Matematik6 PDF

Ortaokul
MATEMATK
6. Snf
Yazarlar
Komisyon
DEVLET KTAPLARI
BRNC BASKI
......................................, 2016
MLL ETM BAKANLII YAYINLARI ..........................................................................: 4658. 6161

DERS KTAPLARI DZS ...............................................................................................: 4658. 1681
16.?.Y.0002.4530
Bu kitap Mill Eitim Bakanl, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl ile TBTAK arasnda
imzalanan Eitimde birlii protokol kapsamnda hazrlanmtr.
Kitabn her hakk sakldr ve Mill Eitim Bakanlna aittir. Kitabn dzeni, metni, soru
ve ekilleri ksmen de olsa hibir ekilde alnp yaymlanamaz.
ETM MATERYALLER GELTRME EDTRLER
Do. Dr. Mustafa DOAN
Prof. Dr. Vatan KARAKAYA
ETM MATERYALLER GELTRME GRUBU

Do. Dr. Osman BiRGN
retmen Sava AYHAN
Yrd. Do. Dr. Mesut BTN
retmen Yakup BULUT
Do. Dr. Adem DURU
retmen kran DAYAN
Do. Dr. Ali Sabri PEK
retmen Rezzan DOKTOROLU IILDAK
Do. Dr. Murat PEKER
retmen Mehmet MIHI
GRSEL TASARIM UZMANLARI

Hseyin DKER
Rabia ALABAY
DL UZMANI
Emel KILIALP
PROGRAM GELTRME UZMANI

Seluk ZDEMR
LME DEERLENDRME UZMANLARI

Mehtap ERMAN
REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIK UZMANI

Davut YURTTA
ISBN 978-975-11-4015-9
Mill Eitim Bakanl, Talim ve Terbiye Kurulunun 30.11.2015 gn ve 92 sayl karar ile ders
kitab olarak kabul edilmi, Destek Hizmetleri Genel Mdrlnn 17.05.2016 gn ve 5526273
sayl yazs ile birinci defa 87.382 adet baslmtr.
Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;

Snmeden yurdumun stnde tten en son ocak.
O benim milletimin yldzdr, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

Dn altndaki binlerce kefensiz yatan.
Sen ehit olusun, incitme, yazktr, atan:
Verme, dnyalar alsan da bu cennet vatan.
atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kahraman rkma bir gl! Ne bu iddet, bu cell?
Sana olmaz dklen kanlarmz sonra hell.
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll.
Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

heda fkracak topra sksan, heda!
Cn, cnn, btn varm alsn da Huda,
Etmesin tek vatanmdan beni dnyada cda.
Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Hangi lgn bana zincir vuracakm? aarm!
Kkremi sel gibiyim, bendimi iner, aarm.
Yrtarm dalar, enginlere smam, taarm.
Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Demesin mabedimin gsne nmahrem eli.
Bu ezanlar -ki ehadetleri dinin temeliEbed yurdumun stnde benim inlemeli.
Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,

Benim iman dolu gsm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nasl byle bir iman boar,
Medeniyyet dediin tek dii kalm canavar?
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Her cerhamdan lh, boanp kanl yam,
Fkrr ruh- mcerret gibi yerden nam;
O zaman ykselerek ara deer belki bam.
Arkada, yurduma alaklar uratma sakn;

Siper et gvdeni, dursun bu hayszca akn.
Doacaktr sana vadettii gnler Hakkn;
Kim bilir, belki yarn, belki yarndan da yakn
Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!

Olsun artk dklen kanlarmn hepsi hell.
Ebediyyen sana yok, rkma yok izmihll;
Hakkdr hr yaam bayramn hrriyyet;
Hakkdr Hakka tapan milletimin istikll!
Mehmet kif Ersoy
GENLE HTABE
Ey Trk genlii! Birinci vazifen, Trk istikllini, Trk Cumhuriyetini,
ilelebet muhafaza ve mdafaa etmektir.
Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegne temeli budur. Bu temel, senin en
kymetli hazinendir. stikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek
isteyecek dhil ve hric bedhahlarn olacaktr. Bir gn, istikll ve cumhuriyeti
mdafaa mecburiyetine dersen, vazifeye atlmak iin, iinde bulunacan
vaziyetin imkn ve eraitini dnmeyeceksin! Bu imkn ve erait, ok
namsait bir mahiyette tezahr edebilir. stikll ve cumhuriyetine kastedecek
dmanlar, btn dnyada emsali grlmemi bir galibiyetin mmessili
olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatann btn kaleleri zapt edilmi, btn
tersanelerine girilmi, btn ordular datlm ve memleketin her kesi bilfiil
igal edilmi olabilir. Btn bu eraitten daha elm ve daha vahim olmak zere,
memleketin dhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dallet ve hatt hyanet
iinde bulunabilirler. Hatt bu iktidar sahipleri ahs menfaatlerini,
mstevllerin siyas emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret iinde
harap ve btap dm olabilir.
Ey Trk istikbalinin evld! te, bu ahval ve erait iinde dahi vazifen,
Trk istikll ve cumhuriyetini kurtarmaktr. Muhta olduun kudret,
damarlarndaki asil kanda mevcuttur.
Mustafa Kemal Atatrk
1'(./(5
<d
17('RDO6D\ODUYH$ODU
^ 7 2
m E 3
^ 7 11
K P 18
^ 7 W 26
< 38
^ < 39
< < 49
^ 66
^ 75
7 ^ K < 83
7 ^ K 88
96
97
< 101
d < d 103
< 106
d 109
112
ix
17(.HVLUOHUOHOHPOHU2QGDON*VWHULPYH2UDQ
< 7 124

< ^ 125
< d 7 135
< 7 145
< 7 161
< z 7 ^ d 179
< W 190
K ' 214

< K ' 215
K ' s ^ 222
K ' s ^ z 228
K ' s ^ 7 232
K ' s ^ 7 239
K ' s ^ 10 100 1000 <
z 244
7 ^ d 248
K ' W 252
Oran 260

ar Oran <arara &ar r 'r 261
n a &ar r â ar Oran <arara 267
17(9HULOHPH
rara ^rar mr sr daa
n 282
7 sr 'rna rara ^r Ora 283
7 'ra sr daa n 286

7 ^ da 7 ^n 'ra 289
sr na 306
r sr 'rna r Oraaa 307
r sr 'rnn 316
7 'ra srr <araraa r Oraaa
<ana 322
17(7DP6D\ODUYH&HELUVHOIDGHOHU
da âar 344
da âar â rna 'r 345
r da ânn Da r 352
da âar <arara ^raaa 357
da âara daa 7 361
da âara ara 7 367
da âara daa ara 7r rana 7 371
da âara daa 7nn Pr 376
r 7ar 385

Prnn âara 386
r 7ar 395
r 7ar daa ara 404
r a â 7 r r 7ann ar 410
xi
17(*HRPHWULYHOPH
an P 428
Waranarn zn 429
Waranarn an 436
mnn zn 446
mnn an 450
an P rr 457
ra P rr 467
an P Wrr 471
'r r ,a P 486

rnr Wrann ,a 487
n ,a â Wraar 495
,a P Wrr 498
,a P rr 507
,a Prn nr 509
âr P 517
^ P rr 518
^ Prn nr 522
,a P rr 7 ^ P rrnn 7 525
^ P Wrr 529
ember 536

ember izme 537
ember e aire 542
ere hznnn a hznna Oran 545
xii
6(0%2//(59(.,6$/70$/$5
17('((5/(1'50(6258/$5,&(9$3$1$+7$5,
.$<1$.$
(./(5
xiii
.LWDEP]DDGDDGODUYHULOHQQLWHGHQROXPDNWDGU
DoalSaylarveAlar
Kesirler,OndalkGsterimveOran
Verileme
Veri leme
TamSaylarveCebirselfadeler
Geometrivelme
4
7 v e( C e b i r s e l
r
hs1
r
a
l
e
ay adel
nitekap
nitekapaksayfasnitedeyeralan
paksay
yfasnitedeyeralan
konularh
hakknd
dabilgivermektedir.
konularhakkndabilgivermektedir.
Hernitemizinereverengifarkldr.
Hernite
emizin ereverengifarkldr.
0,
1,
1,
Tam
lar
Say adeler
f
Tam
4.1. ebirsel
.C
4.2
Kavram
la
Ala
n
Arazi lleri
lle
ri
Ar
eka
Hekta r
r
BLm
D1
lan
Plm
e
Eeler
Pre
ne
cei
Para
lel
izme kenarda bir
yi,
kenara
ait y
ksekli
ve ilg
i
ili
mg problemleri
ende
zmey
bir ke
i,
nara
ait y
ilgili pro
ksekli
i iz
Alan blemleri
meyi,
lme
zmey
birbir
i,
ine d birimlerini
n
ve bu
Araz
birim
i lme trmeyi,
leri
alan
birim
l
ler
Alan me birimler ini ve bu
nlar
ile ilg
iyle ili
stand
ili
ren
kisini
art
eeiz. probleml
eri ,
zmey
i
Blmn ieriini gstermektedir.
etele Ta
T blosu
Sor
o alla
r
Basketbol
Says
Sklk Ta
T blosu
Hatrlayalm blmnde
daha
nce renmi olduunuz
d
bilgilere yer verilmektedir.
verilmektedir
Sor
o alla
r Says
Basketbol
Futbol
12
Futbol
Voley
V
leybol
Volley
V
eybol
Hentbol
14
12
10
8
6
4
2
0
Hentbol
ol
tb
en
dallar
a
Birlikte Yapalm blmnde

konu anlatm sunulmakta,
zml soru veya problemlere
e
yer verilmektedir.
ynn Bir
Bir Doal Sa
i
es
nm
Bl
irr Bu
1
tt imektedir.
k s
n
m
lm
Glsm her g 2
Birlikte Yaa
k st almr.r
2
iin
esi
mn im
Annesi Gls
e ier?
s t ka gnd
l m 2 k s
durumda Gls
m
1kk
1kk
1
k
2
1. gn
2 1
3
5
6
3
4
1
2
5 +6
+4 +
2 +3
+1 +
3. gn
1
k
2
4. gn
Yaalm 2
Konuya
nemli
Kon
nuya ilikin nem
mli bilgilerin
zetlendii
tanmlarnn
ze
ettlendii veya tan
nmlarnn
yapld
kutusudur.
yap
pld bilgi kutu
usudur.
s
nokta
er tam
ler bir
xiv
2. gn
1
k
2
r
rir.
t 4 gnde bi
1
iinde 2 k s
gn 2 k st
r
he
m
ls
G
iinde
bekil ineelend
2 +3
+1 +
1
k
2
ler.
eildir
say d
ynn
Her doal sa
birini s
Sra Side
Konu anlatmnn
n ardndan
rendiklerinizin peki
pekitirilmesine
tirilmesine
yardmc olan blmdr.r.
uz.
n ve slerini bulun
nieliklerin taba
, mss
ban
a) 35 saysnn Ta
, mss
ban
b) 46 saysnn Ta
, mss
T ban
c) 87 saysnn Ta
, mss
6
T ban
Ta
d) 12 saysnn
tamamlaynz.
b k lan yerleri
sl
Aada verilen
Kon
nuyla ilgili ipular
Konuyla
ve ek
gibi
e bilgiler yandaki gib
b
bi
konuma
kkon
numa balonlarnda
sun
nulmaktadr.
sunulmaktadr.
Bunu
dir.
dir.
dir.
dirr.
Deney
elim
dm
2 dm
dm
Bunu De
Deneyelim
neyelim blmnde,
b
konuya ilikin ar
ara
gere kullanarak
ra gere
bireysel
bire
eysel veya grup olarakk
yaplabi
ileceimizz etkinliklere
e
yaplabileceimiz
yer ve
erilmektedir.
verilmektedir.
Bu ka
d
boyay istediiniz
n
b
soruyu z. Aadak ir renge
i a) kk
evap
laynz
ndaki
.
dm
Boyad
nz ka
dn u
zun
5 dm
arrkkaayyaa
katlay
tekrar
is
boyay tediiniz bir
nz.
renge
nz.
a)
Cebir de bilinmeyene neden
x denir
simgelemekk iin kullaNeredeyse her bilinmeyeni

a ey kelimesine
nlan x harnin kkeni Arap
en ebir
vrilen
yolaya evril
dayanyor. aha sonra 7span
ade x olarak
en ifade
kaynaklarnda xay olarak gzk
simgelemede kulksalld ve ebirde bilinmeyeni
geldi.
lanlan en mehur harf haline
Konuya
Ko
o y ilikin
onuya
ilgi
g ekici,
,
ta
arrihi veya
ve
eya gncel bilgilerin
tarihi
su
unuldu
uu blmdr.
sunulduu
haayyatta veya
reneceimiz konunun gnlk hayatta
dier bilim dallarnda nerelerde
ilg
gilerin
erin
kullanlacana dair ip ular veya bi
bilgilerin
yer ald blmdr.
E)ER
BLM D
6 dm
Katlad
3. Adm
tekrar nz kad
anz.
da eld
e e
iniz ve
boyad
(3. Ad
nz
mda e
alan b
vaplay
tn k
alm)
adn
b) 6
. Adm
kata
d
k
Bunu biliyor musunu
Nerede Kulla
nabiliri
yksekliini
kullanabiliriz.
Paralelkenarn
hesaplarken
llanabiliriz.
narn alann
ke
lel
ra
rn
Pa
mala da ku
in alan hesapla
ler
kil
e
l
rk
Fa
E
LEEDiRM
rendiklerizi pekitirmek
vve kendinizi deerlendirmek iin
soru ve problemlerin
yer ald blmdr.
nz
niteyi genel olarak taramanz
salayan oktan semeli
sorularn yer ald blmdr.
Dee
22
18
18
xv
h17(1
DoalSaylarveAlar
68
+
5x(2
3)
29
236
86
3
82 7
281
6
622
102
1. 1.DoalSaylarlalemler
1. 2.arpanlarveKatlar
1. 3.Alar
217
1sa
= 6
0dk
Kavramlar
Taban
Kuvvet (ms)
msl Nielik
Ortak arpan
alma zellii
BLmD 1
Doal Saylarla
7lemler
Neler renecei
Bir doal saynn kendisiyle tekrarl
arpmn sl nielik olarak ifade edeeiz.
msl nieliklerin deerini belirleyeeiz.
7lem neliini dikkate alarak doal
saylarla drt ilem yapaaz.
oal saylarda dalma zelliini uygulamaya ynelik ilemler yapaaz.
oal saylarda ortak arpan parantezine
alma yntemini reneeiz.
oal saylarla drt ilem yapmay gerekren problemleri zeeiz.
sl Nicelikler
8 birim
8 birim
8 # 8 = 8 2 = 64
;
2 tane
4 birim
4 birim
4 birim
4 # 4 # 4 = 4 3 = 64
14
432
4
43
tane
msl nielikler bir saynn kendisi ile arpmlarnn ksa gsterimi olarak ifade edilmektedir. Bazen satran tahtasndaki 8 # 8 = 82 tane birim karenin olduunu gstermek
iin, bazen de zeka kpndeki 4 # 4 # 4 = 43 tane birim kp olduunu gstermek iin
kullanrz.
Nerede Kullanabiliriz?
msl nielikleri, tekrarl arpmlar ksa yoldan gstermek iin kullanabiliriz.
Hatrlayalm
5. snfta bir saynn kendisi ile arpmnn bu saynn karesi olduunu renmitik.
rnein,
Kuvvet (s)
(16 says 4n karesidir)
16 = 4 # 4 = 4 2
;
2 tane
Taban
Yine 5. snfta bir saynn kez yan yana arpmnn bu saynn kp olduunu renmitik. rnein,
Kuvvet (s)
64 = 4 # 4 # 4 = 4 3
14
432
4
43
tane
(64 says 4n kpdr)

Taban
Siz de baz saylar seiniz, setiiniz saylarn karesini ve kpn bulunuz.
Bunu Deneyelim
'erekli Malzemeler A4 kad, kalem, not defteri
bekil 1
bekil 2
bekil 3
Elimize bir A4 kad alalm (bekil 1).

A4 kadn dikey olarak 2ye e katlayalm ve aalm, sonra kat izini kalemle izelim. Birini e katlama izine gre en fazla ka blge olutuunu not edelim (bekil 2).
A4 kadn birini kez katladktan sonra tekrar 2ye e katlayalm (yatay) ve
aalm, sonra kat izini kalemle izelim. 7kini e katlama izine gre en fazla
ka blge olutuunu not edelim (bekil 3).
A4 kadn birini ve ikini kez katladktan sonra tekrar 2ye e katlayalm (dikey) ve aalm, sonra kat izini kalemle izelim. n e katlama izine gre
en fazla ka blge olutuunu not edelim.
Bu ekilde (yatay dikey srasna gre) katlamaya devam edelim.
A4 kadnn sekizini e katlama izine gre en fazla ka blgeye ayrlaa
hakknda ne syleyebilirsiniz?
Tekrarl katlamalar sonuunda oluan blge saysn doal saylardaki ilemlerden hangisi ile aklayabilirsiniz?
Katlama says
Oluan ble says
Nasl ifade edelim?
20
21
4=2#2
22
8=2#2#2
23
Birlikte Yaalm
5 saysnn karesini ve kpn bulalm.
zm
Kuvvet (s)
Kuvvet (s)
5 # 5 = 5 2 = 25
;
2 tane
Taban
5 # 5 # 5 = 5 3 = 125
14
432
4
43
tane
Taban
5 saysnn kendisi ile tekrarl arpm olan 52 ve 53 saylar sl nielik olarak adlandrlr.
Burada 5 says taban, 2 ve 3 saylar ise kuvvettir (s).
52 ifadesi Bein karesi, Bein ikini kuvveti veya Be ss iki eklinde okunur.
53 ifadesi ise Bein kp, Bein n kuvveti veya Be ss eklinde okunur.
ms 2 veya 3ten farkl olabilir mi? Farkl olmas durumunda ne anlama gelir?
54 ifadesinin deerini hesap makinesi yardmyla bulalm Bunun iin hesap makinesinde xy tuu varsa 5 xy 4
Ya da 5
= tularna basarak 625 sonuuna ulaabiliriz.
= tularna basarak 625 sonuuna ulaabiliriz.
Birlikte Yaalm 2
54 ifadesinin deerini bulalm ve yaplan ilemin anlamn aklayalm.
zm
54 ifadesi 4 tane 5 saysnn tekrarl arpldn gsterir.
5 4 = 5 # 5 # 5 # 5 = 625
1 44442
44
43
tane
Burada 54 ifadesi Bein drdn kuvveti veya Be ss drt eklinde okunur.
Birlikte Yaalm 3
Bir biskvi fabrikas perakende ve toptan satlar iin deiik miktarlarda alternatif paketler hazrlamtr. Bu alternatif paketler aadaki ekildedir
Bir ambalada 2 koli, bir kolide 2 kutu, bir kutuda 2 poet, bir poette 2 paket biskvi
bulunmaktadr.
a)
Perakende sat iin 1 kutu biskvi alan bir kiinin ka paket biskvi aldn sl
say olarak ifade edelim.
b) Toptan sat iin 1 ambala biskvi alan bir kiinin ka paket biskvi aldn sl
say olarak ifade edelim.
zm
a)
Bir poette 2 paket biskvi,

Bir kutuda 2 poet = 2 # 2 paket,
O halde bir kutuda 22 = 4 paket biskvi alnmtr.
b) Bir poette 2 paket biskvi,

Bir kutuda 2 poet = 2 # 2 = 22 paket,
Bir kolide 2 kutu = 2 # 22 = 23 paket,
Bir ambalada 2 koli = 2 # 23 = 24 paket,
O halde bir ambalada 24 = 16 paket biskvi alnmtr.
Birlikte Yaalm 4
Samanyolu Galaksisindeki yldz saysnn te birinin
yaklak olarak 1011 olduu belirtilmektedir.
1011 ifadesinin ne anlama geldiini bulalm.
zm
1011 ifadesi 11 tane 10 saysnn yan yana tekrarl arpldn gsterir.
10 11 = 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 = 100 000 000 000
1 4 444444444112
4444444444 3
tane
Burada 1011 ifadesi Onun on birini kuvveti veya On ss on bir eklinde okunur.
O halde Samanyolu Galaksisindeki yldzlarn saysnn te biri yaklak olarak
1011 = 100 000 000 000 (Yz milyar ) tanedir.
arpma iareti olarak x sembol yerine . sembol de kullanlabilir.
100 = 1
101 = 10
102 = 100
103 = 1 000
104 = 10 000
105 = 100 000
h = h
Birlikte Yaalm 5
10 000 000 saysn sl nielik olarak yazalm.
zm
10 000 000 = 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 . 10 = 10 7 eklinde yazarz.
1 4444447 2
444444 3
tane
Birlikte Yaalm 6
2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 arpmn sl nielik olarak yazalm.
zm
Bu arpmda 2nin kendisi ile ka kez arpldn belirlememiz gerekir. Burada 13 tane
2nin yan yana tekrarl arpm verildiine gre tabana 2, sse 13 yazalm.
Yani 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 = 213 eklinde yazarz.
Taban ve s birer doal say olmak zere taban

sl nielikler denir. Taban
arpm anlamna gelir.
biiminde yazlan ifadelere
ifadesi s adedine taban n yan yana tekrarl
Taban sfrdan farkl m doal says ve kuvvet (s) n doal says ile gsterilirse mn
ifadesi n tane m doal saysnn yan yana arpmn gsterir.
Kuvvet (s)
m n = m . m . m . ... . m
1 444n 2
444 3
tan e
Taban
Burada mn ifadesi mnin nini kuvveti veya m ss n eklinde okunur.
Sfrdan farkl bir doal saynn sfrn kuvveti 1dir (rnein, 80 = 1 vb.).
Her doal saynn birini kuvveti kendisine eittir (rnein, 81 = 8 vb.).
0n 0 hari tm kuvvetleri 0dr (rnein, 05 = 0 vb.).
1in her kuvveti 1dir (rnein, 17 = 1 vb.).
Sra Sizde
Aada verilen sl nieliklerin taban ve slerini bulunuz.

a) 35 saysnn taban
, ss
tir.
b) 46 saysnn taban
, ss
dr.
c) 87 saysnn taban
, ss
dir.
d) 126 saysnn taban

2
, ss
Aada verilen tabloda bo braklan yerleri tamamlaynz.

sl 7fade
25
Okunuu
"7ki ss be" veya "7kinin beini kuvveti"
87
veya
126
veya
710
veya
"m ss on bir" veya "mn onbirini kuvveti"
"Be ss yedi" veya "Bein yedini kuvveti"
"Alt ss on iki" veya "Altnn onikini kuvveti"
dr.
Aada verilen sl nielikleri arpm durumunda yaznz. Hesap makinesi kullanarak deerlerini bulunuz.
a) 35 =
b) 46 =
c) 87 =
d) 126 =
Aada arpm durumunda verilen saylar sl nielik olarak ifade ediniz.

a) 3 . 3 . 3 . 3 . 3 . 3 =
b) 7 . 7 . 7 . 7 . 7 . 7 . 7 . 7 . 7 =
c) 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 . 2 =
d) 6 . 6 . 6 . 6 . 6 . 6 . 6 . 6 . 6 . 6 =
16 saysnn 4n karesi (16 = 4 . 4 = 4 2) olduunu biliyoruz. 16 saysn 2nin

9
2 tane
kan kuvveti olarak yazabiliriz?
64 says 8in karesi (64 = 8 . 8 = 8 2) veya 4n kp (64 = 4 . 4 . 4 = 4 3) olarak

8
>
2 tane
3 tane
yazlabilir. 64 saysn 2nin kan kuvveti olarak yazabiliriz?
Srekli hareket halinde olan hava molekllerinin en fazla ilkbahar gnlerinde hz kazand ve bir hava moleklnn saniyede dier hava moleklleriyle
10 000 000 000 kere arpt bilindiine gre 10 000 000 000 saysn sl
nielik olarak yaznz.
retmenin 27 sl nieliinin deerini bulunuz. sorusunu 27 = 2 . 7 eklinde evaplayan Alinin hatasn bulunuz ve dzeltiniz.
Matematik ile Elenelim

Demleketin birinde satran ustas bir padiah varm. Padiah nne kim karsa mat
edermi. Sarayda ve yakn evrede kendisine
rakip kalmayna, lkenin drt bir yanna tellallar gnderip usta oyunu arar olmu. Bir
gn ak sakall yal birisi, bastonuna dayanarak saraya gelmi ve padiahla satran oynamak istediini sylemi. hzun ve zorlu bir
oyundan sonra padiah yenmi. Zakibinin ustalna hayran kalan padiah, onu dilediine dllendirmek istemi. hlu Koa, ne padiahn zenginliini dileyip, hibir ey
almak istemediyse de, padiah diretmi. Bunun zerine bilge yal 7lle de bir ey vereekseniz u satran tahtasnn ilk karesi iin 1 buday, ikini kare iin birini karedekinin
2 kat, ondan sonraki karelerin her biri iin bir nekinin iki kat kadar buday isterim
demi. Padiah, yal adamn tokgzllne glm ve arzusunu hemen kabul etmi.
Avuuna doldurduu budaylardan ilk be kare iin birini kareye 1, ikini kareye 2,
n kareye 4, drdn kareye 8, beini kareye 16 buday koyarak kareleri doldurmu. sezirlerine bunlar ve dier kareler iin verileek budaylar bir uvala doldurmalarn emretmi. sezirler ileme balam, onunu kare iin 512, on beini kare iin 16
384, yirmi birini kare iin 1 048 576 buday olmu. Budaylar artk sayyla deil, okkayla tartyorlarm. Krkn kareye, 549 755 813 888 buday gerekmi. Tm saray halk harl harl buday hesaplamakla urar olmular. Dasal bu ya altm n kareye
geline, sarayn buday stoklarnn yars boalm. O zaman padiah, nasl bir oyuna
geldiini anlam. yle ya, altm drdn kare iin sarayn btn buday stoklarn
boaltmas gerekeek. Yal bilgeye dnerek hlu Koca, beni bir kere daha mat ettin
demi. Yal bilgenin ama padiahn btn budayn gtrmek deil, padiaha ders
vermekmi. Kylsne yeteek kadar buday alm ve kynn yolunu tutmu...
Bu uzun hikayede anlatlan saynn matematik dilindeki ifadesi yledir
1 + 2 + 22 + 23 + 24 + ... + 263 = 264 1
Doal Saylarla Drt 7lem

Herkes ncelik
srasna gre gesin.
+
TRAFK
POLS
JANDARMA
TRAFK
AMBULANS
^ h 6 @
S
POL
'
MA
AR
D
N
JA
Yayalarn, hayvanlarn ve aralarn kara yolu zerindeki hal ve hareketleri trafik olarak
tanmlanr. Kara yolu trafiinde gei stnl olan aralar olduunu biliriz. Ancak
trafikte doru hareket edebilmek iin bunlarn gei iin ncelik srasn da bilmek gerekir. Bu sralama 1. ankurtaran (Ambulans), 2. 7tfaiye, 3. Polis (:andarma), 4. Trafik
Polisi (:andarma Trafik), 5. Yol Kurtarma Aralar, 6. Sivil Savunma Aralar, 7. Koruyan
ve Korunan Aralar eklindedir.
mnc sradaki polis ve andarmadan hangisi ilk srada (nde) ise gei ncelii onundur. Benzer ekilde drdnc sradaki trafik polisi ve andarma trafikten de hangisi ilk
srada (nde) ise gei ncelii onundur.
Trafikte olduu gibi gnlk hayatmzn bir paras olan doal saylarla ilemlerde de
bir ncelik sras vardr ve ilem nceliine dikkat etmek gerekir. Aksi taktirde yanl
sonulara ulalr.
Gnlk hayatmzda btnlerin bir araya getirilmesinde (toplama), bir miktarnn
eksiltilmesinde (karma), e gruplar halinde toplanmasnda (arpma) ve e gruplar halinde datlmasnda (blme) kullanabiliriz. Sizce bu ilemleri baka nerede
kullanabiliriz?
Hatrlayalm
oal saylarla drt ilem yaplrken ilem nceliine dikkat edilir. nce parantez
iindeki ilemler, sonra arpma veya blme, daha sonra toplama veya karma ilemi yaplr.
7 . (40 5) ilemini yaparken
7. ^40 5h = 7 . 8 (nce parantez iindeki ilem yaplr.)
14 24 3
8
= 56 (aha sonra arpma ilemi yaplr.)
Geen yllarda sl niceliklerle ilem hakknda bir bilgiye sahip deildik. Parantezin iindeki ilem nceliinde varsa sl niceliklerin nce geldiini unutmayalm.
Birlikte Yaalm
Bakkal Dustafa, her gn yandaki gibi 4 srasnn herbirinde 4er adet beyaz yumurta bulunan kolilerden
4 adet ve ayrca sepettekilerden 50 tane sar yumurta satmaktadr.
Bakkal Dustafann bir haftada satt yumurta saysn matematiksel olarak ifade edelim. Satlan toplam yumurta saysn bulalm.
zm
Gnlk satlan beyaz yumurta saysn matematiksel anlamda sl nicelik olarak ifade
edebiliriz 4 . 4 . 4 = 43
Gnlk satlan sar yumurta says 50
Gnlk satlan toplam yumurta says 43 + 50
Haftalk satlan yumurta says 7 . (43 + 50) dir.
7 . ( 4 3 + 50) = 7 . ^64 + 50h
6
14
42
4
43
64
114
= 7 . 114
= 798
Birlikte Yaalm 2
5 . (39 + 51) (748 + 52) 4 ileminin sonucunu bulalm.
zm
5 . ( 39 + 51 ) ( 748 + 52 ) ' 4
>
>
90
800
(nce parantez iindeki ilemler yaplr.)
= 5 . 90 800 ' 4
;
>
450
200
(aha sonra arpma veya blme ilemleri yaplr.)
= 450 200
(En son toplama veya karma ilemleri yaplr.)
= 250 elde edilir.
Birlikte Yaalm 3
(36 + 51) 22 7 . 13 ileminin sonucunu bulalm.
zm
( 3 6 + 51) ' 2 2 7 . 13
5
729
(nce parantez iindeki ilemler yaplr. sarsa ncelikle

sl niceliklerle ilemlerle balanr.)
= ( 729 + 51 ) ' 2 2 7 . 13
>
5
4
780
(aha sonra parantez iindeki dier ilemler ve varsa

dier sl ilemler yaplr.)
= 780 ' 4 7 . 13
>
;
195
91
= 195 91
= 104 elde edilir.
Birlikte Yaalm 4
108 72 12 + 23 . 7 ileminin sonucunu bulalm.
zm
108 72 ' 12 + 2 3 . 7
5
8
(Burada parantez olmad iin ncelikle sl

niceliklerle ilemler yaplr.)
= 108 72 ' 12 + 8 . 7
>
8
6
56
= 108 6 + 56
= 158 elde edilir.
Birlikte Yaalm 5
8 + (72 4) ve (8 + 72) 4 ilemlerini yapalm ve sonularn karlatralm.
zm
7lem nceliine gre nce parantez iindeki ilemler yaplmaldr.
8 + (72 4) = 8 + 18
= 26
(8 + 72) 4 = 80 4
= 20
26 20
7ki ifadede de ayn saylar ve ayn ilemler olmasna ramen sonular farkl kmaktadr.
nk parantez farkl yerdedir.
Birlikte Yaalm 6
7 . 4 24 4 ileminin sonucunu bulalm.
zm
7lem nceliine gre nce arpma veya blme
ilemleri yaplr.
7 . 4 24 4 = 28 6
7 . 4 = 28 ve 24 ' 4 = 6
7lem nceliine gre nce
parantezleri kendimiz de
koyabiliriz.
(7 . 4) (24 ' 4)
= 22 elde edilir.
Birlikte Yaalm 7
(24 8)2 . (80 4) (3 . 5) + 42 ileminin sonucunu bulalm.
zm
( 24 ' 8 ) 2 . [( 80 ' 4 ) ( 3 . 5 )] + 4 2
>
>
8
15
3
20
(nce parantez iindeki ilemler yaplr.)
= 3 2 . [ 20 15 ] + 4 2
>
5
(aha sonra varsa tekrar parantez iindeki

ilemler yaplr.)
= 32 . 5 + 42
5
5
9
16
(aha sonra sl niceliklerle ilemler yaplr.)
= 9 . 5 + 16
8
45
= 45 + 16
= 61 elde edilir.
Yukarda olduu gibi (
) eklinde i ie parantezler varsa nce iteki parantez-
lerden ileme balanr. ( ) eklindeki parantezin eklindeki parantezin iinde

olduuna dikkat edelim.
Birlikte Yaalm 8
(23 + 7) . (105 29) 2 + 1 ileminin sonucunu bulalm.
zm
( 2 3 + 7) . (105 29) ' 2 + 1
5
8
(nce parantez iindeki ilemler yaplr. sarsa

ncelikle sl niceliklerle ilemlerle balanr.)
= (8 + 7 ) . ( 105 29 ) ' 2 + 1
:
>
15
76
(aha sonra varsa parantez iindeki ilemlere

devam edilir.)
= 15 . 76 ' 2 + 1
=
1140
(aha sonra soldan saa hangisi nce ise arpma

veya blme ilemleri yaplr.)
= 1140 ' 2 + 1
14 2
43
570
(aha sonra arpma veya blme ilemlerinden
= 570 + 1
hangisi kald ise o ilemle devam edilir.)
= 571 bulunur.
Hangi ilemi ilk nce yapacamz belirlemek iin saylarla ilemlerde parantez
kullanrz.
Birden fazla ilemin bulunduu durumlarda aadaki ncelik sras izlenir.
2
3
4
msl niceliklerle ilemler

Parantez iindeki ilemler
arpma veya blme ilemleri
Toplama veya karma ilemleri
Birlikte Yaalm 9
18 6 . 15 3 . 2 9 + 3 ileminin sonucunu bulalm.
zm
18 6 . 15 3 . 2 9 + 3
(Blme ilemi nce olduu iin nce yaplr.)
= 3 . 15 3 . 2 9 + 3
(aha sonra arpma ilemi geldii iin arpma yaplr.)
45
= 45 3 . 2 9 + 3
(aha sonra yine blme ilemi geldii iin blme yaplr.)
15
= 15 . 2 9 + 3
(aha sonra yine arpma ilemi geldii iin arpma yaplr.)
30
= 30 9 + 3
(aha sonra karma ilemi geldii iin karma yaplr.)
21
= 21 + 3
(En son toplama ilemi geldii iin toplama yaplr.)
24
= 24 bulunur.
Ayn ncelie sahip ilemler yaplrken soldan saa doru sra izlenir. rnein
arpma veya blme bir ilemde ayn anda bulunuyorsa en solda hangi ilem varsa
o yaplr.
Sra Sizde
Aadaki ilemlerin sonularn bulunuz.

a) (9 + 17) 2
b) 48 (13 - 5)
d) 13 . (42 + 26)
e) 420 (48 18) . 7
c) (28 17) . 5
f) 42 + 72 4 2 . (39 26)
) 24 . (15 11) 24 4 + 56

a) 4 . (6 1)2 + (32 4)
b) 23 + 32 . 5 36 4
c) 43 8 . 3 12 + 6
d) 65 49 7 + 34 . 2
Aadaki ilemlerde verilen sonular elde etmek iin uygun yerlere parantez
koyunuz.
a) 25 + 9 . 3 = 102
b) 4 . 86 72 = 56
c) 81 45 9 + 12 = 16
d) 32 + 7 . 4 24 3 = 52
Aadaki ilemlerin sonularn bulunuz (Bunun iin hesap makinesini de kullanabilirsiniz).

a) (108 36)2 . (96 4) (3 . 6) + 112
b) (73 42) . 5 + (103 + 271) 2
Hasan 24 . (15 11) 24 4 + 40 = ? ileminin sonucunu bulmak iin aadaki admlar takip etmitir.
dm 24 . 4 24 4 + 40
2 dm 96 24 4 + 40
3 dm 72 4 + 40
4 dm 18 + 40 = 58
Hasan, yukardaki zmde ilk hatay hangi admda yapmtr? Yapt hatay
aklaynz ve hata yaplan admdan itibaren ilemin dorusunu yapnz.
Hseyin, 8 + 28 4 ilemini yaparken soldan saa doru bir sra izlemitir. nce
8 ile 28i toplam, 36 bulmutur. aha sonra 36y 4e blm ve sonucu 9 olarak bulmutur. Hseyinin yapt hatay aklaynz. 7lemin dorusunu yapnz.
12 saysnn 3 fazlasnn 4 katn matematiksel ilemlerle ifade ediniz.
98 saysnn yarsnn 25 eksiinin 4 katnn 2 fazlasn matematiksel ilemlerle

ifade ediniz.
Ortak arpan ve Dalma zellii

13 fayans
7 fayans
12 fayans
12 fayans
Bir snfn zemini, resimdeki biimde krem renginde ve gri renkte fayanslarla denmitir. Ka tane krem renginde, ka tane gri renkte ve toplamda ka tane fayans kullanldn bulmak istiyoruz.
Bunu matematiksel olarak nasl ifade edebiliriz?
Krem rengindeki ve gri renkteki fayans saylarnn hesaplanmasnda kullanlacak olan
ortak say nedir?
ihinden arpma ilemlerini kolaylatrmada kullanabiliriz.
Hatrlayalm
oal Saylarla rt 7lem konusunda 18 . (80 + 3) ileminde ncelikle parantez
iindeki ilemi yapmay, daha sonra da arpma ilemini yapmay renmitik. Yani,
18 . (80 + 3) = 18 . 83
= 1494 olur.
Bu ilemin sonucunu zihinden bulmamz istendiinde, arpm bulmak zor gelebilecei iin farkl zihinden ilem strateilerini kullanabiliriz. rnein bu ilemi,
18 . (80 + 3) = 18 . 80 + 18 . 3
= 1440 + 54
= 1494
eklinde yaparsak yine ayn sonucu bulmu oluruz.
Birlikte Yapalm
Bir snfn zemini, resimdeki biimde krem renginde ve gri renkte fayanslarla denmitir. Toplam ka tane fayans kullanldn bulalm.
13 fayans
7 fayans
12 fayans
12 fayans
zm
Yol
Snfta kullanlan toplam fayans saysn snfn boyutlarn dikkate alarak bulabiliriz.
Snfn boyutlar 12 fayans eninde ve (13 + 7) fayans boyunda olduundan
Toplam fayans says 12 . (13 + 7) = 12 . 20
= 240 olarak bulunur.
2 Yol
7 fayans
13 fayans
12 fayans
12 fayans
Snfta kullanlan toplam fayans saysn her bir renkte kullanlan toplam fayans saylarnn toplam eklinde de bulabiliriz.
Krem renkli fayans says 12 . 13
Gri renkli fayans says 12 . 7
Toplam fayans says 12 . 13 + 12 . 7 = 156 + 84
= 240 bulunur.
O halde iki zm yolunu birlikte dnrsek
2 3 7) 2 3) 2 7) yazlabilir
Birlikte Yapalm 2
Danav Dustafa her bir kasada 7 kg krmz ve 9 kg yeil elma olan
8 kasa elma almtr. Bu durumu matematiksel olarak ifade ediniz
ve Danav Dustafann ka kg elma aldn hesaplayalm.
zm
Yol
ncelikle bir kasadaki elma miktarn buluruz 7 kg + 9 kg
aha sonra da 8 kasadaki elma miktarn buluruz
8 . (7 + 9) = 8 . 16 kg
= 128 kgdr.
2 Yol
serilen bilgilerin matematiksel ifadesini yazalm
Alnan toplam krmz elma miktar 8 . 7 kg = 56 kg
Alnan toplam yeil elma miktar 8 . 9 kg = 72 kg
Alnan toplam elma miktar 56 kg + 72 kg = 128 kg olur.
Grld gibi her iki zmde de ayn sonuca ulalmtr.
Bu durumda yaplan ilem
8 7 9) 8 7) 8 9) eklinde yazlr
Birlikte Yapalm 3
20 m
12 m
8m
12 m
beymann dedesinin yukardaki gibi 12 mye 20 m boyutunda dikdrtgen eklinde bir

arsas vardr. Babas da bu arsann bitiiindeki 12 mye 8 m boyutundaki arsaya sahiptir. beyma dedesinden ve babasndan, buraya ocuk park yaplmas iin bu arsalar
birletirmelerini ve bata bulunmalarn istemitir. beymann ocuk park yaplmasn
istedii blgenin alann bulalm.
zm
Yol
Birletirilen dikdrtgen eklindeki arsann ksa kenarnn uzunluu 12 m
Birletirilen dikdrtgen eklindeki arsann uzun kenarnn uzunluu
20 m + 8 m = 28 m
Birletirilen dikdrtgen eklindeki arsann alan
12 . (20 + 8) = 12 . 28
= 336 m2 olur.
2 Yol
beymann dedesinin arsasnn alan 12 . 20 = 240 m2
beymann babasnn arsasnn alan 12 . 8 = 96 m2
beymann park yaplmasn istedii arsann alan 240 + 96 = 336 m2 olur.
Bu durumda yaplan ilem,
2 2 8) 2 2) 2 8) eklinde yazlr
Birlikte Yapalm 4
Bir krtasiyeci rencilerin daha fazla kitap okumas iin ilesindeki 8 okula cretsiz kitap gndermek istiyor. Her okul
iin birer koli kitap hazrlyor. Her bir koliye 20 tane roman,
15 tane de hikaye kitab yerletiriyor.
Krtasiyecinin gnderdii toplam kitap saysn bulalm.
zm
Yol
Krtasiyecinin hazrlad bir kolideki toplam kitap says 20 + 15
Krtasiyecinin 8 okula gnderdii toplam kitap says
8 . (20 + 15) = 8 . 35
= 280 olur.
2 Yol
Krtasiyecinin 8 okula gnderdii roman says 8 . 20 = 160
Krtasiyecinin 8 okula gnderdii hikaye kitab says 8 . 15 = 120
Krtasiyecinin 8 okula gnderdii toplam kitap says 160 + 120 = 280
O halde iki zm yolunu birlikte dnrsek
8 2 5) 8 2 8 5 yazlabilir
Birlikte Yapalm 5
35 m
15 m
15 m
15 m
Yukardaki gibi bir arsann 15 mye 15 m ksmna bir apartman yaplyor, geri kalan ksm
ise park olarak kalyor. Park olarak kalan blgenin alann bulalm.
zm
Yol
serilen bilgilerin matematiksel ifadesini yazalm,
Park olarak kalan blgenin ksa kenarnn uzunluu 15 m
Park olarak kalan blgenin uzun kenarnn uzunluu 35 m 15 m = 20 m
Park olarak kalan blgenin alan
15 . (35 15) = 15 . 20
= 300 metrekare
2 Yol
Tm arsasnn alan 15 . 35 = 525 metrekare
Apartman yaplan arsasnn alan 15 . 15 = 225 metrekare
Park olarak kalan blgenin alan 525 225 = 300 metrekare
Bu durumda bu ilem,
5 35 5) 5 35) 5 5) eklinde yazlr
Birlikte Yapalm 6
40 . 86 arpmn kolay yoldan bulmak iin dalma zelliinden yararlanalm.
zm
40 . 86 = 40 . (80 + 6)
= (40 . 80) + (40 . 6)
= 3200 + 240
= 3440
22
Birlikte Yapalm 7
zm
64 . 101 = 64 . (100 + 1)
= (64 . 100) + (64 . 1)
= 6400 + 64
= 6464
Birlikte Yapalm 8
zm
58 . 98 = 58 . (100 2)
= (58 . 100) (58 . 2)
= 5800 116
= 5684
Bir doal say, toplam durumunda olan iki doal say ile arplrken, toplam durumunda olan her bir doal say ile arplr ve daha sonra bu arpmlar toplanr. Bu
ilem arpma ileminin toplama ilemi zerine dalma zellii olarak adlandrlr.
rnein
15 . (12 + 16) = (15 . 12) + (15 . 16)
eklinde olduu gibi,
(12 + 16) . 15 = (12 . 15) + (16 . 15)
eklinde de yazlabilir.
Bir doal say ile iki doal saynn fark arplrken, bu doal say ile fark biimindeki
her say ayr ayr arplr, daha sonra bu arpmlarn fark alnr. Bu ilem arpma
ileminin karma ilemi zerine dalma zellii olarak adlandrlr.
rnein
15 . (16 2) = (15 . 16) (15 . 2)
eklinde olduu gibi,
(16 2) . 15 = (16 . 15) (2 . 15)
eklinde de yazlabilir.
23
Birlikte Yapalm 9
42 . 19 + 58 . 117 + 42 . 81 58 . 17 ileminin sonucunu ortak arpan parantezine alarak bulalm.
zm
42 . 19 + 58 . 117 + 42 . 81 58 . 17 = 42 . 19 + 42 . 81 + 58 . 117 58 . 17
= 42 . (19 + 81) + 58 . (117 17)
= 42 . 100 + 58 . 100
= (42 + 58) . 100
= 100 . 100
= 10 000 bulunur.
7ki doal saynn ayn doal say ile ayr ayr arpmlarnn toplam (veya fark) bu iki
doal saynn toplamnn (veya farknn) ortak olan doal say ile arpmna eittir.
Bu zellik ortak arpan parantezine alma zellii olarak adlandrlr.
15 . 16 + 15 . 2 = 15 . (16 + 2) eklinde olduu gibi,
16 . 15 + 2 . 15 = (16 + 2) . 15 = eklinde de yazlabilir.
Benzer ekilde karma ilemine ilikin
15 . 16 15 . 2 = 15 . (16 2) eklinde olduu gibi,
16 . 15 2 . 15 = (16 2) . 15 eklinde de yazlabilir.
Birlikte yapalm
57 . 26 + 128 . 16 + 43 . 26 - 28 . 16 ileminin sonucunu ortak arpan parantezine alarak
bulunuz.
zm
57 . 26 + 128 . 16 + 43 . 26 28 . 16 = 57 . 26 + 43 . 26 + 128 . 16 28 . 16
= (57 + 43) . 26 + (128 28) . 16
= 100 . (26 16)
= 100 . 10
= 1 000 bulunur.
Sra Sizde
24
Aadaki ilemleri dalma zelliini kullanarak yapnz.

a) 5 . (14 6)
b) 12 . (6 + 10)
c) (21 9) . 8
d) (21 + 7) . 11
Aadaki eitliklerde kutucuklarn yerine gelmesi gereken saylar bulunuz.

a) 7 . (16 5) = 7 . 16 7 .
b) 12 . (25 + 13) = 12 .
c) 36 . (51 + 18) =
. 51 + 36 .
d) 20 . (63 14) = 20 .
3
+ 12 . 13
. 14
Aadaki ilemleri arpmann dalma zelliini kullanarak zihinden yapnz.

a) 6 . 59
b) 3 . 43
c) 9 . 65
d) 4 . 51
e) 8 . 76
f) 7 . 87
30 kiilik bir snf mzeye gitmiti. Dzeye giri creti 9 TL, yol creti ise
4 TLdir. 30 kiinin dedii toplam miktar arpma ileminin dalma zelliini
kullanarak bulunuz.
Aydn, 5 . (6 + 3) ilemini u ekilde yapmtr.

5 . (6 + 3) = (5 + 6) . (5 + 3)
Aydnn yapt hatay aklaynz. oru zm yapnz.
Aadaki tm birim kplerin saysn arpmann dalma zelliini kullanarak

bulunuz.
69 . 99 arpmn dalma zelliinden yararlanarak hesaplaynz.
78 . 105 arpmn dalma zelliinden yararlanarak hesaplaynz.
Aadaki ilemleri ortak arpan parantezine alarak yapnz.

a) 48 . 972 + 48 . 28
b) 32 . 16 + 17 . 77 18 . 16 + 17 . 23
63 . 47 + 162 . 53 + 37 . 47 - 62 . 53 ileminin sonucunu ortak arpan parantezine alarak bulunuz.
25
Doal Saylarla Drt 7lem Wroblemleri
1979 ylnda bir grup Alman turistin giriimiyle 7stanbulun Anadolu yakasndan Avrupa
yakasna (Asyadan Avrupaya) koma fikri olumu, Asya Avrupa Kousu olarak balam olan bu maratonun sonraki yllarda ad deitirilerek Avrasya Daratonu olmutur.
2013 ylnda 7stanbulun adn tm dnyaya tantmak amacyla Avrasya Daratonunun
ad 7stanbul Daratonu olarak tekrar deitirilmitir.
7stanbul Daratonuna hazrlanan bir sporcu dzenli olarak her gn ayn mesafeyi koarak haftada 105 km kouyor. Ayn koullarda bu sporcu 60 gnde ka km koar?
Hatrlayalm
Yukardaki gibi problemlerin zmn yapabilmek iin adm adm ilemler yaplmaldr. ncelikle problemi anlamak gerekir. Bunun iin verilen ve istenenler yazlr,
sonra planlama ile problemin zm iin uygun bir stratei seilir, daha sonra seilen stratei ile zm yaplr. zmn doruluu kontrol edilir, doru deil ise farkl
bir stratei seerek tekrar zm yaplr. Eer deerlendirme sonucunda zmn
doru olduuna karar verilirse, farkl zm yollar olup olmad kontrol edilir.
Gnlk hayatta benzer baka problemler var ise onlara da benzer zmler retilir.
Birlikte Yapalm
Ali, bilgi yarmas iin gittikleri salonda en
fazla ka izleyicinin oturabileceini hesaplamak istiyor. 7lk srada 30 kiilik koltuk olduu,
ikinci srada ilk sradakinden 2 fazla koltuk olduu syleniyor. mnc srada da ikinci sradakinden 2 fazla koltuk olduunu reniyor.
Bu ekilde arkadaki her srann nndeki sradan 2 fazla koltuu olduunu anlyor. Salonda 10 sra koltuk olduuna gre, toplamda
ka koltuk olduunu hesaplayalm.
26
zm
nce problemi anlayalm
En n srada 30 koltuk var. Arkadaki her srada nndeki
sradan 2 fazla sayda koltuk var. Toplam 10 sra var.
Salondaki toplam koltuk saysn bulmamz isteniyor.
bimdi zm iin plan yapalm
Her bir sradaki koltuklarn saysn
gsteren bir tablo yapalm.
bimdi Wroblemi zelim

Sra
Numaras
10
Koltuk
Says
30
32
34
36
38
40
42
44
46
48
30 + 32 + 34 + 36 + 38 + 40 + 42 + 44 + 46 + 48 toplamn bulalm.
Bu toplam; (30 + 48) + (32 + 46) + (34 + 44) + (36 + 42) + (38 + 40) = 5 . 78
= 390
olarak bulunur.
bimdi problemin zmn kontrol edelim
Hesap makinesini kullanarak
30 + 32 + 34 + 36 + 38 + 40 + 42 + 44 + 46 + 48
toplamnn 390 olduunu buldum.
Planmz ve uygulamamz doru.
bimdi benzer bir problem kuralm
Siz de, gnlk hayaa benzer uygulamas
olan bir durumla ilgili problem kurunuz
ve arkadanzdan zmesini isteyiniz.
27
Birlikte Yapalm 2
renci
2 TL
retmen
3 TL
Bir matematik retmeni ve snfndaki 24 rencisi beraber piknie gitmilerdir. Gittikleri gzergahtaki otobs
bileti fiyatlar yandaki tabelada verilmitir. Bu retmen
ve rencilerinin deyecei toplam yol cretini matematiksel olarak ifade edelim ve hesaplayalm.
zm
Wroblemi nlama
Verilenler
Bir rencinin yol creti 2 TL
renci says 24
7stenenler
retmen ve 24 rencisinin deyecei
toplam yol creti nedir?
Bir retmenin yol creti 3 TL

retmen says 1
Wlan Yapma
retmenin deyecei cret 3 TL,
Bir rencinin deyecei cret 2 TL olup, 24 rencinin deyecei cret iin arpma
ilemi yapmamz ve bu deerleri toplamamz gerekir.
Wlan hyulama
retmenin deyecei cret 1 . 3 TL
24 rencinin deyecei cret 24 . 2 TL
Toplam denmesi gereken cret 1 . 3 TL + 24 . 2 TL = 3 TL + 48 TL
= 51 TL
zm Deerlendirme
51 3 = 48 olup 48 TL 24 rencinin dedii crettir.
48 24 = 2 olup 2 TL her bir rencinin dedii crettir. O halde zm dorudur.
Benzer Wroblem Kurma
rencinin 5 TL, retmenin 10 TL ulam creti dedii benzer bir problem oluturunuz ve znz.
28
Birlikte Yapalm 3
Eren gnde 3 defa dilerini fralyor ve bunun iin haftada 294 litre su tketiyor. Annesi
Semra Hanm, Erenin dilerini fralarken musluu ak braktn ve bunun iin her
seferinde 12 litre suyu boa akttn fark ediyor.
a)
Erenin dilerini fralarken musluu ak brakmazsa haftalk ka litre su israfndan kurtulacan,
b) ilerini fralarken musluu ak brakmazsa bir haftada tkettii su miktarnn

ka litre olacan bulalm.
zm
Wroblemi nlama
Verilenler
Eren gnde 3 kez dilerini fralyor.
7stenenler
Eren di fralarken bir haftada ka litre
Bir haftada di fralamadan dolay 294 suyu boa aktmaktadr?

litre su tketiyor.
Eren di fralarken suyu boa aktmaz
ilerini fralarken her seferinde 12 litre ise bir haftada ka litre su tketir?
suyu boa aktyor.
Wlan Yapma
a)
Eren gnde 3 kez dilerini fralyor. Bir haftada dilerini ka kez fraladn
bulmak iin 7 ile 3 arpmamz gerekir.
Eren dilerini fralarken musluu ak braktndan her seferinde 12 litre suyu
boa akttna gre bir haftada ka litre suyu boa akttn bulmak iin nceki
admda bulduumuz deer ile 12yi arpmamz gerekir.
b) Eren bir haftada di fralamadan dolay 294 litre su harcadna gre yukarda
bulduumuz bir haftalk boa aktlan su miktarn 294ten karmamz gerekir.
29
Wlan hyulama
a)
Eren, bir haftada 3 . 7 = 21 kez dilerini fralamaktadr.

Bir haftada 21 . 12 litre = 252 litre suyu israf etmektedir.
Eren dilerini fralarken musluu ak brakmazsa haftalk 252 litre su israfndan kurtulacaktr.
b) 294 litre 252 litre = 42 litre

Eren di fralarken suyu boa aktmaz ise bir haftada sadece 42 litre su tketir.
zm Deerlendirme
a kk iin Eren, bir haftada 21 kez dilerini fralarken 252 litre suyu boa aktmaktadr.
Bir kez fralarken 252 21 = 12 litre suyu boa aktmaktadr. O halde zm dorudur.
b kk iin 252 + 42 = 294 olup haftada 294 litre su harcamaktadr. O halde zm
dorudur.

Siz de gnlk hayatta benzer uygulamas olan bir durumla ilgili problem kurunuz ve
arkadanzdan zmesini isteyiniz.
Birlikte Yapalm 4
Tavuk ve tavanlarn yer ald bir iftlikte toplam 114 ayak ve 43 ba olduuna gre
hayvanlardan ka tanesinin tavuk, ka tanesinin tavan olduunu bulalm.
zm
Wroblemi nlama
Verilenler
7stenenler
Kmeste tavan ve tavuklar var.
Kmeste ka tane tavuk vardr?
Toplam ayak says 114
Kmeste ka tane tavan vardr?
Toplam ba says 43
Wlan Yapma
Tavuklarn 2 aya, tavanlarn ise 4 aya vardr. serilenlere gre tm hayvanlarn tavan olduunu kabul ederek varsaymda bulunma strateisini kullanalm. Eer ayaklar
fazla karsa bu fazla ayaklar tavuklara ait olacaktr. Tavuklarn saysn bulursak geri
kalanlar da tavan olacaktr.
Wlan hyulama
43 ba tavan olduunu kabul edersek 43 . 4 = 172 tane ayak olmaldr. Halbuki 114 ayak
olduu verilmitir. O halde 172 114 = 58 ayak fazladr. Bu fazla ayaklar da tavuklara aittir.
olaysyla her tavuun 2 aya olduuna gre 58 2 = 29 tane tavuk olmas gerekir.
43 29 = 14 tane de tavan vardr.
zm Deerlendirme
29 tavuk varsa 29 . 2 = 58 tane tavuk aya,
14 tavan varsa 14 . 4 = 56 tane tavan aya vardr. Bu durumda 29 + 14 = 43 tane ba,
58 + 56 = 114 tane de ayak vardr. O halde zm dorudur.
Siz de iinde kaz, kuzu, 144 tane ayak, 42 tane ba geen bir problem kurunuz ve
arkadanzdan zmesini isteyiniz.
Matematikte problemlerin zmnde aadaki temel aamalar kullanlr
Wroblemi nlama
Problem dikkatle okunur.
Eksik, fazla ve gerekli bilgiler belirlenir. (serilen ve istenilen bilgilerin
neler olduu belirlenir.)
serilen bilginin yeterli olup olmadna baklr. Ekstra bilgiye ihtiya
olup olmad ortaya konur.
Problem kendi oluturduumuz cmlelerle ifade edilir.
Problemde anlatlmak istenen olay ve ilikilerle ilgili szel, sembolik,
tablo veya grafiksel gsterimler aklanr ve ilikilendirilir.
Wlan Yapma
aha nce benzer bir problem zlp zlmedii dnlr. evap
evet ise orada neler yapld hatrlanr.
serilenlerin birbiri ile ilikisi dikkate alnr. zm iin ie yarayacak bir
kural olup olmadna baklr.
Problemin zmne ynelik uygun bir stratei seilir.
Planlanan zmde btn bilgilerin kullanlp kullanlmadna baklr.
evap tahmin edilir.
Wlan hyulama
zme ynelik seilen strateinin gerektirdii ilemler yrtlr. ier bir ifade ile seilen stratei kullanlr.
Plan ie yaramaz ise yeni bir plan yaplr.
zm bulunur.
zm Deerlendirme
Problemde verilenler ile cevabn uyumlu olup olmadna baklr.
Planlamadaki tahmin edilen cevap ile kyaslandnda cevabn mantkl
olup olmadna baklr.
Eer deil ise yeni bir plan yaplr ve zme tekrar balanr.
Problemin varsa farkl zm yollar deerlendirilir.
32
'enelleme veya Benzer Wroblemler Kurma

Problemin zmnden yola karak benzer dier problemlerin zm iin fikir ve stratei retilir.
Problemin zm sreci ve zm genellenir.
Eldeki bilgilere uygun gereki problemler oluturulur.
Sra Sizde
Semra retmenin snfndaki 24 rencinin her biri gnde 96 soru, Aye retmenin snfndaki 24 rencinin her biri gnde 102 soru zmektedir. Buna gre
bu iki snfta bir gnde zlen toplam soru saysn bulunuz.
Yerli Dal Haftasnda Ouzhan snfnda arkadalar ile paylamak zere annesine 25 kutu kurabiye hazrlatmtr. Her kutunun iinde 5 tane kakaolu, 8 tane
fndkl kurabiye olduuna gre, Ouzhann annesinin hazrlad toplam kurabiye saysn bulunuz.
Delih, alt iyerinde saatte 21 TL kazanmaktadr. Haftada 35 saat altna

gre, bir haftada ka TL kazanmaktadr? alma zelliini kullanarak zihinden
hesaplaynz.
zgenin 5 gnlk okul harl 20 TLdir. zge her gn okulda tost iin 2 TL, ayran iin de 1 TL harcamaktadr. Buna gre zge okula gittii 20 gnde ka ka TL
biriktirir?
Yasin ile Erenin yalar toplam 27dir. Yasinin ya Erenin yann 2 katndan
3 eksik ise Yasin ka yandadr?
Hangi saynn 3 katnn 19 fazlasnn yars 50 eder?
33
BLM DE)ERLEND7RME
Aadaki sl niceliklerin deerlerini karsndaki saylarla eletiriniz.

625
a)
35
b)
28
256
c)
54
243
d)
43
64
e)
62
100 000
f)
105
36
) 1000
15
0
3 . 3 . 3 . 3 . 3 . 3 says hangi sl nicelik ile arplrsa 310 sl nicelii elde edilir?
m . m . m = 125 ise m saysnn deerini bulunuz.
2nin kuvvetleri iin aada bo braklan yerleri doldurunuz. Bulduunuz saylarn birler basamandaki rakamlar arasndaki rnty inceleyerek 215 saysnn birler basamandaki rakam bulunuz.
2nin Kuvveti
Deeri
34
22
23
24
25
26
27
28
29
210
BLM DE)ERLEND7RME
5
Aadaki kutucuklara gelmesi gereken saylar bulunuz.

a) 45 = 3
.5
b) 108 = 3 . 6
c) 250 = 2 . 5
7 . (48 8) + (148 + 12) 4 ileminin sonucunu bulunuz.
(43 54) . (14 + 26) 4 + 5 ileminin sonucunu bulunuz.
52 . (60 4) (3 + 22) + 34 ileminin sonucunu bulunuz.
48 saysnn yarsnn 20 eksiinin karesinin 2 fazlasn matematiksel ilemlerle

ifade ediniz.
34 9 . 5 15 + 17 6 ileminin sonucunu bulunuz.
Aadaki tm birim kplerin saysn arpma ileminin dalma zelliini kullanarak bulunuz.
35
BLM DE)ERLEND7RME
2 9 . (12 + 6) ilemini arpma ileminin dalma zelliini kullanarak aadaki
kareli zeminde dikdrtgen modelleri ile gsteriniz.
3 12 . 103 ilemini arpma ileminin dalma zelliini kullanarak yapnz.
4 Bir toptanc bir firmadan tanesi 15 TLye 20 tirt, dier firmadan tanesi 18 TLye
20 tirt almtr. Toptanc tirtlerin tamamna ka TL demitir? Problemin
zmnde ortak arpan parantezine alma ilemini uygulaynz.
5 Kocatepe Ortaokulu rencileri kr gezisine gidecektir. Okul mevcudu 415 kiidir. Her 40 renci iin 1 otobs kiralanacana gre bu renciler iin en az ka
otobse ihtiya vardr?
6 52 litre su, 3 ve 4 litrelik bidonlara dolduruluyor. 15 bidon kullanldna gre bu

bidonlarn ka tanesinin 3 litrelik, ka tanesinin 4 litrelik olduunu bulunuz.
36
BLM DE)ERLEND7RME
7 Bir serac her biri 25 kglk 20 kasa domates, her biri 23 kglk 50 kasa salatalk,
her biri 28 kglk 15 kasa turp topluyor. omatesin kgn 1 TLden, salataln
kgn 70 kr.tan, turpun kgn 2 TLden satarsa
a) omatesten ka TL kazanr?
b) Salatalktan ka TL kazanr?
c) Turptan ka TL kazanr?
d) Kazand toplam parann yarsn masraflar iin harcadnda geriye ka TL
kalr?
8 Dteahhit Yakup Bey bir site yapmay planlamaktadr. Yapaca sitede 8 adet
apartman, her apartmanda 10 kat ve her katta 4 daire olacaktr.
a) Her bir dairede 1 tane elik, 5 tane ahap ve 4 tane de Ps kap olacaktr.
Buna gre sitedeki toplam kap saysn bulunuz.
b) Her bir dairede 6 tane pencere olacaktr. Buna gre bu sitedeki toplam pencere saysn bulunuz.
c) 1 ahap kapnn fiyat 300 TL olduuna gre bu sitedeki tm ahap kaplar

iin toplam ka TL demesi gerektiini bulunuz.
d) 1 Ps kapnn fiyat 250 TL olduuna gre bu sitedeki tm Ps kaplar iin
toplam ka TL demesi gerektiini bulunuz.
37
Kavramlar
arpan
Blen
Kat
Asal Say
Asal arpan
Ortak Kat
BLmD 2
arpanlar
ve Katlar
Neler reneceiz?
oal saylarn arpanlarn ve katlarn
reneceiz.
oal saylarn 2, 3, 4, 5, 6, 9 ve 10a
kalansz blnebilme kurallarn
reneceiz.
Asal saylar ve zelliklerini reneceiz.
oal saylarn asal arpanlarn belirleyeceiz.
7ki doal saynn ortak blenlerini ve
bunlar iinde en byk olan belirleyeceiz.
7ki doal saynn ortak katlarn ve bunlar
iinde en kk olan belirleyeceiz.
Doal Saylarn arpanlar ve Katlar
Eren yazlar krtasiye dkkannda dedesine yardm etmektedir. edesi, Erenden okullarn ald hafta 72 tane kalemi arkadalarna uygun bir ekilde paylatrmasn istemitir. Eren, dedesine kalemleri aadaki gibi databileceini sylemitir
1 renciye 72 kalem veya 72 renciye 1er kalem
2 renciye 36ar kalem veya 36 renciye 2er kalem
3 renciye 24er kalem veya 24 renciye 3er kalem
4 renciye 18er kalem veya 18 renciye 4er kalem
6 renciye 12er kalem veya 12 renciye 6ar kalem
8 renciye 9ar kalem veya 9 renciye 8er kalem
Eren 72 kalemi uygun bir ekilde datmtr. Bu durumda her seferinde databilecei
kalemlerin saysn 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 12, 18, 24, 36, 72 olarak belirlemitir.
39
Hatrlayalm
7ki saynn arpmnda aadaki ilemin yapldn biliyoruz.
rnein; her birinde 5 kalem bulunan 3 kutudaki toplam kalem saysn 3 . 5 = 15
ilemi ile ifade edebiliriz. Bu arpma ileminde 3 says arpan, 5 says arpan, 15
says ise arpmdr.
arpm
arpan
3 . 5 = 15
arpan
Benzer ekilde, her birinde 3 kalem bulunan 5 kutudaki toplam kalem saysn
5 . 3 = 15 ilemi ile ifade edebiliriz. Bu arpma ileminde 5 says arpan, 3 says
arpan, 15 says ise arpmdr.
arpm
arpan
5 . 3 = 15
arpan
Bu durumda 3 ve 5 saylar ayn zamanda 15 saysnn arpanlardr.

15 says arpm olarak ifade edilebildii gibi 15 says iin 3n 5 kat veya 5in
3 kat da diyebiliriz. nk; bir doal saynn bir doal say ile arpmndan elde
edilen sonu o saynn katdr. rnein 2 . 2 = 4, 2 . 3 = 6, 2 . 4 = 8 olup 4, 6, 8 saylar
2nin katlardr.
Bunu Deneyelim
'erekli Malzemeler Kareli kat, kalem, not defteri
Kenar uzunluklar doal saylar ve alan 2 br2 olan farkl dikdrtgenler izmemiz istendiinde sadece bir tane dikdrtgen izebiliriz.
1#2
Kenar uzunluklar doal saylar ve alan 4 br2 olan farkl dikdrtgenler izmemiz istendiinde aadaki gibi 2 farkl dikdrtgen izebiliriz.
1#4
2#2
Kenar uzunluklar doal saylar ve alan 8 br2 olan farkl dikdrtgenler izmemiz
istendiinde aadaki gibi 2 farkl dikdrtgen izebiliriz.
1#8
2#4
Benzer ekilde kenar uzunluklar doal saylar ve alan 3 br2, 7 br2, 9 br2,
12 br2, 13 br2, 18 br2, 24 br2 olan farkl dikdrtgenler iziniz. izimlerinize
gre aadaki tabloda bo braklan yerleri tamamlaynz.
Dikdrtenin lan br2
Farkl izimler
Farkl Kenarlarn hzunluklar
1x2
1, 2
1x4
2x2
1, 2, 4
2x4
1x8
1, 2, 4, 8
3
7
9
12
13
18
24
Her bir farkl dikdrtgenin alann belirleyen farkl kenar uzunluklarn nasl
ifade edebiliriz?
Kenar uzunluklarn belirten saylara, alan belirten saylarn arpanlar diyebilir miyiz?
Bunu Deneyelim 2
'erekli Malzemeler Kareli kat, kalem, renkli kalemler, not defteri
Aadaki gibi yzlk tabloyu kullanarak admlar takip ediniz.
1
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
7leriye 2er ritmik saydnzda sylediiniz saylar krmz kalem ile ember
iine alnz.
ember iine aldnz saylar not defterinize krmz kalem ile yaznz.
7leriye 7er ritmik saydnzda sylediiniz saylar mavi kalem ile ember
iine alnz.
ember iine aldnz saylar not defterinize mavi kalem ile yaznz.
7leriye 11er ritmik saydnzda sylediiniz saylar yeil kalem ile ember
iine alnz.
ember iine aldnz saylar not defterinize yeil kalem ile yaznz.
Krmz kalem ile yazdnz saylar iinde en kk olan hangisidir? ier saylar bu say ile nasl ilikilendirebiliriz?
Davi kalem ile yazdnz saylar iinde en kk olan hangisidir? ier saylar bu say ile nasl ilikilendirebiliriz?
Yeil kalem ile yazdnz saylar iinde en kk olan hangisidir? ier saylar bu say ile nasl ilikilendirebiliriz?
42
Birlikte Yapalm
24 saysnn arpanlarn bulalm.
zm
24 = 1 # 24 veya 24 = 24 # 1
= 2 # 12 veya 24 = 12 # 2
= 3 # 8 veya
24 = 8 # 3
= 4 # 6 veya
24 = 6 # 4 eklinde yazlabilir.
24 = 1 # 24
arpan
24 = 2 # 12
arpan
arpan
24 = 3 # 8
arpan
Bir doal saynn hangi doal

saylarn arpm ile elde
edildiini bulma ilemi ile o
doal saynn arpanlar
bulunmu olur.
arpan
24 = 4 # 6
arpan
arpan
arpan
24 saysnn arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24 olup bu saylarn her biri 24 saysn kalansz

olarak bler.
Bir arpan ayn zamanda sz konusu saynn bir blenidir.
24 saysnn arpanlarn arpan aac yardm ile de bulabiliriz.
24
1 # 24
2 # 12
12
2 # 6
3
2 # 3 = 8 # 3
43
Birlikte Yapalm 2
56 saysnn arpanlarn bulalm.
zm
Yol
56 = 1 # 56 veya 56 = 56 # 1
= 2 # 28 veya 56 = 28 # 2
= 4 # 14 veya 56 = 14 # 4
= 7 # 8 veya
56 = 8 # 7 eklinde yazlabilir.
56 saysnn arpanlar 1, 2, 4, 7, 8, 14, 28, 56 olup bu saylarn her biri 56 saysn kalansz olarak bler.
56 saysnn arpanlarn arpan aac yardm ile de bulabiliriz.
56
1 # 56
2 # 28
28
14
2 # 14
2 # 7 = 8 # 7
2 Yol
56 saysnn arpanlarn aadaki gibi oklarla eletirerek de gsterebiliriz.
1
56
44
14
28
56
Bunu biliyor musunuz

Kendisi dndaki arpanlarnn toplam kendisine eit olan sayya mkemmel say
denir. En kk mkemmel say 6dr. 6nn arpanlar; 1, 2, 3, 6 dr. 6nn dndaki
arpanlar toplayalm.
6=1+2+3
6dan sonraki mkemmel sayy da siz bulunuz.
Kendisi dndaki arpanlarnn toplam kendisinden byk olan sayya
zenin say, kendisi dndaki arpanlarnn toplam kendisinden kk olan
sayya da kt say denir.
7ki basamakl en kk kt say, 10dur. 10un arpanlar; 1, 2, 5, 10dur.
10un dndaki arpanlar toplayalm.
1 + 2 + 5 = 8 10
7ki basamakl en kk zengin say, 12dir. 12nin arpanlar; 1, 2, 3, 4, 6, 12
dir. 12nin dndaki arpanlar toplayalm.
1 + 2 + 3 + 4 + 6 = 16 12
Siz de zengin ve kt saylara rnekler bulunuz.
Birlikte Yapalm 3
2 saysnn 50den kk katlarn bulalm.
zm
2nin 50den kk katlar
2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22, 24, 26, 28, 30, 32, 34, 36, 38, 40, 42, 44, 46, 48dir.
Birlikte Yapalm 4
zm
6nn 100den kk katlar
6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, 54, 60, 66, 72, 78, 84, 90, 96dr.
Birlikte Yapalm 5
zm
12nin 200den kk katlar
12, 24, 36, 48, 60, 72, 84, 96, 108, 120, 132, 144, 156, 168, 180, 192dir.
45
Her doal say iki doal saynn arpm olarak yazlabilir. Bu saylara o saynn arpanlar denir. Bir saynn arpan ayn zamanda o saynn kalansz blenidir.
Bir doal saynn katlar bu saynn srasyla 1, 2, 3, 4, 5, ... doal saylar ile arpmndan oluur.
Sra Sizde
Aadaki saylarn arpanlarn bulunuz. Bu saylarn arpanlarnn ortak zellikleri nelerdir? Aklaynz.
a) 2
b) 3
b) 48
e) 43
c) 72
d) 350
Aadaki saylar arpan aac kullanarak arpanlarna ayrnz.

a) 96
b) 108
c) 144
d) 180
e) 210
f) 300
Aadaki arpan aalarnda bo kutucuklara gelmesi gereken saylar bulunuz.

a)
84
46
d) 17
Aadaki saylarn arpanlarn bulunuz.

a) 36
c) 13
b)
420
Aada 18 saysnn arpanlar oklarla eletirilmitir. a kknda bo braklan

yerleri rnekteki gibi tamamlaynz. b ve c klarnda verilen saylarn arpan
oklarn oluturunuz.
1
18
18
a) 45 saysnn arpanlar
45
b) 100 saysnn arpanlar
c) 128 saysnn arpanlar
9 saysnn 100den kk btn katlarn bulunuz.
47

Aadaki admlar gerekletirebilmek iin hesap makinesi kullanabilirsiniz.
dm Hesap makinesine 12345679 saysn yaznz.
2 dm bimdi bu sayy 9 ile arpnz.
3 dm Yaptnz ilemi ve bulduunuz sonucu matematiksel olarak defterinize not
ediniz.
4 dm bimdi hesap makinesi ile 12345679 saysn 18 ile arpnz.
ediniz.
ediniz.
ediniz.
dm bimdi hesap makinesi ile 12345679 saysn 45 ile arpnz.
dm Yaptnz ilemi ve bulduunuz sonucu matematiksel olarak defterinize not
ediniz.
ediniz.
ediniz.
ediniz.
ediniz.
Ortaya kan rnty nasl aklarsnz?
48
Kalansz Blnebilme Kurallar

Bir retmen snfndaki rencilerini ikierli veya erli oturtmak isteyebilir. Pazartesi ve uma gnleri
bayrak treni iin toplanan rencilerin 4erli sra olmalar istenebilir.
Bir dede cebindeki bir miktar paray
bayramda ocuklara bayram harl olarak 5er TL eklinde datmay planlayabilir. Yumurtalarn pazarda satmay dnen bir
kyl bir sepet yumurtay 6arl veya 9arl kolilere yerletirebilir. Bir okuldaki tm erkek
rencilerin katlmak istedii futbol turnuvasnda 10ar kiilik takm oluturulmak istenmesi
durumunda artan olup olmamas nemlidir. Gnlk hayatmzda karlaabileceimiz bu
gibi durumlarda belirtilen okluun istenen sayya kalansz blnp blnemeyeceini pratik olarak hesaplayabilmek blnebilme kurallarn bilmek ile mmkn
olmaktadr.
Eit paylamlarda,
Artan olmayacak ekilde 2er, 3er, 4er, 5er, 6ar, 9ar ve 10arl eit gruplandrmalarda kullanabiliriz.
Hatrlayalm
oal saylarda blme ileminin nasl yapldn nceki yllarda renmitik.
18 2
18 9
00
Bir blme ileminde bir doal say sfrn dndaki bir doal sayya
blndnde kalan sfr oluyor ise bu ileme kalansz blme denir.
Blen sayya da kalansz blen denir.
Bir doal saynn arpan ayn zamanda o doal saynn kalansz blenidir.
49
Bunu Deneyelim
'erekli Malzemeler 100lk tablo, renkli kalemler, not defteri
100lk tablodan 2nin kat olan saylar bulunuz ve not ediniz.
2 says bu saylarn arpanlarndan biri olduu iin ayn zamanda blenidir
diyebilir miyiz? Ya da bu saylar 2ye kalansz blnr diyebilir miyiz?
Yazdnz saylarn birler basamandaki rakamn krmz kalem ile yuvarlak
iine alnz.
Yuvarlak iine aldnz rakamlarn ortak zelliinin ne olduunu tartnz.
571 ve 2014 saylarnn 2 ile kalansz blnp blnemeyeceini blme ilemi yapmadan syleyebilir misiniz? Nedenini aklaynz.
Birlikte Yapalm
571 saysnn 2 ile kalansz blnp blnmediini inceleyelim.
zm
Yol
571 2
285
4
17
16
11
10
01
Yandaki ilemde de grld gibi 571 says 2 ile kalansz blnemez.
2 Yol
571 saysnn basamak zmlemesini yapalm.
571 = 5 . 100 + 7 . 10 + 1 . 1
= 5 . 2 . 50 + 7 . 2 . 5 + 1 eklinde yazlabilir.
Bu durumda 2 says 5 . 100 ve 7 . 10 arpmlarnn arpan, ayn zamanda blenidir.
olaysyla herhangi bir doal saynn birler basamandaki rakam 0 veya 2nin kat ise
bu say 2ye kalansz blnebilir.
O halde 571 saysnn 2 ile kalansz blnp blnmediini ilem yapmadan grmek
iin birler basamandaki rakama bakmak yeterlidir. Birler basamandaki rakam 1 olduu iin 571 says 2 ile kalansz blnemez.
Birlikte Yapalm 2
zm
2
2014
1007
2
0014
14
00
Yandaki ilemde de grld gibi 2014 says 2 ile kalansz blnr.

