Mat9 PDF

ORTARETM
MATEMATK
9
DERS KTABI
Bu kitap, Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 31.07.2013 tarih ve
86 sayl kurul kararyla 2013-2014 retim ylndan itibaren 5 (be) yl sreyle ders kitab olarak
kabul edilmitir.
YAZARLAR
Erhan KARAKUYU Oktay BACI
DKEY YAYINCILIK
1
Her hakk sakldr ve DKEY YAYINCILIK SAN. ve TC. LTD. . ne aittir. indeki ekil,
yaz metin ve grafikler, yayn evinin izni olmadan alnamaz; fotokopi, teksir, film eklinde ve baka
hibir ekilde oaltlamaz, baslamaz ve yaymlanamaz.
ISBN: 978-975-9168-13-1
Editr
Yeliz ELEN
Dil Uzman
Krat EFE
Grsel Tasarm Uzman
Soner GRGN
Program Gelitirme Uzman
Yusuf SARIGNEY
lme Deerlendirme Uzman
Kenan GEDK
Rehberlik / Geliim Uzman
Filiz YILMAZ
DKEY YAYINCILIK
Kavack Subayevleri Mah. Fahrettin Altay Cad. No.: 4/8 Keiren/ANKARA
tel.: (0.312) 318 51 51- 50 belgegeer: 318 52 51
STKLL MARI
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;
Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
Verme, dnyalar alsan da bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell?
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell.
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll.
Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

heda fkracak topra sksan, heda!
Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,
Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm!
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm.
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.
Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.
Bu ezanlar -ki ehadetleri dinin temeliEbed yurdumun stnde benim inlemeli.
Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,

Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar,
Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar?
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Her cerhamdan lh, boanp kanl yam,
Fkrr ruh- mcerret gibi yerden nam;
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Arkada, yurduma alaklar uratma sakn;

Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn;
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn.
Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!

Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll;
Hakkdr hr yaam bayramn hrriyyet;
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll!

Mehmet kif Ersoy
GENLE HTABE
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin
en kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dhil ve hric bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde
bulunacan vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn ve
erait, ok namsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zapt
edilmi, btn tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm
ve daha vahim olmak zere, memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar
gaflet ve dallet ve hatt hyanet iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar
sahipleri ahs menfaatlerini, mstevllerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi vazifen, Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret,
damarlarndaki asil kanda mevcuttur.

Mustafa Kemal Atatrk
MUSTAFA KEMAL ATATRK

(1881-1938)
NDEKLER
ORGANZASYON EMASI ................................................................................................................ 8
1. NTE: SAYILAR VE CEBR.......................................................................................................... 9
9.1 KMELER.............................................................................................................................. 10
9.1.1 Kmelerde Temel Kavramlar............................................................................................. 11
Kme Kavram............................................................................................................................. 11
Kmelerin Gsterilii.................................................................................................................. 12
Sonlu ve Sonsuz Kmeler.......................................................................................................... 15
Evrensel Kme............................................................................................................................ 16
Alt Kme ...................................................................................................................................... 18
Alt Kmenin zellikleri............................................................................................................... 19
Eit Kmeler................................................................................................................................ 21
9.1.2 Kmelerde lemler............................................................................................................ 22
Kmelerde Birleim, Kesiim, Fark ve Tmleme lemleri...................................................... 22
ki kmenin Kartezyen arpm.................................................................................................. 34
9.2 DENKLEM VE ETSZLKLER............................................................................................. 39
9.2.1 Gerek Saylar.................................................................................................................... 40
Toplama leminin zellikleri..................................................................................................... 41
arpma leminin zellikleri...................................................................................................... 41
9.2.2 Birinci Dereceden Denklem ve Eitsizlikler..................................................................... 44
Eitsizliin zellikleri.................................................................................................................. 44
Gerek Saylar Kmesinde Aralk Kavram............................................................................... 46
Mutlak Deer................................................................................................................................ 52
Mutlak Deerin zellikleri........................................................................................................... 54
Denklem Sistemlerinin zm Yollar....................................................................................... 58
9.2.3 stl fade ve Denklemler.................................................................................................. 66
stl fadelerin zellikleri.......................................................................................................... 67
Kkl Saylar................................................................................................................................ 70
Kkl Saylarn zellikleri.......................................................................................................... 72
9.2.4 Denklem ve Eitsizlik ile lgili Uygulamalar..................................................................... 78
Oran ve Orant............................................................................................................................. 78
9.3 FONKSYONLAR.................................................................................................................... 94
9.3.1 Fonkiyon Kavram ve Gsterimi........................................................................................ 95
Fonksiyonlarn Grafii................................................................................................................ 99
Paral fonksiyon....................................................................................................................... 104
f ^xh = x n ^n ! Zh Biimindeki Fonksiyonlarn Grafikleri....................................................... 109
Bire Bir ve rten Fonksiyonlar................................................................................................. 112
NTE SONU LME VE DEERLENDRME SORULARI...................................................... 117
2. NTE: GEOMETR..................................................................................................................... 125
9.4 GENLER.......................................................................................................................... 126

9.4.1 genlerin Elii.............................................................................................................. 127
genin Temel ve Yardmc Elemanlar................................................................................... 127
Kenar A Kenar (K.A.K) Elii................................................................................................. 130
A Kenar A (A.K.A.) Elii.................................................................................................... 131
Kenar Kenar Kenar (K.K.K) Elii............................................................................................ 132
9.4.2 genlerin Benzerlii....................................................................................................... 141
Temel Orant Teoremi............................................................................................................... 141
Kenar A Kenar (K.A.K.) Benzerlii........................................................................................ 144
Kenar Kenar Kenar (K.K.K.) Benzerlii.................................................................................... 147
A A (A.A.) Benzerlii............................................................................................................ 148
9.4.3 genlerin Yardmc Elemanlar...................................................................................... 155
Aortay
.................................................................................................................................... 155

genlerin Aortaylar ve zellikleri.................................................................................. 158
genlerin D Aortaylar ve zellikleri................................................................................ 161
genlerin Kenarortaylar, Kenarorta Dikmeleri ve Ykseklikleri........................................ 167
genlerde Kenarortay............................................................................................................. 167
genlerin Kenarortay zellikleri............................................................................................ 168
9.4.4 Dik gen ve Trigonometri.............................................................................................. 176
Dik gende Pisagor Teoremi.................................................................................................. 176
klid Teoremleri........................................................................................................................ 177
Dik gende Dar Alarn Trigonometrik Oranlar.................................................................. 181
Birim ember ve Trigonometrik Oranlar................................................................................. 184
genlerde Kosins Teoremi................................................................................................... 186
9.4.5 genin Alan................................................................................................................... 191
Sins Teoremi............................................................................................................................ 198
9.5 VEKTRLER........................................................................................................................ 201
9.5.1 Vektr Kavram ve Vektrlerle lemler.......................................................................... 202
Vektrlerde Toplama lemi...................................................................................................... 205
Bir Vektrn Bir Gerek Say ile arpm................................................................................ 207
3. NTE: VER, SAYMA VE OLASILIK.......................................................................................... 215

9.6 VER .................................................................................................................................... 216
9.6.1 Merkezi Eilim ve Yaylm lleri.................................................................................. 216
9.6.2 Verilerin Grafikle Gsterimi............................................................................................. 225
Kesikli ve Srekli Veriler........................................................................................................... 227
Serpme ve Kutu Grafikleri........................................................................................................ 229
9.7 OLASILIK.............................................................................................................................. 235
Olaslk Kavramlar ve Hesaplamalar...................................................................................... 235
BOLUK DOLDURMA VE DORU - YANLI SORULARININ CEVAPLARI........................... 247
NTE SONU LME VE DEERLENDRME SORULARI CEVAP ANAHTARI..................... 248
SZLK
.................................................................................................................................... 249
KAYNAKA................................................................................................................................ 251

GRSEL KAYNAKA................................................................................................................ 251
SEMBOLLER.............................................................................................................................. 252
ORGANZASYON EMASI
nite numaras
3. NTE
Veri Sayma ve Olaslk

9.6 VER
9.6.1 Merkezi Eilim ve Yaylm lleri
statistik szcnn kkeni konusunda kesin bir gr birlii

yoktur. Baz dil bilimciler szcn Latince de durum ya da
vaziyet anlamna gelen status kknden trediine inanrken,
bazlar stato kknden geldiine ya da talyanca da devlet anlamnda kullanlan istatista szcnden trediine inanrlar.
Baka bir grup bilimci ise, szcn gzlem anlamna gelebilen
statizein szcnden tremi olabileceini belirtmektedirler. Bu
grler fazla nemli deildir. nemli olan, bugn kullandmz
kavramn olduka eski bir gemiinin olduunun bilinmesidir.
1. NTE
SAYILAR VE
CEBR
nite ad
Merkezi eilim lleri kitleye ilikin bir deikenin btn farkl deerlerinin evresinde topland merkezi bir deeri gsterirler. Dalm lleri ise deikenin ald deerlerin birbirinden
ne kadar farkl olduunun lsdr.
Ortanca (medyan), tepe deeri (mod) ve aritmetik ortalama
merkezi eilim ls, standart sapma, aklk (aralk) ve eyrekler akl merkezi yaylm lsdr.
Kaynaka: web.ogm.gov.tr
Krm-Kongo Kanamal Atei (KKKA), keneler yoluyla bulaan bir viral hastalktr. Genellikle krsal kesimde yaayan insanlarda ortaya kmaktadr. Hastal bulatrd bilinen 30 kene
tr vardr. nsanlardaki enfeksiyon genelde kenenin sr nedeniyle olmaktadr. phelenilen durumlarda hibir mdahalede
bulunulmadan en yakn salk kuruluuna ulalmaldr.
Kaynaka: www.ibb.gov.tr.
Aadaki tabloda yllara gre Krm-Kongo Kanamal Atei verileri mevcuttur.
2. NTE
Geometri
rnek
D
A
2 70
4
70
Yandaki genlerin benzerlik orann bulalm ve
alanlarnn orann karlatralm.
F
C
12
AB
&
&
ABC , DEF dir.
DE
AC
DF
BC
=k=
EF
1
$ 2 $ 3 $ sin 70
2
&
A _ ABC i
1
olur.
=
& = 1
9
A ^DEFh
$ 6 $ 9 $ sin 70
2 3 3
Kaynaka: www.ibb.gov.tr
1
tr.
3
207
&
A _ ABC i
1 2
2
& = c 3 m = k olur.
A ^DEFh
Buradan
rnek
Benzerlik oran
3
olan iki benzer genin alanlarnn orann hesaplayalm.
5
Kazanmn pekitirildii blm

Alanlar oran = (Benzerlik Oran) olduundan
2
Alanlar oran = c
3 2
9
olur.
m & Alanlar oran =
5
25
rnek
Benzer iki genin benzerlik oran
1
olduuna gre kk genin alan 15 br2 ise byk genin
3
alann hesaplayalm.
2.KNTE
k genin alan
15
1
1 2 1
2
=c m =
x = 9 & x = 135 br olur.
3
9
Byk genin alan
genlerin Kenarortaylar, Kenarorta Dikmeleri ve Ykseklikleri
Geometri
Bir eklin orantl olarak kltlm yada byltlm modelleriyle oluturulan rntlere fraktal denir. fraktal kavram ilk olarak 1975 ylnda Polonyal
matematiki mondelbrot (mondelbrot) tarafndan kullanlmtr.
Microsoft Mathematics uygulamasn anz.
Fraktal geometrinin yaratt evren, yuvarlak veya dz olmayan; girintili kn1. gen izmetl,
butonuna
tklaynz.
krk, bkk,
birbirine girmi, dmlenmi vb ekillerden oluan bir evrendir.
Bu evren Euclid geometrisinin tasvir ettii trden skc ve tekdze bir evren de2. Yeni alan penceredeki kenarlar veya alar blmne uygun verileri yaznz.
ildir; tersine gzlemciye her lekte ayr bir dnyann kaplarn aralar. Fraktal
bir nesneye
bakan gzlemci,
kavramnn
nasl
dntne tank olur.
3. Gster
ksmndakimatematikdeki
v sembolnsonsuz
tklayarak
ykseklikler
ve somuta
alan seiniz.
Yanda bir ekenar genin kenarlarnn orta noktalarnn kullanlmasyla oluan ekenar genlere
Belirlediiniz genin alann bulmu oldunuz.
ait fraktal grmektesiniz.
Bu genlerin ykseklikleri her bir sonraki admda nasl deiir?
Ekenar genlerin kenar uzunluklaryla ykseklikleri arasnda nasl bir ifade yazlabilir? Aklaynz.
genlerde Kenarortay
A
www. eba.gov.tr. internet adesinden Microsoft

Mathematics uygulamasn gerekli yasal koullara
uyarak bilgisayarnza indirip istenen almalar
yapnz. Bu blmde yaplan veya yaplacak olan
almalarn amac ilenen konunun bilgi ve iletiim teknolojileri yardmyla daha da pekitirilmesi
ve aratrmaya ynelik almalar yaplmasdr.
179
genlerde kenarlarn orta noktalarn karlarndaki kelere birletiren doru paralarna kenarortay denir. A kesine ait kenarortay Va ile gsterilir.
Va
B
Konunun gerek yaamla

ilikilendirildii blm
Kavramn aklamasnn verildii blm
BD = DC ve Va = AD dir.
rnek
3. NTE
Cetvel ve pergel yardmyla kenar uzunluklar 6 cm, 7 cm ve 8 cm olan gen oluturalm. Kenar
ortaylarn izelim.
leniin lld blm
ALITIRMALAR
1. Aadaki ifadelerin doru olanlarn , yanl olanlarn X iaretiyle belirtiniz.
a) (...) Veri grubundaki saylarn hepsinin toplanp veri saysna blnmesi ile aritmetik ortalama
bulunur.
b) (...) Veriler kkten bye doru sralandnda en ok tekrar eden deer ortancadr.
Cetvel ile 8 cm uzunluunda bir doru

paras izelim. Doru parasnn bir ucunu A, dier ucunu B olarak isimlendirelim.
c) (...) Bir veri grubunda en byk deerden en kk deer karldnda aklk bulunur.
Pergelin ularn 7 cm aarak sivri

ucu A noktasna sabitleyelim ve bir yay
izelim.
) (...) eyrekler akl st eyrekten alt eyrek kartlarak bulunur.

d) (...) Veriler kkten bye doru sralandnda tam ortada kalan deer tepe deerdir.
2.
Bir yolcu teknesinin 13 seferinde tad yolcu saylar aada

verilmitir. 20, 27, 20, 28, 21, 30, 23, 33, 23, 26, 23, 26, 25 verilere ait
aritmetik ortalama, tepe deer, ortanca ve aklk hangisinde doru
verilmitir?
3. NTE
nitenin deerlendirildii blm
NTE SONU LME VE DEERLENDRME SORULARI

Yaylarn kesiim noktasn C olarak
Pergelin ularn 6 cm aarak sivri ucu
isimlendirelim C noktasn cetvel yard1.B 8,
6, 13, 7,sabitleyelim
13, 7, 10, 8,ve
8 veri
grubuna
ait aritmetik ortalama ortanca deerden ka fazladr?
noktasna
bir yay
izelim.
myla A ve B noktalar
ile birletirelim.11
8
10
7
A)
B)
C) 1
D)
E)
9
9
9
9
152 ait aklk ve tepe deeri aadakilerden hangi2. 29, 39, 34, 30, 36, 34, 30, 35, 32, 34 veri grubuna
sinde doru verilmitir?
A) Aklk = 9
B) Aklk = 10
Tepe deeri = 35
Tepe deeri = 36
D) Aklk = 9
C) Aklk = 10
Tepe deeri = 34
E) Aklk = 11
Tepe deeri = 30
A) Aritmetik ortalama
Tepe deer
Ortanca
Aklk
= 23
= 25
= 23
= 13
B) Aritmetik ortalama
Tepe deer
Ortanca
Aklk
= 23
= 13
= 23
= 23
D) Aritmetik ortalama
Tepe deer
Ortanca
Aklk
= 13
= 25
= 23
= 23
E) Aritmetik ortalama
Tepe deer
Ortanca
Aklk
= 25
= 23
= 25
= 13
3.
B) 220
C) 210
D) 200
Bir firma bulak deterjan almak iin aratrma yapyor ve iki ayr
deterjan markas arasnda seim yapmas gerekiyor. A ve B marka
deterjanlarnn 1 litresi ile ykanabilen tabak saylar farkl gnlerde
not ediliyor. Verilere ait eyrekler akln bularak firmann hangi
deterjan markasndan almas gerektiini bulunuz.
E) 190
4. Ali, Banu, Cem, Ela ve Emrenin fizik dersinden aldklar son 5 not aada verilmitir. Notlara ait
eyrekler akln bulunuz. eyrekler aklna gre hangi renci daha baarldr?
A) Ali 65, 67, 70, 73, 75
B) Banu 60, 62, 70, 78, 80
C) Cem 64, 66, 70, 74, 76
D) Elaz 60, 63, 70, 77, 80
Yukardaki verilere ait standart sapma aadakilerden hangisidir?

C) 4
6. Aadakilerden hangileri kesikli veri ile ifade edilebilir?

I. Nfus
II. renci says
A marka deterjan ile farkl gnlerde ykanabilen tabak says = 160, 162, 152, 167, 150, 167, 155
4. arkadan boy uzunluklar 163 cm, 165 cm ve 170 cm dir. Aada belirtilen boy uzunluklarna
sahip hangi iki kii bu arkadaa katlrsa boy uzunluklarnn ortalamas 163 cm olur?
5. 13, 13, 10, 7, 7
B) 3
B marka deterjan ile farkl gnlerde ykanabilen tabak says = 154, 166, 164, 147, 159, 153, 165
E) Emre 68, 69, 70, 71, 72
A) 2
= 23
= 23
= 23
= 13
Tepe deeri = 35
3. Sena bir hafta boyunca gnlk 60 sayfa kitap okumaktadr. Bir haftadan sonraki gn toplam ka
sayfa okursa 10 gnlk ortalama okuduu sayfa says 65 olur?
A) 230
C) Aritmetik ortalama
Tepe deer
Ortanca
Aklk
D) 5
E) 6
A) 138
B) 165
C) 151
D) 142
E) 145
182
163
154
175
167
214
1. NTE
SAYILAR VE
CEBR
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.1 KMELER
Hayatmz devam ettirebilmek iin temel ihtiyalarmz vardr. Bu ihtiyalar zorunlu ve zorunlu olmayan ihtiyalar olarak iki gruba ayrlr. nsann yaamn devam ettirebilmesi iin gerekli olan hava, gda
ve su karlanmas zorunlu olan ihtiyalardr.
Beslenme, insann byme, gelime, salkl ve retken olarak uzun sre yaayabilmesi iin gerekli
olan besin gelerinin alnp vcutta kullanlmasdr. Besinler hayvansal ve bitkisel olarak ikiye ayrlr:
Hayvansal besinler; st ve stten yaplan besinler, yumurta, et (krmz et, tavuk eti, balk eti, deniz rnleri) ; bitkisel besinler; tahllar ( buday, pirin, msr), kuru baklagiller (kuru fasulye, nohut, mercimek),
sebzeler ve meyvelerdir. Gnmzde bu ihtiya malzemelerinin bulunabilecei yerlerin banda spermarketler gelmektedir. 1980li yllarn ikinci yarsndan sonra spermarket zincirleri artmaya balad. Bu
gibi sat noktalarnda sata konan mallarn tedarik yntemleri, finansman eitleri, mal standartlar
ve dolaysyla fiyatlar da deiti. Sonuta, tketici daha ucuz ve daha kaliteli mal alabilme olanana
kavutu.
Spermarketlerde her bir rnn kendi arasnda kategoriler hlinde gruplandrlmas aradmz
rnleri bulabilmede bize ne gibi kolaylklar salar? Gruplandrlm rnlerin ayrca kendi arasnda
ortak zelliklerine gre blmlere ayrlmasna nasl rnekler verebiliriz? Ayn tr rnlerin ayn rafta
dizilmesi bir tr kme oluturabilir mi?
evrenizden gruplama ilemine nerelerden rnekler verebilirsiniz? Gruplandrma ilemini hangi
zelliklere gre yaptnz aklaynz.
10
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.1.1 Kmelerde Temel Kavramlar
Kme Kavram
rnek
Aadakilerden hangisinin kme belirttiini bulalm.
A) 1, 2, 3, 4, 5 rakamlarndan bazlar
B) Baz renkler
C) Rakamlar
D) Stadyumdaki baz taraftarlar
E) Kolay malar
Kmeyi, iyi tanmlanm, birbirinden farkl nesneler topluluu olarak aklayabiliriz.
C seeneindeki Rakamlar bir kme belirtir. Dier seeneklerdeki ifadeler iyi tanmlanmad iin
birer kme belirtmez. rnein; Stadyumdaki baz taraftarlar ifadesi iyi tanmlanmamtr. nk bu
ifade herkes tarafndan farkl yorumlanmaya aktr.
rnek
Aadakilerden hangisinin veya hangilerinin kme belirtmediini bulalm.
I. Gzel kzlar
II. Yeil gzl renciler
III. Kolay sorular
A) Yalnz III
B) Yalnz II
C) Yalnz I
D) I ve III
E) II ve III
I ve III. maddede verilen ifadeler iyi tanmlanmad iin birer kme belirtmez. Dolaysyla D seenei
dorudur.
rnek
A kmesi haftann P ile balayan gnleri olsun. A kmesinin elemanlarn ve bu kmeye ait olmayan elemanlar belirtelim.
Kmeyi oluturan nesnelere kmenin elemanlar denir. Kmeler genellikle A, B, C gibi byk
harflerle gsterilir. Bir x eleman bir A kmesine ait ise x ! A ile, A kmesine ait deil ise x b A
ile gsterilir.
Pazartesi, perembe ve pazar A kmesinin elemanlardr. Pazartesi ! A, perembe ! A ve

pazar A; sal b A , aramba b A , cuma b A ve cumartesi b A eklinde gsterilir.
11
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
B kmesi M ile balayan aylar olsun. B kmesinin elemanlarn ve bu kmeye ait olmayan baz
elemanlar belirtelim.
Mart ve mays B kmesinin elemanlardr.
Mart B ve mays B eklinde gsterilir.
Ocak B, haziran B, aralk B ise B kmesine ait olmayan baz elemanlar gstermektedir.
Kmelerin Gsterilii
rnek
0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 elemanlarndan oluan C kmesini deiik yntemle gsterelim.
Kme ierisindeki elemanlar yer deitirebilir.
Kme ierisinde her eleman sadece bir kez yazlr. Elemanlarn { } parantezleri arasnda virglle ayrlarak gsterilmesine liste yntemi ad verilir.
C = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9} eklindeki gsterim liste yntemidir.
C = {9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1, 0} eklindeki gsterim de ayn kmeyi temsil etmektedir.
Kmenin elemanlarnn kapal bir eri ierisinde her bir elemannn nne konularak yazlmasna Venn emas yntemi ad verilir.
C
2
0
1
4
6
3
5
7
8
9
Yandaki ekil C kmesinin venn emas ile gsterim eklidir.
Bir kmenin elemanlarnn ortak zellikleriyle gsterim ekline ortak zellik yntemi ad verilir.
Bu yntemin kullanlmas iin kmeyi oluturan elemanlarn ortak zelliklerinin olmas gerekmektedir.
C = " x ; x, Rakamlar , eklindeki gsterim bize yukarda yazdmz elemanlar artrmaktadr.
Bu kmeyi C = " x ; x, doal saylarn ilk on elaman , eklinde de ifade edebiliriz.
rnek
MALATYA kelimesinin harflerinden oluan kmenin elemanlarn yazalm.
Kmenin ismi E olsun. E = {M, A, L, T, Y} veya
E
A
T
eklinde gsterilebilir. Kelime ierisindeki A harfi birden fazla tekrar etmesine

ramen kme ierisinde sadece bir kez yazlmtr.
12
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
A = # 1, 2, 3, " 4, 5 ,- kmesinin elemanlarn inceleyelim.
1 ! A , 2 ! A , 3 ! A ve " 4, 5 , ! A dr.
Bu kmenin 4 eleman vardr. Bir kme baka bir kmenin elaman olabilir.
4 ! A ve 5 ! A olup " 4, 5 , ! A salanr.
rnek
MATEMATK kelimesinin harfleriyle oluturulan kmeyi yazalm ve bu kmenin eleman saysn bulalm.
n elemanl bir A kmesinin eleman says s(A) = n eklinde gsterilir.
F = {M, A, T, E, , K} eklinde yazlr. F kmesinin eleman says 6 dr. Bu ifade s(F) = 6 eklinde
gsterilir.
rnek
M harfi ile balayan ehirlerimizi kme biiminde gsterelim.
M harfi ile balayan ehirler; Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Mula ve Mutur.
Liste yntemi ile; A = {Malatya, Manisa, Mardin, Mersin, Mula, Mu}
Venn emas ile;
C
Malatya
Mersin
Manisa
Mula
Mardin
Mu
Ortak zellik yntemi ile; A = {x l x, M harfi ile balayan ehirler}

A kmesinin eleman says 6dr. Yani s(A) = 6 dr.
rnek
B = " x ; x 2 # 9, x ! N , kmesini liste yntemiyle yazalm ve eleman saysn belirtelim.
B kmesinde belirtilen artlara uyan doal saylar 0, 1, 2 ve 3 tr.
nk 02 = 0, 12 = 1, 22 = 4 ve 32 = 9 dur. Bu yzden B = {0, 1, 2, 3} eklinde gsterilir. Eleman

says ise 4 tr.
Yani s(B) = 4 tr.
13
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR
1. A = " x ; x 1 4, x ! N , kmesinin eleman says katr?

A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
D) 8
E) 7
2. A = " x ; - 6 # x # 4, x ! Z , kmesinin eleman says katr?

3.
A) 11
B) 10
A
C) 9
Venn emas yntemiyle verilen A kmesini liste yntemiyle yaznz.
1
1
5
3
4. A = " a, b, c, 1, 2 , ve B = " 3, 4, 5, _, e , kmelerini Venn emas ile gsteriniz.

5. A = " a, " b ,, " 1, 2 ,, olduuna gre aadakilerden hangisi dorudur?

A) s(A) = 3
B) b ! A
C) 1 ! A
6. B = " a, b, " a ,, c, " a, b ,, 5 , olduuna gre s(B) katr?

A) 10
B) 9
C) 8
D) s(A)= 5
E) 2 ! A
D) 7
E) 6
7. SEKRETER szcndeki harfler ka elemanl bir kme oluturur?

A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
D) 2
E) 1
8. Aadaki ifadelerden ka tanesi bir kme belirtir?

I. yi yzcler
II. Yaramaz ocuklar
III. Gzlkl renciler
IV. Kumral kzlar
V. Zor sorular
A) 5
B) 4
C) 3
9. Aadaki kmelerin eleman saylarn bo kutulara yaznz.

a) A = " 1, 2, 3 ,
b) B = " a, b, " a, b ,,
c) C = " Q ,
) D = " x ; - 3 # x # 5, x ! Z ,
14
1. NTE
Saylar ve Cebir
Sonlu ve Sonsuz Kmeler
rnek
Aadaki kmelerin eleman saylarn inceleyelim.
A = " a, b, 1, 2, 3, x, y ,
B = "x ; x ! Z,
Elemanlar saylabilir oklukta olan kmelere sonlu kme, saylamayacak kadar ok eleman
olan kmelere sonsuz kme ad verilir.
A kmesinin eleman says 7 olduundan elemanlar saylabilen okluktadr ve bu kme sonlu kmedir. B kmesinin elemanlar tam saylar kmesinden olumaktadr. Tam saylar kmesinin elemanlar
saylamayacak kadar ok olduu iin B kmesi sonsuz kmedir.
rnek
Aadaki kmeleri inceleyelim.
A = " x ; - 7 1 x 1 5, x ! Z ,
B = " x ; x 1 0, x ! Z ,
C = " x ; x 2 0, x ! Z - ,
A kmesinin eleman says 11 olduundan saylabilir okluktadr ve sonlu kmedir. B kmesinin elemanlar saylamayacak kadar ok olduundan B kmesi sonsuz kmedir. C kmesine ait herhangi bir
eleman yazlamamaktadr. Yani eleman says 0 (sfr) dr.
Eleman olmayan kmeye bo kme ad verilir. Bo kme Q veya " , sembollerinden biri ile
gsterilir. A = " Q , veya A = "" ,, kmeleri bo kme deildir.
rnek
Aada verilen kmeleri inceleyelim.
D = " x ; x 1 8, x ! N ,
E = " x ; x, 3ten byk tek doal saylar}
F = " x ; x, karesi negatif olan tam saylar}
D kmesi, 8 elemanl olduundan sonlu kme, E kmesi saylamayacak kadar olduundan sonsuz
kme, F kmesi hi eleman olmad iin bo kmedir.
15
1. NTE
Saylar ve Cebir
Evrensel Kme
rnek
Trkiye eitli zelliklerine gre 7 corafi blgeye
ayrlmtr. Bu blgeleri birer kme olarak kabul edersek her bir kmeye zelliklerine gre farkl elemanlar
yazmamz gerekir. Bu durumda blgeleri iine alan
en byk kme Trkiye olur.
zerinde ilem yaplan en geni kmeye evrensel kme ad verilir. Evrensel kme genel olarak E harfi ile gsterilir.
rnek
Bir snfta 8 kii futbol, 12 kii voleybol, 5 kii basketbol oynamakta 3 kii ise hibir oyunu oynamamaktadr. Buna gre,
oyun oynayan ve oynamayan renci saylarn kullanarak farkl kmeler oluturabiliriz. Yalnz snfn tamamnn eleman says dier yazabileceimiz kmelerin eleman saysndan fazla
olaca iin en geni kme, snf kmesidir. Dolaysyla zerinde eleman saylarna bal olarak ilem yapabildiimiz snf
kmesine evrensel kme adn verebiliriz.
rnek
Aada verilen evrensel kme rneklerini inceleyelim.
a) Bir spor kulb bnyesinde farkl branlarda sporcular yetitirilmektedir: Futbol, basketbol, voleybol, yzme, masa tenisi
vb. Branlarn her biri bu spor klbne bal olduuna gre
kendi ilerindeki sporcular ve dier alanlar ile birlikte birer
kmeye verilen rneklerdir. Btn branlar ierisinde barndran spor kulb ise en geni kmedir ve evrensel kme olarak
adlandrlabilir.
b) Atatrk Orman iftlii ierisindeki arazide eitli hayvanlarn biraraya getirilmesi ile hayvanat bahesi kurulmutur. Her
bir hayvan eidi isim ve saylarna gre birer kmeyi temsil
etmektedir. Bu kmelerin eleman saylar ile eitli veriler oluturulabilir ve bu verilerle ilemler yaplabilir. Bu hayvan kmeleri
bir araya gelerek iletmeyi yani en geni kme olan hayvanat
bahesini oluturmaktadr. Dolaysyla hayvanat bahesi evrensel kme olarak adlandrlabilir.
16
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri doldurunuz.

a) Saylabilir oklukta eleman olan kmeye .......................................... denir.
b) Saylamayacak kadar ok eleman olan kmeye ............................. denir.
c) Hibir eleman olmayan kmeye ................................. denir.
) zerinde ilem yaplan en geni kmeye ............................. denir ve ...................... ile gsterilir.
2. Aadakilerden hangisi sonlu kmedir?

A) A = " x ; x 2 6, x ! N ,
B) B = " x ; x 1 2, x ! Z ,
C) C = " x ; x 3 2 3, x ! N ,
D) D = " x ; x 2 2 5, x ! Z ,
E) E = " x ; 1 1 x 1 100, x ! N ,
3. Aadakilerden hangisi sonsuz kmedir?

A) A = {15 ten kk doal saylar}
B) B = {2, 4, 6, 8, 10}
C) C = {Pozitif tam saylar}
E) E = { 10 dan byk negatif tam saylar}
D) D = " x ; 2 1 x 1 75,
x ! N,
4. Aadakilerden hangisi bo kmedir?
D) E) " Q ,
A) N B) Z C) {0, 1, 2, 3, 4}
5. Aadaki say kmelerinin hangisi dierlerini ierisinde bulunduran evrensel kmeye rnektir?

I. Rakamlar
II. Sayma saylar
III. Doal saylar
IV. Tam saylar
V. Gerek saylar
A) V
B) IV
C) III
6. Aadakilerden hangisi sonlu kmedir?

A) A = " x ; x 1 - 3, x ! Z ,
B) B = " x ; x 2 7, x ! N ,
C) C = " x ; x 2 2 - 5, x ! Z ,
D) D = " x ; x 1 13, x ! N ,
E) E = " x ; x 3 2 9, x ! N ,
17
D) II
E) I
1. NTE
Saylar ve Cebir
Alt Kme
rnek
A = {a,b}, B = {a, b, c}, C = {a, b, c, d} kmelerinin elemanlar arasndaki ilikiyi inceleyelim.
A kmesinin elemanlarnn tamam hem B hem de C kmesinde yer almaktadr. B kmesinin elemanlarnn tamam C kmesinde yer almaktadr.
Bir B kmesinin her eleman A kmesinin de eleman oluyorsa B kmesine A kmesinin alt
kmesi denir. B A eklinde gsterilir. Bir baka deyile A kmesi B kmesini kapsar denir ve
A B eklinde gsterilir. Ayrca her kme kendisinin alt kmesi olduundan alt kme iin 3, kapsar
iin 4 sembolleri de kullanlr.
Bu durumda A B ve A Cdir. Ayrca B C de diyebiliriz, ya da B A, C A ve C B eklinde

de syleyebiliriz. C kmesi A kmesinin alt kmesi deildir.
rnek
A
A = {x | x, 7 den kk doal saylar}
B = {2, 4, 6} kmelerinin elemanlarn karlatrp alt kme ilikisini

inceleyelim.
B
2
A = { 6 , 5 , 4 , 3 , 2 , 1 , 0}
B={2,4,6}
B kmesinin tm elemanlar A kmesinde bulunduu iin B A veya A B diyebiliriz.
rnek
A = " 1, 3, 5, 7, 9 ,, B = " 1, 3, 4, 5, 7, 8, 9 ,, C = " 5, 7, 9 ,
kmelerinin birbirleri arasndaki alt kme ilikisini inceleyelim.
A = " 1, 3, 5, 7, 9 ,
B = " 1, 3, 4, 5, 7, 8, 9 ,
C = " 5, 7, 9 ,
C
5
A
9
C 1 A 1 B olur.
rnek
A = {1, 2, 3}, B = {1, 2, 4, 7} kmeleri verilsin. A kmesi B kmesinin alt
kmesi midir? nceleyelim.
1 A ve 1 B, 2 A ve 2 B, 3 A ve 3 B olduundan A kmesi B
kmesinin alt kmesi deildir.
18
A
3
1
2
4
7
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
A = {a, b, c, d}, B = {a, b, d}, C = {a, b, c, d, e} kmeleri arasndaki alt kme ilikisini Venn emas
yardmyla inceleyelim.
A
B
a
c b
C
Yandaki ekle gre B A ve A C dir.
Ayn zamanda B C de yazlabilir. Buradan
B A C sonucuna ulalr.
e
Alt Kmenin zellikleri

1. Her kme kendisinin alt kmesidir. ( A A)
2. Bo kme btn kmelerin alt kmesidir. ( A)
3. A B ve B C ise A C dir.
rnek
A = {1, 2, 3} kmesinin tm alt kmelerini yazalm.
A, {1} A, {2} A, {3} A, {1, 2} A, {1, 3} A, {2, 3} A ve {1, 2, 3} A
3 elemanl A kmesinin toplam 8 tane alt kmesi vardr.
Bir A kmesinin eleman says n ise alt kme says 2n ile hesaplanr.
rnek
B = {a, b, k, m, r, t} elemanlarndan olumaktadr. Eleman says arttka bir kmenin alt kmelerini
yazmak zorlamaktadr. Eleman saysn hesaplamak daha kolaydr. B kmesinin eleman saysn hesaplarsak;
s(B) = 6 dr. Alt kme says 2n = 26 = 64 tr.
rnek
Alt kme says 32 olan bir kmenin eleman saysn bulalm.
2n = 32
2n = 25
n=5
Kme 5 elemanldr.
19
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Alt kme says 128 olan bir kmenin eleman saysn bulalm.
2n = 128
2n = 27
n=7
Kme 7 elemanldr.
rnek
Aada verilen tabloyu inceleyelim.
Kme
Kmenin eleman says
Alt kmelerinin says
Alt kmeleri
K=
20 = 1
L = {1}
21 = 2
, {1}
M = {1, 3}
22 = 4
, {1}, {3}, {1, 3}
N = {1, 3, 5}
23 = 8
, {1}, {3}, {5}, {1, 3},

{1, 5}, {3, 5}, {1, 3, 5}
Tabloda da verildii gibi ve kmenin kendisi her kmenin alt kmesidir.
Bir A kmesinin kendisinden baka her alt kmesinin says 2n 1 ile hesaplanr.
rnek
Alt kme says ile kendisi hari alt kme says toplam 15 olan bir kmenin eleman saysn bulalm.
2n + 2n 1 = 15
2 2n = 16 & 2n = 8 & 2n = 23 & n = 3
Kme 3 elemanldr.
rnek
Kendisi hari alt kmelerinin says 31 olan bir kmenin eleman saysn bulalm.
2n 1 = 31
2n = 31 + 1
2n = 32
2n = 25 & n = 5
Kme 5 elemanldr.
20
1. NTE
Saylar ve Cebir
Eit Kmeler
A = " x ; 0 # x # 5, x ! Z , ve B = " x ; x 1 6, x ! N , kmelerinin elemanlarn karlatralm.
A = " x ; 0 # x # 5, x ! Z , ise A = {0, 1, 2, 3, 4, 5} tir.
B = " x ; x 1 6, x ! N , ise B = {5, 4, 3, 2, 1, 0} dr.
s(A) = 6 ve s(B) = 6 olduundan s(A) = s(B) dir.
Ayrca A ve B kmelerinin elemanlar birbirinin aynsdr.

A B veya B A yazabiliriz.
A kmesinin btn elemanlar ayn zamanda B kmesinin de eleman, B kmesinin btn elemanlar ayn zamanda A kmesinin de eleman ise A ve B kmeleri eit kmelerdir.
A ve B eit kmeler ise A = B, eit kmeler deil ise A ] B eklinde gsterilir. A ve B eit kmeler ise A 1 B ve B 1 A yazlabilir.
ALITIRMALAR
1. Aadaki cmlelerde bo braklan yerleri doldurunuz.

a) Alt kmesidir sembol ................, kapsar sembol .................... eklindedir.
b) n kmenin eleman saysn gstermek zere, alt kme saysn veren forml ..................,
c) .................. btn kmelerin alt kmesidir.
) Eit kmeler birbirlerinin ............................................
2. A = {a, b, c, d} kmesinin alt kme says katr?

A) 4
B) 8
C) 16
D) 32
E) 40
3. Aada verilen ifadeler T = " a, " b ,, c, " c, d ,, e , kmesine gre doru ise D, yanl ise Y yaznz.

a) ....... a T
b) ....... d T
c) ....... a T
) ....... {a, c} T
d) ....... {c, d} T
e) ....... {a, b, c} T
g) ....... {c, e} T
h) ....... e T
f) ....... " a, " c, d ,, T
4. 7 elemanl bir kmenin ka tane alt kmesi vardr?
5. B = " a, b, " c ,, " d, e ,, f, g , kmesinin kendisi hari alt kme says katr?

A) 60
B) 61
C) 62
21
D) 63
E) 64
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.1.2 Kmelerde lemler

Kme kavramnn matematie Georg Cantor (Corc Kantor) (1845-1918)
ile girdii kabul edilir. Elbette Cantordan nce de, adna kme denilmese de,
matematikiler bu kavram yer yer rtl bir ekilde kullanyorlard. Cantor,
kmeler kuramnn temellerini ortaya koyan matematikidir. Bu sayede matematikte yepyeni ufuklar alm ve matematiin her alannda kullanlmaya
balanmtr. Bu gelimeler matematikte Modern matematik, Klasik matematik snflamasna yol amtr.
Kaynaka: http://w2.anadolu.edu.tr
yeil
mor
turuncu
Maddelere arpp yansyarak gze ulaan n

beyinde uyandrd duyguya renk denir. Bu alglama, n maddeler zerine arpmas ve ksmen sourulup ksmen yansmas nedeniyle eitlilik gsterir
ki bunlar renk tonu veya renk olarak adlandrlr. Tm
dalga boylar birden ayn anda gzmze ularsa
bunu beyaz, hi k ulamazsa siyah olarak alglarz.
Ana ve ara renkler vardr. Ana renklerin ikili olarak ve
eit oranlarda karmndan meydana gelen renkler
ara renkler ya da yardmc renkler olarak adlandrlr.
Turuncu, yeil ve mor ara renklerdir.
Krmz + Sar = Turuncu; Mavi + Sar = Yeil; Mavi + Krmz = Mor oluur.
Yukardaki ifadeleri kmelerle nasl ilikilendirebilirsiniz? Yeil blgedeki elemanlarn mavi ve sar
blgeye de ait olduklarn sylemek doru olur mu? Aklaynz.
Kmelerde Birleim, Kesiim, Fark ve Tmleme lemleri
rnek
A = {1, 2, 3, 4, 5}, B = {3, 4, 5, 6, 7} kmelerinin btn elemanlarndan oluan kmeyi ifade edelim.
A = {1, 2, 3, 4, 5}, B = {3, 4, 5, 6, 7} kmelerinin btn elemanlarndan oluan kme her eleman
sadece bir kez yazldndan {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} dir.
A
B
1
2
3
4
5
3
4
5
A ve B nin btn elemanlarn

ieren kme
A ve B herhangi iki kme olmak zere; A ve B kmelerinin btn elemanlarnn oluturduu

kme bu iki kmenin birleim kmesidir.
A ve B kmelerinin birleim kmesi A B (A birleim B) ile gsterilir. Ksaca,
A , B = " x ; x ! A veya x ! B , dir.
rneimizde A = {1, 2, 3, 4, 5}, B = {3, 4, 5, 6, 7} iin A B = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7} dir.
22
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
A = {1, 2, 3, 4}, B = {1, 4, 5, 6} ve C = {1, 2, 5, 7, 8} kmeleri iin
a) A B
b) A C
c) B C
d) A B C kmelerini bulalm.
B
3
1
2
7 8
A C = {1, 2, 3, 4, 5, 7, 8}
5
8
A B = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
1
2
7 8
A
B
4
B
4
1
2
7
5
8
7 8
B C = {1, 2, 4, 5, 6, 7, 8}
A B C = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8} olur.
rnek
Kmelerde birleim ileminin zelliklerini basit rneklerle kefedelim.
1) A = {1, 2, 3} ve B = {3, 4, 5} kmeleri iin
A B = {1, 2, 3, 4, 5}
B A = {1, 2, 3, 4,5}
AB = BA
A ve B kmeleri iin AB = BA (deime zellii) salanr.
2) A = {1, 2, 3}, B = {3, 4, 5}, C = {1, 5, 6} kmeleri iin

(A B) C = {1, 2, 3, 4, 5} {1, 5, 6} = {1, 2, 3, 4, 5, 6}

(A B) C = A (B C)
A (B C) = {1, 2, 3} {1, 3, 4, 5, 6} = {1, 2, 3, 4, 5, 6}
23
1. NTE
Saylar ve Cebir
A, B ve C kmeleri iin (A B) C = A (B C) (birleme zellii) salanr.
3) A = {1, 2, 3} ve = { } iin
A = {1, 2, 3} { } = {1, 2, 3} = A dr.
Herhangi bir A kmesi iin A = A salanr.
4) A = {1, 2, 3} iin
A A = {1, 2, 3} {1, 2, 3} = {1, 2, 3} = A dr.
Herhangi bir A kmesi iin A A = A salanr.
5) A = {1, 2, 3} ve D = {1, 2} iin (D A iin)

A D = {1, 2, 3} {1, 2} = {1, 2, 3} = A dr.
D A iin A D = A salanr.
rnek
A = {1, 2, 3, 4, 5}, B = {3, 4, 5, 6, 7} kmelerinin sadece ortak elemanlarndan oluan kme {3, 4, 5} dir.
A
B
1
2
3
4
5
6
7
3
4
5
A ve B nin sadece ortak elemanlarn ieren kme
A ve B herhangi iki kme olmak zere; A ve B kmelerinin ikisine de ait olan elemanlarn oluturduu kme, bu iki kmenin kesiim kmesidir.
A ve B kmelerinin kesiim kmesi A B (A kesiim B) ile gsterilir. Ksaca,
A + B = " x ; x ! A ve x ! B , dir.
rneimizde A = {1, 2, 3, 4, 5} ve B = {3, 4, 5, 6, 7} iin A B = {3, 4, 5} dir.
24
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
A = {1, 2, 3, 4}, B = {1, 2, 5, 6} ve C = {1, 3, 6, 7} kmeleri iin
a) A B
b) A C
c) B C
d) A B C kmelerini bulalm.
A
2
5
A
B
2
A C = {1, 3}
3
B
4
3
A B = {1, 2}
A
B
2
5
6
7
C
1
3
B C = {1, 6}
A B C = {1}
rnek
Kmelerde kesiim ileminin zelliklerini basit rneklerle kefedelim.
1) A = {1, 2, 3} ve B = {3, 4, 5} kmeleri iin
A B = {1, 2, 3} {3, 4, 5} = {3}

AB = BA
B A = {3, 4, 5} {1, 2, 3} = {3}
A ve B kmeleri iin AB = BA (deime zellii) salanr.
2) A = {1, 2, 3}, B = {3, 4, 5} ve C = {3, 1, 5, 6} kmeleri iin
(A B) C = {3} {3, 1, 5, 6} = {3}

(A B) C = A (B C)
A (B C) = {1, 2, 3} {3, 5} = {3}
A, B ve C kmeleri iin (A B) C = A (B C) (birleme zellii) salanr.
3) A = {1, 2, 3} ve = { } iin
A = {1, 2, 3} { } = { } = dir.
Herhangi bir A kmesi iin A = salanr.
4) A = {1, 2, 3} iin
A A = {1, 2, 3} {1, 2, 3} = {1, 2, 3} = A dr.
Herhangi bir A kmesi iin A A = A salanr.
25
olur.
1. NTE
Saylar ve Cebir
5) A = {1, 2, 3} ve D = {1, 2} iin (D A iin)

A D = {1, 2, 3} {1, 2} = {1, 2} = D dir.
D A iin A D = D dir.
rnek
A = {a, b, c, d} ve B = {c, d, e, f} kmeleri iin A B kmesinin eleman saysn belirleyelim.
A = {a, b, c, d}, B = {c, d, e, f}, A B = {c, d} ve A B = {a, b, c, d, e, f} dir.
s(A) = 4, s(B) = 4, s(A B) = 2 ve s(A B) = 6 dr.
A
B
x
Â + Bh
x + y + z = x + y + y + z y den
x
s ^ A , Bh = s ^ A h + s ^Bh - s ^ A + Bh olur.
B
x
y
n
k
m
t
C
A
B
x
y
n
m
A+B
B+C
A+B+C
A+C
x + y + z + m + n + k + t = x + y + n + m + y + z + n + k + t + m + n + k (y + n) (m + n) (n + k) + n
s ^ A , B , Ch = s ^ A h + s ^Bh + s ^Ch - s ^ A + Bh - s ^ A + Ch - s ^B + Ch + s ^ A + B + Ch olur.
26
1. NTE
Saylar ve Cebir
rneimizde s(A B) = s(A) + s(B) s(A B)

s(A B) = 4 + 4 2
s(A B) = 6 olur.
rnek
35 kiilik bir grupta 12 kii Ankaray, 13 kii stanbulu, 5 kii de
hem Ankaray hem de stanbulu grmek istiyor. Ankara veya
stanbulu grmek istemeyen ka kii vardr? Bulalm.
Ankaray grmek isteyen 12 kii s(A) = 12
stanbulu grmek isteyen 13 kii s() = 13
Ankara ve stanbulu grmek isteyen 5 kii s(A ) = 5
s(A ) = s(A) + s() s(A i)
= 12 + 13 5 = 20
A
5
12 5
13 5
Grup 35 kii olduundan 35 20 = 15 kii stanbulu veya

Ankaray grmek istemiyor.
stanbul veya Ankaray grmek istemeyenler
rnek
35 kiilik bir sporcu grubunda herkes yzme, futbol veya basketbol branlarndan en az biri ile ilgilenmektedir. Yzme ile ilgilenen 17, futbol ile ilgilenen 18, basketbol ile ilgilenen 19 kii, yzme ve
basketbol ile ilgilenen 8, yzme ve futbol ile ilgilenen 8, futbol ve basketbol ile ilgilenen 8 kii olduuna
gre her branla ilgilenen ka kii vardr? Bulalm.
Sporcu grubunda;
Yzme s(Y) = 17
Futbol s(F) = 18
Basketbol s(B) = 19
Yzme ve basketbol s(Y B) = 8
B
Yzme ve futbol s(Y F) = 8

Futbol ve basketbol s(F B) = 8
s(Y F B) = s(Y) + s(F) + s(B) s(Y F) s(Y B) s(F B) + s(Y F B)

35 = 17 + 18 + 19
s(Y F B) = 5
branla ilgilenen kii says 5 tir.
27
+ s(Y F B)
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
24 kiilik bir grup elma veya portakallardan en az birini yiyenlerden olumaktadr. Portakal yiyenler
her iki meyveyi de yiyenlerin 4 kat, elma yiyenler her iki meyveyi de yiyenlerin 3 kat olduuna gre elma
yiyenler ka kiidir? Bulalm.
Portakal yiyenlerin kmesini P, elma yiyenlerin kmesini E ile gsterelim.
Her iki meyveyi yiyenlerin says s(P E) = x olsun.

s(P) = 4x, s(E) = 3x
3x
s(P E) = s(P) + s(E) s(P E) 24 = 4x + 3x x
2x
24 = 6x ise x = 4, elma yiyenler 3x = 3.4 = 12 kiidir.
rnek
A = {1, 2, 3, 4} ve B = {3, 4, 5, 6, 7} kmeleri iin Venn emas oluturalm.
a) A kmesinde olup da B kmesinde olmayan elemanlar belirleyelim.
b) B kmesinde olup da A kmesinde olmayan elemanlar belirleyelim.
A = {1, 2, 3, 4} ve B = {3, 4, 5, 6, 7} kmeleri iin Venn emas
B
1
3
4
5
6
a)
b)
1
eklindedir.
5
7
A da olup B de olmayan
elemanlar
B de olup A da olmayan
elemanlar
A ve B iki kme olsun. A kmesinde olup B kmesinde olmayan elemanlarn oluturduu kmeye A fark B kmesi denir.
A B ile gsterilir. A - B = " x ; x ! A ve x g B , dir.
rneimizde A B = {1, 2}, B A = {5, 6, 7} dir.
rnek
A = {1, 2, 3, 4}, B = {3, 4, 5, 6} ve C = {5, 6, 7, 8} kmeleri iin
A C, A C, B C, B C kmelerini belirleyelim.
A
1
2
3
4
5
6
7
8
A C = , A C = A
C
3
4
5
6
7
8
B C = {5, 6}
B C = {3, 4}
BC!
BC!B
28
1. NTE
Saylar ve Cebir
Kesiimleri bo olan kmeler ayrk kmelerdir.

