kompanija
obavlja kao dodatnu djelatnost. Koliina tranje za lohn poslovima iz oblasti
proizvodnje zatitinih odijela na tritu EU premauje trenutne proizvodne
kapacitete Elchy - Tex d.o.o. epe, te postoji potencijal za irenjem obima
proizvodnje u ovom segmentu. Najvee ogranienje predstavlja obezbjeenje
potrebnog broja kvalifikovane radne snage i dostupnost jeftinih finansijskih
sredstava za potrebe nabavke opreme. Na tritu BiH tranja za zatitnim
odijelima je imala nestabilan trend kretanja u prethodnom periodu od tri godine,
meutim, prema informacijama kojim raspolae ova kompanija, u narednom
periodu se oekuje rast tranje na tritu BiH za navedenim proizvodima, te
postoji potencijal za poveanje obima proizvodnje i u ovom segmentu.
Osnovne ulazne sirovine koje koristi Elchy - Tex d.o.o. epe u procesu
proizvodnje su pamune i sintetike tkanine. Pored navedenih vrsta sirovina, u
svrhu finalizacije proizvoda Elchy - Tex d.o.o. epe u procesu proizvodnje koristi
i razliite vrste konaca, dugmadi, traka i rajfelusa.
Za potrebe obavljanja lohn poslova navedene vrste tkanina, poluproizvoda i
materijala obezbjeuje kupac zatitnih odijela iz Hrvatske. Za potrebe proizvodnje
zatitnih odijela iz vlastitog proizvodnog programa, Elchy - Tex d.o.o. epe
navedene vrste tkanina, poluproizvoda i materijala nabavlja na treitu BiH.
Pamune i sintetike tkanine se proizvode izvan BiH, u zemljama kao to su Kina,
Pakistan i Turska, a zatim se distribuiraju na tritu BiH preko domaih
distributera. Glavni dobavljai pamunih i sintetikih tkanina su Mekom d.o.o.
Visoko, Bositeks d.o.o. iroki Brijeg i M - Commerce d.o.o. epe. Glavni
dobavljai razliitih vrsta konaca, dugmadi, traka i rajfelusa su Divas d.o.o. Tesli
i Neno d.o.o. Tesli. Na ovaj nain se potepeno kompletira proizvodni lanac u
proizvodnji zatitnih odijela, od sirovine do finalnog proizvoda, u BEAR podruju
obzirom da se navedene dvije kompanije nalaze na pomenutom podruju.
U procesu proizvodnje Elchy - Tex d.o.o. epe kao osnovnu opremu koristi
ivae maine. Oprema je bazirana na savremenim tehnologijama, a veinu
opreme ine maine globalno prepoznatljivog proizvoaa ivaih maina,
japanske kompanije JUKI.
Poslovne usluge koje redovno koristi Elchy - Tex d.o.o. epe u poslovanju su
usluge transporta, pedicije, i laboratorijske usluge ispitivanja sastava i jaine
tkanina. Usluge transporta i pedicije se nabavljaju od lokalnih pruaoca ovih
usluga, dok laboratorijske usluge ispitivanja tkanina Elchy - Tex d.o.o. epe
nabavlja od pruaoca ovih usluga u Sarajevu i Banja Luci. Elchy - Tex d.o.o.
epe je koristio i usluge certifikacije proizvodnje, te posjeduje standard kvaliteta

ISO 9001. Pored navedenih usluga menadment ove kompanije istie potrebu za
IT uslugama i finansijsko - raunovodstvenim uslugama.
Na tritu BiH, prodaja zatitinih odijela iz vlastitog proizvodnog asortimana se
vri direktno individualnim kupcima po narudbi i putem tendera.Prodaja zatitnih
odijela proizvedenih na principu lohn poslova se vri direktno kupcu na tritu
Hrvatske, koji ih dalje pod vlastitim brandom distribuira na tritu.

Organizacija
Organizacija kompanije Elchy - Tex d.o.o. epe je trenutno podijeljena u etiri

sektora, i to: uprava, raunovodstvo, administracija i proizvodnja. Sektor
proizvodnje je podijeljen na tri proizvodne jedinice, kao to su krojnica, ivaona i
proizvodnja radne odjee. Ono to se moe primijetiti jeste da ne postoje sektori
prodaje i marketinga koji bi vrili istraivanje trita i osmiljavanje prodajnih
strategija, odnosno omoguili proaktivan nastup na tritu. U segmentu
obavljanja lohn poslova ovo ne predstavlja znaajan problem obzirom da postoji
dugorono partnerstvo sa kupcem lohn usluga. Meutim, u segmentu
proizvodnje zatitnih odijela kao vlastitog proizvodnog programa, nedostatak
navedenih sektora predstavlja ogranienje u razvoju ove djelatnosti, prodaji,
pozicioniranju na tritu i razvoju distributivne mree.
Strategije
Elchy - Tex d.o.o. epe trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie
razvojne ciljeve, kao to su poveanje obima proizvodnje u segmentu lohn
poslova i poveanje uea na tritu BiH u prodaji zatitnih odijela iz vlastitog
proizvodnog asortimana.
buduem periodu. Meutim, Elchy - Tex d.o.o. epe ima odreene marketinke
planove i planove za razvoj prodajne funkcije. Navedeni planovi ukljuuju
brandiranje zatitnih odijela iz vlastitog asortimana, te prodaju istih u
maloprodajnim i veleprodajnim lancima na podruju BiH.
Pri nastupu na tritu, u segmentu lohn poslova i proizvodnje vlastitih
proizvoda, Elchy - Tex d.o.o. epe primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije,
koja podrazumijeva proizvodnju proizvoda po to niim cijenama uz obezbjeenje
traenog kvaliteta. Sistem odluivanja je decentralizovan, to podrazumijeva da

Elchy - Tex d.o.o. epe takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
proizvoda, koja se odvija u toku proizvodnje i u zavrnoj fazi. U toku proizvodnje
kontrolu kvaliteta proizvoda obavlja radna snaga zaduena za razliite proizvodne
procese, dok kontrolu kvaliteta proizvoda u zavrnoj fazi vri lice zadueno za
kontrolu kvaliteta proizvoda.
Konkurencija
U segmentu obavljanja lohn poslova Elchy - Tex d.o.o. epe se ne suoava sa

radne snage. Takoer, u ovom segmentu je konkurencija izraenija na nivou
podruje ili drava, obzirom da se usegmentu lohn poslova vodi cjenovna
konkurencija i da jedan od najveih finansijskih trokova predstavljaju trokovi
radne snage. Stoga je podruje ili drava koja raspolae jeftinijom radnom
snagom konkurentnija u odnosu na druge podruja ili drave.
Kada je u pitanju konkurencija Elchy - Tex d.o.o. epe u segmentu proizvodnje
zatitnih odijela za potrebe trita BiH, osnovnu konkurenciju predstavlja veliki
broj samostalnih tekstilnih radnji, sa maksimalno 5 zaposlenih. Usljed niskih
fiksnih trokova, samostalne tekstilne radnje imaju mogunost prodaje proizvoda
po znatno niim cijenama. Iz ovog razloga je veoma bitno uspostavljanje sektora
marketinga u kompaniji Elchy - Tex d.o.o. epe, koji e vriti brandiranje
proizvoda, promociju i razvoj prodajne i distributivne funkcije, to e omoguiti
diferencijaciju i pozicioniranje na tritu.
Uoeni nedostaci

snage
Visoka cijena finansijskih sredstava

prodaje u preduzeu
trita
tekstila i koe.
Izrada biznis plana
7.2.6. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Trien d.o.o. Teanj


Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Trien d.o.o.
Teanj
Proizvodnja arapa
Trgovina donjim rubljem
12
800.000 KM
1 mil. KM
30%
Sanel kapurevi
032/656-641

36.
26.
37.
30.
Geostrateki poloaj
38.
31.
Firma Trien nalazi se u industrijskoj zoni Bukva u Tenju. Firma je dobro locirana za
snadbjevanje domaegi podrujealnog trita sportskimi mukim arapama.
39.
32.
47.
33.
Dio iz 12.
34.
Radna snaga
Trien zapoljava ukupno 12 radnika od ega 5 u proizvodnji (u dvije smjene).

Ostatak uposlenih angaovan je u upravii na komercijalnim poslovima. Pored
prodaje vlastitih proizvoda uposlenici u komercijalnoj slubi bave se i prodajom
donjeg vea kojeg proizvodi partnerska firma iz Teslia. Obzirom na visok stepen
automatizacije proizvodnje arapa nain proizvodnje nije radno intenzivan te u
skladu s tim kvaliteti dostupnost radne snage ne predstavljaju izazov za
knkurentnost firme.
Kapital
Firma se do sada finansirala iz vlastitih sredstava, te iz komercijalnih kredita.

Naroit problem u poslovanjui daljem razvoju firme imaju uslovi naplate
potraivanja kod domaih maloprodajnih lanaca. Redovni rokovi plaanja prema
ugovoru sa Konzumom BiH su ak 210 dana a stvarna naplata u veini sluajeva
dodatno kasni po nekoliko mjeseci. Kod izvoza uslovi naplate su neto povoljniji
tako da je rok plaanja za trite u Srbiji 90 dana a za Hrvatsku 60 dana od
prodaje proizvoda. Obzirom da oko 70% prihoda Triena dolazi sa domaeg trita
prosjena vezanost obrtnih sredstava je izuzetno nepovoljna. Prosjean ciklus
reprodukcije traje od 7 - 9 mjeseci za ta je potrebno obezbjediti finansiranje.

Infrastruktura
Proizvodna lokacija Triena posjeduju svu potrebnu putna, energetsku i ostalu

infrastrukturu.
Znanja
Firma posjeduje specifina tehnolka, organizacionai trina znanja iz oblasti

proizvodnje arapa. Znanjai vjetine iz oblasti tehnolokog procesa proizvodnje
sportskih arapa iskoritene su za razvoj strategije trine specijalizacije u
proizvodnji sportskih arapa za posebne namjene kao to je skijanje, alpinizam,
tranje itd. Za proizvodnju navedenih sportskih modela koriteni sui razliiti novi
materijali kao to su Poliester Coolmax i PoliesterThermolite koji posjeduju
posebne karakteristike po pitanju zadravanja toplotei upijanja vlage.
Trien plasira 70% svojih proizovda na domae te 30% na izvozna trita u
podruju ukljuujui Srbiju, Hrvatskui Sloveniju. U segmentu klasinih mukih
arapa na domaem tritu vlada jaka cjenovna konkurencija sa uvoznim
arapama uglavnom iz Turske. Na tritu Srbije posluju dva lokalna proizvoaa
dok su u Hrvatskoji Sloveniji lokalni proizvoai uglavnom prestali sa
proizvodnjom.U viem segmentu sportskih arapa konkurenciju predstavljaju
uglavnom proizvoai iz Italije naroito na tritu Slovenijei Hrvatske. Obzirom da
je proizvodnja arapa visoko automatizovana Italijanski proizvoaii dalje su
konkurentni na EU tritu na kojem dre visok udio zajedno sa proizvoaima iz
Turskei Kine koji takoer imajui pristup sirovini.
Osovnu sirovinu u proizvodnji arapa predstavlja konac koji se nabavlja iz uvoza
odnosno Turske obzirom da domaa proizvodnja konca ne postoji. Pored toga
uglavnom na lokalnom tritu nabavlja se ambalaa ukljuujui kutijei etikete.
Maine za pletenje arapa kupljene su u Italiji.
Od poslovnih usluga Trien koristi usuge transportai pedicije a od specijalizovanih
usluga koristi se angaman dizajnera iz Slovenije za dizajniranje novih modela
arapa, a naroito sportskih arapa koje su neto zahtjevnije po pitanju dizajna.
Firma je takoer zainteresovana za suradnju sa domaim dizajnerima meutim do
sada nisu imali priliku ostvariti kontakte sa potencijalno zainteresovanim
pruaocima ovakvih usluga.
Prodaja firme trien realizuje se u najveem dijelu putem maloprodajnih lanaca
robe iroke potronje ukjuujui Konzumi Bingo, te u specijalizovanim
prodavnicama sportske opreme od kojih je najvaniji partner Intersport koji

proizvode Triena prodaje u svojim prodavnicama u BiH, Srbiji, Hrvatskoji

Sloveniji.Trien takoer angauje dva trgovaka putnika, te predstavnika u Srbiji.
Organizacija
Obzirom na veliinu firme organizaciona struktura je jednostavnai fleksibilna.

Maine za pletenje arapa potpuno su automatizovane tako da je potreban samo
nadzori odravanje njihovog rada. Nakon pletenja potrebno je ivanje prstiju
arapa te pranje i peglanje nakon zavretka ivanja. Kao to je pomenuto
uposleni na poslovima prodaje takoer prodajui program donjeg vea koji je
komplementaran arapama.
Strategije
Preduzee nema dokument razvojne i marketing strategije. Razvojni ciljevi

preduzea baziraju se na ideji izlaska na EU trite te proirenja kapaciteta
proizvodnje od 1 milion komada arapa godinje. Trien se namjerava dalje
specijalizovati u viem trinom segmentu sportskih arapa pod vlastitim
brendom, te prebaciti fokus prodaje sa domaeg na izvozna trita na kojima
vladaju povoljniji uslovi plaanjai naplate potraivanja. Firma je takoer spremna
uii u poslove izrade arapa po narudbi za EU kupce kako bi imala redovnost
narudbii plaanja.
U cilju razvoja poslovanja na EU trituTrien takoer namjerava ui u proces
dobjanja OECO TEX standarda povjerenja u ekoloki prihvatljivo porijeklo
tekstilnih proizvoda.
Na domaem tritu potrebno je nastaviti jaati brend Trien te ostvariti povoljnije
uslove plaanja od postojeih.
Konkurencija
Pored uvoznih arapa glavni konkurenti Triena na domaem tritu su Sarajevski

Klju, FIS Vitez, Glorija Banja Luka, te Socksmaker Teanj.Na podrujealnom
tritu veina proizvoaa arapa su u dosta loem stanju poput slovenake
Polzele i Jadran - arape Zagreb. U skladu s tim otvara se prostor za irenje BH
proizvoaa koji su znatno konkurentniji.
Potrebno je jo pomenuti da je izvoz Triena na podrujealna trita otean putem
razliitih izvoznih barijera koje postavljaju susjedne zemlje kako bi sprijeilei
oteale izvoz proizvoda iz Bosne i Hercegovine na svoja trita. Izmeu ostalog na
primjer za izvoz u Srbiju za svaku isporuku se trai dokazivanje deklarisanog
sastava arapa to je potrebno izvriti u ovlatenoj laboratoriji u Srbiji. Slini
problem necarinskih barijera primjenjuju sei u Hrvatskoj tako da su redovni

problem oko dokazivanja EUR1 obrasca te obezbjeivanje razliite dodatne

dokumentacije koju carinski slubenici mogu zahtjevati.
Uoeni nedostaci
trita
Nedovoljna zastupljenost kupaca iz EU
Dugi rokovi naplate potraivanja kod
Nedovoljna prepoznatost brenda Trien
u svim dijelovima BiH
Necarinske barijere kod izvoza u
zemlje podrujea
Nedovoljna suradnja sa domaim
dizajnerima
Nedostak standarda potrebnih za
izvoz na EU trite
Izrada biznis plana
organizacija B2B sastanaka, izlaganje
proizvoda na meunarodnim sajmovima
Pritup finansiranju putem faktoringa
(uspostava fonda za faktoring u BEAR
podruju)
Poduzimanje regulatornih mjera za
skraivanje rokova plaanja maloprodajnih
lanaca
Podrka daljem razvoju brenda Trien (PR,
sponzorstva, reklame)
Lobiranje za aktivniji pristup nadlenih
institucija u otklanjanju braijera ili
uvoenju recipronih mjera (zajedniki
nastup firmi iz BERA podruja po ovom
pitanju)
Sufinansiranje razvoja novih proizvoda
konsultantski angaman dizajnera
Sufinansiranje uvoenja OECO TEX
standarda
7.2.7. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Verdi d.o.o. Tesli

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Verdi d.o.o.
Tesli
Proizvodnja obue na principu lohn
poslova
150
2.000.000 KM
2.000.000 KM
98%
Momir Stojkovi
065/600-774


Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Verdi d.o.o. Tesli su locirani u centru urbanog dijela
opine Tesli, u krugu jedne od industrijskih zona. U blizini se nalazi ukljuenje na
putni paravac Jelah - Tesli koji se spaja sa magistralnim putem Sarajevo -
Bosanski Brod. Navedeni magistralni put je povezan sa autocestom Beograd -
Zagreb, i spaja BEAR podruje sa zapadnoevropskim zemljama. Obzirom da Verdi
d.o.o. Tesli izvozi 98% proizvodnje na zapadnoevropsko trite, moe se
konstatovati da ima povoljan geostrateki poloaj.
Radna snaga
Verdi d.o.o. Tesli trenutno zapoljava ukupno 150 radnika, od kojih 3 radnika ine
upravu, 1 radnik ini administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. Verdi
d.o.o. Tesli u narednom periodu do 2017. godine planira zapoljavanje dodatnih
20 - 30 radnika u sektoru proizvodnje. Upravu ine vlasnici ove kompanije koji
posjeduju dugogodinje iskustvo u oblasti proizvodnje obue. U administraciji je
zaposlena visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnije zanimanje
jeekonomist. U sektoru proizvodnje najznaajnije zanimanje je obuar.
Menadment ove kompanije istie da su znanja i vjetine trenutno zaposlene
radne snage na zadovoljavajuem nivou u odnosu na sloenost procesa
proizvodnje, meutim u sluaju potrebe za zapoljavanjem dodatnog broja
radnika, na tritu rada ne postoji dovoljan broj kvalifikovane i strune radne
snage. Ovo predstavlja znaajan problem za razvoj ove kompanije, obzirom da
kompanije koje obavljaju lohn poslove glavnu konkurentsku borbu vode u
segmentu obezbjeenja potrebnog broja radne snage. Nedostatak kvalifikovane i
strune radne snage Verdi d.o.o. Tesli prevazilazi tako to vri interne obuke
radne snage, koje u prosjeku traju 12 mjeseci. Pored toga to interne obuke radne
snage zahtijevaju angaovanje postojee strune radne snage za obuku
novouposlenih, takoer poveavaju finansijske trokove. Verdi d.o.o. Tesli obuka
jednog radnika kota u prosjeku 6.000 KM. Ukoliko se uzme u obzir da je ova
kompanija u periodu 2012. - 2015. godina u prosjeku zapoljavala 20 novih
radnika, znaajna finansijska sredstva su potroena na obuku radne snage, a koja
su mogla biti investirana u izgradnju infrastrukture ili osavremenjivanje
tehnologija. Iz ovog razloga menadment Verdi d.o.o. Tesli istie potrebu za
uvoenjem programa obuke za obuare u srednjokolski sistem obrazovanja.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Verdi d.o.o. Tesli je koristila vlastita

finansijska sredstva i finansijska sredstva obezbjeena putem kredita. Uzimajui
u obzir da Verdi d.o.o. Tesli obavlja lohn poslove, koji predstavljaju
niskoakumulativnu djelatnost, ponuda finansijskih proizvoda (krediti i dr.) nije
zadovoljavajua, prevenstveno sa aspekta cijene. Kamtna stopa po kojoj ova
kompanija moe dobiti finansijska sredstva iz kredita je 7,7%. Dodatno
ogranienje pristupu kapitalu predstavlja visina vrijednosti kolaterala, obzirom da
banke zahtijevaju da iznos kolaterala bude najmanje dvostruko vii u odnosu na
treeni iznos kredita. Takoer, procedure dodjele kredita zahtijevaju obezbjeenje

velikog broja dokumentacije, to dodatno poveava

finansijske trokove u procesu obezbjeenja kredita.
trokove
vremena i
Infrastruktura
Verdi d.o.o. Tesli raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su prilagoeni

specifinostima djelatnosti koje obavlja ova kompanija. Verdi d.o.o. Tesli na
trenutnoj lokaciji ima na raspolaganju svu potrebnu infrastrukturu za neometano
odvijanje poslovnih procesa, kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona,
vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Menadment ove kompanije
istie da ne postoje znaajni problemi vezani za bilo koju vrstu navedene
infrastrukture, te da je ista dovoljna za neometano obavljanje poslovnih procesa.
Znanja
Verdi d.o.o. Tesli je osnovan 2004. godine, te kroz desetogodinje poslovanje u

oblasti proizvodnje obue su steena kljuna tehnika znanja i know - how, koja
omoguavaju proizvodnju proizvoda vrhunskog kvaliteta, i predstavljaju jedan od
kljunih generatora razvoja ove kompanije.
Verdi d.o.o. Tesli ima dugoroni ugovor o proizvodnji obue na principu lohn
poslova za kompaniju Saint Louis iz Verone, koja je dalje plasira na tritu EU pod
brandom Zen. Tranja za lohn uslugama proizvodnje obue je u periodu 2012. -
2015. godina imala kontinuiran rast od 3% godinje. Meutim, prema
informacijama kojim raspolae Verdi d.o.o. Tesli, tranja za lohn uslugama ove
kompanije u segmentu proizvodnje obue u narednom periodu do 2017. godine
e takoer biljeiti rast, koji e biti neznatno manji u odnosu na prethodni period i
iznosit e 2,5% godinje.
Osnovne ulazne sirovine koje koristi Verdi d.o.o. Tesli u procesu proizvodnje su
koa i kone postave. Pored sirovina ova kompanija u procesu proizvodnje koristi i
razliite vrste ljepila i konaca. Sve potrebne sirovine i materijale koji se koriste u
procesu proizvodnje obezbjeuje italijanska kompanija Saint Louis iz Verone, dok
Verdi d.o.o. Tesli prua usluge ivanja obue. Takoer, sve poslovne usluge su
obezbijeene od navedene kompanije, osim usluga pedicije koje Verdi d.o.o.
Tesli nabavlja od lokalnih pruaoca istih. Od poslovnih usluga Verdi d.o.o. Tesli
je u dosadanjem poslovanju koristio konslutantske usluge izrade biznis planova,
a istie potrebu i za uslugama certifikacije proizvodnje u narednom periodu.
Osnovna oprema koju koristi Verdi d.o.o. Tesli u procesu proizvodnje su maine
za ivanje koe. Oprema je bazirana na zastarjelim tehnologijama, a jedan od
stratekih ciljeva ove kompanije je nabavka savremene opreme.

Kao to je prethodno obrazloeno, proizvedena obua se isporuuje italijanskoj

kompaniji Saint Louis iz Verone, koja je dalje plasira na trite EU pod brandom
Zen.
Organizacija
Organizacija kompanije Verdi d.o.o. Tesli je trenutno podijeljena u tri sektora, i

to: uprava, raunovodstvo i proizvodnja. Sektor proizvodnje je podijeljen na pet
radnih jedinica, koje su meusobno zavisne jedna od druge u procesu proizvodnje
finalnih proizvoda. Obziorm da ova kompanija ne proizvodi vlastite proizvode koje
plasira na trite, te da se proces upravljanja kompanjiom najveim dijelom svodi
na organizaciju procesa proizvodnje, trenutni broj sektora je dovoljan za
neometano obavljanje poslovnih procesa.
Strategije
Verdi d.o.o. Tesli trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, i istie potrebu za
izradom iste u buduem periodu. Osnovni strateki cilj ove kompanije je razvoj u
segmentu lohn poslova u narednom periodu od 10 godina. Takoer, Verdi d.o.o.
Tesli kao kratkorone razvojne ciljeve istie poveanje obima proizvodnje i
nabavku opreme bazirane na savremenim tehnologijama.
Marketinka strategija takoer nije izraena te ne postoji potreba za izradom iste,
uzimajui u obzir specifinost djelatnosti koju obavlja ova kompanija.
U segmentu lohn poslova veina kompanija ukljuujui i Verdi d.o.o. Tesli
primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije, koja podrazumijeva proizvodnju
proizvoda po to niim cijenama uz obezbjeenje traenog kvaliteta. Sistem
odluivanja je decentralizovan, to podrazumijeva da strateke odluke o razvoju
kompanije donosi top menadment, dok odluke vezane za operativno poslovanje
donose menaderi prvog i srednjeg nivoa.
Verdi d.o.o. Tesli takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta proizvoda,
koja se odvija u zavrnoj fazi proizvodnje. Kontrolu kvaliteta proizvoda u zavrnoj
fazi vri lice zadueno iskljuivo za kontrolu kvaliteta proizvoda.
Konkurencija
U segmentu obavljanja lohn poslova Verdi d.o.o. Tesli se ne suoava sa

radne snage. Takoer, u ovom segmentu je konkurencija izraenija na nivou
podruje ili drava, obzirom da se usegmentu lohn poslova vodi cjenovna
konkurencija i da jedan od najveih finansijskih trokova predstavljaju trokovi
radne snage. Stoga je podruje ili drava koja raspolae jeftinijom radnom
snagom konkurentnija u odnosu na druge podruja ili drave. Trenutno jedan od

glavnih konkurenata BEAR podruju, a i BiH, je Albanija koja je setom mjera i

fiskalnih i parafiskalnih olakica poela da razvija ovaj sektor i privlai kupce
lohn usluga.
Uoeni nedostaci

snage
Nepostojanje finansijskih proizvoda

prilagoenih specifinostima
proizvodnje
trita
tekstila i koe.
Izrada biznis plana

drutva iz sektora prerada hrane i proizvodnja napitaka
7.3.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee AmOne d.o.o.
Teanj
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
AmOne d.o.o.
Prerada hrane i proizvodnja napitaka
Teanj
Veleprodaja ljekovitog bilja
3
13.000 KM
60.000 KM
Emina Mujezinovi
032/653-121


Geostrateki poloaj
Sjedite AmOne d.o.o. Teanj se nalazi u urbanom dijelu opine Teanj. AmOne
d.o.o. Teanj je povezan sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim zemljama putnim
pravcima Jelah - Tesli i Teanj - ije, koji se ukljuuju na magistralni put
Sarajevo - Bosanski Brod.
Radna snaga
AmOne d.o.o. Teanj trenutno zapoljava ukupno 2 radnika, koji ine upravu ove
kompanije. AmOne d.o.o. Teanj je osnovan krajem 2014. godine, te se nalazi u
fazi nabavke opreme i obezbjeenja potrebne infrastrukture za razvoj djelatnosti
proizvodnje i pakovanja ajeva. Nakon otpoinjanja navedene djelatnosti, u
narednom periodu do 2017. godine, AmOne d.o.o. Teanj planira zapoljavanje
dodatna 3 radnika u sektoru proizvodnje. U upravi je zaposlena
visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnije zanimanje je ekonomist.
Obzirom da ova kompanija nije imala potrebe za zapoljavanjem radne snage u
proteklom periodu od osnivanja, ne raspolae informacijama od dostupnosti
kvalifikovane radne snage za potrebe proizvodnje ajeva.
Kapital
U dosadanjem poslovanju AmOne d.o.o. Teanj je koristio iskljuivovlastita

finansijska sredstva. Finansiranje poslovanja putem kredita ili nekog drugog
finansijskog proizvoda nije razmatrano u dosadanjem poslovanju. Meutim,
menadment kompanije istie da mogunost finansiranja putem kredita postoji
iskljuivo ukoliko bi dolo do sklapanja dugoronih poslovnih ugovora koji bi
omoguili povrat kredita.
Infrastruktura
AmOne d.o.o. Teanj raspolae vlastitim poslovnim objektima koji su dovoljni za

potrebe sjedita kompanije. Meutim, nakon otpoinjanja proizvodnje ajeva
AmOne d.o.o. Teanj e imati potrebu za kupovinom ili izgradnjom proizvodnih
objekata, to je jedan od stratekih ciljeva ove kompanije. Na trenutnoj lokaciji
AmOne d.o.o. Teanj ima na raspolaganju svu potrebnu infrastrukturu, kao to je
putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i sistem
odlaganja otpada. Menadment ove kompanije istie da ne postoje znaajni
problemi vezani za bilo koju vrstu navedene infrastrukture, te da je ista dovoljna
za neometano obavljanje poslovnih procesa.
Znanja

AmOne d.o.o. Teanj trenutno ne posjeduje tehnika znanja i know - how za

proizvodnju ajeva. Kljuna tehnika znanja i know - how e biti sticana
postepeno nakon poetka proizvodnje ajeva. Meutim, AmOne d.o.o. Teanj
nema poterbu za specifinim tehnikim znanjima obzirom da u procesu
proizvodnje ajeva kljune proizvodne procese obavlja tehnologija.
AmOne d.o.o. Teanj je u dosadanjem poslovanju obavljao djelatnost trgovine
ljekovitim biljem. U periodu od nepunih godinu dana otkako je osnovana ova
kompanija tranja za ljekovitim biljem na tritu BiH je imala kontinuiran rast, koji
se oekuje i u narednom periodu. Takoer, prema informacijama kojim raspolae
ova kompanija, tranja za ajevima na tritu BiH biljei kontinuiran rast, te iz
ovog razloga AmOne d.o.o. Teanj planira poetak proizvodnje ajeva.
Kao to je prethodno obrazloeno, AmOne d.o.o. Teanj je od osnivanja obavljo
djelatnost trgovine ljekovitim biljem. Osnovne vrste ljekovitog bilja kojim trguje
ova kompanija su ljekovito bilje kamilice, matinjaka, uve, koprive i brusnice. U
ovom trenutku AmOne d.o.o. Teanj nabavlja nevedene vrste ljekovitog bilja od
domaih distributera i samostalnih sakupljaa istog. Meutim, u buduem periodu
za potrebe proizvodnje ajeva planiran je razvoj vlastite kooperantske mree
sakupljaa ljekovitog bilja.
Ljekovito bilje je mogue sakupljati samo jedan put godinje u periodu sezone
rasta raliitih vrstaljekovitog bilja. U cilju prevazilaenja ovog problema AmOne
d.o.o. Teanj planira realizaciju ulaganja u izgradnju skladinih kapaciteta, koji e
biti dovoljnog kapaciteta za skladitenje godinje potrebih koliina ljekovitog bilja.
Naime, u sluaju potrebe za odreenim koliinama ljekovitog bilja izvan sezone
branja istog, mogue ga je nabaviti iskljuivo od domaih i stranih distributera po
znaajno viim cijanama, to utie na poveanje finansijskih trokova. Obzirom da
e ljekovito bilje biti koriteno kao osnovna sirovina u proizvodnji ajeva,
navedeno ulaganje je veoma znaajno sa aspekta poveanja konkurentnosti
AmOne d.o.o. Teanj.
AmOne d.o.o. Teanj e imati potrebu i za razliitim vrstama ambalae za
pakovanje ajeva. Ova kompanija planira nabavku opreme koja e biti potrebna
za obavljanje djelatnosti proizvodnje ajeva, a kao najznaajnije vrste opreme se
mogu izdvojiti sjekai, pakirnice, mjeaone i suara.
Poslovne usluge koje je AmOne d.o.o. Teanj do ovog trenutka koristio u procesu
trgovine ljekovitim biljem su usluge transporta, pedicije i laboratorijske usluge
ispitivanja ispravnosti ljekovitog bilja. Nakon poetka proizvodnje ajeva, AmOne
d.o.o. Teanj e imati potrebu za uslugama certifikacije, dizajna ambalae, i
istraivanja trita.

U ovom trenutku AmOne d.o.o. Teanj ljekovito bilje prodaje apotekama na veliko,
a nakon otpoinjanja proizvodnje ajeva, proizvodi e se, pored apoteka,
distribuirati i u maloprodajnim lancima i ugostiteljskim objektima.

Organizacija
AmOne d.o.o. Teanj nema definisanu organizacionu strukturu, obzirom da

upoljava ukupno 2 radnika. Menadment kompanije obavlja funkciju
menadmenta i administrativne poslove vezane za trgovinu ljekovitim biljem.
Strategije
AmOne d.o.o. Teanj trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, i istie potrebu
za izradom iste u buduem periodu. Osnovni kratkoroni ciljevi ove kompanije su
poetak proizvodnje ajeva, nabavka potrebne opreme za proizvodnju ajeva i
obezbjeenje potrebnih poslovnih objekata za obavljanje proizvodnje ajeva.
Marketinka strategija takoer nije izraena, i postojat e potreba za izradom iste
nakon poetka proizvodnje ajeva. Strategija koju planira primjenjivati AmOne
d.o.o. Teanj na tritu je strategija diferencijacije. Kroz izgradnju prepoznatljivog
branda i njegovo kontinuirano unapreenje cilj je ponuditi diferenciran proizvod,
pri emu cijena nije odluujui faktor.
Konkurencija
U dosadanjem poslovanju, u segmentu trgovine ljekovitim biljem, glavni

konkurenti AmOne d.o.o. Teanj su Vispak Visoko i MaxiVita d.o.o. Gradaac.
Nakon poetka proizvodnje ajeva glavni konkurenti ove kompanije e biti Vispak
Visoko i Franck iz Hrvatske. Osnovne konkurentske prednosti navedenih
kompanija u odnosu na AmOne d.o.o. Teanj su izgraen brend, finansijska mo,
izgraena distributivna mrea, posjedovanje savremenih tehnologija i
dugogodinja tradicija u poslovanju.
Uoeni nedostaci
mjesta

Uoeni nedostaci
Nedostatak tehnikih znanja i knowhow za proizvodnju ajeva
Nemogunost pristupa povoljnim
sredstvima za finansiranje nabavke
opreme
trita
Organizacija programa obuke za
proizvodnju ajeva
mjesta u prehrambenoj industriji
Izrada biznis plana
7.3.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Madi d.o.o. Teanj

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Madi d.o.o.
Teanj
Proizvodnja proizvoda od pileeg mesa
N/A
312
66 mil. KM
N/A
10%
?
032/656-450

36.
26.
37.
30.
Lokacija
38.
31.
Madi je lociran u industrijskoj zoni Bukve kraj Tenja gdje ima na rasposlaganju
svu potrebnu infrastrukturu te dobru putnu povezanost. Lokacijski firma je
naroito dobro pozicionirana za snadbjevanje sjevernihi centralnih dijelova BiH
svojim proizvodima bez ogranienja na irenje u sve dijelove zemlje kaoi izvoz u
susjedne zemlje. Tradicija u proizvodjni pileeg mesa u BEAR podruju takoer je
omoguila Madiju nesmetano irenje mree kooperanata za uzgoj pilia.
39.
32.
47.
33.
Dio iz 12.
34.
Radna snaga
Ukupan broj uposlenih u firmi Madi je 312 od ega u proizvodnji radi 203 radnika,
u administarcijii upravi 17, a u komercijalnom sektoru 71 uposlenik. Upravaljakoi

tehniko osoblje ine ekonomisti, pravnici, veterinari i tehnolozi, dok proizvodni

sektor zapoljave mesare i radnike na proizvodnoj tracii pakovanju. Postojei
uposlenici raspolau sa zadovoljavajuim nivoom znanjai vjetina za obavljanje
potrebnih radnih zadataka. Nedostatak obuene radne snage u ovoj firmi
prevazilaze putem organizovanja internih treningai obuka ime se obezbjeuje
kvalitetna pripremljenost proizvodnogi tehnikog osoblja.
Naroito je zahtjevno odravanje adekvatnog nivoa obuenosti kooperanata koji
pruaju uslugu tova pilia za Madi. S tim u vezi postoji potreba za podrkom u
vidu dodatnog treningai osposobljavanja kooperanata.
Kapital
Izvori finansiranja Madija su vlastita sredstva, te krediti kod komercijalnih banaka.