2014 saysnn birler basamandaki rakam 4 olduundan 2 ile kalansz blndn ilem yapmadan da syleyebiliriz.
Birler basamandaki rakam 0, 2, 4, 6 veya 8 olan doal saylar 2 ile kalansz blnr.
ier bir ifade ile btn ift doal saylar 2 ile kalansz blnr.
Birler basamandaki rakam 1, 3, 5, 7 veya 9 olan doal saylar 2 ile kalansz blnemez. Bu saylarn 2 ile blmnden kalan her zaman 1dir.
Bunu Deneyelim 2
100lk tablodan 3n kat olan saylar bulunuz ve aadaki gibi bir tabloya
yaznz.
diyebilir miyiz? Ya da bu saylar 3e kalansz blnr diyebilir miyiz?
3n kat olarak yazdnz saylarn rakamlar toplamn bulunuz ve aadaki
tabloda saynn altndaki bolua yaznz.
7kinci satra yazdnz saylarn ortak zelliinin ne olduunu tartnz.
3n kat olan
saylar
Saylarn rakamlar
toplam
12
...
93
96
99
...
...
...
12
...
...
...
Birlikte Yapalm 3
zm
Yol
2015
18
021
21
005
3
02
3
671
2 Yol
2015 = 2 . 1000 + 0 . 100 + 1 . 10 + 5 . 1 zmlemesinde her bir basamak deerinin 3e
blmnden kalanlar inceleyelim.
2 . 1000 = 2000 = 3 . 666 + 2 olduundan 2 . 1000in 3 ile blmnden kalan 2dir.
0 . 100 = 0 olduundan 0 . 100n 3 ile blmnden kalan 0dr.
1 . 10 = 10 = 3 . 3 + 1 olduundan 1 . 10un 3 ile blmnden kalan 1dir.
5 . 1 = 3 . 1 + 2 olduundan 5 . 1in 3 ile blmnden kalan 2 olup, 2015 saysnn 3 ile
kalansz blnebilmesi iin rakamlar toplamna bakmak gerekir.
iin rakamlar toplamna bakmak yeterlidir. 2015 saysnn rakamlar toplam;
2 + 0 + 1 + 5 = 8 olup 3n kat olmadndan 2015 says 3 ile kalansz blnemez.
Birlikte Yapalm 4
zm
105 saysnn 3 ile kalansz blnp blnmediini ilem yapmadan grmek iin rakamlar toplamna bakmak yeterlidir. 105 saysnn rakamlar toplam;
1 + 0 + 5 = 6 olup 3n katdr. O halde 105 saysnn 3 ile kalansz blndn ilem
yapmadan da syleyebiliriz. 7lem yaparak da 105 saysnn 3 ile kalansz blndn
grebilirsiniz.
52
Zakamlar toplam 3 veya 3n kat olan doal saylar 3 ile kalansz blnr.
Bir doal saynn 3 ile blmnden kalan, o doal saynn rakamlar toplamnn 3
ile blmnden kalan ile her zaman ayndr.
Bunu Deneyelim 3
'erekli Malzemeler Zenkli kalemler, not defteri
100 104 108 112 116 120 124 128 132
136 140 144 148 152 156 160 164 168
172 176 180 184 188 192 196 200 204
208 212 216 220 224 228 232 236 240
244 248 252 256 260 264 268 272 276
280 284 288 292 296 300 304 308 312
316 320 324 328 332 336 340 344 348
352 356 360 364 368 372 376 380 384
388 392 396 400 404 408 412 416 420
424 428 432 436 440 444 448 452 456
Yukardaki tabloda 4n kat olan 100 ve 100den byk 90 doal say verilmitir.
Bu saylarn son iki basamandaki rakamlarn oluturduu saylar krmz
kalem ile yuvarlak iine alnz.
Yuvarlak iine aldnz saylarn ortak zelliinin ne olduunu tartnz.
53
Birlikte Yapalm 5
zm
Yol
2014
20
0014
12
02
4
503
2 Yol
2014 = 2 . 1000 + 0 . 100 + 1 . 10 + 4 . 1
= 2 . 4 . 250 + 0 . 4 . 25 + 14 eklinde yazlabilir.
Bu durumda 4 says 2 . 1000 ve 0 . 100 arpmlarnn arpan ayn zamanda blenidir.
Son iki basaman oluturduu say 0 veya 4n kat ise verilen say 4e kalansz blnebilir.
iin onlar ve birler basamandaki rakamlarn (son iki basaman) oluturduu saynn 4
ile blmnden kalana bakmak yeterlidir. 2014 saysnn son iki basamandaki say 14
olup, 14 says 4e kalansz blnemedii iin 2014 says da 4 ile kalansz blnemez.
Birlikte Yapalm 6
zm
632 saysnn 4 ile kalansz blnp blnmediini ilem yapmadan grmek iin onlar
ve birler basamandaki rakamlarn (son iki basaman) oluturduu saynn 4 ile blmnden kalana bakmak yeterlidir. 632 saysnn son iki basamandaki say 32 olup,
32 says 4e kalansz blnd iin 632 saysnn da 4 ile kalansz blndn ilem
yapmadan da syleyebiliriz.
54
Onlar ve birler basamandaki rakamlar (son iki basama) 0 veya 4n kat olan
doal saylar, 4 ile kalansz blnr.
Bir doal saynn 4 ile blmnden kalan, o doal saynn onlar ve birler basamandaki rakamlarn (son iki basaman) oluturduu saynn 4 ile blmnden
kalan ile her zaman ayndr.
Bunu Deneyelim 4
100lk tablodan 5in kat olan saylar bulunuz ve yuvarlak iine alnz.
Bu saylarn birler basamandaki rakamlarn krmz kalem ile yuvarlak iine
alnz.
Birlikte Yapalm 7
zm
2023 = 2 . 1000 + 0 . 100 + 2 . 10 + 3 . 1
= 2 . 5 . 200 + 0 . 5 . 20 + 2 . 5 . 2 + 3 eklinde yazlabilir.
Bu durumda 5 says 2 . 1000 + 0 . 100 + 2 . 10 arpmlarnn her birinin arpan, ayn zamanda blenidir. Bu durumda birler basamandaki rakam 0 veya 5 olan doal saylar 5e
kalansz blnebilir.
iin birler basamandaki rakama bakmak yeterlidir. Birler basamandaki rakam 3 olduu iin 2023 says 5 ile kalansz blnemez.
55
Birlikte Yapalm 8
zm
2030 saysnn birler basamandaki rakam 0 olduundan 5 ile kalansz blndn
ilem yapmadan da syleyebiliriz.
Birler basamandaki rakam 0 veya 5 olan doal saylar 5 ile kalansz blnr.
Bir doal saynn 5 ile blmnden kalan, o doal saynn birler basamandaki
rakamn 5 ile blmnden kalan ile her zaman ayndr.
Bunu Deneyelim 5
100lk tablodan 2nin kat olan saylar bulunuz ve not ediniz.
diyebilir miyiz? Ya da bu saylar 2ye kalansz blnr diyebilir miyiz?
Yazdnz saylar krmz kalem ile yuvarlak iine alnz.
100lk tablodan 3n kat olan saylar bulunuz ve not ediniz.
Yazdnz saylar mavi kalem ile yuvarlak iine alnz.
Hem krmz hem de mavi kalem ile yuvarlak iine aldnz saylar not ediniz.
Bu saylarn 2 ve 3n dnda hangi saynn kat olduunu tartnz.
Bu saylar hangi saylara kalansz blnebilir?
Bir doal saynn 6 ile kalansz blnebilmesi iin hangi artlara bakmamz
gerektiini tartnz.
56
Birlikte Yapalm 9
zm
2012
18
021
18
032
30
02
6
335

2012 saysnn 6 ile kalansz blnp blnmediini ilem yapmadan grmek iin hem 2 hem de 3 ile kalansz blnp blnmediine bakmak yeterlidir. 2012 says 2 ile kalansz blnmesine
ramen 3 ile kalansz blnmediinden 6 ile kalansz blnemez.
Birlikte Yapalm
zm
2010 saysnn birler basamandaki rakam 0 olup, 2010 saysnn 2 ile kalansz blndn syleyebiliriz. 2010 saysnn rakamlar toplam; 2 + 0 + 1 + 0 = 3 olup 2010
saysnn 3 ile de kalansz blndn syleyebiliriz. 2010 says hem 2 hem de 3 ile
kalansz blndnden 6 ile kalansz blnr.
Hem 2 hem de 3 ile kalansz blnen doal saylar 6 ile kalansz blnr.
ier bir ifade ile rakamlar toplam 3n kat olan ift doal saylar 6 ile kalansz
blnr.
57
Birlikte Yapalm
63
basamakl bir saydr. Bu saynn 6 ile kalansz blnmesi iin
yerine hangi
rakamlarn gelebileceini bulalm.
zm
63
saysnn 6 ile kalansz blnmesi iin hem ift olmas hem de 3 ile kalansz b-
lnmesi gerekir.
Bu saynn ift olmas iin birler basamann 0, 2, 4, 6, 8 rakamlarndan birisi olmas
gerekir.
yerine 0 yazlrsa saynn rakamlar toplam 6 + 3 + 0 = 9 olur ki bu say 3n katdr.
olaysyla 630 says hem 2 hem de 3 ile kalansz blndnden 6 ile de kalansz
blnr.
yerine 2 yazlrsa saynn rakamlar toplam 6 + 3 + 2 = 11 olur ki bu say 3n kat
deildir. Bu durumda 632 says 2 ile kalansz blnr ancak 3 ile kalansz blnemez,
dolaysyla 6 ile de kalansz blnemez.
yerine 4 yazlrsa saynn rakamlar toplam 6 + 3 + 4 = 13 olur ki bu say 3n kat deildir. Bu durumda 634 says da 2 ile kalansz blnr ancak 3 ile kalansz blnemez,
yerine 6 yazlrsa saynn rakamlar toplam 6 + 3 + 6 = 15 olur ki bu say 3n katdr. olaysyla 636 says hem 2 hem de 3 ile kalansz blndnden 6 ile de kalansz
blnr.
yerine 8 yazlrsa saynn rakamlar toplam 6 + 3 + 8 = 17 olur ki bu say 3n kat
deildir. Bu durumda 638 says 2 ile kalansz blnr ancak 3 ile kalansz blnemez,
O halde 63
yazlabilir.
58
saysnn 6 ile kalansz blnmesi iin
yerine sadece 0 ve 6 rakamlar
Bunu Deneyelim 6
'erekli Malzemeler Zenkli kalemler, not defteri
9
18
27
36
45
54
63
72
81
90
99
108 117 126 135 144 153 162 171 180
189 198 207 216 225 234 243 252 261 270
279 288 297 306 315 324 333 342 351 360
369 378 387 396 405 414 423 432 441 450
459 468 477 486 495 504 513 522 531 540
549 558 567 576 585 594 603 612 621 630
639 648 657 666 675 684 693 702 711 720
729 738 747 756 765 774 783 792 801 810
819 828 837 846 855 864 873 882 891 900
Yukardaki tabloda 9un kat olan saylar verilmitir.
diyebilir miyiz? Ya da bu saylar 9a kalansz blnebilir diyebilir miyiz?
9un kat olarak yazlan bu saylarn rakamlar toplamn bulunuz ve aadaki
gibi bir tabloda saynn altndaki bolua yaznz.
7kinci satra yazdnz saylarn ortak zelliinin ne olduunu tartnz.
9un kat olan
saylar
Saylarn rakamlar
toplam
18
27
...
369
378 387
...
...
18
18
...
18
59
Birlikte Yapalm 2
zm
ncelikle 2003 saysnn basamak zmlemesini yapalm.
2003 = 2 . 1000 + 0 . 100 + 0 . 10 + 3 . 1 zmlemesinde her bir basamak deerinin 9a
blmnden kalanlar inceleyelim.
2 . 1000in 9 ile blmnden kalan 2,
0 . 100n 9 ile blmnden kalan 0,
0 . 10un 9 ile blmnden kalan 0,
3 . 1in 9 ile blmnden kalan 3 olup 2003 saysnn 9 ile kalansz blnebilmesi iin
rakamlar toplamna bakmak gerekir.
iin rakamlar toplamna bakmak yeterlidir. 2003 saysnn rakamlar toplam,
2 + 0 + 0 + 3 = 5 olup 9un kat olmadndan 2003 says 9 ile kalansz blnemez.
Birlikte Yapalm 3
zm
2016 saysnn 9 ile kalansz blnp blnmediini ilem yapmadan grmek iin rakamlar toplamna bakmak yeterlidir. 2016 saysnn rakamlar toplam,
2 + 0 + 1 + 6 = 9 olup 9un katdr. O halde 2016 saysnn 9 ile kalansz blndn
ilem yapmadan da syleyebiliriz. 7lem yaparak da 2016 saysnn 9 ile kalansz blndn grebilirsiniz.
Zakamlar toplam 9 veya 9un kat olan doal saylar 9 ile kalansz blnr.
Bir doal saynn 9 ile blmnden kalan, o doal saynn rakamlar toplamnn
9 ile blmnden kalan ile her zaman ayndr.
Bunu Deneyelim 7
100lk tablodan 10un kat olan saylar bulunuz ve yuvarlak iine alnz.
diyebilir miyiz? Ya da bu saylar 10a kalansz blnr diyebilir miyiz?
Bu saylarn birler basamandaki rakamlarn krmz kalem ile yuvarlak iine
alnz.
2000 ve 2014 saylarnn 10 ile kalansz blnp blnemeyeceini blme
ilemi yapmadan syleyebilir misiniz? Nedenini aklaynz.
Birlikte Yapalm 4
zm
ncelikle 2014 saysnn basamak zmlemesini yapalm.
2014 = 2 . 1000 + 0 . 100 + 1 . 10 + 4 . 1
= 2 . 10 . 100 + 0 . 10 . 10 + 1 . 10 + 4 . 1
Bu durumda 10 says 2 . 10 . 100 + 0 . 10 . 10 + 1 . 10 arpmlarnn arpan ayn zamanda blenidir.
iin birler basamandaki rakama bakmak yeterlidir. Birler basamandaki rakam 4 olduu iin 2014 says 10 ile kalansz blnemez. Birler basamandaki rakam 0 olan
doal saylar 10un katdr.
Birlikte Yapalm 5
zm
2010 saysnn birler basamandaki rakam 0 olduundan 10 ile kalansz blndn
ilem yapmadan da syleyebiliriz.
Birler basamandaki rakam 0 olan doal saylar 10 ile kalansz blnr.
Bir doal saynn 10 ile blmnden kalan, o doal saynn birler basamandaki
rakamdr.
Birlikte Yapalm 6
2014 ylnda dzenlenen 36. hluslararas 23 Nisan ocuk benliine farkl ktalardan ve
farkl lkelerden 600 ocuk katlmtr. Bu ocuklarn evlerde misafir etmek iin 2erli,
3erli, 4erli, 5erli, 6arl, 9arl ve 10arl gruplar halinde eit sayda ayrlp ayrlamayacan hesaplayalm.
zm
600 saysnn birler basama 0 sfr olup bu say ift saydr ve 2 ile kalansz blnr.
600 saysnn rakamlar toplam 6 + 0 + 0 = 6 olup 3n katdr. olaysyla 600 says 3
ile kalansz blnr.
600 saysnn son iki basamann oluturduu say 00 olup bu say 4 ile kalansz blnr.
600 saysnn birler basama 0 sfr olup bu say 5 ile kalansz blnr.
600 says hem 2 ile hem de 3 ile kalansz blndnden 6 ile de kalansz blnr.
600 saysnn rakamlar toplam 6 + 0 + 0 = 6 olup 9un kat deildir. olaysyla 600
says 9 ile kalansz blnemez.
600 saysnn birler basama 0 sfr olup bu say 10 ile kalansz blnr.
O halde bu 600 ocuk, misafir etmek iin 2erli, 3erli, 4erli, 5erli, 6arl ve 10arl eit
gruplar halinde ayrlabilir. Ancak 9arl eit gruplar halinde ayrlamaz. nk en sonda
6 ocuk artar.
Birlikte Yapalm 7
44 drt basamakl says 9 ile kalansz blnebilen bir doal say ise nn hangi rakam olabileceini bulalm.
zm
44 drt basamakl says 9 ile kalansz blnebildiine gre rakamlar toplamnn
9un kat olmas gerekir.
4 + + 4 + = 8 + + olur. Burada 9un katlar 9, 18, 27, ... olabileceinden yerine
ancak 5 rakam yazlrsa toplam 9un kat olur. O halde yerine sadece 5 rakam yazlabilir.
Birlikte Yapalm 8
975 be basamakl doal says hem 4 hem de 5 ile kalansz blnmektedir. Buna
gre ve yerine hangi rakamlarn yazlabileceini bulalm.
zm
975 be basamakl says 5 ile kalansz blnebildiine gre birler basamandaki
rakamn 0 veya 5 olmas gerekir. Bu say 4 ile de kalansz blnebildiine gre birler
basamandaki rakam 5 olamaz. O halde yerine sadece 0 rakam yazlabilir.
62
Bu durumda 9750 be basamakl says 4 ile kalansz blnebildiine gre son iki basaman oluturduu 0 says 4n kat olmaldr. O halde yerine 0, 4, 8 rakamlar
yazlabilir.
Buna gre 975 says; 97500, 97540, 97580 saylar olabilir.
Birlikte Yapalm 9
783 drt basamakl doal says hem 2 hem de 9 ile kalansz blnmektedir. Buna
gre yerine hangi rakamn yazlabileceini bulalm.
zm
783 drt basamakl says 2 ile kalansz blnebildiine gre birler basamandaki
rakamn 0, 2, 4, 6 veya 8 olmas gerekir. Yani yerine 0, 2, 4, 6 veya 8 rakamlarnn
yazlabileceini syleyebiliriz. Ancak aadaki durumu da dikkate almamz gerekir.
783 drt basamakl says 9 ile kalansz blnebildiine gre rakamlar toplamnn
9un kat olmas gerekir.
7 + 8 + 3 + = 18 + olur. Burada 9un katlar 9, 18, 27, ... olabileceinden yerine sadece 0 rakam yazlrsa toplam 9un kat olur. O halde yerine sadece 0 rakam yazlabilir.
Sra Sizde
Aadaki saylarn 2, 3, 4, 5, 6, 9 ve 10 saylarndan hangilerine kalansz blndn blme ilemi yapmadan bulunuz.
a) 1100
b) 567
c) 640
d) 4824
e) 38745
f) 6372
) 50004
h) 23049
Aadaki saylarn ayn anda 2, 3 ve 5 ile kalansz blnp blnmediini blme

ilemi yapmadan bulunuz.
a) 240
b) 385
e) 870
f) 2687
c) 177
d) 999
Aadaki saylarn 9 ile kalansz blnebilmesi iin kutucuklara gelebilecek rakamlar bulunuz.
a) 43
b)
6501
c) 60
e) 5
48
f)
0053
) 304
d) 99
8
h) 64
63
Aadaki saylarn 4 ile kalansz blnebilmesi iin kutucuklara gelebilecek tm

rakamlar bulunuz.
a) 54
e) 9051
b) 641
f) 342
c) 543
d) 207
9 ile blnebilen her say 3 ile de blnebilir mi? Aklaynz.
Kii
Zait
Wul Says
632
Melike
572
Muhammed
450
Smeyye
210
4 arkada farkl lkelerin pullarn biriktirmektedirler. Yandaki tabloda her birinin biriktirdii
pullarn says verilmitir. Buna gre,
a) Kimlerin pul says 2 ile kalansz blnebilmektedir?

b) Kimlerin pul says 3 ile kalansz blnebilmektedir?
c) Kimlerin pul says 4 ile kalansz blnebilmektedir?
d) Kimlerin pul says 5 ile kalansz blnebilmektedir?
e) Kimlerin pul says 6 ile kalansz blnebilmektedir?
f) Kimin pul says 9 ile kalansz blnebilmektedir?
) Kimlerin pul says 10 ile kalansz blnebilmektedir?
h) Kimlerin pul says hem 5 hem de 6 ile kalansz blnebilmektedir?
64
3 ve 9a kalansz blnebilen
bir say 6ya da kalansz blnr.
Zesimdeki rencinin dncesi doru

mudur? rneklerle aklaynz.
4n kat olan yllarda bubat ay 29 gn, dier yllarda 28 gn olduuna gre

2017 ylnda bubat aynn ka gn olduunu bulunuz?

Aadaki admlar gerekletirebilmek iin hesap makinesi kullanabilirsiniz.
dm Hesap makinesine 1 yaznz ve sana ekrana sd kadar 0 yaznz.
2 dm bimdi bu sayy 9a blnz.
3 dm sirglden sonraki ksm atnz, sadece tam ksm defterinize yaznz.
1. admda hesap makinesine 1 yerine 2 yazarak tm ilemleri tekrarlaynz. Ne elde
ettiniz?
ettiniz?
Ayn ilemleri 1. admda hesap makinesine 1 yerine 4, 5, 6, 7, 8 yazarak yapnz. Nasl
bir sonu elde ettiniz? Ortaya kan rnty nasl aklarsnz?
4 dm Hesap makinesine 1 yaznz ve sana ekrana sd kadar 0 yaznz.

5 dm bimdi bu sayy 99a blnz.
6 dm sirglden sonraki ksm atnz, sadece tam ksm defterinize yaznz.

ettiniz?
ettiniz?
Ayn ilemleri 4. admda hesap makinesine 1 yerine 4, 5, 6, 7, 8 yazarak yapnz. Nasl

bir sonu elde ettiniz? Ortaya kan rnty nasl aklarsnz? 7lk rntyle imdiki
rntnn benzerliklerini ve farkllklarn karlatrnz.
65
sal Saylar
oal saylarn iinde bazlar asal say olarak adlandrlmaktadr. Asal saylar zellikle
ifrelerin oluturulmasnda kullanlmaktadr. Gnmzde yaygn olarak kullanlan 7nternet bilgilerimize sadece kendimizin ulaabilmesi iin gl bir ifreye ihtiya duymaktayz. nemli kurumlarn bilgilerinin gizliliini korumak iin de asal saylardan oluan ifreleri kulland bilinmektedir.
bifrelemede (7nternet, bankaclk , haberleme vb. gibi ifrelemeye ihtiya duyulan
alanlar) kullanabiliriz.
Hatrlayalm
oal saylarn iki doal saynn arpm olarak yazlabildiini, bu iki saydan her birinin o saynn arpan olarak adlandrldn bir nceki konudan biliyoruz.
rnein;
1 # 1 = 1 olup, 1in bir tek arpan vardr ve 1dir.
1 # 2 = 2 ve 2 # 1 = 2 olup, 2nin arpanlar 1 ve 2dir.
1 # 12 = 12 ve 12 # 1 = 12
2 # 6 = 12 ve 6 # 2 = 12
3 # 4 = 12 ve 4 # 3 = 12 olup, 12nin arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 12dir.
66
Bunu Deneyelim
'erekli Malzemeler Kareli kat, kalem, not defteri
Aada kenar uzunluklar doal saylar ve alan 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 br2 olan farkl kare
veya dikdrtgenler izilmitir.
1#1
1#2
1#3
1#4
2#2
1#5
1#6
2#3
1#7
1#8
2#4
Benzer ekilde kareli kadnza kenar uzunluklar doal saylar ve alan

9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 ve 20 br2 olan farkl boyutlarda kare
veya dikdrtgenler iziniz. izimlerinize gre aadaki tabloda bo braklan
yerleri tamamlaynz.
67
Say (Alan br2)
Saynn arpanlar
Saynn arpan Says
1, 2
1, 3
1, 2, 4
1, 5
1, 2, 3, 6
1, 7
1, 2, 4, 8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
Sadece 2 tane arpan olan saylar not ediniz.
Sadece 2 tane arpan olan saylarn arpanlarnn ortak zellii nedir?
Sadece bir tek arpan olan saynn 1 olduunu fark ettiniz mi?
68
Bunu Deneyelim 2
'erekli Malzemeler Kareli kat, renkli kalemler, not defteri
1
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
Yukardaki yzlk tabloyu kullanarak,

2 saysn mavi renkli kalem ile yuvarlak iine alnz. aha sonra 2nin kat
olan tm saylarn bulunduu kutucuklar sar renkli kalem ile boyaynz.
Bu ilemi iaretlenmeyen bir sonraki say iin yapnz. Yani 3 saysn mavi
renkli kalem ile yuvarlak iine alnz. aha sonra 3n kat olan tm saylarn
bulunduu kutucuklar sar renkli kalem ile boyaynz.
Bu ilemi iaretlenmeyen bir sonraki say iin yapnz. Yani 5 saysn mavi
renkli kalem ile yuvarlak iine alnz. aha sonra 5in kat olan tm saylarn
bulunduu kutucuklar sar renkli kalem ile boyaynz.
Bu ileme tabloda ileriye doru iaretlenmeyen say kalmayncaya kadar devam ediniz.
Yuvarlak iine aldnz saylar not ediniz.
Bu saylarn ortak zellii hakknda ne syleyebilirsiniz?
Birlikte Yapalm
101 saysnn ka tane arpan olduunu bulalm.
zm
101 = 1 . 101 olup 101 saysnn sadece 1 ve 101 olmak zere iki arpan vardr.
69
Birlikte Yapalm 2
zm
107 = 1 . 107 olup 107 saysnn sadece 1 ve 107 olmak zere iki arpan vardr.
arpanlar sadece 1 ve kendisi olan 1den byk doal saylar asal say olarak tanmlanr.
100e kadar olan asal saylar aada verilmitir
2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, 37, 41, 43, 47, 53, 59, 61, 67, 71, 73, 79, 83,
89, 97.
Yukarda ka tane arpan olduu incelenen 101 ve 107 saylarndan her ikisinin de
asal olduunu syleyebiliriz.
En kk asal saynn 2 olduunu fark ettiniz mi?
0 ve 1 doal saylar asal say da deildir. Niin?

Birlikte Yapalm 3
105 saysnn asal olup olmadn inceleyelim.
zm
105 = 1 . 105
105 = 3 . 35
105 = 5 . 21
105 = 7 . 15
olup 105 saysnn arpanlar 1, 3, 5, 7, 15, 21, 35, 105 tir.
105 saysnn 1, 3, 5, 7, 15, 21, 35, 105 olmak zere sekiz tane arpan vardr. Halbuki
arpanlar sadece 1 ve kendisi olan 1den byk doal saylar asal say idi.
Bu durumda 105 says asal deildir.
Birlikte Yapalm 4
115 saysnn asal olup olmadn inceleyelim.
zm
115 = 1 # 115 veya 115 = 115 # 1
115 = 5 # 23 veya 115 = 23 # 5 eklinde yazlabilir.
115 saysnn 1, 5, 23, 115 olmak zere drt tane arpan vardr. Halbuki arpanlar sadece 1 ve kendisi olan 1den byk doal saylar asal say idi.
Bu durumda 115 says asal deildir.
bu ana kadar bilinen en byk asal saynn ne olduunu 7nternetten aratrnz.

Goldbachn (Goldbah) iddiasna gre 2den byk ift doal saylar iki asal saynn
toplam olarak yazlabilir.
rnein,
4=2+2
6=3+3
8=3+5
10 = 3 + 7 veya
10 = 5 + 5
12 = 5 + 7
14 = 3 + 11 veya 14 = 7 + 7
Benzer ekilde dier ift doal saylardan iki asal saynn toplam olarak yazlabilenleri belirleyiniz.
Sra Sizde
72
Bir doal saynn asal say olduuna nasl karar verirsiniz? Bir rnekle aklaynz.
Aadaki saylardan hangilerinin asal say olduunu belirleyiniz.

a) 17
b) 91
c) 59
f) 102
) 105
h) 111
d) 77
e) 101
100 ile 150 arasndaki asal saylar bulunuz.
2 ile 3, 3 ile 5, 5 ile 7 saylar ardk olan asal say ikilileridir. 20den byk ve
50den kk ardk asal say ikililerini bulunuz.
Aadaki saylarda kutucuk yerine hangi rakamlar yazlrsa oluan saylar asal
say olur?
a) 1
b) 2
c) 3
d) 4
e) 5
f) 6
) 8
h) 9
) 11
61 says asal say olup rakamlar toplam (6 + 1 = 7) da asaldr. Zakamlar toplam da asal olan iki basamakl en kk ve en byk asal saylar hangileridir?
7ye eit veya 7den byk btn tek saylarn 3 tane asal saynn toplam eklinde
ifade edilebilecei belirtilmektedir. Buna gre, hangi 3 asal saynn toplam 71dir?
Btn asal saylarn tek say olduunu syleyen bir rencinin bu dncesinin
doru olup olmadn tartnz. Nedenini aklaynz.
40 saysn iki asal saynn toplam olarak ka farkl ekilde yazabilirsiniz?

(40 = 3 + 37 bunlardan birisidir.)
Aralarndaki fark 2 olan asal say iftleri ikiz asallar olarak tanmlanmaktadr
(3 ile 5, 5 ile 7, 11 ile 13 gibi). 50ye kadar olan doal saylar iinde ikiz asal
olanlar belirleyiniz.
73

1453 saysnn ve bu saynn rakamlar toplam olan 13 saysnn da asal olduunu
biliyor musunuz?

2003 ylnda doan rencilerin, rakamlar toplam da asal olan bir asal ylda doduklarn biliyor musunuz?

Trkiye Futbol Federasyonu en st liginde 2014 ylna kadar ampiyon olan takmlarn
kurulduu tarihler dikkate alndnda; Beikta 1903 ylnda, Galatasaray 1905 ylnda,
Fenerbahe 1907 ylnda, Bursaspor 1963 ylnda, Trabzonspor 1967 ylnda kurulmutur. Be ampiyon takmn kurulu yllar olan bu saylarn arpanlar incelendiinde
aadaki arpmlar elde edilmitir
Beikta
1903 = 1 . 11 . 173
Galatasaray
1905 = 1 . 3 . 5 . 127
Fenerbahe
1907 = 1 . 1907
Bursaspor
1963 = 1 . 13 . 151
Trabzonspor
1967 = 1 . 7 . 281
Eitliin sa tarandaki
arpmlarda 1in dndaki
saylarn her biri asal saydr.
Bu takmlarn kurulu yllar olan saylara bakldnda sadece Fenerbahenin kurulduu yl olan 1907 saysnn asal say olduu grlmektedir.
1900den sonraki asal yllar; 1901, 1907, 1913, 1931, 1933, 1949, 1951, 1973, 1979,
1987, 1993, 1997, 1999, 2003, 2011 yllardr. Bir sonraki ilk asal yl 2017 yl olacaktr.
74
Doal Saylarn sal arpanlar
210
2
3
5
7
330
2
3
5
11
Asal saylarn zellikle ifrelemede (7nternet, bankaclk , haberleme vb. gibi ifrelemeye ihtiya duyan alanlar) nemli bir yeri vardr. Bilinen kk asal saylardan ziyade
byk saylarn asal olup olmadklarn bilmek, haberlemeye ilikin ifreli mesalarda
nemlidir. Bu nedenle gelimi lkelerin ordularnn zellikle asal saylarla ilgilendii,
gizli mesa gnderirken ayn zamanda mesayla birlikte iki byk asal saynn arpmn
da gnderdii bilinmektedir. oal olarak bu ifrenin zlebilmesi iin ifre ile birlikte
gnderilen sayy blen o iki asal sayy bilmek gerekir. Saylarn byk olmas nedeniyle
arpan durumundaki bu asal saylar bulmak ok iyi matematik bilmekle mmkndr.
7ki sayy arpmak kolaydr ama ok byk bir saynn arpanlarn, zellikle de asal say
olan arpanlarn bulmak zordur. Bu blmde baz kk doal saylarn asal say olan
arpanlarn bulmay reneceiz.
Hatrlayalm
oal saylarn arpanlarn nasl bulacamz oal Saylarn arpanlar ve Katlar konusunda renmitik. Bunun iin arpan aacndan yararlanmtk. Bir nceki
konuda da asal saylar renmitik. bimdi ise verilen bir doal saynn asal say olan
arpanlarn belirlemeye alacaz. Bunun iin ncelikle yine arpan aacndan
yararlanacaz.
75
Birlikte Yapalm
210 says iin arpan aacn oluturalm.
zm
210 saysnn arpan aac aadaki gibidir.
210
105
35
210 = 2 # 3 # 5 # 7
arpan aacnn en alt basamandan da grld gibi 210 says;

210 = 2 # 3 # 5 # 7 eklinde yazlabilir. Bu durumda 210 saysnn arpanlar asal saylardr.
210 saysnn asal olan arpanlarn farkl bir ekilde asal arpan algoritmasn kullanarak da bulabiliriz. Bu amala 210 says iin en kk asal arpandan (blenden) balayarak dier asal arpanlara (blenlere) ulamaya alrz.
Say
Asal arpan
210 = 2 . 105 olup 210 2 = 105tir.
210
105 = 3 . 35 olup 105 3 = 35tir.
105
35 = 5 . 7 olup 35 5 = 7dir.
35
7 = 1 . 7 olup 7 7 = 1dir.
O halde, 210 = 2 . 3 . 5 . 7 eklinde yazlabilir.
Algoritma, Orta ada ondalk say sistemine gre, son zamanlarda ise iyi tanmlanm kurallarn ve ilemlerin adm adm uygulanmas ile bir sorunun giderilmesi veya sonuca en hzl biimde ulalmas ilemi olarak tanmlanmaktadr (http.tdk.gov.
trindex.php?option=comgtskelime=algoritma).
76
Birlikte Yapalm 2
40 saysnn arpanlarn arpan aac yardmyla bulalm.
zm
40 saysnn arpan aac aadaki gibidir.
40
20
10
40 = 2 # 2 # 2 # 5
arpan aacnn en alt basamandan da grld gibi 40 says,

40 = 2 . 2 . 2 . 5 eklinde yazlabilir.
40 saysnn asal olan arpanlarn farkl bir ekilde asal arpan algoritmasn kullanarak
da bulabiliriz. Bu amala 40 says iin en kk asal arpandan (blenden) balayarak
dier asal arpanlara (blenlere) ulamaya alrz.
Say
Asal arpan
40
20
10
40 = 2 . 20 olup 40 2 = 20dir.
20 = 2 . 10 olup 20 2 = 10dur.
10 = 2 . 5 olup 10 2 = 5tir.
5 = 1 . 5 olup 5 5 = 1dir.
O halde,
40 = 2 . 2 . 2 . 5 eklinde yazlabilir.
msl niceliklerden de hatrlanaca gibi
40 = 23 . 5 eklinde de yazlabilir.
77
Birlikte Yapalm 3
108 saysnn asal arpanlarn asal arpan algoritmasn kullanarak bulalm.
zm
108 says iin en kk asal arpandan (blenden) balayarak dier asal arpanlara
(blenlere) ulamaya alrz.
Say
Asal arpan
108
54
27
108 2 = 54tr.
54 2 = 27dir.
27 3 = 9dur.
9 3 = 3tr.
3 3 = 1dir.
108 = 2 . 2 . 3 . 3 . 3 olup, sl niceliklerden de hatrlanaca gibi
8
=
2
3
2
= 2 2 . 3 3 olarak da yazlr.
Birlikte Yapalm 4
840 saysnn asal arpanlarn asal arpan algoritmasn kullanarak bulalm.
zm
840 says iin en kk asal arpandan (blenden) balayarak dier asal arpanlara
(blenlere) ulamaya alrz.
Say
Asal arpan
840
420
210
105
35
78
840 2 = 420dir.
420 2 = 210dur.
210 2 = 105tir.
105 3 = 35tir.
35 5 = 7dir.
7 7 = 1dir.
840 = 2 . 2 . 2 . 3 . 5 . 7 eklinde asal arpanlarna ayrlm olur.
=
3
2
= 2 3 . 3 . 5 . 7 eklinde yazlr.
Birlikte Yapalm 5
48 ve 60 saylarnn asal arpanlarn asal arpan algoritmasn kullanarak bulalm.
zm
48 ve 60 saylar iin en kk asal arpandan (blenden) balayarak dier asal arpanlara (blenlere) ulamaya alrz.
Say
Asal arpan
48
24
12
48 = 2 . 2 . 2 . 2 . 3
>
4
2
= 2 4. 3
Say
Asal arpan
60
30
15
60 = 2 . 2 . 3 . 5
8
2
2
= 22 . 3 . 5
48 ve 60 saylarnn ortak arpanlarnn 22 . 3 olduunu fark ettiniz mi?
Birlikte Yapalm 6
315 ve 176 saylarnn asal arpanlarn asal arpan algoritmasn kullanarak bulalm.
zm
315 ve 176 saylar iin en kk asal arpandan (blenden) balayarak dier asal arpanlara (blenlere) ulamaya alrz.
Say
Asal arpan
315
105
35
315 = 3 . 3 . 5 . 7
8
2
3
= 3 2 . 5 .7
Say
Asal arpan
176
88
44
22
11
11
176 = 2 . 2 . 2 . 2 .11
>
4
2
= 2 4 .11
79
315 ve 176 saylarnn 1den baka ortak arpannn olmadn fark ettiniz mi?
Birlikte Yapalm 7
Aada verilen asal arpanlar algoritmalarnda harflere karlk gelen saylar bulalm.
a)
Say
Asal arpan
b)
Say
Asal arpan
11
zm
a)
Sol ve sa stunun en alt satrlarndaki saylar kullanarak aadan yukarya

harfleri bulalm.
T = 1 . 7 = 7,
7 = 7 . 5 = 35,
b = 35 . 2 = 70,
A = 70 . 2 = 140,
Z = 140 . 2 = 280 olacaktr.

O halde verilen asal arpanlar algoritmas 280 saysna aittir.
b) Sol ve sa stunun en alt satrlarndaki saylar kullanarak aadan yukarya

harfleri bulalm.
N = 1 . 11 = 11,
A = 165 . 2 = 330,
7 = 11 . 5 = 55,
S = 55 . 3 = 165,
Y = 330 . 2 = 660 olacaktr.
O halde verilen asal arpanlar algoritmas 660 saysna aittir.
Bir doal saynn 1in dndaki btn arpanlar asal ise bu doal say asal arpanlarn arpm olarak yazlmtr.
Bir doal saynn asal arpanlarn iki ekilde bulabiliriz. Bunlardan birincisi arpan
aacdr.
2den byk bir doal sayy en kk asal saydan balayarak iki doal saynn arpm eklinde yazarz . olays ile arpanlardan biri asal saydr. ier say iin de
bu ilemi tekrarlarz. Bata verilen saynn btn arpanlar asal say olana kadar
bu ileme devam ederiz. Oluan dallarn ularndaki saylar saymzn asal arpanlardr. arpan aacnda dallarn en alt ularndaki asal saylarn arpm, arpanlarna ayrdmz sayy verir.
Asal arpanlar bulmann ikinci yntemi asal arpanlar aloritmasdr.
2den byk verilen bir doal saynn yanna dikey bir izgi izeriz. aha sonra verilen doal sayy en kk asal saydan balayarak ve tam blnmediinde bir
sonraki asal sayya geerek bleriz. Saynn sana bldmz asal sayy, saynn
altna da blm sonucunu yazarz. Blm sonucunda 1i elde edinceye kadar bu
ileme devam ederiz. Blm sonucunda 1i elde ettiimizde ilemimiz sona erer.
izginin sanda kalan asal saylar verilen doal saynn asal arpanlardr. izginin
sandaki asal saylarn arpm, asal arpanlarna ayrdmz doal sayy verir.
Sra Sizde
100 saysnn asal arpanlarn;

a) arpan aacn kullanarak bulunuz.
b) Asal arpanlar algoritmasn kullanarak bulunuz.
Aada asal arpanlar algoritmalar verilen saylar iin bo braklan yerleri tamamlaynz.
Say
Asal arpan
Say
Asal arpan
...
...
...
...
...
...
...
...
...
Aadaki saylar asal saylarn arpm eklinde yaznz.

a) 140
b) 75
c) 86
d) 156
e) 252
f) 81
) 99
h) 91
Aadaki saylar sl saylar kullanarak asal arpanlarn arpm biiminde yaznz.

a) 144
82
b) 675
c) 1225
Asal arpanlar 22 . 3 . 5 . 7 olan doal sayy bulunuz.
Asal arpanlar 2, 3 ve 5 olan drt farkl say yaznz.
d) 1296
7ki Doal Saynn Ortak Katlar

Kara, hava, deniz ve demir yolu ulam aralarnn sefer saatlerinin dzenlenmesinde, okullarn zil saatlerinin dzenlenmesinde, belirli aralklarla dzenli olarak
yaplacak ilemlerin zaman ayarlamasnn yaplmasnda vb. kullanabiliriz.
Hatrlayalm
Bir doal saynn katlarnn bu saynn srasyla 1, 2, 3, 4, 5, ... doal saylar ile arpmna eit olduunu renmitik.
rnein;
4 doal saysnn katlar; 4, 8, 12, 16, 20, 24, 28, 32, 36, 40, 44, 48, 52, ... dir.
6 doal saysnn katlar; 6, 12, 18, 24, 30, 36, 42, 48, 54, ... dir.
Birlikte Yapalm
12 ve 18 saylarnn 150den kk katlarn bulalm.
zm
12 doal saysnn katlar 12, 24, 36, 48, 60, 72, 84, 96, 108, 120, 132, 144, ... dir.
18 doal saysnn katlar 18, 36, 54, 72, 90, 108, 126, 144, ... dir.
12 ve 18 saylarnn ortak olan katlar 36, 72, 108, 144, ... saylardr. Ortak olan bu katlar iinde en kk olan 36dr.
83
Bunu Deneyelim
'erekli Malzemeler Kareli kat, renkli kalemler, not defteri
100 kiilik taraftar bulunan yeni kurulmu bir futbol kulbnde taraftar saysn artrmak amacyla bir kampanya dzenleniyor. myelik srasna gre her 4. yeye takmn bir tirt, her 6. yeye de takmn bir ortu hediye ediliyor. Hediye alacak
yelerin sra numaralarn bulmak iin aadaki ynergeyi uygulaynz.
1
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99 100
Yukardaki yzlk tabloyu kullanarak,

Tirt hediyesi alacak yelerin sra numaralarn (4n katlarn) tabloda krmz kalem ile ember iine alnz.
ember iine aldnz saylar not defterinize krmz kalem ile yaznz.
bort hediyesi alacak yelerin sra numaralarn (6nn katlarn) tabloda mavi
kalem ile ember iine alnz.
ember iine aldnz saylar not defterinize mavi kalem ile yaznz.
Bu futbol takmnn hem tirtn hem de ortunu hediye alacak taraftarlarn yelik sra numaralarnn neler olabileceini tartnz.
Hem tirt hem de ort hediyesi kazanan ilk taraftarn yelik numaras katr?
Hem tirt hem de ort hediyesi kazanan taraftarlarn yelik sra numaralar
ile 4 ve 6 saylar arasnda nasl bir iliki vardr?
100. taraftardan sonra hem tirt hem de ort hediyesi kazanacak ilk taraftar
kanc srada kulbe ye olmaldr?
84
Bunu Deneyelim 2
'erekli Malzemeler Mukavva, kalem, cetvel, makas veya maket ba
Mukavva zerinde eni 3 cm, boyu 4 cm olan birbirinden bamsz en az yirmi
tane dikdrtgen iziniz.
izdiiniz dikdrtgenleri kenarlar boyunca kesiniz.
Elde ettiiniz bu dikdrtgen eklindeki mukavvalardan en az sayda kullanarak karesel blge oluturunuz.
Oluturduunuz karenin bir kenarnn uzunluunu bulunuz.
Oluturduunuz karenin bir kenarnn uzunluu ile 3 ve 4 saylarnn katlar
arasnda nasl bir iliki olduunu tartnz.
Ayn ilemleri eni 4 cm ve boyu 6 cm olan dikdrtgenler iin yapnz.
Birlikte Yapalm 2
8 ve 9 saylarnn 150den kk katlarn bulalm.
zm
8 doal saysnn katlar 8, 16, 24, 32, 40, 48, 56, 64, 72, 80, 88, 96, 104, 112, 120, 128,
136, 144, 152, ... dir.
9 doal saysnn katlar 9, 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72, 81, 90, 99, 108, 117, 126, 135,
144, 153, 162, ... dir.
8 ve 9 saylarnn ortak olan katlar 72, 144, ... saylardr. Ortak olan bu katlar iinde en
kk olan 72dir.
Birlikte Yapalm 3
15 ve 40 saylarnn ortak katlarnn en kn bulalm.
zm
15 doal saysnn katlar; 15, 30, 45, 60, 75, 90, 105, 120, 135, 150, 165, 180, 195, 210,
225, 240, 255, 270, ... dir.
40 doal saysnn katlar; 40, 80, 120, 160, 200, 240, 280, 320, ... dir.
15 ve 40 saylarnn ortak olan katlar; 120, 240, ... saylardr. Bunlar iinde en kk
120 olduundan, 15 ve 40 saylarnn ortak katlarnn en k 120dir.
85
Birlikte Yapalm 4
zm
48 ve 72 saylarnn katlarn yazalm.
48 saysnn katlar; 48, 96, 144, 192, 240, 288, 336.....
72 saysnn katlar; 72, 144, 216, 288, 360 .....
48 ve 72 saylarnn ortak katlar 144, 288, .. dir. Bunlar iinde en kk 144 says olduundan, 48 ve 72 saylarnn ortak katlarnn en k 144tr.
Birlikte Yapalm 5
zm
64 saysnn katlar; 64, 128, 192, 320, 384, 448, .....
80 saysnn katlar; 80, 160, 240, 320, 400, .....
64 ve 80 saylarnn ortak katlarnn en k 320dir.
Birlikte Yapalm 6
Bir sepetteki yumurtalar 10ar veya 15erli kolilere yerletirildiinde akta hi yumurta
kalmamtr. Bu sepette en az ka yumurta olduunu bulalm.
zm
10 ve 15in katlar iinde ortak olanlar bulmamz gerekir. Bu katlar iinde en kk olan
say da aradmz cevap olacaktr.
10 saysnn katlar; 10, 20, 30, 40, 50, 60, 70, .....
15 saysnn katlar; 15, 30, 45, 60,75, .....
10 ve 15 saylarnn ortak katlarnn en k 30 olduundan sepette en az 30 yumurta olmaldr.
86
Sra Sizde
Aadaki saylarn 100den kk tm katlarn bulunuz.
a) 13
c) 75
d) 42
e) 18
Aadaki say iftlerinin ortak katlarnn en kn bulunuz.
a) 9 ve 6
b) 12 ve 18
c) 15 ve 20
d) 21 ve 42
e) 30 ve 45
f) 16 ve 24
) 4 ve 7
h) 21 ve 25
Aadaki say iftlerinin ortak katlarnn en kn bulunuz.
a) 54 ve 60
b) 21
b) 68 ve 84
c) 78 ve 96
Bir kasadaki portakallar 4er ve 6ar saylarak poetlendiinde akta hi portakal kalmamtr. Bu kasada en az ka portakal vardr?
87
7ki Doal Saynn Ortak Blenleri
Bir bakkaln farkl trlerdeki kark ekilde duran paket stleri ayn trden olacak ekilde eit miktarlarda raflara yerletirmesi gibi durumlarda gruplama iin ortak saylara
ihtiya duyarz.
Maksimum eit paylamlarda, paketleme servislerinde, btnden paralara ulamak istenildiinde kullanabiliriz.
88
Hatrlayalm
Bir doal saynn arpanlarnn ayn zamanda o doal saynn blenleri olduunu
oal Saylarn arpanlar ve Katlar konusunda renmitik.
Bir doal saynn asal arpanlarn arpm olarak yazldn oal Saylarn Asal
arpanlar konusunda renmitik ve bir doal saynn asal arpanlarn belirlemek iin asal arpanlar algoritmasn kullanmtk.
Bunu Deneyelim
36 saysnn asal arpanlarn bulunuz.
48 saysnn asal arpanlarn bulunuz.
36 ve 48 saylarnn ortak olan asal arpanlarn bulunuz.
Ortak olan bu asal arpanlara ayn zamanda 36 saysnn blenleri diyebilir
miyiz?
Ortak olan bu asal arpanlara ayn zamanda 48 saysnn da blenleri diyebilir miyiz?
Ortak olan bu asal arpanlarn arpm ayn zamanda 36 ve 48 saylarnn da
arpan mdr?
Ortak olan bu asal arpanlarn arpmna ayn zamanda 36 ve 48 saylarnn
ortak blenleri diyebilir miyiz?
Ortak olan bu asal arpanlarn arpmna 36 ve 48 saylarnn ortak blenleri
iinde en byk olandr diyebilir miyiz?
89
Birlikte Yapalm
24 ve 30 saylarnn ortak blenlerini ve bu ortak blenlerin en by olan sayy bulalm.
zm
Bir doal saynn arpanlarnn nasl bulunduunu biliyoruz. Bir doal saynn arpanlarnn ayn zamanda o doal saynn blenleri olduunu da biliyoruz.
O halde 24 ve 30 saylarnn arpanlarn listeleyelim.
24 saysnn arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24 ve
30 saysnn arpanlar 1, 2, 3, 5, 6, 15, 30dur.
24 ve 30 saylarnn ortak olan arpanlar 1, 2, 3, 6 olup bu saylar ayn zamanda 24 ve
30 saylarnn ortak blenleridir.
24 ve 30 saylarnn ortak blenleri iinde en byk olan da 6dr.
Birlikte Yapalm 2
36 ve 54 saylarnn ortak blenlerini ve bu ortak blenlerin en by olan sayy bulalm.
zm
36 ve 54 saylarnn arpanlarn listeleyelim.
36 saysnn arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 9, 12, 18, 36 ve
54 saysnn arpanlar 1, 2, 3, 6, 9, 18, 27, 54tr.
36 ve 54 saylarnn ortak olan arpanlar 1, 2, 3, 6, 9 ve 18 olup bu saylar ayn zamanda 36 ve 54 saylarnn ortak blenleridir.
36 ve 54 saylarnn ortak blenleri iinde en byk olan da 18dir.
Birlikte Yapalm 3
48 ve 72 saylarnn ortak blenlerinin en byn bulalm.
zm
48 ve 72 saylarnn blenlerini yazalm.
48 saynn arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 16, 24, 48dir.
72 saynn arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 8, 9, 12, 18, 36dr.
48 ve 72 saylarnn ortak arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12dir. Bunlar iinde en byk olan
12 olduundan 48 ve 72 saylarnn en byk ortak bleni 12dir.
Birlikte Yapalm 4
Yasin Kurban Bayramnn birinci gnnde 48 TL, ikinci gnnde
40 TL bayram harl toplamtr. Bayram harl veren akrabalarnn her biri 1 TLnin tam katlar olmak zere eit miktarda
para verdiklerine gre;
a) akrabalarnn Yasine kaar TL vermi olabileceini,
b) akrabalarnn Yasine en fazla kaar TL vermi olabileceini
bulalm.
zm
48 ve 40 TLyi eit miktarlara blmek istiyoruz. Eit miktarda kaar TL olabileceini
bulmak iin 48 ve 40 saylarnn arpanlarn listeleyelim.
48 saysnn arpanlar 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 16, 24, 48
40 saysnn arpanlar 1, 2, 4, 5, 8, 10, 20, 40
48 ve 40 saylarnn ortak olan arpanlar; 1, 2, 4, 8 olup bu saylar ayn zamanda
48 ve 40 saylarnn ortak blenleridir.
a) O halde Yasine akrabalar 1er TL veya 2er TL veya 4er TL veya 8er TL bayram
harl vermi olabilir.
b) 48 ve 40 saylarnn ortak blenleri iinde en byk olan da 8dir. O halde Yasine
akrabalar en fazla 8er TL bayram harl vermi olabilir.
Sra Sizde
Aada verilen say iftlerinin ortak blenlerini listeleyiniz. Bu saylara ait en

byk ortak blenleri bulunuz
a) 30 ve 40
b) 18 ve 24
c) 1 ve 55
d) 28 ve 63
e) 26 ve 39
f) 25 ve 45
) 0 ve 100
h) 27 ve 46
) 76 ve 122
i) 138 ve 186
j) 84 ve 132
7ki tek saynn en byk ortak bleni her zaman tek say mdr? Nedenini aklaynz.
7ki ift saynn en byk ortak bleni her zaman ift say mdr? Nedenini aklaynz.
Mesut retmen 42 adet ikolata ve 54 adet gofreti ayr ayr ve her birinden
eit miktarda olmak zere paketlemek istiyor. Bir pakette en fazla ka adet ikolata veya gofret olabilir?

) 94 ve 16
2) 64 ve 72
3) 55 ve 90
4) 39 ve 60
5) 82 ve 96
6) 58 ve 106
7) 24 ve 93
8) 42 ve 96
9) 90 ve 108
) 28 ve 91
) 36 ve 84
2) 18 ve 99
Yukarda verilen saylarn en byk ortak blenlerini bulunuz. Bulduunuz sonularn

aadaki kodlama tablosundaki karln belirleyiniz ve ifre ksmna soru numarasna
gre yazarak ifreyi bulunuz.
Kodlama
En byk
ortak blen
12
18
Harf karl
bifre
92
BLM DE)ERLEND7RME
7 saysnn 50 ile 100 arasndaki katlarn bulunuz.
180 saysnn arpanlarn arpan aacn kullanarak bulunuz.
1453, 2000, 2071, 2014 saylarnn 2 ile blmnden kalanlar ilem yapmadan
bulunuz.
bulunuz.
610, 632, 756, saylarnn 4 ile blmnden kalanlar ilem yapmadan bulunuz.
610, 629, 635, 713 saylarnn 5 ile blmnden kalanlar ilem yapmadan bulunuz.
93
BLM DE)ERLEND7RME
7
bulunuz.
610, 628, 631, 642 saylarnn 10 ile blmnden kalanlar ilem yapmadan bulunuz.
5843 saysnn 4 ile blmnden kalan ile 9 ile blmnden kalan saynn toplam katr?
5487 + 3217 + 3014 + 3019 toplamnn 10 ile blmnden kalan katr?
rt basamakl 35 says 9 ile blnebilen bir ift saydr. Bu saynn 5 ile
blmnden kalan 1 olduuna gre, ve yerine gelecek rakamlarn toplam
katr?
2 rt basamakl 85 says hem 5e hem de 9a kalansz blnebildiine gre

ve yerine gelebilecek rakamlarn toplamnn alabilecei en byk deer
katr?
3 rt basamakl 752 says 6 ile tam blnebildiine gre, yerine gelebilecek ka farkl deer vardr?
94
BLM DE)ERLEND7RME
4 50 saysn iki farkl asal saynn toplam olarak ka farkl ekilde yazabilirsiniz?
(50 = 3 + 47 bunlardan birisidir)
5 25 saysn farkl asal saynn toplam olarak ka farkl ekilde yazabilirsiniz?

(25 = 3 + 5 + 17 bunlardan birisidir)
6 126 saysn asal arpanlarna ayrlm biimde yaznz.
7 Aadaki saylarn ortak blenlerinin en byn ve ortak katlarnn en k listeleyerek bulunuz.

a) 8 ve 15
b) 24 ve 30
c) 45 ve 70
d) 13 ve 37
8 6ya ve 9a blndnde 3 kalann veren en kk doal sayy bulunuz.
9 131 saysndan en az hangi doal say karlmaldr ki kalan say 6 ve 10a tam
blnebilsin?
95
Kavramlar
A
Komu a
Tmler a
Btnler a
Ters a
ikme
BLM 3
lar
Neler reneceiz?
Ay tanmlayacaz ve sembollerle
gstereceiz.
Komu alar tanmlayacaz.
Tmler ve komu tmler alar ve zelliklerini reneceiz.
Btnler ve komu btnler alar ve
zelliklerini reneceiz.
Ters alar ve zelliklerini reneceiz.
Bir dorunun zerindeki veya dndaki bir
noktadan doruya dikme izeceiz.
Alarla ilgili problemler zeceiz.
8
7
6
5
4
3
1
0
180
2
0
1
0
13
50
10
20
30
170 16
0 1
40
50
1
40
11
10
0 170
16
10
150
20
30
40
80 90 100 11
0
70
12
0
60
100 90 80 70
110
13
60
0
20
50
14
180
Omzumuzu, elimiz ve vcudumuzun ortak noktas olarak dnrsek; elimiz, omzumuz

ve vcudumuz arasndaki akl tanmlamak iin a kavramn kullanabiliriz.
Hatrlayalm
% %
5. snfta yandaki ay ABC , CBA veya V
B sembollerinden biri
70
C
ile gsterebileceimizi, ABC as, CBA as veya B as

eklinde okuyabileceimizi renmitik. Ayrca bu ann lB
%
%
B) = 70 gssn m (ABC) = 70, m (CBA) = 70 ya da m ( V
terimlerinden biri ile ifade etmitik.
Birlikte Yapalm
Aada farkl ak konumlarla gsterilen kapdan hangisinin 150 derecelik akla
sahip olduunu belirleyelim ve sembol ile gsterelim.
D
K
E
C
F
97
zm
30
130
50
70 80 90
60
1
00
110 100 90
11
0
80
70
0 160 170
15
10
30 20
140
140
40
60
60
0 160 170
15
10
30 20
40
14
40
50
13
15
11
10
180
180
30
120
0 160 170
15
10
30 20
40
15
13
70 80 90
60
1
00
110 100 90
11
0
80
70
120
180
130
50
11
140
50
180
12
14
40
0
0
10
1
0
40
60
15
50
12
40
13
50
0 12
70 80 90
1
00
11
0 110 100 90
0
80
70
180
30
1 8 0
13
11
10
0
12
10
20
170
1
60
10
20
170
1
60
10
20
170
1
60
60
KLM asnn akl 150dir.
Birlikte Yapalm 2
ls 120 olan ay izelim ve sembollerle gsterelim.
14
30
15
60
170 1
170
10
160
0
2
20
30
10
15
40
180
180
40
Bu ay farkl ekilde adlandrabiliriz.
80 90 100 11
0
70
12
90 80 7
0
1
60
00
0
0
1
13
60
1
0
0
0
2
5
1
50
13
14
120lik ay aler yardmyla belirleyelim ve izelim.
zm
10
11
%
KLM KLM as
%
MLK MLK as
UL L as
Alerde alar, iki sra halinde yer almaktadr. Aler kullanlrken M noktasndan geen nn sfrdan balamas gerekmektedir. Bu nedenle alerin i blgesindeki a deerlerine baklmaldr.
98
Birlikte Yapalm 3
ls 75 olan ay izelim ve sembollerle gsterelim.
zm
Ay sembollerle gsterelim ve
okunuunu yazalm.
%
MKN MKN as
%
NKM NKM as
40
14
30
170 1
60
170
160
0
0 1
2
15
30
K
2
V
K K as
15
20
40
10
80 90 100 11
0
12
90 80 7
0
0
13
60
0
50
100
10
180
180
12
70
30
14
50
60
10
11
Aler kullanlrken M noktasndan geen nn sfrdan balamas gerekmektedir. Bu nedenle bu sefer de a lerin d blgesindeki a deerlerine baklmaldr.
Balang noktalar ayn olan iki n a oluturur.
Yukarda oluan a farkl sembollerle gsterilebilir.

% %
ABC , CBA veya V
B biiminde gsterilebilir. ABC as, CBA as veya B as
eklinde okunur. Bu ifadelerde ann kesi ortaya yazlmaldr.
99
Sra Sizde
Aada lleri verilen alar aler yardmyla iziniz ve sembolle gsteriniz.
a) 65
b) 150
c) 95
d) 5
e) 30
f) 175
23 Nisan ocuk Bayram iin hazrlk yapan rencinin kol hareketleri aada verilmitir. Aler kullanarak 80 derecelik kol hareketi yapan renciyi belirleyiniz.
Herhangi bir ay izmek iin dinamik geometri yazlmlarn kullanlabilirsiniz.
Komu Alar
Aadaki krokide aralarndan su kanallar geen mahallenin snrlar grlmektedir.
Bunlardan Yenice Mahallesi ile Kalaba Mahallesi komu mahallelerdir. Benzer ekilde
Kalaba Mahallesi ile Eskice Mahallesi de komu mahallelerdir. Ancak Yenice Mahallesi
ile Eskice Mahallesinin komu olduunu syleyemeyiz.
Balanglar ayn olan ikiden fazla nesneler arasnda oluan aklklarn birbirleriyle
deiik karlatrmalarn yapmak mmkndr. Bunlardan biri de komuluktur. Burada
dikkate alnmas gereken kavram ise komu alar kavramdr.
Hatrlayalm
Dik a referans alnarak geni a oluturulabilir. Bunun
iin 90lik ann yanna ls 90den kk a eklene-
rek geni a oluturulur.
Burada lleri 90 ve ? olan alarn EG n ve E kesi

ortaktr.
Bunu Deneyelim
'erekli Malzemeler 3 tane krdan, kalem, not defteri
Krdanlarn nn de ular bir noktada kesiecek ekilde birletiriniz.

Oluturduunuz ekli defterinize iziniz.
Oluan alar isimlendiriniz.
Ka tane a olutuunu not ediniz.
Bu alardan ortak kenarlar olanlar iin ne syleyebilirsiniz? Tartnz.
Birlikte Yapalm
lleri 70 ve 40 olan komu alar izelim.
zm
T
80 90 100 11
0
12
0
0 90 80 7
6
0
0 10
1
13
1
60
0
0
0
2
5
1
50
13
14
30
15
60
170 1
180
40 + 70 = 110
170
10
160
0
2
20
30
10
15
40
70
180
40
R
%
%
%
m (PRT) + m ( TRS ) = m ( PRS )
70
14
40
%
%
PRT ile TRS komu alardr.
nk R kesi ve RT n
ortaktr.
10
11
% %
%
PRT ve TRS komu alardr, fakat bu alarla PRS komu a deildir.
Kesi ve birer kenar ortak olan alara

komu alar denir.
%
%
Yandaki ekilde ABS ve SBC komu a-
lardr. nk B kesi ve BS n ortaktr. Burada ls iki komu ann lleri toplamna eit olan nc bir a
%
daha vardr. O da ABC dr.
Sra Sizde
Aada lleri verilen a iftlerini komu a olacak biimde iziniz. Okunuunu yazarak sembolle ifade ediniz.
a) 45 ve 65
b) 90 ve 35
c) 15 ve 20
d) 70 ve 85
Tmler ve Komu Tmler Alar

Resimdeki vin, yk yerden 55lik a ile yukar kaldrmaktadr. sincin yk tmyle yukar kaldrmas iin 35
daha kaldrmas gerekir.
35
55
Hatrlayalm
ls 90 olan alara dik a denir. Dik a olutururken kareli kttan, noktal kttan veya bir kesi 90 olan aralardan faydalanabiliriz. Aada verilen
%
%
FDE ve bYM dik alardr.
F
D
Y
E
M
Bunu Deneyelim
'erekli Malzemeler Aler, kalem, not defteri
K
A
B
%
%
ABC ve KLM llerini aler yardm ile bulunuz.
Bu iki ann lleri toplamn bulunuz. Bulduunuz toplam deeri not ediniz.
Bu iki ann lleri toplam a trlerinden hangisi olarak belirtilebilir?
Tartnz.
lleri toplam 90 olan iki aya tmler a denir.

V
40
50
Z
%
%
VYZ ve KLM lleri toplam 90 olduu iin tmler alardr.
A
D
2
1
B
1 ve 2 alarnn lleri toplam 90 olduu iin tmler alardr. Bu alar ayn zamanda komudur. Byle alara komu tmler a denir.
Bir nceki sayfada yer alan vin resminde 55lik ve 35lik alar birbirini tmleyen
alardr. 55lik ann tmleri 35lik a, 35lik ann tmleri 55lik adr.
Birlikte Yapalm
25lik ann tmler asn bulalm.
zm
25lik ann tmler asn bulmak iin 90ye tamamlamamz
gerekmektedir.
90 25 = 65
?
O
25lik ann tmler as 65lik adr.
C
25
B
Tmler alarn lleri

toplam 90dir.
Birlikte Yapalm 2
80lik ann tmler asn bulalm.
zm
A
Tmler iki ann lleri toplam 90 olduu iin, 80lik a-
nn tmler as,
90 80 = 10lik adr.
?
80
D
Sra Sizde
Aada lleri verilen alarn tmler alarnn llerini bulunuz.

a) 12
b) 1
c) 68
d) 74
e) 88
f) 45
Tmler iki adan birinin ls dierinin lsnn 2 kat ise bu alarn llerini bulunuz.
Btnler ve Komu Btnler Alar
Piknik alan
120
Oyun alan
60
Yukardaki resimde alt ksmnda, dz bir yry yolu olan bir park grlmektedir. Bu
park, yukarya ve saa doru dz bir ekilde giden baka bir yry yolu ile iki blgeye
ayrlm; bir taraf piknik alan, dier taraf da oyun alan olarak belirlenmitir. Piknik alan ile oyun alan btnyle dnldnde parkn btnn oluturmakta, dier bir
ifade ile birbirini btnlemektedir.
Hatrlayalm
ls 180 olan alara doru a denir.
180
A
Bunu Deneyelim
D
V
Y
% %
VYZ ve DEF llerini aler yardm ile bulunuz.
Bu iki ann lleri toplamn bulunuz. Bulduunuz toplam deeri not ediniz.
Bu iki ann lleri toplam a trlerinden hangisi olarak belirtilebilir?
Tartnz.
lleri toplam 180 olan iki aya btnler a denir.
50
130
K
%
%
VYZ ve KLM lleri toplam 180 olduu iin btnler alardr.
I
1
2
G
1 ve 2 alarnn lleri toplam 180 olduu iin btnler alardr. Bu alar ayn
zamanda komudur. Byle alara komu btnler a denir.
Birlikte Yapalm
110lik ann btnler asn bulalm.
zm
Btnler iki ann lleri toplam 180 olduu iin 110lik ann btnler as,
180 110 = 70lik adr.
110
?
B
Btnler iki ann

lleri toplam 180dir.
Birlikte Yapalm 2
43lik ann btnler asn bulalm.
zm
D
?
A
43
B
Btnler iki ann lleri toplam 180 olduu iin 43lik ann btnler as,
180 43 = 137lik adr.
Sra Sizde
Aada lleri verilen alarn btnler alarnn llerini bulunuz.
a) 26
b) 137
c) 90
d) 84
e) 165
f) 10
Btnler iki adan birinin ls dierinin lsnn 3 katndan 20 eksik olduuna gre byk ann lsn bulunuz.
Ters Alar
B
O
C
O
D
Hatrlayalm
Yukardaki her bir resimde ters ynleri aydnlatan ayn cins iki el fenerinin ters ynlerde ve ayn aklkta blgeleri aydnlattn syleyebiliriz.
Bunu Deneyelim
M
N
2
1
O
3
4
L
1 ve 3 numaral alarn llerini aler yardmyla bulunuz.

Bu iki ann llerini karlatrnz. lleri hakknda ne syleyebilirsiniz?
2 ve 4 numaral alarn llerini aler yardmyla bulunuz.
Bu iki ann llerini karlatrnz. lleri hakknda ne syleyebilirsiniz?
Ters a oluabilmesi iin kesien en az iki tane doruya ihtiya vardr.
Birlikte Yapalm
Aadaki ekilde KM ve NL dorular O noktasnda kesimektedir. Buna gre, verilmeyen alarn llerini bulalm.
M
N
O
52
K
zm
%
%
MOL ile MON btnler alardr.
%
%
m(MOL ) + m(MON ) = 180
%
52 + m(MON ) = 180
%
m(MON ) = 180 52
= 128
%
%
MON ile KON btnler alardr.
%
%
m(MON ) + m(KON ) = 180
%
128 + m(KON ) = 180
%
m(KON ) = 180 128
= 52
%
%
KON ile KOL btnler alardr.
%
%
m(KON ) + m(KOL ) = 180
%
52 + m(KOL ) = 180
%
m(KOL ) = 180 52
= 128
%
%
%
%
m(MOL ) = m(KON ) ve m(MON ) = m(KOL ) olduunu fark ettiniz mi?
Birlikte Yapalm 2
Aadaki ekilde m ve n dorular O noktasnda kesimektedir. Buna gre, ters alar
belirleyelim.
m
1
n
6
5
2
3
O
4
zm
Ters alardan bahsedebilmek iin kesien dorulara ihtiya vardr. Burada sadece m ve
n dorular vardr. Bu nedenle 3 ve 6 numaral alar ters alardr.
N
a
O
M
d
Yukardaki ekilde a ile c, b ile d alar ters alardr. Ters alarn lleri birbirine
eittir.
Sra Sizde
k l olmak zere aadaki ters alar belirleyiniz.
b
k
c
1
a
d
4
2
3
Doruya Dik izme
Bir usta mutfak tezgahna musluk takmak istiyor. ncelikle tezgahn altndan geen
boruya bu noktadan dik bir boru eklemesi gerekiyor. Bu tr durumlarda bir doruya
dndaki bir noktadan dikme izmi gibi oluruz. Siz de gnlk hayatta buna benzer durumlarda doruya dndaki bir noktadan dikme izmeye ilikin modeller bulabilirsiniz.
Hatrlayalm
k
k ve m dorular birbirini 90lik ayla, yani dik kesmektedir. Diklik " sembol ile gsterilir.
k=m
Bunu Deneyelim-
Bir Doruya zerindeki Bir Noktadan Dikme izme

'erekli Malzemeler Pergel, cetvel, aler, kalem, not defteri
Adm Defterinize cetvel kullanarak bir n dorusu iziniz. Dorunun herhangi bir
yerinde bir C noktas iaretleyiniz.
n
C
2 Adm Pergelinizin sivri ucunu C noktasna koyarak dorunun her iki tarafna
doruyu kesen birer yay iziniz. Yay ile
dorunun kesim noktalarn A ve B ola-
rak isimlendiriniz.
3 Adm Pergelinizin sivri ucunu A noktasna yerletirerek ABnin uzunluu-
nun yarsndan biraz uzun olacak ekilde

anz ve ekildeki gibi bir yay iziniz.
4 Adm Pergelinizin akln deitirmeden sivri ucunu B noktasna yerleti-
riniz. Bir nceki admda izdiiniz yayla

kesiecek ekilde tekrar bir yay iziniz.
7ki yayn kesitii noktay D noktas ola-
rak isimlendiriniz.
5 Adm D ve C noktalarndan geen
doruyu cetvel yardmyla iziniz.
D
n
a) DCB asnn lsn aler yardmyla bulunuz. Bulduunuz deeri

not ediniz.
b) Bu iki dorunun birbirlerine gre durumlar hakknda ne syleyebilirsiniz?
c)
Bu iki dorunun durumunu sembolle nasl gsterirsiniz?
d) Yukardaki etkinlii dinamik geometri programlar ile yapmay deneyiniz.

A, B, C veya D noktalarn dinamik olarak deitirdiinizde gzlemlerinizi not
ediniz.
Bunu Deneyelim-2
Bir Doruya Dndaki Bir Noktadan Dikme izme

'erekli Malzemeler Pergel, cetvel, aler, kalem, not defteri
Adm Defterinize cetvel kullanarak bir d dorusu iziniz. Dorunun dnda aadaki gibi herhangi bir C noktas alnz.
C
d
2 Adm Pergelinizin sivri ucunu C noktasna yerletirerek doruyu iki noktadan kesecek ekilde bir yay iziniz. Bu yayn doruyu kestii noktalar A ve B olarak isimlendiriniz.
C
d
3 Adm Pergelinizin akln deitirmeden sivri ucunu A noktasna yerletirerek

d dorusunun alt tarafnda (C noktasnn tarafnda olmayan) bir yay iziniz.
C
d
4 Adm Pergelinizin akln deitirmeden sivri ucunu B noktasna yerletirerek

nc admda izdiiniz yay kesecek ekilde bir yay daha iziniz. Yaylarn kesitii
noktay D noktas olarak isimlendiriniz.
C
d
B
D
5 Adm C ve D noktalarndan geen doruyu cetvel yardmyla iziniz. Bu dorunun

d dorusunu kestii noktay O olarak isimlendiriniz.
a) COB asnn lsn aler yardmyla bulunuz. Bulduunuz deeri
not ediniz.
b) Bu iki dorunun birbirlerine gre du-
rumlar hakknda ne syleyebilirsiniz?
c) Bu iki dorunun durumunu sembolle

nasl gsterirsiniz?
d) Yukardaki etkinlii dinamik geometri programlar ile yapmay deneyiniz.

m
Bir doruya dndaki herhangi bir noktadan dikme izilebilir.

Benzer ekilde bir doruya zerindeki bir
noktadan da dikme izilebilir.
Bu dorularn birbirlerine gre durumlar

sembolle m n eklinde gsterilebilir.
Sra Sizde
Aadaki dorulara dndaki bir noktadan dikme iziniz.

a)
b)
c)
Aadaki dorulara zerinde belirtilen noktalardan dikme iziniz.

a)
b)
c)
BLM DE)ERLEND7RME
Aadaki alarn tmlerini bulunuz.

a) 46
b) 73
Aadaki alarn btnlerini bulunuz.

a) 99
c) 12
b) 143
c) 51
Aadaki AC ve BD dorular O noktasnda kesimektedir. Buna gre, ekilde

verilmeyen alarn llerini bulunuz.
B
A
38
a O
b
D
4
Aadaki doruya dndaki bir noktadan dikme iziniz.
d
5
Yandaki ekilde AB ve CD dorular O
noktasnda kesimektedir. Ayrca

[OE CDdir. Buna gre, boluklara
A
a
C
O
c
komu, tmler, btnler ve
e
d
D
B
a) a ile e
alardr.
b) a ile b
alardr.
c) b ile d
alardr.
d) b ile c
alardr.
ters kelimelerinden uygun olanlar

yaznz.
BLM DE)ERLEND7RME
6
Aadaki ekilde a + b katr?

C
D
b
Aadaki ekilde AB, CD ve EF dorular O noktasnda kesimektedir. Ayrca

CD [OS dir. Buna gre, ? ile gsterilen ann lsn bulunuz.
A
F
?
C
30
E
100
O
Aada lleri verilen alar izip sembolle gsteriniz.

a) 28
b) 135
c) 180
Aadaki ekilde CD, EF ve AB dorular O noktasnda kesimektedir.

Buna gre; COE, DOB lleri farkn bulunuz.
E
C
39
80
O
F
N7TE DE)ERLEND7RME
5 . 106 . 2 ileminin sonucunda ka tane sfr vardr?

A) 6
// 15 = 5
/// 190 = 19
/V 171 = 17
V 24 = 42
V/ 14 = 41
C) 3
D) 4
B) 106
C) 107
D) 108
35 + 34 9 . 15 90 ileminin sonucu katr?

B) 60
C) 70
D) 80
[17 + (22 12 3) 5 ileminin sonucu katr?

A) 5
B) 2
52 + 34 ifadesinde yerine gelebilecek en byk doal say katr?
A) 50
D) 9
/ 62 = 26
A) 105
C) 8
Aadaki ifadelerden ka tanesi dorudur?
A) 1
B) 7
B) 6
C) 7
D) 8
N7TE DE)ERLEND7RME
6
17 basamakl 555 ... 5 saysnn 9 ile blmnden kalan katr?

A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
4 basamakl 843 says 4 ile tam blnebiliyorsa yerine gelebilecek saylarn toplam katr?
A) 8
C) 6
D) 5
4 basamakl 158 saysnn 10 ile blmnden kalan 7 ise, bu saynn 3 ile blmnden kalan katr?
A) 0
B) 7
B) 1
C) 2
D) 3
basamakl 76 says 5 ile tam blnebildiine gre ka farkl 76 says

yazlabilir?
A) 2
B) 10
C) 15
D) 20
6 iki basamakl doal says 3 ile tam blnebildiine gre, 8663 be basamakl doal saysnn 3 ile blmnden kalan katr?
A) 0
B) 1
C) 2
D) 3
6{ basamakl doal saysnn 9 ile blmnden kalan 5tir. Birler basamandaki rakam 4 arttrlr, onlar basamandaki rakam 3 azaltlrsa yeni oluan
saynn 9 ile blmnden kalan ka olur?
A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
N7TE DE)ERLEND7RME
2 4516 drt basamakl doal saysnn 4 ile blmnden kalan 1 olduuna gre
6nn alabilecei deerler toplam katr?
A) 8
B) 9
C) 10
D) 11
3 Rakamlar birbirinden farkl drt basamakl 563 doal says 6 ile tam blnebildiine gre 6+nin alabilecei en byk deer katr?
A) 10
B) 13
C) 15
D) 16
4 6 olmak zere, 726 drt basamakl doal saysnn 5 ile blmnden

kalan 3tr. Bu saynn 4 ile tam blnebilmesi iin ann alabilecei en byk
deer katr?
A) 8
B) 6
C) 5
D) 4
5 36 basamakl doal says hem 2 hem de 9 ile tam blnebiliyorsa 6 says

aadaki deerlerden hangisini alabilir?
A) 6
B) 5
C) 3
D) 1
6 18 ve 15 saylarnn ortak katlarnn en k ile ortak blenlerinin en bynn arpm katr?

A) 3
B) 90
C) 180
D) 270
7 72 ve 120 saylarnn ortak katlarnn en k katr?

A) 240
B) 360
C) 720
D) 1440
N7TE DE)ERLEND7RME
8 20 ve 35 ile tam blnebilen en kk say katr?
A) 70
B) 140
C) 280
D) 300
9 64 ve 96 saylarn blen en byk say katr?

A) 4
B) 8
C) 16
D) 32
2 20 ve 95 saylarn en byk hangi say ile blersek kalan 5 olur?

A) 20
B) 15
C) 10
D) 5
2 Tmler iki adan biri dierinin 3 katndan 18 derece fazla olduuna gre bu iki
ann fark ka derecedir?
A) 18
B) 54
22
C) 60
Yandaki ekilde A, O, C dorusal,

%
%
m (DOC), m (BOC)nin yars olduuna
%
gre, m (AOD) ka derecedir?
O
A
D) 72
100
B
A) 140
B) 130
C) 120
D) 110
N7TE DE)ERLEND7RME
23
Yandaki ekilde verilenlere gre,

%
%
m (PLO) ve m (OLN) alarnn lleri
O
N
srasyla aadakilerden hangisidir?
P
37
15
K
A) 75 ve 53
B) 65 ve 53
C) 65 ve 43
D) 75 ve 43
24
Yanda verilen alardan hangileri komu a deildir?
C
B
A) b ile c
B) a ile b
25
C) b ile d
D) c ile d
Yandaki ekilde P, O, R dorusal ise ve%

rilenlere gre, m (SOR) ka derecedir?
S
T
?
15
P
A) 15
22
R
B) 45
C) 65
D) 75
h17(2
Kesirlerlelemler,
OndalkGsterimveOran
2. 1. Kesirlerlelemler
2. 2. OndalkGsterim
2. 3. Oran
Kavramlar
Kesir
Pay
Payda
Toplama
karma
arpma
Blme
Tahmin
Problem
BLM 1
Kesirlerle
7lemler
zme
Neler reneceiz?
Kesirleri karlarmay ve say
dorusunda gstermeyi reneceiz.
Kesirlerde toplama ve karma yapmay
reneceiz.
Bir doal say ile kesri arpmay reneceiz.
7ki kesri arpmay reneceiz.
Bir doal sayy bir birim kesre ve bir birim
kesri bir doal sayya blmeyi reneceiz.
Bir doal sayy bir kesre ve bir kesri bir doal
sayya blmeyi reneceiz.
7ki kesrin blme ilemini yapmay
reneceiz.
Kesirlerle yaplan ilemlerin sonucunu
tahmin etmeyi reneceiz.
Kesirlerle ilem yapmay gerekren problemleri zmeyi reneceiz.
Kesirlerde Sralama
Hatrlayalm
Birinin paydas dierinin paydasnn kat olan kesirler karlatrlrken geniletme
veya sadeletirme yardmyla paydalar eitlenir. Elde edilen kesirlerden pay byk
olan kesir daha byktr.
2
5
4
2 2#2
=
=
5 5 # 2 10
5
10
5
5
4
2
>
olur, yani
>
10 10
10 5
Birlikte Yapalm 1
Adem retmen; Enes, Emir ve Sudeye eit byklkte ktlar vermitir. Enes k3
9
2
dn n maviye, Emir sini sarya, Sude ise
nu mora boyamtr. Enes, Emir ve
5
4
10
Sudenin boyad alanlar bykten ke doru sralayalm.
zm
1 Yol
Her bir rencinin boyad alan modelle gsterelim.
Enesin boyad alan 3
5
Emirin boyad alan
2
4
Sudenin boyad alan 9

10
Boyal alanlar karlatrldnda, en ok Sudenin, en az ise Emirin boyad grlmek3 2
9
> > olduu grlr.
tedir. Yani
10 5 4
125
2 Yol
Verilen kesirler yarm ve btnle karlatrlarak da sralanabilir.
3
9
2
yarmdan biraz fazla, yarm,
ise btne yakndr. Bu durumda kd en fazla
5
4
10
9
3 2
Sude, en az ise Emir boyamtr. Yani
> > dir.
10 5 4
3 Yol
Bu kesirleri say dorusunda da gstererek kimin daha fazla boyama yaptn anlayabiliriz.
3
5
0
2
4
9
10
Say dorusu incelendiinde en fazla Sudenin, en az ise Emirin boyama yapt grlmektedir. Bundan dolay
9
3 2
> > dir.
10 5 4
4 Yol
Verilen kesirlerin paydalarn eitleyelim.
3 3 . 4 12
Enesin boyad alan
=
=
5 5 . 4 20
Emirin boyad alan
2 2 . 5 10
=
=
4 4 . 5 20
9
9.2
18
=
=
Sudenin boyad alan
.
10 10 2 20
Paydalar eit olduundan pay byk olan daha byktr. Bu durumda
olur, yani
126
18 12 10
>
>
20 20 20
3 2
9
> > dir. Bundan dolay en fazla Sude, en az ise Emir boyamtr.
10 5 4
Verilen kesirlerin paydalar ve paylar eit deil ise paydalar geniletme veya sadeletirme yoluyla eitlenir. Paydalar eitlenen kesirlerden pay byk olan kesir daha
byktr.
Birlikte Yapalm 2
Muhammet, babas ve annesi ile len yemei iin pideciye gitmilerdir. Eit byklkte olan pidelerden
3
1
Muhammet bir pidenin ini, annesi n yemiler4
2
5
dir. Babas ise
pide yemitir. Buna gre Muham4
metin, babasnn ve annesinin yedii pideyi kkten
bye sralayalm.
zm
1 Yol
Muhammetin yedii pide
1
2
Babasnn yedii pide
5
4
Annesinin yedii pide 3

4
Yenilen pideler karlatrldnda en az Muhammet, en fazla ise babas yemitir. Bun1 3 5

dan dolay < < olduu grlr.
2 4 4
2 Yol
3
1
ini yani yarsn yemitir. Annesi pidenin n yemitir, bu
4
2
5
yarmdan fazla, btnden ise azdr. Babas pide yemitir, bu da btnden byktr.
4
Bundan dolay en az Muhammet, en fazla ise babas yemitir.
Muhammet pidenin
Yani
1 3 5
< < tir.
2 4 4
127
3 Yol
Bu kesirleri say dorusunu kullanarak da karlatrabiliriz.
Muhammet
1 2
=
2 4
Anne
3
4
Baba
5
4
Say dorusu incelenip paydalar eitlendiinde, sralamann
2 3 5
< < olduu grl4 4 4
mtr. Yani en az Muhammet, en fazla ise Muhammetin babas yemitir.
Way ve Waydas Arasndaki Farkn Ayn Olduu Kesirlerde Sralama

Birlikte Yapalm 3
Ebrar, Elif ve Ceyda 7stiklal Mar airi Mehmet Akif Ersoyun Safahat adl iir kitabn
3
4
okumaya balamlardr. Bir hafta sonra Ebrar kitabn n, Elif n ve Ceyda ise
5
4
6
sn okumutur. Bu durumda kitaptan en fazla blm okuyan kimdir?
7
zm
1 Yol
Paylar eitleyelim ve modelle gsterelim.
Ebrarn okuduu blm
3 3 # 4 12
=
=
4 4 # 4 16
Elifin okuduu blm
4 4 # 3 12
=
=
5 5 # 3 15
Ceydann okuduu blm
6 6 # 2 12
=
=
7 7 # 2 14
6 4 3
Yukardaki ekil incelendiinde > > olduundan Ceydann okuduu blmn
7 5 4
en fazla olduu grlmektedir.
128
2 Yol
Bu kesirleri say dorusunda da gsterebiliriz.
0
Ebrar
3
4
Elif
4
5
Ceyda
6
7
0
Say dorusu incelendiinde
fazla olduu grlmektedir.
6 4 3
> > olduundan Ceydann okuduu blmn en
7 5 4
Verilen kesirlerin paydalar ve paylar eit deil ise paylar geniletme veya
sadeletirme yoluyla eitlenir. Paydas kk olan kesir daha byktr.
Verilen kesirler basit kesir ve pay ile paydalar arasndaki fark eit ise paydas
byk olan daha byktr.
Birlikte Yapalm 4
5
9
Ahmet, Mustafa ve mer yemek iin bir miktar kek almlardr. Ahmet , Mustafa
7
3
6
ve mer ise kek yemitir. Buna gre en fazla keki kim yemitir?
4
zm
Yenilen kekleri model ile gsterelim.
Ahmetin yedii kek
5
3
Mustafann yedii kek
9
7
merin yedii kek
6
4
5 6 9
bekil incelendiinde
> > olduu grlr. Bu durumda en fazla keki Ahmetin
3 4 7
yedii grlmtr.
Bileik kesirlerde pay ile payda arasndaki fark eit ise paydas kk olan daha byktr.
129
Birlikte Yapalm 5
2
3
4
ve 3 kesirlerinden hangisi daha byktr?
7
5
zm
Verilen kesirleri modelleyerek karlatrabiliriz.
2
3
5
4
7
bekil incelendiinde 3
3
4
> 2 olduu grlr.
7
5
Tam sayl kesirler karlatrlrken nce kesirlerin tam ksmlarna baklr. Tam ksm
byk olan kesir daha byktr. Tam ksmlar eit ise kesir ksmlarna baklr. Kesir
ksm byk olan, daha byktr.
Birlikte Yapalm 6
1
3
2
ve 1 kesirlerinden hangisi daha byktr?
4
3
zm
Verilen kesirlerin paydalar eitlenip say dorusunda gsterilirse, hangisinin daha byk olduu anlalr.
1
3
3.3
9
=1 . =1
4
4 3
12
8
2. 4
2
=1 . =1
3
3 4
12
9
12
1
0
1
1
130
1
8
12
9
12
8
12
3
9
8
2
kesinden daha byktr. Bu durumda 1 > 1 dir.
kesri 1
4
3
12
12
Birlikte Yapalm 7
4
4
2
1 ,2
ve 1 kesirlerini kkten bye doru sralayalm.
5
3
6
zm
Verilen kesirleri model zerinde gsterelim.
4
kesrinin tam ksm byk
5
olduundan en byktr.
teki iki kesrin tam ksmlar ayn
olduundan kesir ksmlarn
karlaralm.
2
3
4
5
4
6
2 2.2 4
4
4
2 4
2
= . =
olduundan
= tr. Yani 1 = 1 < 2 olur.
5
3 3 2 6
3 6
3
6
Sra Sizde
1.
Aadaki kesirlerin hangisi daha byktr ? ve > sembollerini kullarak

gsteriniz.
a)
1
2
2
3
kesri,
kesrinden daha byktr.
1
2
2
3
131
b)
5
6
5
8
kesri,
2.
5
8
5
6
Aadaki kesirleri model zerinde gsterin ve hangisinin daha byk olduunu

, > sembollerini kullarak gsteriniz.
a)
7
2
ve
3
9
2
3
7
9
kesri,
b)
7
9
2
3
4
11
ve
5
12
4
5
11
12
kesri,
132
11
12
4
5
3.
Aadaki kesirleri say dorusu zerinde gsterin ve hangisinin daha byk olduunu , > sembollerini kullanarak gsteriniz.
a)
4 9 5
,
,
7 11 3
0
Kesirlerin en by
kesri, en k ise
kesridir.
dir.
1
b) 2 , 3 , 4
5 4 10
0
kesri, en k ise
Kesirlerin en by
kesridir.
dir.
133
4.
Yaklak olarak domatesin
19
3
4
u, muzun ve kaktsn sudur. Bu du5
4
20
rumda kendi bnyesi ile karlatrldnda bnyesinde en fazla suyu hangisi

bulundurur?
5.
Aada verilen kesirleri , > sembollerini kullanarak sralaynz.
a)
12 12 12
,
,
25 15 33
d) 3
134
5
5
5
,2 ,3
14
20
6
25 14 54
,
,
22 11 51
b)
3 7 2
,
,
5 10 3
c)
3 2 4
, ,
8 5 11
e)
5 9 22
,
,
14 17 25
f)
15 32 9
,
,
19 36 13
8
15
4
h) 1 , 1 , 1
9 13 20
Kesirlerde Toplama ve karma 7lemi

Hatrlayalm
Paydalar eit olan kesirler toplanrken veya karlrken payda ayn kalr,
paylar ise toplanr veya karlr.
5
3
8
13
6
7
rnein;
+
=
=
11 11 11
10
10 10
Bir doal say ile bir kesir arasnda ilem yaparken doal saynn paydas
1 alnr ve kesirlerin paydalar eitlenerek ilem yaplr.
Paydas dierinin paydasnn kat olan kesirlerde, paydalar eitlenerek kesirler ayn birim kesir cinsinden ifade edilir. Buna gre ilem yaplr.
Birlikte Yapalm 1
1
Ali hsta evinin bahesine duvar rmektedir. 7lk gn duvarn ini, ikinci gn ise duvarn
3
1
ini rmtr.
4
Ali hsta iki gnde duvarn ne kadarn rmtr?
zm
Ali hstann iki gnde ne kadar duvar rdn bulalm.
1 1
Bizden
ileminin toplam istenilmektedir.
+
3 4
Bunu modelleyerek yapabiliriz.
12 hem 3n hem de
4n kadr.
7kinci gnde
rlen
1 3
=
4 12
7ki gnn
toplamnda
rlen
Birinci gnde
rlen
7
12
1 4
=
3 12
3
4
7
1 1
+ =
+
=
elde edilir.
3 4 12 12 12
Ali hsta iki gnde duvarn
7
sini rmtr.
12
135
Birlikte Yapalm 2
Beden Eitimi dersinde snftaki rencilerin
2
1
si futbol, i basketbol geri kalan ise
5
3
voleybol oynamlardr.
a) Snfn ne kadar futbol ve basketbol oynamtr?
b) Futbol oynayanlar basketbol oynayanlardan ne kadar fazladr?
zm
a)
Futbol oynayanlar
2 6
=
5 15
Basketbol oynayanlar
1 5
=
3 15
Voleybol
oynayanlar
11
15
Futbol oynayanlarla basketbol oynayanlar toplanldnda istenilen bulu2 1
nur. Yani
+
ileminin sonucu istenmektedir.
5 3
Futbol ve basketbol oynayanlar
2 1 2.3 1.5
+ =
+
5 3 5.3 3.5
=
6
5
+
15 15
11
olur.
15
Yani snftaki rencilerin
Paydalar eit olmadndan

nce paydalar eitlenir.
15 hem 5in hem de 3n kadr.
11
i futbol ve basketbol oynamlardr.
15
b) Futbol oynayanlardan basketbol oynayanlar karldnda istenilen sonu

2
1
bulunur. Yani
ileminin sonucu istenmektedir.
5
3
Paydalar eit olmadndan nce paydalar eitlenir.
1.5
2
1 2.3
= . .
5
3 5 3
3 5
=
6
5
15
15
1
olur.
15
1
Snfta futbol oynayanlar basketbol oynayanlardan snfn
i kadar fazladr.
15
=
136
Birlikte Yapalm 3
mer kuru yemiiden Antep fst ve fndk almtr. mer
fstnn
4
kg Antep fst ve Antep
5
1
kg fazlas kadar da fndk almtr. mer ne kadar fndk almtr? Bulalm.
3
zm
4
5
1
3
Antep Fs
Fndk
merin ald fnd bulmak iin Antep fstnn ktlesinin

dalar eit olmadndan nce paydalar eitlenir.
4 1 4.3 1.5
+ =
+
5 3 5 . 3 3 .5
=
17
12 5
+
=
15 15 15
1
kg fazlas toplanr. Pay3
15 hem 5in hem de

3n kadr.
veya
17 15 + 2
2
2
=
= 1+
=1
15
15
15
15
merin ald fndk
17
2
c veya 1
m kgdr.
15
15
5 ve 3n en kk ortak ka 15r.
Ancak 30, 45, 60...da 5 ve 3n ortak
katlar olduu iin paydalar bu
saylarla da eitlenebilir.
137
Birlikte Yapalm 4
2
Altnc snf rencisi Ayegl cuma gn 2 saat,
3
4
cumartesi 1 saat ders almtr.
5
Buna gre; Ayegl cuma ve cumartesi gn
toplam ka saat ders almtr?
zm
1. Yol
2 saat
2 saat
3
Cuma
4 saat
5
1 saat
Cumartesi
2.5
4.3
4
2
+1 = 2 . +1 .
5
3
3 5
5 3
=2
10
12
+1
15
15
= (2 + 1) +
= 3+
15 + 7
15
= 3 +c
15 7
m
+
15 15
= 3+1+
=4+
10 + 12
22
= 3+
15
15
7
15
7
7
=4
15
15
Ayegl cuma ve cumartesi gn toplam 4
138
7
saat ders almtr.
15
2. Yol
zm, verilen tam sayl kesirleri bileik kesre evirerek de yaplabilir.
2
4 8 9 8.5 9.3
2
+1 = + = . + .
5 3 5 3 5 5 3
3
=
40 27 40 + 27
+
=
15 15
15
67 60 + 7 60 7
7
=
=
+
= 4+
15 15
15
15
15
=4
7
15
Ayegl cuma ve cumartesi gn toplam 4
7
saat ders almtr.
15
Birlikte Yapalm 5
2 1 5
ileminin sonucunu bulalm.
+ +
3 4 6
3n, 4n ve 6nn
en kk ortak ka 12dir.
zm
2 1 5 2. 4 1.3 5.2
+ + =
+
+
3 4 6 3. 4 4 .3 6.2
=
8
3 10
+
+
12 12 12
8 + 3 + 10
12
21 21 ' 3 7
olur.
=
=
12 12 ' 3 4
139
Birlikte Yapalm - 6
4
1 3
1
+ + 1 ileminin sonucunu bulalm.
3 4
8
zm
4
3n, 4n ve 8in en
kk ortak ka 24tr.
8 18
3
1
1 3
+ +1 = 4
+
+1
3 4
8
24 24
24
= (4 + 0 + 1) + c
= 5+
8 18 3
m
+
+
24 24 24
29
29
=5
olur.
24
24
Sonucu tam sayl kesire evirirsek

5
24 + 5
5
5
5
24 5
olur.
= 5+
+
= 5+1+
= 6+
=6
24
24 24
24
24
24
Birlikte Yapalm 7
3
2
ne domates, sine biber dikmitir. Domates diki4
9
len ksm biber dikilen ksmdan ne kadar fazladr?
Mehmet Amca hobi bahesinin
zm
Domates dikilen alann
biber dikilen alandan
ne kadar fazla olduunu bulmak iin domates dikilen alandan biber dikilen alan karlr.
3
2. 4
2 3.9
= . .
4
9 4 9
9 4
=
8
19
27
=
36
36 36
Domates dikilen alan biber dikilen alandan hobi hahesinin
140
19
u kadar daha fazladr.
36
Birlikte Yapalm 8
Basketbol oynayan rencinin boyu 1
?
13 m
4
2 9 m
10
bol potasnn boyu da 2
1. Yol
3
6
9
15
12
=1 =1
=1
=1
4
8
12
16
20
9
18
=2
10
20
9
mdir. Potann boyu 10
rencinin boyundan ne kadar uzundur?

