Matematik 11 Temel

Ortaretim
MATEMATK
TEMEL DZEY
11
DERS KTABI
Nesibe AYDIN
Betl BBEROLU ABAZAOLU
Bu kitap, Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu

Bakanlnn 30.11.2015 tarih ve 92 sayl Kurul kararyla,
20162017 retim ylndan itibaren 5 (be) yl sreyle
ders kitab olarak kabul edilmitir.
AYDIN YAYINCILIK VE ETM HZMETLER N. TC VE SAN. A. .
______________________________________________________________________________________
Haymana Yolu 5. km. Karyaka Mah. 577. Sk. No.: 1 Glba / ANKARA
tel.: 0 312. 418 10 02 belge: 0 312. 418 10 09
www.aydinegitim.com
Sertifika No.: 16753
Bu kitabn her hakk sakldr ve AYDIN YAYINCILIK ANONM RKETNE aittir.

Kitabn dzeni, metni, soru ve ekilleri ksmen de olsa
hibir ekilde alnp yaymlanamaz.
ISBN
978 - 975 - 7948 - 97 - 1
EDTR
Tayfun ABAZAOLU
DL UZMANI
Helin REBER
GRSEL TASARIM UZMANI
Bora SENGER
PROGRAM GELTRME UZMANI
Burcu ACA
LME DEERLENDRME UZMANI
Burin ORAN
REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIK UZMANI
Hakan GLLE
BASKI - CLT
zgn Matbaaclk San. ve Tic. A..

Ankara - Polatl Devlet Karayolu 52. km
zgn Grup Sitesi, Temelli Beldesi / Sincan - ANKARA
tel.: 0 312. 645 19 10
belge: 0 312. 645 19 19
STKLL MARI
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
Verme, dnyalar alsan da bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell?
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell.
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll.
Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

heda fkracak topra sksan, heda!
Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,
Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm!
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm.
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.
Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,
Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar,
Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar?
Arkada, yurduma alaklar uratma sakn;
Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn;
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn
Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.
Bu ezanlar -ki ehadetleri dinin temeliEbed yurdumun stnde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,
Her cerhamdan lh, boanp kanl yam,
Fkrr ruh- mcerret gibi yerden nam;
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!
Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll;
Hakkdr hr yaam bayramn hrriyyet;
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll!
Mehmet kif Ersoy

III
GENLE HTABE
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve
mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en kymetli hazinendir.
stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dhil ve hric bedhahlarn
olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak
iin, iinde bulunacan vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn ve erait,
ok namsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar,
btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz
vatann btn kaleleri zapt edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve
memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim
olmak zere, memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet
iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini, mstevllerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi vazifen, Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret, damarlarndaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatrk
IV
Mustafa Kemal ATATRK

V
NDEKLER
1. BLM: SAYI DZLER................................................................................................................................................... 1
1. Blm Hazrlk Sorular................................................................................................................................................... 2
A. Gerek Say Dizisi......................................................................................................................................................... 3
B. Aritmetik Dizi................................................................................................................................................................. 9
C. Geometrik Dizi............................................................................................................................................................ 16
1. BLM DEERLENDRME SORULARI....................................................................................................................... 24
2. BLM: BLNEBLME............................................................................................................................................... 27
2. Blm Hazrlk Sorular................................................................................................................................................. 28
A. EBOB ve EKOK.......................................................................................................................................................... 29
B. Blnebilme Kurallar.................................................................................................................................................. 35
3. BLM: BLNL TKETC ARTMET................................................................................................................... 49
A. Bte Oluturma......................................................................................................................................................... 51
B. Yzde Problemleri....................................................................................................................................................... 58
C. Oran ve Orant Problemleri......................................................................................................................................... 73
D. Periyodik Tekrar Eden Olaylar.................................................................................................................................... 80
E. Seyahat Planlamalar.................................................................................................................................................. 86
4. BLM: LME............................................................................................................................................................ 92
Proje.................................................................................................................................................................................... 93
A. lekli izim ile Uzunluk, Alan ve Hacim Arasndaki liki......................................................................................... 96
B. evre, Alan ve Hacim Problemleri............................................................................................................................ 101
4. BLM DEERLENDRME SORULARI..................................................................................................................... 111
5. BLM: VER VE OLASILIK....................................................................................................................................... 115
Proje.................................................................................................................................................................................. 116
5. Blm Hazrlk Sorular............................................................................................................................................... 117
A. Veri Analizi................................................................................................................................................................ 119
B. Olaslk...................................................................................................................................................................... 129
5. BLM DEERLENDRME SORULARI..................................................................................................................... 138
CEVAP ANAHTARI.......................................................................................................................................................... 142
SZLK............................................................................................................................................................................ 145
KISALTMA VE SEMBOLLER........................................................................................................................................... 146
KAYNAKA...................................................................................................................................................................... 147
GRSEL KAYNAKA...................................................................................................................................................... 147
Proje Deerlendirme Formu........................................................................................................................................... 148
z Deerlendirme Formu................................................................................................................................................ 148
VI
KTABIMIZI TANIYALIM
1.BLM
Hazrlk Sorular
1. Aadaki ekil rntlerinde ? yerine gelmesi
3.
gereken ekli bulunuz.
lgili blme balamadan nce hazr bulunuluunuzu belirlemenize yardmc olacak sorular bu balk
altnda verilmitir.
a.
b.
c.
PROJE?
PROJE
Yukardaki tablonun satr ve stunlarndaki ekiller belli bir kurala gre dizilmitir.
Buna gre A ve B yazan yerlere gelmesi gere-
PROJE
PROJE
PROJE
ken ekilleri bulunuz.
d.
4.
?
Projenin
Ad: Hayalimdeki Hobi Odas
Projenin Amac: Bir odann lekli izimini ve maketini

oluturup evre, alan, hacim kavramlarn ve bantlarn
kullanarak odann dekorasyonu iin maliyet aratrmas

yapmak.
Projenin Aamalar
2. Aadaki say rntlerinde ? yerine yazlmas
Projenin Hazrlk Sreci
125
256
32
Yukardaki ekillerde saylar belli bir kurala gre

yazlmtr.
Buna gre ? yerine yazlmas gereken sayy
bulunuz.
Verilen konuyla ilgili aratrmalarnz ve almalarnz somutlatrarak sunabileceiniz projeleri ierir.

Yaptnz her projeden sonra 148. sayfadaki Proje
Deerlendirme Formunu doldurmay unutmaynz.
gereken saylar bulunuz.
1. lekli izimlerin hangi mesleklerde ve nasl yapld ile ilgili bir aratrma yapnz.
a. 16 , 21 , 26 , 31 , ?
2. Hobi odanzn boyutlarna karar veriniz.
b. 3.1 , 4 , 9 , 16 , ?
Hobi odanzn tabann oluturacak zemin ve
5. f ( x ) = 3x 1 olmak zere aada istenenleri
duvarlarn kaplayacanz duvar malzemesi ile
c. 0 , 3 , 8 , 15 , ?
ilgili aratrma yapp en beendiiniz rnlerin fiyatlarn reniniz.
d. 64 , 16 , 4 , 1 , ?
bulunuz.
a. f ( 2 ) = ?
b. f ( 0 ) = ?
c. f ( 1 ) = ?
d. f ( 12 ) = ?
4. Hobi odanzda kullanacanz eya ve malzemeler ( hal, masa, dolap, tablo vb. ile hobinizi gerek-
e. f ( a ) = 14 ise a = ?
f. f ( b ) = 2 ise b = ?
g. f ( c ) = 0 ise c = ?
h. f ( d ) = d ise d = ?
letirmek iin gerekli olanlar ) ile ilgili fiyat aratrmas yapnz.
e. 81 , 54 , 36 , 24 , ?
5. Hobi odanza yaptracanz ses yaltmnn, odanzn hangi zelliklerine gre deikenlik gsterebilecei ve
kullanlacak malzemelerin fiyatlar ile ilgili bir aratrma yapnz.
6. Projeniz iin gerekli ara ve gereleri belirleyip temin ediniz.
Projenin erii
1
lekli plann oluturunuz.
20
2. Oluturduunuz lekli plan kullanarak odanzn taban ve duvarlarnn yzey alann hesaplaynz.
1. Kareli ktta hayalinizdeki odann
3. Taban ve duvarlarn yzey alanlarn gz nnde bulundurarak hobi odanza yerletireceiniz eya ve malzemelerin byklklerini ve yerlerini belirleyiniz.
lgili blmde reneceiniz kavramlar gsterir.
GEREK SAYI DZS
4. Hazrladnz plan kullanarak eyalar da ierecek ekilde hobi odanzn bir maketini oluturunuz.
5. Odanzda kullanacanz zemin ve duvar malzemelerinin miktarn ve maliyetini belirleyiniz.
6. nc admda belirlediiniz llere gre odanzda kullanacanz eya ve malzemelerin maliyetini belirleyiniz.
Yedi frakl doru, bir
7. Maketi kullanarak hobi odanzn hacmini hesaplaynz. Odanzn ses yaltmnn bu lye gre en uygun ekilde
KAVRAMLAR
Say dizisi
farkl blgeye ayrr?
Projenin Sunum Sreci

1. Aratrmalarnzn sonularn, ilgili grsel ve yazlarla zenginletirip bir bilgisayar sunumu hazrlaynz.
d1 d2 d 3 d4 d5 d6 d7
dzlemi en ok ka
yaplabilmesi iin gerekli malzemeleri belirleyip maliyeti hesaplaynz.
Genel terim
Tartnz.
Temsilci says
Bu soru 2. rnek te zlecektir.
2. Aratrmalarnzn sonunda topladnz bilgilerle bir poster sunumu hazrlaynz.
94
Gerek Say Dizisi
A LEKL ZM LE UZUNLUK, ALAN VE HACM ARASINDAK LK
N + kmesinden, R kmesine tanmlanan her f fonksiyonuna bir gerek

say dizisi veya ksaca dizi denir.
f : N + R bir dizi olmak zere;
f ( 1 ) dizinin birinci terimi,
Her ileniin banda konuya meraknz artracak bilgi veya sorulara yer verilmitir.
f ( 2 ) dizinin ikinci terimi,

f ( 3 ) dizinin nc terimi,
h
f ( n ) dizinin n. terimi ya da genel terimidir.
Genel terimi f ( n ) olan says dizisi,
rnein ( 2n + 1 ) gsterimi
genel terimi 2n + 1 olan
3, 5, 7, 9, ...
( f ( n ) ) = ( f ( 1 ) , f ( 2 ) , f ( 3 ) , ... , f ( n ) , ... ) eklinde gsterilir.
say dizisini gsterir.
Matematikte edinilmesi gereken nemli becerilerden bazlar;

Belirli say kmelerini oluturan saylar arasndaki rnty belirlemek,
rnty szel olarak ifade etmek ve
rnty devam ettirebilmektir.
1. sra
2. sra
3. sra
rnein yanda tulalardan oluturulmu kuleyi inceleyelim. En stteki sraya 1. sra dersek kulenin 1.
srasnda 2, 2. srasnda 3, 3.
srasnda 4, ... tula vardr.
f ( n ) fonksiyonu kulenin n. srasndaki tula saysn gstermek zere;

f ( 1 ) = 2 , f ( 2 ) = 3 , f ( 3 ) = 4 , ... olur.
2, 3, 4, 5, ... say rnts pozitif doal saylardan gerek saylara tanmlanan bir fonksiyon belirttiinden gerek say dizisi olarak adlandrlr.
A GEREK SAYI DZS
VII
3 . 2 n = 384 2 n = 128
2n = 27
n = 7 bulunur.
ncesinde aklamalarn grdnz konularn

uygulamalar bu blmde yer almaktadr.
O hlde dizinin 7. terimi 384 tr.
4. rnek
k Ha
la nt
Buna gre yeni km bir daldan oluan bu bitki uygun koullarda
nl
ya
Bir bitkinin yeni kan her dal, ikinci yln tamamladktan sonra her yl yeni
bir dal vermektedir.
baklrsa 6 yl tamamlandktan sonra bitkinin ka dal olur?
zm
Yl
Dal Says
Yeni kan her
13
dal, ikinci yln
bu durumu
yandaki ekilde
olduu gibi
modelleyebiliriz.
tamamladktan
sonra her yl yeni
bir dal veriyorsa
Buna gre 1, 1, 2, 3, 5, ... say dizisini elde ederiz. Dikkat edilirse bu dizide ikinci terimden sonraki her terim kendisinden nceki iki terimin toplamna eittir.
1. yl 1
5. yl 2 + 3 = 5
2. yl 1
6. yl 3 + 5 = 8
3. yl 1 + 1 = 2
7. yl 5 + 8 = 13
Konularla ilgili en nemli zellikleri, ksa aklamalar ya da dikkat etmeniz gereken noktalar bu blmde bulabilirsiniz.
TARH KES
Leonardo Fibonacci
( Leonardo Fibonai )
4. yl 1 + 2 = 3
O hlde 6 yl bittikten sonra, yani 7. yl iinde bitkinin 13 dal vardr.
( 1170 1250 )
(Temsil resimdir.)
lk olarak Pizal Leonardo Fibonac-
Fibonacci Dizisi
1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, ... say dizisi Fibonacci Dizisi olarak bilinir. Bu dizideki
her say kendisinden nceki iki saynn toplamna eittir.
f ( 1 ) = 1 , f ( 2 ) = 1 olmak zere,
f ( n ) = f ( n 1 ) + f ( n 2 ) eklinde tanmlanr ( n N ve n > 2 ) .
ci kendi kitabnda bu saylardan

bahsettii iin 1, 1, 2, 3, 5, 8, ...
say dizisi; Fibonacci Saylar ya da
Fibonacci Dizisi olarak bilinir. Bu
say dizisinin matematikte, doada, teknolojide, sanatta, mzikte ve
daha birok alanda ska karlalan zellikleri vardr.
A GEREK SAYI DZS
lenen konuyla ilgili tarihsel bilgileri ierir.
Bu blmde, tek banza yapabileceiniz, kefederek

renmenizi salayacak eitli etkinliklere yer verilmitir. lgili konudaki etkinlikleri yapmadan nce, o etkinliklerde kullanacanz Etkinlik balnn altnda yer
alan ara ve gereleri bir gn nceden temin ediniz.
Etkinlikleri yaptktan sonra bulduunuz sonular snf
arkadalarnzla paylanz. Arkadalarnzn nerilerini dikkate alnz.
3. Adm : Grafik Aralar sekmesinin al-
4. Adm : SonolarakGrafikBalyazan
tndaki Tasarm seeneklerinden istedi-
metinkutusunuseerekgrafiimizinbal-
imiziseerekpastadilimlerininadlarnve
nyazalm.
yzdelerinioluturalm.
Eldeettiimizgrafiegreaileninharcamavetasarruflarnnenbykksmn(ailegelirinin
%16s)gdaveocukbakm,enkkksmnise(ailegelirinin%2si)oranlasigortalar
la nt
Aile Btesi Hazrlayalm
k Ha
VIII
nl
Bu simgeyi grdnz yerlerde, elektronik tablo (hesap izelgesi) program kullanmanz nerilmektedir.
Elektronik tablo programlar, saysal verilerin satr ve
stunlar hlinde (tablo formatnda) girilmesini, tablonun gzelerinin toplama, karma, arpma, blme ilemleri ve dier birok matematiksel formller ve fonksiyonlar kullanlarak ilikilendirilmesini salar.
ETKNLK
ya
lgili ileniin gnlk hayatla ilikilendirildiini gsterir.

Bu semboln bulunduu yerlerde matematik kavramlarnn gnlk hayatta nerelerde ve nasl kullanldn
bulabileceksiniz.
oluturmaktadr.
Ara ve Gere:AylkAileBtesiyazlm.
Aylk Aile Btesi yazlmn
http : // www.
matematiketkinlikleri.org adresinden temin
edebilirsiniz.
a. nternettenbirAylkAileBtesiyazlmindiriniz.
b. Yazlmdaharcama,gelir,yatrm ve tasarruflar gsteren
tablolar doldurunuz. Tablolar
doldurmadan nce tablodaki
herbirkalemebtenizinnekadarn harcadnz ebeveynlerinizlekonuarakbelirleyiniz.
Analiz
kira kira
Ev
veya
a
potek ipotek vey
kinci
Telefon
trik
Elek
asyon
Yakt
kanaliz
Su ve TV
Kablolu
ar
tamaa onarml
p
vey
m
Bak
eler
Malzem
Dier
lamlar
Alt top
mesi
Ulam il 1. de mesi
Otomob il 2. de ti
Otomob/taksi cre
Otobs
rta
Sigo
alma
Ruhsat
Benzin
Bakm
er
Di
lamlar
Alt top
Sigorta
1. Dahafazlabirikimyapmakiinhangi
gider kalemlerinde ne kadar tasarruf
yapabileceinizekararveriniz.
2. Tasarruflarnznasldeerlendirebileceinizileilgilibirplanyappailenizilepaylanz.
54
A BTE OLUTURMA
Aylk
Aile
si
Bte
ir
k Gel
i Ayl
Tahmin
1
Fark
Gelir
Fiili
Toplam
2
Toplamraf
Gelir r
0 TL
r
Mas
Gelir
Ek geli aylk geli
Aylk
0 TL
Fiili
Toplam
Fark
raf
Mas
0 TL
Fiili
1
0 TL
Gelir 2
raf
i Mas
Gelir r
0 TL
r
Tahmin
Ek geli aylk geli
0 TL
0 TL
Toplam
erler)
iye
0 TL
i bak eksi gid
Tahmin i gelir
0 TL
min
(Tah
0 TL
erler)
bakiyeeksi gid
Fiili
0 TL
gelir
i)
(Fiili
tahmin
eksi
0 TL
(Fiili
Fark
0 TL
0 TL
i
Tahmin
Toplam raf
Mas
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
Ev
Salk
Hayat
Dier
lamlar
Alt top
cek
Yiye
Market a yemek
Dard
Dier
lamlar
Alt top r
ocukla
Salk
Giyim
ti
tleri
cre
eleri
a cre
Okul
malzem tlar vey
Okul
aida
Kurulu paras
ek
Yem bakm nlar
ocuk klar/oyu
Oyunca
Dier
lamlar
Alt topHayvanlar
Evcil
Yiyecek
Salk
Bakm
klar
Oyunca
Dier
lamlar
Alt top Bakm
Kiisel
Salk
ak
Sa/trn
me
Giyim
tleri
temizle
cre
Kuru kulb
veya
Salk aidatlar
Kurulu
Dier
lamlar
Alt top
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
raf
i Mas
Tahmin
e
Elenc
o/DVD
Vide
CD'ler
Filmler er
Konserl nlikleri
0 TL
etki
Spor
0 TL
Tiyatro
0 TL
0 TL
Dier
lamlar
0 TL
Alt top
Borlar
Kiisel i
0 TL
renc
0 TL
kart
0 TL
Kredi kart
Kredi kart
0 TL
Kredi
Dier
0 TL
lamlar
0 TL
Alt top r
Vergile
0 TL
Federal
0 TL
Devlet
0 TL
diye
Bele
0 TL
lar
Dier
0 TL
lamlar
Yatrm
0 TL
Alt top flar veya
0 TL
Tasarrulik hesab
ekli
TL
Em
0
hesab
Yatrm ite
0 TL
nivers
0 TL
r
Dier
0 TL
lamlar Bala
0 TL
Alt top nlar ve
aa
Arm
0 TL
1
0 TL
Yardm 2
Yardm 3
0 TL
Yardm
lamlar
0 TL
0 TL
Alt top
Yasal
eri
0 TL
demel
Avukat
0 TL
keme
Nafakaveya mah
0 TL
Haciz
0 TL
Dier
0 TL
lamlar
0 TL
Alt top
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
Fiili
raf
Fark
Mas
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
lenen konu ile ilgili meraknz uyandracak bilgileri ierir.
zm
Tayfun Beyin otomobili 2015 ylnda,
2015 2010 = 5 yandadr.
Tabloya gre 1500 cm 3 silindir hacmine sahip 5 yandaki bir otomobil
iin 2015 yl MTV yllk tutar 709 TL dir.
O hlde ilk taksidi,
709 : 2 = 354,50 TL dir.
Tayfun Bey vergiyi 60 gn ge dedii iin uygulanacak faiz,
% 0,0467 . 60 = % 2,802 olur.
O hlde ilk taksidin gecikme zamm,
2, 802
354, 50 .
. 9, 93 TL olur.
100
Biliyor musunuz?
Bu logoyu grdnz yerlerde hesap makinesi

kullanmanz nerilmektedir.
Tayfun Beyin deyecei zaml MTV,

354,50 + 9,93 = 364,43 TL dir.
lkemizde farkl rnlere farkl KDV

yzdeleri uygulanmaktadr. Bunlardan bazlar aadaki tabloda belirtildii gibidir.
rn
KDV Yzdesi
Temel Tketim
%1
Gda
%8
Giyim
% 18
3. rnek
KDV dhil sat fiyat 354 TL olan bir ceketin satlarnda beklenen rabet
olmaynca KDV siz fiyat zerinden % 30 indirim yaplmaya karar verilmitir.
Hatrlayalm
x TL ye alnan bir maln;
% 20 krl sat fiyat,
x+
20 x 120 x
=
TL
100
100
% 30 krl sat fiyat,

130
x.
TL
100
% 20 zararl sat fiyat,

x-
nceki bilgilerinizin hatrlatld blmdr.

x.
60
Elde ettiimiz merkezi eilim ve yaylma lleri yandaki gibidir.

Buna gre kz ve erkeklerin okuma alkanlklarn deerlendirelim.
Gruplarn en byk ve en kk deerlerine bakarak gruplarn
okuma alkanlklarn karlatrmak doru olmaz. nk her iki
deerde de gruplardan birinin okuduu kitap says dierine gre
ayn farkla daha fazladr.
Ancak aklk deerleri incelendiinde erkeklere ait veri aralnn
kzlara gre daha dk olduu, dier bir deyile en byk ve en
kk veri arasndaki farkn daha kk olduu grlmektedir.
Kzlar
Erkekler
En Kk Veri
En Byk Veri
26
25
Aklk
25
23
14,28571
14,28571
Mod
26
13
Medyan
14
Aritmetik Ort.
Standart Sapma 8,347495
20 x 80 x
=
TL
100
100
14
70
TL dir.
100
ndirimden sonra ceketin KDV li sat fiyatnn ne olacan bulalm.

zm
nce ceketin KDV siz fiyatn bulmalyz.
354 :
118
100
= 354 .
= 300 TL
100
118
% 30 indirimli sat fiyat,

300 .
70
= 210 TL dir.
100
Ceketin indirimden sonraki KDV li sat fiyat,

210 .
118
= 247, 80 TL bulunur.
100
B YZDE PROBLEMLER
Yapacanz projenin hangi admn veya admlarn

gerekletirebileceinize dair ynergelerin bulunduu blmdr.
6,428665
O hlde erkeklere ait veri grubunun daha az yayldn syleyebiliriz.

Her iki grubun aritmetik ortalamalar ve medyanlar ayn olduundan bunlara
bakarak bir yargda bulunamayz, ancak erkeklere ait veri grubunun standart
sapmasnn daha dk olduunu grmekteyiz. Buna gre erkeklere ait verilerin kzlara gre daha ok aritmetik ortalamann etrafnda kmelendiini
syleyebiliriz.
O hlde iki gruptan erkeklerin okuma alkanl konusunda daha tutarl olduu sylenebilir.
la nt
dnc adm gerekletirebilirsiniz.
k Ha
nin erii blmndeki dr-
Yandaki tabloda 2014

ve 2015 yllarnn ilk
alt aynda Trkiyede
llen maksimum scaklk deerleri ve uzun
yllar ( 1950 2014 )
llen maksimum scaklk deerlerinin ortalamas verilmitir.
nl
117. sayfadaki projede Proje-
ya
4. rnek
Proje
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran

Uzun
Yllar
27
29
37
39
43
47
2014
24
27
28
35
40
44
2015
25
26
28
33
40
43
Kaynak: http : // www.mgm.gov.tr
UYARI
izgi grafii, bir deikenin belli
aralklarla eilimini yani zaman
ierisindeki deiimini incelemek iin en uygun grafik trdr.
Bir elektronik tablo yazlm ( Excel ) kullanarak veri grubuna ait verileri en uygun temsil biimi ile gsterip yorumlayalm.
lenile ilgili uyarlarn verildii, ynlendirmelerin ve

oluabilecek kavram yanlglaryla ilgili aklamalarn
yapld blmdr.
zm
Verilen tabloyu yazlma aktaralm. veri grubuna ait verileri, art ve azallar vurgulamada
en gl temsil biimi olan izgi grafii ile gsterelim.
Bunun iin tablodaki verileri setikten sonra
Ekle mensnn altndaki izgi sekmesini,
onun iinden de aretileri Olan izgi sekmesini seip grafii oluturalm.
A VER ANALZ
123
IX
Bu simgeyi grdnz yerlerde bir dinamik geometri yazlm kullanmanz nerilmektedir. Dinamik geometri yazlmlaryla geometrik ekil ve cisimlerin evre, alan, a ve uzunluk gibi zellikleri
ile bunlarn birbirleri arasndaki ilikileri modellemek iin somut aralar (zel olarak retilen materyaller) kullanarak ekil ya da cisimler retilebilir, bu ekil veya cisimler hareket ettirilebilir veya
formlar deitirilerek analiz edilebilir.
Bileik Faiz Geometrik Dizi likisi

f ( 1 ) : Ana para
r : Bileik faiz arpan
[ Bileik faiz % 8 ise r = 1,08 dir. ]
n : Sre ( yl )
f ( n + 1 ) : n yl sonraki para miktar olmak zere,
f ( n + 1 ) = f ( 1 ) . r n dir.
k Ha
la nt
nl
ya
7. rnek
Balangta bir iftlikteki tavan says 20 iken tavan poplasyonu her

hafta % 5 bymektedir.
Buna gre iftlikteki tavan says ka hafta sonra 500 olur?
zm
f ( 1 ) = 20
r = 1,05
f ( n + 1 ) = 20 . ( 1,05 ) n
Balangtaki tavan says
Byme
b. katsays
f(n) = f(1).rn 1
c. n = 12 iin,
Poplasyondaki12art
n hafta sonra tavan
poplasyonu
n-1
3 - 3 bileik by4 3
f ^ 12 hrnek
= .c m
= c olduundan
m
meye
n hafta
2
9 2
sonraki tavan saysn bileik faiz
zmdr.
Bu
O hlde bizden istenen 20 . ( 1,05 ) n = 500 denkleminin
3 -2 3 n - 1
3 9 gibi gsterebiformlnde olduu
= c makinesi
=c m
denklemin zmn bulmak iin bilimsel hesap
m . c m kullanalm.
liriz.
2
2
2
1. Adm : Uygun grnt elde etmek iin x ve y eksen snrlarn
belirleyelim. Bunun iin
tuuna bastktan sonra Xmax deerini 100 , Ymax deerini de
700 olarak deitirebiliriz.
2. Adm :3 n - 3 tuuna bastktan

=c m
sonra Y12 = yazan yere
20 * ( 1,05 ) ^ X , Y2 yazan yere
tuuna basd. 500 yazalm.
3 n-3
n dsonra
( n ) ( n , fIntersect
(n))
n
tktan
5 fnumaral
2
2
mensn kullanarak iki erinin ke1-3
4
4
3
1 dnoktay
sitii
bulalm. d 1, n
3/2
n
2
3 2-3
n
2
2
3
d 2,
3 3-3
d n
2
( 3, 1 )
3
2
3
d 4, n
2
4-3
3
n
2
f(n)
2
n
3
1 Bu rnekte TI 84 Plus ( Silver Edi-
tion ) kullanlmtr. Siz isterseniz
2/3 farkl bir bilimsel hesap makinesi

4/9 kullanabilirsiniz.
O
Bu simgeyi grdnz yerlerde, grafiksel hesap

makinesi kullanmanz nerilmektedir. Grafiksel
hesap makineleri, matematiksel fonksiyonlarn
grafiklerini izme ve analiz etme kapasitesine sahip zel bilimsel hesap makinelerine verilen genel
isimdir.
y = 20 . ( 1,05 ) n ve y = 500 erilerinin kesitii nokta ( 65,974 ; 500 ) olduundan 20 . ( 1,05 ) n = 500 denkleminin zm n = 65,974 tr.
likilendirme
O hlde yaklak 66 hafta sonra iftlikteki tavan poplasyonu 500 dr,

diyebiliriz.
3. rnek
Fizik
Aadaki tablo belli bir ykseklikten braklan birCtopun

yere arpma21anlar
GEOMETRK DZ
arasnda geen sreyi gstermektedir.
arpma Sras
...
Sre ( s )
1,8
1,62
1,458
...
lenen matematiksel bilginin farkl disiplinlerle

ilikilendirildiini gsterir.
rnein tabloya gre top serbest brakldktan 1 saniye sonra yere arpar
ve top yere ilk kez arptktan 1,8 saniye sonra ikinci kez yere arpar.
Zemin
Bu ekil, hareket yukar ve aa

ynde ayn dorultuda gerekleeceiiingereeuygunolmasa
da problemde anlatlmak isteneni zihninizde canlandrabilmeniz
amacileverilmitir.
Buna gre top yere 10. kez arptktan ka saniye sonra tekrar yere
arpar?
zm
1
. 2.(0,9)
1,8
1,62
. (0,9)
1,458
. (0,9)
1,3122
. (0,9)
1 ve rendiklerinizi
2. terimlerin oran hari, ardk heruygulayabileiki terimin oran 0,9 dur. Buna
Her ileniin sonunda
gre dizinin kuraln,
f ( 1 ) = 1 ve f ( n ) = 2 . ( 0, 9 )
ceiniz, becerilerinizi gsterebileceiniz
bir altreklinde yazabiliriz.
ma sayfas yer almaktadr. Her soruda tam olarak
ne istendiini anladktan sonra soruya cevap vermelisiniz. Tam olarak ne istendiini kavrayamadnz sorular olursa ilgili konuyu kitabnzdan tekrar
edebilir ya da retmeninizden yardm alabilirsiniz.
n1
18
ALITIRMALAR 1C
(n2)
1.
C GEOMETRK DZ
i. 54, 18, 6, 2, ...

ii. 16 , 8 2 , 8 , 4 2 , ... geometrik dizilerinin;
a. Genel terimlerini bulunuz.
b. 10. terimlerini bulunuz.
2. Aadaki ifadeler bir geometrik dizinin ardk terimini oluturduuna

gre k deerini bulunuz.
a. 9, k, 36
b. k, 5k, 72 + k
c. k 1, 2k, 21 k
1. BLM DEERLENDRME SORULARI

A. Aadaki ifadeler doru ise ifadelerin bana D , yanl ise Y yaznz.
Aada
ikier terimleri verilen geometrik dizilerin genel terimlerini bulu1. ( ) Her fonksiyon bir gerek 3.
say
dizisidir.
nuz.
2. ( ) Her gerek say dizisi bir fonksiyondur.
a. f ( 3 ) = 32, f ( 7 ) = 64
Her blmn sonunda, o blm boyunca rendiklerinizi lmeniz amacyla hazrlanm, farkl tipte
sorularn bulunduu bir teste yer verilmitir. retmeninizin bu testlerle ilgili deerlendirmelerini dikkate alnz.
b. g ( 6 ) = 12, g ^ 12 h =
3. ( ) f : R { 2 } R { 3 } eklinde tanmlanan
bir fonksiyon gerek say dizisi belirtebilir.
1
c. h ^ 3 h = , h ( 10 ) = 64
d. k ( 5 ) = 4, k ( 21 ) = 9
2
4. ( ) f ( n ) bir aritmetik dizinin genel terimi ise f bire bir fonksiyondur.
5. ( ) Bir aritmetik dizinin herhangi bir terimi, bu terime sadan ve soldan eit uzaklktaki iki terimin toplamnn yarsna eittir.
6. ( ) f ( n ) ortak fark negatif olan bir aritmetik dizinin genel terimi ise f fonksiyonu azalandr.
4. Bankaya % 9 bileik faizle yatrlan 20 000 TL, 3 yl sonra bankadan
7. ( ) f ( n ) bir geometrik dizinin genel

terimi
iseTL
f fonksiyonu
ya azalan ya da artandr.
yaklak
ka
olarak ekilir?
8. ( ) Bir geometrik dizinin en byk terimi 1. terim ise bu geometrik dizinin ortak arpan 1 ile 1 arasndadr.
9. ( ) Bir geometrik dizinin ardk teriminin arpm, bu terimlerden ortadakinin karesine eittir.
10. ( ) Sonlu bir geometrik dizinin
ve sondan
eitTL
uzaklktaki
terimlerininiin
arpm,
bu dizinin
birinci
ve
5.batan
4 yl sonra
20 000
olarak ekebilmek
% 8 bileik
faizle
bugn
son teriminin arpmna eittir.
bankaya yaklak ka TL yatrmak gerekir?
22
C GEOMETRK DZ
B. Aadaki noktal yerleri uygun ifadelerle doldurunuz.

f(n)
1. I. ekil deki grafie gre dizinin ;

a. Genel terimi ....................
b. 10. terimi ....................
1
5/6
3/5
1.
BLM
SAYI DZLER
A Gerek Say Dizisi
B Aritmetik Dizi
C Geometrik Dizi
Etrafnza bakarsanz doada birok rnt grrsnz: benzer yaplara

sahip yaprak ve iekler, gl zerindeki dalgalanmalar, denizyldz
simetrisi vb. Doadaki bu rntleri, matematiksel modeller
ve geometrik ekillerin temel zelliklerini kullanarak
anlamak ve aklamak mmkndr. Gerek
yaam durumlarnn analizini yapmann
yan sra mali ve ekonomik tahminler, evresel modellemeler, tbbi
tehisler vb. yapmak iin matematiin say dizileri alannda birok almalar
yaplmtr.
1.BLM
Hazrlk Sorular
1. Aadaki ekil rntlerinde ? yerine gelmesi

gereken ekli bulunuz.
3.
a.
b.
?
Yukardaki tablonun satr ve stunlarndaki ekiller belli bir kurala gre dizilmitir.
c.
d.
Buna gre A ve B yazan yerlere gelmesi gereken ekilleri bulunuz.
4.
125
256
32
Yukardaki ekillerde saylar belli bir kurala gre

yazlmtr.
2. Aadaki say rntlerinde ? yerine yazlmas
gereken saylar bulunuz.
Buna gre ? yerine yazlmas gereken sayy

bulunuz.
a. 16 , 21 , 26 , 31 , ?
b. 1 , 4 , 9 , 16 , ?
5. f(x) = 3x 1 olmak zere aada istenenleri

bulunuz.
c. 0 , 3 , 8 , 15 , ?
a. f(2) = ?
b. f(0) = ?
c. f(1) = ?
d. f(12) = ?
e. f(a) = 14 ise a = ?
f. f(b) = 2 ise b = ?
g. f(c) = 0 ise c = ?
h. f(d) = d ise d = ?
d. 64 , 16 , 4 , 1 , ?
e. 81 , 54 , 36 , 24 , ?
GEREK SAYI DZS
Yedi farkl doru, bir
d1 d2 d3 d4 d5 d6 d7
dzlemi en ok ka
KAVRAMLAR
Say dizisi
farkl blgeye ayrr?
Genel terim
Tartnz.
Temsilci says
Bu soru 2. rnekte zlecektir.
Gerek Say Dizisi

N+ kmesinden, R kmesine tanmlanan her f fonksiyonuna bir gerek
say dizisi veya ksaca dizi denir.
f: N+ R bir dizi olmak zere;
f(1) dizinin birinci terimi,
f(2) dizinin ikinci terimi,
f(3) dizinin nc terimi,

f(n) dizinin n. terimi ya da genel terimidir.
rnein (2n + 1) gsterimi

genel terimi 2n + 1 olan
Genel terimi f(n) olan say dizisi,
3, 5, 7, 9, ...
(f(n)) = (f(1), f(2), f(3), ..., f(n), ...) eklinde gsterilir.
say dizisini gsterir.
Matematikte edinilmesi gereken nemli becerilerden bazlar;

Belirli say kmelerini oluturan saylar arasndaki rnty belirlemek,
rnty szel olarak ifade etmek ve
rnty devam ettirebilmektir.
1. sra
2. sra
3. sra
rnein yanda tulalardan oluturulmu kuleyi inceleyelim. En stteki sraya 1. sra dersek kulenin 1.
srasnda 2, 2. srasnda 3, 3.
srasnda 4, ... tula vardr.
f(n) fonksiyonu kulenin n. srasndaki tula saysn gstermek zere;

f(1) = 2 , f(2) = 3 , f(3) = 4 , ... olur.
2, 3, 4, 5, ... say rnts pozitif doal saylardan gerek saylara tanmlanan bir fonksiyon belirttiinden gerek say dizisi olarak adlandrlr.
A GEREK SAYI DZS
Bu say dizisini aadaki gibi farkl ekillerde ifade edebiliriz.

Szel olarak
Kulenin en stteki birinci srasnda 2 tula ve bundan sonraki her srada,
kendisinden bir nceki sradaki tula saysndan 1 fazla tula vardr.
UYARI
Bir dizinin kuraln modellerken
kullanlan n deikeni, dizideki saynn sra numarasn gsterir. Bu nedenle n saysna
dizinin n. says, temsilci says
veya genel says denir.
n. terimi iin forml kullanarak

f(n) = n + 1 , n = 1, 2, 3, 4, 5, ... iin genel terimdir (n. terimdir.).