Pored ostalih Madi je korisnik kredita za energetsku efikasnost kod EBRD - a. U
skladu sa svojim kreditnim rejtingom Madi ima dobre odnose sa bankamai nema
problema u obezbjeivanju potrebnih kreditnih sredstava po najpovoljnijim
uslovima raspoloivim na tritu u BiH. Imajui u vidu brzine razvoja Madija
dodatna povoljna investiciona sredstva bila bi u svakom sluaju dobrodola za
dalji ubrzan razvoj ove firme.
Kao i ostali proizvoai hrane u BiH i Madi je suoen sa izuzetno nepovoljni
rokovima plaanja maloprodajnih lanaca u naoj zemlji. Ovim je rast domaih
proizvoaa hrane je u mnogome otean obzirom da su prinueni da pored
obezbjeivanja finansiranja vlastite proizvodnje takoer moraju kreditirati i
maloprodajne lance koji koriste novac svojih dobavljaa za vlastitu poslovnu
ekspanziju. Rokovi plaanja u najveim maloprodajnim lancima u BiH kreu se od
30 do 90 dana nakon to je prodaja odreenog proizvoda realizovana ime se
obezbjeuje visoka likvidnost velikih maloprodajnih sistema dok se u isto vrijeme
likvidnost dobavljaa maksimalno iscrpljuje.
U vezi navedene problematike potraivanja stategija Madija bazirala se na
opskrbu pojedinanih prodavnica i nalih lanaca kod kojih su rokovi plaanja
znatno povoljniji. Navedeni pristup obezbjedio je ovoj firmi ubrzan i nesmetan
rast u inicijalnim fazama nakon ega je firma dovoljno finansijski stasala da moe
nesmetano izdrati i rokove plaanja od 90 dana koliko je na primjer redovan rok
plaanja najveeg maloprodajnog lanca u BiH Konzuma.
Pored toga potrebno je istai da obzirom na vlastite robne marke, odnosno
vlastitu proizvodnju i kooperante, te strateke veze sa odreenim proizvoaima,
maloprodajni lanci na razliite naine konkuriu samostalnim proizvoaima
hrane, odnosno favorizuju ili oteavaju uslove maloprodaje za razliite
proizvoae u skladu sa vlastitom strategijom. Navedeno izuzetno oteava razvoj
domae proizvodnje prehambenih proizvoda obzirom da mali proizvoai u ranim
fazama nailaze na prepreke koje samostalno veoma teko prevazilaze. Ovo je
bitno naglasiti obzirom da najvei dio vanjskotrgovinskog deficita BiH dolazi
upravo iz oblasti hrane i prehrambenih proizvoda dok su u isto vrijeme potencijali

poloprivredne proizvodnje kao i prerade hrane u BiH iskoriteni na izuzetno

niskom nivou.
Infrastruktura
Na vlastitoj lokaciji u poslovnoj zoni Bukve Madi ima na raspolaganju svu

potrebnu putna, energetska, vodovodna i komunikacionu infrastrukturu. Po pitaju
otpadnih voda poslovna zona Bukva posjeduje preista koji obezbjeuje
adekvatan tretman vode koja nastaje u proizvodnom procesu Madije. to se tie
vrstog klaonikog otpada (glave, iznutricei kosti), zajedno sa komunalnim
preduzeem u Tenju napravljeno je privremeno rjeenje u vidu ukopavanja
navedenog otpada na lokaciji u blizini opinske deponije komunalnog otpada. Za
potrebe ukopavanja navedenog otpada Madiju je obezbjeeno adekvatno
ograeno zemljite povrine 6 duluma na kojem se vri sanitarni propisno
ukopavanje navedenog otpada.
Kao to je pomenuto navedeni nain zbrinjavanja animalnog otpada je
privremenog karaktera obzirom na ogranien kapacitet trenutne lokacije, te
obavezu usklaivanja sa novom regulativnom za zbrinjavanje animalnog otpada.
U vezi s navedenim trenutno je u toku izgradnja fabrike za preradu animalnog
otpada u Kaknju koja e prikupljati navedenu vrste otpadai vriti njegovu preradu
u skladu za najviim standardima u oblasti zatite okolia. U skladu s tim Madi
kaoi drugi preraivai mesa u BiH imae mogunost vriti zbrinjavanje svog
otpada na navedeni nain.
Pored pogona klaonice i prerade pileeg mesa firma Madi d.o.o. Teanj takoer
ima u vlasnitvu i veterinarsko - inkubarosku stanicu u Tenju koja posluje kao
posebno pravno lice pod nazivom Veterinarska stanica d.o.o. Teanj. Veterinarska
stanica d.o.o. Teanj vri inkubiranje jaja i proizvodnju jednodnevnih pilia za
potrebe Madi d.o.o. Teanj. Veterinarska stanica d.o.o. Teanj posjeduje vlastite
maine za inkubiranje jaja, iji kapacitet je nedavno povean sa 230.000 jajnih
mjesta na 780.000 jajnih mjesta. Takoer, Veterninarska stanica d.o.o. Teanj
posjeduje i vlastito roditeljsko jato za proizvodnju jaja koje broji 100.000 kokoi. U
ovom trenutku se na sedminom nivou proizvede 220.000 jednodnevnih pilia,
meutim u narednom periodu se oekuje poveanje broja proizvedenih
jednodnevnih pilia na sedminom nivou usljed navedenog poveanja kapaciteta
za inkubiranje jaja. Za potrebe organizacije i monitoringa procesa proizvodnje
jednodnevnih pilia Veterinarska stanica d.o.o. Teanj zapoljava struno i
kvalifikovano osoblje. U ovom trenutku u Veterinarskoj stanici d.o.o. Teanj su
zaposlena 4 doktora veterinarske medicine, 4 veterinarska tehniara i 6 radnika
koji obavljaju razliite aktivnosti u okviru inkubatorske stanice.
Znanja
Firma Madi posjeduje razliita specifina znanja iz oblasti prerade pileeg mesa
kaoi koresponditajua trinai organizaciona znanjai sposobnosti. Madi koristi
najnoviju tehnologiju u svom proizvodnom procesu te posjeduje potrebna
tehnikai tehnoloka znanja za proizvodnju preko 60 finalnih proizvoda od mesa.

Proizvodi se prave prema vlastitim receptima Madija koje su interno osmislili

prehrambeni tehnolozi ove firme. Madi plasira sve svoje proizvode pod vlastitim
brendom koji se kontinuirano jaai unapreuje.
Madi plasira preko 90% svojih proizvoda na tritu BiH, a oko 10% proizvoda ide u
izvoz u zemlje okruenja ukljuujui Srbijui Crnu Goru. Na domaem tritu Madi
se nametnuo u segment koji su dugo vremena drali uvozni proizvodi te
kvalitetomi cjenom uspio da u znaajnoj mjeri istisne uvozne brendove. U
segment svijeeg mesa domai proizvoai ukljuujui Madi imaju prednost u
odnosu na uvozne proizvode u pogledu brzine distrbucije to utie na kvaliteti
svjeinu mesa. Takoer po pitanju cijena domai proizvoai su u prednosti
obzirom na nie cijene radne snage, te transportai skladitenja.
Madi je logistiki u mogunosti vriti direktnu distribuciju svojih proizvoda sa
proizvodne lokacije u Tenju u maloprodaju ukljuujui individualne prodavnice,
kaoi male, srednjei velike lance maloprodaje prehrambenih proizvoda u cijeloj
BiH. Takoer zaokruenou proizvodnog procesa od vlastitog roditeljskog jata,
preko vlastitih jaja, tova pilia kroz kooperaciju, te klaonicei preraivakih
kapaciteta Madi je obezbijedio efikasnost proizvodnjei kontrolu kvalitete to je
omoguilo brzu ekspanziju na domaem tritu.
Jaanjem kvalitete domaih proizvoda, te sve znaajnijim ulaganjem u reklamui
brending domaih proizvoaa, rastei povjerenje kupaca u pilee mesoi
preraevine proizvedene u BiH. U pogledu daljeg rasta teinog uea Madija,
domae tritei dalje nudi znaajan prostor kroz supstituciju uvoznih proizvoda
naroito u oblasti mesnih preraevina gdje su jo uvijek znaajno prisutni uvozni
proizvodi. Ovladavanje domaim tritem omoguie prirodno irenje BH
proizvoaa na izvozna trita naroito u segmentu smrznutih proizvoda, te
mesnih preraevina.
Osnovna sirovina u procesu proizvodnje Madija su ivi tovljeni pilii koji se
obezbjeuju putem mree kooperanata koji pruaju usluge tova pilia. Trenutno
Madi ima 154 kooperanta koji upravljaju moderno opremljenim farmama za uzgoj
pilia u kontrolisanim uslovima. Madi putem kooperacije sa veterinarsko -
inkubatorskom stanicom obezbjeuje uzgoj roditeljskog jata,i kojeg se
obezbjeuju jaja odnosno iz kojih se legu pilii za tov. Jednodnevni pilii
povjeravaju se kooperantima na tov nakon ega ih Madi otkupljuje kao sirovinu za
dalju preradu. Jaja za roditeljsko jato proizvodi svega nekoliko proizvoaa na
svijetu tako da je Madi u procesu vertikalne integracije procesa uzgoja piliai
prerade mesa otiao najdalje mogue unutar lanca obezbjeivanja sirovine. Ovo
Madiju omoguava cjenovnu konkurencijui prednost nad veinom domae
konkurencije kao i konkurencije iz uvoza naroito u segmentu svijeeg mesa.

Potrebno je istai da Madi ima izuzetno znaajnu ulogu u razvoju sektoru

poljoprivrede odnosno peradarstva te preradi pileeg mesa u BEAR podruju. Kroz
podrku razvoju mree kooperanata ostvareni su snani efekti na zapoljavanjei
investiranje u moderno opremanje farmi ime je BEAR podruje postala jedan od
lidera u peradarstvu u BiH. U procesu izgradnje kooperantske mree znaajnu
korist za farmere imali sui razliiti program poticaja na kantonalnomi federalnom
nivou koje potrebno nastaviti u cilju daljeg razvoja peradarske proizvodnje. U cilju
daljeg jaanja ove oblasti privrede potrebno je takoer obezbijediti dodatne
razvojne programei za preraivae kao to je Madi koji predstavljaju integratore
cjelokupnog lanca vrijednosti.
Pored kooperanata za tov pilia Madi takoer kroz process prerade vee iroku
mreu dobavljaa ukljuujui dobavljae zaina (Irex Aroma Hrvatska, Wiberg -
Njemaka), ambalae (Tipoplastika Srbija, King Srbija) i stone hrane (Srbija).
Kao to je navedeno znaajan dio ostalih sirovina u procesu proizvodnje se uvozi
i8li su porijeklom iz uvoza obzirom na nedostatak kvalitetne domae ponude. Ovo
je naroito znaano po pitanju ambalae obzirom da Madi trenutno koristi oko
5000 kartonskih kutija dnevno. Isto se odnosii na stonu hranu koja se isporuuje
kooperantima. Madi sedmino uvozi oko 30 lepera stone hrane uglavnom iz
Srbije.
Iako je bilo odreenih pokuaja suradnje sa domaim proizvoaima ambalae
(Natron Maglaj), te stone hrane (Mlin Ljubae) navedeni dobavljai nisu bili u
mogunosti adekvatno odgovoriti potrebama Madija. Imajui u vidu ekonomski
znaaj kooperacije sa Madijem potrebno je osmislite mjere podrke kojima e se
pomoi domaim dobavljaima da adekvatno odgovore na zahtjeve trinih
liderai integratora kao to je Madi.
Madi posjeduje najmoderniju opremu koja se koristi u procesu proizvodnje
ukljuujui maine za klanje pilia, maine za perutanje pilia, maine za preradu
pileeg mesa itd. Sva oprema nabavljena je iz uvoza obzirom da se ne proizvodi u
BiH kao ni potrebni alati.

Organizacija
Organizacionu strukturu peduzea ine uprava, finansijsko - pravni sektor,

sektor komercijale i marketinga, te Sektor proizvodnje. Sektor proizvodnje ine
pogoni klaonicei pogoni za preradui pakovanje mesai mesnih preraevina. Pogoni
za proizvodnju imaju dobro razvijen interni sistem kontrole kvaliteta unutar svake
procesne linije, te ispunjavaju standarde ISO 9001, HACCPi HALAL.
Unutar sektora komercijalei marketinga Madi posjeduje vlastitu slubu transportai
distribucije svojih proizvoda koji direktno opskrbljuju maloprodajne objekte
Madijevim proizvodima. Sluba posjeduje vie od 80 vozila od kojih polovinu ine

specijalizovana vozila hladnjae za transport svijeegi smrznutog mesa. Putem

vlastitog sistema distribucije Madi direktno kontrolie kvalitetu svojih prozvoda
putem njihovog adekvatnog transporta. U isto vrijeme navedena sluba takoer
obavljai poslove komercijale kroz primanje narudbii direktno odravanje odnosa
sa kupcima.
U komercijali i distribuciji trenutno je zaposlen 71 radnik, a ova sluba opsluuje
preko 700 kupaca putem preko 80 dostavnih vozila. Imajui u vidu obimnst
logistike potrebno je izvriti analizu efikasnosti sistema dostave u cilju
optimizacije trokova. U skladu sa nalazima analize mogua je implementacija
razliitih softverskihi komunikacijskih rjeenja kojima e se optimizirati navedeni
procesi.
Strategije
Madi ima izuzetno dinamian nastup na tritu koji rezultira kontinuiranom

ubrzanom ekspanzijom ovog preduzea. Razvojna strategija Madija predvia dalji
rast u svim segmentima ukljuujui proirenje kapaciteta proizvodnje (dovretak
proirenja kapaciteta klaonice), te dalje poveanje obima proizvodnje u skladu sa
instalisanim kapacitetima, to e rezultirati rastom broja zaposlenih u proizvodnji
od 30% u narednom periodu. Takoer je planirano uvoenje novih tehnologija i
novih proizvoda ukljuujui proizvodnju patete i drugih mesnih preraevina.
Navednu ekspanziju takoer e pratiti optimizacija sistema distribucije kao to je
prethodno navedeno kaoi dodatna ulaganja u izgradnju brendai reklamu.
Konkurencija
Glavni konkurenti na domaem tritu su Brovis (Akova) i Perutnina koji su pored

Madija takoe trini lideri u preradi pileeg mesa u BiH. Snana trina utakmica
vodi se kako u pogledu kvalitete takoi u pogledu cijene. Perutnina je kao brend
dugo prisutna u BiH to predstavlja konkurentsku prednost ove firme. S druge
strane Brovis ima velike proizvodne kapacitetei ve dri snanu poziciju na tritu
uz ve izgraen prepoznatljiv brend na cijelom BH tritu.
Meutim kao relativno novi igra Madi je uspio inicijalno izgraditi snanu poziciju
na podruju sjevernei centralne Bosne prvenstveno meu individualnim
maloprodavcima hrane a zatim postepeno ulazei u vee maloprodajne lance. Na
ovaj nain stvorena je snana osnova za dalje irenje u svim dijelovima BiH.
Uvezivanjem lanca proizvodnjei uzgoja pilia kroz vlastito roditeljsko jatoi mreu
kooperanata Madi je u stanju kvalitetomi cjenom parirati konkurenciji to
potvrujei stalan rast njegovog trinog uea.
Po pitanju izvoza potrebno je takoer spomenuti problematiku razliitih izvoznih
barijera kojima se usporava i destimulie izvoz naroito u zemlje okruenja.
Razliitim ad hoc zahtjevima za dodatnu dokumentaciju, kao to su razliita
testiranja ispravnosti i kvalitete, dokazi o porijeklu robe itd. roba se zadrava na
granici ime se poskupljuje i usporava slobodan protok robe. Ovo moe dovesti i
do kvarenja odreenih vrsta robe te do neispunjavanja dogovorenih uslova i

rokova isporuke to umanjuje pouzdanost i rejting domaih proizvoaa prema

partnerima na izvoznim tritima. U tom pravcu potreban je aktivniji pristup
nadlenih dravnih organa te uvoenje recipronih mjera za uvoznu robu kako bi
se obezbijedio ravnopravan poloaj BH proizvoaa kako na domaem tritu
tako i na tritu podruja.
Uoeni nedostaci
Nivo obuenosti kooperanata
Nedovoljna prepoznatost brenda Madi
u svim dijelovima BiH
Nedovoljno povjerenje u kvalitet
domaih proizvoaa
Nedostupnost dovoljnih koliina
kvalitetne stone hrane i ambalae
Ekonominost sistema transporta,
distribucije i logistike
Nedovoljna zastupljenost mesnih
preraevina u proizvodnom
asortimanu Madija
Trening iz razliitih oblasti vezano za uzgoj
tovnih pilia
podruju)
Poduzimanje regulatornih mjera za
skraivanje rokova plaanja maloprodajnih
lanaca
Podrka daljem razvoju brenda Madi (PR,
sponzorstva, reklame)
Razvoj svijesti o kvaliteti domaih
proizvoda (PR, podrka kampanjama
promocije domaih proizvoda)
Podrka razvoju domaih proizvoaa
stone hrane i ambalae
Implementacija softverskih i
komunikacijskih rjeenja za optimizaciju
sistema transporta, distribucije i logistike
(angaovanje konsultanta)
Podrka razvoju novih proizvoda (pateta)
Aktivniji pristup nadlenih institucija u
otklanjanju braijera ili uvoenju recipronih
mjera (zajedniki nastup firmi iz BERA
podruja po ovom pitanju)
Necarinske barijere kod izvoza u

zemlje podrujea
7.3.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Oaza d.o.o. Teanj

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Oaza d.o.o.
Teanj
Proizvodnja gazirane i negazirane vode
6
850.000 KM
1.300.000 KM
5%
Melisa Ibrahimkadi
032/650-233


Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Oaza d.o.o. Teanj su locirani u blizini urbanog dijela
opine Teanj. Oaza d.o.o. Teanj je povezana sa ostatkom BiH i
zapadnoevropskim zemljama putnim pravcima Jelah - Tesli i Teanj - ije, koji
se ukljuuju na magistralni put Sarajevo - Bosanski Brod.
Radna snaga
Oaza d.o.o. Teanj trenutno zapoljava ukupno 6 radnika, od kojih 1 radnik ini
upravu, 1 radnik ini administraciju, dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U
nrednom periodu do 2017. godine Oaza d.o.o. Teanj planira poveanje obima
proizvodnje, te u skladu sa istim planira zapoljavanje dodatnih 4 radnika, od
kojih bi 3 radnika bila zaposlena u proizvodnji i 1 radnik u prodaji. U upravi i
administraciji je zaposlena visokokvalifikovana radna snaga, a najznaajnije
zanimanje je ekonomist. U sektoru proizvodnje je zaposlen jedan Ininjer
prehrambene tehnologije, dok ostatak radnika koji rade u proizvodnji posjeduju
SSS. Oaza d.o.o. Teanj nema potrebe za specifinim profilima radne snage,
obzirom da je proces proizvodnje automatizovan gdje veinu proizvodnih procesa
obavlja tehnologija, te se aktivnosti radne snage svode na monitoring i kontrolu
odvijanja proizvodnih procesa. Stoga na tritu rada postoji dovoljan broj
kvalifikovane radne snage koja se po potrebi moe odmah po zapoljavanju
ukljuiti u proces proizvodnje. Meutim, u buduem periodu usljed planiranog
poveanja obima proizvodnje, Oaza d.o.o. Teanj e imati potrebe za
higijeniarima i sanitarnim tehniarima.
Kapital
U dosadanjem poslovanju Oaza d.o.o. Teanj je koristila iskljuivo vlastita

finansijska sredstva. Oaza d.o.o. Teanj je u akvizicionom postupku prela u
vlasnitvo AS Grupacije iz Tenja, koja je pored Oaza d.o.o. Teanj vlasnik jo 8
kompanija iz razliitih sektora. AS grupacija nastupa kao horizontalni integrator,
tako to ima izgraenu mreu kompanija iz razliitih sektora u svom vlasnitvu,
pri emu vri razvoj prodajne, marketinke, distributivne i ostalih potpornih
funkcija za navedene kompanije, meu kojim je i obezbjeenje potrebnih
finansijskih sredstava. AS Grupacija kontinuiranim razvojem i poveanjem
trinog uea na podruju BiH je izgradila pozitivan rejting kod finansijskih
institucija i ima pristup povoljnim finansijskim sredstvima. Na ovaj nain Oaza
d.o.o. Teanj ima indirektan pristup finansijskim sredstvima po najpovoljnijim
uslovima, te pristup kapitalu nema uticaja na daljnji razvoj ove kompanije.

