DERN TEMELLER

1.1 GR
Temeller; tabanlarnn zemin iinde oturduu derinlie bal
olarak yzeysel temeller ve derin temeller olmak zere iki grupturlar.
Zemin artlarnn uygun olup izin verdii hallerde kullanlan yzeysel temeller; tekil temel, srekli
temel, radye temel olarak e ayrlabilirler. Derin Temeller ise genel olarak derinlii, plan
grnmndeki geniliinin 2,5 mislinden daha fazla olan bir temeli ifade etmek iin kullanlr ve
kazkl temeller, kesonlar, veya derin ayak temelleri kapsar. Bunlarn iinde en yaygn olarak
kullanlan ise kazkl temellerdir.Yzeysel temeller genellikle derin temellerden daha ekonomiktirler.
Bu nedenlerden ki temel projelendirilmesinde nce yzeysel temel yapmann mmkn olup
olmad aratrlr. Bu aratrma srasnda zeminin zayf olup tama gcnn aldnn saptand
durumlarda yzeysel temel yeterli olmazlar.Dier yandan; bir temel tama gc asndan yeterli
olabilir ancak istenilenden fazla oturabilir.Bu hallerde, ykleri daha derine aktarmak ve oturmalarn
istenen snrlar iinde kalmasn salamak iin derin temeller ina edilebilir.
1.2 Kazklarn levleri
Kazklar, temel eleman olarak grev yaptklarnda styap
yklerini zemine aktarrlar. Bunun dnda, yan yana yaplm sral kazklar, gerektiinde ankraj
elemanlar ile glendirilerek dayanm yaps olarak projelendirilebilirler.Ayrca ekme kuvvetlerini
veya yanal ykleri de tamalar gerekebilir. Zeminin sktrlmasnda da aktif rol oynayabilirler.
1.3 Kazklarn Snflandrlmas
1.3.1 Yapm ekillerine Gre Kazklar
1.3.1.1
1.3.1.2
1.3.1.3
1.3.1.4

Fore Kazklar (Sondaj Kazklar)

akma Kazklar
Burgu Kazklar
Karma Kazklar

1.3.2 Yapldklar Malzemelere Gre Kazklar

1.3.2.1 Ahap Kazklar
1.3.2.2 Betonarme Kazklar
1.3.2.3 elik Kazklar
1.3.3 Ykleri Tama ekillerine Gre Kazklar
1.3.3.1 U Kazklar
1.3.3.2 Srtnme Kazklar
1.3.1.1 Fore Kazklar (Sondaj Kazklar)
Delme teknikleri kullanlmak veya bo bir boru aklmak suretiyle zeminde oluturulan bir deliin
iine gereinde donat da yerletirilerek betonla doldurulmas yolu ile imal edilen kazklardr. Fore
kazklar, akma kazklarn aksine; zeminde yanal bir telenme ve buna bal olarak komu zeminde
skma yaratmayan kazklardr.ok basit olarak tarif etmek gerekirse nce zeminde bir delik alr,
bu delie donat yerletirilir ve alttan balamak sureti ile delik betonlanr ve kazk oluturulur.Bu
ilem srasnda kullanlan yntem ve teknoloji, kazk ap, uzunluu, zemin cinsi gibi etmenlere
bal olarak deiebilir.Kullanlacak yntem ve teknolojiyi seerken en nemli unsur ekonomidir.Bu
tr kazklar yurdumuzda ok yaygn bir uygulama alan bulmulardr.
Bu kazklarn hem baz avantajlar, hem de dezavantjlar vardr. Ayrca bu kazklarn yapm
srasnda zellikle gzetilmesi gereken hususlar vardr.Bu kazklarn avantaj saylabilecek hususlar
ile dezavantaj olarak saylabilecek hususlar ve yapm aamasnda dikkat edilmesi gereken hususlar
aada sralanmtr:
Avantajlar:
a) Fore kazklar yapm sralamasnda temel kazs yaplmadan nce de delinip yaplabilirler.Bu ilem
inaat iine hz kazandrr. Bu durumda nce kazklar oluturulur. Kazk delii kazk balnn
oturaca temel derinliine kadar cruf betonla doldurulur, daha derindeki ksmlar ise gerek kazk
olarak imal edilirler.Cruf beton ksm, kazk bal iin gereken kota kadar yaplan kaz ile alnr.

b) Zemin artlar uygun olduu taktirde ksa zamanda ina edilebilirler.

