Vllado Grnarevski Radmilla Kucullovska

Viktorija Millanova

FILLET E S DREJTS
PR VITIN E PAR
T arsimit t mesm profesional

Shkup, 2013
Autor:
Vllado Grnarevski
Radmilla Kucullovska
Viktorija Millanova

Recensent:
Prof. dr. Jadranka Daboviq Anastasovska, Fakulteti Juridik
Aleksandar Kanurkov, profesor n DSEPU,Vasil Antevski - Dren, Shkup
Violeta Janevska, profesoresh n DSEPU,Vasil Antevski - Dren, Shkup

Pkthyes:
Havushe Leskovica
Zeqirja Ismaili

Redaktore e botimit n gjuhn shqipe:

Doc. dr. Fatmire Lumani

Lektor t botimit n gjuhn shqipe:

Abdulla Mehmeti
Armira Kolari

Botues:
Ministria e Arsimit dhe Shkencs e Republiks s Maqedonis

Shtypi:
Qendra grake shpk, Shkup

Tirizhi: 68

Me Aktvendim t ministrit t Arsimit dhe Shkencs t Republiks s Maqedonis, nr. 22 -

4383/1, t dats 29.07.2010, lejohet prdorimi i ktij libri.

CIP -
. ,
34(075.3)
,
: /
, , . - :
, 2010. - 206 :
.; 24 : . 205 - 206
ISBN 978 - 608 - 226 - 112 - 6
1. , [ ] 2. , [ ]
COBISS.MK - ID 84276746
Fillet e s drejts

PARATHNIE

Ky libr paraqet tentim t par pr prmbledhjen e prmbajtjeve

t lnds Fillet e s drejts pr nxnsit e viteve t para t shkollave
t mesme profesionale pr drejtimin ekonomik, juridik dhe tregtar.
Botimi i librit mundson q t prmbushen dy motive, edhe at, ai
pedagogjik dhe shkencor.
Motivi pedagogjik u mundson nxnsve t arrijn rezultate sa
m t mira n prvetsimin e materies juridike, si dhe msimin praktik
nga fusha juridike pr nxnsit e shkollave t mesme profesionale, me
ka do tu mundsohet n mnyr aktive t kyen n shoqri.
Motivi shkencor u mundson nxnsve t pajisen me msim
teorik dhe me njohuri m t gjra pr rndsin dhe rolin e ksaj lnde.
Shteti dhe e drejta jan dukuri shoqrore, t cilat n t kaluarn,
por edhe sot, jan lnd e interesimit jo vetm shkencor por edhe m
gjer. Pjesa hyrse e ktij libri jep njohuri pr zhvillimin historik dhe
prcaktimin e nocionit t shtetit dhe s drejts. Qllim i ksaj lnde
jan pikrisht SHTETI DHE E DREJTA, por jo shteti konkret, por
qllimi sht q t jepen njohuri themelore dhe t prgjithshme pr t
gjitha nocionet e prbashkta t lidhura pr t gjitha shtetet dhe format
e s drejts.
N pjesn e par t ktij libri, me titull SHTETI, jan prfshir
prmbajtjet lidhur me programin msimor, t cilat i prkasin prcaktimit
t tipareve t shtetit, organizimit t pushtetit shtetror, mnyrs s
qeverisjes, regjimit politik dhe rregullimit shtetror.
N pjesn e dyt, E DREJTA, jan prfshir prmbajtjet lidhur
me t drejtn. Kjo pjes u mundson nxnsve njohje fundamentale
me elementet themelore t normave shoqrore dhe juridike, si dhe
lidhjen e tyre me rregullimin juridik, prcaktimin e nocioneve t akteve
juridike, raportet juridike, subjektet e s drejts, veprat juridike etj.
Autort e librit kan insistuar q kto tema, n mnyr t
thjesht, me qllim q nxnsve tu ofrojn mundsi q m leht ti
kuptojn dhe ti zbatojn n shoqri.