A ve B ayrk kmeler ise A B = dir.
rneimizde A ve C kmeleri ayrk kmeler, B ve C kmeleri ayrk olmayan kmelerdir.
rnek
E evrensel kme, A, B E olmak zere
E = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7}, A = {1, 2, 3, 4}, B = {3, 4, 5, 6} dr.
A kmesinde bulunmayan ve B kmesinde bulunmayan elemanlar belirleyelim.
Kmeleri Venn emas ile gsterelim.
A
B
1
A kmesinde bulunmayan elemanlarn

kmesi = {5, 6, 7} dir.
B kmesinde bulunmayan elemanlarn
kmesi = {1, 2, 7} dir.
E evrensel kmesine ait A kmesi bulunsun. A kmesinde olmayp E kmesinde bulunan elemanlarn kmesine A nn tmleyeni denir. A ile gsterilir.
s(A) + s(A) = s(E) dir.
rneimizde A = {5, 6, 7}, B = {1, 2, 7} dir.

s(A) = 4, s(A) = 3 s(E) = 3 + 4 = 7 salanr.
rnek
Kmelerde fark ve tmleme ilemlerinin zelliklerini basit rneklerle
inceleyelim.
E = {1, 2, 3, 4} ve A = {1, 2} olmak zere
1) A A = {1, 2} {3, 4} = {1, 2, 3, 4} = E
A A = E dir.
2) A A = {1, 2} {3, 4} =
A A =
29
A
1
1. NTE
Saylar ve Cebir
3) E = {1, 2, 3, 4} = ve = {1, 2, 3, 4} = E
E = ve = E dir.
4) Âh = 6" 1, 2 ,@ = 6" 3, 4 ,@ = " 1, 2 , = A
Âh = A dir.
5) A - A = " 1, 2 , - " 1, 2 , = " ,

A - A = Q dir.
6) A - Q = " 1, 2 , - " , = " 1, 2 , = A

A - Q = A dr.
7) E - A = " 1, 2, 3, 4 , - " 1, 2 , = " 3, 4 , = A
E A = A dir.
8) A A = " 1, 2 , - " 3, 4 , = " 1, 2 , = A
A A = A dir.
9) B = " 2, 3 , olsun. Â , B ! Eh
A - B = " 1, 2 , - " 2, 3 , = " 1 ,
B - A = " 2, 3 , - " 1, 2 , = " 3 ,
"1, ! "3,
A - B ! B - A dr.
30
1. NTE
10) A - B = " 1, 2 , - " 2, 3 , = " 1 ,

A + B = " 1, 2 , + " 1, 4 , = " 1 ,
123
Saylar ve Cebir
E
A - B = A + B
A - B = A + B dir.
11) D = " 1, 2, 3 , olsun

A 1 D dir.
A - D = " 1, 2 , - " 1, 2, 3 , = Q
12) Â - Bh = 6" 1, 2 , - " 2, 3 ,@ = " 1 , = " 2, 3, 4 ,

A , B = " 3, 4 , , " 2, 3 , = " 2, 3, 4 ,
123
A 1 D ise A - D = Q dir.
Â - Bh = A , B
Â + Bh= 6" 1, 2 , + " 2, 3 ,@ = " 2 , = " 1, 3, 4 ,

A , B = " 3, 4 , , " 1, 4 , = " 1, 3, 4 ,
Â , Bh = A + B
123
13) Â , Bh = 6" 1, 2 , , " 2, 3 ,@ = " 1, 2, 3 , = " 4 ,

A + B = " 3, 4 , + " 1, 4 , = " 4 ,

123
Â - Bh = A , B dir.
Â + Bh = A , B
Â , Bhl = Al + Bl
De Morgan kurallar
Â + Bhl = Al , Bl
A + ^ B , C h = " 1 , 2 , + " 2 , 3, 4 , = " 2 ,

Â + Bh , Â + Ch = " 2 , , = " 2 ,
123
14) A , ^B + Ch = " 1, 2 , , " 3 , = " 1, 2, 3 ,

Â , Bh + Â , Ch = " 1, 2, 3 , + " 1, 2, 3, 4 , = " 1, 2, 3 ,
123
C = " 3, 4 , olsun.
A , ^B + Ch = Â , Bh + Â , Ch
A + ^B , Ch = Â + Bh , Â + Ch
A , ^B + Ch = Â , Bh + Â , Ch
dalma zellii
A + ^B , Ch = Â + Bh , Â + Ch
31
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
A ile B
E evrensel kmesinin alt kmesidir.
A + Â , Bh kmesini sade hli ile yazalm.
A + Â , Bh = A + Â + B h = Â + A h + B = + B=
De Morgan kural
birleme zellii
rnek
A ile B
E Evrensel kmesinin alt kmesidir.
6Â + Bh , A @ kmesini sade hli ile yazalm.
6Â + Bh , A @ = Â + B h + A = Â , Bh + A
De Morgan kural
= Â + Ah , ^B + A h = , ^B + A h = B + A olur.
dalma zellii
rnek
A ile B
E evrensel kmesinin alt kmesi ve A , B ! E olsun.
A + Â - Bh kmesini sade hli ile yazalm.
A + Â - Bh = A + Â + Bh = Â + Ah + B = + B = olur.
8. zellik
birleme zellii
rnek
Bir snftaki rencilerin 14 gzlk kullanyor, 16 tanesi kullanmyor. rencilerin 18i kz olduuna
gre erkek renci says katr. Bulalm.
Gzlk kullananlar A kmesi Gzlk kullanmayanlar A kmesi
Kz renciler B kmesi Erkek renciler B kmesidir.
s Âh = 14
s
Â h = 16
+
s Âh + s Â h = 30
123
s Êh snf mevcudu
s ^ B h + s ^ B h = s ^ E h
18 + s ^Bh = 30 " s ^B h = 12
Bu snfta 12 erkek renci vardr.
rnek
Bir gemide 70 kii vardr. Gemideki yolculardan sadece talyaya ve sadece
Almanyaya gidenler her iki lkeye de gidenlerin 5 katdr. 10 kii bu iki lkeye
de gitmediine gre bu gemide her iki lkeye de giden ka kii vardr? Bulalm.
32
1. NTE
Saylar ve Cebir
talyaya giden yolcular , Almanyaya giden yolcular A ile gstererek Venn emas oluturalm.
s ^ , Ah = 70 - 10 = 60
A
a
a + b = 5x
123 123
Bu iki lkeye
gitmeyenler
10
Sadece Almanya ve
sadece talyaya gidenler
Her iki lkeye de

gidenlerin 5 kat
5x + x = 60 6x = 60 x = 10
Her iki lkeye de giden 10 kii vardr.
rnek
s Â - Bh = 6, s ^B - Ah = 3 ve A , B nin alt kme says 1024 olduuna gre B kmesinin alt kme
saysn bulalm.
A
1024 = 210
B
6
s(A B)
10 = s Â , Bh
s Â , Bh = s Âh + s ^Bh - s Â + Bh
s(B A)
10 = 6 + x + 3 + x x
x = 1 = s Â + Bh
B kmesinin eleman says 1 + 3 = 4 ve alt kme says 24 = 16 dr.
rnek
30 kiilik bir snfta 15 kii resim, 9 kii heykel, 14 kii seramik sanatyla ilgileniyor. Bu sanatlardan
yalnz ikisi ile ilgilenen 8 kii, hibiri ile ilgilenmeyen 2 kii olduuna gre her sanatla da ilgilenen ka
kii olduunu bulalm.
R
Resim R, heykel H, seramik S ile gsterilsin.
Kmelerin iindeki ifade veya saylar eleman saylarn gstermektedir.
c
a
S
Hibir sanatla ilgilenmeyen
15 a c x
Yalnz iki sanatla ilgilenenler a + b + c = 8
14 a b x
9cbx
s ^R , H , Sh = 30 - 2 = 28 dir.
15 a c x
14 a b x
9cbx
+ a+b+c+x
15 + 14 + 9 - â + b + ch - 2x = 28
123
8
30 2x = 28 2x = 2 x = 1
Her sanatla da ilgilenen 1 kii vardr.
33
1. NTE
Saylar ve Cebir
ki Kmenin Kartezyen arpm

Biroumuz baz msabakalara izleyici olarak katlmzdr. zleyici olarak katldmz msabakalara ait biletlerde sra 2, koltuk 17 gibi ifadelerle karlarz.
Bir seyircinin oturmas gereken koltuk genellikle iki ayr
veri ile ifade edilmektedir.
(2, 17) 2. srann 17. koltuu
Sra numaras
Koltuk numaras

123
x ve y gibi iki elemann, sras nemli olmak koulu ile oluturulan (x, y) eleman sral ikili
olarak adlandrlr. Burada x eleman, ikilinin birinci bileeni; y eleman ikilinin ikinci bileenidir.
(2, 17) ! (17, 2) olduuna dikkat ediniz.
ki sral ikilinin birbirine eit olmas, birinci ve ikinci bileenlerin kendi aralarnda birbirlerine
eit olmasdr.
(a, b) = (c, d) iin a = c ve b = d olmaldr.
rnek
(x + 4, y 5) = (9, 13) ise x + y deerini bulalm.
(x + 4, y 5) = (9, 13)
x+4=9
ve
x=5
y 5 = 13
y = 18
rnek
(xy, 4) = (32, 2x) ise x . y deerini bulalm.
xy = 32
ve
4 = 2x olmaldr.
x = 2 ise 2y = 32,
2y = 25 y = 5,
34
x . y = 2.5 = 10 olur.
x + y = 23 olur.
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
x
, 2y - x l = ^2, 14h ise y deerini bulalm.
5
x
= 2 ve 2y x = 14 olmaldr.
5
x = 10
ve
2y 10 = 14
2y = 24
y = 12 olur.
rnek
2 gmlek ve 3 etei olan bir bayann ayn anda bir gmlek ve bir etei ka farkl ekilde giyebileceini
bulalm.
Gmlekleri G1 . G2
Etekleri E1, E2, E3 ile temsil ederek sral ikililer hlinde yazalm.
Gmlekler kmesi = G = {G1, G2}
Etekler kmesi = E = {E1, E2, E3}
Bayan (G1, E1), (G1, E2), (G1, E3), (G2, E1), (G2, E2), (G2, E3) olmak zere 6 farkl ekilde giyinebilir.
Oluturduumuz sral ikililerin birinci bileeni G, ikinci bileeni E kmesinden alnan elemanlarla
oluturulmutur.
A ve B bo kme olmayacak ekilde, birinci bileen Adan, ikinci bileen Bden alnarak oluturulan tm sral ikililerin kmesine A ve B kmelerinin kartezyen arpm denir ve A x B ile
gsterilir.
A x B = "^x, yh : x d A ve y d B , dir.
rnek
A = {1, 2, 3} ve B = {a, b} kmeleri iin A x B ve B x A y bulalm.
A x B = {(1, a), (1, b), (2, a), (2, b), (3, a), (3, b)}
s(A x B) = 6
B x A = {(a, 1), (a, 2), (a,3), (b,1), (b, 2), (b,3)}
s(B x A) = 6
s(A x B) = s(B x A) dr. Fakat A x B ! B x A olur.
Botan farkl A ve B kmeleri iin s(A x B) = s(B x A) salanr.

Fakat A x B ! B x A dr.
35
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
A = {x, y, z, t}, B = {a, b}, C = {1, 2, 3} iin A x B ve B x C yi bulalm, eleman saylarn inceleyelim.
A x B = {(x, a), (x, b), (y, a), (y, b), (z, a), (z,b), (t, a), (t, b)}
s(A x B) = 8 = s(A). s(B)
B x C = {(a, 1), (a, 2), (a, 3), (b, 1), (b, 2), (b, 3)}
s(B x C) = 6 = s(B) . s(C)
Botan farkl A ve B kmeleri iin s(A x B) = s(A) . s(B) dir.
rnek
A = {1, 2}, B = {3, 4, 5}
iin
A x B ve B x A y bulalm
A x B = {(1, 3), (1, 4), (1, 5), (2, 3), (2, 4), (2, 5)}
B x A = {(3, 1), (3, 2), (4, 1), (4, 2), (5, 1), (5, 2)}
rnek
A = {x : 1 # x # 2 ve x Q},
B = {1, 2, 3} iin A x B nin, eleman saysn belirleyelim.
A = {x : 1 # x # 2 ve x Q}, kmesi rasyonel saylarda tanmldr.

B kmesi 1 ile 3 arasndaki (1 ve 3 dhil) doal saylar ifade eder. Bu durumda A x B de sonsuz
elemanl olur.
rnek
A = {x : 1 # x # 3 ve x Q }, B = {x : 2 # x # 4, x Q }, iin A x B nin eleman saysn belirleyelim.
A = {x : 1 # x # 3 ve x Q} ve B = {x : 2 # x # 4, x Q} kmeleri rasyonel saylardan olumaktadr. A ve B kmeleri sonsuz elemanl olduundan A x B de sonsuz elemanldr.
A x B nin sral ikililerinin birinci ve ikinci bileenleri sonsuz elemanldr.
rnek
A = {x : 1 # x 1 4 ve x Q}, B = {2,3}, iin A x B nin eleman saysn belirleyelim.
A kmesi sonsuz elemanl olduundan A x B de sonsuz elemanldr.
(4, 2) ve (4, 3) sral ikilileri A x B nin eleman deildir.
36
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR

a) ... iki veya daha fazla kmenin btn elemanlarndan oluan kmeye birleim kmesi denir.
b) ... iki veya daha fazla kmenin sadece ortak elemanlarndan oluan kmeye kesiim kmesi
denir.
c) ... A kmesinde olup da B kmesinde olmayan elemanlarn oluturduu kme B A ile gsterilir.
) ... A kmesinde olmayp evrensel kmede bulunan elemanlardan oluan kme A ile gsterilir.
d) ... Sral ikililer kartezyen arpm kmelerinden oluur.
2. s(A) = 12 ve s(B) = 4 ise A , B en az ve en ok ka elemanl olabilir?

3. A ve B ayn evrensel kmenin alt kmeleridir.
s (A) + s (B) = 13

olduuna gre s(E) katr?
s (A) + s (B) = 21

A) 17
B) 18
C) 19
D) 20
E) 21
D) A
E) E
4. A ile B

E evrensel kmesinin alt kmesidir.
Â + Bh , B kmesinin sade hli aadakilerden hangisidir?
A) A + B
5.
C) B
B
A
B)
c
f
Yanda E evrensel kmesinin alt kmesi olan A, B ve C kmeleri verilmitir. Aada istenen kmeleri bulunuz.
A) Â , Ch
B) B + C C) B - Â , Ch
6. A ve B kmeleri iin s (A , B) = 18 , s(A B) = 6 ve s(B) = 3. s Â + Bh ise s Â + Bh katr?

A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
E) 7
7. A ve B kmeleri iin s(A) = 12, s(B) = 16, s Â , Bh = 23 olduuna gre B A kmesi ka elemanldr?

A) 8
B) 9
C) 10
37
D) 11
E) 12
1. NTE
Saylar ve Cebir
8. A + B + C kmesi aadakilerden hangisinde doru gsterilmitir?

A
A)
B)
B C)
D)
B E)
B
C
9. 38 kiilik bir turist kafilesinde 18 kii Almanca, 12 kii Franszca ve 5 kii de hem Almanca hem de
Franszca konuabilmektedir. Bu kafilede Franszca veya Almanca konuamayan ka turist vardr?
10. A ve B

E evrensel kmesinin alt kmeleridir. s(E) = 30 ve s Â + B h = 12 ise A , B kmesinin eleman

says katr?
A) 12
B) 16
C) 18
D) 20
E) 22
11. 40 kiilik bir grupta herkes ngilizce konuabiliyor. 13 kii Almanca ve Franszca biliyor. Yalnz ngilizce konuabilen 20 kii olduuna gre Almanca ve Franszcadan yalnz birini bilen ka kii vardr?
12. 20 kiilik bir grup ngilizce, Franszca hem ngilizce hem de Franszca bilen ya da hibirini bilmeyenlerden olumaktadr. ngilizce bilenlerin says; sadece Franszca bilenlerle, hibirini bilmeyenlerin
saylar toplamna eit olduuna gre ngilizce bilenler ka kiidir?
13. (3x + 2y, 2x + 3y) = (5,7) ise x + y katr?

A)
13
12
11
14
B)
C)
D)

5
5
5
5
E) 5
14. s(A) = 5, s(B) = 7, s(C) = 10 olduuna gre (A x B) , (A x C) kmesinin eleman says en ok ka

olabilir?

A) 70
B) 75
C) 80
38
D) 85
E) 90
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.2 DENKLEM VE ETSZLKLER
lme, bir bykln ayn cins baka bir byklkle karlatrlmasdr. rnein herhangi bir cismin ktlesini lmek demek, bilinen bir ktle birimi ile o cismin ktlesini karlatrmaktr. Bir ktlenin
arln lmek iin genellikle ktle birimi olan kilogram kullanrz. Kuyumcular ok deerli altn ve
gm gibi ziynet eyalarn satarken hassas terazi kullanrlar.
Terazi, bir cismin veya maddenin ktlesini lmeye yarayan alettir. En yaygn kullanlan eit kollu
terazidir. Teraziyle ktle lme ilerine tartma denir. Eit kollu terazide tartma, llecek ktle, bilinen
ktlelerle mukayese edilerek yaplr. Bunlarda, orta noktasnda bir bak srt bulunan terazi kolu ve bu
kolun ularna asl duran iki kefe vardr. Bir kefeye ktlesi llecek cisim, dier kefeye bilinen standart
ktleler konularak denge salanr. Bu tart sisteminde yerekimi kuvveti her iki kefeye de ayn iddette
etki ettiinden tart yerekimi ivmesinden bamszdr. Yani eit kollu teraziyle dnya, ay ve dier gezegenlerde tart yaplsa ayn sonular alnr.
Eit kollu terazinin denklem ve eitsizliklerle ne gibi benzer ynleri olabilir?
Denklem ve eitsizliklerde zm yaparken kendi aralarnda bilinmeyenli ifadeleri ve saylar, eit
kollu terazinin kefelerine benzetebilir miyiz?
Denklem ve eitsizliklerde zm kmesine ulamak iin bilinmeyenli ifadeleri ve saylar ne ekilde
gruplandrp ilemler yapmalyz?
Denklem ve eitsizliklerin zm kmesini oluturan elemanlar farkl yollardan nasl bulabilirsiniz?
Aklaynz.
Kaynaka: www.sirdirgi.balikesir.edu.tr.
39
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.2.1 Gerek Saylar
rnek
A = " x ; - 5 # x # 6, x ! Z , kmesi veriliyor. Bu kmenin elemanlarn kullanarak aada verilen
kmeleri yazalm.
a) Sayma saylarndan oluan kme
B = {1, 2, 3, 4, 5, 6} dr.
b) Doal saylardan oluan kme
C = {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6} dr.
c) Tam saylardan oluan kme
D = { 5, 4, 3, 2, 1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6} dr.
) Negatif tam saylardan oluan kme
E = { 5, 4, 3, 2, 1} dir.
d) Pozitif tam saylardan oluan kme
F = {1, 2, 3, 4, 5, 6} dr.
e) 5 ve 6 tam saylar arasnda baka bir tam say yoktur. Ancak bu iki tam say arasnda sonsuz
eklinde ^b ! 0h rasyonel say yazlabilir.
a
b
Sayma saylar kmesi N + = {1, 2, 3, ...}, doal saylar kmesi N = {0, 1, 2, 3, ...}, tam saylar
a
kmesi Z = {..., - 2 , - 1, 0, + 1, + 2 , ...}, rasyonel saylar kmesi ise Q = & ; a, b ! Z, b 0 0
b
eklinde ifade edilir.
2 saysnn rasyonel say olmadn gsterelim.
a, b Z + ve a ile b aralarnda asal iki tam say olsun.
2=
2=
a
iin, her iki tarafn karesini alalm.
b
a2
& a 2 = 2b 2 olur. 2b2 ift olduundan a2 ift saydr. O hlde a says da ifttir. k Z + iin
b2
a = 2k biiminde yazabiliriz.
a2 = 2b2 eitliinde (2k)2 = 2b2 4k2 = 2b2 b2 = 2k2 olduundan b2 de ift saydr.
Buna gre b says da ifttir. Hem a nn hem de b nin ift say olmas a ile b nin aralarnda asal olmas
a
ile elimektedir. O hlde 2 =
(a, b Z, b ! 0) eklinde yazamayz. Dolaysyla 2 rasyonel say
b
deildir.
rnek
2 saysn say dorusu zerinde gsterelim.
C
A
B D
123
0 1 1
2 2
40
1. NTE
Saylar ve Cebir
ABC dik geninde,
2
AB + BC
1 2 + 1 2 = AC
1 + 1 = AC
AC =
= AC
2 br dir.
AC yarapl ve A merkezli emberin say dorusunu kestii nokta D noktas olduuna gre
AD =
2 br olur.
AC = AD olduundan D noktas
2 ye karlk gelir.
Rasyonel olmayan saylara irrasyonel saylar denir. ( 2 ,
3 , ...vb.) rrasyonel saylar kmesi
Q ile gsterilir. Bir emberde evrenin apa oran olan r says da irrasyonel saydr. Rasyonel
ve irrayonel saylarn oluturduu kmeye gerek saylar kmesi ad verilir ve R ile gsterilir.
^Q , Q = R h . Buna gre N 1 Z 1 Q 1 R dir.

Toplama leminin zellikleri
1. Kapallk zellii: a, b R olmak zere a + b R olur. Buna gre gerek saylar kmesi toplama
ilemine gre kapaldr.
3, ^- 5h, 7 ! R dir;
3 + ^- 5h = - 2, - 2 ! R
2. Deime zellii: a, b R olmak zere a + b = b + a olur. Buna gre gerek saylar kmesinde
toplama ileminin deime zellii vardr.
3 + ^- 5h = ^- 5h + 3
-2 =-2
3. Birleme zellii: a, b, c R olmak zere (a + b) + c = a + (b + c) olur. Buna gre gerek

saylar kmesinde toplama ileminin birleme zellii vardr.
73 + ^- 5hA + 7 = 3 + 7^- 5h + 7A
-2 + 7 = 3 + 2
5=5
4. Etkisiz eleman: a R olmak zere a + 0 = 0 + a = a olur. Buna gre gerek saylar kmesinde
toplama ileminin etkisiz eleman 0 dr.
3+0 = 0+3 = 3
5. Ters eleman: a R olmak zere a + (a) = (a) + a = 0 olur. Buna gre gerek saylar kmesinde toplama ilemine gre her elemann tersi vardr.
3 + ^- 3h = ^- 3h + 3 = 0
arpma leminin zellikleri

1. Kapallk zellii: a, b R olmak zere a b R olur. Buna gre gerek saylar kmesi arpma
ilemine gre kapaldr.
2, ^- 5h, 10 ! R dir;
2 ^- 5h = - 10, - 10 ! R
41
1. NTE
Saylar ve Cebir
2. Deime zellii: a, b R olmak zere a b = b a olur. Buna gre gerek saylar kmesinde
arpma ileminin deime zellii vardr.
2 ^- 5h = ^- 5h 2
- 10 = - 10
3. Birleme zellii: a, b, c R olmak zere (a b) c = a (b c) olur. Buna gre gerek saylar

kmesinde arpma ileminin birleme zellii vardr.
72 ^- 5hA 10 = 2 7^- 5h 10A
- 10 10 = 2 ^- 50h
- 100 = - 100
4. Etkisiz eleman: a R olmak zere a 1 = 1 a = a olur. Buna gre gerek saylar kmesinde
arpma ileminin etkisiz eleman 1 dir.
2 1 = 1 2 = 2
5. Yutan eleman: a R olmak zere a 0 = 0 a = 0 olur. Buna gre gerek saylar kmesinde
arpma ileminin yutan eleman 0 dr.
20 = 02 = 0
1
1
6. Ters eleman: a R ve a ! 0 olmak zere a $ a = a $ a = 1 olur. Buna gre gerek saylar
kmesinde arpma ilemine gre her elemann (0 hari) tersi vardr.
1
1
2 = 2 = 1
2
2
7. Dalma zellii: a, b, c R olmak zere a (b + c) = a b + a c ve (b + c) a = b a + c a
olur. Buna gre gerek saylar kmesinde arpma ileminin toplama ilemi zerine soldan ve sadan
dalma zellii vardr.
2 7^- 5h + 10A = 2 ^- 5h + 2 10
2 5 = - 10 + 20
10 = 10
Say dorusunda gerek saylar kmesinin her elemanna bir nokta karlk gelir. Gerek saylarla gsterilen herhangi bir sral ikili de koordinat sisteminde yine bir noktaya karlk gelir.
rnek
A ( - 2 ), B(0) ve C( + 3 ) noktalarn say dorusunda;
D( + 1, + 2 ), E( - 1, + 1), F( - 2 , - 1) ve G( + 2 , - 2 ) noktalarn ise koordinat sisteminde gsterelim.
y
A
3
+3
B
+1
+2
+2
+3
D(+1, +2)
E(1, +1) +1
Gerek saylar (R ) say dorusunda, R x R ise

koordinat sisteminde gsterilir.
3 2 1
1
F(2, 1)
2
3
42
+1 +2 +3
G(+2, 2)
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Ac
-3
1
m C(5), D( 4) ve O(0) noktalarn say dorusunda gsterelim.
m, B c
2
2
D
5
-3
2
1
2
C
1
rnek
A( 1, 3), B(2, 3), C( 2, 2) ve D(3, 1) noktalarn koordinat sisteminde gsterelim.
y
A(1, 3)
3
2
1
3 2 1
1
C(2, 2)
D(3, 1)
1
2
3
B(2, 3)
ALITIRMALAR
1. Aadakilerden hangisi irrasyonel saydr?

2.
A) 4
B) 5
C)
D) 10
E)
14
5 saysn say dorusunda gsteriniz.
3. Aadaki ifadelerden ka tanesi dorudur?

I. Gerek saylar kmesi Z ile gsterilir.
II. Gerek saylar kmesinde toplama ileminin etkisiz eleman 1 dir.
III. Gerek saylar kmesinin her eleman say dorusunda bir noktaya karlk gelir.
IV. Gerek saylar kmesinde arpma ileminin yutan eleman 0 dr.
V. 5 saysnn arpma ilemine gre tersi 5 tir.
A) 1
B) 2
C)3
D) 4
E) 5
4. A( 7), B( 3), C(4) noktalarn say dorusunda; D( 1, 4), E(2, 5), F(3, 2) ve G( 2, 1) noktalarnda koordinat dzleminde gsteriniz.
43
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.2.2 Birinci Dereceden Denklem ve Eitsizlikler

ki niceliin eitliini gsteren bantya denklem denir. Araya = iareti konularak ifade edilir.
1, 2, #, $ sembolleri kullanlarak oluturulan saysal ifadelere eitsizlik denir.
rnek
x $ 3 eitsizliini say dorusunda gsterelim.
3
rnek
2x 4 1 8 eitsizliinin zm kmesini N de bulalm.
2x 4 1 8
= {0, 1, 2, 3, 4, 5}
2x 1 8 + 4
zm kmesindeki 3 elemannn
eitsizlii salayp salamadn kontrol edelim.
234 1 8
2x 1 12
64 1 8
x16
2 1 8 sonu dorudur.
Eitsizliin zellikleri
Her a, b, c, d ! R iin,
1. a 1 b, a = b ve a 2 b durumundan yalnz biri dorudur. ( durum zellii)
2. a 1 b ve b 1 c ise a 1 c dir.
rnek
316
ve
6 1 9 ise 3 1 9 dur.
3. a 1 b + a + c 1 b + c
Eitsizliin her iki tarafna ayn say eklenir veya her iki taraftan ayn say karlrsa eitsizlik yn
deitirmez.
rnek
519+5+419+4
9 1 13 tr.
a
b
4. a 1 b ve c 2 0 & a c 1 b c ve c 1 c dir.
Eitsizliin her iki taraf pozitif bir say ile arplr veya blnrse eitsizlik yn deitirmez.
rnek
216
ve
320
2 3 1 6 3 & 6 1 18 dir.
44
1. NTE
Saylar ve Cebir
a
b
c 2 c dir.
Eitsizliin her iki taraf negatif bir say ile arplr veya blnrse eitsizlik yn deitirir.
5. a 1 b ve c 1 0 & a c 2 b c
ve
rnek
517
ve
210
5 ( 2) 2 7 ( 2) & 10 2 14 tr.
6. a 1 b ve c 1 d & a + c 1 b + d dir. Ayn ynl eitsizlikler toplanabilir.
rnek
114
ve
213
1 + 2 1 4 + 3 & 3 1 7 dir.
7. a, b, c, d ! R + iin
a 1 b ve c 1 d & a c 1 b d dir.
rnek
3 1 6 ve 7 1 8
3 7 1 6 8 & 21 1 48 dir.
8. a ve b ayn iaretli iki say,
1
1
a1b& a 2
dir.
b
rnek
419&
1
1
dur.
2
4
9
9. a ve b ters iaretli iki say,

1
1
a101b& a 101
dir.
b
rnek
-2 1 0 1 5 &
-1
1
tir.
101
5
2
rnek
a 1 0, 3a = 4b ve b = 3c veriliyor. a, b ve c reel saylarn sralayalm.
a 1 0 olduundan 3a = 4b eitliine gre b 1 0 ve a 1 b olur. Dolaysyla a 1 b 1 0 dr.
b 1 0 olduundan b = 3c eitliinde c 2 0 dr.
Bu durumda sralama a 1 b 1 c olur.
45
1. NTE
Saylar ve Cebir
Gerek Saylar Kmesinde Aralk Kavram

a, b ! R ve a 1 b olmak zere,
1. " x ; a 1 x 1 b, x ! R , a ve b saylarnn arasndaki tm saylardan oluan arala ak aralk

denir. (a, b) eklinde gsterilir.
a
â, bh = " x ; a 1 x 1 b, x ! R ,
rnek
" x ; 3 1 x 1 6, x ! R , kmesine karlk gelen aral say dorusunda gsterelim.
" x ; 3 1 x 1 6, x ! R , kmesine karlk gelen aralk (3, 6) dr. Say dorusunda gsterim ekli
yledir.
2. " x ; a # x 1 b, x ! R , ve " x ; a 1 x # b, x ! R , a ve b saylarndan birisi ve arasndaki tm
saylardan oluan arala yar ak aralk denir. [a, b) veya (a, b] eklinde gsterilir.
rnek
" x ; - 1 # x 1 3, x ! R , kmesine karlk gelen aral say dorusunda gsterelim.
" x ; - 1 # x 1 3, x ! R , kmesine karlk gelen aralk [1, 3) tr. Say dorusunda gsterim ekli
yledir.
3
rnek
" x ; - 2 1 x # 2, x ! R , kmesine karlk gelen aralk ( 2, 2] dir. Say dorusunda gsterim ekli
yledir:
4
3. " x ; a # x # b, x ! R , a ve b saylar ile arasndaki tm saylardan oluan arala kapal aralk

denir. [a, b] eklinde gsterilir.
rnek
" x ; 0 # x # 5, x ! R , kmesine karlk gelen aralk [0, 5] tir. Say dorusunda gsterim ekli
yledir:
46
1. NTE
Saylar ve Cebir
# ve $ sembollerinin yanndaki saylar say dorusunda iareti ile arala dahil edilir.
1 ve 2 sembollerinin yanndaki saylar say dorusunda iareti ile arala dahil edilmez.
rnek
A = " x ; 2 # x 1 7, x ! R , ve B = " x ; 4 1 x # 9, x ! R , kmeleri veriliyor. A B ve A B k-
melerinin belirttii aralklar say dorusunda gsterelim.
A = " x ; 2 # x 1 7, x ! R , = 62, 7h B = " x ; 4 1 x # 9, x ! R , = ^4, 9@

2
A , B = 62, 9@
A + B = ^4, 7h
4
a, b, R , a ! 0 ve x bilinmeyen olmak zere ax + b = 0 eklindeki denklemlere birinci dereceden bir bilinmeyenli denklem denir.
rnek
7x 2 = 8 denkleminin zm kmesini N, Z, Q ve R de gsterelim.
7x 2 = 8
7x = 8 + 2
7x = 10
10
x=
7
10
N ve Zde = , Q ve R de = '
1 dir.
7
rnek
3 (x + 1) + 2 (x 1) = 0 denkleminin R de zm kmesini bulalm.
3 (x + 1) + 2 (x 1) = 0
3x + 3 + 2x 2 = 0
3x + 2x = 3 + 2
5x = 1
-1
x=
5
= '-
1
1 tir.
5
47
1. NTE
Saylar ve Cebir
ax + b = 0 denkleminde;
b
1. a ! 0 iin denklemin zm kmesi = & - a 0 dr ve zm kmesi bir elemanldr.
2. a = 0 ve b = 0 ise zm kmesi sonsuz elemanldr. ( = R )
3. a = 0 ve b ! 0 ise zm kmesi bo kmedir. ( = )
rnek
4(x 1) + 3x = 7x 4 denkleminin R de zm kmesini bulalm.
4 (x 1) + 3x = 7x 4
4x 4 + 3x = 7x 4
7x 4 = 7x 4
0=0
=R
rnek
2x + 3 + 3 (x + 1) = 5 (x 1) denkleminin R de zm kmesini bulalm.
2x + 3 + 3 (x + 1) = 5 (x 1)
2x + 3 + 3x + 3 = 5x 5
5x + 6 = 5x 5
6 ! 5
=
rnek
(2a 4) x + b + 2 = 0 denkleminin zm kmesi sonsuz elemanl ise a ve b deerlerini bulalm.
(2a 4) x + b + 2 = 0
2a 4 = 0
b+2=0
2a = 4
b = 2
olur.
a=2
rnek
5ax 2 = 10x + 4 denkleminin zm kmesi olduuna gre a deerini bulalm.
5ax 2 = 10x + 4
5a 10 = 0
5ax 10x 2 4 = 0
5a = 10
x(5a 10) 6 = 0
a=2
5a 10 = 0 olmal.
48
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
5 7x # 11x + 9 eitsizliinin N ve R de zm kmelerini bulalm ve say dorusunda gsterelim.
5 7x # 11x + 9
N de = {0, 1}
11x 7x # 9 5
R de = " x ; x # 1, x ! R ,
4x # 4
x#1
rnek
8x 1 $ 12x + 5 eitsizliinin R de zm kmesini bulalm ve say dorusunda gsterelim.
8x 1 $ 12x + 5
8x 12x $ 5 + 1
4x $ 6
-6
x#
4
-3
x#
2
2 - 3 1
rnek
2x + 1 # 4x 3 1 2x + 7 eitsizliinin R de zm kmesini bulalm ve say dorusunda gsterelim.
2x + 1 # 4x 3 1 2x + 7
2x + 1 # 4x 3
4x 3 1 2x + 7
ve
4x 2x 1 7 + 3
1 + 3 # 4x 2x
4 # 2x
2x 1 10
2 # x
x15
= " x ; 2 # x 1 5, x ! R ,
0
49
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
x, y Z olmak zere - 3 1 x # 5 ve 2 # y 1 7 ise 4x 3y ifadesinin alabilecei en byk tam say
deerini bulalm.
4x 3y nin en byk tam say deeri iin x en byk, y en kk deeri almaldr.
- 3 1 x # 5 aralnda x in en byk tam say deeri 5, 2 # y 1 7 aralnda y nin en kk tam say
deeri 2 olur.
Buna gre;
4x 3y = 4 5 3 2 = 20 6 = 14 olur.
rnek
4x 2 1 6 1 2x + 12 eitsizliini salayan x in tam say deerlerini bulalm.
4x 2 1 6 1 2x + 12 eitsizliini iki paraya ayralm.
4x 2 1 6
4x 1 6 + 2
6 1 2x + 12
6 12 1 2x
4x 1 8
6 1 2x
x 1 2
31x
kan sonular birletirirsek 3 1 x 1 2 elde edilir.

Bu aralktaki x tam saylar 2, 1, 0 ve 1 dir.
rnek
7x + 4 # 5x + 10 eitsizliini salayan x in doal say deerlerini bulalm.
7x + 4 # 5x + 10
7x 5x # 10 4
2x # 6
x#3
Buna gre x doal saylar 3, 2, 1 ve 0 dr.
rnek
x-2
1 4 eitsizliinin zm kmesini R de yazalm.
2
x-2
Her taraf 2 ile arpalm.
-3 #
14
2
x-2
2 (3) # 2
142
2
6#x218
Her tarafa 2 ekleyelim.
-3 #
6 + 2 # x 2 + 2 1 8 + 2
4 # x 1 10
= " x ; - 4 # x 1 10, x ! R ,
50
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR
1. Aadaki eitsizlikleri say dorusunda gsteriniz.

a) x # 4 b) x 2- 3 c) x 1 0 ) x $- 5
2. Aadaki aralklar say dorusunda gsteriniz.

3 3
1
a) ^0, 7@ b) ;- 4, m c) c - , m ) 6- 5, 9@
2 2
2
3. a, b, c ! R,
a 1 0 olmak zere 4a = 5b ve b = 4c olduuna gre a, b ve cyi kkten bye
doru sralaynz.
4. 4 (x 1) + 3x + 3 = 3 (x + 2) + 4 denkleminin zm kmesini N, Z ve R de bulunuz.
x+3
x-2
denkleminin zm kmesi aadakilerden hangisidir?
+5 = 73
2
5
5
3
2
7
A) ' - 1 B) & - 0 C) & 0 D) & 0 E) ' 1
7
7
5
2
3
5.
6. 4x 2 = ax 1 denkleminin zm kmesinin olmas iin a ne olmaldr?

A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
7. Aadaki eitsizliklerin zm kmelerini N, Z ve R de bulunuz.

a) x + 1 # 5 b) 7x + 4 $ 11 c) 3x - 1 # 2x + 3 1 4x + 1
x-7
) - 3x + 4 1 5x + 9 d) x + 4 1 3x + 1 # 6x - 4 e)
1-3
-4
8. x, y ! Z, - 3 # x 1 4 ve - 5 1 y # 9 ise 2x 3y ifadesinin en byk tam say deeri aadakilerden hangisidir?

A) 18
9. - 5 #
B) 20
C) 22
D) 24
E) 26
x+3
# 4 eitsizliinin zm kmesini R de bulunuz.
5
10. Aadaki ifadelerin nne doru ise D, yanl ise Y yaznz.

a)
Bir eitsizliin her iki yanna ayn say eklenip karlabilir.
b)
Bir eitsizliin her iki taraf pozitif bir say ile arplrsa eitsizlik yn deitirir.
c)
Bir eitsizliin her iki taraf negatif bir say ile arplrsa eitsizlik yn deitirmez.
Ayn ynl eitsizlikler taraf tarafa toplanabilir.
51
1. NTE
Saylar ve Cebir
Mutlak Deer
Scaklk bir cismin dier cisimlere s transferi yapabilme veya onlardan s alabilme kabiliyetinin belirtilmesi durumudur. Gnlk ve mevsimlik scaklk farklar, kylarda daha az olduu hlde, i blgelerde
daha fazladr. Yeryzndeki scaklk dalmndaki farkllklarn nedenleri arasnda blgelere gre iklim
eitlilii gelmektedir.
Termometre zerindeki saylar hangi kmenin elemanlarndan olumaktadr? aretleri farkl ama saylar ayn olan tam saylarn sfr noktasna olan uzaklklar hakknda neler syleyebilirsiniz? Uzaklklar
veya mesafeler hangi saylarla ifade edilir?
rnek
Say dorusu zerinde verilen iki e kibrit pnn uzunluunu ve u noktalarnn balang noktasna olan uzakln karlatralm.
Elimizde 5 cm uzunluunda iki tane kibrit p vardr. Bu kibrit plerini, balar balang noktasna
gelecek ekilde saa ve sola say dorusuna yerletirelim.
ekilde de grld gibi her iki kibrit pnn dier ularnn yani 5 ve 5 noktalarnn balang
noktasna olan uzaklklar eittir.
Say dorusunda bir x saysnn sfra olan uzaklna x in mutlak deeri denir. x R iin x in
mutlak deeri |x| eklinde gsterilir.
123
x R iin, x =
x, x 0
olur. Mutlak deer iindeki ifade pozitif ise darya ayn ekilde
x, x < 0
kar, negatif ise ifade iaret deitirilerek darya kartlr.
52
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
- 9, 4, 2 , 1 - 2 , 3 - r ve 5 - 2 saylarnn mutlak deerlerini inceleyelim.
9 1 0 olduundan - 9 = - ^- 9h = 9 olur.
4 2 0 olduundan 4 = 4 olur.
2 2 0 olduundan
2 olur.
2 =
1 - 2 1 0 olduundan 1 - 2 = - ^1 - 2 h = - 1 + 2 =
2 - 1 olur.
3 - r 1 0 olduundan 3 - r = - ^3 - rh = - 3 + r = r - 3 olur.
5 - 2 2 0 olduundan
5 -2 =
5 - 2 olur.
rnek
x 1 4 ise x - 4 ifadesinin eitini bulalm.
x 1 4 ise x - 4 1 0 olur. Buna gre;
x - 4 = - ^x - 4h = - x + 4 olur.
rnek
- 3 1 x 1 4 ise x - 4 + x + 3 ifadesinin eitini bulalm.
- 3 1 x 1 4 iin x 1 4 ve - 3 1 x durumlar vardr.
x 1 4 & x-4 1 0 &
-3 1 x & x + 3 2 0 &
x - 4 = - ^x - 4h = - x + 4 olur.
x + 3 = x + 3 olur.
Bu durumda x - 4 + x + 3 = - x + 4 + x + 3 = 7 olur.
rnek
x + 5 + x - 3 ifadesinin alabilecei en kk deeri bulalm.
Mutlak deerli bir ifadenin alabilecei en kk deer sfr olacandan,
x+5 = 0
&
x+5 = 0
x =-5
x-3 = 0 & x-3 = 0

x=3
x = - 5 iin
-5 + 5 + -5 - 3 = 0 + 8 = 8
x = 3 iin
3+5 + 3-3 = 8+0 = 8
O hlde ifadenin alabilecei en kk deer 8 dir.
53
1. NTE
Saylar ve Cebir
Mutlak Deerin zellikleri

x, y ! R ve a, b ! R + olmak zere;
1. x # a , - a # x # a
2. x $ a , ^x $ a veya x #- ah
3. a # x # b , â # x # b veya - b # x # - ah
4. x $ y = x $ y
x
x
5. y =
y
^y ! 0h
6. x + y # x + y
a, b ve m ! R, a ! 0,
m H 0 olmak zere, x = m eklindeki denklemlerin zm x = m veya x = - m eklindedir.
Benzer ekilde ax + b = m ise ax + b = m veya ax + b = - m ile zm yaplr.
rnek
x - 4 = 8 denkleminin zm kmesini bulalm.
x 4 = 8
veya
x4=8
x 4 = 8
x4=8
x = 8 + 4
x=8+4
x = 12
x=4
Bu durumda = " - 4, 12 , bulunur.
rnek
3 $ x - 1 - 2 = 10 denkleminin zm kmesini bulalm.
3 $ x - 1 - 2 = 10 & 3 $ x - 1 = 12 & x - 1 = 4 tr.
x - 1 = 4 eitliinde
x1=4
x 1 = 4
x1=4
x = 4 + 1
x=4+1
x = 5
x=3
veya
x 1 = 4 olur.
Bu durumda = " - 3, 5 , bulunur.
rnek
2 $ x + 1 + 9 = 1 denkleminin zm kmesini bulalm.
2 $ x + 1 + 9 = 1 & 2 $ x + 1 = - 8 & x + 1 = - 4 olur.
Gerek saylarn mutlak deeri negatif olamayaca iin = Q dir.
54
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
x+2 + y-3 + 4-z = 0
ise
x+2 + y-3 + 4-z = 0
ise
2x + y z nin eitini bulalm.
x + 2 = 0
y 3 = 0
4z=0
x = 2
y = 3
z=4
2x + y z = 2 ( 2) + 3 4 = 4 + 3 4 = 5 bulunur.
rnek
12
kesrinin en byk deerini bulalm.
x+2 + x+6
12
kesrinin en byk olmas iin paydann en kk olmas gerekir.
x+2 + x+6
x=2
ve
x = 6 olur.
x = 2 iin
12
= 3,
4
x = 6 iin
12
= 3 olur.
4
Kesrin en byk deeri 3 tr.
rnek
4x
- 3x
ifadesinin eitini bulalm.
x - x
x10
iin
x10
ise
4x 1 0
x10
ise
- 3x 2 0
ve
ve
4x = - 4x,
- 3x = - 3x olur.
- 3x
4x
- 3x
- 4x
x
x = x - x = - 4 - ^- 3h = - 4 + 3 = - 1 bulunur.
rnek
x - 2 # 4 eitsizliinin zm kmesini N, Z, Q ve R de bulalm.
x-2 # 4 & -4 # x-2 # 4
-4+2 # x # 4+2
- 2 # x # 6 bulunur.
= {0, 1, 2, 3, 4, 5, 6} (Doal saylar kmesinde)
= { 2, 1, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6} (tam saylar kmesinde)
= " x ; - 2 # x # 6, x ! Q , (rasyonel saylar kmesinde)
= " x ; - 2 # x # 6, x ! R , (gerek saylar kmesinde)
55
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
3x - 3 1 6 eitsizliinin zm kmesini N, Z ve R de bulalm.
3x - 3 1 6
&
- 6 1 3x - 3 1 6
- 6 + 3 1 3x 1 6 + 3
- 3 1 3x 1 9
- 1 1 x 1 3 bulunur.
= {0, 1, 2} (doal saylar kmesinde)

= {0, 1, 2} (tam saylar kmesinde)
= " x ; - 1 1 x 1 3, x ! R , (gerek saylar kmesinde)
rnek
x - 1 2 5 eitsizliinin zm kmesini R de bulalm.
x-1 2 5
&
x-1 2 5
veya
x - 1 1 - 5 olur.
x 2 5 + 1
x 1- 5 + 1
x 2 6
x 1- 4
= "x ; x 1 - 4
veya
x 2 6, x ! R , olur.
rnek
- 3 # x + 2 1 7 eitsizliinin zm kmesini R de bulalm.
- 3 # x + 2 1 7 veya - 3 # - ^x + 2h 1 7 olur.
- 3 - 2 # x 1 7 - 2
-3 #-x - 2 1 7
- 5 # x 1 5 - 3 + 2 # - x 1 7 + 2

- 1 # - x 1 9 ( 1 ile arparsak)
1 $ x 2-9
&-9 1 x # 1
ki sonucu birletirirsek = " x ; - 9 1 x 1 5, x ! R , bulunur.
rnek
x - 1 2 3 eitsizliini salayan x tam saylarnn toplamn bulalm.
x - 1 2 3 veya x - 1 1 - 3
x 2 3 + 1 veya x 1- 3 + 1
x 2 4 veya
x 1- 2
... + ^- 6h + ^- 5h + ^- 4h + ^- 3h + 5 + 6 + ... = ^- 4h + ^- 3h = - 7 bulunur.
56
1. NTE
Saylar ve Cebir
a, b, c ! R ve a ! 0, b ! 0 olmak zere ax + by + c = 0 biimindeki denklemlere birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem denir. Birinci dereceden iki bilinmeyenli denklemler analatik dzlemde bir doruyu temsil eder.
a1 x + b1 y + c1 = 0
a 2 x + b 2 y + c 2 = 0 biimindeki iki denkleme birinci dereceden iki bilinmeyenli denklem sistemi
denir.
a 1 x + b 1 y + c 1 = 0 ve a 2 x + b 2 y + c 2 = 0 denklemlerine ait doru grafikleri;
a1
b1
c1
a =
= c ise dorular akk, zm kmesi sonsuz elemanldr.
2
2
b2
a1
b1
c1
a =
! c ise dorular paralel, zm kmesi bo kmedir.
2
2
b2
a1
b1
a !
ise dorular kesiir, zm kmesi bir elemanldr.
2
b2
rnek
(a + 3) x + 4y = 6
3 x + (b 2) y = 3
321
a, b d R olmak zere,
a+3
6
4
=
=
b-2
3
3
denklem sisteminin zm kmesi sonsuz elemanl ise a byi bulalm.

&
a+3
6
=
3
3
4
=2
b-2
a + 3 = 6
a=3
&
6
4
=
olur.
3
b-2
ve
4 = 2b - 4
&
2b = 8
&
b=4
a b = 3 4 = 12 bulunur.
rnek
321
3x y + 8 = 0
9x + 3y k = 0
3
8
-1
=
!
-k
3
-9
denklem sisteminin zm kmesi Q olduuna gre k nn hangi deeri alamayacan bulalm.

&
8
-1
!
-k
3
&
k ! 24 olmaldr.
rnek
a, b d R olmak zere,
321
3x y + a = 0
ax y + b = 0
denklem sisteminin zm kmesi = "^2, 4h, ise b nin ka olduunu bulalm.
(2, 4) denklemde yerine yazalm.

3 2 4 + a = 0
a24+b=0
6 4 + a = 0
224+b=0
2 + a = 0
44+b=0
a = 2
8+b=0
b = 8 bulunur.
57
1. NTE
Saylar ve Cebir
Denklem Sistemlerinin zm Yollar

1. Yok Etme: ki denklemin bilinmeyenlerinden bir tanesinin kat saylar zt iaretli olarak eitlenir ve
denklemler taraf tarafa toplanr. Bilinmeyenlerin bir tanesi yok edilerek dieri hesaplanr.
rnek
321
xy=2
Denklem sisteminin zm kmesini bulalm ve analitik dzlemde gsterelim.
x+y=4
xy=2
Denklemlerden birinde x grdmz yere 3 yazarak y yi hesaplayalm.
x+y=4
x+y = 4
&
y = 1 bulunur.
3+y = 4
&
x y = 2 denkleminde;
x = 0 iin 0 - y = 2
&
y = - 2 bulunur.
(x, y) = (0, 2) olur.
y = 0 iin x - 0 = 2
&
x = 2 bulunur.
(x, y) = (2, 0) olur.
x + y = 4 denkleminde;
x = 0 iin 0 + y = 4
&
y = 4 bulunur.
(x, y) = (0, 4) olur.
y = 0 iin x + 0 = 4
&
x = 4 bulunur.
(x, y) = (4, 0) olur.
zm kmesinin elemanlar (x, y) ikilileri eklinde olduundan = "^3, 1h,
2x = 6
x = 3 tr.
yazlr.
Analitik dzlemde dorularn grafiini izelim.

y
4
3
Denklem sisteminin zm kmesi olan
xy=2
(3, 1) noktas analitik dzlemde grld

gibi iki dorunun kesim noktasna karlk
1
0
1
gelmektedir.
x
x+y=4
rnek
321
4x + y = 8
Denklem sisteminde (x + y) nin sonucunu bulalm.
3x + y = 1
4x + y = 8
1/ 3x + y = 1
4x + y = 8
&
4$1+y = 8
Buna gre x + y = 1 + 4 = 5 bulunur.
4x + y = 8
+
&
3x y = 1
7x = 7
x = 1 dir.
58
4+y = 8
& y = 4 bulunur.
1. NTE
Saylar ve Cebir
3x y = 6
321
rnek
denklem sisteminin zm kmesini bulalm ve analitik dzlemde gsterelim.
2/
3x y = 6
321
6x + 2y = 12
6x + 2y = 12
6x 2y = 12
+ 6x + 2y = 12
0 ! 24 olduundan denklem sisteminin zm kmesi Q dir.
3x y = 6 denkleminde; x = 0 iin y = 6 bulunur.

x,y) = (0, 6) olur.
y = 0 iin x = 2 bulunur.
x,y) = (2,0) olur.
6x + 2y = 12 denkleminde; x = 0 iin y = 6 bulunur.
(x,y) = (0,6) olur.
y
(x,y) = ( 2,0) olur.
Denklem sisteminin zm kmesi Q olduundan

analitik dzlemde grld gibi iki doru birbirine pa-
raleldir.
rnek
x - 2y = 4
4
- 2x + 4y = - 8
denklem sistemin zm kmesini bulalm ve

analitik dzlemde gsterelim.
2x - 4y = 8
2 / x - 2y = 4
4&
- 2x + 4y = - 8
+ - 2x + 4y = - 8
0= 0
olduundan denklem sisteminin zm
kmesi sonsuz elemanldr.
59
1. NTE
Saylar ve Cebir
x - 2y = 4 denkleminde; x = 0 iin y = - 2 bulunur.
^x, yh = ^0, - 2h olur.
^x, yh = ^4, 0h olur.
- 2x + 4y = - 8 denkleminde; x = 0 iin y = - 2 bulunur.
^x, yh = ^0, - 2h olur.
^x, yh = ^4, 0h olur.
Denklem sisteminin zm kmesi sonsuz elemanl olduundan

analitik dzlemde grld gibi iki doru akktr.
4
2. Yerine Koyma: ki denklemin birinde bilinmeyenlerden biri dieri cinsinden yazlr. Bulunan ifade
kullanlmayan denklemde yerine yazlrsa bilinmeyen hesaplanm olur.
x 2y = 3
321
rnek
denklem sisteminin zm kmesini bulalm.
x + 3y = 8
x 2y = 3
&
x = 2y + 3
x + 3y = 8
&
(2y + 3) + 3y = 8
&
x = 2y + 3
&
x=21+3
x = 5 bulunur.
&
5y + 3 = 8
60
&
5y = 5
&
= "^5, 1h, olur.
y = 1 olur.
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
x + 3y = 1
321
2x + 3y = 8
denklem sisteminde (x + y)nin sonucunu bulalm.
x + 3y = 1
&
x = 3y + 1
2x + 3y = 8
&
2 (3y +1) + 3y = 8
x = 3y + 1
&
x = 3 ( 2) + 1
&
&
6y + 2 + 3y = 8
&
3y = 6 & y = 2 dir.
x = 7 bulunur.
Buna gre x + y = 7 + (2) = 5 olur.
x + 2y = 14
321
rnek
x y = 10
x y = 10 & x = y 10 dur.
x + 2y = 14 & (y 10) + 2y = 14 & 3y 10 = 14 & 3y = 24 & y = 8 olur.
= "^- 2, 8h, olur.
x = y 10 & x = 8 10 & x = 2 bulunur.
rnek
321
4x 5y = 3
2x + y = 5
4x 5y = 3
5/
2x + y = 5
4x 5y = 3
2x + y = 5 & 2 2 + y = 5 & y = 1 bulunur.