Kontrol Et : f(1) = 1 + 1 = 2
f(2) = 2 + 1 = 3
f(3) = 3 + 1 = 4
...
n. terimi kendisinden nceki terim (veya terimler) cinsinden yazarak

f(1) = 2 ve f(n) = f(n 1) + 1 bants dizinin n. terimi ile (n 1).
terimini ilikilendirir. n yerine 2, 3, 4,
5, ... koyarak her bir terimi bulabiliriz.
Grafik kullanarak
f(n)
Dizinin terimlerini grafik ile

gsterebiliriz.
n
n+1
f(n)
(n, f(n))
1+1
(1, 2)
2+1
(2, 3)
3+1
(3, 4)
4+1
(4, 5)
5
4
3
2
1
1
Grafikteki noktalar
birletirilmemelidir. Neden?
Sonlu Dizi
rnein, n {1, 2, 3, 4, 5}
iin genel terimi 2n + 1 olan
3, 5, 7, 9, 11
p ve p den kk pozitif tam saylarn kmesi Ap = {1, 2, 3, ..., p} N+

olsun.
f: Ap R ye tanmlanan her diziye p terimli, sonlu dizi denir.
says dizisi, sonlu dizidir.
1. rnek
Aadaki fonksiyonlarn dizi belirtip belirtmediini bulalm. Dizi olann ilk drt terimini bulup grafik ile gsterelim.
2
a. f ^ n h =
A GEREK SAYI DZS
n

n+1
b. f ^ n h = n - 3
zm
Diziler, her sayma says iin tanmldr. Bu nedenle verilen fonksiyonlarn
her bir sayma says iin tanml olup olmadn belirleyelim.
2
n
fonksiyonunda her n N+ iin f(n) R olduundan
n+1
bu fonksiyon bir say dizisi belirtir. Bu dizinin ilk drt terimi;
f^1h =
1
1
=
1+1 2
f^3h =
3
9
=
3+1 4
Dizinin ilk drt terimini gstermek iin bir dinamik geometri yazlm
a. f ^ n h =
, f^2h =
2
4
=
2+1 3
, f^4h =
16
4
tir.
=
5
4+1
n
, n = 1 iin tanmn+1
szdr, yani n = 1 deeri payday sfr yaptndan f(1) R dir,
ancak 1 N+ olduundan her
n N+ iin f(n) R dir.
f^ n h =
(GeoCebir) kullanalm. Yazlmdaki Giri blmne Dizi yazalm.

Ekrana gelen Dizi [<ifade>], <deiken>, <balang>, <biti>]
ifadesi yerine Dizi[(n, n^2/(n + 1)), n, 1, 4] yazp Enter tuuna
basalm.
Dizi[(n, n^2/(n + 1)), n, 1, 4]

ifadesinde;
(n, n^2/(n + 1)) sral ikililerin
kuraln,
n
deikeni,

1 grafie 1. te rim ile bala nacan,

4 grafiin 4. terim
ile sonlanaca n gsterir.
Dizi[<ifade>, <deiken>, <balang>, <biti>]
Dizin, [ ( n , n ^ 2 / (n + 1)), n , 1, 4 ]
b. n = 1 iin f ^ 1 h = 1 - 3 = - 2 g R olur.
O hlde f, pozitif doal saylardan gerek saylara bir fonksiyon belirtmediinden f(n) bir gerek say dizisi deildir.
2. rnek
la nt
t
s
k Ha
ya
nl
Konu giriindeki soruyu ele alalm. 7 farkl dorunun bir dzlemi en

ok ka farkl blgeye ayracan bulalm.
A GEREK SAYI DZS
zm
Dzlemi en fazla sayda blgeye ayrmak iin aadaki koullarn salanmas gerekir.
Herhangi iki doru akk olmamaldr.
Herhangi iki doru paralel olmamaldr.
kiden fazla doru ayn noktada kesimemelidir.
Herhangi iki dorunun kesitii nokta dikdrtgenin iinde kalmaldr.
n=1
f(1) = 2
n=2
f(2) = 4
n=3
f(3) = 7
n=4
f(4) = 11
Buna gre n doru says olmak zere oluacak maksimum blge saysn
gsteren say dizisi,

HATIRLAYALIM
1 den n ye kadar doal saylarn
toplamnn,

n . ^n + 1h
2
ye eit olduunu
(f(n)) = (2, 4, 7, 11, ...) olur.
f(1) = 1 + 1
f(2) = 1 + 1 + 2
f(3) = 1 + 1 + 2 + 3
f(4) = 1 + 1 + 2 + 3 + 4
h
hatrlaynz.
f(n) = 1 + 1 + 2 + 3 + 4 + ... + n = 1 +
f(7) terimi, 7 doru ile dzlemin en fazla ka blgeye ayrlacan gsteren saydr.
f^ n h = 1 +
f^ 7 h = 1 +
n . ^n + 1h
2
7 . ^7 + 1h
2
n . ^n + 1h
2
olur.
ise,
= 29 bulunur.
3. rnek
n N+ ve n 2 olmak zere,

f(1) = 6 ve f(n) = 2 . f(n 1)
olduuna gre (f(n)) dizisinin kanc terimi 384 tr?

zm
f(1) = 6
$ 3 . 21
f(2) = 2.f(1) = 12
$ 3 . 22
f(3) = 2.f(2) = 24
$ 3 . 23
f(4) = 2.f(3) = 48
$ 3 . 24
h
f(n) = ?
6
A GEREK SAYI DZS
$ 3 . 2n olduundan f(n) = 3.2n dir.
3.2n = 384 2n = 128

2n = 27
n = 7 bulunur.
O hlde dizinin 7. terimi 384 tr.
4. rnek
k Ha
la nt
Buna gre yeni km bir daldan oluan bu bitki uygun koullarda

baklrsa 6 yl tamamlandktan sonra bitkinin ka dal olur?
nl
ya
Bir bitkinin yeni kan her dal, ikinci yln tamamladktan sonra her yl yeni
bir dal vermektedir.
zm
Yl
Dal Says
Yeni kan her
13
dal, ikinci yln
bu durumu
yandaki ekilde
olduu gibi
modelleyebiliriz.
tamamladktan
sonra her yl yeni
bir dal veriyorsa
Buna gre 1, 1, 2, 3, 5, ... say dizisini elde ederiz. Dikkat edilirse bu dizide ikinci terimden sonraki her terim kendisinden nceki iki terimin toplamna eittir.
1. yl 1
5. yl 2 + 3 = 5
2. yl 1
6. yl 3 + 5 = 8
3. yl 1 + 1 = 2
7. yl 5 + 8 = 13
TARH KES
Leonardo Fibonacci
(Leonardo Fibonacci)
4. yl 1 + 2 = 3
O hlde 6 yl bittikten sonra, yani 7. yl iinde bitkinin 13 dal vardr.
(1170 1250)
(Temsil resimdir.)
lk olarak Pizal Leonardo Fibonac-
Fibonacci Dizisi
1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, ... say dizisi Fibonacci Dizisi olarak bilinir. Bu dizideki
her say kendisinden nceki iki saynn toplamna eittir.

f(1) = 1, f(2) = 1 olmak zere,
f(n) = f(n 1) + f(n 2) eklinde tanmlanr (n N ve n > 2).
ci kendi kitabnda bu saylardan

bahsettii iin 1, 1, 2, 3, 5, 8, ...
say dizisi; Fibonacci Saylar ya da
Fibonacci Dizisi olarak bilinir. Bu
say dizisinin matematikte, doada, teknolojide, sanatta, mzikte ve
daha birok alanda ska karlalan zellikleri vardr.
A GEREK SAYI DZS
ALITIRMALAR 1A
1. I. f(n) = n2 3
III. h ^ n h =
II. g ^ n h =
n

n-1
IV. k ^ n h =
n+3
n
n-1
2n - 3
a. Yukardaki fonksiyonlardan hangileri n N+ iin gerek say dizisi

belirtir?
b. Bu gerek say dizilerinden hangisinin ya da hangilerinin terimlerinden biri 2 dir?
2. f(1) = 1 ve f(n) = n.f(n 1) olmak zere genel terimi f(n) olan say
dizisinin 10. terimi katr?
3. Aadaki gerek say dizilerinin genel terimlerini yaznz.

a. 1, 8, 27, 64, ...
b. 2, 6, 12, 20, ...
c. 2, 4, 8, 16, ...
d. 3,
3 3 3
, , , ...
2 4 8
4. gensel saylar 1 den n ye kadar olan n doal saynn toplam,

karesel saylar ardk iki gensel saynn toplam eklinde yazlabilen
saylar biiminde tanmlanmaktadr.
f(1) = 1 olmak zere kkten bye doru,
a. gensel
b. karesel
saylardan oluan (f(n)) dizisinin;

i. lk 5 terimini yaznz.
ii. Genel terimini bulunuz.
iii. 15. terimini bulunuz.
5. f(1) = 2 ve f ^ n h = -
1
olmak zere genel terimi f(n) olan
f^ n - 1 h - 1
say dizisinin 5. terimi katr?
6. Drt yan duvarlarla evrili bir baheye bir ift yavru tavan (biri dii, dieri erkek) koyulmutur. Her ift tavann bir ay iinde yeni bir ift tavan
(biri dii, dieri erkek) yavrulad, her yeni iftin de erginlemesi iin bir
ay gerektii ve tavanlarn lmedii varsaylrsa 10 ay sonunda bu bahede ka ift tavan olur?
8
A GEREK SAYI DZS
ARTMETK DZ
KAVRAMLAR
Aritmetik dizi
Ortak fark
Bir scak hava balonunun yerden ykseklii, serbest brakldktan

1 saniye sonra 1,8 m, 2 saniye sonra 4,35 m, 3 saniye sonra
6,9 m, 4 saniye sonra 9,45 m llmtr.
Balonun ayn rnt ile ykseleceini kabul edersek 12 saniye sonra balonun yerden ykseklii ka metre olur?
Bu soru 3. rnekte zlecektir.
Aritmetik Dizi
Bir dizinin ardk iki terimi arasndaki fark daima ayn sabit sayya eitse bu
dizi, aritmetik dizidir.
Dier bir deyile genel terimi f(n) olan dizide her n N+ iin
f(n + 1 ) f(n) = r olacak ekilde bir r R varsa dizi aritmetik dizidir.
5
13
+8
21
+8
29
+8
37
Aritmetik Dizi
+8
Ortak Fark
B ARTMETK DZ
1. rnek
Aadaki say dizilerinin aritmetik dizi olup olmadn belirleyelim.
7
1
b. 1, - , 2, , ...
2
2
a. 1, 2, 5, 10, ...
zm
a. 1
2
+1
10
+3
1
2
b. 1
+5
3
2
Ardk iki terim arasndaki fark

sabit olmadndan aritmetik dizi
7
2
2
3
2
3
2
Ardk iki terim arasndaki fark

ayn sabit sayya eit olduun-
deildir.
dan aritmetik dizidir.
Aritmetik Dizinin Genel Terimi

Bir aritmetik dizinin ilk terimi f(1) ve ortak fark r olsun. Bu durumda,

f(2) = f(1) + r
olacandan n

N+
f(3) = f(1) + 2r
f(4) = f(1) + 3r
olmak zere aritmetik dizinin genel terimi,
f(n) = f(1) + (n 1).r dir.
2. rnek

13, 10, 7, 4, ... say dizisi verilsin.
a. Dizinin aritmetik dizi olduunu gsterelim.

b. Dizinin genel terimini bulalm.
c. Dizinin 25. terimini bulalm.
d. Bir dinamik geometri yazlm (GeoCebir) kullanarak dizinin ilk be
terimini grafik ile gsterelim.
zm
a. 10 - 13 = - 3

10
B ARTMETK DZ
7 - 10 = - 3
4 - 7 =-3
Ardk terimler arasndaki fark sabit (3) olduundan dizi aritmetik dizidir. Dizinin;
Birinci terimi f(1) = 13,
Ortak fark r = 3 tr.
b. f(n) = f(1) + (n 1).r
c. n = 25 iin,
= 13 + (n 1).(3)
= 13 3n + 3
= 16 75
= 16 3n
= 59
f(25) = 16 3.25
d. Yazlmdaki Giri blmne Dizi yazalm. Ekrana gelen

Dizi [<ifade>, <deiken>, <balang>, <biti>] ifadesi yerine

Dizi [(n, 16 3.n), n, 1, 5] yazp Enter tuuna basalm. Dizinin ilk
be terimini gsteren grafik aadaki gibidir.
Dizi[(n,16 3.n), n, 1, 5] ifadesinde;

(n, 16 3.n) sral ikililerin
kuraln,
n
deikeni,

1 grafie 1. te rim ile bala nacan,

5 grafiin 5. terim
ile sonlanaca n gsterir.
Dizi[<ifade>, <deiken>, <balang>, <biti>]
Dizi[(n,163.n),n,1,5]
3. rnek
k Ha
la nt
nl
Ykseklik (m)
...
1,8
4,35
6,9
9,45
...
Zaman(s)
ya
Konu giriindeki problemi ele alalm. Aadaki tablo scak hava balonunun
geen zamana gre yerden yksekliini gstermektedir.
Buna gre balonun serbest brakldktan 12 saniye sonra yerden yksekliini bulalm.
zm

Ardk terimler arasndaki fark sabit (2,55) olduundan aritmetik
1,8
4,35
+2,55
6,9
+2,55
9,45
+2,55
dizidir. Bu dizinin;

Birinci terimi f(1) = 1,8,
Ortak fark r = 2,55 tir.
Dizinin 12. terimi,
Dizinin 12. terimini, 4. terimi kullanarak aadaki gibi de bulabilirdik:
f(12) = f(1) + (12 1).r
f (12) = f (4) + (12 4) . r
= 1,8 + 11.2,55
= 29,85 olur.
4. terim
4. terimden 12.
terime ka terim
olduu
O hlde serbest brakldktan 12 saniye sonra balonun yerden ykseklii
O hlde,
29,85 m olur.
f(12) = 9,45 + 8.2,55
Ortak
fark
= 29,85 tir.
B ARTMETK DZ
11
t
s
la nt
kardein yalar kkten bye doru 2k 2, 3k + 1 ve 5k + 1 dir.
k Ha
ya
4. rnek
nl
Kardelerin yalar bir aritmetik dizinin ardk terimini belirttiine

gre k deerini bulalm.
zm
Kardelerin yalar bir aritmetik dizinin ardk terimleri ise terimler arasndaki fark eit olmaldr.
Ortanca
678
Kk
678
Byk
678
Ortanca
678
3k + 1 (2k 2) = 5k + 1 (3k + 1)
3k + 1 2k + 2 = 5k + 1 3k 1
k + 3 = 2k
k = 3 bulunur.
Siz de kardein yalarn bulunuz. Kk karde ile byk kardein yalar toplamnn yarsnn ortanca kardein yan verdiine dikkat ediniz.
5. rnek
nc terimi 1 ve sekizinci terimi 36 olan aritmetik dizinin genel
terimini bulalm.
zm
Aritmetik dizinin genel terimi f(n), ortak fark r olsun.
f(3) = 1 ise
1 = f(1) + (3 1).r
1 = f(1) + 2r ...(I) olur.
f(8) = 36 ise
36 = f(1) + (8 1).r
36 = f(1) + 7r ...(II) olur.
I ve II nin ortak zmnden,

1 /

1 = f(1) + 2r
36 = f(1) + 7r
_____________
35 = 5r
r = 7 dir.
12
B ARTMETK DZ
r = 7 iin,
1 = f(1) + 2.(7) [I de r = 7 yazdk.]
f(1) = 13 olur.
Kontrol Et!
O hlde dizinin genel terimi,

f(n) = f(1) + (n 1).r
f(n) = 13 + (n 1).(7)
f(n) = 20 7n
f(3) = 20 7.3
= 20 21
= 1
f(8) = 20 7.8
= 20 56
= 36
6. rnek
k Ha
la nt
nin uzunluu ise 30 cm olan ve ba-
nn uzunluu 120 cm, en stteki-
nl
ya
Hasan Usta, en alttaki basama-
samak uzunluklar kademeli olarak

azalan 11 basamakl bir merdiven
kullanyor.
Merdivenin basamak uzunluklar
bir aritmetik dizi oluturduuna
gre ortadaki basaman uzunluunu bulalm.
zm
Basamak uzunluklarnn belirttii aritmetik dizinin genel terimi f(n) olsun.
Merdiven 11 basamakl olduundan,

f(1) = 120 ve f(11) = 30 olur.
1. Terim
120
f(1)
2. Terim
, 120 + r
3. Terim
, 120 + 2r
f(2)
...
10. Terim
11. Terim
, ...
, 120 + 9r
, 120 + 10r
f(3)
f(10)
f(11)
f(11) = 120 + 10r ise 30 = 120 + 10r

r = 9 bulunur.
Bu aritmetik dizinin ortanca terimi,

1 + 11
= 6. terimidir.
2
O hlde merdivenin ortadaki basamann uzunluu,

f(6) = f(1) + (6 1).r
= 120 + 5.(9)
= 75 cm bulunur.
B ARTMETK DZ
13
ALITIRMALAR 1B
1. i. 5 , 18 , 31 , 44 , ...

ii. 98 , 91 , 84 , 77 , ... aritmetik dizilerinin;
2. n N+ olmak zere genel terimi f(n) = 5n 1 olan dizinin;
pucu:
f(n + 1) f(n) deerini
bulunuz.
a. Aritmetik dizi olduunu gsteriniz.

b. f(1) i ve r yi (ortak fark) bulunuz.
c. 50. terimini bulunuz.
d. 375 ten byk en kk terimini bulunuz.
3. Genel terimi f ^ n h =
63 - 8n
olan dizinin;
2
a. Aritmetik dizi olduunu gsteriniz.

b. f(1) i ve r yi (ortak fark) bulunuz.
c. 75. terimini bulunuz.
d. 100 den kk en byk terimini bulunuz.
4. Aadaki ifadeler bir aritmetik dizinin ardk terimini oluturduuna


a. 25, k, 7
14
B ARTMETK DZ
b. k 1, 2k + 3, 15
c. 4, k, k2 7
5. Aada baz bilgileri verilen aritmetik dizilerin genel terimlerini bulunuz.

a. f(9) = 31 ve f(15) = 79
1
2
c. Yedinci terimi 15, yirmi birinci terimi 99 olan dizi
b. f(3) = 5 ve f(14) = - 18
d. On ikinci ve dokuzuncu terimleri srasyla 15 ve - 10
1
olan dizi
2
6. 5 ve 10 saylarnn arasna bu saylarla birlikte bir aritmetik dizi oluturacak ekilde be say yerletiriniz.
7. lk gnk antrenmanda 5 km koan bir koucu, bundan sonraki her gn

bir nceki gn kotuu mesafeden 0,5 km daha fazla komutur. Buna
gre bu koucu;
a. 10. gn ka kilometre komutur?
b. 10. gn sonunda toplam ka kilometre komutur?
8. Aslnn tahta ubuklar ile oluturduu merdiven modelinin en alttaki basama 14 cm, en stteki ise 5 cm uzunluundadr. Yedi basamaktan
5 cm
oluan merdiven modelinin basamak uzunluklar bir aritmetik dizi oluturmaktadr. Buna gre;
a. Merdiven modelinin ortadaki basamann uzunluu ka santimetredir?
b. Asl, merdiven modelini yapmak iin 1,025 m tahta ubuk kullandna gre merdiven modelinin eit uzunlukta olan iki yan direinden
birinin uzunluu ka santimetredir?
14 cm
9. Anl bir kitaptan her gn bir miktar sayfa okuyarak kitab on gnde bitiriyor. Anln 10 gn boyunca her gn srasyla okuduu sayfa saylar
bir aritmetik dizi oluturmaktadr. Anl nc gn 18, sekizinci gn 43
sayfa okuduuna gre kitap ka sayfadr?
B ARTMETK DZ
15
GEOMETRK DZ
Bir yarnn bir pistin etrafnda kotuunu dnelim. Bu yar,

komas gereken pistin
KAVRAMLAR
(mesafenin) nce 1/2 ini komas
Geometrik dizi
gerekir. Geriye mesafenin 1/2 i
Ortak arpan
kalr. Bu mesafenin de 1/2 ini

kotuktan sonra
geriye mesafenin 1/4 i kalr.
Mesafenin 1/4 inin
yarsn da kotuktan sonra geriye koulmas gereken mesafenin 1/8 i kalr.
Olayn bu ekilde devam ettiini dnerek;
a. Terimleri, yarnn komas gereken mesafeyi gsteren say dizisini
yaznz.
b. Dizinin ardk terimleri arasndaki ilikiyi belirleyiniz.
c. Bu dizi sonlu bir dizi midir? (Terimleri snrl sayda mdr?)
d. Teorik olarak yarnn komas gereken pistin sonuna ulap ulaamayacan tartnz.
Geometrik Dizi
Bir dizinin birinci teriminden sonraki her teriminin, bir nceki terimine oran
ayn sabit sayya eit ise bu dizi geometrik dizidir. Ardk terimlerin oranna
ortak arpan denir.
1
2
.2
4
.2
8
.2
16
Geometrik Dizi
.2
Ortak arpan
1. rnek
Aadaki say dizilerinin geometrik dizi olup olmadn belirleyelim.
a. 1, 2, 6, 24, ...
16
C GEOMETRK DZ
1
b. 4, 2, 1, - , ...
2
zm
a. 1
2
.2
24
.3
b. 4
1
2
.4
Ardk iki terimin oran sabit olmadndan geometrik dizi deildir.
1
. d- n
2
1
. d- n
2
1
. d- n
2
Ardk iki terimin oran ayn sabit sayya eit olduundan geometrik dizidir.
Geometrik Dizinin Genel Terimi

Bir geometrik dizinin ilk terimi f(1) ve ortak arpan r olsun. Bu durumda,

f(2) = f(1).r
f(3) = f(1).r2
f(4) = f(1).r3, ...
olacandan n N+ olmak zere geometrik dizinin genel terimi,

f(n) = f(1).rn 1 dir.
2. rnek

3
4 2
, , 1, , ... geometrik dizisinin;
9 3
2
a. Ortak arpann bulalm.

b. Genel terimini bulalm.
c. 12. terimini bulalm.
d. lk 4 terimini grafik ile gsterelim.
zm
2
3
3
a.
=
4
2
9
3
3
2
=
1
2
3
1
=
2
2
3
Dizinin ortak arpan ardk terimlerin oran olan
O hlde dizinin;
Birinci terimi: f ^ 1 h =
Ortak arpan: r =
3
dir.
2
4
9
3
dir.
2
C GEOMETRK DZ
17
b. f(n) = f(1).rn 1
c. n = 12 iin,
4 3 n-1
.c m
9 2
=c
3 -2 3 n - 1
m .c m
2
2
=c
3 n-3
m
2
d.
f ^ 12 h = c
=c
3 12 - 3
m
2
3 9
m
2
f(n)
3 n-3
n
2
3 1-3
n
2
4
9
d 1,
4
n
9
3/2
3 2-3
n
2
2
3
d 2,
2
n
3
3 3-3
d n
2
(3, 1)
3 4-3
d n
2
3
2
d 4,
f(n) (n, f(n))
2/3
4/9
O
3
n
2
likilendirme
Fizik
3. rnek
Aadaki tablo belli bir ykseklikten braklan bir topun yere arpma anlar
arasnda geen sreyi gstermektedir.
arpma Sras
...
Sre (s)
1,8
1,62
1,458
...
rnein tabloya gre top serbest brakldktan 1 saniye sonra yere arpar
ve top yere ilk kez arptktan 1,8 saniye sonra ikinci kez yere arpar.
Zemin
Bu ekil, hareket yukar ve aa

ynde ayn dorultuda gerekleecei iin geree uygun olmasa
da problemde anlatlmak isteneni zihninizde canlandrabilmeniz
amac ile verilmitir.
Buna gre top yere 10. kez arptktan ka saniye sonra tekrar yere
arpar?
zm
1
. 2.(0,9)
1,8
1,62
. (0,9)
1,458
. (0,9)
1,3122
. (0,9)
1 ve 2. terimlerin oran hari, ardk her iki terimin oran 0,9 dur. Buna
gre dizinin kuraln,

f(1) = 1 ve f(n) = 2 . (0, 9)n 1
eklinde yazabiliriz.
18
C GEOMETRK DZ
(n 2)
n = 11 iin,
Dizinin 11. terimi olan f(11),

topun 10 ve 11. kez yere vurma anlar arasnda geen sreyi (saniye cinsinden) verir.
f(11) = 2.(0, 9)11 1

= 2.(0, 9)10
. 0,7 olur.
O hlde top 10. kez yere arptktan yaklak 0,7 saniye sonra tekrar yere
arpar.
4. rnek
la nt
t
s
k Ha
Anne ve ocuklarnn yalar bir

geometrik dizinin ardk terimini belirttiine gre kk ocuun yan bulalm.
nl
ya
Anne ve iki ocuunun yalar srasyla 9k, k + 8 ve k dir.
zm
Anne ve ocuklarn yalar, bir aritmetik dizinin ardk terimleri ise ardk terimlerin oran eit olmaldr.
Anne
B. ocuk
9k
k+8
=
k+8
k
B. ocuk
K. ocuk
9k.k = (k + 8).(k + 8)
9k2 = k2 + 16k + 64
0 = 8k2 16k 64
0 = k2 2k 8
0 = (k 4) (k + 2)
(k 4).(k + 2) = 0 ise k = 4 veya k = 2 dir. k negatif deer alamayacandan k = 4 tr.
O hlde kk ocuun ya k = 4 bulunur.
5. rnek
Bir topun belli bir ykseklikten serbest brakldndaki ykseklii ve bundan
sonra yere her arpmann ardndan ulat maksimum ykseklikler bir geometrik dizi belirtmektedir.
likilendirme
Fizik
Top, ikinci kez yere arptktan sonra 8 m, beinci kez arptktan son1
ra
m ykseldiine gre top ka metre ykseklikten atlmtr?
8
C GEOMETRK DZ
19
zm
f(1); topun serbest brakld ykseklik ve f(n); topun (n 1). kez yere
arptktan sonra ulat ykseklik olmak zere,
1

f(3) = 8 ve f(6) =
dir.
8
f(1)
f(2)
f(3)
...
Ykseklikler bir geometrik dizi oluturduundan,

f(n) = f(1).rn 1 dir.
f(3) = 8 8 = f(1).r2 ...(I)

1
1
f(6) =
= f(1).r5 ...(II)
8
8
I ve II taraf tarafa blnrse,
2
8
r
26 = r3
=
5
1
r
1
8
r =
tr.
4
r=
1
deeri I de yerine yazlrsa,
4
8 = f(1).r2
1 2
8 = f(1).c m
4
f(1) = 128 olur.
O hlde top 128 m ykseklikten serbest braklmtr.
la nt
k Ha
ya
nl
6. rnek
5000 TL, yllk % 10 bileik faizle bankaya yatrldnda 8 yl sonra
bankadan ka TL olarak ekilir?
zm
Bankadaki 5000 TL 1 yl sonra
10
5000 + 5000 .
= 5000 . ^ 1, 1 h TL,
100
2 yl sonra
5000 . ^ 1, 1 h + 5000 . ^ 1, 1 h .
10
= 5000 . ^ 1, 1 h2 TL,
100
3 yl sonra
5000.(1,1)8
ileminin
sonucunu hesap makinesi ile aadaki tulara
basarak bulabilirsiniz.
1,1
xy
8 * 5000 =
5000 . ^ 1, 1 h2 + 5000 . ^ 1, 1 h2 .
10
= 5000 . ^ 1, 1 h3 TL ,
100
h
n yl sonra
5000.(1,1)n TL olur.
O hlde bankaya yatrlan 5000 TL, 8 yl sonra bankadan
5000.(1,1)8 . 10 718 TL olarak ekilir.
20
C GEOMETRK DZ
Bileik Faiz Geometrik Dizi likisi

f(1) : Ana para
r : Bileik faiz arpan
[Bileik faiz % 8 ise r = 1,08 dir.]
n : Sre (yl)
f(n + 1) : n yl sonraki para miktar olmak zere,

f(n + 1) = f(1).rn dir.
la nt
7. rnek
k Ha
ya
nl
Balangta bir iftlikteki tavan says 20 iken tavan poplasyonu her

hafta % 5 bymektedir.
Buna gre iftlikteki tavan says ka hafta sonra 500 olur?
zm
f(1) = 20
r = 1,05
Balangtaki tavan says
Byme katsays
f(n + 1) = 20.(1,05)n
n hafta sonra tavan poplasyonu
O hlde bizden istenen 20.(1,05)n = 500 denkleminin zmdr. Bu

denklemin zmn bulmak iin bilimsel hesap makinesi kullanalm.

1. Adm: Uygun grnt elde etmek iin x ve y eksen snrlarn
belirleyelim. Bunun iin
tuuna bastktan sonra Xmax deerini 100, Ymax deerini de
700 olarak deitirebiliriz.
Poplasyondaki art bileik bymeye rnek olduundan n hafta

sonraki tavan saysn bileik faiz
formlnde olduu gibi gsterebiliriz.
2. Adm:
tuuna bastktan
sonra Y1 = yazan yere
20 * (1,05)^X, Y2 yazan yere
500 yazalm.
tuuna bastktan sonra 5 numaral Intersect
mensn kullanarak iki erinin kesitii noktay bulalm.
Bu rnekte TI84 Plus (Silver Edition) kullanlmtr. Siz isterseniz
farkl bir bilimsel hesap makinesi
kullanabilirsiniz.
y = 20.(1,05)n ve y = 500 erilerinin kesitii nokta (65,974 ; 500) olduundan 20.(1,05)n = 500 denkleminin zm n = 65,974 tr.
O hlde yaklak 66 hafta sonra iftlikteki tavan poplasyonu 500 dr,
diyebiliriz.
C GEOMETRK DZ
21
ALITIRMALAR 1C
1. i. 54, 18, 6, 2, ...

ii. 16 , 8 2 , 8 , 4 2 , ... geometrik dizilerinin;
2. Aadaki ifadeler bir geometrik dizinin ardk terimini oluturduuna


a. 9, k, 36
b. k, 5k, 72 + k
c. k 1, 2k, 21 k
3. Aada ikier terimleri verilen geometrik dizilerin genel terimlerini bulunuz.

a. f(3) = 32, f(7) = 64

c. h ^ 3 h =
1
, h(10) = 64
2
b. g(6) = 12, g ^ 12 h =
d. k(5) = 4, k(21) = 9
4. Bankaya % 9 bileik faizle yatrlan 20 000 TL, 3 yl sonra bankadan

yaklak ka TL olarak ekilir?
5. 4 yl sonra 20 000 TL olarak ekebilmek iin % 8 bileik faizle bugn

bankaya yaklak ka TL yatrmak gerekir?
22
C GEOMETRK DZ
6. Balangta 50 kstebein olduu bir ortamda kstebek poplasyonu

her ay % 6 artmtr. Buna gre;
a. i. 10 ay

ii. 25 ay
sonra ortamda ka kstebek olur?
b. En az ka ay sonra ortamdaki kstebek says 500 geer?
7. Belirli bir ykseklikten braklan bir top her seferinde bir nceki yksek3
liinin
kadar yol alarak hareketsiz kalncaya kadar zplamasna
4
devam ediyor. Buna gre;
a. Top balangta 128 m ykseklikten serbest brakldysa 5. kez
yere arptktan sonra ka metre ykselir?
b. Top 3. kez yere arptktan sonra 81 m ykseldiine gre ka metre
ykseklikten serbest braklmtr?
8.
Balang
1. Adm
2. Adm
3. Adm

Yukarda, birinci admda ekenar gen eklindeki bir kdn kenarlarnn orta noktalar birletirilerek kt drt ekenar gene ayrlyor ve
ortadaki gen karlyor.
kinci admda kalan genin her biri drt ekenar gene ayrlyor ve
ortalarndaki genler karlyor.
Admlar bu ekilde devam ettirildiinde;
a. 10. admda ka gen karlr?
b. Balangtaki genin bir kenar uzunluu 1 birim ise 10. admda
karlan genlerin alanlar toplam ka birimkaredir?
C GEOMETRK DZ
23

A. Aadaki ifadeler doru ise ifadelerin bana D, yanl ise Y yaznz.
1. ( ) Her fonksiyon bir gerek say dizisidir.
2. ( ) Her gerek say dizisi bir fonksiyondur.
3. ( ) f: R {2} R {3} eklinde tanmlanan bir fonksiyon gerek say dizisi belirtebilir.
4. ( ) f(n) bir aritmetik dizinin genel terimi ise f bire bir fonksiyondur.
5. ( ) Bir aritmetik dizinin herhangi bir terimi, bu terime sadan ve soldan eit uzaklktaki iki terimin toplamnn yarsna eittir.
6. ( ) f(n) ortak fark negatif olan bir aritmetik dizinin genel terimi ise f fonksiyonu azalandr.
7. ( ) f(n) bir geometrik dizinin genel terimi ise f fonksiyonu ya azalan ya da artandr.
8. ( ) Bir geometrik dizinin en byk terimi 1. terim ise bu geometrik dizinin ortak arpan 1 ile 1 arasndadr.
9. ( ) Bir geometrik dizinin ardk teriminin arpm, bu terimlerden ortadakinin karesine eittir.
10. ( ) Sonlu bir geometrik dizinin batan ve sondan eit uzaklktaki terimlerinin arpm, bu dizinin birinci ve
son teriminin arpmna eittir.

f(n)
1. I. ekildeki grafie gre dizinin;

a. Genel terimi ....................

b. 10. terimi ....................

c.
3
den byk en kk terimi ....................
2
1
5/6
3/5
1/4
1
I. ekil
2. II. ekildeki dikdrtgenin satr numaralarn, o satrdaki mavi

boyal kare saysna eleyen fonksiyon f(n) olmak zere;

a. f(n), ortak fark .................... olan bir .................... dizidir.

b. Genel terimi .................... olan bu dizi 5 terimli ....................
bir dizidir.
24
1.
2.
3.
4.
5.
II. ekil

3. Kalnl 1 birim olan bir kt tekrar tekrar ikiye katlanyor.
a. n. katlama sonucunda kdn kalnln, ortak arpan .................... olan
bir .................... dizi ile gsterebiliriz.
III. ekil

b. Bu dizinin genel terimi ....................
C. Aadaki sorular cevaplaynz.

1. a. Yandaki ekli inceleyerek 1, 1, 2, 3, 5, 8, ... say dizisini szel
1 1
olarak tanmlaynz.

b. 610 < x < 1597 olmak zere, x ve 1597 bu dizinin ardk
terimi olduuna gre x katr?
2. Bir bitki dikildikten sonra her hafta ayn miktarda uzamaktadr. Bitkinin boyu nc haftann sonunda
49 cm, yedinci haftann sonunda 61 cm olduuna gre bu bitki dikildiinde boyu ka santimetreydi?
3. Bir maraton yarcs, her gn bir nceki gn kotuu mesafeden 500 m daha fazla koarak 10 gn
sonunda toplam 90 km yol kat etmitir. Buna gre yarc 4. gn ka metre komutur?
4. Bir sarkacn ucundaki top ilk gidi geliinde 24 cm yol alyor. Sarka bundan sonraki her gidi geliinde
1
i kadar yol alarak salnmna devam ediyor. Buna gre sarka 5. gidi geliinde ka
5
santimetre yol alr?
bir ncekinin
5. Nesli tkenmekte olan ve bir blgede koruma altna alnan geyiklerin says 1980 ylnda 630 idi. Bu
yldan sonra bu blgedeki geyik poplasyonu her yl % 5 azalmtr. Buna gre;
a. 2015 ylnda bu blgedeki geyik says ka olur?
b. Hangi yl bu blgedeki geyik says 51 olur?
D. Aadaki sorularn doru cevaplarn iaretleyiniz.

1. Sekizinci terimi 21 ve ortak fark
metik dizinin 35. terimi katr?

A) 36
B) 37
C) 38
2
olan arit3
D) 39
E) 40
2. lk terimi 27 ve son terimi 63 olan bir aritmetik

dizinin ortak fark
katr?

2
ise bu dizinin terim says
7
A) 125 B) 126 C) 127
D) 128
E) 129
25

3
ve ortak
2
2
arpan
olduuna gre 13. terimi katr?
3
32
16
8
4
1
A)
B)
C)
D)
E)
9
3
243
81
27
3. Bir geometrik dizinin sekizinci terimi
8. f: N+ R olmak zere,

f(n) = f(n + 1)
f(7) = 6
3
4

olduuna gre f(15) katr?

A) 10
B) 11
C) 12
D) 13
E) 14
4. 3x 4, x + 2, 3x + 2 ifadeleri srasyla pozitif terimli bir geometrik dizinin ardk terimini
9. Bir geometrik dizinin dokuzuncu terimi 12, on

yedinci terimi 9 olduuna gre bu dizinin 13.
oluturmaktadr.
terimi katr?
Buna gre bu terimlerden en by katr?

A) 5
B) 8
C) 11
D) 14
E) 17
A)
6 B) 2 3 C) 3 2 D) 6 2 E) 6 3
10. a ve b sfrdan farkl olmak zere terimleri srasyla,
5. f(n) bir dizinin genel terimi olmak zere,

f(1) = 3, f(n 1) = f(n) 2 (n 2)
A) 39
B) 40
C) 41
D) 42
metrik dizi olmas iin a ka olmaldr?
E) 43

6. 12 ve 20 saylarnn arasna aritmetik dizi oluturacak ekilde 15 terim daha yerletiriliyor.

Buna gre oluan dizinin terimlerinin toplam
D) 273
E) 274
7. x, 8, y bir geometrik dizinin; x, 10, y bir aritme-
2

5
C)
2

3
D)
1

3
E)
3
5
sonlu geometrik diziye gre x.z + 2y ifadesinin
B) 12
C) 13
A) 16
B) 18
C) 20
D) 22
E) 24
12. 3, 5 ve 8 saylarndan her birine hangi say eklenirse oluan yeni saylar bir geometrik dizinin
ardk terimi olur?

Buna gre |x y| katr?
26
B)
1
, x, y, z, 64
4

Yukarda ardk be terimi verilen pozitif terimli
tik dizinin ardk er terimidir.
A) 11
1

4
deeri katr?
A) 270 B) 271 C) 272
A)
11.
katr?

ab2, 2ab, a + b

olan sonlu bir dizinin hem aritmetik hem de geo-
olduuna gre f(20) katr?