Shkup, 2010 Autort

3
Fillet e s drejts

4
Fillet e s drejts

PRMBAJTJE

HYRJE
1. NJOHURI T PRGJITHSHME PR SHTETIN DHE T DREJTN
1.1. Nocioni dhe ndarja e shkencave .........................................13
1.2. Nocioni dhe ndarja e shkencave juridike .............................15
1.3. Nocioni dhe lnda e Filleve t s drejts ............................17
1.4. Nocioni dhe metodat n Fillet e s drejts ..........................19

2. KRIJIMI DHE NOCIONI I SHTETIT DHE I S DREJTS

2.1. Shoqria primitive ...............................................................25
2.2. Supozime materiale pr formimin e shtetit dhe s drejts ..28
2.3. Nocioni i shtetit dhe i s drejts ..........................................30
2.4. Formimi i shtetit t Maqedonis ..........................................33

PJESA E PAR SHTETI

3. TIPARET E SHTETIT
3.1. Nocioni pr trajtn e shtetit .................................................41
3.2. Territori si trajt i shtetit .......................................................43
3.3. Popullsia si trajt i shtetit .....................................................46
3.4. Pushteti shtetror si trajt i shtetit .......................................49
3.5. Organizimi shtetror dhe llojet e organeve shtetrore ........52

4. FORMAT E SUNDIMIT
4.1. She i shtetit ........................................................................59
4.2. narkia .............................................................................61
4.3. Republika ............................................................................63

5. TIPARET E REGJIMIT POLITIK

5.1. Nocioni dhe llojet e regjimit politik .......................................67
5.2. Regjimi politik jodemokratik .................................................68
5.3. Regjimi politik demokratik ...................................................71
5.3.1. Demokracia e trthort (prfaqsuese ....................72
5.3.2. Demokracia e drejtprdrejt ....................................75
6. TIPARET E RREGULLIMIT SHTETROR
6.1. Nocioni dhe llojet e rregullimit shtetror ..............................81

5
Fillet e s drejts

6.2. Shteti i rndomt (unitar ......................................................82

6.3. Shteti i prbr ....................................................................83
6.3.1. Federata ..................................................................83
6.3.2. Konfederata .............................................................84

PJESA E DYT E DREJTA

7. NOCIONI I S DREJTS
7.1. Nocioni i normave shoqrore ..............................................91
7.2. Zakoni (normat zakonore ....................................................96
7.3. Morali (normat morale .........................................................97
7.4. E drejta (normat juridike ......................................................99
7.5. Raporti ndrmjet zakonit, moralit, norms juridike101

8. RENDI JURIDIK
8.1. Nocioni dhe elementet e rendit juridik ...............................105
8.2. Nocioni i norms juridike ...................................................107
8.3. Elementet e norms juridike ..............................................107
8.3.1. Hipoteza.................................................................107
8.3.2. Dispozicioni............................................................108
8.3.3. Sanksioni ...............................................................115

9. BURIMET E S DREJTS
9.1. Nocioni dhe llojet e burimeve t s drejts .......................121

10. AKTET JURIDIKE

10.1. Nocioni dhe llojet e akteve juridike ..................................125
10.2. Kushtetuta .......................................................................128
10.3. Ligji ..................................................................................131
10.3.1. Procedura pr miratimin e ligjit ............................135
10.4. Aktet e prgjithshme nnligjore .......................................139
10.5. Nocioni dhe llojet e akteve t veanta juridike ................141
10.5.1. Akti administrativ ..................................................142
10.5.2. Akti gjyqsor ........................................................145
10.6. Ligjshmria dhe paligjshmria .........................................148
10.7. Fuqia juridike ...................................................................151
10.8. Plotfuqishmria dhe zbatueshmria (ekzekutimi .............153

6
Fillet e s drejts

11. MARRDHNIET JURIDIKE

11.1. Nocioni i marrdhnieve juridike .....................................107
11.2. Elementet e marrdhnieve juridike ................................107
11.2.1. Autorizimi juridik (e drejta .....................................159
11.2.2. Obligimi juridik (detyrimi .......................................160
11.2.3. Objekti i marrdhnies juridike.............................162
11.2.4. Subjektet e marrdhnies juridike........................164
11.3. Faktet juridike ..................................................................168