2
3
m ve basket4
3
9
kesrinin tam ksmndan 1
4
10
kesrinin tam ksmn, kesir ksmndan

da kesir ksmn karrm.
Potann uzunluundan rencinin boy uzunluu arasndaki fark bulalm.

2
9
3
18
15
1 =2
1
4
20
20
10
= (2 1) + c
= 1 +c
18
15
m
20
20
3
3
m= 1
20
20
Potann uzunluu rencinin boyundan 1
3
m daha uzundur.
20
2. Yol
zm tam sayl kesri bileik kesre dntrlerek de yaplabilir.
nce kesirleri bileik kesre dntrelim.
2
9
10 . 2 + 9 29
=
=
10
10
10
1
3 4 .1 + 3 7
=
=
4
4
4
29 58
=
10 20
7 14 21 28 35
=
=
=
=
4
8
12 16 20
3
9
3 58
35 23
=
=1
1 =
20
4 20
10
20 20
Yani potann boyu rencinin boyundan 1
3
daha uzundur.
20
141
Birlikte yapalm 9
4 3
1
ileminin sonucunu bulalm.
+
5 4
2
zm
10 16 + 15 10
4 3
1 16 15
+
=
+
=
5 4
2 20 20
20
20
=
31 10 21
=
20
20
Sonucu tam sayl kesre evirirsek;
21
1
=1
olur.
20
20
Paydalar farkl olan kesirlerde toplama ve karma ilemi yaplrken, kesirlerin paydalarnn ortak katlar olacak ekilde her iki kesir geniletilir. En kk ortak katn
kullanlmas ilem kolayl salar.
Genileyen kesirlerin paylar toplanr veya karlr, sonucun payna yazlr. Ortak
payda sonuca aynen yazlr.
Sra Sizde
1.
Anneleri Hatice ve Enese st almtr. Hatice stn
2
1
litresini Enes ise litre5
4
sini imitir. Hatice ile Enes toplamda ka litre st imitir?
2.
Elif Hanm yapt brein
1
1
ini komularna, ini de kardelerine vermitir.
4
3
Elif Hanm yapt brein ne kadarn datmtr?
142
3.
Mustafa retmen rencileri ile birlikte gezi dzenlemek istemi ve rencile3

re nereye gitmek istedikleri ile ilgili anket uygulamtr. rencilerin Bursa
8
1
1
hludaa, i 7stanbula, i Konyaya geri kalan da Nevehir Peribacalarna
8
6
gitmek istediklerini sylemilerdir. Buna gre;
a) 7stanbul ve Konyaya gitmek isteyen rencilerin says tm rencilerin saysnn kata kadr?
b) Bursa ve Nevehire gitmek isteyen rencilerin says tm rencilerin saysnn kata kadr?
4.
Ali cumartesi gnn balama kursuna ve tiyatroya giderek deerlendirmitir.

2
Tiyatroda geirdii sre balama kursunda geirdii sreden saat daha uzun5
5
dur. Alinin balama kursunda geirdii sre saat ise tiyatroda geirdii sre
6
ka saattir?
5.
Abdullahn matematik kitab
3
kgdr. Abdullahn tablet bilgisayarnn ktlesi, ma4
tematik kitabnn ktlesinden
2
kg daha fazladr. Abdullahn tablet bilgisayarnn
3
ktlesi ne kadardr?
143
6.
beyma ve Eminenin mataralarnda eit miktarlarda su vardr. beyma matarasna
3
5
L, Emine ise L su koymaktadr.
4
6
a) Kimin suyu daha fazladr?

b) beyma ve Eminenin mataralarndaki su miktarnn fark katr?
7.
144
Aadaki ilemleri yapp, paydalarn ortak katn nasl bulduunuzu aklaynz.
a)
1 1
+ =
2 5
b)
2 4
+ =
3 7
c )
4 1
+ =
5 6
d)
4 3
+ =
9 8
e)
5
2
=
7
3
f )
7 2
+ =
10 3
3
2
=
4
9
h) 3 4 1 3 =
5
4
i) 4
2
1
+2 =
3
2
j)
2 7 9
+ +
=
5 6 10
k) 2
l) 1
6
5
1
=
7
4
14
5
1 2
+
=
2 3
12
Kesirlerde arpma 7lemi

Doal Say ile Kesrin arpm
Bir doal say ile bir kesrin arpm
Birlikte Yapalm 1
2
Bir kek, her birine si paylatrlacak ekilde 3 ocua datlyor. Toplamda kekin ne
7
kadar datlmtr?
zm
1. Yol
1. ocua
verilen kek
2. ocua
verilen kek
2
7
3. ocua
verilen kek
2
7
2
7
Dalan keklerin toplam
Datlan keklerin toplamn bulmak iin 3 tane
1
7
6
7
2
i toplarz.
7
2 2 2 2+2+2 6
+ + =
=
7 7 7
7
7
2 6
3 tane ,
eder.
7 7
2
2 3 2 3.2 6
3 tane = 3 . = . = . =
7
7 1 7 1 7 7
Her doal say paydas

1 olan bir kesirdir.
2. Yol
Say dorusu kullanlarak da yaplabilir.
+
2
7
1
7
2
7
2
7
3
7
Balang noktas
Say dorusunda grld gibi 3.
4
7
2
7
5
7
6
7
7
=1
7
Bi noktas
2 6
= dir.
7 7
145
Birlikte Yapalm 2
Enes piknie giderken yarm litrelik sulardan 5 tane gtrmtr. Enes piknie giderken
ka litre su gtrmtr?
zm
1. Yol
Enesin piknie gtrd sular yanda verilmitir. Piknie gtrlen toplam suyu bulmak iin 5 tane
toplarz.
Yani,
1 1 1 1 1 1+1+1+1+1 5
+ + + + =
=
2 2 2 2 2
2
2
Ayn ilemi arpma ilemiyle de bulabiliriz.

5 tane
1 5
, dir.
2 2
5 tane
1
1 5 1 5 .1 5
, 5. = . = . =
olur.
2
2 1 2 1 2 2
Enes piknie giderken
5
2
L su gtrmtr.
2. Yol
zm iin nce 0a, sonra da elde edilen kesirlerin zerine 5 defa
+
1
2
1
2
1
2
1
2
1
2
3
2
Balang noktas
Say dorusunda grld gibi 5.
1
2
5
2
3
Bi noktas
1 5
1
=
veya 2 dir.
2 2
2
Say dorusuna gre Enesin piknie
146
1
i ekleyelim.
2
5
2
L su gtrd grlmektedir.
1
i
2
Birlikte Yapalm 3
3
Bra her gn bir ekmein n yemektedir. Bra bir hafta boyunca ne kadar ekmek
4
tketir?
zm
Bir haftada toplam 7 gn vardr. O zaman Brann bir haftada tkettii ekmei bulmak
3
iin 7 tane toplamalyz.
4
1. gn
2. gn
3. gn
7. gn
3
4
3
4
3
4
3
4
3 3 3 3 3 3 3 3 + 3 + 3 + 3 + 3 + 3 + 3 21
+ + + + + + =
=
4
4
4
4
4
4
4
4
4
1 44 44 44
4 2 444444
43
7 tane
3
4
3 21
,
tr.
4 4
3
3 7 3 7.3 21
1
=5
Buradan, 7 tane = 7. = . = . =
4
4 1 4 14
4
4
7 tane
Birlikte Yapalm 4
7
dakikada yryor.
3
Okul ile ev aras 500 metre ise Talha evden okula ka
dakikada gider?
Talha okula giderken her 100 metreyi
zm
Ev
100 m
100 m
100 m
100 m
100 m
7 dk
3
7 dk
3
7 dk
3
7 dk
3
7 dk
3
Okul
500 metre = 5 tane 100 metre

7
7
Talha 100 metreyi dakikada giderse 500 metreyi 5 tane dakikada gider. Talhann
3
3
7
evden okula gitmek iin harcad zaman bulmak iin 5 tane toplarz.
3
7 7 7 7 7 7 + 7 + 7 + 7 + 7 35
+ + + + =
=
3 4444
3 33
3
3
1344 344 2
7
5 tane
7
7 5 7 5 . 7 35
7 35
,
eder. Buradan 5 tane 3 = 5. 3 = 1 . 3 = 1 . 3 = 3 yazlabilir.
3 3
35
Talha evden okula
dakikada gitmitir.
3
5 tane
147
Birlikte Yapalm 5
3
Kilogram 1 TL olan portakaldan 3 kilogram alnrsa ka lira denir?
4
zm
1. Yol
7lk 1 kg portakal iin denen para
3
TL
4
7kinci 1 kg portakal iin denen para
3
TL
4
nc 1 kg portakal iin denen para
3 kg portakal iin denen toplam para

1
9
3 =5
4
4
3
TL
4
3 kg portakal iin denen paray bulmak iin 3 tane 1
3
toplarz.
4
3
3
3
3 3 3
1 + 1 + 1 = (1 + 1 + 1) + c + + m
43
4 4 4
1 4444 24 444
3
3 tane 1
= 3+
9
8 1
1
1
1
= 3+ + = 3+2+ = 5+ = 5
5
4
4 4
4
4
4
3
9
1
3 tan e 1 , 3 = 5 eder.
4
4
4
Buradan 3 tane 1
3
3
3
1
= 3. c 1 m = 3. c 1 + m = (3.1) + c 3. m
4
4
4
4
3 3
9
1
= (3) + c . m = 3 = 5 olur.
1 4
4
4
3 kg portakal iin 5
148
1
TL denir.
4
2. Yol
7lk 1 kg portakal iin
denen para
7kinci 1 kg portakal iin

denen para
3
TL
4
7
TL
4
3
TL
4
7
TL
4
3 kg portakal iin denen toplam para
Bir kg portakal iin

tane
nc 1 kg portakal iin
denen para
3
TL
4
7
TL
4
21
TL
4
7
lira denmitir. 3 kg portakal iin denen paray bulmak iin 3
4
7
toplarz.
4
7 tane
1 7
=
4 4
7 7 7 7 + 7 + 7 21
1
+ + =
=
=5
4 4443
4
4
4
1444 2
3 tan e
3 tane
7
4
7
7 3 7 3.7 21
1
= 3. = . =
=
= 5 olup
4
4 1 4 1. 4
4
4
Buradan 3 kg portakal iin 5
1
TL dendii grlr.
4
Bir doal sayy bir kesir ile arpmak aslnda doal say kadar kesri toplamaktr. Bir
doal say ile kesir arplrken, nce varsa tam sayl kesir bileik kesre evrilir sonra
kesirlerin paylar arplr, sonucun payna yazlr; paydalar arplr, sonucun paydasna yazlr.
149
Birlikte Yapalm 6
Her ocua btn ikolatann
ikolata datlr?
3
verilmek kouluyla 20 ocua toplamda ka tane
4
zm
3
4
3
4
...
3
4
3
4
20 tane 3
4
20 ocua verilen ikolatay bulmak iin 20 tane
3
toplarz.
4
tane
6 444207
444 8
3 3 3 ... 3 3 + 3 + 3 + ... + 3 60
+ + + + =
=
= 15
4 444443
4
4
1444 444 2
3
20 tane
20 tane
3
3 20 . 3 20.3 60 15
= 20. =
= . =
=
= 15 ikolata bulunur.
4
4
1 4
14
4
1
Bir Kesir ile Bir Doal Saynn arpm

Birlikte Yapalm 1
3
mer sahip olduu 20 bilyenin n kardeine vermitir. mer kardeine ka bilye
4
vermitir?
zm
merin kardeine ne kadar bilye verdiini bulalm. Bunu yaparken modellemeden faydalanabiliriz.
Bilyeleri aadaki gibi modelleyebiliriz.
3
4
20 bilyenin
150
20 bilyenin 1 i 5 bilyedir.
4
3
3 20 3 . 20
3
= . = 3.5 = 15 olur.
15 bilye eder. Yani . 20 = .
4
4 1
1 4
4
20.
3
3
arpmnn sonucu ile .20 arpmnn sonucu birbirine eittir.
4
4
Birlikte Yapalm 2
2
Bir manav elinde bulunan 10 kasa eftalinin sini satmtr. Manav eftalilerin ne ka5
darn satmtr?
zm
2
5
10 kasa eftalinin
Yani
2
2
si 4 kasa eftali yapar. Yani .10 = 4 tr.
5
5
10 20
2.
2 10
10 = .
= 2.
=
= 4 olur.
5
5 1
5
5
Bir kesir ile doal sayy arpmak verilen bir okluun istenen kesir kadarn bulmaktr. Doal say ile kesrin arpmnda, kesir 1den kk ise arpmn sonucu doal
saydan kktr, kesir 1den byk ise arpmn sonucu doal saydan byktr.
Sra Sizde
1.
Aada tabloda verilen arpma ilemlerini tekrarlayan toplama ilemi eklinde

yazarak yapnz.
arpma
2
4.
9
5
3.
11
2
6.
5
3
7.
4
7
5.
8
Tekrarlayan toplama
2 2 2 2 8
+ + + =
9 9 9 9 9
151
2.
Aadaki verilen ilemlerdeki bo braklan yerleri doldurunuz.

4.
a) 4 tane 3 = 4 . 3 =
5
5
9
9 10 9
b) 10 tane 4 = 10 . 4 = 1 . 4
=
c) 3 tane 12 =
11
d) 6 tane
4
4
= 6. =
7
7
e) 8 tane 6 = 8. 6 =
5
5
152
f) 10 tane
2
=
3
) 12 tane
h)
6
5
15
8
. 5
16
3
kg balk tketmektedir. Se10
her 4 haftada ka kg balk tketir?
3.
5.
= 9.
tane
i) 2 tane
4.
= 12.
Seher haftalk
9
km yry yapmaktadr. Hatice 5 gnde
8
ka km yry yapm olur?
Hatice gnde
Yandaki yldzlarn
3
n boyaynz.
8
Ka tane yldz boyadnz?
153
7ki Kesrin arpm

Birlikte Yapalm 1
3
1
bulunmaktadr. Sibel bu brein ini yemitir.
4
3
Buna gre Sibel bir tepsi brein ne kadarn yemitir?
Sibellerin evinde bir tepsi brein
zm
1. Yol
1
4
1
4
1
4
Tepside kalan brein 1 i ile

Evdeki brek
1
4
1
4
Sibelin
yedii
brek
1
4
3
4
btn tepsinin 1 i ayndr.

4
1
4
Kalan
brek
2
4
bekil incelendiinde Sibel bir tepsi brein

Bunu,
1
ini yemitir.
4
3
1 . 3 1.3
1
eklinde arpma ilemini kullanarak da bulabiliriz.
= . =
=
3 4 3 4 12 4
2. Yol
1
4
1
4
Evdeki brek
1
4
3
4
Bir btn 1
brein 3
Ayn btnn 3 ile 1 ini

4
st ste koyalm.
Sibelin yedii brek
3
12
Yukardaki ekil incelendiinde sar ve mavi ile boyanan paralar (yeil alan) Sibelin
3
yedii brein miktarn verir. Sibel bir tepsi brein
n yemitir.
12
3
1 3 1.3
7lem yaplrsa, . = . =
sonucu elde edilir.
3 4 3 4 12
154
Bunu Deneyelim
1. Adm
A4 kadn ok ynnde
2ye katlaynz.
2. Adm
Elde einiz kad
tekrar ok ynnde
2ye katlaynz.
3. Adm
Bu kad istediiniz bir renge
boyaynz. Aadaki a) kkndaki
soruyu cevaplaynz.
4. Adm
5. Adm
6. Adm
Boyadnz kadn uzun

kenarn 3 e paraya blerek
parann birisini ok ynnde
arkaya katlaynz.
Tamam boyal olan tara

tekrar istediiniz bir renge
boyaynz.
Katladnz kad
tekrar anz.
a)
3. Admda elde ettiiniz ve boyadnz alan btn kadn kata kadr?

(3. Admda cevaplayalm)
b)
6. Admda, alan kadn kata ka ilk kullandnz renk ile boyanmtr?
c)
a, b klarna verdiiniz cevaplar arasnda nasl bir iliki vardr?
d) Kadn kata ka ikinci kullandnz renge boyanmtr?

e)
Kadn kata ka her iki renk ile boyanmtr.
f)
Her iki renge boyanan alan ilem yaparak nasl bulabiliriz?
155
Birlikte Yapalm 2
3
2
1
Eren devlerinin sini cumartesi gn yapmtr. Kalan lik devin n pazar
4
3
3
gn sabah yapmtr. Pazar gn sabah yaplan dev, toplam devin ne kadardr?
zm
1. Yol
Cumartesi yaplan
Geriye kalan
Pazar sabah
3
bekil incelendiinde Eren pazar gn sabah, devin tamamnn
n yapmtr.
12
3 1 3.1
3
Bu, . = . =
eklinde arpma ilemini kullanarak da bulunabilir.
4 3 4 3 12
3
1
=
12 4
1
Pazar sabah, toplam devin i yaplmtr.
4
2. Yol
Cumartesi
Geriye
yaplan
kalan
1
3
1
3
1
3
Toplam 3
devin 4
1
4
1
4
1
4
Ayn btnn 1 i ile 3 n

3
st ste akralm.
Yukardaki ekil incelendiinde hem yeil hem de mavi ile boyanan (bu alan modelde
mor renk ile grlmektedir) paralar pazar sabah yaplmtr. Bu durumda Eren pazar
3
3
1
n yapmtr.
= dir.
sabah btn devlerin
12 4
12
156
Birlikte Yapalm 3
3
2
7nsan vcudunun sudur. Vcutta bulunan suyun da si hcrelerde bulunmakta4
3
dr. Bu durumda hcrelerde bulunan su vcudun ne kadardr?
zm
1
4
1
4
1
4
Vcuaki su
Vcuaki suyun 2 si ile btn

3
vcudun 2 si ayndr.
4
1
4
1
4
1
4
Hcrelerdeki su
bekil incelendiinde hcrelerde bulunan su vcudun

Bunu,
1
idir.
2
6
2 . 3 2.3
1
eklinde arpma ilemini kullanarak da bulabiliriz.
= . =
=
3 4 3 4 12 2
Birlikte Yapalm 4
Bir anne elindeki
datmtr?
8
1
ikolatann sini ocuklarna datmtr. Anne ne kadar ikolata
3
2
zm
1. Yol
Annenin elindeki ikolatalar
8
3
Annenin da ikolatalar
157
bekil incelendiinde;
1.8 1.
=
16 tane
2 3 2
1
= 8 tan e
=
6
8 4
= =
6 3
Anne ocuklarna
1
6
8
6
8 tane
1 8
= dir.
6 6
4
ikolata datmtr. 7lem kullanlarak yaplrsa;
3
1 . 8 1.8 8 4
=
= =
elde edilir.
2 3 2.3 6 3
Birlikte Yapalm 5
4
1
km uzaklktadr. Ali okula giderken bu yolun ini yryor
5
2
geri kalan ksmnda ise belediye otobsne biniyor. Buna gre Alinin yryerek gittii
Alinin evi okulundan 2
yol ne kadardr?
zm
1. Yol
1 km
1 km
4
km
5
1
'i 1'dir.
2
4
1
2
n
i
dir
5
5
2
1
4
2
Bundan dolay 2 n i 1 dir.
5
5
2
2'nin
1
$ 2 km = 1 km
2
4
1 4
2
$ km =
= km
2 5
10 5
1. 4
2
2 =1
5
2 5
Ali okula giderken 1
158
2
km yrmtr.
5
2. Yol
7
1 14
$
km = km
5
2 5
4
1
= 14 tane
vardr.
5
5
7 tane
1
2
= 1 'dir.
5
5
1. 4 1.
1
2 =
14 tane
5
2 5 2
= 7 tane
1 7
=
5 5
14 tane
4
1
= 2 'dir.
5
5
7
2
=1
5
5
Ali okula giderken 1
2
km yol yrmtr.
5
7ki kesrin arpm aslnda, ikinci kesrin birinci kesir kadarn bulmaktr. 7ki kesir arplrken varsa nce tam sayl kesir bileik kesre evrilir, daha sonra birinci kesrin pay
ile ikinci kesrin pay arplr, sonucun payna; birinci kesrin paydas ile ikinci kesrin
paydas arplr sonucun paydasna yazlr.
Sra Sizde
1.
3
Bir rencinin ii dolu olan antasnn arl 3 kgdr. antadaki kitaplarn
4
1
arl toplam arln ini oluturmaktadr. Buna gre antada bulunan ki3
taplarn arl ka kgdr?
2.
Babam pazardan 4
portakallarn
1
kg portakal almtr. Akam evimize gelen misafirler bu
2
2
sini yemitir. Ka kg portakal yenilmitir?
3
159
4
kg elma almtr. Mehmet ise Mahmutun aldnn ya5
rs kadar elma almtr. Buna gre Mehmet ka kg elma almtr?
3.
Mahmut marketten 3
4.
1
retmenler odasndaki toplant masasnn uzun kenar ksa kenarnn 2 kat3
5
dr. Masann ksa kenar m ise masann uzun kenar ka mdir?
6
5.
Aadaki arpma ilemlerini yapnz.

a)
6.
1. 3
6
3 5
b)
Fen Bilimleri laboratuvarnda

asit miktar bu miktarn 1
reklidir?
7.
160
3. 5
8
4 7
c)
6
7.
15
11
8
3
L asit bulunmaktadr. Deney iin ihtiya olan
10
1
kat olduuna gre deney iin toplam ka L asit ge3
4
saatte gelmitir. Buradan Eskiehire
5
gitmek zere otobse biniyor. Ankaradan Eskiehire var sresi Pursaklardan
3
Ankaraya geli sresinin 3 katdr. Buna gre Mustafa Ankaradan Eskiehire
4
ka saatte gitmitir?
Mustafa Pursaklardan Ankara otogarna
Kesirlerde Blme 7lemi

Bir Doal Saynn Bir Birim Kesre, Birim Kesrin Bir Doal Sayya
Blnmesi
Birlikte Yapalm 1
1
Annesi Glsmn imesi iin 2 L st almtr. Glsm her gn
L st imektedir. Bu
2
durumda Glsm 2 L st ka gnde ier?
zm
1L
1
L
2
1L
1
L
2
1. gn
1
L
2
2. gn
bekil incelendiinde Glsm her gn
3. gn
1
L
2
4. gn
1
L st itiinde 2 L st 4 gnde bitirir.
2
Birlikte Yapalm 2
3 ekmekten ka tane eyrek tost yaplr?
zm
Yukardaki ekil incelendiinde 3 tane ekmekten

12 adet eyrek tost yaplabilir. Yani 3 btnn
ierisinde 12 tane eyrek vardr.
Ayrca bu zm ilemle de yaplabilir.
1
Bunun iin 3, e blnr.
4
1
3' = ?
4
3'
3 ekmekten 12 tane 1 para

4
elde edildi.
3 = 6 = 9 = 12
2 3 4
1 12 1 12 ' 1
=
' =
= 12
4
4
4
4 '4
161
Birlikte Yapalm 3
Bir tabaka suntann
1
i kullanlarak bir dolap yaplmaktadr. Elinde 5 tabaka sunta bu3
lunan bir mobilyac ka dolap yapar?
zm
Her tabakadan ka tane dolabn kacan model yardmyla gsterelim.
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
3
1
bekil incelendiinde lik paralardan toplam 15 tanedir. Yani 5 tabakadan 15 dolap
3
yaplr.
Ayrca zm ilemle de yaplabilir. Bunun iin 5,

5'
1
=?
3
5=
5 10 15
=
=
yazlr.
1
2
3
5'
1
e blnr.
3
1 15 1 15 ' 1
=
' =
= 15
3
3
3
3 '3
Bir doal sayy bir birim kesre blmek aslnda doal saynn iinde ka adet bi1
rim kesir olduunun bulunmasdr. rnein; 4 ' ileminde 4n iinde ka tane
3
1
in olduu istenilmektedir.
3
Bir doal say bir birim kesre blnrken nce paydalar eitlenir. Sonra, blnen
kesrin pay, blen kesrin payna blnr ve bu deer sonucun payna yazlr. Daha
sonra, blnen kesrin paydas, blen kesrin paydasna blnr elde edilen deer
sonucun paydasna yazlr ve sonu bulunur.
162
Birlikte Yapalm 4
Yarm tepsi brek 3 kiiye eit paylatrldnda her birine ne kadar brek der?
zm
Her bir kiinin ne kadar brek alacan model yardmyla gsterelim .
1
6
1
6
1
6
bekil incelendiinde her kiiye bir tepsinin

Ayrca ilem yaplrsa
1
'3 = ?
2
3=
1
i kadar brek der.
6
1
in 3e blnmesi istenilmektedir.
2
3 6
=
1 2
1
1 6 1 '6
1
'3 = ' =
= 1 '6 =
2
2 2 2 '2
6
Birlikte Yapalm 5
1
Bir renci okuldan eve giderken yolun m lik ksmn 2 dakikada yrmektedir. Bu
5
renci 1 dakikada toplam yolun ne kadarn yrr?
2 dakikada yolun 1 ini
zm
yrrse 1 dakikada 1 inin

5
yarsn yrr.
7ki dakikada alnan yol

1
5
1
10
Bir dakikada alnan yol
163
bekil incelendiinde bir dakikada toplam yolun

7lem yaplrsa,
1
ini yrmektedir.
10
1
inin 2ye blnmesi istenilmektedir.
5
1
'2 = ?
5
2=
1
1 10 1 ' 10
1
'2 = '
=
= 1 ' 10 =
5
5
5
5 '5
10
2.5 10
=
5
1.5
Bir birim kesri bir doal sayya blmek, kesri doal say kadar e paraya ayrmak ve
1
bu e paralardan birini almak demektir. rnein; ' 4 blme ileminin yapmak,
3
1
lik paray 4 e paraya blmek demektir. Sonu srekli birim kesir olur.
3
Sra Sizde
1.
Her birine tamamnn
1
i decek ekilde bir tepsi brek ka kiiye paylatrlabilir?
3
6 kg pirin
2.
1
kglk poetlere eit pay2
latrlacaktr. Bunun iin ka tane poete ihtiya vardr?
3.
Aadaki blme ilemlerini yapnz.

a) 5
b) 8
1
2
c) 6
1
5
4.
1
Bir tepsi baklavann i 4 kiiye datlrsa her birine bir tepsi baklavann ne
2
kadar der?
5.

a)
164
1
3
1
2
6
b)
1
3
5
c)
1
4
3
Bir Doal Saynn Bir Kesre Blnmesi

Birlikte Yapalm 1
4
n alacak ekilde aile bireyleri
5
tarafndan eit ekilde paylalyor. Buna gre evde ka birey vardr?
4 ikolata, evdeki her bir bireye bir tam ikolatann
zm
1. Yol
Birinci
ikolata
7kinci
ikolata
1. Kiiye
verilen
ikolata
2. Kiiye
verilen
ikolata
nc
ikolata
3. Kiiye
verilen
ikolata
Drdnc
ikolata
4. Kiiye
verilen
ikolata
Kalan
paralarn
toplamn
alan 5. kii
Yukardaki ekil incelendiinde ailede toplam 5 birey vardr.

7lemle gsterilecek olursa;
4
=?
5
20
olduundan,
4=
5
4 20 4 20 ' 4 5
4' =
' =
= =5
5
5
5
5 '5
1
4'
4 ikolatadan her birinin 4 lk ksm

5
bir kiiye decek ekilde kiilere dalr.

Her bir ikolatadan kalan 1 lik paralarn
5
toplam da 4 yap iin 1 kiiye verilir,

5
toplamda 4 ikolata 5 kiiye dalm olur.
2. Yol
4 ikolata = 20 tane
Bir kiiye 4 tane
4'
1 20
=
5
5
1 4
=
ikolata verilecek.
5 5
4 20 4 20 ' 4 5
=
' =
= =5
5
5
5
5 '5
1
165
Birlikte Yapalm 2
Alinin babas eve farkl trlerden e byklkte 4 kalp peynir almtr. Her gn bir pey2
nir kalbnn si yendiine gre 4 kalp peynir ka gnde tketilir?
3
zm
7stenileni aadaki model zerinde gsterelim.
Birinci
7kinci
kalp peynir kalp peynir
1. Gn
2. Gn
Birinci n
Birinci peynir kalbnn
2
si
3
yenir.
3. Gn
nc
kalp peynir
4. Gn
Drdnc
kalp peynir
5. Gn
6. Gn
7kinci n
nc n
Birinci peynir kalbndan 7kinci peynir kalbndan ka1
lik para ile ikinci lan 2 lik para yenir.
3
3
1
peynir kalbnn i yenir.
3
kalan
Drdnc n
nc peynir kalbnn
2
si yenir.
3
Beinci n
Altnc n
nc peynir kalbndan Drdnc peynir kalbn1
2
kalan lik para ile dr- dan kalan lik para
3
3
yenir.
dnc peynir kalbnn
1
i yenir
3
2
bekil incelendiinde her gn bir peynir kalbnn
si tketildiinde 4 kalp peynir
3
6 gnde tketilir.
2
7lemle yaplrsa 4, ye blnr.
3
2
4' = ?
3
4=
4.3 12
=
3
1.3
2 12 2 12 ' 2 6
=
' =
=
1
3
3
3
3 '3
2
Her gn bir kalp peynirin si tketildii zaman 4 kalp peynir 6 gnde tketilir.
3
4'
166
Birlikte Yapalm 3
5
kek decek ekilde payla4
tryor. Buna gre anne 5 keki ka ocuuna paylatrmtr?
Bir anne e byklkteki 5 keki ocuklarnn her birine
zm
7stenileni aadaki model zerinde gsterelim
5
4
5
4
bekil incelendiinde 4 tane

7lem yaplrsa; 5in
5
4
5
4
5
vardr. Yani anne 5 keki 4 ocuuna paylatrmtr.
4
5
e blnmesi istenmektedir.
4
5'
5
=?
4
5=
5 . 4 20
=
1.4
4
5 tane btn kekten 20 tane
5 20 5 20 ' 5
=4
=
' =
4
4
4
4 '4
eyrek dilim verildiinde geriye 15 tane
5'
Annenin 4 ocuu vardr.
1
lik eyrek
4
dilim kek elde edilir. Birinci ocua 5 tane
eyrek dilim kalr. 7kinci ocua 5 eyrek dilim

daha verilirse geriye 10 tane eyrek dilim kalr.
nc ocua 5 eyrek dilim daha verilirse
5 tane eyrek dilim kalr, bunu da drdnc
ocuk alr.
167
Birlikte Yapalm 4
4 adet ikolata her ocua 1
verilir?
1
ikolata decek ekilde datlrsa ka ocua ikolata
3
zm
1. ocua verilen
1
2. ocua verilen
4
1
= 'lk ikolata
3
3
ikolatalar 3 e paraya blnp
1
lik ikolatalar elde edilir.
3
Sonra her ocua 1 btn ve bir

btnn 1 i kadar ikolata
3
3. ocua verilen
4
1
= 'lk ikolata
3
3
4
1
= 'lk ikolata
3
3
1
ikolata ve3
rildiinde 4 ikolatann 3 ocua verildii grl-
bekil incelendiinde her ocua 1

mektedir.
verilir.
7lem yaplrsa, 4n 1
4 '1
4=
1
e blnmesi istenmektedir.
3
1
=?
3
1
tam sayl kesri bileik
3
4
kesre evrilirse
kesri elde
3
edilir.
4.3 12
=
1. 3
3
4 '1
1 12
1 12 4
=
'1 =
'
3
3
3
3
3
=
12 ' 4 3
= =3
1
3 '3
4 ikolata 3 ocua datlmtr.
168
Bir doal sayy bir kesre blmek aslnda doal saynn iinde ka adet kesir olduu2
2
nun bulunmasdr. rnein; 4 ' ileminde 4n iinde ka tane nin olduu
3
3
istenilmektedir. Kesir 1den kk ise sonu doal saydan byk, kesir 1den byk
ise sonu doal saydan kktr.
Sra Sizde
1.
retmen rencilerden kartondan bir kutu yapmalarn istemitir. Bir kutu yapmak iin bir karto3
kullanlmaktr. Buna gre 3 kartondan
4
ka tane kutu yaplr?
nun
2.
Mobilyac bir kitaplk yapmak iin sunta tabakasnn
2
sini kullanmaktadr. Buna gre 2 sunta
5
tabakasndan ka kitaplk yaplr?
3.

a) 8 '
4
5
b) 10 '
5
6
c) 12 '
6
7
169
Bir Kesrin Doal Sayya Blnmesi

Birlikte Yapalm 1
Yarm paket gofret 2 ocua eit bir ekilde paylatrlrsa her bir ocua bir btn paket
gofretin kata ka der?
zm
Yarm
1
2
a k paket gofret
Btn (1) paket gofret
1
4
bekilde grld gibi her ocuk btn gofretin
1
'2 = ?
2
1
1 4 1 '4 1 '4 1
'2 = ' =
olur.
=
=
1
4
2
2 2 2 '2
170
1
ini alr.
4
Birlikte Yapalm 2
3
spor ayakkablarna ayrlmtr. Bu spor ayak4
kablar 6 rafta eit saylarda sergilenmektedir. Her rafta sergilenen spor ayakkablar,
Bir ayakkab maazasndaki raflarn
toplam ayakkablarn kata kadr?
zm
Btn ayakkablar
Spor ayakkablar
Dier ayakkablar
Bir reyondaki
spor ayakkablar
bekilde de grld gibi bir rafta bulunan spor ayakkablar ayakkabcda bulunan btn ayakkablarn
1
i kadardr.
8

3
'6 = ?
4
3
3 24 3 ' 24 3 ' 24
=
=
'6 = '
4
4
4
4 '4
1
=
3
1
=
olur.
24 8
171
Birlikte Yapalm 3
Osman hsta elinde bulunan 2
kii ne kadar baklava alr?
1
tepsi baklavay 3 kiiye eit bir ekilde satyor. Her bir
2
zm
1
1
i 3e blmek, i 3 e paraya ayrmakr.
2
2
1
1
1
' 3 = olur.
ise bir btnn 6 e
2
6
6
paraya blnmesi demekr.
1
tepsi
2
15
6
Bir kiinin ald baklava 5

6
bekil incelendiinde bir kii bir tepsi baklavann

2
1
'3 = ?
2
5 6 5 '6
1
'3 = ' =
2
2 2 2 '2
=
172
5 '6 5
=
olur.
1
6
5
ini alr.
6
1
tam sayl kesir bileik kesre
2
5
evrilirse elde edilir.
2
Sra Sizde
1.
a)
2.
4
'3
7
b)
9
' 12
10
c)
14
' 10
11
3
Bir iekide bulunan ieklerin gldr. ieki her gn eit sayda satt
5
glleri 4 gnde bitiriyor. Bu durumda 1 gnde satlan gl miktar toplam ieklerin ne kadardr?
3.
3
m uzunluundaki bir kurdele 4 kiiye eit bir ekilde paylatrlrsa her bir
5
kii ka m kurdele alr? Cevabnz model kullanarak gsteriniz.
173
Bir Kesrin Bir Kesre Blnmesi

Birlikte Yapalm 1
3
lk ksm kalmtr.
4
Kalan gofretini her arkadana btn gofretinin eyrek parasn verecek ekilde eit
Murat elindeki gofretin bir ksmn yemitir. Geriye gofretinin
olarak paylatryor. Murat ka arkadana gofret vermitir?
zm
Muratn Muratn geriye

yedii
kalan gofre
gofret
1. Arkadana
verilen eyrek para
2. Arkadana
verilen eyrek para
3. Arkadana
verilen eyrek para
bekil incelendiinde Muratn 3 arkadana gofret verdii grlmektedir.

7lem yaplrsa;
3 1 3 1 3 '1
' = ' =
=3
4 4 4 4 4 '4
veya
3 1 3.
3 4 12
' = 4= . =
=3
4 4 4
4 1
4
elde edilir.
174
Bir btn eyrek paralara

blndnde 4 tane eyrek para
1
c m elde edilir. Bundan dolay 3 te
4
4
3
$ 4 tane eyrek vardr.
4
Birlikte Yapalm 2
1
1
Kuru yemii 3 kg arlndaki fnd
kg fndk alabilen poetlere paylatrmak
2
2
istiyor. Bu durumda kuru yemiinin ka poete ihtiyac vardr?
zm
1 kg
1
2 kg
1 kg
1
2 kg
1
2 kg
1 kg
1
2 kg
1
2 kg
1
2 kg
1
2 kg
1
2 kg
bekil incelendiinde kuru yemiinin 7 tane poet kulland grlmektedir.

7lem yaplrsa;
3
1 1 7 1 7 . 2 14 7
' = ' =
=
= =7
1
2 2 2 2 2 1
2
elde edilir.
1 btn yarmlara blndnde

2 tane yarm elde edilir. Bundan
1
dolay 3 , yarmlara blnrse
2
1
3 $ 2 tane yarm elde edilir.
2
175
Birlikte Yapalm 3
1
Bir renci
km lik yolu 1 dakikada yrmektedir. rencinin evi ile okul aras
10
4
kmdir. Buna gre renci ev ile okul arasn ka dakikada yrr?
5
zm
Yrnecek yol 4 km
5
Yolun tamam
1
10
Bir dakikada
gidilen yol
bekil incelendiinde
4
kmlik yolun 8 dakikada yrnd grlmektedir.
5
7lem yaplrsa;
4
4
4 10
1
'
= .10 = .
5 10 5
5 1
40 8
=
= =8
5
1
elde edilir.
1
lere blndnde
10
1
10 tane
elde edilir. Bunun iin
10
4
1
lk para
lere blndnde
5
10
Bir btn
1
4
4 10
tane
$ 10 = $
10
5
5 1
elde edilir.
ise
176
Birlikte yapalm 4
6
3
m uzunluundaki bir ip
m uzunluunda ka e paraya ayrlr?
5
10
zm
1
m
5
1m
Blnecek olan ip 6 m = 12 m
10
5
3
m
10
3
m
10
bekilde de grld gibi
3
m
10
3
m
10
6
3
m uzunluundaki ip
m uzunluundaki paralara b5
10
lndnde 4 tane para ipin elde edildii grlmektedir.

7lem yaplrsa;
6
3
6 10 60
'
= .
=
=4
5 10 5 3
15
6
3
m uzunluundaki ip
m uzunluundaki paralara blnrse 4 para ip elde edilir.
5
10
Bir kesir baka bir kesre blnrken; blnen kesirle, blen kesrin pay ile paydasnn
yer deitirmesi ile elde edilen kesir arplr.
Birlikte Yapalm 5
3
5
, Enes ise
4
2
pide yemitir. Emirin yedii pide Enesin yedii pidenin ne
Enes ve Emir pide yemeye gitmilerdir. Emir
kadardr?
177
zm
Emirin yedii pide miktar Enesin yedii pide miktarna blnr.
3 5 3 . 4 12 12 ' 2
' =
=
=
2 4 2 5 10 10 ' 2
=
6
5
6
katdr.
5
Emirin yedii pide Enesin yedii pidenin
Sra Sizde
1.
2.

a)
8
4
'
7 21
b) 1
d)
4
7
'
5 10
e)
7
1
'1
6
10
h) 2
Fadime teyze kek yapmak zere 1
1 4
'
3 5
3 9
'
8 4
1
1
'3
3
2
c) 8
1 6
'
4 5
f) 2
7 5
'
9 6
i)
11
2
'3
12
3
1
kg un almtr. Fadime teyze kek yaparken
5
2
kg un kullanmaktadr. Buna gre Fadime teyze ald un ile
5
ka kalp kek yapar?
bir kalp kek iin
3.
3
3
m uzunluundaki bir kurdele
m uzunluundaki paralara blnyor.
4
4
Ka para kurdele elde edilir?
4.
11
1
L st,
Llik ielere doldurulmak isteniyor. Ka ieye ihtiya vardr?
4
4
Bu ilemi ekil izerek yapnz.

5.
178
7
1
kesri,
kesrinin ka katdr?
4
8
Kesirlerle Yaplan 7lemlerin Sonucunu Tahmin Etme

Bir Kesrin Yaklak Deerinin Bulunmas
Bazen problem zerken veya kesirlerle ilgili ilem yaparken kesin sonucun bilinmesine
1
gerek olmayabilir. Bu durumda kesirlerle ilem yaplrken her bir kesir 0a, e ve 1e
2
yuvarlanarak ilemin yaklak sonucu bulunur.
Birlikte Yapalm 1
2 5 8 11
kesirlerinin yaklak deerlerini tahmin edelim.
,
,
,
12 12 12 12
zm
Verilen kesirleri say dorusu zerine yerletirerek kesirlerin 0a,
lklarn karlatrarak bir tahmin yapabiliriz.
0
2
12
5
12
1
2
8
12
1
e ve 1e olan uzak2
11
12
2
1
kesrinin 0a ve e olan uzakl karlatrldnda 0a daha yakn olduu grlr.
12
2
2
Bundan dolay
kesrinin yaklak deeri 0dr.
12
5
1
1
kesrinin 0a ve e olan uzakl karlatrldnda e daha yakn olduu grlr.
12
2
2
5
1
kesrinin yaklak deeri dir.
Bundan dolay
12
2
8
1
1
kesrinin e ve 1e olan uzakl karlatrldnda e daha yakn olduu gr12
2
2
8
1
lr. Bundan dolay
kesrinin yaklak deeri
dir.
12
2
11
1
kesrinin e ve 1e olan uzakl karlatrldnda 1e daha yakn olduu grlr.
12
2
11
kesrinin yaklak deeri 1dir.
Bundan dolay
12
Bir kesrin pay ve paydas arasndaki fark ok fazla ise kesir 0a, pay paydann yarsna
1
yaknsa e, pay ile payda bir birine yakn ise 1e yuvalanr. Yuvarlanan yaklak de2
er , sembol kullanlarak gsterilir.
179
Birlikte Yapalm 2
Aadaki kesirleri 0a,
a)
1
9
1
e veya 1e yuvarlayalm.
2
5
22
b)
c)
11
25
d) 2
4
5
zm
a)
1
kesrinin yaklak deeri 0dr. nk pay ile payda arasndaki fark ok fazladr.
9
1
0dr.
9
b)
5
1
kesrinin yaklak deeri dir. nk pay hemen hemen paydann yarsdr.
11
2
5
1
dir.
11 2
c)
22
kesrinin yaklak deeri 1dir. nk pay ile payda arasndaki fark ok azdr.
25
22
1dir.
23
d)
4
4
kesrinin yaklak deeri 3tr. nk,
1dir. Kesrin tam ksm 2, kesir
5
5
4
4
ksm yaklak 1 olduundan 2 = 2 + 2 + 1 3 olur.
5
5
2
Sra Sizde
1.
1
e veya 1e yuvarlayarak yaklak deerlerini bulunuz,
2
nasl yaptnz aklaynz.
Aadaki kesirleri 0a,
a)
9

17
b)
1
..
8
c) 4
180
6
..
7
d)
12
..
25
e)
6
..
5
7ki Kesrin Toplamn ve Farkn Tahmin Etme

Birlikte Yapalm 1
Ramazan ile mer marketten alveri yapmlardr. Ramazan 5
8
9
TLlik, mer ise
10
3
TLlik alveri yapmtrlar.
20
a)
mer ile Ramazan yaklak olarak ka TLlik alveri yapmtr?
b) mer, Ramazandan yaklak olarak ne kadar fazla para harcamtr?

zm
9
9
9
1 olduundan Ramazann harcad para 5
= 5+
, 5 + 1 , 6 TL dir.
10
10
10
3
3
3
0 olduundan merin harcad 8
= 8+
, 8 + 0 , 8 TL dir.
20
20
20
a)
9
3
+8
, 6 + 8 = 14 ikisinin harcad para yaklak olarak 14 TLdir.
10
20
Harcanan parann gerek toplam;

5
9
3
9
3
m
+8
= (5 + 8) + c
+
10
20
10 20
= 13 + c
= 13 +
18 3
m
+
20 20
21
1
1
= 13 + 1
= 14
20
20
20
1
TLye yakn
Tahmini olarak harcanan para 14 TL olup, gerekte harcanan 14
20
bir deerdir.
b)
3
9
5
, 8 6 = 2 mer, Ramazandan yaklak olarak 2 TL daha fazla
20
10
para harcamtr.
8
3
9
163 59 163 118
5
=
20
10
20
10
20
20
=
45
5
1
=2
=2
4
20
20
Tahmini sonu 2 TL ile gerek sonu olan 2
1
olduka yakndr.
4
181
Birlikte Yapalm 2
4
Yandaki aalardan kk olann boyu 4 m, byk olann boyu
5
1
ise 7
mdir. Buna gre byk aacn boyu kk aacn bo10
yundan ne kadar uzundur? Tahmin ediniz. Byk aacn boyundan kk aacn boyunu karp, sonucu tahmininiz ile karlatrnz.
zm
4
Kk aacn boyu 4 m 5 mdir.
5
1
Byk aacn boyu 7
m 7 mdir.
10
4
m , 1'dir. Payda ile pay
5
arasndaki fark ok kktr.
1
m , 0'dr. Payda ile pay
10
arasndaki fark ok byktr.
4
1
m 4 m 7 5 = 2 byk aa, kk aatan yaklak olarak 2 m daha uzundur.
5
10
Farkn gerek sonucu ise;

7
4 71 24
1
4 =
5 10
5
10
71 48
10 10
23
3
=2
10
10
Tahmini sonu 2 ile farkn gerek sonucu 2
182
3
n birbirine yakn olduu grlmektedir.
10
Birlikte Yapalm 3
Kesirlerle ilgili aadaki ilemlerin sonularn tahmin edelim.
19 7
a)
+
=?
20 15
19
_
19
,1 b
20
b
19 7
1
1
` olduundan
+
, 1 + = 1 dir.
20 15
2
2
7
1b
, b
15
2a
, 1'dir. Pay ile payda

20
birbirine ok yakn.
7
1
, 'dir. Pay paydann
15
2
yarsna ok yakn.
19 7
1
+
, 1 toplamn tahmini sonucudur.
20 15
2
Toplamn gerek sonucu
19 7
57 28 85
25
5
+
=
+
=
=1
=1
dir.
20 15 60 60 60
60
12
Toplamn tahmini sonucu 1
b)
5
6
1
ile gerek sonucu 1
birbirine olduka yakndr.
=1
12
2
12
6 1
+ =?
7 9
_
6
, 1 ve b
7
b
6 1
` olduundan
+ , 1 + 0 = 1 olur.
7 9
b
1
,0 b
9
a
6
7
birbirine ok yakn.
1
9
arasndaki fark ok fazla.
6 1
+ , 1 toplamnn tahmini sonucudur.
7 9
Toplamn gerek sonucu ise
6 1 6.9 1.7 54 7
61
+ =
+
=
+
=
olur.
7 9 7.9 9.7 63 63 63
Toplamn tahmini sonucu 1 ile gerek sonucu
61
birbirine olduka yakndr.
63
183
c)
13 1
=?
12 6
_
13
, 1 ve b
12
bb
13 1
` olduundan
, 1 0 = 1 dir.
12 6
b
1
b
,0
6
a
13
12
birbirine ok yakn.
1
9
arasndaki fark ok fazla.
13 1
ilemin tahmini sonucu yaklak olarak 1dir.

12 6
13 1 13
2
11
dir.
=
=
12 6 12 12 12
11
Toplamn tahmini sonucu 1 olup, gerek sonu
e olduka yakndr.
12
7lemin gerek sonucu
d) 9
5
2
2 = ?
7
6
5
5
5
, 1 olduundan 9 = 9 + , 10 ve
6
6
6
2
2
2
, 0 olduundan 2 = 2 + , 2 + 0 , 2 dir.
7
7
7
9
5
2
2 , 10 2 = 8 olur.
7
6
5
2
2 ileminin yaklak sonucu 8dir.
7
6
5
23
2 59 16 413 96 317 317
Farkn gerek sonucu 9 2 =
=
=
=
=7
dir.
7
7
6
6
42
42
42
42
9
Farkn tahmini sonucu 8 olup, gerek sonu 7
23
e yakndr.
42
Birlikte Yapalm 4
4 8 1
ileminin sonucunu tahmin ediniz.
+
+
7 17 2
zm
4
4 8 1
1
1 8
1
, ,
,
olduundan +
+
ileminin sonucu 3 . ileminin sonucuna
7
7 17 2
2
2 17
2
yakndr. 3 .
184
3
4 8 1
1 3
= olduundan +
+ , dir.
7 17 2
2 2
2
Birlikte Yapalm 5
8 6 3
ileminin sonucunu tahmin edelim.
+
+
9 11 7
zm
8
6
3
6
3
1
1
1
1
ve
, 1,
,
,
ve
, olduundan iki tane yarm
, alnabilir.
7
7
11
11
9
2
2
2
2
bir btn eder. Bundan dolay
Yani
8 6 3
+
+
ileminin sonucu tahmini olarak 2dir.
9 11 7
8 6 3
1 1
+
+ , 1 + + olur.
9 11 7
2 2
Kesirlerde arpma ve Blme 7leminin Sonucunu Tahmin Etme

Birlikte Yapalm 1
Ahmet 245 sayfa olan bir kitabn yaklak olarak
sayfa saysn tahmin edelim.
1
ini okumutur. Ahmetin okuduu
6
zm
1.
245 ileminde 245in yerine zihinden kolay ilem yaplan bir say seelim.
6
1.
240 = 40 , 240 says zihinden 6ya kolay blnebilen 245e en yakn saydr. Bundan
6
dolay
1.
245 ileminin yaklak sonucu 40tr.
6
Ahmet tahminen kitabn 40 sayfasn okumutur.
Birlikte Yapalm 2
Bir rencinin evi okulundan 1
4
km uzaklktadr. Bu renci okula giderken bu yolun
5
2
sini yryor, geri kalan ksmnda ise halk otobsne biniyor. Buna gre rencinin
5
yryerek gittii yolun ne kadar olduunu tahmin ediniz.
185
zm
rencinin yryerek gittii yolu bulmak iin
4 2
1 . ilemini yapmamz gerekecek.
5 5
4
4
4
2
1
,
alnabilir.
, 1 olduundan 1 = 1 + , 2 ve
5
5
5
5
2
1
4.2
1
, 2. = 1
5 5
2
rencinin yryerek gittii yol yaklak 1 km dir.

Yryerek gidilen yolun gerek sonucu 1
Tahmini sonu 1 =
4 . 2 9 . 2 18
km dir.
=
=
5 5 5 5 25
18
25
olup, gerek sonu
e yakndr.
25
25
Birlikte Yapalm 3
7inde bilgisayar bulunan antann ktlesi 3
5
4
kgdr. Bu ktlenin bilgisayarn kt7
6
lesidir. Buna gre antadaki bilgisayarn ktlesini tahmin edelim.
zm
3
5.4
=?
6 7
5
5
5
4
1
, 1 olduundan 3 = 3 + , 4 ve
,
alnabilir.
7
6
6
6
2
3
5.4
1
, 4. = 2
6 7
2
Bilgisayarn yaklak ktlesi 2 kgdr.

7lemin gerek sonucu 3
Tahmini sonu 2 =
186
5 . 4 23 . 4 92 46
=
=
=
6 7
6 7 42 21
46
42
olup, gerek sonu
e yakndr.
21
21
Birlikte Yapalm 4
5.3
ileminin sonucunu tahmin ederek bulunuz. Sonra gerek deerini bularak tah4 7
mininizi karlatralm.
zm
5.3
=?
4 7
5
3
1
alnabilir.
, 1 ve
,
7
4
2
Bu durumda ilemin tahmini sonucu yaklak olarak
arpma ileminin gerek sonucu ise
arpma ileminin tahmini sonucu
5.3
1 1
, 1. = dir.
4 7
2 2
5 . 3 15
=
dir.
4 7 28
15
1 14
olup, gerek sonu
e olduka yakndr.
=
28
2 28
Birlikte Yapalm 5
3
4 7
'
7leminin sonucunu tahmin ediniz. Sonra tahmini sonu ile gerek sonucu
5 8
karlatralm.
zm
3
4 7
'
ileminin tahmini sonucu istenmektedir.
5 8
4
4
4
7
, 1 olduundan 3 = 3 + = 3 + 1 , 4 ve
, 1 alnabilir. Buradan,
5
5
5
8
3
4 7
' , 4 ' 1 = 4 7lemin sonucu yaklak olarak 4tr.
5 8
7lemin gerek sonucu ise;

3
4 7 19 7 19 . 8 152
12
' =
' =
=
=4
olarak bulunur.
5 8
5
5 7
8
35
35
Blme ileminin tahmini sonucu 4 olup, ileminin gerek sonucu olan 4
12
e yakndr.
35
187
Birlikte Yapalm 6
1
6
2
' 2 7leminin sonucunu tahmin ediniz. Sonra tahmini sonu ile gerek sonucu
7
17
karlatralm.
zm
2
2
2
, 0 olduundan, 1
= 1+
= 1 + 0 , 1 alnabilir.
17
17
17
6
6
6
, 1 olduundan, 2 = 2 + = 2 + 1 , 3 alnabilir
7
7
7
1
6
6
1
1
2
2
'2 , 1 '3 =
olup, 1
' 2 7leminin tahmini sonucu dir.
7
7
17
17
3
3
Blme ileminin gerek sonucu ise ;

6 19 20 19 . 7
133
2
1
'2 =
'
=
=
olarak bulunur.
7 17
7
17
17 20 340
133
1
ile gerek sonu
n birbirine yakn olduu grlmektedir.
3
340
Tahmini sonu
Sra Sizde
1.
Aadaki toplama ve karma ilemlerinin sonularn tahmin ediniz.

a)
5 4
+
12 7
b) 3
d)
9 3 4 7
+ + +
20 5 9 18
e)
) 5
8
2
11 9
188
1
m
5
5 1
6 9
h) 15
2.
6
8
+1
7
15
9
m
10
c)
3
2
+4
14
9
f) 4
5
7
2
11
9
5
14
10
15
9
Dikdrtgen eklindeki bir odann uzun
9
kenarnn uzunluu 4
m, ksa kena10
1
rnn uzunluu ise 4 mdir. Buna gre
5
bu odann uzun kenar ile ksa kenarnn
uzunluklarnn toplamnn ka metre olduunu tahmin ediniz. Gerek toplam
bularak tahmininizle karlatrnz.
3.
1
m
5
3
m
5
Yanda resmi verilen inein yerden yk3

1
seklii 1 m, uzunluu ise 2 mdir.
5
5
7nein uzunluunun yksekliinden ka
m fazla olduunu tahmin ediniz. Sonra
gerek fark bularak tahmininizi karlatrnz.
4.
Aadaki arpma ve blme ilemlerinin sonularn tahmin ediniz.

a)
6.5
7 9
b) 5
d)
5 4
'
6 9
e) 14
) 9
9 . 6
1
10 11
15
1
'3
16
8
c) 10
f)
7 . 9
2
13 10
3
5
'
16 6
10
1
'2
15
11
4
5. Dikdrtgen eklindeki bir arsann uzun kenar 19
m, ksa kenar ise
5
1
17 mdir. Bu arsann alannn ka m2 olduunu tahmin ediniz. Sonra arsann
4
gerek alann bularak tahmininizle karlatrnz.
6.
5
3
kalp kek her bir ocua bir btn kekin
i decek ekilde datlmak4
12
tadr. Kekin ka ocua datldn tahmin ediniz. Sonra kekin ka ocua datldn bulunuz. Bulduunuz sonucu tahmininiz ile karlatrnz.
189
Kesirlerde Wroblem zme

Birlikte Yapalm 1
Bir snftaki rencilerin
3
erkektir. Kz rencilerin says erkek rencilerin saysn7
dan 4 fazla ise snfta ka renci vardr.
zm
Wroblemi Anlama
3
erkektir. Kzlar erkeklerden 4 fazladr. Bizden snfta ka rencinin olduu
7
isteniyor.
Snfn
Wlan Yapma
zm model izerek yapabiliriz.
Snaki renciler
Snaki erkek renciler
Snaki kz renciler
Wlan hyulama
bekil incelendiinde toplam 7 birim vardr. Bunlardan 3 erkek 4 ise kz olup kzlarn
says erkeklerin saysndan 1 birim fazladr. 1 birim, 4 renciye karlk geliyor ise; Snf
mevcudu 7 4 = 28dir.
Snfta toplam 28 renci vardr.
zm Deerlendirme
Snfta 28 renci varsa erkek rencilerin says
190
3.
3.28
28 =
= 12 dir.
7
7
Kz rencilerin says 28 12 = 16 olup,

16 12 = 4 elde edilir ki gerekten kz renciler erkek rencilerden 4 fazladr.
Problem sadece aritmetiksel ilemler yaplarak da zlebilir.
3
3 7 3 4
erkek ise 1 = = kz rencilerdir.
7
7 7 7 7
4 3 1
Kz renciler erkek rencilerden snfn = i kadar daha fazladr.
7 7 7
Snfn
Snfn
7
1
1
i 4 renci ise, snfn toplam 4 ' = 4. = 28 rencidir.
7
7
1

5
ve 10u kullanarak benzer bir problem de siz kurunuz ve znz.
8
Birlikte Yapalm 2
5
2
sini ilk gn, geriye kalann ini ise ikinci gn okumutur.
5
6
rencinin ikinci gn okuduu sayfa, birinci gn okuduundan 30 sayfa daha fazla ise
Bir renci elindeki kitabn

kitap toplam ka sayfadr?
zm
Wroblemi Anlama
5
2
si okunmutur. 7kinci gn geri kalann i okunmutur. 7kinci gn
7lk gn kitabn
5
6
okunan birinci gn okunandan 30 sayfa fazladr. Bizden kitabn ka sayfa olduunu bulmamz isteniyor.
Wlan Yapma
Kesirlerde ilemleri kullanarak yapalm.
Wlan hyulama
2
2 5 2 3
7lk gn kitabn si okunmu ise geriye kitabn 1 = = kalr.
5
5 5 5 5
7kinci gn geriye kalann
5 3 15 1
5
i kitabn ise . =
= i okunmutur.
6 5 30 2
6
191
7kinci gn okunan ksmdan birinci gn okunan karrsak;

1 2 1.5 2.2 5 4
1
= . . =
=
2 5 25 52
10
10 elde edilir. Yani ikinci gn okunan sayfa, birinci gn
okunan sayfadan kitabn
Kitabn
1
i kadar daha fazladr.
10
10
1
1
i 30 sayfa ise tamam 30
= 30.
= 300 sayfadr.
1
10
10
zm Deerlendirme
Kitap 300 sayfa ise ilk gn okunan
7kinci gn okunan
2.300
2.
300 =
= 120 sayfadr.
5
5
5 .
300 = 150 sayfadr.
10
150 120 = 30 elde edilir ki gerekten ikinci gn okunan kitap sayfas birinci gn okunandan 30 sayfa fazladr.
zm model kullanarak da yapabiliriz.
Kitabn tamam
7lk gn okunan
7kinci gn okunan
Kitabn tamam
7lk gn okunan
7kinci gn okunan
bekil incelendiinde toplam 10 birim var bunlardan 4 ilk gn 5i ikinci gn okunmutur. 7kinci gn okunan birinci gn okunandan 1 birim fazladr. 1 birim 30 sayfaya karlk
geliyor ise kitabn tamam 10 30 = 300 sayfadr.
5 3
,
ve 40 kullanarak benzer bir problem kurunuz ve znz.
9 4
192
Birlikte Yapalm 3
Bir renci devinin
2
2
1
sini bitirmitir. renci
saat daha alrsa devinin ini
5
3
2
bitirecektir. Bu durumda bu renci devin tamamn ka saatte bitirir?
zm
Wroblemi Anlama
2
2
sini bitirmitir ve
saat daha allrsa devin yars bitecektir. Bizden
5
3
devinin
devin tamamnn ka saatte bitecei sorulmaktadr.
Wlan Yapma
zm model kullanarak da yapabiliriz.
devin yaplan blm

5
1
=
2
10
devin yaplan blm
2
saae yaplacak olan dev
3
Wlan hyulama
bekil incelendiinde rencinin devin yarsn yapmas iin devin tamamnn
daha yapmas gerekir. Bu durumda renci devin
btnde
1
ni
10
2
1
ni
saatte yapmaktadr. Bir
3
10
2 10 . 2 20
1
=
den 10 tane olduundan, renci devin tamamn 10. =
sa1 3
3
3
10
atte bitirir.
193
zm Deerlendirme
zm sonucunda devin tamamnn
20
saatte bitmektedir. Bu durumda devin
3
1
i ka saatte biter onu aratralm. Bunun iin devin yaplmas iin geen toplam
10
20
20 . 1
20 2
sreyi 10a bleriz.
' 10 =
=
=
3
3 10 30 3
1
2
Gerekten devin
i
saatte yaplmaktadr.
10 3
Problem sadece aritmetiksel ilemler yaplarak da zlebilir.
devin
1 2 1.5 2.2 5 4
1
1
2
=
'i ile 'si arasndaki fark bulalm. = . . =
2 5 25 52
10
10
5
2
devin
1
2
1
2
1
ile si arasndaki fark
dir. Yani renci saatte devin
ni yapmak5
2
10
3
10
tadr. Dolaysyla devin tamamn 10.
2 20
=
saatte bitirir.
3
3

4 3
1
kesirlerini kullanarak benzer bir problem kurunuz ve znz.
,
ve
9 4
2
Birlikte Yapalm 4
Damla kuru yemiiden
9
3
kg Antep fst ve kg fndk almtr. Antep fstnn bir
10
8
3
71
TL, fndn fiyat ise 31 TLdir. Damlann cebinde 55 TLsi var4
2
dr. Damlann paras ald rnlerin parasn demeye yeter mi? Bulalm.
kilogramnn fiyat
zm
Wroblemi Anlama
9
3
3
71
TL olan Antep fstndan
kg ve 31 TL olan fndktan kg alnm. Damlann
4
10
8
2
55 TLsi vardr. Bizden Damlann parasnn aldklar rnlerin parasn demeye yetip
yetmeyeceini bulmamz isteniyor.
194
Wlan Yapma
Tahmin ederek bulabiliriz.
Wlan hyulama
9
71
TL 36 TL ve
kg 1 kg olarak alnabilir. Dolaysyla fstk iin 36 TL der.
2
10
31
3
3
1
TL 32 TL ve
kg kg olarak alnabilir. Fndk iinde yaklak olarak 16 TL
4
8
2
der. Toplamda ise yaklak olarak 36 + 16 52 der. Dolaysyla Damlann paras yeter.
zm Deerlendirme
Damlann 50 TLsi olsayd yukardaki tahmin doru olur muydu?
Problem aritmetiksel ilemler yaplarak da zlebilir.
Fstk iin denen para
71.9 639
19
71 . 9
= . =
= 31
TLdir.
2 10 2 10
20
20
Fndk iin denen para 31
Toplamda ise 31
3 . 3 127 . 3 381
29
=
=
= 11
TL
4 8
4 8
32
32
19
29
19 29
m
+ 11
= (31 + 11) + c
+
20
32
20 32
= 42 + c
19 . 8 29. 5
152 + 145
m
+ . m = 42 + c
.
20 8 32 5
160
= 42 + c
297
137
137
m = 42 + 1
TL denir.
= 43
160
160
160
Damlann 55 TLsi olduundan parasnn yettii grlmektedir.

3 30 4 7
20 ,
, ,
kesirlerini ve 25i kullanarak benzer bir problem kurunuz ve znz.
4 2 5 8
195
Birlikte Yapalm 5
Bir renci cumartesi gn 1
altnn
5
saat ders almtr. Pazar gn ise cumartesi gn
6
2
sini kadar ders almtr. Buna gre bu renci hafta sonu ka saat ders
5
almtr?
zm
Wroblemi Anlama
5
5
2
saat ve Pazar gn 1 in kadar ders alm. Bizden 5
6
6
rencinin hafta sonu ka saat ders altn bulmamz isteniyor.
renci cumartesi 1
Wlan Yapma
Tahmin ederek bulabiliriz.
Wlan hyulama
1
5
5
5
5
= 1 + ve
, 1 olduundan 1 , 2 alnabilir.
6
6
6
6
2 5 1
2
1
alnabilir. Bu durumda Pazar gn .1 = .2 = 1 saat ders almtr.
,
5 6 2
5
2
Cumartesi ve Pazar toplamda yaklak olarak 2 + 1 = 3 saat ders almtr.
zm Kontrol Etme
Problem baka yolla zlebilir mi?
Model kullanarak da zebiliriz.
Cumartesi 1
Pazar gn 1
196
5
saat
6
5
2
'in 'si kadar allm
5
6
2.6 2.5
12 + 10
2 2
22
11
+ =
+
=
=
=
5 6
15
5.6 6.5
30
30
Toplamda 1
5 11 11 11 11 . 5 11. 2 55 + 22 77
17
+
=
+
= . + . =
=
=2
saat almtr.
6 5 15 2
30
6 15
30
6 15
30
Tahmini sonucun gerek sonuca yakn olduu sylenebilir.

3
2
ve i kesirlerini kullanarak benzer bir problem kurmasn isteyi5
3
niz ve bu problemi znz.
Arkadanzdan 2
Birlikte Yapalm 6
4
21
TLsi vardr. Babaannesi
TLsini Emirle birlikte 3 torununa eit bir ekil5
2
13
de paylatryor. Emir harlnn bir ksm ile kalem alyor ve
TL dyor. Bu durum5
da Emirin cebinde ka TLsi kalmtr?
Emirin 1
zm
Wroblemi Anlama
4
21
Emirin 1 TLsi vardr ve ayrca babaannesi
TLnin te birini vermitir. Emir
5
2
13
TLye kalem almtr. Bizden Emirin cebinde ka TL kaldn bulmamz istenmek5
tedir.
Wlan Yapma
Kesirlerdeki aritmetiksel ilemleri kullanarak yapalm.
Wlan hyulama
Babaannenin Emire verdii harlk
21
21 . 1 21 7
= TLdir.
'3 =
=
2
2 3
6
2
Emirin toplam harl 1
4 7 9 7 9 . 2 7 . 5 18 + 35 53
+ = + =
+
=
=
TLdir.
5 2 5 2 5.2 2.5
10
10
Emirin geriye kalan harl

Emirin cebinde
53 13 53 13 . 2 53 26 27
=
. =
=
TLdir.
5
10
10
5 2
10
10
27
TLsi kalmtr.
10
197
zm Deerlendirme
Baka bir yolla zlebilir mi?
Tahminde bulunabilir.
4
4
4
olduundan Emirin cebinde yaklak olarak 2 TL vardr.
, 1 ve 1 = 1 +
5
5
5
3
21
1
1
= 10 = 9 olup ocua paylatrldnda her bir ocua 3 para der.
2
2
2
2
Bu durumda Emirin 2 + 3
Kalemin creti ise
1
1
= 5 TLsi olur.
2
2
13
3
3
13
= 2 olup
, 1 olduundan yaklak olarak
, 3 TLdir.
5
5
5
5
Emirin cebinde yaklak olarak 5

Tahmini sonu 2
1
1
3 = 2 TLsi kalr.
2
2
27
1
gerek sonu
ye olduka yakndr.
2
10

4
2
1
5 , 8 , 4 ve 6 i kullanarak benzer bir problem kurunuz ve znz.
5
5
4
Birlikte Yapalm 7
3
Dikdrtgen eklindeki bir masann ksa kenar m uzun
4
3
kenar ise ksa kenarnn
katdr. Buna gre masann
2
evresi ka metredir?
zm
Wroblemi Anlama
Masa dikdrtgen eklinde, ksa kenar
3
3
3
m ve uzun kenar n katdr.
4
4
2
Bizden masann evresinin ka metre olduunu bulmamz isteniyor.
198
Wlan Yapma
Kesirlerde ilem yaparak sonucu bulabiliriz.
hzun kenarn bulup 4 kenarn uzunluklar toplanrsa masann evre uzunluu bulunur.
Wlan hyulama
hzun kenarn uzunluu =
9 3 9 3
+ + +
8 4 8 4
9 6 9 6
+ + +
8 8 8 8
30
8
15
4
3.3
9
m = mdir.
2 4
8
Masann evresi
15
mdir.
4
zm Deerlendirme
Problem baka bir yolla zlebilir mi?
Tahminle yaplabilir mi?
Kesirleri kullanarak benzer bir problem kurunuz ve znz.
Birlikte Yapalm 8
3
Dnyann sularla kapldr. Dnyada bulunan bu suyun
4
9
1
ini tatl sular oluturmaktadr. Tatl suyun da
u ku40
10
tuplarda ve yer altnda hapsolmu durumdadr. Buna gre
tatl suyun kata ka kolaylkla ulalabilir durumdadr?
199
zm
Wroblemi Anlama
3
3
9
1
su, dnyann nn
i tatl su ve tatl suyun da
u da kutuplarda
4
4
40
10
veya yer altnda bulunmaktadr. Bizden kolaylkla ulalabilinen tatl suyun dnyann ne
Dnyann
kadar olduunu bulmamz istenmektedir.

Wlan Yapma
Kesirlerdeki ilemleri kullanarak yapalm.
Wlan hyulama
Dnyada bulunan tatl suyun dnyann ne kadar olduunu bulalm.
3 1
3
3
3
1
=
n
i tatl su ise .
yani
tatl sudur.
4 40 160
4
160
40
Tatl suyun
9
u kutuplarda ve yer altnda ise geri kalan kolay ulalabilen yerlerdedir.
10
Bu ise 1
9
1
1
=
dir. Yani tatl sularn ancak
i kolay ulalabilen yerlerdedir.
10 10
10
Dnyann
3
1
tatl su olup bunun
i kolay ulalabilen yerlerdedir.
160
10
Kolay ulalabilen tatl su;
3
1 . 3
=
tr. Yani kolay ulalabilen tatl su dnyann
10 160 1600
3
dr.
1600
zm Deerlendirme
Baka bir yolla zlebilir mi?
Tahminle yaplabilir mi?
Kullanabileceimiz tatl suyun

olduka az olduunun farknda
myz?

Kesirleri kullanarak benzer bir problem kurunuz ve znz.
200
Sra Sizde
1.
5
i beyaz, geri kalan ise krem rengindedir.
8
Beyaz kitaplklarn says krem kitaplklarn saysndan 4 fazla olduuna gre
Servet hstann yapt kitaplklarn
Servet hsta toplam ka tane kitaplk yapmtr?
7
si 42dir. Bu saynn yars katr?
12
2.
Bir saynn
3.
2
Bir pastane iletmecisi 120 yumurta almtr. Bu yumurtalarn sini baklava
5
3
yaparken geri kalannn n de poaa yaparken kullanmtr. Geriye ka yu4
murta kalmtr?
4.
9
km yrmtr.
Gkhan, Alper ve mer sabah sporu yapmaktadr. Alper
10
1
km daha fazla yol yrmtr. mer ise Gkhannn yGkhan, Alperden
2
6
rd yolun s kadar yol yrmtr. Buna gre mer toplam ka km yol
8
yrmtr?
5.
Bir renci 180 sayfalk kitabn
5
2
sini pazartesi, geri kalannn
ini ise sal
5
12
gn okumutur. Buna gre bu renci iki gnde toplam ka sayfa kitap oku-
mutur?
201
6.
Bir rencinin gn iinde yapm olduu baz faaliyetlerde geirdii zamana ait
bilgi tabloda verilmitir. Buna gre;
Okuldan eve, evden okula giderken harcad sre
1
saat
3
Okulda kald sre
5
saat
6
hyuduu sre
1
saat
2
Ders alt sre
3
saat
4
Yemek ve kahvaltda geirdii sre
1
saat
4
a) Okulda kald sre ile ders alt sre toplam ka saattir?

b) hyuduu sre; okuldan eve, evden okula giderken harcad sreden ka
saat fazladr?
c) Ders alrken geirdii sre, yemek ve kahvaltda geirdii srenin ka katdr?
7.
3
1
sudur. Vcuttaki suyun
i kay4
10
bolduunda bbrek yetmezlii hastal olumaktadr. 30 kg ktleli bir ocuun,
Bir ocuun vcudunun yaklak olarak
a) Vcudunda ka litre su vardr?

b) Bbrek yetmezlii riskinin olumamas iin ocuun vcudunda en az ka
L su bulunmaldr?
202
8.
1
Semra retmen okul st proesinde snfna verilen stn ini ilk hafta 4
1
rencilere datmtr. Geri kalan stn ini ikinci hafta datmtr. Buna gre
3
ikinci hafta datlan st toplam stn ne kadardr ?
9.
Bir bakkal 15
1
1
kg kabak ekirdeini
kglk kese katlarna eit bir ekilde
3
2
paylatrmak istiyor. Bakkaln elinde 10 tane kese kad bulunmaktadr. Bu durumda bakkaln ka tane daha kese kadna ihtiyac vardr ?
BLM DE)ERLEND7RME
1.
Aadaki kesirleri karlatrnz, verilen boluklara veya > sembollerinden uygun olan yerletiniz.
a)
5
6
kesri,
5
6
7
10
7
10
b)
5
6
8
11
7
10
2.
kesri,
6
7
Aadaki kesirleri model zerinde taraynz ve hangisinin daha byk olduunu

, > sembollerini kullanarak gsteriniz.
a)
5
12
3
8
kesri,
5
12
3
8
203
BLM DE)ERLEND7RME
b)
kesri,
2
3
2
3
4
7
4
7
c)
9
5
12
8
3.
12
8
Aadaki kesirleri karlatrnz, verilen boluklara > veya sembollerinden uygun olann yerletiriniz.
a) 5
8
204
kesri,
9
5
9
11
b) 2 5
12
7
10
c) 4
23
3
20
BLM DE)ERLEND7RME
4
Aadaki kesirleri say dorusu zerinde gsteriniz ve kkten bye sralaynz.

a)
7 5 4
, ,
8 6 9
0
Kesirlerin en by
kesri, en k ise
kesridir.
dir.
2 8 6
b) 1 , ,
3 5 4
0
Kesirlerin en by
kesri, en k ise
kesridir.
dir.
205
BLM DE)ERLEND7RME
5.
Aadaki kesirleri karlatranz. Kkten bye doru sralaynz.

a)
1 5 4
, ,
2 6 9
c)
206
d)
14 2
7
,
,
15 11 10
dir.
35 15 22
,
,
39 19 26
6.
b)
dir.
dir.
42 56 29
,
,
23 37 10
dir.
Aadaki kesirleri karlatrnz. >, ve = sembollerini kullanarak sralaynz.

a)
3 7 10
,
,
5 12 15
b)
c)
6 25 3
,
,
30 36 15
d) 3
6
8
1
, 3 , 2
5
11
9
e)
9 12 2
,
,
4 5 7
f) 1
6 23
3
,
, 2
13 11
8
9
7
1
,
,
10 12 15
BLM DE)ERLEND7RME
7.
8
7
retmenlerinin okumalar iin verdii ayn kitabn Enes
sini, Emir
ini,
15
12
3
Yakup ise n okumutur. Buna gre en fazla ve en az kitap okuyan kimdir?
5
8.
2
2
sini, Musa ise harlnn sini harcamtr. Abdullahn
5
3
harcad harlk miktar Musann harcad harlk miktarndan fazla olabilir mi?
Abdullah harlnn
Niin?
9.
Aadaki toplama ve karma ilemlerini yaparak, en sade eklini yaznz.

a) 5
9
1
3
5
20
b)
2 8
+
3 5
c)
d) 21
6
4
3
1
7
5
e)
13 1
18 2
f) 1
7 5
8 3
h)
5
3
6 10
i) 4
5
2
+5
7
3
3
11
1
15
2
l) 2
3
1
+1
6
8
1 7 5
+
3 8 6
o) 1
5
2 1
+ +2
3 2
9
1 2
2 9
j) 1
m)
5 7
6 9
1 3 2
+ +
2 4 3
p) 2
k) 3
n)
1 3
+
4 8
3 7
2
+
1
4 12
9
5
11
10. Emine matematik devini
saatte, fen bilimleri dersi devini ise
saatte
15
6
yapmtr. Buna gre;
a) Emine bu iki derse ait devlerini toplamda ka saatte yapmtr?
b) Hangi derse ait dev daha abuk yaplmtr?
207
BLM DE)ERLEND7RME
7
11. Kudret, Mustafa, Salih ve Hakk yry yapmaktadrlar. Kudret,
km, Mus10
3
5
13
km, Salih km ve Hakk ise
km yrmlerdir. Buna gre ;
tafa
4
8
20
a) Salihin yrd yol Kudretin yrd yoldan ka km fazladr?
b) Mustafa ile Hakknn yrd yolun toplam ka kmdir?
c) En fazla kim yrmtr?
12.
Yandaki sihirli karede satrlardaki, satrlar, stunlar ve
kegenler toplamlar 5 olacak ekilde doldurunuz.

1
2
3
2
3
1
1
3
13. Aadaki toplamlar arpma ilemi olarak yazp, ilemlerin sonucunu bulunuz.
a)
5 5 5 5
+ + + =
6 6 6 6
b)
8 8 8 8 8 8 8 8 8
+ + + + + + + + =
3 3 3 3 3 3 3 3 3
c) 1
2
2
2
2
2
+1 +1 +1 +1 =
7
7
7
7
7
14. Bir saatlik zaman diliminin
7
si ka dakika eder?
10
15. Aadaki arpma ilemlerini yaparak en sade eklini yaznz.

a) 3 .
d)
208
5
4
7 .
15
10
b) 8 .
e)
5
12
6.
4
7
c) 22 .
f)
6
11
8.
12
9
BLM DE)ERLEND7RME
) 16 .
7
4
1
3
i)
12 .
3
5
3.
6
4
l)
24 . 15
25 8
h) 4 . 2
j)
12 .
3
5
k) 2
m)
4.3
5 8
n)
9 . 16
8 15
r)
22 . 20
25 33
p) 3
1 4
.2
2 5
16. 5 kg fndk
o) 2
1. 8
4 27
1
kglk poetlere paylatrlmak istenirse ka tane poet gerekir?
4
1
ini 3 gnde srmtr. Buna gre ifti 1 gnde btn
5
tarlann ne kadarn srer?
17. Bir ifti bir tarlann
2
kg pirin kullanmak5
tadr. Mehmetin annesi 2 kg pirinten ka kez pilav yapar?
18. Mehmetin annesi pirin pilav yaparken her seferinde
19. 13
1
TL 3 ocua eit bir ekilde datldnda her bir ocua ka TL verilir?
2
209
BLM DE)ERLEND7RME
20. Aadaki blme ilemlerini yaparak en sade eklini yaznz.
a) 5 '
3
4
d) 20 ' 2
) 3
b) 15 ' 1
2
5
e)
3
' 18
8
2
3
5
' 10
6
h) 5
c) 8 '
f)
18
'6
17
4
' 14
9
i)
3 1
'
4 2
12 5
'
7
8
j)
15
9
'
24 16
k)
22 14
'
27 45
l)
m)
6 3
'
5 2
n)
36 8
'
30 5
o) 4
p) 6
12
5
3
8
'
5 15
2
1
'1
4
3
4
1
n her ocua btn kekin
decek ekilde datlyor.
7
7
Kek toplam ka ocua datlmtr?
21. Bir btn kekin
22. Bir dakikada
6
2
km koabilen birisi
km yolu ka dakikada koar?
5
5
23. amar makinesinde her ykamada

teran ile ka kez amar ykar?
210
3
3
kg deteran kullanan birisi 6
kg de10
20
BLM DE)ERLEND7RME
24.
1 . 15
=
5 22
2 7
+ =
5 3
5 1
=
9 4
6'
4
=
5
2 3 1
+
=
3 4 6
3 4
' =
5 5
5
7
+2
=
8
12
12 .
7
=
3
Anadoluda zellikle Toroslarda yaayan nesli tkenme tehlikesi ile kar karya
kalan bir hayvan tr vardr. Yukardaki ilemleri yaparak aadaki tabloda ifreli olarak verilen hayvann ismini bulunuz.
11
36
41
15
3
2
7
24
28
5
4
3
4
15
2
25. Aadaki kesirlerin yaklak deerlerini bulunuz.
a)
1
,
4
b)
8
,
17
c)
f) 9
d) 2
9
,
10
e)
18
,
17
) 5
4
,
7
h)
3
,
50
25
,
28
1
,
25
211
BLM DE)ERLEND7RME
26. Aadaki ilemlerin sonularn tahmin ediniz. Sonra ilemin gerek sonucunu
bulunuz ve ilemin gerek sonucu ile tahmininizi karlatrnz.
a)
9 4
+
10 7
b) 4
2 12
+
9 11
c) 3
5 7 13
+
+
9 16 24
d)
5
6
9 13
e) 8
4
1
+1
5
20
f) 5
6
8
1
7
11
12 13
13 25
h) 3
18 14
17
9
i)
5. 8
6 15
l)
2 .6
55 7
o)
4 3
'
5 7
j) 3
5.4
9 5
m)
7
12
'
13 15
p)
28
1
'1
13
65
k)
15 . 11
14 6
n) 4
15
1
'1
16
20
3
11
km komutur. Buna
27. Hasan spor yapmaktadr. 7lk gn 2 km, ikinci gn ise
7
8
gre Hasann;
a) Hangi gn daha ok kotuunu tahmin ediniz. Sonra tahmininizin doru
olup olmadn kontrol ediniz.
b) ok kotuu gn, az kotuu gnden ka km fazla komutur? Tahmin ediniz. Sonra gerek sonucu bularak tahmininiz ile karlatrnz.
c) 7ki gnde toplam ka km kotuunu tahmin ediniz. Sonra gerek sonucu
bulun ve tahmininiz ile karlatrnz.
212
BLM DE)ERLEND7RME
28. Bir snfn
7
4
si kz rencilerden olumaktadr. Kzlarn da gzlkldr.
7
18
Gzlkl kz renciler btn rencilerin ne kadarn oluturur? Tahmin ediniz

ve gerek sonucu hesaplayarak tahmininizi kontrol ediniz.
8
9
i gidilmi, daha sonra geri kalan yolun
u gidilmitir.
15
15
Geriye kalan yol 50 km ise yolun tamam ka kmdir?
29. Bir yolun nce
30. Bir baklavac 50

dnn
5
3
kg unun ilk gn 16 n kullanm ikinci gn ilk gn kullan5
8
1
kadar daha fazla un kullanmtr. Geriye ka kg un kalmtr?
4
213
Kavramlar
zmleme
BLM 2
Ondalk
Gsterim
Neler reneceiz?
Blme ilemi ile kesri ilikilendirmeyi
reneceiz.
Ondalk gsterimi verilen saylar zmlemeyi reneceiz.
Ondalk gsterimi verilen saylarda yuvarlama yapmay reneceiz.
Ondalk gsterimi verilen saylarla arpma
ve blme ilemi yapmay reneceiz.
Ondalk gsterimi verilen saylarla ksa
yoldan arpma ve blme ilemi yapmay
reneceiz.
Ondalk gsterimi ile yaplan ilemlerin
sonucunu tahmin etmeyi reneceiz.
Ondalk gsterimi verilen saylarla drt
ilem problemleri zmeyi reneceiz.
Kesirlerle Blme ve Ondalk Gsterim

Hatrlayalm
Paydalar 10 veya 10un kuvveti olarak yazlabilen kesirler ondalk olarak gsterilebilir. Buna kesirlerin ondalk gsterimi denir.
3
= 0, 3
10
25
= 0, 25
100
7
= 4, 7
10
3
= 1, 03
100
45
45 ' 3
15
=
=
= 0, 15
300 300 ' 3 100
1 1.2
2
= . =
= 0, 2
5 5 2 10
1
= 0, 1
10
Birlikte Yapalm 1
Mehmet, Sleyman ve Melek mahallelerindeki bakkal amcaya yardmc olmak istemilerdir. Bakkal amca ocuklara 10 kg pirinci 2er kg paketlere eit ekilde doldurmak istediini ve bu i iin ka pakete ihtiyac olduunu sormutur. Bu konuda bakkal amcaya
yardmc olmak isteyen ocuklar hangi ilemleri yaparlar?
zm
ocuklar aadaki ilemleri yapmlardr.
Mehmet
Sleyman
Melek
10 ' 2 = 5
10
=5
2
10 10 ' 2 5
=
= =5
1
2
2 '2
Bakkal amca ilemlerin hepsinin doru olduunu syleyince ocuklar sevinmiler.
215
Birlikte Yapalm 2
Marangoz Musa, ocuklar Esma ve Murata 5 tane ikolata alyor. Eve gelince ocuklara
ikolatalar eit ekilde nasl paylatrabilir?
zm
1. Yol
ikolatalar ekil olarak modelleyelim ve datalm.
1
ikolata alr.
2
5
1
5 '2 = = 2
2
2
Esma 2
Murat 2
1
ikolata alr.
2
2. Yol
Blme ilemini kesir olarak ifade edelim.
5 . 5 25
5
5
=2
= 2, 5
kesrinin ondalk gsterimi . =
2 5 10
10
2
5i 2ye blelim
5
2,5
10 (bir tane birlik, on tane onda birlik eder.)
10
00
1 yzlkte 10 tane onluk, 1 onlukta 10 tane birlik olduu gibi 1 birlikte 10 tane
onda birlik, 1 onda birlikte de 10 tane yzde birlik vardr.
216
Birlikte Yapalm 3
Ali okul bahesindeki 4 aac elindeki 6 litrelik su dolu bidon ile sulamak istemitir. Suyu
her aaca eit olarak paylatrmak isterse, her birine ne kadar su vermelidir bulalm.
zm
1. Yol
6 nn 4e blmn kesir olarak yazalm.
6 . 25 150
6
=
= 1, 50 = 1, 5 litre
kesrini 25 ile geniletelim.
4 . 25 100
4
2. Yol
4
6
4 1,5
20
20 (iki tane birlik, yirmi tane onda birlik eder.)
00
Birlikte Yapalm 4
Aadaki kesirlerin ondalk gsterimini bulalm.
18
1
5
a)
b)
c)
11
3
9
zm
a)
1
kesrininin paydasn 10, 100, 1 000 yapacak ekilde geniletemeyiz. Dolaysyla
3
1
kesrininin ondalk gsterimi bulmak iin kesrin payn paydasna bleriz.
3
(1 tane birlik 10 tane onda birlik eder.)