D) 14
E) 15
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
2.
BLM
BLNEBLME
A EBOB ve EKOK
B Blnebilme Kurallar
Blnebilme kurallar, EBOB ve EKOK kavramlar bankaclk, resim, mzik, basn ve hukuk gibi alanlarda ska kullanlr. rnein nternet zerinden aktarlan bilgilerin ifrelenmesi sadece iki asal
say ile blnebilen ok byk say
paketleri ile yaplr. Alc, paketleri oluturan saylarn hangi
asal saylara blndn
bilmiyorsa ifreyi zmek imknszdr.
2.BLM
1.

5, 6, 7 ve 8. sorular zmeden nce 30 ve 31.
sayfalardaki rnekleri inceleyebilirsiniz.
Hazrlk Sorular
5. Aadaki tabloyu tamamlaynz.

7
Yukardaki arpan aacna gre A + B + C ileminin sonucu katr?
2. Aadaki saylar asal arpanlarnn arpm

eklinde yaznz.

a. 48
b. 75
c. 144

18
10
45
36
33
39
35
29
15
51
10
24
14
42
45
144
6.
EBOB(a, b)
EKOK(a, b)
Yukarda asal arpanlar algoritmas verilen A ve

B saylarnn EBOB ve EKOKunu bulunuz.
7. x, y, z birbirinden farkl asal saylar olmak zere,

A = xyz2 , B = x2y3z , C = x3yz3
ise
EKOK ^ A, B, C h
EBOB ^ A, B, C h
oran nedir?
A = 132 + 262 + 392
saysnn asal arpanlarnn kmesi aadakilerden hangisidir?
A) {2}
B) {3}
D) {2, 3, 13}
E) {2, 7, 13}
28
d. 300
3. Aada birinci ve ikinci satrda verilen saylardan aralarnda asal olanlar eletiriniz. (Ayn
say birden fazla say ile eletirilebilir.)
4.
C) {13}
8. x doal says ile 40 saysnn EBOB u 4,

EKOK u 360 olduuna gre x katr?
EBOB ve EKOK
KAVRAMLAR
En byk ortak blen (EBOB)
En kk ortak kat (EKOK)
Bir okulda dzenlenecek olan pinpon turnuvasna 45 erkek ve

150 kz renci bavurmutur. Bavuran renciler, hepsi kzlardan veya hepsi erkeklerden oluan ve eit sayda renci ieren
takmlara ayrlacaktr.
Bir takmn oyuncu says en fazla ka olabilir? Tartnz.
Bu problem 4. rnekte zlecektir.
1. rnek
28 ve 154 saylarnn ikisini de blen pozitif tam saylardan en byn bulalm.
zm
28 saysnn pozitif tam say blenleri;
1 ,
2 , 4,
7 , 14 , 28 dir.
[28 = 22.7]
154 saysnn pozitif tam say blenleri;

1 ,
2 ,
7 , 11, 14 , 22, 77, 154 tr.
[154 = 2.7.11]
28 ve 154 saylarnn ortak blenleri 1, 2, 7 ve 14 tr. Bunlardan en byk olan ise 14 tr.
ki ya da daha fazla saydan her

birini blen saylardan en byk
olanna, bu saylarn en byk
ortak bleni dediimizi ve bunu
ksaca EBOB eklinde gsterdiimizi hatrlaynz.
O hlde 28 ve 154 saylarnn en byk ortak bleni 14 tr.

EBOB(28, 154) = 14
A EBOB VE EKOK
29
2. rnek
20 ve 50 saylarnn ikisinin de kat olan saylardan en kn bulalm.
zm
20 saysnn katlar;
ki ya da daha fazla saydan
her birinin kat olan saylarn
en kne, bu saylarn en
kk ortak kat dediimizi ve
bunu ksaca EKOK eklinde
gsterdiimizi hatrlaynz.
20, 40, 60, 80, 100 , 120, 140, 160, 180, 200 , 220, ... dir.
50 saysnn katlar;
50, 100 , 150, 200 , 250, ... dir.
20 ve 50 saylarnn ortak katlar 100, 200, ... dr.
Bunlardan en kk olan ise 100 dr.
O hlde 20 ve 50 saylarnn en kk ortak kat 100 dr.

Buna gre 1. rnekteki 28

ve 154 saylarnn EBOB u
aadaki gibi bulunabilir.
28 = 22.7
EKOK(20, 50) = 100
EBOB ve EKOK
EKOK ve EBOB bulunurken verilen saylar asal arpanlarna ayrlr.
154 = 2.7.11
EBOB(28, 154) = 2.7
Ortak olan asal arpanlardan, sleri en kk olanlar ile sleri eit olanlarn arpm bu saylarn EBOB udur.
Ortak olan asal arpanlardan, sleri en byk olanlar ve sleri eit olanlar
ile ortak olmayan arpanlarn hepsinin arpm bu saylarn EKOK udur.
Buna gre 2. rnekteki 20

ve 50 saylarnn EKOK u aadaki gibi bulunabilir.
20 = 22.5
50 = 2.52
3. rnek
60 ve 72 saylarnn EKOK ve EBOB larn bulalm.
EKOK(20, 50) =
22.52
zm
1. Yol
60
72
30
36
15
18
1
30
A EBOB VE EKOK
60 ve 72 saylarn, asal arpanlar eklinde

yazalm.
60 = 22.3.5
72 = 23.32 olur. Buna gre,
EBOB(60, 72) = 22.3 = 12 ve

EKOK(60, 72) = 23.32.5 = 360 olur.
2. Yol
60
72
30
36
15
18
15
Her iki sayy da blenlerin (iaretli olanlar) arpm

bu saylarn EBOB udur.
O hlde EBOB(60, 72) = 22.3 = 12 olur.
Blenlerin hepsinin arpm bu saylarn EKOK u dur.
O hlde EKOK(60, 72) = 23.32.5 = 360 olur.
ki saynn EKOK u ve EBOB u

bulunurken iki sayya birden
asal arpan algoritmas uygulanabilir. Algoritmada elde edilen
blenlerden, verilen iki sayy da
blenlerin arpm bu saylarn
EBOB u, elde edilen blenlerin
hepsinin arpm da EKOK udur.
4. rnek
k Ha
la nt
iin bavuran 45 erkek ve
alalm. Pinpon turnuvas
nl
ya
Konu giriindeki problemi ele
150 kz rencinin, tm
kzlardan veya erkeklerden oluacak ve eit sayda
renci ierecek ekilde en
fazla ka kiilik takmlara ayrlabileceini bulalm.
zm
Oluturulacak takmlar n kiilik olsun.
Takmlarn tamam kzlar ya da erkeklerden oluacandan n, hem 45 i
hem de 150 yi blen bir say olmaldr.
Takmlardaki renci saysnn en fazla olmas istendiinden n, 45 ve 150 nin
EBOB u olmaldr.
2
45 = 3 . 5
150 = 2 . 3 . 5
4 EBOB ^ 45, 150 h = 3 . 5

= 15
O hlde takmlar n = 15 kiilik olmaldr.
A EBOB VE EKOK
31
la nt
k Ha
ya
nl
5. rnek
Saat 15.00 da iki trafik lambasnda
ayn anda yeil k yanmtr. Trafik
lambalarnn birinde 24 saniyede bir,
dierinde 36 saniyede bir yeil k
yanmaktadr.
Buna gre saat 15.00 dan sonra
kata iki lambada da ilk kez ayn
anda yeil k yanacan bulalm.
zm
Saat 15.00 dan sonra trafik lambalarndan birinde 24 n, dierinde 36 nn
kat saniyelerde yeil k yanar. ki trafik lambasnda bir daha ayn anda yeil k yanmas iin 24 ve 36 nn ortak kat kadar saniye gemesi gerekir.
24 ve 36 nn EKOK unu bulalm.
3
24 = 2 . 3
2
36 = 2 . 3
4 EKOK ^ 24, 36 h = 2 . 3
= 72 olur.
72 saniye = 1 dakika 12 saniye olduundan trafik lambalar 15.00 dan

sonra ilk kez 15:01:12 de birlikte yeil yanar.
la nt
6. rnek
k Ha
ya
nl
15 litre kola, 20 litre meyve suyu ve 30 litre st birbirlerine kartrlmadan

hacimleri eit ielere hi artmamak artyla doldurulacaktr.
En az ka ieye ihtiya olduunu bulalm.
zm
ienin hacmi a litre ise a says; 15, 20 ve 30 un ortak bleni olmaldr.
Ayrca ie saysnn en az olmas iin ielerin hacminin en byk olmas
gerekir. O hlde a says 15, 20 ve 30 un EBOB udur.
32
A EBOB VE EKOK
15
20
30
15
10
15
15
15
EBOB(15, 20, 30) = 5 tir.

Kullanlacak ie says,
15 + 20 + 30 65
=
= 13 bulunur.
5
5
7. rnek
Bir yabanc dil kursunda
la nt
den beer, altar ve yedi-
renim gren renciler-
k Ha
ya
nl
er kiilik gruplar oluturulduunda her seferinde

2 renci akta kalmaktadr.
Bu kursta renim gren en az ka rencinin
olduunu bulalm.
zm
Kurstaki renci says 5, 6 ve 7 nin kat olan bir saynn 2 fazlasdr.
Kurstaki renci saysnn en az olmas istendiinden bulacamz say 5,
Aralarnda asal saylarn EBOB u

1, EKOK u ise bu saylarn arpmna eittir.
6 ve 7 nin EKOK unun 2 fazlasdr.

5
EKOK(5, 6, 7) = 2.3.5.7
Dier bir deyile a ile b aralarnda

asal saylar ise;
= 210 olur.
O hlde kurstaki renci says en az

UYARI
EBOB(a, b) = 1
EKOK(a, b) = a.b dir.
210 + 2 = 212 dir.
ALITIRMALAR 2A
1. Aadaki saylarn EBOB ve EKOK unu bulunuz.

a. (6, 20)
b. (7, 11)
c. (25, 45)

d. (4, 6, 12)
e. (3, 8, 9)
f. (10, 15, 20)
2. Bir yardm kuruluu, 300 ie su ile 144 kutu konserveyi bir felaket
blgesindeki ihtiya sahipleri iin paketleyip gnderecektir. Her pakette
hem ayn malzemeden (ie su ya da kutu konserve) olmas hem de
paketlerdeki malzeme saysnn eit olmas gerekmektedir. Bir pakete
koyulabilecek malzeme says en ok ka olabilir?
A EBOB VE EKOK
33
3. ki bisikletli, dairesel bir parkurda yarmaktadr. Bisikletlilerden biri, parkurun evresinde bir turu 40 saniyede, dieri ise 45 saniyede atmaktadr. Bisikletliler ayn noktadan yara baladklar andan ka dakika
sonra ilk kez baladklar noktada karlarlar?
4. torbada 48 kg, 60 kg ve 72 kg fasulye vardr. Torbalardaki fasulyeleri kartrmadan hi artmamak zere eit hacimlerde en byk
torbalara boaltmak istersek ka torba gerekir?
5. Burcunun beer beer saydnda 2, altar altar saydnda 3, sekizer sekizer saydnda 5 bilyesi artyor. Burcunun en az ka bilyesi
vardr?
6. Boyutlar 90 m ve 330 m olan dikdrtgen biimindeki bir tarlann tamam kare biiminde, birbirine eit ve en byk alanl arsalara blnrse
ka arsa elde edilir?
7. Boyutlar 18 cm, 24 cm ve 30 cm olan dikdrtgenler prizmas biiminde bir tahta paras hi artmayacak ekilde e kplere ayrlacaktr. Buna
gre en az ka kp elde edilir?
8. 4, 5 ve 12 saniyede bir yanan sinyal lambas ayn anda yandktan

sonra tekrar ayn anda yanncaya kadar geen srede ka defa sadece
iki lamba yanmtr?
34
A EBOB VE EKOK
BLNEBLME KURALLARI
11 karde, babalarndan ka-
KAVRAMLAR
lan tarlay srerken bir kp

dolusu altn ve bir de not bulurlar. Babalar, brakt notta kpn
iinde 1221 altn olduunu belirtmekte
ve altnlar ocuklarndan, eit ekilde
paylamalarn istemektedir. Karde-
Blnen
Blm
Kalan
Kalanl blme
Blnebilme kurallar
ler, hemen bir halka oluturup altnlar

bir sana, bir bana hesabyla paylamaya balarlar.
Sizce her kardee eit sayda altn decek midir? Neden?
Sadece iki karde bu altnlar paylasayd her kardee eit sayda altn
der miydi?
Bir doal saynn baka bir doal sayya blnmesi ile elde edilecek kalan,
blme ilemi yapmadan bulmamz salayacak bir takm kurallar vardr. Bu
kurallar incelemeden nce kalanl blme ile ilgili bilgilerimizi hatrlayalm.
A, B, C, K N ve B ! 0 olmak zere A saysnn B saysna blnmesinden elde edilen blm C ve kalan K ise bunu,

A B
veya A = B.C + K biiminde gsteririz.
Bu eitlikte 0 K < B olmaldr. Ayrca A K says da B ile tam blnr.
rnein 52 saysnn 9 ile blnmesinden elde edilen blm

ve kalan,
52 9
45 5
veya 52 = 9.5 + 7
7
eklinde ifade edilebilir.
1. rnek
A saysnn 3 ile blnmesinden elde edilen blm B, kalan 2 dir.
B saysnn 5 ile blnmesinden elde edilen kalan 3 ise A saysnn
15 ile blnmesinden elde edilen kalan bulalm.
B BLNEBLME KURALLARI
35
zm

A = 3.B + 2 ... (I)
B = 5.C + 3
I denkleminde B yerine 5.C + 3 yazarsak,

A = 3(5.C + 3) + 2 A = 15C + 9 + 2
A = 15C + 11 bulunur.
O hlde A nn 15 ile blnmesinden elde edilen kalan 11 dir.
2 ile Blnebilme Kural
UYARI
A ve B doal saylar olmak zere A saysnn B saysna tam
blnebilmesi iin blme ileminde kalann 0 (sfr) olmas
gerekir.
Birler basamandaki rakam 0, 2, 4, 6, 8 olan saylar (ift saylar) 2 ile

tam blnebilir.
2 ile tam blnemeyen saylarn 2 ile blmnden kalan 1 dir.
rnek
42, 350, 1368 saylar 2 ile tam blnr.
3217 nin 2 ile blmnden kalan 1 dir.
2. rnek

5a79b
2 ile tam blnen, rakamlar farkl, be basamakl bir say olduuna

gre a + b nin en byk deerini bulalm.
zm
Verilen say 2 ile tam blnyorsa ift saydr.
Bu durumda b nin en byk deeri 8 olur.
Saynn rakamlar farkl olacandan a nn alaca en byk deer 6 dr.
O hlde a + b nin en byk deeri,

36
6 + 8 = 14 bulunur.

Birler basamandaki rakam 0 veya 5 olan doal saylar 5 ile tam blnr.
5 ile tam blnmeyen saylarn 5 ile blmnden kalan, son basamaklarndaki rakamlarn 5 ile blmnden kalanna eittir.
rnek
678
375

1240
5 ile tam blnr.
573 5 ile blmnden kalan 3 tr.

7419 5 ile blmnden kalan 4 tr.
3. rnek

72a3b
says 5 ile blndnde 2 kalann verdiine gre a + b nin en

byk deerini bulalm.
zm
5 ile blndnde kalan 2 oluyorsa b rakam 2 ya da 7 dir. 7 > 2 olduundan b = 7 alnr.
Toplamn en byk olmas iin a = 9 alnmaldr.
O hlde a + b nin en byk deeri,

9 + 7 = 16 bulunur.
3 ve 9 ile Blnebilme Kurallar

Rakamlarnn say deerleri toplam 3 n kat olan doal saylar 3 ile tam
blnr.
Rakamlarnn say deerleri toplam 9 un kat olan doal saylar 9 ile tam
blnr.
Bir saynn 3 e (9 a) blmnden kalan, rakamlarnn say deerleri toplamnn 3 e (9 a) blmnden kalanna eittir.
37
4. rnek

57624
saysnn 3 ve 9 ile tam blnp blnmediini inceleyelim.

zm
5 + 7 + 6 + 2 + 4 = 24 tr.
24 says 3 n kat olduundan 57624 says 3 ile tam blnr.
24 says 9 un kat olmadndan 57624 says 9 ile tam blnmez.
24 = 2.9 + 6 olduundan 57624 n 9 ile blmnden kalan 6 dr.
la nt
5. rnek
k Ha
ya
nl
Hakann; iinde 22, 20, 12 ve 10 tane bilye olan drt kavanozu vardr. Bu
kavanozlardan nde beyaz, birinde siyah bilye vardr. Hakan arkada
Aslya bir miktar beyaz bilye veriyor. Sonra Serkana, Aslya verdiinin iki
kat, zleme de Serkana verdiinin kat kadar beyaz bilye veriyor.
Hakann elinde hi beyaz bilye kalmadna gre siyah bilyeler ka
tanedir, bulalm.
zm
Aslya verdii beyaz bilye says k ise (k N),
Bilye
Arkada Says
_______ _____
k
Serkan
2k
zlem
6k
64748
Asl
k + 2k + 6k = 9k (k N) olduundan beyaz bilyelerin says 9 ile tam blnr.
Kavanozlardaki bilye saylarnn 9 ile blmnden kalanlar bulalm.

Kavanozdaki Bilye Saylar :
9 ile Blmnden Kalan :
38
22
20
12
10
Beyaz bilye saylarnn 9 ile blmnden kalanlar topladmzda elde

ettiimiz saynn 9 un kat olmas gerekir. (nk beyaz bilyelerin says
9 un katdr.)

22
20
12
4 + 2 + 3 = 9
olduundan bu koula uyan tek durumun 22, 20 ve 12 bilye olan kavanozlardaki bilyelerin beyaz, 10 bilye olan kavanozdakilerin ise siyah olmasdr.
O hlde siyah bilye says 10 dur.
Siyah bilyelerin baka kavanozda olmas durumunda kalanlarn toplamnn 9 un kat olmayacan da siz gsteriniz.
6. rnek

41a32
says 3 ile blndnde 1 kalann veriyor.

Bu saynn 9 ile blnmesinden elde edilecek farkl kalanlarn toplamn bulalm.
zm
Say 3 ile blndnde 1 kalann veriyorsa saynn rakamlar toplam 3 e
blndnde elde edilen kalan 1 olmaldr. O hlde,

4 + 1 + a + 3 + 2 = 3k + 1 (k Z)
9 + a = 3k olur.
Bu eitlii salayan a deerleri 0, 3, 6 ya da 9 olabilir.

imdi a saysn 41a32 de yerine yazarak bu saynn 9 ile blmnden
kalanlar bulalm.
a = 0 iin kalan 1
[4 + 1 + 0 + 3 + 2 = 10 ve 10 = 1.9 + 1]
a = 3 iin kalan 4
[4 + 1 + 3 + 3 + 2 = 13 ve 13 = 1.9 + 4]
a = 6 iin kalan 7
[4 + 1 + 6 + 3 + 2 = 16 ve 16 = 1.9 + 7]
a = 9 iin kalan 1
[4 + 1 + 9 + 3 + 2 = 19 ve 19 = 2.9 + 1]
Farkl kalanlarn toplam,

1 + 4 + 7 = 12 olur.
39

Bir saynn onlar ve birler basamandaki rakamlarn oluturduu iki basamakl say 4 ile tam blnyorsa verilen say 4 ile tam blnr.
Bir saynn 4 ile blmnden kalan, son iki basamandaki saynn 4 ile
blmnden kalanna eittir.
rnek
678
3524

4800
4 ile tam blnr.
7239 4 ile blmnden kalan 3 tr. [39 = 9.4 + 3]
7. rnek
Be basamakl 647aa saysnn 4 ile blnmesinden bulunan kalan 3 tr.
Bu saynn 9 ile blnebilmesi iin a ka olmaldr, bulalm.
zm
647aa saysnn 4 ile blmnden kalann 3 olmas iin a nn alabilecei
deerler 1, 5 ve 9 olabilir.

64711
[11 = 4.2 + 3]
64755
[55 = 4.13 + 3]
64799
[99 = 4.24 + 3]
Bu saylarn rakamlar toplamn bulalm.

64711 6 + 4 + 7 + 1 + 1 = 19
64755 6 + 4 + 7 + 5 + 5 = 27
64799 6 + 4 + 7 + 9 + 9 = 35
64755 says 9 ile tam blndnden aradmz rakam a = 5 tir.
Farkn negatif olduu durumlarda kalan, farkn zerine 11 in

katlar eklenerek bulunur.
40
Verilen saynn rakamlarnn, sadan sola doru birer basamak atlanarak

say deerleri toplanr. Bu toplamdan arada kalan basamaklardaki rakamlarn say deerleri toplam karlr. Fark, 0 (sfr) veya 11 in kat ise bu
say 11 ile tam blnr.
Say 11 ile tam blnmyorsa kalan, bulunan farkn 11 ile blmnden
elde edilen kalanna eittir.
8. rnek
Aadaki saylarn 11 tam ile blnp blnmediini belirleyelim.
a. 5346
b. 874293
zm
a.
5
346

3 + 6 (5 + 4) = 0 olur.
O hlde 5346 says 11 ile tam blnr.
b.
8
74293

7 + 2 + 3 (8 + 4 + 9) = 9 olur.
874293 says 11 ile tam blnmez. Bu saynn 11 ile blmnden

kalan,
Fark negatif olduundan kalan

bulmak iin farka 11 ekledik.
9 + 11 = 2 dir.
9. rnek
Alt basamakl, rakamlar farkl 9a756b says 11 ile tam blnmektedir.
Buna gre a nn alabilecei ka farkl deer olduunu bulalm.
zm
9a756b says 11 ile tam blnyorsa,
(a + 5 + b) (9 + 7 + 6) = 11k (k Z)

a + b 17 = 11k olmaldr.
k = 1 iin a + b = 6 eitliini salayan (a, b) sral ikilileri;

(6, 0), (5, 1), (4, 2), (3, 3), (2, 4), (1, 5) ve (0, 6) dr.
Bunlardan mavi renkte gsterilen sral ikililer saynn rakamlarnn farkl
olma koulunu salar.
k ye 1 ve 0 dan baka
bir deer neden verilemez?
Aklaynz.
k = 0 iin a + b = 17 eitliini salayan (a, b) sral ikilileri (9, 8) ve

(8, 9) dur, ancak bunlar saynn rakamlarnn farkl olma koulunu salamaz.
O hlde a, 2 farkl deer alr.
41
6, 15 ve 18 ile Blnebilme Kurallar

UYARI
x = a.b ve a ile b aralarnda
asal saylar olmak zere bir saynn x ile tam blnmesi iin hem
a ya hem de b ye tam blnmesi gerekir.
Bir saynn;
6 ile tam blnmesi iin hem 2 hem de 3 ile tam blnmesi,
15 ile tam blnmesi iin hem 3 hem de 5 ile tam blnmesi,
18 ile tam blnmesi iin hem 2 hem de 9 ile tam blnmesi gerekir.
10. rnek
Aadaki saylarn 6 ile tam blnp blnmediini belirleyelim.
a. 732
b. 9238
zm
a. 732 says;

ift say olduundan 2 ile tam blnr.
7 + 3 + 2 = 12 says 3 n kat olduundan 3 ile de tam blnr.
O hlde 732 says 6 ile tam blnr.
b. 9238 says;

ift say olduundan 2 ile tam blnr.
9 + 2 + 3 + 8 = 22 says 3 n kat olmadndan 3 ile tam blnmez.
O hlde 9238 says 6 ile tam blnmez.
11. rnek
Be basamakl 52a4a says 15 ile tam blndne gre a deerini
bulalm.
zm
Verilen saynn 15 ile tam blnmesi iin 3 ve 5 ile tam blnmesi gerekir.
5 ile tam blnmesi iin a = 0 veya a = 5 olmaldr.
3 ile tam blnmesi iin rakamlarnn toplam 3 n kat olmaldr.
a = 0 iin
5 + 2 + 0 + 4 + 0 = 11
a = 5 iin
5 + 2 + 5 + 4 + 5 = 21
O hlde a = 5 tir.
42
12. rnek
Be basamakl 45a2a says 18 ile blndnde 6 kalann vermektedir.
Buna gre a deerini bulalm.
zm
45a2a saysnn 18 ile blmnden kalan 6 ise;
2 ile blmnden kalan 0 dr. [6 kalan 2 ile tam blnr.]
9 ile blmnden kalan 6 dr. [6 kalan 9 ile blndnde 6 kalr.]
45a2a saysnn 2 ile blmnden kalan 0 ise a nn alaca deerler 0,
2, 4, 6, 8 olabilir.
Say 9 ile blndnde 6 kalann vereceinden,
4 + 5 + a + 2 + a = 9k + 6 (k Z)
11 + 2a = 9k + 6
5 + 2a = 9k olur.
a = 0 iin 5 + 2a = 5 ! 9k
a = 2 iin 5 + 2a = 9 = 9k
a = 4 iin 5 + 2a = 13 ! 9k
a = 6 iin 5 + 2a = 17 ! 9k
a = 8 iin 5 + 2a = 21 ! 9k
O hlde a = 2 bulunur.
Blnebilme ve asal saylar arasnda ok sk bir ba vardr. Aadaki etkinlik blnebilme ile asal saylar arasndaki bu ilikiyi rneklemektedir.
ETKNLK
Ka Asal Say Var?
Sizce sonsuz sayda asal say m vardr, yoksa pozitif tam saylar bydke asal saylar sonlanr m? Blnebilme ile ilgili zellikleri kullanp
aadaki admlar gerekletirerek bu sorunun cevabna ulaabilirsiniz.
a. Sonsuz sayda asal say vardr. cmlesinin olumsuzu (deili) nedir? (Etkinliin sonunda bu cmlenin olumsuzu ile eliki oluturmanz
beklenmektedir.)
b. Sonlu sayda asal say olduunu ve en byk asal saynn P olduunu varsayalm.
43
* ki veya daha fazla asal

saynn arpmndan oluan sayya bileik say denir.
N = P! + 1 olmak zere;
i. N ve P saylarnn byklklerini karlatrnz.
ii. Sonlu sayda asal say varsa ve asal saylarn en by P ise
N asal say mdr, yoksa bileik* say mdr?
c. N = 29! + 1 olduunu varsayalm.

Biliyor musunuz?
2013 ylndan itibaren bilinen en
byk asal say 17425170 basamakl 257885161 1 saysdr. Asal
saylarn sonsuz olduunu ilk kez
Euclid (klid) ispatlamtr. Euclid
bu ispat yaparken blnebilme konusuyla ilgili zellikleri kullanmtr.
N N N N
N
saylarnn neden tam say olmadn akla,
,
,
, ... ,
2 3 4 5
29
ynz.
d. Buna gre N = P! + 1 saysn P den kk herhangi bir doal say

ile bldmzde blmn tam say olup olmayacan aklaynz.

Buna gre N asal say mdr, yoksa bileik say m?
Analiz
Kaynak: http://www.utm.edu
1. Yukardaki hangi iki admn sonucu eliki oluturur?

2. Yukardaki admlar hangi matematik cmlesinin ispat olabilir? Aklaynz.
ALITIRMALAR 2B
1. Aadaki tablonun ilk satrndaki saylar, ilk stunundaki saylara tam
blnyorsa ilgili hcreyi sembol ile iaretleyiniz, tam blnmyorsa hcreye kalan yaznz.
72
2
3
4
5
6
9
11
15
18
44
96
144
192
720 1020 1430 1665 8712 36723 48340 74904
2. 51 ile 291 arasndaki doal saylardan ka tanesi 2 ile tam blnr?
3. Aadakilerden ka tanesi 3 ile tam blnr?

I. 6533
II. 465164
III. 777 ... 7

14 24 3
18 tane

IV. 222 ... 2
14 24 3
V. 4613 + 2791
VI. 8655 + 10.327
22 tane
4. Drt basamakl 853a says 4 ile blndnde 2 kalann veriyorsa

a nn alabilecei deerler toplam katr?
5. Drt basamakl 5a4b saysnn 5 ile blmnden kalan 3, 3 ile blmnden kalan 2 ise a + b nin en kk deeri katr?
6. Drt basamakl 2a6b says 6 ile tam blnyorsa a + b nin en byk

deeri katr?
7. xyz basamakl says 9 ile tam blnyor. Bu say 5 ile blndnde 2 kalann verdiine gre x + y nin en byk deeri katr?
8. 3a4b75 alt basamakl says 11 ile tam blnyorsa a + b toplam

katr?
9. 1a2b drt basamakl says 9 ile tam blnyor, 4 ile blndnde

1 kalann veriyor. Buna gre a nn alaca deerler toplam katr?
10. Be basamakl 37a1b saysnn 15 ile blnmesinden elde edilen kalan 6 ise ka farkl (a, b) sral ikilisi vardr?
11. 103 ile 653 saylar arasndaki doal saylardan ka tanesi 9 ile tam
blnr, 2 ile blnmez?
12. 46a2b be basamakl says 18 ile tam blnyorsa a + b toplamnn

en byk deeri katr?
45

1. ( ) Aralarnda asal iki saynn EBOB u 1 dir.
2. ( ) ki saynn EKOK u bu saylarn arpmna eit ise saylardan en az biri asal saydr.
3. ( ) Bir dikdrtgenin en az sayda e karelere blnmesi istenmise karelerin bir kenar uzunluu, dikdrtgenin boyutlarnn EKOK u olmaldr.
4. ( ) Bir say 2, 3 ve 5 saylar ile ayr ayr blndnde 1 kalann veriyorsa 30 ile blndnde de
1 kalann verir.
5. ( ) ki saynn arpm, bu saylarn EBOB ve EKOK unun arpmna eittir.

6. ( ) A.B, x ile tam blnyorsa A ve B ayr ayr x ile tam blnr.
7. ( ) A says hem x hem de y ile tam blnyorsa x.y ile de tam blnr.
8. ( ) P bir asal say ise A = P! + 1 says P den kk hibir doal say ile tam blnemez.
9. ( ) 4321a4 alt basamakl saysnn 3 ile tam blnebilmesi iin a farkl deer alabilir.
10. ( ) Be basamakl 24a26 saysnn 11 ile tam blnebilmesi iin a = 7 olmaldr.

1. a. 1. ekildeki dikdrtgen kt hi artma
yacak ekilde kenar uzunluu en fazla

........................ olan birbirine e karelere
blnebilir.
1. ekil
2. ekil
30 cm
12 cm
4 cm

b. 2. ekildeki dikdrtgenler prizmas eklindeki kutulardan en az ........................
tane kullanlarak bir kp elde edilebilir.
2 cm
3 cm
2. a. 317 saysndan en az ........................ says karlmaldr ki kalan say; 3, 5 ve 12 ile tam blnsn.

b. ........................ 5, 6 ve 7 saylarna ayr ayr blndnde 2 kalann veren en byk basamakl
saydr.

c. EKOK u 42 olan farkl iki saynn toplam en ok ........................ olabilir.
46

1. Boylar 60 cm, 90 cm ve 100 cm olan farkl tel kesilerek uzunluklar birbirine eit paralara ayrlacaktr.
Bu ilem iin en az ka kesim yapmak gerekir?
2. Bir hasta deiik ilac srasyla 6, 8 ve 10 saatte bir almaktadr. Hasta ilac ayn anda alyor. Buna
gre hasta ilalar 3. kez ayn anda aldnda toplam ka ila almtr?
3. Bir kuruyemiide 13, 16, 17, 21 ve 25 kilogramlk uvallarn drdnde fndk, birinde ceviz vardr. Kuruyemii bir mteriye kilogramn belli bir tam kat kadar fndk satyor. Baka bir mteriye de ilkine
sattnn iki kat kadar fndk sattktan sonra elinde hi fndk kalmyor.
Buna gre ceviz ka kilogramlk uvaldadr?
4. 127 saysn en az ka doal sayya blerek 127 nin asal say olup olmadn anlayabilirsiniz?
5. Brahmagupta (MS 7. yy.) Bulmacas
Bir sepetteki yumurtalardan ikier ikier alnrsa geriye 1 yumurta, er aer alnrsa 2 yumurta, drder
drder alnrsa 3 yumurta, beer beer alnrsa 4 yumurta, altar altar alnrsa 5 yumurta kalyor.
Yedier yedier alnrsa geriye hi yumurta kalmyor. Sepetin iindeki yumurta says en az ka olabilir?

1. Boyutlar 36 metre ve 15 metre olan dikdrtgen
3. Dik kenarlarnn uzunluklar 6 cm ve 8 cm olan
biimindeki bir arsann evresine, kelerine de
dik gen eklindeki kartonlardan en az ka ta-
birer aa dikilmesi kouluyla eit aralklarla en
nesi ile bir kare yaplabilir?
az ka aa dikilebilir?

A) 30
B) 32
C) 34

D) 36
A) 6
B) 12
C) 18
D) 24
E) 36
E) 38
4. Serhan bilyelerini drder saydnda 1 bilye,

2. 3, 4 ve 5 ile ayr ayr blndnde her sefe-
beer saydnda 4 bilye arttn, er sayd-
rinde 2 kalann veren basamakl en byk

say katr?

A) 902 B) 934 C) 958
nda da hi bilye artmadn gryor.

Buna gre Serhann bilye saysnn basa-
D) 962
makl en kk deerinin rakamlar toplam ka-
E) 992
tr?

A) 9
B) 10
C) 12
D) 15
E) 18
47

5. Boyutlar 2,4 m; 3 m ve 3,6 m olan dikdrtgenler prizmas eklinde bir deponun btn yzleri,
9.
arpmndan elde edilen say 9 ile tam blnd-
paralanmam dikdrtgen eklindeki zde fayanslarla denecektir.
(285a45).(35b46)
ne gre a + b en ok katr?

A) 14
B) 15
C) 16
D) 17
E) 18
Buna gre bu dikdrtgenlerin boyutlar (cm)

aadakilerden hangisi olamaz?

A) 10 ; 20
B) 15 ; 30
D) 25 ; 40
E) 30 ; 60
C) 20 ; 30
10. basamakl abb says hem 3 hem de 4 ile

tam blnmektedir.
Bu koula uygun ka tane basamakl say ya-
6. Kendisinden farkl pozitif tam say blenlerinin

toplam kendisine eit olan doal saylar m-
zlabilir?

A) 10
B) 9
C) 8
D) 6
E) 3
kemmel saylar olarak adlandrlmtr.

rnein 6 nn kendisi hari pozitif tam say blenleri 1, 2 ve 3 tr. 6 = 1 + 2 + 3 olduundan
6 mkemmel saydr. Buna gre aadakilerden hangisi mkemmel saydr?

A) 12
B) 21
C) 28
D) 32
E) 54
11. 6 ve 15 ile tam blnen drt basamakl 12xy

saysnn 9 ile tam blnmesi iin x ka olmaldr?

A) 6
B) 5
C) 4
D) 3
E) 2
7. Alt basamakl, rakamlar farkl 405a7b says

4 ve 9 ile tam blndne gre a.b arpm
katr?

A) 0
B) 8
C) 12
D) 18
E) 30
12. basamakl bir saynn 5 ile blmnden kalan 2 ise 15 ile blmnden kalan aadakilerden hangisi olabilir?

8. 3a5b drt basamakl says 15 ile blndnde 7 kalann verdiine gre a nn alabilecei
ka farkl deer vardr?

A) 4
48
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
A) 2
B) 6
C) 8
D) 10
E) 12
3.
BLM
BLNL TKETC
ARTMET
A Bte Oluturma
B Yzde Problemleri
leri
C Oran ve Orant Problem
aylar
D Periyodik Tekrar Eden Ol
E Seyahat Planlamalar
Biz insanlar yaamlarmz srdrebilmek iin tketmek zorunda olan varlklarz. Aln giderilmesi, snma ve barnma en temel ihtiyalarmzdr. Bunlar elde etmek iin dnyann bize cmerte
sunduu doal kaynaklardan yararlanrz. Ancak
her ne kadar kaynaklar snrsz gibi grnse
de bilinsiz ve ar tketim sonucu bu
kaynaklarn insanlar iin tehdit oluturacak ekilde tkenme riski
bulunmaktadr. Bu nedenle
toplumlar, bilinli tketicilik
davranlarnn kazanlmas ile ilgili almalar yrtmektedir.
3.BLM
Hazrlk Sorular
1. Aadaki tabloyu tamamlaynz.
5. Saf Altn Miktar (g)
Kesir
Ondalk
Yzde
Gsterimi
Gsterim
Gsterimi
Altn Miktar (g)
3
4
0,2
% 45
22
33
44
24
36
48

Yukardaki tablo 22 ayar altnn gram cinsinden
miktarna gre ierdii saf altn miktarn gstermektedir. Buna gre;
a. ki okluk arasndaki orant sabitini bulunuz.
b. ki okluk arasndaki ilikiyi gsteren denklemi yaznz.
1,125
3
5
% 24
6. 200 TL nin % 15 i ka TL dir?
2. a ve b saylar srasyla 3 ve 5 ile orantl ola-b

duuna gre
oran katr?
a+b
7. Hangi saynn % 30 u 18 dir?
3.
a.b
2a - b 2
ise
orann bulunuz.
=
2
2
3b + a 3
a +b
8. 7 says, 28 in yzde kadr?
4. Bir snftaki kz rencilerin saysnn erkek 2

rencilerin saysna oran
tr. Bu snfta 12
3
erkek renci olduuna gre snf mevcudu katr?
50
9. Bir snfn % 45 i erkek renci olduuna gre

bu snfn mevcudu en az katr?
BTE OLUTURMA
ou yetikin aadaki hedeflere ulamak iin gelirini artrmak ve devamlln salamak ister.
Kendisinin ve ailesinin
KAVRAMLAR
Bte
Tasarruf
Yatrm
temel ihtiyalarn karlamak

Sahip olduu varlklar ve yaam kalitesini artrmak
Kaza, salk problemleri gibi beklenmedik durumlarla ba edebilecek birikimi salamak
Emekliliinde rahat bir yaam srdrebilmek
Bu hedeflerin gereklemesini salayabilmek iin harcama ve tasarruflar*
belli bir plan dahilinde gerekletirmek ve plann uygulanmasnda devam-
* Tasarruf, gelirin tketilmeyen ksmdr, yani daha fazla

tasarruf elde etmek iin gelirinizi artrmanz, giderinizi
azaltmanz gerekir.
ll salamak gerekir. zellikle dar gelirli ve gelirleri sabit olmayan aileler

iin gnlk, aylk ve yllk bte planlar yapmak bu hedeflere ulamann en
nemli admdr.
1. rnek
Hakan bir gn yapt baz harcama-
la nt
t
s
Hakann kt bir alkanl
k Ha
ya
larn gereksiz olduuna karar verdi.
nl
vard, uzun yllardr sigara

iiyordu. Sigara saln tehdit ettii gibi
btesini de sarsyordu.
ncelikle sigaray
brakacakt.
A BTE OLUTURMA
51
Kahve, Hakan iin bir tutkuydu. Gne kahve imeden balamazd. Hakan kahve ime alkanln tamamen brakmasa da azaltma karar ald. Kilo problemi yaayan Hakan,
abur cubur yeme alkanln da tamamen brakacakt.
Gnlk
Maliyeti
Harcamalar
1 paket sigara
5 kahve
7 TL
5 x 1 TL
= 5 TL
Abur cubur
5 TL
Ne kadar
Kazancm Yeni
azaltabilirim?
ne olur?
Maliyet
7 TL
3 TL
2 TL
Tamamn
5 TL
Yukardaki tablo Hakann gnlk harcamalardan yapt kstlamalar gstermektedir. Tabloya gre;
a. Hakann gnlk ve aylk tasarrufu ka TL olur?
b. Hakan, yapt tasarrufla dizst bilgisayarn yenilemek istiyor.
Aylk tasarruflarn kullanarak 2700 TL deerindeki dizst bilgisayar ka ay sonra alabilir?
zm
a. Hakan ald bu kararla;

gnde 7 + 3 + 5 = 15 TL,
ayda 30.15 = 450 TL tasarruf yaparak btesine kazandrm olur.
b. 2700:450 = 6 dr.