12. SUBJEKTET E S DREJTS

12.1. Nocioni pr subjektet e s drejts...........................173
12.2. Personi zik si subjekt i s drejts ..........................174
12.3. Personi juridik si subjekt i s drejts .......................180
12.4. Autorizimi juridik ......................................................183

13. VEPRAT JURIDIKE

13.1. Nocioni i veprs juridike ..................................................189
13.1.1. Elementet e veprs juridike .................................191
13.1.2. Llojet e veprave juridike .......................................192
13.2. Modalitetet juridike ..........................................................196

14. LISTA E NOCIONEVE ............................................................199

15. LITERATURA E SHFRYTZUAR ...........................................205

7
Fillet e s drejts

8
Fillet e s drejts

HYRJE

9
Fillet e s drejts

10
Fillet e s drejts

NJOHURI T PRGJITHSHME PR SHTETIN

DHE T DREJTN

Qllimet:

ta kuptoj nocionin shkenc;

ta sqaroj ndarjen e shkencave;
ti kuptoj nocionet e shkencave juridike;
ta sqaroj ndarjen e shkencave juridike;
ta identikoj lndn e Filleve t s drejts;
ti klasikoj metodat e Filleve t s drejts.

11
Fillet e s drejts

12
Fillet e s drejts

1. NJOHURI T PRGJITHSHME PR
SHTETIN DHE T DREJTN

1.1. NOCIONI DHE NDARJA E SHKENCAVE

Esenca e krijess njerzore sht nevoja q ta msoj t vrtetn

pr realitetin objektiv, pr gjrat q e rrethojn. Ekzistojn m shum
forma t njohjes, t cilat kan qen t kushtzuara si nga stadiumi i
zhvillimit t shoqris ashtu
edhe nga shkalla e aftsive
mendore t njeriut. N llim
Shkenca bazohet
t zhvillimit t shoqris
n fakte t vrteta,
njerzore, n parahistori
objektive, t kontrol-
nuk ka ekzistuar shkenca.
luara pr realitetin
Njerzit n parahistori kan
objektiv.
trilluar legjenda me t cilat
jan munduar q ti sqarojn
dukurit q i rrethojn, pr
shembull si sht krijuar shteti, pse vdesin njerzit, por edhe fenomenet
natyrore si sht koha. Nuk mungon as fakti se numr i madh i atyre
dukurive jan sqaruar n mnyr mistike - religjioze.
N fazat e mvonshme t zhvillimit t shoqris, njerzit nuk
jan knaqur me mnyrn e deri athershme t sqarimit t realitetit,
por kan pasur nevoj pr nj pasqyrim m t ndryshm, m real t
dukurive q i rrethojn. Me zgjerimin e njohurive njerzore pr botn
ka lluar procesi i pavarsimit t njohurive shkencore, i cili dallohet
prej formave tjera t njohurive, pasi q sqarimin e dukurive e bazon
veanrisht n fakte, t cilat jan t vrteta, objektive, sistematike, te
kontrolluara dhe t ngjashme.
Me nocionin shkenc nnkuptohet sistemi i njohurive t vrteta
pr natyrn dhe shoqrin, me t cilat sqarohen dukurit, parashihet
rrjedha e tyre dhe prkufizohet aktiviteti praktik njerzor.

13
Fillet e s drejts

Njohurit shkencore edhe pse paraqesin mjet t fuqishm pr

sqarimin dhe pr parashikimin e dukurive n bot, prap s prap ende
nuk mundet t gjendet zgjidhje pr t gjith problemet e njerzimit.