Buna gre = "^2, 1h, olur.
10x + 5y = 25
14x = 28
x = 2 dir.
61
1. NTE
Saylar ve Cebir
Eitsizlik sistemleri nce denklem sistemleri olarak kabul edilip zm yaplr ve doru grafikleri
analitik dzlemde izilir. Eitsizlik sisteminde 1 veya 2 varsa dorular kesikli izgi ile # veya
$ varsa dorular dz izgi ile izilir. Genelde (0, 0) test noktas olarak kabul edilerek eitsizliklerde yerine yazlr. Sonu doru ise test noktasnn bulunduu blge, yanl ise doru grafiinin dier
blgesi taranr. Her iki doru grafiinin kesien ya da ortak olan taral alan blgesi, verilen eitsizlik
sisteminin zm kmesini oluturur.
x+y-1 $ 0
2x - y + 2 $ 0
321
rnek
eitsizlik sisteminin zmn analitik dzlemde gsterelim.
Verilen eitsizlikleri denklem kabul ederek zmleyelim.

x + y 1 = 0
x=0
iin
2x y + 2 = 0
0 + y 1 = 0
x=0
iin
20y+2=0
y = 1
y=2
A(0,1)
C(0,2)
y=0
iin
x + 0 1 = 0
y=0
iin
2x 0 + 2 = 0
x=1
x = 1
B(1,0)
D(1,0)
Her iki denklemin grafiini izelim.
Her iki eitsizlikte eitlik iareti olduu iin doru
dz bir izgi ile izilmitir. (0, 0) noktasn test nok2 C
tas olarak alp her iki eitsizlikte yerine yazarsak,
1 A
2
1
D
B
(0, 0) 1
x + y 1 $ 0 da
2
2x y + 2 $ 0 da
1
2
1 $ 0 yanl sonucu,
2 $ 0 doru sonucu ortaya
kar.
x + y 1 = 0
2x y +2 = 0
(0, 0) noktas x + y 1 $ 0 da yanl sonu ortaya kard iin turuncu izgiler ve dorunun kendisi
zm kmesidir.
(0, 0) noktas 2x y + 2 $ 0 da doru sonu ortaya kard iin yeil izgiler ve dorunun kendisi
zm kmesidir.
Turuncu ve yeil izgilerin kesitii blgeler ile dorularn kesiim blgesinde kalan ksm eitsizlik
sisteminin zm kmesidir.
62
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
321
2x - y + 4 # 0
x+y+3 1 0
2x y + 4 = 0
x=0
iin
x+y+3=0
y+4=0&y=4
x=0
iin
y+3=0&y=3
A(0, 4)
y=0
iin
C(0, 3)
2x + 4 = 0 & x = 2
y=0
iin
x+3=0&x=3
B(2, 0)
D( 3, 0)
4 A
(0, 0) test noktasnda;
2x y + 4 # 0 iin 4 # 0 yanl sonucu,
x + y + 3 1 0 iin 3 1 0 yanl sonucu

ortaya kar.
1
D
3
B
2
(0, 0) 1
1
2
3 C
x+y+3=0
2x y + 4 = 0
Eitsizlik sisteminin zm kmesine taral alanlarn kesiim blgesi ve 2x y + 4 = 0 dorusunun

kesiim blgesinde kalan ksm dhildir. Dorularn kesim noktas ve x + y + 3 = 0 dorusunun kesiim
blgesinde kalan ksm ise zm kmesine dhil deildir.
rnek
321
y-x-4 1 0
y-x+5 2 0
y-x-4 = 0
x=0
iin
y-x+5 = 0
y-4 = 0 & y = 4
x=0
iin
A (0, 4)
y=0
iin
y + 5 = 0 & y =-5
C (0, - 5)
-x - 4 = 0 & x =-4
y=0
B ^- 4, 0h
iin
-x + 5 = 0 & x = 5
D ( 5 , 0)
63
1. NTE
Saylar ve Cebir
y
4 A
3
(0, 0) test noktasnda;
y - x - 4 1 0 iin - 4 1 0 doru sonucu,
1
B
4
D
3
(0, 0) 1
y - x + 5 2 0 iin 5 2 0 doru sonucu

ortaya kar.
1
2
3
4
5 C
Eitsizlik sisteminin zm kmesi y - x - 4 = 0 ve y - x + 5 = 0 paralel dorularnn arasnda kalan

taral blgedir. Dorular zm kmesine dahil deildir.
ALITIRMALAR
1. Aadaki mutlak deerli ifadelerin eitlerini bulunuz.
a) - 4 b) 11 c) 5 - r )
2.
8 - 3 d) 4 - 11
4 + - 7 - - 2 ileminin sonucu katr?
3. x 1 0 olmak zere - x + x ifadesinin eiti nedir?

4. 1 1 x 1 3 olmak zere, x - 1 + x - 3 ifadesinin eiti nedir?
5. x 2 0 olmak zere 7x + - 3x - x ifadesinin eiti nedir?
6.

7.

x - 3 + x + 1 ifadesinin en kk deeri aadakilerden hangisidir?

A) 1
B) 3
C) 4
D) 6
x - 6 = 4 denkleminin zm kmesi aadakilerden hangisidir?
A) " 2 , B) " 2, 10 ,
E) 7
C) " 10 , D) " 4 , E) " 4, 6 ,
64
1. NTE
Saylar ve Cebir
8. 3 $ x + 4 + 7 = 0 denkleminin zm kmesi aadakilerden hangisidir?
A) " 3 , B) " 4 ,
9.

C) " 7 , D) " 10 , E) Q
x - 5 + 9 - y + 4 - z = 0 olduuna gre x + y + z toplam katr?

A) 4
B) 5
C) 9
D) 18
E) 27
10. x + 4 1 6 eitsizliinin zm kmesini N, Z ve R de bulunuz.
11. x + 3 # 5 eitsizliinin zm kmesini N, Z ve R de bulunuz.
12. x - 2 2 1 eitsizliinin zm kmesini N, Z ve R de bulunuz.
13. 5 # x - 2 1 7 eitsizliini salayan x tam saylarnn toplamn bulunuz.
14. x + 1 + 2 = 4 denkleminin zm kmesini bulunuz.
15. 3x + 6 - 2 # 8 eitsizliinin zm kmesini bulunuz.
123
16. 3x + 4y = 8
x - 2y = 6
y
=7
3
y
= 12
3
123
17. x +
4
x
4
denklem sisteminin zm kmesini bulunuz.
123
18. 2x + y = 8
3x - 2y = 14
denklem sisteminin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz.
20. y 2 3x + 5
y #-x - 4
123
123
19. x + y + 1 $ 0
5x - y + 4 2 0
denklem sisteminde x + y toplam katr?
eitsizlik sisteminin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz.
eitsizlik sisteminin zm kmesini analitik dzlemde gsteriniz.
65
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.2.3 stl fade ve Denklemler

Vcut kitle endeksi, yetikin bir insann kilosunun boyuna gre normal olup olmadn gsteren bir parametredir. Yanda grlen Vcut Kitle
Endeksi (VKE veya VK) tablosundan kilogram
cinsinden kilonuz ve metre cinsinden boyunuzun
kesitii noktann iinde bulunduu alana gre
kilonuzun ideal olup olmadn renebilirsiniz.
Eer mevcut kilonuz ideal kilonuzun altnda ya da
stnde ise bu kiloya ulaabilmek iin izlenecek
yol, ksa srede fazla miktarda kilo kaybetmek
ya da almak deil, salkl kilo kaybn/kazancn
salamak ve bu kiloyu uzun dnemde korumaktr.
Vcut kitle endeksi, vcut arlnzn boy uzunluunuzun karesine blnmesi ile elde edilir. Vcut
kitle endeksi hesaplanrken stl ifade ve denklemlerden yararlanlr.
Vcut kitle endeksi ve boy uzunluu verilen bir kiinin ktlesini nasl bulabilirsiniz? Aklaynz.
Kaynaka: http://vucut-kitle-endeksi.hesaplama.net
rnek
Bir bakteri blnerek her saat iki kat sayya ulayor. Bu bakterinin 3 saat
sonunda ka bakteri olacan bulalm.
Balang 1 tane 20 = 1 tane
1. saat 2 tane 21 = 2 tane
2. saat 4 tane 22 = 2 . 2 = 4 tane
3. saat 8 tane 23 = 2 . 2 . 2 = 8 tane bakteri olur.
a R ve n Z + olmak zere an = a . a . a ... a olduunu hatrlaynz.
123
n tane
rnek
Belirli bir ykseklikten atlan top her zplamasnda bir nceki yksekliinin
yars kadar zplayabiliyor. 2 m den braklan bu topun 3. zplama sonras
ka metre ykseleceini bulalm.
2 m den brakld.
1 m
1
m
2
1
m
4
21 = 2 m
1. zplama sonras
20 = 1 m
1
1
2. zplama sonras
21 = 1 =
m
2
2
1
1
3. zplama sonras
22 = 2 =
m
4
2
1
a R ve n Z + olmak zere an = a n olduunu hatrlaynz.
66
1. NTE
Saylar ve Cebir
a bir gerek say ve n bir sayma says olmak zere an = a . a . a ... a
123 ifadesine stl ifade denir.

n tane
rnek
23 + 23 + 23 + 23
ileminin sonucunu bulalm.
4
23 + 23 + 23 + 23
4 $ 23
22 $ 23
25
=
=
= 2 = 2 5 - 2 = 2 3 = 8 olur.
2
2
4
2
2
2
rnek
c
5 -3
8 -2
m $c
m ileminin sonucunu bulalm.
2
25
5 -3
8 -2
25 2 2 3
52 2 23 54
5
2 3
m $c
m = c m $c
m = 3 $ c 3 m = 3 $ 6 = 2 3 - 6 $ 5 4 - 3 = olur.
5
2
25
8
8
5
2
5
2
stl fadelerin zellikleri

a, b R ve n, m Z + olmak zere an = a . a . a ... a
123 stl ifadedir.

n tane
s (kuvvet)
an
an = a . a . a ... a
123
taban
ve
1
an = a n dir.
n tane
1) a ! 0 olmak zere a0 = 1 dir. (0 belirsizdir)

2) a1 = a dr.
3) 1a = 1 dir.
4) x . an + y an z an = (x + y z) . an
stl ifadelerde, taban ve s tm terimlerde ayn olduu zaman stl say parantezine alnarak toplama ve karma ilemleri yaplr.
5) an . am = a . a . a ... a . a. a. a ... a = a . a . a ... a = am+n
123 123
n tane
m tane
123
m + n tane
an . am = an+m dir.
6) an . bn = a . a . a ... a . b. b. b ... b = (a . b) . (a . b) . (a . b) ... (a . b) = (a . b)n
123 123 123

n tane
n tane
n tane
an . bn = (a . b)n dir.
7) (an)m = an . an . an ... an = an . m = am . am . am ... am = (am)n
123
m tane
123
n tane
(an)m = an . m = (am)n dir.
67
1. NTE
Saylar ve Cebir
8) a ! 0 olmak zere

an
1
= a n $ m = a n $ a -m = a n - m
am
a
5. zellik
an
= a n - m dir.
am
n tane
123
an
a . a . a ... a
a a a
a
a n
= $ $ $$$ = b l
9) b ! 0 olmak zere n =
b
b . b . b ... b
b b b
b
b
123
n tane
123
n tane
an
a n
l dir.
n =b
b
b
10) a ! 0 ve b ! 0 olmak zere
a n an
b -n
b -n
1
1
l = n = a n $ n = -n $ b -n = -n = b a l
a
a
b
b
b
b
a n
b -n
l = b a l dir.
b
11) e Z - olsun
e2n = (en)2 pozitif (negatif saylarn kareleri pozitiftir.)
e2n+1 = e2n e = (en)2 e Negatif (pozitif bir sayyla negatif bir saynn arpm negatiftir)
pozitif
negatif
Negatif saylarn tek say kuvvetleri negatif, ift say kuvetleri pozitiftir.
12) d, e {1, 0, 1} olmak zere
dn = dm ise n = m dir.
dn = en denkleminde; n tek say ise d = e

n ift say ise d = e
d = 1 eitliinde; d ! 0 ve n = 0
n
d = 1 ve n R
d = 1 ve n ift saydr.
rnek
38 + 2 $ 37 - 3 $ 36
3 $ 3 10 + 3 $ 3 9
3 6 $ ^9 + 6 - 3h
12 $ 3 6
38 + 2 $ 37 - 3 $ 36
32 $ 36 + 2 $ 3 $ 36 - 3 $ 36
=
=
=
= 3 -3 olur.
3 $ 3 10 + 3 $ 3 9
3 $ 3 $ 39 + 3 $ 39
12 $ 3 9
3 9 ^9 + 3h
rnek
3 a6x + 2(a2x)3 3 (a3x)2 + 4 (a6)x ifadesinin yarsn bulalm.
3 a6x + 2 (a2x)3 3 (a3x)2 + 4 (a6)x = 3 a6x + 2 a6x 3 a6x + 4 a6x = a6x (3 + 2 3 + 4) =
6 $ a 6x
= 3 a6x olur.
6 a6x yars
2
68
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
y a
1
x
b l = 9 ise a deerini bulalm.
ve
=
y
x
27
y
y a
x
1
a
b l
y = 27 ise x = 27 dir. x = 9, ^27h = 9,
3a = 2 den a =
3 3a = 3 2
2
bulunur.
3
rnek
(3x 1)12 = 84 denklemini salayan x deerlerini bulalm.
(3x 1)12 = (23)4 (3x1)12 = 212 kuvvetler ift say olduundan 3x - 1 = 2 salanmaldr.
3x 1 = 2 veya 3x 1 = 2
-1
x = 1 veya x =
olur.
3
rnek
27 2x
denkleminin zm kmesini bulalm.
3
3 6x
3 6x
27 2x
27x + 27x + 27x =
,
33x + 33x + 33x =
, 3 33x =
3
3
3
27x + 27x + 27x =
33x+1 = 36x1
ise
3x+1 = 6x 1
2 = 3x
ise x =
2
2
, zm kmesi = ' 1 dir.
3
3
rnek
2x =
1
3
ise
6 2x + 1
3 2x - 2
^2 $ 3h2x + 1
6 2x + 1
2 2x + 1 $ 3 2x + 1
2 2x $ 2 $ 3 2x $ 3
=
=
= 2 2x $ 2 $ 3 3
2x - 2 =
2x - 2
2x - 2
3
3
3
3 2x $ 3 -2
= 22x 54 = (2x)2 54 = c
1 2
1
54 = 6 olur.
m 54 =
3
9
rnek
3x + 2 + 2 $ 3x + 1
2 $ 2x + 1 + 2x - 1
+
x-1
5$3
2 $ 2x + 2
3 x ^9 + 6h
2 x ^ 4 + 2 -1 h
3x $ 32 + 2 $ 3x $ 3
2 $ 2 x $ 2 + 2 x $ 2 -1
+
=
+
2x $ 8
5 $ 3 x $ 3 -1
2 $ 2x $ 22
3 x $ 5 $ 3 -1
1
4+
15 3
9 1
9
144 + 9
153
15
2
=
+
=
$ + $ = 9+
=
=
olur.
5
1
2 8
16
16
16
1
8
5$
3
69
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
(x 4)2x+2 = 1 denkleminin zm kmesini bulalm.
1a = 1 olduundan x 4 = 1 ise x = 5
a0 = 1 olduundan 2x + 2 = 0 ise x = 1 (x 4 = 1 4 ! 0)
x 4 = 1 ise 2x + 2 ift say olmal
x = 3 iin 2x + 2 = 2 3 + 2 = 8,
x = 3 de salyor.
zm kmesi = " 5, - 1, 3 , olur.
rnek
â - 2ha - a - 2 = 1 denkleminin zm kmesini bulalm.
2
a 2 = 1 ise a = 3
a2 a 2 = 0 ise (a 2) (a + 1) = 0 a = 2 ve a = 1
a = 2 iin a 2 deeri a 2 = 2 2 = 0 olduundan (00 belirsiz) salamaz.
a 2 = 1 ise a = 1, a2 a 2 = 1 1 2 = 2 (ift say) olduundan salar.
zm kmesi = " - 1, 1, 3 , olur.
rnek
81 x + 2
2 3x + 1
=c
m denklemini salayan x deerini bulalm.
m
3
16
3 4 x + 2 2 3x + 1
3 4x + 8
81 x + 2 2 3x + 1
2 3x + 1
=c
= c 4 m ,c m
=c m
m ,c m
c m
3
2
3
16
3
2
-9
2 3x + 1
2 - 4x - 8
=c m
ise 3x + 1 = - 4x - 8 , 7x = - 9 ise x =
olur.
c m
7
3
3
Kkl Saylar
n Z + , n H 2 ve a R olmak zere xn = a denklemini salayan x gerek saylarna a saysnn n. dereceden gerek say kkleri denir.
xn = a denklemi iin 3 durum sz konusudur.
xn = a ise x =
123
1. a 2 0 ise:
a , n tek ise
! n a , n ift ise
2. a 1 0 ise;
n ift say ise ann gerek say kk yoktur.
n tek say ise ann sadece bir gerek say kk vardr ve bu kk
3. a = 0 ise;
n
0 = 0 olur.
n = 2 ise
a=
a ile gsterilir.
70
a ile gsterilir.
1. NTE
Saylar ve Cebir
rneimizde
an =
a, n tek ise
a , n ift ise
123
n Z + ve n $ 2 olmak zere, a R iin
2 5 = 2, 4 3 4 = 3 = 3 ve 2 4 2 =
dir.
4 2 = 4 = 4 olur.
rnek
0 1 x 1 y 1 z iin
x 2 - 2xz + z 2 + y 2 + 2yz + z 2 yi bulalm.
x 2 - 2xz + z 2 + y 2 + 2yz + z 2 =
^x - zh2 + ^y + zh2 = x - z + y + z
= (x z) + (y + z) = x + z + y + z = x + y + 2z olur.
rnek
^2 - 5 h + 3 ^2 - 5 h3 toplamn bulalm.
2
5 2 2 dir. ^2 - 5 h + 3 ^2 - 5 h = 2 - 5 + 2 - 5
2
= - ^2 - 5 h + 2 - 5 = - 2 + 5 + 2 - 5 = 0 bulunur.
rnek
a 1 b 1 0 olmak zere
â - bh2 + 3 ^b - ah3 + a 2 yi bulalm.
â - bh2 + 3 ^b - ah3 + a 2 = a - b + b - a + a = - â - bh + b - a - a
= a + b + b a a = 2b 3a olur.
rnek
3
2 6 ileminin sonucunu bulalm.
26 = 3 23 $ 23 = 3 23 $ 3 23 = 2 $ 2 = 4
n ! 0 ve n, m N olmak zere
rneimizde
a m = a n dir.
2 6 = 2 3 = 2 2 = 4 salanr.
rnek
25 y = 5 eitliinde y nin ka olduunu hesaplayalm.
25 y = 5 1 & ^5 2hy = 5 1 & 5 2y = 5 1
2y = 1 & y =
1
1
olur. 25 2 = 5 tir.
2
1
25 = 5 olduuna gre 25 2 =
25 diye yazlr.
71
1. NTE
Saylar ve Cebir
Kkl Saylarn zellikleri

a ! R + , m, n ! N
ve m, n 2 1 olmak zere
5 $ 3 7 + 6 3 7 = 3 7 ^5 + 6 h = 11 3 7
1) x $ n a " y $ n a = n a ^x " yh
7 $ 5 5 = 7 5 $ 5 5 ^7 $ 5h 5
1
( n a parantezine aldk.)
2)
^5 2 h3 = 5 2 $ 5 2 $ 5 2 = 2 5 $ 2 5 $ 2 5 $ = _ 2 5 i = 2 5 = 5 2 3
a $ n b = a n $ b n = â $ bh n = n a $ b
1
(n ift say ise a, b R + olmal.)
a $ n b = n a $ b olur.
1 3
3) ^n a h = n a $ n a $ n a $$$ n a = a n $ a n $ a n $$$ a n = _ a n i = a n = n a m
1
123
^ ah =
m tane
2 $3
5)

3
3
n
n
n
n
n$k
m tane
23
m$ k
am $ k = a n $ k = a n = n am
a m $ k = n a m olur.
3
2
3
2
= 21 = b 2
l =3 5
5
5
3
5
1
a
an
a 1n
a
= 1 =a k =n
b
b
b
n
b
a
=n
b
123
a dir.
26 = 2 $ 2 22 $ 3 = 2 2 $ 2 = 2 2 =
n$k
4) k Z + olmak zere

a
dir.
b
23 $ 5 = 3 23 $ 3 5 = 2 3 $ 3 5 = 2 $ 3 5
6)
an $ b = n an $ n b = a n $ n b = a n b
a n $ b = a $ n b olur.
72
1 m
1. NTE
Saylar ve Cebir

3 5
7 = 3$5 7
7)
m n
a = m n a olur.
8)
am $ n an - m = a n $ a
n
1
=
n
am
^n a n - m h
Benzer ekilde
n-m
n
=a
m+n-m
n
= a n = a olduundan
an - m
bulunur.
a
a- b
a-b
1
=
a+ b
^ a - bh
x
y
ve
x y
y olur.
_ yi
rnek
40 $ 8
20
2
40 $ 8
=
20
40 $ 8
=
20
40 $ 8
20
2$8 =
16 = 4 olur.
rnek
0, 04 + 0, 16 - 0, 25 ileminin sonucunu bulalm.
0, 04 + 0, 16 - 0, 25 =
^0, 2h2 + ^0, 4h2 - ^0, 5h2 = 0, 2 + 0, 4 0, 5 = 0,1 olur.
rnek
75 + 12 - 48 ileminin sonucunu bulalm.
75 + 12 - 48 =
25 $ 3 + 4 $ 3 - 16 $ 3 =
25 $ 3 + 4 $ 3 - 16 $ 3
= 5 3 + 2 3 - 4 3 = ^5 + 2 - 4h 3 = 3 3 olur.
rnek
3
3- 3
3 ^3 + 3 h
3 ^3 + 3 h
3 $ ^3 + 3 h
3+ 3
3
=
=
=
olur.
=
2
2
2
6
^3 - 3 h^3 + 3 h
3- 3
3 -^ 3h
2
^3 + 3 h
73
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
6
4 = x olduuna gre
4 = 6 22 = 2 6 = 2 3 = 3 2 = x
16 = 3 8 $ 2 = 3 2 3 $ 2 = 3 2 3 $ 3 2 = 2 3 2 = 2x olur.
16 nn x trnden eitini bulalm.
rnek
3
x - 3 = 2 denkleminin zm kmesini bulalm.
x - 3 = 2,
^3 x - 3 h3 = 2 3,
x - 3 = 8 ise x = 11,
zm kmesi = " 11 , olur.
rnek
4
14 + 4 18 - 3 8 ileminin sonucunu bulalm.
14 + 4 18 - 3 8 = 4 14 + 4 18 - 2 = 4 14 + 4 16 = 4 14 + 2 = 4 16 = 2 olur.
:; <
: ;; <
: ;; <
3
4
4
23 = 2
24 = 2
24
rnek
3
3
2
3 -1
3 3
2 ^ 3 + 1h
3
2
=
=
3-1
3
3
3 -1
^ 3h
^ 3 + 1h
3-
2 ^ 3 + 1h
2
3 - 3 - 1 = - 1 dir.
rnek
999 $ 1001 + 1 ileminin sonucunu bulalm.
999 $ 1001 + 1 =
^1000 - 1h^1000 + 1h + 1 = 1000 2 - 1 2 + 1 = 1000 2 = 1000 olur.
rnek
^7 a 2 b 3 h3 $ ^7 ab 5 h8 ifadesinin sade eklini yazalm.
^7 a 2 b 3 h3 $ ^7 ab 5 h8 = _ a 7 $ b 7 i $ _ a 7 $ b 7 i = a 7 $ b 7 $ a 7 $ b
2
=a
14
7
$b
49
7
3 3
5 8
= a 2 $ b 7 olur.
74
40
7
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
3
81 2
9 + 92 + 92
81 2
=3
2
9 + 92 + 92
^3 4h2
38
38
=3
=3
= 3 3 3 = 3 olur.
4
2
35
3$9
3$3
rnek
1
1
+
5-2 3
5+2 3
5+2 3
5-2 3
5+2 3 +5-2 3
10
1
1
+
=
+
=
=
25 - 12
25 - 12
13
13
5-2 3
5+2 3
^5 + 2 3 h
^5 - 2 3 h
rnek
1
8
32
1
64
8
1
8
32
1
64
4
=
8
2
8
4
=
2 2
1
4
4
=
2 2
1
1
32 $
8
8
=
2 2
1
4
8
2 2
4
2
2
1
olur.
=
=
=
2
2 2
2 2
rnek
1
2+
2-
1
2
2+
1
22
2+
1
=
2-1
2
1
=
1
2
2+
2 + 2 = 2 2 olur.
rnek
a=4
3 olduuna gre
a=4
3 = 12 3 = 3 12
3 ifadesinin a trnden eitini bulalm.
1
6
3 =3 =3
2
12
123
3 = _ 3 12 i = a 2 olur.
1
75
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR

a) (...) a R ve n,m Z + olmak zere an am = an m dir.
b) (...) a R ve n,m Z + olmak zere (an)m = (am)n dir.

an
c) (...) a R ve n,m Z + olmak zere m = an m dir.
a
) (...) m,n 2 1 ve n,m N iin
d) (...) a R ve n,m Z + olmak zere an + am = an + m dir.
a m = a dir.
m
3a + 1 - 2 $ 3a
ileminin sonucu hangisidir?
5 $ 3a - 3 + 3a - 2
25
13
1
21
27
A) B)
C)
D)
E)
4
4
4
8
8
2.
3. ( 4)2 ( 23) ( 8)5 ileminin sonucu katr?

A) 222
B) 221
C) 220
4.
15 x + 15 x + 15 x
ileminin en sade hlini bulunuz.
3 + 3x + 3x + 3x + 3x
5.
6x
= y ise 92x aadakilerden hangisine eittir?
2x
6.

D) 219
E) 218
D) y5
E) y6
A) y2
4 x $ ^4 $ xhx + 1
2 x + 1 $ ^2 $ xhx
B) y3
C) y4
ileminin sonucu hangisinde doru verilmitir?
A) 2x . xx
B) 2x + 2 . xx + 1
C) 2x . 22x + 1
D) 22x + 1 . x
E) 2x + 2 . x2
7. (x + 2)x 2 = 1 denkleminin zm kmesini yaznz.

8. c
3 2x + 1
25 3x
=c
m
m denklemini salayan x deeri hangisidir?
5
9
1
1
1
1
A) - B) - C) - 10 D)
4
8
12
9. Aada verilen ifadelerden hangisi yanltr?

A) 510 510 = 520
C) 26 56 = 106
58
E) 4 = 5 2
5
B) 57 + 57 = 2 57
D) 50 = 1
76
E) 1
1. NTE
Saylar ve Cebir
10. 280 saysnn eyrei ile yarsnn arpm katr?

A) 260
B) 2120
C) 2157
D) 2163
E) 2170
11. 3 81 - 3 3 - 3 24 ileminin sonucu aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

12.
A) 2
B) 1
C) 0
D) 1
E) 2
7
+ 1 ileminin sonucunu hesaplaynz.
9
13. 75 + 48 ileminin sonucu hangisidir?

A) 9 3 B) 8 3 C) 7 3 D) 6 3 E) 5 3
14. ^1 - 5 h ileminin sonucu hangisidir?
2
A) 2 5 + 1 B)
15.

16.
5 + 1 C)
5 - 1 D) 2 5 - 1 E)
32
ileminin sonucu hangisidir?
8 - 18 + 50
A) 4
B) 3
C) 2
D) 1
E) 0
D) 0
E) 1
6
2
ileminin sonucunu hesaplaynz.
3
2- 3
17. ^3 + 2 2 h^3 - 2 2 h ileminin sonucu hangisidir?

18.
A) 3
1
+
5- 2
B) 2
C) 1
1
ileminin sonucunu hesaplaynz.
5+ 2
19. 3 25 4 ileminin sonucu aadakilerden hangisidir?

A) 5 3
B) 5 3
C) 5 3
D) 5 4
E) 5
20. 3 3x + 1 = 2 ise x deeri katr?

5
8
1
2
7
A) B) C) D) E)
3
3
3
3
3
21. 1 + 101 $ 99 ileminin sonucu katr?

A) 98
B) 102
C) 99
77
D) 101
E) 100
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.2.4 Denklem ve Eitsizlik ile lgili Uygulamalar

Doann temel bilimi olan fizik, cisimlerin zelliklerini ve bu
cisimlerin yaplarnda bir deiiklik yapmakszn hareketlerini ve
durumlarn deitiren bilim daldr.
Fizik be byk dala ayrlr. Sonradan birok bilimlerle ortak
yanlar da gz nne alnarak yeni blmler ortaya kt. Fiziin
be ana kolunda: Mekanik, cisimlerin yer deitirmelerini; s, s
olaylarn inceler. Elektrik ve manyetizma, elektrik ve zelliklerini;
ses, ses ve sesle ilgili kanunlar; k, optik gibi olaylar inceler.
Fizik bilimi ou deneylerle kantlanm forml ve denklemlerle hareket eder. rnein ktle-enerji
arasndaki Einstein in e = m.c2 veya Cismin ktlesi ile cismin kazand ivmenin arpm cismi harekete
geiren kuvveti verir f = m.a gibi.
Kaynaka: www.eokul-meb.com
Oran ve Orant
Ayn cins ya da ayn birimle llen iki okluun blme yoluyla karlatrlmasna oran denir.
a
a ve b gerek saylarndan en az biri sfrdan farkl olmak kouluyla
ye a nn b ye oran denir.
b
En az iki orann eitliine orant denir.
a
c
=
= k orantsnda k, orant sabitidir.
b
d
Oran ve orantya ait zellikleri hatrlayalm.
1.

2.
a
c
=
ise a d = b c dir.
b
d
a ve d ye dlar, b ve c ye iler denir. ler arpm dlar arpmna eittir.
a
b d
c b
d
a
c
=
ise c = ,
= a , a = c dir.
d b
b
d
3. m ile n den en az biri sfrdan farkl olmak zere,

m$a
n$c
=
= k
m$b
n$d
m$a+n$c
= k
m$b+n$d
m $ a2 + n $ c2
= k2
m $ b2 + n $ d2
a c
$ = k 2 dir.
b d
4. ki okluktan biri artarken dieri de ayn oranda artyorsa veya biri azalrken dieri de ayn oranda
azalyorsa bu iki okluk doru orantldr, denir.
y
y ve x doru orantl ise x = k veya y = k x dir.
5. ki okluktan biri artarken dieri ayn oranda azalyorsa ya da biri azalrken dieri ayn oranda
artyorsa bu iki okluk ters orantldr, denir.
k
x ve y ters orantl ise x y = k veya
y = x dir.
6. inde ikiden fazla orant bulunduran orantlara bileik orant denir.
y$t
y; x ile doru t ile ters orantl ise k = x dir.
78
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
300 TL, yalar 9 ve 6 olan iki kardee yalar ile orantl olarak datlyor. 9 yandaki kardein 6
yandaki kardeten ka TL fazla aldn bulalm.
300 TL, kardelere yalar ile orantl (doru orantl) olarak paylatrlm. x byk, y kk kardein
ald paralar olsun.
y
x
=
= k ise
9
6
123
x=9k
y=6k
300 = 15 k
ise
x + y = 9k + 6k = 15 k
k = 20 olduundan x = 9k = 9 20 = 180 TL
y = 6k = 6 20 = 120 TL
Byk karde kk kardeten 180 120 = 60 TL fazla almtr.

Ayrca x y = 9 k 6 k = 3 k (k = 20 olduundan) 3k = 3 20 = 60 TL
Byk kardein kk kardeten ald fazla para miktardr diyebiliriz.
rnek
Bir ii Banu 6, Aye 8 ve Ceren 10 gnde bitirebiliyor. Buna gre Banu ve Cerenin 27 gnde bitirdii
bir ii Aye ile Cerenin ka gnde bitirebileceini bulalm.
1
sn
6
1
Aye iin tamamn 8 gnde bitirirse 1 gnde iin
ini
8
1
Ceren iin tamamn 6 gnde bitirirse 1 gnde iin
unu bitirir
10
Banu ve Cerenin 27 gnde bitirdii ii Aye ve ceren x gnde bitirsin
Banu iin tamamn 6 gnde bitirirse 1 gnde iin
27 f
27 c
1
1
1
1
+
= xf
+
6
10 p
8
10 p
^5h
^3h
^5h
5+3
5+4
m = xc
m
30
40
^4h
27 $ 8
9x
=
30
40
270x = 27 $ 40 $ 8
x = 32 gnde bitirir.
rnek
Bir ii tek bana 36 satte bitirebilen 3 ii 1 er saat arayla almaya balyorlar. Bu iin ka saatte
biteceini bulalm.
toplam x satte biterse, iiler birer saat arayla almaya baladndan 1. ii x saat, 2. ii ^x - 1h
saat, 3. ii ^x - 2h saat alm olur.
1
1
1
+ ^x - 1h $
+ ^x - 2h
=1
36
36
36
x+x-1+x-2
= 1, 3x - 3 = 36
36

3x = 39

x = 13 i 13 saatte biter.
x$
79
1. NTE
Saylar ve Cebir
Doru orantnn zmnde
, ters orantnn zmnde *

* arpm yaplarak zme ulalr.
rnek
Bir asfaltlama iini ayn kapasitedeki 10 ii 15 gnde yapabiliyor. in 10 gnde bitebilmesi iin ayn kapasitede daha ka iiye
ihtiya olduunu bulalm.
i says arttka asfaltlama iinin bitme sresi ksalacandan
ters orant kullanlmaldr.
10 ifli * 15 gnde bitiriyor
x * 10 gnde bitmesi
10 $ 15
10 $ 15 = x $ 10, x =
= 15
10
Asfaltlama iinin 10 gnde bitebilmesi iin 15 10 = 5 iiye daha ihtiya vardr.
rnek
Ayn kapasitedeki 8 ii 16 m2 haly 12 gnde dokursa, bu iilerin 6 snn 12 m2 haly ka gnde dokuyabileceini bulalm.
8 ifli * 12 gn
6 ifli * x gn
8 $ 12 = 6 $ x
16m 2 hal
12 gn
12m 2 hal
x gn
16 $ x = 12 $ 12
Doru orant
Ters orant
144424443
144424443
8 ifli
16m 2 hal
12 gn
6 ifli
12m 2 hal
x gn
Bileik orant
16 $ 6 $ x = 12 $ 8 $ 12
3
x=
12 $ 8 $ 12
16 $ 6
= 12 gnde dokur.
rnek
A musluu bo havuzu 10 saatte doldururken dipteki bir B musluu dolu havuzun tamamn 5 saatte
boaltyor. Havuzun yars dolu iken her iki musluk birlikte alrsa havuz ka saatte boalr? Bulalm.
A musluu bo havuzu 10 saatte dolduruyor. B musluu 5 saate dolu havuzu boaltyor.
Dolu havuz
2- 1
1
1
1
1
= x den
= x ise x = 10
5
10
10
^2h
10 saatte boalr.
^1h
Yars dolu olan havuz ise 5 saatte boalr.
80
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
ki musluk bo bir havuzu beraber 12 saatte dolduruyor. Musluklardan biri dierinin 3 kt su akttna gre az su aktan musluk bo bir havuzu tek bana ka saatte doldurur? Bulalm.
Fazla su aktan musluk tek bana bo havuzu a saatte doldurur. Az su aktan musluk tek bana bo
havuzu 3a saatte doldurur.
3+ 1
1
1
1
1
a + 3a = 12 & 3a = 12 & 3a = 4 $ 12 & 3a = 48 saat
3
^ h
Az su aktan musluk havuzu 3a saatte doldurduuna gre bu sre 48 saattir.
rnek
Bir marketteki sv ya markasnn ambalajnn iindeki ya
miktar ve creti aada verilmitir.
A markas 500 mL 8.50 TL
B markas 400 mL 8.00 TL
C markas 600 mL 9.00 TL
Marketten sv ya almak isteyen bir mterinin hangi marka
yadan alrsa daha avantajl olacan bulalm.
Oranty kullanarak A, B ve C markalarnn 1 L = 1000 mL sinin
ka TL olacan bulalm.
A 500 mL
8.50 TL
1000 mL
D.O
x=
8.50 $ 1000
= 17.00 TL
500
B 400 mL
1000 mL
D.O
x=
1000 mL
x=
1000 $ 8.00
= 20.00 TL
400
C 600 mL
D.O
8.00 TL
9.00 TL
x
1000 $ 9.00
= 15.00 TL
600
15.00 TL 1 17.00 TL 1 20.00 TL olduundan mteri C marka yadan almaldr.
81
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Kilogram 3 TL olan A cins ya zm kuruyunca ktlesinin %60 n, kilogram 2 TL olan B cins ya
zm kuruyunca ktlesinin % 50 sini kaybetmektedir. A cins kuru zmn bir kilogramndan 5 litre, B
cins kuru zmn bir kilogramndan 4 litre ayn kalitede hoaf elde edilebiliyor.
Ya zm alp kurutup 60 L hoaf yapmak isteyen bir kiinin hangi cins ya zmden alrsa daha
krl olacan bulalm.
A cins zm
60 L hoaf yapmak iin gerekli
olan kuru zm miktar
1 kg
5L
1 kg
4L
60 L
60 L
D.O x =
Gerekli kuru zm iin ihtiya

duyulan ya zmn ktlesi
60
= 12 kg
5
D.O x =
60
= 15 kg
4
100
40
100
50
12
15
D.O x =
Gerekli ya zm iin denmesi gereken para miktar
B cins zm
12 $ 100
= 30 kg
40
D.O x =
30 3 = 90 TL
15 $ 100
= 30 kg
50
30 2 = 60 TL
90 TL
60 TL
olduundan B cins ya zm almas daha uygundur.
rnek
Fahrenheit (Fahrenayt), 1724 ylnda adn Alman fiziki tarafndan alan
scaklk lm birimidir. Bu birime gre suyun donma scakl 32, kaynama
scakl 212 derece olarak alnm ve iki nokta aras 180 dereceye blnmtr. Amerika Birleik Devletleri bu s lm birimini kullanmaktadr.
Celsius (Selsius), 1742 ylnda adn sveli fiziki tarafndan alan scaklk
lm birimidir. Bu birime gre buzun erime noktas 0 santigrat derece, suyun kaynama noktas 100 santigrat derecedir. lkemiz bu s lm birimini
kullanmaktadr.
Derece Selsius (santigrat) C, Fahrenayt F ile gsterilmek zere
9
F = C $ + 32 dir.
5
Amerika Birleik Devletlerinde 68 Fahrenayt ile ifade edilen scakln
Trkiyede ka derece selsius ile belirtileceini bulalm.
F = C $
C =
9
+ 32
5
&
F - 32 = C $
9
5
&
5 $ ^F - 32h
= C bantsndan
9
5 $ ^68 - 32h
5 $ 36
=
= 5 $ 4 = 20 santigrat derecedir.
9
9
82
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
ehirleraras mesafeleri belirlemede baz lkeler mil, baz lkeler kilometre birimlerini kullanrlar. rnein Amerika Birleik
Devletlerinde Houston - Miami arasndaki mesafe yaklak 963 mil
veya 1549 km olarak belirtiliyor.
Belirtilen veriden yararlanarak Ankara - stanbul arasndaki mesafenin yaklak ka mil olduunu belirleyelim.
Ankara - stanbul aras mesafe 454 km dir.
963 mil
1549 km
454 km
963 $ 454
, 282 mil
1549
x=
D.O
Ankara stanbul aras mesafe yaklak 282 mil dir.
Forml ile ifade edelim.

Houston - Miami aras mesafe 963 mil , 1549 km
1549 km
963 mil
1 mil
x,
D.O
1 mil , 1, 6 km dir.
1549
, 1, 6 km
963
1549 km
veya
963 mil
1 km
x
x=
D.O
963
, 0, 6 mil
1549
1 km , 0,6 mil dir.
rnek
Yandaki grafikte bir aracn 7 saat boyunca gittii hz miktarlar verilmitir. Belirtilen ara 80 km sabit hzla giderken saatte
8 L, 90 km sabit hzla giderken saatte 7 L ve 100 km sabit hzla
giderken saatte 10 L yakt harcyor. Ara yolun tamamn 90 km
sabit hzla gitseydi ka litre yakt tasarruf ederdi? Bulalm.
Hz (km / saat)
100
90
80
Yolculuk
Zaman (saat)
Ara 80 km / saat hzla 3 saat yol gitmi, 3 8 = 24 L

90 km / saat hzla 1 saat yol gitmi, 1 7 = 7 L
100 km / saat hzla 3 saat yol gitmi, 3 10 = 30 L
Ara 7 saat boyunca 24 + 7 + 30 = 61 L yakt harcamtr.
Eer ara 7 saat boyunca 90 km / saat hzla gitmi olsayd 7 7 = 49 L yakt harcayacakt.
Ara 7 saat boyunca 90 km / saat hzla gitseydi 61 49 = 12 L yakt tasarruf ederdi.
83
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Bir hareketli 50 km/sa sabit hzla 4 saat, 70 km/sa sabit hzla 1 saat yol alyor. Bu aracn tm yol
boyunca ortalama hzn bulalm.
Yol = Hz Zaman olduunu biliyoruz. Ara 50 km/sa sabit hzla 4 saatte 50 $ 4 = 200 km , 70 km/sa
sabit hzla 1 saatte 70 $ 1 = 70 km yol alr.
Ortalama hz =
Toplam yol
dr.
Toplam zaman
Aracn ortalama hz
200 + 70
270
=
= 54 km/sa olur.
5
4+ 1
rnek
150 metre uzunluundaki bir tren uzunluu 1050 metre olan bir
tnele giriyor. Trenin tnele girii ile son vagonunun tnelden k
arasnda 50 saniye geiyor. Trenin saatteki hzn km/saat cinsinden bulalm.
Trenin boyu + tnelin boyu
Hz =
dr.
Geen zaman
150 + 1050
1200
=
= 24 metre/saniye
50
50
24 metre/saniye yi kilometre/saat cinsine evirelim
24 $
3600
= 86, 4 Trenin saatteki hz 86,4 km/sa dir.
1000
rnek
Ankarada ikamet eden bir vatanda kulland her metrekp su iin 2 TL su bedeli, 1 TL de atk su
bedeli dyor. Ayrca harcanan sudan farkl olarak 1,27 TL ube yolu, 1,68 TL evre temizlik vergisi
ve %8 katma deer vergisi dyor. Ankarada ikamet eden bu vatanda mart aynda 7 m3 su tketiyor.
demesi gereken su faturas miktarn yaklak olarak bulalm.

lgili vatanda
7 2 = 14 TL su bedeli
7 1 = 7 TL atk su bedeli
1,27 TL ube yolu
1,68 TL evre temizlik vergisi
14 + 7 + 1,27 + 1,68 = 23,95; 23,95
8
, 1, 91 TL %8 katma deer vergisi
100
+
, 25, 86 TL fatura miktar demelidir.
Arlkl ortalama dizi iindeki her bir terimin, belirli bir arlkla ayr ayr arpldktan sonra toplamn,
arlk toplamna blnmesiyle elde edilen ortalamadr.
84
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Bir kuruyemii kilogram 10 TL olan fndklardan 10 kg, kilogram 4 TL olan ekirdeklerden 15 kg ve
kilogram 5 TL olan leblebilerden 10 kg alarak bir karm hazrlyor. Karmn kilogramn ka TL den
satmaldr ki sat sonunda %10 kr etsin? Bulalm.
Karmn arlkl ortalamasn bulalm. Herbir kuruyemiin ktlesiyle fiyatn arpp toplayalm, ktlelerin toplamna blelim.
10 $ 10 + 4 $ 15 + 5 $ 10
100 + 60 + 50
210
=
=
=6
10 + 15 + 10
35
35
Arlkl ortalama =
Satc karmn kilogramn 6 TL den almtr. Karmn satndan %10 kr edebilmesi iin
6+6$
10
= 6 + 0, 6 = 6, 60 TL ye satmaldr.
100
rnek
A ve B kentleri arasndaki uzaklk 360 km dir. A kentinden saatteki hz 70 km olan bir ara B kentine,
B kentinden saatteki hz 50 km olan bir ara A kentine doru hareket ediyor. A ve B kentlerinden hareket eden bu aralarn ka dakika sonra karlacan bulalm.
360 km
a
360 a
v1= 70 km/s
B
v2= 50 km/s
Bir hareketlinin ald yol, hzyla geen zamann arpmna eittir.
t sre sonunda C noktasnda iki ara karlam olsun.
Yol = Hz Zaman
A dan kalan
x
x = v t bantsndan t = v dir.
50 a = 70 360 70 a
120 a = 70 360
ise
B den kalan
a
360 - a
=
70
50
a = 210 km dir.
C noktas A kentine 210 km uzaklktadr.

ki ara
210
= 3 saat = 3 60 = 180 dakika sonra karlar.
70
rnek
ki ara, A ve B kentlerinden srasyla saatte 90 km ve 70 km hzlarla ayn anda ayn yne doru hareket ediyor. AB = 80 km olduuna gre A kentinden hareket eden aracn B kentinden hareket eden
araca ka dakika sonra yetieceini bulalm.
85
1. NTE
Saylar ve Cebir
80 km
A
x
B
v = 90 km/s
v = 70 km/s
A dan hareket eden ara B den hareket eden araca C noktasnda yetisin.
Yol = Hz Zaman
x
x = v t bantsndan t = v dir.
A dan hareket eden
B den hareket eden

80 + x
x
=
90
70
70 (80 + x) = 90x,
5600 = 20x,
x = 280 km dir.
280
x
= 4 saat, 4 60 = 240
Geen sreyi B den kalkan aratan yararlanarak bulabiliriz. t = v =
70
dakikadr.
rnek
Saatteki hzlar 60 km/sa ve 90 km/sa olan iki ara A kentinden B kentine gitmek zere ayn anda
hareket ediyorlar. Hzl giden B ye varp durmadan geri dnyor. B den 60 km uzakta dier tatla karlayor. Buna gre A ve B kentleri arasndaki mesafeyi bulalm.
A ve B kentleri arasndaki mesafe x olsun.
Hzl aracn gittii mesafe x + 60
Yava aracn gittii mesafe x - 60
90
90 = ^x + 60h $ t ise t =
x + 60
60
60 = ^x - 60h $ t ise t =
x - 60
90 3
60 2
dan 2x + 120 = 3x - 180 , x = 120 + 180 = 300
=
x + 60
x - 60
A ve B kentleri aras mesafe 300 km dir.
rnek
A
560 km
v1 = 60 km/s
v2
Yukardaki ekilde belirtilen aralar ayn anda birbirlerine doru hareket ediyorlar. Aralar 4 saat
sonra karlatklarna gre B den hareket eden aracn hzn bulalm.
x = v t den
x = 60 4 = 240 km (A dan hareket eden ara 4 saat sonunda 240 km yol gitmitir.)
560 240 = 320 km (B den hareket eden ara 4 saatte 320 km yol gitmitir.)
v=
320
x
=
= 80 km/s hz ile yol almtr.
t
4
86
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Bir baba ile iki ocuunun yalar toplam 78 dir. ki yl sonra babann ya, ocuklarnn yalar toplamna eit oluyor. Babann yan bulalm.
Baba B, ocuklar 1, 2 yalarnda olsunlar.
123
B + 1 + 2 = 78 1 + 2 = 78 B
B+2
1 + 2 + 2 + 2
2 yl sonraki yalar
B + 2 = 1 + 2 + 4
123
78 B
2B = 80 ise B = 40,
Baba 40 yandadr.
rnek
ki kardein yalar fark 7 dir. Kk karde byk kardein yana geldiinde yalar toplam 39 oluyor. Kk kardein imdiki yan bulalm.

Kk karde
Byk karde
x+7
7 yl sonra
7 yl sonra
x + 7
x+7+7
x + 7 + x + 14 = 39
2x = 18,
x=9
Kk karde 9 yandadr.
rnek
Alinin ya; Ayenin yann 2 kat, Hasann yann 3 katdr. Hasan Alinin yana geldiinde Aye
42 yanda olacana gre Ayenin imdiki yan bulalm.

Ali
Aye
Hasan
6x
3x
2x
olsun. Hasan Alinin yana geldiinde yani
4x yl sonra
+ 4x
+ 4x
+ 4x
10x
7x
yalarnda olurlar. Aye 7x = 42 olmal
6x
x=6
Ayenin imdiki ya 3x = 3 6 = 18 dir.
rnek
Hasan 2013 ylnda 37 yandadr. Ali Hasandan 7 ya byk olduuna gre Alinin doum yln
bulalm.
Hasan 2013 ylnda 37 yanda ise
Ali Hasandan 7 ya byk ise
2 0 1 3
3 7
1 9 7 6 ylnda domutur.
87
1 9 7 6
7
1 9 6 9 ylnda domutur.
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Bir baba 40 olu 20 yandadr. Ka yl sonra yazlar toplam yalar farknn 5 kat olur? Bulalm.
Baba ile yalar fark 40 - 20 = 20
Yalar fark hi deimediinden ve yalar toplam yalar farknn 5 kat olacandan
20 $ 5 = 100
40 + 20 = 60 (imdiki yalar toplam)
100 - 60 = 40 " yalar toplam artmal 40 ' 2 = 20
20 yl sonra yalar toplam yalar farknn 5 kat olur.
rnek
30 yandaki bir annenin 7 ve 8 yalarnda iki ocuu vardr. Ka yl sonra ocuklarn yalar toplam
annelerinin yana eit olur? Bulalm.