O hlde Hakan, aylk tasarruflarn kullanarak 6 ay sonra istedii dizst bilgisayar alabilir.
la nt
Nasl Tasarruf Yapabilirim?
ETKNLK
k Ha
ya
nl
Yaptnz gnlk harcamalarnzdan

gereksiz ya da fazla olduunu dndnz harcamay belirleyip yandaki tabloyu doldurunuz.
Gnlk
Harcamalar
Maliyeti
Ne kadar
Kazancm Yeni
azaltabilirim?
ne olur?
Maliyet
Analiz
1. Tabloya gre harcamalarnzdan ksarak elde edeceiniz gnlk ve aylk tasarruflarnz belirleyiniz.
2. Tasarruflarnz kullanarak hangi hedefinizi, ne kadar srede yapabileceiniz ile ilgili aratrma ve hesaplamalar yapnz.
52
A BTE OLUTURMA
la nt
Gelirler
eri okul anda) bir ailenin gelirgi-
b. Aylk tasarruf ve giderlerinin da-
ya
Yanda iki ocuklu (biri okul ncesi, di-
a. Aylk tasarrufunu bulalm.
k Ha
2. rnek
der tablosu verilmitir. Bu ailenin;
nl
Giderler
Maa 1
2300 TL
Maa 2
2500 TL
Kira
Toplam
lmn gsteren daire grafiini
Konut
920 TL
5720 TL
Faturalar
oluturalm. En byk ve en kk daire dilimini ve yzdesini

belirleyelim.
700 TL
Aidat
100 TL
Elektrik
80 TL
Su
60 TL
Doalgaz
120 TL
Telefon
170 TL
Uydu
30 TL
ocuk Bakm
900 TL
Eitim
550 TL
Salk
400 TL
Giyim
500 TL
rufu,
Gda
900 TL
5720 5180 = 540 TL dir.
Sigorta
zm
a. Ailenin aylk geliri 5720 TL, gideri
5180 TL olduundan aylk tasar
Kira
b. Bir elektronik tablo yazlm (Excell) kullanarak ailenin giderlerini ve tasarrufunu daire grafii ile
gsterelim.
Arabalar
Ev
20 TL
Salk
120 TL
Benzin
450 TL
Kasko
80 TL
Toplam
5180 TL
1. Adm: A balkl stuna gider kalemlerini ve tasar-
2. Adm: Ara ubuundaki Ekle sekmesini se-
rufu, B balkl stuna da bunlardan her birine kar-
elim. Bu sekmenin altndaki Pasta mensn-
lk gelen para miktarn yazp bu hcreleri seelim.
den istediimiz daire grafiini seelim.
A BTE OLUTURMA
53
3. Adm: Grafik Aralar sekmesinin al-
4. Adm: Son olarak Grafik Bal yazan
tndaki Tasarm seeneklerinden istedi-
metin kutusunu seerek grafiimizin bal-
imizi seerek pasta dilimlerinin adlarn ve
n yazalm.
yzdelerini oluturalm.
Elde ettiimiz grafie gre ailenin harcama ve tasarruflarnn en byk ksmn (aile gelirinin
% 16 s) gda ve ocuk bakm, en kk ksmn ise (aile gelirinin % 2 si) sigortalar oluturmaktadr.
la nt
Aile Btesi Hazrlayalm
ETKNLK
k Ha
ya
nl
Ara ve Gere: Aylk Aile Btesi yazlm.

Aylk Aile Btesi yazlmn
http://www.
matematiketkinlikleri.org adresinden temin
edebilirsiniz.
a. nternetten bir Aylk Aile Btesi yazlm indiriniz.

b. Yazlmda harcama, gelir, yatrm ve tasarruflar gsteren
tablolar doldurunuz. Tablolar
doldurmadan nce tablodaki
her bir kaleme btenizin ne kadarn harcadnz ebeveynlerinizle konuarak belirleyiniz.
Analiz
2. Tasarruflarnz nasl deerlendirebileceiniz ile ilgili bir plan yapp aileniz ile paylanz.
A BTE OLUTURMA
Tahm
ylk
ini A
Gelir
0 TL
k
1
i
m Far
Gelir
m Fiil
Topla
2
Topla raf
Gelir ir
0 TL
i
el
Mas
Gelir
gelir
Ek g
hmin
Aylk
aylk
m Ta
0 TL
Fiili
plam
Topla asraf
To
k
0 TL
M
Far
0 TL
f
ra
TL
Mas
i
0
iil
F
1
0 TL
Gelir 2
raf
0 TL
as
ini M
Gelir ir
0 TL
el
Tahm
elir
Ek g
lk g
0 TL
m ay
0 TL
Topla
0 TL
r)
le
e
akiy
gider
0 TL
ini b
eksi
Tahm ini gelir
0 TL
0 TL
m
ra
(Tah
Ev
ya ki ya kira
ve
r)
le
e
0 TL
potek ipotek ve
gider
bakiy
Fiili elir eksi
0 TL
kinci
g
i
n
i)
iil
fo
in
(F
Tele
tahm
rik
eksi
0 TL
Elekt
(Fiili
yon
Fark
0 TL
Yakt
lizas
kana
f
0 TL
Su ve lu TV
asra
ini M
lo
Kab
Tahm
0 TL
0 TL
a
lar
L
tam onarm
T
L
0
T
p
0
veya
0 TL
Bakm
0 TL
meler
0 TL
Malze
0 TL
r
Dier
la
nce
m
pla
Ele
0 TL
i
Alt to
/DVD
es
m
em
0 TL
Video
i
Ula il 1. d
r
es
ob
em
CD'le r
0 TL
Otom il 2. d
ti
re
ob
Filmle rler
Otom s/taksi c
TL
0
Konse kinlikleri
0 TL
Otob
et
ta
L
Spor o
0T
Sigor t alma
0 TL
Tiyatr
0 TL
Ruhsa
n
0 TL
Dier
lar
Benzi
plam
m
L
T
0
Bak
Alt to r
la
Dier
Bor
lar
0 TL
el
plam
Kiis ci
0 TL
Alt to a
en
rt
r
L
o
L
T
T
ig
0
S
0
kart
0 TL
Ev
Kredi kart
Salk
Kredi kart
0 TL
Hayat
Kredi
0 TL
r
L
ier
Dier
T
D
la
lar
0
m
pla
plam
Alt to
0 TL
Alt to r
0 TL
ile
ek
Verg al
0 TL
Yiyec t
Feder t
0 TL
Marke a yemek
d
Devle iye
0 TL
Dar
Beled
Dier
0 TL
lar
r
plam
Dier
lar
mla
0 TL
Alt to ar
plam
Yatr
kl
0 TL
Alt to flar veya
ocu
rru
b
0 TL
Salk
Tasa lilik hesa
Giyim
Emek hesab
0 TL
ti
ri
re
i
tle
m
c
er
re
Yatr rsite
Okul alzemel veya c
m
r
0 TL
nive
0 TL
datla
Okul
u ai
Dier
lar Balar
0 TL
Kurul paras
0 TL
plam
ek
0 TL
Yem bakm
Alt to anlar ve
lar
un
a
uk
Arm
oc aklar/oy
0 TL
m 1
Oyunc
0 TL
Yard
2
er
m
Di
Yard
lar
0 TL
m 3
r
plam
Yard
lar
Alt to Hayvanla
plam
0 TL
0 TL
Evcil
Alt to
ek
Yiyec
Yasal t
0 TL
0 TL
eleri
lk
L
dem
a
S
Avuka a
0T
keme
ak
L
mah
af
Bakm lar
T
N
0
veya
ak
Haciz
0 TL
Oyunc
er
L
i
r
T
D
r
Dier
la
0
la
plam
plam
0 TL
Alt to
Alt to Bakm
el
0 TL
Kiis
Salk
0 TL
rnak
/t
a
S
e
Giyim mizlem
0 TL
ri
te
retle
Kuru kulb
ya c
r ve
Salk aidatla
u
Kurul
Dier
lar
plam
Alt to
1. Daha fazla birikim yapmak iin hangi

gider kalemlerinde ne kadar tasarruf
yapabileceinize karar veriniz.
54
si
te
ile B
A
Aylk
Fiili
raf
Mas
0
0 TL
0 TL
0 TL
narlar.
Konuma
SMS
Bedeli
Bedeli
1. Tarife
43,89 kr./dk.
33,25 kr.
2. Tarife
42,78 kr./dk.
35,75 kr.
la nt
k Ha
t
s
ne eitli abonelik paketi hizmeti su-
nl
ya
Cep telefonu operatrleri mterileri-
3. rnek
Ayda ortalama 65 saatlik konuma yaplacak ve ortalama 1200 mesaj

gnderilecek olan bir irket hatt iin anlamal cep telefonu operatr, yukardaki tabloda ayrntlar belirtilen iki tarifeyi nermektedir.
irket yneticisi, irketin menfaatleri gerei daha ekonomik olan paketi tercih edeceine gre hangi tarifeyi tercih etmelidir?
zm
65 saatlik konuma ve 1200 SMS ye karlk her iki tarifeye gre ka TL
denmesi gerektiini bulalm.
I. Tarife
Konuma

Sresi
(dakika)
1 Dakikalk
Konuma
SMS
1 SMS
Bedeli
Says
Bedeli
678 678
65 . 60 . 43,89 +
678 678
1200 . 33,25
= 211071 kr.
= 2110,71 TL
Fiili
raf
Mas
[1 TL = 100 kr.]
II. Tarife
Fark
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
Konuma

Sresi
(dakika)
0 TL
1 Dakikalk
Konuma
SMS
1 SMS
Bedeli
Says
Bedeli
678 678
65 . 60 . 42,78 +
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
= 209742 kr.
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
= 2097,42 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
678 678
1200 . 35,75
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
[1 TL = 100 kr.]
II. tarifede 65 saatlik konuma ve 1200 SMS nin bedeli I. tarifeye gre
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
daha hesapl olduundan irket yneticisi II. tarifeyi tercih etmelidir.
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
0 TL
A BTE OLUTURMA
55
ALITIRMALAR 3A
1. Yandaki tabloda elik ailesinin aylk bt-
Gelirler
Giderler
esinin gelir ve gider kalemleri gsteril-
Aidat
mitir. Buna gre;
200 TL
Elektrik
a. elik ailesinin btesinin ak verip
Maa
vermediini belirleyiniz. Bte ak
5000 TL
100 TL
Su
50 TL
Doalgaz
150 TL
veriyorsa en az ka TL borlanmalar
Telefon
200 TL
gerektiini belirleyiniz. Aksi durumda
Uydu
elik ailesinin en fazla ka TL tasarruf yapabileceini belirleyiniz.

b. Bir elektronik tablo yazlm kullanarak elik ailesinin;

i. Gelirlerini ii. Giderlerini
daire grafii ile gsteriniz.
Ev
800 TL
Kira
Dkkan 1200 TL
Faturalar
40 TL
Eitim
800 TL
Salk
400 TL
Giyim
300 TL
Gda
1000 TL
Araba
500 TL
Kredi Taksidi
Dier
1800 TL
300 TL
2. Yanda eitim zerine yaplacak bir projenin

btesini gsteren belge verilmitir. Btede yer alan her bir kalemi inceleyiniz.
Siz de bir proje hazrladnz ve projenizin btesini oluturduunuzu dnnz.
Buna gre;
a. Projede grev alacak personeli ve bunun
iin gerekli harcamalar belirleyiniz.
b. Projeniz ile ilgili seyahat planlar olacak
m? Olacaksa bu kaleme ayrlacak bteyi belirleyiniz.
c. Faaliyet masraflar (mekn kiras, katlmclarn konaklamas gibi) ve ekipman/tehizat satn alm ile ilgili harcamalar belirleyiniz.
d. Projeniz iin varsa dier harcamalar da
Program Btesi
HARCAMALAR
Personel

Ynetim Asistan
(Tam zamanl bedelinin % 50 si)
Program Koordinatr
(15 saat/hafta 1 saati 15 TL)
Program Asistan
(20 saat/hafta 1 saati 9,50 TL)
cret D demeler
(Sosyal Haklar % 15)
9800 TL
5775 TL
1400 TL
Ofis Aralar
1100 TL
Posta creti
900 TL
belirleyerek yandaki gibi bir proje btesi
Seyahat Masraflar
oluturunuz.
Dier

A BTE OLUTURMA
11700 TL
altay Materyalleri
Toplam Proje Harcamalar
56
17000 TL
1000 TL
100 TL
__________
48775 TL
3. Grafiker olan Blent Bey ii gerei nternetteki baz sitelerden ska fotoraf indirmektedir. Blent Bey nternet araclyla fotoraf sat yapan iki firmadan teklif almtr. I. firmann teklifine gre her ay 5 TL sabit
cret ve fotoraf bana 50 kr. deyerek siteden istedii kadar fotoraf
indirebiliyor. II. firmann teklifine gre ayda 40 TL deyerek siteden
istedii kadar fotoraf indirebiliyor.
Buna gre Blent Bey ayda ortalama 75 fotoraf indiriyorsa hangi firmann teklifini kabul etmesi daha uygun (ekonomik) olur?
4.
100 km de
Ara
Yakt
Bedeli
Tr
45000 TL
Dizel
4,2 L
4,02 TL
38000 TL
Benzin
6,8 L
4,66 TL
Ara
Ortalama
Litre Fiyat
Tketim

Serkan Bey, yukardaki tabloda bilgileri verilen A ve B aralarndan
birini alacaktr. Buna gre Serkan Bey;
a. A aracn alrsa ara en az ka kilometre kullanldktan sonra (araca
ve yakta denen toplam bedel asndan) B aracna gre kra gemi olur?
b. Daha ekonomik olan arac almak istiyor ve arac;

i. 40000 km
ii. 80000 km
kullandktan sonra satacaksa hangi arac tercih etmelidir?
c. A aracn alr ve 120000 km kullandktan sonra satarsa B aracna

gre ka TL kr etmi olur?
5. Aylinin Avrupa turuna katlmas iin 20000 TL biriktirmesi gerekiyor.

Aylin bir restaurantta yar zamanl alarak haftalk 500 TL kazanyor.
Bunun yan sra sayfas 7 TL ye kitap evirisi yapyor. Aylinin aylk
giderleri 1500 TL olduuna gre sadece tasarruflarn kullanarak bir
yl iinde Avrupa turu iin gerekli paray en az ka sayfa eviri yaparak
biriktirebilir?
A BTE OLUTURMA
57
YZDE PROBLEMLER
Vergi vermenin ama-
KAVRAMLAR
Yzde
c, devlet harcamala-
Kr
rn karlayarak yol,
Zarar
su, elektrik, salk gibi altyap
KDV
hizmetlerini salayabilmektir.
Vergi demenin en temel ilkesi, toplumsal snf fark tanmadan tm vatandalarn bu
Biliyor musunuz?
Katma deer vergisini bir harcama
vergisi olarak ilk kez neren Alman
sanayici Von Siemens olmutur (1918). KDV ilk defa 1954te
Fransada uygulanmaya balanmtr. Trkiyede ise KDV 1985ten
beri uygulanmaktadr.
grevi yerine getirmeleridir.

Vergi trlerinden biri olan katma deer vergisi (KDV), yaplan mal ve hizmet teslimlerinde alcnn satcya dedii tketim vergisi niteliindedir. Maln ilk retiminden nihai tketimine kadar geen sre ierisinde her aamadaki katma deeri vergileyen bir dolayl vergidir.
Bir rnn KDVli fiyatnn nasl hesaplandn grmek iin 3. rneki inceleyiniz.
Kaynak: http://www.aku.edu.tr
1. rnek
likilendirme
Fizik
Suyun kaldrma kuvveti

sebebiyle cisimlerin karadaki arlklar ile sudaki
UYARI
arlklar farkldr. Sudaki

bir cismin arl, kara-
Ktle bir cismin deimeyen

madde miktardr. Arlk ise cisme etki eden yerekimi kuvveti
olup birimi N (Newton) dur.
daki arlnn yaklak
rnein ktlesi 5 kg olan bir

cismin Dnyadaki arl,
cisimlerin Dnyadaki ve

Ktle
ldr. Bir cismin Aydaki arl, Dnyadaki arlnn yaklak % 17 si
678
Dnyann Yer
ekimi vmesi
64748
% 10 u kadardr.
Ayda hava olmadndan
Aydaki arlklar da fark-
(5 kg) . (10 m/sn2)
kadardr.
= 50 N dur.
Buna gre sudaki arl 80 N olan bir kiinin Aydaki arlnn ka

Newton olduunu bulalm.
58
B YZDE PROBLEMLER
zm
% x i A olan say,
x
A:
dr.
100
Sudaki arl 80 N olan kiinin Dnya'daki arl,

80 :
10
80 . 100
=
= 800 N dur.
100
10
Dnya'daki arl 800 N olan kiinin Ay'daki arl,

800 .
A saysnn % x i,
x
A.
dr.
100
17
= 136 N dur.
100
2. rnek
k Ha
la nt
Motorlu Tatlar Vergisi
da iki kez olmak zere
nl
ya
Ara sahipleri her yl yl-
(MTV) demekle ykmldr. Motorlu tatlar vergisinin ilk taksidi

ocak aynda, ikinci taksidi ise temmuz aynda
denir.
Bir otomobil iin bu
verginin hesaplan-
Tatlarn Yalar ile denecek Yllk Vergi Tutar (TL)

Motor Silindir Hacmi (cm3)
13
Ya
46
Ya
7 11
Ya
ve silindir hacmi
1300 cm3 ve aas
591,00
412,00
231,00
175,00
63,00
dikkate alnr. Yan-
1301 1600 cm3 e kadar
945,00
709,00
412,00
291,00
112,00
masnda aracn ya
daki tablo 1 Ocak
12 15
Ya
15 ve
YukarYa
1601 1800
cm3
e kadar
1667,00
1304,00
758
469
182
2015 tarihi itibari
1801 2000
cm3
e kadar
2626,00
2024,00
1189,00
709
280
ile otomobiller iin
2001 2500 cm3 e kadar
3939,00
2860,00
1787,00
1068,00
423
denecek yllk vergi
2501 3000 cm3 e kadar
5491,00
4777,00
2985,00
1607,00
591
tutarlarn gstermektedir. MTV gecikme

bedeli her bir gn iin
% 0,0467 dir.
3001 3500
cm3
e kadar
8362,00
7524,00
4533,00
2263,00
831
3501 4000
cm3
e kadar
13147,00
11352,00
6686,00
2985,00
1189,00
21515,00
16135,00
9556,00
4296,00
1667,00
4001
cm3
ve yukars
http://www.gib.gov.tr
Tayfun Bey 1500 cm3 silindir hacmine sahip 2010 model otomobilinin
2015 ylna ait MTV sinin ilk taksidini, son deme gn olan 31 Ocaktan
60 gn sonra demitir.
Buna gre Tayfun Bey 2015 yl MTV sini ka TL olarak demitir?
B YZDE PROBLEMLER
59
zm
Tayfun Beyin otomobili 2015 ylnda,

2015 2010 = 5 yandadr.
Tabloya gre 1500 cm3 silindir hacmine sahip 5 yandaki bir otomobil
iin 2015 yl MTV yllk tutar 709 TL dir.
O hlde ilk taksidi,

709 : 2 = 354,50 TL dir.
Tayfun Bey vergiyi 60 gn ge dedii iin uygulanacak faiz,

% 0,0467 . 60 = % 2,802 olur.
O hlde ilk taksidin gecikme zamm,

2, 802

354, 50 .
. 9, 93 TL olur.
100
Biliyor musunuz?
lkemizde farkl rnlere farkl KDV
yzdeleri uygulanmaktadr. Bunlardan bazlar aadaki tabloda belirtildii gibidir.
rn
Tayfun Beyin deyecei zaml MTV,

354,50 + 9,93 = 364,43 TL dir.
KDV Yzdesi
Temel Tketim
%1
Gda
%8
Giyim
% 18
3. rnek
KDV dhil sat fiyat 354 TL olan bir ceketin satlarnda beklenen rabet
olmaynca KDV siz fiyat zerinden % 30 indirim yaplmaya karar verilmitir.
Hatrlayalm
x TL ye alnan bir maln;
% 20 krl sat fiyat,
x +
20 x 120 x
=
TL
100
100
% 30 krl sat fiyat,

x .
130
TL
100

x -
20 x 80 x
=
TL
100
100

70
x .
TL dir.
100
60
B YZDE PROBLEMLER
ndirimden sonra ceketin KDV li sat fiyatnn ne olacan bulalm.

zm
nce ceketin KDV siz fiyatn bulmalyz.

354 :
118
100
= 354 .
= 300 TL
100
118
% 30 indirimli sat fiyat,

300 .
70
= 210 TL dir.
100
Ceketin indirimden sonraki KDV li sat fiyat,

210 .
118
= 247, 80 TL bulunur.
100
4. rnek
Bazen elektrii gereksiz kul-
la nt
ailesi ihtiyalar olmad zamanlarda amplleri sndrmek, baz beyaz eyalarn

enerji tasarruflu olanlar ile
deitirmek gibi yaptklar
tasarruflarla elektrik tketimlerini % 10 azaltmlar.
E zamanl olarak elektrik reticileri, elektrik tketici tarifelerinde dzenleme
yaparak 1 kWh elektrik tketim bedelini 17,92 kr. tan 18,54 kr. a karmlardr. Buna gre;
a. Elektriin fiyatna yzde ka zam yaplmtr?
b. Ayda ortalama 120 TL elektrik faturas deyen Ylmaz ailesi, yap-
landklarn fark eden Ylmaz
k Ha
ya
nl
Gnmze kadar insanlarn hayatlarn kolaylatran pek ok icat yaplmtr. Kukusuz bunlar arasnda
en nemlilerden biri elektriktir. Birka dakikalk elektrik kesintisi bile
elektriin hayatmzdaki nemini
anlamamz iin yeterlidir. Elektrik
kesildiinde insanlarn sosyal hayatlar olumsuz etkilenir, alkanlk
hline getirdikleri birok aktiviteyi
gerekletiremezler. Bizim iin son
derece nemli olan elektrik enerjisini tasarruflu kullanmal, evremizdekileri de bilinli tketici olmaya
tevik etmeliyiz.
tklar tasarruf ve elektrie gelen zamdan sonra ayda ortalama ka

TL elektrik faturas der?
zm
a. Fiyat art,

18,54 17,92 = 0,62 kr. tur.
Buna gre zam yzdesi,
Fiyat Artfl
nceki Fiyat
0, 62
. 0, 035 = % 3, 5 tir.
17, 92
Bir rne uygulanan zam yzdesi,

rnn fiyatndaki artn nceki
sat fiyatna blnmesi ile bulunur.
b. Ylmaz ailesi elektrik tketimlerini % 10 azaltrken, elektrik bedeli % 3,5

artmtr.

O hlde Ylmaz ailesi elektrik faturasna ortalama,
120 .
103, 5
90
.
= 111, 78 TL der.
100
100
Daha nceki
Tketimdeki
Elektriin
ortalama fatura
% 10 luk
birim fiyatndaki
bedeli
azalma
% 3,5 luk art
B YZDE PROBLEMLER
61
la nt
k Ha
ya
nl
5. rnek
Emel
Hanmn
TV
(zel tketim vergisi) ve

KDV dhil 107616 TLye
ald otomobili, galeri sahibi yurt dndan
40000 TL ye
almtr.
Bu ara % 20 krl sat fiyatna TV ve % 18

KDV eklenerek satlmtr.
Biliyor musunuz?
zel tketim vergisi (TV), belirli
mal veya rnler zerinden maktu
veya oransal olarak alnan bir vergidir. TV, lkemizde 2002 ylndan itibaren uygulanmaktadr. TV,
lks tketimi, evreye ve insan
salna zarar veren mal ve rnlerin kullanlmasn azaltmak amacyla uygulanr. Bu nedenle TV
lks mallar (mcevher, krk vb.),
sala zararl rnler (alkol, ttn
mamlleri vb.), evreye zararl fosil
yaktlar (benzin, kmr vb.) ve baz
kimyasal mallarda uygulanmaktadr.
Buna gre bu araca uygulanan TV nin

yzde orann bularak yandaki tabloya
Motor Silindir
Hacmi
(cm3)
TV
Yzdesi
gre aracn motor silindir hacminin han-
1600 alt
% 45
gi deerler arasnda olduunu belirleye-
1600 1999
% 90
lim.
2000 st
% 145
zm
40000 TL ye alnan otomobilin % 20 krl sat fiyat,

40 000 .
120
= 48 000 TL dir.
100
% 18 KDV dhil sat fiyat 107616 TL olan otomobilin KDV siz (TV
dhil) fiyat,

107 616 :
118
100
= 107 616 .
= 91200 TL dir.
100
118
Buna gre TV miktar,

91200 48000 = 43200 TL dir.
O hlde TV nin yzde oran,

43 200
90
=
= % 90 bulunur.
48 000 100
Tabloya gre Emel Hanmn ald otomobilin motor silindir hacmi 1600 cm3
veya st ve 2000 cm3 ten kk bir deerdir.
62
B YZDE PROBLEMLER
6. rnek
la nt
nl
k Ha
la nt
t
s
KDV dhil sat fiyat) 1416 TL dir. I. maazada KDV siz sat fiyat zerin-
k Ha
ya
ki farkl maazada ayn marka LCD ekran televizyonun etiket fiyat (% 18
nl
den % 7 indirim, II. maazada ise 9 puanlk KDV indirimi yaplacaktr.

Buna gre bu televizyonu hangi maazadan almann daha hesapl olacan bulalm.
zm
I. Maaza
Televizyonun KDV siz sat fiyatn bulalm.

1416 :
118
100
= 1416 .
= 1200 TL
100
118
KDV siz sat fiyatna % 7 indirim ve % 18 KDV orann uygulayarak

televizyonun fiyatn bulalm.

1200 .

KDV siz
fiyat
93
118
.
= 1316, 88 TL
100
100

% 7
indirim
% 18
KDV
II. Maaza
9 puan KDV indirimi yapldnda % 18 KDV miktarnn % 9 unu mteri, % 9 unu da satc der.
O hlde televizyonun % 9 KDV li fiyat,

1200 .
109
= 1308 TL dir.
100
1308 < 1316,88 olduundan bu televizyonu II. maazadan almak daha

hesapldr.
Satcnn bu iki sat sonunda kr zarar durumunu belirleyelim.
112 TL ye satmtr.
ya
Bir satc, bir mal % 20 krla 180 TL ye, baka bir mal da % 30 zararla
7. rnek
zm
% 20 krla, 180 TL ye satlan maln al fiyat x TL olsun. Bu durumda,

120
180 . 100
x = 180 x =
= 150 TL olur.
100
120
150 TL ye alnan mal 180 TL ye satlarak,

180 150 = 30 TL kr edilmitir.

B YZDE PROBLEMLER
63
% 30 zararla 112 TL ye satlan maln al fiyat y TL olsun. Bu durumda,

70
112 . 100
y = 112 y =
= 160 TL olur.
100
70
160 TL ye alnan mal 112 TL ye satlarak,

160 112 = 48 TL zarar edilmitir.
O hlde bu iki sattan,

la nt
k Ha
ya
nl
48 30 = 18 TL zarar edilmitir.
8. rnek
12 tanesi 180 TL ye alnan bir rnn 8 tanesi 96 TL ye satlrsa yzde
ka zarar edilmi olacan bulalm.
zm
12 tanesi 180 TL ye alnmsa tanesi,

180
= 15 TL ye alnmtr.
12
8 tanesi 96 TL ye satlmsa tanesi,

96
= 12 TL ye satlmtr.
8
1 rnn al fiyat 15 TL, sat fiyat 12 TL ve zarar 15 12 = 3 TL olduundan,

15 TL de
3 TL zarar edilirse
100 TL de
x TL zarar edilir.
________________________________
15.x = 3.100 x = 20 bulunur.
O hlde zarar % 20 dir.
rnek
Basit Faiz
500 TL nin % 20 den;

3 yllk faizi
20
500 .
. 3 = 300 TL
100
6 aylk faizi
20 6
= 50 TL
500 .
.
100 12
18 gnlk faizi
20 18
= 5 TL dir.
500 .
.
100 360
64
B YZDE PROBLEMLER
A: ana para, n: faiz oran olmak zere A TL nin % n faizle;

t ylda f = A .
n
. t TL
100
t ayda f = A .
t
n
.
TL
100 12
t gnde f = A .
t
n
.
TL faiz getirir.
100 360
9. rnek
la nt
TL olduunu bulalm.
k Ha
birlikte 8400 TL olarak ekildiine gre bankaya yatrlan parann ka
nl
ya
Yllk % 10 faizle bankaya yatrlan bir miktar para 6 ay sonra faizi ile
zm
Bankaya yatrlan para x TL olsun. Bu para % 10 dan 6 ayda,
10 6
x

x.
.
=
TL faiz getirir.
100 12 20
O hlde,
21 x
x
= 8400
= 8400 TL
20
20
x = 8000 TL bulunur.
k Ha
la nt
10. rnek
ya
nl
x+
Bir bankann ATMsinden 9000 TL nakit avans eken Ahmet, ektii

bu krediyi bankaya 650 TL taksitle 18 ayda geri deyecektir.
Buna gre bu bankann nakit avans ekimi iin yllk yzde
ka faiz uyguladn bulalm.
zm
Ahmet dn ald 9000 TL yi bankaya 18 ay sonra,

650 . 18 = 11700 TL olarak deyecektir.
Ahmetin deyecei faiz miktar,

11700 9000 = 2700 TL dir.
9000 TL nin yllk % n den 18 aylk faizi 2700 TL ise,

9000 .
2700 . 12 . 100
n 18
.
= 2700 n =
100 12
9000 . 18
n = 20 bulunur.
O hlde bankann nakit ekim avans faiz oran yllk % 20 dir.
11. rnek
Asl ald bilgisayarn peinatn verip 1200 TL sini aylk % 10 vade fark ile
iki ayda deyecektir.
Aslnn deyecei her bir taksit ka TL dir?
B YZDE PROBLEMLER
65
zm
1200 TL ye iki ay aylk % 10 vade fark uygulanacandan vade fark ile
birlikte denecek toplam bor,
1200 + 1200 . 2 . 0,1
Anapara
Anapara
= 1200 + 240
= 1440 TL dir.
Vade Faiz Oran
1440 TL iki ayda deneceinden her bir taksit tutar,

1440 : 2 = 720 TL bulunur.
Bileik Faiz
Bileik faizde anapara, vade boyunca sabit deildir. Anapara her devre bir
nceki devrenin faizi kadar artar. Bu nedenle bileik faizde faizin de faizi
hesaplanr.
20. sayfadaki 6. rneki inceleyerek bu formln nasl

elde edildiini anlayabilirsiniz.
A + f = A . c 1 +
k Ha
la nt
ya
nl
A lirann % n den t yllk bileik faizi f ise,

n t
m dir.
100
12. rnek
Bir bankaya yatrlacak
3000 TL nin
yllk % 15 faiz ve 3 yl iin bileik

ve basit faiz yntemi kullanldnda
ka TL ye ulaacan ve toplamda ne
kadar faiz alnacan hesaplayalm.
zm
1,15
xy
3 * 3000 =
Bileik faiz
Vade Sonu Tutar : 3000 . d 1 +
15 3
n = 3000 . (1,15)3
100
= 4562,63 TL
Toplam Faiz : 4562,63 3000 = 1562,63 TL

Bileik faizde her devre
faiz anaparaya eklendiinden ayn sre sonunda basit faize gre daha yksek
getiri elde edilir.
66
B YZDE PROBLEMLER
Basit Faiz
Faiz : 3000 .
15
. 3 = 1350 TL
100
Vade Sonu Tutar : 3000 + 1350 = 4350 TL
13. rnek
la nt
zm
: A = 15000 TL
Vade Sonu Tutar : T = 30000 TL

Sre
: t = 10 yl
Faiz Oran
: n = ?
6447448
Anapara
T = A .c1 +
k Ha
t
ulatna gre uygulanan faiz orann bulalm.
nl
ya
Bir bankaya yatrlan 15000 TL, bileik faizle 10 yl sonra 30000 TL ye
n t
m ise,
100
T
n = >d n t - 1 H . 100 olur.
A
Bu formlde T, A ve t deerlerini
yazarak faiz orann bulabiliriz.
imdi bir elektronik tablo yazlm (Excell) kullanarak faiz orann bulalm.
1. Adm: Anapara, vade
sonu tutar ve sre iin
srasyla C1, C2 ve C3
hcrelerini kullanalm.
2. Adm: C5 hcresine
faiz yzdesini verecek
forml
= 100 * (((C2/C1) ^
(1/C3)) 1) eklinde
yazalm.
n = >d
T t
n - 1H . 100
A
forml bu yazlmda
= 100 * (((C2/C1) ^ (1/C3)) 1)
eklinde yazlr. Yazlmda bu formldeki T yerine C2, A yerine C1
ve t yerine C3 yazld.
3. Adm: C1 hcresine anaparay (15000), C2 hcresine vade sonu tutar

(30000) ve C3 hcresine
sreyi (10) yazdmzda
C5 hcresinde faiz orannn
7,177346254 yani yaklak
% 7,18 olduunu grrz.
B YZDE PROBLEMLER
67
la nt
14. rnek
k Ha
ya
nl
ki ocuk ve iki ebeveynden oluan bir ailenin bir tketim sepeti iin aylk harcamalar (mutfak masraf, ulam, giyim, eitim, salk, elence vb.);
Aralk 2013 te 2500 TL,
Ayn sepetin Aralk 2014 teki maliyeti 3000 TL olsun.
TFE, ortalama bir tketicinin toluan
endekstir. Enflasyon ise TFEdeki yllk yzde deiimidir. Buna

gre enflasyon oran,
TFE Yl 2 TFE Yl1
TFE Yl 1
forml ile bulunur.
zm
Tketim sepetinin Aralk 2013 ve Aralk 2014 teki deerleri farkn, 2013 teki
deerine blelim.

3000 - 2500
500
1
=
= = % 20
2500
2500 5
O hlde enflasyon oran % 20 dir.
la nt
ya
k Ha
t
15. rnek
Enflasyonu alm gcnde azalma
ya da parann deer kaybetmesi
olarak da ifade edebiliriz. rnein 1 yllk enflasyonun oluturduu fiyat artndan sonra bir yl
nce maann tamamyla alabildii rnleri bir yl sonra zaml
maa ile alamyorsa bu tketicinin maa enflasyon karsnda
deer kaybetmitir.
nl
mallardan
tketim sepetinin fiyatn len bir
ketebilecei
Buna gre enflasyon orann bulalm.
Yllk enflasyonun % 25 olduu bir lkede, her yl maana % 15 zam

alan bir alann maann, enflasyon karsnda yllk deer kayb yzde katr?
zm
Problemi 100 birim zerinden ele alalm. Bu alan 100 TL maa ile
100 TL lik bir rn alabiliyor olsun.
1 yl sonra;
Zaman
rn Fiyat
Maa
1 Yl nce
100 TL
100 TL
1 Yl Sonra
125 TL
115 TL
rnn fiyat % 25 lik enflasyon

nedeniyle 125 TL olur.
alann maa da % 15 lik zam
nedeniyle 115 TL olur.
1 yl sonra alan, deeri 125 TL olan ayn rn 115 TL maayla alaalann ayn rn alabilmesi
iin maann 125 TL olmas
gerekirdi, ancak maa 115 TL
olduundan maandaki kayp
125 115 = 10 TL dir.
68
B YZDE PROBLEMLER
maz. alann maandaki deer kayb,

Maafltaki Kayp
Olmas Gereken Maafl
125 - 115
125
10
125
= % 8 dir.
=
ETKNLK
En Ekonomik Kredi
Yanda Sevgi ailesinin btesi verilmitir. Sevgi ailesi ev satn almak istiyor. Bunun iin bankadan 100000 TL kredi
ekecekler.
Sevgi Ailesinin Btesi

Gelirler
Giderler
Kira
650 TL
Faturalar
650 TL
Eitim
500 TL
Salk
300 TL
Giyim
300 TL
Gda
900 TL
Aidat
100 TL
Analiz
Araba
300 TL
1. Aylk denecek taksit tutarna gre kredinin vadesini belirleyiniz.
Dier
200 TL
a. Sevgi ailesinin tasarruflarn hesaplayarak kredi geri

demesi iin denebilecek taksit tutar araln belirleyiniz.
Maa
4500 TL
b. Farkl bankadan kredi koullar (dosya masraf, faiz,

vergi vb.) ile ilgili bilgi toplaynz.
Telif
1500 TL
2. Her bir banka iin dosya masraf ile birlikte vade sonuna kadar denecek toplam tutar belirleyip karlatrarak artlar en uygun olan bankay belirleyiniz.
k Ha
la nt
70000 TL sini
Asl Hanm Ocak 2013 te 100000 TL parasnn
nl
ya
16. rnek
bileik faizle bankaya, kalann da
borsaya yatrd. Aadaki tablo, 1 yl sonra Asl

Hanmn banka ve borsadaki parasnn deerini
gstermektedir.
Ocak 2013 Ocak 2014
Bileik Faiz
70000 TL
80500 TL
Borsa
30000 TL
27600 TL
2013 2014 yllar arasnda dviz ve

altnn fiyatndaki deiim ise yandaki
tabloda verilmitir. Asl Hanm, banka
ve borsadaki parasnn deiim yzdeleri ile dviz ve altn fiyatlarndaki
deiim yzdelerini karlatrp 2015
2013 Ocak 2014 Ocak

Dolar
1,79 TL
2,18 TL
Avro
2,37 TL
2,98 TL
163,00 TL
160,10 TL
eyrek
Altn
ylnda tm parasn en krl olan yatrm aracna yatrmtr.