Ndarja e shkencave

Ndarja m e prgjithshme e shkencave sht sipas lnds s

studimit dhe sipas ktij kuptimi ato ndahen n:
a) Shkenca shoqrore, n t cilat bjn pjes historia, sociologjia,
shkencat juridike, lozoa, psikologjia, shkencat ekonomike; dhe
b) Shkencat natyrore, n t cilat bjn pjes: kimia, biologjia,
zika, etj.
(shiko foto.1)
NDARJA E SHKENCAVE

SHOQRORE: NATYRORE:

SHKENCAT JURIDIKE BIOLOGJIA

HISTORIA KIMIA

SOCIOLOGJIA FIZIKA

FILOZOFIA MATEMATIKA

PSIKOLOGJIA

SHKENCAT EKONOMIKE

Foto. 1 Ndarja e shkencave

? PYETJE:
1. sht shkenca?
2. Deri n far njohurish mund t vijm prmes shkencs?
3. Si ndahen shkencat?

14
Fillet e s drejts

1.2. NOCIONI DHE NDARJA E SHKENCAVE JURIDIKE

Shkencat juridike paraqesin sistem t diturive pr shtetin dhe t

drejtn si dy kategori t rndsishme t lidhura n mnyr t ndrsjell.

Ndarja e shkencave juridike

Shteti dhe e drejta, si kategori shoqrore, hyjn n t gjitha

sferat e jets shoqrore, andaj pritet t shqyrtohen si lnd e hulumtimit
t m shum shkencave.
Mbi kritere t caktuara shkencore sht br ndarja e shkencave
juridike, t cilat si lnd hulumtimi e kan shtetin dhe t drejtn, por
secila nga ato ka qasje t ndryshme dhe i sqaron n aspekte t
ndryshme. Sipas mnyrs s studimit t shtetit dhe t drejts, shkencat
juridike ndahen n:
a) Shkencat shoqrore juridike - e studiojn shtetin dhe t
drejtn n prgjithsi, n mnyr abstrakte, q do t thot nocionet
m t prgjithshme, prmbajtjet dhe karakteristikat q ekzistojn dhe
q jan t prgjithshme pr t gjitha shtetet dhe t drejtat. (psh: Fillet
e s drejts).
b) Shkencat konkrete - juridike - e studiojn shtetin dhe t
drejtn konkrete. Karakteristike pr kt lloj t shkencave juridike
sht se studiojn materie t caktuar sakt, kurse jo at q sht
e prbashkt pr t gjitha shtetet, (p.sh: E drejta kushtetuese e
Republiks s Maqedonis, E drejta trashgimore e SHBA).
c) Shkencat juridike pozitive - e studiojn shtetin dhe t
drejtn ekzistuese, gjegjsisht shtetin dhe t drejtn q ekzistojn sot.
Bhet fjal pr shtetin i cili ekziston dhe t drejtn e cila zbatohet.
(p.sh:shkenca mbi t drejtn kushtetuese).
d) Shkencat juridike historike - kto shkenca studimin e
shtetit dhe t drejtn e bazojn n prcjelljen e tyre prmes zhvillimit
historik, gjegjsisht si kan qen ato n t kaluarn, (p.sh: E drejta
romake).

Nse i analizojm shkencat e lartprmendura, sigurisht q do

ti kishim prmendur shkencat konkrete juridike dhe shkencat pozitive

15
Fillet e s drejts

juridike, t cilat prafrsisht duken t njjta. Por dallimi sht n at

se shkencat pozitive juridike jan disiplina juridike m t prgjithshme.
Me at q lnda e tyre e interesimit nuk sht shtet i veant, ato
mund t na japin njohuri krahasuese pr fushn adekuate juridike n
t gjitha shtetet, ose n m shum shtete dhe t drejta ekzistuese.

? PYETJE:
1. sht shteti juridik?
2. Si ndahen shkencat juridike?
3. Bje dallimin n mes llojeve t shkencave juridike.