Anne
imdi 30
ocuklar
7 + 8 = 15
t yl sonra
30 + t
15 + 2t
30 + t = 15 + 2t den t = 15
15 yl sonra ocuklarn yalar toplam annelerinin yana eit olur.
rnek
Bir annenin ya 2 er yl arayla domu 3 ocuundan en byk olann yann 4 katndan 4 fazladr.
Anne ve ocuklarn yalar toplam ka yl sonra 96 olur.
ocuklarn yalar toplamnn annenin yana eit olacan bulalm.
Kk ocuk
Ortanca ocuk
byk ocuk
x + 2
x + 4
Anne
4 ^x + 4h + 4
Anne ve ocuklarn yalar toplam x + x + 2 + x + 4 + 4 ^x + 4h + 4 = 96

3x + 6 + 4x + 16 + 4 = 96
7x + 26 = 96
7x = 70
x = 10
Annenin ya 4 ^10 + 4h + 4 = 40 + 16 + 4 = 60 dr.
Ka yl sonra ocuklarn yalar toplam annenin yana eit olacaksa

60 + a = 10 + 12 + 14 + 3a
60 + a = 36 + 3a

24 = 2a
a = 12 olur
88
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Tuz oran %40 olan 60 kg tuzlu su karmndaki su ve saf tuz miktarn bulalm.
Tuz oran %40 olan karmda
100 karm
60 karm
40 saf tuz
x
100 x = 60 40
D.O
60 24 = 36 kg su bulunur.
ise x = 24 kg saf tuz
rnek
eker oran %30 olan 40 kg ekerli su ile eker oran %40 olan 50 kg ekerli su kartrlyor. Karmn eker yzdesini yaklak olarak bulalm.
+
eker oran %30

karm 40 kg
100
40
D.O
30
x
eker oran %40

karm 50 kg
100
50
x = 12 kg saf eker
D.O
40
x
karm 90 kg
90 kg karm
100 karm
x = 20 kg saf eker
x=
12 + 20 saf eker
x
100 $ 32
, 36
90
Karmn eker yzdesi yaklak %36dr.
rnek
Tuz oran %30 olan 50 kg tuzlu suya 5 kg saf tuz ve 25 kg su ekleniyor. Yeni karmn tuz yzdesini
bulalm.
Tuz oran %30 olan 50 kg tuzlu suyun
100
50
D.O
30
x
x = 15 kg
tuz, 35 kg sudur.
Yeni karm 50 + 5 + 25 = 80 kg
Yeni karmdaki saf tuz 5 + 15 = 20 kg dr.
Yeni karmn tuz yzdesi
80 karm
100 karm
D.O x =
20 saf tuz
x
100 $ 20
= 25,
80
%25 dir.
89
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Alkol oran %10 olan 100 cL kolonyann %20 si dklyor. Dklen kolonyann yerine saf su ekleniyor. Son durumdaki alkol yzdesini bulalm.
Alkol oran %10 olan 100 cL kolonyann % 20 si dklyor.
100
20
Geriye 100 20 = 80 cL kolonya kalmtr.
100
x
D.O
x = 20 cL dklm
Yeni karm 100 20 + 20 = 100 cL

Yeni saf Alkol
100
80
D.O
10
x
x = 8 cL dir.
100
100
D.O
8
x
x = 8 yeni karmn alkol yzdesidir.
rnek
%10 u eker olan 300 kg ekerli suya 30 kg eker ve 70 kg su ilave ediliyor. Yeni karmn eker
yzdesini bulalm.
%10
%100
%0
%a
=
+
+
300 kg
30 kg
70 kg
400 kg
300 $
10
100
0
a
+ 30 $
+ 70
= 400
100
100
100
100
30 + 30 + 0 = 4a dan 60 = 4a

15 = a
Yeni karmn eker yzdesi %15 tir.
rnek
Etiket fiyat 11,50 lira olan bir kitabn %20 indirimli sat fiyatn bulalm.
Kitabn indirimli sat fiyat
100 - 20
80
4
11, 50 c
= 11, 50 $ = 9, 20 liradr.
m = 11, 50 $
5
100
100
rnek
500 liraya satlan bir rn 320 liraya satlrsa yzde ka indirim yaplm olacan bulalm.
500 liralya satlan rn 320 liraya satlrsa
500 - 320 = 180 lira indirim yaplm olur
500 lira zerinden yaplan %a indirim 180 lira ise
a
500 $
= 180 , 5a = 180 ise a = 36 olur. %36 indirim yaplmtr.
100
90
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
Bir manav iki kasa kivi alyor. Kivinin kilogramn 4 TL den satarsa 30
TL zarar, 5 TL den satarsa 15 TL kr ediyor. Bu manavn iki kasa kiviyi
ka TL ye aldn bulalm.
Manav A kilogram kivi alsn. Kilosunu 4 TL den satnca 30 TL zarar
ediyorsa maliyet 4A + 30, 5 TL den satnca 15 TL kr ediyorsa maliyet
5A 15 olmaldr.
4A + 30 = 5A 15 ise A = 45 kilogramdr.
ki kasa kivi 45 kg ise Al fiyat = 4A + 30 = 4 45 + 30 = 210 TL dir.
rnek
Bir czdanda 50 kr ve 1 TL lik paralardan toplam 25 tane vardr. Bu czdandaki paralarn toplam
tutar 20 TL olduuna gre 50 kr luklardan ka tane olduunu bulalm.
50 kr luklardan x tane olsun, 1 den 25 x tane olmaldr.
0,50 x + 1 (25 x) = 20
0,5x + 25 x = 20
5 = 0,5x
5
=x
0, 5
x = 10
0,50 TL = 50 kr luklardan 10 tane vardr.
rnek
y = ax + b denkleminde, y bir uzay aracnn deposundaki yakt miktarn, x ise geen zaman gstermektedir. Uzay aracnn deposunda ilk
hareketinden 3 saat sonra 88 litre, 6 saat sonra 64 litre yakt kaldna gre
a + b toplamn bulalm.
y = ax + b ifadesinde y yakt miktarn, x geen zaman gsteriyor ise
88 = a 3 + b
64 = a 6 + b denklemlerini yazarz.
88 = 3a + b
64 = 6a b
24 = 3a
a=8
88 = 3a + b (1. denklemden)
88 = 24 + b
b = 112
ise
a + b = 8 + 112 = 104 bulunur.
91
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR
a) (...) En az birisi sfrdan farkl iki okluun karlatrlmas orantdr.
b) (...) inde ikiden fazla orant bulunduran okluklara oklu orant denir.
c) (...) En az iki orantnn eliine oran denir.
) (...) ki okluktan biri artarken dieri de ayn oranda artyorsa bu okluklar doru orantl okluklardr.
d) (...) ki okluktan biri artarken dieri de ayn oranda azalyorsa bu okluklar ters orantl okluklardr.
2. Kilogram 8 TL olan fndk ile kilogram 20 TL olan antep fst kartrlarak 2400 gramlk bir karm
elde ediliyor. Karmn kilogram 16 TL ye geldiine gre karmda ka gram fndk vardr?

A) 800
B) 900
C) 1000
D) 1160
E) 1200
3. Bir manav 10 kasasn 200 TL ye mal ettii salatalklarn 8 kasasn 200 TL ye satmaktadr. Manav
elindeki salatalklarn tmn sattna gre sattan yzde ka kr etmitir?
3
4. Aye ile Hazaln 5 yl nceki yalar oran tr. Aye Hazaldan 4 ya kk olduuna gre Hazaln
5
imdiki ya katr?

A) 13
B) 14
C) 15
D) 16
E) 17
5. Aye 3 saatte 150 sayfalk kitabn 90 sayfasn okuyor. Ayn performansla ka dakika daha okursa
kitabn %90 biter?

A) 46
B) 48
C) 50
D) 90
E) 100
6. Aadaki tabloda be peynir markasnn ayn kalitedeki peynirlerinin bir paketinin gram miktar ve
sat fiyat verilmitir. Peynirlerin kilogram fiyatn bularak kktn bye doru sralaynz.
Peynir markas
Paket ktlesi
400 gr
300 gr
500 gr
700 gr
Sat fiyat
3,60 TL
3,60 TL
5.00 TL
9,80 TL
7. Bir merdivenin basamaklarn ikier ikier kp er er inen bir kii inite ve kta toplam 150
adm attna gre merdiven ka basamakldr?

A) 170
B) 180
C) 190
92
D) 200
E) 210
1. NTE
Saylar ve Cebir
8. Aadaki ifadelerden hangileri dorudur?
I. Bir ii ayn nitelikteki 2 ii, 1 iinin yar sresinde yapar.
II. Bir havuzu ayn nitelikteki 2 musluk, 1 musluun iki kat srede doldurur.
III. Yarm kilogram 10 TL olan kaar peyniri, eyrek kilogram 6 TL olan kaar peynirinden daha
ucuzdur.
IV. eker oran %50 olan bir karma eker oran %50 olan bir karm eklenirse karmn eker
oran deimez.
V. 5 km/saat hzn 5000 m/dak hz ile de ifade edebiliriz.

A) I, III ve IV
B) I, II ve III
C) III, IV ve V
D) II, III ve IV
E) I, II ve V
9. Bir kampta 30 kiiye 15 gn yetecek kadar yiyecek vardr. 3 gn sonra bu kamptan 10 kii ayrlyor.
Geriye kalan 20 kiiye yiyecekler ka gn yeter?
10. Ali ile Hasan bir miktar fnd srasyla 5 ve 8 ile ters orantl olacak ekilde paylayorlar. Toplam
fndk says 130 olduuna gre Ali ka fndk almtr?

A) 50
B) 60
C) 70
D) 80
E) 90
11. 50 soruluk bir testte 4 yanl 1 doruyu gtrmektedir ve her net 10 puandr. Bu snava giren Ali 10
soruyu bo brakarak 150 puan almtr. Ali ka soruyu doru cevaplamtr?

A) 12
B) 14
C) 16
D) 18
E) 20
12. Saatteki hzlar 120 km/s ve 100 km/s olan iki ara, ayn noktadan zt ynde hareket ettiklerinden 3
saat sonra aralarndaki mesafe x, ayn ynde hareket ettiklerinden 2 saat sonra aralarndaki mesafe
Y olduuna gre x + y katr?
13. Bir miktar karmdaki tuz oran %30 dur. Bu karma 5 kg daha tuz ilave edildiinde karmn tuz
oran %50 oluyor. Balangtaki karm ka kilogramdr?

A) 10
B) 11
C) 11,5
D) 12
E) 12,5
1
i kesiliyor. Bu durumda orta nokta 4 cm kayyor. Buna gre balangtaki
6
telin uzunluu ka santimetredir?
14. Bir telin bir ucundan

A) 44
B) 48
C) 52
93
D) 56
E) 60
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.3 FONKSYONLAR
Fonksiyon kavramn aadaki rnekle aklayalm. Bir
apartmann 5 numaral dairesinde anne, baba, ocuk ve
dede yaamakta olsun. Tadilat ilemleri ve boya yaplacandan dolay herkesin evde olmamas gerektiini ve aile
bireylerinin apartmandaki komulara gideceini dnelim.
Evdeki aile bireylerinin her birini bir kmenin eleman olarak
kabul edelim ve bu kmeye A diyelim. Apartmandaki dier
daireleri de B kmesinin elemanlar olarak dnelim.
A
Anne
Baba
ocuk
Dede
A kmesine tanm kmesi, B kmesine de deer

kmesi denir. imdi birka durumu deerlendirelim. A
kmesindeki elemanlar hibiri akta kalmayacak ekilde ok iareti ile B kmesine ynlendirelim.
A
Anne
Anne
Anne
Anne
Baba
Baba
Baba
Baba
ocuk
ocuk
ocuk
ocuk
Dede
Dede
Dede
Dede
1. ekil
2. ekil
3. ekil
4. ekil
Yukardaki gsterimlerin her biri bir fonksiyonu ifade etmektedir. nk A kmesinde akta eleman
kalmamtr ve her bir elemandan sadece bir tek k olmutur. 2. ekilde btn bireyler 2 nolu daireye
gitmi, 4. ekilde anne ve baba 1 nolu, ocuk ve dede 3 nolu daireye gitmitir. Bu elemelerde manta
aykr hibir durum yoktur.
A
Anne
Anne
Anne
Baba
Baba
Baba
ocuk
ocuk
ocuk
Dede
Dede
Dede
1. ekil
2. ekil
3. ekil
Yukardaki elemeleri incelersek, 1. ekilde A kmesinde akta eleman kalm, 2. ekilde A kmesindeki bir eleman B kmesindeki iki ayr eleman ile elemitir. Buna u yorumu yapabiliriz: Bir kii
ayn anda iki farkl yerde olamayaca iin durum manta aykrdr. 3. ekilde ise hem A kmesinde
akta eleman kalm hem de bir eleman B kmesindeki birden ok elemanla elemitir. Dolaysyla
yukardaki gsterimlerin hibiri fonksiyon ifade etmez. Sonu olarak fonksiyon olabilme artlar, tanm
kmesinde akta eleman kalmamas yani her elemann deer kmesinde bir elemana elenmesi ve
tanm kmesindeki her bir elemann deer kmesinde bir ve yalnz bir elemana elenmesidir.
Siz de yukardaki almay hane halknn 5, yan yana ev saysnn 6 olduu bir ky iin modelleyiniz.
Yaptnz modellemeyi aklaynz.
94
1. NTE
Saylar ve Cebir
9.3.1 Fonksiyon Kavram ve Gsterimi
rnek
Aada verilen elemelerin fonksiyon olup olmadn aratralm.
A
1. ekil
B
B
a
2. ekil
A
a
1
3
5
7
3. ekil
4. ekil
Yukarda verilen elemelerdeki tanm kmesi olan A kmesini ocuklar, deer kmesi olan B kmesini de anneler olarak adlandralm. Her ocuun annesi olaca ve bunun bir tek olaca aikrdr. 1
ve 4. ekildeki elemeler fonksiyonu ifade eder. 1. ekilde her ocuun annesi farkl kiiler, 4. ekilde
btn ocuklarn annesi ayn kii olarak yorumlanabilir. 2 ve 3. ekildeki elemeler ise fonksiyon ifade
etmez. 2. ekilde bir ocuun iki farkl annesi olduu, 3. ekilde ise bir ocuun hi annesinin olmad
yorumu yaplr. Bu durum manta aykrdr. Dolaysyla 1 ve 4. ekiller fonksiyon, 2 ve 3. ekiller ise
fonksiyon deildir.
rnek
Girdi
Girdi
1
0
1
2
kt
f(x)
Fonksiyon Makinesi
kt
0
2
4
6
Fonksiyonlar basit temsili bir makine ile ifade edebiliriz. Yanda fonksiyon
makinesi ve bu makineye giren kan
deerler verilmitir. f fonksiyonunun kuraln yazalm, grafiini izelim.
Makineye giren saylar, 2 katnn 2 fazlas olarak kmtr. Yani f(x) = 2x + 2 dir.
Fonksiyon makinesinde girdiler (x) bamsz deiken, ktlar _ ^xhi baml deikendir.
y (kt)
Girdi (Bamsz deiken)

6
2x+2
f(x)
kt (Baml deiken)
4
3
Fonksiyon Makinesi
f(0) = 2 0 + 2 = 0 + 2 = 2
f(1) = 2 1 + 2 = 2 + 2 = 4
f( 2) = 2 2 + 2 = 4 + 2 = 6
14243
f(1) = 2 (1) + 2 = 2 + 2 = 0
f = {(1, 0), (0, 2), (1, 4), (2, 6)} olur.
95
0 1
x
(girdi)
1. NTE
Saylar ve Cebir
A ve B bo olmayan iki kme olmak zere, A nn her elemann B nin bir ve yalnz bir elemanf
B eklinde gsterilir.
na eleyen f ifadesine A dan B ye bir fonksiyon denir. f : A $ B veya A
A ya tanm kmesi, B ye de deer kmesi denir.
f ^ Ah = " f ^xh ; x ! A , kmesine ise f fonksiyonunun grnt kmesi denir ve f ^ Ah ile gsterilir.
f ^ Ah 1 B dir.
f
Grnt Kmesi
^f ^ Ahh
Tanm
Kmesi
Deer
Kmesi
rnek
f
A
Yandaki ekilde verilenlere gre tanm, deer ve g-
B
2
1
rnt kmelerinin elemanlarn liste yntemiyle yazalm.

f : A $ B (f, A dan B ye bir fonksiyondur.)
A = Tanm Kmesi = { 1, 0, 2, 3}, B = Deer Kmesi = { 2, 1, 0, 4, 6, 8}

f(A) = Grnt Kmesi = { 2, 0, 4, 6}, f ^ Ah 1 B dir.
f = {( 1, 2), (0, 0), (2, 4), (3, 6)} olur. Benzer ekilde
f (1) = 2,
f(0) = 0,
f(2) = 4,
f(3) = 6 diyebiliriz.
^x, yh ! f ve y = f(x) ise ^x, f ^xhh ! f olur.
rnek
Aada verilen fonksiyonlar inceleyelim.
f
10
96
1. NTE
Saylar ve Cebir
f: A $ B fonksiyonu iin;
Her x ! A iin f ^xh = x ise f birim fonksiyon
Her x ! A ve b ! B iin f ^xh = b ise f sabit fonksiyon
Her x ! A ve 0 ! B iin f ^xh = 0 ise f sfr fonksiyonu olur.
f : A $ B fonksiyonu birim fonksiyondur.

g : C $ D fonksiyonu sabit fonksiyondur.
h : E $ F fonksiyonu sfr fonksiyondur.
Grafii doru olan a, b ! R ve f(x) = ax + b eklindeki fonksiyonlara dorusal fonksiyon denir.
rnek
f dorusal bir fonksiyondur. f(0) = 5 ve f(2) = 9 olduuna gre f fonksiyonunu yazalm.
f fonksiyonu dorusal olduundan f(x) = ax + b eklinde yazlabilir.
f(0) = 5 ( a 0 + b = 5 ( b = 5
f(2) = 9 ( a 2 + b = 9 ( 2a + 5 = 9 ( 2a = 4 ( a = 2 olur.
Bu durumda f(x) = ax + b = 2x + 5 olur.
f : A $ B ve g : A $ B, Her x ! A iin f(x) = g(x) ise f ve g fonksiyonlarna eit fonksiyonlar denir.
rnek
A = {1, 2},
B = {2, 3, 5, 6}
f : A $ B, f(x) = x2 + 1
g : A $ B, g(x) = 3x 1
f(1) = 12 + 1 $ f(1) = 2
g(1) = 3 1 1 $ g(1) = 2
f(2) = 22 + 1 $ f(2) = 5
g(2) = 3 2 1 $ g(2) = 5
f = {(1, 2), (2, 5)}
g = {(1, 2), (2, 5)}
f ve g fonksiyonlar tanm kmesinin her eleman iin ayn deeri almtr. Dolaysyla f ve g fonksiyonlar eittir. Yani f = g dir.
rnek
2x + 5
olduuna gre f(4) deerini hesaplayalm.
x-2
2x + 5
2$4+5
13
f ^xh =
( f ^4h =
( f ^4h =
olur.
x-2
4-2
2
f : R {2} $ R,
f(x) =
97
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
f : R $ R,
f(x) = 2x + 3 ise f(x 1) deerini bulalm.
f(x) = 2x + 3
f(x 1) = 2 (x 1) + 3
f(x 1) = 2x 2 + 3
f(x 1) = 2x + 1 olur.
rnek
f ^xh = x - 3 - x ise f ^- 1h + f ^5h toplamn bulalm.
f ^- 1h = - 1 - 3 - - 1 = - 4 - - 1 = 4 - 1 = 3
f ^5h = 5 - 3 - 5 = 2 - 5 = 2 - 5 =- 3
f ^- 1h + f ^5h = 3 + ^- 3h = 0 olur.
rnek
f ^xh = â - 3h $ x + b + 2 fonksiyonu birim fonksiyon olduuna gre a + b toplamn bulalm.
f : R $ R,
f ^xh = â - 3h $ x + b + 2

123
123
a 3 = 1
b + 2 = 0
a = 4
a + b = 4 2 = 2 olur.
b = 2
rnek
f ^xh = â + 4h $ x + 2a - 3 fonksiyonu sabit fonksiyon olduuna gre f(5)in deerini bulalm.
f : R $ R,
f ^xh = â + 4h $ x + 2a - 3
123
0
a+4 = 0
&
a =-4
f ^xh = 2 $ ^- 4h - 3 = - 11
f ^5h = - 11 dir.
rnek
f ^3x - 3h = 5x + 7 olduuna gre f(0)n deerini bulalm.
f ^3x - 3h = 5x + 7
123

0

3x 3 = 0
3x = 3
x = 1 dir.
f ^3 $ 1 - 3h = 5 $ 1 + 7 ( f ^0h = 12 olur.
98
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
f â $ bh = f âh + f ^bh olduuna gre f ^1h in deerini bulalm.
a = 1 iin f ^1 $ bh = f ^1h + f ^bh ( f ^bh = f ^1h + f ^bh

( f ^1h = 0 olur.
Fonksiyonlarn Grafii
rnek
f(x)
Grafii verilen f(x) fonksiyonunun tanm ve grnt kmelerini bulalm.
3
2
4 3 2 1
1
0 1
1
2
3
4
5
Fonksiyon grafiinin zerindeki her bir noktann x eksenine olan dik iz dmleri tanm kmesini, y eksenine olan dik iz dmleri ise grnt kmesini oluturur.
Grafii verilen f(x) fonksiyonunun tanm kmesi 6- 4, 3@ , grnt kmesi 6- 5, 4@ aralklardr.
rnek
f(x)
4
3
2
1
5 4 3 2 1 0
1
f(x) fonksiyonunun tanm ve grnt kmelerini gsterelim, tanm ve grnt kmelerindeki elemanlarn grntlerini inceleyelim.
f(x) fonksiyonunun tanm kmesi 6- 5, 4@ , grnt kmesi 6- 2, 4@ aralklardr.
99
1. NTE
Saylar ve Cebir
Tanm kmesindeki elemanlarn grnts fonksiyona karlk gelen y eksenindeki noktalardr. Grnt kmesindeki elemanlarn grnts (ters grnts) fonksiyona karlk gelen x eksenindeki noktalardr.
Grafik zerindeki f(x) fonksiyonuna karlk gelen noktalar inceleyelim.

( 5, 3) noktas iin f ^- 5h = 3 ve
( 3, 1) noktas iin f ^- 3h = 1 ve
(0, 2) noktas iin
f ^0h = 2 ve
(1, 4) noktas iin
f ^1h = 4 ve
(3, 0) noktas iin
f ^3h = 0 ve
(4, 2) noktas iin
f -1 ^ 3 h = - 5 ,
f -1 ^ 1 h = - 3 ,
f -1 ^ 2 h = 0 ,
f -1 ^4h = 1,
f -1 ^ 0 h = 3 ,
f ^4h = - 2 ve f -1 ^- 2h = 4 olur.
rnek
y
Yanda f ^xh fonksiyonunun grafii verilmitir.
f(x)
f ^- 2h, f ^- 1h ve f -1 ^3h deerlerini bulalm.
^- 2, 0h noktas grafie ait olduundan f ^- 2h = 0
2
2
1
^- 1, 2h noktas grafie ait olduundan f ^- 1h = 2
^0, 3h noktas grafie ait olduundan f -1 ^3h = 0 olur.
rnek
f ^ 6 h + f -1 ^ 0 h
f -1 ^ - 3 h + f ^ - 5 h
ifadesinin deerini bulalm.
Grafie ait baz noktalar ^6, - 8h , ^- 5, 0h ve ^- 3, - 3h tr.
^6, - 8h den f ^6h = - 8
^- 5, 0h den f ^0h = - 5 ve f ^- 5h = 0
^- 3, - 3h den f -1 ^- 3h = - 3
6
8
f(x)
f ^ 6 h + f -1 ^ 0 h
f ^- 3h + f ^- 5h
-1
100
-8 - 5
- 13
13
=
=
-3 + 0
-3
3
1. NTE
Saylar ve Cebir
Verilen grafikteki eklin bir fonksiyon olabilmesi iin x ekseni zerinde tanml olduu her bir
noktadan y eksenine paralel olarak izilen dorularn grafii yalnzca bir noktada kesmesi gerekir.
Bu ileme dey (dikey) doru testi ad verilir.
rnek
Aada grafii verilen ifadelerin fonksiyon olup olmadn bulalm.
a)
y
f(x)
3
b)
izilen dey dorularn hepsi grafii yalnz bir

noktada kestii iin f(x) fonksiyondur.
f(x)
c)
izilen dey dorularn hepsi grafii yalnz bir

noktada kestii iin f(x) fonksiyondur.
izilen dey dorular grafii birden fazla noktada kestii iin f(x) fonksiyon deildir.
y
f(x)
f(x)
izilen dey dorular grafii birden fazla noktada kestii iin f(x) fonksiyon deildir.
101
1. NTE
Saylar ve Cebir
y = f(x) denkleminin grafii iin f(x) = 0 denkleminin

gerek saylardaki zm kmesinin elemanlar, grafiin
x eksenini kestii noktalarn apsisidir. Yani x = a, x = b
ve x = c olur.
c
y = f(x)
rnek
y = f(x)
y = f(x) fonksiyonunun grafii verilmitir. f(x) = 0 denklemini salayan noktalar

bulalm ve bu noktalarn toplamn yazalm.
f(x) = 0 denkleminin zm kmesinin elemanlar,

x = 5,
x = 2,
x = 1,
x=4
ve
x = 7 dir.
Bunlarn toplam ise, (5) + (2) + 1 + 4 + 7 = 5 olur.
rnek
y = f(x) fonksiyonunun grafii verilmitir. f(x + 3) = 0 eitliini salayan x saylarnn toplamn bulalm.
5
y = f(x)
f(x + 3) = 0 olduuna gre,
14243
x + 3 = 4 ( x = 7
x+3=2
( x = 1
x+3=5
(x=2
( 7) + (1 ) + 2 = 6 bulunur.
rnek
f(x) = x + 1, g(x) = 2x + 1 ve h(x) = 4x + 1 fonksiyonlarn ayn analitik dzlemde gsterelim
ve deiim hz ile dorularn eimleri arasndaki ilikiyi inceleyelim.
f(x) = y = x + 1
g(x) = y = 2x + 1
h(x) = y = 4x + 1
x = 0 iin y = 1
x = 0 iin y = 1
x = 0 iin y = 1
x = 1 iin y = 2
x = 1 iin y = 3
x = 1 iin y = 5
y = 4x + 1
Dorunun eimi y = mx + n doru

denklemindeki x in kat says olan m dir.
Yandaki grafikte grld gibi x in kat
says arttka dorunun eim as da
artmtr. Buna bal olarak deiim hz
da artmtr.
y = 2x + 1
y=x+1
4
3
2
1
0 1
102
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
f ^xh = x + 3 fonksiyonunun grafiini izelim.
f : R $ R,
f ^xh = y = x + 3
y
x = 0 iin
y=3
y = 0 iin
x =-3
^ 0, 3 h
y=x+3
^ - 3, 0 h
rnek
f : 6- 1, 1h $ R, f ^xh = 2x + 2 fonksiyonunun grafiini izelim.
f ^ x h = y = 2x + 2
x = - 1 iin
y=0
x = 1 iin
y=4
^ - 1, 0 h
^1, 4h
0 1
rnek
y
ekilde y = f ^xh fonksiyonunun grafii verilmitir. Buna gre

f ^ - 4 h + f -1 ^ - 5 h
f ^ 0 h + f -1 ^ 4 h
ifadesinin deerini hesaplayalm.
( 4, 2) noktas
iin f( 4) = 2,
( 6, 5) noktas
iin f 1( 5) = 6,
(0, 3)
noktas
iin f(0) = 3,
(2, 4)
noktas
iin f 1(4) = 2 olur.
Buradan
f ^ - 4 h + f -1 ^ - 5 h
f ^0h + f ^4h
-1
2
6
4
2 + ^- 6h
-4
bulunur.
=
5
3+2
103
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
f ^xh = - 50 + 700 fonksiyonu bir uan 700 km/s hz ile
havada iken inie getii ve hava alanna indii ana kadarki
hz-zaman ifadesidir. Ocan hz deiim grafiini izelim ve
eimini inceleyelim.
x = 0 iin f ^0h = y = - 50 $ 0 + 700 = 700, ^0, 700h
y = 0 iin 0 = - 50x + 700 den 50x = 700 ve x = 14 ^14, 0h
f ^xh = - 50x + 700 den eimin ^- 50h negatif olduunu grmekteyiz. Eim negatif olduundan fonksiyon azalandr.
y
700
600
500
400
300
200
100
2
8 10 12 14
rnek
f ^xh = 10x fonksiyonu (0 5 dakika aralnda) bir hareketlinin hzn ifade etmektedir. Hareketliye ait hz deiim grafiini
izelim ve eimini inceleyelim.
x = 0 iin f ^0h = y = 10 $ 0 = 0, ^0, 0h
y
50
40
30
x = 5 iin f ^5h = y = 10 $ 5 = 50, ^5, 50h
20
f ^xh = 10x den eimin ^+ 10h pozitif olduunu grmekteyiz.

Eim pozitif olduundan fonksiyon artandr.
10
5
Paral Fonksiyon
Tanm kmesinin alt aralklarnda farkl birer fonksiyon olarak tanmlanan fonksiyonlara paral
fonksiyon denir.
f ^xh = *
h ^xh,
g ^xh,
x 1 m ise
x H m ise
x = m noktas f ^xh fonksiyonunun kritik noktasdr.

Z
]] h ^xh, x 1 m ise
f ^xh = [ g ^xh, m G x G n ise
]]
k ^xh, x 2 n ise
\
x = m ve x = n noktalar f ^xh fonksiyonunun kritik noktalardr.
rnek
Z x + 7, x 1 0 ise
]]
f ^xh = [ x - 1, 0 G x 1 5 ise
]
fonksiyonu iin f ^- 2h, f ^0h, f ^2h, f ^5h ve ^10h deerlerini bulalm.
2x - 5, x H 5 ise
\
- 2 1 0 olduundan - 2 deeri x + 7 deki x yerine yazlmaldr.
f ^- 2h = - 2 + 7 = 5
0 = 0 olduundan 0 deeri x - 1 deki x yerine yazlmaldr.
104
1. NTE
Saylar ve Cebir
f ^0h = 0 - 1 = - 1
0 # 2 1 5 olduunda 2 deeri x - 1 deki x yerine yazlmaldr.

f ^2h = 2 - 1 = 1
5 = 5 olduundan 5 deeri 2x - 5 deki x yerine yazlmaldr.

f ^5h = 2 $ 5 - 5 = 5
10 2 5 olduundan 10 deeri 2x - 5 deki yerine yazlmaldr.

f ^10h = 2 $ 10 - 5 = 15 olur.
rnek
f ^xh = )
x 2 + 1,
3x - 5 ,
x H 0 ise
x 1 0 ise fonksiyonu iin f ^- 2h + f ^2h toplamn bulalm.
f ^- 2h = 3 ^- 2h - 5 = - 6 - 5 = - 11
f ^2h = 2 2 + 1 = 4 + 1 = 5
f ^- 2h + f ^2h = - 11 + 5 = - 6 olur.
rnek
f ^xh = )
x + 1, x H 0 ise
2x - 4, x 1 0 ise fonksiyonunun grafiini izelim.
f ^xh fonksiyonun kritik noktas 0 dr.

x H 0;
y = x + 1,

x = 0 iin y = 1,
y = 0 iin x = - 1,
x 1 0;
x = 0 iin y = - 4,
y = 2x - 4,

^ - 1, 0 h
^0, 1h
y = 0 iin x = 2
^2, 0h
1
0
^0, - 4h
rnek
f ^xh = )
x - 2,
x + 3,
x 2 1 ise
x G 1 ise fonksiyonunun grafiini izelim.
y
4
f ^xh fonksiyonun kritik noktas 1 dir.
x 2 1;
^1, - 1h
y = x - 2,
x = 1 iin y = - 1,
y = 0 iin x = 2,
^2, 0h
y = x + 3,
x = 1 iin y = 4,
y = 0 iin x = - 3
^1, 4h
x G 1;
1
3
^ - 3, 0 h
105
1
1
1
0
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
f ^xh = 4 - 2x fonksiyonunun grafiini izelim.
f : R $ R,
nce mutlak deer iindeki ifadenin iaretini inceleyelim.

y = 0 iin 4 2x = 0 ( 2x = 4 ( x = 2 olur. (2, 0)
-3
4 2x
123
f ^xh = 4 - 2x =
x = 0 iin
+3
4 - 2x,
x # 2 ise
2x 4,
x 2 2 ise
y = 4 2 0 ( y = 4 olur. (0, 4)
^xh fonksiyonunun grafii bulunurken, ^xh in grafii izilir, daha sonra grafiin x ekseninin altnda
kalan ksm, x eksenine gre simetrii alnarak izilir.
rnek
f : A $ B,
A = {1, 2, 3, 4},
B = {2, 4, 6, 8, 10}
f(x) = 2x fonksiyonu verilsin. Fonksiyonun grafiini izelim ve tanm kmesinin bir alt kmesinin fonksiyon altndaki grnts ile deer kmesinin bir alt kmesinin fonksiyon altndaki ters grntsnn
bulunmasn grafikte yorumlayalm.
f(x) = 2x fonksiyonu iin tanm kmesi A = {1, 2, 3, 4}
x = 1 iin
y = 2,
x = 2 iin
y = 4,
x = 3 iin
y = 6,
x = 4 iin
y = 8 olur.
f ^ Ah = " 2, 4, 6, 8 , bulunur.
f(x) = 2x
8
C = {2, 3} kmesi A kmesinin alt kmesidir. f(x) fonksiyonu iin

f(2) = 4 ve f(3) = 6 dr.
D = {2, 8} kmesi B kmesinin alt kmesidir. f(x) fonksiyonu iin

f -1 ^2h = 1 ve f -1 ^8h = 4 tr.
Sonu olarak tanm kmesinin veya herhangi bir alt kmesinin

grnts y ekseninde, deer kmesinin veya herhangi bir alt kmesinin ters grnts ise x ekseninde bulunur.
0 1
106
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR
1.
f
A
B
1
ekildeki elemelerden hangisi kartlrsa f bir fonksiyon olur?

A) (a, 1)
B) (1, a)
C) (b, 2)
D) (2, b)
E) (3, c)
2. A = " a, b, c , ve B = " 1, 2, 3 , olmak zere A dan B ye tanmlanm bir f fonksiyonu yaznz.
3.
f
E
a
b
c
d
e
1
2
3
4
Yandaki ekilde f fonksiyonu verilmitir. Buna gre tanm, deer ve grnt kmelerini yaznz.
4. A = " 1, 2, 3, 4 , ve B = " 3, 4, 5, 6, 7 , olmak zere A dan B ye tanml f = "^1, 5h, ^2, 6h, ^3, 3h, ^4, 7h,
fonksiyonunun grnt kmesini yaznz.
5. Aadakilerden hangisi fonksiyon deildir?

y
y
A)
B)
C)
0
6. f : R $ R,
D)
f ^xh = 3x - 7 dorusal fonksiyonu veriliyor. Buna gre f ^- 1h + f ^4h = ?
7. f : R - " - 2 , $ R - '
3
1,
2
f ^xh =
3x - 5
olduuna gre f ^0h + f ^5h = ?
2x + 4
8. f ^xh = ax + 4 veriliyor. f ^1h = 6 ise f ^4h = ?
9. f : A $ B,
E)
f ^ x h = x + 3,
f ^ Ah = " 4, 5, 6 , ise tanm kmesini yaznz.
107
1. NTE
Saylar ve Cebir
10. A = " 1, 2, 3 ,,
11. f ^xh = )
B = " 1, 2, 5, 7, 8, 10 ,,
f ^xh = 3x - 1 fonksiyonunun grafiini iziniz.
f : A $ B,
x - 2, x H - 1 ise
2x - 6, x 1 - 1 ise fonksiyonunun grafiini iziniz.
12. f : Z $ Z,
f ^xh = â + 3h x + b - 3 fonksiyonu birim fonksiyon olduuna gre a + b = ?
13. f sabit fonksiyon olduuna gre, f(3) + 3 f(4) = 16 ise f(x) fonksiyonunu yaznz.
14. f ^xh = x + 4 + x ise f ^- 5h + f ^1h = ?
f ^ x h = 4x - 3
16. f : R $ R,
f ^xh =
ise
123
15. f : R $ R,
f ^x + 2h = ?
3x + 3,
x + 4,
x#3
ise f ^3h + f ^5h = ?
x23
y = f(x)
17.
5
a) f ^1h b) f -1 ^2h
4 3 2 1
Yandaki grafie gre aada verilenleri bulunuz.
c) f ^4h ) f -1 ^4h
d) f ^- 4h e) f -1 ^5h
1
0 1
1
2
3
4
5
108
1. NTE
Saylar ve Cebir
f ^xh = x n ^n ! Zh Biimindeki Fonksiyonlarn Grafikleri
rnek
f : R $ R olmak zere f(x) = x fonksiyonunun grafiini izelim.
f(x) = x birinci dereceden fonksiyondur. Birinci dereceden fonksiyonlar doru grafikleri oluturur.
Deer tablosu oluturalm.
x
2
1
0
1
2
y
x = 0 iin f(0) = 0, nokta (0, 0)
x = 1 iin f(1) = 1, nokta (1, 1)

x = 1 iin f(1) = 1, nokta ( 1, 1)
x = 2 iin f(2) = 2, nokta (2, 2)
x = 2 iin f( 2) = 2, nokta ( 2, 2)
y
f(x) = x
f(x) = x fonksiyonu birim fonksiyondur.
Tanm kmesindeki her eleman tekrar de-
5 4 3 2 1
er kmesinde kendisi ile elenmitir.
1
1
1
2
3
rnek
f : R $ R olmak zere f(x) = x2 fonksiyonunun grafiini izelim.
f(x) = x2 ikinci dereceden fonksiyondur. kinci dereceden fonksiyonlar eri grafikleri oluturur. Deer
tablosu oluturalm.
y
x = 0 iin f(0) = 0, nokta (0, 0)
x = 1 iin f(1) = 1, nokta (1, 1)
x = 2 iin f(2) = 4, nokta (2, 4)
x = 1 iin f( 1) = 1, nokta ( 1, 1)
x = 2 iin f( 2) = 4, nokta ( 2, 4)
5 4 3 2 1
0 1
f(x) = x2 fonksiyonu eri grafii olduundan x iin belirtilen deerler dnda farkl x deerleri belirleyelim. Belirlediimiz deerlerden yararlanarak geree daha yakn grafik oluturalm.
1
1
1
1 1
x=
iin f c m = , nokta c , m
y
4
2
2 4
2
3
x=
2
-1
x=
2
-3
x=
2
iin
3
9
fc m = ,
4
2
iin
-1
1
fc
m= ,
4
2
iin
-3
9
fc
m= ,
4
2
x
3
2
9
4
nokta
nokta
-1 1
, m
c
2 4
nokta
-3 9
, m
c
2 4
3 9
c , m
2 4
1
2
1
4
4
3
2
1
5 4 3 2 1
1
2
3
2
1
4
9
4
109
f(x) = x2
0 1
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
1
f : R - " 0 , $ R olmak zere f(x) = x1 = x fonksiyonunun grafiini izelim.
f(x) = x1 fonksiyonu birinci dereceden olmadndan doru grafii belirtmez. Deer tablosu oluturalm.
1
x = 0 iin f(0) =
, nokta (0, tanmsz)
0
1
-1
1
1
-1
-1
x=
iin f c m = 2 , nokta c , 2 m ; x =
iin f c
, - 2m
m = - 2 , nokta c
2
2
2
2
2
2
x = 1 iin f(1) = 1, nokta (1, 1); x = 1 iin f( 1) = 1, nokta ( 1, 1)
3
3
3 2
-3
-3 -2
-3
-2
2
,
iin f c m = , nokta c , m; x =
iin f c
, nokta c
m=
m
2
3
2
3
3
2
2 3
2
2
-1
1
1
-1
x = 2 iin f(2) =
, nokta c 2, m ; x = 2 iin f( 2) =
, nokta c - 2,
m
2
2
2
2
x=
-3
2
-1
2
-1
2
-2
3
tanmsz
1
2
2
3
2
2
3
1
2
y
2
1
3
-3
2
f(x) = x1
-1
2
1
2
3
2
1
2
rnek
f : R $ R olmak zere f(x) = x3 fonksiyonunun grafiini izelim.
f(x) = x3 fonksiyonunun grafiini izebilmek iin deer tablosu oluturalm.
x = 0 iin f(0) = 0, nokta (0, 0)
x=
1
1
1
1 1
-1
-1
-1
-1 -1
iin f c m = , nokta c , m ; x =
iin f c
, nokta c
,
m=
m
2
8
2
8
8
2
2 8
2
2

x=
-3
- 3 - 27
3
-3
3
3 27
- 27
27
,
iin f c m =
, nokta c ,
iin f c
, nokta c
m; x =
m=
m
2
2
2
8
2 8
2
8
2
8
110
1. NTE
Saylar ve Cebir
-3
2
- 27
8
-1
2
-1
8
1
2
1
8
3
2
27
8
f(x) = x3
7
6
5
4
3
2
2 1
1
1
1
2
3
4
5
6
7
8
rnek
Bilgi ve iletiim teknolojileri yardmyla ^xh = x 5 fonksiyonunun grafiini izelim.
1. Geogebra programn anz.
2. Giri hanesine srasyla x, ^ ve 5 yaznz.
3. Enter tuuna basnz.
Bylelikle ^xh = x 5 fonksiyonunun grafiini izmi oldunuz.
111
1. NTE
Saylar ve Cebir
Bire Bir ve rten Fonksiyonlar
rnek
A = { 2, 1, 0, 1, 2} B = {0, 1, 2, 3, 4, 5} kmelerinde tanml
f : A B, f(x) = x2 ve h: A B h(x) = x + 3 fonksiyonlarnn tanm ve grnt kmelerini inceleyelim.
f(x) = x2 de f( 2) = 4, f(2) = 4
f( 1) = 1, f(1) = 1
f(0) = 0
A
f
2
0
1
2
3
4
5
1
0
1
2
f( 2) = f(2) = 4
f( 1) = f(1) = 1 dir.
h(x) = x + 3 de f( 2) = 1, f( 1) = 2
f(0) = 3, f(1) = 4
f(2) = 5
h
A
2
1
0
1
2
0
1
2
3
4
5
f : A B, x y = f(x) fonksiyonunda Her x1, x2 ! A ve x1 ! x2 iken f(x1) ! f(x2) ise f fonksiyonuna, bire bir fonksiyon denir.
rneimizde 2, 2 ! A ve 2 ! 2 dir fakat f( 2) = f(2) salandndan f fonksiyonu bire bir delidir. h fonksiyonu bire bir fonksiyon koulunu salar.
112
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
f : R R f(x) = 2x + 3 fonksiyonunun grafiini izelim bire bir fonksiyon olup olmadn belirleyelim.
Fonksiyonun bire bir olup olmadn belirlemek iin cebirsel yntem kullanalm.
x1, x2 ! R ve x1 ! x2 olsun.
2x1 ! 2x2
2x1 + 3 ! 2x2 + 3
f(x1) ! f(x2) olduundan f fonksiyonu bire birdir.
f(x) = 2x + 3 fonksiyonun grafiini izebilmek iin deer tablosu

oluturalm.
4
3
x = 0 iin f(0) = 3 nokta (0, 3)
x = 1 iin f(1) = 5 nokta (1, 5)
3 2 1
Bir fonksiyonun grafii verildiinde grafii kesecek ekilde yatay eksene paralel dorular izilir.
izilen bu dorularn herbiri grafii yalnz bir noktada kesiyorsa fonksiyon birebir fonksiyondur. Bu
ileme yatay doru testi denir.
rneimizde mavi renkle verilen x eksenine paralel dorular grafii yalnz bir noktada kestiinden
fonksiyon bire birdir.
rnek
Aada grafikleri verilen fonksiyonlarn bire bir olup olmadklarn yatay doru testi ile belirleyelim.
y
113
1. NTE
Saylar ve Cebir
y
Fonksiyon bire bir.
Fonksiyon bire bir deil.

y
Fonksiyon bire bir.
Fonksiyon bire bir deil.
rnek
A = {1, 2, 3, 4} , B = {10, 20, 30, 40}, C = {2, 4, 6, 8, 10} olmak zere
f : A B, f(x) = 10x ve h: A C, h(x) = 2x fonksiyonlarnn grnt ve deer kmelerini belirleyelim.
A
f
1
10
20
30
40
h
1
10
Deer kmesi = {10, 20, 30, 40} = B
Deer kmesi = {2, 4, 6, 8, 10} = C
Grnt kmesi = {10, 20, 30, 40} = f(A)
Grnt kmesi = {2, 4, 6, 8} = h(A)
Deer kmesi = Grnt Kmesi
Deer kmesi ! Grnt Kmesi
B = f(A)
C ! h(A)
f : A B fonksiyonu verilsin. f(A) grnt kmesi olmak zere;

f(A) = B ise f ye rten fonksiyon denir.
Cebirsel olarak 6y ! B iin f(x) = y olacak en az bir x ! A varsa f fonksiyonu rtendir.
114
1. NTE
Saylar ve Cebir
rnek
A = {a, b, c}
B = {d, e, f}
f: A B olmak zere aada verilen fonksiyonlardan hangilerinin
rten fonksiyon olduunu belirleyelim.
a) f = {(a, d), (b, e), (c, f)}
b) f = {(a, d), (b, d), (c, e)}
c) f = {(a, f), (b, e), (c, d)}
) f = {(a, e), (b, e), (c, e)}
Belirtilen fonksiyonlarn deer ve grnt kmelerini karlatralm.
a) f(A) = {d, e, f}, B = {d, e, f}, f(A) = B, fonksiyon rtendir.
b) f(A) = {d, e}, B = {d, e, f}, f(A) ! B, fonksiyon rten deildir.
c) f(A) = {f, e, d}, B = {d, e, f}, f(A) = B, fonksiyon rtendir.
) f(A) = {e},
B = {d, e, f}, f(A) ! B, fonksiyon rten deildir.
rnek
A = {x, y, z} B = {a, b, c}
olup olmadklarn belirleyelim.
f: A B olmak zere aada verilen fonksiyonlarn bire bir ve rten
a) f : {(x, a), (y, b), (z, c)}

b) f : {(x, a), (y, a), (z, b)}
c) f : {(x, a), (y, a), (z, a)}
) f : {(x, b), (y, a), (z, c)}
inceleyelim.
a) Tanm kmesindeki her farkl elemann farkl bir grnts vardr. Fonksiyon bire birdir.
f(x) = a, f(y) = b, f(z) = c ve f(A) = {a, b, c} = {a, b, c} = B olduundan fonksiyon rtendir.
b) f(x) = a ve f(y) = a olduundan fonksiyon bire bir deildir.
f(A) = {a, b} ! {a, b, c} = B olduundan fonksiyon rten deildir.
c) f(x) = a, f(y) = a ve f(z) = a olduundan fonksiyon bire bir deildir.
f(A) = {a} ! {a, b, c} = B olduundan rten deildir.
) Tanm kmesindeki her farkl elemann farkl bir grnts vardr. Fonksiyon birebirdir.
f(x) = b, f(y) = a, f(z) = c ve f(A) = {b, a, c} = {a, b, c} = B olduundan fonksiyon rtendir.
rnek
A = {m, n, t}
bulalm.
B = {y, z, k} olmak zere f: A B bire bir ve rten ka fonksiyon oluturulabileceini
f : {(m, y), (n, z), (t, k)}

f : {(m, z), (n, y), (t, k)}
f : {(m, k), (n, y), (t, z)}
olmak zere toplam 6 tane bire bir ve

rten fonksiyon yazlabilir.
f : {(m, y), (n, k), (t, z)}

f : {(m, z), (n, k), (t, y)}
f : {(m, k), (n, z), (t, y)}
115
1. NTE
Saylar ve Cebir
ALITIRMALAR
1. f : R $ R , f(x) = x2 fonksiyonunun grafiinde y ekseni zerindeki 144 noktasna x ekseni zerinde
hangi noktalar karlk gelir?

A) 9 ve 9
B) 10 ve 10
2. A = {1, 2, 3},

B = {5, 6, 7, 8},
C) 11 ve 11
ve
D) 12 ve 12
E) 44 ve 44
f : A B olmak zere
Aadakilerden hangisi bire bir fonksiyon ifade eder?
A) {(1, 6), (2, 8), (3, 5)} B) {(1, 5), (2, 5), (3, 5)}
C) {(1, 8), (2, 8), (3, 5)} D) {(1, 7), (2, 7), (3, 6)}
E) {(1, 5), (2, 6), (3, 6)}
3. Aada belirtilen fonksiyonlarn bire bir veya rtenliini ifade ediniz.
f

A)
B)
A
B
C
1
a
1
2
b
2
3
c
3
d
E
C)
1
F
D)
b
c
r
1
a
D
a
4. Aagda grafikleri verilen fonksiyonlardan hangileri bire birdir?

a)
f(x)
b)
g(x)
c)
R(x)
x
h(x)
116
1. NTE
Saylar ve Cebir

1. A = "" 2 ,, 2 " 1, 2 ,, olduuna gre aadakilerden hangisi dorudur?
A) " 1 , ! A B) s ^ Ah = 5 C) 1 ! A D) s ^ Ah = 4 E) " 2 , ! A
2. 22333455 saysnn rakamlarndan oluan kmenin eleman says katr?

A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
E) 7
3. Aadakilerden hangisi sonsuz kmedir?

A) {Karesi 36 dan kk doal saylar}
B) {30dan kk tek doal saylar}
C) {50den kk ift doal saylar}
D) {5ten byk doal saylar}
E) {5ten kk doal saylar}
4. A = " 4, 5, 8, 9, 10 , ve B = " 4, 5, 8, 10 , olduuna gre B 2 A olmas iin A kmesinden hangi eleman

karlmaldr?

A) 9
B) 4
C) 5
D) 8
E) 10
D) 128
E) 1024
5. 10 elemanl bir kmenin ka tane alt kmesi vardr?

A) 12
B) 20
C) 32
6. 3 elemanl bir kmenin alt kmelerinin saysyla, 5 elemanl bir kmenin alt kmelerinin saylar arpm katr?

A) 246
B) 256
C) 266
D) 276
E) 286
D) 4096
E) 5002
7. 11 elemanl bir kmenin alt kme says katr?

A) 968
B) 1024
C) 2048
8. 10 elemanl bir kmenin alt kme says, 9 elemanl bir kmenin alt kme saysndan ka fazladr?

A) 325
B) 416
C) 500
117
D) 512
E) 628
1. NTE
Saylar ve Cebir
9. s ^C - Dh = 3 $ s ^Dh,
2s ^D - Ch = s ^Dh ve s ^C , Dh = 48 ise s ^C + Dh katr?
B) 4
10.
A) 3
A
C) 5
D) 6
E) 7
Yandaki ekilde gserilen taral blge aadakilerden hangisi ile ifade edilir?
A) ^ A + Bh - C B) ^B + Ch - ^ A + Bh C) ^ A + Bh , ^ A + Ch
D) C - ^ A + Ch E) B + C
11. E ve F kmeleri iin E 1 F, s Êh = 12, s ^Fh = 20 ise s Ê , Fh en az ka olabilir?

A) 21
B) 22
C) 23
D) 24
E) 25
12. ngilizce, Almanca, Franszca dillerinden en az birini bilenlerden ve bu dillerin hibirisini bilmeyenlerden oluan 50 kiilik bir grupta 15 kii en az iki dil bilmekte ve 10 kii hibir dili bilmemektedir. Bu
grupta yalnz bir dil bilen ka kii vardr?

A) 15
B) 20
C) 25
D) 30
E) 35
13. A, B 1 E olmak zere s ^ Ah + s ^Bh = 28 ve s ^ A h + s ^Bh = 36 ise s Êh katr?

A) 24
B) 26
C) 28
D) 30
E) 32
14. ngilizce ve Rusa dillerinden en ok birini bilen 50 kiilik bir toplulukta ngilizce bilenlerin says,
Rusa bilenlerin saysnn 7 katdr. Toplulukta her iki dili de bilmeyen en az ka kii vardr?

A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
15. Herkesin voleybol veya basketbol oynad 30 kiilik bir toplulukta voleybol oynayanlarn says 15,
voleybol veya basketboldan en ok birini oynayanlarn says 20 dir. Bu toplulukta sadece voleybol
oynayan ka kii vardr?

A) 7
B) 5
C) 9
16. A ve B kmeleri iin s ^ A , Bh = 14,

A) 24
B) 25
17. ^2x + y, 3h = ^12, x - yh

A) 25
ise
B) 30
s ^Bh = 11 ve
D) 10
E) 4
s ^ A + Bh = 4 ise s ^ AxAh katr?
C) 36
D) 40
E) 49
D) 64
E) 70
D) 3
E) 1
xy katr?
C) 32
18. ^5x - y, 2y - 3xh = ^11, - 8h olduuna gre 2x + y katr?

A) 0
B) 2
C) 1
118
1. NTE
Saylar ve Cebir
19. A ve B botan farkl iki kmedir. A 1 B,
sinin eleman says katr?
s ^B - A h = 10 ve s ^ Ah + s ^Bh = 30 olduuna gre A kme-
C) 12
A) 16
B) 14
D) 10
E) 8
20. A, B ve C ayn evrensel kmenin alt kmeleridir. s ^ Ah + s ^C h = 10 , s ^ A h + s ^Ch = 12 ise s ^Bh + s ^Bh
toplam katr?

A) 9
B) 10
C) 11
D) 12
E) 13
21. Aadakilerden hangisi irrasyonel saydr?

A) 7
B)
81 C)
100 D)
22. Gerek saylar kmesinde 5in toplama ilemine gre tersi ile
arpm katr?

A) 3
B) 13
C) 40
122
E) 14
1
in arpma iemine gre tersinin
8
D) 58
E) 85
23. 3x - 1 1 8 eitsizliinin zm kmesi aadakilerden hangisidir?

A) ^- 1, 8h B) ^3, 8h C) ^- 1 + 3h D) ^- 3, 3h E) ^- 3, 8h
24.
5x + 1
= 3x + 4 denkleminin zm kmesi aadakilerden hangisidir?
2
A) " - 3 , B) " - 4 , C) " - 5 , D) " - 6 , E) " - 7 ,
25.

2
1
=
x-3
x+1
A) 2
olduuna gre x katr?

B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
26. 2y + 4 1 y + 6 1 3y + 8 eitsizlik sistemini salayan ka farkl y tam says vardr?