Infrastruktura
Oaza d.o.o. Teanj raspolae vlastitim poslovnim objektima koji su rasporeeni na

dvije lokacije. Proizvodni pogoni se nalaze u blizini izvora mineralne vode Crni
vrh sa kojeg se vri eksploatacija vode, dok se sjedite kompanije nalazi u
urbanom dijelu opine Teanj. Nakon prelaska u vlasnitvo AS Grupacije 2013.
godine, Oaza d.o.o. Teanj je znaajan iznos finansijskih sredstava uloila u
adaptaciju proizvodnih objekata, koji su trenutno prilagoeni potrebama
proizvodnje. Na obje lokacije Oaza d.o.o. Teanj ima na raspolaganju potrebu
infrastrukturu za odvijanje poslovnih procesa, kao to je putna, elektrina,
telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja otpada.
Pristupni put proizvodnim objektima je nedovoljnih gabarita i prilaz velikih
transpornih vozila je otean. Takoer, usljed nedovoljnog kvaliteta elektrine
mree, Oaza d.o.o. Teanj se suoava sa problemom povremenih nestanaka u
napajanju elektrinom energijom, to dovodi do prekida u procesu proizvodnje,
obzirom da je elektrina energija kljuni faktor za napajanje opreme koja se
koristi u procesu proizvodnje. Povremeni prekidi postoje i u telekomunikacionom
signalu ime je proces komunikacije sa poslovnim partnerima otean. Iz
navedenih razloga menadment Oaza d.o.o. Teanj smatra da pristup
infrastrukturi ima umjereno negativan uticaj na poslovanje ove kompanije.
Specijalizovana infrastruktura za kojom Oaza d.o.o. Teanj ima potrebe su
laboratorije za ispitivanje ispravnosti i kvaliteta vode. Navedene laboratorije su
dostupne u Kantonalnom zavodu za javno zdravstvo u Zenici i u JP Rad d.d.
Teanj.
Znanja
Oaza d.o.o. Teanj nema potrebe za specifinim tehnikim znanjima u procesu

proizvodnje. Kao to je prethodno obrazloeno, kljune procese proizvodnje
obavlja tehnologija te se aktivnosti radne snage svode na kontrolu i monitoring
proizvodnih procesa. Oaza d.o.o. Teanj posjeduje koncesiju na 30 godina za
eksploataciju vode sa mineralnog izvora Crni vrh, koja je zajdeno sa
tehnologijom koju posjeduje, jedan od kljunih uslova za razvoj ove kompanije.
Oaza d.o.o. Teanj je, kao to je prethodno obrazloeno, jedna od kompanija koje
se nalaze u okviru AS Grupacije Teanj. AS Grupacija vri distribuciju i prodaju
proizvoda Oaza d.o.o. Teanj na tritu BiH i na stranim tritima, tako da Oaza
d.o.o. Teanj ne nastupa samostalno na tritu. Veina proizvodnje ove
kompanije, tanije 95%, se preko AS Grupacije plasira na trite BiH, dok ostatak
od 5% proizvodnje se plasira na strana trita. Tranja za proizvodima Oaza d.o.o.
Teanj je u periodu 2013. - 2014. godina imala rast od 112% na tritu BiH, dok
se u 2015. godini oekuje rast tranje za 52% vie u odnosu na 2014. godinu.
Prema informacijama kojim raspolae ova kompanija rast tranje na tritu BiH se
oekuje i u narednom periodu do 2017. godine od 40% godinje.Tranja za
proizvodima Oaza d.o.o. Teanj na stranim tritima u periodu 2013. - 2015.
godina imala kontinuiran rast od 5% godinje. Meutim, postoji rast tranje za

proizvodima Oaza d.o.o. Teanj na tritu zemalja Arapskog svijeta, usljed ega se
oekuje poveanje izvoza ove kompanije preko AS Grupacije za 30%.

Osnovni asortiman proizvoda Oaza d.o.o. Teanj ukljuuje:
Gazirana voda u pakovanjima od 0,25l, 0,33l, 0,5l i 1,5l, i

Negazirana voda u pakovanjima od 0,25l, 0,33l, 0,5l i 1,5l.
Osnovna sirovina koja se koristi u procesu proizvodnje navedenih proizvoda je

voda. Oaza d.o.o. Teanj je, kao to je prethodno obrazloeno, vlasnik koncesije
na 30 godina za eksploataciju vode sa mineralnog izvora Crni vrh. Voda na
navedenom izvoru je vrhunskog kvaliteta, i u prethodnom periodu je osvojila
nekoliko meunarodnih priznanja za kvalitet na takmienjima u Americi i Evropi.
Oaza d.o.o. Teanj u procesu proizvodnje koristi plastine boce za punjenje vode,
epove za zatvaranje istih i etikete koje se lijepe na boce u svrhu promocije
proizvoda. Takoer, za proizvodnju gazirane vode ova kompanija koristi i CO2.
Glavni dobavljai navedenih proizvoda su Grin d.o.o. Graanica za nabavku
etiketa, Omorika Reciklaa d.o.o. Doboj za nabavku plastinih boca, i Tehnogas
d.o.o. Laktai za nabavku CO2. Oaza d.o.o. Teanj odreeni dio proizvoda plasira
na trite i u staklenim bocama, koje nabavlja iz Hrvatske od kompanije
Vetropack Straa d.d. Hum na Sutli. Za paketno pakovanje proizvoda Oaza d.o.o.
Teanj koristi termofoliju, dok za pakovanje proizvoda na palete koristi stretch -
foliju. Glavni dobavlja navedenih vrsta folije je Cromopak d.o.o. Sarajevo.
Osnovna oprema koju koristi Oaza d.o.o. Teanju procesu proizvodnje navedenih
proizvoda su maine za pumpanje vode i maine za punjenje vode. Od poslovnih
usluga Oaza d.o.o. Teanj koristi laboratorijske usluge analize ispravnosti vode
koje prua Zavod za javno zdravstvo Zeniko - dobojskog kantona i
laboratorijske usluge ispitivanja kvaliteta vode koje prua JP Rad d.d.
Teanj.Ostale poslovne usluge, kao to su transport, prodaja, distribucija,
pedicija, su obezbjeene od strane AS Grupacije Teanj, u ijem je vlasnitvu
Oaza d.o.o. Teanj.
Prodaja proizvoda na tritu BiH se odvija preko AS Grupacije Teanj, koja
proizvode distribuira u maloprodajne lance, od kojih su najznaajniji Konzum i
Bingo. Na strano trite se proizvodi plasiraju preko privrednog drutva Vispak
Visoko, koje je takoer akvizicijom prelo u vlasnitvo AS Grupacije Teanj.
Organizacija
Organizacija kompanije Oaza d.o.o. Teanj je trenutno podijeljena u tri sektora, i

to: uprava, opti poslovi i proizvodnja. Ono to se moe primijetiti jeste da ne

postoje sektori prodaje i marketinga koji bi vrili istraivanje trita i

tritu. Meutim, u sluaju kompanije Oaza d.o.o. Teanj ovo trenutno ne
predstavlja znaajan problem u poslovanju i razvoju,obzirom da AS Grupacija, u
ijem vlasnitvu je Oaza d.o.o. Teanj, obavlja razvoj prodajne funkcije,
marketinga i distributivne funkcije za Oaza d.o.o. Teanj.
Strategije
Oaza d.o.o. Teanj trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie potrebu
za izradom iste. Meutim, ova kompanija ima definisane kratkorone razvojne
ciljeve, kao to su nabavka opreme bazirane na savremenijim tehnologijama,
poveanje obima proizvodnje i izlazak na nova trita, prvenstveno na trite
zemalja Arapskog svijeta.
Marketinka strategija takoer nije izraena, meutim Oaza d.o.o. Teanj vri
izradu godinjih marketinkih planova. Prema Marketing planu za 2015. godinu,
Oaza d.o.o. Teanj planira izvriti redizajn boca i etiketa, vriti unapreenje
branda kroz marketinke i PR kampanje, to e omoguiti poveanje uea na
tritu BiH. Takoer, u segmentu prodaje gazirane vode ciljevi ukljuuju
poveanje ukupne prodaje za 60% kroz poveanje prodaje putem trenutnih
kupaca za 40% i kroz poveanje dostupnosti za 40% u irem podrujeu BiH. U
segmentu prodaje negazirane vode ciljevi ukljuuju takoer poveanje ukupne
prodaje za 60% kroz poveanje prodaje putem trenutnih kupaca za 30% i kroz
poveanje dostupnosti za 50% na tritu BiH. Pored navedenih ciljeva Oaza d.o.o.
Teanj planira poetak proizvodnje vode sa okusom i uvoenje pakovanja od 0,7l.
U nastupu na tritu Oaza d.o.o. primjenjuje kombinaciju strategije diferencijacije
i strategije cjenovne konkurencije. Kroz izgradnju i unapreenje branda Oaza
d.o.o. Teanj nastoji ponuditi diferenciran proizvod na tritu, meutim proizvode
nastoji ponuditi po to niim cijenama to predstavlja voenje strategije cjenovne
konkurencije.
Kontrola kvaliteta proizvoda se odvija tokom proizvodnje, to podrazumijeva
monitoring opreme koja vri punjenje boca vodom i lijepljenje etiketa na boce.
Takoer, za kontrolu kvaliteta vode u glavnom rezervoaru je instaliran
luminometar.
Konkurencija
Oaza d.o.o. teanj se suoava sa konkurencijom u dva segmenta, i to u segmentu

proizvodnje negazirane vode i u segmentu proizvodnje gazirane vode. U
segmentu proizvodnje negazirane vode glavni konkurenti Oaza d.o.o. Teanj su
A.D. Planinka iz Srbije sa brandom Prolom koji ima trino uee na podruju BiH
od 40% i Sarajevski kiseljak d.d. Kiseljak sa brandom Jana koji ima trino uee
na podruju BiH takoer od 40%. U segmentu proizvodnje gazirane vode glavni
konkurent Oaza d.o.o. Teanj je Sarajevski kiseljak d.d. Kiseljak, koji je ujedno i
trini lider u ovom segmentu sa trinim ueem od 45% na podruju BiH.

Ostali konkurenti u ovom segmentu su Celvik kiseljak d.o.o. Teanj sa brandom

Celvik i Droga Kolinska d.d. iz Slovenije sa brandom Donat Mg.Kao kljune
konkurentske prednosti navedenih kompanija u odnosu na Oaza d.o.o. Teanj se
mogu izdvojiti izgraen brand, dugogodinje prisustvo na tritu i razvijena
distributivna mrea. Konkurentska prednost Oaza d.o.o. Teanj u odnosu na
navedene kompanije je svakako kvalitet proizvoda.
Uoeni nedostaci
infrastrukturom
Neposjedovanje sistema upravljanje
kvalitetom
Nedostatak razvojne strategije
trita
Nedovoljna uvezanost sa lokalnim
kooperantima
Uvrtavanje projekta proirenja lokalne
putne infrastrukture u plan kapitalnih
ulaganja optine Teanj
Unapreenje elektrine mree
Izrada biznis plana
7.3.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Subai d.o.o.

Teanj
7.3.4.1. Osnovni podaci o preduzeu
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2014/2015
Ukupan prihod
2014
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Subai d.o.o. Teanj

Teanj
Proizvodnja pekarskih proizvoda i tjestenine
Proizvodnja kroasana, ajnih peciva, peciva, pakovanje
ajeva
67
4,6 mil. KM
20%
Kemal Subai
061/537-260

36.
26.
11.
37.
30.
46.
Geostrateki poloaj
38.
31.
39.
32.
47.
33.

Pogoni preduzea su locirani na putnom pravcu Jelah - Tesli sa dobrom

prisupnom cestovnom infrastrukturom i povoljnom stratekom pozicijom za
snadbjevanje ireg podrujea centralne i sjeverne BiH.
Radna snaga
Od ukupno 67 trenutno uposlenih radnika, 47 radi u proizvodnji, 20 uposlenika

ine upravui administraciju, dok ostatak od 10 uposlenika ine distributeri -
komercijalisti. Proizvodni radnici rasporeeni su po osnovnim proizvodnim
cjelinama na radnike u proizvodnji tjestenina, pekarskih proizvoda, kroasana,
ajnih peciva i ajeva. Obzirom na visok stepen automatizacije proizvodnog
procesa, vjetine radne snage u proizvodnji nemaju znaajan uticaj na efikasnost
i kvalitet proizvodnje. S tim u vezi dostupnost proizvodne radne snage ne
predstavlja znaajnu prepreku u poslovanjui razvoju ovog preduzea.
Kapital
Izvori finansiranja preduzea su dugoronii kratkoroni krediti, te vlastiti kapital.

Firma je uloila znatna sredstva u nabavku moderne opreme koja je finansirana iz
vlastite akomulacije i dugoronih kredita. Obzirom na duge rokove naplate kod
prodaje putem maloprodajnih lanaca u BiH znaajan dio finasijskih sredstava
preduzea vezan je kroz potraivanja koja se dijelom finansiraju iz kratkoronih
kredita. Preduzee redovno izmiruje svoje finansijske obavezei ima dobre odnose
sa poslovnim bankama. U tom smislu pristup finansijskim sredstvima ne
predstavlja bitno ogranienje u razvoju s tim daje pristup povoljnijim finansijski
izvorima poeljan.
Infrastruktura
Svi proizvodni pogoni firme nalaze se na istoj lokaciji koja ima svu potrebnu
infrastrukturu ukljuujui pristupni put sa izlazom na magistralnu cestu M4,
parkiralite za transportna vozila, skladite sirovinei gotovih proizvoda, pristup
industrijskom napajanju elektrinom energijom, te vodovodnoji kanalizacionoj
mrei. Ogranienje predstavlja nedostatak trafostanice sa dovoljnim kapacitetom
isporuke struje. Obzirom da u proizvodnom procesu potronja toplotne energije
predstavlja znaajan faktor preduzee je uloilo znaajna sredstva u optimizaciju
koritenjai potronje toplote. Instalirani su izmjenjivai toplote koji omoguavaju
utede od 40% u potronji struje za proizvodnju toplote. Takoer su instalirani
solarni kolektori, te su pekarske pei prebaene na koritenje drvenog peleta kao
energenta. Na ovaj nain su svi proizvodi procesi ukljuujui pekaru, prozvodnju
tjestenina i ostalih proizvoda, uvezani u jedinstven system koritenja toplotne
energije ime su gubici u potronji energenata smanjeni na minimum.
Optimizacijom trokova energije Subai ostvaruje znaajne konkurentske
prednosti koje mu omoguavaju realizaciju cjenovne strategije na tritu.
Znanja
Kvalitet strunog osoblja u upravi preduzea,i voenju proizvodnje, ukljuujui

specifina znanja iz oblasti prehrambene tehnologe, predstavlja bitan

konkurentski faktor firme Subai. U svom proizvodnom procesu ovo preduzee

koristi najnoviju tehnologiju te posjeduje potrebana upravljakai procesna znanja
koja joj omoguavaju konzistentan kvalitet krajnjeg proizvoda. Sposobnost
upravljanja kvalitetom predstavlja jednu od kljunih konkurentskih prednosti ovog
preduzea.
Subai realizuje oko 80% prihoda od prodaje sa domaeg trita dok preostalih
20% ostvaruje kroz izvoz u zemlje podrujea ukluujui Srbiju, Hrvatsku i Kosovo.
Prodaja pekarskih proizovda ini oko 30% ukupnog prihoda koji se u potpunosti
realizuje na domaem tritu i to veinom u teanjskoj podruju putem
maloprodajnih lanace te individualnih prodavnica prehrambenih proizvoda. Na
tritu tjestenina u BiH 60% proizvoda dolazi iz uvoza dok domai proizvoai
snadbjevaju oko 40% trita. Najznaajniji segment potranje za tjesteninama na
domaem tritu predstavljaju proizvodi pozicionirani u dijelu cijenovne
konkurencije dok je potranja za skupljimi diferenciranim proizvodima znatno
manja. U skladu sa svojim trokovnim konkurentskim prednostima Subai je u
poziciji provoenja strategije cjenovne konkurencije uz vrhunski kvalitet koji
postie na osnovu uvedenih novih tehnologija u proizvodnim procesima.
Tranja u segmentu kvalitetnihi cjenovno konkurentnih domaih proizvoda u
oblasti tjestenina kao najznaajnijeg proizvoda firme Subai biljei trend rasta.
Ovome doprinosi porast kvalitetai dostupnosti proizvoda domaih proizvoaa te
njihova cjenovna konkurentnost. Izvozni potencijal je takoer vrlo znaajan
meutim problem predstavljaju nametnute necarinske izvozne barijere u
zemljama podrujea.
Kljunu proizvodnu sirovinu ine razliiti tipovi brana koje se nabavlja od
najveeg domaeg proizvoaa mlinarskih proizvoda firme Klas dd Sarajevo koji
isporuuje ovu sirovinu po najpovoljnijim cijenama. Ambalaa za tjestenine,
kroasanei ostale proizvode nabavlja se takoer na domaem tritu od firmi
Konse Sarajevoi Bemust Sarajevo. Takoer je znaajna je nabavka alati za
tjesteninu koji se mijenjaju svaka 3 - 4 mjeseca meutim ovi alati se trenutno
mogu nabaviti iskljuivo od proizvoaa maina iz Italije.
Sistem prodaje na domaem tritu organizovan je putem vlastite slube
komercijalei distribucije. Prodaja se vri putem maloprodajnih lanaca ukljuujui
Bingo, Fis, Konzum, Best i druge, te putem individualnih prodavnica u irem
podrujeu sjevernei centralne Bosne. Rokovi plaanja za male kupce 7 dana, za
srednje 30 dana, za velike 60 - 90 dana. Na stranom tritu te u podruju
Hercegovine prodaja se vri putem vanjskih distributera.
Subai je putem lokalnih prualaca usluga izvrio certifikaciju prema ISO
standardu (TIF Adria), te HACCP standardu. Takoer su koritene usluge
dizajniranja ambalaei brendiranja proizvoda.
Organizacija

Uvezanost
komplementarnih
proizvodnih
cjelina pekarske
proizvodnjei
proizvodnje tjestenina omoguava ekonominost proizvodnog procesa. Vlastiti
vozni park od 20 dostavnih vozila omoguava kontrolu nad sistemom prodajei
distribucije te fleksibilnost u pristupu stratekom razvoju.
Strategije
Firma trenutno nema izraenu razvojnu strategiju te je izrazila potrebu za

izradom ovog dokumenta. Meutim menadment kompanije ima jasnu vizijui
osnovne strateke ciljevi koji ukljuuju dodatno smanjenje trokova proizvodnje,
ouvanje konkurentske pozicije na tritu, te postepeno poveavanje trinog
udjela na domaem tritu tjesteninai kroasana. Strategija razvoja izvoza bazira
se na dodatnom pozicioniranju na tritima u zemljama podrujea.
Po pitanju marketinke strategije firma takoer nema formalno definisanu
strategiju meutim osnovni ciljevi menadmenta podrazumjevaju jaanje
vlastitog brenda tjestenina Ukus te ulaganje u zakup veeg prodajnog prostora
na policama maloprodajnih objekata. Takoer je potrebno kontinuirano
unapreenje dizajna ambalae te odreena ulaganja u reklamiranje.
Konkurencija
Strukturu trita pekarskih proizvodai tjestenine karakterie visok stepen

konkurencije kako na domaem takoi na izvoznom tritu. Od domaih
proizovaa tjestenina direktnukonkurenciju ine proizvodi firmi Klas Sarajevo,
Indira Gradaac, Koli Lukavac, a od uvoznih proizvoda najznaajniji konkurenti su
brendovi Paradiso Hrvatska, Sentela Srbija i Tat Turska. Trenutni trini lider je
firma Klas koja posjeduje vlastitu proizvodnju brana, te dugogodinju tradiciu
Brenda uz razvijenu distributivnu mreui znaajan finansijski kapacitet.
Uoeni nedostaci
Dugi rokovi naplate potraivanja
Problemi u snadbjevanju potrebnih
koliina struje
Necarinske barijere pri izvozu u Srbiju
i Hrvatsku, uvoenje viza za Kosovo
Dizajn ambalae tjestenina

Nedovoljna prepoznatost brenda
tjestenina u svim dijelovima BiH
Neposjedovanje certifikata potrebnih
za izvoz u Islamske zemlje
podruju)
Zajedniki nastup preduzea sa slinim
problemom, (posredovanje u pregovorima
sa Elektrodistribucijom Teanj)
Lobiranje za intervenciju dravnih organa u
okviru CEFTA-e i prema Hrvatskoj
(zajedniki nastup firmi iz BERA podruja
po ovom pitanju)
Redizajn ambalae kojom bi se naglasio
kvalitet proizvoda diferencirajui se u
odnosu na konkurenciju (angaovanje
dizajnera)
PR, sponzorstva i reklame (angaovanje
marketinke agencije)
Uvoenje Halal certifikata

Uoeni nedostaci
Nabavka skupih alata za proizvodnju
tjestenine iz Italije
Nabavka alata od domaih proizvoaa
(podrka razvoju lokalne proizvodnje
potrebnih alata)

drutva iz sektora prerada drveta i proizvodnja
namjetaja
7.4.1. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Budo - Export d.o.o. epe
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Budo - Export d.o.o.