16
Fillet e s drejts

1.3. NOCIONI DHE LNDA E FILLEVE T S DREJTS

Studimi i Filleve t s drejts, si disiplin shkencore juridike,

sht e pamundur nse nuk njihemi me lndn e saj n hyrje. N
prgjithsi, bhet fjal pr studimin e ndonj shkence pr studimin e
lnds s saj.
do shkenc e ka lndn e saj t studimit, e ajo sht materia
q e studion shkenca, e prcjell dhe e publikon.
Lnd studimi e Filleve t s drejts sht shteti dhe e drejta.
(shiko foto. 2)

LNDA (OBJEKTI) E
FILLEVE T S DREJTS

SHTETI E DREJTA

Foto. 2 Lnda Fillet e s drejts

Ajo q sht karakteristike, sht fakti se Fillet e s drejts si

disiplin shkencore nuk e studion shtetin dhe t drejtn konkrete, e
cila ekziston tani ose ka ekzistuar n t kaluarn, por ajo q sht e
prbashkt pr t gjitha shtetet dhe t drejtat. Kjo shkenc i prcakton
nocionet themelore q hasen tek t gjitha, ose s paku n shtetet dhe
t drejtat e caktuara, si pr shembull:
Si formohet shteti dhe e drejta, gjegjsisht shkaqet pr form
imin e tyre;
Prkuzimi i nocioneve t prgjithshme pr shtetin dhe t dre
jtn (shembull: shteti, ligji, norma juridike dhe t ngjashme);
Lidhja e shtetit me t drejtn (a ekziston lidhje ose jo);
Lidhja e shtetit dhe s drejts me klasat shoqrore dhe
ngjashm.
Duhet t nnvizojm se qllimi kryesor i Filleve t s drejts,
si disiplin shkencore, sht q t ofroj njohuri themelore, t
prgjithshme dhe hyrse pr shtetin dhe t drejtn.

17
Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. far shkence sht Fillet e s drejts?
2. Cila sht lnda (objekti) e Filleve t s drejts?
3. A e studion Fillet e s drejts Republikn e Maqedonis si shtet
dhe t drejtn e saj?

18
Fillet e s drejts

1.4. NOCIONI DHE LLOJET E METODAVE N FILLET E S DREJTS

1

Nocioni metod rrjedh nga fjala latine methodus q do t thot,

mny sipas t cils msohet lnda, m sakt udhrrfyes ose
prmbledhje e procedurave dhe mjeteve me ndihmn e t cilave
tohen njohuri pr qllimin e caktuar.

Secila disiplin shkencore ka metodn e saj t studimit. Metoda

doemos t jet e lidhur dhe e prshtatur me vet lndn (materien) q
studiohet. Kjo sht krejtsisht logjike pasi q do shkenc ka specikat
e veta t cilat krkojn edhe metod specike (mnyr) t qasjes ndaj
studimit t sfers prkatse m qllim q t njihet m mir. Kshtu pr
shembull, metod cilsore pr shkencat natyrore sht eksperimenti i
cili sht i paprshtatshm pr studimin e dukurive shoqrore.

Ndarja e metodave n Fillet e s drejts

Metoda themelore pr studimin e lnds Fillet e s drejts

sht metoda e materializmit dialektik, gjegjsisht historik. Baz
pr kt metod sht q t gjitha dukurit dhe raportet e shtetit dhe
t s drejts i prcjell dhe i studion prmes zhvillimit dhe ndryshimeve
t prhershme, t cilat doher bhen n baz t kundrthnieve q
ekzistojn n shoqri. Kundrthniet e shtetit dhe s drejts, si dukuri
shoqrore, gjithmon jan t karakterit klasor. Kundrshtit krijohen
nga pronsia private, pr shkak t s cils, shoqria pa klasa ndahet
n dy klasa, mes t cilave ekziston luft e prhershme. Me qllim t
tejkalimit t dallimeve, i pashmangshm ka qen krijimi i shtetit dhe i
t drejts, si mekanizm me t ciln do t mund t rregullohen dallimet
klasore. T gjitha dukurit n shtet jan t lidhura n mnyr dialektike