10 3
9 0,333......
10 (1 tane onda birlik 10 tane yzde birlik eder.)
9
010 (1 tane yzde birlik 10 tane binde birlik eder.)
9
001
... ilemi devam etmektedir.
1
kesrininin pay, paydasna blndnde srekli olarak kalann 1 eklinde tekrar
3
ettii ve blmn de 0,333... biiminde devam ettii grlr.
1
= 0,3333 olur.
Yani,
3
1
Bu ilemlerden de anlalaca gibi
kesri geniletme ve sadeletirme yoluyla ondalk
3
kesir haline getirilemez.
Paydas 10 veya 10un kuvvetine geniletilemeyen kesirlerin, ondalk ksmlarnda tekrar eden rakamlar varsa bu tr ondalk gsterimlere devirli ondalk sterim denir.
Tekrar eden rakamlarn zerilerine (devir izgisi) konularak gsterilir. rnein
0,3333333= 0, 3 eklinde ifade edilir.
217
b)
5
kesrinin paydasn 10, 100, 1 000 yapacak ekilde geniletemeyiz. Bundan dolay
9
5
kesrininin ondalk gsterimini bulmak iin kesrin payn paydasna bleriz.
9
5
kesrininin pay, paydasna blndnde srekli ola50 9
9
rak kalann 5 eklinde tekrar ve blmn de 0,555...
45 0,555...
50
biiminde devam ettii grlr.
45
50
5
Bylece,
= 0,555=0,5 eklinde ifade edilir.
45
9
50
45
5
18
kesrinin de paydasn 10, 100, 1 000 yapacak ekilde
11
18
kesrininin ondalk gsterimi bulmak iin kesrin
geniletemeyiz. Bundan dolay
11
payn paydasna bleriz.
c) Dier iki kesirde olduu gibi
18 11
11 1,6363...
70
66
40
33
70
66
4
18
kesrininin pay, paydasna blndnde kalann s11
rekli olarak 7 ve 4 eklinde tekrar ettii, blmn de
1,6363... biiminde devam ettii grlr.
18
= 1,6363... = 1,63 eklinde ifade edilir.
11
Birlikte Yapalm 5
Belediye belirli bir alan 9 e hobi bahesine blmtr. Blnen her bir parann devirli
ondalk gsterimini bulalm.
zm
1i 9a blelim,
(1 tane birlik 10 tane onda birlik eder)
10 9
9 0,11.....
010
9
01
...........
1 9 = 0,1111... devreden say 1dir.
0,111... = 0,1 eklinde gsterilir.
218
Sra Sizde
1.
2.
Aadaki kesirleri kendilerine denk olan blme ilemleri ile eletiriniz.

15
4
1
3
2
9
12
5
17
8
11
3
9 ' 27
12 ' 5
30 ' 8
2'9
11 ' 3
34 ' 16
Aadaki eitliklerde boluklar doldurunuz.

6
=
25
3.
' 75
= 8 '3
13
3
= 6'
4
= 26 ' 18
Aadaki kesirlerin paydalarn 10 veya 10un kuvveti eklinde yazarak ondalk

gsterimlerini bulunuz.
8
4 4.2
= . =
= 0, 8
5 5 2 10
14
=
8
13
1
=
8
45
=
50
12
1
=
40
15
=
4
1
=
2
12
45
=
500
12
1
=
4
45
=
250
219
4.
Aada ondalk gsterimleri verilen saylar kesir olarak yaznz.
2, 5 = 2
5 '5
1
=2
10 ' 5
2
4, 206 =
8, 05 =
0, 18 =
8, 5 =
1, 026 =
Aadaki ilemlerin ondalk gsterimlerini bularak, devirli ondalk gsterimlerini yaznz.
7 18
220
17, 261 =
23, 26 =
5.
98 15
65 30
35
8 90
6.
Aadaki tabloda, ilk satrda bulunan saylar hesap makinesi kullanarak ilk stundaki saylara blnz. Birinci satrdaki ilemleri hesap makinesi yardmyla
yapnz. Dier satrlardaki ilemleri tahmin ediniz. 7lemleri hesap makinesi ile
yaparak tahmininizle karlatrnz.
'
0, 3
40
80
250
6
9
12
30
60
18
15
7.
Bir etli ekmek ustas 5 kg hamurdan 32 tane etli ekmek yapmaktadr. Bir etli
ekmee ka kg hamur kullanlmtr?
8.
Ahmet amca bahesindeki zeytin aalarndan 180 kg zeytin toplamtr.

Bu zeytinlerden 40 kg zeytinya elde etmitir. Ahmet amca ka kg zeytinden bir
kg zeytinya elde etmitir?
9.
Malatyal bir ifti 3513 kg kays hasat etmitir. 4 kg kaysdan 1 kg kays kurusu
elde ettiine gre ifti hasat ettii kayslardan ka kg kays kurusu elde eder?
10. Hasan amca, gezmek iin gittii Erzurumda 400 TLye ilemeli bir Oltu ta tespih satn almtr. Tespihte 33 adet ilemeli Oltu ta olduuna gre, tespihin her
bir tana Hasan amca ka TL demitir?
221
Ondalk Gsterimi Verilen Saylar zmleme

Hatrlayalm
Bir doal saynn zmlenmesi, saynn basamak deerlerinin toplama ilemi olarak yazlmasdr. rnek 345 872 = 3.100 000 + 4.10 000 + 5.1 000 + 8.100 + 7.10 + 2.1
eklinde zmlenir.
Birlikte Yapalm 1
Yzde birlik kartlarla ondalk gsterimi verilen sayy yazarak zmleyelim.
zm
Kartlardaki sayy kesir olarak yazalm.
236 100 100 36
200 30
6
=
+
+
=
+
+
100 100 100 100 100 100 100
= 2+
3
6
1
1
+
= 2 .1 + 3 .
+ 6.
10 100
10
100
= 2 . 1 + 3 . 0, 1 + 6 . 0, 01 eklinde zmlenir.
Birlikte Yapalm 2
Bir altn madeninde 351,984 kg altn retilmitir. retilen altn miktarnn ondalk gsterimini zmleyiniz.
222
zm
1. Yol
Sayy basamak tablosunda gsterelim.
BASAMAK TABLOSh
Binde Birler Basama
4
0,004
Yzde Birler Basama
50
Basamak
Deeri
0,08
Onda Birler Basama
Birler Basama
Ondalk Ksm
0,9
Onlar Basama
Say
300
Yzler Basama
Tam Ksm
351,984 saysnn zmlenmesi;

300 + 50 + 1 + 0,9 + 0,08 + 0,004
351,984 = 3.100 + 5.10 + 1.1 + 9.0,1 + 8.0,01 + 4.0,001 veya
1
1
1
351,984 = 3.100 + 5.10 + 1.1+ 9 .
+ 8.
+ 4.
10
100
1000
eklinde zmlenir.
2. Yol
Sayy basamaklarna ayralm.
351,984
Say deeri
Bulunduu basamak
Basamak
deeri
binde birler basama
4 . 0,001
yzde birler basama
8 . 0,01
onda birler basama
9 . 0,1
birler basama
1.1
onlar basama
5 . 10
yzler basama
3 . 100
351,984 = 300 + 50 + 1 + 0,9 + 0,08 + 0,004

= 3.100 + 5.10 + 1.1 + 9.0,1 + 8.0,01 + 4.0,001 eklinde zmlenir.
223
Ondalk gsterimi verilen bir saynn basamak deerlerinin toplam eklinde yazlmasna saynn zmlenmesi denir.
Birlikte Yapalm 3
Aada Ar Dann yksekliinin, ondalk gsteriminin zmlenmesi verilmitir. Verilenlere gre, Ar Dann ykseklii ka kilometredir?
Ar Da (km) = 5.1 + 1.0,1 + 3.0,01 + 7.0,001
zm
1. Yol
Ar Dann ykseklii = (5.1 + 1.0,1 + 3.0,01 + 7.0,001) km olarak verilmitir.
zmlenmesi verilen ondalk gsterimin rakamlarnn hangi basamakta kaar tane olduuna bakalm.
5.1 + 1.0,1 + 3.0,01 + 7.0,001
5 tane birlik + 1 tane onda birlik + 3 tane yzde birlik + 7 tane binde birlik
Ondalk gsterimi verilen sayy basamak tablosunda gsterelim.
Say
5,137
Ar Dann ykseklii = 5,137 km olarak bulunur.
224
Yzde birler Basama
Binde birler Basama
7
0,007
0,03
Onda birler Basama
0,1
Birler Basama
Ondalk Ksm
Basamak
Deeri
Onlar Basama
Rakamlar
Yzler Basama
Tam Ksm
2. Yol
5.1 + 1.0,1 + 3.0,01 + 7.0,001
zmlenmesi verilen ondalk gsterimi, basamaklar alt alta gelecek ekilde toplayalm.
5.1 = 5 tane 1
1.0,1 = 1 tane 0,1
0,1
3.0,01 = 3 tane 0,01
0,03
7.0,001 = 7 tane 0,001
0,007
5,137
Ar Dann ykseklii = 5,137 km olarak bulunur.
Sra Sizde
Aada baz illerin rakmlar verilmitir. 7llerin rakmlarn, basamak tablosu yardmyla zmleyiniz, zmlemeleri aadaki boluklara yaznz.
Rakamlar
Rakamlar
Basamak
Deeri
Basamak
Deeri
0,87 = .....
Binde Birler Basama
Onda Birler Basama
Yzde Birler Basama
Kesir Ksm
Birler Basama
Tam Ksm
Onlar Basama
Binde Birler Basama
Yzde Birler Basama
Birler Basama
Kesir Ksm
Onlar Basama
Tam Ksm
Onda Birler Basama
ERhRhM 1,89 km
Yzler Basama
ANKARA 0,87 km
Yzler Basama
1.
1,89 = .....
225
Rakamlar
Rakamlar
Basamak
Deeri
Basamak
Deeri
1,026 = .....
2.
a) 25,128 = 2.10 + 5.1 + 1.0,1 + 2.0,01 + 8.0,001

b) 4,319 =
c) 18,01 =
e) 93,011 =
f) 7,635 =
3.
+
+
+
+
Aada zmleri verilen saylar boluklara yaznz.

a) 3.10 + 2.1 + 7 .
1
1
1
+ 4.
+ 5.
= 32, 745
10
100
1000
b) 2.100 + 6.1 + 5 .
1
1
1
+ 1.
+ 9.
=
10
100
1000
c) 5.100 + 8.1 + 7 .
1
1
+ 5.
=
100
1000
d) 3.100 + 8.10 + 3.1 + 4 .
1
1
1
+ 1.
+ 6.
=
10
100
1000
e) 9.1000 + 2.10 + 7.1 + 4 .
226
1
1
+ 6.
=
10
1000
Binde Birler Basama
Yzde Birler Basama
Onda Birler Basama
1,404 = .....
Aadaki ondalk gsterimi verilen saylar zmleyiniz.
d) 357,602 =
Birler Basama
Kesir Ksm
Onlar Basama
Tam Ksm
Yzler Basama
Binde Birler Basama
Yzde Birler Basama
Birler Basama
Kesir Ksm
Onlar Basama
Tam Ksm
Onda Birler Basama
Mhb 1,404 km
Yzler Basama
KONYA 1,026 km
4.
Tablodaki boluklar verilen saylara uygun olarak doldurunuz.
Say
Yzler
Onlar
Birler
basama basama basama
78,051
7.10
8.1
5.1
7.100
Onda birler Yzde birler Binde birler

basama
basama
basama
,
3.0,1
5.0,01
1.0,001
6.0,01
9.0,001
18,345
32,504
6,16
4,236
937,5
5.
Ondalk gsterimi yzde birlik kartlarla verilen sayy yaznz.

a)
b)
227
Ondalk Gsterimi Verilen Saylarda Yuvarlama

Ondalk gsterimi verilen saylar yuvarlamann gnlk hayatmzda salad baz
kolaylklar vardr. rnein aadaki gibi fiyatlar verilen rnleri alan bir mteri
kasaya gitmeden nce deyecei miktar yuvarlama yardm ile yaklak olarak belirleyebilir.
rn
Kt havlu
Kazak
Ayakkab
anta
Roman
Fiya
10,45 TL
49,99 TL
79,95 TL
25,18 TL
19,79 TL
Yukardaki rnlerin fiyatlarn birler basamana yuvarlayarak tahmini sonucu bulalm.

Fiyat
Tahmin
10,45
10
49,99
50
79,95
80
25,18
25
19,79
20
Tahmini sonu, 10 + 50 + 80 + 25 + 20 = 185 olup

10,45 + 49,99 + 79,95 + 25,18 + 19,79 185 TL yaklak olarak belirleyebilir.
Benzer ekilde, borsada, sanayide, ticarette, lmede ondalk gsterimleri yuvarlama gibi gnlk hayatmzda ve matematiksel ilem hesaplamalarnda kolaylklar
salamaktadr.
Birlikte Yapalm 1
3,47 ve 3,42 ondalk gsterimi verilen saylar say dorusu yardmyla onda birler basamana yuvarlayalm.
zm
3,47 ondalk gsterimini 3,4 ile 3,5 arasn 10 e paraya ayrlm say dorusunda gstererek onda birler basamana yuvarlayalm.
3,4
228
3,41
3,42 3,43 3,44 3,45
3,46
3,47 3,48
3,49
3,5
3,42 says 3,4e daha yakndr
3,47 says 3,5e daha yakndr.
3,42 , 3,4
3,47 , 3,5
Birlikte Yapalm 2
Beden eitimi retmeni 4 x 100 m bayrak yarmasna rencilerini hazrlamaktadr.
rencilerin her birinin koma sreleri aada verilmitir. rencilerin 100 m koma
srelerini birler basamana yuvarlayarak yaklak ne kadar srede bitirdiklerini bulalm.
Tablo PD<^
Elif
20,87 sn.
Hace
21,08 sn.
Sinem
21,79 sn.
7rem
19,78 sn.
zm
rencilerin koma srelerini birler basamana yuvarlayalm.
20,87
21,08
21,79
19,78
8 > 5 olduundan
0 5 olduundan
7 > 5 olduundan
7 > 5 olduundan
20,87 21
21,08 21
21,79 22
19,78 20
Buradan bulunan yaklak deerleri toplayabiliriz.

21 + 21 + 22 + 20 = 84
20,87 + 21,08 + 21,79 + 19,78 84 saniyede yarmay bitirmilerdir.
Birlikte Yapalm 3
28 Mays 2014 Merkez Bankas Dviz Kuruna gre avronun al fiyat = 2,8712 TL
1 avronun yaklak ka TL olduunu deiik basamaklara yuvarlama yaparak bulalm.
zm
1 avronun yaklak deerini sayy deiik basamaklara yuvarlayarak bulalm.
Birler basamana
yuvarlayalm
Onda birler basamana

yuvarlayalm
Yzde birler basamana

yuvarlayalm
Birler basamann san- Onda birler basamann 2,8712

daki rakama bakalm.
sandaki rakama bakalm. Yzde birler basamann
sandaki rakama bakalm.
2,8712
2,8712
8 > 5 olduundan birler 7 > 5 olduu iin onda bir-
2,8712
basamandaki rakama 1 ler basamandaki rakama 1 5 olduu iin yzde birler basama sabit kalr.
ekleriz
1 ekleriz.
2,8712 , 3
2,8712 ,2,9
2,8712 ,2,87
229
Ondalk gsterimi verilen saylarda yuvarlama yaplrken yuvarlama yaplacak basaman sandaki basamakta bulunan rakam dikkate alnr. Bu basamaktaki rakam
5ten kkse yuvarlama yaplacak basamaktaki say ayn kalr ve ondalk gsterim
bu sayya yuvarlanm olur. Ele alnan rakam 5 veya 5ten bykse yuvarlama yaplacak basamaktaki sayya 1 eklenir ve ondalk gsterim bu sayya yuvarlanm olur. Yuvarlama ileminin sonunda ise yuvarlanan basaman sanda kalan rakamlar atlr.
Sra Sizde
1.
2.
3.
Ondalk gsterimi verilen saylar onda birler basamana yuvarlaynz.

a) 3,28 ,3,3
b) 2,196 , 2,2
c) 4,3456 , 4,3
d) 25,08 ,
e) 0,358 ,
f) 6,4678 ,
) 6,087 ,
h) 45,607 ,
i) 0,7154 ,
j) 92,72 ,
k) 128,344 ,
l) 98,9618 ,
m) 35,95 ,
n) 98,901 ,
o) 125,1298 ,
Ondalk gsterimi verilen saylar yzde birler basamana yuvarlaynz.

a) 25,129 , 25,13
b) 45, 3456 , 45,35
c) 0,23567 , 0,24
d) 1,789 ,
e) 6,9875 ,
f) 1,99987 ,
) 3,513 ,
h) 3,5986 ,
i) 3,122222 ,
j) 78,795 ,
k) 55,9931 ,
l) 12,56567 ,
m) 75,619 ,
n) 0,4562 ,
o) 7,89056 ,
Ondalk gsterimi verilen saylar say dorusunu kullanarak istenilen basamaa

yuvarlaynz.
a) 5,18 onda birler basamana yuvarlaynz.
5,1
230
5,2
b) 1,453 yzde birler basamana yuvarlaynz.

1,45
1,46
1,450
4.
1,460
Erkilet General Emir Ortaokulu 6. Snf Voleybol Takmna seilen rencilerin

ktlesi verilmitir. Verilen ktleleri istenen basamaklara yuvarlaynz.
renci
Ktlesi
Yzde Birler
Onda birler
Birler
Eray
45,317 kg
45,32 kg
45,3 kg
45 kg
Furkan
46,348 kg
Muhammet
40,315 kg
Okan
42,887 kg
Onur
41,316 kg
Serkan
41,111 kg
Mahmut
39,099 kg
Furkan
31,875 kg
5.
2013 yl Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) verilerine gre ky ve beldelerde

3,337565 milyon erkek, 3,295886 milyon kadn yaamaktadr. Ky ve beldelerde toplam ka milyon insan yaadn saylar yzde birler basamana yuvarlayarak bulunuz.
6.
Musa Beyin 350 TLsi var. 350 TLye aadaki kyafetlerden neler alabileceini
tahmin ediniz. Tahmini nasl yaptnz snfta tartnz. Sonuca en yakn tahminin bize ne gibi faydas olacan aklaynz.
Wantolon
Gmlek
orap
Ceket
Atlet
Kazak
38,99 TL
26,89 TL
1,49 TL
119,99 TL
4,99 TL
39,99 TL
231
Ondalk Gsterimi Verilen Saylarla arpma 7lemi

Hatrlayalm
Ondalk gsterimi verilen saylarla toplama ilemi yaplrken ayn basamaklarn alt
alta gelmesine dikkat edilir.
rnek
2, 16
+ 41, 8
43, 96
arpma ilemi ayn saylarn ksa yoldan toplanmasdr.
rnek; 5 tane 20 TLnin toplamnn ka TL olduunu,
1. Yol
2. Yol
20 + 20 + 20 + 20 + 20 = 100
5.20 = 100 eklinde hesaplayabiliriz.
Birlikte Yapalm 1
hzun kenar 0,3 br, ksa kenar 0,2 br olan dikdrtgensel blge eklindeki bir dergi kapann yzey alan ka br2 dir?
zm
1. Yol
0,3 br
0,2 br
1 br
Problemi zmek iin yzde birlik tablo zerinde yandaki gibi

bir model oluturalm.
Kaplad alan sayalm. Bu alan yzde birlik tabloda 6 birime
karlk gelmektedir. Yani;
6
Alan =
br 2 olur.
100
Bunu ondalk gsterim olarak 0,06 br2 eklinde ifade ederiz.
2. Yol
Ayn ilemi kesirleri kullanarak yapalm.
3 . 2
6
=
br 2 eklinde de yapabiliriz. Yine bu sayy ondalk gsterim olarak
10 10 100
0,06 br2 eklinde ifade ederiz.
232
Birlikte Yapalm 2
Ahmet hsta binann atsn tamir ederken
bir parasnn uzunluu 0,8 m olan oluk
paralarndan 5 tane kullanyor. Kulland
oluk paralarnn toplam ka metredir?
zm
1. Yol
7lemi say dorusu yardm ile yapalm.
Say dorusu zerinde Ahmet hstann kulland oluk paralarnn uzunluklarn yan
yana ekleyelim.
1. para
2. para
3. para
0,8 m
0,8 m
0,8 m
0,8 m 1 m
1,6 m
2m
2,4 m
4. para
5. para
0,8 m
0,8 m
3 m 3,2 m
4m
Say dorusunda da grlecei gibi 5 parann toplam 4 metre olur.

Yani, 5 tane 0,8 m;
0,8 + 0,8 + 0,8 + 0,8 + 0,8 = 4 m olur.
Bu ilemi ksa yoldan arpma ile
Ondalk gsterimi verilen

saylarla arpma ilemi,
ondalk gsterimi verilen
ayn saylarn ksa yoldan
toplanmasdr.
5.0,8 = 4 m eklinde yaparz.

2. yol
Ondalk gsterimi 0,8 olarak verilen sayy kesre dntrelim.
8
0, 8 m =
m olur.
10
Bu durumda;
5.
8
5 . 8 40 40 ' 10 4
=
=
=
= = 4 m olur.
10
10
10 10 ' 10 1
233
Birlikte Yapalm 3
Mahmut, manavdan kilogram 4,6 TLden 3,5 kilogram biber alrsa
ka TL der?
zm
zm farkl yollarla yapabiliriz.
1. Yol
zm model yardm ile yapalm
Alnan biber 3,5 kg = (1 + 1 + 1 + 0,5) kg
1 kg 4,6 TL yarm kg 2,3 TL
1 kg
1 kg
+
4,6 TL
1
(yarm) kg
2
1 kg
+
= 16,1 TL der.
4,6 TL
4,6 TL
2,3 TL
2. Yol
7lemi basamak tablosunda yaplm.
arplan
arpan
0,6 . 0,5
234
0,6 . 3
4 . 0,5
4.3
Toplam
Binde Birler Basama
Yzde Birler Basama
Onda Birler Basama
Ondalk Ksm
Birler Basama
Onlar Basama
Yzler Basama
Tam Ksm
3. Yol
Dorudan arpma ilemi yaparak bulalm.
3, 5
4, 6
210
+ 140
16, 10
bimdi yaplan ilemi inceleyelim.

nce, arpan ve arplanda toplamda onda birler basamanda ka ondalkl say olduunu bulalm.
Burada, onda birler basamanda 2 say vardr.
Daha sonra bulduumuz say kadar ksm arpmda ondalk olarak ayralm.
Birlikte Yapalm 4
Bir snftaki 34 renciye 0,25 litrelik paket stlerden birer adet datlacaktr.
Stn bir litresi 2,25 TL ise
a)
Snf iin ka litre ste ihtiya vardr?
b) Stler iin toplam ka TL denir?
zm
a)
34 rencinin her birine 0,25 L st datldna gre arpanda ondalk blmde

2 basamak olduu iin arpmn son 2 basama ondalk ksm olur.
34
x 0, 25
170
+
68
7, 50
litre st gerekir.
b) Stn tamam 7,5 litre, 1 litresi 2,25 TL dir. Bu durumda toplam paray bulmak
iin arplann kesir ksm (7,5)1 basamak, arpann kesir ksm (2,25)2 basamak
dolays ile toplamda 3 basamak kaydrma yaplmaldr. Bu kaydrma, arpmn
son 3 basamann kesir ksm olarak ayrlmasdr.
7, 5
x 2, 25
375
150
+ 150
16, 875 TL , 16,88 TL denmelidir.
235
Bir doal say birden kk bir ondalk gsterimle arpldnda sonu doal saydan
kk olur.
Birlikte Yapalm 5
0,207.106 = ileminin sonucunu bulalm.
zm
arpma ilemini yapalm.
arpann yzde birler basamanda

bulunan sfrn yerini bo brakarak da
ilem yapabiliriz.
0, 207
106
x
1242
000
+ 207
21, 942
x
+
0, 207
106
1242
207
21, 942
Sra Sizde
1.
Aada ondalk gsterimi verilen saylar kesre dntrerek arpma ilemlerini yapnz.
a) 12 . 0, 5 = 12 .
5
12 . 5 60 ' 10
=
=
=6
10
10
10 ' 10
b) 4 . 0, 9 =
c) 20 . 0, 6 =
d) 9 . 0, 1 =
236
e) 2 . 0,89 =
f) 12 . 0,23 =
) 0,8 . 1,13 =
h) 3,1 . 0,6 =
i) 0,6 . 0,17 =
j) 2,7 . 4,5 =
k) 13,9 . 1,3 =
l) 7,7 . 1,5 =
2.
Aadaki ilemleri yapnz.

a)
x
12, 4
2, 6
b)
d)
x
87, 3
4, 8
e)
7, 12
c)
x 1, 6
71, 3
x 0, 75
f)
x
6, 7
5, 4
6, 4
7, 2
237
3.
4.
Aadaki doal saylar ile ondalk gsterimi verilen saylar hesap makinesi kullanarak arpnz. kan sonu ile doal say olan arpan karlatrnz.
a) 7 . 0,1 = 0,7
b) 34 . 0,3 =
c) 47 . 0,48 =
d) 65 . 0,01 =
e) 45 . 0,75 =
f) 60 . 0,3 =
) 375 . 0,51 =
h) 449 . 0,12 =
i) 3456 . 0,8 =
j) 63 . 0,76 =
k) 54 . 0,93 =
l) 111 . 0,77 =
Bir araba kilometrede 0,15 litre benzin tketerek 345 km yol gitmitir.
Benzinin litre fiyat 5,15 TL olduuna gre;
a) Araba bu yolda ka litre benzin tketir?
b) Tketilen benzine ka TL denir?
5.
Bir terzi metresi 25,5 TL den 3,8 m kuma, metresi 4,25 TLden 4,6 m astar almtr. Bu bilgilere gre;
a) Kumaa ka TL demesi gerekir?
b) Astara ka TL demesi gerekir?
c) Terzinin cebinde 150 TLsi varsa, alveriten sonra ka TLsi kalr?
6.
Aadaki ilemlerde boluklar doldurunuz, harflerin yerine uygun saylar yaznz.

a) 2,3 . 0 =
d)
238
b) 0,17 .
.
=0
e) 72 . 15,6 .
c) 7 . 13,5 . A = A
=0
=0
f) 2,3. B = 5,7 . B
Ondalk Gsterimi Verilen Saylarla Blme 7lemi

Birlikte Yapalm 1
Altnc snf rencileri etkinlik yapmak iin 0,24 m2 karton alyorlar. 6 arkada aldklar
kartonu eit ekilde paylaacaklarna gre her birine ka m2 karton der?
zm
1. Yol
Problemi zmek iin yzde birlik kartlarla aadaki gibi modelleyelim.
Alnan karton miktarn modelde gsterelim.
0,24 m
Modelde gsterilen karton miktarn 6 eit paraya ayralm. Her arkadan alaca kartonu ayr renklere boyayalm.
1
2
3
4
5 6
0, 24
6
= 0, 04 m
Bu durum ilem olarak,

0, 24 ' 6 =
24
' 6 yazlr.
100
Sonucu bulmak iin kesirlerde blme ilemi yaplrsa, her renciye decek karton miktar
6
24 ' 6
24
24
24 . 1
24
4
'6 =
' =
=
=
=
= 0, 04 m2 olarak bulunur.
100
100 1 100 6 600 600 ' 6 100
2. Yol
Yukardaki sonucu blme ilemi ile de yapabiliriz.
0,24
2,4
6
0, 0
24 6
24 0, 04
00
239
Birlikte Yapalm 2
Bir marangoz, 2 m uzunluundaki bir tay 0,4 mlik paralara ayrrsa, ka para ta
elde eder?
zm
1. Yol
tay say dorusunda gsterelim.
0
2
3
0,4 m
1. para knca kalan

2 0,4 = 1,6 m
2. para knca kalan
1,6 0,4 = 1,2 m
3. para knca kalan
1,2 0,4 = 0,8 m
4. para knca kalan
0,8 0,4 = 0,4 m
5. para knca kalan
0,4 0,4 = 0
Dolays ile 0,8 m uzunluunda 5 adet ta elde eder.
2. Yol
2 ' 0,4 = 2 '
10 20
4
= 2.
=
= 5 para
4
4
10
3. Yol
Ondalk ksm 1 basamak olduu iin blen ile blneni 10 ile arpalm.
2.10 0,4.10
20 4
20
5
000
Birlikte Yapalm 3
Bir dac 1,2 kmlik dik yamac her 0,075 kmde mola vererek trmanyor. Dac zirveye
ulatnda toplam ka kere mola vermitir?
zm
1,2 kmyi 0,075 kmye blelim. Bu ilem iin aadaki sra takip edilmelidir.
1,2 0,075
12 00,75
120 007,5
1200 0075
1200 75
75
16
450
450
000
Sonuta dacnn trmand yolda 16 adet 0,075 kmlik blm vardr. Ancak son blmde zirveye ulat iin trmanta 15 kere mola vermesi yeterlidir.
240
Birlikte Yapalm 4
8,43 saysn 3e blelim.
zm
8,43 saysn 3e blmek iin aadaki admlar izleyelim.
2
B, OB YB
B, OB YB
8,43 3
B, OB YB
8,43 3
8,43 3
6,00 2, 8
6,00 2, 8 1
6,00 2,
24
24
00
24
24
003
3
0
20
B, OB YB
8 birlikten, erli 2 adet

birlik grup elde edilir.
Geriye 20 adet onda birlik
artar.
B, OB YB
24 adet onda birlikten, erli

8 adet onda birlik grup elde
edilir. Geriye kalan 0dr.
B, OB YB
3 adet yzde birlikten

erli 1 yzde birlik grup
elde edilir.
Geriye kalan 0 dr.
Sra Sizde
1.
a) 5 ' 0, 4 = 5 '
10 50
4
= 5.
=
= 12, 5
4
4
10
b) 18 ' 0,6 =
c) 27 ' 0,9 =
d) 63 ' 0,7 =
e) 15 ' 0,8 =
f) 19 ' 9,8 =
) 3 ' 0,4 =
h) 2 ' 0,32 =
i) 16 ' 0,5 =
j) 12 ' 0,3 =
241
2.
a)
0, 5 ' 4 =
5
5 .1
5 # 25
125
'4 =
=
=
= 0, 125
10
10 4 40 # 25 1000
b) 0,45 ' 5 =
c)
0,12 ' 5 =
d) 4,5 ' 15 =
3.
Aadaki ondalk gsterimi verilen saylarla blme ilemlerini yapnz.
a) 0, 8 ' 0, 2 =
b) 5,2 ' 0,13 =
c) 0,9 ' 0,5 =
d) 5,5 ' 0,11 =
e) 1,8 ' 0,01 =
f) 3,6 ' 0,06 =
) 2,7 ' 0,3 =
h) 5,6 ' 1,4 =
4.
Aadaki blme ilemlerinde boluklar doldurunuz.
a) 3,5 '
d) 7 ' 14 =
242
0, 8 0, 8 # 10 8
=
= =4
0, 2 0, 2 # 10 2
=7
b)
' 1,2 = 4
c) 8 '
e)
' 10 = 0,4
f)
= 0,5
' 0,3 = 27,5
5.
a) 0,2 5
b)
d) 35 0,7
e) 7,2 18
4 0,16
c) 0,8 0,02
f) 4,5 1
6.
Mandrada bulunan 6000 litre st, 0,5er litrelik kutulara doldurulursa ka adet
kutuya ihtiya vardr?
7.
Bir varilde bulunan 228,4 litre yakt 16 arabaya eit olarak paylatrlacaktr. Her
arabann deposuna ka litre yakt konulmaldr?
8.
10 katl bir apartmann ykseklii 32 mdir. Apartmann girii yerden 1 m yksek

olduuna gre apartmandaki her katn ykseklii ka mdir?
9.
12,5 ton kmr 4 aile eit ekilde paylaacaktr. Ailelerden her biri ka ton
kmr alr?
10. Bir blme ileminde blnen 45 blen 8 ise blm katr?
243
Ondalk Gsterimi Verilen Saylar 10, 100 ve 1000

ile Ksa Yoldan arpma ve Blme
Hatrlayalm
Sfrdan farkl bir doal sayy 10 ile arparken saynn sana bir sfr, 100 ile
arparken saynn sana iki sfr, 1000 ile arparken saynn sana sfr atlr.
rnek 12 . 10 = 120
12 . 100 = 1200
12 . 1000 = 12000
10un kat olan sayy 10 ile blerken saydan bir sfr, 100n kat olan sayy 100 ile blerken saynn sandan iki sfr, 1000in kat olan sayy 1000
ile blerken saynn sandan sfr silinir.
36000 ' 10 = 3600
36000 ' 100 = 360
36000 ' 1000 = 36
Birlikte Yapalm 1
Bir krtasiyeci, toptancsndan tanesi 1,225 TL olan kalemlerden 10arl, 100erli ve
1000erli birer paket almak istiyor. Her paket iin kaar TL der?
zm
Alnan 10luk paket iin;
1225 .
12250
1, 225 . 10 =
10 =
= 12, 25 TL
1000
1000
ya da 1,225 . 10 = 12,25 TL
Ondalk gsterimi verilen sayy 10 ile arparken virgl bir basamak saa kaydrlr.
Alnan 100lk paket iin;
1225 .
122500
1, 225 . 100 =
100 =
= 122, 5 TL
1000
1000
ya da 1,225 . 100 = 122,5 TL
Ondalk gsterimi verilen sayy 100 ile arparken virgl iki basamak saa kaydrlr.
Alnan 1000lik paket iin;
1225 .
1225000
1,
1225 . 1000 =
1000 =
= 1225 TL
1000
1000
ya da 1,225 . 1000 = 1225 TL der.
Ondalk gsterimi verilen sayy 1000 ile arparken virgl basamak saa kaydrlr.
244
Sra Sizde
Aadaki tabloda arpma ilemi iin bo braklan yerleri tamamlaynz.
x
0,2
0,6
10
100
20
1000
200
1,22
0,08
12,125
6,12
48,7
19,16
0,001
Birlikte Yapalm 2
Sinem, kulland kurun kaleminin boyunu 123,5 mm olarak lmtr. Kurun kalemin boyunu cm, dm, m olarak ifade edelim.
zm
Milimetre, santimetrenin onda biri olduu iin 10a bleriz.
123, 5 ' 10 =
1235
1235 1
1235
' 10 =
$
=
= 12, 35 cm
10
10 10
100
ya da 123,5 ' 10 = 12,35 cm

Ondalkl gsterimi verilen saylar 10a blerken virgl bir basamak sola kaydrlr.
Milimetre, desimetrenin yzde biri olduu iin 100e bleriz.
123, 5 ' 100 =
1235
1235 . 1
1235
' 100 =
=
= 1, 235 dm
10
10 100 1000
ya da 123,5 100 = 1,235 dm

Ondalkl gsterimi verilen saylar 100e blerken virgl iki basamak sola kaydrlr.
Milimetre, metrenin binde biri olduu iin 1000e bleriz.
1235
1235 . 1
1235
123, 5 ' 10 =
' 1000 =
=
= 0, 1235 m
10
10 1000 10000
ya da 123,5 ' 1000 = 0,1235 m
Ondalkl gsterimi verilen saylar 1000e blerken virgl basamak sola kaydrlr.
245
Sra Sizde
1.
Aadaki blme ilemlerini ksa yoldan yapnz.
a) 20,8 ' 10 =
b) 20,8 ' 100 =
c) 20,8 ' 1000 =
d) 126,3 ' 10 =
e) 126,3 ' 100 =
f) 126,3 ' 1000 =
) 1,1 ' 10 =
h) 1,1 ' 100 =
i) 1,1 ' 1000 =
j) 12 ' 10 =
k) 129 ' 100 =
l) 12987 ' 1000 =
2.
Bir toptancnn rn al- sat ilemleri ile ilgili bilgiler aadaki tablodadr. Verilenlerden yararlanarak tablodaki boluklar doldurunuz.
rn
Marul
Tere
Eki Ot
Yeil Soan
Dereotu
Maydanoz
Krmz Lahana
rn
Marul
Tere
Eki Ot
Yeil Soan
Dereotu
Maydanoz
Krmz Lahana
4.
A . 100 = 278
rnleri Al Fiyat Tablosu

denen Toplam
Miktar
cret
750 TL
1000 TL
55 TL
6,5 TL
850 TL
1500 TL
1000 adet
100 ba
100 ba
0,85 TL
0,65 TL
1000 ba
2,5 TL
rn Sat Fiyat Tablosu

Miktar
Adet veya Ba
Sat Fiyat
1000 adet
0,95
1000 adet
0,65
100 ba
100 ba
1000 ba
600 adet
Adet veya Ba
Al Fiya
0,75 TL
0,5 TL
3,2
Alnan Toplam
cret
1300
0,85 TL
0,65 TL
110 TL
128 ' B = 1,28
Yukardaki verilenlere gre A + B sonucunu bulunuz. kan sayy zmleyiniz.
246
4.
Aadaki kutucuklarda verilen saylar, stlerinde verilen say ve ilemlere gre

ksa yoldan yapp sonularn ilgili kutucuklara yaznz.
10
a)
5
b)
100
1000
10
50
10
100
10
10
4,6
...
100
10
10
1000
10
100
10
46
d)
5.
20
10
2,15
0,5
0,2
c)
100
21,5
215
0, 215
21,5
Bir krtasiyeci toptancdan krtasiye malzemelerini onarl yzerli ve binerli paketler halinde alacaktr. rnlerin birim fiyatlar aadadr. rnlerin birim fiyatlarna gre boluklar doldurunuz.
RN B7R7M F7YAT/
A4 kad = 0,02 TL, Kuru Boya = 1,02 TL, Pergel = 0,75 TL, Silgi = 0,2 TL,
Kalem = 0,45 TL
Onluk paket fiyatlar
Yzerli paket fiyatlar
Binerli paket fiyatlar
A4 kad = 0,02 . 10 = 0,2 TL A4 kad = 0,02 . 100 = 2 TL A4 kad = 0,02 . 1000 = 20 TL

Kuru Boya = . Kuru Boya = . Kuru Boya = .
Pergel = .. Pergel = .. Pergel = ..
Silgi = ... Silgi = ... Silgi = ...
Kalem = .. Kalem = .. Kalem = ..
247
7lemlerin Sonucunu Tahmin Etme

Herhangi bir ilemin veya problemin sonucunu tahmin ederken deiik strateiler
kullanlr.
Aadaki tabloya tahminlerinizi ve gerek sonular yazarak karlatrnz. Tahmininizle gerek sonular karlatrnz.
Tahmin
Gerek sonu
Snfn ykseklii
Karmzn uzunluu
Bir gn ka dakika?
Yaadmz ilin nfusu
Gerek sonuca yakn kan tahminlerinizi yaparken hangi strateileri kullandnz aklaynz.
Birlikte Yapalm 1
Harun amca, olunun dn iin sarraftan 20 g bilezik alacaktr. Bileziin gram
89,95 TL olduuna gre Harun amcann bilezie verecei paray tahmin edelim. Gerek
sonucu ilem yaparak hesaplayalm.
zm
Tahmini, yuvarlama strateisi kullanarak yapalm.
Harun amca 1 g iin dedii 89, 95 TLyi yaklak olarak 90 TLye alabiliriz. Dolays ile
sonu 90 . 20 = 1800 TL olarak tahmin edilebilir.
7lemi yaparak 89,95 . 20 = 1799 TL buluruz.
Fark 1800 1799 = 1 TL olur.
248
Birlikte Yapalm 2
34,5 + 34,3 + 34,1 + 33,6 + 33,8 ileminin sonucunu tahmin edelim.
zm
1. Yol
Toplama ilemindeki ondalk gsterimi verilen saylarn deerleri birbirine yakndr. Saylarn tamam 34e yakndr. 5 ile 34 arplarak sonu tahmin edilir.
5 . 34 = 170
7lem yaplarak 34,5 + 34,3 + 34,1 + 33,6 + 33,8 = 170,3 bulalm.
Tahminimiz gerek sonuca yakndr.
Ondalk gsterimi verilen saylar, belirli bir deere veya deerlere yakn ise ondalk gsterimi verilen saylar bu deer veya deerler kabul edilerek sonu tahmin
edilebilir.
2. Yol
nce tam ksmlar kendi ilerinde toplayalm.
34 + 34 + 34 + 33 + 33 = 168
Sonra kesir ksmlar aadaki gibi yaklak olarak toplayalm.
0,5 + 0,6 + 0,3 , 1,5
0,8 + 0,1 , 1
Daha sonra tam ve kesir ksmlarnn toplamalarn beraberce toplarsak, tahminimiz

168 + 1,5 + 1 = 170,5 olur.
Ondalk gsterimi verilen saylarda ilem sonucu tahmin edilirken tam ksmlar
ayr toplanr, kesir ksmnn toplamnn yaklak deeri bulunarak tam ksmn sonucuna eklenerek yaplabilir.
249
Sra Sizde
1.
Aada ondalk gsterimi verilen saylarla toplama ve karma ilemlerinde kesir

ksmlar birler basamana yuvarlayarak ilemlerin sonularn tahmin ediniz.
a) 2,8 + 3,4 , 3 + 3 = 6
b) 17,4 5,96 ,
c) 3,1 + 4,5 ,
d) 21,8 + 3,6 ,
e) 67,8 6,75 ,
f) 19,12 + 6,45 ,
) 78,9 16,7 ,
h) 18 + 11,789 ,
i) 5 0,97 ,
2.
3.
j) 17 5,6 ,
Aada ondalk gsterimi verilen saylarla arpma ilemlerinde uygun basamaa yuvarlama yaparak sonularn tahmin ediniz.
a) 4,9 . 6 , 30
b) 7,9 . 15 ,
c) 7,8 . 9 ,
d) 99,6 . 5 ,
e) 68,25 . 10 ,
f) 99,9 . 25 ,
Aada ondalk gsterimi verilen saylarla blme ilemlerinin sonularn tahmin ediniz. Daha sonra ilemleri hesap makinesi ile yaparak gerek sonularn
bulunuz. Gerek sonularla tahminlerinizi karlatrnz.
Tahmin
250
Gerek Sonu
Tahmin
Gerek Sonu
45 ' 0,5 ,
45 ' 0,5 =
0,8 ' 1,6 ,
0,8 ' 1,6 =
32 ' 0,8 ,
32 ' 0,8 =
4,5 ' 9 ,
4,5 ' 9 =
66 ' 1,1 ,
66 ' 1,1 =
0,6 ' 24 ,
0,6 ' 24 =
72 ' 2,4 ,
72 ' 2,4 =
9,1 ' 13 ,
9,1 ' 13 =
19 ' 3,8 ,
19 ' 3,8 =
8,1 ' 0,09 ,
8,1 ' 0,09 =
245 ' 0,2 ,
245 ' 0,2 =
0,25 ' 0,125 ,
0,25 ' 0,125 =
4.
Aada ondalk gsterimi verilen saylarla ilgili ilemlerin sonularn uygun

strateiler kullanarak tahmin ediniz.
a) 15,2 + 14,8 + 15,1 + 14,5 =
b) 1,2 + 6,7 + 4,3 + 5,5 =
c) 3,5 + 3,6 + 2,7 + 1,4 + 3 =
d) 124,7 + 74,8 + 12,5 + 11,6 =
e) 34,4 + 30,1 + 38,7 + 54,5 =
f) 65,9 + 31,6 + 28,4 + 82,2 =
5.
Aada istenen bilgileri nce tahmin ediniz. Sonra eitli kaynaklardan aratrarak gerek sonular bulunuz.
a) Bir ii arnn mr ortalama ka gndr?
b) Karncalarn ka aya vardr?
c) Ahtapotlarn ka tane kalbi vardr?
d) Dnya ile Ay arasndaki mesafe ka km dir?
e) Saatte 8 litre su damlatan bir musluk 10 ylda ka litre su israfna neden olur?
251
Ondalk Gsterimlerle Wroblem zme

Birlikte Yapalm 1
Bir ay reticisi 3600 kg ya ay toplamtr. 4,5 kg ya aydan 1 kg kuru ay elde edilmektedir. retici 1 kg kuru ay 10,5 TLye satmaktadr. Buna gre,
a) retici toplad ya aydan ka kg kuru ay elde eder?
b) retici toplam ka TL kazanr?
zm
a)
Problemi Anlama
3600 kg ya ay var. 1 kg kuru ay 4,5 kg ya aydan elde edilmektedir. Toplam
aydan ne kadar kuru ay elde edilecei istenmektedir.
Plan yapma
3600 kg ya aydan ne kadar kuru ay elde edileceini bulmak iin 3600 4,5e
blmeliyiz.
Plan hyulama
3600 ' 4, 5 = 3600 '
45
10 3600 . 10
= 3600 .
=
= 800 kg kuru ay elde edilir.
45
45
10
zm Deerlendirme
800 ile 4,5i arpalm.
5
45 36000
800 . 4
= 800 .
=
= 3600
10
10
10
b) Problemi Anlama
800 kg kuru aymz vard. 1 kilogram 10,5 TLden satlrsa kazanlacak miktar
ka TLdir?
Plan hyulama
800 . 10, 5 = 800 .
105
10
= 8400 TL kazanr.
Problemin zmn Kontrol Etme
8400 10,5 e blelim.
8400 ' 10,5 = 8400 ' 10
= 8400 .
252
10
= 800
105
5
105
= 8400 '
10
10
Sra Sizde
1.
Nur bebek bir gnde 0,45 litre st imektedir. Stn litresi 2,8 TL ise;
a) 7ki ayda Nur bebek ka litre st ier? (Bir ay 30 gn)
b) 7ki ayda Nur bebein itii st iin ailesi ka TL der?
2.
Bir tatl ustas kilogram 8,5 TL masrafla bir gnde 125 kg tatl retiyor. rettii
tatllarn kilogramn 12,2 TLye satyor;
a) Tatl ustas bir gnde rettii tatl iin ka TL masraf eder?
b) Bir gnlk tatl satndan ka TL kazanr?
Birlikte Yapalm 2
Gda
Simit
Tost
Ayran
Brek
Su
Adet
4
2
5
2
5
Birim Fiyat TL)

0,75
1,25
0,80
1,5
0,3
Ahmet, Hasan, 7brahim, Kayra ve Tarkn toplam harlklar 20 TLdir. Be arkada le

aras okul kantininden tablodaki rnleri satn alyorlar.
a) Alverie toplam ka TL deme yaplmaldr?
b) Kii bana ka TL demilerdir?
c) Para zerini eit paylatklarna gre her biri kaar TL alr?
zm
a) Problemi Anlama
Tanesi 0.75 TLden 4 simit, tanesi 1,25 TLden 2 tost, kutusu 0,80 TLden 5 kutu
ayran, tanesi 1,50 TLden 2 brek, kutusu 0,30 TLden 5 kutu su alnacaktr. Bunlara yaplacak demeyi bulalm.
Plan Yapma
Alnan gdalarn adet fiyatlaryla kaar adet alndklarn arpalm kan sonularn tek tek toplayalm.
253
Plan hyulama, Problemi zme ve zm Deerlendirme

Gda
Adet
Birim Fiyat
denen cret
0,75 TL
7lem
4 . 0,75 =
Simit
Tost
1,25 TL
2 . 1,25 =
2,5 TL
Ayran
0,80 TL
5 . 0,80 =
4 TL
Brek
1,50 TL
2 . 1,50 =
3 TL
Su
0,3 TL
5 . 0,3 =
1,50 TL
Toplam
3 TL
14 TL
zm kontrol etmek iin toplananlar karlabilir.

b) Kii ba denecek creti bulalm.
14 TL denen toplam paray 5 kiiye paylatralm. Yani 14, 5e blelim.
Her biri 14 ' 5 =
c)
14 28
=
= 2, 8 TL der.
5
10
Kii ba alnacak para stn hesaplayalm.

Toplam paradan denen toplam paray karalm.
20 14 = 6 TL para st
6 TL para stn kii saysna blelim.
6 12
6 '5 = =
= 1, 2 TL
5 10
Sra Sizde
1.
Elma Fidan 14,6 TL

Erik Fidan 12,5 TL
Ceviz Fidan 16, 5 TL
Armut Fidan 18,8 TL
Bahvan Recep amca fidancdan 6 elma, 3 ceviz, 5 erik, 5 armut fidan almak
istiyor,
a)
Sadece elma ve armut fidanlarn alrsa ka TL der?
b) Sadece erik ve ceviz fidanlarn alrsa ka TL der?

c) Bahvan Recep amcann 376,5 TL paras olduuna gre fidanlarn tamamn
alrsa elinde ka TLsi kalr?
254
2.
YAK/T
F7YAT
BENZ7N
4,95 TL
MOTOR7N
4,35 TL
LPG
2,85 TL
Yakt istasyonu 1 saat ierisinde 26,4 litre

benzin 35,2 litre motorin ve 84,8 litre LPG satyor;
a) Bir saatte satlan benzinden elde edilen para ne kadardr?

b) Bir saatte motorin ve LPG satndan elde edilen para ne kadardr?
c) Bir saatte toplam ka liralk sat yapmtr?
3.
Merve Hanm pazardan kilogram 2,4 TL olan biberden 1,25 kg, kilogram
1,25 TL olan karpuzdan 6,5 kg, kilogram 1,5 TL olan domatesten 4 kg ve kilogram 1,2 TL olan salatalktan 2 kg almtr;
a) Biber ve karpuza ka TL demitir?
b) Domates ve salatala ka TL demitir?
c) Merve Hanm pazara 50 TL ile gittiine gre geriye ka TLsi kalr?
Birlikte Yapalm 3
Kaymak makinesi ile 12 litre stten 1 kg kaymak
elde edilmektedir. Elde edilen 1 kg kaymaktan ise
0,75 kg tereya yapldna gre;
a)
240 litre stten ka kg tereya elde edilir?
b) Bir kg tereya 23,5 TL ye satldna gre,

tereyandan ka TL kazanlr?
c)
60 kg tereya yapmak iin ka kg st gerekir?
zm
a)
Ne kadar tereya elde edileceini bulalm.

240 kg stten, 240 ' 12 = 20 kg kaymak
1kg kaymaktan 0,75 kg tereya elde edilir ise 20 kg kaymaktan kacak tereyan bulalm.
20 . 0, 75 = 20 .
75
20 . 75
=
= 15 kg tereya elde edilir.
100
100
255
b) Kazanlan paray bulalm.

1 kg ya 23,5 TL ise
15 kg tereyadan elde edilecek paray bulmak iin 15 ile 23,5i arpalm.
15 . 23, 5 = 15 .
c)
235
= 352, 5 TLdir.
10
60 kg tereya iin gereken st bulalm.

nce 60 kg tereya iin gerekli kayma bulalm.
1 kg kaymaktan 0,75 kg tereya elde edilir.
60 ' 0,75 = 60 '
75
100
= 60 .
= 80 kg kaymak
75
100
80 kg kaymak iin gereken st bulalm.

80 . 12 = 960 litre ste ihtiya vardr.
Sra Sizde
Ali Bey evinin d cephesine yaltm yaptracaktr. Evinin d cephesi 110 m2 dir. Ali Bey
bu i iin bir m2 ye 16,5 TL malzeme, 14,4 TL iilik creti deyecektir. Buna gre;
a)
Ali Bey malzemeye ka TL der?
b) Ali Bey iilik iin ka TL der?

c)
256
Ali Bey bu i iin 3500 TL ayrmtr. Ayrlan para yeterli midir?
BLM DE)ERLEND7RME
1.
Aadaki yldzlar zerinde ondalk gsterimi verilen saylar, her yldzda aaya doru 2,1 artmaktadr. Bo braklan yldzlara uygun saylar yazarak istenen
ilemi yapnz.
48,6
2,1
50,7
4,2
Bu ilemde sonucu bulmak

iin baka yollar deneyiniz.
A+B
2.
Mehmetin evi ile okulu aras 2,54 kmdir. Mehmet okuluna iki gn yryerek
gidip gelmitir. Mehmet, iki gnde toplam ka km yol yrmtr?
3.
Adanada bir ifti tarlasndan 19 875 kg buday, 2345 kg arpa hasat etmitir.
Budayn kilogram 0,89 TLden, arpann kilogram 0,7 TLden satlrsa iftinin
eline toplam ka TL geer?
4.
Aadaki arpma ilemlerinde bo braklan yerleri doldurunuz.

a) 8 .
b) 2,7 .
5.
= 4,8
= 8,1
c)
d) 1,5 .
. 0,2 = 1
=3
bkran teyze misafirlerine ili kfte yapmak iin 0,8 kg et alm. Bir ili kfte iin
0,02 kg et kullandna gre, bkran teyze bu etten ka tane ili kfte yapar?
257
BLM DE)ERLEND7RME
6.
Bir tavuk iftlii sahibi iftlikteki tavuklardan 720 tanesini satmtr. Satlan tavuklar, tm tavuklarn 0,18ini oluturduuna gre balangta iftlikte ka tavuk vardr?
7.
Drmc Kazm hsta bir tavuk drm iin 0,075 kg et kullanmaktadr. Kazm
hstann bir haftalk tavuk drm sat says aada belirtilmitir. Bir haftada
satt drmler iin kulland et miktarlarn bularak boluklara doldurunuz.
Pazartesi = 200 drm 200 . 0,075 =

Sal = 300 drm
. 0,075 =
aramba = 200 drm =
Perembe = 300 drm =
Cuma = 200 drm =

Cumartesi = 400 drm =
=
.
Toplam =
8.
258
hzunluk llerinden yararlanarak, aadaki boluklar doldurunuz.

2 mm =
cm
2 mm =
dm
2 mm =
45 mm =
cm
45 mm =
dm
45 mm =
178 mm =
cm
178 mm =
dm
178 mm =
2341 mm =
cm
2341 mm =
dm
2341 mm =
BLM DE)ERLEND7RME
9.
Sa 7,5 TL
Sakal 6,5 TL
Sa sakal 12,5 TL
Berber Hasan bir gnde 12 sa, 6 sakal, 5 sa sakal tra yapmaktadr. Hasan gnlk kazancnn
0,25ini dkkan masraflar iin ayrdna gre;
a) Hasan bir gnde toplam ka TL elde etmitir?

b) Hasan kazancnn ne kadarn dkkan masraflarna ayrmtr?
c) Hasan gnn sonunda ka TL kazanmtr?
10. Bir aile bir ayda 17m3 su, 250 m3 doalgaz, 175 kiloatt saat elektrik tketmektedir. Suyun metre kp 2,81 TL, doalgazn metre kp 1,1 TL ve elektriin
kiloatt saati 0,29 TL olduuna gre;
a) Bu ailenin bir ayda suya, doalgaza ve elektrie dedii toplam miktar ka
TLdir?
b) Ailenin aylk geliri 2320 TL olduuna gre yukardaki faturalar dedikten
sonra geriye ka TL kalr?
Aratralm
lkemizde yaklak 20 milyon aile yaamaktadr.

1.
Her ailenin gnde bir ekmei israf olmaktan kurtardn dnrsek, lkemizde
bir ylda ka ekmein israf olmaktan kurtulacan bulalm.
2.
Bir ylda tasarruf edilen ekmein maliyetini hesaplayalm.
3.
Bir okulun ina maliyeti yaklak 5 000 000 TL ise bir ylda tasarruf edilen ekmek
ile ylda ka tane yeni okul yaplabileceini bulalm.
4.
Ayn ilemi elektrik ve su ile yaplabilecek tasarruflar iin de hesaplayalm.
5.
Baka hangi alanlarda tasarruf yaplabileceini aratralm.
259
Kavramlar
Oran
Birimli Oran
Birimsiz Oran
BLM 3
Oran
Neler reneceiz?
okluklar karlarmada oran kullanmay ve oran farkl biimlerde gstermeyi
reneceiz.
Bir btnn iki paraya ayrld durumlarda iki parann birbirine veya her bir
parann btne orann belirlemeyi;
oranlardan biri verildiinde dierini bulmay reneceiz.
Ayn veya farkl birimlerdeki iki okluun
birbirine orann belirlemeyi reneceiz.
okluklar Oran ile Karlarma ve Farkl

Biimlerde Gsterme
Gnlk yaantmzn birok alannda iki okluu karlatrmada farknda olarak ya
da olmadan oran kavramn kullanmaktayz. Oranla ilgili olarak bebeklerin boy kilo
oran, kz renci saysnn erkek renci saysna oran, eker miktarnn meyve suyuna oran, niversite mezunlarnn lise mezunlarna oran, dolarn Trk Lirasna sat oran, alnan yolun zamana oran, alnan yolun tketilen yakt miktarna oran, bir
fotoraf ya da bir haritann kltlme oran gibi rnekler verilebilir.
Birlikte Yapalm 1
1 bardak
limon suyu
4 bardak su
l bardak olmak zere limonata hazrlamak iin gerekli olan su

ve limon suyu miktar yanda verilmitir. Buna gre aadaki sorular cevaplayalm.
a)
Limonata hazrlamak iin gerekli olan limon suyu miktaryla su miktarn kyaslayalm.
b) Limon suyu miktar ile limonata miktarn kyaslayalm.
c) Su miktar ile limonata miktarn kyaslayalm.
zm
Limonata hazrlamak iin 1 bardak limon suyu miktarna karlk 4 bardak suya
ihtiya vardr. Bu iki okluk arasndaki kyaslama miktar 1e 4tr.
b) Bu limonatada 1 bardak limon suyu miktarlarna karlk toplam 5 bardak limonata vardr. Limon suyu ile limonata arasndaki kyaslama miktar 1e 5tir.
c) Bu limonatada 4 bardak su miktarna karlk toplam 5 bardak limon suyu vardr.
Su miktar ile limon suyu arasndaki kyaslama miktar 4e 5tir.
a)
Ayn veya farkl birimle llen iki okluun (niceliin) llerinin birbirine blnerek karlatrlmasna oran denir.
a ve b iki okluk olmak zere, ann bye oran a b eklinde gsterilir. Oran iin
sembol kullanlr. a b gsterimi ann bye oran eklinde okunur.
Yukardaki limonata rneinde olduu gibi, limon suyu miktarnn su miktarna oran 1e 4
olup, bu oran sembol ile 1 4 eklinde gsterilir ve 1in 4e oran eklinde okunur.
261
Birlikte Yaplm 2
Ahmetin farkl renklerdeki 12 boya kalemi yanda verilmitir. Buna gre aadaki sorular cevaplayalm.
Ahmetin kalemleri
a)
Krmz kalem saysnn yeil kalem saysna oran nedir?
b) Krmz kalem saysnn mavi kalem saysna oran nedir?

c)
Mavi kalem saysnn yeil kalem saysna oran nedir?
d) Krmz kalem saysnn toplam kalem saysna oran nedir?

e)
Yeil kalem saysnn toplam kalem saysna oran nedir?
f)
Mavi kalem saysnn toplam kalem saysna oran nedir?
zm
Ahmetin 3 krmz, 4 yeil, 5 mavi olmak zere toplam 12 kalemi vardr. Buna gre;
a)
Krmz kalem saysnn yeil kalem saysna oran 3e 4 olup, bu oran 3 4tr.
b) Krmz kalem saysnn mavi kalem saysna oran 3e 5 olup, bu oran 3 5tir.
c)
Mavi kalem saysnn, yeil kalem saysna oran 5e 4 olup, bu oran 5 4tr.
d) 3 krmz kaleme karlk toplam 12 kalem olduundan krmz kalem saysnn

toplam kalem saysna oran 3e 12 olup, bu oran 1 4tr.
e)
Yeil kalem saysnn toplam kalem saysna oran 4e 12 olup, bu oran 1 3tr.
f)
Mavi kalem saysnn toplam kalem saysna oran 5e 12 olup, bu oran 5 12dir.
Bir orann kyaslanan deerlerini
ayn say ile arpmak veya
blmek oran deirmez.
262
Oran ile gsterilen okluklarda kesirlerde olduu gibi sadeletirme yaplr. Bu

4
1
oran, en sade biimde ifade edilir.
= rneinde olduu gibi, 4 12 oran da
12 3
1 3 oran biiminde ifade edilir.
Birlikte Yapalm 3
beyma, 300 sayfalk kitabnn 60 sayfasn pazar gn, geri kalan
da hafta ii okumutur. Buna gre;
a)
beymann pazar gn okuduu sayfa saysnn kitabn tamamna oran nedir?
b) beymann hafta ii okuduu sayfa saysnn kitabn tamamna oran nedir?

zm
a)
beymann kitabnn tamam 300 sayfa olup, pazar gn kitabnn 60 sayfasn

okumutur. beymann pazar gn okuduu sayfa saysnn toplam sayfa saysna oran;
Pazar gn okunan sayfa says Kitabn toplam sayfas = 60 300 = 1 5tir.
1
Bu kyaslama oranna karlk gelmektedir.
5
b) beyma kitabnn 240 sayfalk ksmn hafta ii okumutur. Buna gre beymann
hafta iinde okuduu sayfa saysnn toplam sayfa saysna oran;
Hafta ii okunan sayfa says Kitabn toplam sayfas = 240 300 = 4 5tir.
4
Bu kyaslama oranna karlk gelmektedir.
5
Bir btnn iki paraya ayrld durumlarda iki parann birbirine veya her bir
parann btne oran kesir ile ifade edilebilir.
a
Bu tr oranlarda ann bye oran a b, a b ya da
eklinde kesir biiminde
b
gsterilebilir.
263
Birlikte Yapalm 4
Aadaki tabloda bir okulun altnc snf ubelerinde renim gren kz ve erkek renci saylar verilmitir. Tabloya gre aadaki sorular cevaplayalm.
Altnc Snfta renim Gren Kz ve Erkek renci Saylar
bube
Kz
Erkek
6A
10
15
6B
12
10
6C
12
a) 6 A snfndaki kz renci saysnn erkek renci saysna orann bulalm.

b) 6 B snfndaki erkek renci saysnn toplam erkek renci saysna orann
bulalm.
c) 6 C snfndaki kz renci saysnn toplam renci saysna orann bulalm.
d) Altnc snfta renim gren kz renci saysnn erkek renci saysna orann
bulalm.
zm
Her bir ubede renim gren kz ve erkek renci saylar ile toplam renci saylarn
bulalm.
bube
6A
6B
6C
Toplam
a)
Kz
10
12
8
30
Erkek
15
10
12
37
Toplam
25
22
20
67
Bu rnekte olduu gibi baz

oranlar belirlemede toplam
mevcudu bulmak gerekebilir.
6 A ubesindeki kz renci saysnn erkek renci saysna orann bulalm.

Kz renci says Erkek renci says = 10 15 = 2 3 olup, bu oran 2ye 3tr.
b) 6 Bdeki erkek renci saysnn toplam erkek renci saysna oran;

6 Bdeki erkek renci says Toplam erkek renci says = 10 37 olup, bu
oran 10a 37dir.
c)
6 C snfndaki kz renci saysnn toplam renci saysna oran;

6 Cdeki kz renci says Toplam renci says = 8 67 olup, bu oran
8e 67dir.
d) Kz renci saysnn ve erkek renci saysna oran;

Toplam kz renci says Toplam erkek renci says = 30 37 olup, bu oran
30a 37dir.
264
Sra Sizde
1.
7stanbul - Ankara seferini yapan bir yolcu otobsnde 25 kadn ve 20 erkek bulunmaktadr.
Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) Kadn yolcu saysnn erkek yolcu saysna oran nedir?

b) Otobsteki kadn yolcu saysnn toplam yolcu saysna oran nedir?
c) Otobsteki erkek yolcu saysnn toplam yolcu saysna oran nedir?
2.
Hafta sonunda 8 A snfndaki rencilerden 10u futbol, 8i basketbol oynam ve 6s da yzmeye gitmitir. Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) Hafta sonunda 8 A snfnda futbol oynayan renci saysnn basketbol
oynayan renci saysna oran nedir?
b) Basketbol oynayan renci saysnn yzmeye giden renci saysna oran
nedir?
c) Futbol oynayan renci saysnn yzmeye giden renci saysna oran nedir?
3.
Aadaki tabloda farkl meyve bahesinde yer alan kiraz ve elma aalarnn
says ve bu aalara ait baz oranlar verilmitir. Tablodaki boluklar doldurunuz.
Meyve Bahesindeki Aa Saylarna 7likin Baz Oranlar
Meyveler
/.Bahe
Toplam Kiraz Aac Elma Elma Aac Toplam

Aa Says
Aac
Meyve Aac
40
60
//.Bahe
///.Bahe
60
35
41 19
35 61
265
4.
Bir meyveli iecekte meyve oran 40tr. Buna

gre aadaki sorular cevaplaynz.
a) Bu meyveli iecekte kullanlan su miktarnn meyveli iecek miktarna oran

nedir?
b) Bu meyveli iecekte kullanlan su miktarnn meyve miktarna oran nedir?
c) Ayn oranda hazrlanan 200 mLlik bir meyveli iecekte kullanlan su miktar
ile meyve miktar ne olur?
5.
Bir irkette alanlarn
2
si 7ngilizce bilmektedir. Buna gre;
3
a) 7ngilizce bilenlerin saysnn, bilmeyenlerin saysna oran nedir?

b) Bu irkette 60 kii alyorsa 7ngilizce bilenlerin saysn bulunuz.
6.
Aadaki kare eklindeki blgenin yarsn sarya,
1
ini maviye ve geriye kalan
3
da krmzya boyaynz. Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.

a) Sarya boyal alann maviye boyal alana oran nedir?
b) beklin kata ka krmzya boyanmtr?
266
Ayn veya Farkl Birime Sahip okluklar Oran ile

Karlarma
Baz durumlarda ayn birime (adet, uzunluk, arlk, hacim, vb) sahip iki okluk
oran yoluyla karlatrlr. Bazen de farkl birime sahip iki okluu karlatrma
ihtiyac duyarz. rnein, bir maden suyundaki kalsiyum oran, deniz suyundaki
tuz miktarnn su miktarna oran, bir trenin ald yolun zamana oran gibi. Bu blmde ayn veya farkl birime sahip iki okluun orann reneceiz.
Baz Meyvelerin Enerji ve Potasyum Deerleri

Meyve (100 gr)
Enerji (Kilo Kalori)
Potasyum (mg)
Karpuz
26
100
Elma
58
110
Krmz Erik
66
299
Kavun
33
251
Hurma
274
648
Avakado
167
604
Kivi
30
300
Hurma ile karpuzun sahip

olduklar potasyum
miktarlarnn oran nedir?
Kavun ile krmz eriin
sahip olduklar enerji
miktarlarnn oran nedir?
Birlikte Yapalm 1
Aadaki tabloda Ahmet ve Elife ait baz lmler verilmitir. Ahmete ait lm sonularnn Elife ait lm sonularna orann bulalm. Birimi varsa yazalm.
lm Sonular
Oran Birimi
llen
Oran
Var m?
zellik Ahmet Elif)
Ahmetin 5 kalemi, Elifin 3 kalemi vardr.

Ahmetin boyu 160 cm, Elifin boyu 150 cmdir.
Ahmetin arl 60 kg, Elifin arl 50 kgdr.
Bugn Ahmet 2,5 litre, Elif 2 litre su tketmitir.
Ahmet 18 yanda, Elif 15 yandadr.
Bu hafta Ahmet 80 TL, Elif ise 100 TL harcamtr.
267
zm
Ahmet ve Elif iin llen zellikleri ve lm sonularna ilikin oranlar yazalm.
lm Sonular
llen
zellik
Oran
Ahmet Elif)
Birimi
Ahmetin 5 kalemi, Elifin 3 kalemi

vardr.
Adet
5 Adet 3 Adet = 5 3
yok
160 cm 150 cm = 16 15
yok
Ahmetin boyu 160 cm, Elifin boyu

hzunluk
150 cmdir.
Ahmetin arl 60 kg, Elifin arl
50 kgdr.
Arlk
60 kg 50 kg = 6 5
yok
Bugn Ahmet 2,5 litre, Elif 2 litre su

tketmitir.
Hacim
2,5 litre 2 litre = 5 4
yok
Ahmet 18 yanda, Elif 15 yandadr.
Ya
18 ya 15 ya = 6 5
yok
Bu hafta Ahmet 80 TL, Elif ise 100 TL

harcamtr.
Para
miktar
80 TL 100 TL = 4 5
yok
Ayn birime sahip iki okluun oranlanmasnda birim sz konusu deildir. Bu tr

oranlara birimsiz oran denir.

(a) 7stiridye, salyangoz gibi canllarn kabuklarnda, am aac kozalann kvrmlarndaki spirallerde ve insan vcudundaki uzuv ve organlarda sabit bir oran vardr. rnein;insan yznn uzunluunun geniliine orannda, iaret parma
uzunluunun ilk iki boum uzunluuna orannda, gbek ile diz aras mesafenin
diz ile ayak ucu aras mesafeye orannda altn oran vardr. Ressamlar ve mimarlar, gze ho gelecek ekil ve yap tasarlarken altn oran kullanmaktadrlar.
(b) Trkiyenin ilk minyatr park olan Miniatrk, 02 Mays 2003 tarihinde 7stanbulda almtr. Miniatrk, dnyann en geni maket alanna sahip ve en ksa
srede tamamlanan minyatr kentidir. Trkiye ve Osmanl corafyasndan seilmi eserlerin 125 lekli maketlerinin yer ald Miniatrkte 126 maket
eser sergilenmektedir (httpminiaturk.com.tr).
268
Birlikte Yapalm 2
Fatma ile Elif beraber 30 dakikalk yrye kmlardr. Fatma 30 dakikada 1200 metre, Elif ise 1500 metre
yol yrmtr. Buna gre,
a)
Fatmann yrd yolun yrme sresine oran

nedir?
b) Elifin yrd yolun yrme sresine oran nedir?
zm
a)
Fatmann yrd yolun yry sresine

orann bulmak iin nce dakikay
saniye cinsinden ifade edelim.
Yry sresi = 30 dk = 30 . 60 sn = 1800 sn,
1 dk = 60 sn
Yolzaman oran kmsa
ya da msn ile ifade edilir.
Bu oran, hz anlamna
gelmektedir.
Fatmann yrd yol = 1200 m

Yrnen yolun zamana oran,
Yol Zaman = 1200 m 30 dk = 1200 m 1800 sn =
2
msndir.
3
b) Elifin yrd yol = 1500 m, yry sresi = 30 dk = 30 . 60 sn = 1800 sn olup

yrnen yolun zamana oran,
Yol Zaman = 1500 m 30 dk = 1500 m 1800 sn =
5
6
msndir.
Farkl birime sahip iki okluun oranlanmasnda birim kullanlr. Bu tr oranlara

birimli oran denir ve orann birimi belirtilir.
Birimli oranda ifade edilen orann bir karlnn ve anlamnn olmasna dikkat edilir. rnein; msn, kmsa, L g , vb.
269
Birlikte Yapalm 3
7rmik Helvas Malzemeleri
1 paket irmik
300 g tereya
12 litre st
500 g toz eker
100 g am fst
Yandaki listede irmik helvas yapm iin kullanlacak malzemelerin miktarlar verilmitir. Buna gre
aadaki oranlar bulalm.
a)
b)
c)
St miktarnn tereya miktarna orann bulunuz.

beker miktarnn st miktarna orann bulunuz.
am fstnn irmik miktarna orann bulunuz.
zm
a) 7rmik helvas iin st miktarnn tereya miktarna oran;
1
1
Lg olup, bu oran 1 L
St miktar (L) Tereya miktar (g) = L 300 g =
600
2
st iin 600 g tereyan ifade etmektedir.
b) beker miktarnn st miktarna oran;
beker miktar (g) St miktar (L) = 500 g 500 mL = 1 g mL = 1 kg L olup, bu
oran 1 kg eker iin 1 L st miktarn ifade etmektedir.
c)
am fstnn irmik miktarna oran;

am fst miktar (g) 7rmik miktar (paket) = 100 g 1 paket = 100 g paket
olup, bu oran 1 paket irmik miktarna karlk 100 g am fst miktarn ifade
etmektedir.
Birlikte Yapalm 4
Aadaki kutularn her birinde belirtilen miktarlarda meyve ve su kartrlarak meyve
suyu yaplmtr. Hangi kaptaki meyve oran en yksektir?
270
Kaysl
Meyve Suyu
60 g kays presi
beftalili
Meyve Suyu
50 g eftali presi
Vineli
Meyve Suyu
40 g vine presi
Muzlu
Meyve Suyu
50 g muz presi
100 mL su
60 mL su
80 mL su
150 mL su
zm
Meyve oran = Meyve miktar (g) su miktar (mL) olup her bir meyve suyundaki meyve
orann hesaplayalm.
Kays oran
beftali oran
Vine oran
Muz oran
60 g 100 mL =
50 g 60 mL =
40 g 80 mL =
50 g 150 mL =
3
5
5
6
g mL
g mL
1
2
g mL
1
3
g mL
Buna gre kaysl, eftalili, vineli ve muzlu meyve suyunun meyve miktar oranlar
3 5 1
1
18 25 15
10
ve
eklinde ifade edisrasyla , , ve olup bu oranlar srasyla , ,
30 30 30
30
5 6 2
3
lebildiinden meyve oran en fazla olan eftalili meyve suyudur.
Sra Sizde
1.
Aadaki gibi bir fotoraf erevesinin eni 180 mm boyu ise 30 cmdir. Buna
gre bu fotoraf erevesinin eninin boyuna orann bulunuz.
180 mm
30 cm
271
2. Aada verilen haftalk ders programnz doldurunuz.

Pazartesi
a)
b)
c)
d)
Sal
aramba
Perembe
Cuma
Trke ders saatinin toplam ders saatine orann bulunuz.

Matematik ders saatinin 7ngilizce ders saatine orann bulunuz.
Fen Bilimleri ders saatinin Grsel Sanatlar ders saatine orann bulunuz.
Siz de tablodan yararlanarak bir oran sorusu yazp, zmn yapnz.
3.
Ankara Eskiehir arasnda sefer yapan hzl tren,

1 saat 25 dakikada 240 km yol almaktadr. Buna gre
hzl trenin ald yolun zamana orann msn olarak
ifade ediniz.
4.
Aadaki tabloda 23 Haziran 2014 tarihi itibaryla baz lkelerinin para birimlerinin Trk Liras bakmndan deerleri yer almaktadr. Bir lkenin para biriminin
dier bir lkenin para birimine oran apraz kur olarak ifade edilmektedir. Hesap makinesi kullanarak tablodaki para birimlerinin dolar cinsinden apraz kur
oranlarn bulunuz.
Para Birimi
Avro )
Sat (TL)
2,90 TL
1 ABD Dolar ()
= ...
2,13 TL
272
7niliz Sterlini Kuveyt Dinar Rus Rublesi

3,62 TL
7,59 TL
0,06 TL
BLM DE)ERLEND7RME
1.
Bir okuldaki altnc snf ubelerinde renim gren kz ve erkek renci saylar
aada yer almaktadr. Aadaki sorular tabloya gre cevaplaynz.
6. Snfta renim Gren renci Saylar
bubeler
6A
6B
6C
6D
Kz
15
14
16
10
Erkek
10
10
14
16
Toplam
Toplam
a) 6 A snfndaki kz renci saysnn snf mevcuduna oran nedir?
b) 6 B snfndaki erkek renci saysnn snf mevcuduna oran nedir?
c) 6 C snfndaki kz renci saysnn erkek renci saysna oran nedir?
d) 6 D snf mevcudunun toplam renci saysna oran nedir?
e) Altnc snfta renim gren kz renci saysnn erkek renci saysna oran
nedir?
2.
Dikdrtgen eklindeki bir arsann eninin evresine oran
1
dir.
5
Buna gre bu
dikdrtgenin eninin boyuna oran nedir?
3.
1000 mLlik bir meyve suyundaki meyve z 300 mLdir.

Meyve suyundaki meyve z miktarnn su miktarna
oran nedir?
273
BLM DE)ERLEND7RME
274
BLM DE)ERLEND7RME
4.
Bir basketbol takm iin nerilen 4 adayn serbest at saylar aada verilmitir. En iyi serbest at yapan oyuncu hangisidir?
5.
Oyuncu
At says
7sabet says
Ahmet
35
25
Bekir
29
20
Mehmet
13
10
Hakan
27
20
Yandaki dikdrtgen eklindeki bir kartondaki taral blgenin

taral olmayan blgeye orann ifade ediniz.
6.
Trabzon Samsun arasnda seyahat eden bir

otobs saatte 90 km hzla yol almaktadr.
Buna gre otobsn ald yolun zamana orann msn cinsinden bulunuz.
7.
Bir ifti dikdrtgen eklinde farkl arsaya sahiptir. Bunlardan birincisinin boyutlar 90 m x 100 m, ikincisinin 190 m x 200 m, ncsnn ise 480 m x 500 mdir. Bu
tarladan hangisi kareye daha ok benzemektedir?
8.
Bir bahede 50 kiraz, 30 kays, 40 elma ve bunlardan farkl 20 meyve aac vardr. Buna gre bahedeki elma aalarnn tm meyve aalarna oran nedir?
275
BLM DE)ERLEND7RME
4.
Bir basketbol takm iin nerilen 4 adayn serbest at saylar aada verilmitir. En iyi serbest at yapan oyuncu hangisidir?
5.
Oyuncu
At says
7sabet says
Ahmet
35
25
Bekir
29
20
Mehmet
13
10
Hakan
27
20
Yandaki dikdrtgen eklindeki bir kartondaki taral blgenin

taral olmayan blgeye orann ifade ediniz.
6.
Trabzon Samsun arasnda seyahat eden bir

otobs saatte 90 km hzla yol almaktadr.
Buna gre otobsn ald yolun zamana orann msn cinsinden bulunuz.
7.
Bir ifti dikdrtgen eklinde farkl arsaya sahiptir. Bunlardan birincisinin boyutlar 90 m x 100 m, ikincisinin 190 m x 200 m, ncsnn ise 480 m x 500 mdir. Bu
tarladan hangisi kareye daha ok benzemektedir?
8.
Bir bahede 50 kiraz, 30 kays, 40 elma ve bunlardan farkl 20 meyve aac vardr. Buna gre bahedeki elma aalarnn tm meyve aalarna oran nedir?
276
N7TE DE)ERLEND7RME
1.
Aadaki uvallarn her birinde balangta eit miktarlarda eker bulunmaktadr. Her uvaldaki ekerin kata kann satld uvaln altna yazlmtr. Buna
gre en ok eker hangi uvalda kalr?
A)
B)
D)
4
9
2
3
2.
C)
5
6
3
7
5
1
Ahmetin odasndaki hal odann ini kaplamaktadr. Ahmetin odas 10 m2
7
2
ise halnn alan ka m2 dir?
A) 7,5
B) 7
1
5
3.
1
5
1
5
C) 6,5
1
5
1
5
1
5
D) 6
1
5
1
5
1
ler kullanlarak yukardaki ekilde grlen byklk elde
5
1
leri kullanarak elde edecek olursak
edilmitir. Ayn byklkteki bir ekli
10
1
ka tane
kullanlr?
10
Kesir takmndaki
A) 16
4.
B) 12
C) 8
D) 4
Enes evlerindeki salonun uzunluunu admlayarak lyor. Salonun uzunluu

3
4
mdir. Salonun uzunluu Enesin admyla
4 m, Enesin adm uzunluu ise
5
5
ka adm gelir?
A) 6
B) 8
C) 10
D) 12
277
N7TE DE)ERLEND7RME
5.
3
7
2
5
7
9
3
8
5
11
II
III
IV
Yukarda verilen e kaplarn her birinin iinde ne kadar su olduu zerlerine

yazlmtr. A kabndaki su hangi kaba boaltlrsa o kaptaki su taar ?
A) I
B) II
C) III
D) IV
6.
250 kg kapak
1 engelli sandalyesi
250 kg kapak ile bir engelli sandalyesi alnmaktadr. Bir ortaokulda dzenlenen kapak toplama kampanyasnda I. hafta 60 kg kapak toplanmtr. II. hafta,
2
I. hafta toplanan kapan si kadar daha fazla, III. hafta ise II. hafta toplanan
5
3
kapan kadar kapak toplanmtr. rencilerin bir tane engelli sandalyesi
4
alabilmesi iin en az ka kg daha kapak toplamalar gerekir?
A) 36
7.
C) 43
D) 46
Emirin sonucunu 10 olarak tahmin ettii ilem aadakilerden hangisidir?

A)
278
B) 40
5 1
+
6 4
B) 4
1
11
3
8
12
C) 2
10 . 4
11 5
D) 5
6
1
'
7 11
N7TE DE)ERLEND7RME
8.
Bir nesnenin Marstaki arl, Dnyadaki arlnn yaklak

36 Neton (N) olan Enesin Marstaki arl ka Ndir?
A) 15
9.
B) 14,5
C) 14
3
kadardr.
8
D) 13,5
2
m, uzun kenar ise
Dikdrtgen eklindeki bir tarlann ksa kenar 24
9
6
33 mdir. hzun kenar ksa kenarndan tahmini olarak ka m fazladr?
7
A) 15
B) 12
C) 10
D) 8
3 13 3
10. 1 ,
, 1 kesirleri iin aadakilerden hangisi dorudur?
5 10 4
A)
13
3
3
>1 =1
5
4
10
B) 1
3
3 13
>1 >
5 10
4
3
3 13
>1 >
5
4 10
D) 1
3
3 13
>1 >
5
4 10
C) 1
11. Aadaki ilemlerden hangisinin sonucu farkldr?