Buna gre Asl Hanm hangi yatrm aracn tercih etmitir?
B YZDE PROBLEMLER
69
zm
Her bir yatrm arac iin deiim yzdelerini hesaplayalm.
Deiim yzdesi hesaplanrken
parann bir yldaki deiim miktar, ilk deerine blnr.
Bileik Faiz
Borsa
__________________ __________________
80500 - 70000
= 0, 15
70000

27 600 - 30 000
= - 0, 08
30 000
% 15
Kazan
%8
Kayp
Dolar
Avro
__________________ __________________
2, 18 - 1, 79
. 0, 22
1, 79

% 22
Kazan
2, 98 - 2, 37
. 0, 26
2, 37
% 26
Kazan
Altn
_________________
160, 10 - 163
. - 0, 02
163

%2
Kayp
Yatrm aralar iinde 2013 2014 yllar arasnda deiim yzdesi en

byk olan avro olduundan Asl Hanm tm parasn 2015 ylnda avroya
yatrmtr.
ALITIRMALAR 3B
1. % 18 KDV li sat fiyat 354 TL olan bir rne KDV siz sat fiyat
zerinden % 20 indirim uygulanrsa bu rnn son durumda KDV li
sat fiyat ka TL olur?
2. Bir cismin arl suda, karadaki arlnn % 10 u, Ayda ise Dnyadaki arlnn % 17 si kadardr.
Buna gre Aydaki arl 68 N olan bir cismin sudaki arl ka Newtondur?
70
B YZDE PROBLEMLER
3. Emlak vergisi; arazi, arsa
Bulunduu
Yer
ve binalar iin denen bir
Bykehir
Bykehir
(Binde)
Deil
(Binde)
vergi trdr. Emlak ver-
Tr
gisi, tanmazn bulun-
Mesken
duu yere gre (Byk
yeri/Dkkan
ehirlerde dier yerlere
Arazi
gre iki kat emlak vergisi
Arsa
alnr.) rayi bedeli zerinden yandaki tabloda belirtilen oranlarda alnr. Buna gre;
a. Rayi bedeli 120000 TL olan ve bykehirde bulunan bir daire iin
Bir para biriminin veya maln

sat ve srm deerine rayi
denir.
yllk ka TL emlak vergisi denir?

b. Bykehirde bulunmayan bir dkkann yllk emlak vergisi 500 TL
ise bu dkkann rayi bedeli ka TL dir?
c. Zamannda denmeyen emlak vergisi iin aylk yzde 1,40 faiz uygulanmaktadr. Rayi bedeli 80000 TL olan ve bykehirde bulunan bir arsann emlak vergisini son deme gnnden 45 gn sonra
deyen bir kii emlak vergisini ka TL olarak der?
4. Benzinin litre fiyat 4,20 TL den 4,41 TL ye karlrsa;

a. Benzinin fiyatna yaplan zamn yzdesi ne olur?
b. Arabasnn deposunu 180 TL ye dolduran biri, zamdan sonra ka TL ye
doldurur?
5. Yurt dndan otomobil satn alp yurt iinde bu otomobilleri satan iletmeler, al fiyat zerine kr yzdelerini uyguladktan sonra bu fiyata
nce TV sonra da KDV eklerler.
Yurt dndan 20000 TL ye alnan bir otomobil, % 20 krl sat fiyat
zerine TV ve ardndan % 18 KDV eklenerek 65702,40 TL ye satldna gre bu araca uygulanan TV nin yzde oran nedir?
6. % 20 krla satlan bir rne indirim uygulanarak % 5 krla satlyor.

Buna gre uygulanan indirim yzde katr?
B YZDE PROBLEMLER
71
7. Bir satc elindeki rnlerin % 30 unu % 20 krla, % 40 n % 30 krla

satmtr. Tm sattan % 27 kr elde edebilmesi iin satcnn kalan
rnleri yzde ka krla satmas gerekir?
8. Bir dikdrtgenin ksa kenarnn uzunluu % 20 artrlp uzun kenarnn

uzunluu % 15 azaltlrsa alanndaki deiim (azalma ya da artma)
yzde ka olur?
9. Yllk % 12 faizle bankaya yatrlan bir miktar para 8 ay sonra faizi ile
birlikte 21600 TL olarak ekiliyor. Buna gre bankaya ka TL yatrlmtr?
10. Bir miktar parann bir ksm yllk % 12 den 1 yllna A bankasna,
kalan da yllk % 9 dan 4 aylna B bankasna yatrlarak her ikisinden de eit miktarda faiz alnyor.
Buna gre A bankasna yatrlan para, B bankasna yatrlan parann
yzde kadr?
11. Yllk enflasyonun % 20 olduu bir lkede bir alann maana son bir
ylda iki kez % 5 zam yaplmtr.
Buna gre bu alann maann enflasyon karsndaki deer kayb
yzde katr?
12. ar, Ocak 2013 te borsaya bir miktar para yatryor. Ocak 2014 te % 12
deer kaybeden parasn 70400 TL
olarak alp borsadan kyor. Yandaki
2013 Ocak
2014 Ocak
Dolar
1,79 TL
2,18 TL
Avro
2,37 TL
2,98 TL
tabloda verilenlere gre;

a. ar parasn borsa yerine dolara yatrsayd Ocak 2014 te parasnn deeri ne olurdu?
b. ar parasn avroya yatrsayd paras ka TL deer kazanrd?
72
B YZDE PROBLEMLER
ORAN VE ORANTI PROBLEMLER
1. Blmde rendii-
KAVRAMLAR
niz gibi terimleri kendisin-
Oran
den nceki iki terimin top-
Orant
lamna eit olan diziye Fibonacci

Dizisi denir.
Fibonacci Dizisi
1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, ...
* Altn oran, bir btnn paralar

arasndaki geometrik ve saysal bir
oran bantsdr.
Bu dizideki ardk iki saynn oran,

saylar bydke altn orana* yaklar.

1 : 1 = 1
13 : 8 = 1,625
2 : 1 = 2
21 : 13 = 1,615
3 : 2 = 1,5
34 : 21 = 1,619
5 : 3 = 1,67
55 : 34 = 1,618
8 : 5 = 1,6
89 : 55 = 1,618
rnein bir AB doru parasn

altn orana uygun bir biimde iki
paraya blmek iin, bu doru
paras yle bir C noktasndan
blnmelidir ki byk parann
([CB]) kk paraya ([AC])
oran, btnn ([AB]) byk paraya ([CB]) oranna eit olsun.
A
Altn oran doada denge ve gzellii temsil eder. Bu nedenle birok sanat
CB
eserlerinde altn oran kullanr.
AC
AB
CB
= 1, 618
Bu orann deeri (doru parasnn uzunluundan (|AB|) bamsz olarak) altn oran olan 1,618 e
eittir.
1. rnek
a ve b saylar srasyla 2 ve 3 ile orantl ise
a+b
orann bulalm.
a-b
zm
a ve b srasyla 2 ve 3 ile orantl ise
a = 2k ve b = 3k yazlabilir.
UYARI
a ve b saylar srasyla 2 ve 3
ile orantl ise bu durum
a 2
= olacandan,
b 3
veya
a 2
=
b 3
a b
=
eklinde ifade edi2 3
lebilir.
Bu durumda,
a + b 2k + 3k
=
a - b 2k - 3k
5k
=
= - 5 bulunur.
-k
C ORAN VE ORANTI PROBLEMLER
73
la nt
2. rnek
k Ha
ya
nl
120 m2 lik bir alan 8 kg boya ile

boyanyorsa 150 m2 lik alan ka
kilogram boya ile boyanr?
zm
150 m2 lik alan x kg boya ile boyansn.
Boya Miktar (kg)
2
Alan (m )
8
x
=
120 150
8.150 = x.120
x = 10 kg bulunur.
la nt
k Ha
ya
nl
3. rnek
y
Yandaki dorusal grafik, yalarna gre

salkl bireylerin egzersiz yaparken 15
saylarnn maksimum deerini gstermektedir.
Buna gre 60 yandaki salkl bir
bireyin egzersiz yaparken (15 saniye zaman aralklarndaki) maksimum
Kalp At Says
saniye zaman aralklarndaki kalp at
(20; 50)
(30; 47,5)
50
40
30
20
10
O
10
20
kalp at says katr?
30
Ya
zm
60 ve 20 yandaki bireylerin maksimum kalp at saylar arasndaki fark
x olsun.
Kalp At
Says
Ya
20
40
30
60
10
50
x
47,5
?
Yafl Fark
2,5
Kalp Atfl Says Fark
10
40
=
x
2, 5
10.x = 2,5.40
x = 10 dur.
O hlde 60 yandaki salkl bir bireyin (15 saniye zaman aralklarndaki)

maksimum kalp at says,

74
50 10 = 40 tr.
k Ha
la nt
Fiyat yaprak says ile orantl olan
nl
ya
4. rnek
60 yaprakl 5 defter 18 TL olduuna
gre 80 yaprakl 3 defter ka TL dir?
zm
I. Yol
60 yaprakl 1 defter,
80 yaprakl 1 defterin fiyat x TL olsun.
18
= 3, 60 TL dir.
5
Yaprak Says
60
80
=
x
3, 6
60.x = 3,6.80

O hlde 80 yaprakl 3 defter,

Fiyat
x = 4,80 TL olur.
3.4,80 = 14,40 TL dir.
II. Yol
Problemi bileik orant kurarak zelim.
Yaprak Says
Fiyat (TL)
Defter Says
18
60
art
art
80
azal
azal
x
Doru orant
3
Doru orant
80 . 18 . 3
60 . 5
x = 14,40 TL dir.
60.x.5 = 80.18.3 x =
la nt
5. rnek
k Ha
ya
nl
Ayn peynirin 11,75 TL fiyatla satlan 500 gramlk

paketi mi, yoksa 19,25 TL fiyatla satlan 750 gramlk paketi mi daha hesapldr? Bulalm.
zm
I. paket 500 g ve 11,75 TL
II. paket 750 g ve 19,25 TL
nce sonucu tahmin edelim:

I. paketin yaklak fiyat 11,75 TL . 12 TL dir.
750 gram, 500 gramdan 500 gramn yars kadar fazladr.
Yani 750 = 500 +
500
dir.
2
75
I. paketin 750 g olmas durumunda yaklak fiyat benzer ekilde,

12 +
12
= 18 TL olur.
2
18 TL, II. paketin 19,25 TL olan fiyatndan daha az olduundan I. paket

daha hesapldr.
imdi de I. paketin 750 g olmas durumunda fiyatnn tam olarak ka TL
olacan bulalm.
500
750
Paketin Ktlesi
=
=
x
11, 75
Fiyat
Siz de problemi iki peynir paketinin birim fiyatlarn bulup karlatrarak tekrar znz.
500.x = 11,75.750
x = 17,625 ~ 17,63 TL dir.
17,63 < 19,25 olduundan I. paket daha hesapldr.

123
II. paketin fiyat
la nt
6. rnek
k Ha
ya
nl
1 dolarn 2,71 TL ve 1 TL nin 0,33

avro olduu bir gnde 960 avro ile ka
dolar alnabileceini bulalm.
zm
960 avronun ka TL olduunu bulalm.

TL
0,33
960
= x
1
0,33.x = 1.960
x = 2909,10 TL dir.
2909,10 TL nin ka dolar olduunu bulalm.

TL
1
x
=
2,71
2909,10
2,71.x = 1.2909,10
x = 1073,47 dolardr.
O hlde 960 avro ile 1073,47 dolar alnabilir.
76
7. rnek
a
la nt
10 km/sa. lik art yakt tketiminde
Serkann aracnda ortalama hzdaki her
k Ha
ya
nl
yaklak % 10 luk arta sebep olmaktadr. Serkann arac ortalama 70 km/sa. hzla gidildiinde
100 km de 7,6 L benzin tketmektedir.
Fundann arac ise ortalama
90 km/sa. hzla gidildiinde
300 km de 24,3 L benzin tketmektedir.
Buna gre kimin arabasnn yakt tketimi bakmndan daha ekonomik olduunu bulalm.
zm
Aralarn benzin sarfiyatlarn karlatrabilmemiz iin ortalama hz ve mesafe deerlerini eitlemeliyiz.
Serkann aracnn 90 km/sa. hzla gidildiinde 100 km de ka litre benzin tketeceini bulalm.
Hz
70 km/sa.
80 km/sa.
90 km/sa.
7,6 L
8,36 L
9,2 L
Yakt Miktar
7, 6 .
110
100
= 8, 36
8, 36 .
110
100
. 9, 2
Serkann aracnn ortalama 90 km/sa. hzla gidildiinde 300 km de ka

litre benzin tketeceini bulalm.

Mesafe (km)
Yakt Miktar (L)
100 300
=
x
9, 2
100.x = 9,2.300
x = 27,6 L olur.
Ortalama Hz
Mesafe
Yakt Miktar
Serkan
90 km/sa.
300 km
27,6 L
Funda
90 km/sa.
300 km
24,3 L
27,6 > 24,3
Tablodan da anlalaca gibi Fundann arac yakt tketimi bakmndan

daha ekonomiktir.
77
ETKNLK
la nt
Hmerim Tatls
Hmerim tatls, lkemiz-
k Ha
ya
nl
de birbirinden farkl pek

ok uslle yaplmaktadr.
Yaygn olarak kullanlan
Biliyor musunuz?
Hmerim, gemii 500 yl ncesine dayanan ve peynirle yaplan sar renkli bir tatldr. Osmanl
Dneminde, Balkesir Havranda
yaayan bir Trk gelininin, askerden gelen eine ilk kez yapt bu
tatly deerlendirmesi iin Ho
mu erim? diye sorduuna ve bu
tatlnn isminin buradan geldiine inanlr.
Hmerim Tatls
Malzeme Listesi
Malzeme
Miktar
rmik
250 g
Tereya
125 g
zeme ve miktarlar yandaki tabloda belirtildii
eker
375 g
gibidir.
St
250 g
Su
250 g
Dil Peyniri
150 g
bir tarife gre 5 kiilik hmerim tatls iin gerekli mal-
Farkl sayda kiiler iin hazrlanacak hmerim tatls iin kullanlmas gereken malzeme
miktarn gsteren bir tablolama yazlm oluturunuz. Bunun iin;

a. Verilen tabloyu yazlma aktarnz.
b. Tatlnn ka kiilik olacan yazacanz hcreyi belirleyiniz.
c. Farkl sayda kiiler iin

hazrlanacak tatlya her
bir malzemeden ne kadar
kullanlmas gerektiini
veren forml her biri iin
ayr hcrede tanmlaynz.
ALITIRMALAR 3C
1. A ve B aralar ayn anda ayn sabit hzlarla hareket ederek srasyla
3 ve 4 saatte ayn mesafeyi almtr. Buna gre A ve B aralarnn
hzlar oran katr?
78
2. 4BCJUI[MBIBSFLFUFEFSFLLNEF -ZBLUULFUFOCJSBSB BZO

TBCJUI[MBIBSFLFUFEFSFLLNHJEFSTFLBMJUSFZBLUULFUJS
3. :BOEBLJHSBLTBCJUI[MBIBSFLFUFEFOCJSBSBDOZPMEBHFFOTSFZF
HSFEFQPTVOEBLBMBOCFO[JONJLUBSOHTUFSNFLUFEJS
#VOBHSFIBSFLFUJOEFOLBTBBUTPOSBBSBDOEFQPTVOEB-CFO[JO
LBMS
4. )BDNJN3PMBOCPCJSIBWV[BZOLBQBTJUFEFLJNVTMVLJMF
#FO[JO.JLUBS -JUSF
y
60 (0, 60)
(2, 50)
50
2
Zaman (Saat)
TBBUUFEPMEVSVMVZPS
#VOBHSFBZOLBQBTJUFEFLJNVTMVLJMFIBDNJN3PMBOCPIBWV[
LBTBBUUFEPMBS
5. %PBMZPMMBSEBOWFGBUFEFO"MJ#FZJO EFFSJ5-PMBONJSBT NJ1

SBTMBSUBSBGOEBOQBZMBMBDBLUS.JSBTIVLVLVOBHSFNJSBTO JOJ
4
"MJ#FZJOFJBMBDBL LBMBOLTNEBPDVVFJUPMBSBLQBZMBBDBLUS
#VOBHSF"MJ#FZJOIFSCJSPDVVOBEFONJSBTOEFFSJLB5-EJS
6. :BOEBBZONBSLBZBBJUTBMBOOHWFHMLLVUVMBSOOZBUMBS
H
WFSJMNJUJS#JSNBSLFUUFCVTBMBMBSEBJLJGBSLMLBNQBOZBVZHVMBONBLUBES
H
*,BNQBOZB UBOFHMLTBMBBMBOB
**,BNQBOZB UBOFHMLTBMBBMBOB
#VOBHSFTBMBBMBDBLCJSLJJIBOHJLBNQBOZBEBOGBZEBMBOSTBEBIB
IFTBQMCJSBMWFSJZBQNPMVS
UBOFHMLTBMBCFEBWB
ODTJOEJSJNMJ
7. EPMBSO 5-WF
5-
5-
QBSJUFTJOJOJTF PMEVVCJSHOEF5-
JMFLBBWSPBMOBCJMFDFJOJCVMVOV[
1BSJUF CJS MLFOJO QBSB CJSJNJOJO CBLB CJS MLFOJO QBSB
CJSJNJOF LBS EFFSJ PMBSBL
8. LJBSBUBOCJSJODJTJ-1(MJPMVQLNEFPSUBMBNB -ZBLUULFUNFLUFEJSLJODJBSBJTF 5-MJLCFO[JOJMFPSUBMBNBLN

HJEFCJMNFLUFEJS
#VOBHSFIBOHJBSBDOZBLUULFUJNJCBLNOEBOEBIBFLPOPNJLPMEVVOVCVMVOV[ -1(OJOMJUSFZBUO 5-BMO[
UBONMBOBCJMJS SOFJO
QBSJUFTJ BWSPOVO "NFSJLBO
EPMBS LBSTOEBLJ EFFSJOJ
JGBEFFEFS
C 25$19(25$17,352%/(0/(5
79
PERYODK TEKRAR EDEN OLAYLAR
Bazen bir olayn

tarihini
hatrlar
ve Bu olay haftann hangi gn olmutu? diye dnrz. rnein doum tarihinizi

biliyorsunuz, ancak haftann hangi gn doduunuzu bilmiyorsunuz diyelim. Doum tarihinizi kullanarak haftann hangi gn doduunuzu
bulmanz mmkn.
3. rneke baknz.
la nt
1. rnek
k Ha
ya
nl
Ayten Hemire, 10 gnde bir

nbet tutmaktadr. lk nbetini aramba gn tuttuuna
gre 6. nbetini hangi gn
tutacan bulalm.
zm
Ayten Hemire 6. nbetini aramba gnnden 5.10 = 50 gn sonra
tutar.
arambadan sonraki her 7. gn yine arambaya denk geleceinden 50
yi, 7 ye blelim. Bu blme ileminden elde edilen kalan kadar arambann zerine gn sayalm.
50
O hlde Ayten Hemire 6. nbetini arambadan 1 gn
49
sonra yani perembe gn tutar.
80
D PERYODK TEKRAR EDEN OLAYLAR
la nt
2. rnek
k Ha
ya
nl
Saat 22.00 den 52 saat

sonra saatin ka olacan bulalm.
zm
Bunun iin 52 nin 24 ile blnmesinden elde edilen kalan, 22 saysna ekleriz. Bulunan say, 24 ten bykse tekrar bu saynn 24 ile blnmesinden
elde edilen kalan buluruz.
52 24
48
22 + 4 = 26
4
26 24
24
O hlde sorunun cevab gece 02.00 dr.
3. rnek
lkemizin mill bayramlarn-
la nt
Genlik ve Spor Bayram, her
dan biri olan Atatrk Anma,
k Ha
ya
nl
yl 19 Mays tarihinde kutlanr.

19 Mays 1919 da Mustafa
Kemal Atatrk, Bandrma Vapuru ile Samsuna kmtr ve o gn, tilaf Devletlerinin igaline kar Trk
Kurtulu Savann balad gn kabul edilir. Atatrk bu bayram, Trk
genliine armaan etmitir.
19 Mays tarihi 2015 ylnda sal gnne denk geldiine gre 2019
ylnda hangi gne denk gelir? Bulalm.
81
zm
lkemizde kullanlan miladi takvime gre 1 yl, 365 gn 6
saat srer. 6 saat fazlalklar 4
ylda bir 24 saat (1 gn) olur
ve artk yllar oluturur. Drdn
kat olan yllar (1996, 2012 gibi)
artk yllardr ve artk yllarda ubat ay 29 gndr.
1 yl 365 gn ve 365 = 52.7 + 1 blme ileminde kalan 1 olduundan artk

olmayan yllarda haftann gnleri 1 gn ileri gider. Artk yllarda ubat ay 29
gn olacandan ubattan sonraki tarihlerde haftann gnleri 2 gn ileri gider.
2015

19 Mays
Sal
2016
(Artk yl)
2017
2018
2019
Perembe
Cuma
Cumartesi
Pazar
O hlde 19 Mays 2019 tarihi pazar gnne denk gelir.
la nt
4. rnek
k Ha
ya
nl
20142015 eitimretim
yl 15 Eyll 2014 Pazartesi
gn balam, 12 Haziran
2015 Cuma gn sona ermitir.
Buna gre 20142015 eitimretim ylnn sondan
120. gn haftann hangi
gndr? Bulalm.
zm
nce 20142015 eitimretim ylnn toplam ka gn olduunu bulalm.
Eyll

16
ubat

28
Ekim
Kasm
Aralk
Ocak
31
30
31
31
Mart
Nisan
Mays
Haziran
31
30
31
12
1530 Eyll tarihleri arasnda 16 gn vardr.

2015 artk yl olmadndan ubat aynda 28
gn vardr.
Her bir aydaki gn says toplanrsa retim ylnn 271 gn olduu grlr.
retim ylnn sondan 120. gn batan,

271 120 + 1 = 152. gndr.
lk gn pazartesi olduundan bize sorulan pazartesiden sonraki 151. gndr.

151 7
147 21
4
82
O hlde 20142015 eitimretim ylnn sondan 120.

gn, pazartesiden sonraki 4. gn yani cumadr.
ETKNLK
Hangi gn?
la nt
3 . ^A + 1h
ya
TOPLAM = G + 2.A + *
k Ha
Gemite ya da gelecekte herhangi bir tarihin haftann hangi gnne

denk geldii aadaki forml kullanlarak bulunabilir.

nl
Y
Y
Y
4+ Y +( 2-(
2+(
2+1
4
100
400
Bu formlde;
G, A ve Y harfleri srasyla gn, ay ve yl iin kullanlmtr.
rnek
9 Kasm 1981 iin; G = 9 , A = 11 ve Y = 1981 dir.
" , iareti, bu iaretin iindeki ilemin sonucunun sadece tam ksmnn alnaca anlamna gelir.
rnek
1981
Y
( 2 = (
2 = "495, 251, = 495 tir.
4
4
TOPLAM forml ile elde edilen sonu 7 ye
Kalan
Gn
Pazartesi
Sal
aramba
Perembe
Buna gre tablolama yazlm ile herhangi bir
Cuma
tarihin, haftann hangi gnne denk geldiini
Cumartesi
bulan bir uygulama oluturunuz. Bunun iin;
Pazar
blnr. Bu blme ilemindeki kalana gre verilen tarihin denk geldii gn, yandaki tabloya
gre belirlenir.
a. Gn, ay ve yl bilgilerini gireceiniz hcreleri belirleyiniz.
b. TOPLAM formln yazlma

aktarnz. Forml yazarken " ,
sembol yerine TAMSAYI ( )

ifadesini kullanmalsnz.
83
c. Toplam deerin 7 ile blmnden kalan verecek

forml herhangi bir hcreye yaznz. Oluturduunuz uygulamada TOPLAM formlnn sonucu
rnein C4 hcresinde
ise kalan veren forml
=MOD(C4;7) eklinde yazlr.
Analiz
1. Oluturduunuz uygulamay ve kalangn tablosunu kullanarak 23
Nisan 1920 tarihinin hangi gne denk geldiini bulunuz.
2. Doum tarihinizin hangi gne denk geldiini bulunuz.
ALITIRMALAR 3D
1. Hastalndan dolay 5 ayda bir doktoruna kontrole giden bir hasta ilk
kontrole nisan aynda gittiyse 8. kontrole hangi ay gider?
2. Bugn gnlerden cumartesi ise;

a. Bugnden 142 gn sonra gnlerden hangi gndr?
b. Bugnden 278 gn nce gnlerden hangi gnd?
3. 8 saatte bir antibiyotik ien bir hasta 3. ilacn saat 23:00 da itiyse
15. ilacn saat kata ier?
84
4. 29 Ekim tarihi 2015 ylnda perembe gnne denk geldiine gre

1999 ylnda hangi gne denk gelmiti?
5. Serap'n dil kursu yaklak 6 ay srecek olup 21 Mart Cumartesi gn

balayp 17 Eyllde sona erecektir. Buna gre kursun son gn, haftann hangi gn olur?
6. Drt lambadan oluan yandaki

dzenekteki lambalar 1 numaral
lambadan balayarak saat ynnde, tekrar 1 numaral lamba

yandktan sonra da saatin tersi y-
nnde devaml olarak yanp snmektedir.
3
4
rnein, lambalar 123414321...

srasnda yanp sndnden 8. srada yanp snen 2 numaral lambadr.
Buna gre 1981. srada yanp snen lambann numaras katr?
7. 4 ayda bir ikramiye alan Selin Hanm, 12. ikramiyesini eyll aynda
aldysa 7. ikramiyesini hangi ayda almtr?
8. nternet bankaclk ifresini 5 ayda bir deitiren Fatih Bey, ifresini ikinci kez deitirdiinde aylardan mart idi. Fatih Bey, ilk olarak tekrar mart
aynda ifresini deitirdiinde ifresini kanc kez deitirmi olur?
85
SEYAHAT PLANLAMALARI
Tatilin insan salna pek ok faydas vardr. Tatilin

en nemli pozitif etkileri kiiyi rahatlatmas ve strese
bal rahatszlklar azaltmasdr. K aylarnda youn bir alma temposu
iinde olduklar iin yaz aylarnda pek ok kii zerindeki gerginlii atmak ve rahatlamak iin tatil yapmak ister. Yaz aylarnda
yaplan tatil, vcudun D vitamini ihtiyacnn karlanmas asndan olduka
avantajldr. Bunun yan sra doada vakit geirmek, tarih ve sanatsal
meknlar gezmek gibi aktivitelerin ruh sal asndan nemli pozitif etkileri olduu gibi deniz ve kumun da baz hastalklara ok iyi geldii bilinmektedir.
Tatil ile ilgili bir nemli husus da yapacamz tatilin btemize uygun olmasdr. Bunun iin tatili erken planlamak, hem birikim yapmak iin yeterli
zaman kazandracak hem de erken rezervasyon frsatlarndan faydalanarak daha ekonomik bir tatil yapmamz salayacaktr.
la nt
1. rnek
k Ha
ya
nl
Ankarada yaayan irin ailesi, temmuz aynda yapacaklar 10 gnlk

tatil iin ocak aynda planlama yapyor. Aydn, Kuadasnda yapacaklar
tatil iin iki alternatif oluturdular. Konaklama iin pansiyon tercih ederlerse
otomobilleri ile gidip hem denizde vakit geirecekler hem de tarih ve turistik
meknlar gezebilecekler.
Konaklama iin be yldzl (her ey dhil) bir oteli tercih ederlerse uakla
seyahat edecekler ve tatil sresince vakitlerini otelde, otelin sunduu olanaklarla geirecekler.
ki ebeveyn ve 4 yandaki ocuklarndan oluan irin ailesinin oluturduu iki farkl tatil plan iin ortalama bir bte oluturalm.
86
E SEYAHAT PLANLAMALARI
zm
irin ailesi, iki farkl alternatif iin aratrma yapp aadaki gibi bir planlama yapm. nceleyelim.
II. Plan
n
la
P
I.
l Ulam (Uak
)
(Otomobil)
l Ulam
m
k

Ki
i
0
Ba
65
Gid
:
i Geli : 480 TL
adas
m
Ankara Ku
esafe : 150 k
M
a

m
o
cuk
la
a
Be
t
da
r
O
va
ecek
00 km
Gnde Gidil
10 . 150 = 28
+
0
l Konaklama
65
.
2
(otel)
:
Toplam
.
r
k
5
4
e
d
Kii Ba Gnlk : 280 TL
L
Yakt : 1 km
0,45 = 1260 T
.
0
0
28
:
l
e
ocuk Bedava
Toplam Bed
)
on
l Havaalan Tra
lama (Pansiy
nsferi
l Konak
L
T
0
9
:

Taksi creti Gidi Geli
Kii Ba
: 200 TL
va
a
d
e
B
ocuk
l Dier
k ecek
Kii Ba Gnlk: 50 TL
l Yiyece
L
T
0
0
1
:
k
l
n
Kii Ba G
ezi
rihi Yerlere G
Ta
ik
t
is
r
Tu
l
nlk: 50 TL
Kii Ba G
va
ocuk Beda
.)
ekne gezisi vb
t
,
t
a
r
a
P
(
iviteler
l Akt
nlk : 50 TL
Kii Ba G
va
ocuk Beda
Bu bilgileri bir tablolama yazlmna aktararak her bir plan iin ortalama bir
maliyet karalm.
Yukardaki arayzlerde grld gibi tatilin btesi; I. plana gre 8060 TL,
II. plana gre 8260 TL olup iki plan arasnda byk bir maliyet fark yoktur.
87
la nt
Gezi Plan
ETKNLK
k Ha
ya
nl
stanbulda bir okulda retmen olduunuzu ve Nevehire bir okul gezisi planladnz dnnz. Veli ve rencileri, ne zaman nerede olunaca ve neler yaplaca konusunda
bilgilendirmek zere aktivite ve zaman izelgesi hazrlamanz gerekiyor.
stanbuldan 22:00 da hareket edip gezi bitiminde stanbula pazartesi 07:00 da dnlecek
ekilde aadaki tabloda belirtilen aktivitelere gre bir zaman izelgesi oluturunuz.
Nevehir Gezisi Plan

1. GN
Okuldan Nevehire hareket Nevehire var
22:00 07: 00
Kahvalt ve dinlenme molas

Ihlara Vadisindeki Aaalt ve Ylanl Kiliselerini ziyaret
Melendiz Irma kenarnda yry
Derinkuyu (Kaymakl) Yeralt ehri gezisi
Gvercinlik Vadisinde le yemei
gzeller Vadisinde fotoraf ekimi
Dervent Vadisi gezisi
Paabalarndaki Aziz Simeon nziva Hcresi gezisi
Avanosta mlek Atlyesi ziyareti
Otele hareket akam yemei
Trk gecesi organizasyonu
Dinlenme
2. GN
Ak bfe kahvalt
Hacbekta ilesine var Hacbektai Veli Mzesi gezisi
Nadar Avlusu, ler emesi, Hazret Avlusu, Aslanl eme, Krklar meydan,
ilehane, Hac Bektai Veli Trbesi ziyaretleri
Glehir istikameti ile Kapadokyaya var Greme Ak Hava Mzesi gezisi
Greme kasabasnda ay molas
hisar Kalesi ziyareti
Onyx Ta Atlyeleri gezisi
Alveri molas
Akam yemei dinlenme
Otelden stanbula hareket stanbula var
Analiz
Zaman izelgesini ayarlarken nelere dikkat ettiinizi aklaynz.
88
22:00 07:00

A. Aadaki ifadelerin bana ifadeler doruysa D, yanlsa Y yaznz.
1. ( ) Bir ailenin geliri sabit kalr, giderleri azalrsa tasarruflar artar.
2. ( ) Ayn zellikteki pillerin 3 l paketi 8,70 TL, 5 li paketi 10,20 TL ise 3 l paket daha hesapldr.
3. ( ) Bir aile 125 m3 olan ortalama doalgaz tketimini 110 m3 e drrse % 10 tasarruf yapm olur.
4. ( ) Bir rnn sat fiyat % 10 azaltlr ve o rne olan talep % 10 artarsa o rnn satndan elde
edilen gelir deimez.
1
i kadardr. Aylk geliri 4800 TL olan bu ailenin
5
kiraya dedii para 600 TL ise kira, giderlerinin % 15 i kadardr.
5. ( ) Sabit gelirli bir ailenin tasarruflar, giderlerinin
6. ( ) Yllk enflasyonun % 20 olduu bir lkede, bir alann maana ylda iki kez % 10 zam yaplmsa
bu alann maa enflasyon karsnda deer kaybeder.
7. ( )
Amerikan dolar
paritesi 6,2 ise Amerikan dolar, in yuanna gre 6,2 kat daha deerlidir.
in yuan
8. ( ) Bugn aramba ise 72 gn sonra cumadr.

9. ( ) imdi saat 18:00 ise 98 saat nce 20:00 idi.
10. ( ) 30 Austos 2015 tarihi pazar gnne denk geliyorsa 30 Austos 2025 tarihi cumartesi gnne
denk gelir.

1. I. Tabloda farkl telefon tarifesi ile ilgili bilgiler verilmitir. Buna gre;
a. Aylk konuma sresi 40 dakiyay gemeyen biri iin en
uygun tarife ................. numaral tarifedir.
b. Aylk konuma sresi ortalama 120 dakika olan biri iin
en hesapl tarife ................. numaral tarifedir.
c. II. tarifeye gre sabit cret ve konuma bedeli toplam
Tarife
Sabit
cret
Bedava
Konuma
Sresi
Konuma
Bedeli
80 kr./dk.
II
30 TL
30 dk.
40 kr./dk.
III
50 TL
240 dk.
20 kr./dk.
I. Tablo
66 TL deyen bir kii ................. dakika konumutur.
89

2. II. Tabloda yatrmcnn farkl yatrm trne yatr-
Yatrm Tr
Ana Para
ekilen Para
12000 TL
13250 TL
18000 TL
19250 TL
20000 TL
21800 TL
dklar para miktar ve bunlarn ayn vade sonrasndaki deeri verilmitir. Buna gre;
a. En krl yatrm tr .......................
b. C yatrm trne yatrlan para % ................ orannda
kazandrmtr.
II. Tablo
3. iek, fndk, msr ve zeytin ya kartrlarak bir karm

elde ediliyor. III. Tablo bu karmdaki fndk, msr ve zeytin yalarnn ktleleriyle fndk yann ktlece yzde orann
gstermektedir. Buna gre;
a. iek yann karmdaki ktlece yzde oran ................
b. Karmda ................. g zeytin ya daha olsayd zeytin
ya, karmn % 20 sini oluturacakt.
Ktlesi (g)
Yzde Oran
Fndk Ya
600
40
Msr Ya
350
Zeytin Ya
250
iek Ya
III. Tablo

1. Yanda zel bir ama iin gelitirilmi bir kronometre gsterilmitir. Bu kronometre balatldnda en sadaki blm, sfrdan balayarak her dakikada 1
artan rakamlar gstermektedir. Bu blmn 3 gstermesi gerektiinde bu b9 7 5 3
lm sfrlanp bir soldaki blmn rakam 1 artmaktadr. Ayn ii ikinci blm
5 iin, nc blm 7 iin, en soldaki blm de 9 iin yapmaktadr. rnein, balatldktan 10 dakika
sonra saya 0031 saysn gsterecektir.
Buna gre kronometre balatldktan 100 dakika sonra hangi sayy gsterir?
2. Burcu deeri 40000 TL olan bir araba alyor. % 13 n pein deyen Burcu, kalan ksm iin yllk
% 10 basit faizle yllk kredi ekiyor. Burcunun kredi borcunun aylk taksidi ka TL dir?
y
420
rcnn geen zamana gre Ankaraya uzakln gsteren grafiin

bir ksm yanda gsterilmitir. Buna gre srcnn harekete baladktan;
a. 6 saat sonra Ankaraya uzakl ka km dir?
b. Ka saat sonra Ankaraya uzakl 330 km dir?
Uzaklk (km)
3. Otomobiliyle Ankaradan stanbulaa sabit hzla hareket eden bir s-
300
180
60
1
Sre (saat)
4. Bir bankann uygulamasna gre 60 ay vadeli bir ev kredisi ekildiinde aylk denecek taksit tutar,
ekilen kredi miktar ile doru orantldr.
60 ay vade ile ekilen 100000 TL lik bir kredi iin denmesi gereken aylk tutar 2400 TL ise ayn
vade ile ekilen 180000 TL lik kredinin aylk taksit tutar ka TL dir?
90

1. Bir fabrikadaki retim miktar, bir nceki yla gre
6. 12 dac, kendilerine 40 gn yetecek erzakla
% 20 dmtr.
trmanlarna balamtr. 10. gnn sonunda

4 dac trmantan vazgeip erzak paylarndan
geri dnlerine yetecek kadarn alp geri dnyorlar.
retimin eski dzeyine karlmas iin retim

yzde ka artrlmaldr?