c) Byk apta ve derinliklerde ina edilebilirler.
d) Zemin iinde akma Kazklarn aklmasna engel olan ta ve bloklar, fore kazklar iin delme
ilemi yaplrken uygun tehizat kullanlarak geilebilirler. (balta v.s.)
e) Delik almas ve betonlama srasnda evrede nemli titreim, sarsnt yaratmazlar.Bu nitelik
ehir iinde evre yaplarn bu tr etkilere kar hassas olduu durumlarda byk bir avantajdr.
f) Kazklar yerinde yapld iin, malzeme kum, akl, su, imento, demir olup antiyede bunlarn
elde edilmesi kolaydr.
g) Gerektiinde kazk dibinde enjeksiyon veya ar tokmaklama ile geniletilmi bir blge (soan)
oluturularak tama gc artrlabilir. Bu ilem kazn ekmeye kar dayanmn da arttrr.
h) Sondaj deliinden kan zeminin incelenmesi ile istenen derinlie inildii ve istenen salam
tabakaya eriildii kolayca kontrol edilebilir.
i) Fore kazklarn boyu delme srasnda karlr incelenen zeminin nitelii gz nne alnarak
kolayca ayarlanabilir.Bu zellik, akma kazklarna gre byk bir avantajdr.
Dezavantajlar ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar:
a) Yal ve kt havalar delme ilemini aksatr.
b) Beklenmeyen zemin artlar ile karlalmas durumunda ilerde nemli gecikmeler olabilir.Bu
nedenle fore kazklarn yaplaca alanda ok detayl bir zemin etd yaplm olmaldr.
c) Kazk betonunun hazrlanmas ve dklmesi srasnda ok iyi bir teknik denetimin eksiklii
halinde kazkl sistem istenildii gibi almayabilir.
d) Yer alt suyunun varl halinde u nedenlerle zel dikkat gerekmektedir:
Yer alt suyu beton kalitesini etkileyebilir, zellikle yer alt suyu akm olmas halinde beton ykanr
ve kazk salkl ekilde yaplmayabilir. Kazk delii evresindeki zeminde yknt veya dknt
olabilir.Kazn ucunun basaca zeminde kaynama meydana gelerek bu zemini gevetebilir. Bu
durumlarn hassas zemin etdleri ile ngrlmesi ve gerekli nlemlerin alnmas esastr.
Fore kazklar, genellikle u kaz olarak kullanlrlar. Sert killerde kazk delii kendini tutar ve
deliin st 4-5 metresi dnda muhafaza borusu gerekmeyebilir.Ancak, kuru olsun, slak olsun ;
kum-akl, yumuak kil, siltli kil, amur ile yer alt suyu altndaki silt veya ince kum zeminlerin
varl, deliin alma ilemini zorlatrabilir ve delik duvar dengesinin gvenliini tehdit eder, bu
nedenle zel nlem alnmas gerekir. Bu tip zeminlerde delik devaml muhafaza borusu indirilerek
alr.Betonlama bitince borular ekilir.Ancak yer alt suyunun betonu ykama tehlikesi olan yerlerde
muhafaza borusu iine yerletirilen daha ince ikinci bir boru dar ekilmeden yerinde braklr.Bu
boru, yer alt suyunun basncn ferahlatarak ykanmay nler. Dier taraftan bu nlemin evre
srtnmesinin nemli lde azalmasna neden olabileceini gzden karmamak gerekir.
Zemindeki blok ve talar balta denilen demir bir tokman drlmesi ile krlabilir.Deliin
sondajla almas srasnda, rotari sondaj ekipmanlar, darbeli sondaj ekipmanlar, burgular, koval
sistemler kullanlabilir.Baz zel makineler, muhafaza borusunu titretirerek zemine sokar, veya
zeminden ekerler.Titreim, zeminle boru arasndaki srtnmeyi azaltr ve borunun rahat girmesini
salar. Bu makinelerle byk apl kazklar oluturulmaktadr. Deliin betonlanmas srasnda, delik
iine dklen beton tokmaklanr ve boru bu esnada dar ekilir.Titreimli muhafaza borusu
kullanld hallerde ise, boruyu ekmek ve ayn zamanda betonu sktrmak iin basnl hava
kullanlabilir.
Dier bir betonlama usul; de demir donat delie indirildikten sonra bir enjeksiyon borusu ile
basnl beton baslarak delin betonla doldurulmasdr. zellikle evre demir donatsnn i ap 60
cm den kk ise her ne kadar delik azndan beton dkme vibrasyonla sktrma yntemi
uygulanabilirse de yukardaki yntem genelde tercih edilir. Kazn, tasarmda ngrlen kesit
alann boylu boyunca yer yer incelmeden koruyarak yapm ok nemli olup, bu yntemle
salanabilir. Betonun delik azndan dklmesi srasnda dorudan doruya betonyerden veya
krekle beton dkme yoluna gidilmez.nk, bu takdirde delik kenarlarna arpan beton, toprakla