104
A) 13 2
B) 0,25 26
C)
16
12.
D)
15
2
22
nin ondalk gsterimi 5,m olduuna gre mnin basamak deerinin kesir
4
olarak ifadesi aadakilerden hangisidir?
5
5
1
B)
C)
A)
5
10
100
D)
5
20
279
N7TE DE)ERLEND7RME
13. 2,12 + 3,45 ileminde ondalk gsterimi verilen saylar onda birler basamana
yuvarlayarak ilem yaplrsa ilemin sonucu ka olur?
A) 5,58
B) 5,5
C) 5,7
D) 5,6
14. Aadaki ondalk gsterimler yzde birler basamana yuvarlandnda hangisi

dierlerinden farkl olur?
A) 3,234
15. 3,2
B) 3,228
C) 3,235
D) 3,229
= 2 ileminde arplann yerine gelecek say iin aadakilerden han-
gisi dorudur?
A) 0,625
B) 6,21
C) 6,5
D) 6,4
16. Bir toptanc 0,2 litrelik kutulardan 1000 adet, 0,5 litrelik kutulardan 700 adet,
1 litrelik kutulardan 650 adet ve 2 litrelik kutulardan 400 adet ayran almtr. Bu
toptanc toplam ka litre ayran almtr?
A) 1500
B) 1800
C) 1900
D) 2000
17. Ksa kenar 0,3 m uzun kenar 0,45 m olan dikdrtgen eklindeki kartonun alan
ka m2 dir?
A) 0,135
280
B) 1,35
C) 0,0135
D) 13,5
N7TE DE)ERLEND7RME
18. 34,6 + 15,3 + 24,8 + 11,7 ileminde ondalk gsterimi verilen saylar birler basamana yuvarlayarak tahmin edilirse ilemin sonucu ka olur?
A) 85
B) 86
C) 87
D) 88
19. Mehmet, Hzl Okuma Teknikleri Kursuna gitmi, daha nce 1 dakikada okuduu bir sayfay kurstan sonra 0,75 dakikada okumaya balamtr. Mehmet kurs
ncesi 3 saatte okuduu kitab kurstan sonra ka dakikada okur?
A) 120
B) 125
20.
C) 130
D) 135
Bir yolcu otobsnde 25 erkek, 10 kadn yolcu vardr. Otobsteki erkek yolcu saysnn toplam yolcu
saysna oran aadakilerden hangisidir?
A)
5
7
B)
2
5
C)
7
5
D)
5
2
21. 2010 ylnda lkemizdeki retilen sert kabuklu meyve miktarlar (Bin ton) yaklak olarak aadaki tabloda verilmitir.
2010 Ylna 7likin Baz Meyvelerin Yaklak retim Miktarlar Bin Ton)
Fndk
600
Kestane
60
Antep Fst
128
Ceviz
180
Tablodaki verilere gre, 2010 ylnda retilen kestane miktarnn fndk miktarna oran aadakilerden hangisidir?
A) 10 1
B) 1 10
C) 6 1
D) 12 11
281
N7TE DE)ERLEND7RME
22. Drt farkl aracn ald yol (km) ve bu mesafede tkettii yakt miktar (L) aadaki tabloda verilmitir. Buna gre hangi aracn litre bana ald yol en fazladr?
Aralarn Aldklar Yol ve Yakt Tketim Miktarlar
K Arac
Alnan Yol (km)
150
Tketilen Yakt Miktar (Litre)
6
A) K arac
B) L arac
L Arac
200
11
M Arac
250
15
C) M arac
N Arac
600
27
D) N arac
Bir ara 84 kmlik yolu sabit hzla 70
23.
dakikada almtr. Bu aracn ald

toplam yolun zamana oran ka
msn dir.
A)
1
5
B)
6
5
C) 20
D) 84
1
24. Bir meyve bahesinde toplam 300 aa bulunmaktadr. Bunlardan i elma,
3
1
i vine, geri kalanlar kirazdr. Buna gre kiraz aalarnn saysnn elma aa5
larnn saysna oran nedir?
5
5
3
7
A)
B)
C)
D)
7
5
5
3
25. Aadaki tabloda meyveli yourt elde edilirken kullanlan yourt ve meyve
miktarlar verilmitir.
Meyveli Yourtlar
beftalili Yourt Muzlu Yourt ilekli Yourt Brtlenli Yourt
Yourt (g)
400 g
500 g
700 g
300 g
Meyve (g)
200 g
100 g
300 g
200 g
Tabloya gre hangi yourt trnn meyve oran en yksektir?
282
A) Brtlenli yourt
B) Muzlu yourt
C) ilekli yourt
D) beftalili yourt
h17(3
Verileme
3. 1. AratrmaSorularretme,
VeriToplamaveDzenleme
3. 2.VeriAnalizi
BLM 1
Kavramlar
7kili stun grai
7kili sklk grai
Eksenler
Ararma Sorular
retme, Veri Toplama
ve Dzenleme
Neler reneceiz?
7ki veri grubunu karlarmay gerekren
ararma sorular oluturacaz.
Ararma sorusuna uygun veriler elde
edeceiz.
7ki gruba ait verileri ikili sklk tablosu veya
stun grai ile gstereceiz.
7ki Veri Grubuna Ait Aratrma Sorusu Oluturma

Hatrlayalm
Geen yl ^sorusuna
cevap aramtk. Buna ilikin aratrma sorusu oluturmay, uygun veri elde etmeyi, bu verileri stun grafii ile ifade etmeyi ve yorumlamay renmitik.
Bu blmde ise ^
gibi iki veri grubunu karlatrmay gerektiren aratrma sorusu oluturmay, uygun veri toplamay, bu verileri sklk tablosu ve stun grafii ile ifade
etmeyi reneceiz.
Gnlk hayatmzn birok alannda (eitim, kltr, sosyal olaylar, ekonomi, meteoroloji, vb.) merak ettiimiz olay ve durumlara ilikin iki veri grubuna ait aratrma
sorusu oluturma, uygun veri toplama, verileri grafikle sunma ve yorumlama ihtiyac
duyulan durumlarda kullanabiliriz.
7ki veri grubunu karlatrmay gerektiren aratrma sorularnda iki gruba ait verilerin elde edilmesi gerekir. Aadaki tabloda farkl veri grubuna ait baz zellikler
verilmitir.
Deiken
Cinsiyet
Snf
Scaklk
renim Durumu
Gelir Dzeyi
Renk
7l
Corafi Blge
Veri Grubu
Kz - Erkek
6.snf - 8.snf
Gece - Gndz
7lkretim - Lise
Dk - Orta
Krmz - Beyaz
Malatya - Sivas
Ege - Karadeniz Bl.
Grup Says
2
2
2
2
2
2
2
2
283
Birlikte Yapalm
Aadaki sorular inceleyerek hangilerinin bir ya da iki veri grubunu karlatrmay
amalayan aratrma sorusu olup olmadn belirleyelim.
a)
Snfmzdaki rencilerin sevdikleri renk ka tanedir?
b) Snfmzdaki kz ve erkek rencilerin hobileri nelerdir?

c)
Ege Blgesinde nfusu 500 000den fazla olan iller hangileridir?
d) Okulumuzda renim gren altnc ve yedinci snf rencilerinin ilgi duyduklar

spor dallar nelerdir?
e)
Arkadalarmzn taraftar olduklar futbol takmlar nelerdir?
f)
Snfmzdaki rencilerin anne ve babalarnn eitim dzeyleri nelerdir?
2015 ylnda yabanc turistlerin Ege Blgesinde en ok ziyaret ettikleri turizm

yerleri nerelerdir?
h) 2015 ylnda yerli ve yabanc turistlerin Ege Blgesinde en ok ziyaret ettikleri

turizm yerleri nerelerdir?
zm
(a), (c), (e) ve (g) seeneklerinde yer alan rencilerin sevdii renkler, nfusu
500 000den fazla olan iller, taraftar olunan futbol takmlar, yabanc turistlerin tercih
ettikleri turizm yerleri eklindeki aratrma sorularnda tek bir gruba bal veri toplanmas sz konusudur. Bu ynyle bu sorular, bir veri grubuna ynelik aratrma sorularna rnektir.
Buna karn (b), (d), (f) ve (h) seeneklerinde yer alan kz ve erkek rencilerin hobileri,
altnc ve yedinci snf rencilerinin ilgi duyduklar spor dallar, anne ve babann eitim
dzeyi, yerli ve yabanc turistlerin tercih ettikleri turistik yerleri eklindeki aratrma
sorularnda iki veri grubuna ait verilerin toplanmas sz konusudur. Bu ynyle bu sorular, iki veri grubunu karlatrmay amalayan aratrma sorularna rnektir.
284
Sra Sizde
1.
Aadakilerden hangileri bir ya da iki veri grubunu karlatrmay gerektiren

aratrma sorusu rneidir? Nedenini ksaca aklaynz.
a) 2015 yl verilerine gre lkemizde nfus art gsteren iller hangileridir?
b) Marmara Blgesinde 2014 Mays ve Haziran aylarnda gerekleen ya
miktarlar nedir?
c) 2014 Haziran verilerine gre lkemizin ihra ettii meyveler nelerdir?
d) Okulumuzdaki 5.snf ve 8.snf rencilerinin ileride semek istedikleri
meslek gruplar hangileridir?
e) Snfmzdaki rencilerin matematik dersinden alm olduklar karne notlar nelerdir?
f) Son 10 ylda lkemizde ehir merkezi ile ky ve belde nfus dalmlar nasl
deimektedir?
) 2013 ve 2012 yllarnda lkemizde retim miktar den tahl rnleri hangileridir?
h) 2013 yl ilkbahar mevsiminde Konya ilinde gece ve gndz ortalama scaklk deerleri nasl gereklemitir?
2.
Siz de iki veri grubunu karlatrmay gerektiren aratrma sorular oluturunuz.
285
7ki Gruba Ait Veri Toplama ve Dzenleme

Genellikle aratrmalarda veriler bizzat aratrmac tarafndan toplanr ya da eitli veri
kaynaklarndan yararlanlarak elde edilir. Baz istatistiksel aratrmalarda aratrmac
tarafndan verilerin toplanmas olduka g olabilmektedir. Byle durumlarda daha
nceden toplanm ve kaydedilmi verilerden yararlanlr. Buna rnek olarak, illere ait
scaklk deerleri ve ya miktar, nfus dalm, okul ve renci saylar verilebilir. Bu
tr durumlarda ilgili verilerin kaytl olduu eb adresleri ziyaret edilerek ve ilgili arama
motorlar kullanlarak verilere kolayca ulalabilmektedir.
Birlikte Yapalm 1
Altnc snf rencisi Ahmet, snfndaki kz ve erkek arkadalarnn tercih etmek istedikleri meslek gruplarn merak etmektedir. Ahmet, aratrmas iin hangi yollarla veri
toplayabilir. Bu meslek tercihlerini nasl snflandrabilir?
zm
Ahmet, bu aratrma sorusu iin kz ve erkek arkadalarna hazrlad bir listedeki sorular tek tek sorarak veri toplayabilir. 7kinci bir yol olarak Ahmet, aratrma sorusu iin
aadaki gibi bir anket formu hazrlayp, arkadalarnn doldurmalarn isteyerek veri
toplayabilir.
Meslek Tercih Anketi

Cinsiyetiniz Kz
Erkek
Yapmak istediiniz meslek trn iaretleyiniz.
Meslek Grubu
286
Tercihim
Meslek Grubu
retmen
Avukat
Doktor
Eczac
Mhendis
Dier
Tercihim
Ahmet elde ettii veriler iin aadaki tabloda olduu gibi her bir kz ve erkek arkadann tercih etmek istedii meslek gruplarna entik atarak sklk saylarn bulabilir. Bu
yntemle kz ve erkek rencilerin meslek tercihlerini inceleyebilir. Bu kapsamda Ahmet, snfnda yapm olduu anket ile kz ve erkek arkadalarnn tercih ettikleri meslek
grubuna ait verileri toplam, aadaki gibi etele tablosu ve sklk tablosu eklinde
sunabilir.
7kili etele Tablosu

Tercih Edilen
Meslek Gruplar
Her bir enk, bir

rencinin tercihe
karlk gelmektedir.
7kili Sklk Tablosu
Tercih Edilen
Meslek Gruplar
Kz
Erkek
retmen
retmen
Doktor
Doktor
Mhendis
Mhendis
Avukat
Avukat
Eczac
Eczac
Hemire
Hemire
Kz
Erkek
Birlikte Yapalm 2
2013 ylnda Ege Blgesinde kasm ve aralk aylarnda en yksek scakla sahip olan
iller hangileridir? Bu aratrma sorusuna ilikin kasm ve aralk aylarna ait scaklk verilerini nasl toplayabiliriz?
zm
Yukardaki soruda olduu gibi Ege Blgesindeki illerin kasm ve aralk ayndaki scaklk deerlerini lerek belirlemek olduka zor olduundan Meteoroloji Genel
Mdrlnn kaytl verileri kullanlabilir.
287

Bulunduunuz ilin son bir haftalk scaklk deerlerini ya da ilkbahardaki ya miktarn http.mm.ov.tr 7nternet adresinden ulaabilirsiniz.
lkemizde eitli alanlarda dzenli olarak istatistiksel veri toplayan ve bunu paylaan kurumlar vardr. Bunlar arasnda Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) yer almaktadr. T7Kin grevleri arasnda lkenin ekonomi, sosyal, demografi, kltr, evre, bilim ve teknoloji alanlar ile gerekli grlen dier alanlardaki istatistiklerini
derlemek, deerlendirmek, analiz etmek yer almaktadr. rnein, T7Kin 7nternet
sitesini (.tuik.gov.tr) ziyaret ederek,
2013 ylnda lkemizin nfusunun 76 667 864 olduunu, bunlarn sadece
8.7sini (6 663 452) ky ve belde nfusunun oluturduunu,
2000 ylnda 25 ya ve zeri kadn nfusunun 5,4 niversite mezunu iken
2013 ylnda bu orann 10,7ye ykseldiini,
2013 ylnda yaklak 78 bin hektar alana buday, 3 bin hektar alana eker
pancar ekildiini, buna karlk 22 milyon ton buday, 16 milyon ton eker
pancar retiminin yapldn,
2012 ylnda lkemizde 239 497 kth elektrik enerjisi retimi yapldn,
bunun sadece 3,1in yenilenebilir enerji kaynaklarndan elde edildiini,
1990 ylnda lkemizde motorlu kara tat says 3 750 678 iken, 2013 ylnda
motorlu kara tat saysnn 17 939 447 olduunu,
2001 ylnda yaklak 10,5 milyar dolar turizm geliri elde edilmesine karn,
2013 ylnda yaklak 32,3 milyar dolar turizm geliri elde edildiini renebiliriz.
zetle, T7K veri taban yardmyla eitli alanlara ilikin kaytl verileri inceleyebilir ve aratrma sorularna cevap bulabilirsiniz.
288
Sra Sizde
1.
Snfnzdaki arkadalarnza anket yaparak ya da birebir sorarak en ok sevdikleri meyvelere ilikin veriler toplaynz. Topladnz verileri kz ve erkek olmak
zere iki gruba ayrarak snflaynz.
2.
Bulunduunuz ilin herhangi bir gne ait gece ve gndz scaklk deerlerine
ilikin veri toplaynz. Bunun iin Devlet Meteoroloji 7leri Genel Mdrlnn
7nternet adresinden (http.mgm.gov.tr) yararlanabilirsiniz.
3.
Okulunuzda 5 8. snf ubelerinde renim gren kz ve erkek renci saylarna ilikin veri toplaynz.
4.
Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) verilerine (.tuik.gov.tr) gre bulunduunuz ilin 2013 kadn ve erkek nfus saylarna ait verileri toplaynz.
5.
Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) verilerini kullanarak 2012 ve 2013 yllarna ait
tahl retimine ait verileri toplaynz.
6.
Snfnzdaki arkadalarnzn anne ve babalarnn mesleklerine ilikin verileri

toplaynz.
7kili Sklk Tablosu ve 7kili Stun Grafii

Daha nceki yllarda tek bir veri grubuna ait verileri sklk tablosu ve stun grafii ile
gstermeyi renmitik.
Hatrlayalm
Elif retmen, 6 A ubesindeki 28 rencinin ilgi duyduu spor dallarn belirlemek amacyla anket uygulam, elde ettii verilere ilikin etele tablosunu, sklk
tablosunu ve stun grafiini aadaki gibi oluturmutur.
7li Duyulan
Spor Dallar
renci
Says
Sklk Tablosu
7li Duyulan renci
Spor Dallar Says
Basketbol
Basketbol
12
Futbol
Futbol
Voleybol
Voleybol
Hentbol
Hentbol
Stun Grai
7li Duyulan Spor Dallar
renci Says
14
12
10
8
6
4
2
0
Ba
sk
et
bo
l
Fu
tb
Vo ol
le
yb
o
He l
nt
bo
l
etele Tablosu
Spor
Dallar
289
Bu blmde;
Kz ve erkek rencilerin renk seimi,
2014 yl ilkokul ve ortaokul mezun says,
K ve yaz mevsimi ortalama scaklk deerleri,
Son 5 yllk ihracat ve ithalat miktarlar,
Alt aylk gelir ve gider harcama miktarlar,
2012 ve 2013 yl renci says,
Mays ve haziran ay enerji tketimi,
2014 yl buday ve msr retimi
gibi iki veri grubuna ait verileri ikili sklk tablosu ve stun grafii ile gstermeyi reneceiz.
Birlikte Yapalm 1
Elif retmen, 6 A ubesindeki kz ve erkek rencilerin ilgi duyduu spor dallarn
belirlemeyi amalamaktadr. Bunun iin nasl bir yol izlemelidir?
zm
Elif retmen, snftaki kz ve erkek rencilerin ilgi duyduu spor dallarn tek tek sorarak tahtaya yazmtr. Kz ve erkek rencilerin tercih ettii spor dallarn gsteren ikili
etele ve ikili sklk tablosunu aadaki gibi hazrlamtr.
Her bir enk, kz ve erkek
rencilerin tercih ei
spor dallarn gstermektedir.
7kili etele Tablosu

Tercih Edilen
Spor Dallar
290
Kz
Erkek
7kili Sklk Tablosu

Tercih Edilen
Spor Dallar
Kz
Erkek
Basketbol
Basketbol
Futbol
Futbol
Voleybol
Voleybol
Hentbol
Hentbol
Elif retmen, ikili sklk tablosundan yararlanarak kz ve erkek rencilerin tercih ettii
spor dallarna ilikin ikili stn grafiini aadaki basamaklar takip ederek hazrlamtr
Yatay ve dikey eksenlerden birini spor dallar, dierini renci says olacak ekilde belirlemitir.
Kz ve erkek rencilerin tercih ettikleri spor dallarnn her birine karlk gelecek ekilde bir stun izmitir.
Kz ve erkek rencilerin tercih ettii spor dallarn ifade eden stunlarn farkl
desen ve renkte olmasna dikkat etmitir.
Grafikte kz ve erkek rencilere karlk gelen renk ve desenlerin ne anlama
geldiini ksaca ifade etmitir.
Grafie bir balk vermi, eksenleri isimlendirmitir.
Balk grai
aklamaktadr.
Kz ve Erkek rencilerin Spor Dal Tercihi
renci Says
Dikey eksen
skl
gstermektedir.
Eksenler eit
aralklara
ayrlmaktadr.
8
7
6
Stun ykseklikleri,
tercih edilen
spor dallarna karlk
gelen sayy
gstermektedir.
Kz
Erkek
4
3
2
1
Basketbol
Bas
ketb
bol
FFu
Futbol
utb
boll
Voleybol
Voleyybo
V
ol
Basketbol sporunun kz ve erkek

renciler tarandan tercih edilme
skln gsterir.
Hentbol
Hentbol
H
Spo
or
Spor
Dallar
Dalla
D
Yatay eksen,
tercih edilen
spor dallarn
gstermektedir.
Her bir renk,

kz ve erkek
rencilerin
spor dal tercihini
gstermektedir.
Benzer ekilde Elif retmen, kz ve erkek rencilerin tercih ettikleri spor dallarna
ilikin ikili stun grafiinin eksenlerinin yerini deitirerek (yatay eksen renci says,
dikey eksen spor dal) ikili yatay stun grafiini aadaki gibi hazrlamtr.
291
Kz ve Erkek rencilerin
Spor Dal Tercihi
S
D ll
Spor
Dallar
Stun graini
yatay olarak da
dzenleyebiliriz.
Hentbol
entbol
oleybol
Voleybol
Kz
Erkek
Futbol
sketbol
Basketbol
0
ren Says
7 renci
Yukardaki stun grafii incelendiinde basketbolun en ok kzlar, futbolun ise en ok

erkekler tarafndan tercih edildii grlmektedir. Buna karlk hentbol erkekler tarafndan en az tercih edilen spordur. Bu ynyle ikili stun grafikleri, iki veri grubuna
bal deiimleri ve farkl ynleri kolaylkla grmemizi salamaktadr. Bu nedenle iki
veri grubunu karlatrmada daha ok ikili yatay ya da dikey stun grafikleri tercih edilmektedir.
Birlikte Yapalm 2
Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) verilerine gre 2003 ve 2013 yllarna ait lkemizdeki
baz tahl ve bitkisel rnlere ilikin yaklak retim miktarlar aadaki ikili sklk tablosunda verilmitir.
2003 ve 2013 Yllarna Ait Tahl ve Bitkisel rn retim Miktarlar Milyon Ton)
Tahl ve Bitkisel rnler
retim Yl
Buday
Arpa
Msr
Pamuk
beker Pancar
2003
19
13
2013
22
16
Bu verilere dayal olarak 2003 ve 2013 yllarna ait baz tahl ve bitkisel rn retimlerine ilikin yatay ve dikey stun grafiini hazrlayalm.
292
zm
2003 ve 2013 yllarna ait tahl ve bitkisel rnlere ilikin retim miktarlar
2 milyon ton ile 22 milyon ton arasnda deer aldndan retim miktarnn yer
ald eksenler milyon ton ile ifade edilerek eksen eit paralara blnr.
Dikey stun grafii hazrlanmas durumunda retim miktarlar dikey eksen zerine, rnler ise yatay eksen zerine yerletirilir. Yatay stun grafii hazrlanmas durumunda rnler dikey eksen zerine, retim miktarlar ise yatay eksen
zerine yerletirilir.
Stun grafiinde her bir rne ilikin 2003 ve 2013 ylna ait veriler farkl renk
ve desende stun ile ifade edilir.
Dikey Stun Grai
Yatay Stun Grai

Tahl ve
Bitkisel rn
Miktar
Milyon ton)
beker Pancar
Pamuk
2003 yl
2013 yl
2003 yl
Msr
2013 yl
Arpa
Pa
mu
k
be
ke
rP
an
ca
r
sr
M
pa
Ar
d
ay
Buday
Bu
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Tahl ve
Bitkisel rn
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Miktar
Milyon ton)
Dikey stun grainde, stunlar dikey;

yatay stun grainde stunlar yatay
olarak yer almaktadr.
7kili stun grainde her bir gruba ait
veriler farkl renk ve desen ile ifade edilir.
293
Birlikte Yapalm 3
Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) verilerine gre 2007 ve 2012 yllarnda lkemizde grev yapan salk alanlarnn saylarna ilikin ikili stun grafii aada verilmitir. Salk alanlarna ilikin ikili stun grafiine gre aadaki sorular cevaplayalm.
2007 ve 2012 Yllarna 7likin Salk alan Verileri
Say Bin)
160
140
120
100
134
129
2007
2012
108
94
80
60
47
40
a)
24 27
19 21
20
0
53
Doktor
Di Hekimi
Hemire
Ebe
Eczac
Salk
alan
2007 ve 2012 yllarna ait salk alanlarna ilikin ikili sklk tablosunu oluturunuz.
b) 2007 yl verilerine gre en fazla salk alanlar hangi meslektedir? Says ne

kadardr?
c)
2012 ylndaki en fazla salk alanlar hangi meslektedir? Says ne kadardr?
d) 2007 ile 2012 yllar arasnda en fazla art gsteren salk alanlar hangi meslektedir?
e)
2007 ile 2012 yllar arasnda en az art gsteren salk alanlar hangi meslektedir?
zm
a) 2007 ve 2012 yllarna ait salk alanlarna ilikin verileri kullanarak satr (yllar)
ve stundan (salk alanlar) oluan ikili sklk tablosunu oluturalm.
Yorumlama yaparken eksende
belirlen birim ve miktarlara
(Bin, milyon, ton, dekar, km, m,
vb.) dikkat ediniz.
2007 ve 2012 Yllarna Ait Salk alan Saylar Bin)
Yl
294
Doktor Di Hekimi Hemire
Ebe
Eczac
2007 yl 108 bin
19 bin
94 bin
47 bin
24 bin
2012 yl 129 bin
21 bin
134 bin
53 bin
27 bin
b) 2007 yl verilerine gre (mavi renkli veriler) en fazla salk alanlar, says
108 bin olan doktorlardr.
c)
2012 ylnda (yeil renkli veriler) en fazla salk alanlar, says 134 bin olan
hemirelerdir.
d) 2007 ile 2012 yllar arasnda en fazla art (40 bin) gsteren grup hemirelerdir.
e)
2007 ile 2012 yllar arasnda en az art (2 bin) gsteren grup di hekimleridir.
Sra Sizde
1.
Bir mahalledeki 25 ya ve zeri nfusun mezun olduklar okul trlerine ilikin

ikili sklk tablosu aada verilmitir. Bu verilere ilikin ikili stun grafiini yandaki alanda oluturunuz.
Cinsiyete Gre renim Durumu
Mezun Olunan
Okul Tr
2.
Kadn
Erkek
7lkokul
50
45
Ortaokul
55
40
Lise
45
50
Yksekretim
30
35
Altnc snf rencisi Brann baz derslere ilikin I.snav ve II.snav puanlar
aadaki tabloda verilmitir.
Brann Snav Puanlar
Snavlar
Matematik
Trke
Fen Bilimleri
I. snav
60
70
80
II. snav
75
80
70
Brann snavlardan alm olduu puanlara ilikin dikey ve yatay ikili stun
grafiini aada verilen grafikler zerinde oluturunuz.
295
Yatay Stun Grai
3.
Dikey Stun Grai
Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) verilerine gre 2009 2013 yllar arasnda lkemize gelen turist says (milyon) ve turizm gelirine (milyar dolar) ilikin sklk
tablosu aada verilmitir. Tabloya gre aadaki sorular cevaplaynz.
2009 2013 Yllarna 7likin Turist Says ve Turizm Geliri
Yl
Miktar
2009
2010
2011
2012
2013
Turist Says Milyon)
32,01
33,03
36,15
34,46
39,23
Turizm Geliri Milyar Dolar)
25,06
24,93
28,12
29,01
32,31
a) 2009 2013 yllar arasnda lkemize en ok turist hangi yl gelmitir?

b) 2009 2013 yllar arasnda lkemizde hangi yl turizm geliri en fazladr?
c) 2009 2013 yllar arasnda turist saysndaki art hangi yllarda olmutur?
d) 2012 ylnda lkemize gelen turist says
milyar dolardr.
296
milyon, turizm geliri ise
4.
2013 yl T7K verilerine gre 25 ya ve zeri kadn ve erkek nfusun renim durumuna ilikin grafik aada verilmitir. Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
2013 Yl Cinsiyete Gre renim Durumu
rem Tr
16
Yksekrem
12
22
Lise
Erkek
14
Kadn
23
Ortaokul
14
29
7lkokul
38
10
15
20
25
30
35
Deer
40 Yzde )
a) 2013 yl verilerine gre lkemizde kadn ve erkek nfusunun renim durumunu gsteren ikili sklk tablosunu tamamlaynz.
Tablo
renim Durumu
Cinsiyet
7lkokul
Ortaokul
Lise
Yksek retim
Kadn
Erkek
Toplam
b) 2013 yl verilerine gre 25 ya ve zeri kadn nfus en ok

zunudur. Bu oran
dir.
c) 2013 yl verilerine gre 25 ya ve zeri erkek nfus en ok

zunudur. Bu oran
me-
me-
dir.
297
d) 2013 yl verilerine gre 25 ya ve zeri erkek nfusun

retim mezunu,
lise,
yksek
ortaokul,
ilkokul mezunudur.
e) 2013 yl verilerine gre renim durumu bakmndan 25 ya ve zeri erkek
ve kadn nfusu arasnda en az fark
renim dzeyindedir.
f) 2013 yl verilerine gre kadnlarn en fazla mezun olduu renim dzeyi

iken, en az mezun olduu renim dzeyi
5.
dir.
Trkiye 7statistik Kurumu (T7K) verilerine gre 2003 ve 2013 yllarna ait lkemizde tahl ve bitkisel rnlere ilikin yaklak retim miktar aadaki grafikte
verilmitir. Grafik ile ilgili olarak Esmann yorumu, ve
eklinde olmutur. Esmann yorumu doru mudur? Eer yanl ise dorusunu
yaznz.
2003 2013 Yl Tahl ve Bitkisel rnlere 7likin rem Miktarlar
ca
r
Pa
n
be
ke
r
Pa
mu
k
M
sr
pa
2003 yl
2013 yl
Ar
Bu
d
ay
Miktar
Milyon ton)
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
298
Tahl ve
Bitkisel rn
6.
Aadaki basamaklar takip ederek bir aratrma yapnz.

a) 7lgi duyulan spor dallar ve tercih edilen televizyon program trlerini belirlemek iin ailenize ve arkadalarnza uygulamak zere bir anket formu
hazrlaynz. Anket formunda uyguladnz kiilerin cinsiyet (Erkek, Kadn)
bilgisine de yer veriniz.
b) 7lgi duyulan spor dallarna ilikin verilerin cinsiyete gre ikili sklk tablosunu
ve ikili stn grafiini oluturunuz.
c) Tercih edilen televizyon program trne ilikin verilerin cinsiyete gre ikili
sklk tablosunu ve ikili stn grafiini oluturunuz.
d) Elde ettiiniz stun grafiklerine dayal olarak aadaki sorulara cevap veriniz.
Kadn ve erkek katlmclarn en ok ilgi duyduklar spor dal hangisidir?
Kadn ve erkek katlmclarn en ok tercih ettii televizyon program tr
hangisidir?
Erkeklerin en az ilgi duyduklar spor dal ve tercih ettii televizyon program tr hangisidir?
Kadnlarn en az ilgi duyduklar spor dal ve tercih ettii televizyon program tr hangisidir?
7.
Aadaki basamaklar takip ederek bir aratrma yapnz.

a) Devlet Meteoroloji 7leri Genel Mdrlnn (.mgm.gov.tr) 7nternet
adresini ziyaret ederek bulunduunuz yerleim yerine ait (il, ile, belde vb.)
son 5 gnlk hava scaklk tahminine ilikin en yksek (gndz) ve en dk
(gece) scaklk deerlerini alnz.
b) Be gnlk gece ve gndz scaklk deerlerine ilikin ikili sklk tablosu ve
ikili stun grafiini oluturunuz.
c) Buna bal olarak aada verilen sorular cevaplaynz.
En dk ve en yksek scaklk deerleri hangi gndr?
Scaklk farknn en fazla olduu gn hangisidir?
Scaklk farknn en az olduu gn hangisidir?
Scaklk farknn ayn olduu gn(ler) hangileridir?
Siz de benzer aratrma sorular oluturunuz ve cevaplaynz.
299
BLM DE)ERLENDiRME
1.
Aada verilen tablodaki sorularn bir aratrma sorusu olup olmadn, aratrma sorusu ise veri grubunu ve veri grup saysn (tek ya da ikili) belirtiniz.
Sorular
a) Elifin en sevdii tatl hangisidir?
b) 2014 Mart aynda Ege Blgesinde
gerekleen kz ve erkek bebeklerin
doum oranlar nedir?
c) 2014 Ocak aynda Tekirda ilinin gndz scaklk deerleri nedir?
d) 2013 ve 2014 ylnda ilkbaharda Karabk ilinde metrekareye den ortalama ya miktar nedir?
e) 6-A snfndaki rencilerin ilgilendikleri spor dallar nelerdir?
f) Mehmet Akif Ersoy Ortaokulunun en
baarl rencisi kimdir?
) 2010-2014 yllar arasnda lkemizin
ihracat ve ithalat miktarlar nedir?
h) 2011 hluslararas Matematik ve Fen
Eilimleri Aratrmas (TIMSS) sonularna gre Trkiyenin dier lkelere
gre 8.snf fen ve matematik baar
puanlar nedir?
300
i)
2014 ylnda Karadeniz Blgesinin

ilkbahar ve sonbahar ortalama nem
oran ne dzeydedir?
j)
Snfnzdaki arkadalarnzn beendikleri kitap trleri nelerdir?
Aratrma
Veri Grubu Veri Grup
Sorusu mu?
Says
BLM DE)ERLENDiRME
2.
T7K verilerine gre, 2014 bubat aynda kz ve erkek bebek doum says blgelere gre aadaki grafikte verilmitir. Bu bilgilere gre aadaki sorular cevaplaynz.
Blelere Gre 2014 bubat Ayna 7likin Doum Saylar
Doum Says
Bin)
120
100
80
60
40
20
0
112 106
87 82
67 64
54 51
20 19
Ba
Marmara
43 41
31 29
Ege
Dou
Marmara
Akdeniz
Erkek
Orta
Anadolu
Gneydou Ortadou
Anadolu
Anadolu
Bleler
Kz
a) Kz ve erkek bebeklerin doum saysna ait aada verilen ikili sklk tablosunu doldurunuz.
7kili Sklk Tablosu
Bleler
Cinsiyet
Ee
Erkek
Kz
b) 2014 bubat ay kz ve erkek bebeklerin doum saylarna ilikin stun grafiini

kullanarak aadaki ifadelerin Doru D) ya da Yanl Y) olup olmadn iaretleyiniz. Yanl olan ifadelerin dorusunu yaznz.
7kili Stun Grafiine 7likin Yaplan Yorumlar
i)
2014 bubat aynda en az kz bebek doumu Bat Marmara Blgesinde olmutur.
ii)
2014 bubat aynda en fazla erkek bebek

doumu Gneydou Anadolu Blgesinde olmutur.
Y Yanl ise Dorusunu

Yaznz
301
BLM DE)ERLENDiRME
iii)
2014 bubat aynda Dou Marmara Blgesinde kz bebek doumu, erkek bebek doumundan fazladr.
iv)
2014 bubat aynda tm blgelerde erkek bebek doumu kzlardan fazladr.
v)
2014 bubat aynda Akdeniz Blgesinde

erkek bebek doum says 87dir.
vi)
2014 bubat aynda kz ve erkek bebek

doum farknn en fazla olduu blge
Gneydou Anadolu Blgesidir.
vii)
2014 bubat aynda Ege Blgesinde doan kz ve erkek bebek says toplam
131 000dir.
viii) 2014 bubat aynda Dou Marmara Blgesi ile Ortadou Anadolu Blgesinde
doan kz bebek says arasndaki fark
10 bindir.
3.
Devlet Meteoroloji 7leri Genel Mdrl tarafndan 27 31 Mays 2014 tarihleri arasnda hak iline ait 5 gnlk gece ve gndz en yksek scaklk deerleri
aadaki tabloda verilmitir. Buna gre hak iline ait gece ve gndz scaklk
deerlerine ilikin stun grafiini iziniz.
hak 7line Ait 5 Gnlk Hava Scaklk

Deerleri
Tarih
302
Scaklk C)
Gece
Gndz
27 Mays 2014
12
27
28 Mays 2014
14
28
29 Mays 2014
13
28
30 Mays 2014
12
25
31 Mays 2014
21
7kili Stun Grafii
BLM DE)ERLENDiRME
4.
Yukardaki tabloyu kullanarak 27 31 Mays 2014 tarihleri arasnda hak iline

ait gece ve gndz scaklk deerlerine ilikin aadaki sorular cevaplaynz.
a) 27 31 Mays 2014 tarihleri arasnda hak ilinde gece en dk scaklk
gn gereklemitir.
b) 27-31 Mays 2014 tarihleri arasnda hak ilinde gndz en dk scaklk
gn gereklemitir.
c) hak ilinde 28 Mays 2014 tarihinde gece ve gndz scaklk fark
Cdr.
d) hak ilinde 31 Mays 2014 tarihinde gece ve gndz scaklk fark
Cdr.
e) hak ilinde 31 Mays 2014 gn scaklk bir nceki gne gre
gs-
termitir.
5.
f) hak ilinde gece ve gndz scaklk farknn en fazla olduu gn
tr.
) hak ilinde gece ve gndz scaklk farknn en az olduu gn
tr.
lkemizde 2002 ve 2012 yllarna ait elektrik enerjisi retim trlerinin yzdelik
dalm grafii aada verilmitir. Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
Elektrik Enerjisi rem Trlerinin Yzdelik Dalm
Miktar
Yzde )
50
40
30
20
10
0
41 44
25 28
26 24
2002 yl
2012 yl
Kmr
1
Sv
yaktlar
Doal
gaz
Hidrolik
rem tr
303
BLM DE)ERLENDiRME
a) 2002 ylnda elektrik enerjisi retimi en ok %
ile
enerji
ile
enerji
ile
enerji
kayna kullanlarak elde edilmitir.
b) 2002 ylnda elektrik enerjisi retimi en az %

c) 2012 ylnda elektrik enerjisi retimi en ok %

d) 2012 ylnda elektrik enerjisi retimi iin hangi enerji kaynaklarna olan talep azalmtr?
6.
Aadaki stun grafiinde lkemizde 2008 ve 2013 yllarna ait otomobillerin

yakt tketim trne ilikin yaklak yzdelik deerleri verilmitir. Buna gre
aadaki sorular cevaplaynz.
2008 ve 2013 Yllarna Ait Otomobillerin Yakt
Tkem Trleri ve Miktarlar
Yakt tr
42
LPG
32
304
2013 Yl
14
31
Benzin
0
2008 Yl
27
Dizel
10
20
30
52
40
50
60
Miktar
Yzde )
BLM DE)ERLENDiRME
a) 2008 ylnda otomobiller iin en fazla yakt kullanm tercihi %
ile
yakt trnde iken, en az yakt kullanm tercihi

%
ile
yakt trnde olmutur.
b) 2013 ylnda otomobiller iin en fazla yakt kullanm tercihi %
ile
yakt trnde iken, en az yakt kullanm tercihi

%
ile
yakt trnde olmutur.
c) 2008 yl ile 2013 ylnda otomobiller iin kullanlan yakt tr tercihinde en

fazla art %
ile
yakt trnde gerek-
lemitir.
d) 2008 yl ile 2013 ylnda otomobiller iin kullanlan yakt tr tercihinde en

fazla d %
ile
yakt trnde gerek-
lemitir.
305
Kavramlar
Aritmek ortalama
En byk deer
En kk deer
Aklk
BLM 2
Veri Analizi
Neler reneceiz?
Bir veri grubuna ait aritmek ortalama hesaplamay ve yorumlamay
reneceiz.
Bir veri grubuna ait akl hesaplamay ve yorumlamay reneceiz.
7ki gruba ait verileri karlarmada
ve yorumlamada aritmek ortalama
ve akl kullanmay reneceiz.
Bir Veri Grubuna Ait Aritmetik Ortalama

Hatrlayalm
Daha nce bir veri grubuna ait verileri etele, sklk tablosu ve stun grafiiyle
gstermeyi renmitik.
2010 -2013 Yllarna Ait Turizm Geliri
Gelir Milyar Dolar)
35
30
25
20
15
10
5
0
25
2010
28
29
2011
2012
32
2013
Yl
2010 ylnda yaklak 25 milyar dolar turizm geliri elde edilmi ve 2011 2013 yllarnda art salanmtr. 2010 2013 yllarna ilikin ortalama turizm geliri nedir?
sorusu merak edilen sorular arasndadr.
Gerek hayatta birok saysal deer ifade eden verilerle kar karya kalr ve bunlar yorumlama ihtiyac duyarz. Saysal deer ifade eden verilere rnek olarak renci says, ya, kilo, boy uzunluu, gelir, scaklk, nem oran, deprem iddeti, ya
miktar, baar puan vb. verilebilir. Siz de saysal deer ile ifade edilebilen verilere
rnekler bulmaya alnz. Bu blmde saysal deer ifade eden bir veri grubunun
aritmetik ortalamasn hesaplamay ve yorumlamasn reneceiz.
Aritmetik ortalamay, gnlk hayatmzda saysal deer ifade eden verilerin genel
eilimi ve durumu hakknda yorum yaparken ya da bilgi verirken kullanmay tercih
ederiz. Bu balamda snfmzdaki rencilerin ya ve boy ortalamas, bir haftalk
ortalama scaklk ve ya deerleri, barajlarn ortalama doluluk oran, 5 yllk ortalama tahl retimi, yllk gelir ortalamas, snf geme not ortalamas, ortalama
yaam sresi gibi rnekler verilebilir.
307
Birlikte Yapalm 1
Ahmet, drt arkadayla birlikte bilye oynayacaktr. Ahmet ve arkadalarnn sahip olduklar bilye saylar aada verilmitir. Ahmet ve arkadalar oyuna eit sayda bilye ile
balamak istemektedirler. Bilyeleri eit paylatrmak iin nasl bir yol izlersiniz? Ahmet
ve arkadalarnn her birine ka bilye der?
Ahmet
Hsn
Bekir
Talha
Enes
Bilyeleri nasl eit olarak

paylarabilirim?
Bana ka bilye der?
zm
/. Yol
Bilyesi fazla olanlarn az olanlara, bilye says eit olana kadar bilye verdiini dnelim.
Buna gre Ahmet, 1 bilyesini Hsnye 1 bilyesini de Bekire vermelidir. Talha da 1 bilyesini Bekire verdiinde hepsinin 4 bilyesi olur. Bylece Ahmet ve arkadalarna 4er
adet bilye der.
//. Yol
nce toplam bilye saysn bulalm. Daha sonra bilyeleri eit bir ekilde paylatrmak
iin toplam kii saysna blelim.
Toplam bilye says = 6 + 3 + 2 + 5 + 4 = 20
Kii Say = 5
20
Kii bana den bilye says =
= 4 tr.
5
Bylece kii bana den ortalama bilye says bulunmu olur.
308
Aritmetik Ortalama
Bir veri grubunun aritmetik ortalamas, tm verilerin toplamnn veri saysna
(adet) blmdr.
Aritmetik Ortalama =
Tm Verilerin Toplam
Veri Adedi (Says)
Birlikte Yapalm 2
2 8 Haziran 2014 tarihleri arasnda Pamukkaleyi
gezmeyi dnen bir turist, gndz scaklk deerlerini merak etmi ve 7nternetten Denizli ili iin
tahmin edilen haftalk scaklk deerlerinin tablodaki gibi olduunu renmitir. Buna gre haftalk
scaklk ortalamas ne olacaktr?
2 8 Haziran 2014 Denizli 7li Scaklk Tahmini C)
7l
Pazartesi
Sal
Denizli
27
29
aramba Perembe
32
28
Cuma
C.tesi
Pazar
28
30
31
zm
Denizli ili haftalk scaklk ortalamasn bulmak iin 7 gnlk scaklk deerleri toplanr,
gn saysna blnr.
Ortalama Scaklk =
Scaklk Deeri Toplam

27 + 29 + 32 + 28 + 28 + 30 + 31
=
Gn Says
7
205
=
, 29,3C
7
Birlikte Yapalm 3
Altnc snf rencisi Serrann matematik dersinden alm olduu puanlar aadaki
tabloda verilmitir. Serrann matematik dersi dnem sonu aritmetik ortalama puan
nedir?
Ders
Matematik
I.
II.
III.
Snav Snav Snav
70
90
80
Performans Grevi
ve Ders ii Katlm
Dnem Sonu
Ortalama Puan
90
309
zm
Serrann matematik dersi dnem sonu aritmetik ortalama puann hesaplamak iin
alm olduu puanlarn toplamn puan adedine blelim.
Aritmetik Puan Ortalamas =
330
Puanlarn Toplam
70 + 90 + 80 + 90
=
=
= 82,5
4
Puan Adedi
4
Serrann matematik dersi dnem sonu aritmetik puan ortalamas 82,5 olarak bulunur.
Birlikte Yapalm 4
Aye, oynad dart oyununda be defa ok atmtr. Elde ettii puanlar aadaki tabloda verilmitir. Buna gre aadaki sorular cevaplayalm.
Dart Oyununda Elde Edilen Puanlar
Alnan
Puan
I.
At
II.
At
III.
At
IV.
At
V.
At
VI.
At
Ortalama
At Puan
25
25
50
75
75
100
a)
75 50 25
Acaba bir verinin eksilmesi veya

artmas durumunda aritmek
ortalama deiir mi?
Nasl etkilenir?
7lk be atta elde edilen puanlarn aritmetik ortalamas nedir?
b) Altnc atta hangi blgeye ok atlrsa (puan alnrsa) elde edilen aritmetik ortalama puan deiir ya da deimez?
310
zm
a)
Ayenin be attaki aritmetik ortalama puann hesaplayalm.

Aritmetik
Toplam At Puan
25 + 25 + 50 + 75 + 75
Ortalama Puan =
=
= 50
At Says
5
b) 5.attaki gelecek puanlara (25, 50, 75, 100 puan) bal olarak Ayenin aritmetik ortalama at puann hesaplayalm.
25 puanlk alana at yapldnda,
Aritmetik
Toplam At Puan
25 + 25 + 50 + 75 + 75 + 25
Ortalama Puan =
=
At Says
6
275
=
, 45,83
6
50 puanlk alana at yapldnda,
Aritmetik
Toplam At Puan
25 + 25 + 50 + 75 + 75 + 50
Ortalama Puan =
=
= 50
At Says
6
75 puanlk alana at yaldnda,
Aritmetik
Toplam At Puan
25 + 25 + 50 + 75 + 75 + 75
Ortalama Puan =
=
At Says
6
325
=
, 54,16
6
100 puanlk alana at yaldnda,
Aritmetik
Toplam At Puan
25 + 25 + 50 + 75 + 75 + 100
Ortalama Puan =
=
At Says
6
350
=
, 58,33
6
Buna gre 50 puanlk alana ok atlrsa aritmetik ortalama puan deimemektedir. nk bu puan, aritmetik ortalama puanna eittir.
50 puanlk alan dndaki tm alanlara (25, 75 ve 100) yaplan at sonucunda
aritmetik ortalama puan artmakta ya da azalmaktadr.
Bir veri grubuna aritmetik ortalama deerinden farkl bir verinin eklenmesi veya
kartlmas aritmetik ortalamay etkilemektedir.
311
Birlikte Yapalm 5
7nilizce Dersi Snav Notlar
renci Says
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Snav Notu
Yukardaki stun grafii Fatma retmenin 7ngilizce dersine ilikin snav notlarn gstermektedir. Bu snfn 7ngilizce dersi snav not ortalamas katr?
zm
7ngilizce dersinden ka rencinin hangi puan aldn aadaki gibi sklk tablosuna
yerletirelim.
7nilizce Dersi Snav Notlar
Toplam
renci Says
25
Snav Not Toplam
10
24
24
20
80
renci Says = 2 + 5 + 8 + 6 + 4 = 25 kii

Snav Not Toplam = (1 . 2) + (2 . 5) + (3 . 8) + (4 . 6) + (5 . 4) = 80 puandr.
7ngilizce dersi snav not ortalamas
312
Toplam Snav Notu

Toplam renci Says
80
= 3,2dir.
25
Sra Sizde
1.
Altnc snf derslerinize ilikin snav notlarnz aadaki tabloya girerek bu

derslere ait aritmetik ortalamanz hesaplaynz.
Derslerim
Trke Matematik
Fen Bilimleri
Sosyal Bililer Yabanc Dil
Snav Notum
Notlarn Aritmetik Ortalamas =
2.
Snfnzdaki alt arkadanzn arlklarn aadaki tabloya giriniz ve arlklarna ilikin aritmetik ortalamay hesaplaynz.
7simler
Arlk k)
Arlk Aritmetik Ortalamas =
3.
2007-2013 Yllarna Ait Buday remi

Miktar
Milyon-ton)
22
21
20
19
18
17
16
15
0
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Yl
Yukardaki stun grafiinde 2007 2013 yllarnda lkemizdeki buday retimine ilikin veriler gsterilmitir. Buna gre;
313
a) 2007 2013 yllarnda lkemizde ortalama buday retimi ka milyon ton

gereklemitir?
b) 2009 2013 yllarnda lkemizde ortalama buday retimi ka milyon ton

gereklemitir?
4.
Hasan, bir kuru yemiiye giderek aada verilen kuru yemi rnlerinden 1er
kilo alm ve kartrmtr. Hasann alm olduu kark kuru yemiin ortalama
fiyat ka TLdir?
Kuru yemi Tr
Kiloram Fiyat TL)
Leblebi
Yer Fst
12
Badem
30
Fndk
25
Ay ekirdei
dedii Miktar
Toplam
314
5.
Be arkadamn yalar toplam 60tr. Yalar toplam 24 olan iki arkadam

daha gruba katlnca grubun ya ortalamas ka olur?
6.
Drt dersten aldm puanlarn ortalamas 80dir. En dk dersin dndaki

derslerin puan ortalamas 90dr. Buna gre en dk dersime ait puan katr?
7.
Edann Be Gnlk Okuduu Kitap Sayfa Says

Gnler
Cuma
Perembe
aramba
Sal
Pazartesi
Sayfa
10
20
30
40
50
60 Says
Yukardaki grafik, Edann be gnlk okuduu kitap sayfa saylarn gstermektedir. Eda be gnde ortalama 40 sayfa okuduuna gre, cuma gn ka sayfa
kitap okumutur?
8.
Bulunduunuz ilin 5 gnlk tahmini scaklk deerlerini elde ediniz. Bu verilere

bal olarak aadaki tabloyu doldurunuz ve ortalama scaklk deerini hesaplaynz.
Gnler
Scaklk Deeri
9.
Snfnzdaki arkadalarnzn boy uzunluklar ile ilgili veri toplaynz.

a) Topladnz veriler iin nce sklk tablosunu ardndan stun grafiini oluturunuz.
b) Snfnzn boy ortalamasn hesaplaynz.
315
Bir Veri Grubunun Akl

Gkhan
10,18 sn
Bekir
10,15 sn
Ali
10,10 sn
Mehmet
10,06 sn
Ahmet
10,02 sn
Yaplan bir spor yarmasnda birinci ile sonuncu arasndaki fark ka saniyedir?
Matematik snavndaki en dk ve en yksek test puan arasndaki fark katr?
Son 5 ylda en az ve en ok gerekleen retim miktar arasndaki fark nedir?
Son bir ayda benzin fiyatlarndaki deiim hangi fiyat aralnda gerekleti?
Yukardaki sorularda olduu gibi baz durumlarda bir veri grubundaki deiimi grmek iin en byk deer ile en kk deeri ve bunlar arasndaki fark belirlemeye
ihtiya duyarz.
Birlikte Yapalm 1
Aadaki tabloda 7stanbul ilinde gerekleen bir haftalk scaklk deerleri (C) yer almaktadr. Buna gre
7stanbul 7line Ait Scaklk Deerleri
7stanbul 7li
Pazartesi
Sal
Scaklk (C)
12
15
aramba Perembe
18
14
Cuma
16
Cumartesi Pazar
10
a) 7stanbul ilinde en souk gn hangisidir?

b) 7stanbul ilinde en scak gn hangisidir?
c) 7stanbul ilinde gerekleen en scak ve en souk gn arasndaki scaklk fark ka
Cdir?
zm
a) 7stanbul ilinde gerekleen en souk gn 8 C ile pazardr.
b) 7stanbul ilinde gerekleen en scak gn ise 18 C ile aramba olmutur.
c) 7stanbul ilinde gerekleen en scak ve en souk gn arasndaki scaklk fark
18 8 =10 Cdir.
316
Bir veri grubundaki en byk deer ile en kk deer arasndaki farka aklk
denir.
Aklk = En Byk Deer - En Kk Deer
Bir veri grubunda akl bulmak iin veriler kkten bye ya da bykten ke doru sralanr, en byk deer ile en kk deer arasndaki farka baklr.
Birlikte Yapalm 2
Aadaki birbirinden bamsz olarak sunulan drt veri grubunun aklk deerlerini
bulalm. Hangi veri grubundaki veriler arasndaki farkllama az, hangilerinde fazladr?
Veri Grubu
Veriler
Ya
55, 10, 50, 35, 38, 60, 8, 15, 60, 40
Scaklk (C)
12, 14, 10, 11, 15, 12, 9, 8
Boy (cm)
100, 110, 110, 110, 110
Snav Puan
60, 70, 75,65, 65, 75, 70, 72
zm
Veri gruplarnn en byk ve en kk deerleri ile veri akln bulalm.
En kk
Aklk
deer
Veriler
En byk
deer
Ya
55, 10, 50, 35, 38, 60, 8, 15, 60, 40
60
52
Scaklk
12, 14, 10, 11, 15, 12, 9, 8
15
Boy
100, 110, 110, 110, 110
110
100
10
Snav Puan
60, 70, 75,65, 65, 75, 70, 72
75
60
15
Veri Grubu
Tabloda grld gibi, ya deerlerine ilikin aklk deeri en fazla olduu iin ya deerleri arasndaki farkllama en fazla, scaklk deerlerine ilikin aklk deeri en dk
olduu iin scaklk deerleri arasndaki farkllama en azdr.
317
Bir veri grubunun aklnn az olmas veri grubundaki deerlerin birbirine yakn
olduunu, fazla olmas da veri grubundaki deerlerin birbirinden uzak olduunu
gsterir. Dier bir ifadeyle akln az olmas veriler arasndaki farklklamann az,
akln fazla olmas veriler arasndaki farkllamann fazla olduunu gsterir.
Birlikte Yaplm 3
Aadaki grafikte Gelir 7daresi Bakanlnn verilerine gre 2007 2013 yllar arasndaki lkemizde toplanan vergi gelir miktarlar (milyar TL) yaklak olarak verilmitir.
Buna gre aadaki sorular cevaplayalm.
2007-2013 Yllarna Ait Veri Gelirleri
Miktar
Milyar TL)
400
350
300
250
200
150
100
50
0
a)
367
284
171
2007
190
196
2008
2009
317
236
2010
2011
2012
2013
Yl
2007 2013 yllarndaki vergi geliri akln bulunuz.
b) Hangi ardk yllar arasndaki vergi geliri akl en fazladr?

c)
2009 2013 yllarndaki vergi geliri akl nedir?
zm
a)
2007 2013 yllarndaki vergi geliri akln bulmak iin en byk deer ile en
kk deer arasndaki fark bulmalyz.
Aklk = En byk deer En kk deer = 367-171 = 196 milyar TLdir.
b) Grafik incelendiinde ardk yllar arasnda en fazla art 367-317 = 50 milyar TL

ile 2012 ile 2013 yllar arasnda olduu grlmektedir.
c)
2009 2013 yllardaki vergi geliri akln bulalm.

2009 2013 yllarndaki vergi geliri akl = En yksek deer - En dk deer
= 367 milyar TL 196 milyar TL
= 171 milyar TLdir.
318
Birlikte Yaplm 4
2007-2013 Yllarna 7likin Benzinli Ara Saylar
Yl
2013
2,88
2012
2,92
2011
3,03
2010
3,19
2009
3,37
2008
3,53
2007
3,71
0
Ara says
Milyon)
Yukardaki grafikte T7K verilerine gre 2007 2013 yllar arasnda lkemizde benzinli
ara saylar verilmitir. Buna gre;
a)
2007 ile 2013 yllar arasndaki benzinli ara saylarna ilikin akl bulalm.
b) Hangi yllar arasndaki aklk en fazladr?

c)
Son 5 yldaki benzinli ara saysndaki azalma ne kadar olmutur?
zm
a)
Grafikte grld gibi benzinli ara saysndaki;

En dk deer = 2,88 milyon (2013 yl)
En yksek deer = 3,71 milyon (2007 yl)
Aklk = En yksek deer En dk deer
= 3,71 milyon 2,88 milyon = 830 bin bulunur.
b) Grafikteki ardk yllar arasndaki aklk incelendiinde en fazla aklk 180 bin
ile 2007 2008 yllar arasndadr.
c)
2009 2013 yllar arasndaki benzinli ara saysndaki azalma miktar;

3,37 milyon 2,88 milyon = 490 bin bulunur.
319
Sra Sizde
1.
Matematik dersinden alnan notlar aada verilmitir.

90
80
75
65
40
70
65
85
95
45
70
60
95
65
50
55
40
90
45
75
a) Matematik snav notlarn kkten bye doru sralayarak aadaki

tabloyu doldurunuz.
b) En yksek not
En dk not
c) Snav notlar arasndaki aklk

2.
Aada T7K verilerine gre 2007 2013 yllarnda lkemizdeki sofralk zeytin
retimi miktarn gsteren grafik verilmitir. Grafie gre aadaki boluklar
doldurunuz.
2007-2013 Yllarna Ait Sofralk eyn remi

rem
Bin ton)
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100
0
550
512
480
460
455
390
375
2007
2008
2009
2010
2011
a) Bir nceki yla gre en fazla retimde azalma
2012
2013
Yl
ylnda
ton ile olmutur.

b) En fazla retim
c) En az retim
320
ylnda
ylnda
ton gereklemitir.
ton olarak gereklemitir.
d) 2007 2013 yllar arasndaki sofralk zeytin retim miktarndaki aklk ne

kadardr?
e) 2010 yl dikkate alnmadnda sofralk zeytin retim miktarndaki aklk
ne kadar olur?
3.
Bir bayan basketbol takm oyuncularnn boy uzunluklar tabloda verilmitir.

Tabloya gre aadaki sorular cevaplaynz.
Bayan Basketbol Takm Oyuncularna Ait Boy hzunluklar
Oyuncular
Boy m)
Sahadaki Takm Oyuncular
Yedek Oyuncular
Bahar
Naile
Esra
Birsel Nevriye Zeynep
Tue
Nergis
1,88
1,85
1,98
1,75
1,90
1,82
1,92
1,96
a) Asl takm oyuncular arasnda en uzun boylu oyuncu

b) Asl takm oyuncular arasnda en ksa boylu oyuncu
c) Asl takm oyuncular arasndaki boy uzunluk akl
d) Asl takmda Nailenin yerine yedek oyunculardan Tue dahil olduunda
yeni takmdaki boy uzunluk akl ka olur?
2014 Yl Tkeci Gven Endeksi
4.
Tkeci Gven
Endeksi )
100,0
80,0
72,4
69,2
Ocak
bubat
78,5
72,7
Yandaki grafikte T7K verilerine gre

2014 yl Ocak Nisan aylarna ait Tketici Gven Endeksi yzdelik deerleri verilmitir. Grafie gre aadaki
sorular cevaplaynz.
60,0
40,0
20,0
0,0
Mart
Nisan
Ay
a) Hesap makinesini kullanarak 2014 yl ilk drt ay iin Tketici Gven Endeksi ortalamasn bulunuz.
b) 2014 yl ilk drt ayn Tketici Gven Endeksi akln bulunuz.
321
7ki Gruba Ait Verileri Karlatrmada Aritmetik

Ortalama ve Akl Kullanma
Hatrlayalm
Daha nce bir veri grubuna ait aritmetik ortalama ve akl renmitik. rnein
7zmir iline ait 5 gnlk scaklk deerleri yledir;
7zmir ili
Pazartesi
Sal
aramba
Perembe
Cuma
Scaklk (C)
12
15
18
14
16
Scaklk
Toplam Scaklk Deerleri
75
Ortalamas =
=
= 15 C
Gn Says
5
Aklk = En byk deer En kk deer = 18 12 = 6C
2014 Ocak aynda lkemizde gerekleen ortalama ihracat ve ithalat deerleri nelerdir?
2014 Ocak ve Haziran aynda lkemizde gerekleen en yksek ve en dk ihracat deerleri nelerdir?
2014 Haziran aynda Erzurum ve Malatya illerinde gerekleen ortalama
ya miktarlar nedir?
2014 Haziran aynda Trabzon ilinde gece ve gndz gerekleen en yksek
ve en dk scaklk deerleri nedir?
Kz ve erkek rencilerin matematik snavndan aldklar puanlarn ortalamas nedir?
Yukardaki sorularda olduu gibi baz durumlarda bir veri grubundaki deiimi
ve ortalamay bilmek yeterli olmayabilir. 7ki farkl grubunun verilerini karlatrma ihtiyac duyarz. Bu blmde iki veri grubuna ait verilerin (Gece gndz,
kr zarar, ihracat ithalat, kz erkek, il merkezi krsal, boy kilo,
I.snav II.snav, Matematik Trke, vb.) aritmetik ortalamasn ve akln hesaplamay ve yorumlamay reneceiz.
322
Birlikte Yapalm 1
Altnc snf rencisi Glserin Fen Bilimleri ve Trke derslerinden alm olduu puanlar aadaki tabloda verilmitir. Tabloya gre aadaki sorular cevaplayalm.
Fen Bilimleri ile Trke Dersine Ait Puanlar
Ders
I.Snav II.Snav III.Snav Proje
Ders
7i Katlm
Dnem Sonu
Ortalama Puan
Fen Bilimleri
70
85
80
90
95
Trke
75
80
85
----
90
a)
Glserin Fen Bilimleri ve Trke dersi puanlarna ilikin akl nedir?
b) Glserin Fen Bilimleri ve Trke dersi dnem sonu ortalama puan ne olur?
c)
Glser, en iyi baary hangi derste gstermitir?
zm
a)
Fen Bilimleri ve Trke dersi puanlarna ilikin akl bulalm.

Aklk (Fen Bilimleri) = En yksek puan - En dk puan = 95 70 = 25
Aklk (Trke) = En yksek puan - En dk puan = 90 75 = 15
b) Glserin Trke ve Fen Bilimleri dersi dnem sonu ortalama puanlarn bulmak
iin bu dersten alm olduu puanlarn aritmetik ortalamasn hesaplayalm.
Fen Bilimleri dersi aritmetik not ortalamas;
Toplam Puan 70 + 85 + 80 + 90 + 95 420

=
=
= 84
5
5
Puan Adedi
Trke dersi aritmetik not ortalamas;

c)
Toplam Puan 75 + 80 + 85 + 90 330

=
=
= 82, 5
4
4
Puan Adedi
Glserin baarl olduu dersi bulmak iin ncelikle Fen Bilimleri ve Trke ders
puan ortalamalarn karlatralm. Buna gre Glser, 84 puan ortalamasyla en
iyi baary Fen Bilimleri dersinde gstermitir.
323
Birlikte Yapalm 2
Aadaki grafikte Kayseriye ait 5 gnlk gece ve gndz scaklk deerleri verilmitir.
Grafie gre aadaki sorular cevaplayalm.
Kayseriye Ait Gece Gndz Scaklk Deerleri
Scaklk deeri C
25
25
21
20
21
15
10
22
19
10
11
10
Gece
Gndz
a)
Cu
m
a
Pe
r
em
be
Sa
l
a
r
am
ba
Pa
za
r
te
s
Gnler
Kayseri ilinde en dk gece scakl hangi gn olmutur?
b) Kayseri ilinde en yksek scaklk hangi gn olmutur?

c)
Kayseri ilinde gece scaklk akl ka Cdir?
d) Kayseri ilinde gndz scaklk akl ka Cdir?

e)
Kayseri ilinde gndz en ok scaklk d yaanan gn hangisidir?
f)
Kayseri ilinde en dk gece-gndz scaklk fark hangi gn ve ka C olmutur?
Kayseri ilinde gece gndz ortalama scaklk fark ka C olmutur?
zm
a)
Grafikteki gece scaklk verileri incelendiinde Kayseri ilinde en dk gece scakl 8 C ile pazartesi gn olmutur.
b) Grafikteki gece ve gndz verileri incelendiinde Kayseri ilinde en yksek scaklk 25 C ile aramba gn gndz olmutur.
c)
Grafikteki gece scaklk verileri incelendiinde gece en yksek 11 C, en dk

8C olduundan,
Aklk (gece) = En yksek deer En dk deer = 11 8 = 3 Cdir.
d) Grafikteki gndz scaklk verileri incelendiinde gece en yksek 25 C, en dk 19 C olduundan,

Aklk (Gndz) = En yksek deer En dk deer = 25 19 = 6 Cdir.
324
e)
Grafikteki gndz scaklk verileri incelendiinde bir nceki gne gre Kayseri
ilinde gndz en ok 6 C scaklk d ile perembe gn gereklemitir.
f)
Kayseri ilinde en dk gece-gndz scaklk farkn bulmak iin her bir gn iin
gece gndz scaklk farkn hesaplayalm
Pazartesi
Gndz Gece
21 8 = 13 C
Scaklk Fark
Sal
aramba
Perembe
Cuma
21 9 =12 C
25 10 = 15 C
19 11 = 8 C
22 10 =12 C
Her bir gn iin gece-gndz fark hesaplandnda en az scaklk fark 8 C ile

perembe gn olmutur.
)
Kayseri ilinde gece-gndz ortalama scaklk farkn bulmak iin her bir gn iin
gece gndz scaklk farkn bulup gn saysna blelim.
Ortalama Scaklk Fark =
Gndz Gece Scaklk Fark Toplam

Gn Says
13 + 12 + 15 + 8 + 12 60
=
= 12C bulunur.
5
5
Birlikte Yapalm 3
T7K verilerine gre 2009 2013 yllar arasnda lkemizi ziyaret eden turist says ile turizm geliri yaklak olarak aadaki tabloda verilmitir. 2014 yl sonuna kadar beklenen
deerlerin gereklemesi durumunda 2009 2013 yl ile 2009 2014 yllar arasndaki
ortalama deerler deiir mi? Deiir ise nasl bir deiim olur?
Yllar
Aritmetik
Aritmetik
2014 Yl
2009 2010 2011 2012 2013
Ortalama
Ortalama
Beklentisi
2009 2014)
2009 2013)
Turist Says
(Milyon)
32
33
36
36
39
38
Turizm Geliri
(Milyar-dolar)
25
25
28
29
32
34
325
zm
ncelikle 2009 2013 yllar ile 2009 2014 yllar arasndaki lkemize ziyaret eden
ortalama turist saylarn hesaplayalm.
2009 2013 yllar arasnda
Ortalama Turist Says =
Toplam Turist Says

Yl Says
32 + 33 + 36 + 36 + 39 176
=
= 35, 2 milyon
5
5

Ortalama Turist Says =
Toplam Turist Says

Yl Says
32 + 33 + 36 + 36 + 39 + 38 214
=
, 35, 7 milyon
6
6
Buna gre 2014 yl tahmini turist saysyla birlikte 2009 2014 yl ortalama turist says artmtr.
bimdi de 2009 2013 yllar ile 2009 2014 yllar arasndaki ortalama turizm gelirini
hesaplayalm.
Ortalama Turizm Geliri =
Toplam Turizm Geliri

Yl Says
25 + 25 + 28 + 29 + 32 139
=
= 27, 8 milyar dolar.
5
5

Ortalama Turizm Geliri =
Toplam Turizm Geliri

Yl Says
25 + 25 + 28 + 29 + 32 + 34 173
=
= 28, 8 milyar dolar.
6
6
Elde edilen yeni deere gre 2009 2014 yllar arasnda elde edilen turizm geliri deeri de artma gstermitir.
326
Birlikte Yapalm 4
Aadaki tablo iki farkl yatrm irketinin (A ve B irketi) 5 ayda kazandrdklar kr miktarn gstermektedir. Buna gre aadaki sorulara cevap verelim.
A ve B birketlerine Ait Be Aylk Kr Miktarlar
birket
Ocak
bubat
Mart
Nisan
Mays
A irketi (Bin TL)
10
40
20
70
60
B irketi (Bin TL)
45
40
35
30
50
a)
A ve B irketinin ilk be aylk ortalama krlarn bulalm.
b) A ve B irketinin ilk be aylk kr aklklarn bulalm.

c)
Yatrm yapmak isteyen Ahmet Beye A ve B irketinden hangisini nerirsiniz?

Niin?
zm
a)
A ve B irketinin ilk be aylk ortalama krlarn bulalm.

A irketi iin,
Toplam Gelir 10 + 40 + 20 + 70 + 60
=
= 40 bin TL
5
Ay Says
B irketi iin,
Toplam Gelir 45 + 40 + 35 + 30 + 50
=
= 40 bin TL
5
Ay Says
b) A ve B irketinin ilk be ay iin kr akln bulalm.

A irketi iin,
Aklk = En byk deer En kk deer = 70 10 = 60 bin TL
B irketi iin,
Aklk = En byk deer En kk deer = 50 30 = 20 bin TL
327
c)
Yatrm yaplacak A ve B irketine karar vermek iin nce 5 aylk ortalama krn
inceleyelim. A ve B irketinin ilk be ayda salad ortalama kr miktar 40 bin
TL olup eittir. Bu veriye bal olarak karar vermek olduka zor grnyor. Bu
nedenle hangi irketin daha az riskli olduunu yani 5 aydaki kr deiimini belirleyelim.
A ve B irketinin ilk be aydaki kr dalm incelendiinde B irketinin kr akl 20 bin TL iken, A irketinin kr akl 60 bin TLdir. Buna gre B irketinin
kr akl daha dk olup, kr dalm verileri birbirine daha yakn ve daha
az risk tamaktadr. A irketinin kr dalmlar arasnda daha ok farkllk olup,
risk faktr yksektir. Dolaysyla kr getirisi bakmndan B irketine yatrm yaplmas daha uygun olduu sylenebilir.
Yukardaki rnekte olduu gibi iki grubun belli bir aralktaki ald deerlerdeki deiimin karlatrlmasnda ncelikle aritmetik ortalama deerlerine baklr. Aritmetik ortalama deeri byk olan gruba gre karar verilir. Ancak gruplarn aritmetik ortalamalar eitse, veri akl deerine baklarak karar verilir.
Veri akl fazla olan gruptaki veriler arasnda daha ok farkllama sz konusu
iken, veri akl dk olan gruptaki veriler arasnda farkllama daha dktr.
Sra Sizde
1.
Aadaki tabloda 6 A snfndaki Gkhan ve Damlann matematik testlerinden alm olduklar puanlar verilmitir. Buna gre,
Gkhan ve Damlann Matematik Testi Puanlar
I.Test
II.Test
III.Test
IV.Test
V.Test
Test Puan
Ortalamas
Gkhan
65
85
85
90
75
Damla
60
80
75
80
90
a) Gkhan ve Damlann matematik test puanlarna ilikin akln bulunuz.

b) Gkhan ve Damlann matematik dersine ilikin test puanlarnn ortalamas
katr?
c) Hangi renci matematik testlerinden daha yksek baar gstermitir?
328
2.
Aadaki grafikte Afyonkarahisar iline ait 2014 Haziran aynn ilk haftasna ilikin be gnlk gece ve gndz scaklk deerleri verilmitir. Grafie gre aadaki sorular cevaplaynz.
Afyonkarahisar 7line Ait Gece ve Gndz Scaklk Deerleri
Scaklk C)
26
24
22
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Sal
aramba
Perembe
Gece
Cuma
Cumartesi
Gnler
Gndz
a) Afyonkarahisar ilinde en dk scaklk hangi gn yaanmtr?

b) Afyonkarahisar ilinde en yksek scaklk hangi gn yaanmtr?
c) Afyonkarahisar ilinde gece scaklk akl ka Cdir?
d) Afyonkarahisar ilinde gndz scaklk akl ka Cdir?
e) Afyonkarahisar ilinde gndz en ok scaklk d yaanan gn hangisidir?
f) Afyonkarahisar ilinde en dk gece ve gndz scaklk fark hangi gn yaanmtr? Scaklk fark ka derecedir?
h) Afyonkarahisar ilinde gece ve gndz scaklk ortalamalar ka Cdir?
) Afyonkarahisar ilinde gece ve gndz ortalama scaklk fark ka Cdir?
329
3.
Aadaki tabloda, Devlet Meteoroloji 7leri Genel Mdrlnn verilerine

gre, Ankara ve 7stanbul illerine ait uzun yllar iinde (1954 2013) metrekareye den ortalama ya miktarlar (kgm2) yer almaktadr. Buna gre aadaki
sorular cevaplaynz.
1954 2013 Yllar Arasnda Ankara ve 7stanbul 7llerine Ait Ortalama Ya Miktar
7l
bubat
Mart
Nisan
Mays
Haziran
Ankara
37
39
48
50
35
7stanbul
77
70
46
34
33
a)
Ankara ili iin en dk ya miktar
aynda, en yksek ya miktar
aynda gereklemitir.
b) 7stanbul ili iin en dk ya miktar
aynda, en yksek ya miktar
aynda gereklemitir.
c)
Ankara ili ya akl
iken 7stanbul ili ya akl
tr.
d) 7stanbul ile Ankara illeri arasnda metrekareye den ya miktarndaki en az

fark
e)
kg ile
aynda gereklemitir.
7stanbul ile Ankara illeri arasnda metrekareye den ya miktarndaki en ok

fark
kg ile
aynda gereklemitir.
f)
7stanbul ve Ankara illerinin ilkbahar mevsimi ya ortalamas katr?
7lkbahar mevsiminde hangi il daha ok ya almtr? Niin?
h) bubat Haziran dneminde 7stanbul ve Ankara illerinin ya ortalamas katr?

Hangi il daha ok ya almtr?
330
BLM DE)ERLENDiRME
1.
Aadaki tabloda 2002 2012 yllarnda lkemizde yetitirilen deniz rnlerine

ilikin veriler yer almaktadr. Tabloya gre aadaki sorular cevaplaynz.
2002 2012 Yllarnda lkemizde Yetitirilen Deniz rnleri Miktar
retim Yl
retim Miktar
(Bin ton)
a)
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
523
463
505
380
489
589
453
425
446
478
396
Hesap makinesini kullanarak 2002 2012 yllarnda lkemizde retilen ortalama deniz rnleri miktarn bulunuz.
b) 2002 2012 yllarnda en dk ve en yksek deniz rnleri retimi hangi yllarda gereklemitir?
c)
2002 2012 yllarnda deniz rnlerindeki retim akl katr?
d) 2008 2012 yllarna ilikin deniz rnlerindeki retim akl katr?
2.
2007-2013 Yllarna Ait Antep Fs remi

Yl
87
2013
150
2012
112
2011
128
2010
82
2009
120
2008
73
2007
0
20
40
60
80 100 120 140 160
rem Bin ton)
Yukardaki grafik, T7K verilerine gre 2007-2013 yllarnda lkemizdeki Antep

fst retimi miktarn gstermektedir. Grafie gre aadaki ifadelerin doru
(D) veya yanl (Y) olup olmadn belirleyiniz.
331
BLM DE)ERLENDiRME
7fadeler
Doru Yanl Yanl ise Dorusunu

Yaznz
Antep fst retiminde en fazla retim

2012 ylnda yaplmtr.
Antep fst retiminde en az retim 2009
ylnda yaplmtr.
Bir nceki yla gre en az art 2010 ylnda
olmutur.
Bir nceki yla gre en fazla art 2012 ylnda olmutur.
2008 ylnda bir nceki yla gre Antep fst retimi azalmtr.
2007 2013 yllarna ait retim akl 14
tondur.
Son 5 yln retim akl 78 bin tondur.
2008 2012 yllarnda retim akl 30
tondur.
3.
6 A snfndaki 12 rencinin 7ngilizce dersinden aldklar snav puanlar aada verilmitir. Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
7ngilizce Dersi Snav Puanlar 30, 80, 70, 30, 40, 50, 65, 90, 85, 55, 40, 80
a) 7ngilizce dersinden alnan en yksek puan
dr.
b) 7ngilizce dersinden alnan en dk puan
dur.
c) rencilerden Ayegl yle bir yorumda bulunmutur

7

Acaba Ayegln yapm olduu yorum doru mudur? Niin?
332
BLM DE)ERLENDiRME
4.
Aadaki grafik Hsnnn haftalk zm olduu soru saylarn gstermektedir. Buna gre aadaki sorular cevaplaynz.
Haalk zlen Soru Saylar
Soru says
85
80
75
70
65
60
55
50
45
40
35
30
25
0
Pa
za
r
i
te
s
ar
m
Cu
Cu
m
a
Pa
za
r
te
s
Sa
l
a
r
am
ba
Pe
r
em
be
Gn
a) En fazla soru hangi gn zlmtr?

b) En az soru hangi gn zlmtr?
c) Cuma gn zlen soru says pazar gn zlen soru saysnn yars kadar mdr? Neden?
d) Hsnnn haftalk zd soru says akln bulunuz.
e) Eer Hsn, cumartesi gn soru zmemi olsayd haftalk zlen soru
says akl ne olurdu?
f) Hsnnn haftalk toplam zd soru saysn bulunuz.
) Hsnnn haftalk zd ortalama soru saysn bulunuz.
5.
Aada Emre ve Mervenin bir haftalk okul harcamalar (TL) verilmitir.

a) Emre ve Merveye ait haftalk harcama miktarn gsteren stun grafiini
yandaki bolua iziniz.
Gnler
Emre
Merve
Pazartesi
Sal
aramba
Perembe
Cuma
b) Emre ve Mervenin haftalk ortalama harcama miktarlarn bulunuz.
333
BLM DE)ERLENDiRME
6.
Aadaki tabloda 2005 2014 yllarna ilikin ocak ve ubat ay tketici gven
endeks deerleri yer almaktadr. Hesap makinesi yardmyla aadaki sorular
cevaplaynz.
2005 2014 Yllarna 7likin Ocak ve bubat Ay Tketici Gven Endeks Deerleri
Yllar 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Toplam
Ocak
92,2
88,5
78,6
78,9
58,3
66
78,1
79
75,8
72,4
bubat
92
87,9
79,5
74,4
60,8
68,6
80,3
79,6
76,7
69,2
a)
Ocak aynda en dk tketici gven endeksi deeri

yksek deer ise
ylndadr.
b) bubat aynda en dk tketici gven endeksi deeri

yksek deer ise
c)
ylnda, en
ylnda, en
ylndadr.
2005 2014 yllarna ait ocak aynn tketici gven endeks deer akl
dur.
d) 2005 2014 yllarna ait ubat aynn tketici gven endeks deer akl
dir.
e)
2005 2014 yllarna ait ocak ve ubat ay tketici gven endeks deerinin en
dk olduu
f)
yl iken, en fazla olduu yl
tir.
2005 2014 yllarna ait ocak ve ubat ay tketici gven endeks ortalama deerlerini hesaplaynz.
Tabloya gre lkemizde son 10 ylda ocak ay tketici gven endeks deeri
ubat ayna gre daha yksek seyretmitir. yorumunun doruluu hakknda ne
sylenebilir?
h) Tabloya gre lkemizde son 5 ylda ubat ay tketici gven endeks deerleri
ocak ayna nazaran daha fazla deikenlik gstermektedir. yorumunun doru
olup olmadn inceleyiniz.
334
N7TE DE)ERLEND7RME
1.
Aadaki sorulardan hangisi iki veri grubunu karlatrmay gerektiren bir aratrma sorusudur?
A) Snfmzdaki kz ve erkek rencilerin matematik snav puanlar nelerdir?
B) Snfmzn matematik snavnn aritmetik puan ortalamas nedir?
C) Snfmzdaki erkek rencilerin en dk matematik snav puan nedir?
D) Snfmzda matematik snavndan en yksek puan kim almtr?
2.
Aadakilerden hangisi iki veri grubunu karlatrmay gerektiren bir aratrma

sorusu deildir?
A) 2014 Ocak aynda Trabzonda gerekleen en dk ve en yksek scaklk
deerleri nelerdir?
B) Son be ylda lkemize gelen yerli ve yabanc turist saylar nelerdir?
C) Alinin birinci ve ikinci dnem karne notlar nelerdir?
D) 2014 Dnya Futbol bampiyonasnda finalde karlaan takmlar hangileridir?
3.
Aadaki grafikte bir irketin drt aylk sat kr yer almaktadr.

Ocak Nisan Aylarna 7likin Sa Krlar
Sa kr Bin TL)
14
12
10
8
6
4
2
0
Ocak
bubat
Mart
Nisan
Aylar
Grafie gre aadakilerden hangisi yanltr?

A)
B)
C)
D)
rnn ubat ay sat kr, nisan ay sat krnn 2 katdr.

rnn en az sat kr nisan ayndadr.
Ocak Nisan aylarna ilikin sat kr akl 8 bin TLdir.
rnn drt aylk sat kr ortalamas 9 bin TLdir.
335
N7TE DE)ERLEND7RME
4.
Aadaki tabloda bir ilin be gnlk hava scaklk deerleri yer almaktadr.
Be Gnlk Hava Scaklk Deerleri
Pazartesi
Sal
22
18
Scaklk C)
aramba Perembe
18
Cuma
20
22
Tabloya re aadakilerden hanisi yanltr?

A) Be gnlk scaklk ortalamas 20 Cdir.
B) En scak gn pazartesi gndr.
C) En scak ile en souk gnler arasndaki fark 4 Cdir.
D) En fazla scaklk deiimi sal gn yaanmtr.
Aada 2002 ve 2012 yllarnda elektrik enerjisi retim trlerine ait yzdelik
dalm rafii verilmitir. Buna re 5 7. sorular cevaplaynz.
Elektrik Enerjisi rem Trlerinin Yzdelik Dalm
Miktar Yzde)
50
41
40
30
25
2002 yl
2012 yl
44
28
26 24
20
8
10
0
5.
Kmr
Sv yaktlar
Doal gaz
Hidrolik
rem Tr
2012 ylnda en fazla elektrik enerjisi retim tr hangisidir?

A) Kmr
336
B) Sv yaktlar
C) Doal gaz
D) Hidrolik
N7TE DE)ERLEND7RME
6.
2012 ylnda en az d gsteren elektrik enerjisi retim tr hangisidir?

A) Kmr
7.
B) Sv yaktlar
C) Doal gaz
D) Hidrolik
Aadaki ifadelerden hanisi yanltr?

A) 2002 ylnda elektrik enerji retimi iin en az sv yakt kullanlmtr.
B) Elektrik enerji retimi iin en ok doal gaz kullanlmaktadr.
C) 2002ye gre 2012 ylnda hidrolik enerjisi retimi art gstermitir.
D) 2012 ylnda elektrik enerji retimi iin kmr kullanm artmtr.
Aadaki rafik bir irketin 5 aylk elir-ider durumunu stermektedir. Grafie re 8 10. sorular cevaplaynz.
Ocak Mays Aylarna 7likin Gelir Gider Durumu
Tutar Bin TL)
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Gelir
Gider
Ocak
8.
bubat
Mart
Nisan
Mays
Aylar
Grafikteki bilgilere gre aadakilerden hangisi dorudur?

A)
B)
C)
D)
birketin en az gideri ubat ayndadr.

Mart ayndaki geliri 50 bin TLdir.
Bir nceki aya gre en az gelir d ubat ayndadr.
birket ubat aynda kr etmitir.
337
N7TE DE)ERLEND7RME
9.
birketin 5 aylk ortalama gelir miktar ka bin TLdir?

A) 35
B) 35,5
C) 36
D) 36,5
10. Grafikteki bilgilere gre aadakilerden hangisi yanltr?

A) birketin son aylk gelir ortalamas 35 bin TL dir.
B) birketin be aylk gider akl 15 bin TL dir.
C) birketin be aylk gelir akl 25 bin TL dir.
D) birket en fazla harcamay ubat aynda yapmtr.
11. Aada 12 rencinin Fen Bilimleri dersinden alm olduklar puanlar verilmitir.
Fen Bilimleri Dersi Puanlar 80, 30, 35, 45, 90, 65, 95, 55, 25, 60, 80, 70
rencilerin bu dersten alm olduklar puanlarn akl nedir?
A) 10
338
B) 55
C) 60
D) 70
N7TE DE)ERLEND7RME
12. Bir spor etkinliine ya ortalamas 20 olan 30 kii katlmtr. Daha sonra ya
ortalamas 25 olan 5 kii ayrlmtr. Bu spor etkinliine devam eden kiilerin ya
ortalamas ka olmutur?
A) 19
B) 20
C) 21
D) 22
13. Aadaki tabloda farkl kuru yemi rnlerinin karm miktar ve fiyat sunulmutur.
Kuru Yemi rnlerine 7likin Karm Miktar ve Fiyat
Kuru Yemi
Birim Fiyat TL)
Miktar k)
Leblebi
Yer Fst
10
Badem
30
Fndk
20
Tabloya gre kuru yemii zarar etmemek iin bu kark kuru yemiin kilogramn en az ka liraya satmaldr?
A) 15
B) 16
C) 17
D) 18
339
N7TE DE)ERLEND7RME
Aadaki tabloda 2012 2013 yllarna ait baz meyve retim miktarlar verilmitir. Tabloya re 14 15. sorular cevaplaynz.
2012 2013 Yllarna Ait Baz Meyvelerin retim Miktarlar
retim Yl
retim Miktar milyon ton) Meyveler

zm
Elma
eytin
Portakal
2012
4,20
2,88
1,82
1,66
2013
4,01
3,12
1,67
1,78
14. Tablodaki verilere gre aadakilerden hangisi dorudur?