A) 10
B) 15
C) 20
D) 25
2. Ya sabun kuruyunca ktlesinin

mektedir.
E) 30
1
ini kaybet4
Sabunun satndan kr edebilmek iin kalan

sabun bir tam say olarak en az yzde ka krla
satlmaldr?

A) 125 B) 126 C) 130
D) 133
ksmn % 14 ten bir yllna bankaya yatryor.

Bir yl sonra bankadaki para 8445 TL olduuna
gre % 12 faizle bankaya yatrlan para ka TL
dir?
A) 3750 B) 4500 C) 5250 D) 6000 E) 6750
A) 25
B) 30
C) 35
Buna gre bu retmen ka TL lik kitab bedava

almtr?

A) 50
B) 100 C) 120
B) Sal
me gnnden 20 gn sonra 81,60 TL olarak

demitir.
D) Perembe
E) Cuma
B) 2,5
C) 3
D) 3,5
m2 olarak byklkleri ile orantl olacak ekilde

paylayorlar. En kk oda 12 m2, orta byklkteki oda 15 m2 ve en byk oda 18 m2 dir.
C) aramba
9. 8 gnde bir nbet tutan bir hemire ilk nbetini

pazar gn tutmutur.
D) 4
5. arkada evlerinin kirasn, kaldklar odalarn
E) 180
perembe gn girdiyse 8. snavna hangi gn

girer?
A) Pazartesi
A) 2
D) 150
8. 12 gnde bir snava giren bir renci ilk snavna
E) 45
kampanyas vardr. 20 rencisine ayn kitaptan birer tane alan bir retmen tm kitaplar iin
450 TL demitir.
4. Fevzi Bey 80 TL olan elektrik faturasn son de-
Buna gre elektrik faturasnn aylk gecikme faizi

yzde katr?
D) 40
7. Bir kitapda 3 kitap alana 1 kitap bedava
E) 134
3. Senem, 7500 TL nin bir ksmn yllk % 12, dier
Buna gre erzak, kalan daclara ka gn yeter?

(Her dac eit miktarda erzak tketmektedir.)
Buna gre en erken kanc nbetini perembe

gn tutar?

A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
Toplam kira 450 TL olduuna gre en kk

odada kalan arkada, en byk odada kalan arkadatan ka TL daha az kira verir?
10. Tam 12 yi gsteriyorken altrlan bir saatin ak-
A) 30
B) 40
C) 60
D) 80
E) 120
rebi, 1881 saatlik sre dolduu anda ka gsterir?

A) 3
B) 5
C) 7
D) 8
E) 9
91
4.
BLM
LME
A lekli izim ile Uzunluk,
Alan ve
i
Hacim Arasndaki lik
oblemleri
B evre, Alan ve Hacim Pr
ou zaman hazr bir daire almaktansa proje aamasnda olan, henz tamamlanmam bir daireyi satn almak ok daha hesapldr. Byle
bir durumda mteriler; proje tamamlandnda satn alacaklar dairenin grnmnn, byklnn ve
binadaki konumunun nasl olacan binann
belli bir lekle oluturulmu modelini inceleyerek grr ve deerlendirirler.
Bu modelleri oluturan mimar
ve mhendisler; matematikteki lek, uzunluk, alan,
hacim, benzerlik vb.
kavramlar ve ilikileri kullanrlar.
PROJE
PROJE
PROJE
PROJE
PROJE
Projenin Ad: Hayalimdeki Hobi Odas

Projenin Amac: Bir odann lekli izimini ve maketini
oluturup evre, alan, hacim kavramlarn ve bantlarn
kullanarak odann dekorasyonu iin maliyet aratrmas
yapmak.
Projenin Aamalar
1. lekli izimlerin hangi mesleklerde ve nasl yapld ile ilgili bir aratrma yapnz.
2. Hobi odanzn boyutlarna karar veriniz.
3. Hobi odanzn tabann oluturacak zemin ve
duvarlarn kaplayacanz duvar malzemesi ile
ilgili aratrma yapp en beendiiniz rnlerin fiyatlarn reniniz.
4. Hobi odanzda kullanacanz eya ve malzemeler (hal, masa, dolap, tablo vb. ile hobinizi gerekletirmek iin gerekli olanlar) ile ilgili fiyat aratrmas yapnz.
5. Hobi odanza yaptracanz ses yaltmnn, odanzn hangi zelliklerine gre deikenlik gsterebilecei ve
kullanlacak malzemelerin fiyatlar ile ilgili bir aratrma yapnz.
6. Projeniz iin gerekli ara ve gereleri belirleyip temin ediniz.
Projenin erii
1
lekli plann oluturunuz.
20
2. Oluturduunuz lekli plan kullanarak odanzn taban ve duvarlarnn yzey alann hesaplaynz.
1. Kareli ktta hayalinizdeki odann
3. Taban ve duvarlarn yzey alanlarn gz nnde bulundurarak hobi odanza yerletireceiniz eya ve malzemelerin byklklerini ve yerlerini belirleyiniz.
4. Hazrladnz plan kullanarak eyalar da ierecek ekilde hobi odanzn bir maketini oluturunuz.
5. Odanzda kullanacanz zemin ve duvar malzemelerinin miktarn ve maliyetini belirleyiniz.
6. nc admda belirlediiniz llere gre odanzda kullanacanz eya ve malzemelerin maliyetini belirleyiniz.
7. Maketi kullanarak hobi odanzn hacmini hesaplaynz. Odanzn ses yaltmnn bu lye gre en uygun ekilde
yaplabilmesi iin gerekli malzemeleri belirleyip maliyeti hesaplaynz.

93
4.BLM
Hazrlk Sorular
1. Aadaki genlerden benzer olanlar belirleyip

sembolle gsteriniz.
4. Aadaki okgenlerin alanlarn bulunuz.

a.
5 br
b.
4 br
10 br
16 br
F
G
F
V
10 br
5.
K
Z
O
4 cm
4 cm
B
2. Asl I. ekile benzer olan II. ekili izecek.

I. ekil ile II. ekil arasndaki benzerlik oran 2 olacana gre Aslnn izecei II. ekil
hangi noktay iermez?
I. ekil
II. ekil
B
A
C
Yukardaki O merkezli emberde verilenlere

gre;
a. emberin evresini bulunuz.
b. Dairenin alann bulunuz.
c. AB yaynn uzunluunu bulunuz.
d. Boyal blgenin alann bulunuz.
D
E
6. Aadaki dik genlerde verilmeyen kenar uzunluklarn bulunuz.

a.
3. ABCD + KLMN olmak zere ABCD drtgeninin
3
KLMN drtgenine benzerlik oran
tir. ABCD
5
drtgeninin evresi 24 cm ise KLMN drtgeninin evresi ka cm dir?
94
8 br
b.
x
8 br
x
4 br
2 3 br
4.BLM
Hazrlk Sorular
7. Aadaki dik prizmalarn yanal alanlarn, yzey

alanlarn ve hacimlerini bulunuz.

a.
9.
b.
4
c.
zometrik ktta verilen yukardaki yapnn yzey alan ka birimkaredir?
d.
6
5
10.
stten
Grnm
nden
Grnm
Sa Yandan
Grnm
Yukarda dik
grnt izimleri
verilen yapy
yandaki izometrik
kda iziniz.
8. Aadaki kareli kda

yandaki yapnn nden
ve sadan grnmlerini iziniz.
n
nden
Sadan
11. Ayrtlar 8 m, 10 m ve 12 m uzunluundaki dikdrtgenler prizmas eklinde bir mermer yata

bulunmutur. Bu mermer yatandan ayrt uzunluu 2 m olan kp bloklar karlacaktr.
Mermer yatann iinden ka kp blok karlabilir?
95
LEKL ZM LE UZUNLUK, ALAN VE

HACM ARASINDAK LK
KAVRAMLAR
lek
Benzerlik oran
Kubak izilmi bir harita, belli bir lekle kda aktarlr, yani
gerek mesafe haritada belli bir oranda kltlmtr. lek ayrca bina, park vb. yerler yaplrken yapnn btn ksmlarn planBunlar Biliyor musunuz?
Piri Reisin 1513 te tamamlad
Dnya haritas, Amerika ktasn da
gsteren en eski haritalardandr.
Piri Reis bu haritay 1517 de Yavuz Sultan Selimee takdim ettikten
sonra Kaptan Derya (amiral)
nvann almtr. Harita 1929 da
Topkap Saraynn mzeye dntrlmesi almalar srasnda
kefedilir ve hl oradadr. Piri Reis
kendi haritas iin kulland kaynaklar arasnda Kristof Kolombun
haritas olduunu belirtir ki bu
muhtemelen Kolombun 1498 de
izdii haritadr, ancak bu haritann
ne asl ne de kopyas bulunmutur.
da gstermek iin kullanlr. Plandaki ller dorultusunda kullanlacak

malzeme miktar, ls belirlenir ve yaplar oluturulur. Bu planlar oluturulurken deprem gibi doal afetler de dikkate alnr. Bylece yaplar, tam ve
hatasz olur. Btn bu ilemlerin plansz yaplmas hem zaman kaybna
hem de maddi kayplara sebep olur.
Harita zerindeki 1 cm
uzunluk gerekte
2 000 000 cm, yani 20 km dir.
Kaynak: http://www.bilimveteknik.com
1 / 2 000 000
Bir izimin harita zellii gsterebilmesi iin bu izimin belli bir lek ile
izilmi olmas gerekir. Harita zerinde iki nokta arasndaki uzunluun, arazide ayn iki noktann arasnda llen yatay mesafeye oran lei verir.
96
1. rnek
k Ha
la nt
nl
k Ha
la nt
Corafya
1,95 cm
likilendirme
nl
ya
1/4000000 lekli haritada stanbulGlck aras 1,95 cm ise

gerekte stanbul ile Glck arasndaki dorusal mesafenin ka
kilometre olduunu bulalm.
zm
lek 1/4 000 000 olduundan haritadaki 1 cm lik uzunluk gerekte

4 000 000 cm dir. Buna gre 1,95 cm lik uzunluk gerekte,
1, 95
1
=
x = 1,95 . 4 000 000
x
4 000 000
= 7 800 000 cm
= 78 km dir.
O hlde stanbul ile Glck arasndaki dorusal mesafe 78 km dir.
ya
likilendirme
Sevgi'nin evi ile ktphane arasndaki ku uuu uzaklk 1,5 km olduuna gre Sevginin evi ile okulu
arasndaki ku uuu mesafenin
ka kilometre olduunu bulalm.
Corafya
Sevgi, yaad semtin uydu grntsnde evi ile ktphane arasndaki

mesafeyi cetvelle ltnde 4,8 cm,
evi ile okulu arasndaki mesafeyi ise
3, 2 cm buluyor.
2. rnek
4,8 cm
3,2 cm
zm
Uydu grntsndeki uzunluun gerekteki uzunlua oran lei vereceinden aadaki oranty yazabiliriz.
Ev Ktphane
[Grntdeki Uzunluk]
Ev Ktphane
[Gerek Uzunluk]
4,8 cm
3,2 cm
=
1,5 km
x km
Uydu Grntsnn
lei
Ev Okul
[Grntdeki Uzunluk]
Ev Okul
[Gerek Uzunluk]
Bu orantdan,

4,8 . x = 3,2 . 1,5

x = 1 km bulunur.
97
ETKNLK
lekli izim Yapalm
Ara ve Gere: Dinamik geometri yazlm (Geo Cebir), hesap makinesi.

okgen mensn kullanarak istediiniz bir
okgeni kareli zemine iziniz.

Nesneyi katsayyla noktadan genilet sekmesini
seip nce okgenin i blgesindeki sonra da dndaki herhangi bir noktaya tklaynz. Ekrana gelen pencereye belirlediiniz lei yazp Tamam
tuuna basnz.
Uzaklk veya uzunluk sekmesini kullanarak ilk
izdiiniz okgen ile lekli izimle oluturduunuz ikinci okgenin karlkl kenar uzunluklarn
bulup oranlarn hesaplaynz.
Alan sekmesini kullanarak ilk okgen ile ikinci
okgenin alanlarn bulup oranlarn hesaplaynz.
Analiz
Proje
okgen ile lekli iziminin;
93. sayfadaki projede Projenin erii blmndeki 1.

adm gerekletirebilirsiniz.
1. Karlkl kenar uzunluklarnn oran ile lek arasnda nasl bir iliki vardr?
2. Alanlarnn oran ile lek arasnda nasl bir iliki vardr?
3. rnek
Yandaki kareli ktta bir evin nden grnm i-
zilmitir.
Bu eklin 2/1 orannda bytlm izimini yapalm.
zm
4 br
4 br
Kareli ktta herhangi bir K noktas

iaretleyelim. K noktasnn 4 br sol
ve 4 br aasndaki noktay L noktas (|KL| = 2|AB|); 4 br sa ve
4 br aasndaki noktay O noktas (|KO| = 2|AE|) olarak adlandralm.
98
4 br
L
4 br
O
L noktasnn 6 birim aasndaki noktay M (|LM| = 2|BC| = 6 br) ve
M noktasnn 8 br sandaki noktay N (|MN| = 2|CD| = 8 br) olarak

adlandralm.
Daha sonra srasyla [KL], [LM], [MN], [NO] ve [OK] doru paralar-
n izelim.
izdiimiz KLMNO begeni, ABCDE begeninin 2/1 orannda bytlm hlidir.
4. rnek
k Ha
la nt
likilendirme
Corafya
nl
ya
Bolu, Ankara ve Eskiehir illerinin merkezlerini birletiren

gensel blgenin alan yaklak 10 000 km2 dir.
Bu gensel blgenin
1/1200000 lekli haritada
ka santimetrekarelik alan
kaplayacan bulalm.
Hatrlayalm
zm
ehir merkezinin gerekte oluturduu gen ile haritadaki gen benzer olup benzerlik oran lee eittir.
Benzer iki okgenin alanlar

oran, benzerlik orannn karesine eittir.
ki benzer genin alanlar oran, benzerlik orannn karesine eit olduundan,

2
2
Haritadaki Alan
1 cm
x
1
=c
=
m
2
2
1200 000
Gerek Alan
10 000 km
1440 000 000 000 cm
1440 000 000 000 cm
x . 69,4
bulunur.
nl
k Ha
la nt
Bagaj hacmi 630 litre olan bir otomobilin

1
oranndaki maketinde bagaj hacmi15
nin ka santimetrekp olacan bulalm.
jenin erii blmndeki 2.
ya
5. rnek
Proje
93. sayfadaki projede Pro-
10 000
144
cm2
x=
100 000 000 000 000 cm
x=
99
zm
Hatrlayalm
Benzer iki cismin hacimleri
oran, benzerlik orannn kpne eittir.
Maket araba ile gerei birbirine benzer olup benzerlik oran
1
tir.
15
Benzer cisimlerin hacimleri oran, benzerlik orannn kpne eit olacandan maket arabann bagaj hacmi,
1 L = 1 dm3 olduundan,
630 L = 630 dm3
= 630 000 cm3 tr.
Maketin Bagaj Hacmi

Gerek Bagaj Hacmi
=c
1 cm
x
1 3
=
m
15
630 L 3375 cm 3
x =
630 000 cm
3375 cm
x . 186,6 cm3 bulunur.
ALITIRMALAR 4A
1. Bir sokan balang ve biti noktalar arasndaki ku uuu mesafe
1,8 km dir.
Buna gre 1/50 000 lekli bir uydu grntsnde bu sokan balang ve biti noktalar arasndaki uzaklk ka santimetre olur?
2. Hakk haritada stanbul ile

Ankara arasndaki mesafeyi 7 cm lyor.
stanbul ve Ankara illeri
arasndaki ku uuu mesafe
350 km
olduuna
gre haritann leini bulunuz.
3. Bir dairenin salonunun taban yzeyinin alan 45 m2 dir.

Bu dairenin 1/20 orannda kltlm maketinde salonun taban ka
santimetrekarelik yer kaplar?
4. Silindir hacmi 1,6 litre olan bir otomobilin maketindeki silindirin hacmi
64 cm3 tr.
Buna gre araba maketi, gereinin hangi oranda kltlm hlidir?
100
EVRE, ALAN VE HACM PROBLEMLER
Sata sunulan rn-
KAVRAMLAR
lerin iinde bulunduu
evre
kutularn; rn en iyi
Alan
ekilde korumas, rnn tan-
Hacim
tmn yapmas, pratik tanmas gibi grevlerinin yan sra

rnn cretinin belirlenmesinde de nemli rol vardr.
Firmalar, rnn tantmn en
iyi ekilde yapmas amac ile
kutu (paket) tasarmlar iin ayr bte ayrrlar. rn tantacak olan kutu
veya paket her adan nemlidir. Her koulda ve meknda rnn kullanlabilirlii ve ekicilii geerli olmaldr ki talep grsn. Bu durum rnlerin
sata sunulmasna kadarki srete tm almalarn, rnn kendisinden
sonra kutu, paket ve ambalaj tasarmna ynelmesine sebep olur.
8. rneki inceleyiniz.
1. rnek
la nt
t
s
k Ha
verilen dikdrtgen eklindeki ha-
nl
ya
Yanda, st yzeyinin izgi modeli

vuzun evresi, kelerde kare ve
kenarlarda dikdrtgen karolarla
evrelenmitir.
Karolarn oluturduu kenarln i evresi 7,52 m, d evresi 9,2 m olduuna gre kare
karolardan birinin yzey alannn ka cm2 olduunu bulalm.
B EVRE, ALAN VE HACM PROBLEMLER
101
zm
Havuzun kenar uzunluklar x cm
ve y cm, kare eklindeki karola-
rn birer kenar uzunluu a cm ol-
sun.
Kenarln i evresi
7,52 m = 752 cm ise,

2.(x + y) = 752 cm dir.
Kenarln d evresi 9,2 m = 920 cm ise,

2.(x + 2a) + 2 . (y + 2a) = 920
2.(x + y) + 8a = 920
752 + 8a = 920
8a = 168
[2.(x + y) = 752 cm]
a = 21 cm bulunur.
O hlde kare karolardan birinin yzey alan,

la nt
2. rnek
k Ha
ya
nl
a2 = 212 = 441 cm2 dir.
100 m
120 m
ekildeki stadyumun zemini, bir dikdrtgen ve birbirine e iki yarm dairenin

birleiminden olumaktadr. Zeminin yeille belirtilen ksm im sahadr ve
saha, her birinin genilii 4 m olan be kou yolu ile evrelenmitir. Zeminin
dikdrtgen eklindeki blmnn genilii 100 m, yarm daire eklindeki
blmlerinden en dtakinin evresi 120 m dir.
Buna gre im sahann evre uzunluunu bulalm. (r = 3 alalm.)
102
zm
im sahann yarm daire eklindeki blmnn yarap x m olsun.
5 . 4 = 20
2r r
= 120 r.r = 120
2
3.(x + 5.4) = 120 [r = (x + 5.4)m]
120 m
Hatrlayalm
En dtaki yarm dairenin evresi 120 m ise,
Yarap r cm olan emberin evresi 2rr cm dir.

r
x + 20 = 40
= 2rr
x = 20 m dir.
O hlde im sahann evresi,
2r . x
n
2
= 200 + 2.3.20
2A + 2B = 2.100 + 2 . d
= 200 + 120
= 320 m bulunur.
3. rnek
k Ha
la nt
ilemlerine balamadan nce

1
aa evin
lekli modeli5
ni yapm. Modelde aa evin
aa ev yapacaklar. Arda, ina
nl
ya
Arda ve babas bahelerine bir
dikdrtgen eklindeki tabannn

boyutlar 20 cm x 40 cm dir.
Arda ve babas; aa evin tabann, bir kenar uzunluu 20 cm
olan kare eklinde tahta karolarla deyecektir.
Karolarn tanesi 2,60 TL olduuna gre bu ilem iin alnacak karolara ka TL derler?
zm
1
lekli modelinde evin tabannn boyutlar 20 cm x 40 cm ise
5
tabann gerek boyutlar,
Aa evin
5.20 cm = 100 cm ve
5.40 cm = 200 cm dir.

103
Kullanlacak karo says,

100 . 200
Tabann Alan
=
20 . 20
Bir Karonun Alan
= 5.10
= 50 dir.
Proje
93. sayfadaki projede Projenin erii blmndeki 3 ve
4. admlar gerekletirebilirsiniz.
1 karo 2,60 TL olduundan 50 karo,

la nt
4. rnek
k Ha
ya
nl
50.2,60 = 130 TL ye alnr.
Dikdrtgen eklindeki tabannn lleri 2 m ve 5 m olan odann taban, 1 m x 2 m lik dikdrtgen tahta demelerle boluk kalmayacak
ekilde ka farkl biimde kaplanabilir? Bulalm.
zm
nce toplam ka deme kullanlacan bulalm.
Odann Taban Alan
2.5
=
= 5 deme kullanlr.
Bir Dflemenin Alan 1. 2
Odann taban;
Tahta demelerden 4 yatay, 1 i
dikey kullanlarak 3 farkl ekilde kaplanabilir.

Tahta demelerden 2 si yatay, 3
dikey kullanlarak 4 farkl ekilde kaplanabilir.
Tahta demelerin tm dikey kullanlarak 1 farkl ekilde kaplanabilir.

O hlde odann taban,
3 + 4 + 1 = 8 farkl ekilde kaplanabilir.
104
5. rnek
la nt
1
lekli
80
maketinde binann dik gen biimindeki tabannn
gen dik prizma eklindeki bir binann
k Ha
ya
nl
dik kenar uzunluklar 30 cm ve 40 cm, maketin

ykseklii ise 150 cm dir.
Bu binann d iskeleti tamamlandktan sonra inaat
almalarndan dolay evreye zarar vermemek iin
binann yanal yzleri bezlerle evrelenecektir.
Buna gre ihtiya olan bezin alann bulalm.
zm
Hatrlayalm
30 cm
Maketin dik gen eklindeki tabannn hipotens

uzunluu,
40 cm
x2 = 302 + 402 (Pisagor Bants)
x2 = 900 + 1600
x2 = 2500
Pisagor Bants
Bir dik gende dik kenarlarn
uzunluklarnn kareleri toplam,
hipotens uzunluunun karesine eittir.
a
x = 50 cm dir.
c
b
Bez ile sadece yanal yzler rtleceinden yanal alan bulmalyz.
c2 = a2 + b2
Maketin yanal alan,

(Taban evresi).Ykseklik = (30 + 40 + 50).150
Hatrlayalm
= 120.150
= 18 000 cm2 dir.
Maketin yanal alan ile binann gerek yanal alannn oran lein karesine
Dik prizmalarn yanal alan, prizmann taban evresi ile yksekliinin arpmna eittir.
eit olacandan,
18 000
Maketin Yanal Alan
1 2
1
=c
=
m
y
80
6400
Binann Yanal Alan
y = 18000.6400
y = 115200000 cm2
y = 11520 m2 bulunur.
105
la nt
k Ha
ya
nl
6. rnek
Yanda at ksm yarm dik dairesel silindir, alt ksm da dikdrtgenler prizmas eklinde olan bir serann lleri
verilmitir. Buna gre;
2m
12 m
4m
a. Serann yzey alann bulalm (Yzey alan hesaplanrken serann taban dikkate alnmamaldr.).
b. Serann hacmini bulalm.
(r = 3 alalm.)
zm
Hatrlayalm
Yarap r cm olan dairenin alan
rr2 cm2 dir.
a. Yarm silindir eklindeki atnn taban yarap r =

h = 12 m dir.

A=
rr 2
Hatrlayalm
Tabannn yarap r cm, ykseklii h cm olan dik silindirin hacmi, rr2.h cm3 tr.
O hlde serann yzey alan,

Dikdrtgenler Prizmasnn
Yanal Alan
ki Tane Yarm Silindir

Tabannn Alan
Silindirin Yanal
Alannn Yars
H
2 rr . h
2
6 4444444 7 4444444 8
^ Taban evresi h . Ykseklik +
= [2.(4 + 12)].2 + 3.2.12 + 3.22
= 64 + 72 + 12
= 148 m2 bulunur.
4
= 2 m, ykseklii
2
6 44 7 44 8
2
rr
p
2.f
2
b. Serann hacmi, dikdrtgenler prizmasnn hacmi ile yarm silindirin hacminin toplamna eittir.
2
V = rr 2 . h
VPrizma + VYarm Silindir = (Taban Alan).Ykseklik +

2
Proje
3 . 2 . 12
2
= 168 m3 bulunur.
= (4.12).2 +
7. rnek
93. sayfadaki projede Projenin erii blmndeki 5 ve

6. admlar gerekletirebilirsiniz.
rr . h
2
I. ekildeki ii su dolu silindir

srahi, iindeki suyun seviyesi
II. ekildeki gibi olana kadar
eiliyor.
25
Srahinin ykseklii 25 cm
ve dklen suyun hacmi
I. ekil
II.ekil
1,35 L olduuna gre srahinin tabannn yarap uzunluunu bulalm. (r = 3 alalm.)
106
zm
Dklen su, silindir eklindeki srahinin hacminin yars kadardr. O hlde
srahinin hacmi,

V = 2.1,35
= 2,7 L
= 2,7 dm3
= 2700 cm3 tr.
Srahinin tabannn yarap r cm ise,

V = rr2.h 2700 = 3.r2.25
r2 = 36
r = 6 cm bulunur.
8. rnek
t kutularn hacmi ile doru

orantldr. Yanda dik dairesel
la nt
20 cm
ZEYTN
YT
ZE
ZEYTN
k Ha
10 cm
tin satmaktadr. Zeytinin fiya-
nl
ya
Bir firma iki farkl kutuda zey-
16 cm
silindir ve dikdrtgenler priz6 cm
mas eklindeki iki kutunun

12 cm
boyutlar verilmitir.
Silindir eklindeki kutu ile satlan zeytinin fiyat 18 TL ise dikdrtgenler prizmas eklindeki kutu ile satlan zeytinin fiyat ka TL dir?
(r = 3 alalm.)
zm
Dikdrtgenler prizmas eklindeki kutu ile satlan zeytinin fiyat x TL olsun.
Zeytinin fiyat kutularn hacmi ile doru orantl olduundan,
VSilindir
VDikdrtgenler Prizmas
25
r . 5 . 16 4 18
18
=
=
x
x
3 12 . 6 . 20 4
3 .5. 4
3 .6. 4
x=
18
x
6 . 18
= 21,60 TL dir.
5
107
la nt
9. rnek
k Ha
ya
nl
Kasasnn uzunluu 8 m, genilii 2,45 m ve ykseklii 3 m
2,45 m
olan kamyona tabannn bir ke-
8m
nar uzunluu 30 cm, yksek-
3m
lii 45 cm olan kare dik prizma

eklindeki koliler ayn dzende
yerletirilecektir.
Bu kamyona kolilerden en ok ka tane sdrlabileceini bir elektronik tablo yazlm kullanarak bulalm. (Kolilerin yerletirme biiminin iindeki malzemelere zarar vermediini kabul edelim.)
verilen 3 farkl ekilde yerletirile-
30 cm
kamyona yanda stten grnm
30 cm
2. Durum
3. Durum
45 cm
30 cm
45 cm
1. Durum
Kare dik prizma eklindeki koliler
30 cm
zm
bilir.
Yazlmda bo bir sayfa aalm. Bu sayfaya
kamyonun ve kolilerin
llerini yazalm. Kamyonun lleri metre cinsinden verildii iin 100
ile arparak santimetre
cinsinden yazalm.
1. Durumdaki koli saysn bulmak iin kamyonun geniliini, kolinin
Tm duru biimlerinde kamyona
sacak koli says hesaplanrken
koliler paralanamayacandan
hesaplama sonularna en yakn
ve kk tam say deerini bulmak iin yazlmda TAMSAYI ( )
komutunu kullanmalyz.
108
geniliine blp sonucun tam say ksmn alacaz. Bu ilemi uzunluk

ve ykseklik iin de tekrarladktan sonra bulduumuz tam say deerini
arparak 1. Durumda kamyona sabilecek koli saysn bulacaz. Bunun iin yazlmda belirlediimiz bir hcreye,
TAMSAYI(B2/C2)*TAMSAYI(B3/C3)*TAMSAYI(B4/C4)
yazalm.
Bir nceki admda yaptmz ilemleri kolinin geniliini 30 cm, uzunluunu 45 cm ve yksekliini 30 cm alarak tekrarlayp 2. Durumda
kamyona sabilecek koli saysn bulalm.
Ayn ilemleri kolinin

geniliini 45 cm,
Proje
uzunluunu 30 cm
93. sayfadaki projede Pro-
ve yksekliini 30 cm
jenin erii blmndeki 7.
alarak tekrarlayp 3.
Durumda kamyona
sabilecek koli saysn bulalm.
Yukardaki arayzde de grld gibi kamyona 1. Durumda 1248,
2. Durumda 1360 ve 3. Durumda 1300 koli sdrlabilir.
O hlde kamyona maksimum 1360 koli sdrlabilir.
ALITIRMALAR 4B
stanbul
1. Yandaki Trkiye haritasnda sivil havaclkla

uraan bir pilotun uu
rotas grlmektedir.
Ankaradan uua ba-
Ankara
zmir
Antalya
Hatay
layan pilot, belirtilen ehirlere urayarak tekrar Ankaraya dnecektir. Ankara stanbul aras
350 km, stanbul zmir aras 328 km, zmir Antalya aras 477 km,
Antalya Hatay aras 490 km ve rotann toplam uzunluu da 2131 km
olduuna gre Ankara Hatay aras uu mesafesi ka km dir?
Kaynak: http://www.netkayit.com
109
2. Yanda bir kenar 20 cm olan kare eklinde bir tahta ve zerinde i ie

gemi, merkezleri ayn, yaraplar srasyla 3 cm ve 8 cm olan daireler bulunmaktadr. Okla oynanan bir oyunda oyuncunun kazanmas iin
123
3 cm
oku yandaki tahtann krmz boyal alanna isabet ettirmesi gerekmektedir. Bir oyuncunun att okun tahtaya isabet ettii bilindiine gre okun
8 cm
krmz boyal blgeye isabet etme olasl katr?
20 cm
1
lekli iziminin lleri 6 cm, 8 cm
50
ve 10 cm dir. Bu bahenin her metrekaresine uval 24,80 TL olan top-
3. gen eklindeki bir bahenin
raklardan yarm uval serilecektir. Buna gre;

a. Bahenin gerek alan ka m2 dir?
b. Baheye serilecek topran maliyeti ka TL dir?
4 br
3 br
4. Yanda lleri verilen kare dik prizma ve gen dik prizma eklindeki
6 br
iki tahta blok yan yzlerinden birbirine yaptrlacak. Oluacak cismin
6 br
yzey alannn en az olmas istendiine gre cismin yzey alan ka br2

olur?
5 br
5. Bir rn yandaki gibi dik dairesel silindir eklinde iki farkl kutunun iinde
satlmaktadr. Bu rn I. kutuda satldnda sat fiyat 12 TL dir. Bu
rnn bir kutusunun sat fiyat, kutunun hacmi ile doru orantldr.
ekildeki II. kutunun taban yarap I. kutunun taban yarapnn drt kaI
tna, I. kutunun ykseklii ise II. kutunun yksekliinin drt katna eittir.
II
Buna gre bu rn II. kutuda satldnda sat fiyat ne olur?
6. Ankara'dan stanbul'a tanan bir ailenin eyalar, nakliye irketinin ayar2m

3m
lad kamyonun yarsn doldurmutur. Kamyon kasasnn boyutlar 2 m,
12 m
3 m ve 12 m dir. Nakliye irketi kamyonda 1 m3 lk hacmi kaplayan eyann ortalama 20 kg geldiini kabul etmektedir.
Nakliye irketi 800 kg lk eyay 600 TL ye tadna gre bu ailenin
eyalarn tama karlnda irketin aileden ka TL alacan bulunuz.
110

A. Aadaki ifadelerin bana ifadeler doru ise D, yanl ise Y yaznz.

I. ekil
1 4 numaral ifadeler I. ekil ile ilgilidir.
1. ( ) A ile G noktalar arasndaki uzaklk gerekte 45 km dir.
9 cm
3. ( ) Haritann lei
9 cm
2. ( ) G ile Y noktalar arasndaki uzaklk gerekte 18 km dir.
,8
1
dir.
500 000
10
cm
4. ( ) Haritada belirtilen gen eklindeki blgenin yzey alan gerekte 108 km2 dir.
Aklama: Haritadaki her 3 cm, gerekte 5 km ye

karlk gelmektedir.
II. ekil
1 5 numaral ifadeler II. ekil ile ilgilidir.
6 cm
5. ( ) I. kutunun yzey alan II. kutunun yzey alanndan byktr.
6. ( ) II. kutunun hacmi, I. kutunun hacminden byk-
8 cm
6 cm
tr.
7. ( ) Patlam msrlarn fiyat kutularn hacmi ile doru

orantldr. Buna gre I. kutu ile satlan patlam
msr 6 TL ise II. kutu ile satlan patlam msr
8,64 TL dir. (r = 3 alnz.)
3 cm
5 cm
I. Kutu
II. Kutu
Aklama: Bir sinemann kafeteryasnda patlam msr,

dikdrtgenler prizmas ve silindir eklinde iki farkl kutuda
satlmaktadr. Bu kutulara ait uzunluklar yukardaki gibidir.

B
1. A ile B noktalar arasndaki gerek uzaklk 2,4 km olmak zere yandaki uydu grntsnde verilenlere gre;
a. B ile C noktalar arasndaki uzaklk ............. km dir.
4,8 cm
3 cm
A
b. Uydu grntsnn lei .......................... .

c. C ile D noktalar arasndaki uzaklk 3 km ise bu
uydu grntsnde
|CD|
= .......................... cm
olur.
111

2. Aadaki cmleleri artar, azalr ya da deimez kelimelerinden uygun olan ile tamamlaynz.
Yanda verilen dikdrtgen eklindeki ktlar belirtilen yerler-
I. ekil
II. ekil
den kesilip mavi ile belirtilen ksmlar atlrsa,

a. I. ekilin evresi ......................................... .
b. II. ekilin evresi ......................................... .
III. ekil
c. III. ekilin evresi ......................................... .

1. Ali Beyin evinde yanda taslak izimi verilen kaplardan be
60 cm
200 cm
tane vardr. Tahtadan yaplm kaplarn zerindeki cam, yarm daire eklindedir. Ali Bey bu kaplarn n ve arkasnn tahta ksmlarn cilalatacak. 1 m2 lik alan cilalatmann maliyeti 8,80 TL
olduuna gre Ali Bey be kapy ka TL ye cilalatr? (r = 3 alnz.)
80 cm
9 cm
1
2. Yanda bir ofisin
oranndaki krokisi verilmitir. Buna gre;
100
a. Ofisin zemini m2 fiyat 32 TL olan bir malzeme ile ka TL ye
kaplatlr?
4 cm
5 cm
15 cm
b. Ykseklii 3,75 m olan bu ofise m3 bana 48 TL ye mal olan

havalandrma sistemi ka TL ye kurulur?
7 cm
12 cm
3. Yanda lleri verilen koliler, kasasnn

2,5 m
boyutlar yanda belirtildii gibi olan kam-
1,5 m
yonlara yerletirilecektir. Kolilerin ekilde

gsterildii yere deen taban aa gelecek ekilde yerletirilmesi gerekmektedir
75 cm
(Koliler sadece bir yz zerinde durabilir.). Buna gre kamyona bu kolilerden en

fazla ka tane yerletirilebilir?
112
125 cm
50 cm
8m

1. Aada lek, haritadaki uzunluk ve gerek
uzunluk ile ilgili verilen bilgilerden hangisinde
4.
yanllk vardr?
lek
________
Haritadaki
Uzunluk
_________
Gerek
Uzunluk
_________
A)
1
100
15 cm
15 m
B)
1
10 000
5 cm
0,5 km
C)
1
20 000
12 cm
24 km
D)
1
200 000
15 cm
30 km
E)
1
500 000
20 cm
ekildeki dart tahtas birbirine dtan teet olan

6 cm yarapl iki daire ile bu iki daireye iten
teet olan byk dairenin ekildeki gibi birleiminden olumaktadr.
Rastgele atlan bir okun dart tahtasna isabet ettii bilindiine gre turuncu blgeye isabet etme
olasl katr?
100 km
2.
A)
1

4
B)
1

3
C)
1

2
D)
2

3
E)
3
4
1
lekli bir haritada iki semt merkezi
200 000
arasndaki dorusal uzaklk 18 cm olarak llmtr.
Buna gre bu iki semt merkezi arasndaki uzak-
5.
lk ka km dir?

A) 1,8
B) 3,6
C) 18
D) 24
E) 36
15 m
25 m
ekildeki havuzun yzeyi yarm daire ve dikdrt 3.
1
lekli bir haritada alan 15 cm2 olarak
20 000
llen bir blgenin alan gerekte ka m2 dir?
A) 300
D) 300 000
B) 600
E) 600 000
C) 30 000
gensel blgenin birleiminden olumaktadr. ekilde verilen llere gre havuzun yzey alan
ka m2 dir? (r = 3 alnz.)