A) 5
27. y = - y,

A) 5
B) 4
C) 3
D) 2
E) 1
y + 3 = y + 3 koullarn salayan ka tane y tam says vardr?

B) 4
C) 3
D) 2
E) 1
D) 9
E) 10
28. 2 - 5 + 5 - 2 toplamnn sonucu katr?

A) 6
B) 7
C) 8
29. t + 1 + 3 1 2 eitsizliini salayan ka farkl t tam say deeri vardr?

A) 4
B) 3
C) 2
119
D) 1
E) 0
1. NTE
Saylar ve Cebir
30. 3y - 1 + 5 = 0 denkleminin zm kmesi nedir?

1
1 B) "
2
31. 5y z = 3
123
A) '
, C) " 3 , D) " 5 , E) ' 1 1

5
denklem sisteminin zm kmesi olan "^y, zh, aadakilerden hangisidir?
2y + z = 4
32. x + y + 1 $ 0

123
A) "^3, 4h, B) "^4, 5h, C) "^1, 2h, D) "^0, 1h, E) "^2, 3h,
3x - y + 3 $ 0
eitsizlik sistemindeki dorular hangi noktada kesiir?
A) ^2, 0h B) ^0, 1h C) ^- 1, 0h D) ^0, - 2h E) ^- 1, 1h
33. x ! 0 olmak zere ^- xhx - ^-xh katr?

0
A) 1
B) 1
C) 0
D) x
E) x
34. ^2a - 12h24 = a 24 ise a nn alabilecei deerler toplam katr?

A) 16
B) 15
C) 14
D) 13
E) 12
35. ^3a - 4h2a + 6 = 1 eitliini salayan a deerleri arpm katr?

A) 5
B) 4
C) 1
D) 4
E) 5
D) 0
E) 1
D) 12
E) 11
36. 3 a + 1 + 3 a + 3 + 3 a + 5 = 91 olduuna gre a katr?

A) 2
B) 2
C) 1
37. ^3a - 4h20 = ^2a + 9h20 denkleminin kkler toplam katr?

A) 15
B) 14
C) 13
38. 2512 124 ileminin sonucunun sondan ka basama sfrdr?

39.

A) 11
B) 10
C) 9
D) 8
E) 7
D) 6
E) 3
2 -1 - 3 -1
ileminin sonucu aadakilerden hangisidir?
3 -2 - 2 -3
A) 12
B) 12
C) 6
120
1. NTE
Saylar ve Cebir
40.

38 + 36 + 34
ileminin sonucu katr?
33 + 35 + 37
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
41. 3 12 + 4 48 - 2 27 - 2 75 ileminin sonucu aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

42.

43.

44.

45.

A) 7 3 B) 6 3 C) 5 3 D) 4 3 E) 3 3
3- 3
1
3
3 -2
1
+
2- 3
A) - 1 +
3
3
3
B) 1 +
C) 2 +
D)
3
3
3
3
3
E) - 2 +
3
3
5a + 5a + 5a + 5a
= 4 ise a katr?
10 a + 10 a
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
9
2 1
- +
25 5 9
A)
13
8
11
7
4
B)
C)
D)
E)
15
15
15
15
15
3A)
5
+
3
1-
2
+ 8.
3
6+
3
4
3
5 3
3 3
B)
C) 13 3 D)
E)
4
2
2
46. 25 + ^- 4h2 - 3 ^- 3h3 ileminin sonucu katr?

A) 10
B) 11
C) 12
D) 13
E) 14
ab
D) 3
E) a9b18
47. 3 a 3 $ b 6 ifadesinin en sade hli aadakilerden hangisidir?

A) ab2
B) b2a3
C) ab
48. 645 TL 12,14 ve 17 yalarndaki karde arasnda yalar ile doru orantl olarak paylatrlyor.
En kk karde ka TL alr?

A) 170
B) 180
C) 190
121
D) 200
E) 210
1. NTE
Saylar ve Cebir
49. 25 tane saynn ortalamas 10 dur. Bu saylardan toplamlar 70 olan 5 tane say karlyor. Yeni
ortalama ka olur?

A) 5
B) 6
C) 7
D) 8
E) 9
50. Bir ara A ve B ehirleri arasn 60 km/s hzla gidip 40 km/s hzla geri dnyor. Gidi dn 15 saat
srdne gre A ve B ehirleri aras ka kilometredir?

A) 300
B) 320
C) 340
D) 360
E) 380
51. Hzlar 25 km/s ve 40 km/s olan iki ara ayn anda A kentinden yola kyorlar. Hzl olan ara yava
olan aratan 3 saat nce B kentine ulatna gre A ile B kenti aras ka kilometredir?

A) 200
B) 210
C) 220
D) 230
E) 240
52. X iisi ile Y iisi bir ii birlikte 9 saatte, X iisi ile Z iisi ayn ii birlikte 12 saatte, Y iisi ile Z iisi
ayn ii birlikte 18 satte yapyor. Ayn ii birlikte ka saatte yapar?

A) 9
B) 8
C) 7
D) 6
E) 5
53. Aye bir ii tek bana 8 saatte, Banu ayn ii 24 saatte yapyor. Birlikte ie baladktan 2 saat sonra
Aye ii brakyor. Kalan ii Banu tek bana ka saatte yapar?

A) 19
B) 18
C) 17
D) 16
E) 15
3
54. Bir kasa eriin
satlyor. 15 kg daha satlnca eriin %40 kalyor. Bir kasa erik ka kilogram10
dr?

A) 90
B) 80
C) 70
D) 60
E) 50
55. eker oran %40 olan 20 kg ekerli suya 7 kg eker ekleniyor. Yeni karma ka kilogram su eklenirse eker oran %30 olur?

A) 21
B) 22
C) 23
D) 24
E) 25
56. f = "^1, 2h, ^2, 3h, ^3, 1h, ^4, 3h, fonksiyonu veriliyor. f nin grnt kmesi aadakilerden hangisidir?
A) " 1, 3 , B) " 2, 3 , C) " 1, 2, 3, 4 , D) " 1, 2, 3 , E) " 1, 2 ,
57. A = " 1, 2, 3, 4, 5 , ,
B = " 6, 7, 8 , olmak zere aadakilerden hangisi A dan B ye bir fonksiyondur?
A) "^1, 6h, ^2, 8h,
B) "^3, 7h, ^4, 8h, ^5, 6h,
C) "^1, 6h, ^2, 6h, ^3, 6h, ^4, 6h, ^5, 8 h, D) "^1, 7h, ^2, 6h, ^3, 7h, ^4, 7h, ^3, 8 h,
58. f : R $ R,

A) 20
f ^xh = 4x + 5 olduuna gre f ^5h + f ^0h toplam katr?

B) 25
C) 30
122
D) 35
E) 40
1. NTE
Saylar ve Cebir
59. f ^xh = â - 2h x + b - 4 fonksiyonu birim fonksiyon olduuna gre a + b katr?

A) 7
B) 8
C) 10
3x + t
fonksiyonu sabit fonksiyon ise t katr?
4x - 8
A) 6
B) 5
C) 4
D) 13
E) 17
D) 3
E) 2
D) 19
E) 22
60. f ^xh =

61. f ^x + 5h = 7x - 2 olduuna gre f ^8h katr?

A) 14
B) 17
62. f ^xh = 2x - 3 + x + 1

A) 11
ise
C) 18
f ^- 3h + f ^0h toplam katr?
B) 12
63.
C) 13
D) 14
E) 15

Buna gre
4
3
f ^- 4h - f ^4h
f ^ 2 h + f -1 ^ 3 h
-1
katr?
2
1
4
A) 2
B) 4
C) 3
D) 0
E) 4
64. A = " a, b, c, d , ve f : A $ A olmak zere aadaki fonksiyonlardan hangisi bire bir fonksiyondur?
A) f : "â, bh, ^b, ah, ^c, ah, ^d, ch,
B) f : "â, ah, ^b, b h, ^c, ch, ^d, dh,
C) f : "â, dh, ^b, dh, ^c, dh, ^d, dh,
D) f : "â, ah, ^b, ah, ^c, dh, ^d, bh,
E) f : "â, dh, ^b, dh, ^c, ah, ^d, bh,
65. f : R $ R f ^xh = x 3 fonksiyonunda f ^1h + f ^2h katr?

A) 3
B) 0
C) 1
123
D) 3
E) 9
1. NTE
Saylar ve Cebir
66. f : R $ R f ^xh = x 2 nin grafii aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

A)
B)
C)
D)
E)
67. Aadaki fonksiyon grafiklerinden hangisi bire bir fonksiyondur?

A)
B)
D)
C)
E)
68. A = " x, y, z, t , ve f : A $ A olmak zere aada verilen fonksiyonlardan hangisi rten fonksiyondur?
A) f : "^x, xh, ^y, zh, ^z, xh, ^t, zh,
B) f : "^x, yh, ^y, zh, ^z, th, ^t, yh,
C) f : "^x, yh, ^y, yh, ^z, yh, ^t, yh,
D) f : "^x, xh, ^y, xh, ^z, zh, ^t, zh,
E) f : "^x, th, ^y, zh, ^z, xh, ^t, yh,
69. A = " 2, 3, 4, 5 ,,
x + y katr?

A) 25
B = " 5, 8, x, y , ve f : A $ B fonksiyonu f ^xh = 3x - 1 kural ile bire bir ve rtendir.

B) 27
C) 29
124
D) 30
E) 32
2. NTE
GEOMETR
125
2. NTE
Geometri
9.4 GENLER
Cam Piramit olarak da bilinen 1 Ekim 1997 tarihinde Antalya Kltr Merkezi bnyesinde hizmet
vermeye balayan Fuar Merkezi, 3.000 m2 taban alanda olmak zere iki katta toplam 6.000 m2 kapal
alana sahiptir. Piramit yap, her ynyle ada mimarinin rnekleri arasnda yer almaktadr. Giri ve
bodrum olmak zere iki kattan oluan Fuar Merkezinin giri katndaki ana salonun zeri uzay at ile
rtlmtr. Uzay atnn yerden ykseklii 22.76 metre olup, 5.710 m2 renkli titanyum mavisi scam ile
kaplanmtr.
Fotoraflarda grnen Cam Piramit Fuar Merkezinin atsnn ve Msr piramitinin yan yzleri hangi
geometrik ekle rnek olarak verilebilir? Bu geometrik ekiller birbirine e mi yoksa benzer midir? Bu
durumu geometrik ekillerin hangi zelliklerine bakarak aklayabilirsiniz?
Kaynaka: www.sabancivakfi.org
126
2. NTE
Geometri
9.4.1 genlerin Elii
genin Temel ve Yardmc Elemanlar
ABC geninin temel elemanlarn belirtelim.
A
D a
D a
C
D a
A, B, C noktalarna genin keleri, 6AB@, 6AC@ ve 6BC@ doru paralarna ise genin kenarlar denir. genin i blgesinde ve herhangi iki kenarnn arasnda kalan ksm genin bir i asn oluturur.
genin i alarnn komu btnleri olan alara ise d a ad verilir.
genlerin yardmc elemanlarn inceleyelim.

A
ha
hd
H
Bir keden karsndaki kenara veya

uzantsna izilen dik doru parasna ykseklik denir. h ile gsterilir.
H
14243
Bir kenarn orta noktasn karsndaki

keye birletiren doru parasna o kenara
ait kenarortay denir. V ile gsterilir.
Va
B
D
14243
Bir asn e iki paraya ayran na o

kenin aortay denir. n ile gsterilir.
nA
B
127
2. NTE
Geometri
Bir genin i alarnn lleri toplamnn 180 olduunu gsterelim.
6BC@ kenarna paralel olacak ekilde AD nn izer%

%
%
%
sek EAD ile ABC alar ynde, DAC ile ACB alar i
ters olduklarndan lleri birbirine eittir.
E
A
a
b
c
a, b ve c alar yan yana gelerek doru ay oluturduklar iin toplamlar 180 dir. Bu durum bir genin i
alarnn lleri toplamnn 180 olduunu gsterir.
Bir genin d alarnn lleri toplamnn 360 olduunu gsterelim.

gende bir keye ait i a ile o keye
ait d ann lleri toplam 180 dir.
A
a + x = b + y = c + z = 180
a + x + b + y + c + z = 540
a + b + c + x + y + z = 540
123
i alar
toplam 180
x + y + z = 540 180 = 360 dir.
Bu durum bir genin d alarnn lleri toplamnn 360 olduunu gsterir.
rnek
A
25
11
A asnn ka derece olduunu hesaplayalm.

alarn lleri toplam 180 olduundan
x + x + 25 + 115 = 180
2x + 140 = 180
2x = 40
x = 20
m ^W
A h = 20 dir.
128
2. NTE
Geometri
rnek
A
45
ACD asnn ka derece olduunu hesaplayalm.

63
Bir gende iki i ann lleri toplam kendilerine komu olmayan bir d ann lsne
eittir.
%
x = 63 + 45 = 108 & m _ ACD i = 108 dir.
rnek
Yandaki ABC geninde
D
A
EBC ve D, A, C, F noktalar dorusaldr.
X h = 13x + 20
W h = 5x, m ^BCF
m ^BAC
5x
W h = 6x + 20 dir. A W
m ÊBA
BC nn lsn bulalm.
W h = 5x ise m ^DW
m ^BAC
ABh = 180 - 5x olur.
6x + 20
genin d alar lleri toplam 360 olduundan
X h = 360
WAh + m ^BCF
m ^DW
ABh + m ÊB
13x + 20
180 - 5x + 6x + 20 + 13x + 20 = 360

14x + 220 = 360 ise 14x = 140 dan x = 10 olur.
W h = 6x + 20 = 6 $ 10 + 20 = 80
x = 10 iin m ÊBA
BCh = 180 - 80 = 100 olur.

ve m ^ A W
rnek
ABE asnn lsn hesaplayalm.

%
m _ CEF i = 180 - ^110 + 40h = 180 - 150 = 30
%
%
m ^DEBh = m _ CEF i = 30
%
%
%
m ^ ADEh = m ^DEBh + m ^ ABEh olduundan
%
82 = 30 + m ^ ABEh
%
m ^ ABEh = 52 dir.
D 82
B
C
110
40
F
129
2. NTE
Geometri
ki genin e olmas iin bu genlerin karlkl alarnn ve kenar uzunluklarnn birbirine

eit olmas gerekir.
Yandaki genleri verilen a ve kenar uzunluklarna gre inceleyelim.
m ^W
A h = m ^X
Dh AB = DE
m ^W
B h = m ^W
Eh ve BC = EF
m ^X
C h = m ^W
Fh AC = DF
olduundan iki gen birbirine etir.
ki e gen arasna , sembol yazlr. E iki gen yazlrken karlkl alar e olan kelerin ayn srayla yazlmas gerekir.
&
&
Bu durumda ABC , DEF yazlr ve ABC geni etir DEF genine diye okunur.
Kenar A Kenar (K.A.K) Elii

ki genin karlkl birer as ve bu aya komu olan kenarlar arasnda elik varsa iki gen
etir denir.
m ^X
C h = m ^W
Eh
AC = DE
B
BC = FE olduundan
&
&
ACB , DEF deriz.
rnek
K
70
cm
cm
3c
3c
70
Yandaki genlerde ilgili lmler yaplp

K ve T alarnn 70, KL = TU = 3 cm ve
KM = TV = 4 cm olduu gzlemlenmitir.
Bu iki gen arasndaki elii yazalm.

m ^W
K h = m ^W
Th
KL = TU
&
&
KM = TV olduundan LKM , UTV deriz.
ki gen arasnda elik durumu yazldnda kelerin isimleri karlkl olarak yer deitirirse
&
&
&
&
&
&
elik bozulmaz. rnein; ABC , DEF verilmise bunun yerine ACB , DFE veya CAB , FDE
gibi ifadeler de yazlabilir.
130
2. NTE
Geometri
A Kenar A (A.K.A.) Elii
ki genin karlkl birer kenar ve bu kenara komu olan alar arasnda elik varsa iki gen
etir, denir.
A
m ^W
A h = m ^X
Dh
m ^W
B h = m ^W
Fh
B
AB = DF olduundan
&
&
ABC , DFE deriz.
rnek
A
E
75
Yandaki genlerde ilgili lmler yaplp A ve F alarnn 45, C ve E alarnn 75, AC = FE = 3 cm

olduu gzlemlenmitir.
45
3 cm
3 cm
45
75
Bu iki gen arasndaki elii yazalm.

m ^W
A h = m ^W
Fh
m ^X
C h = m ^W
Eh
&
&
AC = FE olduundan ACB , FED deriz.
rnek
P
L
Yandaki ikizkenar genlerin e olup

olmadn inceleyelim ve geriye kalan
alarn hesaplayalm.
50
2 cm
2 cm
50
2 cm
2 cm
m ^X
N h = m ^W
Ph = 50
NL = PR = 2 cm
NM = PS = 2 cm dir.
Verilen genlerin karlkl olarak ikier kenarlar ve bu kenarlarn arasndaki alar etir. K.A.K
&
&
eliine gre genlerin eliini NLM , PRS eklinde yazabiliriz.
E olan ikizkenar genlerde eit uzunlua sahip olan kenarlarn arasndaki alar ayn lye
sahiptir.
m ^X
M h = m ^V
Lh dir.
Lh = 65 dir.
m ^X
M h + m ^V
Lh + m ^X
Nh = 180 & m ^V
L h + m ^V
Lh + 50 = 180 & 2 $ m ^V
Lh = 130 & m ^V
W
X
X
V
Dolaysyla m ^Lh = m ^Mh = m ^Rh = m ^Sh = 65 olur.
131
2. NTE
Geometri
Kenar Kenar Kenar (K.K.K) Elii

ki genin karlkl tm kenarlar arasnda elik varsa iki gen etir, denir.
A
AB = DE
AC = DF
B
rnek
3 cm
3 cm
D
3 cm
3 cm
3 cm
BC = EF olduundan
&
&
ABC , DEF deriz.
3 cm
Yandaki ekenar genlerin e olduunu gsterelim.
m ^W
A h = m ^X
Dh AB = DE
m ^W
B h = m ^W
Eh
ve
AC = DF
m ^X
C h = m ^W
Fh BC = EF
14243
Ekenar gen, kenar ve as da e olan gendir. Verilen kenarlar arasnda kalan her
a 60 dir.
&
&
olduundan ABC , DEF deriz.
ki ekenar genin eliinden bahsedebilmemiz iin karlkl kenar uzunluklarnn da eit olmas
gerekir.
rnek
4 cm
30
30
4 cm
4 cm
Yandaki ikizkenar genlerde K.A.K eliini,

K.K.K eliine uyarlayarak yazalm.
4 cm
ki genin karlkl ikier kenarlar e ve bu kenarlar arasndaki alar da e ise nc kenarlar da e olmak zorundadr.
m ^W
A h = m ^X
Dh, ve
K.A.K eliine gre; AB = DE
&
&
Dolaysyla ABC , DEF bulunur ve BC = EF dir.
AC = DF
AB = DE ,
AC = DF
ve BC = EF olduundan K.K.K elii mevcuttur.
&
&
Dolaysyla ABC , DEF bulunur.
&
&
Her iki elik kuralna gre de ABC , DEF dir.
132
2. NTE
Geometri
rnek
K
2a
2a
3 cm
3 cm
3 cm
4 cm
Yandaki e ikizkenar genlerde yardmc elemanlarn da e olduunu gsterelim.
3 cm
4 cm
K kesinden 6LM@ ye, V kesinden 6YZ@ ye dik bir doru paras izelim.
K
3 cm
2 cm
3 cm
3 cm
2 cm
2 cm
3 cm
2 cm
14243
izilen doru paralar 6LM@ ve 6YZ@ yi iki e uzunlua, K ve V alarn iki e lye ayrmtr.
&
V
L, X
M, W
Y ve W
Z alar ikizkenar genden dolay etir. KLM nde
KM = KL
MN = LN
m ^V
L h = m ^X
Mh
&
&
&
K.A.K. eliinden KMN , KLN dir. Ayn durum VYZ iin de geerlidir.
Dolaysyla 6KN@ ve 6VT@ doru paralarnn uzunluklar birbirine eittir. Ayn zamanda bu doru paralar hem ykseklik hem aortay hem de kenarortay grevinde olup etirler.
rnek
A
60
60
4 cm
4 cm
60
60
4 cm
4 cm
Yandaki birbirine e olan ekenar genlerin yardmc elemanlarn inceleyelim.
4 cm
60
60
4 cm
B kesinden 6AC@ kenarn, F kesinden 6DE@ kenarn ortalayacak ekilde doru paralar izersek B as ve F as iki e paraya ayrlr. izilen bu doru paralar 6AC@ ve 6DE@ kenarna ait
ykseklikleri oluturur.
D
A
60 2
4
2 60
H
2
30
30
60
4
6BH@ ve 6FK@ kenarlar, e genlerin 60 lik
alarnn karsnda olduu iin birbirine etir.
2
C
60
4
30
30
Sonu olarak elik zelliklerini kullanarak e genlerin yardmc elemanlarnn da birbirine e

olduunu syleyebiliriz.
133
2. NTE
Geometri
Bir gende byk kenarn karsnda byk a, kk kenarn karsnda kk a vardr.

Bir gende byk ann karsnda byk kenar, kk ann karsnda kk kenar vardr.
kizkenar gende e alarn karsndaki kenarlar da etir.
A
ABC geninin kenarlar arasnda a 2 b 2 c sraA h 2 m ^W

Bh 2 m ^X
Ch
lamas varsa alar arasnda da m ^W
sralamas vardr.
rnek
A
c = 7 cm
B
b = 4 cm
Kenar uzunluklar verilen ABC geninin alar arasndaki sralamay gsterelim.
a = 10 cm
ABC geninde a = 10 cm, b = 4 cm ve c = 7 cm olarak verilmitir. Kenarlar arasndaki sralama

4 1 7 1 10 dur. Baka bir deyile b 1 c 1 a dr. Bylece m ^W
Bh 1 m ^X
C h 1 m ^W
A h sralamas ortaya -
kar.
rnek
A
c
Alarnn lleri verilen ABC geninin kenarlar

arasndaki sralamay gsterelim.
120
40
20
20 1 40 1 120 olduundan m ^X
C h 1 m ^W
B h 1 m ^W
Ah yazarz. Bu sralama dorultusunda c 1 b 1 a
sonucuna varlr.
rnek
ekilde verilen a llerine gre en uzun kenar gs-
85
B
45
40
50
75
65
terelim.
&
ABC geninde 85 nin karsndaki 6BC@ kenar en
&
uzun kenardr. 6BC@ kenar BCD geninde 65 lik aya
&
karlk gelmektedir. BCD nde en byk a 75 olduundan
karsndaki 6BD@ kenar bu eklin en uzun kenarn oluturur. Dolaysyla 6BD@ en uzun kenardr.
134
2. NTE
Geometri
rnek
A
71
ABC geninde kenar uzunluklarn kkten bye
doru sralayalm.
53
m ^W
A h + m ^W
B h + m ^X
Ch = 180c olduundan
71c + 53c + m ^X
Ch = 180c
m ^X
Ch = 56c bulunur.
Ch = 56c
m ^W
Ah = 71c, m ^W
Bh = 53c, m ^X
m ^W
B h 1 m ^X
C h 1 m ^W
Ah olur.
Kk ann karsnda kk kenar olduu dnlrse b 1 c 1 a sralamas bulunur.
rnek
A
d
71
60
c
57
ekilde verilen a llerine gre en uzun kenar bulalm.
48
a
%
%
m _ BCA i = 63c ve m _ CAD i = 61c olur.
ACD geninde d 1 e 1 b sralamas,
ABC geninde b 1 a 1 c sralamas vardr.
ki sralamay birlikte yazarsak d 1 e 1 b 1 a 1 c olur. Bu durumda en byk kenar uzunluu
AB = c olur.
135
2. NTE
Geometri
rnek
D
m ^X
D h 2 m ^W
Fh olduuna gre x in alabilecei en k-
x+5
k tam say deerini hesaplayalm.

3x 1
m ^X
D h 2 m ^W
Fh olduundan EF 2 DE olur. Buna gre;
3x - 1 2 x + 5
3x - x 2 5 + 1
2x 2 6
x23
Bu sonuca gre x in alabilecei en kk tam say deeri 4 tr.
rnek
K
V
80
110
45
KL = YZ , m ^W
Kh = 80c ,
m ^V
Lh = 45c ve m ^W
Vh = 110c dir.
Buna gre iki gen arasndaki en uzun kenar bulalm.
Mh = 55 dir. VYZ geninde 110 nin karsndaki 6YZ@ kenar en byk kenar
KLM geninde m ^X
olarak grnse de bu uzunlua sahip 6KL@ kenarnn karsnda 55 lik bir a vardr. KLM geninde en
byk a 80 olduundan bu ann karsndaki 6LM@ kenar en uzun kenar olarak bulunur.
136
2. NTE
Geometri
gen izilebilmesi iin her kenarn uzunluu dier iki kenarn farknn mutlak deerinden
byk, toplamndan kk olmaldr.
A
Dar al ABC geninin izilebilmesi iin;

c
b-c 1 a 1 b+c
a-c 1 b 1 a+c
B
a - b 1 c 1 a + b olmaldr.
a2 1 b2 + c2, b2 1 a2 + c2 ve c2 1 a2 + b2 olur.
Eh 2 90 ise e2 2 f2 + d2
DEF geninde m ^W
e
f
E
f2 1 e 2 + d2
d2 1 e2 + f2 olur.
rnek
A
ABC geninde x in hangi aralkta deerler alabileceini bulalm.
7-5 1 x 1 7+5
&
2 1 x 1 12 aralnda deerler alabilir.
rnek
ABCD bir drtgen olduuna gre x yerine yazlabilecek tam
say deerlerini bulalm.
7
x
12
ABC geninde, 9 - 7 1 x 1 9 + 7
2 1 x 1 16 olur.
BCD geninde, 12 - 8 1 x 1 12 + 8
4 1 x 1 20 olur.
Soldaki saylarn by sadakilerin ise k kesiimi verir.
2 1 x 1 16
4 1 x 1 20
4 1 x 1 16 aralnda x says 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15

tam say deerlerini alabilir.
137
2. NTE
Geometri
rnek
D
DEF geni verilerine gre x in alabilecei deerler araln bulalm.
DE - DF 1 EF 1 DE + DF olacandan
2-5 1 x 1 2+5
3 1 x 1 7 bulunur.
&
rnek
m ^W
Bh 1 90 olmak zere ABC geninde x in
alabilecei en byk tam say deerini bulalm.
A
6
8-6 1 x 1 8+6
x2 1 62 + 88 & x2 1 36 + 64 & x2 1 100

olduundan x deeri 10dan kk olmaldr.
2 1 x 1 14 ve x 1 10 ise 2 1 x 1 10 dan x in en byk tam say deeri
&
9 olur.
m ^V
Lh 2 90 ve KLM geni al gen olmak zere KLM geninde x in alabilecei en kk tam say
deerini bulalm.
rnek
K
x2 2 42 + 92 & x2 2 16 + 81 & x2 2 97
x
4
L
olduundan x in tam say deeri 9dan byk olmaldr.

5 1 x 1 13 ve x 2 9 ise 9 1 x 1 13 ten x in en kk tam say deeri
9-4 1 x 1 9+4
&
10 olur.
rnek
ABC geninde x in alabilecei deerler araln
bulalm.
3x - x 1 8 1 3 x + x
3x
x
8 1 4x
x14
ve
21x
2 1 x 1 4 bulunur.
m ^X
Dh 2 90 ve DEF geni al gen olmak
zere DEF geninin evresinin alabilecei en kk
tam say deerini bulalm.
rnek
D
ve
2x 1 8 1 4 x & 2 x 1 8
EF 2 10 olmaldr.
10
F
10 - 6 1 EF 1 10 + 6
&
4 1 EF 1 16
ve EF 2 10 olduundan 6EF@ nin en kk tam

say deeri 11 dir.
&
DEF geninin evresinin alabilecei en kk tam say deeri, ^DEFh = 6 + 10 + 11 = 27 olur.
138
2. NTE
Geometri
ALITIRMALAR
m ^X
Ch ka derecedir?
1.
A) 55
62
x8
CD = AD
25
A) 55
33
ise
C) 62
D) 64
E) 69
C) 77
D) 80
E) 89
m ^\
ADCh ka derecedir?
B) 58
A) 43
120
B) 60
103
4.
E) 63
m ^\
FDGh ka derecedir?
D) 61
3.
C) 59
C
A
2.
B) 57
&
&
ABC , EDF ise x katr?
3x +5
C E
5.
55
&
&
KLM , YZV ise YZ + KM katr?
6.
&
&
ABC , DFE ise x ka derecedir?
52
C
48
B
x
E
7. ABC geninde a = 6 cm, b = 15 cm, c = 11 cm olduuna gre bu genin alarnn sralann

bulunuz.
139
2. NTE
Geometri
X
8.
Yandaki ekilde en uzun kenar hangisidir?
m ^W
Bh 2 m ^X
Ch ise x in alabilecei en kk tam say deeri katr?
9.
2x + 4
4x 6
10.
ABC eitkenar gen olduuna gre x in ka farkl tam say deeri
vardr?
3
&
XZ 2 YZ olduuna gre ^XYZh nin en byk tam say deeri
11.
6
katr?
10
Y
Z
12.
9
4
x in alabilecei en kk tam say deeri katr?

13
6
C
13.
A
12
x in alabilecei ka farkl tam say deeri vardr?

8
B
6
C
7
140
2. NTE
Geometri
9.4.2 genlerin Benzerlii
Temel Orant Teoremi
Bir genin bir kenarna paralel olan doru genin dier iki kenarn keden farkl noktalarda keserse bu kenarlar zerinde orantl paralar ayrr.
A
Yandaki ABC geninde,

AD
AE
=
olur.
6DE@ // 6BC@ ise
DB
EC
Bu durumun kart da dorudur.
AD
AE
=
ise 6DE@ // 6BC@ dir.
DB
EC
rnek
D
Yandaki DEF geninde,
6GH@ // 6DE@ olduuna gre x i bulalm.
18
G
6
E
H 8
Temel orant teoremine gre,

FG
FH
6
8
=
&
= x & x = 24 olur.
18
GD
HE
rnek
A
9
6DE@ // 6BC@ olduuna gre x i bulalm.
AD
3
DB
AE
EC
9
8
27
olur.
& x =
&x=
3
8
rnek
A
3
6AB@ // 6DE@ ve BC = 10 ise x i bulalm.
10 - x
12
=
& 10 - x = 4x
x
3
12
& 5x = 10
B
x E 10x
& x = 2 olur.
141
2. NTE
Geometri
Temel orant teoreminin kartnn da doru olduunu gsterelim.

AD
DB
AE
EC
ise 6DE@ // 6BC@ dir.
6DE@ // 6CF@ dersek
AD
DF
AD
F
B
DB
=
=
AE
EC
AE
EC
& DF =
& DB =
AD $ EC
AE
AD $ EC
AE
olur.
olur.
Bu sonulara gre DF = DB olur. Dolaysyla B noktas ile F noktas ayn olur ve 6DE@ // 6BC@ so-
nucuyla temel orant teoreminin kartnn da doru olduunu grrz.
rnek
6DE@ // 6KL@ // 6BC@ ise AE ve LC uzunluklarn he-
saplayalm.
x
D
2x
K
&
AKL nde temel orant teoreminden
AE
x
& AE = 4 bulunur.
=
2x
8
&
ABC nde temel orant teoreminden
8
L
3x
B
AK
KB
AL
LC
&
3x
12
=
& LC = 12 bulunur.
3x
LC
rnek
Bir kuyumcu elindeki bir miktar altn ubuk ile i ie geen tane ekenar genden oluan bir kol1
ye ucu tasarlyor. genlerin kkten bye benzerlik oran
ve en byk genin bir kenar
2
8 cm olduuna gre kolye modelini izip kuyumcunun ne kadar uzunlukta altn ubua ihtiyac olduunu
hesaplayalm.
En byk ekenar genin bir kenar ve dier kenarlar 8 cm dir.
Dolaysyla evre uzunluu 24 cm dir. genlerde evre uzunluu
oran ile benzerlik oran ayn olduundan ortadaki genin evresi
en byn yarsna yani 12 cm ye eittir. En kk genin evresi de ortadaki genin yarsna yani 6 cm ye eittir.
8 cm
Her genin evre uzunluklarn toplarsak kuyumcunun ka cm lik bir altn ubua ihtiyac olduunu bulabiliriz.
6 + 12 + 24 = 42 cm lik altn ubua ihtiya vardr.
142
2. NTE
Geometri
d1
BC
d3
d4
AB
d2
Yandaki ekilde d 1 //d 2 //d 3 olmak zere

DE
EF
ve
AB
AC
DE
DF
dir.
d5
rnek
A
B
d4
AB
BC
d1
Yandaki ekilde d 1 //d 2 //d 3 tr.
d2
AB = 2x + 2, BC = 3x - 5, DE = 12 ve
d3
EF = 6 ise AC nu bulalm.
d5
DE
olmaldr.
EF
12 2
2x + 2
dan 2x + 2 = 6x - 10
=
3x - 5
61
12 = 4x
3=x
AC = AB + BC = 2x + 2 + 3x - 5 = 5x - 3 = 5 $ 3 - 3 = 12 olur.
ki gen arasnda yaplan bir elemede karlkl alar e ve karlkl kenarlarn uzunluklar
orantl ise bu genlere benzer genler denir. Benzer iki genin karlkl kenar uzunluklar
arasndaki orana benzerlik oran denir ve k ile gsterilir. Benzerlik sembol + eklindedir.
&
&
ABC ile DEF nin benzer olduunu gsterelim.
D
A
c
B
2c
2b
b
a
2a
Verilen genler benzer ise,

m ^W
A h = m ^X
Dh
m ^W
B h = m ^W
Eh ve
m ^X
C h = m ^W
Fh
AB
DE
AC
DF
BC
EF
= k olmas gerekir.
143
2. NTE
Geometri
Kenar uzunluklarn orantda yerine yazarsak,

c
b
a
1
=
=
=k=
sonucunu grrz.
2a
2
2c
2b
&
&
Dolaysyla ABC geni benzerdir DEF genine deriz ve ABC + DEF eklinde gsteririz.
genlerin benzerlii yazlrken sralama nemlidir.
rnek
A
2 cm
3 cm
2 cm
C
m ^W
A h = m ^X
Dh
m ^W
B h = m ^W
Eh
m ^X
C h = m ^W
Fh
AB = DE
AC = DF
BC = EF
14444244443
4 cm
Yandaki genlerin benzer olup

olmadn inceleyelim.
3 cm
4 cm
AB
DE
&
&
ABC + DEF olmaldr.
AC
DF
BC
EF
&
3
2
4
=
=
= k = 1 dir.
4
2
3
lgili lmler sonucunda iki genin karlkl alar e ve karlkl kenar uzunluklarnn da e olduu
&
&
grlmektedir. Dolaysyla ABC ile DEF hem e hem
de benzerdir.
Benzerlik oran 1 olan genler ayn zamanda etir. E olan her gen benzerdir fakat benzer
olan her gen e olmayabilir.
Kenar A Kenar (K.A.K.) Benzerlii
ki genin karlkl birer as eit ve bu aya komu olan kenarlar arasnda sabit bir oran
varsa iki gen benzerdir, denir.
A
c
D
b
m ^W
A h = m ^X
Dh
ve
&
&
ABC + DEF dir.
B h = m ^W
Eh ve m ^X
C h = m ^W
Fh eitlikleri ortaya kar.
Benzerlik yazld iin m ^W
144
c
b
= e ise
f
2. NTE
Geometri
rnek
A
2 cm
6 cm
3 cm
Yandaki genlerin benzer olup

olmadn gsterelim.
E
B
4 cm
m ^W
Bh = m ^X
Dh
BC
DE
BA
DF
4
=2
2
6
=2
3
lgili lmler sonucu k = 2 bulunmutur. Benzerlik oran ayn olduundan bu iki genin K.A.K. kuralna gre benzer olduu grlmektedir.
&
&
Dolaysyla ABC + FDE yazabiliriz.
Ayn sonucu genlerin kenar uzunluklarn kkten bye doru sralayarak da bulabiliriz.
&
ABC nde a = 4 cm, c = 6 cm dir.
&
DEF nde f = 2 cm, e = 3 cm dir.
a
4
c
6
f
2
e
3
6
4
=
= k = 2 bulunur.
2
3
&
&
&
&
Buradan ACB + FED veya ABC + FDE yazlabilir.
rnek
Aadaki genlerin verilerine gre
LM
VZ
sonucunu bulalm.
V
K
18
12
l
12
m
18
18
12
=
=k=6
3
2
z
2
ve
v
3
m ^W
K h = m ^W
Yh olduuna gre bu genler benzerdir.
LM
LM
k
= 6 bulunur.
Dolaysyla y =
= k olur. Buradan
VZ
VZ
145
2. NTE
Geometri
rnek
A
12
E
a
18
BA
f
4
18
12
=
= k = 3 ve m ^X
C h = m ^W
Eh olduundan K.A.K. kural4
6
&
&
na gre BAC + FDE yazabiliriz.
d
6
x
=3
3
= k olacandan
FD
18
b
12
Yandaki genlerin verilerine

gre AB = x in ka birim olduunu bulalm.
& x = 3$3 & x = 9
bulunur.
rnek
A
Yandaki genlerin verilerine gre x in ka birim olduunu bulalm.

%
%
ACB ile DCE ters alar olduundan lleri birbirine
eittir.
4
C
x
6
6
E
e
4
d
6
a
6
b
9
6
4
2
%
%
=
=k=
ve m _ ACB i = m _ DCE i olduundan
6
9
3
ED
&
&
= k olacandan
EDC + ABC yazabiliriz.
AB
8
2
x = 3 & 2x = 24 & x = 12 bulunur.
rnek
A
Yandaki verilere gre x in ka birim olduunu bulalm.
5
8
D
3
B
x
E
10
12
&
&
ABC nde ve DBE nde W
B ortaktr.
3
2
1
&
&
=
=k=
B ortak olduundan BED + BAC
ve W
4
8
12
ED
= k olacandan
yazabiliriz.
AC
x
1
=
4
8
146
&
4x = 8
&
x = 2 bulunur.
2. NTE
Geometri
Kenar Kenar Kenar (K.K.K.) Benzerlii
ki genin karlkl kenar uzunluklar arasnda sabit bir oran varsa iki gen benzerdir denir.
A
D
AB
DE
AC
DF
BC
EF
ise
&
&
ABC + DEF dir.
B
A h = m ^X
Dh,
Benzerlik yazld iin m ^W
m ^W
B h = m ^W
Eh,
m ^X
C h = m ^W
Fh eitlikleri ortaya kar.
rnek
A
7
Yandaki verilere gre hangi genlerin benzer ol-
duunu bulalm.
E
5
B
11
12
15
3
5
4
1
=
=
=k=
olduundan;
9
12
15
3
&
&
BED + BCA yazabiliriz.
rnek
ekildeki veriler LM = MZ , KV =
1
VL , YZ = 16 cm dir.
3
VY nin ka cm olduunu bulalm.

K
x
V
k
y
3x
N
Y
16 cm
4k
4k
V noktasndan 6LM@ na paralel izersek iki farkl benzerlik oluur. KV ye x dersek VL 3x olur.
KV
KL
VN
LM
VN
VY
y
y
1
1
k
orantsn dier benzer genlerde kullanrsak
=
&
=
& =
4k
4
4
16
16
MZ
YZ
4y = 16 & y = VY = 4 bulunur.
147
2. NTE
Geometri
rnek
D
A
18
4
B
14
hangi alarn birbirine eit olduunu gsterelim.
14
9
4
7
1
&
&
=
=
=k=
& CBA + EDF dir.
14
18
2
8
m ^X
C h = m ^W
Eh, m ^W
Bh = m ^X
Dh, m ^W
A h = m ^W
Fh olur.
18
A A (A.A.) Benzerlii
ki genin karlkl iki as eit ise dier alar da eit olacandan iki gen benzerdir, denir.
A
m ^W
B h = m ^W
Fh ve m ^X
C h = m ^W
Eh ise
Benzerlik yazld iin
BC
FE
BA
FD
CA
ED
m ^W
A h = m ^X
Dh olur.
&
&
Buna gre BCA + FED dir.
= k olur.
rnek
A
Yandaki verilere gre 6DE@ nin uzunluunu bu-
45
55
8
45
lalm.
B
12
55
12
&
&
genlerin B ve E alarnn ls 80 dir. Buradan CAB + DFE yazabiliriz.
AB
CB
8
12
Dolaysyla
=
&
=
& DE = 18 bulunur.
12
FE
DE
DE
rnek
A
6
9
C
12
Yandaki verilere gre x i hesaplayalm.
x
E
%
%
ACB ile DCE ters alar olduundan lleri eittir. W
A ile X
D as eit olduundan W
B ile W
E de eit ol3
AC
BC
6
12
&
&
mak zorundadr. Dolaysyla ABC + DEC olur.
=
&
= x & 3 $ x = 24 & x = 8 bulunur.
42
DC
EC
148
2. NTE
Geometri
rnek
Yandaki verilere gre x i bulalm.
%
%
%
%
W
A ortak, m ^ AEDh = m _ ABC i ve m _ ACB i = m ^ ADEh ise
A
8
&
&
ABC + AED olur.
12
AB
AC
18
x+8
=
&
=
& x + 8 = 27
12
8
AE
AD
2
1
x = 19 bulunur.
Benzer iki genin karlkl kenarortaylarnn, aortaylarnn ve yksekliklerinin uzunluklar

arasndaki oran benzerlik oranna eittir. genlerin evreleri arasndaki oran da benzerlik oranna eittir. Benzer iki genin alanlar oran benzerlik orannn karesine eittir.
rnek
D
Benzer genlerde yardmc elemanlarnn da ayn benzerlik oranna
A
10
5
B
10
sahip olduunu gsterelim.
m ^W
A h = m ^X
Dh,
AB
DE
AC
m ^W
B h = m ^W
Eh,
=
DF
BC
&
EF
&
&
m ^X
C h = m ^W
Fh olduundan ABC + DEF dir.
5
6
5
1
=
=
=k=
dir.
10
12
10
2
&
&
ABC nde AH , DEF nde DG hem ykseklik hem aortay hem de kenarortaydr.
Pisagor teoremine gre;
2
AH + HC = AC
2
AH + 3 2 = 5 2
DG + GF = DF
2
DG + 6 2 = 10 2
DG = 100 - 36
AH = 16
DG = 64
AH = 4
DG = 8
AH = 25 - 9
AH
DG
4
1
olur.
=
8
2
Benzerlik kurallar olan K.A.K., K.K.K ve A.A. kurallarna gre genlerin benzerlik oran bu
genlerin yardmc elemanlarnn da ayn orana sahip olduunu gsterir.
149
2. NTE
Geometri
rnek
D
A
&
ABC ve DEF ekenar genlerdir. ABC nin
&
ykseklii h, DEF nin ykseklii t olduuna
18
gre yksekliklerinin orann bulalm.

B
1
1
&
&
ABC + DEF olduundan benzerlik oran k =
tr. genlerin benzerlik oran k =
olduundan
3
3
h
1
yksekliklerinin oran bu orana eit olacandan
olur.
=
t
3
rnek
D
A
12
ABC geni ile EFD geni benzer olduuna gre EFD geninin evre uzunluunu hesaplayalm.
AB
AC
BC
&
&
=
=
= k yazlr.
ABC + EFD olduundan
EF
ED
FD
AB
EF
&
_ ABC i
6
=
&
12
ÊFDh
6
21
^&h
=
& & EFD = 42 br bulunur.
12
ÊFDh
rnek
K
&
&
KLM + YZV veriliyor.
LM = 3 cm , ZV = 2 cm ve
&
A ^VYZh = 20 cm 2 olduuna gre
&
A ^KLMh yi hesaplayalm.
LM
3
&
&
=
= k olur.
KLM + YZV olduundan
2
ZV
&
&
&
A ^KLMh
A ^KLM h
A ^KLMh
3 2
9
&
2
=
&
=
&
=
& A ^KLMh = 45 cm 2 bulunur.
k
c
m
&
4
20
2
20
A ^YZVh
150
2. NTE
Geometri
rnek
Aortaylarnn uzunluklar oran
5
olan iki genin alanlar orann bulalm.
7
5
Aortaylarnn uzunluklar oran benzerlik orann verdiinden dolay k =
olur.
7
25
Alanlar oran benzerlik orannn karesine eit olacandan k 2 =
olur. Dolaysyla iki genin olan49
25
lar oran
bulunur.
49
GeoGebra programn altrnz. Alan menden
butonundan oku tklaynz. A-
lan pencereden
okgen mensn tklayarak mausunuz ile kareli zeminde ABC ve DEF genlerini iziniz.
AB kenar ile DF kenarn BC kenar ile DE kenar uzunluklarn karlatrdmzda
DE = 2 AB olduunu grrz. Dier kenar uzunluklarnda siz karlatrnz.
151
2. NTE
Geometri
rnek
7
&
&
Aadaki genler arasnda KLM + VYZ verilmitir. Benzerlik oran k =
olduuna gre TZ nin
3
ka birim olduunu bulalm.
K
V
N
28
28
7
7
&
&
=
KLM + VYZ ve k =
olduuna gre
olmaldr.
3
3
TZ
Bu durumda TZ = 12 birim olur.
rnek
Efe, evlerinin yksekliini bulmak istiyor. Efe, kendi glgesinin u noktas ile evlerinin glgesinin u
noktasn aktracak ekilde evden 360 cm uzakta duruyor. ekildeki verilenlere gre evin yksekliini
hesaplayalm.
D
B
160 cm
160 cm
240 cm
360 cm
&
&
6BC@ // 6DE@ dir. ABC ve ADE nde A as ortak,
m ^X
C h = m ^W
Eh = 90 dir.
&
%
A.A benzerlik kuralndan ABC + ADE yazabiliriz.
AC
AE
x=
BC
DE
&
240
160
= x
600
160 $ 600
& x = 400 cm dir.
240
Evin ykseklii 400 cm dir.
152
240 cm
360 cm
2. NTE
Geometri
rnek
D
Gneli bir gnde 1,5 m boyundaki bir kiinin glgesi

1 m olmaktadr. Buna gre ayn anda glgesi 4,2 m olan
aacn boyu ka metredir.
&
&
ABC ile DEF ni benzerdir.
AB
DE
CB
FE
1, 5
1
den x = 1, 5 $ 4, 2 = 6, 3
=
4, 2
DE
Aacn boyu 6,3 m dir.
rnek
Be arkada ekildeki gibi iplerle belirlenen noktalarda durmaktadr. Burhan, Ceyda, Deniz ve Ahmet, Ceyda, Esra ayn doru
zerinde bulunmaktadr.
Deniz
Ahmet
6m
Ceyda
10 m
5m
ekilde verilen uzaklklar kullanarak Ceyda ile Asra arasndaki

mesafeyi hesaplayalm.
Kiilerin ba harflerile oluan genler ABC ve CDE genleri&
&
dir. A.A benzerlik kuralna gre ABC + EDC yazabiliriz.
AB
ED
Esra
Burhan
AC
EC
&
5
6
6 $ 10
=
& EC =
5
10
EC
EC = 12 m dir.
Ceyda ile Esra arasndaki mesafe 12 m bulunur.
ALITIRMALAR
A
1.
ekildeki verilere gre x in deeri katr?
A) 6
A) 26
24
8
E
B
B) 28
C) 30
D) 32
E) 34
3.
E) 11
ekildeki verilere gre BC ka birimdir?
E
10
D) 10
E 2
A
C) 8
2.
B) 7
4
8
10
6EF@ // 6BC@,
A) 18
6FG@ // 6CD@ ve ekildeki verilere gre x deeri katr?

B) 14
153
C) 8
D) 6
E) 5
2. NTE
Geometri
A
4.
10
C E
20
A) 18
4
6
A)
E
2
C
A)
F
E
1

2
9.
4
N
D) 3
E) 5
oran ka birimdir?
C)
1

3
C) 2
BE
BC
oran katr?
D) 3
E) 4
A) 12
B) 10
D) 6
E) 5
C) 8
ekildeki verilere gre xin deeri katr?
E) 6
3
&
&
ABC + DEF ve benzerlik oran dir. AH = 15
2
cm ise DK katr?
15
B
DE
1
1
B)
3
2
BC
EF = FD verildiine gre
D) 5
8.
C) 4
B) 2
DC = 2 $ AD ,
D
B) 3
Yandaki verilere gre
7.
E) 10
6.
D) 12
BD = 3 $ AD olduuna gre EC nu bulunuz.
A) 2
E x1
x+3
C) 14
6DE@ // 6AC@,
B) 16
5.
Yandaki verilere gre x in deeri katr?
2
T
A) 20
B) 15
C) 13
D) 10
E) 7
2
L
10. Bir kenar uzunluu 6 cm olan ekenar genin evresine toplamda 9 tane olacak ekilde ekenar
genler yaptrlarak motif oluturuluyor. Kk genin evre uzunluunun byk genin evre
uzunluuna oran katr?
154
2. NTE
Geometri
9.4.3 genlerin Yardmc Elemanlar
Aortay
Euclid (M.. 325 - M.. 265)
klid alar boyu yalnz matematik dnyasnn deil, matematikle yakndan ilgilenen hemen herkesin gznde zenilen, yetkin bir rnekti. klid, M.. 300 sralarnda yazd
13 ciltlik yaptyla nldr. Bu yapt, geometriyi (dolaysyla
matematii) ispat balamnda aksiyomatik bir dizge olarak
ileyen, ilk kapsaml almadr. 19. yzyl sonlarna gelinceye kadar alannda tek ders kitab olarak akademik evrelerde
okunan, okutulan Elementlerin, kimi yetersizliklerine karn,
deerini bugn de srdrd sylenebilir.
Eitimini Atinada Platonun nl akademisinde tamamlad sanlmaktadr. O akademi ki giri kapsnda, Geometriyi
bilmeyen hi kimse bu kapdan ieri alnmaz! levhas aslyd.
Kaynaka: www.matklu.gop.edu.tr
rnek
Cetvel ile bir a oluturalm. Oluturduumuz ay
pergel ve cetvel yardm ile iki e aya ayralm.

Cetvel yardmyla ABC asn oluturduk.
B
Pergelimizin kollarn BA ve BC den kk uzak-
lkta atk. Pergelimizin sivri ucunu B noktasna yerletirerek ann kollar zerinde T ve S noktalarn belirB
ledik.
Pergelimizin sivri ucunu nce T, sonra S noktalarna
yerletirerek ann i blgesinde kesien yaylar oluturduk.
T
C
B
155
2. NTE
Geometri
Yaylarn kesim noktasn B noktas ile (cetvel yardm ile) birletirdik. Oluan doru paras ABC asn
iki e aya ayrr.
Bir ay iki e a eklinde blen na aortay denir.

Bir A kesine sahip ann aortay nA ile gsterilir.
m ^BW
ADh = m ^DW
ACh dir.
nA (Aortay)
rnek
Aortay zerinde alnan bir noktadan ann kollarna indirilen dikmelerin uzunluklarn inceleyelim.
B
nA
nA
W asnn aortay 6AD

BAC
aortay zerinde iki nokta

X ve Y olsun.
B
T
Z
A
X
K
ATY ve ALY genleri benzerdir.