A) 2013 ylnda zeytin retimi artmtr.
B) 2013 ylnda en fazla art elma retiminde olmutur.
C) 2012 ylnda en az zeytin retimi olmutur.
D) Bir nceki yla gre en byk d zeytin retiminde olmutur.
15. Tablodaki verilere gre aadakilerden hangisi yanltr?

A) 2013 ylnda zeytin retimi 1,67 milyon tondur.
B) 2013 ylnda 190 bin ton zm retimi daha az gereklemitir.
C) Bir nceki yla gre 2013 ylnda 120 bin ton fazla portakal retilmitir.
D) Elma retimindeki aklk 2,4 bin tondur.
340
N7TE DE)ERLEND7RME
Aada bir irketin Ocak Mays aylarna ait fndk ve ay rnlerinin satndan elde edilen elirin rafii yer almaktadr. Grafie re 16 18. sorular cevaplaynz.
Aylara Gre Fndk ve ay rnlerinin Sandan Elde Edilen Gelir
Aylar
Mays
Nisan
Fndk
ay
Mart
bubat
Ocak
10
20
30
40
50
Sa Bin TL)
16. Be aylk ay satndan elde edilen gelirin aylk ortalamas ka bin TLdir?
A) 20
B) 24
C) 25
D) 30
17. Grafikte verilenlere gre ay satna ilikin aadakilerden hangisi dorudur?

A) bubat aynda en dk sat gereklemitir.
B) ay rnne ilikin sat akl 40 bin TLdir.
C) En ok sat mays aynda gereklemitir.
D) Mart aynda ay satnda d yaanmtr.
18. Grafikteki verilere gre aadakilerden hangisi yanltr?

A) bubat aynda ay sat 10 bin TLdir.
B) Fndkta en fazla sat nisan aynda yaplmtr.
C) Mays aynda ay sat bir nceki aya gre artmtr.
D) Mays ayndaki fndk sat ocak aynn 2 katdr.
341
N7TE DE)ERLEND7RME
Aadaki rafik 6. snf ubelerinde Matematik dersinden proje devi alan
kz ve erkek renci saylarn stermektedir. Grafie re 19 20. sorular
cevaplaynz.
Proje devi Alan rencilerin Dalm
renci says
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
Kz
Erkek
6A
6B
6C
bube
19. Grafikte verilenlere gre proje devi alan renci says katr?
A) 30
B) 35
C) 40
D) 45
20. Grafikteki verilenlere gre aadakilerden hangisi dorudur?

A) 6 A snfnda proje devi alan renci says 6dr.
B) 6 B snfnda proje devi alan erkek renci says 8dir.
C) 6 C snfnda proje devi alan kz renciler erkek rencilerden fazladr.
D) 6 B ve 6 C snflarnda proje devi alan renci saylar eittir.
342
h17(4
TamsaylarveCebirsel
fadeler
0,5
1,0
4. 1.TamSaylar
4. 2.Cebirselfadeler
1,5
Kavramlar
Tam say
Pozif tam say

Negaf tam say
Mutlak deer
BLM 1
Tam Saylar
Neler reneceiz?
Gerek yaam durumlarn aklamak iin
tam saylar kullanmay reneceiz.
Tam saylarn mutlak deerini reneceiz.
Tam saylar karlarma ve sralamay
reneceiz.
Tam saylarda toplama ve karma ilemlerini reneceiz.
Tam saylarda toplama ve karma ilemleri arasndaki ilikiyi reneceiz.
Tam saylarda toplama ilemini daha hzl
ve doru bir ekilde yapabilmek iin toplama ileminin zelliklerini reneceiz.
Tam Saylar ve Say Dorusunda Gsterimi

Matematiin temel kavramlarndan olan saylar, doal saylardan balanarak geniletilir. Ancak, baz durumlar ifade etmede doal saylar yetersiz kalr. rnein, zemin kata
gre aadaki katlarn konumunu, havann souk olmas durumunu veya bir satcnn
zararn doal saylarla ifade edemeyiz. Bunun gibi, gnlk yaantmzda karlatmz
baz durumlar iin doal saylarn dndaki saylar da bilmeye ve kullanmaya ihtiyacmz vardr.
Gnlk yaammzdaki zt ynl veya zt deerli durumlar (scak souk,
bor alacak, kr zarar, zemin katn alt st) saysal olarak ifade etmede
tam saylar kullanabiliriz.
Gnmzde scaklk birimi olarak ounlukla santigrat derece (C) kullanlr.
50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
10
10
26 Mays 2014te 7stanbul Sabiha Gken Havalimannda llen en yksek scaklk

27Cdir. 27C havann scakl ile suyun donma scakl (0C) arasndaki fark olarak
hesaplanr. Bu scaklk deerindeki + 27 says, pozitif bir tam saydr.
nnde herhangi bir iaret olmayan sfrn dndaki saylar ayn zamanda pozitif
tam saydr.
345
Ancak hava scaklklarn her zaman pozitif saylarla ifade etmek mmkn ol50
50
40
40
30
30
20
20
10
10
10
10
mayabilir. rnein; 12 bubat 2014te 7stanbul Sabiha Gken Havalimannda

llen en dk scaklk suyun donma noktasndan 8C az ise, bu fark 8C
ile gstermek durumundayz. Bu durumda 8 says negatif bir tam saydr.
Birlikte Yapalm 1
Aadaki grafikte Trkiyenin en yksek dann ykseklik noktalar ile Ege, Akdeniz ve Karadenizin ortalama derinlik noktalar verilmitir. Bu ykseklikleri tam saylarla
ifade edelim.
Ykseklik
(metre)
5137 m
Eg
e
1350 m
Ka
rad
en
iz
Ak
de
1400 m
Yer
S
ph
an
Da
Cil
oD
a
r D
a
niz
4170 m 4049 m
6000
5500
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
500
1000
1500
1300 m
Yeryznde ykseklik veya derinlikler deniz seviyesine gre llmektedir. Bu yksekliklerin konumlarnn belirlenmesinde deniz seviyesi 0 olarak kabul edilir.
zm
Trkiyenin en yksek dann ykseklikleri (rakm) Ar Da 5137 metre, Cilo Da
4170 metre ve Sphan Da 4049 metredir. taraf denizlerle evrili lkemizde Akdenizin ortalama derinlii 1400 metre, Ege Denizinin 1350 metre iken, Karadenizin ortalama derinlii ise 1300 metredir. Bu deerlerden dalarmzn rakmlar deniz seviyesinin
stnde olduklar iin kar gelen her hangi bir nokta pozitif tam saylarla, denizlerimizin
ortalama derinlikleri deniz seviyesinin altnda olduklar iin karlk gelen herhangi bir
nokta negatif tam saylarla ifade edilir. Bu yksekliklerin tam saylarla ifadesi;
346
Dalar
Rakm
metre)
Ar Da
5137
Bu yksekliklere
karlk elen
tam say
+ 5137
Akdeniz
Ortalama
Derinlii
metre)
1400
Bu derinliklere
karlk elen
tam say
1400
Cilo Da
4170
+ 4170
Ege
1350
1350
Sphan Da
4049
+ 4049
Karadeniz
1300
1300
Denizler
eklindedir.
Bunu Deneyelim
Snfta beraber almak iin bir arkadamz belirleyelim. Arkadamzla,
a)
Aadaki durumlar ifade etmek iin hangi saylar kullanmamz gerektiini

belirleyiniz.
b) Her bir durum iin zt yn veya deerdeki tam sayy bulunuz.

c)
Bu zt yn veya deerdeki tam saylara uygun birer gnlk yaam durumu

belirleyiniz.
Erenden 170 TL alacam var.
Aye, bir alveri merkezinin zemininden 5 kat yukardadr.
Erzurumda bu gece hava scakl sfrn altnda

25 derecedir.
Balang noktasndan geriye doru 4 adm atmak.
Trkiyenin en byk k ve doa sporlar merkezi

olan hludan rakm 2543 metredir.
Burak Reis adl denizaltmz deniz seviyesinin 50 metre altnda seyir halindedir.
347
Saylarn nne konulan + ve iaretleri saylarn ynn belirtir. nnde +

olan saylar pozitif tam saylar, nnde olan saylar ise neatif tam saylar
olarak adlandrlr. Pozitif ve negatif tam saylar, zt yn ve deerleri ifade etmekte
kullanlr.
Birlikte Yapalm 2
Ankarada ocak aynn ilk haftasnda llen ortalama scaklk deerleri aadaki tabloda verilmitir.
Ankarada Ocak Aynn 7lk Haftasndaki Ortalama Scaklk Deerleri

Gnler
Pazartesi Sal aramba Perembe Cuma Cumartesi Pazar
Scaklk
Deerleri (C)
+3
+1
+5
Bu scaklk deerlerini say dorusunda gsterelim.

zm
Termometre ile llen bu scaklk deerlerinin gsteriminde ayn zamanda yandaki gibi bir say doru6
5
4
3
2
1
0
1
2
3
4
5
6
348
6
5
4
3
2
1
0
1
2
3
4
5
6
+6
+5
+4
+3
+2
+1
0
1
2
3
4
5
6
su modeli kullanlabilir.
Pazar
Pazartesi
Cumartesi
Cuma
Sal
Perembe
aramba
6 5
4 3
2 1
+1 +2 +3
+1
Negaf tam saylar
Balang
noktas
+2 +3 +4 +5 +6
Pozif tam saylar
Tam saylar
Tam saylar, pozif tam saylar, negaf tam saylar ve srdan oluur.
3
2
, 1, 25 , 1
veya 2,55 gibi deerler tam say deildirler.
4
3
Tam saylara ilikin say dorusu aadaki gibi dikey ekilde modellenebilir.
+7
+6
+5
+4
+3
+2
+1
0
1
2
3
4
5
6
7
Pozitif tam saylar

dikey say dorusundaki gsterimde
0n stnde yer alrlar. rnein; +3
tam says 0n zerinden 3 birim sonraki noktaya karlk gelir.
Neatif tam saylar

dikey say dorusundaki gsterimde
0n altnda yer alrlar. rnein; 3 tam
says, 0n altndan 3 birim sonraki noktaya karlk gelir.
0 ne pozitif ne de negatif bir tam saydr.
349
Tam saylara ilikin say dorusu aadaki gibi yatay ekilde de modellenebilir.
7 6 5
4 3
+1
+2 +3 +4 +5 +6 +7
Neatif tam saylar
Pozitif tam saylar
Say dorusundaki gsterimde 0n so-
Say dorusundaki gsterimde 0n sa-
lunda yer alrlar. rnein; -5 negatif
nda yer alrlar. rnein; +5 pozitif tam
tam says 0n solundan 5 birim sonraki

noktaya karlk gelir.
says 0n sandan 5 birim sonraki noktaya karlk gelir.
Sra Sizde
1.
Aadaki her bir durumu pozitif ya da negatif tam say kullanarak ifade ediniz.
a)
b)
c)
d)
e)
f)
2.
Kapadokyada balonlar yerden 1000 metre yksekliktedir.

Bir balk tr olan mezgit denizin 40 metre altnda yaar.
Bu ay markete olan borcumuz 225 TLdir.
Orhan yapt iten 20 TL kazand.
Laboratuvar hastanenin zemininden 4 kat aadadr.
Aydnda bugn ortalama hava scakl sfrn stnde 15Cdir.
Anne babanzla grerek bu ayki aile btenizi birlikte hazrlaynz. Aadaki

tablo zerinde ailenizin gelirlerini + giderlerini ise ile gsteriniz. Aile gelirlerinizin giderlerinizi karlamas iin ne gibi nlemler alnabilir?
Ailenizin Gelirleri TL)
350
Ailenizin Giderleri TL)
3.
Aadaki her bir tam sayya uygun gerek bir yaam durumu yaznz.
a) + 50
b) 24
c) 0
d) + 3250
e) 1122
4.
Aada verilen saylar say dorusunda gsteriniz.

a) + 2
b) 5
c) + 7
d) 3
e)
5.
A
5
B
2
C
0
+1
+4
+5
Yukardaki say dorusunda A, B, C ve D noktalarna karlk gelen tam saylar

bulunuz.
A
351
Bir Tam Saynn Mutlak Deeri
7m
7m
+9
+8
+7
+6
+5
+4
+3
+2
+1
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Deniz seviyesine gre belirlenen

yksekliklere karlk gelen noktalar
pozitif tam say, derinliklere karlk
gelen noktalar ise negatif tam
saylarla ifade edilir.
Mart ve baln deniz seviyesine gre konumlarn matematiksel olarak nasl ifade edebiliriz?
Burada mart deniz seviyesinin 7 metre stnde bir konumda, balk ise deniz seviyesinin 7 metre altndadr. Buna gre, mart ve baln deniz seviyesine gre uzaklklar
birbirine eittir.
352
Bunu Deneyelim
Ara ve ereler Simetri aynas, tahta paras, cetvel ve kalem.
zerinde e aralklarla tam saylarn belirtildii aadaki gibi tahtadan bir say dorusu modeli yapalm.
+1
+2
+3
+4
+5
Balang noktas
Kalemimizi 0 balang noktasna koyarak 4 birim saa teleyelim.

Benzer ekilde kalemimizi 0 balang noktasna koyarak 4 birim sola teleyelim.
Balang noktas
Bu say dorusunun sfr balang noktasna simetri aynasn dik olarak yerletirelim ve simetri aynasnda st ste gelen say iftlerinin 0 balang noktasna olan
uzaklklarn inceleyelim. hzaklklar eit midir? Bu durumu sizce nasl ifade edebiliriz? Dnnz.
bimdi siz de benzer ekilde ayna yardmyla uzaklklar ayn olan saylara rnek verebilir
misiniz?
353
Bir a tam saysnn 0 balang noktasna uzakl, a saysnn mutlak deeridir ve |a| ile gsterilir. rnein; 4 ve + 4 tam saylarnn mutlak deerleri
4= 4 ve + 4= 4tr. Sfrn mutlak deeri sfrdr.
Birlikte Yapalm 1
3 ile + 3 ve 7 ile + 7 saylarnn mutlak deerlerini bularak say dorusunda gsterelim.
zm
3 saysnn 0 balang noktasna uzakl +3 , 3 saysnn 0 noktasna uzakl 3
ile gsterilir. Buna gre; + 3 = 3 = 3 olup bu durumu say dorusunda,
9 8
6 5
4 3
+1
+2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9
3 = 3 = + 3
eklinde gsterebiliriz. Benzer ekilde, say dorusunda 7 ve + 7 saylarnn mutlak
deerleri;
9 8
6 5
4 3
+1
+2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9
|+7| = 7
|7| = 7
|7|= 7 = |+7|
eklindedir.
Mutlak deere karlk gelen tam say deerlerinin negatif olmadn fark ettiniz mi?
3 ile + 3 ve 7 ile + 7 gibi saylara ters iaretli tam saylar ad verilir. Dolaysyla,
ters iaretli tam saylarn mutlak deerleri birbirine eittir.
354
Birlikte Yapalm 2
Bir gkdelenin zemin katndan hareket eden iki asansrden biri, zeminden 5 kat yukardaki kata gidiyor. Dier asansr ise zemin kattan 5 kat aaya iniyor. Her iki asansrn
konumlarn ve zemine olan uzaklklarn tablo ile ifade edelim.
zm
Her iki asansrn konumlar ve zemine olan uzaklklar,
Asansrler
emin kata re
konumu
Tam sayyla
ifadesi
emin kata uzakln

matematiksel ifadesi
Birinci Asansr
5 kat yukarda
+5
|+ 5| = 5
7kinci Asansr
5 kat aada
| 5| = 5
eklinde olup, bu iki asansr zemin katna eit uzaklkta bulunmaktadr.
Sra Sizde
1.
Aadaki tabloda bo olan yerleri ilk satrdaki rnee uygun olarak doldurunuz.
Tam saylarn mutlak

Tam
saylar deerinin sembolik sterimi
5
| 5|
Tam saylarn
mutlak deeri
Mutlak deere karlk

elen tam say deerinin
anlam
0 balang noktasnn
5 br solundaki nokta
0 balang noktasnn
20 br sandaki nokta
|0|
+ 35
25
|+ 100|
355
2.
9 8 7
6 5 4 3
2 1
+ 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8 +9
Yukardaki say dorusunda okul ve evin 0 balang noktasndaki ocua olan

uzaklklarn matematiksel olarak ifade ediniz.
3.
Bir hastanenin zemin katndan 3 kat aadaki laboratuvarda bulunan Ahmet ile
zemin kattan 3 kat yukardaki muayene odasndaki Ebrunun zemin kata olan
uzaklklarn karlatrnz.
4.
Kayseride bugn ortalama gndz hava scakl sfrn zerinde 7 C, ortalama

gece hava scakl ise sfrn altnda 7C olarak llmtr. Bu scaklk deerlerini bir termometre zerinde gstererek 0 C noktasna gre karlatrnz.
356
5.
Hakan, 7nternet zerinden satn ald bir rnn bedeli olan 125 TLyi kredi
kartyla demitir. Ancak, Hakan gelen bu rn beenmeyerek ald firmaya
iade etmitir. Firma ise 125 TLyi Hakann kredi kart hesabna yatrmtr. Bu iki
durumu mutlak deer kavram yardmyla karlatrnz.
6.
Mutlak deeri kendisinden byk olan tam saylara rnek veriniz.
Tam Saylar Karlarma ve Sralama

Kar kristalleri bulunduklar scakla bal olarak farkl ekiller alrlar. 0Cde su donmaya balar ve kar kristalleri
ince ve dz bir levhaya benzer. 4Cde kristaller ii bo
stunlara benzer bir grnt alr. +1 Cde ise kristaller erimeye balar. Kar kristallerinin farkl ekiller ald bu scaklk deerlerini karlatrabilir veya sralayabiliriz.
Hatrlayalm
Saylar sralamada ve > sembolleri kullanlmaktadr.
Birlikte Yapalm 1
7llerin ykseklikleri (rakm) deniz seviyesine gre belirlenir. Aada ilimizin rakmlar
verilmektedir
7ZM7R
Rakm 2 metre
TEK7RDA)
Rakm 10 metre
G7REShN
Rakm 5 metre
7zmir, Giresun ve Tekirdan yukarda belirtilen rakmlarn say dorusu zerinde gsteriniz ve bu deerleri karlatralm.
Giresun
7zmir
+10
+9
+8
+7
+6
+5
+4
+3
+2
+1
0
1
2
Tekirda
zm
7zmir, Giresun ve Tekirda illerimizin rakmlar yandaki say dorusunda gsterilmitir. 7llerimizin karlk geldikleri noktalarn 0 balang noktasna (deniz seviyesine) uzaklklarn inceleyelim. Bu il ierisinde 0 noktasna en uzak olan il Tekirdadr. Dolaysyla, en byk
tam say Tekirdan rakmna karlk gelen saydr. Sonra srasyla
Giresun ve 7zmir gelmektedir. Bu durumu;
+ 2 + 5 + 10
olarak sralayabiliriz.
Pozitif tam saylar say dorusu zerinde yukarya veya saa doru gidildike byr.
357
Birlikte Yapalm 2
50
50
40
40
30
30
20
10
Ankara
3 C
Bayburt
11 C
Sivas
7 C
20
10
0
Baz 7llerimize Ait Mart Ay

Ortalama En Dk Hava Scaklklar
10
0
10
Bu illerimizin ortalama en dk scaklklarn aadaki say dorusu zerinde gsterelim.

zm
Bayburt
Sivas
13 12 11 10 9 8
Ankara
6 5
4 3
+1
+2 +3 +4 +5
Negatif tam saylar karlatrrken sfra olan uzaklklarna bakabiliriz. Hava scakl en
dk il olan Bayburt, 0 balang noktasna en uzak olan ildir. Sonra da srasyla Sivas
ve Ankara gelmektedir. Bu durumu matematiksel olarak,
11 7 3
eklinde gsteririz.
Negatif tam saylar sfra yaklatka byr; sfrdan uzaklatka klr.

Birlikte Yapalm 3
Kar kristalleri 1 C, 0C ve 4Cde farkl ekiller almaktayd. Kristallerin farkl ekil ald
her bir deeri say dorusu zerinde gsteriniz ve bu saylar karlatralm.
zm
Kristallerin ald farkl deerler aadaki say dorusundaki gibi olup
En kk
9 8
eklindedir.
358
6 5
4 3
En byk
+1
4 < 0 < +1
+2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9
Birlikte Yapalm 4
Dnya, Ay, :upiter ve Marsn ortalama yzey scaklklar aadaki tabloda verilmitir
Gezeenlerin Ortalama Yzey Scaklklar
Gezeenler
Ortalama Yzey
Scaklklar F)
Dnya
+ 59
Ay
10
Mars
81
:upiter
162
Dnya, Ay, :upiter ve Marsn ortalama yzey scaklklarn say dorusunda gstererek
sralayalm.
zm
Dnya, Ay, :upiter ve Marsn ortalama yzey scaklklarn say dorusunda aadaki
gibi gsterebiliriz
r
ite
p
J
180 150 120 90
s
ar
60
a
ny
Ay
30
30
60
90
Buna gre en dkten en yksee sralama 162 F, 81 F, 10 F, + 59 F eklinde

olur. Yani;
162 < 81 < 10 < + 59
Tam saylar karlarmada,
olur.
say dorusunun sanda
olan say daha byktr.
Say dorusunda negatif tam saylar sfrn solunda pozitif tam saylar ise sfrn sanda yer alrlar. Dolaysyla, negatif tam saylar pozitif tam saylardan her zaman
daha kktr.
359
Sra Sizde
1.
+ 4 1
Yandaki kutudaki tam saylar inceleyiniz.
+ 9 9 + 1
a) 0dan byk ka tane tam say vardr? Bu tam saylar yaznz.

b) 3 ile + 3 arasnda ka tane tam say vardr? Bu tam saylar yaznz.
c) + 5ten kk ka tane tam say vardr? Bu tam saylar yaznz.
d) 10dan byk 5ten kk ka tane tam say vardr? Bu tam saylar yaznz.
2.
a) 12, 5 ve 10 negatif tam saylarnn karlatrmasn ieren bir gerek

yaam durumu oluturunuz.
b) + 3, +15 ve + 8 pozitif tam saylarnn karlatrmasn ieren bir gerek yaam durumu oluturunuz.
c) 20, + 15, 0 , 10 ve + 5 tam saylarnn karlatrmasn ieren bir gerek
yaam durumu oluturunuz.
3.
3, 0, + 4 , 5 ve + 2 saylarn aadaki say dorusunda belirterek sralaynz.

6 5
4.
4 3
+1
+2 +3 +4 +5
+6
Bir maden ocanda drt grup ii almaktadr. Madendeki 1. grup ii 100 metre, 2. grup ii 50 metre, 3. grup ii 200 metre, 4. grup ii 150 metre derinde
almaktadrlar.
a) 7i gruplarnn altklar derinlikleri tam say olarak ifade ederek say dorusunda gsteriniz.
b) Gruplarn altklar derinlikleri karlatrnz.
5. Aadaki tam saylar < veya > sembollerini kullanarak sralaynz.
360
a) + 3 , 0 , + 1 , 1
b) 6 , | 3| , 3 , 0
c) | 5| , 0 , |+ 1| , |+ 4|
d) |+ 3| , 0 , | 2| , |4|
Tam Saylarda Toplama 7lemi

Hatrlayalm
Say dorusunda doal saylarda toplama (rnein 3 + 4 = 7) ilemini;
4
3
0
3+4=7
eklinde gsteririz.
Doal saylarn elemanlaryla toplama ilemi yaptmz gibi tam saylarn elemanlar (sfrn solundaki negatif saylar, sfr ve sfrn sandaki pozitif saylar) ile de
toplama ilemi yapabiliriz.

Zt renkler birbirlerini tamamlarlar ve yan yana kullanldklarnda resme canllk
katarlar. Doada, yeil yapraklarn arasnda, krmz yapraklar gibi rnekleri oktur.
Krmz Yeil veya Mavi Turuncu gibi renkler zt renklerdir.
Birlikte Yapalm 1
Ankarada hava scaklnn sabah sfrn zerinde 3 C iken leye doru 5C daha artmas durumunda le saatlerindeki scakln ka C olacan bulalm.
zm
7lemlerin say dorusunda modellemesinde
1
+1
eklindeki 1 birimlik oklar kullanlmaktadr.

Buna gre; (+ 3) + ( + 5) ilemi say dorusunda;
+3
3
eklinde modellenir.
+1
+5
+2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9
(+ 3) + (+ 5) = (+ 8)
Toplama ileminin say dorusu modelinde, ilk toplanan sayy gsteren okun sonuna dier toplanan sayy gsteren okun balangc gelmektedir.
361
Tam saylar farkl iki renkteki sayma pullaryla da temsil edilebilir.

Turuncu renkli
sayma pulu + 1i, Mavi renkli
etsin. Bu durumda
sayma pulu ise 1i temsil
(bir mavi bir turuncu puldan oluan) modele sfr ifti
(sfr modeli) ad verilir.

Ankarada hava scakl ile ilgili yukardaki ilemin sayma pullar yardmyla modellemesi;
+
+
+
+ +
+ +
+
(+3)
(+5)
+ + +
+ + +
+ +
(+8)
(+ 3) + (+ 5) = (+ 8)
eklindedir.
Pozitif bir tam say ile pozitif bir tam saynn toplam yine pozitif bir tam saydr.
Birlikte Yapalm 2
Hastanenin zemin katndan asansrle 2 kat aaya inen Mete, yanl katta olduunu
fark edip 1 kat daha aaya inmitir. Metenin kanc kata geldiini bulalm.
zm
Bu problem say dorusunda;
+2
+1
0
1
2
3
( 2) + ( 1) = ( 3)
eklinde modellenebilir.
362
( 2) + ( 1) = ( 3) ilemi sayma pullaryla ise,
(2)
(1)
(3)
( 2) + ( 1) = ( 3)
Negatif bir tam say ile negatif bir tam saynn toplam yine negatif bir tam saydr.
Birlikte Yapalm 3
5 TL alaca 2 TL borcu olan Muratn toplam para durumunu sayma pullar ile modelleyelim.
zm
+ +
+
+ +
(+ 5)
( 2)
+ +

Ortamda 2 tane sfr

ifti bulunmaktadr.
+
+
+
+ +
+
(+ 5) + ( 2)
(+ 3)
Bu ilemin say dorusu ile modellenmesi ise aadaki ekildedir

+5
9 8
6 5
4 3
+1
+2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9
(+ 5) + ( 2) = + 3
Tam saylarn say dorusu zerinde sfra gre simetrik olarak yer aldklarn grmtk. Mutlak deerleri (byklkleri) eit pozitif ve negatif tam saylar toplama iareti
ile bir sfr ifti olutururlar.
rnein ( 1) + (+ 1) = 0, ( 2) + (+ 2) = 0, ... eklindeki btn negatif ve pozitif tam saylar sfr ifti olarak yazabiliriz.
363
Bunu Deneyelim - 1
Snf zemini zerine rencilerin grebilecei ekilde bir say dorusu izelim. Bu
say dorusu zerinde pozitif ve negatif tam saylarn yer almasna dikkat edelim.
7ki kiilik gruplar oluturalm. Grup elemanlarndan biri iki tam saydan oluan bir
toplama ilemi olutursun. Dier grup eleman ise say dorusunda ileri veya geri
doru hareket ederek bu ilemin sonucuna ulamay denesin. Say dorusu zerinde yapm olduu bu hareketlerin nedenlerini snftaki arkadalarna aklasn.
rnek olarak aadaki uygulamay inceleyelim
Aye ve Mehmet bir grup oluturmu ve Aye (+5) + ( 2) = ? ilemini semitir.
Mehmet;
Saa dnk bir ekilde 0 noktasndan balar,
7leriye doru 5 birim gider (+ 5),
Ynn deitirmez (toplama ilemi),
Geriye doru iki birim gider ( 2).
+1 +2
+3 +4 +5
+6
(+5) + ( 2) = (+ 3)
Birlikte Yapalm 4
7 TL borcu ve 5 TL alaca olan Busenin toplam para durumunun matematiksel cmlesini yazarak say dorusu ve sayma pullar ile modelleyelim.
zm
7 TL borcu ( 7) negatif tam says, 5 TL alaca ise (+ 5) pozitif tam says ile gsteririz.
Bu durumda ( 7) + (+ 5) toplama ilemini say dorusunda aadaki gibi modelleyebiliriz.
Pozif ve negaf bir tam saynn
toplamnn sonucu saylarn
durumuna gre bazen pozif
bazen de negaf bir tam saydr.
+5
7
9 8 7
6 5
4 3
+1 +2 +3
( 7) + (+ 5) = ( 2)
364
(7) + (5) toplama ilemi sayma pullaryla ise,
( 7)
+ +
+
+ +
(+ 5)
+
+
+
+ +
( 7) + (+ 5)
( 2)
Bunu Deneyelim - 2
Aadaki tabloda drt farkl toplama ilemi yer almaktadr. Bu tam saylarda toplama ilemlerinin sonularn bulunuz. Bu ilemlerin birbirlerine gre ortak ve farkl
ynlerini aklaynz.
7lem
Sonu
Aklama
(+ 4) + (+ 3)
( 3) + ( 2)
(+ 3) + ( 5)
( 4) + (+ 7)
Sra Sizde
1.
2.
Aadaki ilemleri say dorusu ya da sayma pullar ile modelleyiniz.

a) (+ 4) + (+ 7)
b) (+ 4) + ( 7)
c) ( 4) + (+ 7)
d) ( 4) + ( 7)
Aadaki toplama ilemlerinin sonularn bulunuz.

a) (+ 5) + (4) + (+ 2)
b) ( 5) + (+ 4) + ( 2)
b) ( 2) + ( 5) + (+ 7)
d) ( 3) + ( 5) + ( 1)
365
3.
Aadaki problemlerin matematik cmlelerini yazp ilemleri modelleyerek znz.

a) Hasann, arkada Mehmete 10 TL borcu vardr. Bugn Mehmetten 15 TL
daha bor alrsa Hasann toplam borcu ne olur?
b) Deniz seviyesinden 10 metre aaya inen dalg daha sonra 3 metre yukarya doru hareket ediyor. Son durumda deniz seviyesine gre konumu
nedir?
c) 2013 2014 sezonunda Sivasspor 60 gol atm, 55 gol yemitir. Eskiehirspor ise 33 gol atm, 35 gol yemitir. Sivasspor ve Eskiehirspor futbol
takmlarnn toplam gol averajlarn bulunuz.
4.
Aadaki ilemleri yapnz ve her ileme uygun problem cmlesini yanlarndaki

kutucuklara yaznz.
a) (+ 4) + (+ 7) =
b) ( 5) + ( 9) =
c) ( 3) + (+ 7) =
d) (+ 8) + ( 5) =
366
5.
Ters (zt) iaretli tam saylarla toplama ileminde bu saylardan mutlak deerce
byk olanndan kk olan karlr; sonutaki saynn iareti, mutlak deeri
byk olan saynn iaretidir ifadesine uygun tam saylarla toplama ilemi rnekleri yaznz.
6.
Aadaki kutucuklara gelmesi gereken saylar yaznz

a) (+ 15) +
= (+ 25)
b) ( 5) +
d) ( 15) +
= (+ 5)
e)
= ( 15)
+ ( 9) = 0
c) (+10) +
= (+5)
Tam Saylarda karma 7lemi

retmen Gnlk yaamnzda karma ilemini hangi
durumlarda kullanrsnz?
1. renci karma ilemini ayrma durumlarnda kullanabiliriz. rnein; alverie kmadan nce 25 TL vard,
12 TLlik alveri sonras geriye ka TL kalr?
2. renci Karlatrma durumlarnda da karma ilemi kullanlr. rnein; Feray
13, Yusuf ise 18 yandaysa Feray ile Yusuf arasndaki ya fark nedir?
Hatrlayalm
Doal saylarda karma ilemini (rnein 5 2 = 3 ) say dorusunda aadaki
gibi modelleyebiliriz
2
5
0
52=3
Birlikte Yapalm 5
Samsunda le hava scakl 6C iken akama doru scaklk 2C
azalmtr. Buna gre akam scaklk ka C olur?
50
50
50
50
40
40
40
40
30
30
30
30
20
20
20
20
10
10
10
10
10
10
10
10
zm
Matematiksel cmlesi (+ 6) (+ 2) = (+ 4) olan bu problem sayma pullaryla aadaki
gibi modellenebilir
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
+ +
(+ 6)
(+ 6) (+2)
+ +
+ +
=
(+4)
367
Bunu Deneyelim - 3
Snf zemini zerine rencilerin grebilecei ekilde bir say dorusu izelim. Bu say
dorusu zerinde pozitif ve negatif tam saylarn yer almasna dikkat edelim. 7ki kiilik gruplar oluturalm. Grup elemanlarndan biri iki tam saydan oluan bir karma
ilemi olutursun. Dier grup eleman ise, say dorunda ileriye veya geriye doru hareket ederek bu ilemin sonucuna ulamay denesin. renci say dorusu zerinde
yapm olduu bu hareketlerin nedenlerini snftaki arkadalarna aklasn. rnein;
Ali ve Melike bir grup oluturmu ve Melike yukardaki (+ 6) (+ 2) = ? ilemini semitir. Bu uygulamay birlikte inceleyelim
Ali saa dnk bir ekilde 0 dan balar,
7leriye doru 6 birim gider (+ 6),
Ynn deitirir (karma ilemi),
7leriye doru 2 birim gider (+ 2).
+1 +2
+3 +4 +5
+6
(+ 6) (+ 2) = (+ 4)
Toplama ilemindeki Bunu Deneyelim 1 ile
karma ilemindeki Bunu Deneyelim 3'teki
uygulamalarn benzer ve farkl ynleri nelerdir?
Birlikte Yapalm 6
Ahmet eve gelirken marketten ald yumurtalardan 8 tanesini krmtr. Annesi bu krk
yumurtalarn 3n pe atarsa geriye ka krk yumurta kalr?
zm
Matematiksel cmlesi ( 8) ( 3) = ( 5) olan bu problem sayma pullaryla,
Siz de, snf zemini zerine izilen say dorusu yardmyla Bunu Deneyelim 3deki
admlar takip ederek ( 8) ( 3) = ? ilemini sonulandrabilir misiniz?
368
Birlikte Yapalm 7
Mustafa, bulunduu balang noktasndan 5 adm geriye doru gidiyor. Daha sonra
ynn deitirip 2 adm ilerleyen Mustafann son konumunu say dorusu ile modelleyerek belirleyelim.
zm
Matematiksel cmlesi ( 5) (+ 2) = ( 7) olan ilemin say dorusu ile modellenmesi;
Mustafa 5 noktasnda
ynn deitirmekte
+2
9 8 7 6 5 4 3 2 1
0 +1 +2 +3 +4 +5 +6 +7 +8 +9
( 5) (+ 2) = ( 7)
eklindedir. Dolaysyla Mustafa 7 noktasndadr.
Bunu Deneyelim - 4
Deniz seviyesinin 12 metre stndeki bir noktada duran mart ile deniz seviyesinin 5 metre altndaki bir
12 m
noktada duran balk arasndaki mesafe ka metredir?

probleminin matematiksel cmlesini yazarak say dorusu ile modelleyiniz.
5m
Eksilen
kan
Fark
ab=c
Tam saylarda karma ilemi yaplrken; kan saynn iareti deitirilir ve eksilen
say ile toplanr.
369
Matematikle Elenelim
+1
+6
+2
+4
+5
+3
c)
Yanda satr, stun ve kegen toplamlar ayn sayya eit olan sihirli bir kare vardr.
a)
Her bir kutucuktaki saydan (+ 3) kartrsak kare yine sihirli

olur mu? Neden?
b)
Her bir kutucuktaki saydan ( 2) kartrsak kare yine sihirli

olur mu? Neden?
Tam saylar kullanarak siz de kendi sihirli karenizi oluturunuz.
Sra Sizde
1.
Aadaki ilemleri say dorusu ya da sayma pullar ile modelleyiniz.

a) (+2) (+ 5)
2.
b) (+ 2) ( 5)
c) ( 2) (+ 5)
d) ( 2) (5)
Aadaki problemlerin matematik cmlelerini yazp ilemleri modelleyerek znz.
a)
Salih arkadana olan 75 TL borcunun 45 TLsini derse ne kadar borcu kalr?
b) Deniz yzeyinden 100 metre yukardaki helikopter ile deniz yzeyinin 30 metre
altndaki denizaltnn arasndaki mesafe ka metredir?
3.
Aadaki matematiksel ilemlere uygun birer problem cmlesi yaznz.

a) (+ 3) ( + 1)
4.
c) (+ 7) ( 5)
d) ( 8) (+ 7)
Aadaki ilemlerde kutucuklar uygun saylarla doldurunuz.

=+2
b) ( 3)
=+7
(+ 2) = 8
d) ( 7)
=0
a) (+ 5)
c)
5.
b) ( 4) ( 3)
Erturul, ( 7) ( 5) ilemini yaparken ( 5)in iaretini deitirip ( 7) ile topluyor. ( 7) + (+ 5) ilemin sonucunu ( 2) olarak buluyor. Sizde ( 5) (+ 4) ve
(+ 6) ( 8) ilemlerini benzer ekilde yapnz.
370
Tam Saylarda Toplama ve karma 7lemleri

Arasndaki 7liki
5ten 3 karmak ile
5 ile ( 3) toplamak
ayn sonucu verir mi?
Birlikte Yapalm 1
Pozitif ve negatif tam saylar zt renkli sayma pullaryla gstermitik.
Turuncu renkli
sayma pulu + 1i, mavi renkli
sayma pulu 1i temsil etmektedir.
Buna gre, + 2, + 5, 2 ve 4 saylarn modellemede hangi sayma pullarn kullanacamz belirleyelim.
zm
Pozitif tam saylar modellemede + 1 saysn belirten
pullarn kullanabiliriz.
rnein;
+2 pozitif tam saysn
+ +
+5 pozitif tam saysn
+ + + + +
eklinde modelleyebiliriz.
Negatif tam saylar modellemede ise -1 saysn belirten
pullarn kullanabiliriz.
rnein;
2 negatif tam saysn
4 negatif tam saysn
eklinde modelleyebiliriz.
371
Bunu Deneyelim - 1
retmen Tam saylar sayma pullarn kullanarak farkl yollarla gsterebilir misiniz? rnein + 3 tam saysn
ka farkl yolla gsterebilirsiniz?
1.renci
+ + +
eklinde gsterebiliriz.
2.renci 1 mavi ve 1 turuncu sayma pulu sfr iftini

oluturduundan + 3 saysn
+ + +
eklinde de gsterebiliriz.
3. renci O zaman + 3 tam saysn
+ + +
eklinde de gsterebiliriz.
Siz de + 3 tam saysn gstermek iin baka yollar bulabilir misiniz?
Toplamlar sfr olan tam saylara ters iaretli tam saylar denir. rnein;
(+ 3) + ( 3) = 0
3 birim
3
3 birim
0
+3
Ters iaretli 3 ve + 3 saylar sfr noktasndan eit uzaklktadr.

Birlikte Yapalm 2
Dn yapt alveriler sonrasnda 15 TL kr elde eden Anl bugn ise 15 TL zarar etmitir. 7ki gn sonunda Anln kr zarar durumunu belirleyelim.
zm
15 TL kazanc + 15, 15 TL zarar ise 15 tam says ile gsterebiliriz. (+ 15) ve ( 15) toplamlar sfr olan ters iaretli tam saylar olup,
(+ 15) + ( 15) = 0
dr. Dolaysyla Anln iki gn sonunda ne kr ne de zarar ettii sylenebilir.
372
Birlikte Yapalm 3
Aadaki her iki durumu sayma pullaryla modelleyerek matematiksel olarak ifade edelim.
Mine cebindeki 5 TLlik harlnn 2 TLsini yolda drmtr. Buna gre Minenin cebinde kalan para miktar.
a)
b) 5 TL alaca ve 2 TL borcu olan Hasann toplam para durumu.

zm
a) Minenin para durumu
b) Hasann para durumu
+
+
+
+ +
+ + +
(+ 5) (+ 2) = + 3

+ +
+ + +
+ + +
(+ 5) + ( 2) = + 3
(+5) (+2)
(+5) + ( 2)
+ 2 karlyor
2 ile toplanyor
Buna gre, Mine ve Hasann toplam para durumlarnn eit olduu grlmektedir. Benzer
ekilde (+ 4) (+ 5) = ? ile (+ 4) + ( 5) = ? ilemlerine uygun birer problem cmlesi
yazalm ve bu ilemler arasndaki ilikiyi sayma pullar ile aklayalm.
(+ 3) + ( 2) ileminin sonucunu iki pozitif tam saynn toplamn da ieren bir rntyle
ifade etmeye alalm. Bu rntye (+ 3) + ( 2) ileminin sonucunu elde edinceye
kadar aadaki gibi devam edelim
(+ 3) + (+ 2) = + 5
(+ 3) + (+ 1) = + 4
(+ 3) + 0 = + 3
(+ 3) + ( 1) = + 2
(+ 3) + ( 2) = + 1
373
Tam saylarda karma ilemi yaplrken; eksilen ile kann ters iaretlisinin toplam ayn sonucu verir. rnein, aadaki ilemde ( 5) in ters iaretlisi (+ 5) olduundan;
(+ 2) ( 5) = (+ 2) + (+ 5)
dir. Daha genel bir ifadeyle, a ve b tam say olmak zere;
a b = a + ( b)
dir.
Birlikte Yapalm 4
7stanbulda gn iinde en yksek scaklk + 9C, gece iin ise en dk scaklk 3C
olarak llmtr. Gn iindeki scaklk farknn ka derece olduunu bulalm ve yorumlayalm.
zm
Problemi Anlama
Problemi dikkatli bir ekilde okuyarak problemde verilen ve istenenleri belirtelim
Verilenler
7stanbulda gn iinde en yksek scaklk +9C,
7stenen
Gn ii scaklk fark
gece en dk scaklk 3C
Plan Yapma
Tam saylar ieren bu tr problemlerin zmnde kullanabilecek modellerden biri de
sayma pullardr. Dolaysyla bu problemin zmnde sayma pullarn kullanabiliriz.
Plan hyulama
374
+ 9 ile 3 arasndaki fark (+ 9 ) ( 3) eklinde yazlabilir. (+ 9 ) ( 3) = + 12 olup gndz ile gece arasnda 12C derecelik bir scaklk fark olduu eklinde yorumlanabilir.
zm Kontrol Etme
( 3) ve (+ 3) saylar ters iaretli olduundan, (+ 9 ) ( 3) karma ileminin sonucu ile
(+ 9) + (+ 3) eklindeki toplama ileminin sonucu ayndr. Dolaysyla;
(+ 9) ( 3) = (+ 9) + (+ 3) = (+ 12)
Bu probleme benzer olarak aadaki ibi bir problem cmlesi oluturabiliriz

7stanbulda gece hava scakl en dk 1C ayn zamanda, gndz gece en yksek
scaklk fark da + 11 C olarak llmtr. Buna gre 7stanbulda gn iinde en yksek
scaklk ka derecedir?
Sra Sizde
1.
Aadaki karma ilemlerini toplama ilemine dntrnz.

a) (+ 3) (+ 2)
2.
b) (+ 5) ( 2)
c) ( 7) (+ 9)
d) ( 8) ( 3)
a) (+ 10) ( 4) ilemine uygun bir problem cmlesi yaznz.

b) (+ 10) + (+ 4) ilemine uygun bir problem cmlesi yaznz.
c) Oluturduunuz iki problem cmlesi arasndaki fark aklaynz.
3. a) (+ 6) (+ 9) ilemine uygun bir problem cmlesi yaznz.

b) (+ 6) + ( 9) ilemine uygun bir problem cmlesi yaznz.
c)
Oluturduunuz iki problem cmlesi arasndaki fark aklaynz.
375
Tam Saylarda Toplama 7leminin zellikleri

Saylarla ilemleri zihinden ve daha hzl bir ekilde yapabilmek iin ilemlerin zelliklerinden yararlanabiliriz.
Birlikte Yapalm 1
Ahmet ile Zeynep yan yana durmaktadrlar. Ahmet nce 5 adm ileriye adm atyor sonra 2 adm geri geliyor. Zeynep ise 2 adm geriye doru adm attktan sonra ileriye doru
5 adm atyor. Ahmet ile Zeynepin son konumlarn karlatralm.
zm
Matematiksel ilem olarak ifade edilirse;
Ahmetin konumu (+ 5) + ( 2) = + 3
Zeynepin konumu ( 2) + (+ 5) = + 3
Buna gre ilemler farkl olmasna ramen Ahmet ve Zeynepin konumlarnn ayn olduunu sylemek mmkndr.
Birlikte Yapalm 2
( 5) + ( 3) ve ( 3) + ( 5) ilemlerini aadaki say dorusunda modelleyerek aralarndaki ilikiyi belirleyelim.
zm
3
8
6 5
5
4 3
+1
+2 +3 +4 +5 +6 +7 +8
( 5) ile ( 3) tam saylarnn sralar yer deitirerek toplanmasna ramen bu toplama

ilemi sonularnn ayn olduu grlmektedir.
7ki tam sayy toplarken saylarn yerleri deiirse sonu deimez. Yani, iki tam
saynn hangi srada toplandnn nemi yoktur.
376
Birlikte Yapalm 3
Haleye babas bugn 10 TL harlk vermi ancak annesi hi harlk vermemitir.
Halenin cebindeki para miktarn matematiksel olarak ifade ederek annesinin harlk
vermeme durumunu yorumlayalm.
zm
Halenin cebindeki para miktarnn matematiksel ifadesi
(+ 10) + 0 = (+ 10)
eklinde olup, bu ilemdeki sfr saysnn sonuca bir etkisi yoktur.
Herhangi bir tam say ile sfrn toplam kendisine eittir. Yani sfr, toplama ileminin sonucuna etkisi olmayan bir saydr.
Birlikte Yapalm 4
Denizin yzeyindeki dalg 3 metre dalyor. Bir sre sonra 3 metre yukarya doru hareket ediyor. Dalgcn konumunu belirleyelim.
zm
Son durumda dalgcn konumu yine deniz seviyesinde olacandan bu durumun matematiksel ifadesi
( 3) + (+ 3) = 0
eklindedir.
(+ 3) + ( 3) ile ( 3) + (+ 3) toplamlarn aadaki say dorusunda modelleyerek bu
ilemlerin sonularn yorumlayalm.
3
+3
8
6 5
4 3
+1
+2 +3 +4 +5 +6 +7 +8
3
+3
Bir tam say ile toplam sfra eit olan sayya o tam saynn toplamaya gre tersi denir. rnein, yukardaki ileme gre (+ 3) ile ( 3) tam saylar toplamaya gre terstir.
377
Birlikte Yapalm 5
Mahallemizdeki ben, Ylmaz ve Yldz adl marketlerin haftann ilk 3 gnndeki toplam
kr zarar miktarlarn belirten bir tablo dzenleyelim. Buna gre marketin haftann
ilk gn sonunda elde ettikleri kr miktarlarn bulalm.
zm
Marketler
Durum
Matematiksel ifadesi
Sonu
ben
Market
Pazartesi 30 TL kr, sal 50 TL zarar

aramba gn ise 40 TL kr ediyor.
[(+ 30) + ( 50) + (+ 40)
+ 20
Ylmaz
Market
Pazartesi 40 TL, sal 30 TL kr elde

etmesine ramen aramba gn
50 TL zarar ediyor.
[(+ 40) + (+ 30) + ( 50)
+ 20
Yldz
Market
Pazartesi 50 TL zarar ettikten sonra,

sal 40 TL aramba gn ise 30 TL kr [( 50) + (+ 40) + (+ 30)
ediyor.
+ 20
Buna gre marketin haftann ilk gn sonunda ayn miktarda kr elde ettikleri
grlmektedir.
veya daha fazla say toplandnda ncelikle hangi say iftinin toplandnn
ilem sonucuna bir etkisi yoktur.
378
Sra Sizde
1.
Aadaki ilemlerde kutucua karlk gelen sayy bulunuz.

a) (+ 4) + ( 3) =
c)
2.
3.
+ (+ 4)
+ ( 7) = 0
= ( 5)
d) ( 5) +
= 0 + ( 5)

a) (3) + ( 5) + (+ 3)
b) (+ 5) + ( 3) + 0
c) 0 + ( 4) + (+ 4)
d) (+ 6) + ( 8) + ( 6)
Aadaki ifadelerin eit olma durumlarn say dorusu yardmyla gsteriniz.

a) (+ 5) + (+ 7) = (+ 7) + (+ 5)
c) (+ 4) + ( 4) = ( 4) + (+ 4)
4.
b) ( 5) +
b) ( 3) + ( 4) = ( 4) + ( 3)
d) [ (+ 2) + ( 3) + (+ 6) = (+ 2) + [ ( 3) + (+ 6)
Aadaki matematiksel ilemlere uygun birer gnlk yaam durumu yaznz.

a) ( 7) + 0 = ( 7)
b) (+ 6) + ( 5) = ( 5) + (+ 6)
c) [ (+ 5) + ( 7) + (+ 2) = (+ 5) + [ ( 7) + (+ 2)
379
BLM DE)ERLEND7RME
1.
Aadaki tabloda 7stanbulun nfusuyla ilgili istatistiklere yer verilmitir.

Son Yllarda 7stanbulun Nfusuyla 7lili 7statistikler
Yllar
Doum
2010
lm
7stanbulun ald g
7stanbulun verdii g
213 110 52 775
450 445
328 663
2011
211 874 53 109
384 535
354 074
2012
224 469 54 558
437 922
371 601
Bu tablodaki saylardan hangilerini pozitif tam saylar hangilerini negatif tam

saylarla ifade edebiliriz. Neden?
2.
Aadaki ifadelere karlk gelen tam saylar yandaki kutulara yaznz.

a) 7 adm geri gitme
b) Deniz seviyesinin 25 metre aas
c) Postacnn getirdii 50 TLlik bor eki
d) Kartla yaplan alveri sonucunda kazanlan 10 TL hediye
e) Hz. 7sann doumundan 571 yl sonras
3.
5, + 3, 1, 0, + 5 saylarn aadaki say dorusu modeli zerinde iaretleyiniz.

6 5
380
4 3
+1
+2 +3 +4 +5 +6
BLM DE)ERLEND7RME
4.
5, 4, 1, 0, + 1, + 2, + 5 saylarndan mutlak deerce birbirine eit olan saylar yaznz.
5.
Mutlak deeri 4ten kk olan ka tane tam say yazlabilir?
6.
Aadaki tam saylar kkten bye doru sralaynz.
7.
a) + 4, + 5, 2, 5, 1
b) + 9, 0, + 1, 12, 7
c) 45, + 50, + 41, 50, 41
d) + 75, 75, 0, 90, 100
Baz 7llerimize Ait Gece ve Gndz Scaklk Deerleri

7ller
Gndz en yksek
hava scakl
Gece en dk
hava scakl
Antalya
+ 12C
0 C
Erzurum
3 C
8 C
Edirne
+ 4 C
3 C
Rize
+ 7 C
1 C
Gaziantep
+ 10 C
+ 3 C
Yukardaki tabloya gre;

a) Gndz scakl en yksek olan il hangisidir?
b) Gece en souk olan il hangisidir?
c) Tablodan yararlanarak tam saylarn karlatrmasn ieren bir problem
cmlesi oluturunuz.
381
BLM DE)ERLEND7RME
8.
Aadaki ifadelerin doruluunu gsterecek birer problem cmlesi kurunuz.

a) 7ki pozitif tam saynn toplam daima pozitiftir.
b) 7ki negatif tam saynn toplam daima negatiftir.
c) Bir pozitif tam say ile bir negatif tam saynn toplam bazen pozitif bazen de
negatif olur.
9.
Sihirli bir karenin her satr, stunu ve kegeni zerindeki saylarn toplam
eittir. Buna gre, aadaki sihirli karelerde eksik olan ksmlar doldurunuz.
a)
b)
+1
+3
0
2
1
+2
10.
+1
+2
1
TOPLAM
0
BAbLA
0
+3
+2
TOPLAM
+1
Yukardaki ekilde her bir toplamn sonucuna ulamak iin ka farkl yol vardr?
382
BLM DE)ERLEND7RME
11.
1, 2, 3, + 1, + 2 ve + 3 saylarn yandaki gene yle

yerletiriniz ki, genin kenarlar zerindeki kutucuklarn
ierisindeki saylarn toplam eit olsun.
12. Aadaki her bir ileme uygun bir problem cmlesi kurunuz.
a) (+ 3) + (+ 2) ( + 4)
b) ( 5) ( 3) + ( 5)
c) (+ 4) (+ 7) ( 3)
d) ( 5) + ( 4) + (+ 3)
13. Sonucu +7 olan, tam saylarla farkl karma ilemi yaznz.
14. Aadaki tablodaki tam saylar inceleyiniz.

5
+8
+ 15
+5
+7
+3
10 + 10
12
15
+1
+2
a) Tablodaki tam saylarla 2 saysn karlatrnz. Hangilerinin 2den kk, hangilerinin byk olduunu yaznz.
b) Tablodaki tam saylarla + 3 saysn karlatrnz. Hangilerinin + 3ten kk, hangilerinin byk olduunu yaznz.
c) 1 den kk ve 1den byk olanlar farkl renklere boyaynz.
383
BLM DE)ERLEND7RME
15. Tam saylar, doal saylar ve bu saylarn toplama ilemine gre terslerinden
oluturulabilir . . . , 3, 2, 1, 0, + 1, + 2, + 3, . . . .
7ki negatif tam saynn toplam 8 ise,
a) Toplamlar 8 olan negatif tam say iftlerine rnekler veriniz.
b) Toplamlar 8 olan biri pozitif, dieri negatif olan tam say iftlerine rnekler veriniz.
16. 7spanyann Barcelona futbol takm ilk hafta oynanan mata 7 gol atp, 4 gol
yemitir. 7lk hafta sonunda Barcelonann gol averajn iki farkl yolla nasl hesaplayabilirsiniz?
17. Aadaki ifadelere uygun birer problem cmlesi yaznz.

a) (+ 3) + ( 3) = 0
b) ( 7) + (+ 5) = (+ 5) + ( 7)
c) ( 8) + 0 = ( 8)
d) [(+ 3) + ( 5) + ( 6) = (+ 3) + [( 5) + ( 6)
384
Kavramlar
Cebirsel 7fadeler
Deiken
Katsay
Terim
Sabit Terim
BLM 2
Cebirsel 7fadeler
Neler reneceiz?
Aritmek dizilerin kuraln hare ifade edip,
kural hare ifade edilen dizinin istenilen
terimini bulmay reneceiz.
Szel olarak verilen bir duruma uygun
cebirsel ifade ve verilen bir cebirsel ifadeye
uygun szel bir durum yazmay reneceiz.
Cebirsel ifadelerin deerlerini deikenin
alaca farkl doal say deerleri iin hesaplamay reneceiz.
Basit cebirsel ifadelerin anlamn aklamay
reneceiz.
Cebirsel ifadelerde toplama ve karma
ilemleri yapmay reneceiz.
Bir doal say ile bir cebirsel ifadeyi arpmay reneceiz.
rntden Saylara
Gnlk hayatmzda birok yerde rntlerle karlamaktayz. Hal, kilim ve fayans desenlerinde veya giydiimiz kyafetlerde eitli rntler bulunmaktadr.
Doada ise rmcek alarnda, bal peteklerinde, ieklerde rntlere rastlamak
mmkndr. zellikle tarihi binalarn mimarisinde, rntlerin ok sk kullanld
grlmektedir.
Hatrlayalm
Belli bir kural takip eden ekil veya say dizileri birer rnt olutururlar.
bekil rntleri ayn zamanda say rnts biiminde yazlabilir. Yukardaki sepetlerle iek saylar aralarndaki ilikiyi belirlemek zere bir tablo izelim.
Sepetler
iek says
386
1. Sepet
2. Sepet
3. Sepet
4. Sepet
5. Sepet
...
...
Bunu Deneyelim
Erdem akvaryumda balk beslemektedir. Erdemin akvaryumunda ilk ay 4 tane balk
vardr. Erdem akvaryumuna her ay 4 yeni balk daha ilave etmektedir. Aada verilen sorular tabloya uygun olarak cevaplamaya alnz.
Aylar
Balk says
Ay ile balk says

Arasndaki iliki
1#4
2
3
4
...
...
7lerleyen aylardaki balk saysn bulmaya alnz.

2. yln sonundaki balk saysn nasl bulabilirsiniz?
Balk says ile aylar arasndaki ilikiyi matematiksel olarak nasl ifade edebilirsiniz?
Birlikte Yapalm 1
Aada genlerden oluan bir rntnn ilk adm verilmitir.
...
1. Adm
2. Adm
3. Adm
a) 4. ve 5. admlar izelim.
b) Tabloyu tamamlayarak, 20. admda ka tane gene ihtiya olduunu bulalm.
Adm says
gen says
Adm says ve gen says arasndaki iliki
387
zm
a)
genler her seferinde bir nceki adma gre 2 art gsteriyor, bunu izimle
gsterelim.
1. Adm
2. Adm
3. Adm
4. Adm
5. Adm
b)
Adm says
gen says
Adm says ve gen says arasndaki iliki
1.2
2.2
3.2
4.2
...
...
...
20
40
20 . 2
...
Her admda oluan gen says adm saysnn 2 kat kadardr. 20. admdaki gen saysn bulmak iin 20yi 2 ile arparz. Dolaysyla, 20. admda 20 . 2 = 40
tane gen kullanlmtr.
388
Bir rntnn kuralndaki deikeni n harfi ile gsterelim. Bu durumda n harfi

rntdeki saynn kanc terim olduunu belirtir. Bu yzden nye rntnn n.
says, temsilci says veya genel says ad verilir.
1. Adm
2. Adm
3. Adm
4. Adm
Adm says
Kenar says
15
22
29
...
Adm says ve
kenar says
1.7 + 1 2.7 + 1 3.7 + 1 4.7 + 1 ... n.7 + 1
arasndaki iliki
Temsilci
Say
rntnn
Kural
Birlikte Yapalm 2
...
2. Adm
1. Adm
3. Adm
Yukarda bilyelerle oluturulan bir rnt verilmitir;

a) Verilen rnty say rnts biiminde yazalm.
b) 4. admdaki bilye saysn bulalm.
c) rntnn kuraln cebirsel olarak ifade edelim.
zm
a)
5
1. Adm
8
2. Adm
11
3. Adm
...
b) rntnn her bir admdaki bilye says bir nceki admdan 3 fazla olacak ekilde oluturulmutur.
4. admda 14 bilye olmaldr.
5
8
11
14
+3
+3
+3
389
c)
rntnn kuraln oluturabilmek iin adm says ve bilye says arasndaki ilikiyi gsteren tablo izelim.
Adm says
Bilye says
11
14
Adm ve bilye
1.3 + 2 2.3 + 2 3.3 + 2 4.3 + 2
arasndaki iliki
n=1
iin
n=2
iin
3.1+2=5
3.2+2=8
n=3
iin
3 . 3 + 2 = 11
...
...
n.3 + 2
rntnn kuralnn harfli ifade olarak yazl 3n + 2dir.

rntnn kural yazlrken; rntnn art miktar ile adm saysn temsil eden
n ifadesi arplr. 1. admdaki bilye saysn elde etmek iin uygun say eklenir
veya karlr. Dier admlar iin de ayn kural salanmaldr. Bir rntde kural
deimemesine ramen her admda saylar deimektedir.
Birlikte Yapalm 3
Aadaki rntde e kareler kullanarak daha byk kareler elde edilmitir. Verilen
rntnn kuraln bulalm.
1. Adm
2. Adm
3. Adm
4. Adm
zm
bekil rntsn say rnts biiminde yazalm.
1. Adm
4 kare
+4
2. Adm
8 kare
+4
3. Adm
12 kare
+4
4. Adm
16 kare
Her admdaki art miktar 4 olduu iin n. admdaki kare saysn bulmak iin adm says ile art miktar arplr. Bylece rntnn kural n . 4 olarak bulunur ve 4n ile gsterilir. 7stenilen admdaki kare saysn bulmak iin n yerine o adm belirten say yazlr.
390
Birlikte Yapalm 4
Aada kibrit pleriyle oluturulmu rntnn ilk drt adm verilmitir.
1. Adm
Adm says
2. Adm
3. Adm
4. Adm
Kibrit p says
Adm says ve kibrit p says arasndaki iliki
...
...
...
...
1
2
3
...
6
a) rnt ile beraber verilen tabloyu dolduralm.

b) rntnn kuraln yazarak, 6. admdaki kibrit saysnn doruluunu hem ilem
yaparak hem de ekil zerinde izerek kontrol edelim.
c)
100. admda oluacak ekilde kullanlmas gereken kibrit p saysn hesaplayalm.
zm
a)
Adm
says
1
2
3
...
6
n
Adm says ve kibrit

Kibrit p p says arasndaki
says
iliki
4
1.3+1
7
10
19
Kullanlan kibrit p says,

adm saysnn 3 kann
1 fazlasna eir.
2.3+1
3.3+1
...
6.3+1
n.3+1
b) rntnn kuraln 3n + 1 olarak bulmutuk. n ifadesi adm says olduu iin

6. admdaki kullanlan p saysn bulmak iin n yerine kuralda 6 yazalm.
3 . 6 + 1 = 19 tane kibrit p kullanlmtr.
c)
100. admda kullanlan kibrit pnn saysn bulmak iin kuraln bulmu
olduumuz rntde deiken yerine 100 yazalm. 3n + 1 ifadesinde n yerine
100 yazalm.
3 . 100 + 1 = 301 adet kibrit pne ihtiya vardr.
391
Sra Sizde
1.
4 , 7 , 10 , 13 ,
a) Yukarda verilen say rntsnn 7. admndaki sayy bulunuz.
b) Yukarda verilen say rntsnn 27. admndaki sayy bulunuz.
2.
1. Tablo
2. Tablo
3. Tablo
4. Tablo
Yukarda verilen tablolardaki kelebek saylar bir rnt oluturmaktadr.

a) 5. tabloda ka tane kelebek olacan bulunuz.
b) rntnn kuraln yaznz.
3.
...
Yukardaki begenler iin verilen izgi says ile ilerindeki ember saylar arasnda bir rnt bulunmaktadr.
a) Tabloyu tamamlaynz.
ember says
Begenlere ait izgi says
ember says ile

begenlere ait izgi says
arasndaki iliki
b) 17. admdaki kullanlan izgi saysn bulunuz.
392
...
4.
Kural 5n 2 olan bir rntnn;

a) 7lk alt admn bulunuz.
b) 10. admdaki sayy bulunuz.
5.
Leyla evine gelen misafirlere kurabiye ikram etmek istiyor. Leyla bir rnt
oluturacak ekilde 1. tabaa 1 kurabiye, 4. tabaa ise 10 kurabiye koyuyor.
Buna gre;
a) Bu rntde 2. ve 3.tabaktaki kurabiye saylarn bulunuz.

b) Bu rntnn kuraln belirleyerek 20. tabaa ka adet kurabiye konulmas
gerektiini kural yardmyla bulunuz.
6.
E karelerden oluan aadaki rnty inceleyiniz.
2. Adm
1. Adm
3. Adm
4. Adm
5. Adm
a) 4. ve 5. adm iziniz.
b) Tabloyu doldurunuz ve rntnn kuraln bulunuz.
Adm says Kare says
Adm says ile kare says arasndaki iliki
1
2
3
4
n
c) 23. admda ka kare kullanlacan bulunuz.
393
7.
Balang adm 4, sonraki admlar ise bir nceki admdan 9 fazla olan say rntsnn ilk 5 admn yaznz.
8.
7lk be adm 3, 6, 9, 12, 15 .. olan say rntsnn 100. admna gelecek

sayy bulunuz.
9.
Aada verilen fndk saylar ile adm numaralar arasndaki ilikiyi inceleyiniz.
1. Adm
2. Adm
3. Adm
4. Adm
a) rntnn kuraln yaznz.

b) Bulduunuz kurala gre, 50. admdaki fndk saysn hesaplaynz.

Gemi zamanlarda Msrda onluk sayma sistemi kullanlmad iin iki doal saynn arpmnda rntlerden yararlanlmaktayd. rnein; 7 ile 12 saylarn arpma ileminde aadaki gibi bir rnt kullanlrd
7 ile 12 yi arpmak iin bir dizi
arpma ilemi yaparlard.
Admlar
Sonu
1$7
2$7
14
4$7
28
8$7
56
Burada 12 says son iki satrda 7 ile arpm durumundaki 4 ile 8 saylarnn toplamdr. Bu satrdaki ilemlerin sonularnn toplam (28 + 56), 7 ile 12nin arpmn
gsteriyordu.
4 ile 8in toplam 12 ve 28 ile 56nn toplam 84 olduundan sonu 7 $ 12 = 84 olarak bulunurdu.
394
Cebirsel 7fadeler
Yandaki kutunun iinde ve dnda resim kalemleri bulunmaktadr. Kutu iinde bulunan resim
kalemlerinin saysn bilemeyiz. Ancak dnda
bulunan kalemleri rahatlkla sayabiliriz. Kutunun iinde saysn bilmediimiz kadar kalem,
dnda ise 3 tane kalem vardr.
Kutudaki kalem saysn matematiksel olarak nasl ifade edebiliriz?
Birlikte Yapalm 1
Mehmetin babasnn ya Mehmetin yann 3 katndan 8 fazladr. Aye ise Mehmetten 5 ya kktr. Aye ile babasnn yalarn Mehmetin ya trnden nasl ifade edebiliriz?
zm
Mehmetin yan m ile gsterelim.
Mehmet
Baba
Aye
3.m + 8
m5
Mehmetin babasnn yan 3m + 8, Ayenin yan ise m 5 olarak ifade edebiliriz.
395
Birlikte Yapalm 2
Salih her seferinde Hakandan 13 sayfa daha fazla kitap okumutur. Aadaki tabloyu
doldurarak Salih ve Hakann okuduu sayfa saylar arasndaki ilikiyi belirleyelim.
Hakannn okuduu sayfa says
Salihin okuduu sayfa says
10
10 + 13 = 23
20
...
...
70
90
a
zm
Salih her seferinde Hakandan 13 sayfa fazla kitap okumutur. Genel olarak ifade edilecek olursa Hakan a sayfa kitap okuduunda Salih a + 13 sayfa kitap okur.
Bir ifadenin deerinin bilinmedii durumlarda bu sayy temsil eden bir deiken seilir. Bu deikenler x, y, z, m, a, b gibi harflerle gsterilir.
Birlikte Yapalm 3
Aadaki seeneklere uygun cebirsel ifadeleri yazalm.
a) Bir karenin evresi
b) 20 lira zararla satlan bir rnn sat fiyat
c) Bir miktar fnd eit paylaan 5 arkadatan her birine den fndk says
d) Bir saynn 3 katnn 10 fazlas
e) Bir saynn 7 katnn 2 eksii
f)
396
Gidilecek bir yolun 5te birinin 10 km fazlas
zm
Matematik cmlesi
Cebirsel ifade
a + a + a + a = 4a cm
a) Bir karenin evresi

a cm
b) 20 lira zararla satlan bir rnn sat fiyat
x 20
c) Bir miktar fnd eit paylaan 5 arkadatan

her birine den fndk says
b
5
d) Bir saynn 3 katnn 10 fazlas
3 . k + 10
e) Bir saynn 7 katnn 2 eksii
7.m2
f)
Gidilecek bir yolun 5te birinin 10 km fazlas
x
+ 10
5
Birlikte Yapalm 4
Aada verilen cebirsel ifadeleri uygun olan matematik cmleleri ile eletiriniz
a) 2y + 1
Bir saynn 10 fazlas
b) d + 10
Bir miktar cevizin 4 katnn 4 fazlas
c) 4 (n 1)
Elimdeki parann 2 katnn 1 lira fazlas
d) x 11
3
e) 4z + 4
antamdaki kalem saysnn 1 eksiinin 4 kat

Atlan basket saysnn 3te birinin 11 eksii
zm
a) 2y + 1
Bir saynn 10 fazlas
b) d + 10
Bir miktar cevizin 4 katnn 4 fazlas
c) 4 (n 1)
Elimdeki parann 2 katnn 1 lira fazlas
d) x 11
3
e) 4z + 4
antamdaki kalem saysnn 1 eksiinin 4 kat

Atlan basket saysnn 3te birinin 11 eksii
Siz de ilk iki eletirmeyi dikkate alarak dier eletirmeleri yapnz.
397
Birlikte Yapalm 5
Cebirsel ifadesi 3a + 5 olan say rntsnn ilk teriminin toplamn bulunuz.
zm
1. terimi hesaplamak iin a yerine 1 yazarz.
Bir rntnn kural
ayn zamanda bir
3 . (1) + 5 = 3 + 5 = 8
cebirsel ifadedir.
3 . (2) + 5 = 6 + 5
= 11
3 (3) + 5 = 9 + 5
= 14
Bir say ile bir deikenin arpm ifade edilirken arpma ilem sembol (# veya . )
7lk terimi 8, 11, 14 olup, bu terimlerin toplam 8 + 11 + 14 = 33 tr.
tercih edilmez. rnein; 4 x a veya 4 . a ifadesi 4a olarak gsterilir.
Birlikte Yapalm 6
Yusuf, mite aklndan bir say tutmasn ve o saynn 2 katn alp sonuca 3 eklemesini ister.
a)
mitin zihninden tuttuu sayya uygulad ilemi cebirsel ifade olarak yazalm.
b) mit aklndan 6 saysn tutmu ise ulaaca sayy bulalm.

zm
a)
mitin aklndan tuttuu sayy bilmediimiz iin bunu a gibi bir deikenle ifade edelim. Dolaysyla bu saynn 2 katnn 3 fazlas 2a+3 ile gsterilir.
b) 2a + 3 ifadesinde a = 6 ise
2 . 6 + 3 = 12 + 3
= 15 sonucuna ulamtr.
Cebirsel ifadeler en az bir deiken ierir.
Birlikte Yapalm 7
Azra ip atlama oyunu iin bir ipi 10 cm kestikten sonra kalan ksmn
eit paraya ayryor. Her bir ipin uzunluunun cebirsel ifadesini yazalm.
398
zm
x cm (ipin tamam)
10 cm kesiliyor
x 10 cm 7p uzunluunun tamamndan kesilen ksmn

uzunluu karlyor.
x 10 cm Kalan ip uzunluunun 3te 1i alnyor.

3
x bilinmeyen yani deikendir. arpma ileminin iareti olarak kullanlan # ile
kartrlmamaldr.
Sra Sizde
1.
Aada verilen cmlelerin cebirsel ifadelerini yanlarndaki kutucuklara yaznz.

a) Bir saynn 5 katnn 4 fazlas
b) Bir ekenar genin evresi
c) Bir snftaki renci saysnn 10 eksii
d) Ahmetin yann 3 eksiinin 2 kat
e) Bir saynn 3te birinin 7 eksii
f) 90 dakikalk bir man belli bir sre getikten sonra kalan zaman
g) Her bir sorunun deeri 5 puan olan bir snavda 3 yanl yapan rencinin
alaca puan
2.
Aada verilen cebirsel ifadelerin, belirtilen saylara karlk gelen deerini bulunuz.
Cebirsel 7fade
Deiken
20 a
a = 3 iin
3 . ( t 4)
t = 7 iin
5k+8
k = 10 iin
x2 1
x = 4 iin
b
3
b = 21 iin
25 3y
y = 4 iin
Deer
399
Bunu Deneyelim
Gerekli Malzemeler rnt bloklar.
1.
Kare eklindeki rnt bloklarmzdan 12 adedini sramzn zerine koyalm.
2.
Karemizin bir kenar uzunluunu bilmediimiz iin, kenar uzunluunu a, b, c,

x gibi bir deikenle ifade edelim.
3.
Alt alta 3, yan yana ise 4 sra olacak ekilde toplam 12 rnt blounu yerletirelim.
4.
5.
Burada oluan yeni geometrik eklimizi belirleyelim.

Oluan eklin ksa kenarn ve uzun kenarn nceden belirlediimiz deikenle ifade edelim.
6.
Meydana gelen geometrik eklin evresini cebirsel olarak yazalm.
Birlikte Yapalm 8
Bir kenar uzunluu x birim olan ekenar genin, karenin ve dzgn begenin evresini
hesaplayalm.
zm
Ekenar gen
Kare
D
A
x
B x
x
C
x
x + x + x = 3x br
Dzgn Begen
A
x
x
B
E
x
x
x C
x
x B
C x D
x
x + x + x + x = 4x br
x + x + x + x + x = 5x br
Bylece ekenar genin evresini 3x br, karenin evresini 4x br, dzgn begenin evresini ise 5x br eklinde ifade edebiliriz.
Birlikte Yapalm 9
Ksa kenar uzunluu 1 metre
ve uzun kenar uzunluu h
metre olan Silifke ve Hereke
hallar bir salona yan yana
olacak ekilde seriliyor.
Silifke Hals
Hereke Hals
a) Silifke ve Hereke hallarnn alanlar toplamn bulalm.

b) 7ki haldan oluan byk dikdrtgenin alann bulalm.
400
zm
a)
Silifke halsnn alan = h.1

Hereke halsnn alan = h.1
b)
h.1 + h.1 = h + h = 2h m2
2h
1
Oluan yeni byk dikdrtgenin alan = 2h.1 = 2h m2

h + h ifadesinin eiti 2hdir.
Birlikte Yapalm 10
hzun kenar 2 birim ksa kenar d birim olan dikdrtgenin alannn bete birini bulalm.
zm
Dikdrtgeni oluturalm ve be eit paraya blelim, bu durumda uzun kenara ait her
bir parann uzunluu
2
birimdir.
5
2
5
2
5
Oluan dikdrtgenin alan d .
d 2 2d 2
2
= . =
br olarak bulunur.
5
5
1 5
401
Sra Sizde
1.
Aada verilen szel ifadeleri cebirsel ifadelerle gsteriniz.

a) 25 lira kr ile satlan bir rnn fiyat
b) Herhangi bir karenin alannn 3te 1i
c) Herhangi bir saynn 7 eksiinin 4 kat
d) Herhangi bir saynn 5te birinin 2 fazlas
e) beymann zd soru saynn 10 eksiinin eyrei
2.
Aada verilen durumlara uygun szel ifadeler yaznz.

a) 3a + 9
b) 4 a
x
5k
6
c) y 10
d) 7 (m 1)
e) 18 2x
3.
402
a+2
Bir kenarnn uzunluu a + 2 cm olan dzgn altgenin evresini

cebirsel olarak ifade ediniz.
4.
Aadaki ekillerin taral alanlarn cebirsel olarak ifade ediniz.

a)
b)
y
4
5.
Alveri merkezinde oyun kart alrken kart bedeli olarak 3 TL denmektedir.

Her bir oyunun 5 TL olduu dnlrse Ahmetin m defa oyun oynadktan
sonra deyecei paray cebirsel olarak ifade ediniz.
6.
7.
Aada verilen ifadeleri p = 3 ve n = 8 deerleri iin hesaplaynz.

a) 3 + p
c) n + p
e) 5p 7
b) n 5
d) n 3
f) 4(n 4)
70 lira paras olan Burak parasnn bir ksm ile kendisi ve arkada iin sinema
bileti almtr. Burakin kalan parasn cebirsel olarak ifade ediniz.

Cebir kelimesi Arapa kkenli bir kelime olup al jabr kknden gelmektedir. Bu kelime ilk defa Cabir bin Muhammed daha sonra 825 yllarna yakn
Harezm tarafndan kullanlmtr. Harezm zbekistanda yaam, bir
Trk 7slam matematikisidir.
403
Cebirsel 7fadelerle Toplama ve karma

Balangta 4a cm boyunda olan bir fidann her yl 2a cm uzad
dnldnde fidann gelecek yllardaki boyu ile ilgili tahminlerde bulunabilir misiniz?
Bunu Deneyelim
Ortak Yanmz Bulalm
1. Tabak
2. Tabak
3. Tabak
3 elma, 5 muz
1 elma, 3 muz
5 elma, 6 muz
2 ilek, 4 kays
6 ilek
3 ilek
Her bir tabaktaki meyve saysna gre aadaki tabloyu doldurunuz.

Meyveler
Tabaklar
1.Tabak
2.Tabak
3.Tabak
Toplam
Elma
Muz
ilek
Kays
Meyvelerin toplam saysn bulurken nelere dikkat ettiinizi belirtiniz.
Herhangi bir cebirsel ifadede bir say ile deikenlerin arpmna terim, herhangi
bir terimde arpm durumunda bulunan sayya da katsay denir. Deiken iermeyen ifade ise sabit terim olarak adlandrlr. Cebirsel ifadelerde kullandmz
+ ve sembolleri terimleri birbirinden ayrr ve terim saysn bulmamza yardmc olur.
Katsay
3x + 5
sabit terim
Bu ifadede 3x ve 5 olmak zere, 2 terim bulunmaktadr.
404
Birlikte Yapalm 1
Elif retmen, rencileri iin krmz renkli 5 hediye eker paketi sipari etmitir. Daha
sonra eit eker saylar olan yeil renkli 3 hediye eker paketi daha sipari etmitir.
Hediye paketinde ka eker olduu bilinmediine gre toplam eker saysn nasl ifade
edebiliriz?
zm
Her bir hediye eker paketindeki eker saysn x ile gsterelim. Buna gre toplam eker
saysn cebirsel olarak ifade edelim.
Krmz beker Paketleri
x+x+x+x+x
Yeil beker Paketleri

x+x+x
5x
3x
5x + 3x = 8x
Cebirsel ifadelerde toplama ya da karma ilemi yaplrken katsaylar toplanr

ya da karlr.
arpma ileminde 1 saysnn sonuca etkisi olmadndan herhangi bir deikenin

katsays 1 ise ayrca yazlmaz. rnein;
1x = x ,
1y = y
405
Birlikte Yapalm 2
7x + 12 cebirsel ifadesinde; katsayy ve sabit terimi belirleyelim.
zm
Harfli ifadenin arpan katsay olduundan x deikenin yanna yazlan 7 says katsaydr. 7erisinde bilinmeyen bulunmayan terim sabit terimdir.
7x ve 12 ise birer terim olup, 12 ayn zamanda sabit terimdir.
Birlikte Yapalm 3
3s + s + 7s ileminin sonucunu bulalm.
zm
Cebirsel ifadelerde toplama ve karma ilemleri yaplrken katsaylarn toplanmas ya da
karlmas gerektiini belirtmitik. O yzden burada katsaylar belirlememiz gerekiyor.
3s nin katsays 3, s nin katsays 1 ve 7s nin katsays ise 7dir.
s
s
s
=
Bylece 3s + s + 7s ileminin sonucu 11s olarak bulunur.

3s + s + 7s = 11s
Birlikte Yapalm 4
5a + 2a 3a ileminin sonucunu bulalm.
zm
Her birinin iinde a tane oyuncak olan kp eklinde kutular izelim.
a
a
a
a
a
a
a
a + a + a + a +Y
a +Y
a +Y
a
5a + 2a 3a = 4a olarak bulunur.
406
a
a
a
a
=
a
Birlikte Yapalm 5
Aada her birinin ierisinde eit miktarda mantar olmak zere st ak dikdrtgenler
prizmas eklinde 5 kutu vardr.
Kutularn dndaki mantarlarla birlikte toplam ka mantar olduunu bulalm.

zm
Her kutunun iinde y tane mantar olduunu varsayalm. Bu durumda, kutularda
y + y + y + y + y = 5y tane mantar vardr. Kutularn dnda 4 tane daha mantar olduundan toplamda 5y + 4 adet mantar vardr.
Sabit terim ile harfli ifade toplanmaz. nk benzer terim deillerdir. 3x ile 5x,
2y ile 9y benzer terimlerdir.
Birlikte Yapalm 6
Kumbarasnda bir miktar paras olan Tark, ilk gn kumbarasndaki parann 3 kat kadar,
ikinci gn ise kumbarada biriken parann yars kadar daha para ilave ediyor. Tark daha
1
sonra krtasiye masraflar iin kumbarada biriken parann ini harcyor. Bu durumda
6
Tarkn kumbarasnda kalan paray hesaplayalm.
zm
Tarkn kumbarasndaki paray bilmediimiz iin kumbarasndaki paray bir deikenle
ifade edelim.
7lk durumda k liras olsun.
Birinci gn bu miktarn 3 kat kadar ilave ederse k + 3k = 4k lira paras olur.
7kinci gn 4k lirann yars kadar yani 2k ilave ederse kumbaradaki para 4k + 2k = 6k olur.
1
nc gne kadar kumbarada biriken toplam para 6k idi. 6k nn i k olduu iin
6
bu miktar krtasiye masraflar iin harcyor. Sonu olarak Tarkn kumbarasnda
6k k = 5k liras kalr.
407
Sra Sizde
1.
Aada verilen tabloyu uygun ekilde tamamlaynz.

Katsay
Sabit terim
Terim says
3x + 1
7
a
+ 21
5
17 + 4b
0,7 t
19 2b
36d
2.
Aada verilen kumbaralarn ierisinde zerinde yazl say kadar 1 lira vardr.
Kumbarann dnda ise 3 adet 1 lira bulunmaktadr.
bekilde verilen cebirsel ifadeye ait cebirsel ilemi yazp, toplam ne kadar para
olduunu cebirsel olarak ifade ediniz.
3.
408
Aada verilen cebirsel ifadelerdeki ilemleri yapnz.

a) 5n + 8n
d) 15c + 4 12c
b) 23h + 9h + 10h
e) 6m + 9m 10m
c) 27s 9s
f) 18r 9 + 6r + 3
4.
Bir dikdrtgenin alan k cm2 dir. genin alan ise dikdrtgenin alannn 3 kat kadardr. Dikdrtgenin alan ile genin alan arasndaki fark k cinsinden yaznz ve
k = 24 ise genin alann hesaplaynz.
k cm
5.
Meryemin b tane pulu vardr. Senann pullarnn says Meryemin pullarnn saysnn 2 katndan 10 fazla,
Abdullahn pullarnn says ise Meryemin pullarnn
saysnn 3 katndan 2 eksiktir.
a) Her birine ait pul saysn Meryemin sahip olduu
pul says cinsinden bulunuz.
b) ne ait toplam pul saysn bulunuz.
c) Meryemin 7 pulu olduunu kabul edersek ne
ait toplam pul says ka olur?
retmen tahtaya 1 yazar. rencilerine dner ve bu sizin kiiliiniz der. 1in yanna sfr yazar, bu yaptnz iyilikler, bir sfr daha ekler ve bu sizin hayattaki baarlarnz der.
Vatana katknz, gzel davranlarnz diye sralamaya, birin yanna sfr eklemeye ve
sayy bytmeye devam eder.
10000 .
retmen eline silgiyi alp 1i siler ve der ki; kiiliiniz yoksa sizdeki bir ok olumlu
deer anlamn yitirir.
409
Bir Doal Say ile Bir Cebirsel 7fadenin arpm

Hatrlayalm
arpma ileminin toplama ve karma ilemi zerine dalma zellii vardr.
7 . (12 + 4) = (7 . 12) + (7 . 4)
9 . (23 4) = (9 . 23) (9 . 4)
Bu ekilde parantezin dndaki say srasyla parantezin iindeki saylarla arplr.
Parantezin iindeki ileme dikkat edilmelidir.
Birlikte Yapalm 1
8 br
4 br
Krmz ve mavi renkteki dikdrtgenlerin alanlar toplamn hesaplayalm.
8 br
4 br
Dikdrtgenin uzun kenarn bulmak iin verilen iki

uzunluk toplanr ve arpma ilemi gerekletirilir.
5 br
zm
1. Yol
5 (8 + 4) = 5 . 12
5 br
= 60 br2
2. Yol
4 br
8 br
5 br
Dikdrtgenin alan ksa

kenar ve uzun kenarlarnn
uzunluklar arpmna eir.
5 br
Farkl renklerdeki dikdrtgenlerin alanlarn ayr ayr hesaplayalm.

Krmz dikdrtgen
5.8
Mavi dikdrtgen
5.4
= 40 + 20 = 60 br2
1. Yolda 5 (8 + 4) = 60 br2 bulmutuk. 2. yolda 5 . 8 + 5 . 4 = 60 br2 sonucuna ulatk.