Drvoprerada i namjetaj
epe
Proizvodnja ploa i elemenata za masivni namjetaj,
Proizvodnja briketa
Usluge transporta trupaca
55
8 mil. KM
10 mil. KM
100%
Ivo Budo
063/176-666

36.
26.
37.
30.
Geostrateki poloaj
38.
31.
Firma Budo Export nalazi se na dvije proizvodne lokacije u mjestu Novi eher u
opini epe. Po pitanju pristupa sirovni fimra Budo nalazi se na povoljnoj lokaciji
obzirom da je Zeniko - Dobojski kanton jedno od umom najbogatijih podruja u
BiH. U isto vrijeme dostupna jei drvna sirovina iz podruja Tuzlanskog kantona, te
uma Republike Srpske. Takoer firma posjeduje potrebnu infrastrukturu za
proizvodnju ploai elemenata od punog drveta na proizvodnoj lokaciji te je
putnom infrastrukturom dobro povezana sa magistralnim pravcem M17.
39.
32.
47.
33.
Dio iz 12.
34.

U stratekom smislu BH preraivai drveta imaju prednost blizine EU trita iji su

proizvoai cjenovno manje konkurentni kako zbog cijena sirovina takoi radne
snage. Sa druge strane u odnosu na cjenovn kokurentnije proizvoae iz azijskih
zemalja BiH nudi bre isporukei fleksibilnije koliine proizvoda uz visok stepen
kvaliteta finalizacije. U skladu s navedenim BH preraivai drveta imaju niz
konkurentskih prednosti baziranih na svom geostratekom poloaju u BiH.
Radna snaga
Budo trenutno upoljava 55 radnika od ega dvojeu upravi te dvoje u

administraciji dok ostatak ine radnici u proizvodnji. Profili proizvodnih radnika
ukljuuju stolare, CNC operatere, radnike na traci, manipulacijii transport. Firma
planira u narednoj godini zbog planiranog poveanja kapaciteta zaposliti do 20
novih radnika. Obzirom da u srednjoj tehnikoj koli u epu ne postoji
drvopreraivaki smjer lokalni proizvoai ukljuujuii Budo Export su prinueni
provodi vlastit obuke novouposlenih radnika to negativn utie na efikasnost
postojee roizvodnje. S tim u vezi bilo bi potrebno uvestinavedeni smjer u skladu
sa potrebama lokalne privredete takoer organizovati programe prekvalifikacije
te dodatne obuke postojeih nezaposlenih radnika za potrebe drvopreraivaa.
Kapital
Budo se do sada finansirao iz vlastitog kapitala te pomou kreditnih zaduenja

kod komercijalnih banaka. U firmi istiu nezadovoljsktvo raspoloivim kamatnim
stopmana na kredite kod komercijalnih banaka. Takoer firma ima problem sa
obezbjeivanjem kolateralai garancija za dbivanje kreditna zaduenja.
U ovom trenutku pristup povoljnim kreditnim sredstvima predstavlja ogranienej
u razvoju ove firme obzirom a postoji potreba za kupovinom dodatnih maina i
opreme ime bi se omoguio dalji ubrzan rast prihoda meutim obzirom na
nepovoljne uslove finansiranja novi investicioni ciklus se odgaa.
Infrastruktura
Proizvodnja firme Budo odvija se na dvije lokacije u Novom eheru koje su

udaljene oko 200 metara jedna od druge. Na jednoj lokaciji nalazi se skladite
drvne sirovine i pilana,a na drugoj lokaciji nalazi se suara, proizvodnja ploa i
proizvodnja briketa.
Obje lokacije povezane su putnim pravcem koji izlazi na magistralu M17 te
posjeduju potrebnu proizvodnu infrastrukturu. Problem meutim predstavljaju
esta iskljuenjaelektrine energije te je potrebno ovaj problem dugorono rijeiti
kako ne bi dolazilo do zastoja u proizvodnji.
Znanja

Od svojih poetaka 1964. godine firma Budo gradila je bazu tehnikog trinog i
organizacioniog znanja iz oblasti primarne prerade drveta da bi 2008. krenuli sa
proizvodnjom ploa od punog drveta. Proizvodni asortiman bazira se uglavnom
na bukovom 80%, te hrastovomdrvetu oko 20%. Usvajanjem tehnologija suenja
drveta te proizvodnje ploa otvara se prostor za dalje irenje u oblasti proizvodnje
dijelova za namjetaj te proizvodnje namjetaja od punog drveta.

Budo Export trenutno skoro 100% izvozi svoju proizvodnju i to na EU trita
ukljuujui Francusku, Njemaku, Hrvatsku, Italiju, Sloveniju i Austriju. Obzirom a
je BiH bogata bukvog visoke kvalitete naroito su traeni proizvodi od ove vrste
drveta i to na tritima kontinentalne Evrope. Cijene sirovine i radne snage uinile
su EU proizvoae nekonkurentnim na Evropskom tritu osim u segmentu visoko
luksuznog namjetaja.
Nain prevazilaenja problema sa nabavkom sirovine te radno intenzivnim
poetnim fazama prerade EU proizvoai prevazilaze nabavkom poluproizvoda
ukljuujui ploe od punog drveta koje se koriste u proizvodnji stolova, stolica,
kreveta i ormara. Na ovaj nain EU proizvoai obezbjeuju dovoljne koliine
sirovine dovedene do vieg stepena obrade to im omoguava konkurentniju
cijenu finalnog proizvoda. BiH u ovom segmentu proizvodnje im jako dobru
trinu poziciju te iz tog razloga domai proizvoai ploa od punog drveta
kontinuirano i ubrzano ire proizvodnju.
Kljunu sirovinu u proizvodnji firme Budo Export predstavljaju bukovi i hrastovi
trupci koji se nabavljaju od umarstava iz Zavidovia, Kladnja te iz RS - a na bazi
godinjih ugovora. Meutim problem predstavljaju nakupci trupaca koji zavisno
od sezone nude vee cijene te se esto dogaa da umarstva ne ispunjavaju
ugovore sa proizvoaima. Problem za proizvoae generalno predstavlja
nesreeno stanje u umarstvima te nepostoajnje zakona o umama. Preraivai
vieg stepena obrade drveta nemaju preferencijalni poloaj u pristupu sirovini to
ih u odreenim periodima dvodi u veoma nezavidan poloaj kada su zbog visokih
cijena koje uzrokuju razliiti meetari prinueni trupce nabavljati iz uvoza.
Ovakva kratkorona strategija umarstva u sprezi sa rairenom korupcijom
ugroava rast domae prerade drveta vieg stepena obrade obzirom na
nesigurnost u pristupu osnovnoj sirovini. U vezi s tim neophodno je to prije
usvojiti zakon o umamam kojim e se sistemskim mjerama omoguiti razvoj
domae industrije namjetaja i onemoguiti izvoz sirovine.
Osim navedenog problem predstavljaju i zahtjevi umarija za avansnim
plaanjem sirovine bez obzira na vrstu ugovora sa kupcima. Obzirom da na

izvoznom tritu EU nije uobiajno avansno plaanje BH proizvoaima navedeni

sistem rada umarstava takoer stavlja optereenje na likvidnost a time i brzinu
rasta domaih proizvoaa.
Od ostalih ulaznih materijala koriste se ljepila i brusne trake iz uvoza.
Oprema koja se koristi u procesu proizvodnje ukljuuje maine za obradu i
lijepljenje drveta njemakog proizvoaa maina Weining.Trenutno usko grlo u
proizvodnji ploa predstavlja maina za uzduno ljepljenje ploa (finger joint
maina). Nabavkom nove maine veeg kapaciteta znatno bi se poveali ukupni
kapaciteti proizvodnje to bi rezultiralo upoljavanje novih 5 - 10 radnika uz
poveanje prihoda za nekih 20%. Pored toga takoer je planirano i proirenje
kapaciteta suare kako bi se pratio nivo ekspanzije u cijelom proizvodnom
procesu.
Od poslovnih usluge Budo koristi usluge meunarodnog transporta i pedicije.
Firma je zainteresovana za uvoenje standarda kvalitete ISO 9001 te FSC
certifikata u drvnoj industriji.
Budo je imao prilike u manjoj mjeri suraivati sa drugim lokalnim proizovaima
ukljuujui Standard Saraejvo za koji su radili djelove za namjeta. Potencijal za
povezivanje sa drugim uesnicima u lancu vrijednosti postojinaroito u pogledu
kooperacija sa proizvoaima namjetaja. Obzirom da Budo ima ambiciju razvijati
vastitu proizvodnju namjetaja kroz kooperacije sa drugim proizvoaima moe
stei neophodna tehnika i organizaciona znanja.
Prodaja ploa od punog dveta na EU tritima odvija se uglavnom preko
posrednika. Na ovaj nain lasiraju se ploe i elementi za namjetaj za Francusku,
Njemaku i Hrvatsku, te briket za Italiju, Sloveniju i Austriju.
Organizacija
Organizaciona struktura razvila se oko kljunih proizvodnh funkcija ukljuujui

vlastiti transport trupaca, pilanu, suare i proizvodnju ploa. Uprava i
administracija svedena je na najmanju moguu mjeru te je fokus stavljen na
proizvodnju.
Strategije
Preduzee trenutno nema formalno definisanu razvojnu i marketing strategiju te

je potrebno pristupiti njihovoj izradi. Razvojni ciljevi vlasnika odnosno uprave
preduzea ukluuju rast prihoda sa sadanjih 8 miliona KM na 10 miliona KM u

narednoj godini. Treba pomenuti da je prodaja u proloj gdini narasla sa 6 na 8

miliona KM to predstavlja veoma snaan rast. Kao to je pomenuto planiraj se
dalje proirenje kapaciteta proizovdnje ploa u skladu sa zahtjevima kupaca.
Takoer se planira proirenje baze kupaca te razvohj direktnog partnerskog
odnosa sa krajnjim kupcima a ne preko posrednika. Na domaem titu otvoreni
su za suradnju sa drugim domaim prizvoaima a u budunosti se planira
uvoenje proizodnje vlastitih finalnih proizvoda ukljuujui namjetaj, stepenita,
ograde itd.
Konkurencija
Domai proizvoai sa slinim proizvodnim programom masivnih ploa ukljuuju

Tamex Busovaa iSecom Visoko. Domai proizvoai uglavnom su dugorono
vezani za odreene strateke kupce i rijetko se direktno bore za EU trite sa
drugim domaim konkurentima.
Glavnu konkurenciju na EU tritu trenutno predstavlaju proizvoai iz novih
lanica EU ukljuujui Poljsku, Litvaniju i Rumuniju koje nastoje odrati
konkurentnost na ovom tritu madaposljednjih nekoliko godina zbog porasta
cijena radne snageproizvoai iz ovih zemalja postepeno gubile trini zamah.
Zemlje Azije ukljuujui Kinu i Indiju ve godinama dominiraju u najniem
cjenovnom segmentu meutim zbag udaljenost od EU trita proizvoai sa ovih
trita posljednjih godina takoer doivljavaju stagnaciju. Navedeni razvoj trinih
odnosa daje izuzetno dobru osnovu za dalji rast BH preraivaa drveta, te
poveanje zastupljenosti finalnih proizvda u strukturi izvoza.
Uoeni nedostaci i prilike
Potreba proirenja baze kupaca iz EU
Razvoj proizvodnje dijelova za
namjetaj
Nepovoljni izvori finansiranja
Nedovoljna uvezanost sa
potencijalnim kooperantima iz BEAR
podruja
obuene radne snage
Izrada biznis plana
organizacija B2B sastanaka
Uspostava kooperacije sa domaim
proizvoaima namjetaja
mjesta u drvnoj industriji (sufinansiranje
kamatnih stopa, povoljni namjenski krediti
putem razvojnih banaka). Formiranje
kreditno-garantnog fonda za BEAR
podruje
Povezivanje sa drugim proizvoaima
namjetaja u BEAR podruju.
drvopreraivake industrije; Provoenje

Uoeni nedostaci i prilike
Ogranien pristup drvnoj sirovini
programa dokvalifikacije stolara i CNC
operatera
Zajedniki nastup proizvoaa vieg
stepena obrade drveta kod umarstava i
nadleih institucija u cilju obezbjeivanja
povoljnijeg statusa u pristupu sirovinama
7.4.2. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Drvo - Commerce d.o.o.

Tesli
Naziv kompanije
Sektor
Drvo - Commerce d.o.o.

Drvoprerada
Podruje
Tesli
Osnovna
djelatnost
Primarna i sekundarna prerada drveta (Bukova rezana

graa, bukovi elementi, lamele za dvoslojni i troslojni
parket, drveni ekoloki briket i pelet)
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za tri
godine
Uee prihoda
od izvoza u
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
N/A
186
10 mil. KM
30 mil. KM
66%
Dijana Miki
065/401-403

36.
26.
37.
30.
Geostrateki poloaj
38.
31.
Sjedite Drvo Commerce d.o.o. sa proizvodnim pogonom nalazi se u Pribiniu,

optina Tesli, dok se radne jedinice (pogoni) nalazeu gradu Tesliu i Foi. Do
Drvo - Commerce d.o.o. Tesli u Pribiniu i Tesliu se dolazi magistralnim putem
iz pravca Doboja i Banja Luke ka Tesliu. Radna jedinica u Tesliu se nalazi u
sklopu industrijske zone Borja u Tesliu, dok se radna jedinica u Foi nalazi u
sklopu industrijske zone Brod koja je magistralnim putevima povezana sa
ostatkom BiH. Udaljenost lokacija u Pribiniu i Tesliu od Doboja je oko 50 km, a
od Banja Luke oko 65 km. Na ovaj nain Drvo - Commerce d.o.o. Tesli ima
transportnu komunikaciju sa ostatkom BiH i zapadnoevropskim zemljama.
39.
32.
47.
33.
Dio iz 12.
34.

Radna snaga
Drvo - Commerce d.o.o. Tesli zapoljava ukupno 186 radnika, od kojih 1 radnik
ini menadment (upravu), 7 radnika ini administraciju (prodaja, raunovodstvo i
nabava), dok ostatak radnika radi u proizvodnji. U strukturi zaposlenih 80% ine
KV radnici, dok 19% ini radna snaga sa SSS, a samo 1% radnici sa VSS. Ukupan
broj zaposlenih je ostao nepromijenjen u tekuoj 2015. godini u odnosu na 2014.
godinu. Meutim, u odnosu na 2013. i 2012. godinu broj zaposlenih je smanjen za
22,82% (55 radnika) zbog zatvaranja pogona u Novom Gradu. Preduzee
zapoljava radnike u skladu sa potrebama proizvodnje u datom trenutku i nema
specificirane planove za zapoljavanje dodatnih radnika u naredne dvije
godine.Znanja i vjetine radne snage su relativno zadovoljavajui u odnosu na
zahtjeve trita, procesa proizvodnje, tehnologije i interne potrebe preduzea.
Menadment preduzea je zadovoljan raspoloivou kvalifikovane radne snage
na tritu rada, i smatra da ima relativno pozitivan utjecaj na konkurentnost
preduzea.
Kapital
Osnovni izvori finansiranja su, pored vlastitih sredstava, dugoroni i kratkoroni

krediti i leasing. Menadmentje izrazio nezadovoljstvo izborom i raspoloivou
postojeih izvora finansiranja u BiH. Ogranienje predstavljaju i problemi koji se
javljaju pri obezbjeenju finansijskih sredstava, kao to su duge administrativne
procedure, posebni uslovi koji se trebaju ispuniti, hipoteka i sl. U skladu s
navedenim, pristup kapitalu ima relativno negativan uticaj na konkurentnost
preduzea. Preduzee je takoer izrazilo svoje nezadovoljstvo cijenom kredita i
ostalih eksternih izvora finansiranja, koja u prosjeku iznosi 6,7% godinje uz
dodatne trokove obrade kredita.
Infrastruktura
Na trenutnim lokacijama ove kompanije postoji sva potrebna infrastruktura za

odvijanje poslovnih procesa, kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona,
vodovodna, kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Preduzee takoer koristi
specijalizovanu infrastrukturu, odnosno laboratorije za ispitivanje briketa i peleta.
Postojea infrastruktura je zadovoljavajua i nema utjecaj na konkurentnost
preduzea.
Znanja
Ljudski resursi su znaajan faktor koji doprinosi konkurentnosti preduzea.