Y
Bu genlerin benzerlik oran 1 olduundan
AT = AL , TY = YL salanr.
L
C
AZX ve AKX genleri benzerdir.
X ve Y noktalarndan ann kol-
Bu genlerin benzerlik oran 1 olduundan
larna dikmeler indirelim.
AZ = AK , XZ = XK salanr.
Aortay zerinde alnan bir noktadan ann kollarna indirilen dikmelerin uzunluklar eittir.
156
2. NTE
Geometri
rnek
%
%
Yandaki ekilde m ÂDBh = m _ BDC i dir.
DB = 10 cm , AB = 6 cm ise DC nu bulalm.
ABD dik geninide pisagor bantsndan
DB
D
= AB + AD
10 2 = 6 2 + AD
100 - 36 = AD
64 = AD
2
2
den AD = 8 cm dir.
AD = DC saladndan DC = 8 cm dir.
rnek
%
%
Yandaki ekilde m _ AOB i = m _ BOC i dir.
AB = 2x , BC = 3x - 5 ve AO = x + 3 ise
OC nu bulalm.
C
AB = BC olmaldr.
2x = 3x - 5
5 = 3x - 2x ise x = 5 tir.
AO = OC olduundan
AO = OC = x + 3 = 5 + 3 = 8 olur.
rnek
%
%
Yandaki ekilde m ^BADh = m ^DAFh dir.
AD = DE ve BD = 6 cm ise EG nu bulalm.
C
B
BD = 6 cm ise DF = 6 cm dir.
6
A
D
F
%
%
%
%
m ^DAFh = m _ EAG i ve m ^D FA h = m _ EGA i olduundan
&
&
DAF + EAG salanr.
DA
EA
DF
EG
6
1
den EG = 6 $ 2 = 12 cm olur.
=
2
EG
157
2. NTE
Geometri
genlerin Aortaylar ve zellikleri

A
AB
1.
AC
2. n A =
nA
BD
c
b
veya m = n dir.
DC
AB $ AC - BD $ DC
A
3.
gende aortaylar bir noktada kesiir. Bu nokta

genin i teet emberinin merkezidir.
Aortaylarn kesitii noktadan kenarlara izilen
dikmelerin uzunluklar eittir (emberin yarap).
O
B
rnek
ABC geninde 6AN@ aortay, AB = 5 cm
AC = 6 cm ve BC = 9 cm olduuna gre
BN nu bulalm.
BN = x ise NC = 9 - x dir. 1. zellikten

5
6
45
45 5x = 6x, 11x = 45 ise x =
cm olur.
x = 9-x
11
rnek
ABC geninde 6AN@ aortaydr.
A
6
x
AB = 6 cm, AC = 9 cm, NC = 6 cm
AN = x ka santimetredir?
B
N
x i bulabilmek iin nce BN nu bulmamz gerekir. 1. zellikten

6
9
BN = 4,
= ,
2. zellikten x = 6 $ 9 - 4 $ 6 = 30 cm dir.
6
BN
158
ise
2. NTE
Geometri
rnek
ABC dik geninde 6AN@ aortaydr.
BN = 4 cm, NC = 6 cm
AB
AC
4
6
ise
ise
AN nu bulalm.
AB = 2k, AC = 3k
^k ! R h
(2k)2 + 102 = (3 k)2 pisagor bants

4k2 + 100 = 9k2
100 = 5k2
ise k2 = 20
ABN dik genindeki pisagor bantsndan

2
AB + BN = AN
(2k)2 + 42 = AN
4k2 + 16 = AN
2
2
4 20 + 16 = AN
ise
AN =
96 = 4 6 cm dir.
rnek
A
ABC geninde 6AN@ aortaydr.

AB = NC ,
AC = 8 cm,
BN = 2 cm
ise AN nu bulalm.
B
8
k
=
k
2
4$8-2$4 =
AB = k olsun
ise
k = 4 cm
AN =
32 - 8 =
24 = 2 6 cm dir.
rnek
A
ABC geninde 6BN@ aortaydr.
ÂBCh = 21 cm, AB = 6 cm, BC = 8 cm
olduuna gre AN nu bulalm.

B
AB
BC
AN
NC
AN
6
olduundan AN = 3k, NC = 4k
=
8
NC
(ABC) = 6 + 8 + AC = 21
ise
AC = AN + NC = 3k + 4k = 7
AC = 7 cm
ise
k=1
AN = 3k = 3 cm olur.
159
k ! R dir.
2. NTE
Geometri
rnek
A
W h = m ^DAC
W h, BD = 2 cm
Yandaki ekilde m ^BAD
ve DC = 4 cm dir. AC nu bulalm.
ABC genindeki i a ortay zelliinden k ! R olmak zere AB = 2k , AC = 4k salanr.

ABC dik genindeki pisagor bantsndan
2
AB + BC
= AC
^2kh2 + 6 2 = ^4kh2 den

4k 2 + 36 = 16 2
36 = 12k 2
3 = k2
3 ve AC = 4k = 4 3 cm olur.
k=
rnek
ABC dik geninde 6CD@ aortay,
A
3
BC = AC + 4 ve
AD = 3 cm dir.
BD nu bulalm.
B
C
A
6DE@ = 6BC@ olacak ekilde 6DE@ n izelim.
AD = DE = 3 cm ve AC = EC dir.
BC = BE + EC
3
B
AC + 4 = BE + EC
EC + 4 = BE + EC
BE = 4 cm olur.
DEB dik genindeki pisagor bantsndan

BD
= DE + BE
BD
= 32 + 42
BD
= 9 + 16
BD
= 25 ise BD = 5 cm olur.
160
_ AC = EC i
2. NTE
Geometri
genlerin D Aortaylar ve zellikleri
A
ABC geninde A kesine ait d aortay
6AD@ = n Al olsun.
n Al
AB
1.
AC
2. n Al =
BD
DC
BD $ CD - AB $ AC
3.
B
K
A
gende iki d aortay ile nc

i aortay bir noktada kesiir. Bu nokta, genin dtan teet emberlerinden
birinin merkezidir ( d teet ember
vardr.).
ABC genine ait d teet ember
4.
genin bir kesindeki i aortay ve d aortayn arasndaki a dik adr.

%
s ^NADh = 90 dir.
n Al
nA
B
161
2. NTE
Geometri
GeoGebra programn altrnz. Alan menden
butonundan oku tklaynz. A-
lan pencereden
okgen mensn tklayarak mausunuz ile kareli zeminde ABC genini iziniz.
butonundaki oka basarak
alan menden aortay sekmesini tklaynz. izilen ABC geninin AB ve AC kenarn

tklayarak A asna ait aortay izilir. Benzer ekilde dier alarn aortaylar izilir. ekilde
grld gibi genin i aortaylarnn kesim noktas genin i blgesindedir.
162
2. NTE
Geometri
rnek
ABC geninde 6AN@ d aortay
A
6
AB = 6 cm, AC = 4 cm, BC = 5 cm
4
5
AC
lm.
AB
1. zellikten
olduuna gre CN uzunluunu bula-
BN
3 CN = 10 + 2 CN
CN
5 + CN
CN
CN = 10 cm olur.
ise
rnek
ABC dik geninde 6AN@ d aortaydr.
AC = 5 cm, BC = 4 cm ise AN uzun-
ABC dik geninde AB = 3 cm,

1. zellikten
2 NB = 12
4 + NB
5
=
,
NB
3
ise
luunu bulalm.
C
(345 zel geni)
5 NB = 12 + 3 NB
NB = 6 cm
2. zellikten AN =
6 $ 10 - 5 $ 3 =
60 - 15 =
45 = 3 5 cm dir.
rnek
ABC geninde 6AN@ i aortay, 6AD@ d a-
ortaydr. BN = 5 cm, NC = 2 cm ise CD nu bulalm.

B
aortay teoreminden
D aortay teoreminden
7 + CD
5
=
,
2
CD
AB
AC
AB
AC
5
2
=
BD
CD
5 CD = 14 + 2 CD
3 CD = 14
163
ise
CD =
14
cm dir.
3
2. NTE
Geometri
A
rnek
ABC geninde 6BN@ i aortaydr.
AB = 21 cm, BN = 17 cm, BD = 15 cm ise
21
N
AN = x uzunluunu bulalm.
17
B
15
ND = 8 cm dir (8 15 17 zel geni)
6NE@ = 6AB@ olacak ekilde 6NE@ n izdik.
A
6
15
NE = 8 cm dir ve 6AB@ n BE = 15 cm, EA = 6 cm olacak
E
8
ekilde bler.
17
8
15
EAN dik geninde x = 10 cm (6810 zel geni) olur.

C
rnek
ABC geninin i teet emberinin merkezi O dur.
3
D
AD = 3 cm, AC = 7 cm ve BC = 9 cm ise BF nu bulalm.
E
O
Bir gende i teet emberin merkezi i aortaylarn kesim noktasdr.

aortay zelliinden
AD = AE , EC = CF ve BF = BD dir.
D
AD = 3 cm
ise
AE = 3 cm dir.
AC = 7 cm
ise
EC = 7 - 3 = 4 cm dir.
EC = FC = 4 cm olduundan BF = 9 - 4 = 5 cm dir.
rnek
F
WCh = m ^CAD
W h = m ^DW
AEh dir.
ABC geninde m ^BA
A
2
AB = 2 cm, AD = 5 cm ise AC = x uzunluu-
nu bulalm.
x
B
ABD genindeki i aortay zelliinden

BC = 2k, CD = 5k
AB
AD
BC
2
=
5
CD
BD = BC + CD
BD = 7k
ABC genindeki d aortay zelliinden
AB
AC
BD
CD
2
7k
x = 5k
x=
164
10
cm dir.
7
2. NTE
Geometri
ALITIRMALAR
a) (...) Bir ay iki e a eklinde blen na aortay denir.
b) (...) gende i aortaylar bir noktada kesiir. Bu nokta genin d teet emberinin merkezidir.
c) (...) gende d aortaylar bir noktada kesiir. Bu nokta genin i teet emberinin merkezidir.
) (...) genin bir kesine ait i aortay ve d aortay arasndaki ann ls 180 dir.
d) (...) Aortay zerinde alnan bir noktadan ann kollarna indirilen dikmelerin uzunluklar eittir.
2.
ABC geninde 6AN@ aortaydr. BN = 4 cm
NC = 5 cm ve (ABC) = 27 cm ise
AB u katr?
A) 8
B) 7
3.
C) 6
4
D
AC = 8 cm, AD = 4 cm, EC = 6 cm
ise
DE = x ka santimetredir?
4.
E) 10
ABC geninde 6AE@ ve 6BD@ aortaylardr.
D) 9
ABC dik geninde 6AN@ aortaydr.
6AB@ = 6BC@, BN = 3 cm, NC = 5 cm ise

AN katr?
A) 2 5 B) 3 3 C) 3 5 D) 4 5 E) 4 3
5.
A
8
B
6AB@ = 6BE@, 6BE@ = 6ED@ ve 6AC@
&
ABE nin aortaydr.
AB = 8 cm, ED = 10 cm ise
CE = x ka santimetredir?
10
6. Cetvel ve pergel yardmyla bir kenar uzunluu 5 cm olan ekenar gen iziniz. genin a ortaylarn a ler ile oluturunuz. Aortaylarn kesim noktasndan yararlanarak genin i teet
emberini iziniz.
165
2. NTE
Geometri
ABC geninde 6AD@ d aortaydr.
7.
AB = 6 cm, AC = 7 cm ve BC = 8 cm ise
A) 42
B) 44
8.
DB = x ka santimetredir?
C
C) 46
D) 48
ABC geninde 6AN@ i aortay, 6AD@ d aortaydr.
BN = 3 cm, NC = 2 cm
B
A
6
&
E noktas ABD nin d teet emberlerinden birinin
merkezidir.
AB = 6 cm, AD = 4 cm, BD = 3 cm ise
B) 9
C) 8
DC = x ka santimetredir?
A) 10
10.
ise
CD = x ka santimetredir?
9.
E) 50
D) 7
E) 6
Yanda ABC geni ve i teet emberi verilmitir.
AD = 2 cm, AC = 7 cm, CB = 12 cm ise

BD ka santimetredir?
B
11.
ABC geninde 6EB@ aortaydr.
6BC@ ' 6DE@, AC = 4 cm, CE = 3 cm olduuna gre
4
B
DE = x ka santimetredir?
C
3
12.
ABC geninde 6AD@ ve 6BE@ aortaylardr.
AB = 8 cm, BD = 4 cm, DC = 5 cm
EC = x ka santimetredir?
x
B
166
ise
2. NTE
Geometri
genlerin Kenarortaylar, Kenarorta Dikmeleri ve Ykseklikleri
Bir eklin orantl olarak kltlm ya da byltlm modelleriyle oluturulan rntlere fraktal denir. Fraktal kavram ilk olarak 1975 ylnda Polonyal
matematiki Mandelbrot (Mandelbrayt) tarafndan kullanlmtr.
Fraktal geometrinin yaratt evren, yuvarlak veya dz olmayan; girintili kntl, krk, bkk, birbirine girmi, dmlenmi vb ekillerden oluan bir evrendir.
Bu evren Euclid geometrisinin tasvir ettii trden skc ve tekdze bir evren deildir; tersine gzlemciye her lekte ayr bir dnyann kaplarn aralar. Fraktal
bir nesneye bakan gzlemci, matematikdeki sonsuz kavramnn nasl somuta dntne tank olur.
Yukarda bir ekenar genin kenarlarnn orta noktalarnn kullanlmasyla oluan ekenar genlere ait fraktal grmektesiniz.
Bu genlerin ykseklikleri her bir sonraki admda nasl deiir?
Ekenar genlerin kenar uzunluklaryla ykseklikleri arasnda nasl bir ifade yazlabilir? Aklaynz.
Kaynaka: http://web.itu.edu.tr
genlerde Kenarortay
A
genlerde kenarlarn orta noktalarn karlarndaki kelere birletiren doru paralarna kenarortay denir. A kesine ait kenarortay Va ile gsterilir.
Va
B
BD = DC ve Va = AD dir.
rnek
Cetvel ve pergel yardmyla kenar uzunluklar 6 cm, 7 cm ve 8 cm olan gen oluturalm. Kenar
ortaylarn izelim.
Cetvel ile 8 cm uzunluunda bir doru

paras izelim. Doru parasnn bir ucunu A, dier ucunu B olarak isimlendirelim.
Pergelin ularn 7 cm aarak sivri

ucu A noktasna sabitleyelim ve bir yay
izelim.
Pergelin ularn 6 cm aarak sivri ucu

B noktasna sabitleyelim ve bir yay izelim.
Yaylarn kesiim noktasn C olarak

isimlendirelim C noktasn cetvel yardmyla A ve B noktalar ile birletirelim.
167
2. NTE
Geometri
ABC geninin AB kenarnn orta noktasn cetvel yardmyla belirleyelim ve bu

noktay C kesi ile birletirelim. C kesine ait kenarortay, Vc yi oluturmu olduk.
ABC geninin BC kenarnn orta noktasn cetvel yardmyla belirleyelim ve bu

noktay A kesi ile birletirelim. A kesine ait kenar ortay, Va y oluturmu olduk.
ABC geninin AC kenarnn orta noktasn cetvel yardmyla belirleyelim ve bu

noktay B kesi ile birletirelim. B kesine ait kenarortay, Vb yi oluturmu olduk.
Kenar ortaylarn kesim noktasn G olarak isimlendirelim.
genlerin kenarortaylar bir noktada kesiir. Bu kesime noktasna genin arlk merkezi
denir ve genellikle G ile gsterilir.
genlerin Kenarortay zellikleri

1.
A
c
Va
a2
dir.
2
Benzer ekilde Vb ve Vc kenarortaylar olmak zere
b2
c2
2Vb 2 = a 2 + c 2 , 2Vc 2 = a 2 + b 2 olur.
2
2
2Va 2 = b 2 + c 2 -
D
a
6AB@ = 6AC@
2.
Bir dik gende hipotense ait kenarortay uzunluu hipotensn yarsna eittir.
/2
/2
/2
168
2. NTE
Geometri
3.
ABC geninde G arlk merkezi olmak zere
S
F
2n
2k
k
2t
1
AG
2
1
GE =
BG
2
1
GF =
CG salanr.
2
GD =
ABC geninde 6AB@ = 6AC@
4.
F
5Va2 = Vb2 + Vc2 dir.
rnek
ABC geninde BD = DC = 3 cm, AB = 5 cm
ve AC = 4 cm dir. AD nu bulalm.
ABC geninde BD = DC olduundan 6AD@ kenarortaydr.

a2
1. zellikten 2Va2 = b2 + c2
2
62
2x2 = 42 + 52
2
23
2
2x = 41 18 den x =
cm dir.
2
4
x
rnek
A
8
ABC geninde BD = DC dir.
10
AB = 8 cm, AD = 6 cm ve AC = 10 cm ise
DC nu bulalm.
B
D
ABC geninde BD = DC olduundan 6AD@ kenarortaydr.

2
BC
1. zellikten 2 6 = 8 + 10
2
2
2
BC
BC
72 = 64 + 100
,
= 92, BC = 2 46 , DC =
2
2
2
46 cm dir.
rnek
X h = 25c ve AB = 10 cm
W h = 50c, m ÂCB
6AD@ = 6AC@, m ÂBC
A
10
B
olduuna gre DC nu bulalm.
50
25
A
10
B
50
ten
AE = DE = EC saland. kizkenar AEC geninde

W h = 50c saland. ABE ikizkeW
^
m EACh = 25c olduundan m ^DEA
25
10
50
25
&
ADC nde 6AE@ kenarortay olacak ekilde izdik. 2. zellik-
nar geninde AE = 10 cm ise DC = 2 $ 10 = 20 cm dir.
169
2. NTE
Geometri
rnek
A
ABC geninde G arlk merkezidir. GE = 3 cm ,

GC = 4 cm ise AG ve DG uzunluunu bulalm.
G
3
3. zellikten DG =
4
C
DG =
1
GC
2
1
$ 4 = 2 cm
2
GE =
3=
1
AG
2
1
AG
2
AG = 6 cm olur.
rnek
A
ABC geninde G arlk merkezidir.

D
6
DEG genin evresini hesaplayalm.
12
2. zellikten GE =
GE =
BG = 6 cm, GC = 8 cm ve BC = 12 cm ise
1
BG
2
1
$ 6 = 3 cm
2
DG =
DG =
1
GC
2
1
$ 8 = 4 cm
2
AD = DB ve AE = EC olduundan 6DE@ ' BC dir.
1
12
&
&
DEG , CBG salanr ve benzerlik oran
olduundan DE =
= 6 cm
2
2
&
_ DEG i = 6 + 4 + 3 = 13 cm dir.
rnek
A
ABC dik geninde 6AB@ = 6AC@ ve ADC geninde 6CE@ aortaydr.
10
E
x
B
BD = DC = 8 cm ve AC = 10 cm ise ED = x uzunluunu
bulalm.
BD = DC olduundan 6AD@ kenarortaydr. 6AB@ = 6AC@ ise AD = 8 cm dir. (2. zellikten)

AD = 8 cm
ise
ED = x ve AE = 8 - x dir.
10
8
= x
ADC genindeki i aortay teoreminden
8-x
64
32
=
cm olur.
10x = 64 8x ise x =
18
9
rnek
ABC dik geninde 6AB@ = 6AC@ ve G arlk merkezidir.
A
D
B
BE = 5 cm, DC = 6 cm
ise
AF nu bulalm.
ABC dik geninde 6AB@ = 6AC@ ve G arlk merkezidir. 4. zellikten

61
2
2
5 AF = 5 2 + 6 2, 5 AF = 61 ise
AF =
cm buluruz.
5
170
2. NTE
Geometri
rnek
ABC geninde G arlk merkezi ve 6FE@ // 6BC@ dir. BC = 24 cm ise FE = x uzunluunu bulalm.
A
BC = 24 cm ise (G arlk merkezi olduundan) BD = 12 cm dir.

x
6FE@ ' 6BC@ ise FGE + DGB salanr ve benzerlik oran 3. zellikten
G
B
FE = x =
1
1
BD = $ 12 = 6 cm olur.
2
2
1
dir.
2
rnek
Bir doru parasnn orta dikmesini pergel ve cetvel yardmyla izelim.
2) Pergelimizi 3 cm den biraz fazla olacak ekilde rnein 4 cm aalm. Pergelin

sivri ucunu nce A, sonra B noktalarna getirerek doru parasnn altnda ve stnde
yaylar oluturalm.
1) Cetvel ile 6 cm lik doru paras izelim, u noktalar A ve B olarak isimlendirelim.
3) Yaylarn kesitii noktalar cetvel yardmyla birletirelim. Doru parasnn orta

dikmesini oluturmu olduk.
4) Orta dikme zerinde baz noktalar

belirleyelim. Belirlediimiz noktalar cetvel
yardmyla A ve B noktalar ile birletirelim.
Bir doru parasnn orta dikmesi

zerinde alnan her noktann doru
parasnn u noktalarna olan uzaklklar eittir.
5) Orta dikme zerinde belirlediimiz

her bir noktann A ve B noktalarna olan
uzaklklarnn eit olduunu grm olduk.
* Cetvel ile 6 cm uzunluunda bir doru paras

iziniz. Pergel ile doru parasnn kenar orta dikmesini oluturunuz.
171
2. NTE
Geometri
rnek
Bir genin kenar orta dikmelerini ve evrel emberini izelim.
A
ABC geni
genin kenarlarnn orta noktalar belirlenir.
Srasyla BC, AC ve AB kenarlarna ait orta dikmeler izilir.

A
genin kenar orta dikmelerinin bir noktada

kesitiini grrz.
Pergelin sivri ucunu kenar orta dikmelerin kesiim noktasna sabitleyerek pergelin dier ucunu
A noktasna getirelim.
Bir genin evrel emberinin merkezi

kenar orta dikmelerinin kesiim noktasdr.
* Cetvel ve pergel yardmyla bir kenar uzunluu 6 cm olan ekenar gen iziniz. genin
kenar orta dikmelerini gnye ve cetvel yardmyla
oluturunuz. Kenar orta dikmelerin kesim noktasndan yararlanarak pergel ile genin evrel
emberini iziniz.
Pergelin sivri ucunun konumunu bozmadan

bir ember izelim.
172
2. NTE
Geometri
rnek
Bir doru izelim, bu doruya gnye yardmyla belirli bir noktadan geen dik doru oluturalm.
A
A
Bir doru modeli izdik ve A noktasn

belirledik.
Gnyenin dik kenarlarnn birini doru

ile aktrp dier dik kenar A noktasna
denk getirdik.
Cetveli takip ederek A noktas ile doruyu birletirdik. Birletirdiimiz doru A noktasndan geen ve ilk doruya dik olan dorudur.
rnek
eitlerine gre genlerin yksekliklerinin kesim noktasn belirleyelim.
1. Dar al gen
2. Geni al gen
A
E
H
B
E
B
6CF@ = 6AB@, 6BE@ = 6AC@, 6AD@ = 6BC@
H noktas yksekliklerin kesim noktasdr.
6HE@ = 6AB@, 6BF@ = 6AH@, 6AD@ = 6HB@
3. Dik al gen
A
Her gende ykseklikler veya uzantlar tek bir noktada kesiir. Eer gen dar
al gen ise ykseklikler genin iinde,
dik al gen ise ykseklikler geninin
zerinde, geni al gen ise yksekliklerin uzantlar genin dnda kesiir.
6AH@ = 6CH@, 6HD@ = 6AC@
173
2. NTE
Geometri
ALITIRMALAR
a) (...) Dik genlerde kenarortaylarn her birinin uzunluu karsndaki kenarn yarsna eittir.
b) (...) Bir doru parasnn orta dikmesi zerinde alnan her noktann doru parasnn u noktalarna olan uzaklklar eit deildir.
c) (...) Kenarortaylarn kesitii nokta genin arlk merkezidir.
) (...) Geni al genlerde yksekliklerin kesim noktas genin d blgesindedir.
d) (...) Bir gende evrel emberin merkezi kenar orta dikmelerin kesim noktasdr.
2.
ABC geninde AE = EC ve AD = DB dir.

D
F
6
BF = 6 cm, FC = 5 cm ise DF + FE ka santimetredir?
A) 5,5
B) 6
3.
C) 6,5
D) 7
E) 7,5
A
6
ABC geninde BD = DC = AC = 4 cm ve AB = 6 cm
ise AD = x ka santimetredir?
4.
10
ABC ekenar gendir. E diklik merkezi ve AB = 10 cm ise

AD uzunluunu bulunuz.
5.
6
x
B
6AE@, 6BC@ nin kenar orta dikmesidir.
AB = 6 cm, DC = 3 cm ise BD = x ve AC = y uzunluklarn bulunuz.
y
3
174
2. NTE
Geometri
6.
ABC dik geninde 6AB@ = 6AC@ ve 6AD@ kenarortaydr.
AB = 6 cm, AC = 8 cm ise AD ka santimetredir?

C
A) 3
B) 4
7.
C) 5
D) 6
E) 7

D
BG = 4x + 2 ve GD = 3x - 2 olduuna gre AC katr?
G
B
A) 12
B) 13
8.
C) 14
ortaydr.
AB = 6 cm, AE = EC = 4 cm olduuna gre DE ka

C
A) 2,5
B) 3
9.
E) 16
ABC geninde 6AB@ = 6AC@ ve ADC geninde 6DE@ a-
D) 15
santimetredir?
C) 3,5
D) 4
E) 4,5
ABC geninde G arlk merkezi ve 6AG@ = 6BG@ dir.
GC = 8 cm ise AB ka santimetredir?
8
B
10.
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@, AD = DB

ve BK = KC dir.
3 $ LC = DC ve KL = 3 cm ise AC ka santimetredir?
3
L
C
A) 15
B) 16
A
11.
C) 17
D) 18
ABC geninde G arlk merkezi ve 6GK@ // 6BC@ dir.

GK = 8 m ise
G
B
E) 19
BC ka santimetredir?
K
C
175
2. NTE
Geometri
9.4.4 Dik gen ve Trigonometri

Trk - slam Dnyasnda Trigonometri
inde bulunduumuz yzylda yaplan bilimsel aratrmalar. gstermitir ki; trigonometriye ait temel bilgiler, 8. ile 16. yzyl Trk slam
Dnyas matematikileri tarafndan ortaya konulmu ve belli bir noktaya kadar da gelitirilmitir. Bunun nedenini, u ekilde aklamak
mmkndr.
Bilindii gibi, 8. ile 16. yzylda Trk - slam Dnyasnn hemen
her yresinde astronomi (gkbilim) almalar ve bunun sonucu olarak da, youn bir rasathane (gzlemevi) kurma almalar vard. Bu rasathanelerdeki bilimsel almalarda, astronomiye yardmc olarak, trigonometri kullanlmaktayd.
Astronominin temelini tekil eden kresel astronomi, dorudan doruya, kresel trigonometrinin astronomiye uygulanmasndan domutur. Gezegen ve uydu ile yldzlarn gkkresindeki yerleri (koordinatlar) ve hareketleri ile ilgili hesaplamalar; kresel genin, kresel trigonometriye uygulanmasyla
elde edilebilmektedir. Dolaysyla, o devir Trk-slam Dnyasnda, Trigonometri mstakil bir bilim haline
gelmi ve olduka gelimitir.
Kaynaka:www.yunus.hacettepe.edu.tr.
Dik gende Pisagor Teoremi
Pisagor teoremini ispatlayalm.
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@ ve BC = a br
AC = b br, AB = c br dir.
ABC dik geninden 4 tane oluturalm.
a
b
c
1442443
b
c
Krmz blgeyi
tadk.
Yeil blgeyi tadk. Bir kenar uzunluu c br ve a br olan karesel blgeler

oluturduk. Alan = c2 + a2 br2 dir.
geninde
a
a
14243
1442443 14243
c
a
Bir kenar uzunluu b br olan

karesel blgenin alan b2 br2 dir.
1442443
34241
b2 = c2 + a2 dir.
176
2. NTE
Geometri
Bh = 90 olmas iin gerek ve yeter art b2 = c2 + a2

Bir ABC geninde m ^W
olmasdr. Yani
Bh = 90
b2 = c2 + a2 ise m ^W
m ^W
Bh = 90 ise b2 = c2 + a2 dir.
rnek
Aada verilen dik genlerde verilmeyen uzunluu bulalm.
a)
b)
13
10
B
C
E
Pisagor teoremine gre;

Bh = 90 olduundan,
a) m ^W

AC = AB + BC
10
b) DEF geni ikizkenar dik gendir ve

m ^W
Eh = 90 dir.
132 = 52 + x2 & x2 = 169 25
x2 = 144
y2 = 102 + 102
ise x = 144 = 12 olur.
DF = DE + EF
y2 = 200
zm kontrol edersek;
ise
y = 200 = 10 2 dir.
AB = 5 ve BC = 12 deerlerini kullanarak
2
5 2 + 12 12 = AC & 25 + 144 = AC
169 = AC
ise
AC = 13 olarak bulunur.
klid Teoremleri
A
ABC dik geninde 6AB@ = 6AC@ ve 6AH@ = 6BC@ dir.
AB = c, AC = b, BC = a, AH = h, BH = p ve
B
p
H
k
C
144444424444443
a
HC = k olmak zere;
HB
HA
p
h
&
&
den
HBA + HAC $
=
$ =
h
k
HA
HC
h2 = p k
AC
BC
b
a
&
&
den
ABC + HAC $
=
$
=
k
b
HC
AC
b2 = k a
AB
BC
c
a
&
&
ABC + HBA $
=
$ p = c dan
HB
BA
c2 = p a
a=a$a=p+k$
1
1
1
dan
=
+
p$k
k$a p$a
p
a
k
=
+
p$k$a
p$k$a p$k$a
1
1
1
= 2 + 2
h2
b
c
olur.
177
2. NTE
Geometri
rnek
Dik gende pisagor teoremini klid teoremlerinden yararlanarak ispatlayalm.
C
a
43
b2 = p . a
44
4
44
44
2
b2 + c2 = p . a + k . a
44
14
4
b2 + c2 = a (p + k)
ise b2 + c2 = a2 olur.
123
c2 = k . a
rnek
B
a
ABC dik geninde 6BA@ = 6AC@ ve 6AH@ = 6BC@ dir.
BH = HC = a br ise AH nu bulalm.
a
A
C
2
klid teoremine gre AH = BH $ HC

2
AH = a $ a = a 2 ise AH = a br olur.
rnek
D
Yanda verilen dik genlerde x ve y uzunluklarn bulalm.
6
B
C
E
x2 = 32 + 42
y2 = 62 + 82
x2 = 25
y2 = 100
x = 5 br
y = 10 br
3 4 5 zel geni mevcuttur.
3 4 5 zel geninin katlar da 3k 4k 5k,

^k ! R, k ! 0h pisagor bantsn gerekler.
k = 2 iin 6 8 10 gibi
Baz zel genler (k ! R ve k ! 0 olmak zere)

D
A
13k
5k
B
12k
17k
8k
25k
7k
C
E
15k
178
24k
2. NTE
Geometri
rnek
A
ABC dik geninde 6AB@ = 6AC@ ve 6AD@ = 6BC@ dir.
AD = 6 cm, DC = 4 cm ise AB = x uzunluunu bulalm.
6 2 = BD $ 4 den BD = 9 cm
x2 = 9 13
ise
x2 = 117 dan x = 3 13 cm dir.
rnek
ABC dik geninde 6AC@ = 6CB@ ve 6HC@ = 6AB@ dir.
AC = 6 cm, CB = 8 cm
1
HC
1
HC
HC =
1
AC
1
BC
ise
HC nu bulalm.
100
1
1
1
1
+
=
+
=
36 64
36 $ 64
62 82
36 $ 64
100
ise
HC =
6$8
= 4, 8 cm olur.
10
rnek
A
x
D
ABC dik geninde 6AC@ = 6BC@ ve 6AB@ = 6DC@ dir.
AC = 6 cm, BC = 8 cm ise AD = x uzunluunu bulalm.
Pisagor bantsndaki 3k 4k 5k zel genindeki k = 2 iin

(6 8 10)
AB = 10 cm dir.
6 = x 10
36
= 3, 6 cm dir.
x=
10
2
rnek
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@ ve 6BD@ = 6AC@ dir.
A
10
AD = 10 cm, DC = 12 cm ise BD nu bulalm.

2
BD = AD $ DC
D
12
BD = 10 $ 12
BD = 120 = 2 30 cm dir.
179
2. NTE
Geometri
rnek
ABC geninde 6BC@ = 6AD@ dir.
A
5
AB = 5 cm, BD = 4 cm, DC = 6 cm olduuna gre
AC = x uzunluunu bulalm.
B
m ^W
A h ! 90 olduundan klid teoremlerini kullanamayz.
ABD dik geninde 3 4 5 zel geninden AD = 3 cm dir.

ADC dik geninde x2 = 62 + 32

x2 = 36 + 9
x2 = 45
ise
x = 45 = 3 5 dir.
rnek
A
ABC geninde 6DB@ = 6BC@ ve AD = DC dir.

AB = 13 cm, BC = 5 cm
ise
DB = x uzunluunu bulalm.
D
13
x
B
6DB@ = 6BC@ ve 6AK@ = 6KB@ ise 6AK@ // 6DB@ dir.
D
12
AD = DC
13
KB = BC = 5 cm olmaldr.
5 12 13 zel geninden AK = 12 cm
12
&
&
AKC + DBC den x =
= 6 cm dir.
2
x
K
ise
rnek
A
x
3
AB = 3 cm, BC = 4 cm
B
A
D
b
a
x
3
4
a
b
B
ABC geninde 6AC@ = 6DB@ ve

%
%
m _ DCB i = m ^ ABDh dir.
ise
DB = x uzunluunu bulalm.
%
Ch = a, m _ DBC i = b
DCB geninde m ^X
A h = b dir.
olduundan m ^W
%
m _ ABC i = 90 klid teoreminden
1
1
1
= 2 + 2
x2
3
4
25
32 $ 42
1
ise x 2 =
= 2 2
2
52
x
3 $4
3$4
12
x=
=
cm dir.
5
5
180
ise
a + b = 90
2. NTE
Geometri
Dik gende Dar Alarn Trigonometrik Oranlar
A
Kar
Dik
c
Kenar
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@

%
ve m _ BCA i = a olmak zere
Hipotens
a
B
a
Komu Dik Kenar
Dik gende bir dar ann karsndaki dik kenarn uzunluunun hipotens uzunluuna oran o dar
ann sinsn verir. Bir a asnn sins sin a ile gsterilir.
sin a =
Karfl dik kenar uzunluu

c
=
b
Hipotens uzunluu
Dik gende bir dar ann komusundaki dik kenarn uzunluunun hipotens uzunluuna oran o
dar ann kosinsn verir. Bir a asnn kosins cos a ile gsterilir.
cos a =
Komflu dik kenar uzunluu

a
=
b
Hipotens uzunluu
Dik gende bir dar ann karsndaki dik kenar uzunluunun komusundaki dik kenar uzunluuna
oran o dar ann tanjantn verir. Bir a asnn tanjant tan a ile gsterilir.
tan a =

c
= a
Dik gende bir dar ann komusundaki dik kenar uzunluunun karsndaki dik kenar uzunluuna
oran o dar ann kotanjantn verir. Bir a asnn kotanjant cot a ile gsterilir.
cot a =

a
= c dir.
rnek
A
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@ dir.
10
AB = 8 cm, BC = 6 cm ve AC = 10 cm ise
a asna ait trigonometrik oranlar yazalm.

a
B
Sins bantsndan
Kosins bantsndan
Tanjant bantsndan
Kotanjant bantsndan
8
4
=
5
10
6
3
cos a =
=
5
10
8
4
tan a =
=
3
6
6
3
cot a =
=
olur.
4
8
sin a =
181
2. NTE
Geometri
rnek
3
ise tan a deerini bulalm.
5
Soruyu dik gen oluturarak zelim.
0 1 a 1 90 olmak zere
sin a =

AB
3
3
sin a =
ise
= , AB = 3k, AC = 5k
5
5
AC
5k
3k
k ! R, k ! 0 dr.
2
Pisagor bantsndan BC = ^5kh2 - ^3kh2 = 25k 2 - 9k 2 = 16k 2
a
B
BC = 4k ise tan a =
3k
3
=
olur.
4k
4
rnek
0 1 a 1 90 , 0 1 b 1 90 olmak zere a + b = 90 dir. cot a =
Soruyu dik gen oluturarak zelim.
A

cot a =
7k
3
ise sin b deerini bulalm.
7
3
7
BC
ise
AB
3
,
7
BC = 3k, AB = 7k
k ! R, k ! 0 dr.
Pisagor bantsndan
2
AC = ^7kh2 + ^3kh2 = 49k 2 + 9k 2 = 58k 2
a
B
3k
AC = 58 k
rnek
ise
sin b =
3 58
3k
=
olur.
58
58 k
ABC ikizkenar dik geninde 6AB@ = 6BC@ dir.

m ^W
Ah = 45, m ^X
Ch = 45, AB = 10 cm ise 45 nin
A
45
trigonometrik oranlarn bulalm.

m ^W
Ah = 45 ve m ^X
Ch = 45 ise
10
BC = 10 cm dir.
Pisagor bantsndan
45
AC = 10 2 + 10 2 = 200
AC = 200 = 10 2 cm
sin 45 =
2
10
1
=
=

2
10 2
2
tan 45 =
10
=1
10
cos 45 =
2
10
1
=
=

2
10 2
2
cot 45 =
10
=1
10
olur.
A
45
kizkenar dik gende hipotens uzunluu dik kenar uzunluunun

2 katdr.
a 2
a
45
182
2. NTE
Geometri
rnek
A h = 30 ve m ^X
Ch = 60 dir.
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@, m ^W
ise 30 ve 60 nin trigonometrik oranlarn
AC = 10 cm, BC = 5 cm
yazalm.
30
10
Pisagor teoreminden
2
AB = 10 2 - 5 2 = 100 - 25 = 75, AB = 75 = 5 3 cm
60
sin 30 =
cot 30 =
tan 60 =
BC
AC
AB
BC
AB
BC
AB
BC
5 3
3
3
5
5
1
1
= , cos 30 =
=
=
, tan 30 =
=
=
=
10
2
10
2
3
AC
AB
5 3
3
AB
BC
5 3
5 3
3
5
1
= 3 , sin 60 =
=
=
, cos 60 =
=
=
5
10
2
10
2
AC
AC
5 3
= 3
5
ve
cot 60 =
BC
AB
5
5 3
3
1
olur.
=
3
3
A
60
30 60 90 ye sahip bir dik gende 30 nin karsndaki kenar uzunluu hipotensn kenar uzunluunun yarsna, 60 nin karsndaki kenar uzunluu 30 nin karsndaki kenar uzunluunun 3
katna eittir.
2a
30
a 3
rnek
Ekenar genin yksekliinin uzunluu ile kenar uzunluu arasndaki ilikiyi belirleyelim.
A
ABC ekenar gen ve AC = BC = AB = a cm olsun.
6AH@ = 6BC@ olacak ekilde 6AH@ oluturduk.
30 30
60
ABC ekenar gen olduundan BH = HC =
60
a
2
a
2
Pisagor bantsndan
a2
3a 2
a 2
2
AH = a 2 - b l = a 2 =
4
4
2
2
a 3
3a
AH =
=
cm olur.
4
2
Bir kenar uzunluu a br olan ekenar genin ykseklii
a 3
br dir.
2
rnek
Bir kenar uzunluu 8 cm olan ekenar genin yksekliini hesaplayalm.
Bir kenar uzunluuna a, ykseklie h diyelim.
h=
a$ 3
a$ 3
8$ 3
olduundan h =
=
= 4 3 cm bulunur.
2
2
2
183
a
cm olur.
2
2. NTE
Geometri
rnek
Ykseklii 4 cm olan ekenar genin bir kenar uzunluunu hesaplayalm.
Bir kenar uzunluuna a, ykseklie h diyelim.
h=
a$ 3
a$ 3
&a=
olduundan 4 =
2
2
8 3
8
&a=
cm bulunur.
3
3
rnek
ABC ekenar gen ve AC = 12 cm olduuna gre h uzunluunu bu-
lalm.
12
Ekenar genin bir kenar uzunluu 12 cm olduuna gre
a$ 3
12 $ 3
= 6 3 cm olur.
den h =
2
2
h=
Birim ember ve Trigonometrik Oranlar

y
(0, 1)
P(x, y)
1
0
(1, 0)
(1, 0)
Analitik dzlemde, merkezi balang noktasnda ve yarap uzunluu 1 birim olan embere birim
(trigonometrik) ember denir.
Birim ember zerindeki her P(x, y) noktas iin;
x + y2 = 1 bants salanr.
2
(0, 1)
Birim ember zerinde P(x1, y1) noktas ile elenen a

%
m _ AOP i = a olsun.
y (Sins ekseni)
P
y1
P(x1, y1) = P(cosa, y1)

P(x1, y1) = P(x1, sina)
1
a
x1
x
(Kosins ekseni)
Birim ember zerindeki P noktasnn apsisine

a asnn kosins denir.
x 1 = cos a dr. Birim emberden de grld
gibi - 1 # cos a # 1 dir.
a asnn kosins, P(x1, y1) noktasnn apsisine eittir. Buna gre, x eksenine kosins ekseni
diyebiliriz.
Birim ember zerindeki P noktasnn ordinatna a asnn sins denir. y 1 = sin a dr. Birim emberde grld gibi
- 1 # sin a # 1 dir.
a asnn sins, P(x1, y1) noktasnn ordinatna eittir. Buna gre y eksenine sins ekseni diyebiliriz.
184
2. NTE
Geometri
x=1
y
y2
Q(1, y2) = Q(1, tana)
6OP nn x = 1 dorusunu kestii Q noktasnn or-
dinatna a asnn tanjant denir.
Birim ember zerinde P(x, y) noktas ile elenen a

%
asnn tanjant Q(1, y2) noktasnn ordinatna

eittir. Bu durumda, x = 1 dorusuna tanjant ekseni
diyebiliriz.
a
Tanjant ekseni
y
Kotanjant ekseni
y=1
R(x2, 1) = R(cota, 1)
P(x, y)
a
x2
Birim ember zerinde P(x, y) noktas ile elenen a

%
[OP nn y = 1 dorusunu kestii R noktasnn apsisine a asnn kotanjant denir.
a asnn kotanjant, R(x2, 1) noktasnn apsisine
eittir. Bu durumda y = 1 dorusuna kotanjant ekseni
diyebiliriz.
rnek
sin120 ve cos120 deerlerini bulalm.
%
120 = 90 + 30 olduundan m _ POA i = 30
%
ve m _ OPA i = 60 dir.
y (sin)
P
60
30
x (cos)
A noktasnn ordinat ann sinsn, B noktasnn

apsisi ann kosinsn verir.
30 60 90 zel geninden
3
OA =
= sin 120
2
OB =
-1
1
ve B =
= cos 120 olur.
2
2
rnek
sin135 ve cos135 deerlerini bulalm.
%
135 = 90 + 45 olduundan m _ POA i = 45
%
ve m _ OPA i = 45 dir.
y (sin)
P
1
B
45
45
x (cos)
A noktasnn ordinat ann sinsn, B noktasnn

apsisi ann kosinsn verir.
2
OA =
= sin 135
2
2
- 2
OB =
B=
= cos 135 olur.
ise
2
2
185
2. NTE
Geometri
rnek
tan120 ve cot120 deerlerini bulalm.
y
R
%
120 = 90 + 30 olduundan m _ BOR i = 30
%
m _ BRO i = 60 dir.
B
60
30
x2
3
- 3
1
RB =
=
= cot 120
ise x 2 =
3
3
3
OQy2 dik genindeki y2 noktas tan120 deerini verir.
30
Oy 2 = 3 ,
30
y 2 = - 3 = tan 120 olur.
60
y2
genlerde Kosins Teoremi

A
c
A
a2 = b2 + c2 2bc cos W
B
b2 = a2 + c2 2ac cos W
C dir. spatlayalm.
c2 = a2 + b2 2ab cos X
ABC geninde 6AH@ = 6BC@ dir.
A
c
BH = x alnrsa HC = a - x olur.
ABH dik geninde

2
AB = BH + AH
B
ax
C
2
c2 = x2 + h2 ise h2 = c2 x2 ... (1)

2
AHC dik geninde AC = AH + HC
b2 = h2 + (a x)2 ise h2 = b2 (ax)2 ...(2)

(1) ve (2) den
c2 x2 = b2 (a x)2
c2 x2 = b2 a2 + 2ax x2
b2 = a2 + c2 2ax ...(3)
W = x ise x = c $ cos W
B dir. Bu ifadeyi (3) de yerine yazarsak
ABH dik geninde CosB
c
B elde edilir.
b2 = a2 + c2 2ac cos W
2
A
Benzer ekilde
a = b2 + c2 2bc cos W
C olur.
c2 = a2 + b2 2ab cos X
186
2. NTE
Geometri
rnek
Yandaki ABC geninde AB = 4 cm, AC = 5 cm
%
ve m _ BAC i = 120 dir. BC = x uzunluunu bulalm.
A
4
Kosins teoremine gre x = 4 + 5 - 2 $ 4 $ 5 $ cos 120

2
x 2 = 16 + 25 - 40 $ ^- 0, 5h
x 2 = 41 + 20 = 61 den x =
120
61 cm olur.
rnek
Fizikte vektrler konusunda da kosins teoremi kullanlr.
Biti
rnein 6 metre douya doru daha sonra 8 metre kuzeye doru

yrdmz dnelim. Son konumumuzu balang noktasna gre
belirleyen vektr ve uzunluunu bulalm.
B
R = A+ B
A = 6m
Balang
= A + B - 2 A $ B $ Cos90
>
0
2
2
2
R = A + B
B = 8m
R = A+ B
R = 6 2 + 8 2 = 100
R = 10 m olur.
rnek
Yandaki ABC geninde
AE = 6 cm, EC = 5 cm, CD = 6 cm, DB = 6 cm ve
DE = 4 cm dir.
AB = x uzunluunu bulalm.
EDC genindeki kosins teoreminden

%
4 2 = 5 2 + 6 2 - 2 $ 5 $ 6 $ cos _ ECD i
%
16 = 25 + 36 - 60 $ cos _ ECD i
%
60 $ cos _ ECD i = 45
4
B
45 3
3
%
bulunur.
cos _ ECD i =
=
4
60 4
ABC genindeki kosins teoreminden

%
x 2 = 11 2 + 12 2 - 2 $ 11 $ 12 $ cos _ ECD i
3
x 2 = 121 + 144 - 22 $ 12 3 $
4
x 2 = 265 - 198
x 2 = 67 den x =
67 cm olur.
187
2. NTE
Geometri
rnek
A
6
9
Yandaki ekilde AC = 6 cm, AB = 9 cm, BC = 8 cm

CD = 3 cm ve CE = 2 cm dir. DE = x uzunluunu bulalm.
2
E
8
B
%
%
m _ ACB i = m _ DCE i = a alalm. ABC genindeki kosins teoreminden
92 = 62 + 82 2 6 8 cos a
81 = 36 + 64 96 cos a
19
96
19
DCE genindeki kosins teoreminden x2 = 32 + 22 2 3 2
96
19
85
85
x2 = 13
, x2 =
ise x =
cm dir.
8
8
8
96 cos a = 19 ise cos a =
rnek
Yandaki model iki kpei gezdiren bir kiinin konumunu
gstermektedir.
Kpeklerin aralarndaki mesafeyi bulalm.
60
2m
2m
Kosins teoremine gre A ve B noktalarnda bulunan iki

kpein arasndaki uzaklk
1
AB 2 = 2 2 + 2 2 - 2 $ 2 $ 2 $ cos 60 = 4 + 4 - 8 $ = 4
2
ise AB = 2 m olur.
rnek
Bir dan eteklerindeki en uzak noktalar B ve C dir.
Ah = 60 olacak ekilde A noktas

BC nu bulmak iin m ^W
tespit ediliyor. AB = 20 km ve AC = 30 km ise BC nu yaklak olarak bulalm.
ABC geninde kosins teoremini uygulayalm.

BC
= 202 + 302 2 . 20 30 cos60 = 400 + 900 1200
BC = 700
BC = 700 BC uzunluu yaklak olarak 26 km dir.
188
1
= 700
2
2. NTE
Geometri
ALITIRMALAR
a) (...) Bir dik gende dik kenarlarn uzunluklarnn kareleri toplam hipotens uzunluunun karesine eittir.
b) (...) 45 45 90 zel geninde hipotens uzunluu dik kenar uzunluunun
2 katdr.
c) (...) Bir dik gende kar dik kenar uzunluunun komu dik kenar uzunluuna oran sins deerini verir.
) (...) Bir dik gende komu dik kenar uzunluunun, kar dik kenar uzunluuna oran kotanjant
deerini verir.
d) (...) Birim emberin ap uzunluu 1 birimdir.
2.
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@ ve AD = DC dir.

AB = 12 cm, CB = 5 cm
12
ise
BD = x ka cm tr?
3.
B
A
ABC geninde 6AB@ = 6AC@ ve 6AD@ = 6BC@ dir.
2 15
AC = 2 15 cm, DC = 6 cm
A) 2
10 C) 2 10 D) 4 10 E) 6 10
A
4
ABC geninde 6AC@ = 6BC@ ve 6DC@ = 6AB@ dir.
AD = 4 cm, DC = 6 cm
BD = x katr?
A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
E) 9
5.
%
ABC geninde m _ ACB i = 60, AC = 5 cm
x
ise
AB = x katr?
B)
4.
ise
A) 7
BC = 8 cm dir. AB = x ka cm dir?
60
B) 6
C) 5
D) 4
189
E) 3
2. NTE
Geometri
A
6.
%
ABC ikizkenar geninde m _ BAC i = 120 ve
120
12
7. 0 1 a 1 90 olmak zere cos a =

A) 4 3 B)
8.
BC = 12 cm dir. AC = AB = x uzunluunu
bulunuz.
5
6
ise
cot a katr?
4 15
5 11
6 13
4 7
C)
D)
E)
7
15
11
13
%
%
ABC geninde m _ ABC i = 45, m _ BCA i = 60 ve
12
AC = 12 cm dir. AB = x ka santimetredir?
60
45
A) 12 3 B) 4 3 C) 4 6 D) 6 3 E) 6 6
9.
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@ dir.
AB = 4 cm, AD = DC = 5 cm
bulunuz.
D
ise
AC nu
Yanda grlen tahta ikizkenar gensel eklin tepe

as 120 dir. Eit olan kenarlardan birinin uzunluu 3 m
olduuna gre eklin tabannn uzunluunu bulunuz.
10.
11.
Bir gln en geni blmnn uzunluunu lmek

Ah = 60 olacak ekilde yandaki model oluturuiin m ^W
luyor. AB = 400 m, AC = 300 m olduuna gre BC
uzunluu yaklak ka metredir?
190
2. NTE
Geometri
9.4.5 genin Alan
&
Kenar uzunluklar a, b ve c olan ABC ni ve 6AH@ yksekliini izelim.
1
&
&
A _ ABC i = $ a $ b $ sin a bantsn gsterelim. AHC de;
2
AH
ha
sin a =
& sin a =
& h a = b $ sin a
b
AC
a $ ha
&
A _ ABC i =
eitliinde h a = b $ sin a y kullanrsak,
ha
B
C
a
1
&
A _ ABC i = $ a $ b $ sin a eitlii elde edilir.
2
ki kenarnn uzunluu a ve b, bu kenarlar arasndaki as a olan genin alan
1
&
A _ ABC i = $ a $ b $ sin a eklindedir. Buna trigonometrik alan bants denir.
2
rnek
rnek
A
A
4
6 cm
30
D
2
B
8 cm
Yukarda verilen genin alann hesaplayalm.