Bylece 5 (8 + 4) = (5 . 8) + (5 . 4) olduunu grm olduk.
410
Birlikte Yapalm 2
Deikenlerden oluan modelleri anlatmak iin cebir karolarn kullanabiliriz.
Yeil dikdrtgen
eklindeki cebir karosu
ksa kenar 1 br uzun
kenar x br olan deikeni
temsil eder.
Sar kare elindeki karo

ise 1 tam saysn
temsil eder.
Nasl ki 2 . 3 arpma ilemi say olarak 3l 2 grubu ifade ediyorsa, 2(x + 1) cebirsel
ifadesi de (x + 1)li 2 grup anlamna gelir.
2(x + 1) ifadesini modelle gsterelim.
zm
x+1
2
=2
2 (x + 1)
x
2x
+2
Birlikte Yapalm 3
3(x + 2) ifadesinin 3x + 6ya eit olduunu gsterelim.
zm
3(x + 2) ifadesini modelleyelim.
Aada verilen ekillerde 3 grup oluturduk ve her grup x + 2den oluuyor
x
I. GRUP
1
II. GRUP
III. GRUP
Bu grubu birletirelim.
411
3x + 6
3 (x + 2) = (3 x) + (3 2) = 3x + 6
Gruplar bir araya getirildikten sonraki toplam 3x + 6dr. Bylece bu iki cebirsel ifadenin
eit olduunu gstermi oluruz.
Birlikte Yapalm 4
Bal retimi yapan Hasan amcann elinde belli miktarda kovan vardr. Hasan amca elinde
bulunan kovanlara ilk ay 12 kovan daha eklemitir. 5 ay boyunca her ay 1. aydaki kadar
kovan ekleyerek bal retmeye devam etmitir. Buna gre Hasan amcann 5 ay sonunda
toplam ne kadar kovan olacan hesaplayalm.
zm
Hasan amcann elindeki kovan miktarn bilmediimiz iin elindeki kovan miktarn
bir deikenle (a) gsterelim. Hasan amcann elindeki ilk aydaki toplam kovan saysn bulmak iin buna 12 kovan daha ekleyelim. Bylece Hasan amcann elinde ilk ay
a + 12 adet kovan olacaktr.
a + 12 tane kovan vardr.
Elindeki ilk kovan miktar
7lk eklenen kovan miktar
1. Yol
5 ay boyunca Hasan amcann sahip olduu toplam kovan says
1. ay a + 12
2. ay (a + 12) + a + 12 = 2a + 2 . 12 = 2a + 24
3. ay (a + 12) + (a + 12) + a + 12 = 3a + 3 . 12 = 3a + 36
4. ay (a + 12) + (a + 12) + (a + 12) + a + 12 = 4a + 4 . 12 = 4a + 48
5. ay (a + 12) + (a + 12) + (a + 12) + (a + 12) + a + 12 = 5a + 5 . 12 = 5a + 60 olur.
2. Yol
5 (a + 12) = (5 . a) + (5 . 12)
Ay says
Eklenen kovan miktar
5a + 60 tane kovan olur.
412
Birlikte Yapalm 5
Aada verilen ilemleri yapalm.
a) 10 (k + 21)
b) 8 ^2x 4h
c) 25 (0,4 + 2y)
d) 14 (5 d)
zm
a)
10 (k + 21) = 10 . k + 21 . 10 = 10k + 210
b)
8 ^2x 4h = 8 . 2x 8 . 4 = 16x 32
c)
25 (0, 4 + 2y) =
25 . 4
100
+ 25 . 2y =
+ 50y = 10 + 50y
1 10
10
d) 14 (5 d) = 14 . 5 14 . d = 70 14d
Sra Sizde
1.
Aada verilen dikdrtgenin alann kullanarak 4 (6 + x) = 4 . 6 + 4 . xe eit olduunu gsteriniz.

6
2.
I. GRUP
II. GRUP
III. GRUP
IV. GRUP
Yukarda verilen modellemeye gre,

a) Her bir gruptaki ileme ait cebirsel ifadeyi yaznz.
b) Gruplar birletirdiimizde 4 (3x + 5) =
x+
eitliindeki
boluklar doldurunuz.
413
3.
2 (x 3) cebirsel ifadesinin eitini yaznz.
4.
Aada yaplan ilemler doru ise D yaznz, yanl ise dzelterek dorusunu
yaznz.
b) 5 (x + 9)
c) 3 (x 7)
8x + 24
5x + 40
4x 21
e) 3 (1 + 2x)
f) 5 (x 5)
3 + 6x
x 25
a) 8 (x + 3)
5.
414
g) 4 (x + 7)
3x 28
Aada verilen ilemleri yapnz.

a) 2 (x 7) =
b) 3 (5x + 9) =
c) 6 ^6 xh =
d) 4 (1 2x) =
d) 10 (2x + 5)
10 x + 15
h) 7 (5x 12)
35x 84
ve 1 cebir karolar ile model-
6.
3 ( x + 3 ) = 3 x + 9 eitliini
leyiniz.
7.
Aada ikinci admlar verilen ilemlerin ilk parantezli hallerini yaznz.
8.
a)
= 4 . 3x + 4 . 5
b)
= 7 . x + 28
c)
= 3x 3 . 1
d)
= 2x 22
Evinde her ay ayn miktarda su tketen Kbra Hanm, haberlerdeki kuraklk uyarsn grnce su israf yaptn dnerek her ay 3 ton daha az su kullanmaya
balamtr. Kbra Hanmn her ay eit miktarda su tkettii dnlrse bir yl
boyunca harcam olduu su miktarn nasl ifade edebiliriz?

Cebirde bilinmeyene neden x denir?
Neredeyse her bilinmeyeni simgelemek iin kullanlan x harfinin kkeni Arapa ey kelimesine
dayanyor. Daha sonra 7spanyolcaya evrilen cebir
kaynaklarnda xay olarak gzken ifade x olarak
ksaltld ve cebirde bilinmeyeni simgelemede kullanlan en mehur harf haline geldi.
415
BLM DE)ERLEND7RME
1.
Aada verilen say rntleri belli bir kurala gre yazlmtr. Kutucuklara yazlacak saylar bulunuz.
a) 11, 15, 19 , 23 , 27 ,
b) 1, 4, 7,
, 13 , 16 ,19
c) 7, 13 ,
, 25 , 31
d) 120 , 110 , 100 ,

e) 23 ,
2.
, 35
, 80 ,
, 41 , 50 ,
, 60
, 68
Obezite rahatszl bulunan Hasan 120 kga kadar ktktan sonra tedavi olarak
doktor kontrolnde zayflamaya balam ve dzenli olarak her ay 3 kg vermeye
balamtr.
a) 3 ay sonra Hasan ka kga der?
b) Hasan bu ekilde zayflamaya devam ederse ka ay sonunda 75 kga der?
3.
Dikdrtgen bloklardan oluan aadaki rnty inceleyiniz.
1. Adm
2. Adm
3. Adm
a) rntnn kuraln bulunuz.

b) 15. admda ka tane dikdrtgen blok kullanlacan bulunuz.
416
BLM DE)ERLEND7RME
4.
Merve aada verilen birim karelerle bir rnt oluturmutur.
1. Adm
2. Adm
3. Adm
Merve rnty olutururken Birim karenin bir kenar uzunluunu 2 katna karrsam 4. admda oluacak ekilde 32 kare kullanlmas gerekir biiminde
ifade etmitir. Mervenin bu ifadesi doru mudur? Mervenin ifadesi yanl ise
dorusu ne olmaldr?
5.
Tahann bir miktar oyunca vardr. Mertin oyuncaklarnn says Tahann

oyuncaklarnn saysnn 4 katndan 7 fazladr. Mertin oyuncaklarnn saysn
veren cebirsel ifadeyi yaznz.
6.
5k + 4 cebirsel ifadesinin sonucunu knn alabilecei be farkl deer iin hesaplaynz.
7.
Sakz
Sakz
Buse
Sakz
Sakz
Sakz
Burhan
Burhan, Busenin 4 kat kadar sakza sahiptir.

a) 7kisinin birlikte p tane sakz varsa Busenin p cinsinden ka sakz vardr?
b) 7kisinin sakz farkn cebirsel olarak ifade ediniz.
417
BLM DE)ERLEND7RME
8.
9.
Aada verilen ilemlerin sonularn bulunuz.

a) 4e + 11 + 10e + 2 =
c) b + 14 b + 6 =
b) 20a + 7 8a 5 =
d) 16s 8 10s + 4s =
Kerem 5 (x + 2) ifadesinin 5x + 2ye eit olduunu sylemitir. Sizce Kerem doru

sonuca ulam mdr? Neden?
10. Hatice Hanmn cep telefonunda her yne bir miktar konuma hakk vardr. Hatice Hanm, 400 dk konutuktan sonra geriye kalan konuma sresi ile sresi
birbirine eit 10 grme daha yapmtr. Hatice Hanmn her bir grme iin
harcad zaman gsteren cebirsel ifadeyi yaznz.
11. Cebirsel ifadelerde toplama ilemine ait bir modelleme aada verilmitir.
x
I. GRUP
II. GRUP
I. VE II. GRUP B7RL7KTE
a) Her bir gruptaki ileme ait cebirsel ifadeyi yaznz.

b)
12.
(2x +
) = 4x +
ileminde bo kalan ksmlar tamamlaynz.
Yanda verilen dikdrtgenin kenar uzunluklarna gre, dikdrtgenin alann veren cebirsel
418
ifadeyi iki farkl ekilde yaznz.
N7TE DE)ERLEND7RME
1.
7 ile + 4 tam saylar arasnda ka tane tam say vardr?

A 8
2.
B 10
C 12
D 15
Aadaki seeneklerin hangisinde tam saylar ile gnlk yaam durumlar yanl bir ekilde eletirilmitir?
Tam Say
Gnlk Yaam Durumu
A)
Arkadama 7 TL borcum var.
+5
Gece hava scakl sfrn zerinde 5C olarak lld.
22
Ali bulunduu noktadan 22 adm ileri gitmitir.
60
Marmaray, iki ktay denizin 60 metre altndan birletirdi.
3.
2
Yukardaki termometrelerdeki scaklk deerleri srasyla hangi seenekte doru

olarak verilmitir?
A 4, 1, + 2
B + 4, + 1, 2
C + 4, + 1, + 2
D 4, 1, 2
419
N7TE DE)ERLEND7RME
4.
Aadaki ifadelerin hangisi yanltr?

A) Pozitif tam saylarn mutlak deerleri pozitiftir.
B Mutlak deeri pozitif olan saylar pozitiftir.
C Negatif tam saylarn mutlak deerleri pozitiftir.
D Sfrn mutlak deeri sfra eittir.
5.
Aadaki tam saylardan hangisinin mutlak deeri kendisinden byktr?

A + 5
B 0
6.
C+1
A
7
B
5
D 10
C
3
D
0
+2
+3
Yukarda say dorusunda belirtilen harflerle ilgili aadakilerden hangisi yanltr?

A D < B
7.
B C > A
C D > C
D A < B
Aadaki ifadelerden hangisi yanltr?

A) 7ki negatif tam saynn toplamnn iareti negatiftir.
B Mutlak deerleri eit olan ters iaretli iki tam saynn toplam sfrdr.
C Negatif bir tam say ile sfrn toplamnn iareti negatiftir.
D Pozitif bir tam say ile negatif bir tam saynn toplamnn iareti daima pozitiftir.
420
N7TE DE)ERLEND7RME
8.
Aadakilerden hangisinde ( + 4) + ( 6) = ( 2) ileminin say dorusunda modellenmesi doru bir ekilde verilmitir?
A)
6 5 4 3 2 1
0 +1 +2 +3 +4 +5 +6
B
6 5 4 3 2 1
0 +1 +2 +3 +4 +5 +6
6 5 4 3 2 1
0 +1 +2 +3 +4 +5 +6
6 5 4 3 2 1
0 +1 +2 +3 +4 +5 +6
9.
Aada toplama ilemleri ile karma ilemleri hangi seenekte doru bir ekilde eletirilmitir?
Toplama 7lemi
karma 7lemi
A 6 + + 5
6 + 5
5 + 6
+ 5 6
5 + + 6
+ 5 + 6
D + 5 + + 5
+ 5 5
10. 30, + 10, + 5, 15, 0, + 25 tam saylarnn en by ile en k arasndaki

fark aadakilerden hangisidir?
A 5
B + 55
C 55
D 30
421
N7TE DE)ERLEND7RME
11. Yeni alan bir dkkan ilk haftasnda 125 TL zarar ettikten sonraki hafta 250 TL,
nc haftada ise 300 TL kr etmitir. Buna gre hafta sonunda bu dkkann toplam para durumuna en uygun olan matematiksel ilem aadakilerden
hangisidir?
A + 125 + + 250 + + 300
B 125 + 250 + 300
C 125 + + 250 + + 300
D + 125 + 250 + 300
12.
+
+ +
+ +
+
+ +
+ +
+ +
+ +
Yukarda sayma pullaryla modellenen ilem aadakilerden hangisidir?

A + 5 1
B + 5 + + 1
C + 5 + 1
D + 5 + 1
13. ( 9) negatif tam says ile ilgili aadaki ifadelerden hangisi yanltr?
A) 9 tane mavi sayma pulu ile modellenebilir.
B Say dorusunda 5 ile 11in tam ortasnda yer alr.
C + 9un toplama ilemine gre tersidir.
D Termometrede sfrn 9 birim altnda yer alr.
422
N7TE DE)ERLEND7RME
14. Bugn sabah saatlerinde hava scaklk deeri sfrn zerinde 7 C iken akam
saatlerinde hava scakl sfrn altnda 3 C olarak llmtr. Buna gre gn
iindeki scaklk deiimi ka Cdir? problem cmlesine uygun matematiksel
ilem aadakilerden hangisidir?
A +7 3
B + 7 + 3
C 7 3
D + 3 + 7
15. Aada verilen dikdrtgenin alanlar belli bir rntye gre devam etmektedir.
7lk adm verilen rntnn, 4. admnda gelecek olan dikdrtgenin alan ka
cm2 olur?
6 cm
6 cm
6 cm
4 cm
5 cm
1. Adm
2. Adm
A 40
B 42
6 cm
3. Adm
C 44
4. Adm
D 48
16. Bir say rnts 3, 7, 11, 15, a, ..., 51, b, 59, 63 eklinde devam etmektedir.
Buna gre b a farknn deeri katr?
A 33
B 34
C 35
D 36
17. Kural 7n 4 olan rntnn 12. teriminde gelmesi gereken say katr?
A 80
B 60
C 56
D 72
423
N7TE DE)ERLEND7RME
18. Aada birim karelerle oluturulmu ekillerin renkli ksmlarnn evre uzunluklar bir rnt oluturmaktadr. 4. admda oluacak eklin evre uzunluu
ka birimdir?
1. Adm
2. Adm
A 36
3. Adm
B 40
C 44
D 60
19. Bir kurbaa say dorusunda 2 saysnn zerinde durmaktadr.
10 11 12 13 14 15 16 17 18
19
Kurbaann srasyla 7, 12 ve 17 saylarna dzenli olarak atlad dnlrse,

kurbaa aada verilen hangi kurala gre hareket etmitir?
A 2n
B 3n + 1
C 5n 3
D 7n 2
20. Terim says, katsays ve sabit terimi birbirine eit olan cebirsel ifade aadakilerden hangisidir?
A
424
a
+7
3
B 2a 7
C 3a
D 2a + 2
N7TE DE)ERLEND7RME
21. 120 kmlik bir yolun belli bir ksmn gittikten sonra kalan ksmn yars cmlesine karlk gelen cebirsel ifade aadakilerden hangisidir?
A
120 k
2
120 + k
2
k 120
2
120 .k
2
22. Ksa kenar uzunluu b cm, uzun kenar uzunluu ise 3 cm olan dikdrtgen be e
paraya blnmtr. Taral ksmn alann veren ifade aadakilerden hangisidir?
3 cm
b cm
3 . b 3b
=
5 5 25
B 5.
3.
3b
b=
5
5
3b
1
=
b + 3 25
b.
5b
5=
5
3
23. 4(x 7) cebirsel ifadesine ait cmle aadakilerden hangisi olamaz?

A Bir snftaki rencilerin yedi eksiinin drt kat
B 7 lira zararla satlan bir rnden 4 adet satlmasyla elde edilen para
C Yedi yumurta krldktan sonra kalan yumurtalarn drt kat
D Okula gelirken attm adm saysnn drt katnn yedi eksii
425
N7TE DE)ERLEND7RME
24. Aadaki ifadelerden hangisinin sonucu yanltr?
A 3x + 5 + 4x 1 = 7x + 4
B s + 9 + 9s + 1 = 9s + 9
C 7k 8 k 2 = 6k 10
D 8t 12 8t + 12 = 0
25. Aada verilen modellemeye ait cebirsel ifade hangisidir?
I. GRUP
x
x
II. GRUP
1
1
x
x
x
x
x
x
III. GRUP
1
1
x
x
1
1
x
x
x
x
x
x
BTN GRUPLAR
426
A 4 (3x + 6) = 12x + 24
B 4 (4x + 2) = 16x + 6
C 3 (4x + 2) = 12x + 6
D 2 (6x + 3) = 12x + 6
h17(5
Geometrivelme
km
5. 1.Alanlme
5. 2.GeometrikCisimler
veHacimlme
5. 3.Svlarlme
5. 4.ember
Kavramlar
Alan lleri
Arazi lleri
Ar
Dekar
Hektar
BLM 1
Alan lme
Neler reneceiz?
Paralelkenarda bir kenara ait ykseklii
izmeyi reneceiz.
Paralelkenarn alan bansn oluturmay
ve ilgili problemleri zmeyi reneceiz.
gende bir kenara ait ykseklii izmeyi
reneceiz.
genin alan bansn oluturmay ve
ilgili problemleri zmeyi reneceiz.
Alan lme birimlerini ve bu birimleri
birbirine dntrmeyi reneceiz.
Arazi lme birimlerini ve bunlarn standart
alan lme birimleriyle ilikisini reneceiz.
Alan ile ilgili problemleri zmeyi
reneceiz.
Paralelkenarn Yksekliini izme

evremizdeki baz nesnelerin yksekliklerini aadaki gibi gsterebiliriz.
ykseklik
ykseklik
ykseklik
Yukarda grld gibi nesnelerin en yksek noktalarnn yere olan uzaklklar yksekliklerini oluturmaktadr.
Dikdrtgen eklindeki bir duvarn yapmnda ka tula kullanlacan kolay yoldan hesaplarken ykseklikten faydalanrz. Niin? Aklaynz.
Hatrlayalm
a) Bir geometrik eklin paralelkenar
olmas iin aadaki zelliklere sahip olmas gerekir
Drtgendir.
Karlkl kenarlar paraleldir.
Karlkl kenarlarnn uzunluklar
eittir.
Karlkl alarnn lleri eittir.
b) Paralel iki doru arasndaki mesafe her zaman eittir.
3 birim
3 birim
3 birim
3 birim
l'm
429
Paralelkenarn yksekliini;
Paralelkenarn alann hesaplarken kullanabiliriz.
Farkl ekillerin alan hesaplamalarnda kullanabiliriz.
Birlikte Yapalm 1
D
Yandaki paralelkenarn [AB kenarna ait yk-
sekliini izelim.
A
zm
Gnye gibi kesi dik olan herhangi bir ara kullanarak paralelkenarn D kesiyle [AB
kenarn bir dik doru parasyla birletirelim. Bu doru paras ayn zamanda D kesinden AB kenarna izilen bir dikmedir.
D
DH doru parasn aadaki ekilde gsterildii gibi saa ya da sola doru aamal
olarak hareket ettirdiimizde uzunluk, yani aradaki mesafe deimez. Deimeyen bu
uzunluk paralelkenarn ykseklii olur.
D
430
Ayn paralelkenarda ykseklii farkl ekillerde nasl izebilirsiniz?

Paralelkenarda bu sefer [CB ve [DA'nn uzantlarn ekildeki gibi oluturalm. Yukardaki ayn yntemi kullanarak bir ucu B kesinde dier ucu [DA kenar zerinde olan
dik doru paras izelim.
D
T
A
BT doru parasn ekildeki gibi hareket ettirdiimizde deimeyen bu uzunluun [DA

kenarna ait ykseklii oluturduunu grrz.
D
T
A
Bylece paralelkenarn yksekliinin baka bir kenara gre de belirlenebilecei ortaya

km olur.
Bu durumu dinamik geometri programlar kullanarak da gzlemleyebilirsiniz.
Paralelkenarda bir kenara ait ykseklik izildiinde ayn zamanda kardaki dier
paralel olan kenara ait ykseklik de izilmi olur.
taban
taban
Bir paralelkenarda paralel kenarlardan birinin kar kenara veya bu kenarn zerinde
bulunduu doruya olan uzakl ykseklik olarak adlandrlr ve h harfi ile gsterilir. Paralelkenarda ykseklii kendisine gre belirlediimiz kenara ise taban denir.
431
Birlikte Yapalm 2
Paralelkenar eklindeki bir kt paras ortadan tam ikiye blnrse iki ayr paralelkenar elde ediliyor. Bu ilem srasnda taban ve ykseklikler nasl deiir?
zm
7ki ayr paralelkenar elde etmek iin, paralelkenar eklindeki bir kt parasn ortadan
ikiye ayrma ilemini iki farkl ekilde yapabiliriz.
7lk olarak ekli, [AB ve [DC st ste gelecek biimde katlayalm.
D
B
1. bekil
B C
D
2. bekil
Oluan ekli kat yerinden kestiimizde aadaki gibi iki ayr paralelkenar elde edilir.
Birinci ekilde [AB kenarn taban olarak kabul ettiimizde, bu tabana ait yksekliin
kesme ilemi sonucunda tam olarak iki paraya ayrldn grmekteyiz. Kesim ilemi
sonucunda taban uzunluu deimezken yksekliin yarya indii grlr.
Dier yandan birinci eklin [DA kenarn taban kabul edersek, kesme ilemi sonucunda
ykseklii deitirmeden taban uzunluunu iki e paraya ayrm oluruz.
432
Paralelkenar ikinci yntemle katlayp kestiimizde de ayn sonuca ulaacamz aadaki ekiller zerinde gzlemleyebiliriz.
D
D
B
1. bekil
2. bekil
Sra Sizde
1.
Aadaki paralelkenarlarn farkl renklerle belirtilen kenarlarna ait yksekliklerini iziniz.

N
M
S
D
K
2.
R
A
Aada verilen uzunluklar kullanarak noktal kt zerinde paralelkenarlar iziniz.

a) Taban 3 br, Ykseklik 4 br
1
c) Taban 8 br, Ykseklik 2 br
2
b) Taban 1 br, Ykseklik 6 br

d) Taban 3 br, Ykseklik 3 br
1 br
1 br
433
3.
Bir paralelkenarda karlkl kenarlardan ikisinin uzunluu sabit tutulup, dier ikisinin uzunluu artrlrsa ykseklikte bir deiim meydana gelir mi? Aklaynz.
4.
Aadaki ifadelerden doru olanlarn karsna D , yanl olanlarn karsna ise

Y yaznz.
a) Bir paralelkenarda karlkl kenarlara ait yksekliklerinin uzunluklar eittir. ( )
b) Paralelkenarda bir kenara ait yksekliin uzunluu o kenarn uzunluuna

hibir zaman eit olamaz. ( )
c) Bir paralelkenarda btn yksekliklerin uzunluklar birbirine eittir. ( )
d) 7ki paralelkenarn birer kenarlarnn uzunluklar ve bu kenarlarna ait ykseklikleri eit ise, dier kenarlarnn uzunluklar da birbirine eittir. ( )
5.
Aadaki paralelkenarlarn bazlarnn ykseklikleri hatal olarak gsterilmitir.

Hatal olanlar bulup dzeltiniz.
1.
2.
3.
4.
6.
5.
h
h
434
Bunu Deneyelim
Paralelkenarlar Karlatrma
Gerekli Malzemeler Geometri tahtas, farkl renkte lastikler
Geometri tahtas zerinde aadaki gibi bir paralelkenar oluturunuz.
[AB kenarn sabit tutarak [CD kenarn 2 birim sola kaydrnz ve yeni bir
paralelkenar oluturunuz.
Ayn ilemi 1'er birim kaydrarak uygulaynz. Aadaki ekle benzer bir ekil elde ettiinizi fark ettiniz mi?
Oluturduunuz bu paralelkenarlarn kenarlarna ait yksekliklerindeki deiim hakknda ne syleyebilirsiniz? Aklaynz.
435
Paralelkenarn Alan
Dikdrtgen olsayd alann kolayca
hesaplardm. Ama bu ekildeki bir
tarlann alann nasl hesaplayacam
imdi?
Hatrlayalm
Dikdrtgenin alan dikdrtgeni kaplayan toplam birim kare saysna eittir.
Kenar uzunluklar a ve b birim olan dikdrtgenin alan A = a . b br2 dir.
D
436
Bunu Deneyelim
Paralelkenarn Alann Bulma
Gerekli Malzemeler Kareli kt, makas, cetvel
Aadaki gibi bir kareli kttan, farkl boyutlarda en az 3 dikdrtgen kesiniz.
Bu dikdrtgenlerden birer paralelkenar oluturmak iin, aada gsterildii gibi kenarlarn birinden bir gen kesiniz ve kesilen bu geni dier
kenara taynz.
ykseklik
taban
Oluturduunuz dikdrtgen ve paralelkenarlar zerinde lmler yaparak

aadaki tabloyu doldurunuz.
Boy
Dikdrtgen 1
Dikdrtgen 2
Dikdrtgen 3
En
Alan
Taban a)
Ykseklik
h)
Paralelkenar 1
Paralelkenar 2
Paralelkenar 3
1.
Oluturduunuz paralelkenarlarla dikdrtgenler arasnda nasl bir iliki vardr?
2.
Paralelkenarlarn taban uzunluu dikdrtgenlerin hangi boyutu ile ayndr?
3.
Paralelkenarlarn ykseklii dikdrtgenlerin hangi boyutu ile ayndr?
4.
Tablodaki verilerden de faydalanarak bir paralelkenarn alann nasl hesaplayabileceinizi bulunuz.
437
Bir paralelkenarn alan herhangi bir kenar uzunluu ile o kenara ait yksekliin
arplmas sonucunda bulunur.
N
M
t
h
F
L
a
Paralelkenarn alan = Taban uzunluu Ykseklik

A(FLMN) = |FL|.|NR| = a h birimkare veya
A(FLMN) = |LM|.|ON| = b t birimkare
Birlikte Yapalm 1
Bir merdivenin ekilde gsterilen korkuluk
ksm effaf plastik bir malzeme ile kaplanah=1m
caktr. Ka m2 malzeme alnmas gerekir?
7m
zm
Merdivenin korkuluu paralelkenar eklindedir. Ne kadar malzeme harcanacan bulmak iin bu paralelkenarn alann hesaplamalyz.
1m
7m
Alan = 7 1 = 7 m2 malzeme alnmas gerekir.
438
Birlikte Yapalm 2
Bir ehirdeki ocuk parkna iek
dikmek iin yandaki ekilde lleri
verilen farkl yer evrilmitir. Bu
4m
8m
2m
yerlerin alanlarn karlatralm.
8m
4m
2m
zm
7lk ekil zel bir paralelkenar olan karedir ve bir kenarnn uzunluu 4 m'dir. Bu karenin
alan A = 4 4 =16 m2 dir.
evrilen ikinci yerin ekli ise paralelkenardr. Bu paralelkenarn alan ise A = 8 . 2 = 16 m2 dir.
Dier yandan evrilen nc blge ise yine zel bir paralelkenar olan dikdrtgen eklindedir. Bu blgenin alan ise A = 2 8 = 16 m2 dir.
iek dikmek iin ayrlan blgenin de alanlar eittir. Grld gibi ekiller farkl
olmasna ramen alanlar birbirine eit olabilmektedir.
Birlikte Yapalm 3
Bir ehir plannda bir aracn park edebilecei alan
iin en fazla 16 m2 yer ayrlmasna izin verilmitir.
Yandaki e paralelkenarn birlemesi ile olumu
park yeri plan bu llere uygun mudur?
5m
9m
zm
Park yeri e paralelkenarn yan yana getirilmesiyle olumu daha byk bir paralelkenardr. Bu paralelkenarn taban uzunluu 9 mdir. O halde bir paralelkenar iin taban
uzunluu 3 m olur. Bu taban uzunluuna ait ykseklik de 5 m olduundan, bir park
yerinin alan
A = 5 3 = 15 m2
olur. Bu durumda park yeri plan izin verilen llere uygundur.
439
Birlikte Yapalm 4
Gemi bir zamanda arazi paylamada aralarnda anlamazlk yaayan iki kii kadya
bavurmu. Bu kiilerden biri kadya yaadklar sorunu u ekilde aktarm Efendim,
bu kiinin bana paralelkenar eklinde bir arsa borcu vard. Borcunu u ekilde demek
istedi. Bana verecei paralelkenar eklindeki arsann taban ve yksekliini yar yarya
azaltarak tek bir arsa yerine iki tane arsa verebileceini syledi. Ben de bu duruma kar
ktm. Ama onu bir trl ikna edemedim.
Siz kad olsaydnz bu durumu nasl yorumlar ve karar verirdiniz?
zm
Problemi Anlama
Problemi daha basit bir ekilde ifade edelim. Taraflardan birinin dierine paralelkenar
eklinde bir arsa borcu vardr ve bunu kar tarafa iki paralelkenar eklinde arsa vererek
karlamaya almaktadr. Problemde bu ekilde bor demenin uygun olup olmadna karar vermemiz istenmektedir.
Plan Yapma
zm kolay bir ekilde yapabilmek iin problemi basitletirebiliriz. Bunun iin bor
sahibinin arsa borcunu gsteren rnek bir ekil izerek hesaplamalarmz yapabiliriz.
Plan hygulama
Bor sahibinin borcunu gsteren aadaki gibi rnek bir ekil izelim ve bu eklin alann hesaplayalm
4m
50 m
A = 50 4 = 200 m2 olur.
440
Borlu olan kii kardakine aadaki ekilde iki tarla vermeyi nermitir. bimdi bu tarlalarn alanlarn hesaplayalm
2m
2m
25 m
A= 25 2 = 50 m2
25 m
A = 25 2 = 50 m2
Toplam alan = 50 + 50 = 100 m2 olur.

Bu hesaplamalardan ortaya kt gibi borlu olan kii 200 m2 arsa yerine 100 m2 arsa
geri demeyi nermektedir. Bu ekilde borcunu demesi uygun deildir.
zm Deerlendirme
Yaptmz zm kontrol etmek iin noktal zemin zerine bir paralelkenar izelim.
Daha sonra bu eklin taban ve yksekliini yar yarya azaltarak aadaki gibi iki ekil
elde edelim.
Elde ettiimiz bu ekilleri ilk oluturduumuz eklin zerine koyduumuzda ekli tamamen kapatmadn grrz.
Bylece zmmzn doru olduu sonucuna varm oluruz.
441
Birlikte Yapalm 5
Yandaki paralelkenar eklindeki blgenin
alan 32 cm2 olduuna gre yksekliini bulunuz?
2 cm
zm
Alan = 2 ykseklik
32 = 2 ykseklik
32
Ykseklik =
= 16 cm olur.
2
2 cm
Birlikte Yapalm 6
bekildeki kareli zemin zerine izilen paralelkenarn alann hesaplayalm.
zm
1. Yol
Paralelkenarn kaplad alan ierisinde 6 tane tam birim kare, 6
tane de yarm birim kare bulunmaktadr. 6 tane yarm birim kare 3
tam birim kareye eittir. Bylece toplam alan 9 br2 dir.
2. Yol
Paralelkenar evreleyen aadaki gibi bir dikdrtgen izersek, dikdrtgenin alan A = 6 3 = 18 br2 olur. Bu alann ierisinden turuncu
renkli blgeleri kardmzda paralelkenarn alann elde ederiz.
Fazlalk ksmlarda 6 tam, 6 tane de yarm birim kare bulunmaktadr. Bu ise 9 tam birim kare yapar. Dikdrtgenin alan 18 br2 den 9 br2 yi karrsak paralelkenarn alan olan 9 br2 yi elde ederiz.
3. Yol
Dier yandan bu paralelkenarn alann alan bants yardmyla da kolayca bulabiliriz.
A = Taban uzunluu ykseklik = 3 3 = 9 br2
442
Sra Sizde
1.
Aadaki paralelkenarlarn alanlarn hesaplaynz.
6,2 cm
5,5 cm
3 cm
8 cm
2.
4 cm
2 cm
Aada eitli paralelkenarlarn bir kenar uzunluklar, bu kenarlara ait ykseklikleri ve alanlarna ilikin bir tablo verilmitir. Tablodaki eksik ksmlar doldurunuz.
Kenar uzunluu
Ykseklik
17 cm
6m
Alan
68 cm2
2,5 m
12 m
3.
120 m2
Elif Hanm evinin banyosuna yandaki gibi paralelkenar eklinde bir

paspas ryor. Paspas rerken
kenar uzunluu 30 cm olan karelerden oluan desenler kullanyor.
a) Bu paspasn alann hesaplaynz.

b) rgde 1200 cm2 lik ksm iin 1 yumak ip harcandna gre toplam ka
yumak ip harcandn bulunuz.
443
4.
Bir paralelkenarn bir kenar uzunluunu ve bu kenara ait yksekliini 2 katna

kardmzda alan da iki kat artar ifadesi doru mudur? Aklaynz.
5.
Uzun kenar 70 cm, ksa kenar 50 cm olan bir dikdrtgen kuma paralelkenar
biimindeki desenler kullanlarak boluk kalmayacak ekilde kaplanmak isteniyor. Paralelkenar dilimlerin herbirinin kenar uzunluu 7 cm ve bu kenara ait
yksekliin uzunluu 5 cm olduuna gre ka tane paralelkenar dilime ihtiya
vardr?
6.
Alan verilen bir paralelkenarn kenar uzunluklar her zaman bulunabilir mi?
Aklaynz.
7.
Aadaki paralelkenarlarn alan hesaplamalar doru mudur? Deilse, dorusunu yapnz.
8 cm
4 cm
5 cm
6 cm
7,5 cm
A = 5 cm 7,5 cm
6 cm
A = 8 cm 6 cm
444
Bunu Deneyelim
Alanlar Karlatrma
Gerekli Malzemeler Kareli kt, cetvel
Aadaki kareli kat zerinde 4 paralelkenar verilmitir.
Yukardaki paralelkenarlarn benzer zellikleri nelerdir?

Yukardaki paralelkenarlarn birbirilerinden farkl olan zellikleri nelerdir?
Her bir paralelkenarn alann hesaplaynz.
Yaptnz bu yorum ve hesaplamalar sonucunda ne syleyebilirsiniz?
Matematik 7le Elenelim

Herhangi bir drtgen izelim.
D
C
A
B
Cetvel yardmyla bu drtgenin her bir kenarnn orta noktasn belirleyelim. Bu noktalar birletirirsek karmza bir paralelkenar kacaktr.
D
C
A
B
Siz de farkl drtgenler izip ve buradaki gibi lmler yaparsanz yine bir paralelkenar
elde edildiini grebilirsiniz. Ayrca bu paralelkenarn alan byk drtgenin alannn
her zaman yarsna eit olacaktr. Bir dinamik geometri program zerinde buradaki
admlar uygulayarak elde edilen sonular daha iyi gzlemleyebilirsiniz.
445
genin Yksekliini izme

Paralelkenarda olduu gibi, genin alannn daha kolay bir ekilde hesaplanabilmesi iin yksekliini bilmemiz gerekir.
200 m
300 m
genin alann hesaplarken kullanabiliriz.
Farkl ekillerin alanlarn hesaplarken kullanabiliriz.
Hatrlayalm
Tm alar dar a olan genlere dar al gen denir.
Bir as geni a olan genlere geni al gen denir.
Bir as dik a olan genlere dik al gen denir.
Birlikte Yapalm 1
Yandaki dar al genin BC kenarna ait yksekliini izelim.
zm
Ykseklik her zaman ait olduu tabana diktir.

A
446
genin [BC kenar ile A kesini gnye gibi bir kesi

dik olan herhangi bir ara kullanarak ekildeki gibi birletirelim. Bu ayn zamanda A kesinden [BC kenarna
inilen bir dikmedir.
izdiimiz bu doru paras A kesinin BC kenarna olan
uzakln, yani genin [BC kenarna ait yksekliini belirtir.
Birlikte Yapalm 2
Yandaki geni al genin [DE kenarna ait yksekliini izelim.
zm
&
FDE geni asn oluturan kenarlarna ait uzan-
tlar ekildeki gibi izelim.
genin F kesiyle [DE kenarnn zerinde bulunduu doruyu kesi dik olan bir ara yard-
myla ekildeki gibi birletirelim.
izdiimiz bu [FH genin [DE kenarna ait yksekliktir.

genin bir kesinin kar kenara veya bu kenarn zerinde bulunduu doruya
olan uzaklna genin ykseklii denir ve ykseklik h harfi ile gsterilir. gende ykseklii kendisine gre belirlediimiz kenara ise taban denir.
h
h
h
447
Birlikte Yapalm 3
genlerde ykseklik izme ile ilgili devlerini birlikte yapan Hatice ile Serhat arasnda
aadaki ekilde bir diyalog gemektedir.
Dik gende ykseklii
izmeye bence gerek yok.
Bence gerek var. Hemen
karar verme istersen.
Yukardaki konumaya gre sizce hangisi hakldr?

zm
Hangisinin hakl olduuna karar vermek iin nce bir dik gen izelim.
A
Bu dik genin [BC kenarn A kesiyle dik olarak birletiren doru paras [AB kenardr. Yani [BC kenar taban kabul edildiinde [AB kenar genin bir ykseklii olmaktadr. Benzer ekilde [AB kenar taban kabul edilirse [BC kenar ykseklik olmaktadr.
Dier yandan B kesi ile [CA kenar dik bir doru paras ile birletirilirse, bu genin
baka bir ykseklii daha izilmi olur.
A
Bu durumda [BC ve [AB kenarlarna ait yksekliklerin izilmesine gerek yoktur ama [AC
kenarna ait ykseklik izilmelidir. Hem Serhat'n hem Hatice'nin ifadeleri dorudur.
448
Sra Sizde
1.
2.
Yandaki genlerin farkl renklerle

belirtilen tabanlarna ait yksekliklerini iziniz.
Aada verilen uzunluklar kullanarak noktal kt zerine uygun genler iziniz.

a) Taban 3
1
br, Ykseklik 5 br
2
b) Taban 8 br, Ykseklik 8 br

c) Taban 2,5 br, Ykseklik 1,5 br
d) Taban 6 br, Ykseklik 2 br
3.
Aadaki ifadelerden doru olanlarn karsna D yanl olanlarn karsna ise

Y yaznz.
a) Bir genin tek bir ykseklii vardr. ( )
b) Dar al bir gende tm ykseklikler genin i blgesinde yer alr. ( )
c) Geni al bir gende yksekliklerin ikisi genin i blgesinde biri d blgesinde yer alr. ( )
d) Bir gende iki yksekliin uzunluu birbirine eit olabilir. ( )
4.
Bir genin taban uzunluunu artrrsak o tabana ait ykseklik de artar ifadesi
doru mudur? Neden?
5.
Aadaki genlerden bazlarnn ykseklikleri hatal izilmitir. Hatal olanlar

bulup, dzeltiniz.
449
genin Alan
Hatrlayalm
okgenlerin ardk olmayan kelerini birletiren doru paralarna kegen denir.
Bunu Deneyelim
genin Alann Bulma
Gerekli Malzemeler Kareli kt, makas
1.
2.
3.
4.
450
Kareli kda taban 6 br, ykseklii 4 br olan bir paralelkenar iziniz.

Bu paralelkenarn kegenlerinden birini iziniz.
Paralelkenar kareli kttan kesip karnz.
Paralelkenarn alann hesaplaynz.
izdiiniz kegeni takip ederek paralelkenar ikiye ayrnz. Oluan genler hakknda ne syleyebilirsiniz?
Her bir genin alan ile paralelkenarn alann nasl ilikilendirebilirsiniz?
Benzer ilemleri ve hesaplamalar kareli kt zerine izeceiniz farkl paralelkenarlar iin tekrarlayarak ayn ilikinin geerli olup olmadn kontrol ediniz.
Birlikte Yapalm 1
3m
5m
ifti Halil tahl ambarnn dikdrtgen eklindeki d duvarlarndan birini yandaki gibi iki farkl renge boyamak
4 m istiyor. ifti Halil'in maviye boyayaca alan ka metrekaredir?
zm
genin kesinden ekildeki gibi bir dik doru paras indirelim ve elde ettiimiz blgeleri numaralandralm.
3m
4m
bekilden de grlecei gibi 1 ve 2 numaral paralar
5m
4
1
2
3m
5m
birlikte bir dikdrtgen, 3 ve 4 numaral paralar bir4 m likte baka bir dikdrtgen oluturur. Dikdrtgende
kegenler ekli iki e paraya ayrdndan 1 ve 2
numaral paralarn alanlar eit olur. Benzer ekilde
3 ve 4 numaral blgelerin alanlar da birbirine eit

olur. Bu durumda maviye boyanacak alan tm alann yarsdr. Tm alan = 8 4 = 32 m2
32
dir. genin alan bu dikdrtgenin alannn yars olduuna gre,
= 16 m2 dir.
2
Paralelkenarlarda izilen bir kegen
alan iki e paraya bler.
genin alan, bir kenarnn uzunluu ile o kenara

ait yksekliin arpmnn yarsdr.
A
h br
H
a br
genin alan =
Taban . Ykseklik
2
|AH| . |BC|
A (&
ABC) =
2
.
= a h birimkare
2
451
Birlikte Yapalm 2
Aadaki genlerin alanlarn hesaplayalm.
A
H
6,4 cm
16 cm
22 cm
D
7,5 cm
zm
H
HB uzunluu, [BC kenarna ait yksekliin uzunluuna eittir.
16 cm
16 cm
22 cm
HB . BC
16 . 22
Bu durumda genin alan, A (&
ABC) =
=
= 176 cm 2 olur.
2
2
TH . DS
6, 4 . 7, 5
&
DTS alan ise, A (&
=
= 24 cm 2 bulunur.
DTS) =
2
2
Birlikte Yapalm 3
Zeki Bey gen eklindeki bahesinin caddeye bakan kenarna it ekmek istiyor. Bahe-
T
e
dd
Ca
12 m
nin alan 96 m2 ve bir kenar uzunluu 12 m

olduuna gre gerekli olan itin uzunluu
ka metredir?
zm
Bahe dik gen eklindedir. Bu dik genin 12 m uzunluundaki kenarn taban kabul
edersek dier dik kenar, yani [TA ykseklik olur. O halde genin alan;
TB . TA
12 . TA
&
A (ABT) =
=
2
2
olur. Alan 96 m2 verildiinden |TA| y u ekilde bulabiliriz;
Dik kenarlarn uzunluklarnn arpmnn yars 96 m2 olduuna gre tamam
96 . 2 = 192 m2 olur. Yani dik kenarlarn uzunluklar arpm 192 m2 dir. Bir dik kenarn
192
uzunluu 12 m olduundan dier dik kenarn uzunluu
= 16 m olur. O halde ge12
rekli olan itin uzunluu |TA| = 16 mdir.
452
Birlikte Yapalm 4
Yandaki boyal blgenin alann hesaplayalm.
zm
Soruda genin ykseklii ve taban uzunluu verilmediinden, farkl bir yolla alan hesaplayalm.
7lk aamada genin kelerinden geen ekildeki dikdrtgeni oluturalm.
Bu dikdrtgenin alanndan ekildeki dik genlerin alanlarn karrsak istediimiz alan

bulmu oluruz.
2 .1
= 1 br2 dir.
2
3.3 9 2
=
br dir.
beklin sa st tarafndaki genin alan, A =
2
2
1.4
= 2 br2 olur. Dier yandan btn alan,
beklin alt tarafndaki genin alan ise, A =
2
yani dikdrtgenin alan ise A = 3 . 4 = 12 br2 dir. Buna gre boyal blgenin alan;
beklin sol st tarafndaki genin alan, A =
12 c 1 +
15 9 2
9
= br olur.
+ 2 m = 12
2
2
2
453
Birlikte Yapalm 5
Bir evin giri ksm ayn byklkteki gen
karolarla yandaki gibi kaplanmtr. Byk
genin alan 19152 cm2 ve taban 228 cm
olduuna gre bir gen karonun ykseklii
ka cm'dir?
228 cm
zm
Byk genin bir kenar uzunluu ve alan verildiine gre, alan bants yardmyla bu
kenara ait yksekliini bulabiliriz. Ykseklik;
228 . h
2
19152 . 2
h=
= 168 cm olarak bulunur.
228
19152 =
yukardaki ekilde de grlebilecei gibi byk genin ykseklii tane gen karonun ykseklikleri toplamna eittir. Bylece bir gen karonun ykseklii;
168
= 56 cm bulunur.
3
Aadaki saylara ve bu saylarn nasl modellendiine dikkat edelim.
1
3
6
10
15
Nasl bir iliki kefettiniz?
454
Sra Sizde
1.
Aadaki genlerin alanlarn hesaplaynz.

a)
1 br
1 br
b)
c)
1
2.
2
cm
3
4,3 cm
1
cm
2
2,25 cm
Aadaki resimde lleri verilen paralelkenar eklindeki bir baheye iki farkl iek tr dikilecektir. Lale iin metrekareye 10 adet lale soan gerektiine
gre, lale dikilecek alana ka tane lale soan gerekir?
8m
Gl
Lale
12 m
3.
Bir genin kenar uzunluklarndan biri iki katna karlr, bu kenar uzunluuna
ait ykseklik yarya drlrse alan deimez ifadesi doru mudur? Cevaplarnz kareli zemin zerine izerek aklaynz.
455
4.
Alan 32 br2 olan bir genin ykseklii ve bu yksekliin ait olduu kenarnn
uzunluu birer doal saydr. Bu zellie sahip ka gen izilebilir?
5.
gene benzeyen ekillerden faydalanarak alanla ilgili bir problem durumu

oluturup, bu problemi znz.
6.
Aadaki genlerin bazlarnn alanlar hatal hesaplanmtr. Hatal olanlar

bulup, dzeltiniz.
a)
C
5 cm
8 cm
2 cm
A
& 8.2
= 8 cm 2
A (ABC) =
2
b)
K
12 m
8m
M
30 m
12 . 30
&
= 180 m 2
A (KLM) =
2
c)
F
5 cm
3 cm
D
2,4 cm
4 cm
& 4.3
= 6 cm 2
A (DEF) =
2
456
Alan lme Birimleri

Nasreddin Hoca bir gn kenar uzunluu 1 cm olan kareler yardmyla tarlasnn alann lyormu. Yanna yaklaan merakl
komusu akn bir ekilde sormu
Hocam ne yapyorsun?
Hoca
Tarlann alann lyorum grmyor musun?
Adam
Hocam tarlay bu ekilde lmeye mrn yetmez, demi.
Hoca cevap vermi,
Ya yeterse
ok kk veya ok byk alanlar lerken
Mimarlk, inaat, kuyumculuk, tarm vb. meslek dallarnda
Hatrlayalm
Bir kenarnn uzunluu 1 m olan karenin alan 1 metrekare olup, ksaca 1 m2 eklinde yazlr.
Bir kenarnn uzunluu 1 cm olan karenin alan 1 santimetrekare olup, ksaca
1 cm2 eklinde yazlr.
457
Birlikte Yapalm 1
Serhat 1 cm2 lik farkl renkteki mozaik paralar kullanarak 1 m2 lik bir blgeyi kaplamak
istiyor. Ka tane mozaik parasna ihtiya duyacaktr?
zm
1m
1 cm
1 cm
1m
(100 cm)
Bir metre 100 cmye eit olduundan mozaikle kaplanacak blgenin bir kenar 100 cm
uzunluunda olacaktr. Bylece kare eklindeki blgenin her bir kenarn, kenar uzunluu 1 cm olan karelerden 100 tanesi ile kaplayabiliriz. bekilde de grld gibi tm
desen iin gerekli olan mozaik paras says bu durumda 100 . 100 = 10 000dir. Bu
sonu, 1 m2 lik blgeyi kenar uzunluu 1 cm olan 10 000 adet kareyle kaplayacamz
anlamna gelir. O halde
1 m2 = 10 000 cm2
olur.
458
Birlikte Yapalm 2
Ka milimetrekare 1 santimetrekareye eittir?
zm
Kenar uzunluklar 1 cm olan kareyi ekildeki gibi gsterelim.
1 cm
1 cm
1 cm 10 mmye eit olduundan 1 cm2 lik blgeyi 10 . 10 = 100 milimetrelik karelerle

kaplayabiliriz.
10 mm
10 mm
1
dir.
100
Bu durumu bir milimetrik kt zerinden de gzlemleyebilirsiniz.
Bu durumda 100 mm2 = 1 cm2 olur. Yani 1 mm2 , 1 cm2 nin
Bir kenarnn uzunluu 1 mm olan karenin alan 1 milimetrekare olup ksaca

1 mm2 eklinde yazlr.
Birlikte Yapalm 3
1 km2 lik alan ka m2 ile kaplayabilirsiniz?
zm
1 m2 lik alanlardan ka tanesiyle 1 km2 lik bir alann kaplanacan bulalm.
1 m uzunluu 1000 kere kullanarak 1 kmyi lebiliriz.
1 km
1m
1m
1000 adet
Yani 1 km = 1000 mdir.
459
Dier yandan 1 m2 lik alan ekildeki karenin bir kenar zerinde 1000 defa tekrarlayarak eklin bir srasn kaplayabiliriz. Bir srada 1000 adet 1 metrekare kullandmza
gre, 1000 srada 1000 . 1000 = 1 000 000 adet metrekare kullanmamz gerekir.
1000. sra
1m
1m
2. sra
1m
1. sra
1m
1000 adet
Bu durumda 1 km2 = 1 000 000 m2 olur.

lkelerin yzlmlerini, orman, okyanus gibi geni yer kaplayan yzeyleri kilometrekareyle leriz.
1 km2 lik bir blgenin alan, kenar uzunluu 1 km olan bir karenin alanna eittir.
100
km
100
hm
100
dam
1000
100
m
100
dm
100
100
cm
mm
10
Temel alan lme birimi metrekaredir. Metrekareden byk olan alan ls birimleri
dekametrekare, hektometrekare ve kilometrekaredir. Metrekareden kk olan alan
ls birimleri ise desimetrekare, santimetrekare ve milimetrekaredir. Bir alan lme
birimi bir st birim cinsinden ifade edilirken 100e blnr, bir alt birime evrilirken 100
ile arplr.
460
Alan lme Birimleri ve Baz Dnmler

mm2
Milimetrekare
11 000 000 m2
1100 cm2
cm2
Santimetrekare
110 000 m2
100 mm2
dm2
Desimetrekare
1100 m2
m2
Metrekare
10 000 cm2
dam2
Dekametrekare
100 m2
hm2
Hektometrekare
10000 m2
km2
Kilometrekare
1 000 000 m2
Yukardaki ema ve tabloda, daha sk kullanlan alan lme birimleri koyu renkle gsterilmitir.
Birlikte Yapalm 4
Bir ehirde detayl bir ehir planlamas almas iin eitli blgelerin alanlar daha
kk birimlere dntrlyor. behir planlama almas yaplacak 3,2 km2 lik bir blgenin alann m2 cinsinden ifade edelim.
zm
3,2 km2 = 3 km2 + 0,2 km2
= 3 000 000 m2 + 200 000 m2
= 3 200 000 m2 dir.
1 km = 1 000 000 m
olduundan;
2
km 2
0, 2 km 2 =
10
1
= km 2
5
= 200 000 m 2 olur.
461
Birlikte Yapalm 5
Aadaki dikdrtgen eklin, kelerinden kare eklindeki blgeler karlmtr. Geriye
kalan blgenin alan ka mm2 dir?
20 cm
0,36 m
45 mm
0,48 m
zm
7lk nce paralar karlmadan nceki byk dikdrtgenin alann bulalm.
Dikdrtgenin alan = 0,36 . 0,48
36 . 48
=
100 100
Yukardaki dnm emasnda grlecei

gibi m2 den mm2 ye evirirken adm
hareket ederiz. Bu nedenle 100 ile defa
arpma ilemi yaparz.
1728
10000
= 0,1728 m2
=
= 0,1728 . 100 . 100 . 100

= 172 800 mm2 olur.
Sa st keden karlan karenin alan = 20 . 20
= 400 cm2
= 40 000 mm2
Sol alt keden karlan karenin alan = 45 mm . 45 mm
= 2025 mm2 dir.
7stenilen alan = 172 800 (40 000 + 2025 )
= 130 775 mm2 olarak bulunur.
Bu soruda nce birimleri dntrp, daha sonra alan hesaplamalar yapabilirdik.
Siz soruyu bir de bu yolu kullanarak znz.
462
Birlikte Yapalm 6
4700000 m2 lik bir blge aalandrlacaktr. 1 km2 ye 10 000 aa dikileceine gre bu
blgeye toplam ka aa dikilir?
zm
4 700 000 m2 =
4 700 000
km 2
1 000 000
= 4,7 km2 dir.

1 km2 ye 10 000 aa dikilirse 4,7 km ye
4,7 . 10 000 = 47 000 aa dikilir.
Birlikte Yapalm 7
3
1
km ve km olan dikdrtgen eklindeki bir etkinlik alannn ya5
4
rs tadilat dolaysyla kapaldr. Etkinliklere ak olan alan ka m2 dir?
Kenar uzunluklar 1
zm
Dikdrtgenin alann hesaplayalm.
3.1
4 5
7 1
= .
4 5
7
km 2
=
20
A=1
Etkinlik alannn yars,
7 .1
7
=
km 2 olur. Bu alan m2 cinsinden ifade edelim.
20 2 40
7
7 .
km 2 =
1 000 000 m 2 = 175 000 m 2 dir.
40
40
Etkinliklere ak olan alan 175 000 m2 dir.
463
Birlikte Yapalm 8
bekildeki ABCD paralelkenarnda |AB|= 12 cm ve |CH|= 8 cm
olduuna gre CAB geninin alan ka mm2 dir?
D
8 cm
A
12 cm
zm
Paralelkenarn alan,
A (ABCD) = 12 . 8
= 96 cm2 olur.
bekilden de grlecei gibi genin alan bu paralelkenarn alannn yarsdr. Bu durumda CAB geninin alan;
96 cm 2
A (&
CAB) =
= 48 cm 2 = 4800 mm 2 olur.
2

Bir insann parmann ucunda 1 cm2 de 2500 sinir hcresi sonlanmaktadr. 7nsan
bu inanlmaz kapasite ile parmaklar arasndaki bir sa kln veya bir toz zerresini
alglayabilir.
Sra Sizde
1.
Aadaki alan lme birimlerini istenilen birimlere dntrnz.

a) 32 m2 =
cm2
c) 2700 mm2 =
b) 1
cm2
464
d) 10,2 m2 =
m2
e) 7000000 mm2 =
g) 76250 m2 =
km2
i) 20000 cm2 =
m2
1
km2 =
2
f) 40 cm2 =
m2
mm2
mm2
h) 4,102 m2 =
cm2
2
cm 2 =
5
mm2
j) 2
2.
Aadaki ekillerin alann mm2, cm2 ve m2 cinsinden ifade ediniz.

160 mm
4 cm
44 mm
8 cm
3.
bekildeki gibi bir baheye dikdrtgen ek-
24 m
linde bir havuz yaptrlmak isteniyor. Havuzun dnda kalan blge, kenar uzunluklar
40 cm ve 50 cm olan dikdrtgen eklindeki
parke talarla kaplanacaktr. Ka parke taa
10 m
ihtiya vardr?
4m
32 m
4.
Aadaki alan llerini bykten ke doru sralaynz.

2500 cm2
5.
25 m2
25000 mm2
0,00025 km2
Aadaki tabloda verilen alanlar lmek iin uygun birimleri seerek iaretleyiniz.
Alanlar
Alan lme birimleri

m2
cm2
mm2
km2
Bir evin net kullanm alan

Defter kapann bir yznn alan
Snf tahtasnn kullanm alan
Aa yaprann bir yznn alan
Okul bahesinin alan
lkelerin yzey alanlar
465
6.
Aadaki noktal kt zerine alan 150 mm2, 875 mm2 ve 28 cm2 olan dikdrtgenler iziniz.
0,5 cm
0,5 cm
7.
Aadaki rencilerin bazlarnn ifadeleri hataldr. Hangilerinin hata yaptn

belirleyerek, hatalarn dzeltiniz.
1 m, 100 cm ye eir.
10 cm, 100 mm den
daha byktr.
Arzu
Yavuz
1200 m, 1 km den daha
byktr. nk 1200 says
1den byktr.
23 cm + 32 mm + 3 m = 58dir.
Il
Mete
466
Arazi lme Birimleri

7nanamyorum
Ormanda 15 20 m2 lik
bir blgede bir aa olsa
Dikkatsizlik ve
ihmal sonucu 2 gnde
100 hektar orman arazisi
kl oldu
Byk alanlarn llerini daha kk saylarla ifade etmede
Tarmda, iftilikte, ormanclkta, ehir planlamasnda
Tarla, bahe, arsa gibi blgelerin alanlarn lmede genellikle arazi lme birimleri kullanlr. Arazi lme birimleri ar (a), dekar (daa) ve hektar (ha) dr.
1 ar = 100 m2
1 dekar = 1 000 m2
Bir dekar, bir dnm

olarak da adlandrlr.
1 hektar = 10 000 m
10
hektar (ha)
10
dekar (daa)
10
ar (a)
10
467
Birlikte Yapalm 1
Bir iftlik arazisinin toplam alan 120000 m2 dir. Bu alan ar, dekar ve hektar cinsinden
ifade edelim.
zm
1
1 ar = 100 m2 olduundan 1 m2 =
ar'dr. Buna gre
100
1
120 000 m2 = 120 000 .
ar
100
= 1200 ar'dr.
1 dekar 1 arn 10 kat olduundan, 1 ar =
1200 ar = 1200 .
1
daa'dr.
10
1
daa = 120 daadr.
10
Ayn ekilde 1 hektar da 1 dekarn 10 kat olduundan, 1 daa =

120 daa = 120
1
ha'dr.
10
1
ha = 12 hadr.
10
Birlikte Yapalm 2
10 dnm arazinin 4 dekarlk ksm aalandrmada, 20 arlk ksm ise ocuk park yapmnda kullanlacaktr. Geriye ka metrekarelik alan kalr?
zm
1 dnm = 1000 m2 olduuna gre,
10 dnm = 10 . 1000 m2 = 10000 m2 olur.
1 dekar 1000 m2 dir. Buna gre aalandrma iin kullanlacak alan 4 . 1000 m2 = 4000 m2
olur.
ocuk park yapm iin kullanlacak alan ise,
20 . 100 m2 = 2000 m2 dir.
yleyse geriye kalan alan;
A = 10000 (4000 + 2000)
= 4000 m2 dir.
468
Birlikte Yapalm 3
1 km2 lik orman arazisinin 40 hektarlk blmnde budama yaplmtr. Budama yaplmayan ksm ka hektardr?
zm
1 km2 = 1 000 000 m2
= 100 . 10 000 m2
= 100 . 1 ha
(1 ha = 10 000 m2)
= 100 ha
Buna gre budama yaplmayan ksm;
100 ha 40 ha = 60 hadr.

lkemizde 9,5 milyon hektar alanda yaklak 20 milyon ton buday retimi yaplmaktadr. Trkiye'de 1 metrekare tarladan ortalama 210 gram buday elde edilmektedir. 400 gramlk bir ekmek iin 2 metrekarelik bir tarlaya ihtiya vardr. Bir
ekmein pe atlmas 2 metrekarelik bir tarlada byk emeklerle yetitirilen rnn tamamnn pe atlmas demektir.
Birlikte Yapalm 4
ifti Hasan hasat dneminde 1000 m2 den yaklak 1800 kg
msr hasat etmektedir. Hasan 20 hektarlk arazisinden hasat
1
ini ihtiya sahiplerine vereceine gre, vere5
cei msr ka kilogramdr?
ettii msrn
zm
Hasann msr ekili arazisinin alan = 20 ha
= 20 . 10 000 m2
= 200 000 m2 dir.
1000 m2 den 1800 kg msr hasat edildiine gre, tm tarladan,
200 000
1800 = 360 000 kg msr hasat edilir.
1000
1
Bu hasadn i ihtiya sahiplerine verileceine gre, ihtiya sahiplerine verilecek miktar;
5
1
360 000 . 5 = 72 000 kg'dr.
469
Sra Sizde
1.
Aada birimler arasnda istenilen dnmleri yapnz.

ha
a) 150 daa =
2.
b) 10,2 km2 =
ha
a
c) 32 daa =
d) 12 000 m2 =
e) 0,25 ha =
m2
f) 3 ha +
1
daa =
2
Aadaki tabloda verilen deerler yardmyla boluklara uygun deerler yaznz.
hektar
dekar
ar
Erzurum
12 618
Van Gl
3 755
Futbol sahas
71,4
Atatrk Havaliman
20 dnm tarlann
km2
25 355
Trkiyede bezelye ekili alan
3.
1 200
1
1
ine buday, ine mercimek ve 10 arlk blmne msr
4
2
ekiliyor. Geriye ka m2 lik alan kalr?
4.
2 km2 lik bir tarm arazisinin 120 hektarlk ksm toprak kaymas nedeniyle zarar
gryor. Zarar grmeyen ksm ka m2 dir?
5.
Aada gazete haberinden bir blm sunulmutur. Bu haberdeki hatay bularak dzeltiniz.
... ilede byk maddi zarara yol aan yangnda 3 bin hektar, yani 8 bin futbol
sahas byklnde orman arazisi yanmtr.
470
Alan lme Problemleri

Birlikte Yapalm 1
Bir mahalleye kenar uzunluklar 40 m ve 50 m olan dikdrtgen eklinde bir ocuk park
yaplacaktr. Parkn ortasndan ekildeki gibi bir yry yolu geeceine gre yolun
dnda kalan alan ka metrekaredir?
6m
40 m
6m
50 m
zm
Parkn toplam alan
A = 40 . 50 = 2000 m2 dir.
Parkn ortasndan geen yolun ekli paralelkenardr. Bu paralelkenarn 6 mlik kenarna
ait ykseklii 40 m dir.
6m
40 m
6m
50 m
Buna gre;
Paralelkenarn Alan = 6 . 40 = 240 m2 olur. O halde;
Yolun dndaki alan = 2000 240 = 1760 m2 dir.
471
Birlikte Yapalm 2
Yandaki ekilde ayn gen kullanlarak bir rnt oluturulmutur.
30 cm
a)
Mor renkli blgenin alann hesaplayalm.
b) Bir genin yksekliini hesaplayalm.
20 cm
zm
a)
genlerden oluan bu ekil paralelkenardr. Paralelkenarn alann hesaplayalm

A = 20 . 30 = 600 cm2 dir.
Bu paralelkenar 8'i mor, 8'i beyaz olmak zere toplam 16 tane genden olumutur. Bu durumda bir genin alan,
A=
600 cm 2
= 37,5 cm2 dir.
16
O halde mor renkli blgenin alan 37,5 . 8 = 300 cm2 dir.
b) Paralelkenarn taban 20 cm uzunluunda olup 4 genin tabanndan olumu20 cm

tur. O halde bir genin taban uzunluu,
= 5 cm olur.
4
Taban . Ykseklik
genin alan =
2
5 . Ykseklik
37,5 =
2
Ykseklik =
37, 5 . 2
=15 cm olur.
5
bekildeki genlerden birinin yksekliini daha kolay bir yolla da hesaplayabiliriz. Bulabildiniz mi?
472
Birlikte Yapalm 3
Gl Hanm evindeki kitapln n yzn, paralelke-
30 cm
10 cm
nar ve gen ekillerden oluan cam blmler hari

sprey boya ile boyamak istiyor. 1 m2 alan iin 1 tp
100 cm
180 cm
100 cm
150 cm
45 cm
boya harcandna gre, Gl Hanm'n en az ka tp

boyaya ihtiyac vardr?
45 cm
zm
bekildeki dikdrtgenin alanndan cam ksmlarn alann karrsak boya yaplacak alan
buluruz.
Dikdrtgenin alan = 150 . 180
= 27000 cm2 dir.
Dier yandan cam ksm 2 paralelkenar 1 genden olumaktadr.
Paralelkenarn alan = 100 . 45
= 4500 cm2
2 paralelkenarn alan; 2 . 4500 = 9000 cm2 olur.
10 . 30
2
genin alan ise,
2 = 150 cm dir.
O halde boyanacak alan;
A = 27 000 (9000 + 150)
= 17 850 cm2
= 1,785 m2 dir.
1 m2 alan iin bir tp boya harcandna gre Gl Hanm'n 2 tp boyaya ihtiyac vardr.
473
Birlikte Yapalm 4
Yanda krokisi verilen piknik alanna im ekilecek-
120 m
80 m
110 m
tir. Metrekareye 50 gr im tohumu gerektiine

gre, tm blgeye im ekmek iin ka kg im tohumu gerekir?
80 m
zm
Problemi anlama
Problemde piknik alanna ait eitli uzunluklar verilmitir. Bizden bu alann ka metrekare olduunu ve tm blge iin ne kadar im gerektiini bulmamz istenmitir.
Plan Yapma
Bu blgenin alann hesaplayabilmek iin, ekli alanlarn daha kolay hesaplayabileceimiz paralara ayrmalyz. Alan metrekare cinsinden bulduktan sonra, bulduumuz
deeri metrekareye ekilecek im miktar ile arparsak sonuca ularz.
Plan hygulama
120 m
80 m
80 m
bekli bir dikdrtgen ve bir dik genden oluan iki

blgeye ayralm. I. blgesinin alan,
A = 80 . 120 = 9600 m2 olur.
II. blgesinin alan ise,
40 m
30 m
II
80 m
A=
40 . 30
= 600 m2 dir.
2
Bu durumda toplam alan 9600 + 600 = 10 200 m2

olur.
1 metrekare blgeye 50 gr im tohumu ekileceine gre, toplam im tohumu miktar,
10 200 . 50 = 510 000 gr olacaktr.
1 kg = 1000 gr olduundan ekilecek tohum miktar,
474
510 000
= 510 kg olur.
1000
zm Deerlendirme
Problemi baka bir yoldan zerek elde ettiimiz sonucun salamasn yapalm. bekli
aada gsterdii gibi bir dikdrtgene tamamlayalm ve elde ettiimiz blgeleri III ve
IV. olarak isimlendirelim.
120 m
80 m
40 m
30 m
II
III
80 m
80 m
IV
30 m
En byk dikdrtgenin alan;

A = 110 . 120 = 13 200 m2 olur. Bu alandan ekildeki III ve IV. blgelerinin alanlarn
karrsak im ekilecek alan buluruz.
III. blgenin alan bir kenar 30 m dier kenar 40 m olan dikdrtgenin alannn yarsdr.
Bu durumda alan;
A=
30 . 40
= 600 m 2 olur.
2
IV. blge bir dikdrtgendir ve alan;

A = 80 . 30 = 2400 m2 dir.
O halde im ekilecek alan, A = 13 200 (2400 + 600) = 10 200 m2 olur.
10200 . 50 = 510 000 gr = 510 kgdr. Grld gibi ayn sonuca ulatk. yleyse zmmz dorudur.
475
Birlikte Yapalm 5
10 m
5m
8m
4m 4m
5m
30 m
Bir grup renci projeleri iin okul

bahesinde eitli tarm rnleri yetitirmektedir. Krokisi verilen dikdrtgen eklindeki bu okul bahesinin
yanda gsterilen yeil ksmlarna
ekim yapldna gre, ekim yaplmayan ksm ka m2 dir?
9m
40 m
zm
10 m
5m
I
II
8m
4 m III
5m
30 m
IV
9m
40 m
Ayn ekilde II. blge bir dik gendir ve alan;

8.4
A = 2 = 16 m2 dir.
Dier yandan III. blge bir karedir ve alan;
A = 4 . 4 =16 m2 dir.
IV. blge bir dikdrtgendir ve alan;
A = 18 . 9 = 162 m2 dir.
O halde ekim yaplmayan alan;
A = 1200 (25 + 16 + 16 + 162)
= 981 m2 dir.
476
Okul bahesinin alan

A = 30 . 40 = 1200 m2 dir.
Tarm rnlerinin ekim yaplmayan
blgeleri yandaki gibi isimlendirelim.
I. blgenin alann bulmak iin dik genin alann bulmamz gerekir.
A=
10 . 5
= 25 m2 dir.
2
Birlikte Yapalm 6
D
&
ABCD paralelkenar, A (CBK) = 7 cm2, |AB|= 7 cm,
1
|BK|= 3 cm ise A (ABCD) ka cm2 dir?
2
B
7 cm
K
3
1
cm
2
zm
D
&
&
A ve C noktalarn birletirelim. CAB ve CBK 'nin yandaki
ekilde gsterilen ykseklikleri eittir. Yani [CH her iki genin de yksekliidir.
7 cm
B
7 cm
1
cm
2
|AB| = 2 . |BK| ve ykseklikler eit olduundan

&
A (CAB) = 2 . 7 = 14 cm2 bulunur.
[CA, ABCD paralelkenarnn kegenidir ve alan iki eit
2 kat
paraya bler.
& ) = 14 cm2 olur. Buradan A(ABCD) = 14 + 14 = 28 cm2 bulunur.

Bu durumda A(ADC
10 m
Temel, yanda lleri verilen dikdrtgen eklindeki bahesinin ekili olmayan

Biber
Salatalk
30 m
Havu
Birlikte Yapalm 7
20 m
20 m
7m
40 m
ksmn kenar uzunluu 40 cm olan kare

eklindeki parke talarla kaplayacaktr.
Ka parke taa ihtiyac vardr?
iek
60 m
zm
Problemi anlama
Problemde dikdrtgen eklindeki bahenin ve kare eklindeki parke talarn boyutlar verilmitir. Ayrca bahedeki ekili alanlar paralelkenar, dikdrtgen ve dik genden
olumu ve bunlara ait eitli uzunluklar da verilmitir.
Verilenlere gre ekili olmayan ksma ka parke ta harcanacann hesaplanmas istenmektedir.
477
Plan yapma
7lk aamada dikdrtgen eklindeki bahenin btn alann ve ekili alanlar hesaplamalyz. Daha sonra bir parke tan kaplayaca alan ve ekili olmayan alann ka parke tala
kaplanabileceini hesaplamamz gerekmektedir.
Plan hygulama
Dikdrtgen eklindeki bahenin toplam alan
A = 40 . 60 = 2400 m2 dir.
Salatalk ve biber ekili alanlar paralelkenar eklinde olup, bir kenar uzunluklar 20 m ve
bu kenara ait ykseklikleri 30 mdir. Bu durumda bir paralelkenarn alan;
A = 20 . 30 = 600 m2 olur. 7ki paralelkenarn alan 2 . 600 = 1200 m2 dir. Dier yandan
havu ekili alan, taban uzunluu 10 m ve ykseklii 30 m olan bir dik gen eklindedir.
Bu durumda dik genin alan;
A=
10 . 30
=150 m2 olur.
2
iek ekili alan dikdrtgen eklindedir ve alan;

A = 7 . 60 = 420 m2 dir. Ekili olmayan alan bulmak iin tm dikdrtgenin alanndan ekili
alan karrz. Bu durumda ekili olmayan, parke ta kaplanacak alan;
A = 2400 (1200 + 150 + 420) = 630 m2 dir.
Bir parke tann kaplayaca alan;
A = 40 . 40 = 1 600 cm2 dir. Ka parke tann kullanlacan hesaplamak iin ekili olmayan alan bir parke tann kaplayaca alana blmemiz gerekir. Birim dnm yapa6 300 000 cm 2
= 3937,5 sonucunu elde ederiz. Yani 3 938
rak blme ilemini yapalm,
1 600 cm 2
parke ta kullanmamz gerekir.
478
zm Deerlendirme
Kullanlacak parke ta saysn baka bir zm yolu kullanarak hesaplayalm.
30 m
10 m 10 m 10 m 10 m 10 m
Salatalk ve biber ekili blgeyi ekildeki gibi paralara ayralm. Bu durumda taban 10
m ykseklii 30 m olan dik gen eklindeki havu ekili alann 8 tanesi ile salatalk ve
biber ekili blgeyi kaplayabiliriz. Havu, salatalk ve biber ekili toplam alan;
A = 9.
30 . 10
= 1350 m2 olur. iek ekili alan ise,
2
A = 7 . 60 = 420 m2 dir. O halde ekili olmayan alan;

A = 2400 (1350 + 420) = 630 m2 dir. Bir parke tann kaplad alan;
A = 40 . 40 = 1600 cm2 = 0,16 m2 dir. Ka parke ta kullanlacan hesaplamak iin blme
ilemi yaparz
630
63 000
=
= 3937, 5 olur.
0, 16
16
Yani parke ta says 3938 olur.
A
B
ekil a
ekil b
bekil ada kareli zemin zerinde izgilerle ayrlm drt para grlmektedir. Bu drt paray ayrp bekil b deki
gibi birletirelim.
bekil ann alan 8 . 8 = 64 br2 iken bekil
bnin alan 5 . 13 = 65 br2 dir. Bu nasl
oldu?
Bir kareli kt zerinde bekil a'daki blgeleri oluturunuz. Sonra bu blgeleri bekil b'deki
gibi birletirerek inceleyiniz.
479
Sra Sizde
1 br
1.
Yandaki eklin alann birim kareleri

sayarak ve alan hesaplama bantlar
yardmyla ayr ayr bulunuz. Elde ettiiniz sonular karlatrnz.
1 br
2.
Bir evin aada krokisi izilen bir duvar kt ile kaplanacaktr. Duvar kdnn
metrekaresi 20 TL olduuna gre, kaplama iine ne kadar harcama yaplacan
bulunuz.
4,5 m
1,2 m
72 cm
3,2 m
1,2 m
200 cm
192 cm
80 cm
80 m
3.
4 m 4 m ...
3m
Bir lunaparkn duvarnn paralelkenar biimindeki bir blmn yukardaki gibi

pembe renkte boyamas iin bir boya ustas ile anlama yaplyor. Boya ustas 1
metrekarelik blgeyi 10 TLye boyadna gre i sonunda ka TL kazanr?
480
4.
5 cm
5 cm
4 cm
4 cm
Yukarda lleri verilen gen kullanlarak yanndaki ekil elde edilmitir. Mavi
boyal olan ksmn alann bulunuz?
5.
D
1
br
2
ABCD bir paralelkenar, |AB|= 7 br ve

C
1
br ise genin alannn
2
paralelkenarn alanna orann bulunuz.
|EC| = 3
7 br
6.
26 cm
7 cm
7 cm
30 cm
20 cm
40 cm
Yukardaki meyve kolisinin grnen yznn alann farkl yntemlerle hesaplaynz.
481
7. Taban uzunluklar ayn olan bir paralelkenar ile genin alanlar da ayndr.
ifadesi doru mudur? Neden?
8.
1. bekil
2. bekil
Rukiye 1. ekildeki paralar st ste koyarak elde ettii 2. eklin yksekliinin

daha fazla dolaysyla alannn da daha fazla olduunu iddia etmektedir. Rukiyenin iddias doru mudur? Neden?
482
BLM DE)ERLENDiRME
1.
Aadaki kareli zemin zerine taban uzunluu yksekliine eit, taban uzunluu yksekliinden byk ve taban uzunluu yksekliinden kk olan paralelkenar iziniz.
1 br
2.
Yanda lleri verilen paralelkenar eklindeki blgenin yarsn bir renge dier
yarsn baka bir renge boyaynz. Her bir
renk iin ka birim kare yer boyadnz?
1 br
3.
Paralelkenar eklindeki bir bahenin havu

ekilecek ksmlar yanda turuncu renkle gsterilmitir. 1 metrekarelik blgeden yaklak
4 kg havu elde edildiine gre, hasat zaman toplam ka kg havu elde edilir?
40 m
50 m
4. Aadaki kareli zemin zerine birinin ykseklii dierinin taban uzunluuna,

birinin taban uzunluu dierinin yksekliine eit olan iki paralelkenar iziniz.
izdiiniz paralelkenarlarn alanlarn karlatrnz.
483
BLM DE)ERLENDiRME
5.
bekilde verilen ABC geninde |AD|= 4 cm,

|BH|= 3 cm ve |HC|= 5 cm olduuna gre yeil renkli blgenin alan ka cm2 dir?
4 cm
D
H
B
3 cm
6.
C
5 cm
Bir kuyumcu bilezik deseni oluturmak iin, kenar uzunluklar 4 mm ve 5 mm

olan dikdrtgen eklindeki altn levhalar kullanarak ekildeki paralelkenarlardan oluan ksm kaplamak istiyor. 7in sonunda ka tane altn levha kullanacaktr?
2 cm 2 cm
2 cm 2 cm
5 cm
2 cm
7.
120 m
80 m
8.
484
Yanda krokisi verilen tarm arazisine sulama sistemi yaplacaktr. 1 dnm araziye
sulama sistemi kurulmasnn maliyeti 200
TL olduuna gre, toplam ka TL harcanr?
bekilde ii mor renge boyanm genin alannn tm eklin alanna orann bulunuz.
BLM DE)ERLENDiRME
9.
Aadaki kareli zemin zerine alanlar birbirine eit olan bir gen, bir dikdrtgen ve bir paralelkenar iziniz.
10.
Uzun kenarlar 6 e paraya blnm dikdrtgen eklindeki yandaki trafik levhasnn

krmz ve beyaz boyal ksmlarn byklk
olarak karlatrnz.
TEHL7KEL7 V7RAJ
YN LEVHASI
11. Kareli bir zemin zerinde tangram paralarn kullanarak bir model oluturunuz.
Daha sonra bu modelin kt zerinde kaplad alan hesaplaynz.
12.
Yandaki paralelkenarda mavi blgenin alannn sar blgenin

alanna orann bulunuz.
485
Kavramlar
Birim kp
Hacim
Sanmetrekp (cm)
Metrekp (m)
BLM 2
Geometrik Cisimler
ve Hacim lme
Neler reneceiz?
Dikdrtgenler prizmasnn iine boluk
kalmayacak biimde yerlerilen birim kp
saysnn o cismin hacmi olduunu reneceiz.
Verilen cismin hacmini birim kpleri sayarak
hesaplamay reneceiz.
Verilen bir hacme sahip farkl dikdrtgenler
prizmalarn birim kplerle oluturmay
reneceiz.
Hacmin taban alan ile yksekliin arpm
olduunu reneceiz.
Dikdrtgenler prizmasnn hacim bansn
oluturmay reneceiz.
Dikdrtgenler prizmasnn hacmi ile ilgili problemleri zmeyi reneceiz.
Standart hacim lme birimlerini tanyp, sanmetrekp- desimetrekp- metrekp arasnda
dnm yapmay reneceiz.
Dikdrtgenler prizmasnn hacmini tahmin
etmeyi reneceiz.
Dikdrtgenler Prizmasnn Hacmi
Her cisim bolukta belirli bir yer kaplar. Bu kaplad yer o cismin hacmidir.
3m
8m
3m
Yandaki kamyonun yanndaki kolileri boluk kalmayacak ekilde iine yerletirdiimizde bu kolileri sayarak kamyonun kasasnn hacmini hesaplayabiliriz.
Hatrlayalm
Dikdrtgenler prizmasnn 8 kesi, 12 ayrt ve 6 yz vardr. Tm yzleri dikdrtgendir.
ke
Toplam ke says 8
ayrt
Toplam ayrt says 12
Karlkl yzleri
birbirine e ve paraleldir.
yz
Toplam yz says 6
Karlkl ayrtlar birbirine paraleldir.

Karlkl ayrtlarnn uzunluklar eir.
487
Birlikte Yapalm 1
Yanda verilen dikdrtgenler prizmas eklindeki kutunun iine boluk kalmayacak biimde ka tane birim kp yerletirilebilir?
zm
Birim kpleri prizmann ilk katna yerletirelim.
7lk katndaki birim kpleri saydmzda 35 birim kp
olduunu grrz.
1 br
1 br
Birim kp, tm ayrt

uzunluklar 1 birim olan
1 br kptr.
Dier katna da ayn sayda birim kp yerletirelim.

Dikdrtgenler prizmasnn iine toplam 35 . 2 = 70
tane birim kp yerletirilebilir.
Dikdrtgenler prizmasnn iine boluk kalmayacak ekilde yerletirilen birim kp

says o dikdrtgenler prizmasnn hacmidir.
488
Bunu Deneyelim
Prizmalar Oluturan Birim Kp Saylarn Bulma
Aada oluturulmu 1,2,3 numaral dikdrtgenler prizmalarnda kaar
tane birim kp kullanldn tahmin ediniz.
3. kat
2. kat
1. kat
1
2
3
Her bir kattaki birim kp saysn grebilmek iin aadaki izometrik blgeye sadece 1. katlarn iziniz.
rnek
1
2
3
1. Kattaki birim kp saysn saymadan nasl bulabiliriz?
Her katta eit sayda birim kp olduuna gre prizmalarn toplam ka birim
kpten olutuunu aadaki tabloyu doldurarak bulunuz.
Prizma
Taban ksa
kenarndaki
kp says
Taban uzun
kenarndaki
kp says
Bir kattaki
birim kp
says
Kat says Toplam birim

kp says
1
2
3
Prizmalarn ksa ve uzun kenarlarndaki birim kp says ile kullanlan toplam birim kp says arasnda nasl bir iliki vardr?
489
Birlikte Yapalm 2
Yandaki dikdrtgenler prizmasnn hacmi ka birim
kptr?
zm
Prizmann hacmini birim kpleri sayarak bulalm.
Prizmay katlarna ayralm ve her bir katta ka birim kp olduunu bulalm.
1. kattaki birim kp saysn daha kolay bir ekilde
bulmak iin taban ksa kenarn oluturan birim kp
says ile taban uzun kenarn oluturan birim kp saysn arpalm.
1. katta 4 . 6 = 24 tane birim kp vardr.
24 birim kpten oluan 3 kat olduuna gre;

toplam 3 . 24 = 72 tane birim kp vardr.
Taban ksa kenarn oluturan birim

kp says ile taban uzun kenarn
oluturan birim kp saysnn arpm
ayn zamanda dikdrtgenler
prizmasnn taban alandr.
Bylece, dikdrtgenler prizmasnn hacmi 72 birim

kptr. Bunu 72 br3 olarak gsteririz.
Dikdrtgenler prizmasnn hacmini bir kaaki
birim kp says ile kat saysn arparak bulabiliriz.
Kat says dikdrtgenler prizmasnn yksekliidir.
1 br
1 br
490
1 br
Birim kpn hacmi 1 birim kptr. br3 olarak ifade edilir.
Dikdrtgenler prizmasnn hacmi, prizmann taban alan ile yksekliinin arpmdr.

Hacim = Taban alan . Ykseklik
Aadaki dikdrtgenler prizmasnn taban ayrtlarnn uzunluklar a ve b olduuna
gre taban alan a . bdir.
Hacim V, ykseklik h olarak ifade edildiinde dikdrtgenler prizmasnn hacmi
V = a . b . h olarak ifade edilir.
Bir dikdrtgenler prizmasnn

iine a . b . h tane birim kp
yerlerilebilir.
Birlikte Yapalm 3
Yanda verilen kare
prizma ve kpn hacimleri ka br3 tr?
zm
Kare prizma karlkl yz iftlerinden biri kare olan, kp ise tm yzleri kare olan
zel dikdrtgenler prizmalardr.
Kare prizmann tabann oluturan kenarlarn uzunluu
3er br ve ykseklii 5 brdir.
Buna gre;
Taban 3 . 3 = 9 tane birim kpten oluur.
5 br
3 br
3 br
Hacim = taban alan . ykseklik

V = 9 . 5 = 45 tane birim kpten oluur.
Kare prizmann hacmi 45 br3 tr.
Ksaca, V = 3 . 3 . 5 = 45 br3 olarak ifade edebiliriz.
491
Kpn tm ayrt uzunluklar 4 er br olduundan

Taban 4 . 4 = 16 tane birim kpten oluur.
V = 16 . 4 = 64 tane birim kpten oluur.
4 br
4 br
Kpn hacmi 64 br3 tr.

Ksaca, V = 4 . 4 . 4 = 64 br3 olarak ifade edebiliriz.
4 br
Kare prizmann hacmi
Kpn hacmi
h
a
a
V = a . a . h = a2 . h
1 cm
Bir ayrt uzunluu 1 m olan kpn hacmi 1 metrekptr. m3 eklinde gsterilir.
1m
1m
492
V = a . a . a = a3
Bir ayrt uzunluu 1 cm olan kpn hacmi 1 santimetrekptr.

cm3 eklinde gsterilir.
1 cm
1 cm
1m
Birlikte Yapalm 4
Aada boyutlar verilen kare prizma eklindeki frnn, kp eklindeki zeka kpnn ve
dikdrtgenler prizmas eklindeki kibrit kutusunun hacmi ka cm3 tr?
80 cm
1,5 cm
3,5 cm
5 cm
8 cm
60 cm
zm
Frn
V=a.a.h
V = 60 . 60 . 80
= 288 000 cm3
eka Kp
V=a.a.a
V=8.8.8
= 512 cm3
Kibrit Kutusu
V=a.b.h
V = 3,5 . 5 . 1,5
= 26,25 cm3
Frnn hacmi 288 000 cm3, zeka kpnn hacmi 512 cm3, kibrit kutusunun hacmi
26,25 cm3 tr.
Sra Sizde
1.
Aadaki prizmalar ka birim kpten olumutur?
493
2.
Aadaki prizmalarn hacimleri ka br3 tr?
1 br
3.
3m
8m
3m
Yandaki kamyonun kasasna bir ayrtnn uzunluu 1 m olan kp eklindeki

kolilerden ka tane yerletirilebilir?
4.
20 cm
40 cm
494
60 cm
Yiitin, bir ayrtnn uzunluu 10 cm olan kp eklinde

45 oyuncak blou vardr. Yiit, oyuncaklarn tamamn
yandaki oyuncak kutusuna
doldurabilir mi?
Ayn Hacme Sahip Prizmalar

Bunu Deneyelim
Birim Kplerle Yaplar Oluturma
Gerekli Malzemeler Birim kpler
36 adet birim kpn tamamn kullanarak dikdrtgenler prizmas olan veya
prizma olmayan farkl yaplar oluturunuz.
Oluturduunuz bu yaplardan birer tanesini aadaki izometrik zemine iziniz.
rnek
Prizma olmayan yap
Dikdrtgenler prizmas
Ka farkl dikdrtgenler prizmas oluturulabilir?