A) 150 B) 175,5 C) 215 D) 237,5 E) 250

113

9.
A
123
6.
75 cm
1,6 m
B
3m
2,4 m
4,5 m
14444444442444444443
Yukarda verilenlere gre kamp adrnn yapm

iin ka m2 kuma kullanlmtr (adrn taban
Yukardaki resimde gsterilen merdiven korkuluunun direkleri merdivene dik, korkuluun alt ve
kumala kaplanmayacaktr.)?
st paralar da birbirine paraleldir. Bu korkuluun
A) 6,48 B) 7,92 C) 8,24 D) 12,4 E) 15,84
yzeyi (ABCD paralelkenar), metrekare fiyat 10

TL olan bir plaka ile kaplanmak istenirse bu iin
maliyeti ka TL olur?

A) 33,75
B) 45,25
D) 65,30
E) 72,75
C) 52,75
7. ekildeki dik silindir ierisinde yarap 3 cm olan iki
10. Yandaki kare dik priz-
yarm kreden oluan kum

r
saati 1 saniyede
cm3
5
kum aktmaktadr.
ma eklindeki kutunun
Kum saatindeki kumun hacmi, silindirin hacmi1

nin
i kadardr. Buna gre kum saati ka da3
kikalktr?

A) 1
B) 1,5
C) 2
D) 2,5
123
ykseklii 80 cm dir.
Kutu yan yatrldnda
iindeki suyun ykseklii ka cm olur?

A) 7,5
B) 10
20 cm
50 cm
50 cm
C) 12,5
D) 15
E) 17,5
E) 3
11.
8. ekilde bir ayrtnn uzun-
1. ekil
luu 8 cm olan tahta kp-
eklinde ii dolu tahta bloklardan kp eklindeki

paralar karldktan sonraki durumlar gsterilmitir.
2 cm olan bir yarm silindir

karlmtr.
Buna gre geriye kalan
Buna gre hangisi veya hangilerinde yzey alan

artm olur?
cismin yzey alan ka

cm2 dir? (r = 3 alnz.)
A) 384 B) 388
114
C) 436 D) 472
3. ekil
Yukardaki ekillerde, dikdrtgenler prizmas
ten tabannn yarap
2. ekil
E) 501
A) Yalnz I
B) Yalnz II
D) I ve III
E) I, II ve III
C) Yalnz III
5.
BLM
VER VE OLASILIK
A Veri Analizi
B Olaslk
Grafikler en nemli istatistiksel temsil biimlerindendir. Geni veri

gruplarnn belli bir dzende hedef kitleye sunulmasn ve
bu veriler arasndaki ilikinin kolaylkla alglanmasn salarlar.
Olaslk, matematiin hayatmzn iinde
en ok yer alan dallarndan biridir.
Finanstan adli tpa, denizcilikten
astronomiye, sanattan mhendislie birok alanda
olaslk kavram ve zellikleri kullanlr.
PROJE
PROJE
PROJE
PROJE
PROJE
Projenin Ad: lkelerin Olimpiyat Oyunlarndaki Baarlar
Projenin Amac: lkelerin ayn spor dallarndaki

sporcularnn performanslarn karlatrmak iin istatistiksel veriler toplamak, bu verileri dzenlemek, temsil
etmek ve yorumlamak.
Projenin Aamalar
1. Olimpiyat oyunlarnn tarihesini aratrnz.
2. Olimpiyat oyunlarnda en ok madalya alan be
lkeyi belirleyiniz.
Projenin erii
1. Drt olimpik spor dal seiniz. Belirlediiniz lkelerin bu spor dallarndaki sporcularnn performanslarn karlatrmaya ynelik aratrma
sorular hazrlaynz.
2. Yazdnz aratrma sorularnn cevaplar iin
hangi istatistiksel verilere ihtiyacnz olduunu belirleyiniz.
3. Belirlediiniz spor dallar ve lkelerin bu dallardaki sporcular ile ilgili istatistikleri eitli kaynaklardan (nternet,
ansiklopedi, gazete vb.) bularak inceleyiniz.
4. Elde ettiiniz verilerin merkezi eilim ve yaylma llerini elektronik tablo yazlmlarndan faydalanarak bulunuz.
5. Topladnz verileri en uygun istatistiksel temsil biimleri ile gsteriniz.
6. Elde ettiiniz istatistiksel sonulara gre aratrma sorularnz cevaplaynz.
7. lkelerin ayn spor dallarndaki sporcularnn performanslarn karlatran bir rapor hazrlaynz.

5.BLM
1.
smi
Halon - 1301
Metil Kloroform
Karbon
Tetraflorr
Hazrlk Sorular
Yzde
Kullanm Alan
(%) Pay
Yangn Sndrcler
Solventler
Solventler
Kloroflorokar-
Solventler, Aeroseller, Kpkler,
bonlar
Soutucular, Klimalar
Ziyareti Says
3.
B Sitesi
Gnler
2.
3.
4.
5.
1.
Gn Gn Gn Gn Gn
83
Kaynak: http://www.mgm.gov.tr
A Sitesi
5000
4000
3000
2000
1000
Yukardaki ikili stun grafii iki farkl nternet

sitesinin be gnlk ziyareti saylarn gster-
Yukardaki tabloda ozonu tahrip eden balca

kimyasal bileiklerin kullanm alanlar ve atmosfer iindeki yzdeleri verilmitir.
Tabloya gre aadaki daire grafiini tamamlaynz. (Bulduunuz a deerlerini en yakn tam sayya yuvarlayarak yaznz.)
mektedir. Buna gre;

a. A ve B sitelerine ait verilerin aritmetik ortalamasn, tepe deerini ve ortanca deerini
bulunuz.
b. A ve B sitelerinin ziyareti saylarn karlatrmak iin hangi ortalama eidinin daha
uygun olacan belirleyiniz.
14
Halon - 1301
.................................
.................................
.................................
4. Aadaki kutu grafiklerinde 11A ve 11B ubelerindeki rencilerin matematik dersinden

yaplan ortak bir snavdan aldklar puanlar gs 2.
Aylar
Aylk Gelir
(bin TL)
Aylk Gider
(bin TL)
13
60
40
46
55
30
79
32
18
10 12
18
24
Yukardaki tablo bir irketin bir yl iinde aylk dilimlerdeki gelir ve gider miktarlarn gstermektedir. Buna gre;
a. irketin aylk ortalama geliri ka bin TL dir?
b. irketin yln ilk yars aylk ortalama gideri
ka bin TL dir?
terilmitir.

A ubesi
B ubesi
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
Buna gre;
a. Hangi snfa ait verilerin ortanca deeri daha
yksektir?
b. Hangi snfa ait veriler medyann etrafnda
kmelenmitir?
c. Hangi snf bu snavda genel olarak daha iyi
performans gstermitir? Neden?
117
5.BLM
5.
Hazrlk Sorular
80
7. MATEMATK kelimesindeki harfler e byk-
75
lkteki kartlara yazlarak bir torbaya atlyor.
Ktle (kg)
70
Torbadan rastgele ekilen bir kartn;
65
60
a. E olma olasl katr?
55
b. M olma olasl katr?
50
45
145
c. Sesli harf olma olasl katr?

155
165
175
185
Boy (cm)
Yukardaki serpme grafiinde bir snftaki rencilerin boy ve ktle bilgileri verilmitir. Buna gre;
a. Snfta ka renci vardr?
b. rencilerin boylar ve ktleleri arasnda bir
iliki var mdr? Aklaynz.
8. Bir zarn atlmas deneyinde;

A = {st yze gelen saynn asal olmas}
B = {st yze gelen saynn ift olmas}
C = {st yze gelen saynn 2 den byk ve
2 nin kat olmas}
D = {st yze gelen saynn tek olmas}
olaylarna gre aada belirtilen olaylar ayrk
olaylar, ayrk olmayan olaylar veya tmleyen
6. Aada iki sporcunun 100 puan zerinden de-
olaylar olarak nitelendiriniz.
erlendirilen msabakalardan 11 tanesinde al-
a. A ile B
b. A ile C
c. A ile D
d puanlar verilmitir.
d. B ile C
e. B ile D
f. C ile D
1. Sporcu

56, 77, 87, 58, 90, 69, 76, 84, 52, 70, 95
2. Sporcu

59, 55, 75, 60, 82, 45, 40, 84, 69, 66, 80
Buna gre;
a. Her iki veri grubu iin aritmetik ortalama ve
standart sapma deerlerini bulunuz.
b. Hangi sporcunun msabakalarda daha baarl bir performans gsterdiini aklaynz.
118
9. Hilesiz iki zar atldnda st yze gelen saylarn

toplamnn;
a. 7 olma olasl katr?
b. 4 ten az olma olasl katr?
VER ANALZ
KAVRAMLAR
Aratrmalarmz-
Daire Grafii
da topladmz
Stun grafii
verileri zetlemek
izgi grafii
ve bu verilerin anlattklarn
Serpme grafii
bakalarna uygun ekilde
Kutu grafii
aktarmak iin eitli temsil
Mod
biimleri kullanrz. Verile-
Medyan
rin en kolay ekilde
Aritmetik ortalama
anlalmasn salamak iin
Aklk
verileri en uygun temsil biimi ile gstermeliyiz.
eyrekler akl
rnein bir lkedeki nfus younluunun
Standart sapma
hangi ya aralklarnda daha fazla olduunu gstermek iin stun grafiini, bir
ehrin mevsimlere gre ortalama
scaklk deerlerini gstermek iin
de izgi grafiini kullanmak verilerin
yorumlanmasn kolaylatracaktr.
1. rnek
k Ha
la nt
lara rnek olma ve evreyi korumalar
nl
ya
ocuklara evre bilinci kazandrma, oniin tevik etme konusunda yetikinlerin

yeterliliklerini deerlendirmeye ynelik bir
anket dzenlenmitir.
25 ya ve zerindeki 800 ki-
A: evremizi temiz tutmamzn

nemli olduunu dnyor
musunuz?
inin cevaplad anket sorularnn cevaplar aadaki daire
B: Gelecek neslin, evre bilinci

gelimi bireyler olmasn ister misiniz?
grafikleri ile gsterilmitir.

Hayr
%4
Hayr
%2
Evet
% 96
Grafik A
Hayr
% 22
Hayr
% 27
Evet
% 98
Evet
% 78
Grafik B
Grafik C
Buna gre anket sonularn yorumlayalm.
Evet
% 73
Grafik D
C: evre bilincinin nesilden nesile aktarlmas gerektiini

dnyor musunuz?
D: evrenin kirlenmesine sebep olacak olumsuz bir durumla karlatnzda bu
durumu nlemeye ynelik
tedbir alr msnz?
A VER ANALZ
119
zm
evremizi temiz tutmamzn nemli olduunu dnyor musunuz?
aratrma sorusuna katlmclarn % 96 s evet cevabn vermitir. (Grafik A)
Gelecek neslin, evre bilinci gelimi bireyler olmasn ister misiniz? aratrma sorusuna katlmclarn % 98 i evet cevabn vermitir. (Grafik B)
evre bilincinin nesilden nesile aktarlmas gerektiini dnyor musunuz? aratrma sorusuna katlmclarn % 78 i evet cevabn vermitir.
(Grafik C)
evrenin kirlenmesine sebep olacak olumsuz bir durumla karlatnzda bu durumu nlemeye ynelik tedbir alr msnz? aratrma sorusuna katlmclarn % 73 evet cevabn vermitir. (Grafik D)
Proje
116. sayfadaki projede Projenin erii blmndeki ilk
adm gerekletirebilirsi-
Aratrma sorularna verilen cevaplara gre evreyi korumann ve bu ko-
niz.
nuda ocuklara rnek olmann neminin katlmclarn byk blm tarafndan bilinmesine ramen bunun uygulanmas konusunda skntlarn
yaand sonucunu kabiliriz.
la nt
2. rnek
Yandaki tablo, bir

okuldaki retmenlerin yalarna gre
dalmlarn gstermektedir.
k Ha
ya
nl
24 30 31 37 38 44 45 51 52 58
Kadn
Erkek
Buna gre;
a. retmenlerin cinsiyetlerine gre hangi ya aralklarnda olduklarn en uygun temsil biimi ile gsterelim.
b. 31 yandan kk, 31 ile 45 ya arasnda ve 45 yandan byk
olan retmenlerin dalmn en uygun temsil biimi ile gsterelim.
zm
15
a. Cinsiyet gibi iki farkl durumu, ya kriterlerini kullanarak

Kadn
karlatrrken genellikle histogram kullanlr. Yandaki
Erkek
histogramda okuldaki retmenlerin cinsiyetlerine gre
10
hangi ya aralklarnda olduu gsterilmitir.

7
5
3
120
4
2
24 30
31 37
A VER ANALZ
Yandaki histograma gre kadn retmenlerin ounluunun 38 51 ya aralnda, erkek retmenlerin
3
1
38 44
45 51
52 58
byk bir blmnn de 38 44 ya aralnda olduunu syleyebiliriz.
b.
UYARI
% 28
31 Yandan Kkler
31 ve 45 Ya Arasndakiler
% 52
45 Yandan Bykler
% 20
Veri gruplarnn btne gre bykln gstermek ve karlatrmak

iin genellikle daire grafii kullanlr. Yukardaki daire grafiinde 31 yandan kk, 31 ve 45 ya arasndaki ve 45 yandan byk retmenlerin yzdesi gsterilmitir.
Veri gruplarnn birbirine gre byklklerini karlatrmak iin stun grafii ya da histogram, her bir
grubun btn iindeki bykln
gzlemlemek iin de daire grafii en
gl temsil biimidir.
Yukardaki daire grafiine gre okuldaki retmenlerin byk ounlu-
Bir daire grafiinde dilimlerin

yzdesinin aadaki gibi bulunduunu hatrlaynz.
Gruptaki
Veri Says
5
x
=
25
100
Tm Verilerin
Says
unun 31 ve 45 ya arasnda olduunu syleyebiliriz.
x=
5 .100
25
x = 20
31 Yandan
Kklerin Yzdesi
3. rnek
Bir niversitede renim gren
la nt
lar hakknda bir aratrma ya-
rencilerin okuma alkanlk-
k Ha
ya
nl
plmtr. 70 renci rastgele

seilmi ve onlara son bir ylda
ka kitap okuduklar sorulmutur. Toplanan veriler aadaki
gibidir.
3
11
21
21
12
14
10
18
25
26
25
10
18
17
19
14
21
26
16
13
26
26
26
23
12
12
25
13
21
12
22
16
19
14
22
13
18
16
14
18
23
13
20
20
13
12
16
23
15
22
19
Tablodaki krmz veriler kz rencilere, mavi veriler erkek rencilere aittir.
Bir elektronik tablo yazlm (Excel) kullanarak kz ve erkek rencilerin okuma alkanlklarn karlatralm.
A VER ANALZ
121
zm
Verileri yazlma aktaralm. Kzlara ait verileri krmz ile erkeklere ait verileri de mavi ile yazalm.
=MN komutunu kullanp kzlara ve erkeklere

ait verilerin en kn bulalm. Benzer ekilde
=MAK komutunu kullanarak gruplarn en byk
verilerini bulalm.
Kzlara ait veri grubunun aklk deerini bulmak

iin bir hcreye,
=ORTALAMA komutunu kullanarak kzlara ve

erkeklere ait verilerin aritmetik ortalamasn bulalm.
= (B14 B13)
En byk verinin
bulunduu hcre seilir.
En kk verinin
bulunduu hcre seilir.
yazp Enter tuuna basalm. Benzer ekilde erkeklere ait veri grubunun akln bulalm.
=ENOK_OLAN.TEK komutunu kullanarak

gruplarn modunu (en ok tekrar eden veriyi) ve
= ORTANCA komutunu kullanarak gruplarn
medyann (ortanca deerini) bulalm.
122
A VER ANALZ
=STDSAPMA.S komutunu kullanarak her bir

grubun standart sapmasn bulalm.
Elde ettiimiz merkezi eilim ve yaylma lleri yandaki gibidir.

Buna gre kz ve erkeklerin okuma alkanlklarn deerlendirelim.
Gruplarn en byk ve en kk deerlerine bakarak gruplarn
okuma alkanlklarn karlatrmak doru olmaz. nk her iki
deerde de gruplardan birinin okuduu kitap says dierine gre
ayn farkla daha fazladr.
Ancak aklk deerleri incelendiinde erkeklere ait veri aralnn
kzlara gre daha dk olduu, dier bir deyile en byk ve en
kk veri arasndaki farkn daha kk olduu grlmektedir.
Kzlar
Erkekler
En Kk Veri
En Byk Veri
26
25
Aklk
25
23
14,28571
14,28571
Mod
26
13
Medyan
14
14
Aritmetik Ort.
Standart Sapma 8,347495
6,428665
O hlde erkeklere ait veri grubunun daha az yayldn syleyebiliriz.

Her iki grubun aritmetik ortalamalar ve medyanlar ayn olduundan bunlara
bakarak bir yargda bulunamayz, ancak erkeklere ait veri grubunun standart
sapmasnn daha dk olduunu grmekteyiz. Buna gre erkeklere ait verilerin kzlara gre daha ok aritmetik ortalamann etrafnda kmelendiini
syleyebiliriz.
116. sayfadaki projede Projenin erii blmndeki dr-
O hlde iki gruptan erkeklerin okuma alkanl konusunda daha tutarl olduu sylenebilir.
la nt
siniz.
t
s
k Ha
dnc adm gerekletirebilir-
ya
nl
4. rnek
Yandaki tabloda 2014
ve 2015 yllarnn ilk
alt aynda Trkiyede
llen maksimum scaklk deerleri ve uzun
yllar (1950 2014)
llen maksimum scaklk deerlerinin ortalamas verilmitir.
Proje
Ocak ubat Mart Nisan Mays Haziran

Uzun
Yllar
27
29
37
39
43
47
2014
24
27
28
35
40
44
2015
25
26
28
33
40
43
Kaynak: http://www.mgm.gov.tr
UYARI
izgi grafii, bir deikenin belli
aralklarla eilimini yani zaman
ierisindeki deiimini incelemek iin en uygun grafik trdr.
Bir elektronik tablo yazlm (Excel) kullanarak veri grubuna ait verileri en uygun temsil biimi ile gsterip yorumlayalm.
zm
Verilen tabloyu yazlma aktaralm. veri grubuna ait verileri, art ve azallar vurgulamada
en gl temsil biimi olan izgi grafii ile gsterelim.
Bunun iin tablodaki verileri setikten sonra
Ekle mensnn altndaki izgi sekmesini,
onun iinden de aretileri Olan izgi sekmesini seip grafii oluturalm.
A VER ANALZ
123
Elde
ettiimiz
gre hem
grafie
2014
hem
de 2015 yllarnn ilk alt

ayna ait maksimum scaklk deerlerinin, uzun
yllar llen maksimum
scaklk deerleri ortalamasnn altnda olduunu
gryoruz.
Ayrca 2015 maksimum scaklk deerlerinin, ocak aynda 2014 verilerinden byk, mart ve maysta 2014 verilerine eit, dier aylarda ise 2014
verilerinden kk olduunu syleyebiliriz.
la nt
5. rnek
k Ha
ya
nl
kinci el arabalarn sat ilanlarnn bulunduu bir siteden, ayn marka arabann farkl modellerinin (farkl yalardaki arabalarn) fiyat ile ilgili yaplan
bir aratrmann sonular aadaki gibidir.
Ya (Yl)
Deer (bin TL)
10
10
18
22
28
32
40
28
12
44
20
42
36
50
14
34
48
44
38
Tablodaki verileri en uygun temsil biimi ile gsterip yorumlayalm.

zm
70
Arabalarn ya ve de-
Deikenler arasndaki saysal ilikileri gstermek iin en

uygun temsil biimi serpme
grafiidir.
60
eri dzenli deikenler

deildir. Bu nedenle tablo ile verilen verileri en
iyi temsil edecek grafik
tr serpme grafiidir.
Ya deikenini yatay
eksende, fiyat deike-
Deer (bin TL)
UYARI
50
40
30
20
10
0
nini de dey eksende
10
11
Ya
gstererek verileri yukardaki gibi serpme grafii ile temsil edebiliriz.
Proje
116. sayfadaki projede Projenin
erii
blmndeki
Elde ettiimiz grafie gre noktalarn doruya yakn sraland, araba ya

arttka deerinin azald ve noktalar arasndaki aralklarn kk olduu
beinci adm gerekletire-
gzlemlemektedir. Buna gre arabalarn ya ile deeri arasnda kuvvetli
bilirsiniz.
negatif iliki olduu sylenebilir.
124
A VER ANALZ
6. rnek
la nt
33 34 35 36 37 38 39 40
Frekans
13 12
Kutudaki Kibrit Says
k Ha
ya
nl
Bir tketici srekli ald kibrit paketlerinin iinden ayn sayda kibrit p
kmadn fark eder ve sonradan ald 47 paketteki kibrit plerinin saysn not ederek yukardaki tabloyu oluturur.
Buna gre tablo ile verilen verilerin kutu grafiini izelim.
zm
Veri grubundaki 47 deeri kkten bye doru sralayalm.
1 Terim
5 Terim
7 Terim
13 Terim
12 Terim
8 Terim
1 Terim
6447448 6447448 6447448 6447448 6447448
33 , 34, 34, ..., 34 , 35, 35, ..., 35 , 36, 36, ..., 36 , 37, 37, ..., 37 , 38, 38, ..., 38 ,
40
Minimum Deer
: 33
Maksimum Deer : 40
Medyan (Ortanca) : 36
[47 terim olduundan medyan batan 24. terim (ortadaki terim) olan 36 dr.]
1 Terim
5 Terim
Medyan
7 Terim
10 Terim
6447448 6447448 6447448
33 , 34, 34, ..., 34 , 35, 35, ..., 35 , 36, 36, ..., 36 ,

36 ,
14444444444244444444443
1 Terim
8 Terim
6447448
40
36, 36 , 37, 37, ..., 37 , 38, 38, ..., 38 ,
1444444442444444443
2 Terim
12 Terim
678 6447448
Alt
Alt eyrek: 35
st
st eyrek: 37 [st eyrek, st grubun med-
[Alt eyrek, alt grubun medyan olan

35 e eittir.]
yan olan 37 ye eittir.
Bu bilgileri kutu grafiinde aadaki gibi gsteririz.

UYARI
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
Verilerin geniliini ve
ylmn gstermek
iin en uygun grafik
tr kutu grafiidir.
A VER ANALZ
125
la nt
k Ha
ya
nl
7. rnek
A
B
70
80
90
100
Yukardaki kutu grafikleri 11A ve 11B ubelerinin ayn snavdan aldklar

puanlar gstermektedir.
Buna gre;
a. Her iki snfa ait grafiklerden elde edilebilecek merkezi eilim ve
yaylma llerini belirleyelim.
b. Hangi snftaki rencilerin bu snavda daha baarl olduunu bulalm.
c. Hangi snfn puanlarnn daha deiken olduunu bulalm.
zm
a. Her iki snfn snavdan aldklar puanlar-
statistik
dan oluan veri grubunun en kk deeri, alt eyrei, medyan, st eyrei ve en

byk deeri yandaki tabloda belirtilmitir.
Proje
b. 11B snfndaki renciler bu snavda da-
116. sayfadaki projede Projenin erii blmndeki

alt ve yedinci admlar gerekletirebilirsiniz.
ha baarldr. (Puanlar daha yksektir.)
11A
11B
En Dk Deer
70
72
Alt eyrek
76
80
Medyan
80
86
st eyrek
86
92
En Byk Deer
90
98
c. 11B snfndaki rencilerin puanlar daha

deikendir.
ALITIRMALAR 5A
1. Yandaki daire grafii aylk geliri
3600 TL olan bir ailenin btesini
Kurs
Dier
gstermektedir. Buna gre;
%5
Yatrm
%9
a. Aile yatrm iin ayda ka TL

ayrmaktadr?
b. Yiyecek ve giysi giderleri, kira
giderlerinden ka TL fazladr?
%28
Yiyecek
ve
Giysi
%5
Ulam
nin % 40 doalgaza ait olduuna

gre ailenin aylk doalgaz harcamas ka TL dir?
A VER ANALZ
Kira
%30
c. Faturalar iin ayrd bte-
126
%11
%12
Faturalar
2. Yandaki izgi grafikleri
50
daki en byk fark hangi yl
40
veya yllarda olmutur?
30
b. Hangi yllar arasnda kent
20
krsal nfusun giderek azal-
3. Yandaki iki izgi grafii byk
Sat Says
I. Maaza
bir alveri merkezindeki iki
100
telefon maazasnn telefon
90
satlarn gstermektedir.
80
60
50
gi grafii ile gsterilmesinin
40
nedenini aklaynz. Bu ve-
30
20
10
mb
a
re
mb
e
Cu
ma
Cu
ma
rte
si
Pa
zar
Pe
Gnler
ra
Sa
tes
lerinin aritmetik ortalama-
zar
b. Maazalara ait sat veri-
Pa
mi ile gsterilebilirdi?
II. Maaza
70
a. Telefon sat adedinin iz-
riler baka hangi temsil bii-
Yllar
Kaynak: http://www.meb.gov.tr
masnn sebebi ne olabilir?
Buna gre;
2010
n fazla olmasna ramen
2000
c. Krsal kesimde doum ora-
10
1990
ve krsal nfus eittir?
1980
a. Kent ve krsal nfus arasn-
60
1970
Buna gre;
Kent Nfusu
70
1960
fus oranlarn gstermektedir.
1950
Trkiye'deki krsal ve kent n-
Krsal Nfus
80
1940
19402010 yllar arasnda
Oran (%)
sn, ortanca ve tepe deerini bulunuz.

c. ki maazay sat baars ynnden karlatrnz.
4. Yandaki grafik, bir maazada sat6

2
tld gnlerde en az ka rn satl-
m olabilir?
37 45
Buna gre en fazla sayda rn sa-
28 36
19 27
lmn gstermektedir.
10 18
lan rn saysna gre gnlerin da-
Gn Says
rn
Says
A VER ANALZ
127
5. renciler
10
Fizik
85
84
82
76
74
73
72
70
68
61
Matematik
89
86
84
76
73
78
77
75
74
64

Yukardaki tablo bir grup rencinin matematik ve fizik derslerinden aldklar yazl puanlarn gstermektedir. Buna gre;
a. Tablodaki verileri en uygun temsil biimi ile gsteriniz.
b. rencilerin matematik ve fizik yazlsndaki puanlar arasnda bir
iliki var mdr? Aklaynz.
6. Aada bir snftaki rencilerin, puanlamas 50 zerinden yaplan bir

snavdan aldklar puanlar grlmektedir.

47, 42, 41, 41, 40, 39, 39, 34, 32, 31, 28, 28, 28, 27, 27
26, 25, 25, 25, 25, 24, 22, 22, 20, 20, 19, 18, 18, 18, 17
a. Puan dalmn inceleyerek snfn genel durumunun nasl olduuna

karar veriniz. Bunun iin hangi merkezi dalm ve yaylm llerini
kullanrsnz?
b. Puanlar en uygun temsil biimi ile gsteriniz.
7. Yandaki stun grafii bir snftaki

8
aldklar notlar gstermektedir.
Buna gre;
a. Not verilerinin aklk, ortanca,
eyrekler akl, mod ve arit-
renci Says
rencilerin matematik dersinden
6
5
4
3
2
metik ortalama deerlerini bu-
lunuz.
b. Bu snf matematik dersinde ba-
3
4
Notlar
arl mdr? Neden?
8. a. http://www.tuik.gov.tr nternet adresinden 2000 ylndan itibaren

iinde bulunduumuz yla kadar lkemizde her yl ka evlenme ve
boanma olaylar yaandn bulup bu verileri bir tablo ile gsteriniz.
b. Tablodaki verileri en uygun grafik tr ile gsterip evlenen ift says
ile boanan ift says arasnda nasl bir iliki olduunu aklaynz.
c. Yllar ile evlenen ift says arasnda nasl bir iliki olduunu aklaynz. leriki yllar (bulunduumuz yldan sonraki yllar) iin evlenen ift
says ile ilgili nasl bir eilim gzlemliyorsunuz?
128
A VER ANALZ
OLASILIK
Olaslk
teorisinin
temeli tarihte ans

oyunlarna dayanr.
KAVRAMLAR
Olaslk
ki ift zar 12 kez masaya
rnek uzay
attnz dnn. En az bir
Tmleyen
kez iki zarn da st yznde
Ayrk olaylar
alt geleceini iddia eder mi-
Bamsz olaylar
siniz? Atlan iki zarn da st

yznde alt gelmesi ansnn yar yaryadan fazla olmas iin en az ka at yaplmaldr? 1650 li yllarda Fransa'da zar oyunlar oynanrken bu tr sorularn tremesi, o zamanlarn en nl iki dnr
Blaise Pascal ve Pierre Fermat'n bir araya gelmesine ve olaslk teorisi ile
ilgili almalarn balamasna sebep olmutur.
Bugn olaslk kavram; ekonomiden politikaya, sanattan pozitif bilimlere
kadar hayal edebileceiniz her alanda kullanlmaktadr. Ayrca olaslk sradan bir gnmzde bile spor ile ilgili yorum yaparken, borsay deerlendirirken veya hava durumunu tahmin ederken en sk kullandmz matematik
kavramdr.
1. rnek
Bir maden parann arka arkaya iki kez havaya atlmas deneyinde;
a. En az bir kez tura gelmesi olayn,
b. kez yaz gelmesi olayn,
c. Kesin olay yazalm.
zm
Bir maden parann iki kez havaya atlmas deneyinde ktlar (Y, Y), (Y, T),
(T, Y), (T, T) olacandan rnek uzay,
E = {(Y, Y), (Y, T), (T, Y), (T, T)} dir.
a. En az bir kez tura gelmesi olay A olsun. E kmesinin elemanlar arasndan, en az biri T olanlar alrsak A olaynn kmesini buluruz.

A = {(Y, T), (T, Y), (T, T)}
Hatrlayalm
Bir maden parann havaya atlmas gibi herhangi bir deneyin tm
ktlarndan oluan kmeye rnek
uzay denir ve E harfi ile gsterilir.
rnek uzayn her bir alt kmesine olay, bo kmeye imknsz
olay, E rneklem uzayna da kesin
olay denir.
B OLASILIK
129
b. kez yaz gelmesi olay B olsun. E kmesinin elemanlar arasnda

(Y, Y, Y) eleman olmadndan B olay imknsz olaydr, yani B = dir.
c. Kesin olay rnek uzay olup,

Hatrlayalm
Bir E rneklem uzaynn tm alt
kmelerinin kmesi K olsun.
K [0, 1] tanml ve aadaki
aksiyomlar gerekleyen P fonksiyonuna olaslk fonksiyonu,
P(A) deerine de A olaynn
olasl denir.
i. A K iin 0 P(A) 1 dir.
ii. P(E) = 1 dir.
iii. A K, B K, A B = ise
P(A B) = P(A) + P(B) dir.
E = {(Y, Y), (Y, T), (T, Y), (T, T)} dir.
2. rnek
Bir maden parann havaya atlmas deneyinde E = {Y, T} rnek uzaynn
kuvvet kmesi K = {, {Y}, {T}, {(Y, T)} dir.
1
,
2
P({Y, T}) = 1 ise P fonksiyonunun bir olaslk fonksiyonu olduunu
Buna gre K [0, 1] tanml P() = 0, P({Y}) = P({T}) =
gsterelim.
zm
1
1
, P({T}) = , P({X, Y}) = 1 deerleri sfr2
2
dan kk ve birden byk olmadndan her A K iin 0 P(A) 1
i. P() = 0, P({Y}) =
olur.
ii. P({Y, T}) = P(E) = 1 dir.

iii. {Y} {T} = dr.
P({Y} {T}) = P({Y}) + P({T})
P({X, Y}) =
1 1
+
2 2
1=1
i, ii ve iii salandndan P fonksiyonu, olaslk fonksiyonudur.
3. rnek
Birbirine e 36 daire diliminden oluan
dart tahtasnda dilimler 1 den 36 ya
kadar numaralandrlmtr. Buna gre
rastgele atlp dart tahtasna isabet
eden bir okun;
a. 9 numaral dilime isabet etme
olasl katr?
b. Numaras 5 in kat olan bir dilime
isabet etme olasl katr?
130
B OLASILIK
33
32
31
30
34
35 36 1 2 3
7
8
9
29
28
10
11
27
26
25
24
23
12
13
22
21
20 19 18 17
16
14
15
zm
Hatrlayalm
36 daire dilimi olduundan rnek uzayn eleman says s(E) = 36 dr.

a. Okun 9 numaral dilime isabet etmesi olaynn eleman says,
s(A) = 1 dir. stenen olaslk,

s^ A h
s^ E h
Bir E rnek uzayn her bir ktsnn olasl birbirine eit ise E e
olumlu rnek uzaydr.
E, e olumlu rnek uzay ve
A E ise,
s^ A h
dir.
P^ A h =
s^ E h
1
dr.
36
b. Okun 5 in kat olan bir dilime isabet etme olay B ise,

B = {5, 10, 15, 20, 25, 30, 35} ve istenen olaslk,

s^ B h
s^ E h
7
bulunur.
36
4. rnek
k Ha
la nt
gnde bozulma olasl % 5, di-
kinesinden birinin herhangi bir
nl
ya
Bir i yerindeki iki fotokopi ma-
erinin % 8 olarak tespit edilmitir. Buna gre her iki fotokopi

makinesinin herhangi bir gnde;
a. Bozulma olasl katr?
b. Sorunsuz alma olasl
katr?
zm
a. Makinelerin bozulmalar bamsz olaylar olduundan her iki makinenin
Hatrlayalm
bozulma olaslklarn arparz.

A, ayn gnde iki fotokopi makinesinin birden bozulma olay ise,

Birinci makinenin
bozulma olasl
kinci makinenin
bozulma olasl
P_ A i =
=
Bamsz iki olayn birlikte gerekleme olasl, bu iki olayn olaslklar arpmna eittir.
5 . 8
100
100
1
250
bulunur.
B OLASILIK
131
b. Herhangi bir gnde;

Hatrlayalm
Bir A olaynn olasl P(A) ise
tmleyeninin olasl,
P(A') = 1 P(A) dr.
Birinci makinenin sorunsuz alma olasl 1 kinci makinenin sorunsuz alma olasl 1

5
95
,
=
100 100
8
92
dr.
=
100 100
B, ayn gnde iki fotokopi makinesinin de sorunsuz alma olay ise,

Birinci makinenin
sorunsuz alma
olasl
kinci makinenin
sorunsuz alma
olasl
95 . 92
P_ B i =
100
100
=
437
bulunur.
500
5. rnek
Bir apkann iinde 1 den 15 e kadar numaralandrlm e byklkte biletler
vardr. bilet, ekilen biletler tekrar apkaya konmadan teker teker ekiliyor.
ekilen bilet numarasnn da asal say olma olasln aa emas
yaparak bulalm.
zm
15 ten kk asal saylar 2, 3, 5, 7, 11, 13 olduundan 15 bilet numarasndan 6 s asaldr.
1. ekili
2. ekili
3. ekili
4
13
Aa emasnda A, 1 den 15 e
kadar saylardan asal olanlar, B ise asal olmayanlar ifade
etmektedir. emadaki her bir
kesrin paydas, iinden seim
yaplacak tm elemanlarn saysn; pay ise gereklemesini
istediimiz olayn eleman saysn gstermektedir.
4A
9B
9
13
9
14
5A
8B
5
13
8
13
6
14
5A
8B
5
13
8
13
5
14
6A
9B
6
15
5A
9B
9
15
6A
8B
8
14
6A
7B
6
13
7
13
Sonular
Olaslk
3A
9B
AAA
5
4
6
15 14 13
4A
8B
AAB
5
9
6
15 14 13
4A
8B
ABA
9
5
6
15 14 13
5A
7B
ABB
9
8
6
15 14 13
4A
8B
BAA
6
5
9
15 14 13
5A
7B
BAB
6
8
9
15 14 13
5A
7B
BBA
8
6
9
15 14 13
6A
6B
BBB
8
7
9
15 14 13
Aa emasndan da grld gibi ekilen bilet numarasnn da asal

say olma olasl,

132
B OLASILIK
6 5 4
4
bulunur.
.
.
=
15 14 13 91
6. rnek
7 Siyam kedisi, 9 Birman kedisi ve 8 Habe kedisinin katld bir yarmada en gzel kedi seilmek isteniyor. 3 Siyam, 4 Birman ve 5 Habe
kedisi beyaz, dierleri gridir. Buna gre birinci seilecek kedinin;
a. Siyam veya Habe kedisi olma olasl katr?
b. Siyam kedisi veya gri olma olasl katr?
zm
Cinsi
Siyam
Birman
Habe
Beyaz
Gri
Rengi
Soruda verilenler yukardaki tablo ile gsterilmitir. S seilecek kedinin Siyam kedisi, B Birman kedisi ve G gri olma olay olsun.

P^ S h =
7

24
(24 kediden 7 si Siyam kedisidir.)
P^ B h =
9

24
(24 kediden 9 u Birman kedisidir.)
P^ G h =
12

24
(24 kediden 12 si gridir.)
a. S ve B ayrk olaylar olduundan P(S B) = 0 dr. O hlde,

P(S B) = P(S) + P(B)

=
9
16 2
7
+
=
= dir.
24 24 24 3
Hatrlayalm
A ve B ayrk olaylar ise
A B = olup A veya B olaynn olasl,
P(A B) = P(A) + P(B) dir.
b. S ve G ayrk olmayan olaylardr.