Trigonometrik alan bantsn kullanrsak
1
1
&
A _ ABC i = $ 6 $ 8 $ sin 30
c sin 30 = m
2
2
&
A ^ AEDh
& nin sonuA _ ABC i
Yukardaki verilere gre

cunu hesaplayalm.
1
1 1 1
$ 4 $ 6 $ sin W
A
2
1
1
&
A _ ABC i = $ 6 $ 8 $
2
2
&
A ^ AEDh
1
bulunur.
=
=
&
4
1
A _ ABC i
$ 8 $ 12 $ sin W
A
2 2 2
1
&
A _ ABC i = 12 cm 2 olur.
rnek
D
3 2
DE = DF ,
cm
6 cm
&
m ^X
Dh = 90 olduuna gre A ^DEFh ni hesaplayalm.
m ^X
Dh = 90 ve DE = DF olduundan
m ^W
E h = m ^W
Fh = 45 olmak zorundadr.
1
&
A ^DEFh = $ 3 2 $ 6 $ sin 45
2
1
1
&
A ^DEFh = $ 3 2 $ 6 $
2
2
d sin 45 =
Baka bir yoldan;
1
n
2
&
A ^DEFh = 9 cm 2 olur.
191
1
&
A ^DEFh = $ DE $ DF $ sin 90
2
1
&
A ^DEFh = $ 3 2 $ 3 2 $ 1 ^sin 90 = 1h
2
1
&
A ^DEFh = 1 $ 9 $ 2 1
2
&
A ^DEFh = 9 cm 2 olur.
2. NTE
Geometri
&
evre _ ABC i
kenarnn uzunluu verilen genlerin alan u =
olmak zere
2
&
A _ ABC i = u $ û - ah $ û - bh $ û - ch eklinde hesaplanr.
rnek
A
6 cm
5 cm
&
Yandaki verilere gre A _ ABC i ni hesaplayalm.
5+6+9
20
u=
=
= 10 dur.
2
2
9 cm
&
A _ ABC i = u $ û - ah $ û - bh $ û - ch = 10 $ ^10 - 9h $ ^10 - 5h $ ^10 - 6h
&
&
A _ ABC i = 10 $ 1 $ 5 $ 4 & A _ ABC i = 10 2 cm 2 bulunur.
rnek
A
8 cm
7 cm
13 cm
&
Yandaki verilere gre A _ ABC i ni hesaplayalm.
8 + 7 + 13
28
u=
=
= 14 tr.
2
2
&
A _ ABC i = u $ û - ah $ û - bh $ û - ch = 14 $ ^14 - 13h $ ^14 - 7h $ ^14 - 8h
&
&
A _ ABC i = 14 $ 1 $ 7 $ 6 & A _ ABC i = 14 3 cm 2 bulunur.
rnek
D
8
10
&
A ^DEFh =
&
Yandaki verilere gre A ^DEFh ni hesaplayalm.
10 + 8 + 8
26
u=
=
= 13 tr.
2
2
&
13 $ ^13 - 10h $ ^13 - 8h $ ^13 - 8h = 13 $ 3 $ 5 $ 5 & A ^DEFh = 5 39 cm 2 dir.
rnek
K
3 cm
&
A ^KLMh =
4 cm
5 cm
&
Yandaki verilere gre A ^KLMh ni hesaplayalm.
3+4+5
12
u=
=
= 6 dr.
2
2
&
6 $ ^6 - 5h $ ^6 - 4h $ ^6 - 3h = 6 $ 1 $ 2 $ 3 & A ^KLMh = 6 cm 2 olur.
192
2. NTE
Geometri
Ykseklikleri eit olan iki genin alanlar oran, yksekliklerin ait olduu tabanlarn oranna
eittir. Benzer ekilde ayn tabana sahip genlerin alanlarnn oran yksekliklerinin oranna eittir.
d1
d1 // d2 olmak zere
h
&
BC
A _ ABC i
=
olur.
&
EF
A ^DEFh
d2
rnek
A
Yandaki verilere gre

B
&
A ^ ABDh
& ni hesaplayalm.
A _ ABC i
&
&
ABD ve ABC ayn ykseklie sahiptir.
1
&
&
$5$h
BD
A ^ ABDh
A ^ ABDh
5
5
2
=
=
=
=
olur.
Buradan
olur.
&
&
8
1
8
BC
A _ ABC i
A _ ABC i
$8$h
2
rnek
D
&
FG
A _ DFG i
veriliyor. Buna gre
&
3
A ^DEHh
orann hesaplayalm.
EF = GH =
FG = 3x olursa EF = GH = x olur.
&
FG
A _ DFG i
=
olacandan
&
EH
A ^DEHh
&
&
A _ DFG i
A _ DFG i
3x
3
&
bulunur.
=
=
&
&
5
x
5
A ^DEHh
A ^DEHh
193
2. NTE
Geometri
rnek
D
BC = EF = 8 cm, AH = 6 cm,
DK = 7 cm ise
&
A _ ABC i
& orann hesaplayalm.
A ^DEFh
1
&
$8$6
A _ ABC i
6
2
=
=
olur.
&
7
1
A ^DEFh
$8$7
2
&
AH
A _ ABC i
6
=
=
olduuna gre
oran yazlabilir.
&
7
DK
DK
A ^DEFh
AH
Benzer iki genin alanlar oran bu iki genin benzerlik orannn karesine eittir.
A
D
Benzer iki genin alanlar oran, benzerlik orannn karesine eittir.

&
&
ABC + DEF ve bu iki gen arasndaki benzerlik oran k ise,
&
A _ ABC i
2
& h = k olduunu gsterelim.
^
A DEF
AB
AC
BC
&
&
ABC + DEF ve
=
=
= k,
DE
DF
EF
k ! R+
AB
AC
&
&
ABC + DEF ise W
A,X
D,
=
= k dr. Buradan
DE
DF
1
AB $ AC $ sin W
A
&
AB
AC
2
A _ ABC i
=
=
$
= k $ k = k 2 elde edilir.
&
1
DE
DF
A ^DEFh
X
DE $ DF $ sin D
2
194
2. NTE
Geometri
rnek
D
A
2 a
9
3

6
B
4
alanlarnn orann karlatralm.
F
C
12
AB
AC
BC
1
&
&
=
=
=k=
ABC , DEF dir.
tr.
3
DE
DF
EF
1
$ 2 $ 3 $ sin a
&
2
A _ ABC i
1
olur.
=
=
&
9
1
A ^DEFh
$ 6 $ 9 $ sin a
2 3 3
&
A _ ABC i
1 2
Buradan
=
c
m = k 2 olur.
&
3
A ^DEFh
rnek
Benzerlik oran
3
olan iki benzer genin alanlarnn orann hesaplayalm.
5
Alanlar oran = (Benzerlik Oran)2 olduundan

Alanlar oran = c
3 2
9
olur.
m & Alanlar oran =
5
25
rnek
Benzer iki genin benzerlik oran
1
olduuna gre kk genin alan 15 br2 ise byk genin
3
alann hesaplayalm.
Kk genin alan
1 2 1
=c m =
3
9
Byk genin alan
15
1
2
x = 9 & x = 135 br olur.
Microsoft Mathematics uygulamasn anz.

1. gen izme butonuna tklaynz.
2. Yeni alan penceredeki kenarlar veya alar blmne uygun verileri yaznz.
3. Gster ksmndaki v semboln tklayarak ykseklikler ve alan seiniz.
Belirlediiniz genin alann bulmu oldunuz.
195
2. NTE
Geometri
Ekenar gen ierisinde alnan bir noktadan kenarlara indirilen dikmelerin uzunluklar toplam
yksekliin uzunluuna eittir.
C
ABC ekenar gen, P noktas genin i blgesinde bir nok-
ta ve 6CH@ AB kenarna ait ykseklik olmak zere
PD + PE + PF = CH olduunu gsterelim.
D
P
H
C
CH = k ve AB = AC = BC = a olsun.
P noktasn A, B ve C noktalar ile birletirdiimizde ABC E
D
geninin i blgesinde farkl gen oluur.
1
1
1
&
&
&
A _ PAC i =
AC $ PD , A _ PCB i =
BC $ PE ve A ^PABh =
AB $ PF dir.
2
2
2
&
&
&
&
A _ ABC i = A _ PAC i + A _ PCB i + A ^PABh iin
1
1
1
1
a$h =
AC $ PD +
BC $ PE +
AB $ PF
2
2
2
2
1
1
1
1
a $ h = a $ PD + a $ PE + a $ PF
2
2
2
2
1
1
1
a $ h = a _ PD + PE + PF i Eitliin her iki tarafn
$ a ya bldmzde
2
2
2
h = PD + PE + PF ,
CH = PD + PE + PF olur.
rnek
ABC ekenar gen, TD = 4 br, TF = 3 br,

TE = 2 br ise AH uzunluunu hesaplayalm.
D
E
AH = TD + TF + TE olduundan
T
B
AH = 4 + 3 + 2 & AH = 9 br olur.
196
2. NTE
Geometri
rnek
A
ABC ekenar gen, TD = 6 br, TE = 4 br,

TF = 5 br olduuna gre AC uzunluunu heD
saplayalm.
E
T
B
AH = 4 + 5 + 6 & AH = 15 br olur.
Ekenar gende bir kenar uzunluunun
AC $
3
kat yksekliin uzunluunu verir. Dolaysyla
2
3
30
= 15 & AC =
& AC = 10 3 br olur.
2
3
kizkenar genin tabannda alnan bir noktadan kenarlara izilen dikmelerin toplam genin
e olan kenarlarna ait yksekliin uzunluuna eittir.
Bir ikizkenar gende taban zerinde alnan herhangi bir

noktadan dier kenarlara indirilen dikmelerin uzunluklar toplam e kenarlara ait yksekliin uzunluuna eittir.
Yanda ABC ikizkenar geninde AB = AC ve
E
F
B
D ! 6BC@ olmak zere
DE + DF = h b = h c olduunu
gsterelim.
AB = AC = a , AB kenarna ait ykseklik h c AC kenarna

ait ykseklik h b dir.
A ile D noktalarn birletirerek ABD ve ADC genlerini
E
oluturalm. ABD ve ADC genlerinin alanlarnn toplam ABC
F
B
geninin alanna eit olduundan,

D
1
1
&
&
&
A _ ABC i = A ÂBDh + A _ ADC i =
$ a $ DF +
$ a $ DE
2
2
1
1
$ a $ hb =
$ a $ DF + DE & h b = DF + DE elde edilir.
2
2
Buradan DF + DE = h b = h c dir.
197
2. NTE
Geometri
rnek
A
AB = AC , TE = 4, BH = 11 ise TD uzunluunu hesaplayalm.
H
E
BH = TE + TD & 11 = 4 + TD & TD = 7 dir.
rnek
D
DE = DF ,
RK = 2 $ RL ,
EH = 18 olduu-
na gre RL uzunluunu hesaplayalm.

H
L
RL = x dersek RK = 2x olur.
K
EH = RL + RK & 3x = 18 & x = RL = 6 dr.

F
rnek
AB = AC ,
TF = 2,
TE = 5 olduuna gre AC uzunluunu hesaplayalm.
CR = TF + TE & CR = 2 + 5 & CR = 7 dir.

30
R
F
B
CR , 30 lik ann karsnda olduundan hipotensn yani AC nn yarsna eittir.

E
C
Dolaysyla
AC
= CR = 7 & AC = 2 $ 7 & AC = 14 olur.
2
Sins Teoremi
a
b
c
=
=
dir. Buna gende sins teoremi denir.
W
W
sin A
sin B
C
sin X
spat genin alan forml yardmyla yapalm.
Bir ABC geninde
h
AHB dik geninde sin W
B = c dir.
h = c $ sin W
B olur.
A
c
b
h
H
144424443
a
ABC geninin alan,

C
a$h
&
A _ ABC i =
dir. h yerine yukardaki karln yazarsak,
2
a $ c $ sin W
B
&
A _ ABC i =
olur.
2
AHC dik geninde sin X

C=
h = b $ sin X
C olur.
h
dir.
b
a $ b $ sin X
C
&
A _ ABC i =
olur.
2
198
2. NTE
Geometri
ABC geninde b veya c kenarna izeceimiz bir dikme ile alan,
b $ c $ sin W
A
&
A _ ABC i =
olur.
2
Bu durumda alan,
b $ c $ sin W
A
a $ c $ sin W
B
a $ b $ sin X
C
&
A _ ABC i =
=
=
olur.
2
2
2
Yukardaki eitlikleri 2 ile arpar, a b c arpmna bler ve ters evirirsek,

b $ c $ sin W
A
a $ c $ sin W
B
a $ b $ sin X
C
A = a $ c $ sin W
B = a $ b $ sin X
=
=
& b $ c $ sin W
C
2
2
2
b $ c $ sin W
A
a $ c $ sin W
B
a $ b $ sin X
C
=
=
a$b$c
a$b$c
a$b$c
&
&
sin W
A
sin W
B
sin X
C
a = b = c
&
a
b
c
=
=
sonucuna ularz.
sin W
A
sin W
B
C
sin X
rnek
A
ekildeki verilere gre x i bulalm.

a
b
8
x
x
=
&
=
&
=
1
30
45
sin
sin
W
W
sin A
sin B
2
30
8
8
2
2
8
2
x = 4 2 bulunur.
x=
45
rnek
A
4 2
30
105
Yandaki verilere gre AC = x uzunluunu hesaplayalm.
x
C
Ch = 45 olur.
genin i alarnn toplam 180 olduundan, m ^X
4 2
b
c
x
=
&
=
& x = 4 bulunur.
1
W
X
2
sin B
sin C
2
2
199
2. NTE
Geometri
ALITIRMALAR
&
A _ ABC i yi bulunuz.
1.
2.
9
45
4 3
&
6
D
C
6
&
A ^DEFh yi bulunuz.
3.
9
4.
&
A
10
6
7
5.
11
6.
BD
DE = EC =
2
&
A _ ADC i
ise
& yi bulunuz.
A _ ABC i
F
A
D
H
BC = 5 cm,
&
A _ ABC i = 15 cm 2,
&
A _ BCD i = 10 cm 2 ise
FD
orann bulunuz.
AH
7. Alanlarnn oran 32 olan iki genin benzerlik oran katr?

9
8. Benzer iki genin alanlar oran
dr. Byk genin evresi 64 cm olduuna gre kk ge16
nin evresi ka cm dir?
9.
TE = 2 3 br,
D
E
11.
x
B
H
E
TF = ?
x uzunluunu bulunuz.
DE = DF = ?
45
TD = 4 3 br,
&
evre _ ABC i = 48 br ise
T
B
ABC ekenar geninde; 10.
12.
75
x uzunluunu bulunuz.
A
5
60
B
C
200
45
30
2. NTE
Geometri
9.5 VEKTRLER
Makaralar, genellikle bir ykn kaldrlmasnda halat veya zincir gibi elemanlarla kullanlarak kuvvetin ynn deitirip ykn kaldrlmasn kolaylatrmak veya palanga gibi makara sistemleri yardmyla gerekli kaldrma kuvvetini azaltmak amac ile kullanlr. Kullanlan elastik elemanlar iplik, ip, halat,
kablo, zincir, erit, film vb. ok eitli yapda olabilirler. Gnmzde eitli kullanma alanlar bulunan bu
malzemenin, M beinci yzyldan beri kullanld sanlmaktadr. En byk zellii, elastik elemanlar
yardmyla g ve kuvvet nakli iin mekanik bir eleman olarak kullanlmalardr. Denizcilikte, bilhassa
yelkenli gemilerde kullanlan en nemli tertibatlardan biridir.
Resimlerde ve fotorafta ok iareti ile belirtilen ip, halat veya tellerin ynleri ve dorultular hakknda
neler syleyebilirsiniz? Ynleri ve dorultular ayn olan dorular tek bir doru ile ifade etmek mmkn
mdr?
evrenizden yukardaki resim veya fotoraflarda grdnz ekillere benzer rnekler verebilir misiniz? Aklaynz.
Kaldrma ve iletme makinalarnda ykn kaldrlmas iin deiik makara ve halat sistemlerinden
faydalanlr.
Kaynaka: www.alioral.balkesir.edu.tr
201
2. NTE
Geometri
9.5.1 Vektr Kavram ve Vektrlerle lemler

A noktasndan balayp B noktasnda biten doru parasna ynl doru paras denir. AB eklinde gsterilir.
d
A
d, ynl doru parasnn tayc dorusudur. AB ynl doru parasnn yn A dan B ye dorudur. AB ynl doru parasnn uzunluu AB eklinde gsterilir.
Tayclar ayn veya paralel olan ynl doru paralarna paralel ynl doru paralar denir.
rnek
k//, olduuna gre AB, CD ve EF paralel ynl
doru paralardr.
k
A
Ynleri ve dorultular ayn, uzunluklar sfrdan farkl ve eit olan ynl doru paralarna e
ynl doru paralar denir.
rnek
k//, olduuna gre ve AB = CD olduundan AB ve CD e
ynl doru paralardr.
k
A
rnek
Aadaki dikdrtgende birbirine e olan ynl doru paralarn inceleyelim.
D
AB ile DC ,
AD ile BC ,
AE ile EC ,
A
DE ile EB e ynl doru paralardr.
Ynleri zt, tayclar ayn veya paralel olan ynl doru paralarna zt ynl doru paralar denir.
rnek
Aadaki zt ynl doru paralarn inceleyelim.
k
B
A
D
C
E
,
m
k dorusu zerindeki AB ve AC zt ynl doru paralardr. AB = - AC eklinde gsterilir.

,//m olmak zere DE ve KL zt ynl doru paralardr.
DE = - KL eklinde gsterilir.
202
2. NTE
Geometri
Yn ve uzunluu belli olan byklkleri belirtmekte kullanlan ynl doru paralarna vektr denir.
Yanda verilen AB ve CD e ynl doru

paralarnn her ikisi de v vektr ile temsil
edilir.
v = AB = CD dir. AB vektr yerine CD ya da CD vektr yerine de AB vektr kullanlabilir.
rnek
u
E
K
Yandaki ekilde her bir doru parasnn uzunluu, dorultusu

ve yn etir. Hepsini kullanmak yerine tamamn temsilen u vektrn yazmak yeterlidir.
Balang noktas koordinat dorusunda 0 (sfr) olan bir vektre konum (yer) vektr ad verilir.
Yandaki ekilde OA vektr A noktasnn konum vektrdr. O
ve A noktalarnn yannda parantezle verilen saylara vektrn bileenleri denir.
d
O(0)
A(a)
rnek
Yandaki ekilde OA vektr
O(0)
A(3)
B(6)
C(9)
D(12)
AB, BC ve CD
vektrlerinin yer
vektr olarak yazlr.

Bir vektrn bitim noktas bileeninden balang noktas bileeninin mutlak deer ierisindeki
farkna o vektrn uzunluu ad verilir.
rnek
Yanda bileenleri verilen baz vektrlerin uzunluklarn hesaplayalm.
O(0)
A(3)
B(7)
C(12)
OA vektrnn uzunluu OA = 3 - 0 = 3 tr.

AB vektrnn uzunluu AB = 7 - 3 = 4 tr.
AC vektrnn uzunluu AC = 12 - 3 = 9 dur.
BC vektrnn uzunluu BC = 12 - 7 = 5 tir.
203
2. NTE
Geometri
Balang ve bitim noktas ayn olan vektrlere sfr vektr denir ve 0 eklinde gsterilir. Sfr
vektrnn dorultusu ve yn belirsiz, uzunluu ise sfrdr.
rnek
Balangc ve bitii A olan vektre AA vektr denir.
AA = BB = CC = ..... = 0 eklinde ifade edilir.
Uzunluu 1 birim olan vektre birim vektr ad verilir. Verilen iki vektrn uzunluu 1 birim,
ynleri ayn ise ayn ynl birim vektrler, zt ynl ise zt ynl birim vektrler olarak adlandrlr.
rnek
k ve , dorular zerindeki vektrleri inceleyelim.
k
A
k dorusu zerindeki AB ve CD vektrleri ayn ynl birim vektrler, , dorusu zerindeki EF ve KL

vektrleri zt ynl birim vektrlerdir.
rnek
Aadaki vektrleri inceleyelim.
A
AB, CD, PR ve YZ vektrlerinin dorultular ayndr.
EF, KL ve TU vektrlerinin dorultular ayndr. EF
ve KL ayn ynl TU ise zt ynldr.
AB ve YZ vektrlerinin dorultu ve ynleri ayn,
uzunluklar eittir.
PR ve CD vektrlerinin dorultu ve ynleri ayndr.

Y
KL vektr birim vektrdr.
rnek
OA = - 1 - 0 = 1,
AD = 9 - ^ - 1h = 10,
EO = 0 - 2 = 2,
Bileenleri verilen baz vektrlerin uzunluklarn

hesaplayalm.
EC = 7 - 2 = 5,
AB = 5 - ^- 1h = 6,
204
DE = 2 - 9 = 7
OC = 7 - 0 = 7,
BD = 9 - 5 = 4 olur.
2. NTE
Geometri
Vektrlerde Toplama lemi
ki vektrden birinin balang noktas dier vektrn biti noktas ile aktrlyor. kinci vektrn
balang noktasn birinci vektrn biti noktasna birletiren vektre bu iki vektrn toplam denir.
Dzlemde AB ve CD gibi iki vektr alalm. Bu vektrlerin toplam AB + CD eklinde gsterilir.
rnek
Yandaki u ve v vektrlerinin topla-
v
x
x+ y
u+ v
m u + v , x ve y vektrlerinin toplam
ise x + y vektrdr.
Vektrlede toplama ilemi geometrik olarak iki ekilde gsterilebilir.

1. Paralelkenar Yntemi
Balanglar O noktasnda olan
a ve b vektrleri izilir. izilen iki
a+ b
kenar paralelkenara tamamlanr. O

noktasn kar keye birletiren
vektr a + b vektrn oluturur.
2. okgen (u uca ekleme) Yntemi

Vektrler birinin bitim noktas dib
erinin balang noktasna gelecek
ekilde u uca eklenir. En baa ge-
a+ b+ c
len vektrn balang noktas ile en

b
sona gelen vektrn bitim noktas
birletirilir. Bu vektr a + b + c vektrn oluturur.
rnek
a
a+ b+ c+ d
d
c
a
205
2. NTE
Geometri
rnek
b
a
a+ b
a+ b
Vektrleri toplarken sra nemli deildir. rnein, a + b = b + a veya a + b + c + d = d + a + c + b dir.
rnek
A
3
A(0)
Yanda verilen AB ve CD vektrlerinin toplamn cebirsel olarak ifade

edelim.
B(3)
C(3)
D(7)
B ve C noktalarnn bileenleri ayn say olduundan AB ve CD vektrlerini u uca eklersek toplam

vektrn AD vektr olarak ifade etmi oluruz.
AB = 3 - 0 = 3 birim,
CD = 7 - 3 = 4 birim,
AB + CD = AD = 7 - 0 = 7 birim bulunur.
3. Bileenleri Toplama Yntemi
A = â 1, a 2h ve B = ^b 1, b 2h ise A ile B nn toplam
A + B = â 1 + b 1, a 2 + b 2h biiminde bulunur. Buna bileenleri toplama yntemi denir.
rnek
A = ^3, - 4h ve B = ^- 2, 3h olduuna gre A + B n bulalm.
A + B = ^3, - 4h + ^- 2, 3h = ^3 - 2, - 4 + 3h = ^1, - 1h olur.
B
3
2
A+ B
206
2. NTE
Geometri
rnek
A = ^- 7, 11h ve B ^5, - 6h olduuna gre A + B n bulalm.
A + B = ^- 7 11h + ^5, - 6h = ^- 7 + 5, 11 - 6h = ^- 2, 5h olur.
Bir Vektrn Bir Gerek Say ile arpm

Herhangi bir a vektrnn k ! R gerek says ile arplmas k $ a eklinde ifade edilir. k gerek
says pozitif ise yn deimez, k gerek says negatif ise yn tersine evrilir.
rnek
a
Yanda verilen vektrleri kullanarak
1
1
-1
2 $ a,
$ a , - 2b, $ b, - c ve $ c
2
2
2
vektrlerini gsterelim.
b
c
2. a
-2 $ b
1
a
2
1
$b
2
-c
1
$c
2
rnek
a
d
b , c , d , e , x ve y vektrlerini a vektr cinsinden be-
lirtelim.
b =-
d=
1
$ a,
2
1
$ a,
4
3
1
$ a, x= $ a
4
4
3
y =- $ a
e =- a ,
4
c =-
rnek
A
A(2), B(3) ve C(5) noktalar veriliyor.
2. AB + 3. BC vektrnn uzunluunu hesaplayalm.
AB = 3 - ^- 2h = 5 br
2. AB = 2.5 = 10 br
BC = 5 - 3 = 2 br
3. BC = 3.2 = 6 br
2. AB + 3. BC = 10 + 6 = 16 br bulunur.
207
2. NTE
Geometri
ALITIRMALAR
1. Aadaki ifadelerin nne doru ise D, yanl ise Y yaznz.
a) (...) AB ile BA vektrlerinin yn ayndr.
b) (...) AB + BA = 0
c) (...) a = b ise a ile b vektrleri ayn vektrlerdir.
) (...) Birim vektr 1 birim uzunluundadr.
2. A(4) ve B(2) noktalar veriliyor. Buna gre AB aadakilerden hangisidir?

A) 6
B) 4
C) 2
D) 6
E) 8
3. A(2) ve B(x+3) noktalar veriliyor. AB = 9 ise x katr?

4.
O(0)
A(2)
Say dorusunda verilenlere gre OA + OB uzunluunu hesaplaynz.
B(5)
5. Aadakilerden hangisi bir nokta belirtir?

A) AB B) BC C) CD D) DE E) EE
6. A(7) ve B(x) noktalar veriliyor. AB birim vektr olduuna gre x aadakilerden hangisi olabilir?

7.
A) 8
B) 7
C) 3
D) 2
E) 4
Say dorusunda verilenlere gre AB = CD = 3. BC olduuna

gre x y = ?
8. AB + BC + CD toplamnn eitini bulunuz.

9.
Yandaki vektrlerden hangi ikisinin toplam sfr vektrdr?
c
a
10.
a
Yanda verilen a vek3

trne gre - $ a vek4
trn iziniz.
11.
a
b
c
12. AB + BC + CD + a = 0 ise a vektrnn eitini bulunuz.
208
a + b + c vektrlerinin toplamn
iziniz.
2. NTE
Geometri

1.
%
%
m _ CAB i = 120 olduuna gre m _ ADC i ka derecedir?
A) 94
B) 96
C) 98
2.
D) 100
%
m ^DEFh = m ^W
Fh
60
E) 102
ise
%
m _ DEG i ka derecedir?
3.
A) 25
B) 30
C) 35
&
&
CAB , FDE
D) 40
E) 45
ise x katr?
2x+10
62
A) 18
B) 20
4.
C) 22
D) 24
&
&
ABC , DFE
E) 26
ise
DF + BC katr?
2
B
A) 6
5.
B) 5
C) 4
A) 13
D) 3
E) 2
m ^W
A h 2 m ^W
Bh olduuna gre x in en byk tam say deeri katr?
x
B
12
B) 12
C) 11
209
D) 10
E) 9
2. NTE
Geometri
K
6.
N
Yandaki ekilde en uzun kenar hangisidir?
60
100
50
L
A) KL B) LM C) MN D) NK E) KM
7.
ekildeki verilere gre EH katr?

G
A) 7
B) 8
8.
C) 9
E) 11
6DE@ // 6AB@ ve BC = 12 olduuna gre EC ka birimdir?
D) 10
5
D
B
2
C
A)
27
24
22
B)
C)

7
7
7
A
9.
D) 5
E) 7
Yandaki ABC geni ve i blgesinde bulunan tm genler ekenar gendir. En byk genin alan en kk genin alannn
ka katdr?
A) 20
B) 18
E) 12
&
&
ABC + DEF ise
A)
D) 14
10.
C) 16
16
AH
DG
oran katr?
1
1
1
B) C)
4
3
2
210
D) 2
E) 3
2. NTE
Geometri
11.
6
ABC geninde 6AN@ i aortaydr.
A)
AB = 6 cm , AC = 8 cm, BN = 4 cm ise NC = x ka cm dir?
16
13
10
14
11
B)
C)
D)
E)
3
3
3
3
3
12.
ABC dik geninde 6AT@ i aortaydr.
6AC@ = 6BC@ ve 6NT@ = 6AB@ dir.
AB = 10 cm, AC = 6 cm ise NT ka cm dir?
N
B
A) 6
B) 5
13.
C) 4
AE = 5 cm, AB = 10 cm ve
BC = 14 cm ise BD ka cm dir?
A)
70
95
90
85
80
B)
C)
D)
E)
11
11
11
11
11
14.
ABD geninde 6AC@ d aortaydr.

4
AB =
AD ve BD = 5 cm ise DC ka cm dir?
3
A) 14
B) 15
D) 17
E) 18
AC = 8 cm, AE = 12 cm ise CE ka cm dir?
C) 16
ABD geninde 6AC@ i aortay, 6AE@ d aortaydr.
15.
E) 2
ABC geninde F noktas i teet emberin merkezidir.
D) 3
A) 4 6 B) 4 7 C) 4 10 D) 4 11 E) 4 13
211
2. NTE
Geometri
A
16.

BG = x + 9, GE = 2x, AG = 5y + 10 ve GD = 2y + 11 ise
x + y =?
A) 15
B) 16
17.
C) 17
AC = 4 cm
A)
23
D)
2
25
E)
2
27
2
Yandaki ekilde ADG ekenar gen BCFE karedir.
21
C)
2
AD = x ka cm dir?
19
B)
2
18.
ise
E) 19
ABC geninde AB = 5 cm, BD = DC = 3 cm ve
D) 18
BC = 12 cm
ise
AD ka cm dir?
A) 12 + 12 3 B) 12 + 3 C) 12 + 3 3 D) 12 + 6 3 E) 12 + 8 3
ABD dikgeninde 6AB@ = 6BD@ dir. BC = 5 cm,
19.
DC = 11cm, AC = 13 cm
ise
AD ka cm dir?
13
11
C 5
A) 16
20.
B) 18
C) 20
E) 24
ABC dik geninde 6AB@ = 6AC@ ve 6AD@ = 6BC@ dir.
BD = 6 cm,
D) 22
A) 3 7 + 3 21 B)
DC = 8 cm
ise
AB + AC ka cm dir?
7 + 21 C) 3 7 + 2 21 D) 4 7 + 2 21 E) 5 7 + 21
212
2. NTE
Geometri
21. sin120 + cos120 toplam katr?

3 -1
1+ 2
3
B) C)
D)
2
2
2
A)
22.
23.
tan a deeri katr?
11
D)
5
13
E)
5
13
5
ABC geninde AB = 8 cm, BC = 10 cm ve

%
m _ ABC i = 60
ise
AC = x ka cm dir?
10
C)
5
ise
10
7
B)
5
A)
2 +2
3
%
ABC dik geninde 6AB@ = 6BC@ ve m _ BCA i = a dir.
BC = 10 cm, AC = 12 cm
3 +1
E)
2
60
10
A) 6 21 B) 5 21 C) 4 21 D) 3 21 E) 2 21
24. sin190, cos200, tan30 ve cot280 trigonometrik deerlerinin iaretleri aadakilerden hangisinde
doru verilmitir?

A) , , +,
B) +, , +,
25.
C) , , ,
D) +, +, +, +
E) +, , , +
&
A _ ABC i katr?
4
30
6 3
A) 5 3 B) 6 3 C) 8 3 D) 12 3 E) 15 3
26.
&
A ^DEFh katr?
A) 14 5 B) 12 5
C) 12
D) 8
E) 6 5
27. Alanlarnn oran 48 olan iki genin benzerlik oran katr?

A) 2
B) 3
C) 3 3 D) 4 3
213
E) 5
2. NTE
Geometri
28.
ABC ekenar gen, TE = 2 cm,
TF = 4 cm
ise
TD = 3 cm,
AB ka cm dir?
E
T
B
A) 6 3 B) 5 3 C) 4 3 D) 3 3 E) 2 3
29.
AB = AC ,
3 $ TE = TD ,
BH = 16 olduuna
gre TE ka birimdir?
H
D
E
B
A) 8
B) 6
30.
C) 4
E) 2
x = ?
A
x
4
45
D) 3
30
A) 7 2 B) 6 2 C) 5 2 D) 4 2 E) 3 2
31. Balang noktas A, bitim noktas B olan ynl doru parasnn gsterilii aadakilerden hangisidir?

B) 6AB@ C) 6BA D) BA E) AB
A) AB
32.
A, B, C dorusal, 3 $ AB = 2 $ BC olduuna gre

CB vektrnn AB vektr cinsinden ifadesi nedir?
A) - 3AB B) -
3
2
AB C) - AB D) - 2AB E) - AB
2
3
33. A ^5h ve B ^xh noktalar veriliyor. AB birim vektr olduuna gre x aadakilerden hangisidir?

A) 6
B) 5
C) 7
D) 3
E) 2
34. Aadakilerden hangisi bir sfr vektrdr?

A) AB B) EF C) KK D) LM E) VY
35. A ^- 7h ve B ^5h noktalar veriliyor. Buna gre AB aadakilerden hangisidir?

A) 12
B) 7
C) 5
D) 5
E) 2
36. EF + FR + RS toplamnn eiti aadakilerden hangisidir?

A) ER B) FS C) SE D) ES E) RF
214
2. NTE
Geometri
3. NITE
VERI, SAYMA VE
OLASILIK
215
3. NTE
9.6 VER
9.6.1 Merkezi Eilim ve Yaylm lleri
statistik szcnn kkeni konusunda kesin bir gr birlii
yoktur. Baz dil bilimciler szcn Latince de durum ya da
vaziyet anlamna gelen status kknden trediine inanrken,
bazlar stato kknden geldiine ya da talyanca da devlet anlamnda kullanlan istatista szcnden trediine inanrlar.
Baka bir grup bilimci ise, szcn gzlem anlamna gelebilen
statizein szcnden tremi olabileceini belirtmektedirler. Bu
grler fazla nemli deildir. nemli olan, bugn kullandmz
kavramn olduka eski bir gemiinin olduunun bilinmesidir.
Merkezi eilim lleri kitleye ilikin bir deikenin btn farkl deerlerinin evresinde topland merkezi bir deeri gsterirler. Dalm lleri ise deikenin ald deerlerin birbirinden
ne kadar farkl olduunun lsdr.
Ortanca (medyan), tepe deeri (mod) ve aritmetik ortalama
merkezi eilim ls, standart sapma, aklk (aralk) ve eyrekler akl merkezi yaylm lsdr.
Kaynaka: web.ogm.gov.tr
Krm-Kongo Kanamal Atei (KKKA), keneler yoluyla bulaan bir viral hastalktr. Genellikle krsal kesimde yaayan insanlarda ortaya kmaktadr. Hastal bulatrd bilinen 30 kene
tr vardr. nsanlardaki enfeksiyon genelde kenenin sr nedeniyle olmaktadr. phelenilen durumlarda hibir mdahalede
bulunulmadan en yakn salk kuruluuna ulalmaldr.
Kaynaka: www.ibb.gov.tr.
Aadaki tabloda yllara gre Krm-Kongo Kanamal Atei verileri mevcuttur.
Kaynaka: www.ibb.gov.tr
216
3. NTE

Tabloda hayatn kaybeden vatanda saylar 6, 13, 13, 27, 33 ve 20 dir.
Verilerin aritmetik ortalamas; veri grubundaki saylarn hepsinin toplanp veri saysna blnmesi ile bulunur.
a 1, a 2, a 3, ..., a n gibi n tane saynn aritmetik ortalamas x =
a 1 + a 2 + a 3 + ... + a n
dir.
n
6 + 13 + 13 + 27 + 33 + 20
112
=
= 18, 6 , 19 dur. Verilere gre 6 ylda, her
6
6
yl ortalama 19 vatandamz Krm-Kongo Kanamal Atei sonucu hayatn kaybetmitir.
Aritmetik ortalama =
Ortanca (medyan): Veriler kkten bye sralandnda tam ortada kalan deer ortancadr. Eer tam ortada say yoksa ortaya gelen iki say alnr ve toplam ikiye blnr.
Verileri kkten bye 6, 13, 13, 20, 27, 33 eklinde sralarz.
Ortanca (medyan) =
13 + 20
33
=
= 16, 5 tir.
2
2
Tepe deer (mod): Veriler kkten bye doru sralandnda en ok tekrar eden say tepe
deeridir. Bir veri grubunda birden fazla en ok tekrar eden terim bulunabilir. Bu durumda veri grubunun birden fazla tepe deeri vardr. Veri grubunda tekrar eden say yok ise mod yoktur.
6, 13, 13, 20, 27, 33 verilerinde en ok tekrar eden say 13 tr. Verilere ait tepe deeri (mod) 13 tr.
Sralamaya dikkat edildiinde en kk deerin 6, en byk deerin 33 olduu grlr.
Aklk (Aralk): Veri grubu kkten bye sralanr. En byk deerden en kk deer
kartlr.
Verilerimizde en byk deer 33, en kk deer 6 olduundan
Aklk = 33 6 = 27 dir.
rnek
19 kiilik 9/B snfnn matematik dersi ilk yazl notlar aadaki gibidir:
85, 90, 45, 35, 100, 90, 45, 40, 85, 50, 40, 100, 45, 90, 95, 65,
75, 90, 65. Verilere ait aritmetik ortalama, ortanca, tepe deeri ve
aklk deerlerini bulalm.
85+90+45+35+100+90+45+40+85+50+40+100+45+90+95+65+75+90+65
Aritmetik ortalama = ___________________________________________________________
19
1330
=
= 70

19
217
3. NTE
Verileri kkten bye doru sralayalm.

35, 40, 40, 45, 45, 45, 50, 65, 65, 75, 85, 85, 90, 90, 90, 90, 95, 100, 100
Ortanca(Medyan) = 75 (ortadaki terim, 10. terim)
Tepe deer(mod) = 90 (En fazla tekrarlanan terim, 4 kez tekrarlanm.)
Aklk (Aralk) = 100 35 = 65 (En bykten en kn fark) tir.
rnek
5 kiilik bir grubun yalarnn ortalamas 23 tr. Bu gruba ka yanda bir kii katlmaldr ki grubun
ya ortalamas 22 olsun? Bulalm.
5 kiilik grubun ya ortalamas 23 olduuna gre yalar toplam 5.23 = 115 tir.
Gruba bir kii katldnda ya ortalamas 22 olduuna gre 6 kiinin yalar toplam 6.22 = 132
olmaldr.
Gruba katlan yeni kii 132 115 = 17 yandadr.
rnek
Bir futbol takmndaki 11 oyuncunun ya ortalamas 21 dir. Oyunculardan iki tanesi sakatlanp kyor. Geriye kalan 9 oyuncunun ya
ortalamas deimediine gre sakatlanan oyuncularn yalar toplamn bulalm.
11 oyuncunun ya ortalamas 21 ise yalar toplam 11.21 = 231
9 oyuncunun ya ortalamas 21 ise yalar toplam 9.21 = 189
Sakatlanan iki oyuncunun yalar toplam 231 189 = 42 dir.
rnek
4 saynn aritmetik ortalamas 30, farkl 6 saynn aritmetik ortalamas 40 tr. Belirtilen 10 saynn
aritmetik ortalamasn bulalm.
4 saynn aritmetik ortalamas 30 ise saylarn toplam = 4.30 = 120
6 saynn aritmetik ortalamas 40 ise saylarn toplam = 6.40 = 240
10 saynn toplam = 120 + 240 = 360
360
= 36 dr.
10 saynn aritmetik ortalamas =
10
rnek
23, 15, 14, 12, 26, 14, 19
13, 15, 14, 19, 23, X
Yan tarafta verilen ilk veri grubunun ortanca deeri ile ikinci veri gru-
bunun tepe deeri eittir. X yerine gelmesi gereken sayy bulalm.

lk veri grubunu kkten bye doru sralayalm.
12, 14, 14, 15, 19, 23, 26 ortanca deer 15 tir.
kinci veri grubunda X yerine 15 gelirse, 15 en ok tekrarlanan veri (tepe deeri) olacaktr.
218
3. NTE
rnek
A ve B takmlarnn son 9 mata farkl takmlara attklar gol
saylar aada verilmitir. Verileri yorumlayarak son 9 maa
gre hangi takmn daha baarl olduunu belirleyelim.
A takm: 0, 3, 4, 1, 0, 2, 2, 1, 4
B takm: 2, 2, 3, 0, 1, 1, 4, 2, 2
Her bir takma ait veriler tek saydadr. (9 ar tane)
A takm: 0, 0, 1, 1, 2, 2, 3, 4, 4
B takm: 0, 1, 1, 2, 2, 2, 2, 3, 4
Veri grubu kkten bye sralandnda en kk deer ile ortancann ortasndaki deer
alt eyrek, en byk deer ile ortancann ortasndaki deer st eyrektir. Alt eyrek ile st eyrek
arasndaki farka eyrekler akl denir.
karlatrmay yaparken eyrekler aklndan yararlanmalyz.
A Takm
B Takm
2
2
terim terim
2
2
terim terim
123 123
2
2
terim terim
123 123
2
2
terim terim
123 123
123 123
[0, 0, 1, 1], 2, [2, 3, 4, 4]
[0, 1, 1, 2], 2, [2, 2, 3, 4]
ortanca
ortanca
st eyrek =
alt eyrek =
3+4
= 3, 5
2
st eyrek =
0+1
= 0, 5
2
alt eyrek =
2+3
= 2, 5
2
1+1
=1
2
A takmnn eyrekler akl 0,5 ile 3,5

arasndadr.
B takmnn eyrekler akl 1 ile 2,5

arasndadr.
A takmnn att gol saylar genellikle

0,5 ile 3,5 arasnda deimektedir.
B takmnn att gol saylar genellikle

1 ile 2,5 arasnda deimektedir.
eyrekler akl = 3,5 0,5 = 3
eyrekler akl = 2,5 1 = 1,5
eyrekler akln karlatrdmzda B takmnn daha istikrarl olduunu (verilerin daha dar bir
alanda younlatn) grmekteyiz. Yani B takm genellikle A takmndan daha fazla gol atmtr.
B takm A takmna gre daha baarldr.
219
3. NTE
rnek
A marka makinann 10 gn boyunca, B marka makinann 11 gn boyunca gnlere gre tam kapasite
ile altnda ileyebildii ham madde (ton) miktarlar aada belirtilmitir. Bunlardan birini almay
dnen firmann hangi makinay almasnn daha doru olacan bulalm.
A marka: 20, 35, 25, 40, 25, 40, 30, 45, 35, 50
B marka: 10, 45, 10, 45, 10, 50, 15, 55, 20, 60, 30
A marka makinaya ait gn says ift, B marka makinaya ait gn says tektir. nce verileri kkten
bye doru sralayalm.
A marka
B marka
[20, 25, 25, 30, 35], [35, 40, 40, 45, 50]
123
123 123
123
2
terim
2
terim
2
terim
[10, 10, 10, 15, 20], 30, [45, 45, 50, 55, 60]
123
123
123
123
2
terim
2
terim
ortanca
(Bir deer olup
olmamas art
deildir.)
Alteyrek = 25
steyrek = 40
2
terim
2
terim
2
terim
ortanca
deer
Alteyrek = 10
eyrekler akl = 40 25 = 15
steyrek = 50
eyrekler akln karlatrdmzda A marka makinaya ait verilerin daha istikrarl olduunu (verilerin daha dar bir alanda younlatn) grmekteyiz. Yani firmann A marka makinay almas daha
dorudur.
rnek
Bir mobilya firmas bir usta ie almak iin gazeteye ilan veriyor.
landa (creti verilmek zere) bavuran ustalarn bir sre deneme
almas yapaca belirtiliyor. Aada ustann farkl alma
zamanlarnda (gn saylarnda) retilen koltuk saylar verilmitir.
Verilerden yararlanarak mobilya firmasnn hangi ustay ie almas
gerektiini bulalm.
Ali: 5, 7, 9, 6, 4, 5, 8 (7 gn alm)
Veli: 6, 4, 3, 9, 4 (5 gn alm)
Hasan: 5, 6, 2, 4, 1, 10, 9, 9 (8 gn alm)
Ali ve Veli ustaya ait veriler tek say, Hasan ustaya ait veriler ift saydr. Ustalara ait verileri kkten
bye doru sralayalm.
Hasan
Ali
Veli
[1, 2, 4, 5], [6, 9, 9, 10]
[4, 5, 5], 6, [7, 8, 9]
[3, 4], 4, [6, 9]
ortanca
Alt eyrek = 5
st eyrek = 8
ortanca
3+4
= 3, 5
Alt eyrek =
2
st eyrek =
6+9
= 7, 5
2
eyrekler akl = 7,5 3,5 = 4
ortanca
2+4
=3
Alt eyrek =
2
st eyrek =
9+9
=9
2
3 1 4 1 6 ise firma eyrekler akl en dk olan (daha istikrarl) Ali ustay ie almaldr.
220
3. NTE
rnek
Zeki ve Zbeydenin matematik dersinden ald yazl notu aadaki gibidir. Hangisinin daha
baarl olduunu bulalm.
Zeki: 84, 80, 91
Zbeyde: 84, 85, 86
84 + 80 + 91
255
=
= 85
3
3
84 + 85 + 86
255
=
= 85 Peki hangi renci daha baarl?
Zbeydenin aritmetik ortalamas =
3
3
Standart sapmadan yararlanmalyz.
Zekinin aritmetik ortalamas =
Baz durumlarda aritmetik ortalama ie yaramayabilir. Veri saysna gre aklk ve eyrekler akl
deerleri veri gruplarnn st ve alt blgelerinde yer alan ve verilerin yaylmn etkileyen deerler hakknda yeterli bilgi vermeyebilir. Bu durumlarda merkezi yaylma ls olan standart sapma hesaplanr.
Standart sapma, verilerin aritmetik ortalamaya gre nasl bir yaylm gsterdiini anlatr.
Standart sapma hesaplanrken;

1. Aritmetik ortalama bulunur.
2. Her bir verinin aritmetik ortalama ile farknn kareleri toplam bulunur.
3. Elde edilen toplam, veri saysnn 1 eksiine blnr ve sonucun karekk alnr.
Ksaca n terim says P1, P2, ..., Pn veriler ve ort = verilerin aritmetik ortalamas olmak zere;
Standart sapma =
^P1 - orth2 + ^P2 - orth2 + ... + ^Pn - orth2

dir.
n-1
Zeki
Zbeyde
84, 80, 91
84, 85, 86
ortalama = 85
ortalama = 85
Zekiye ait verilerin standart sapmas =

=
12 + 52 + 62
=
2
1 + 25 + 36
=
2
^85 - 84h2 + ^85 - 80h2 + ^85 - 91h2

=
3-1
62
=
2
Zbeydeye ait verilerin standart sapmas =

=
12 + 02 + 12
=
2
31
^85 - 84h2 + ^85 - 85h2 + ^85 - 86h2

3-1
2
=1
2
1 1 31 dir. Yani Zbeydeye ait veriler daha tutarldr. Zekiye ait veriler ise daha tutarszdr. Zekinin
bir sonraki snavdan ka alacan tahmin etmek Zbeydeye gre daha zordur. Zbeydenin bir sonraki
snavdan yaklak 85 alacan tahmin edebiliriz. Zbeyde Zekiden daha baarldr.
221
3. NTE
rnek
niversite snavna hazrlanan Esin ve Erayn deneme snavlarnda matematikten yapm olduklar net miktarlar aada verilmitir.
Hangi rencinin niversite imtihannda matematikten yapaca
net saysn tahmin etmek daha kolaydr? Yaklak olarak bulalm.
Esin: 23, 25, 24, 29, 20, 23, 24
Eray: 21, 19, 23, 25, 21, 15, 23
Esin; 20, 23, 23, 24, 24, 25, 29
ort =
20 + 23 + 23 + 24 + 24 + 25 + 29
168
=
= 24
7
7
Eray; 15, 19, 21, 21, 23, 23, 25
ort =
15 + 19 + 21 + 21 + 23 + 23 + 25
147
=
= 21
7
7
Esine ait standart sapma;
^24 - 20h2 + ^24 - 23h2 + ^24 - 23h2 + ^24 - 24h2 + ^24 - 24h2 + ^24 - 25h2 + ^24 - 29h2
7-1
42 + 12 + 12 + 02 + 02 + 12 + 52
=
6
44
=
6
7, 3 , 2, 07
Eraya ait standart sapma;
^21 - 15h2 + ^21 - 19h2 + ^21 - 21h2 + ^21 - 21h2 + ^21 - 23h2 + ^21 - 23h2 + ^21 - 25h2
7-1
62 + 22 + 02 + 02 + 22 + 22 + 42
=
6
64
,
6
10, 7 , 3, 27
2,07 1 3,27 dir. Yani standart sapmas kk olan verilerin bir sonraki admn tahmin etmek daha
kolaydr. niversite imtihannda Esine ait matematik net saysn tahmin etmek daha kolaydr.
rnek
5, 6, x ve 8 saylarnn aritmetik ortalamas 7 dir. Verilere ait standart sapmay bulalm.
5+6+x+8
= 7 ise 19 + x = 28 ise x = 9 olmaldr.
4
Standart sapma =
4+1+4+1
=
3
^7 - 5h2 + ^7 - 6h2 + ^7 - 9h2 + ^7 - 8h2

=
4-1
10
verilere ait standart sapma
3
222
10
tr.
3
22 + 12 + 22 + 12
3
3. NTE
ALITIRMALAR
a) (...) Veri grubundaki saylarn hepsinin toplanp veri saysna blnmesi ile aritmetik ortalama
bulunur.
b) (...) Veriler kkten bye doru sralandnda en ok tekrar eden deer ortancadr.
c) (...) Bir veri grubunda en byk deerden en kk deer karldnda aklk bulunur.
) (...) eyrekler akl st eyrekten alt eyrek kartlarak bulunur.
d) (...) Veriler kkten bye doru sralandnda tam ortada kalan deer tepe deerdir.
2.
Bir yolcu teknesinin 13 seferinde tad yolcu saylar aada

verilmitir. 20, 27, 20, 28, 21, 30, 23, 33, 23, 26, 23, 26, 25 verilere ait
aritmetik ortalama, tepe deer, ortanca ve aklk hangisinde doru
verilmitir?
A) Aritmetik ortalama
Tepe deer
Ortanca
Aklk
= 23 B) Aritmetik ortalama
= 25
Tepe deer
= 23
Ortanca
= 13
Aklk
= 23 C) Aritmetik ortalama
Tepe deer
= 13
Ortanca
= 23
Aklk
= 23
D) Aritmetik ortalama
Tepe deer
Ortanca
Aklk
= 13 E) Aritmetik ortalama
= 25
Tepe deer
= 23
Ortanca
= 23
Aklk
= 25
= 23
= 25
= 13
3.
= 23
= 23
= 23
= 13
Bir firma bulak deterjan almak iin aratrma yapyor ve iki ayr
deterjan markas arasnda seim yapmas gerekiyor. A ve B marka
deterjanlarnn 1 litresi ile ykanabilen tabak saylar farkl gnlerde
not ediliyor. Verilere ait eyrekler akln bularak firmann hangi
deterjan markasndan almas gerektiini bulunuz.
A marka deterjan ile farkl gnlerde ykanabilen tabak says = 160, 162, 152, 167, 150, 167, 155
B marka deterjan ile farkl gnlerde ykanabilen tabak says = 154, 166, 164, 147, 159, 153, 165
4. arkadan boy uzunluklar 163 cm, 165 cm ve 170 cm dir. Aada belirtilen boy uzunluklarna
sahip hangi iki kii bu arkadaa katlrsa boy uzunluklarnn ortalamas 163 cm olur?

A) 138
B) 165
C) 151
D) 142
E) 145
182
163
154
175
167
223
3. NTE
5.
cins portakaln bir kilogramlarnn ortalama fiyat 1,50 TL dir.

Farkl iki cins portakaln bir kilogramlarnn ortalama fiyat 1,75 TL
olduuna gre belirtilen 5 cins portakaln ortalama fiyat nedir?
6. Bir i yerinde alabilmek iin 9 kii snava giriyor. Snava giren 9 kiinin 100 zerinden alm olduklar puanlar 80, 85, 100, 90, 95, 100, 95, 90, 85 tir. Puanlara ait standart sapmann yaklak deeri
aadakilerden hangisinde doru verilmitir.

A) 7
B) 8
C) 9
D) 10
E) 11
7.
Ali ve Hasan ayn spor kulubnde bulunan iki haltercidir. Bu iki sporcunun
son 5 msabakada koparma dalnda kaldrd arlklar aadaki tabloda
verilmitir.
Tablo: Sporcular ve kaldrdklar arlklar
Ali
60
58
59
61
62
Hasan
58
60
57
63
62
Verilere ait standart sapmalar bularak hangi sporcunun daha baarl olduunu belirleyiniz.
8. 8, 10 ve x saylarnn aritmetik ortalamas 12 dir. Verilen sayya ait standart sapmann yaklak
deeri hangisidir?