kararak zelliini kaybeder veya donatya arparak ayrr. Beton, delik azndan, tam delik
ortasna yerletirilecek zel kovalar(bena) vastasyla dklebilir.Ancak bu ilem ara vermeden ve
bir seferde yaplmaldr. Alman artnamesi, fore kazklarda kullanlacak betonun en az 350 kg dozda
olmasn B225 kalitesini salamasn art komu olup, su arl/imento arl orann 0,6 olarak
vermitir. Bu artnameye gre bir projede ilk 35 kazktan kalite kontrol iin altar adet beton
deney kp alnr. Bunlarn 7 gn, dier 28 gn sonra krlr. Betonun kalitesi, kp
dayanmlarnn ortalamas zerinden standart sapmas bulunarak saptanr.
Fore kazklarn proje ve inaas srasnda dikkat edilmesi gereken artlar ve tavsiyeler detayl olarak
TS3168de verilmektedir.
1.3.1.2 akma Kazklar
Fabrikada nceden dklen bu kazklar aklacaklar yerde vinler vastasyla dikilerek bir akma
platformuna konulurlar ve zerlerine drlen arlklarn salad darbelerle zemine aklrlar.
akma betonarme kazklar, genellikle sabit kesitli imal edilirler, u ksmlar sivridir ve genellikle
akma srasnda tahrip olmamalar iin bu ular ark denilen bir elik para ile korunur. Tokman
vuraca kazk balarna da koruma nedeniyle elik ve/veya ahap yastklar konulabilir. Kazklarda
boyuna ve enine demir donats yerletirilir. Bu donat kazn tayaca ykleri (moment ve kesme
kuvvetleri) karlamak yannda kazn vinlerle ve kancalarla kaldrlp, yerletirilmesinde de
gvenlii salarlar. Kazn vinle kaldrlmas srasnda ya en ortadan ya da her iki ucundan
uzunluunun 1/3 mesafesinde asklayarak ve bu srada dier ucu yerden dayanak alacak ekilde
kaldrmak gerekir. Aksi halde kazk krlabilir. Minimum demir donats oran % 1- % 4 arasndadr.
Betonarme kazklarn kesitleri genelde daire, sekizgen ekillerinden biri olmakla beraber zel olarak
projelendirilen herhangi bir kesit de olabilir.
Betonarme kazklarn boylarn inaat srasnda ayarlamak, yani kesmek, ksaltmak veya ek yaparak
uzatmak olduka zor bir ilemdir. Ancak, baz hallerde kazk uzunluunu tam olarak ayarlamak
mmkn olamayabilir. Kazk boyu ksaltlaca zaman ksaltlaca seviyede evresinde eki ile
oyuk alarak donat demirleri ortaya karlr ve kesilir. Kazn ste kalan ksm da koparlarak
kesilir. Bu ilem srasnda donat demirleri, eklenecek st ksmla aderans salayacak kadar ortaya
karlmal ve ksmda kazk betonu kesilerek st ksma dklecek betonla demirlerin uygun
birleimi salanmaldr. Ekleme ileminden sonra bu ek yerlerinde kazk evresine bir elik manon
konmas uygun olur.
Beton kazklarn mrleri pratik olarak uzundur. Baz zel durumlarda, (rnein yer alt suyunun
betona zararl madde iermesi, kazn mevsimlik donma-zlme olay yaanan bir yerde ve
zeminin bulunmas, devaml akarsu ve dalga etkisine uramas v.b.) kazk mr ksalr. Kazk
mrn uzatmak iin en etkin yol, kazk betonunun kaliteli olarak imalidir. Zemin suyunun kimyasal
analizi yaplarak slfat ieren zemin suyuna rastlanmas halinde slfata dayankl imento
kullanlmas gereklidir. Betonarme akma kazklar ngerilmeli olarak da imal edilebilirler. Bu
kazklarda yksek kaliteli beton kullanldndan dolay yk tama kapasiteleri normal betonarme
kazklara gre daha yksektir. ngerilmeli beton kazklar genelde boru eklinde retilirler. Bu
retim srasnda santrfj tezgahlarndan yararlanlr. Boru kesitinde hem demir donats hem de
ngerilmeli elik teller yer alr.
1.3.1.3 Burgu Kazklar
1.3.1.4 Karma Kazklar
Karma kazklar, birden fazla farkl malzeme kullanlarak yaplan kazklardr. Genellikle bu tip
kazklarn alt ksm ahap, st ksm da beton veya elikten oluur. Ahap ksm, rmeden
etkilenmeyecei derinliklere (rnein yeralt su seviyesinin tamamen altna) kadar aklr. Sonra st
ksm beton olarak, artlara gre gereinde kaplama borusu yerinde braklarak yaplr. Bu tip
kazklarn uygulama alan geni deildir.
1.3.2 Yapldklar Malzemelere Gre Kazklar
1.3.2.1 Ahap Kazklar
Ahap kazklar, ok eski zamandan beri kullanlagelmilerdir: stanbul Teknik niversitesinin
aratrmalarna gre stanbulda Mimar Mustafa Aa tarafndan 1748-1755 yllar arasnda yaplan
Nur-u Osmaniye Camiinin sondaj profilleri 8 metrelik yapay dolgu, bunun altnda kum-akl bantlar
ieren yeil renkli kil-marn ve en altta 20-22 metre derinliklerden itibaren de grovak ve istten
oluan ana kaya gstermektedir. Yer alt suyu 16,5 m derinliktedir. Ular demirli ahap kazklar