Zaposleni u Drvo - Commerce d.o.o. Tesli posjeduju dugogodinje iskustvo,
znanja i vjetine iz oblasti drvoprerade. Praenje trinih zahtjeva i uvoenje
novih tehnologija za poboljanje proizvodnog procesa i kvaliteta proizvoda, kao
to su automatske suare i parionice, CNC presjekai i CNC blanjalice, predstavlja
takoer vrlo bitan faktor koji odreuje konkurentsku prednost preduzea. Budui
da je Drvo - Commerce d.o.o. Tesli osnovan 1984. godine kao zanatska radnja i
vremenom prerastao u srednje preduzee sa blizu 200 radnika i godinjim
prihodom od 10 mil. KM, moe se zakljuiti da je tradicija u poslovanju jo jedan
od faktora koji doprinosi poveanju konkurentskih prednosti ovog preduzea.


Struktura trita na koje se plasiraju proizvodi:
34%domae
66% strano
Trend kretanja tranje je pozitivan na oba trita. Drvo - Commerce d.o.o. Tesli
svoje proizvode izvozi u drave istone i junoistone Azije (Kina, Japan, Tajland),
Evrope (Danska, vedska i dr. drave zapadne Evrope) kao i u Sjedinjene
Amerike Drave.

Trite na kojem se vri nabavka sirovina je dominantno domae (90%), dok se
ostatak sirovina nabavlja iz izvoza. Osnovne proizvodne sirovine su trupci bukve
gdje je glavni dobavlja JP ume Republike Srpske. Glavni problem sa kojim se
ova kompanija susree jeste nemogunost dobijanja sirovinama u skladu sa
instalisanim kapacitetima i planiranom proizvodnjom. Pored osnovnih proizvodnih
sirovina, preduzee vri i nabavku trgovakih roba, kao to su gorivo i maziva,
koja nabavlja odHIFA Petrol d.o.o. Sarajevo. Kvalitet sirovina je zadovoljavajui, za
razliku od koliine, cijene, vremena isporuke i servisiranja s ime menadment
preduzea nije zadovoljan. Takoer postoje i odreena ogranienja pri nabavci
sirovina kao to su duge administrativne i uvozne procedure. Generalni stav
menadmenta je da ne postoji nain za poboljanje pristupa sirovinama. Poslovne
usluge koje se koriste unutar lanca vrijednosti su transport, pedicija, certifikacija
(FSC) i specijalizovane usluge poput laboratorijskog ispitivanja peleta i briketa.
Preduzee je izrazilo potrebu za poslovnim savjetovanjem u oblasti istraivanja
trita, marketinga i optimizacije trokova. Nain prodaje je direktni i na
domaem i na stranom tritu.
Organizacija
Preduzee Drvo - Commerce d.o.o. Tesli je organizovano u 5 sektora:
Uprava
Raunovodstvo
Nabavka
Proizvodnja
Prodaja
Sistem odluivanja je centralizovan. Ono to se moe primijetiti jeste da ne

postoji sektor marketinga koji bi vrio istraivanje trita, osmiljavanje prodajnih
strategija i sklapanje dugoronih prodajnih ugovora,odnosno omoguio
proaktivan nastup na tritu. Dio navedenih poslova obavlja prodaja, koji

ukljuuju i odravanje saradnje sa postojeim kupcima. Meutim, ovaj sektor ne

vri razvoj marketinke funkcije to je od velike vanosti za ovu kompaniju u
smislu istraivanje trita i osmiljavanje prodajnih strategija. Obzirom na
teritorijalnu disperziju pogona u velikom broju sluajeva dolazi do praznih hodova
prilikom transporta. Iz navedenih razloga neophodno je izvriti optimizaciju
transportnih ruta u cilju sniavanja transportnih trokova.
Strategije
Formalno definisana razvojna i marketing strategijatrenutno ne postoji i potrebno

je razviti iste.Postoji razvijen interni sistem kontrole kvaliteta tokom procesa
proizvodnje. Razvojni ciljevi preduzea su fokusirani na uvoenje novih proizvoda,
prije svega namjetaja. Prodaja se planira unaprijediti otvaranjem
predstavnitava na kljunim tritima.
Konkurencija
Glavni konkurenti u segmentu stolarije i trini lideri su Megadrvo d.o.o. Bijeljina i

drvna industrija Vukeli d.o.o. Aleksandrovac. Njihove konkurentske prednosti se
ogledaju u olakanom i povoljnijem pristupu sirovinama.Na tritu prevladava
cjenovna vrsta konkurencije budui da su preduzea veinom fokusirana na
strategiju niskih trokova, s ponekim izuzecima strategija diferencijacije.
Uoeni nedostaci

trita
Prazni hodovi transportnih sredstava
izmeu radnih jedinica
putem razvojnih banaka). Formiranje
kreditno-garantnog fonda za BEAR podruje
Izrada biznis plana
Optimizacija transporta (angaovanje
konsultanata, izrada softverskih rjeenaj)
7.4.3. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Elgrad d.o.o.

Tesli
Naziv kompanije
Elgrad d.o.o.

Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Tesli
Proizvodnja namjetaja (stolovi, stolice),
furnira i masivnih ploa
Proizvodnja peleta i briketa
280
15.000.000 KM
16.000.000 KM
95%
ore Gaji
065/926-827

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Elgrad d.o.o. Tesli su locirani u Donjem Rankoviu

koji se nalazi u blizini ukljuenja na putni pravac Jelah - Tesli. Navedeni putni
pravac se ukljuuje na magistralni put Sarajevo - Bosanski Brod koji BiH, preko
putnog pravca Beograd - Zagreb, povezuje sa zapadnoevropskim tritima.
Obzirom da ova kompanija izvozi 95% proizvodnje na zapadnoevropska trita,
moe se konstatovati da ima povoljan geostrateki poloaj.
Radna snaga
Kompanija Elgrad d.o.o. Tesli trenutno zapoljava ukupno 280 radnika, od kojih 2
radnika ini upravu, 5 radnika ini administraciju, dok ostatak radnika radi u
proizvodnji. U upravi i administraciji je zaposlena radna snaga sa znanjima i
vjetinama iz oblasti obrade drveta, kao i visokokvalifikovana radna snaga sa
znanjima i vjetinama iz oblasti ekonomije. U sektoru proizvodnje najznaajnija
zanimanja su stolari i CNC operateri. Menadment kompanije istie da trenutno
zaposlena radna snaga u ovoj kompaniji ne posjeduje znanja i vjetine u skladu
sa potrebama procesa proizvodnje i tehnologije koja se koristi, to znatno utie na
odvijanje poslovnih procesa. Takoer, menadment ove kompanije smatra da na
tritu rada ne postoji dovoljan broj kvalifikovane radne snage. Nedostatak
kvalifikovane radne snage na tritu rada Elgrad d.o.o. Tesli prevazilazi na nain
da vri internu obuku radne snage, koja najee traje 12 mjeseci. Interne obuke
radne snage poveavaju finansijske trokove i trokove vremena, ime se
smanjuje efikasnost u proizvodnji a posljedino i konkurentnost ove kompanije.
Stoga menadment Elgrad d.o.o. Tesli istie potrebu uvoenja programa obuke
za stolare, CNC operatere i drvne tehniare u srednjim kolama.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Elgrad d.o.o. Tesli je koristila vlastita

finansijska sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem kredita.
Uzimajui u obzir specifinosti djelatnosti koju obavlja Elgrad d.o.o. Tesli te

trenutne potrebe za razvojem i ulaganjem koje ima ova kompanija, ponuda

finansijskih proizvoda (krediti i dr.) nije zadovoljavajua, prevenstveno sa aspekta
cijene finansijskih sredstava. Kamatna stopa po kojoj je mogue u ovom trenutku
obezbijediti finansijska sredstva iz kredita je 6,3%, iako ova kompanija ima
izgraen pozitivan rejting kod banaka. Proces proizvodnje je trenutno efikasno
organizovan to omoguava akumulaciju vlastitih finansijskih sredstava, koja ova
kompanija koristi za finansiranje tekueg poslovanja i razvoja, usljed visoke cijene
finansijskih sredstava na tritu kapitala.
Infrastruktura
Elgrad d.o.o. Tesli raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su rasporeeni

na povrini od 10 ha u neposrednoj blizini sjedita kompanije. Na trenutnoj
lokaciji ove kompanije postoji potrebna infrastruktura za odvijanje poslovnih
procesa, kao to je putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna,
kanalizaciona i sistem odlaganja otpada. Kljuni problem vezan za raspoloivu
infrastrukturu predstavlja putna infrastruktura koja povezuje trenutnu lokaciju
Elgrad d.o.o. Tesli sa putnim pravcem Tesli - Jelah, koja je nedovoljnih gabarita,
usljed ega se saobraaj velikih transportnih vozila odvija oteano.
Elgrad d.o.o. Tesli koristi i specifinu infrastrukturu u poslovanju, koja ukljuuje
laboratorije za ispitivanje briketa i peleta.
Znanja
Elgrad d.o.o. Tesli je osnovan prije priblino 38 godina, prvo kao kompanija za
montau elektrinih instalacija a nedugo zatim proizvodnja proizvoda od drveta je
postala osnovna djelatnost ove kompanije. Kroz dugogodinje poslovanje u
oblasti drvoprerade su steena kljuna tehnika znanja i know - how, koja
omoguavaju proizvodnju proizvoda vrhunskog kvaliteta i prodaju istih na tritu
zemalja EU i Japana, koja su po pitanju standarda kvaliteta veoma zahtjevna
trita.
Elgrad d.o.o. Tesli je najveim dijelom vezan za trite zemalja EU i Japana, a
manjim dijelom za trite BiH. Od ukupnog prihoda koji ostvaruje ova kompanija
95% prihoda ostvaruje kroz prodaju proizvoda na tritu preko 10 zemalja EU, od
kojih su najznajnije Njemaka, Austrija i vicarska, te na tritu Japana.
Preostalih 5% prihoda ova kompanija ostvaruje kroz prodaju proizvoda na tritu
BiH. Tranja na tritu BiH za proizvodima Elgrad d.o.o. Tesli je bila stabilna u
prethodnom periodu od tri godine, a nepromjenjena koliina tranje na tritu BiH
se, prema informacijama kojim raspolae ova kompanija, oekuje i u narednom
periodu. Koliina tranje na tritu zemalja EU i Japana je u prethodnom periodu
od tri godine imala kontinuiran rast od 4 - 5% godinje. Rast koliine tranje od
6% godinje na navedenim stranim tritima za proizvodima kompanije Elgrad
d.o.o. Tesli se oekuje u narednom periodu od pet godina.


Osnovne sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje su trupci hrasta, bukve i
jele. Navedene vrste trupaca Elgrad d.o.o. Tesli nabavlja direktno od ume
Republike Srpske A.D. Sokolac. Kljuni problem prilikom nabavke sirovina
predstavlja obezbjeenje potrebnih koliina sirovina u datom trenutku. Nevedeno
umsko - privredno drutvo ima definisane procedure prodaje navedenih vrsta
trupaca, koja se odvija na principu dodjele koliinskih kvota kompanijama koje
obavljaju drvopreraivake djelatnosti. Koliinske kvote dodjeljuje na osnovu
ocjene poslovanja kompanija, gdje se kao kljuni parametri u obzir uzamju visina
ukupno ostvarenog prihoda, visina ostvarenog prihoda od izvoza, broj zaposlenih i
stepen finalizacije proizvoda. Koliine sirovina koje dobije Elgrad d.o.o. Tesli na
navedeni nain najee nisu u skladu sa potrebama proizvodnje. Iz ovog razloga
Elgrad d.o.o. Tesli se odluuje na uvoz odreenih koliina sirovina iz Hrvatske.
Obzirom da Elgrad d.o.o. Tesli ima zaokruen cjelokupan proces proizvodnje, od
sirovine do finalnog proizvoda, jedine vrste proizvoda i poluproizvoda koje koristi
u procesu proizvodnje su ambalaa, ljepila, i ulja za drvo. Navedene proizvode i
poluproizvode Elgrad d.o.o. Tesli nabavlja iz Srbije.
Elgrad d.o.o. Tesli u procesu proizvodnje proizvoda koristi i razliite vrste
opreme, kao to su CNC maine, prese, brente i blanjarice. Vei dio opreme je
baziran na savremenim tehnologijama, a jedan od stratekih ciljeva ove
kompanije je kontinuirano osavremenjivanje tehnologije.
pedicije, laboratorijske usluge ispitivanja briketa i peleta. Usluge transporta ova
kompanija nabavlja iskljuivo za potrebe izvoza proizvoda, dok za potrebe
nabavke sirovina i distribucije proizvoda na tritu BiH posjeduje vlastiti vozni
park. Navedene vrste usluga se nabavljaju od lokalnih pruaoca ovih usluga, i ne
postoje znaajni problemi vezani za kvalitet i nabavku poslovnih usluga. Pored
navedenih usluga Elgrad d.o.o. Tesli je koristio i usluge certifikacije proizvodnje,
te posjed standard kvaliteta FSC. Takoer, postoji potreba za uslugama
optimizacije proizvodnih procesa.
Na tritu BiH proizvodi se prodaju direktno kupcima, a kao najznaajniji kupac
proizvoda Elgrad d.o.o. Tesli se moe izdvojiti Standard Furniture Factory d.d.
Sarajevo. Na tritu preko 10 zemalja EU, od kojih su najznaajnije Njemaka,
Austrija i vicarska, i na tritu Japana prodaja proizvoda se odvija preko
posrednika u prodaji.
Organizacija
Organizacija kompanije Elgrad d.o.o. Tesli je trenutno podijeljena u est sektora, i

to: uprava, administracija, transport, odravanje, graevina i proizvodnja. Sektor
proizvodnje je podijeljen na 8 podsektora, koji su u meusobnoj zavisnosti jedan
od drugog, u smislu da izlazni proizvod u jednom podsektoru predstavlja ulazni

poluproizvod u narednom podsektoru. Znaajan nedostatak predstavlja

nepostojanje finansijsko - raunovodstvenog sektora i trino orijentisanih
sektora, kao to su sektori marketinga i prodaje. Ukoliko se uzme u obzir da ova
kompanija zapoljava 280 radnika i da je proces proizvodnje veoma sloen, jer se
vri proizvodnja od sirovine do finalnog proizvoda, postojanje finansijsko -
raunovodstvenog sektora bi omoguilo optimizaciju trokova i posljedino
poveanje konkurentnosti ove kompanije. Iako ova kompanija ima dugorone
ugovore o prodaji proizvoda na stranim tritima, sektor prodaje ili marketinga bi
omoguio dosta aktivniji nastup na tritu.
Strategije
Elgrad d.o.o. Tesli trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, meutim ima
definisan osnovni princip kojim se vodi u poslovanju, a to je kontinuirano
poveanje nivoa finalizacije proizvoda u cilju to veegpoveanja novane
vrijednosti utroene sirovine. Takoer, ova kompanija ima definisane kratkorone
razvojne ciljeve, od kojih su najznaajniji poveanje obima proizvodnje,
osavremenjivanje tehnologija i poveanje stepena finalizacije proizvoda.
buduem periodu.
Pri nastupu na tritu Elgrad d.o.o. Tesli primjenjuje strategiju cjenovne
nivoa.
Elgrad d.o.o. Tesli takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
proizvoda, koji se odvija u toku proizvodnje. U toku proizvodnje kontrolu kvaliteta
proizvoda vri odgovorno lice koje se nalazi na elu nekog od podsektora unutar
sektora proizvodnje.
Konkurencija
Glavnu konkurenciju Elgrad d.o.o. Tesli predstavljaju kompanije sa podruja

zemalja EU, u koje Elgrad d.o.o. Tesli izvozi proizvode. Osnovne konkurentske
prednosti ovih kompanija u odnosu na Elgrad d.o.o. Tesli su:
Geostrateki poloaj, obzirom da se nalaze na podruju EU,

Finansijska mo,
Laki pristup tritu, i
Pristup sirovinama.
Kao vlastite konkurentske prednosti Elgrad d.o.o. Tesli istie cijenu finalnih
proizvoda i pristup jeftinijoj radnoj snazi.


Uoeni nedostaci
obuene radne snage
Nerazvijena finansijska funkcija u

preduzeu
prodaje u preduzeu
trita
drvopreraivake industrije.
putem razvojnih banaka).Formiranje
Uvrtavanje projekta proirenja lokalne
putne infrastrukture u plan kapitalnih
ulaganja optine Tesli
Uspostavljanje sektora finansija (podrka
putem treninga, angaovanje
konsultantanata)
Izrada biznis plana
Izrada marketinke strategije, izrada
analize ciljanih trita
7.4.4. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Interlignum d.o.o. Tesli

Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Interlignum d.o.o.
Tesli
Proizvodnja: stolovi, stolice i lajsne za podove,
Maloprodaja uvoznih proizvoda od drveta: ploasti
materijali, iverice, MDF ploe,
Prodaja namjetaja
132
24,3 mil. KM
N/A

Ukupan prihod
planiran za pet
godina
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
95%
Stojko Petkovi
053/431-596

36.
26.
37.
30.
Geostrateki poloaj
38.
31.
Firma Interlignum na domaem tritu djeluje na 10 maloprodajnih mjesta itom

BiH dok je proizvodni pogon lociran u preduzeu Borja u Tesliu. Sjeditei uprava
Interlignuma takoer se nalazi u Tesliu gdje je smjetenoi centralno skladite ove
firme. Lokacijski Interlignum dobro je smjeten kako u pogledu proizvodnje
namjetaja za izvoz na EU trite, takoi po pitanju maloprodajei distribucije
namjetaja, podnih oblogai materijala za proizvodnju ploastog namjetaja na BH
tritu.
39.
32.
47.
33.
Dio iz 12.
34.
Radna snaga
Interligum trenutno zapoljava 132 radnika od ega 15 uposlenika u upravii

administraciji, 36 u maloprodajii distribuciji, te 81 radnik u proizvodnji. Preduzee
je zadovoljno znanjima i vjetinama radne snage u odnosu na zahtjeve
tehnologije, procesa proizvodnje, te zahtjeve trita i uslove konkurencije.
Meutimi pored znatne generalne nezaposlenosti raspoloivost kvalifikovane
radne snage nije zadovoljavajua te se novouposleni radnici obuavaju putem
internih obuka. U vezi s tim bilo bi poeljno provoenje programa dokvalifikacije
stolarai drvnih tehniara na tritu rada u BEAR podruju.
Kapital
U dosadanjem radu preduzee je koristilo vlastiti capital te razliite oblike

kreditnih aranmana ukljuujui leasingi faktoring. Firma je takoer bila u prilici
koristiti odreena poticajnai grant sredstva. Kao prepreku u obezbjeivanju
potrebnog finansiranja u ovoj firmi vide visoke kamatne stope te su
zainteresovani za mogunost dobijanja povoljnijih kreditnih sredstava od trenutno
dostupnih kod komercijalnih banaka.
Infrastruktura

Poslovna jedinica za proizvodnju firme Interlignum nalazi se unutar pogona

nekadanje Drvne industrije Borja u Tesliu. Prema aranmanu sa Vladom
Republike Srpske Interlignum je sa jo dvije firme iznajmio proizvodne kapacitete
Nove Borje na tri godine. Industrijska zona Nove Borje posjeduje svu namjensku
infrastrukturu za preradu drvetai proizvodnju namjetaja.
Znanja
Interlignum Tesli se inicijalno razvijao u trgovini poluproizvodai elemenata za

proizvodnju ploastog namjetaja da bi kroz vertikalnu integraciju ula vlastitu
maloprodajui proizvodnju namjetaja kako za domae trite takoi za izvoz. Firma
posjedujespecifina trina, tehnikai upravljaka znanja u oblasti proizvodnje
namjetaja kaoi maloprodajei veleprodaje materijala za proizvodnju ploastog
namjetaja.
Interlignum ostvaruje 20% prihoda od prodaje na domaem te 80% prihoda od
izvoza. Drvna industrija u BiH nalazi se u kontinuiranom usponu ve dugi niz
godina sa dobrim izgledima za nastavak rasta u narednom periodu. Rast je
naroito generisan potranjom sa izvoznih tria prvenstveno EU iako se rastom
ponude domaih proizvoaa otvara dodatni prostori na domaem tritu.
Proizvodnja namjetaja u BiH bazira se na dugoj tradiciji u ovoj industriji koja se
razvila na raspoloivoj drvnoj sirovini. Konkurentna cijena radne snage te
dostupnost sirovine uz visoke standard kvaliteta uslovili su rast potranje za BH
namjetajem u EU. U odnosu na trita Dalekog Istoka BiH nudi krae rokove
isporukei fleksibilnostu asortimanu.
Interlignum se inicijalno pozicionirao kao snadbjeva domaih proizvoaa
ploastog namjetaja sa kompletnom ponudom ploa, kantnih traka, okovai
drugih materijalai poluproizvoda za ovu namjenu. U skladu sa rastom tranje na
domaem tritu Interlignum je uaoi u maloprodaju podnih oblogai namjetaja a
nakon pokretanja vlastite proizviodnje stolovai stolica pokrenut je izvoz ovih
proizvoda uglavnom u Njemakui Francusku.