A) 4
B) 5
C) 6
D) 7
E) 8
9. Aada iki ayr veri grubu mevcuttur. lk veri grubuna ait eyrekler akl, ikinci veri grubuna ait
eyrekler aklndan ne kadar fazladr?
A 16, 14, 12, 10, 8

A) 7
B) 6
B 14, 13, 12, 11, 10

C) 5
D) 4
E) 3
10.
ki ayr kitapnn bir hafta boyunca satm olduklar Trke

szlk says aadaki tabloda verilmitir.
Tablo: Satlan Trke szlk saylar
A kitaps
B kitaps
13
Verilere ait eyrekler aklklarn bulunuz.
224
3. NTE

9.6.2 Verilerin Grafikle Gsterimi
23,0
21,0
19,0
17,0
15,0
13,0
11,0
9,0
7,0
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
Ocak
ubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Temmuz
Austos
Eyll
Ekim
Kasm
Aralk
5,0
2008
2009
2010
hracat
2011
thalat
Kaynaka:www.ekonomi.gov.tr.
31 Ocak 2012 tarihinde TK tarafndan aklanan d ticaret istatistiklerine gre, 2011 ylnda en
fazla ihracat yaplan lke Almanya (14 milyar dolar); Almanyay srasyla, Irak (8,3 milyar dolar), ngiltere (8,2 milyar dolar) ve talya (7,9 milyar dolar) izlemitir. 2011 ylnda en fazla ithalat yaplan lke Rusya
Federasyonu (24,0 milyar dolar) olmu; Rusyay srasyla Almanya (23,0 milyar dolar), in Halk Cumhuriyeti (21,7 milyar dolar) ve ABD (16,0 milyar dolar) takip etmitir. 2011 ylnda AB lkelerine (AB-27)
62,4 milyar dolarlk ihracat yaplm ve bu lkelerden 91,1 milyar dolarlk ithalat yaplmtr.
erisinde birok saysal veri bulunduran istatiksel verileri grafik ile deerlendirmek gerekli karmlarda bulunmay kolaylatrr.
Hangi tr verilere ait ne eit grafikler oluturulabilir? Aklaynz.
rnek
600 kiinin oy kullanabildii bir kyde muhtarlk seimleri yaplyor. Seim sonucunda Ali 100, Veli
200, Cemil 300 oy alyor. Seime ait verileri ieren daire ve stun grafiklerini inceleyelim.
Grafik: Oy oranlar
Grafik: Oy oranlar
Oy says
VEL
120
60
300
AL
200
180
Cemil
Ali
Veli
100
CEML
Adaylar
Bir btnn (600 kiinin oylar) ayrlan eitli paralarn ifade etmek iin kullanlabilen en iyi grafik
tr daire grafiidir.
225
3. NTE
rnek
Tablo: Aracn yol - zaman verileri
Yol (m)
100
200
300
400
450
500
Zaman (dakika)
Yukardaki tabloda bir bireyin belirli bir zamanlarda ald yol miktar belirtilmitir.
Verilere ait stun ve izgi grafiklerini inceleyelim.
Grafik: Yol - zaman verileri
Grafik: Yol - zaman verileri
Yol (m)
Yol (m)
500
450
400
500
450
400
300
300
200
200
100
100
1
Zaman (dakika)
Zaman (dakika)
Belirtilen dakikalarda alnan yol miktarndaki deiim izgi grafiinde daha anlalr grsel ifade eder.
Bu tip verilerde izgi grafii kullanlmaldr.
rnek
Bir dinlenme tesisinde bulunan insanlarn yalar 10, 15, 15, 20, 25, 25, 35, 40, 50, 60, 60, 70 tir.
Verilere ait histogram ve stun grafiini inceleyelim.
Grafik: Yalara ait kii saylar
Histogram: Yalara ait kii saylar
Kii says
Kii says
4
1
70-99
60-69
50-59
40-49
30-39
20-29
10-19
1
Ya
5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70
Ya
ok sayda verinin bulunduu durumlarda histogram stun grafiine oranla daha anlalr gsterim
eklidir.
226
3. NTE
rnek
B
120
120
60
Yandaki grafikte ayn nitelikteki 180 rnn sat adedine ait veriler
belirtilmitir.
60
Doru orant
Verilere ait stun grafii oluturalm.
360
180 rn
60
x rn
x $ 360 = 180 $ 60 den x =
180 $ 60
= 30
360
Grafikte merkez as 60 ile belirtilen A ve D marka rnlerden 30 ar tane satlmtr.
Doru orant
360
180 rn
120
x rn
x $ 360 = 180 $ 120 den x = 60

Grafik: Sat miktarlar
Sat adedi
Grafikte merkez as 120 ile belirlenen B ve C

marka rnlerden 60 ar tane satlmtr.
60
Sat adedini belirtmeye ynelik durumlarda stun grafiklerini kullanmak daha anlamldr.
50
40
30
20
10
A
Marka
Kesikli ve Srekli Veriler
rnek
Tablo: 9. snflardaki renci saylar
Yandaki tabloda bir okulda bulunan 9. snflarn mev-
ube
cutlar verilmitir. Tablodaki verilerden yararlanarak bir
Mevcut
20
19
20
18
19
grafik oluturalm. Tespitte bulunalm.
227
3. NTE
Oluturacamz grafikte yatay eksen ubeleri, dikey eksen renci saylarn gstersin.
renci saylar
20
19
18
10
Grafikte renci saylar (20-19-18) tam

saylar ile ifade edilmitir.
ubeler
Belli bir aralkta her deeri alamayan verilere kesikli veri denir. Nfus, renci says, hane
halk says gibi. Bir baka ifade ile kesikli saysal veriler, belli bir aralktaki tam saylar olan veri
trdr.
rnekteki veriler kesikli verilerdir. Grafikten yararlanarak bu okuldaki 9. snf mevcutlarnn yaklak
19 olduunu syleyebiliriz.
rnek
Tablo: Bir am aacnn yllara gre uzunluu
Yl
Boy(m)
2008
2009
2010
2011
2012
0,7
1,3
1,9
2,5
3,1
Tabloda bir am aacnn yllara gre uzunluu verilmitir. Verilere ait izgi grafii oluturalm. 2013 ylnda aacn boyunun yaklak
ka metre olabileceini tahmin edelim.
Oluturacamz grafikte yatay eksen yl, dikey eksen

uzunluk olsun.
uzunluk (m)
3,1
3
2,5
2
1,9
Grafikte aacn uzunluu (0, 7-1, 3-1, 9-2, 5-3,1) ondalkl deerlerle ifade edilmitir.
1,3
1
0,7
2008
2009
2010
2011
2012
yl
Belli bir aralkta btn deerleri alabilen verilere srekli veri denir. Boy uzunluu, ktle vb.
Dier bir ifadeyle srekli veriler lmle belirtilirler ve bir aralktaki belirtilmeyen deerler hakknda
fikir verirler.
rnekteki veriler, srekli verilerdir. izgi grafiinden yararlanarak uzunluun her yl 0,6 m arttn
grmekteyiz. 2013 ylnda aacn boyunun yaklak 3,7 m olabileceini syleyebiliriz.
228
3. NTE
rnek
Tketici gven endeksi, tketicilerin, ekonominin u andaki durumu hakkndaki grlerini ve gelecek ile ilgili beklentilerini gsteren ulusal bir ekonomik gstergedir. Aada TK verilerine ait tketici
gven endeksi grafii verilmitir. Grafii yorumlayalm.
Tketici Gven Endeksi, Haziran 2013
Gven endeksi
80
79,0
79,6
79,3
78,1
78
76,8
76,7
75,7
77,5
76
75,8
74
74,9
77,0
76,2
75,6
74,3
73,6
72,1
72
72,6
2012
70
2013
69,3
68
1
10
Aylar
11
12
Aylar
Trkiye statistik Kurumu ve Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas ibirlii ile yrtlen Tketici Eilim Anketi sonularndan hesaplanan tketici gven endeksi 2013 Haziran aynda bir nceki aya gre
yaklak %1,6 orannda azald; Mays aynda 77, 5 olan endeks Haziran aynda 76,2 deerine dt.
Kaynaka:www.tuik.gov.tr
Serpme ve Kutu Grafikleri
rnek
Tablo: Bir rencinin di hekimine kontrol
iin gitme ve rahatszlanma says
Yl
2008
2009
2010
2011
2012
Kontrol
says
Rahatszlanma
says
0
1
2
2
3
5
3
2
1
0
Yandaki tabloda bir rencinin yllara gre di hekimine kontrol iin gittii say ve belirtilen yllarda dilerinden rahatszlanma
says verilmitir. Kontrol says
ve rahatszlanma saylarndan
yararlanarak bir grafik oluturalm. Grafii yorumlayalm.
Tabloda kontrol says ve rahatszlanma saylarna ait veriler mevcuttur. Aralarndaki ilikiyi belirlemek iin serpme grafiini kullanmalyz.
Serpme grafii; saysal deerler alan iki deikenin arasndaki ilikiyi gsteren bir grafik eididir.
229
3. NTE

Rahatszlanma says
2008 0 5 (0,5)
2009 1 3 (1,3)
2010 2 2 (2,2)
2011 2 1 (2,2)
2012 3 0 (3,0)
2
1
0
Kontrol says
Grafii incelediimizde kontrol says arttka rahatszlanma saysnn azaldn grmekteyiz. Di

hekimleri birlii hibir problem olmasa dahi ylda en az iki kez di hekiminize kontrol iin gitmeniz gerektiini belirtmektedir.
rnek
Farkl maydanoz bitkilerinin yetitirilmesi srasnda verilen haftalk su miktarlar ve maydanozlarn maksimum boy uzunluklar
kaydedilmitir. Verilere ait serpme grafiini izelim, grafii yorumlayalm.
Tablo: Su miktarlar ve boy uzunluklar
Verilen haftalk su
miktarlar (L)
Maydanozlarn maksimum
boy uzunluklar(cm)
10 15
Boy uzunluu(cm)
15
14
13
Su miktar - Boy uzunluu
11
2 8 (2,8)
10
3 10 (3,10)
4 15 (4,15)
5 7 (5,7)
6 3 (6,3)
Grafii incelediimizde haftalk

verilen su miktar 4 litre olduunda
maydanoz en fazla uzama miktarna ulamaktadr. Haftalk verilen su
miktar 4 litreyi atnda byme
zarar grmektedir.
12
1 5 (1,5)
6
5
4
3
2
1
1
230
Su miktar(L)
3. NTE
rnek
Aada bir snftaki rencilerin matematik dersinin ilk yazlsnda alm olduu puanlar verilmitir. Puanlara ait en kk, en
byk, ortanca, alt eyrek ve st eyrek deerlerini belirleyelim, bir
grafik zerinde gsterelim.
100, 90, 50, 50, 80, 100, 100, 80, 45, 45, 80, 100, 100, 70, 40,
40, 65, 95, 90, 50, 50, 35, 30
30, 35, 40, 40, 45, 45, 50, 50, 50, 50, 65, 70, 80, 80, 80, 90, 90, 95, 100, 100, 100, 100, 100,
Alt eyrek
Ortanca
En kk deer = 30
En byk deer = 100
Ortanca = 70
st eyrek = 95
Alt eyrek = 45 tir.
st eyrek
Yanda bulunan verilerin hepsini bir grafikte gstermek iin

kutu grafii oluturmalyz.
Kutu grafii; bir veri grubunun en kk deerini, en byk deerini, st eyreini, alt eyreini
ve ortanca deerini tek bir grafikte ifade eden istatistiksel grafik trdr.
Alt
st
Ortanca
eyrek
eyrek
En kk
deer
En byk
deer
Kutu grafikleri saysal verileri grsel olarak zetlemek ve verilerin dalmn gstermek iin
kullanlr.
rneimizdeki verileri kullanarak
En byk
deer
En kk
deer
grafiini olutururuz.
Alt
eyrek
Ortanca
st
eyrek
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
rnek
9 10
Yanda verilen kutu grafiinden yararlanarak verilere ait, enkk, en byk, ortanca, alt eyrek ve st eyrek deerlerini
belirleyelim.
Grafie gre verilere ait;
En kk deer: 2
En byk deer: 9
Ortanca: 6
st eyrek: 7
Alt eyrek: 3 olur.
231
3. NTE
rnek
Floribunda (Floribunda) ve Meilland (Meyilland)
iki farkl gl eididir. Bir ieki reticiden bu iki
cins gllerden almak istiyor. reticiden gelen gllerin boylar aadaki taloda verilmitir. Tablodan
yararlanarak kutu grafii oluturalm. Veri gruplarn
karlatralm.
Tablo: Gl uzunluklar
Floribunda uzunluu(cm)
60 55 65 40 50 55 45 50 65 40 55
Meilland uzunluu(cm)
70 60 60 65 80 75 55 60 80 65 60
Meilland
Floribunda
Verileri kkten bye sralayalm.
55, 60, 60, 60, 60, 65, 65, 70, 75, 80, 80
40, 40, 45, 50, 50, 55, 55, 55, 60, 65, 65
En kk deer = 55
En kk deer = 40
En byk deer = 80
En byk deer = 65
Ortanca = 65
Ortanca = 55
Alt eyrek = 60
Alt eyrek = 45
Gl eidi
st eyrek = 75
st eyrek = 60
Meillond
Floribunda
Boy (cm)
40 45 50 55 60 65 70 75 80
ieki uzun sapl gle ihtiya duyuyorsa Meilland, ksa sapl gle ihtiya duyuyorsa Floribunda cinsi
gl sipari vermelidir.
rnek
Veriler
Yanda A ve B ile belirtilen iki veri grubuna ait kutu

grafikleri verilmitir. Grafikten yararlanarak verilere
ait eyrekler akln, ortancay, en kk ve en byk deeri belirleyelim, veri gruplarn karlatralm.
A
B
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110120
deerler
Grafie gre
En kk deer :
30
20
30 2 20
En byk deer :
120
90
120 2 90
Alt eyrek
60
40
60 2 40
st eyrek
100
80
100 2 80
100-60 = 40
80-40 = 40
40 = 40
70
70 = 70
eyrekler akl :
Ortanca
: 70
232
Verilerin eyrekler akl ve ortanca terimleri eittir. En byk, en kk, alt

eyrek ve st eyrek deerleri A ya ait verilerde daha
byktr.
3. NTE
ALITIRMALAR

a) (...) Takmlara ait taraftar saylar verileri ile izilecek grafikte srekli veriler mevcuttur.
b) (...) Boy uzunluklarnn metre cinsinden verildii 1,82;1,67 gibi verilerle oluturulacak grafikte kesikli veriler mevcuttur.
c) (...) rencilerin karne notlar ile ilgili oluturulacak bir grafikte kesikli veriler mevcuttur.
) (...) Uzunluun kilometre ile belirlendii 5,76;3,48 gibi verilerle oluturulacak grafikte srekli veriler mevcuttur.
d) (...) Bir aralktaki verilmeyen deerler hakknda fikir veren grafiklerde kullanlan veriler srekli
verilerdir.
2. Aada bir rencinin gnlk dzenli ders alma saatleri ve matematik dersinden ald notlar
belirtilmitir.
Tablo: Dzenli ders alma saatleri ve alnan notlar
Gnlk dzenli ders alma saatleri
Matematikten alnan notlar
A)
Not
B)
C)
Not
1
2
Saat
Not
E)
1
1
Saat
Saat
Not
2
1
1
1
3.
Not
D)
Tablodaki verilere ait serpme

grafii aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
Saat
Saat
Basketbolda boy uzunluu kadar kol uzunluu da nemlidir.

Aada basketbol takmndaki oyuncularn boy ve bir kol uzunluklar belirtilmitir. Tablodaki verilere ait serpme grafiini oluturunuz. Grafii yorumlaynz.
Tablo: Boy ve bir kol uzunluu
Boy uzunluu (cm)
180 190 187 185 200
Bir kol uzunluu (cm)
75
233
80
78
77
83
3. NTE
4.
A ve B basketbol takmlar malara sahadaki 5 oyuncudan baka

4 yedek oyuncuyla katlyor. Takmlara ait oyuncularn yalar aada verilmitir.
A: 18, 22, 18, 20, 19, 20, 19, 19, 18
B: 18, 22, 19, 20, 19, 20, 19, 21, 21
verilere ait kutu grafii aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
A) Takmlar
B)
... 18 19 20 21 22 23 Yalar
Takmlar
D)
... 18 19 20 21 22 Yalar
Takmlar
... 18 19 20 21 22 23 Yalar
Takmlar
E)
A
... 18 19 20 21 22 23 Yalar
5.
C)
Takmlar
... 18 19 20 21 22 23 24 Yalar
Yandaki grafikte C ve D isimli verilere ait kutu grafikleri verilmitir. Grafiklere gre aadakilerden hangisi
yanltr?
D
C
1
A) C ye ait verilerin ortanca deeri 3 tr.
B) D ye ait verilerin ortanca deeri 7 dir.
C) D ye ait verilerin en byk deeri 8 dir.
D) C ye ait verilerin alt eyrek deeri 2 dir.
E) D ye ait verilerin en kk deeri 2 dir.
6.
Bir mzik CD sinin bir haftada gnlere gre sat says aada
verilmitir. Verilere ait kutu grafiini oluturunuz.
Pazartesi: 8
Sal: 10
Cuma: 12
Cumartesi: 15 Pazar: 15
234
aramba: 9
Perembe: 10
3. NTE
9.7 OLASILIK
Olaslk kavramnn insan dncesinde yer ediini binlerce yl geriye
gtrmek mmkndr, ama matematiin bir dal olarak olaslk kuramnn
douu 17. yzyln ortalarna kadar gecikmitir. Elbette, bilim tarihinde
bulularn, ounlukla unutulan ya da bilinmeyen nclleri vardr. Birdenbire ortaya kan bulular da vardr. Ancak onlarn saylar tedrici geliimle
ortaya kan bululara gre daha azdr..
Olaslk Kuramnn douu bir kumarbazn ihtirasyla balar. Chevalier
de Mr (avaler d mer) adl saygn bir Fransz, kumar oynayarak servetini bytme ihtirasna kaplmtr. Oynad oyunun kural udur: Bir zar
drt atta en az bir kez 6 getiren kazanr. Ama Chevalier oyunun kuraln
deitirerek daha ok kazanmak istemektedir. Yeni kural udur: ift zar 24 atta bir tane de (toplam 6 + 6 =12) getiren kazanacaktr. Ama ksa srede, bu kuraln daha az kazandrdn grd. Bunun
nedenini arkada Blaise Pascala ( bleyz paskal) sordu. Pascal, o dnemin iyi matematikilerinden
biriydi. O ana kadar, matematik dnyas ans oyunlarnn matematikle bir ilikisi olduunu bilmiyordu.
Pascal, kendisine sorulan sorunun yantn, bir matematiki gzyle aratrd. Sonunda basit ama kesin
zm ortaya koydu. Eski kuralda Chevalier in kazanma ans %51.8 iken yeni kuralda %49.1 idi.
Chevalier in kaybetme nedeni buydu.
ans oyunlar dnda olaslkla hangi alanlarda karlamaktasnz? Aklaynz.
Kaynaka: www.baskent.edu.tr
Olaslk Kavramlar ve Hesaplamalar
rnek
Ali, Aye ve Aysun 9/A snfna Berk, Bekir ve Banu 9/B snfna kaytl rencilerdir. Bu alt rencinin isimleri ayn zelliklere sahip kt paralarna yazlarak bo bir kutuya atlmtr. Kutudan rastgele
bir kt ekildiinde, kdn zerindeki ismin 9/A snfndaki bir renciye ait olma olasln olaslk
kavramlarn tanmlayarak bulalm.
Deney: Sonularnn kmesi belli olan, ancak hangi sonucun ortaya kaca nceden sylenemeyen bir ileme denir.
rneimizde deney: Kutudan zerinde isimlerin yazl olduu bir kt ekilmesi dir.
rnek uzay: Bir deneyin tm farkl sonularnn oluturduu kmeye o deneyin rnek uzay
denir.
rneimizde rnek uzay: E = {Ali, Aye, Aysun, Berk, Bekir, Banu}, s(E) = 6 dr.
kt: rnek uzayn elemanlarndan her birine yani bir deneyde elde edilecek sonularn her
birine kt denir.
rneimizde ktlar: Ali, Aye, Aysun, Berk, Bekir ve Banudur.
235
3. NTE
Olay: rnek uzayn her alt kmesine olay denir.

rneimizde olay: A = {ekilen kt zerinde 9/A snfnda bulunan rencinin isminin olmas}
A = {Ali, Aye, Aysun}, s(A) = 3 tr.
E bir rnek uzay, Ada bu rnek uzayn bir olay ise A olaynn olasl P(A) ile gsterilir.

ngilizcede olaslk Probability (Purobabliti)
Latince olaslk Probabiliter

s Âh
Uygun sonularn says
dir.
P Âh =
=
Tm sonularn says
s Êh
rneimizde kutudan rastgele bir kt ekildiinde, kdn zerindeki ismin 9/A snfndaki bir renciye ait olma olasl
s Âh
3
1
dir.
P Âh =
=
=
6
2
s Êh
rnek
1, 1, 1, 2, 3, 4, 5, 5, rakamlar ayn zellikteki ktlara yazlarak bir kutuya atlyor. Kutudan rastgele
bir kt ekiliyor. ekilen kdn zerinde yazl olan saynn
a) 1 yazl olmas
b) 2 yazl olmas
c) 5 yazl olmas olaslklarn olaslk kavramlarn kullanarak belirleyelim.
rnek uzay her durumda da ayndr. rnek uzay: E = {1, 1, 1, 2, 3, 4, 5, 5}
s(E) = 8, Deney = {Kutudan rastgele bir kt ekilmesi}
kt: 1, 2, 3, 4, 5 tir.
a) A olay = {1 yazl olmas}, 1den 3 tane ( tane kt) olduundan s(A) = 3 alrz.
3
P Âh =
8
b) B olay = {2 yazl olmas}, 2den 1 tane (bir tane kt) olduundan s(B) = 1 alrz.
1
P ^Bh =
8
c) C olay = {5 yazl olmas}, 5ten 2 tane (iki tane kt) olduundan s(C) = 2 alrz.
2
1
olur.
P ^Ch =
=
4
8
E olas durumda her bir ktnn ekilme olasl eittir. E olas olmayan durumda her bir
ktnn ekilme olasl eit deildir.
rneimizde P(A) ! P(B) ! P(C) olduundan e olas olmayan durum sz konusudur.
236
3. NTE
rnek
Hilesiz bir zar atldnda st yze gelen saynn asal say olma
olasln olaslk kavramlarn kullanarak hesaplayalm.
Deney: Hilesiz bir zar atlmas durumunda st yze gelen saynn tespiti
rnek uzay: E = {1, 2, 3, 4, 5, 6}, S(E) = 6
kt: 1, 2, 3, 4, 5, 6
Olay: B = {2, 3, 5}, S(B) = 3
P ^Bh =
s (B)
3
1
dir.
=
=
6
2
s (E)
rnek
Hilesiz bir zar atldnda st yze gelen saynn 5 ten byk olma ve 5 ten byk olmama olaslklarn hesaplayalm.
Bir olayn tmleyeni, o olayn sonularnn dnda kalan sonular kmesidir.
Deney: Hilesiz bir zar atldnda st yze gelen saynn tespiti
Deney: Hilesiz bir zar atldnda st yze gelen saynn tespiti
rnek uzay: E = {1, 2, 3, 4, 5, 6}, s(E) = 6
rnek uzay: E = {1, 2, 3, 4, 5, 6}, S(E) = 6
kt: 1, 2, 3, 4, 5, 6
kt: 1, 2, 3, 4, 5, 6
Olay: A = B = {st yze gelen saynn 5 ten

byk olmas} = {6}, s(A) = 1
s (A)
1
P(B) = P(A) =
=
6
s (E)
olmas
Olay: B = A = {st yze gelen saynn 5 ten

byk olmamas} = {1, 2, 3, 4, 5}, s(B) = 5
s ^Bh
5
=
P(A) = P(B) =
6
s Êh
5
1
+
olmamas
6
6
6
=1
6
A, E rnek uzaynda bir olay olsun. P(A) + P(A) = 1 dir. Yani bir olayn olma olasl ile olmama olaslnn toplam 1dir.
237
3. NTE
rnek
15,11, 25, 13, 45, 21, 40, 38 ve 35 saylar ayr ayr ktlara yazlarak bir torbaya konuluyor. Torbadan rasgele ekilen bir kdn zerinde
a) 5 ile kalansz blnebilen bir say olma olasln
b) 5 ile kalansz blnemeyen bir say olma olasln bulalm.
rnek uzay = E = { 15, 11, 25, 13, 45, 21, 40, 38, 35} olduundan s Êh = 9 dur.
a) Olay: A = { 5 ile kalansz blnebilen saylar } = {15, 25, 45, 40, 35} den s Â h = 5 tir.
P Âh =
s Âh
s Êh
5
9
b) Olay: A = { 5 ile kalansz blnemeyen saylar } = {11, 13, 21, 38} den s Âlh = 4 tr.
P Âlh =
s Âlh
4
olur.
=
9
s Êh
P Âh + P Âlh =
5
9
4
+
=
= 1 dir.
9
9
9
rnek
Bir renci grubundaki erkek ve kzlarn saylar eittir. rencilerin adlar ayn zelliklere sahip
kk ktlara yazlarak kutuya atlyor. Kutudan rastgele bir kt ekiliyor. ekilen kdn zerinde
1
gzlk kullanmayan erkek rencinin adnn olmas olasl
dir. Gruptaki kzlarn ve gzlk kullanan
8
erkeklerin toplam says 14 olduuna gre gzlk kullanan ka erkek renci vardr? Bulalm.
rnein zm iin tablodan yararlanalm.
Gzlk
kullanan
Gzlk
kullanmayan
Kz
Erkek
A olay: ekilen kdn zerinde gzlk kullanmayan erkek rencinin adnn yazl olmas
d
a+b+c
1
7
=
=
ise P(A) =
a+b+c+d
a+b+c+d
8
8
14
7
=
a + b + c = 14 olduu soruda verilmi.
ise a + b + c + d = 16. Grupta 16 renci
a+b+c+d
8
P(A) =
vardr. 16 rencinin 8i erkek rencidir.

d
d
1
1
= ise
=
olduundan gzlk kullanmayan erkek renci says 2dir. Gzlk
a+b+c+d
8
16
8
kullanan erkek renci says 8 2 = 6 bulunur.
238
3. NTE
rnek
Atlan bir hilesiz zarn st yzeyine gelecek saynn 4 ten kk veya tek say olma olasln bulalm.
Hilesiz zar atma deneyinde rnek uzay: E = {1, 2, 3, 4, 5, 6} dr.
A olay = {st yze gelen saynn 4 ten kk olmas} = {1, 2, 3}
B olay = {st yze gelen saynn tek say olmas} = {1, 3, 5}
AB = {1, 3} tr.
A ve B gibi iki olay ayn anda gerekleebiliyorsa bu olaylar ayrk olmayan, ayn anda gerekleemiyorsa bu olaylar ayrk olaylardr.
A ve B olaylar ayn anda gerekleebiliyor yani olaylarn kesiim kmeleri botan farkldr.
C = AB eklinde C kmesi tanmlayalm, C = {1, 2, 3, 5}, s(C) = 4
s ^Ch
4
2
istenen olaslk deeridir.
P ^Ch =
=
=
6
3
s Êh
Sadece A ve B kmelerini kullanarak olaslk deerini
P(AB) = P(A) + P(B) P(AB)
3
+
6
2
6
4
2
=
eklinde bulabiliriz.
6
3
A ve B ayrk olmayan olaylarsa P(AB) = P(A) + P(B) P(AB) ile olaslk deeri hesaplanr.
rnek
Atlan hilesiz bir zarn st yzne gelecek saynn 4 ten byk veya 2 olma olasln bulalm.
rnek uzay: E = {1, 2, 3, 4, 5, 6} dr.
A olay = {st yze gelen saynn 4 ten byk olmas} = {5, 6}
B olay = {st yze gelen saynn 2 olmas} = {2}
(AB) = dir. Olaylar ayrk olaylardr.
C = AB eklinde C kmesi tanmlayalm. C = {2, 5, 6}, s(C) = 3
s (C)
3
1
=
=
P ^Ch =
istenen olaslk deeridir.
6
2
s Êh
Sadece A ve B kmelerini kullanarak olaslk deerini
P(AB) = P(A) + P(B)
3
2
1
1
+
=
=
eklinde bulabiliriz.
6
6
6
2
A ve B ayrk olaylarsa P(A B) = P(A) + P(B) ile olaslk deeri hesaplanr.
239
3. NTE
rnek
3 krmz, 4 mavi, ve 2 sar renkli karton paralar ii grlmeyen bir torbaya konuluyor. Torbadan
rastgele bir karton paras ekiliyor. ekilen karton parasnn mavi veya sar renkli olma olasln
bulalm.
Bu olay iin rnek uzay yazalm.
= {Krmz, krmz, krmz, mavi, mavi. mavi, mavi, sar, sar}
s ^h = 9 dur. ekilen karton parasnn mavi renkli olmas olayn M, sar renkte olmas olayn S
ile gsterelim.
s ^Mh = 4 , s ^Sh = 2 dir.
M ve S olay ayrk olaylardr.

s ^M , Sh = s ^Mh + s ^Sh
= 4+ 2 = 6
ekilen karton parasnn mavi veya sar renkte olma olasl

s ^M , Sh
s ^h
6
2
tr.
=
9
3
rnek
Bir torbada 1 den 9 a kadar numaralandrlm ayn byklkte 9 top
vardr. Torbadan rastgele bir top ekildiinde;
a) Topun 2 numaral olmas olasln
b) Topun 5 ten byk veya asal sayl olmas olasln
c) Topun 4 ten kk veya 9 numaral olmas olasln bulalm.
rnek uzay = E = {1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9}, s(E) = 9 dur.
1
a) A olay = {Topun 2 numaral olmas}, s(A) = 1 ise P(A) =
9
b) B olay = {Topun 5 ten byk olmas} = {6, 7, 8, 9}
C olay = {Topun asal say olmas} = {2, 3, 5, 7}
BC = {7} yani BC ! olduundan olay ayrk olmayan olaydr.
4
4
1
7
+
=
9
9
9
9
c) D olay = {Topun 4 ten kk olmas} = {1, 2, 3}
P(BC) = P(B) + P(C) P(B C) =
E olay = {Topun 9 omas} = {9}

DE = ise ayrk olaydr. P(DE) = P(D) + P(E) =
240
3
1
4
+
=
olur.
9
9
9
3. NTE
Bilgisayarnzda bir excel sayfas anz.

Srasyla formller, tm ilevler, istatistiksel ve olaslk butonlarna tklaynz.
Aada verilen tablodaki verileri alan tabloya yaznz ve tamam butonuna tklaynz.
Formullerin sonucunu grmek iin nce F2 ve sonra da enter tuuna basnz.
Seilen x deerinin 2 olma olaslnn 0,1 ve 1 ile 3 arasnda olma olaslnn ise 0,8 olduunu greceksiniz.
241
3. NTE
ALITIRMALAR

a) (...) Sonularnn kmesi belli olan, ancak hangi sonucun ortaya kaca nceden sylenemeyen bir ileme deney denir.
b) (...) E olas durumda her bir ktnn ekilme olasl eit deildir.
c) (...) A ve B gibi iki olay ayn anda gerekleebiliyorsa bu olaylar ayrk olmayan olaylardr.
) (...) Bir olayn olma olasl ile olmama olasl toplam 1 dir.
d) (...) rnek uzayn elemanlarndan her birine olay denir.
2.
1, 2, 3, 4 ve 5 rakamlar e byklkteki pinpon toplarna yazlarak

ii grnmeyen bir torba iine atlyor. Torbadan rastgele bir top ekiliyor. ekilen topun zerinde yazl olan rakamn asal say olmas olasl ile ilgili hangi ifade yanltr?
A) Deney: Torbadan stnde rakamlar olan top ekme
B) rnek uzay: E = {1, 2, 3, 4, 5}
C) kt: 1, 2, 3, 4, 5
D) Olay = {1, 2, 3, 5}
E) stenen olaslk deeri
3.

4.
A) I ve III
3
tir.
5
12 yzl hilesiz bir zar havaya atlyor st yze gelen say hakkndaki olaslklardan hangileri dorudur?
1
I. ift say olma olasl
dir.
2
5
II. 10 dan byk olmama olasl
tr.
6
2
III. Asal say olma olasl
tr.
3
1
IV. 7 olma olasl
dr.
6
B) II ve IV
C) I ve II
D) III ve IV
E) II ve III
Bir kibrit kutusu havaya atlyor. st yze gelen ksm ile ilgili olaslklar tespit ediliyor.
Yukardaki olaslkta e olas durum mu, yoksa e olas olmayan durum mu geerlidir? Nedenini
aklaynz.
5. Samanyolu kelimesinin her bir harfi ayn zellikteki kt paralarna yazlarak bir torbaya atlyor.
Bu torbadan rastgele bir kt ekiliyor. ekilen kt zerindeki harfin a olma olasln bulunuz.
242
3. NTE

6.
Bir kutuda 10 tane 80 wattlk, 14 tane de 100 wattlk ampl vardr.

80 wattlk ampllerden 3 tanesi, 100 wattlk ampllerden 5 tanesi
arzaldr. Bu kutudan rastgele ekilen bir ampln 80 wattlk arzal
olmayan ampl olma olasl nedir?
A)
5
1
7
11
7
B) C)
D)
E)
6
3
12
15
24
7. Bir torbada e byklkte mavi ve krmz bilyeler vardr. Bu torbadan rastgele bir bilye ekildiinde
ekilen bilyenin mavi renkte olma olasl krmz renkte olma olaslnn 3 katdr. Torbada 12 tane
mavi bilye olduuna gre toplam ka bilye vardr?
8. 1 den 12 ye kadar numaralandrlm toplar bir torbaya konuluyor. Torbadan rastgele bir top ekiliyor, ekilen topun zerindeki saynn;

a) Tek say olma olasln,
b) ift say veya 9 dan byk olma olasln,
c) Asal say olmama olasln bulunuz.
9.
Bir yolcu uanda bulunan yolcularn saylar aada belirtilmitir:

Trk
Erkek 13
Bayan 15
Alman
Erkek 10
Bayan 22
Rus
Erkek 14
Bayan 14
Uak hava alanna indiinde uaktan ilk kan yolcunun
a) Trk olma olasln,
b) Alman erkek veya Rus bayan olma olasln,
c) Trk veya Alman bayan olma olasln bulunuz.
10. Snfnzdaki erkek, kz, gzlk kullanan ve gzlk kullanmayan renci saylarn belirleyeniz. Aadaki sorular cevaplaynz.

a) Snfnzdan rastgele bir renci seildiinde seilen rencinin siz olma olasln bulunuz.
b) Snfnzdan rastgele bir renci seildiinde seilen rencinin kz renci olma olasln bulunuz.
c) Snfnzdan rastgele bir renci seildiinde seilen rencinin gzlk kullanan erkek renci
olma olasln bulunuz.
243
3. NTE

1. 8, 6, 13, 7, 13, 7, 10, 8, 8 veri grubuna ait aritmetik ortalama ortanca deerden ka fazladr?
8
10
7
11
A) B)
C) 1
D)
E)
9
9
9
9
2. 29, 39, 34, 30, 36, 34, 30, 35, 32, 34 veri grubuna ait aklk ve tepe deeri aadakilerden hangisinde doru verilmitir?

A) Aklk = 9
B) Aklk = 10
Tepe deeri = 35
Tepe deeri = 36
C) Aklk = 10
Tepe deeri = 34
D) Aklk = 9 E) Aklk = 11
Tepe deeri = 30
Tepe deeri = 35
3. Sena bir hafta boyunca gnlk 60 sayfa kitap okumaktadr. Bir haftadan sonraki gn toplam ka
sayfa okursa 10 gnlk ortalama okuduu sayfa says 65 olur?

A) 230
B) 220
C) 210
D) 200
E) 190
4. Ali, Banu, Cem, Ela ve Emrenin fizik dersinden aldklar son 5 not aada verilmitir. Notlara ait
eyrekler akln bulunuz. eyrekler aklna gre hangi renci daha baarldr?

A) Ali 65, 67, 70, 73, 75
B) Banu 60, 62, 70, 78, 80
C) Cem 64, 66, 70, 74, 76
D) Elaz 60, 63, 70, 77, 80
E) Emre 68, 69, 70, 71, 72
5. 13, 13, 10, 7, 7

Yukardaki verilere ait standart sapma aadakilerden hangisidir?
A) 2
B) 3
C) 4
D) 5
E) 6
D) I, II ve V
E) I ve III
6. Aadakilerden hangileri kesikli veri ile ifade edilebilir?

I. Nfus
II. renci says
III. Metre cinsinden rencilerin boy uzunluu
IV. Ktle
V. Trafikteki ara says
A) I, II ve III
B) II, III ve V
C) III, IV ve V
7. Bir kutu grafiinde aadakilerden hangisi anlalamaz?

A) En kk deer
B) Ortanca
D) Alt eyrek
E) En byk deer
244
C) Aritmetik ortalama
3. NTE
8. Aadaki tabloda bir mahallede tespit edilen fare says ile haftalk kullanlan fare zehiri miktar
(kilogram) verilmitir.

Tablo: Fare zehri miktar ile fare says
Haftalk kullanlan Fare

zehiri miktar (kg)
Tespit edilen Fare says
A)
10
1
Fare zehiri miktar(kg)
B)
C)
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Fare
says
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Fare
says
D)
E)
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Fare
says
1
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Fare
says
9.
Tablodaki verilere ait serpme grafii

aadakilerden hangisinde doru verilmitir?
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Fare
says
Yandaki grafikte bir rnn aylk ortalama ald ya miktar ve elde edilen rn miktar belirtilmitir. Verilere ait aadaki yorumlardan hangisi yanltr?
Ya miktar(m2/kg)
5
4
3
2
1
1
retim
miktar(ton)
A) En iyi retim iin 4 m2/kg ortalama ya gerekir.
B) Ortalama 5 m2/kg ya dtnde rn fazla sulamadan dolay rmeye balam olabilir.
C) Ortalama 3 m2/kg ya en iyi retim iin yetersizdir.
D) Ya miktar arttka alnan rn miktar da srekli artar.
E) 1 m2/kg ya dtnde 3 m2/kg yaa gre retim 2 kat artar.
10.
Yanda bir veri grubuna ait kutu grafii verilmitir. Grafie

gre aadakilerden hangisi dorudur?
10 20 30 40 50 60 70 80 90
A) Ortanca deer 40 tr.
B) En byk deer 50 dir.
C) En kk deer 20 dir.
D) Tepe deer 80 dir.
E) Verilerin standart sapmas 80 dir.
245
3. NTE
11. Ortanca deeri 5, en kk deeri 2, en byk deeri 7, st eyrei 6 ve alt eyrei 4 olan bir veri
grubunun kutu grafii aadakilerden hangisidir?
A)
B)
C)
D)
E)
12. Bir deneyin tm farkl sonularnn oluturduu kmeye ne ad verilir?

A) Deney
B) rnek uzay
C) kt
D) Olay
E) Olaslk
13. Hilesiz bir zar atlmas deneyinde st yze gelen saynn tek say olma ya da 3 ile blnebilen bir
say olma olaslna ait olay ka elemanldr?

A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
E) 5
14. A ve B otobslerinde toplam 100 yolcu vardr. B otobsndeki erkeklerin saylar ile A otobsndeki
bayanlarn saylar eittir. Otobsler dinlenme tesisine geldiinde herhangi bir yolcu belirlenip kk
bir hediye verilmesi dnlyor. Hediyeyi alan yolcunun B otbsnden bir bayan olma olasl
3
1
ve A otbsnden bir bayan alma olasl
ise A otbsnde ka erkek yolcu vardr?
4
10
A) 40
B) 35
C) 30
D) 25
E) 20
15.
8 yzl hilesiz bir zar havaya atlyor. st yze gelen saynn ift
say veya asal say olma olasl katr?
A)
3

4
B)
3
5
1
7
C) D) E)
8
8
8
8
16. Ulusal bir trende bayra gndere ekmek iin renci belirlenmesi gerekiyor. Seim 9. snflardan
4, 10. snflardan 8, 11. snflardan 9 ve 12. snflardan 9 renci arasndan yaplacaktr. Seilen
rencinin 10. snflardan bir renci olmama olasl katr?
9
13
11
4
2
A)
B)
C)
D)
E)
15
15
15
15
15
17. 3 saynn aritmetik ortalamas 10 dur. Saylardan iki tanesi 6 artrlp bir tanesi 9 azaltlrsa, aritmetik
ortalama ka olur?

A) 13
B) 12
C) 9
246
D) 10
E) 11
BOLUK DOLDURMA VE DORU - YANLI SORULARININ CEVAPLARI

17. Sayfa
156. Sayfa
1. a) sonlu kme, b) sonsuz kme, c) bo kme,
1. a) D, b) Y, c) Y, ) Y, d) D
) evrensel kme, E
165. Sayfa
21. Sayfa
1. a) Y, b) Y, c) D, ) D, d) D
1. a) 1, 2 b) 2 , 2 - 1 c) , kmenin kendisi,
n
) alt kmesidir.
180. Sayfa
3. a) D, b) Y, c) Y, ) D, d) Y, e) Y, f) D, g) D, h) D
1. a) D, b) D, c) Y, ) D, d) Y
37. Sayfa
199. Sayfa
1. a) D, b) D, c) Y, ) D, d) Y
1. a) Y, b) D, c) Y, ) D
51. Sayfa
214. Sayfa
10. a) D, b) Y, c) Y, ) D
1. a) D, b) Y, c) D, ) D, d) Y
75. Sayfa
224. Sayfa
1. a) Y, b) D, c) D, ) Y, d) Y
1. a) Y, b) Y, c) D, ) D, d) D
88. Sayfa
232. Sayfa
1. a) Y, b) Y, c) Y, ) D, d) D
1. a) D, b) Y, c) D, ) D, d) Y
247
NTE SONU LME VE DEERLENDRME SORULARI CEVAP ANAHTARI
1. NTE
1. E
15. B
29. E
43. B
57. C
2. B
16. E
30. B
44. E
58. C
3. D
17. A
31. C
45. C
59. A
4. A
18. D
32. C
46. C
60. A
5. E
19. D
33. B
47. A
61. D
6. B
20. C
34. A
48. B
62. E
7. C
21. D
35. E
49. E
63. B
8. D
22. C
36. C
50. D
64. B
9. D
23. D
37. D
51. A
65. E
10. B
24. E
38. D
52. B
66. C
11. A
25. D
39. B
53. D
67. D
12. C
26. D
40. C
54. E
68. E
13. E
27. B
41. B
55. C
69. A
14. A
28. A
42. A
56. D
2. NTE
1. D
10. B
19. C
28. A
2. B
11. A
20. D
29. C
3. E
12. D
21. A
30. D
4. A
13. E
22. C
31. E
5. C
14. B
23. E
32. C
6. A
15. E
24. A
33. A
7. A
16. A
25. B
34. C
8. B
17. C
26. B
35. A
9. C
18. E
27. D
36. D
3. NTE
1. B
6. D
11. B
16. A
2. C
7. C
12. B
17. E
3. A
8. D
13. D
4. E
9. D
14. E
5. B
10. A
15. E
248
SZLK
A
aortay: Bir ay iki e paraya ayran n.
arlk merkezi: genlerde kenarortaylarn kesim noktas.
analitik dzlem: zerine koordinat sistemi yerletirilmi dzlem.
apsis: Koordinat dzlemindeki bir noktann yatay eksenli bileeni.
apsisler ekseni: Koordinat dzlemini oluturan yatay eksen.
ayrk kmeler: Ortak eleman olmayan kmeler.
aritmetik ortalama: Dizi iindeki terimlerin toplamnn terim saysna blnmesiyle bulunan deer.
B
benzerlik: ki gende kelerin elenmesine gre karlkl alarn e ve karlkl kenarlarn orantl
olmasndan doan durum.
birim ember: Yarap bir birim olan ve merkezi orijinde bulunan ember.
birim vektr: Uzunluu 1 birim olan vektr.
bo kme: Hi eleman olmayan kme.
ember: Merkez denilen sabit bir noktadan ayn uzaklk ve dzlemdeki noktalar kmesinin oluturduu
kapal eri.
E
eitsizlik: ki veya daha ok eyin eit olmamas durumu.
F
fonksiyonun deer kmesi: f:AB fonksiyonundaki B kmesi.
fonksiyonun grnt kmesi: f:AB fonksiyonundaki f(A) kmesi.
fonksiyonun tanm kmesi: f:AB fonksiyonundaki A kmesi.
G
gerek saylar: Doal saylar, tam saylar, rasyonel saylar ve irrasyonel saylar kmesinin hepsini
kapsayan kmenin elemanlar.
irrasyonel saylar: Rasyonel olmayan (devirli ondalk almlar olmayan) saylar.

K
kartezyen arpm: Birinci bileeni A kmesinden, ikinci bileeni B kmesinden seilerek oluturulan
ikililerin kmesi (AXB).
249
kme: yi tanmlanm nesneler topluluu.

kombinasyon: Bir nesne grubu ierisinden sra gzetmeksizin yaplan seimler.
M
mutlak deer: Say dorusu zerinde saynn orijine uzakl.
O
olaslk: Bir eyin olabilmesi durumu, olabilirlik, ihtimal.
olay: rnek uzayn her alt kmesi.
oran: Ayn cins ya da ayn birimle llen iki okluun blme yoluyla karlatrlmas.
orant: ki veya daha fazla orann eitlii.
ordinat: Koordinat dzlemindeki bir noktann dikey eksenli bileeni.
ordinat ekseni: Koordinat dzlemini oluturan dikey ekseni.
rnek uzay: Olaslkta, bir deneyin olabilir tm sonularnn oluturduu kme.

S
sral ikili: a ve b gibi iki elemann ncelik srasna gre (a, b) biiminde yazlarak elde edilen (a, b) ikilisi.
T
trigonometri: genleri hesaplamay konu edinen matematik kolu.
V
Venn emas: Bir kmenin elemanlarnn, kapal bir eri iinde yazlarak gsterimi.
vektr: Yn ve uzunluu belirli olan ve bir ok iaretiyle gsterilen okluk.
veri: Bir aratrmann, bir tartmann, bir muhakemenin temeli olan ana ge veya done.
250
KAYNAKA
Anton, H. J., Elementary Linear Algebra, Wiley&Sons, Canada, 1991.
Billstein, R., Williamson, J., Mathematics, McDougal Little, 2008.
Brown, R.G., Advanced Mathematics, Houghton Mifflin Company, Boston, 1994.
Foresma, S., Exploring Mathematics. USA, 1994.
Jurgensen, R. C., Brown, R. G., Geometry, Houghton, USA, 1988.
Larson, R., Boswell, L., Kanold, T.D., Stff, L., Geometry, Mcdougal Litteli, 2007.
Nakatani, N., Nassiet, F., Perrinaud, J.C., Porte, D., Rivoallan, L., Mathematiques, Dimatheme 2E, Didier, Paris, 1994.
Pat, H., The Changing Role Of The Teachers, The Journal, Nov.2000 Vol.28.
MEB-Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl, Ortaretim Matematik Dersi (9,10,11 ve 12. Snflar) retim
Program, Ankara, 2013.
Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2011.
Trk Dil Kurumu, Yazm Klavuzu, Trk Dil Kurumu Yaynlar, Ankara, 2012.
http://www.ekonomi.gov.tr/index.cfm?sayfa=79192159-19DB-2C7D-3D5AE56731D11E50 (05.06.2012)
http://www.baskent.edu.tr/~tkaracay/etudio/agora/zv/2006/olasilik_tarihi.htm (02.06.2012)
http://web.itu.edu.tr/~kkocak/fraktal_yazi.htm (01.05.2012)
http://ali-oral.balikesir.edu.tr/tr1.pdf (07.02.2012)
www.bsm.gov.tr/kkka/ (14.03.2012)
http://www.ibb.gov.tr/sites/akom/documents/haberler_haberdetay_0091.html (22.03.2012)
http://matklu.gop.edu.tr/ek/2.html#Euclid (17.04.2012)
http://www.sabancivakfi.org/sayfa/sabanci-kongre-ve-fuar-merkezi (21.03.2012)
http://sindirgi.balikesir.edu.tr/wp/wp-content/uploads/2013/10/olcmedersnotu.pdf (03.03.2012)
http://yunus.hacettepe.edu.tr/~skucuk/ekitap/Trigonometri%20Tarihi.pdf (10.04.2012)
http://www.eokul-meb.com/fizik-nedir-kisaca-43959/ (16.04.2012)
http://w2.anadolu.edu.tr/aos/kitap/IOLTP/2287/unite02.pdf4 (05.05.2012)
http://www.eokul-meb.com/fizik-nedir-kisaca-43959/ (22.03.2012)
http://web.ogm.gov.tr/birimler/arastirma/doguakdeniz/Dkmanlar/dergiler/d75.pdf (20.04.2012)
www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=13536 (19.04.2012)
GRSEL KAYNAKA
1. www.shutterstock.com (Telif hakkk denerek satn alnmtr.)
2. www.123rf.com (Telif hakkk denerek satn alnmtr.)
3. Yaynevi arivi
251
SEMBOLLER
Q
irrasyonel saylar kmesi
! elemandr
gerek saylar kmesi
eleman deildir
R+
pozitif gerek saylar kmesi
alt kme
alt kme deil
eit deildir
karekk

n inci dereceden kk
, birleim
1 kktr
+ kesiim
Q, " ,
bo kme
2 byktr
A = B, A - B
A kmesinin B kmesinden fark
A kmesinin tmleyeni
A x B
A ve B kmelerinin kartezyen arpm
s Âh
f: A " B
Adan Bye f fonksiyonu
, elik
f -1
f fonksiyonunun tersi
+ benzerlik
nA
a ortay
h a ykseklik
nA
d a ortay
AB
arlk merkezi
6a, b@
AB
kktr veya eittir

byktr veya eittir
x in mutlak deeri
A kmesinin eleman says
AB vektr
AB vektrnn uzunluu
a, b kapal aral
PÂh
A olaynn olasl
â, bh
a, b ak aral
C ^n, r h
nnin rli kombinasyonu
doal saylar kmesi
// paralel
N+
sayma saylar kmesi
= dik
tam saylar kmesi
cL santilitre
Z+
pozitif tam saylar kmesi
L litre
negatif tam saylar kmesi
% yzde
rasyonel saylar kmesi
kg kilogram
252

Mat9 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mat9 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ORTARETM

Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Arkada, yurduma alaklar uratma sakn;

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!

Mustafa Kemal Atatrk

MUSTAFA KEMAL ATATRK

9.4.1 genlerin Elii.............................................................................................................. 127

genin Temel ve Yardmc Elemanlar................................................................................... 127

Kenar A Kenar (K.A.K) Elii................................................................................................. 130

A Kenar A (A.K.A.) Elii.................................................................................................... 131

Kenar Kenar Kenar (K.K.K) Elii............................................................................................ 132

9.4.2 genlerin Benzerlii....................................................................................................... 141

Temel Orant Teoremi............................................................................................................... 141

Kenar A Kenar (K.A.K.) Benzerlii........................................................................................ 144

Kenar Kenar Kenar (K.K.K.) Benzerlii.................................................................................... 147

A A (A.A.) Benzerlii............................................................................................................ 148

9.4.3 genlerin Yardmc Elemanlar...................................................................................... 155

genlerin Aortaylar ve zellikleri.................................................................................. 158

genlerin D Aortaylar ve zellikleri................................................................................ 161

genlerin Kenarortaylar, Kenarorta Dikmeleri ve Ykseklikleri........................................ 167

genlerde Kenarortay............................................................................................................. 167

genlerin Kenarortay zellikleri............................................................................................ 168

9.4.4 Dik gen ve Trigonometri.............................................................................................. 176

Dik gende Pisagor Teoremi.................................................................................................. 176

klid Teoremleri........................................................................................................................ 177

Dik gende Dar Alarn Trigonometrik Oranlar.................................................................. 181

Birim ember ve Trigonometrik Oranlar................................................................................. 184

genlerde Kosins Teoremi................................................................................................... 186

9.4.5 genin Alan................................................................................................................... 191

Sins Teoremi............................................................................................................................ 198

9.5 VEKTRLER........................................................................................................................ 201

9.5.1 Vektr Kavram ve Vektrlerle lemler.......................................................................... 202

Vektrlerde Toplama lemi...................................................................................................... 205

Bir Vektrn Bir Gerek Say ile arpm................................................................................ 207

NTE SONU LME VE DEERLENDRME SORULARI...................................................... 209

3. NTE: VER, SAYMA VE OLASILIK.......................................................................................... 215

9.6 VER .................................................................................................................................... 216

9.6.1 Merkezi Eilim ve Yaylm lleri.................................................................................. 216

9.6.2 Verilerin Grafikle Gsterimi............................................................................................. 225

Kesikli ve Srekli Veriler........................................................................................................... 227

Serpme ve Kutu Grafikleri........................................................................................................ 229

9.7 OLASILIK.............................................................................................................................. 235

Olaslk Kavramlar ve Hesaplamalar...................................................................................... 235

NTE SONU LME VE DEERLENDRME SORULARI...................................................... 244

BOLUK DOLDURMA VE DORU - YANLI SORULARININ CEVAPLARI........................... 247

NTE SONU LME VE DEERLENDRME SORULARI CEVAP ANAHTARI..................... 248

GRSEL KAYNAKA................................................................................................................ 251

Veri Sayma ve Olaslk

statistik szcnn kkeni konusunda kesin bir gr birlii

Aadaki tabloda yllara gre Krm-Kongo Kanamal Atei verileri mevcuttur.

Yandaki genlerin benzerlik orann bulalm ve

alanlarnn orann karlatralm.

Kazanmn pekitirildii blm

www. eba.gov.tr. internet adesinden Microsoft

Konunun gerek yaamla

Kavramn aklamasnn verildii blm

leniin lld blm