1
Bajallxhiev.D, Micajkov.M, Taskovska.D, Hyrje n drejtsi, 2004, faq.26

19
Fillet e s drejts

dhe paraqiten si shkak dhe pasoj e dukurive paraprake q i kan

kushtzuar. Kshtu q, klasat jan edhe shkak q si pasoj e kan
kushtzuar shtetin dhe drejtn.
Krahas metods s prgjithshme shkencore ekzistojn edhe
metoda t veanta n Fillet e s drejts, dhe ato jan:
a) metoda juridike (dogmatike),
b) metoda sociologjike,
c) metoda historike, dhe
d) metoda krahasuese. (shiko foto. 3)

a) Metoda juridike (dogmatike) - sht m e vjetr, m e

rndsishme dhe metoda e vetme juridike e pastr. Kjo metod e
studion shtetin dhe t drejtn prmes studimit t normave juridike,
gjegjsisht e studion ashtu si jan dhn n kt moment, prmes
normave juridike.
Parashtrohet pyetja ka jan normat juridike?
Normat juridike jan rregulla pr sjelljen e njerzve, t miratuara
nga ana e shtetit. Pasi q shteti sht barts i normave juridike, ai
e siguron dhe e garanton zbatimin e tyre. Pr shembull:,Ai q do t
vjedh, do t dnohet me burg,,Ndalohet shrbimi i t miturve me
pije alkoolike. N rast t shkeljes t normave juridike shteti shqipton
dnime, gjegjsisht sanksione.
Metoda juridike e studion sistemin e normave juridike n trsi.
Qllimi i saj sht q t jep prgjigje n pyetjen, pse shteti dhe e drejta
jan t tilla si jan, a jan t mira ose t kqija, por vetm ti studioj
si jan t dhna n normat juridike.
b) Metoda sociologjike - sht metoda e prgjithshme e
sociologjis. E studion dhe i sqaron faktort e prgjithshm q kan
sjell deri te krijimi dhe zhvillimi i shtetit dhe t drejts. Prmes ksaj
metode msuam pse disa shtete ekzistojn prej m hert, kurse disa
prej t kaluars s afrt.
c) Metoda historike - baza e ksaj metode sht ajo q
dukurit shoqrore i pasqyron n lvizjen e prhershme, gjegjsisht
t gjitha dukurit shoqrore jan n periudh t krijimit, zhvillimit dhe
zhdukjes. Ashtu edhe shteti dhe e drejta nn ndikimin e faktorve t

20
Fillet e s drejts

caktuar shoqror krijohen n periudh t caktuar, zhvillohen n forma

t caktuara dhe prjetojn ndryshime.
d) Metoda krahasuese - kjo metod i studion dukurit
shoqrore prmes krahasimit me dukuri t ngjashme ose t kundrta.
Me prdorimin e ksaj metode, n kt shkenc mundsohet zbatimi
i normave juridike, t ngjashme ose t ndryshme, t sistemeve t
caktuara juridike, ose krahasim me sisteme juridike t dy ose m
shum shteteve.

LLOJET E METODAVE T FILLT

E S DREJTS

I PRGJITHSHM I VEANT

MATERIALIZM JURIDIK
DIALEKTIK
HISTORIK
SOCIOLOGJIK

HISTORIK

KRAHASUES

Foto. 3 Ndarja e metodave n Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. far nnkuptohet me nocionin metod?
2. Ku qndron baza e materializmit dialektit, gjegjsisht historik?
3. Numroji metodat e veanta n Fillet e s drejts!
4. Sqaroje metodn juridike!

21
Fillet e s drejts

22
Fillet e s drejts

KRIJIMI I NOCIONIT
SHTETI DHE E DREJTA

Qllimet:

ta kuptoj nocionin shoqri;

ta sqaroj evoluimin historik dhe rregullimin shoqror n
bashksin
primitive, me theks t veant t pushtetit;
ti sqaroj shkaqet pr krijimin e shtetit dhe s drejts;
ti interpretoj nocionet e shtetit dhe s drejts;
ta vrej raportin ndrmjet shtetit dhe s drejts.