4
P(S G) =
(24 kediden 4 Siyam kedisi ve gridir.)
24
P(S G) = P(S) + P(G) P(S G)
7
12
4
+
24 24 24
15
24
5
tir.
8
A ve B ayrk olmayan olaylar

ise A veya B olaynn olasl,
P(A B) = P(A) + P(B)
P(A B) dir.
B OLASILIK
133
la nt
7. rnek
Boy Uzunluu
k Ha
ya
nl
190
180
170
160
150
140
0
35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45
Ayak
Numaras
Yukardaki serpme grafii bir spor kulbne katlanlarn boylar ile ayak
numaralar arasndaki ilikiyi gstermektedir.
Buna gre bu spor kulbne katlanlardan biri rastgele seildiinde bu
kiinin boyunun 170 cm den uzun veya ayak numarasnn 40 tan az
olma olasl katr?
zm
Verilen serpme grafiine gre gruptaki kii says 27 olduundan
s(E) = 27 dir.
Seilen kiinin boyunun 170 cm den uzun olmas olay A, ayak numarasnn 40 tan az olma olay B ise s(A) = 13 , s(B) = 14 ve
s(A B) = 2 dir.
Bizden istenen A veya B olaynn olasl olduundan,
P(A B) = P(A) + P(B) P(A B)
=
=
s^ A h
s^ E h
s^ B h
s^ E h
s^ A + B h
s^ E h
13 14
25
2
=
bulunur.
+
27 27 27
27
8. rnek
15 kiilik bir snftaki rencilerden
nn soyad Saymazdr.
Snftan rastgele seilecek rencinin;
a. nn de soyadnn Saymaz olma olasl katr?
b. En az ikisinin soyadnn Saymaz olma olasl katr?
134
B OLASILIK
zm
a. Seilen renciden nn de soyadnn Saymaz olma olasl,
3
c m
3
Olas tm seimlerin says
15
m
3
Hatrlayalm
3 kiiden nn de
soyadnn Saymaz
olmas
n elemandan r tanesinin ka farkl

ekilde seilecei n nin r li kombinasyonu ile bulunur.
1
15 . 14 . 13
3 . 2 .1
n
n!
b l=
dir.
r
^ n - r h! . r !
1
tir.
455
b. Seilen renciden en az ikisinin soyadnn Saymaz olma olasl,
Olas tm seimlerin says
3 . 12 + 1. 1
15 . 14 . 13
3 . 2 .1
37
tir.
455
la nt
ya
k Ha
9. rnek
nl
15
m
3
3 renciden nn
de soyadnn Saymaz
olmas
3
12
3
12
c m.c m + c m.c m
2
1
3
0
3 renciden
ikisinin soyadnn
Saymaz olmas
Bir okuldaki 54 11. snf rencisinden rastgele 6 s seilerek vizyona

yeni giren bir sinema filmi iin bu
rencilere cretsiz bilet verilecektir. 54 renciden 6 s daha nce
bu filmi izlemitir.
Seilen rencilerden 4 nn filmi daha nce izleyen renciler
olma olasln bulalm.
B OLASILIK
135
zm
Seilen 6 renciden 4 nn filmi daha nce izleyen renci olmas iin filmi izleyen 6 renciden 4 nn ve filmi izlemeyen 48 renciden 2
sinin seilmi olmas gerekir.
Bu durumlarn saysn yazlmda,
=KOMBNASYON(6;4)*KOMBNASYON(48;2) komutuyla 16920 buluruz.
Olas tm seimlerin saysn yazlmda,
=KOMBNASYON(54;6) komutuyla 25827165
buluruz.
Son olarak yazlmda,

= B1 / B3
Filmi izleyen 6 renciden
drdnn seilmesi
Olas tm
durumlarn says
yazar ve bizden istenen olaslk deerini 0,000655

olarak buluruz.
O hlde seilen 6 renciden 4 nn filmi daha nce izlemi olma olasl,

6
48
c m.c m
4
2
c
54
m
6
16 920
= 0, 000655 bulunur.
25 827 165
ALITIRMALAR 5B
1. Ayn byklkte 4 yeil, 3 krmz ve 5 mavi bilyenin bulunduu bir
kavanozdan rastgele bir bilye ekiliyor. ekilen bilyenin;
a. Yeil
b. Krmz
d. Krmz veya mavi
e. Ne yeil ne de mavi
c. Mavi
olma olasln bulunuz.
2. Ali, Burcu ve Cann aralarnda bulunduu alt kii bir sinema salonunda
yan yana rastgele oturacaklardr.
a. Alinin srann sa ucunda,
b. Ali ile Burcunun yan yana,
c. Burcu'nun Ali ve Can'a eit uzaklkta oturma olasl katr?
136
B OLASILIK
3. Bir ift, drt ocuk sahibi olmak istiyor.

Bu iftin drt ocuunun cinsiyet sralamasnn;
a. Erkek, kz, erkek, kz
b. Erkek, erkek, kz, kz
olma olasl katr?
4. ki kavanozdan birincisinde 5
mavi, 6 krmz; ikincisinde 4
mavi, 5 krmz top vardr. Buna
gre;
a. Yaz tura at yaplarak nce
kavanozlardan biri seiliyor.
Sonra seilen kavanozdan
bir top rastgele alnyor. Alnan topun mavi olma olasl katr?
b. Birinci kavanozdan rastgele bir top alnp ikinci kavanoza atlyor.
Sonra ikinci kavanozdan bir top alnp birinci kavanoza atlyor. Kavanozlardaki toplarn rengi bakmndan balangtaki durumun olma
olasl katr?
Aile Says
5. Bir okuldaki baz ailelere bir

anket uygulanmtr. Ailele-
30
rin kaar ocuklu olduu
25
kaydedilmi ve yandaki s-
20
tun grafii ile gsterilmitir.
15
Buna gre ankete katlan
10
aileler arasndan rastgele
seilen bir ailedeki ocuk
saysnn 2 den az veya
28
15
8
5
Ailedeki
ocuk
Says
4 ten fazla olma olasln

bulunuz.
6. 6 iftin bulunduu bir topluluktan 4 kii rastgele seilecektir. Seilen

kiilerin iki ift olma olasln bulunuz.
B OLASILIK
137


Yandaki kutu grafii, Dnyadaki baz ehirlerde gn
iinde llen hava scakln (C) gstermektedir.

42
44
46
48
50
52
54
Aadaki 15. sorular bu kutu grafiine gre cevaplaynz.
1. ( ) st eyrek 54 C tur.
2. ( ) Alt eyrek 46 C tur.
3. ( ) eyrekler akl 12 C tur.
4. ( ) Medyan 50 C tur.
5. ( ) 54 C dier verilere kyasla aykr bir deerdir.
Uzaklk (km)

Yeim Ankaradan otobse binerek zmite seyahat
etmi, otobs bir kez Boluda mola vermitir. Yandaki
366
grafik harekete baladktan sonra geen zamana gre

otobsn Ankaraya uzakln gstermektedir. Yeim
seyahati srasnda annesi tarafndan herhangi bir za-
188
manda bir kez aranmtr.

Aadaki 69. sorular yandaki grafik ve yukardaki

bilgilere gre cevaplaynz.
0,5 1 1,5 2
2,5 3
3,5 4
4,5
Sre
(sa.)
Yeimin annesi Yeimi aradnda;
6. ( ) Otobsn Ankara Bolu arasnda hareket hlinde olma olasl

7. ( ) Mola yerinde olma olasl
5
tir.
9
2
dir.
9
8. ( ) Otobsn Bolu zmit arasnda hareket hlinde olma olasl
1
dir.
3
9. ( ) Otobsn molada veya Ankaraya en fazla 188 km uzaklkta olma olasl
4
tr.
9

1. a. 19802015 yllar arasnda Trkiyenin nfusunu gstermek iin en uygun temsil biimi .......................
b. 24 kiilik bir snftaki rencilerin en sevdikleri dersleri gstermek iin en uygun temsil biimi
.............................
c. Bir okuldaki 9 ve 11. snf rencilerinin son bir hafta iinde ev devlerine ka saat harcadklarn
gstermek iin en uygun temsil biimi .............................
d. Bir grup rencisinin IQ su ile not ortalamalar arasndaki ilikiyi gstermek iin en uygun temsil biimi
.............................
138

2. y
x
I. Grafik
x
II. Grafik
III. Grafik
IV. Grafik
a. Bir evin boyanmasnda alan ii says ile iin tamamlanma sresi arasndaki ilikiyi gsteren grafik,
................ numaral grafik olabilir.
b. nsanlarn boy uzunluu ile giydikleri ayakkab numaralar arasndaki ilikiyi gsteren grafik, ................
numaral grafik olabilir.
c. rencilerin okula ne kadar uzakta oturduu ile matematik dersindeki baars arasndaki bulunan
ilikiyi gsteren grafik, ................ numaral grafik olabilir.

1. 50 kiinin alt bir i yerine kahve makinesi alnacaktr.
Bu i yerinde kahve tketiminin ve giderinin planlanmas iin
ilen Kahve
(Kupa olarak)
alanlarla yaplan bir ankette, alanlara gnde ka kupa
Frekans
10 12
10
kahve tkettikleri sorulmutur. Anketin sonular yandaki tabloda verilmitir. Buna gre hangi merkezi eilim ve yaylm ls, bu i yerinde alan bir insann ortalama ne kadar kahve tkettiinin en iyi gstergesidir?
2. 500
kiinin katld bir anketin

% 10
katlmclarnn cinsiyet ve eitim

durumuna ilikin grafikler yandaki
% 60
gibidir. Buna gre;
% 40
Kadn
% 70
Erkek
% 20
Dier
Lise
niversite
a. Kadn katlmclarn says, erkek katlmclarn saysndan

ka fazladr?
b. Ankete katlan niversite mezunu katlmclarn
katlmclarn saysn bulunuz.
3
erkek olduuna gre niversite mezunu kadn
7
139

3. Bir oku yapt 5 attan 3 n hedefe isabet ettirebiliyor. Buna gre bu oku at gerekletirdiinde;
a. atn da baarl olma,
b. lk iki atn baarl, nc atn baarsz olma,
4. Bir oyunun kuralna gre I. ark iki kez eviren oyuncu

l
blnmtr.)
Buna gre;
I. ark
a. Bir oyuncunun dl alamama olasl katr?
4. dl
ibrenin gsterdii dl alyor. (arklar e dilimlere
5.
ark evirmeyi hak ediyor. kinci ark eviren oyuncu,
6.
gelen iki saynn toplam 6 veya 6 dan fazla ise II.
1. dl
c. atn da baarsz olma olasln bulunuz.
2.
3.
II. ark
b. Bir oyuncunun 4. dl alma olasl katr?

1. Bir ocuk doktoruna gn iinde muayene olan
hastalarn yalar ve kilolar arasndaki ilikiyi
gzlemlemek iin bir grafik hazrlanacaktr.
Buna gre aadaki grafik trlerinden hangisi-
3.
40
45
50
55
60
65
70
75
80
85
90

Yukardaki kutu grafii bir basketbol takmnn
lig boyunca oynad 30 mata attklar basket
nin seilmesi daha uygun olur?
saylar kullanlarak oluturulmutur.
A) Stun grafii
B) Kutu grafii
Buna gre bu takm oynad malarn yzde
C) Daire grafii
D) izgi grafii
kanda 60 ile 90 arasnda basket atmtr?
E) Serpme grafii
A) % 25
B) % 50
D) % 100
E) Hibiri
C) % 75
2. 4 hemire ve 5 doktorun bulunduu bir top-
4. Bir maden para ile bir zar birlikte atlyor. Atlan
luluktan rastgele iki kii seilecektir. Seilen iki
maden parann tura ve zarn st yzne gelen
kiinin de hemire olma olasl katr?
saynn tek say olma olasl katr?
A)
140
1

6
B)
1

5
C)
1

4
D)
1

3
E)
1
2
A)
1

12
B)
1

6
C)
1

4
D)
1

3
E)
1
2

5. Hakan, bir dev iin scaklk (dey eksen) ve
dondurma satlarn (yatay eksen) karlatran
bir serpme grafii izmek istiyor.
Hakann izecei serpme grafiindeki noktalarn nasl bir eilim gstermesi beklenir?
8.
10

Yukardaki kutu grafii, 20 erkek ve 20 bayandan oluan bir toplulua sorulan Bir gnde
A) Yatay bir doru boyunca yaylmalar
ortalama ka saat bilgisayar kullanyorsunuz?
B) Pozitif eimli bir doru boyunca yaylmalar
sorusuna verilen cevaplarla ilgili bilgileri gster-
C) Negatif eimli bir doru boyunca yaylmalar
mektedir. Krmz grafik bayan, mavi grafik ise
D) Dikey bir doru boyunca yaylmalar
erkek katlmclara aittir.
E) Herhangi bir doru boyunca yaylmamalar
Buna gre bu topluluktan rastgele seilen birinin

gnde ortalama 5 saatten fazla bilgisayar kullanan erkek olma olasl katr?

cevaplar yandaki
terilmitir.
C)
2

3
D)
3

4
E) Hibiri
retilen rnlerin % 2 si, II. makinede retilenle7 10
histogramla gs-
1

2
de geri kalan II. makinede retiliyor. I. makinede
27 30
sorusuna verilen
B)
9. Bir fabrikada retilen rnlerin % 70 i I. makine-
23 26
kullanyorsunuz?
19 22
saat bilgisayar
1

4
Kii Says
15 18
6. Bir haftada ka
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
11 14
A)
Bu verilerin ortanca (medyan) deeri aadaki

veri gruplarndan hangisinde bulunur?

A) 1114
B) 1518
D) 2326
E) 2730
rin % 5 i defolu kyor.
Ya
retilen bir rnn defolu kma olasl katr?

A) % 2,1
B) % 2,9
D) % 3,9
E) % 4
C) % 3,1
C) 1922
10. ngilizce, Almanca ve spanyolca dillerinden en

az birini konuabilen 50 kiilik bir grupta, ngilizce konuan 24, Almanca konuan 20 ve
spanyolca konuan 32 kii vardr. Sadece n-
7. Gnlere gre bir nternet sitesini ziyaret eden
gilizce ve Almanca konuan 9, sadece ngilizce
kiilerin saysn gstermek ve art ile azal-
ve spanyolca konuan 6 ve her n konu-
lara vurgu yapmak isteyen bir kiinin aadaki
an 4 kii vardr.
temsil biimlerinden hangisini kullanmas daha
Bu gruptan rastgele seilen birinin ngilizce ve
uygun olur?

A) Daire grafii
B) Stun grafii
C) Serpme grafii
D) izgi grafii
E) Kutu grafii
Almanca konutuu bilindiine gre spanyolca

da konuma olasl katr?

A)
4

10
B)
4

7
C)
3

7
D)
9

13
E)
4
13
141
1. BLM
4. a. 16
b.
1. Blm Hazrlk Sorular

1. a.
5. a. f(n) = 8n 41 b. f ^ n h = -
b.
c.
c. f(n) = 6n 27 d. f ^ n h =
35
6. 5,
d.
20
c. 24 d.
3. A :
1
4
e. 16
19
8. a.
7. a. 9,5
2. a. 36 b. 25
c. 3 veya 1
15
2
25
b. 72,5
b. 18
c. 4

e. 5
f. 1
g.
1
3
d. 35
h.
Altrmalar 1A
1. a. I, II, IV
3. a.
b. II
2. 10!
3
3. a. n
b. n + n c. (2) d.
2

d.
4 2
.c
n-1
4. a. i. f(1) = 1, f(2) = 3, f(3) = 6,
b. 3
n + 17
2 4
n-1
b.
c. 3 veya
3
b. 16 . d
3
m
2
5. a. 104
n . ^n + 1h
2. C
3. B
4. B
5. C
6. C
7. B
8. C
9. E
10. C
n-5
2. a. 24.3
b. 3.52

c. 24.32
d. 22.3.52
7
5
3. 183529 , 10392951,
4529 , 363529 , 333529
c. 2n4
n-1
8
4. 25900
4. E
5. a
10
10
24
24
14
42
14
42
45
144
720
5. 14700
6. a. i. 89

b. i. f(1) = 1, f(2) = 4, f(3) = 9

f(4) = 16, f(5) = 25
ii. f(n) = n2
5. 1
7. a.
243
8
ii. 214
b. 40
8. a. 3
b.
7. x2y2z2
22
Altrmalar 2A
b. 252
ii. a. f(n) = 105 7n b. 35
A. 1. Y
2. D
3. Y
4. D
5. D
6. D
7. Y
8. D
9. Y
10. D
B. 1. a.
c. 249
2n - 1
n+3
b.
19
13
c.
23
15
d. 379
3. b. f ^ 1 h =

d. -
142
55
2
, r = 4
201
2
CEVAP ANAHTARI
c. -
537
2
2. a. 1 / aritmetik
c. n + 3 / sonlu
3. a. 2 / geometrik
b. 2n
Saylar
EBOB
EKOK
a.
6, 20
60
b.
7, 11
77
c.
25, 45
225
d.
4, 6, 12
12
e.
3, 8, 9
72
f.
10, 15, 20
60
1.
1. Blm Deerlendirme Sorular
Altrmalar 1B
2. b. f(1) = 4, r = 5
8. 36
3 . 3
6. 89
1. i. a. f(n) = 13n 8
EBOB (a, b) EKOK(a, b)
6. EBOB(A, B) = 7 , EKOK(A , B) = 210
b. 192
iii. 225
b. 2029
1. 350
iii. 120
24
625
D. 1. D
f(4) = 10, f(5) = 15
ii. f ^ n h =
4.
b.
2
2. a. 18
3. 8250
2. BLM

ii. a. f ^ n h = 16 . f

b. 987
11. E 12. A
9. 305
3
b. 1
dizi
2. 40
, 10
1. i. a. f(n) = 2.3
5. a. 7
6 - 3n
Altrmalar 1C
B:
4. 1
22
55
4 n
29 + 27 n
C. 1. a. Birinci ve ikinci terimi 1, bundan

sonraki her terimi kendisinden nceki iki terimin toplamna eit olan
2. 12
3. 6
4. 15
6. 33
7. 60
8. 6
5. 117
Altrmalar 2B
1.
2. -
72 96 144 192 720 1020 1430 1665 8712 36723 48340 74904
2
5. a.
15 12 6
12
12
10
18
12
12
10
11 6
1
4
3.
11
12
3. IIIV VI
5. 5
6. 16
9. 12
10. 7
6. 30
7. 60
9. 20
1. a. 1160 TL tasarruf yapar.
Gelirler
Kira/Dkkan
17%
Kira/Ev
11%
Maa
72%
2. Y
3. Y
4. D
5. D
6. Y
7. Y
8. D
9. D
10. Y
B. 1. a. 6 cm
b. 72
2. a. 17
b. 842
C. 1. 22
2. 97
4. 5
5. 119
4. C
5. D
6. C
7. D
8. D
9. E
10. B
11. A 12. E
3. 23:00
4. Cuma
5. Perembe
6. 1
7. Ocak
8. 14
A. 1. D
2. Y
3. Y
4. Y
5. D
6. Y
7. D
8. D
9. Y
10. D
B. 1. a. I
b. III
Yzde
Gsterimi
0,75
% 75
2. a. A dr.
b. 9
3. a. 20 dir.
b. 62,5
2. 1256,70
b. 5,5
4. 4320
D. 1. D
2. E
3. C
4. C
5. C
6. D
7. D
8. D
9. B
10. E
Sa lk
7%
Gda
17%
Giyim
5%
4. BLM
2. renci yorumuna bal.
&
&
& &
1. ABC + PNM , DEF + KLJ
3. II. firma
2. B
4. a. 47285 km
1. 283,20
b. i. B
ii. A
3. 40
4. a. 20 br2
b. 48 br2
5. a. 8r cm
b.16r cm2

c. 2r cm
d. 4r cm2
7.
3. a. 240
b. 250000
c. 490,08
b. 189
0,2
% 20
5. % 132
6. % 12,5
7. % 30
0,45
% 45
8. % 2 artar
9. 20000
10. 25
1,125
% 112,5
11. % 8,125
12. a. 97430 b. 20591
0,6
% 60
b. 2 13 br
Yanal Alan
(br2)
Yzey Alan
(br2)
Hacim
(br3)
a.
48
66
36
b.
64
94
60
c.
30 + 10 5
38 + 10 5
20
d.
36r
54r
54r
2. 40
4. a. % 5
20
c. 120
E itim
14%
Altrmalar 3B
Ondalk
Gsterim
2. a. Pazartesi b. Pazartesi
6. a. 4 5 br
Kesir
Gsterimi
Faturalar
9%
5. 2000
Aidat
3%

c. 10764,80 TL
3. BLM
Giderler
Araba
9%
3. D
1.
Di er
5%
Kredi Taksidi
31%
3. 17
2. D
1. Mart
3. a. 360
ii.
c. 63
D. 1. C
Altrmalar 3D
C. 1. 0631

A. 1. D
5. 140625 6. I. Kampanya
Altrmalar 3A
12. 15
4. 15
7. 2555,56 8. Birinci ara
8. 25
8. 9
11. 30
4. 20
x: altn miktar
11
y=
x
12
4. 12
7. 16
97
b. y: saf altn miktar

b. i.
2. 120
36
8.
8
3
5
6
25
0,24
% 24
Altrmalar 3C
1.
VA
VB
4
3
nden
2. 24
3. 7
Sadan
9. 36
CEVAP ANAHTARI
143
4. a. 11A
10.
b. 11B
c. 11A
5. a. 21

b. rencilerin boy ve ktleleri arasnda pozitif ancak orta kuvvetli bir iliki
vardr.
6. a.
11. 120
1. Sporcu
2. Sporcu
74
65
14,4
14,8
A. Ort
S.Sapma
Altrmalar 4A
1. 3,6 2.
1
5 000 000
3. 1125
4.
25
Altrmalar 4B
1. 486
2.
7. a.
1
9
b.
2
9
c.
4
9
80
3. a. 6 b. 74,40
5. 48
2. D
6. D
7. Y
3. Y
4. D
b.
50 000
9. a.
5. Y
c. 6
2. a. Azalr
b. Deimez c. Artar
C. 1. 128,92
2. a. 5184
1
6
b.
1
12
2. a.
3. a.
1. a. 396
b. 72
c. 172,80
2. a. 1940 ve 2010
b. 19801990

c. ehirlere g
b. 29160
3. 64
D. 1. C 2. E 3. E
4. C
5. D 6. E
7. B 8. B 9. A 10. C 11. D
I. Maaza II. Maaza

A. Ort.
5. BLM
18
14

Halon 1301
29
Metil Kloroform
80,7
77,9
Ortanca
80
85
Tepe D.
100
Yok
Kloroflorokarbonlar
4. a.
1
3
1
6
3. a.
4. 148
5. a.
b. 35
B Sitesi
A. Ort
4200
2600
Tepe D.
4000
2000
Ortanca
4000
2000

b. Aritmetik ortalama
144
CEVAP ANAHTARI
b.
89
198
b.
c.
b.
16
12
d.
c.
2
3
e.
1
4
1
10
1
16
61
110
5.
6.
20
A. 1. Y
2. D
3. Y
4. D
6. D
7. Y
8. D
9. Y
33
5. Y
B. 1. a. izgi grafiidir.
b. stun veya daire grafiidir.
c. kutu grafiidir.
d. serpme grafiidir.
2. a. II
b. I
c. III
C. 1. Aritmetik ortalama
2. a. 100
4. a.
A Sitesi
3. a.
2. a. 41,25
b.

c. I. maaza daha baarldr.
Karbon Tetraflorr
299
47
3. a. Telefon sat saysnn gnlere gre

art ve azallarna vurgu yapmak
iin izgi grafii kullanlmtr. Ayn
veriler stun grafii ile de gsterilebilirdi.

b.
1.
34
7. a. Aklk: 4
Ortanca: 4
eyrekler Akl: 1,5
Mod: 4
1. a.
Altrmalar 5A
B. 1. a. 1,5
22 26,5
Altrmalar 5B

f. Ayrk olaylar
A. 1. Y
17

c. Ayrk olmayan olaylar

e. Tmleyen olaylar

b. Bu snfn matematik dersinde genel
olarak baarl olduunu syleyebiliriz.

b. Ayrk olaylar

d. Ayrk olmayan olaylar
6. 540
Buna gre snfn bu snavdaki baarsn orta olarak deerlendirebiliriz.
Aritmetik Ortalama: 3,35
8. a. Ayrk olmayan olaylar
11r
4. 194

b. 1. Sporcu
6. a. En dk puan 17, en yksek puan

47 olup puanlarn alt eyrei 22, st
eyrei 34, medyan 26,5 ve aritmetik ortalamas 28,3 tr.

b. rencilerin matematik ve fizik yazlsndaki puanlar arasnda pozitif
ancak orta kuvvetli bir iliki vardr.
27
125
5
8
b. 200

b.
b.
18
125
c.
8
125
1
16
D. 1. E
2. A
3. B
4. C
5. B
6. C
7. D
8. A
9. B
10. E
AB
anket: Sormaca.
hobi: Ura.
antibiyotik: Bitkilerde, zellikle kf mantarlarn-
ikramiye: 1. Bir yerde alan kimselere genellik-
da bulunan veya sentezle elde edilen, birok mikroba
le kazantan datlan veya iyi altklar iin verilen
kar kullanlan, penisilin, streptomisin vb. maddelerin
aylk d para. 2. Piyangoda bir kimseye kan para
ortak ad.
veya nesne.
arayz: Bilgisayar yazlmlarnn kullanc tarafndan altrlmasn salayan, eitli resimlerin, grafiklerin, yazlarn yer ald n sayfa.
artk yl: Drt ylda bir gelen 366 gnlk yl.
inziva: Toplum hayatndan kap tek bana yaama.

itilaf: Anlama, uyuma, uzlama.
igal: Bir yeri ele geirme.
asistan: Yardmc.
KM
avro: Avrupa Birlii'nin ortak para birimi.

birikim: Biriktirilen mal veya para.
bte: Devletin, bir kuruluun, bir aile veya kimsenin gelecekteki belirli bir sre iin tasarlad gelir
ve giderlerinin tm.
DEF
altay: Bilim adamlarnn ve uzmanlarn bir konuda n hazrlk yapmak zere katld inceleme ve
deerlendirme toplants.
dekorasyon: Dekor yapma ii, bir yeri ssleme.
dolar: Amerika Birleik Devletleri, Kanada vb.
devletlerin para birimi.
ekipman: Takm.
enflasyon: Gereinden fazla art, ikinlik, pahallk.
er: Koca, erkek.
erginlemek: Ergin bir duruma gelmek, reit ol-
kroki: Bir nesnenin balca zelliklerini yanstacak biimde hazrlanm tasla.

kronometre: Sreler.
ku bak: Yksek bir yerden aaya doru,
btn genilii iine alacak biimde bak.
maket: Mimarlkta, sanayide ve baz sanat dallarnda yer alan eserlerin taslak durumundaki kk
rnei.
mali: Parasal.
maliyet: retimde bir mal elde edilinceye dein
harcanan deerlerin toplam.
mesai: alma, emek.
miladi takvim: Hz. sa'nn doumunu balang
olarak alan takvim.
lek: Bir harita veya resimde grlen uzaklklarla bunlarn iaret ettii, karland gerek uzunluklar arasndaki oran.
mak.
PRST
erzak: Uzun sre saklanabilen yiyeceklerin genel

ad.
faiz: letmek iin bir yere dn verilen paraya
karlk alnan kr, getiri, nema.
pansiyon: Btn veya bir blm srekli veya

belli bir zaman iin kiraya verilen, istee gre yemek
de veren ev.
SZLK
145
VYZ
parite: ki lke parasnn karlkl deeri.

pist: Motorlu aralarn yarlar ve koular iin
zel olarak dzenlenmi yer, yarlk.
poplasyon: Nfus.
vade: Bir iin yaplmas veya bir borcun denmesi iin tannan sre, mhlet.
yaltm: Elektrik, ses ve s akmn engelleme,
izolasyon.
rezervasyon: Ayrtma.
sarfiyat: Harcanan eylerin tm, harcama,
masraf.
tasarruf: Para biriktirme, artrm.
tehis: Belirleme, tan.
yatrm: Paray, gelir getirici, tanr veya tanmaz bir mala yatrma, mevduat, plasman.
yer ekimi: Yer ktlesinin ekimi etkisiyle bir cismin, trl blmlerine uygulanan glerin bilekesi.
yuan: in'in para birimi.
zam: Bir eyin fiyatn artrma, bindirim.
KISALTMA VE SEMBOLLER
doal saylar
N
+
kilometre
km
2
pozitif doal saylar
cm
santimetrekare
tam saylar
m2
metrekare
gerek saylar
km2
kilometrekare
_ f ^ n hi
genel terimi f(n) olan dizi
cm3
santimetrekp
EKOK(a, b)
a ve b nin en kk ortak kat
dm
desimetrekp
EBOB(a, b)
a ve b nin en byk ortak bleni
m3
metrekp
yzde
litre
P!
P faktriyel
gram
AB
A kesiim B kmesi
kg
kilogram
AB
A birleim B kmesi
sn
saniye
s(A)
A kmesinin eleman says
dk.
dakika
P(A)
A olaynn olasl
sa.
saat
elemandr
Newton
eleman deildir
TL
Trk liras
n
b l
r
n elemanl bir kmenin r elemanl

kombinasyonu
avro
eittir
dolar
eit deildir
KDV
katma deer vergisi
yaklak
TV
zel tketim vergisi
ise
MTV
motorlu tatlar vergisi
cm
santimetre
TFE
tketici fiyatlar endeksi
metre
146
SZLK / KISALTMA VE SEMBOLLER
1. Boll M., Matematik Tarihi, letiim Yaynevi, stanbul, 2004.

2. Cajori F., A History of Mathematical Notations (2 volumes), The Open Court Publishing Co., Lasalle, llinois, 19281929.
3. oker D., Karay T., Matematik Terimleri Szl, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 1983.
4. Katz V. J., A History of Mathematics: An Introduction, Harper Collins College Publishers, New York, 1993.
5. arlak Z., Aile Btesi ve Kaynak Ynetimi, T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanl Yaynlar, stanbul, 2012.
6. T.C. Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Ortaretim Matematik Dersi (9, 10, 11 ve 12. Snflar)
retim Program, 2013.
7. T.C. Mill Eitim Bakanl Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl Ortaokul Matematik Dersi (5, 6, 7 ve 8. Snflar) retim
Program, 2013.
8. Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2012.
9. Yazm Klavuzu, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2012.
10. https://primes.utm.edu/largest.html

(Eriim Tarihi: 16.04.2015 Kullanld Sayfa: 44)

11. http://www2.aku.edu.tr/~kgungor/KDV-2.doc

12. https://intvd.gib.gov.tr/internetvd/template.isp?page=IVD HSP MTV

13. http://www.bilimveteknik.com/node/1994

14. http:/www.netkayit.com/turkiye-haritasi.php

15. http://www.mgm.gov.tr/genel/sss.aspx?s=atmosfer

16. http://www.mgm.gov.tr/veridegerlendirme/sicaklik-analizi.aspx?s=msfb

17. http://yegitek.meb.gov.tr/aok/AokKitaplar/AolKitaplar/Cografya 4/3.pdf
1. http://www.netkayit.com/turkiye-haritasi.php (Eriim Tarihi: 20.07.2015 Kullanld Sayfa: 96, 97, 99, 100, 111)
2. Kitabmzn 7, 35, 78, 79, 105, 108, 110, 112 ve 134. sayfalarndaki fotoraflar yaynevimizin arivine aittir.
3. Kitabmzdaki dier tm fotoraflar http://www.shutterstock.com nternet adresinden satn alnmtr.
4. Kitabmzn 134. sayfasnda bulunan fotoraftaki rencilerin ailelerinden fotoraflarnn kitabmzda kullanlacana dair
izin alnmtr.
KAYNAKA / GRSEL KAYNAKA
147
Proje Deerlendirme Formu
Yetersiz
Orta
Beceriler
yi
ok yi
Aklama: Bu form, projelerinizi deerlendirmeniz iin her proje sonunda kullanlmak zere hazrlanmtr. Her bir ifadeyi dikkatlice okuyarak ok yi , yi , Orta , Yetersiz seeneklerinden sizin iin uygun olan, ( X ) iareti ile belirtiniz.
A. Projeyi Hazrlama Sreci

1. Projenin kapsamn uygun biimde snrlandrma dzeyi
2. Grup yelerinin grevlerini belirleme dzeyi
3. Projenin hazrlanmasnda zgn yaklamlar kullanma dzeyi
4. Birey ya da takm performans, takm i birlii dzeyi
B. Projenin erii
1. Kullanlan ara gerelerin amaca uygunluk dzeyi
2. Yaratclk becerilerini kullanma dzeyi
3. Eletirel dnme becerilerini kullanma dzeyi
4. Ulatmz bilgilerin ve kaynaklarn gvenilirlik dzeyi
5. Proje sonularn rapor hline getirebilme dzeyi
C. Proje Sunum Sreci
1. Sunumda Trkeyi uygun biimde kullanabilme dzeyi
2. Sunumu yazl ve grsel materyallerle destekleme dzeyi
3. Sunum sresini uygun kullanma dzeyi
4. Sorulara uygun, ak yantlar verebilme dzeyi
5. Yorumlar gerek hayattan rneklerle destekleme dzeyi
z Deerlendirme Formu
Aklama: Bu form, her blm sonunda baz ltlere gre kendinizi deerlendirebilmeniz iin hazrlanmtr. Her bir
lt dikkatlice okuyarak bu ltlerin sizde bulunma dzeylerini, ok yi , yi , Orta ve Yetersiz seeneklerinden
birini iaretleyerek belirtiniz.
Orta ve yetersiz olarak iaretlediklerinizin nasl gelitirilmesi gerektii konusunda, ders ve rehber retmeninizden
tavsiyeler alarak bu tavsiyelere uymaya alnz.
1. Zamanm verimli kullanabildim.

2. Derse anlaml katklar salayabildim.
3. Sorumluluklarm yerine getirdim.
4. Arkadalarmla i birlii yaptm.
5. retmenim ve arkadalarmla olumlu iletiim .kurabildim.
6. Bakalarnn dncelerine sayg gsterdim.
7. Olumlu davranlarmla bakalarna rnek olabildim.

8. Okuldaki sosyal, kltrel ve sportif etkinliklere katldm.
9. Bilgilerimi ve dncelerimi arkadalarmla paylatm.
10. Grup almalarna katldm.
11. Ders ara gerelerine zen gsterdim.
12. Her matematik dersi ncesinde derse hazrlk yaptm.
13. Matematik dersinde rendiklerimi gnlk hayatmda uygulayabildim.
14. Matematik dersinde rendiklerimi dier derslerimle ilikilendirebildim.
15. Matematik dersinde teknolojiyi etkin kullanabildim.
148
PROJE DEERLENDRME FORMU / Z DEERLENDRME FORMU
Yetersiz
Orta
yi
5. Blm
ok yi
Yetersiz
Orta
yi
4. Blm
ok yi
Yetersiz
Orta
yi
3. Blm
ok yi
Yetersiz
Orta
yi
2. Blm
ok yi
Yetersiz
Orta
yi
z Deerlendirme ltleri
ok yi
1. Blm

Matematik 11 Temel

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematik 11 Temel

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ortaretim

Bu kitap, Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu

AYDIN YAYINCILIK VE ETM HZMETLER N. TC VE SAN. A. .

Bu kitabn her hakk sakldr ve AYDIN YAYINCILIK ANONM RKETNE aittir.

978 - 975 - 7948 - 97 - 1

GRSEL TASARIM UZMANI

PROGRAM GELTRME UZMANI

LME DEERLENDRME UZMANI

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIK UZMANI

zgn Matbaaclk San. ve Tic. A..

belge: 0 312. 645 19 19

Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Mehmet kif Ersoy

Mustafa Kemal ATATRK

1. Aadaki ekil rntlerinde ? yerine gelmesi

gereken ekli bulunuz.

Buna gre A ve B yazan yerlere gelmesi gere-

Projenin Amac: Bir odann lekli izimini ve maketini

Yukardaki ekillerde saylar belli bir kurala gre

Verilen konuyla ilgili aratrmalarnz ve almalarnz somutlatrarak sunabileceiniz projeleri ierir.

gereken saylar bulunuz.

2. Hobi odanzn boyutlarna karar veriniz.

5. f ( x ) = 3x 1 olmak zere aada istenenleri

duvarlarn kaplayacanz duvar malzemesi ile

letirmek iin gerekli olanlar ) ile ilgili fiyat aratrmas yapnz.

6. Projeniz iin gerekli ara ve gereleri belirleyip temin ediniz.

1. Kareli ktta hayalinizdeki odann

lgili blmde reneceiniz kavramlar gsterir.

GEREK SAYI DZS

Yedi frakl doru, bir

farkl blgeye ayrr?

Projenin Sunum Sreci

yaplabilmesi iin gerekli malzemeleri belirleyip maliyeti hesaplaynz.

Bu soru 2. rnek te zlecektir.

2. Aratrmalarnzn sonunda topladnz bilgilerle bir poster sunumu hazrlaynz.

Gerek Say Dizisi

A LEKL ZM LE UZUNLUK, ALAN VE HACM ARASINDAK LK

N + kmesinden, R kmesine tanmlanan her f fonksiyonuna bir gerek

f ( 2 ) dizinin ikinci terimi,

( f ( n ) ) = ( f ( 1 ) , f ( 2 ) , f ( 3 ) , ... , f ( n ) , ... ) eklinde gsterilir.

say dizisini gsterir.

Matematikte edinilmesi gereken nemli becerilerden bazlar;

f ( n ) fonksiyonu kulenin n. srasndaki tula saysn gstermek zere;

ncesinde aklamalarn grdnz konularn

O hlde dizinin 7. terimi 384 tr.

Buna gre yeni km bir daldan oluan bu bitki uygun koullarda

Yeni kan her

dal, ikinci yln

lk olarak Pizal Leonardo Fibonac-

ci kendi kitabnda bu saylardan

A GEREK SAYI DZS

lenen konuyla ilgili tarihsel bilgileri ierir.

Bu blmde, tek banza yapabileceiniz, kefederek

3. Adm : Grafik Aralar sekmesinin al-

tndaki Tasarm seeneklerinden istedi-

Aile Btesi Hazrlayalm

lgili ileniin gnlk hayatla ilikilendirildiini gsterir.

lenen konu ile ilgili meraknz uyandracak bilgileri ierir.

Bu logoyu grdnz yerlerde hesap makinesi