yzeyden 18 metre derinlikte (su seviyesinin 1,5 m. altnda) balamaktadr ve uzunluklar 2,63
m.dir. Kazklar zerine horasan kireten oluan bir radye balk yaplmtr, kazk tabanlar ana
kayaya oturmaktadr.
Ahap kazklar, hafif olduklar iin kolay nakledilebilirler, zellikle killerde kazk-zemin arasnda iyi
bir adezyon salarlar. Su seviyesi altnda mrleri uzundur. Ancak, su seviyesi stnde mantar ve
baz bcekler tarafndan tahrip edilirler. Bu nedenle, zerlerinde zel ilem yaplmadan su seviyesi
stnde kullanlmamaldrlar. Ahap kazklarn rmesini nlemek iin kullanlan en etkin yntem
kazn ahap malzemesinin liflerine iyice szabilecek edecek ekilde basnl kreozot
uygulanmasdr. zel tesislerde yaplan bu ilem srasnda deniz suyu altnda kalacak kazklarda 1
hacme yaklak 250 kg kreozot uygulanr.
Ahap kazklar sert zeminlere, sk kum-akl tabakalarna akmak zordur. Ar akma halinde
ular veya gvdeleri atlayabilir ve/veya krlabilir. Bu nedenle, akma srasnda kazn davran
gzlenmeli, giri miktar/darbe says oran dikkatle izlenmelidir.
Ahap kazklarn tama gc yksek deildir. Yaklak 20-25 cm apl bir kazn tayaca yk
200-300 KN dnlebilir.
1.3.2.2 Betonarme Kazklar
Betonarme kazklar bugn yurdumuzda en ok uygulama alan bulan kazk tipidir. Bir ok deiik
teknikle imal edilebilirler. Fore kazk ve akma kazklar ksmnda ayrntl bir ekilde anlatlmtr.
1.3.2.3 elik Kazklar
Bu kazklar akma kazk olarak kullanlrlar. elik kazklar H veya I profili veya dairesel boru
eklinde olabilir. Boru eklinde olanlarn ular kapal veya ak olabilir. Bu borularn ileri
betonlanr. akma srasnda ular takviye edilir. Uzatmak gerektii hallerde perin, bulon veya
kaynak yaplrsa da pek ok artname kaynak yapmn tercih etmektedir. Bu kazklar yksek yk
tama kapasitesine sahip u kazklar olarak kullanlabilirler. Ancak yer alt suyunun zararl madde
iermesi halinde ve deniz iinde abuk rrler. rme, oksijenin varlna baldr. Bu nedenle bu
tr kazklarn mrleri kumlu zeminlerde uzun olmayabilir, sert ve kat killerde ise oksijenin azl
nedeniyle uzun sre yaayabilirler. rmeye kar korumak gerektii hallerde dlar bitml
maddelerle kaplanabilir, katodik koruma yaplabilir, veya beton gmlek iine alnabilirler.
dersin dewam iin aayasar@ttnet.net.tr