23
Fillet e s drejts

24
Fillet e s drejts

2. KRIJIMI DHE NOCIONI

SHTETIT DHE I S DREJTS

2.1. SHOQRIA PRIMITIVE

Rregullimi shoqror n shoqrin primitive

Shoqria primitive sht periudh e zhvillimit t shoqris

njerzore n t ciln jan krijuar supozimet themelore pr krijimin
e shtetit dhe drejtsis. N vet zhvillimin e shoqris primitive
nga shoqria pa klas deri t krijimi i shkaqeve pr krijimin e shtetit
dhe drejtsis dallohen disa periudha. Kto periudha kan qen t
kushtzuara nga niveli i zhvillimit t njeriut dhe nga mjetet pr pun.
Karakteristika themelore e shoqris primitive sht bashksia.
Kjo ka qen e kushtzuar nga zhvillimi i ult i mjeteve pr pun.
N situat t till njerzit me forca t prbashkta kan mundur t
ekzistojn dhe t mbijetojn. Njerzit primitiv kan investuar shum
pun q t furnizohen me ushqim pasi q nuk kan ditur as pr blegtori
as pr bujqsi, as pr prpunimin e produkteve t tuara. Gjuetia dhe
mbledhja e ushqimit kan qen mnyra e vetm e jets s njerzve
dhe pr t mbijetuar kan qen t detyruar me pun t prbashkt t
pronsojn produkte t gatshme nga natyra dhe n mnyr reciproke
ti ndajn.
Jeta e njerzve vazhdimisht ka evalvuar dhe ajo ka sjell deri
te zhvillimi i mjeteve q i kan shfrytzuar njerzit me qllim jo vetm
t mbledhin fryte t gatshme nga natyra por edhe vet t krijojn
produkte t reja. At prsri e kan br n mnyr kolektive, edhe
kane krijuar edhe kane ndar. Do t thot tani ekziston edhe pronsia
kolektive e mjeteve t puns dhe pronsia kolektive e produktit t
puns. Varsisht prej materialit q sht prdorur pr ndrtimin e
veglave dhe t armve, bashksia primitive ndahet n kohn e gurit
dhe n kohn e metalit.

25
Fillet e s drejts

Faza e radhs n zhvillimin e bashksis primitive ka qen n

profesionalizimin e njerzve n veprimtari t posame q ka qen
e kushtzuar me mjetet e shfrytzimit. N situat t till disa kan
prodhuar, disa kan qen pronart e mjeteve, disa jan marr me
blegtori, disa me bujqsi. Ajo ka sjell deri t ndarja e bashksive
shoqrore t ashtuquajtura gjini. Princip kryesor i lidhjes s gjinive ka
qen lidhja e gjakut. Gjinin (gjenin) e kan prbr t gjith pasardhsit
e nj strgjysh (matriarkat) ose t gjith pasardhsit e nj babai
(patriakrat) Matriarkati ka qen organizim i till shoqror n t cilin rol
vendoss n jetn shoqrore ka luajtur nna, kurse n patriarkat rol
vendoss ka pasur babai. Organizimin e brendshm t gjinis e kan
prbr:
a) eprori i gjinis pushteti i t cilit ka qen i karakterit moral;
b) kuvendi gjinor t cilin e kan prbr t gjith antart e rritur t
gjinis, t cilt s bashku kan vendosur pr shtje t rndsishme.
Krahas gjinis si bashksi shoqrore n bashksin primitive
krijohen vllazria (fratrija) dhe si. M shum gjini t ngjashme kan
krijuar vllazri, kurse m shum vllazri (3 - 5) s.

Pushteti n shoqrin primitive

Prmendm se pr shkak t zhvillimit t ult t mjeteve pr

prodhim puna dhe pronsia n bashksin primitive kan qen
kolektive. Kolektiviteti ka reektuar edhe n mendimet e njerzve. Nuk
kan ekzistuar interesa individuale dhe t kundrshtuara, por vetm
nj qllim i vetm si t mbijetohet, e ajo ka mundur t realizohet vetm
n bashksi, gjegjsisht kolektivitet. Shkaqet pr varsin e tyre nga
bashksia kan qen t kushtzuara edhe nga qndrimi i pasiguris
q i pret jasht bashksis. A do t mbijetojn? A do tia dalin vet?
Ajo i prcakton edhe karakteristikat e pushtetit, t ciln n form t
caktuar e hasim edhe n bashksin primitive.
Pushteti paraqet raport ndrmjet dy subjekteve nga t cilt njri
urdhron kurse tjetri sht i detyruar t dgjoj.
Ai q urdhron disponon edhe me mjete q t zbatoj detyrim
q ta imponoj vullnetin e tij. Pushteti n kt kuptim t fjals nuk ka
ekzistuar n bashksin primitive. Ky pushtet nuk ka qen i imponuar,
por ka rezultuar nga vet njerzit, t cilt jan ndjer t sigurt vetm