Dobavljai trgovake robe za proizvodnju ploastog namjetaja ukljuuju
dobavljae ploastih materijala ukljuujui sirovui oplemenjenu ivericu
(Kronospan Srbija), te okova (GTV Poljska) i kant traka (Hranipex eka). U
prodavnicama podnih obloga distribuiraju se podoviTarkett iz Bake Palanke,
Srbija, dok se u prodavnicama namjetaja izrauje ploasti namjetaj po mjeri
pored vlastitih stolovai stolica, te namjetaja razliitih proizvoaa iz podrujea.

Kao to se moe zakljuiti iz navedenog Interlignum je jako dobro integrisan u

razliite oblasti proizvodnjei trgovine proizvodima drvne industrije na domaem i
podrujealnom tritu te izvozu na EU trita. S jedne strane Interlignum se
pojavljuje kao distributer proizvoaa ploai podnih obloga iz podrujea (iz Srbije)
na domaem tritu, a sa druge strane ova firma koristi lokalne proizvodne
kapacitete za proizvodnjui izvoz namjetaja od domae sirovine. Takoer kroz
vlastite veleprodajne centre Interlignum vri usluge rezanjai kantiranja ploa po
mjeri za lokalne proizvoae ploastog namjetaja. Na ovaj nain Interlignum se
pojavljuje kao znaajan faktor razvojai integracije razliitih proizvoaai
dobavljaa na lokalnomi podrujealnom tritu.
Organizacija
U skladu sa opisanim nainom rada organizaciona struktura firme je dosta

sloenai odvija se na nizu lokacija.Sistem odluivanjai kontrole takoer je
decentralizovan kako bi se omoguilo efikasno djelovanje sloene organizacione
strukture. Na lokaciji sjedita firme u Tesliu smjetena je uprava, raunovodstvo i
administracija, te komercijalna sluba ukljuujui nabavku, izvoz, te organizaciju
transportai logistike.
Proizvodnja ploastog namjetaja po mjeriodvija se u veleprodajnim skladitima u
Tesliu, Banja Lucii Istonom Sarajevu gdje se po narudbi vri rezanjei krojenje
ploa, rezanje furnirai kantiranje. Ostalih 7 maloprodajnih objekata ukljuuje
prodavnice namjetajai podnih obloga lociranih na vie mjesta u Tesliu, te Banja
Luci, Sarajevu, Tuzlii Bjeljini. Prodajna mjesta takoer imaju vlastitu dostavnu
slubu te prodajno osobljei administraciju.
Proizvodnja stolova i stolica na lokaciji Nova Borja Tesli funkcionie kao zasebna
proizvodna organizaciona jedinica naslonjena na centralu u Tesliu koja ugovara
prodajui organizuje transporti logistiku.
Strategije
Preduzee trenutno nema formalno definisanu razvojnu i marketing strategiju, ali

ima jasnu vizijui ciljeve razvojai trinog nastupa. Interlignum ima strategiju
orjentisanu na nastavak dalji snaan rasta. U posljednje tri godine prihodi ovog
preduzea narasli su za 30%i to veinom na raun rasta prihoda od proizvodnje
odnosno izvoza. U skladu s tim strateko opredjeljenje firme je dalje irenje
sektora serijskeproizvodnje stolova, stolica, lajsni te drugih proizvoda od punog
drveta namjenjenih izvozu na EU trita. U cilju izlaska na nova trita potrebno je
planirati izlaganje na kljunim meunarodnim sajmovim namjetaja kao to je
sajam IMM koji se odrava u njemakom gradu Kelnu. Takoer je za nastup na
sajmovima potrebno pripremiti relevantan asortiman proizvoda po mogunosti

vlastitog dizajna kojim e se demonstrirti proizvodne mogunostii kvalitet

ponuenih proizvoda. U tom pravcu potrebno je razmotriti angaovanje dizajnera
namjetaja.
Konkurencija
Konkurencija na domaem tritu namjetaja, podnih obloga, te materijala za

izardu ploastog namjetajaje u znaajnoj mjeri prisutna. Meutim maloprodaja u
navedenom segmentu jo uvijek je nekonsolidovanai nije izraeno prisustvo
snanih meunarodnih maloprodajnih lanaca. Konkurenciju Interlignumu u
maloprodaji predstavljaju pojedinane lokalne prodavnice namjetajai podnih
obloga te lokalna veleprodajna skladita ploastih materijala razliitih
proizvoaa. Meutim dobar izbor dobavljaa ukljuujui Kronospani Tarrket koji
imaju cjenovno konkurentnei kvalitetne asortimane irokog spectra proizvoda
omoguava Interlignumu vrstu poziciju u ovom segementu poslovanja.
to se tie proizvodnjei izvoza namjetaja prednost za BH proizvoaei izvoznike
je blizina ogromnog trita EU na kojem domai proizvoai rijetko imaju priliku
za direktno meusobno trino sueljavanje. Sa druge strane nisu rijetki ni
primjeri suradnje domaih proizvoaa po pitanje zajednike izrade proizvoda za
izvoz. U tom smislu potrebno je razmotriti mogunost kooperacije razliitih
proizvoaa namjetaja u BEAR podruju.
Uoeni nedostaci
Nedostatak definisane razvojne
strategije i trine strategije
Interlignum na izvoznim tritima
Razvoj vlastitih proizvoda
podruja
Nedostatak kvalitetno obuene
proizvodne radne snage u sektoru
proizvodnje namjetaja
Izraditi razvojnu i marketing strategiju
organizacija B2B sastanaka, izlaganje na
sajmovima (npr. IMM Cologne)
Podrka razvoju brenda, izrada web
stranice
Angaovanje dizajnera namjetaja
podruje
Povezivanje sa drugim proizvoaima
namjetaja u BEAR podruju (provoenje
klasterske inicijative i programa razvoja
kooperacije unutar podruja)
Provoenje programa dokvalifikacije
stolara i drvnih tehniara

7.4.5. Akcioni plan i prijedlog preporuka za Montane kue Porobi

d.o.o. epe
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna
djelatnost
Dodatne
djelatnosti
Broj zaposlenih
2015
Ukupan prihod
2014
Ukupan prihod
planiran za 2015
Uee prihoda od
izvoza u ukupnom
prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Montane kue Porobi d.o.o.

epe
Proizvodnja elemenata za montane kue
N/A
2
300.000 KM
N/A
100%
Adnan Porobi
061/166-327

36.
26.
37.
30.
Geostrateki poloaj
38.
31.
Firma Porobi nalazi se u poslvonoj zoni Ljeskovica na putu izmeu epai

Zavidovia. Proizvodnja montanih kua ima dugu tradiciju na ovom podruju to
olakava pristup potrebnoj radnoj snazi. Proizvoai montanih kua iz BiH
cjenovno su konkurentni na tritima u podruje uz prepoznatljiv kvalitet. Naroit
interes za montae kue iz BiH postoji na podruju Istrei Dalmacije gdje su BH
proizvoai tradicionalno prisutni. U tom smislu pozicija firme Porobi u epu sa
stratekom trinom orjentacijom prema podruje Istre predstavlja dobru
poslovnu kombinaciju.
39.
32.
47.
33.
Dio iz 12.
34.
Radna snaga
Preduzee je tek osnovano 2014. godinei trenutno upoljava dva uposlenika.

Vlasniki direktor firme posjeduje dugogodinje iskustvo u proizvodnji montanih
elemenata za kue koje je stekao u firmi Krivaja Zavidovii. U sklopu planova za
poslovnu ekspanziju firma namjerava u narednoj godini uposliti 5 - 6 radnika.
Obzirom na pomenutu tradiciju u proizvodnji montanih kua u zavidovikom
kraju trenutno je mogue doi do radne snage sa odreenim stolarskim
iskustvom ili iskustvom u izradii montai elemenata za montane kue.

Kapital
U ovoj startnoj fazi firma koristi vlastita sredstva obzirom na ogranienja

mogunosti dobivanja kredita komercijalnih banaka, te rizika kreditnog
optereenja. Meutim ukoliko u skladu sa planovima razvoja firma bude imala
potrebu za dodatnim sredstvima finansiranja bie poterbno pokuati iznai
odreena potcajna sredstva uz koritenje kreditnih garancijai slinih instrumenata
za podrku firmama u ranim fazama razvoja.
Jedna od oteavajuih okolnosti u odravanju likvidnosti je takoeri nain plaanja
u graevinarstvu gdje se plaanje vri u fazama tokom izgradnje. Problem obino
predstavlja naplata posljednje faze izgranje koja obino nosi nekih desetak posto
od ukupne vrijednosti projekta.
Infrastruktura
Proizvodni pogoni firme Porobi raspolau sa potrebnom putnomi energetskom

infrastrukturom. Meutim, obzirom da se poslovna zona Ljeskovica u kojoj se
nalazi firma Porobi nije razvijala planski ve spontano nije obezbjeena sva
potrebna infrastruktura. Ovdje se prije svega misli na prikljuak pitke vode koji ne
postoji na ovoj lokaciji tako da sve firme locirane u okolini imaju ovaj problem.
Rjeenje za ovaj problem bi bilo formalno proglasiti ovo podruje opinskom
poslovnom zonom te u skladu s tim obezbijediti potrebnu infrastrukturu
ukjuujui pitku vodu.
Znanja
Firma Porobi raspolae specifinim tehnikim, trinimi upravljakim znanjimai

vjetinama potrebnim za proizvodnju montanih kua. Rizik predstavlja injenica
da je navedeno znanjei iskustvo line prirode odnosno predsavlja znanjei iskustvo
vlasnika firme te je u tom pogledu potrebno postepeno formalizovanje procedurai
procesa te prenosa znanja kroz interne treninge novih uposlenika.
Porobi trenutno ima ugovorenu izgranju tri kue u Puli u Hrvatskoj. Kao to je
pomenuto trite za montane kue u podrujeu Istre te je trini focus ove firme
u prvoj fazi usmjeren na razvoj trita u tom podruje. Pored toga firma
namjerava razvijatii domae trite te trite Slovenije, Italijei Austrije.
Montane kue imaju niz pozitivnih karakteristika koje ih ine atraktivnijim od
zidanih kua. Proces gradnje je bri (cijela kua se zavri tipino za 40 dana),
cijena izgraenog prostora je nia za oko 100Eura/m2 u prosjeku, dok su statike i
izolacione karakteristike montanih kua od drveta znatno bolje nego kod zidanih
kua.i pored navedenog potranja za montanim kuama na BH tritu je prilino
niska obzirom na tradiciju izgradnje zidanih kuai prisutno nepovjerenje

uglavnom prema izolacionimi statikim karakteristikama montanih kua te

njihove dugovjenosti. S tim u vezi potrebno je graditi svijest o prednostima
montanih kua na BH tritu kako bi se razvijala domaa potranja.
Porobi izrauje elementi za montane kue ukljuujui element za zidovei
elemente za krovne konstrukcije. Elementi za zidove izrauju se od OSB ploa
(vieslojne ploe proizvedene od tankog i irokog iverja) koje se postavljaju sa
vanjskei unutranje strane na konstrukciju napravljenu od daske (jelai bor), te se
izmeu OSB ploa takoer postavlja kamena vuna, kao izolator. Osim drvene
grae, odnosno daskii greda, ostatak navedenih materijala (OSB ple, staklena
vuna) su porijeklom iz uvoza obzirom da se ne proizvode u BiH. Isto se odnosi na
ostatak graevinskih materijala (keramika, stiropor, boja za fasade, vodovodnei
elektro instalacije, krovovi) osim stolarijei podova od drveta koji se uglavnom
nabavljaju kroz kooperaciju sa domaim dobavljaima.
Od poslovnih usluga firma porob koristi usluge transportai pedicije te suenja
drvene grae za zidnei krovne elemente. U cilju optimizacije proizvodnog procesa
Porobi u doglednom period planira izgradnju vlastite suare za drvenu grau na
sadanjoj proizvodnoj lokaciji.
Prodaja odnosno ugovaranje izgradanje kua za podruje Istre organizovano je
putem partnerske firme iz Hrvatske sa sjeditem u Puli. Na domaem tritu firma
Porobi e nastupati direktno. U cilju dalje ekspanzije na EU trite bilo bi
potrebno uvoenje CE znaka za zidne elementei krovne konstrukcije.
Obzirom na sezonalnost graevinskih projekata a u cilju kontinuiteta u
angaovanju proizvodnih kapaciteta potrebno je razmotriti mogunost ulaska u
proizvodnju odreenih standardizovanih proizvoda na bazi serijske proizvodnje.
Neke od mogunosti ukljuuju proizvodnju drvene ambalae za proizvoae iz
metalnog sektora BEAR podruja koji su izrazili interes za kooperaciju sa
domaim proizvoaima u ovoj oblasti (npr. Pobjeda dd Teanj). Obzirom da
drvena ambala mora biti tretirana protiv tetoina isto kaoi elementi za
montane kue Porobi posjeduje potrebna znanja za izradu sandukai druge
drvene ambalae u skladu sa potrebnim standardima.
Organizacija
Trenutno se organizaciona struktura bazira na samo dva uposlenika koji rade na

proizvodnji elemenatai konstrukcija za montae kue. Kao to je reeno poslovi
prodaje kaoi montae kua u Hrvatskoj obavlaju se kroz kooperaciju sa
partnerskom firmom u Puli.

Strategije
Preduzee trenutno nema razvojnu i marketing strategiju te je potrebno pristupiti

njihovoj izradi. Kao to je pomenuto razvojni ciljevi preduzea ukljuuju proirenje
kapaciteta proizvodnje ikroz angaman novih radnika, razvoj prodaje na
domaem tritu, te izlazak na EU trite. Planovi za razvoj prodajne funkcije
ukljuuju razvoj vastitog sistema prodaja na stranom tritu bez posrednika. U
pogledu marketinga potrebno je razviti web stranicu te planirati nastupu na
domaimi podrujealnim sajmovima vezanim za graevinarstvo ukljuujui sajam
SASO u Splitu. Porobi namjerava graditi vlastiti brend te pristupiti uspostavi
standard kvalitete ukljuujui CE znaki ISO 9001.
Konkurencija
Neki od glavnih konkurenata Porobia su domai proizvoai montanih kua

ukljuujui Krivaja montane kue, Dom - invest epe i Promo Donji Vakuf.
Obzirom da su svi BH poizvoai orjentisani na izvozna trita oni se uglavnom
rijetko direktno susreu na tritu.
Uoeni nedostaci
trita
Porobi
Nedostatak pitke vode na proizvodnoj
lokaciji
Sezonalnost orjentacije na
graevinske projekte
podruja
Izrada biznis plana
Izrada marketinke strategije, izrada
analize ciljanih trita
organizacija B2B sastanaka, izlaganje na
sajmovima (npr. SASO Split)
Podrka razvoju brenda, izrada web
stranice
Proglaenje poslovne zone, uvrtavanje
projekta izgradnje vodovodne mree na
ovoj lokaciji u planu kapitalnih ulaganja
opine epe
podruje
Podrka razvoju novih proizvoda, ulazak u
serijsku proizvodnju npr drvena ambalaa
Povezivanje sa potencijalnim kupcima
drvene ambalae u BEAR podruju (npr.
Pobjeda Teanj); provoenje klasterske
inicijative i programa razvoja kooperacije

Uoeni nedostaci
unutar podruja
Sufinansiranje uvoenja CE znaka zidne i
krovne elemente montanih kua
Nedostak standarda potrebnih za

izvoz na EU trite
7.4.6. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Prograd d.o.o.

epe
Naziv kompanije
Sektor
Podruje
Osnovna djelatnost
Dodatne djelatnosti
Ukupan prihod 2014
ukupnom prihodu
Odgovorna osoba
Kontakt
Prograd d.o.o.
epe
Proizvodnja unutranje i vanjske stolarije,
proizvodnja namjetaja
Proizvodnja ploa lijepljenih od tvrdog i
mekog drveta, proizvodnja grae
60
2.500.000 KM
2.650.000 KM
50%
Elvedin Badnjar
032/674-190

Geostrateki poloaj
Proizvodni objekti kompanije Prograd d.o.o. epe su locirani odmah uz

magistralni put Sarajevo - Bosanski Brod koji BiH spaja sa zapadnoevropskim
zemljama. Na ovaj nain Prograd d.o.o. epe ima transportnu komunikaciju sa
ostatkom BiH i zapadnoevropskim zemljama.
Radna snaga
Kompanija Prograd d.o.o. epe trenutno zapoljava ukupno 60 radnika, od kojih