Oluturduunuz prizmalarn taban ayrtlarnn ve yksekliklerinin uzunluklar kaar birimdir?
495
Birlikte Yapalm 1
18 tane birim kple ka farkl dikdrtgenler prizmas oluturabiliriz?
zm
V = 1 . 1 . 18 = 18 br
V = 1 . 2 . 9 = 18 br
V = 2 . 3 . 3 = 18 br
4 farkl dikdrtgenler prizmas oluturulabilir.
496
V = 1 . 3 . 6 = 18 br
Birlikte Yapalm 2
Murat Bey, 24 tane kp eklinde ekerin konulaca bir eker kutusu tasarlamak istiyor.
Her bir ekerin hacmi 1 cm3 olduuna gre Murat Bey ka farkl eker kutusu tasarlayabilir?
zm
Bir ekerin hacmi 1 cm3 olduuna gre, Murat Bey, hacmi 24 cm3 olan bir prizma tasarlamak istiyor.
Prizmann taban kenar uzunluklar ve ykseklii a, b ve c olsun.
a . b . c = 24 cm3 olur.
24 a, b, c gibi 3 saynn arpm olacak ekilde yazalm.
1 . 1 . 24 = 24
1 . 2 . 12 = 24
1 . 3 . 8 = 24
1 . 4 . 6 = 24
Murat Bey 6 farkl kutu tasarlayabilir.
2 . 2 . 6 = 24
2 . 3 . 4 = 24
Sra Sizde
1.
48 tane birim kp ile ka farkl dikdrtgenler prizmas oluturulabilir?
2.
3.
Hacmi 200 cm3 ile 300 cm3 arasnda olan farkl dikdrtgenler prizmalarnn ayrt
uzunluklarn belirleyiniz.
4.
Dikdrtgenler prizmas oluturmak iin kullanlan birim kp says 2 katna kartldnda, dikdrtgenler prizmasnn ayrt uzunluklar da 2 katna kar m?
Aklaynz.
497
Hacim lme Problemleri

Birlikte Yapalm 1
Dikdrtgenler prizmas eklindeki bir kolinin iinde bir ayrtnn uzunluu 5 cm olan kp
eklindeki kutulardan 160 tane bulunmaktadr. Kolinin taban alan 500 cm2 olduuna
gre kolinin ykseklii ka cmdir ?
zm
Problemi anlama
Bir ayrt uzunluu 5 cm olan 160 tane kp eklindeki kutu dikdrtgenler prizmas eklindeki bir kolinin iine yerletirilmitir. Taban alan 500 cm2 olarak verilen bu kolinin
yksekliini bulmamz istenmektedir.
Plan Yapma
160 tane kp eklindeki kutunun toplam hacmi, kolinin hacmine eittir. Kolinin hacmi
taban alan ve yksekliinin arpm olduuna gre kolinin yksekliini bulabiliriz.
Plan hygulama
Kutunun hacmini bulalm.
V = 5 . 5 . 5 = 125 cm3
Kolinin iinde hacmi 125 cm3 olan kutulardan 160 tane bulunduuna gre kolinin hacmi
160 . 125 = 20 000 cm tr. Kolinin hacmi ayn zamanda taban alan ve yksekliinin
arpmna eit olduundan;
Hacim = Taban alan . Ykseklik
20 000 = 500 . h
Kolinin ykseklii 40 cmdir.
498
20 000 500 = 40 cm
zm Deerlendirme
Ykseklii 40 cm, taban alan 500 cm2 olan dikdrtgenler prizmas eklindeki kolinin
iine bir ayrtnn uzunluu 5 cm olan 160 tane kp eklinde kutu yerletirilebilir mi?
Kolinin hacmini bulalm.
V = taban alan . ykseklik
V = 500 . 40 = 20 000 cm3
Bir kutunun hacmini bulalm.
V = a3 = 53 = 5 . 5 . 5 = 125 cm3
Hacmi 20 000 cm3 olan kolinin iine hacmi 125 cm3 olan kutulardan ka tane yerletirilebildiini bulalm.
20 000 125 = 160 tane kutu yerletirilebilir.
zmmz dorudur.
Birlikte Yapalm 2
Yandaki dl krssnn hacmi
ka cm tr?
80 cm
80 cm
60 cm
60 cm
80 cm
40 cm
50 cm
zm
Problemi anlama
bekildeki dl krss geometrik bir cisimdir. Bize her bir blmn kenar uzunluu ve
ykseklik deerleri verilmitir. Hacmini hesaplamamz istenmektedir.
Plan Yapma
80 cm
80 cm
60 cm
60 cm
80 cm
40 cm
dl krssn ekildeki gibi

3 tane dikdrtgenler prizmasna
ayralm. Bu dikdrtgenler prizmalarnn hacimleri toplam yapnn
hacmidir.
50 cm
499
Plan hygulama
1 numaral prizmann ayrt uzunluklar
80 cm
50 cm, 100 cm ve 80 cmdir.

Hacmi 50 . 100 . 80 = 400 000 cm3 tr.
60 cm
100 cm
40 cm

50 cm
50 cm, 60 cm ve 80 cm dir.
80 cm
Hacmi 50 . 60 . 80 = 240 000 cm3 tr.
60 cm

50 cm, 40 cm ve 80 cmdir.
Hacmi 50 . 40 . 80 = 160 000 cm3 tr.
80 cm
Toplam hacim = 400 000 + 240 000 + 160 000 = 800 000 cm3
40 cm
dl krssnn hacmi 800 000 cm3 tr.

50 cm
zm Deerlendirme
dl krssn dikdrtgenler prizmasna tamamlayarak, boluklarn hacimlerini tamamnn hacminden karalm.
V1 = 40 . 80 . 50
= 160 000 cm
240 cm
40 cm
60 cm
80 cm
80 cm
50 cm
80 cm
80 cm
V2 = 60 . 80 . 50
= 240 000 cm
60 cm
80 cm
100 cm
40 cm
50 cm
Boluklarn toplam hacmi V1 + V2 = 160 000 + 240 000 = 400 000 cm3
Byk dikdrtgenler prizmasnn hacmi 240 . 100 . 50 = 1 200 000 cm3 tr.
dl krssnn hacmi 1 200 000 400 000 = 800 000 cm3 tr.
7ki ayr zmle de ayn sonuca ulatk. Bu durumda, zmmz dorudur.
500
Birlikte Yapalm 3
10 cm
5 cm
50 cm
25 cm
Taban ayrtlarnn uzunluu 25 cm ve 50 cm

ykseklii 10 cm olan, dikdrtgenler prizmasnn iinden taban ayrtnn uzunluu 5 cm
olan kare prizma kesilip kartlyor. Dikdrtgenler prizmasnn kalan ksmnn hacmi ka
cm3 tr?
zm
Problemi anlama
Ayrtlarnn uzunluu verilen dikdrtgenler prizmas eklindeki tahta bloktan, kare
prizma eklindeki tahta paras karlyor. karlan tahta parasnn taban ayrtlar
beer cm ve ykseklii tahta bloun yksekliiyle ayn olduu iin 10 cmdir. Geriye
kalan parann hacminin bulunmas istenmitir.
Plan yapma
Dikdrtgenler prizmas eklindeki tahta bloun hacminden kare prizma eklindeki tahta parasnn hacmini kararak kalan ksmn hacmini bulalm.
Plan hygulama
Dikdrtgenler prizmasnn hacmi ;
V=a.b.h
V = 50 . 25 . 10 = 12 500 cm3
Kare prizmann hacmi ;
V=a.a.h
V = 5 . 5 . 10 = 250 cm3
Dikdrtgenler prizmasnn kalan ksmnn hacmi 12 500 250 = 12 250 cm3 tr.
zm Deerlendirme
karlan tahta parasnn hacmi ile geriye kalan parann hacimleri toplam tahta bloun hacmine eittir.
Bu durumda, kare prizmann hacmi 250 cm3 ve artan parann hacmi 12 250 cm3 olduuna gre tahta bloun hacmi 12 250 + 250 = 12 500 cm3 tr.
Tahta bloun hacmi 50 . 25 . 10 = 12 500 cm3 olduuna gre zmmz dorudur.
501
Birlikte Yapalm 4
Resimdeki silginin hacmi 6 cm3 ise yannda verilen kalem kutusu ve antann hacmini
tahmin edelim.
zm
Kalem kutusunun hacmini tahmin etmek iin, iine ka tane silgi yerletirilebileceini
bulalm.
Kalem kutusunun iine yaklak 3 . 2 . 2 = 12 tane silgi yerletirilebilir. Bir silginin hacmi
6 cm3 olduuna gre kalem kutusunun hacmi yaklak 6 . 12 = 72 cm3 tr.
Kalem kutusunun yaklak hacmi bilindiine gre, antann hacmini tahmin etmek iin,
iine ka tane kalem kutusu yerletirilebileceini bulalm.
antann iine yaklak 3 . 2 . 5 = 30 tane
kalem kutusu yerletirilebilir. Bir kalem kutusunun hacmi yaklak 72 cm3 olduuna
gre antann hacmi yaklak
72 . 30 = 2160 cm3 tr.
Birlikte Yapalm 5
Ayrt uzunlular 39,8 cm, 24,2 cm ve 20,3 cm olan dikdrtgenler prizmas eklindeki
koli, ayrt uzunlular 5,9 cm, 3,9 cm ve 10,1 cm olan meyve suyu kutular ile doludur.
Kolinin iinde yaklak ka tane meyve suyu olduunu tahmin edelim.
zm
Problemi anlama
Dikdrtgenler prizmas eklindeki koli, meyve suyu kutular ile doludur. Kolinin ve meyve suyu kutularnn ayrt uzunluklar verilmitir. Meyve suyu kutularnn saysnn tahmin edilmesi istenmitir.
502
Plan yapma
Kolinin ve meyve suyu kutusunun boyutlarn en yakn tam sayya yuvarlayalm. Kolinin
ayrtlar ile meyve suyu kutularnn ayrtlarn eletirelim. Ka kat olduunu ve her katta ka tane meyve suyu kutusu olabileceini tahmin edelim.
Plan hygulama
1 meyve suyu kutusu
Koli
5,9 cm , 6 cm
39,8 cm , 40 cm
3,9 cm , 4 cm
24,2 cm , 24 cm
10,1 cm , 10 cm
20,3 cm , 20 cm
Kolinin 40 cm olan uzun kenar boyunca ksa kenar 4 cm olan kutulardan 40 4 = 10 tane,
kolinin 24 cm olan ksa kenar boyunca uzun kenar 6 cm olan kutulardan 24 6 = 4 tane,
kolinin 20 cm olan ykseklii boyunca ykseklii 10 cm olan kutulardan 20 10 = 2 tane
yerletirilebilir.
Kolinin iinde yaklak 10 . 4 . 2 = 80 tane meyve suyu kutusu vardr.
zm Deerlendirme
Kolinin iindeki meyve suyu kutusunun saysn bulmak iin kolinin hacmini 1 meyve
suyu kutusunun hacmine blelim.
Bunun iin nce kolinin ve meyve suyu kutusunun yaklak hacimlerini bulalm.
1 meyve kutusunun hacmi
V = 6 . 4 . 10 = 240 cm3
Kolinin hacmi
V = 40 . 24 . 20 = 19 200 cm3
Hacmi 19 200 cm3 olan kolinin iinde hacmi 240 cm3 olan meyve suyu kutularndan
yaklak 19 200 240 = 80 tane vardr.
503
Birlikte Yapalm 6
Bir kitap rafna, uzunluu 29,8 cm, genilii 21,2 cm ve kalnl 3,1 cm olan kitaplardan
8 tane yerletirilebilmektedir. Kitap rafnn hacminin yaklak ka cm3 olduunu tahmin
edelim.
zm
Problemi anlama
Bir kitap rafna ayrt uzunluklar verilen dikdrtgenler prizmas eklindeki kitaplardan 8 tane
yerletirilebilmektedir. Bu kitap rafnn yaklak hacminin tahmin edilmesi istenmitir.
Plan yapma
Bu kitap rafnn yaklak hacmini bulmak iin, bir kitabn yaklak hacmini bulup 8 ile
arpalm.
Plan hygulama
Bir kitabn yaklak hacmini bulmak iin boyutlarnn yaklak deerlerini bulalm.
29,8 cm 30 cm
21,2 cm 21 cm
3,1 cm 3 cm
Rafn hacmini bulmak iin 1 kitabn yaklak hacmini bularak 8 ile arpalm.
V = 30 . 21 . 3 1890 cm3
Rafn hacmi 1890 . 8 = 15 120 cm3
Rafn hacmi yaklak 15 120 cm3 tr.

zm Deerlendirme
Gerek deerini hesaplayarak tahminimizi karlatralm
1 kitabn hacmini bularak 8 ile arpalm
V = 29,8 . 21,2 . 3,1 = 1958,456 cm3
1958,456 . 8 = 15 667,648 cm3
Tahminimiz rafn hacminin gerek deerine yakndr.
504
Sra Sizde
1.
Hacmi 245 cm3 olan kare prizmann ykseklii 5 cm ise bir taban ayrtnn uzunluu ka cmdir?
2.
Bir ayrtnn uzunluu 25 cm olan kp eklindeki tulalarla duvar rlmtr.

Tek tula geniliinde olan duvar iin toplam 180 tula kullanlmtr. Duvarn
ykseklii iin 20 tula kullanldna gre duvarn uzunluu ka cmdir?
4 br
3.
Yandaki yapnn hacmi ka br3 tr?
6 br
12 br
8 br
6 br
4 br
4.
6 br
20
12
cm
6,5
5.
Resimdeki kekin bir paras yenildiine gre
kalan paras ka cm3 tr?

7,5 cm
cm
4,2
,5 c
cm
Bir taban ayrntnn uzunluu 18,2 cm ve ykseklii 7,7 cm olan kare prizma ek1
lindeki yourt kabnn 'i doludur. Buna gre yourt kabnn bo ksm yaklak
3
ka cm3'tr.
505
Bir elektronik tablolama program anz.

Aadaki tabloyu programda oluturunuz.
Tabloda 1, 2, 3, 4, 5 olarak numaralandrlm prizmalarn ayrt uzunluklar
verilmitir. Hacim iin bir stun bulunmaktadr.
Prizmalar
Genilik
hzunluk
Ykseklik
Hacim
12
10
15
Hacmi hesaplamak iin prizmalarn genilik, uzunluk ve yksekliini arpmamz gerekmektedir. Bu arpma ilemini tablolama programnn hcreleri
arpma zelliini kullanarak yapnz.
Prizma 1 ile prizma 2'nin ayrt uzunluklar ve hacimleri arasndaki ilikiyi inceleyiniz.
Prizma 2 ile prizma 4'n ayrt uzunluklar ve hacimleri arasndaki ilikiyi
inceleyiniz.
Ayrt uzunluklar 2 katna ktnda hacmin nasl deitiini aklaynz.
506
Hacim lme Birimleri

Temel hacim lme birimi metrekptr. ( m3) olarak gsterilir.
Metrekpten byk olan birimler dekametrekp (dam3), hektometrekp (hm3) ve kilometrekptr (km3).
Metrekpten kk olan birimler milimetrekp (mm3),santimetrekp (cm3) ve desimetrekptr (dm3).
1 milimetrekp mm3
1 santimetrekp cm3
1 desimetrekp dm3
1 metrekp m3
1 cm n iine
1000 tane mm
yerlerilebilir.
cm, mm n
1000 kadr.
1 dm n iine
1000 tane cm
yerlerilebilir.
dm, cm n
1000 kadr.
1 m n iine
1000 tane dm
yerlerilebilir.
m, dm n
1000 kadr.
507
1 m n iine
1000 tane dm
yerlerilebilir.
dm, m n
1
idir.
1000
Desimetrekp, metrekpn binde biridir. 1 dm3 =

1 m3 = 1000 dm3
1 dm n iine
1000 tane cm
yerlerilebilir.
cm, dm n
1
idir.
1000
1
m3 = 0,001 m3
1000
Santimetrekp, metrekpn milyonda biridir. 1 cm3 =

1 m3 = 1 000 000 cm3
milimetrekp, metrekpn milyarda biridir. 1 mm3 =
1 m3 = 1 000 000 000 mm3
de
san
m
mi
lim
etr
ek
p
sim
etr
e
etr
e
1
m3
1 000 000
1
m3
1 000 000 000
kil
om
he
et
kto
re
k
m
de
p
etr
ka
e
k
me
p
tre
km
k
p
hm
metrekp
dam
m
dm
cm
mm

Dnyann hacmi yaklak 1 083 210 000 000 000 kilometrekptr.
508
1 cm n iine
1000 tane mm
yerlerilebilir.
mm, cm n
1
idir.
1000
Hacim llerinde Dnmler

Birlikte Yapalm 1
Aada verilen hacim llerini istenilen birimlere dntrelim.
a)
2,5 m3 = ..................dm3
b) 0,75 m3 = ................ cm3

c)
43 000 cm3 =................. dm3
d) 5 400 000 000 cm3 = ................. m3

zm
a)
1 m3 = 1000 dm3 olduuna gre 2,5 m3 = 2,5 . 1000 = 2500 dm3 tr.
b)
1 m3 = 1 000 000 cm3 olduuna gre 0,75 m3 = 0,75 . 1 000 000 cm3 = 750 000 cm3 tr.
c)
1 cm3 =
d) 1 cm3 =
43 000
1
dm3 olduuna gre 43 000 cm3 =
dm3 = 43 dm3 tr.
1000
1000
1
m3 olduuna gre
1 000 000
5 400 000 000 cm3 =
5 400 000 000 3

m = 5400 m3 tr.
1 000 000
Birlikte Yapalm 2
1 cm3 hacme sahip kp ikolatalar hacmi 1 dm3 olan kp eklindeki kutulara dolduruluyor. Bu kutular ise boyutlar 2 m, 3 m ve 4 m olan dikdrtgenler prizmas eklindeki
depoya bo yer kalmayacak ekilde yerletiriliyor. Buna gre;
a) Depoda ka kutu vardr?
b) Depoda ka ikolata vardr?
zm
Deponun hacminin ka m3 olduunu bulalm.
V = 2 . 3 . 4 = 24 m3
a)
Deponun iinde 1 dm3 hacmine sahip ka kutu olduunu bulmak iin deponun
hacmini dm3 e dntrelim.
1 m3 = 1000 dm3 olduundan 24 m3 = 24 . 1000 dm3 = 24 000 dm3
Depoda 24 000 adet kutu vardr.
b) Deponun iinde 1 cm3 hacmine sahip ka ikolata olduunu bulmak iin deponun hacmini cm3 e dntrelim.
1 m3 = 1 000 000 cm3 olduundan 24 m3 = 24 . 1 000 000 cm3 = 24 000 000 cm3
Depoda 24 000 000 adet ikolata vardr.
509
Birlikte Yapalm 3
Aada ayrt uzunluklar verilen dikdrtgenler prizmas eklindeki sakslar toprak ile
tamamen doludur. Hangisindeki toprak miktar daha fazladr?
1,2 m
30 cm
0,25 m
0,4 m
60 cm
50 cm
zm
Hacmi byk olan saksnn iindeki toprak miktar daha ok olacandan her iki saksnn
da hacimlerini hesaplayarak karlatralm.
Sakslarn hacimlerini hesaplayalm.
Yeil saksnn hacmi V = a . b . h
V = 60 . 30 . 50 = 90 000 cm3
Beyaz saksnn hacmi V = a . b . h
V = 1,2 . 0,4 . 0,25 = 0,12 m3
Ayn birim cinsinden yazarak karlatralm.
1. yol
cm3 , m3 e evirelim.
90000
1
1 cm3 =
m3 olduuna gre 90 000 cm3 =
m3 = 0,09 m3 tr
1 000 000
1 000 000
Yeil saksnn hacmi 0,09 m3, beyaz saksnn hacmi 0,12 m3 olduundan beyaz saksnn
iindeki toprak miktar daha fazladr.
2. yol
m3 , cm3 e evirelim.
1 m3 = 1 000 000 cm3 olduuna gre
0,12 m3 = 0,12 . 1 000 000 cm3 = 120 000 cm3 tr
Yeil saksnn hacmi 90 000 cm3, beyaz saksnn hacmi 120 000 cm3 olduundan beyaz
saksnn iindeki toprak miktar daha fazladr.
510
Birlikte Yapalm 4
Hacmi 0,06 dm3 olan bir hediye kutusunun iine aadaki hediyelerden hangilerinin
sabileceini tahmin edelim.
zm
1 dm3 = 1000 cm3 olduuna gre; 0,06 dm3 = 0,06 . 1000 = 60 cm3 tr.
1 cm3 n yaklak 1 kp eker boyutunda olduunu dnelim. Bu durumda 60 kp
ekerin sabilecei bir kutuya buzdolab, kitap ve koltuk smaz.
Yzk ve kpe sabilir.
Sra Sizde
1.
Aada verilen hacim llerini istenilen birimlere dntrnz.

a) 3,4 m3 =
b) 0,005 m3 =
c) 235 cm3 =
cm3
dm3
dm3
d) 210 000 cm3 =
m3
e) 400 dm3 =
m3
f) 0,02 dm3 =
cm3
511
2.
Aada boyutlar verilen dikdrtgenler prizmalarnn hacimlerini cm3, dm3 ve

m3 cinsinden bulunuz.
0,6 m
150 m
0,6 m
3.
6 cm
0,04 m
= cm3
= cm3
= dm3
= dm3
= m3
= m3
Hacimleri 650 dm3 ve 1,2 m3 olan 2 kpn iine hacmi 1 cm3 olan en fazla ka
kp yerletirilebilir?
512
0,25 dm
BLM DE)ERLENDiRME
1.
Aadaki dikdrtgenler prizmalar ka birim kpten olumutur?
Yandaki dikdrtgenler prizmas eit byklkte kplere ayrlmak isteniyor. En az ka

kpe ayrlabilir?
2.
48 br
12 br
24 br
3.
Hacmi 100 cm3 olan kare prizmann ykseklii 4 cm ise bir taban ayrtnn uzunluu ka cmdir?
4.
5.
Yandaki dikdrtgenler prizmasnn iinde 252

tane birim kp olduu bilindiine gre prizmann ykseklii ka brdir?
513
BLM DE)ERLENDiRME
6.
Yandaki yapnn hacmi ka cm3 tr?
4 cm
6 cm
13 cm
7 cm
14 cm
7.
Tost ekmei paketinin iinde 12 dilim vardr. Dilimlerin kalnl 2,8 cm, boyu ve
ykseklii 8,2 cm olduuna gre paketin hacmi yaklak ka cm3 tr?
8.
Ayrt uzunluklar 8 br, 5 br ve 6 br olan ii bo bir dikdrtgenler prizmas yapmak

iin en az ka birim kpe ihtiya vardr?
9 cm
9.
Yanda anm verilmi dikdrtgenler

prizmasnn hacmi ka cm3 tr?
13 cm
6 cm
10. Aada verilen durumlar hangi hacim l birimi veya birimleri ile ifade etmek uygun olur? Uygun olan l birimine 9 iareti koyunuz.
mm3
Bina yapmnda kullanlan tula miktarnn toplam hacmi
Tek doz ilacn hacmi
Kp eker kutusunun hacmi
Su deposunun hacmi
Dnyadaki su miktarnn hacmi
514
cm3
dm3
m3
BLM DE)ERLENDiRME
11. Aadaki izometrik alana hacimleri eit, ayrt uzunluklar farkl olan 1 kp,
1 kare prizma ve 1 dikdrtgenler prizmas iziniz.
12. Aadaki ilemlerin hangilerini yapmak iin hacim hesaplamak gereklidir? Hacmi hesaplanmas gerekenlerin bana 9 iareti koyunuz.
Koliyi kaplamak iin gerekli olan kat miktarn bulmak iin,
beker kutusunun iine ka tane kp eker sabileceini bulmak iin,
Bir koliye yerletirilen st kutularnn saysn bulmak iin,
Elbise dikmek iin gerekli olan kuma miktarn bulmak iin,
7ki ehir arasndaki mesafeyi belirtmek iin,
13. Aadaki kpten baz paralar karlp stne konularak farkl yaplar oluturulmutur. Oluan yaplarn hacimlerini karlatrnz.
515
BLM DE)ERLENDiRME
14.
6c
Osman, kp eklindeki tahta bloun

4 kesinden taban ayrtlar uzunluu
6 cm olan kare prizma eklinde paralar
karmtr. Yanda paralar karlm
hali verilen tahta bloun hacmi ka
m3 tr?
50 cm
15. Boyutlar 10 cm, 25 cm ve 2 m olan dikdrtgenler prizmas eklindeki kalaslar

kamyonun kasasna yerletirilecektir. Kasann genilii 2 m, uzunluu 6 m ve
ykseklii 150 cm olduuna gre kamyonun kasasna en fazla ka tane kalas
yerletirilebilir?
16. Dikdrtgenler prizmas eklindeki bir kutunun iine dikdrtgenler prizmas eklinde 10 tane silgi syor. Ayrt uzunluklar bu silginin yars olan silgilerden ka
tane sar?
17. Ardann 100 tane birim kp vardr. Ardann elindeki birim kplerin tamamn
kullanarak bir kp oluturabilmesi iin en az ka tane daha birim kpe ihtiyac
vardr?
516
Kavramlar
Litre (L)
Desilitre (dL)
BLM 3
Svlar lme
Sanlitre (cL)
Mililitre (mL)
Neler reneceiz?
Sv lme birimlerini miktar olarak tanmay reneceiz.
Sv lme birimlerini birbirine
dntrmeyi reneceiz.
Hacim lme birimleri ile sv lme birimlerini ilikilendirmeyi reneceiz.
Sv lme birimleriyle ilgili problemleri
zmeyi reneceiz.
Sv lme Birimleri
1L
0,5 L
Su, st, meyve suyu, sv ya, benzin, boya, sv sabun, ampuan gibi sv maddeler
litre(L), desilitre(dL), santilitre(cL), mililitre(mL) gibi sv l birimleri ile llr.
Temel sv lme birimi litredir. 'L' ile gsterilir.
1,5 L
5L
3,5 L
Litreden kk birimleri tanyalm.
250 mL
ST
20 cL
100
mL
1L den daha az olan svlar desilitre, santilitre ve mililitre ile leriz.
518
Bunu Deneyelim
Mililitre ile Litre Arasndaki 7likiyi Bulma
Gerekli Malzemeler 1 Llik dereceli silindir, 100 mLlik dereceli kap, su.
1L
100
mL
1.
1 litrelik dereceli silindiri tamamen su ile doldurunuz.
2.
Suyun tamamn 100 mLlik kaplarla lerek baka bir kaba boaltnz.
3.
4.
100 mLlik kab ka defa kullandnz?

1 litrenin ka mililitreye eit olduunu ifade ediniz.
litre
desilitre
sanlitre
mililitre
dL
cL
mL
Desilitre (dL) litrenin onda biridir. 1 dL =
1
L = 0, 1 L , 1 L = 10 dL
10
Santilitre (cL) litrenin yzde biridir. 1 cL =
1
L = 0, 01 L , 1 L = 100 cL
100
Mililitre (mL) litrenin binde biridir. 1 mL =
1
L = 0, 001 L , 1 L = 1000 mL
1000

Normal bir insanda 5000 6000 mL kan vardr.
18 68 yalar arasnda, 50 kg zerinde salkl bir insan her ayda bir yaklak
200 mL kan verebilir.
Kan ba iin kriter hemoglobin deeridir. Bu deer erkeklerde 1 dL kanda 13,5
gram; kadnlarda 12,5 gramn zerinde ise kan ba yaplabilir.
519
Birlikte Yapalm
Hasta olan Ayenin 6 gn boyunca sabah 3 tatl ka, akam ise 2 ay ka urup
almas ve len de 10 damla gz damlas kullanmas gerekmektedir. Ayenin 6 gn
sonunda kullanaca ila miktarn bulalm?
zm
5 mL
2,5 mL
1 tatl ka (1 lek) standart llerde yaklak 5 mLdir. Ayn ekilde standart llerde 1 ay ka yaklak 2,5 mL olup, yarm lek anlamna gelmektedir. Gz tedavisinde kullanlan damlann 20 damlas yaklak 1 mLdir. (10 damla yaklak 0,5 mL)
Buna gre bir gnn sonunda Aye, 3 . 5 mL + 2 . 2,5 mL + 0,5 mL = 20,5 mL ila kullanr.
6 gn sonunda kullanaca toplam ila miktar yaklak 6 . 20,5 = 123 mL olur.
Sv maddelerin byk ounluu litre ile llr.

Fakat bal, tahin ve pekmez gibi akkanl az olan maddeleri litre ile lmek zor
olduundan gnlk hayatta bu maddelerin ktlelerinin (kg, gr) lm kullanlr.
520
Sra Sizde
1.
Aadaki svlarn gerek llerini tahmin ederek yanda verilen lmlerle eletiriniz.
2.
a) Salkl bir insann gnlk imesi gereken ortalama su miktar
20 L
b) Bir otomobilin yakt deposunun alabilecei benzin miktar
33 cL
c) Bir inekten alnan gnlk ortalama st miktar
200 mL
d) Bir kutu meyve suyunun iindeki sv miktar
2L
e) Bir su bardann iindeki suyun ls
70 L
Aada resmi verilmi nesnelerin gerek llerini tahmin ederek uygun seenei iaretleyiniz.
a) 1,9 L
a) 0,5 mL
a) 2 cL
b) 19 L
b) 500 mL
b) 20 cL
c) 190 L
c) 5 000 mL
c) 200 cL
3. Aada verilen svlarn lmnde L, cL, dL, mL birimlerinden hangisini kullanmak daha uygun olur ?
a) Bir orba ka ayiek ya
b) Bir kiinin gnlk su tketimi ...
c) Bir kova su
d) Bir damla su ...
521
Sv llerinde Dnmler
Birlikte Yapalm 1
2,3 litre portakal suyu ka cL dir? Ka mL'dir?
zm
1L = 100 cL
2,3 L = 2,3 . 100 = 230 cL
1L = 1000 mL
2,3 L = 2,3 . 1000 = 2300 mL
Birlikte Yapalm 2
Edizin su mataras 250 mL, Elifin su mataras 30 cL su almaktadr.
Buna gre, kimin mataras daha fazla su almaktadr?
zm
1. Yol
250 mL yi cL'ye dntrelim.
1
1 mL =
cL'dir
10
250
Edizin mataras 250 mL =
= 25 cL su almaktadr.
10
Bu durumda Elif'in mataras daha fazla su almaktadr. Dolaysyla 30 cL > 250 mL'dir.
2. Yol
30 cL yi mLye dntrelim.
1 cL = 10 mLdir.
Elif'in mataras 30 cL = 30 . 10 = 300 mL su almaktadr.
Bu durumda, Elif'in mataras daha fazla su almaktadr.
Birlikte Yapalm 3
Doktoru Emreye hastalndan dolay 0,15 Llik bir urup vermitir. Emre 1 hafta boyunca her gn lek urup iecektir. Bir lek 5 mL olduuna gre, bir hafta sonra iede
ka cL urup kalr?
zm
burubun miktarn mL cinsinden yazalm.
0,15 L = 0,15 . 1000
= 150 mL
522
1 gnde 3 lek urup ierse,

7 gnde 3 . 7 = 21 lek urup iecektir.
1 lek 5 mL ise
21 lek 21 . 5 = 105 mLdir.
Emre 150 mLlik urubun 105 mLsini itiine gre, geriye iede
45
150 105 = 45 mL urup kalacaktr. 45 mL =
= 4,5 cLdir.
10
Birlikte Yapalm 4
Bir markette ayn markaya ait 5Llik suyun
fiyat 1,5 TL, 150 cLlik bir ie suyun fiyat
0,6 TL, 500 mLlik bir ie suyun fiyat
150 cL
5L
500
mL
0,25 TL'dir. Buna gre, farkl ekilde ielenen sulardan hangisi daha hesapldr?
zm
farkl ekilde ielenmi suyun ayr ayr bir litrelerinin ka TL olduunu bulup, karlatralm.
5Llik ienin fiyat 1,5 TL ise 5 L'lik iedeki suyun 1 L'sinin fiyat 1,5 5 = 0,3 TL dir.
150 CL =
150
= 1,5L
100
1,5 Llik suyun fiyat 0,6 TL ise

1,5 Lnin
2
'si 1L olduundan 1,5 L'lik iedeki suyun 1 L'sinin fiyat;
3
2 0, 6 . 2 1 , 2
.
0, 6
=
=
= 0, 4 TL
3
3
3
500 mL =
500
= 0,5 L
1000
0,5 Llik suyun fiyat 0,25 TL ise

0,5 L'lik iedeki suyun 1 L'sinin fiyat; 0,25 . 2 = 0,5 TLdir. (0,5 litrenin 2 kat 1 litredir.)
Bu durumda 1 litresi 0,3 TL'ye gelen 5 Llik ieyi almak daha hesapldr.
523
Sra Sizde
1.
Aada dereceli silindir iinde verilen ayrann ls ka mLdir?
600 cL
2.
Aada tablodaki boluklar e deerleri ile doldurunuz.

mL
cL
4
800
0,02
3.
Aadaki dnmleri yapnz.

a) 50 mL =
4.
cL
c) 2056 mL =
mL
f) 300 mL =
cL
) 3,5 cL =
mL
d) 28 L =
mL
e) 347 cL =
g) 5 cL =
h) 2,34 mL =
cL
Aadaki dnmleri yapnz.

cL
a) 4 L 32 cL =
524
b) 1200 cL =
c) 750 cL =
e) 85 mL =
cL
b) 5 L 20 mL =
cL
mL
d) 8340 mL =
mL
L
mL
Hacim lme Birimleri ile Sv lme Birimlerinin

7likisi
Bunu Deneyelim
Hacim ve Sv lleri
Gerekli Malzemeler 1 litrelik dereceli silindir, ayrt uzunluu 1 dm olan ii bo bir
kp, su.
1.
Ayrt uzunluu 1 dm olan kpn hacmini hesaplaynz.
2.
Kpn iinde boluk kalmayacak ekilde su ile doldurunuz.
3.
Kpteki suyun tamamn dereceli silindire boaltnz.
4.
Kpn iindeki su ka litre geldi?
5.
Desimetrekp ile litre arasnda nasl bir iliki olduunu aklaynz.
Birlikte Yapalm 1
Bir ayrt uzunluu 3 dm olan kp eklindeki bir kaba 27 L zeytinya konularak kap tamamen dolduruluyor.
Buna gre, kabn hacmi ile zeytinya miktar arasndaki ilikiyi bulalm.
zm
Bir ayrt a = 3 dm olduundan kpn hacmi 3 . 3 . 3 = 33 = 27 dm3 tr.
27 litrelik zeytinya kp tamamen doldurduuna gre, kabn hacmi ile zeytinya
miktar birbirine eittir.
Sv lleri temelde zel birer hacim lsdr.
Svlar lme ayn zamanda svnn iinde bulunduu kabn hacmini lme anlamna gelir.
Sv lme birimi olan litre iin
1 L = 1 dm3 = 1000 cm3 ve
(1 L = 1000 mL olduunu biliyoruz.)
1000 cm3 = 1000 mL'dir. Buradan
1 cm3 = 1 mL olduunu karabiliriz.
525
Birlikte Yapalm 2
Ayrt uzunluklar 1 dm, 4 dm ve 5 dm olan dikdrtgenler prizmas eklindeki bo bir akvaryum tam doldurulursa ka litre su alr?
zm
Dikdrtgenler prizmasnn hacmi farkl ayrtnn arpmna eittir.
Akvaryumun hacmi 1 . 4 . 5 = 20 dm3 tr.
1 dm3 = 1 L olduundan
Akvaryum 20 L su alr.
Birlikte Yapalm 3
Bir patatesin hacmini nasl bulabiliriz?
zm
Hacim bir maddenin uzayda kaplad yerdir.
Dzgn cisimlerin hacimlerini ayrtlar yardmyla bulabiliriz. Patatesin ayrtlar net olmadndan baka bir yol bulmalyz.
Patatesi iinde 500 mL su bulunan dereceli kabn iine atalm.
Kabul edelim ki kabn iindeki suyun seviyesi 650 mLye ulasn.
Su seviyesinin 500 mLden 650 mL'ye kmasnn nedeni patatesin belli bir yer kaplamasdr. Patatesin hacmi yerini deitirdii svnn hacmine eittir.
Yeri deien sv miktar
650 500 = 150 mL = 150 cm3 tr.
526
Birlikte Yapalm 4
5 dm3 su, 250 mLlik ka ieye doldurabiliriz?
zm
1. Yol
1 dm3 = 1 L
5 dm3 = 5 L
5L = 5000 mL
5000
= 20 ieye doldurulabilir.
250
2. Yol
1 dm3 = 1000 cm3
5 dm3 = 5000 cm3
(1 cm3 = 1 mL olduundan)
5000 cm3 = 5000 mLdir
5000
= 20 ieye doldurulabilir .
250
Birlikte Yapalm 5
Taban ayrtlar 50 cm ve 10 cm olan dikdrtgenler prizmas eklindeki kabn iinde 5 L
su olduuna gre, bu kaptaki suyun ykseklii (h) ka cm dir ?
zm
1 L = 1 dm3 olduundan 5 L = 5 dm3 tr.
1 dm3 = 1000 cm3 olduundan 5 dm3 = 5000 cm3 tr.
5L = 5000 cm3 tr.
Dikdrtgenler prizmasnn hacmi = 50 . 10 . h cm3 = 500 . h cm3 tr.
5000 = 500 . h
h = 10 cmdir.
527
Sra Sizde
1.
Aada istenen dnmleri yapnz.

a) 1234 cm3 =
c) 50 dm3 + 60 cm3 =
2.
3
L=
4
dm3
d) 0,01 dm3 =
mL
Aada verilen dnmleri yapnz.

m3 = 7,8 L
a)
L = 2,56 m3
b)
c)
mL = 0,0157 dm3
c) 2,567 mL =
cm3
3.
7i bo bir akvaryumu doldurmak iin 80L suya ihtiya vardr. Dikdrtgenler

prizmas eklindeki akvaryumun ksa kenar uzunluu 20 cm, ykseklii 40 cm
olduuna gre uzun kenar uzunluu ka cmdir?
4.
Bir kenar 10 cm olan bir kpn alabilecei sv miktar ka Ldir?
5.
Aadaki birimler arasndaki dnmleri inceleyiniz. Yaplan hatalar dzeltiniz.

a)
c)
e)
g)
6.
528
b) 2
1 L = 1 cm3
1 cm3 = 10 dm3
1 cL = 1 cm3
10 m3 10 dm3 = 10 dm3
2 cm3, 20 Lden daha

az yer kaplar nk
2, 20den daha kk
bir saydr.
b) 1 mL = 1 dm3
d) 1000 dm3 = 1 cm3
f) 1 m3 1 mL = 1010 dm3
Damlann hatasn aklayp, dzeltiniz.
Sv lme Problemleri
Birlikte Yapalm 1
Bozuk bir musluk 30 saniyede 1 mL su damlatyor. Buna gre, bu musluk 1 gnde ka
L su damlatr?
zm
Problemi anlama
30 saniyede 1 mL su damlatan bozuk bir musluun 1 gnde ka litre su damlattn
bulmamz isteniyor.
Plan Yapma
30 saniyede 1 mL su damlatyorsa srasyla 60 saniyede, 60 dakikada, 24 saatte ka mL
su damlattn bulup; sonucu litreye evirirsek istenen bilgiye ularz.
Plan hygulama
Bozuk musluk,
30 saniyede 1 mL su damlatrsa;
60 saniyede (1 dk da) 2 mL su damlatr.
60 dakikada (1 saatte) 2 . 60 = 120 mL su damlatr.
24 saatte (1 gnde) 120 . 24 = 2880 mL su damlatr. (mililitreyi 1000e blerek litreye
ularz.)
2880
Bir gnde
L = 2,88 L su damlatr.
1000
zm Deerlendirme
Problemi baka bir yoldan zerek elde ettiimiz sonucun salamasn yapalm.
1 gn, 24 saattir.
1 saat, 60 dakika olduundan,
1 gn = 24 60 = 1440 dakikadr.
1 dakika 60 saniye olduundan,
1440 dakika = 1440 60 = 86400 saniyedir.
Musluk, 30 saniyede 1 mL su damlatrsa
1
1 saniyede
mL su damlatr.
30
86400 saniyede (1 gnde )
86400
1
=
= 2880 mL su damlatr.
30
30
2880 mL su, 2,88 L su anlamna gelir (nk 1000 mL = 1 Ldir. )
Yani bozuk musluk, bir gnde 2,88 L su damlatr.
86400
Grld gibi ayn sonuca ulatk. O halde zmmz dorudur.
529
Birlikte Yapalm 2
3
2
'si su ile dolu olan tanka 2000 litre su eklendiinde tankn 'nn dolduu grl4
3
yor. Buna gre, tankn hacmi ka m3 tr?
zm
Problemi anlama
te biri bo olup, 2 000 L su eklenerek drtte doldurulan su tanknn hacmi soruluyor.
Plan Yapma
2 000 L suyun, tankn kata kan doldurduunu bulursak; oradan tankn hacmine ularz.
Plan hygulama
3
2
'nden, 'sini karttmzda, 2 000 L su ilave ettiimiz ksmn hacmini
4
3
buluruz.
Tankn
3 2 3.3 2. 4
=
4 3 4 .3 3. 4
=
9
8
98
=
12 12
12
1
12
1
2 000 litre su, tankn
'ini doldurduuna gre,
12
Tankn tamam 2000 . 12 = 24 000 litre su ile dolar .
24 000 3
Tankn hacmi 24 000 L = 24 000 dm3 =
m = 24m 3 tr.
1 000
=
zm Deerlendirme
Problemi baka bir yoldan zerek elde ettiimiz sonucu kontrol edelim.
1
1
'i bo olup, 2 000 L su eklediimizde 'i hala bo kalacak olan tankn hacmini bulalm.
4
3
1 1 1.4 1.3 4 3
1
=
=
=
.
3 4
34
12
12
Havuzun on ikide biri 2 000 L su ile doldurulduundan,
Havuzun tamamnn hacmi 12 . 2000 = 24 000 L = 24 000 dm3 = 24 m3 tr.
530
Birlikte Yapalm 3
Boyu 50 metre, eni 25 metre olan dikdrtgenler prizmas eklindeki bir yzme havuzunda 6 000 000 litre su bulunmaktadr. Ykseklii (derinlii) 5 metre olan bu havuzun
tamamn su ile doldurmak iin ka litre daha suya ihtiya vardr?
zm
Problemi anlama
7inde bir miktar su bulunan ve boyutu bilinen havuzu tam doldurmak iin ka litre
suya ihtiya olduu soruluyor.
Plan Yapma
Verilen boyutu arpp birimi dm3 e evirip; elde edilen sonutan havuzdaki su miktarn kararak sonuca ulaabiliriz.
Plan hygulama
Dikdrtgenler prizmasnn hacmi farkl ayrt uzunluu arplarak bulunur.
Havuzun hacmi = 50 . 25 . 5 = 6250 m3 tr.
Havuz tam doldurulduunda 6250 m3 su alabilir.
1 m3 = 1000 dm3 olduundan
6250 m3 = 6 250 000 dm3
1 dm3 = 1 L olduundan
6 250 000 dm3 = 6 250.000 Ldir.
Havuzda 6 000 000 L su bulunduundan,
Havuzun tamamn doldurmak iin 6 250 000 6 000 000 = 250 000 L
daha suya ihtiya vardr.
zm Deerlendirme
Problemi baka bir yoldan zerek elde ettiimiz sonucun salamasn yapalm.
50 m = 500 dm; 25 m = 250 dm; 5 m = 50 dmdir.
Havuzun hacmini 500 . 250 . 50 = 6 250 000 dm3 olarak buluruz.
Havuzda 6 000 000 L = 6 000 000 dm3 su olduundan
250 000 dm3 = 250 000 L suya ihtiya vardr.
Grld gibi ayn sonuca ulatk. O halde zmmz dorudur.
531
Sra Sizde
1.
Kp eklindeki bir kaba 980 mL st konulduunda kap tamamen doluyor. Buna

gre kabn hacmi ka milimetre kptr ?
2.
Boyu 20 m, eni 10 m ve ykseklii 2 m olan tamamen su ile dolu bir havuzdaki

suyun ykseklii 30 cm azaltldnda havuzda ka litre su eksilmi olur?
3.
Boyutlar 30 cm, 15 cm ve 40 cm olan dikdrtgen prizma eklindeki ya bidonu tam dolu iken 200 mL hacimli ya ielerinden ka tanesini doldurur?
4.
Bir zeytinya fabrikasnda ortalama olarak 100 kg zeytinden 20 L zeytinya

elde edilmektedir.
Zeytinya 25 cL'lik ielere doldurulduuna gre, 400 kg zeytinden zeytinya
yaptktan sonra ka tane ieye ihtiya olur ?
5.
1 L sv sabun alabilen bir sabunluk her seferde 2 mL sabun aktmaktadr. Buna

gre, tam dolu sabunluk ile ka kez el ykanabilir ?
6.
200 mLlik bardakla gnde 10 bardak ay ien Nusret Usta, haftada toplam ka
litre ay imektedir?
7.
Ebru, hacmi 0,23 L olan bardak ile gnde iki kez st imektedir.
Be gn srecek geziye katlacak olan Ebru, yanna 500 mLlik kutu stlerden en
az ka tane almaldr?
532
BLM DE)ERLENDiRME
1.
Aadaki sv lme birimlerini istenilen birimlere eviriniz.

a) 215 cL =
L
cL
c) 468 mL =
2.
mL
b) 3260 mL =
d) 385 cL =
mL
cL
Aadaki sv lme birimlerini istenilen birimlere eviriniz.

a) 2 L =
cL
b) 0,3 L =
c) 0,05 cL =
e) 15 cL =
3.
cL
mL
L
mL
d) 0,9 mL =
cL
f) 112 mL =
g) 17 mL =
dm3
h) 5L =
) 5,6 cL =
dm3
i) 2800 mL =
cm3
m3
Aadaki sv llerini karlatrarak boluklara uygun sembolleri (<, >, =) yerletiriniz.

a) 6 cL
c) 5L
e) 45 L
g) 127 L
20 mL
b) 37cL
176 mL
3000 mL
d) 86 cL
186 mL
35 cL
f) 24 mL
240 cL
12700 cL
h) 300 mL
3L
533
BLM DE)ERLENDiRME
4.
Aadaki llerin toplamn istenilen birim cinsinden yaznz.

a) 4800 cL + 4 L=
c) 250 cL+ 200 mL =
5.
g) 2, 5 L + 5 cL =
dm3
534
d) 520 mL + 6L =
mL
cL
f) 2000 cm3 + 16 dm3 =

h) 2,5 L + 6 m3 =
mL
Aada verilen lleri kkten bye doru sralaynz.

38 cL
0,038 cm3
3,8 dm3
3800 mL
Dereceli silindir yardmyla aada verilen miktarlardaki svlar lnz.

a) 0,5 L
7.
e) 10 L + 17 dm3 =
0,038 L
6.
b) 587 L + 14 mL =
b) 0,3 L
c) 200 mL
d) 400 cL
Arif, 100 kmde 4,5 L yakt tketen otomobiliyle, aralarndaki mesafe 350 km
olan Ereliden Ankaraya gidiyor. Bu yolculukta otomobil ka litre yakt tketmitir?
BLM DE)ERLENDiRME
8.
Snfnzn bir su deposu olduunu dnerek ka litre su alabileceini tahmin

ediniz.
9.
Her gn 0,03 m3 su tketen bir konutta bir haftada toplam ka litre su tketilir?
10.
4 metre
1 metre
3 metre
3 metre
2 metre
1 metre
stten grnm verilen tm kenarlar birbirine dik olan ekildeki havuzun derinlii 2 m'dir.
Bu havuzu doldurmak iin ka litre suya ihtiya vardr?
11. Gnde 20 cLlik tabaklarla 200 mteriye birer kez orba servisi yaplan bir lokantada gnlk toplam ka litre orba satlr?
535
Kavramlar
ap
Yarap
Merkez
ember
Daire
BLM 4
ember
Neler reneceiz?
ember izmeyi, yarap ve ap belirlemeyi
reneceiz.
ember ve daire arasndaki benzerlik ve
farkllklar kavramay reneceiz.
ember uzunluunun ap uzunluuna
orannn sabit olduunu reneceiz.
ap veya yarap uzunluklar verilen
emberin uzunluunu hesaplamay
reneceiz.
ember
Aadaki resimleri inceleyelim.
Hepsinde ortak olan zellikleri belirlemeye alalm.

Etrafnzda bu ekillere benzeyen baka nesneler bulabilir misiniz?
Bunu Deneyelim-1
ember izme
Gerekli Malzemeler Karton, raptiye, ip, kat ve pergel
1.
2.
3.
4.
7pin bir ucunu raptiyeye balayarak raptiyeyi kartonun ortasna sabitleyiniz.

7pin dier ucuna bir kalem balaynz.
7pi gergin tutarak kalemi raptiyenin etrafnda eviriniz.
Nasl bir ekil olutuunu inceleyiniz.
Ayn etkinlii bu defa pergel kullanarak yapnz. Bunun iin;

1.
Bir kat zerinde kaleminizle bir nokta belirleyiniz.
2.
Pergelin ayaklarn istediiniz bir uzunlukta anz.
3.
Pergelin ineli ayan iaretlediiniz noktaya sabitleyiniz.
4.
Pergelin kalemli ucunu bir tam tur dndrerek izim yapnz.
5.
7aretlediiniz noktay isminizin ba harfi ile isimlendiriniz.
6.
Nasl bir ekil ortaya kardnz?
537
Pergelin ineli ucunu sabitlediiniz nokta emberin merkezidir. emberler merkez

noktann ad ile isimlendirilir.
Yandaki resmi inceleyiniz. Resimdeki ember modellerini fark edebildiniz mi?

Burada birok ember modeli grlebilir. rnein; en
dta yer alan ve oturma kabinlerini birletiren demir
bir ember modelidir. Bu model zerinde bulunan
dnme dolabn oturma kabinleri ile merkezi birletiren demir ubuklarn uzunluklar birbirlerine eittir.
Bu demir ubuklar da emberin yarap modelidir.
Bunu Deneyelim-2
Yarap izme
Kat zerinde pergelle O merkezli bir ember iziniz.
ember zerinde birka tane nokta iaretleyiniz. Bu noktalar farkl renkte kalemler
kullanarak merkez ile birletiriniz ve elde ettiiniz doru paralarnn her birini cetvel ile lp uzunluklarn karlatrnz. ltnz doru paralarnn uzunluklar
arasnda nasl bir iliki vardr?
ember, merkeze eit uzaklktaki noktalarn birletirilmesi ile oluur.
emberin merkezi ile zerindeki bir noktay birletiren doru paralarnn herbirine yarap denir ve r ile gsterilir. Bir emberde yarap uzunluklar birbirine eittir.
Birlikte Yapalm 1
B
F
C
E
bekildeki A merkezli ember zerinde B, C, D, E, F noktalar

iaretlenmitir. Bu emberde yarap olan doru paralarn yazalm.
D
zm
AB, AC, AD, AE, AF doru paralar bu ember iin birer yaraptr.
538
Bunu Deneyelim-3
Yarap hzunluu 7le Karlatrma
bekilde A, B, C, D, E, F noktalarn merkeze uzaklklarn yar-
A
B
F
ap uzunluu ile karlatrnz. Noktalar verilen uzunluklar

uygun boluklara yerletiriniz.
C
D
Yarap ile eit
Yaraptan kk
Yaraptan byk
Birlikte Yapalm 2
ember zerindeki A noktas ile hangi nokta birletirilince oluan doru paras emberin merkezi olan O
noktasndan geer?
O
B
C
zm
bekilde grld gibi, A ile C noktalarn birletiren
doru paras merkezden geer.
A
O
B
D
Merkezden geen ve ember zerindeki iki noktay birletiren doru parasna

ap denir ve R ile gsterilir. ap uzunluu, yarap uzunluunun iki katdr.
539
Birlikte Yapalm 3
Yarap uzunluu 17 cm olan bir emberin ap uzunluu ka cm'dir?
zm
r=17
34 cm
emberin ap uzunluu, yarap uzunluunun iki kat olduu iin;

R = 2r
R = 2 . 17
R = 34 cm olur.
Birlikte Yapalm 4
ap uzunluu 18 cm olan emberin yarap uzunluunu bulalm.
zm
R = 2r
r=9
18
18 = 2r
r = 9 cm
Sra Sizde
1.
2.
evrenizde embere model olabilecek nesneleri belirleyiniz. Bu nesnelerin

embere model oluturan zelliklerini aklaynz.
Birim kareli zemin zerine izili emberin

a) Merkezini iaretleyiniz, bir yarap ve ap iziniz.
b) Yarap ve ap uzunluklar ka birim olur?
540
3.
Pergel yardm ile aadaki yarap uzunluklar verilen emberleri iziniz.

a) r = 2 cm
4.
b) r = 3 cm
c) r = 4 cm
Bir embere ait ka tane yarap izilebilir, tartnz.
5.
Yandaki ekilde O merkezli emberde |AO| = 7 cm ise

boluklar doldurunuz.
a) |OD| =
O
C
b) |OC| =
c) |AC| =
d) |OB| =
6.
Aada her satrda ayn embere ait ap veya yarap uzunluu verilmitir. Boluklar doldurunuz.
Yarap hzunluu cm)
ap hzunluu cm)
4
10
7
2
3
7
5
0,13
5,8
22,7
541
ember ve Daire
Birlikte Yapalm 1
Bo sayfaya izilen bir ember sayfay ka blgeye ayrr?
zm
izdiimiz ember bo sayfay blgeye ayrr.
kendisi
d blge
i blge
1.
emberin ii
2.
emberin d
3.
emberin zeri (kendisi)
Bunu Deneyelim-1
emberin 7ini Doldurma
bekildeki A,B,C,D,E,F noktalarndan emberin iinde, dnda,
A
F
B
C
E
zerinde olanlar aaya yaznz ve emberin i blgesini

renkli kalemle boyaynz. Boyal alan ile ember arasnda nasl bir iliki vardr?
emberin zerindeki noktalar
7indeki noktalar
Dndaki noktalar
542
Daire, emberin kendisi ve i blgesinden oluur.
Yukardaki ekillerde madeni para ve salata tahtas daire, oyun halkalar ise ember modelleridir.
Bunu Deneyelim-2
Model oluturma
Gerekli Malzemeler Elii kad, pergel, makas
1.
Elii kd zerinde bir nokta belirleyiniz .
2.
Pergelin ayaklarn 2 cm anz ve merkezi setiiniz nokta olan bir ember

iziniz.
3.
Pergelin ayaklarn biraz daha aarak ayn merkezli bir ember daha iziniz.
4.
Oluan ekli izgilerden makasla keserek karnz.
5.
Elde ettiiniz ekillerin nelere model olabileceini belirtiniz.
ember iin geerli olan ap ve yarapa ilikin zellikler daire iin de geerlidir.
543
Sra Sizde
1.
ember ile daire arasndaki benzerlik ve farkllklar aklaynz.
2.
evrenizde daireye model olabilecek nesneler belirleyiniz.
3.
A
C
Bir AB dorusu C merkezli bir emberi ve D merkezli bir daireyi kesmektedir.

AB dorusunun,
a) ember ile ortak noktalarn,
b) daire ile ortak noktalarn bulunuz.
4.
ap uzunluu 12 cm olan bir metal diskin yarap uzunluu ka cm olur?
5.
60 cm
bekilde e CD merkezleri dorusal olacak ekilde birletirilmitir. Kenardaki

dairelerin merkezleri aras uzaklk 60 cm ise her bir dairenin yarap uzunluu
ka cm olur?
544
evre hzunluunun ap hzunluuna Oran

Bunu Deneyelim
evre hzunluunu ap hzunluuna Oranlama
Aadaki tabloda yzk, bilezik ve oyun halkasna ait evre ve ap uzunluklar verilmitir. Hesap makinas yardm ile verilen nesnelerin evre uzunluklarn ap uzunluuna blerek elde ettiiniz deerleri tablodaki ilgili yerlere yaznz.
bekil
evre uzunluu
ap uzunluu
yzk
47,1 mm
15 mm
bilezik
18,8 cm
6 cm
halka
283 cm
90 cm
evre uzunluu ap uzunluu
Bulduunuz deerleri karlatrnz.
Birlikte Yapalm 1
Herhangi bir emberin uzunluu yarap uzunluunun ka katdr?
zm
Yarap uzunluu 3 cm olan bir ember izelim. Bir ip parasn bu ember zerine yerletirelim.
emberi evreleyen ipi dz bir ekilde ap yarap uzunluu ile karlatralm.
r=3 cm
r=3 cm
r=3 cm
r=3 cm
r=3 cm
r=3 cm
r=3 cm
r=3 cm
Karlatrma sonucunda ember uzunluunun, yarap uzunluunun 6 katndan byk

7 katndan kk olduunu grrz.
545
ember uzunluunun ap uzunluuna oran sabittir. Bu sabit orana says denir.

"Pi" diye okunur.
'nin kesin deeri bilinmemektedir. Hesaplamalarda kolaylk olmas amac ile
'nin deeri bazen 3; bazen 3,14; bazen de 22 alnabilir.
7

Pi saysnn gerek deerini ilk hesaplayanlardan birisi Archimedes dir. Pi iin Yunanca evre anlamna gelen kelimenin ilk harfi olan sembol kullanlr.
7te ;
Birlikte Yapalm 2
Yolda giderken Ahmet'in bisikletinin arka tekerlei patlamtr. Babas Ahmet'in bisikleti
iin yeni bir tekerlek alacaktr. Babas Ahmet'ten tekerlein evre ve ap uzunluunu
lmesini istemitir. Ahmet tekerlein evre
uzunluunu 132 cm ve apn 42 cm olarak
bulmutur. Buna gre Ahmet'in yapt lmlerin doruluunu nasl kontrol edebiliriz?
zm
ember uzunluunun ap uzunluuna oran sabittir. Bu sabit orana says denir.
"Pi" diye okunur. Tekerlein evre uzunluu 132 cm ve ap uzunluu 42 cm olduuna
gre evre uzunluunun ap uzunluuna oran =
bulunur. Bu oran 6 ile sadele22
tirildiinde
, says bulunur. Bu nedenle Ahmet'in yapt lmn doru olduu
7
nu syleyebiliriz.
546
Sra Sizde
1.
Bir emberin uzunluu ap uzunluunun ka katndan byk olur?
2.
Dinamik geometri program kullanarak yarap uzunluklar farkl emberler iziniz, ember uzunluunu, ap uzunluunu ve bu uzunluklarn birbirlerine oranlarnn deiimini inceleyiniz.
emberin hzunluu
ember uzunluunun ap uzunluuna oran saysn verdiine gre, says ve
ap uzunluu verildiinde emberin uzunluunu bulabiliriz.
Daha nce saysnn nasl bulunduunu renmitik. saysn kullanarak bir
emberin uzunluunu bulabiliriz.
ember uzunluu = ap uzunluu . olur.
Birlikte Yapalm 1
Yarap 32 cm olan bir bel halkasnn uzunluu ka cm olur? ( =3 alalm)
zm
ap uzunluu = 2 .yarap uzunluu
ap uzunluu = 2 . 32 = 64 cm olur.
Halka uzunluu = ap uzunluu .
Halka uzunluu = 64 . 3 = 192 cm olur.
Birlikte Yapalm 2
Yarap uzunluu 3 cm olan bir koli bandnda 4 tur daha kullanlacak bant kalmtr.
Kalan bandn toplam uzunluu ka cm'dir? ( = 3 alalm)
zm
emberin uzunluu = ap uzunluu .
B
emberin uzunluu = 2 . 3 . 3 = 18 cm
Kalan bant uzunluu = 18.4 = 72 cm'dir.
547
Birlikte Yapalm 3
11
12
Bir duvar saati yelkovannn uzunluu 12 cm'dir. Bir saat getik1
10
ten sonra yelkovann ucu ka cm yol alr? ( = 3 alalm)
3
4
8
7
zm
Yelkovan bir saatte bir tam tur dner. Bu da emberin uzunluu kadardr.
emberin uzunluu = . ap uzunluu
E
emberin uzunluu = 3 . 12 . 2 = 72 cm olur.
Sra Sizde
1.
Bir emberin uzunluunu hesaplamak iin yarap uzunluunu bilmek yeterli midir? Aklaynz.
2.
Aadaki tabloda yer alan boluklar uygun ekilde doldurunuz.

Yarap uzunluu
ap uzunluu
ember uzunluu dm)
1m
3,14
6cm
3,14
24 dm
3.
548
12cm
22
7
14mm
4cm
3,14
8cm
3,14
Aslnn 50 cm uzunluunda bir ipi vardr. Asl, bu ipin istedii kadarn kullanarak
yarap uzunluklar 6, 7, 8 ve 9 cm olan emberlerden hangilerini oluturabilir?
( = 3,14 alnz.)
BLM DE)ERLENDiRME
1.
O merkezli ember zerindeki A, B, C ve D noktalarnn
O merkezine uzaklklar hakknda ne syleyebilirsiniz?

A
O
D
2.
Aadaki tanmlardan doru olana D yanl olana Y yaznz.

( ) ember, bir noktaya eit uzaklktaki noktalarn tamamdr.
( ) ember zerindeki herhangi iki noktay birletiren doru paras aptr.
( ) Yarap uzunluu ap uzunluunun iki katdr.
3.
Aada yarap uzunluklar verilen emberlerin ap uzunluklarn bulunuz.

r = 4 cm
R=
r = 3, 5 cm
R=
40
cm
3
R=
r=
4.
Aada ap uzunluklar verilen dairelerin yarap uzunluklarn mm cinsinden

bulunuz.
R = 4 cm
r=
R = 17 dm
r=
R = 4,6 m
r=
549
BLM DE)ERLENDiRME
5.
Aada yarap uzunluklar verilen emberlerin uzunluklarn bulunuz.

( =
22
alnz)
7
1
r = 3 2 cm
r = 14 cm
6.
r = 19 cm
Aada kareli zemin zerine izilmi emberlerin uzunluklarn bulunuz.
1 br
7.
Aada evre uzunluu verilen emberlerin yarap uzunluklarn bulunuz.

( = 3 alnz)
a) = 30 cm, r =
550
b) = 20 cm,
r=
c) = 120 cm,
r=
BLM DE)ERLENDiRME
8.
Yandaki ekilde M merkezli emberin yarap uzunlu-
u 5 cm'dir. K noktasndan kp L ve N'den geerek K

noktasna geri dnen bir karnca ka cm yrm
olur? ( = 3 alnz)
9.
O B
bekilde birim kareli zemin zerine izilmi O ve

M merkezli ember paralar verilmitir. Verilen paralarn uzunluklar toplam ka birim
olur?
( = 3 alnz)
10. Yarap uzunluu 125 m olan dairesel bir kou parkurunda bir at 5 tam tur kotuunda toplam ka km komu olur? ( = 3 alnz)
11. Emre daire eklindeki bir parkurun etrafn 70 admda yryor. Emrenin bir adm 60 cm olduuna gre, parkurun yarap uzunluu ka metredir? ( = 3 alnz)
551
BLM DE)ERLENDiRME
12. 7brahim amca daire eklindeki iftliinin etrafn tahtadan it ile evirmek istiyor. 7brahim amca iftliinin etrafn metresi 6 TL olan ince it ile evirirse
1440 TL demesi gerekiyor. Buna gre;
a) iftliin evresi ka metredir?
b) Metresi 10 TL olan kaln it ile evirseydi ka TL fazla derdi?
c) iftliin yarap uzunluu ka metredir? ( = 3 alnz)
13. A
Yandaki ABCD karesinin iine kenarlarna deecek ekilde

bir ember yerletirilmitir.
Karenin evresi 48 cm ise emberin uzunluu ka cm olur?
( = 3 alnz)
14. Akif bisikleti ile yarap uzunluu 40 metre olan dairesel pistte iki tur atmtr.
Akif, toplam ka metre bisiklet srm olur? ( = 3 alnz )
15.
552
Bir lahmacun ustas uzunluu 125 cm olan

frn krei zerine yarap uzunluu 12 cm
olan lahmacunlardan en ok ka tane yerletirebilir?
N7TE DE)ERLEND7RME
1.
A) 1
2.
Yandaki paralelkenarn [CD kenarna ait ykseklii ka br'dir?
B) 2
C) 3
D) 4
Bir paralelkenarda kenarlardan birinin ve bu kenara ait yksekliin iki katna

karlmas durumunda alan nasl deiir?
A) 2 katna kar
B) 4 katna kar
C) Deimez
D) 3 katna kar
50 m
3.
Kenarlarndan birinin uzunluu 60 m olan, paralelkenar

eklindeki bir tarlann, kenar uzunluu 50 m olan kare
eklindeki blgesine buday ekiliyor. Buna gre buday
ekilmeyen alan ka m2 dir?
60 m
A) 500
4.
B) 450
A
E
D) 250
Yandaki &
ABC ,
24 cm
|AC| = 24 cm
12 cm
C
C) 300
10 cm
D
|AB| = 12 cm
|CD| = 10 cm
[BE [AC ve [CD [AD
Buna gre BE doru parasnn uzunluu ka cm dir?

A) 5
B) 6
C) 7
D) 8
553
N7TE DE)ERLEND7RME
5.
D
E
6 cm
bekildeki ABCD dikdrtgeninin ksa kenarnn

uzunluu 6 cm, uzun kenarnn uzunluu
8 cm'dir. Buna gre, ABE geninin alan ka
cm2 dir?
8 cm
A) 48
B) 24
C) 16
D) 12
bekildeki boyal blgenin alan ka m2

dir?
6.
4 cm
40 mm
3 cm
40 mm
A) 4,7
7.
2 cm
3 cm
B) 0,47
D) 0,0047
1
1
'ine arpa,
'ine buday, geri kalan ksmna da avdar
2
4
ekilmitir. Buna gre aadakilerden hangisi yanltr?
16 dnm tarlann
A) Arpa ekili alan 40 a'dr.

B) Buday ekili alan 8000 m2 dir.
C) avdar ekili alan 0,4 daa'dr.
D) Tarlann alan 1,6 ha'dr.
554
C) 0,047
N7TE DE)ERLEND7RME
8.
Yanda verilen eklin alan ka br2 dir?
A) 14
B) 20
9.
1 cm
C) 24
D) 30
Bir ayrt uzunluu 4 cm olan kpn, bir kesinden ekildeki gibi bir ayrt uzunluu 1 cm olan kp karlyor. Kalan
cismin hacmi ka dm3 tr?
4 cm
A) 63
B) 6,3
C) 0,63
D) 0,063
10. 1 ayrtnn uzunluu 1 m olan kpn iine bir ayrtnn uzunluu 2,5 dm olan ka
tane kp yerletirilebilir?
A) 16
B) 25
C) 32
D) 64
555
N7TE DE)ERLEND7RME
11.
Yandaki dikdrtgenler prizmasn oluturan

birim kplerin tamam kullanlarak bir kp
oluturuluyor. Oluan kpn bir ayrtnn
uzunluu ka br'dir?
1 br
1 br
A) 4
B) 5
12.
C) 6
D) 7
Kare eklindeki karton ekilde gsterildii gibi kesilip katlanarak st ak

5 cm
5 cm
bir kutu yaplmtr. Kutunun hacmi

ka cm3 tr?
20 cm
A) 200
556
B) 250
C) 400
D) 500
N7TE DE)ERLEND7RME
13. 23 cm boyunda, 12 cm eninde ve 4 cm kalnlndaki kitaplardan 5 tanesi bir
kutuya konulmak isteniyor. Kutunun hacmi en az ka cm3 olmaldr?
A) 5520
B) 5510
C) 5505
D) 5500
14. Hacmi 102 m3 olan dikdrtgenler prizmas eklindeki havuzun derinlii 2 m olduuna gre havuzun taban alan ka m2 dir?
A) 50
B) 51
C) 52
D) 53
15. Aadakilerden hangisi dorudur?

A) 1,3 dm3 = 130 cm3
B) 1 cm3 = 0,01 dm3
C) 0,5 m3 = 500 dm3
D) 75 dm3 = 0,75 m3
16. Gnde 3 defa diini fralayan Ela, musluu kapatmad iin diini her fraladnda yaklak 300 cL suyu boa aktmaktadr. Ela diini fralarken musluu
kapattnda bir haftada ka L suyu boa aktmam olur?
A) 6,3
B) 63
C) 630
D) 6300
557
N7TE DE)ERLEND7RME
17.
200 mL
1,5 L
25 cL
Dou bir gnde 1 kutu st, 1 kutu meyve suyu ve 1 ie su imitir. Buna gre
Dou bir gnde toplam ka mL sv tketmitir?
A) 1950
B) 1400
C) 2350
D) 2750
18. mran Hemire, 500 mL'lik serumu dakikada 25 damla akacak ekilde ayarlyor.
1 mL serum 20 damla olduuna gre, serum ka saatte biter?
A) 6 sa 40 dk
B) 6 sa
C) 7 sa
D) 7 sa 20 dk
19.
20 cm
meyve
suyu
10 cm
A) 1600
558
Yanda ayrt uzunluklar verilen kutunun ii meyve

suyu ile doludur. Kutunun iinde ka cL meyve
suyu vardr?
8 cm
B) 160
C) 16
D) 1,6
N7TE DE)ERLEND7RME
Y
20.
O merkezli emberde verilen doru paralarndan hangisi

yarap deildir?
O
A
A) [ON
B) [OK
C) [EA
D) [YO
21. Ahmet, yarap uzunluu 21 m olan daire eklindeki bir pistte, tekerleklerinin
yarap uzunluu 35 cm olan bir bisikletle 8 tam tur atarsa tekerleklerden biri
ka kez dner? ( = 3 alnz)
A) 500
B) 420
22.
A
A) 18
B) 24
C) 360
D) 480
bekildeki A ve B merkezli emberlerin tek

ortak noktas C'dir. emberlerin uzunluklar 48 cm ve 60 cm olduuna gre |AB|
ka cm'dir? ( = 3 alnz)
C) 28
D) 36
559
N7TE DE)ERLEND7RME
23. Aadakilerden hangisi daire modelidir?
A)
B)
C)
D)
24. Aye pergeli 5 cm aarak bir ember, sonra 3 cm daha aarak ayn merkezli baka
bir ember iziyor. izdii ikinci ember ilk emberden ka cm daha uzundur?
( = 3,14 alnz)
A) 2
B) 3
C) 18,84
25.
Yandaki B ve E merkezli iki ember iin;

IAFI = 25 cm, ICDI = 3 cm ve IEFI = 5 cm
ise BC doru parasnn uzunluu ka
A
A) 3
560
D) 9,42
B
C
B) 4
cm olur?
C) 5
D) 6
KISALTMA VE SEMBOLLER
:
Hektometrekare
Dekametrekare
m2
Metrekare
Metre
dm2
Desimetrekare
Kktr
cm2
Santimetrekare
>
Byktr
mm
Milimetrekare
Eittir
Yarap
Newton
ap
a:b
ann bye oran
ab
kg
Kilogram
hm2
km
Kilometre
dam
T.C.
Trkiye Cumhuriyeti
<
Pi
ann bye oran
Metrekp
Yaklak deer
dm3
Desimetrekp
Derece selsiyus
cm3
Santimetrekp
Derece fahrenayt
mm3
Milimetrekp
|a|
a saysnn mutlak deeri
Litre
Hacim
dL
Desilitre
Ykseklik
cL
Santilitre
km2
Kilometrekare
mL
Mililitre
N7TE DE)ERLEND7RME CEVAP ANAHTARLARI

N7TE 1
1. B
2. B
3. A
4. D
5. C
6. B
7. A
8. A
9. D
10. C
11. D
12. C
13. B
14. B
15. A
16. D
17. B
18. B
19. D
20. B
21. B
22. A
23. A
24. C
25. D
N7TE 4
1. B
2. C
3. A
4. B
5. D
6. A
7. D
8. C
9. D
10. B
11. C
12. D
13. B
14. A
15. B
16. D
17. A
18. B
19. C
20. D
21. A
22. C
23. D
24. B
25. C
N7TE 2
1. C
2. A
3. A
4. B
5. B
6. C
7. D
8. D
9. C
10. B
11. D
12. B
13. D
14. C
15. A
16. D
17. A
18. C
19. D
20. A
21. B
22. A
23. C
24. B
25. A
N7TE 5
1. C
2. B
3. A
4. A
5. B
6. D
7. C
8. C
9. D
10. D
11. C
12. D
13. A
14. B
15. C
16. B
17. A
18. A
19. B
20. C
21. D
22. A
23. B
24. C
25. D
N7TE 3
1. A
2. D
3. C
4. B
5. C
6. D
7. C
8. B
9. C
10. A
11. D
12. A
13. B
14. B
15. D
16. B
17. A
18. D
19. C
20. D
KAYNAKA
Akolu, A. 7lk mesaj aldmzda ne yapacaz? Uzayllarla temas. TB7TAK Bilim ve Teknik Aylk Popler Bilim Dergisi, 44(523), 24-27 2011.
Altun, M. 7lkretim 7kinci Kademe (6, 7 ve 8. snflarda) Matematik retimi. Bursa:
Alfa Yaynlar 2002.
Ban Har, Y. Primary Mathematics 6A, Textbook, Standards Edition. NY: Singaporemath.
com Inc 2011.
Ban Har, Y. Primary Mathematics 6B Textbook, Standard Edition. NY: Singaporemath.
com Inc 2011.
BTD Aratrma ve Yaz Grubu. Su. Bilim ve Teknik, Kasm 2005 eki 2005.
amurcu, H. Dnya nfus art ve getirdii sorunlar. Balkesir niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi, 8(13), 87-105 2005.
Ekici Kl, . Su (Hayat, Enerji ve Salk). Bilim ve Teknik, Mart (256) Eki 2014.
Fisher, A. Math Mysteries, Grade 6. Frank Schaffer Publications 2004.
Heddens, J. t. ve Speer, t. R. Todays Mathematics - Part 1: Concepts and Classroom
Methods (9th Edition). Prentice-Hall Inc., NJ 1997.
Heddens, J. t. ve Speer, t. R. Todays Mathematics - Part 2: Activities and Instructional
Ideas (9th Edition). Prentice-Hall Inc., NJ 1997.
Houghton Mifflin Math. Grade 5 , Houghton MffIin Company, 222 Berkeley Street,
Boston 2007.
Johnston, J. , Keyes, B. vd. Math Makes Sense- Student textbook Grade 4, Addison
tesley Pearson Education Canada Inc 2005.
Johnston, J. , Keyes, B. vd. Math Makes Sense: Grade 7, Addison tesley Pearson Education Canada Inc 2005.
Large, T. bekilli Matematik Terimleri Szl. (B. Kurt, ev.) 2010. Ankara: TB7TAK Popler Bilim Kitaplar 2006.
McBride, D. K., Schmorrow, D. Yuantifying human information processing. Lexington
Books 2005.
Mcgraw Hill Math connectschapter 5 algebraic expression(www.glencoe.com-sites-common assest-mathematics-TN 2012)
MEB 7lkretim Matematik Dersi (6-8.Snflar) retim Program. Ankara: MEB Talim ve Terbiye
Kurulu Bakanl 2009.
MEB Ortaokul Matematik Dersi (5, 6, 7, ve 8. snflar) retim Program. Ankara: MEB Talim
ve Terbiye Kurulu Bakanl 2013.
Miller, M and Lee, M. Mega-Fun Fractions, Scholastic Inc. 557 Broadway, New York.
USA 2002.
Orkun, S. Toluk Uar, Z. 7lkretimde Etkinlik Temelli Matematik retimi. Ankara:
Maya Akademi 2009.
Suzanne, H. C. Johnson, A. Math Matters: Understanding the Math You Teach Grades
K8. Math Solutions Publications, Sausalito, CA 2006.
Teppo, A., Van den Heuvel Panhuizen, M. Visual representations as objects of analysis: the number line as an example. ZDM Mathematics Education, 46, 45-46 2014.
Van De talle, J. A., Karp, K. S., Bay-tilliams, J. M.B. 7lkokul ve Ortaokul Matematii:
Geliimsel Yaklamla retim (7.Basmdan eviri). eviri Editr: Soner Durmu. Ankara: Nobel Akademik Yaynclk 2012.
http:www.mgm.gov.tr Eriim tarihi: Haziran 2015.
www.gib.gov.tr Eriim tarihi: Haziran 2014.
www.igdirkulturturizm.gov.trTR,55717agri-dagi.html Eriim tarihi: Haziran 2014.
http:kartalatalareml.meb.k12.trmebiysdosyalar3414973348iceriklerekmegini-israf-etme1198906gormeengelli.html Eriim tarihi: Haziran 2015
http:www.matematikdunyasi.orgarsivmakaleler132151asal.pdf
Eriim tarihi:
Haziran 2014.
http:mebk12.meb.gov.trmebiysdosyalar3414973348iceriklerekmegini-israf-etme1198906gormeengelli.html Eriim tarihi: Haziran 2014.
http:miniaturk.com.tr Eriim tarihi: Haziran 2014.
http:nssdc.gsfc.nasa.govplanetaryfactsheetearthfact.html Eriim tarihi: Haziran 2014.
www.tcmb.gov.tr Eriim tarihi: Haziran 2014.
http:tfyi.gov.trtrone-cikan-urunler Eriim tarihi: Haziran 2014.
www.tuik.gov.tr Eriim tarihi: Haziran 2014.
http:www.tuik.gov.trVeriBilgi.do?altid=1067 Eriim tarihi: Haziran 2014.
http:www.tuik.gov.trPreHaberBultenleri.do?id=13618 Eriim tarihi: Haziran 2014.
http:www.tuik.gov.trPreHaberBultenleri.do?id=15848 Eriim tarihi: Haziran 2014.
Grsel Kaynaka
nite No Sayfa No
1
6
2
205
274
2
2
274
2
274
4
351
4
353
4
353
4
354
4
363
4
365
4
392
4
392
392
4
4
393
4
400
4
406
4
406
4
406
4
409
4
410
4
415
4
421
544
5
Web sitesi
www.alamy.com
www.gettyimages.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.gettyimages.com
www.gettyimages.com
www.gettyimages.com
www.gettyimages.com
www.alamy.com
www.gettyimages.com
www.gettyimages.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.alamy.com
www.gettyimages.com
www.alamy.com
EKLER
Stun grai
Kareli Kt 0,5 cm)
Kareli Kt 1 cm)
Noktal Kt 0,5 cm)
Noktal Kt 1 cm)
Say Dorusu
Alar
Noktal Kt Paral)
7zometrik Kt 0,5 cm)
7zometrik Kt 1 cm)
Btn, onda bir ve yzde bir
Yz Dilimli Daire
Kesir daireleri
1
3
1
4
1
4
1
4
1
4
1
3
1
3
1
5
1
6
1
5
1
5
1
5
1
6
1
5
1
8
1
8
1
8
1
8
1
8
1
8
1
8
1
10
1
10
1
10
1
10
1
10
1
10
1
10
1
6
1
9
1
9
1
9
1
9
1
9
1
10
1
10
1
6
1
6
1
9
1
8
1
10
1
6
1
12
1
12
1
12
1
12
1
9
1
9
1
12
1
12
1
12
1
12
1
9
1
12
1
12
1
12
1
12
1
12
1
10
1
8
1
6
1
5
1
10
1
12
1
4
1
3
1
8
1
12
1
10
1
6
1
2
1
12
1
5
1
8
1
10
1
12
1
4
1
6
1
12
1
10
1
8
1
5
1
3
1
12
1
10
1
8
1
6
1
10
1
12
1
4
1
8
1
12
1
5
1
10
1
6
1
2
1
12
1
8
1
4
1
12
1
10
1
3
1
5
1
6
1
12
1
10
1
8
Kesir Takm
Tangram
Geometri beritleri
Yzlk Tablo
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
Termometre
50
50
50
50
50
50
50
50
40
40
40
40
40
40
40
40
30
30
30
30
30
30
30
30
20
20
20
20
20
20
20
20
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
10
Cebir Karosu
Sayma Pulu
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
rnt Bloklar
Gnye
10
11
12 13
14 15
10
11
16 17
12 13
18 19
20
Cetvel
80 90 100 11
0
12
90 80 7
0
0
0
1
60
0
0
1
13
60
1
0
0
0
2
5
1
50
13
40
14
30
15
60
170 1
20
10
170
160
0
0 1
2
30
15
40
180
180
Aler
14
70
10
11

Matematik6 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Matematik6 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ortaokul

MLL ETM BAKANLII YAYINLARI ..........................................................................: 4658. 6161

ETM MATERYALLER GELTRME GRUBU

retmen Sava AYHAN

Yrd. Do. Dr. Mesut BTN

retmen Yakup BULUT

Do. Dr. Adem DURU

retmen kran DAYAN

Do. Dr. Ali Sabri PEK

retmen Rezzan DOKTOROLU IILDAK

Do. Dr. Murat PEKER

retmen Mehmet MIHI

GRSEL TASARIM UZMANLARI

PROGRAM GELTRME UZMANI

LME DEERLENDRME UZMANLARI

REHBERLK VE PSKOLOJK DANIMANLIK UZMANI

Korkma, snmez bu afaklarda yzen al sancak;

Bastn yerleri toprak diyerek geme, tan:

atma, kurban olaym, ehreni ey nazl hill!

Kim bu cennet vatann uruna olmaz ki feda?

Ben ezelden beridir hr yaadm, hr yaarm.

Ruhumun senden lh, udur ancak emeli:

Garbn fkn sarmsa elik zrhl duvar,

O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tam,

Arkada, yurduma alaklar uratma sakn;

Dalgalan sen de afaklar gibi ey anl hill!

Mehmet kif Ersoy

 < 7 124

 K ' 214

 Oran 260

 r 7ar 385

 'r r ,a P 486

 ember 536

Blmn ieriini gstermektedir.

Birlikte Yapalm blmnde

Cebir de bilinmeyene neden

simgelemekk iin kullaNeredeyse her bilinmeyeni

Bunu biliyor musunu

(64 says 4n kpdr)

Siz de baz saylar seiniz, setiiniz saylarn karesini ve kpn bulunuz.

Elimize bir A4 kad alalm (bekil 1).

Oluan ble says

Nasl ifade edelim?

= tularna basarak 625 sonuuna ulaabiliriz.

= tularna basarak 625 sonuuna ulaabiliriz.

Bir poette 2 paket biskvi,

b) Bir poette 2 paket biskvi,

arpma iareti olarak x sembol yerine . sembol de kullanlabilir.

Taban ve s birer doal say olmak zere taban

biiminde yazlan ifadelere

ifadesi s adedine taban n yan yana tekrarl

Aada verilen sl nieliklerin taban ve slerini bulunuz.

d) 126 saysnn taban

Aada verilen tabloda bo braklan yerleri tamamlaynz.

Aada arpm durumunda verilen saylar sl nielik olarak ifade ediniz.

16 saysnn 4n karesi (16 = 4 . 4 = 4 2) olduunu biliyoruz. 16 saysn 2nin

64 says 8in karesi (64 = 8 . 8 = 8 2) veya 4n kp (64 = 4 . 4 . 4 = 4 3) olarak

Matematik ile Elenelim

Doal Saylarla Drt 7lem

= 56 (aha sonra arpma ilemi yaplr.)

(nce parantez iindeki ilemler yaplr.)

(aha sonra arpma veya blme ilemleri yaplr.)

(En son toplama veya karma ilemleri yaplr.)

< 7 124

K ' 214

Oran 260

r 7ar 385

'r r ,a P 486

ember 536

= 56 (aha sonra arpma ilemi yaplr.)

(aha sonra arpma veya blme ilemleri yaplr.)

(aha sonra parantez iindeki dier ilemler ve varsa

(aha sonra arpma veya blme ilemleri yaplr.)

(aha sonra arpma veya blme ilemleri yaplr.)

(aha sonra varsa tekrar parantez iindeki

(aha sonra sl niceliklerle ilemler yaplr.)

(aha sonra arpma veya blme ilemleri yaplr.)

(aha sonra varsa parantez iindeki ilemlere

(aha sonra soldan saa hangisi nce ise arpma

(aha sonra arpma veya blme ilemlerinden

(aha sonra arpma ilemi geldii iin arpma yaplr.)

(aha sonra yine blme ilemi geldii iin blme yaplr.)

(aha sonra yine arpma ilemi geldii iin arpma yaplr.)

(aha sonra karma ilemi geldii iin karma yaplr.)

b) ilerini fralarken musluu ak brakmazsa bir haftada tkettii su miktarnn