3 radnika ini upravu, 7 radnika ini administraciju, dok ostatak radnika radi u
proizvodnji. U upravi i administraciji je zaposlena radna snaga sa znanjima i
vjetinama iz oblasti obrade drveta, kao i visokokvalifikovana radna snaga sa
znanjima i vjetinama iz oblasti ekonomije. U sektoru proizvodnje najznaajnija
zanimanja su stolari i CNC operateri. Menadment kompanije istie da trenutno
zaposlena radna snaga u ovoj kompaniji posjeduje znanja i vjetine u skladu sa
potrebama procesa proizvodnje i tehnologije koja se koristi. Najvei problem
vezan za radnu snagu predstavlja nedostatak radne snage sa upravljakim
znanjima iz oblasti procesa proizvodnje razliitih proizvoda, a koji je uslovljen
generalnim nedostatkom kvalifikovane radne snage na tritu rada sa znanjima i

vjetinama iz oblasti drvoprerade. Usljed odlaska trenutno uposlene radne snage

u Prograd d.o.o. epe na godinje odmore ili rad na terenu, ne postoji
mogunost njihove adekvatne zamjene ime dolazi do poveanja neefikasnosti u
proizvodnji i poveanja finansijskih trokova proizvodnje. Nedostatak
kvalifikovane radne snage na tritu rada Prograd d.o.o. epe prevazilazi na
nain da vri internu obuku radne snage, koja najee traje 6 mjeseci. Interne
obuke radne snage takoer poveavaju finansijske trokove i trokove vremena,
ime se smanjuje efikasnost u proizvodnji a posljedino i konkurentnost ove
kompanije. Stoga menadment Prograd d.o.o. epe istie potrebu usaglaavanja
obrazovnog sistema u srednjim kolama sa potrebama na tritu rada.
Kapital
U dosadanjem poslovanju kompanija Prograd d.o.o. epe je koristila vlastita

finansijska sredstva, te finansijska sredstva obezbijeena putem kredita i granta.
Menadment ove kompanije smatra da na finansijskom tritu postoji dovoljno
finansijskih proizvoda (krediti, leasing, i dr.), prvenstveno dugoronih i
kratkoronih kreditnih linija, pogodnih za finansiranje razliitih segmenata
poslovanja, kada se uzmu u obzir period otplate kredita i grace period. Meutim,
problem predstavlja cijena finansijskih sredstava i trenutni sistem dodjele kredita
u bankama. Iako ova kompanija ima ve izgraen kreditni rejting kod banaka i
moe dobiti finansijska sredstva po ispodprosjenoj komatnoj stopi od 5%,
menadment kompanije smatra da je kamatna stopa i dalje previsoka. Procedure
dodjele kredita u bankama zahtijevaju obezbjeenje velikog broja dokumentacije
to rezultira u poveanju finansijskih trokova i dugom periodu dodjele kredita
koji u prosjeku traje 2 mjeseca. Pored navedenog, ogranienje pristupu kapitalu
predstavlja i visina vrijednosti kolaterala i garancija koje je potrebno obezbijediti
u svrhu obezbjeenja kreditnih sredstava. Menadment Prograd d.o.o. istie da
pristup kapitalu trenutno ima umjereno negativan uticaj na poslovanje ove
kompanije, a prvenstveno u segmentu nabavke opreme i izgradnje infrastrukture.
Infrastruktura
Prograd d.o.o. epe raspolae vlastitim proizvodnim objektima koji su

rasporeeni u neposrednoj blizini sjedita kompanije. Na trenutnoj lokaciji ove
kompanije postoji potrebna infrastruktura za odvijanje poslovnih procesa, kao to
je putna, elektrina, telekomunikaciona, vodovodna, kanalizaciona i sistem
odlaganja otpada. Usljed nedovoljnog kvaliteta elektrine infrastrukture dolazi do
estih nestanaka elektrine energije i pada napona u elektrinoj mrei. Elektrina
energija je jedan od kljunih faktora za neometano odvijanje procesa proizvodnje,
obzirom da se napajanje sve opreme vri elektrinom energijom, pad napona i
esti nestanci elektrine energije dovode do zastoja u proizvodnji. Na ovaj nain
se smanjuje produktivnost radne snage usljed nemogunosti obavljanja redovnih
proizvodnih radnji, i utie na mogunost isporuke proizvoda u dogovorenom roku.
Prograd d.o.o. epe koristi i specifinu infrastrukturu u poslovanju, koja ukljuuje
laboratorije za ispitivanje namjetaja i stolarije. Navedene laboratorije se nalaze u
Zenici, i dostupne su za koritenje u skladu sa potrebama ove kompanije.

Znanja
Prograd d.o.o. epe je osnovan prije priblino 20 godina, prvo kao graevinska
kompanija a nedugo zatim proizvodnja stolarije i namjetaja je postala osnovna
djelatnost ove kompanije. Kroz dugogodinje poslovanje u oblasti drvoprerade su
steena kljuna tehnika znanja i know - how, koja zajedno sa savremenom
tehnologijom koju posjeduje Prograd d.o.o. epe, omoguavaju proizvodnju
proizvoda vrhunskog kvaliteta i pozicioniranje ove kompanije na tritu BiH kao
proizvoaa najkvalitetenije stolarije.
Prograd d.o.o. epe je podjednako vezan za trite BiH i trite zemalja EU. Od
ukupnog prihoda koji ostvaruje ova kompanija 50% prihoda ostvaruje kroz
prodaju proizvoda na tritu BiH, a preostalih 50% prihoda kroz prodaju proizvoda
na tritu zemalja EU, prvenstveno Njemake, Austrije i Italije. Obzirom da
osnovni proizvodni asortiman ove kompanije predstavlja proizvodnja i prodaja
unutranje i vanjske stolarije, tranje za proizvodima Prograd d.o.o. epe je u
potpunosti uslovljena razvojem graevinske industrije. Usljed negativnog trenda
razvoja graevinske industrije na podruju BiH u posljednje tri godine, dolo je do
nestabilnog trenda kretanja tranje za proizvodima Prograd d.o.o. epe na
tritu BiH, koji se oekuje i u narednom periodu. Izloen nestabilnim kretanjima
na tritu BiH, Prograd d.o.o. epe je preusmjerio resurse na prodaju proizvoda
na tritu EU, gdje kontinuirano traga za poslovnim partnerima. Prema
informacijama kojim raspolae ova kompanija, a koje su rezultat analize trinih
prilika na tritu Njemake, Austrije i Italije na koja trenutno Prograd d.o.o. epe
izvozi, poveanje koliine tranje za 5% godinje za unutranjom i vanjskom
stolarijom na tritu EU se oekuje u narednom periodu od dvije godine.
Osnovne sirovine koje se koriste u procesu proizvodnje stolarije su trupci hrasta,
bukve, jele i smre. Navedene vrste trupaca Prograd d.o.o. epe nabavlja
direktno od umsko - privrednog drutva Zeniko - dobojskog kantona d.o.o.
Zavidovii. Kljuni problem prilikom nabavke sirovina predstavlja obezbjeenje
potrebnih koliina sirovina u datom trenutku. Navedeno umsko - privredno
drutvo ima definisane procedure prodaje trupaca, koja se odvija na principu
licitacija i avansnog plaanja istih. Na ovaj nain kompanije koje posjeduju
finansijsku mo kupuju velike koliine trupaca, koje dalje preprodaju. Ovo dovodi
do vjetaki izazvanog poveanja cijene trupaca, to posljedino rezultira u
smanjenju konkurentnosti kompanija iz sektora drvoprerade tako to je cijena
finalnog proizvoda poveana kroz vjetako poveanje cijene sirovina.
Za proizvodnju namjetaja Prograd d.o.o. epe koristi razliite vrste
poluproizvoda, kao to su furnir, iverice i mediapan. Glavni dobavlja furnira je
Furnir - Fix d.o.o. Doboj Istok. Glavni dobavlja iverica i mediapana je Interlignum
d.o.o. Tesli, i na ovaj nain se ostvaruje unutarsektorsko povezivanje izmeu
kompanija u BEAR podruju.

Prograd d.o.o. epe u procesu proizvodnje unutranje i vanjske stolarije takoer

koristi razliite vrste proizvoda i poluproizvoda, kao to su boje, lakovi, okovi,
staklo, dihtunzi, aluminijski profili, aluminijske okapnice i aluminijski pragovi.
Najznaajniji dobavljai nevedenih proizvoda i poluproizvoda su Unimax d.d.
Livno, Sigma i Helios za boje i lakove, Schachermayer i Favorit za okove, staklo i
dihtunge, te Olimpija iUniform za aluminijske profile, aluminijske okapnice i
aluminijske pragove.
Prograd d.o.o. epe u procesu proizvodnje navedenih proizvoda koristi i razliite
vrste opreme, kao to su CNC maine, frezer, prese, kontaktne maine i brente.
Veina opreme je bazirana na savremenim tehnologijama, meu kojom je i
etveroosna CNC maina koju posjeduje ova kompanija.
pedicije, laboratorijske usluge ispitivanja namjetaja i stolarije i usluge parenja
drveta. Navedene vrste usluga se nabavljaju od lokalnih pruaoca ovih usluga, i
ne postoje znaajni problemi vezani za kvalitet i nabavku poslovnih usluga. Pored
navedenih usluga Prograd d.o.o. epe je koristio i usluge certifikacije
proizvodnje, te je posjedovao standard kvaliteta ISO 9001, koji je istekao i
potrebno ga je obnoviti. Takoer, postoji potreba za uslugama promocije ove
kompanije na stranim tritima i uslugama optimizacije proizvodnih procesa.
Na tritu BiH proizvodi se prodaju direktno individualnim kupcima po narudbi i
individualnim kupcima putem online narudbi. U segmentu prodaje stolarije
Prograd d.o.o. epe, pored navedenih naina, vri prodaju unutranje i vanjske
stolarije direktno graevinskim kompanijama. Takoer, dio proizvedene stolarije
koristi i za vlastite potrebe, obzirom da obavlja i graevinsku djelatnost kao
dodatnu djelatnost. Prodaja dijela proizvedene stolarije se vri kompanijama koje
obavljaju proizvodnju montanih kua za potrebe trita EU, to predstavlja
indirektan izvoz proizvoda.
Na tritu Njemake, Austrije i Italije prodaja proizvoda se odvija preko posrednika
u prodaji.
Organizacija
Organizacija kompanije Prograd d.o.o. epe je trenutno podijeljena u pet

sektora, i to: uprava, komercijalno - tehniki sektor, raunovodstvo, graevina i
proizvodnja. Sektor proizvodnje je podijeljen na vie podsektora, kao to su
podsektor proizvodnje stolarije i podsektor proizvodnje namjetaja. Ono to se
moe primijetiti jeste da ne postoje sektori prodaje i marketinga koji bi vrili
istraivanje trita, osmiljavanje prodajnih strategija i sklapanje dugoronih
prodajnih ugovora,odnosno omoguili proaktivan nastup na tritu. Dio navedenih
poslova obavlja komercijalno - tehniki sektor, koji ukljuuju razvoj proizvoda i
odravanje saradnje sa postojeim kupcima. Meutim, ovaj sektor ne vri razvoj
marketinke funkcije to je od velike vanosti za ovu kompaniju, obzirom da

proizvodi diferencirane proizvode vrhunskog kvaliteta, ija prodaja zahtijeva

izgradnju branda i promociju na ciljanom trinom segmentu.
Strategije
Prograd d.o.o. epe trenutno nema izraenu razvojnu strategiju, ali istie
potrebu za izradom iste. Meutim, ova kompanija ima definisanu viziju razvoja i
kratkorone razvojne ciljeve. Vizija ukljuuje cilj ove kompanije da bude prva u
segmentu inovacija, to kontinuirano i postie, obzirom da je prva kompanija na
tritu BiH koja je plasirala unutranja vrata sa skrivenim mehanizmom za
otvaranje i zatvaranje. Kratkoroni razvojni ciljevi ukljuuju poveanje obima
proizvodnje, kontinuirano osavremenjivanje tehnologija, izlazak na nova trita,
te uvoenje novih proizvoda koji ukljuuju poetak proizvodnje aluminijske i PVC
stolarije.
buduem periodu. Meutim, Prograd d.o.o. epe ima planove za razvoj prodajne
funkcije kroz otvaranje vlastitog maloprodajnog objekta u Sarajevu. Ovo e
omoguiti izlazak i promociju proizvoda ove kompanije na najveem tritu BiH.
Pri nastupu na tritu Prograd d.o.o. epe primjenjuje strategiju diferencijacije u
segmentu prodaje unutranje i vanjske stolarije, dok u segmentu prodaje ostalih
proizvoda iz vlastitog asortimana primjenjuje strategiju cjenovne konkurencije.
Strategija diferencijacije podrazumijeva proizvodnju diferenciranih proizvoda pri
emu cijena nije kljuni faktor, dok strategija cjenovne konkurencije
traenog kvaliteta. Sistem odluivanja je decentralizovan, to podrazumijeva da
Progradd.o.o. epe takoer ima razvijen interni sistem kontrole kvaliteta
procese, dok u zavrnoj fazi kontrolu kvaliteta proizvoda vri odgovorno lice na
elu sektora proizvodnje.
Konkurencija
Glavni konkurenti Prograd d.o.o. epe u segmentu proizvodnje unutranje i

vanjske stolarije na tritu BiH su Kontinental d.o.o. Kiseljak i Sejdi
Commerce d.o.o. Odak. Kao osnovne konkurenstke prednosti navedenih
kompanija u odnosu na Prograd d.o.o. epe se mogu izdvojiti pristup sirovinama
i izgraena vea distributivna mrea. Kao vlastite konkurentske prednosti u
udnosu na konkurenciju Prograd d.o.o. epe vidi u tehnikim znanjima i know how, kvalitetu proizvoda, opremi koja je bazirana na savremenim tehnologijama i
pristupu kvalifikovanijoj radnoj snazi. Na tritu Njemake, Austrije i Italije
konkurenciju predstavljaju kompanije iz navedenih zemalja, koje imaju bolji

geostrateki poloaj, laki pristup tritu i veu finansijsku mo u odnosu na

Prograd d.o.o. epe.
U segmentu proizvodnje namjetaja glavnu konkurenciju Prograd d.o.o. epe na
tritu BiH predstavlja Jadrina d.o.o. Graanica i Bukom - Prom d.o.o. Vlasenica.
Uoeni nedostaci
obuene radne snage
infrastrukturom

kvalitetom
prodaje u preduzeu
trita
drvopreraivake industrije.
Posredovanje u pregovorima izmeu
elektrodistribucije epe i firmi koje imaju
problem u elektro snadbjevanju
Obnova standarda kvaliteta ISO 9001
Izrada biznis plana

Popis literature
1. Dosadanja poljoprivredna politikai njen budui utjecaj na razvoj sektora hr
ane u Federaciji
BiH, Poljoprivrednoprehrambeni fakultet Sarajevo
2. Industrijska proizvodnja u Bosni i Hercegovini u 2013. godini, Agencija za
statistiku BiH
3. Obrazovanje strunih kadrova za potrebe drvne industrije,Univerzitet u
Sarajevu, Mainski fakultet, Odsjek drvna industrija i Drvo BiH, Sarajevo,
2004
4. Razvoj industrijske politike u FBiH, Mainski fakultet Univerziteta u
Sarajevu, 2009
5. Statistiki godinjak 2014, Federalni zavod za statistiku FBiH
6. Statistiki godinjak 2014, Republiki zavod za statistiku RS
7. Strategija razvoja industrije tekstila, odjee, koe i obue za period 2013.2023. godina, Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije, 2012.
8. The Competitive Advantage of Nations, Michael Porter, New York, 1990.

Analiza Sektora Finalna - v11 - Komentari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Analiza Sektora Finalna - v11 - Komentari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

U partnerstvu sa:

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

5.4. Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti za sektor prerada hrane i

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

7.1.10. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Bravarska radnja

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

7.4.6. Akcioni plan i prijedlog preporuka za preduzee Prograd d.o.o. epe

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

Slika 10. Generalni prikaz proizvodnog lanca u trinom segmentu proizvodnja

Pojam poduzetniki ekosistem odnosi se na elemente okruenja (pojedince,

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

je BEAR podruje, koja obuhvata podruja optina Tesli, Teanj i epe.

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

svakog pojedinanog sektora, te su date preporuke za potrebne akcije na

The Competitive Advantage of Nations, Michael Porter, New York, 1990.

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

uspostava sistema sufinansiranja obuke radne snage za potrebe zapoljavanja. U

3. Pristup istraivanju i metodologija

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

dostupnim iz razliitih prethodnih analiza i studija koriteni su u izradi analiza

3.1. Metodologija analize konkurentnosti prema Porterovom

3.1.1. Faktorski uslovi

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

rezultat navedene analize, privredni subjekti imaju mogunost pravovremenog

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

segmentima postoji prostor za poboljanje poslovanja analiziranog privrednog

4. Specifinosti proizvodnih i izvoznih industrija

4.1. Opina epe

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

proizvoa u epu bila je firma ILZO Mahnjaa koja je na alost zavrila u

4.2. Optina Tesli

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

4.3. Opina Teanj

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

proizvoda, kompanija Saraevi d.o.o. Teanj se profilirala u jednog od

5.Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

5.1. Razvoj i znaaj sektora metaloprerade i proizvodnje

Razvoj industrijske politike u FBiH, Mainski fakultet Univerziteta u Sarajevu, 2009

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

industrije tekstila je nastavljena sve do devedesetih godina prolog stoljea, kada

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

BiH u ovom trenutku. Takoer, navedeno je rezultiralo i u privlaenju stranih

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

Preraivaka industrija je u 2012. i 2013. godini uestvovala u fromiranju BDP BiH

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

proizvodnja tekstila i odjee, te prerada drveta i proizvodnja namjetaja.

Slika 2. Prikaz procentualnog uea djelatnosti preraivake industrije u

Uzimajui u obzir konstanstan rast znaaja preraivake industrije i navedenih

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

nivou je veoma znaajna analiza konkurentnosti i proizvodnih i izvoznih lanaca

5.2. Model proizvodnog i izvoznog lanca vrijednosti za sektor

Uzimajui u obzir pokazatelje pretstavljene u prethodnoj tabeli, moe se zakljuiti

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

proizvodnji motornih vozila, prikolica i poluprikolica. Posmatrajui zbirno FBiH i

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

Proizvodnja dijelova za autoindustriju,

Na narednoj slici dat je generalni prikaz trinih segmenata i podsegmenata u

Privredna drutva iz segmenata proizvodnje dijelova za autoindustriju i

ANALIZA, RAZVOJ AKCIONIH PLANOVA I PREPORUKA ZA 30 IZVOZNO ORIJENTISANIH MIKRO,

Mogunost eventualne proizvodnje elika potrebnih za autoindustiju u BiH u