26
Fillet e s drejts

n bashksin. T gjith njerzit n mnyr t drejtprdrejt e kan

realizuar pushtetin dhe kan marr pjes n miratimin e vendimeve pr
t gjitha shtjet. Rregullat pr sjellje q kan ekzistuar n bashksin
primitive kan qen shprehje e interesave e t gjith antarve n
bashksi dhe n mnyr t prbashkt dhe vullnetare i kan zbatuar. Ato
rregulla pr sjellje, pa dallim a kan qen zakonore, morale, religjioze,
n gjithka kan qen rezultat i mnyrs kolektive t jetess. Duke
pasur parasysh karakterin e ktill t rregullave dhe vendimeve, t cilat
konform rregullave nuk jan shkelur, nuk ka pasur nevoj pr ekzistimin
e organit, i cili detyrimisht me ndihmn e forcs zike do ti kishte shtyr
antart e bashksis ti respektojn. Nse ndonjher, ndonj antar
i bashksis i ka shkelur rregullat, q ka ndodhur rrall her, ather ka
reaguar gjith bashksia dhe jo organi i veant i detyrimit i veuar nga
njerzit me funksion q t bj presion. Gjegjsisht organ, i cili disponon
me forc zike, si policia ose ushtria, as q ka ekzistuar n bashksin
primitive. Dnimi m i rnd ka qen dbimi nga bashksia q barazohet
m dnimin me vdekje n kushtet e sotshme.
Nga kjo mund t nxjerrim konkludim se pushteti n bashksin
primitive sht bazuar n dy faktor edhe at:
mendim i pandar publik i tr bashksis (nse mundet
n prghithsi t itet pr mendim publik n at periudh t
zhvillimit t shoqris);
autoriteti i udhheqsve t gjinive dhe seve.

? PYETJE:
1. ka i prin krijimit t shtetit dhe drejtsis?
2. Ku krijohen predispozitat e para pr krijimin e shtetit dhe drejt
sis?
3. Cilat jan karakteristikat themelore t rregullimit shoqror n
bashksin primitive?
4. Cilat grupe shoqrore ekzistojn n bashksin primitive?
5. Cili sht principi kryesor prmes t cilin jan lidhur njerzit n
bashksin primitive?
6. sht pushteti?
7. N cilt faktor sht mbshtetur pushteti n bashksin
primitive?

27
Fillet e s drejts

2.2. SUPOZIME MATERIALE PR FORMIMIN E SHTETIT DHE S

DREJTS

Shkatrrimi i bashksis primitive dhe krijimi i klasave, t cilat

jan shkak i domosdoshm pr krijimin shtetit dhe s drejts kan
qen t iniciuar nga disa shkaqe. Ato jan:
prsosja e mjeteve pr prodhim;
ndarja e puns dhe
paraqitja e prons private.

Me zhvillimin e mjeteve pr prodhimin dhe ndarjen e shoqris

n se rritet produktiviteti dhe vjen deri t ndarja e puns. Njerzit nuk
e kan pasur t domosdoshme t punojn s bashku q t mbijetojn,
n t ciln q kan qen t obliguar n periudhn e hershme t
zhvillimit t bashksis primitive. Ata kan mundur ti prkushtohen nj
veprimtarie dhe t jetojn nga ajo. Ajo ka qen me rndsi t veant
sepse i ka stimuluar individt m shum t krijojn e jo vetm sa t
mbijetojn dhe t ekzistojn. At q do ta kishin krijuar nuk e kan ndar
me antart e tjer, por ajo ka qen n pronsin e tyre private, e cila
paraqitet n vend t pronsis s prgjithshme. Tepricn e prodhimit
e kan shkmbyer, gjegjsisht kan br tregti. Barazia e mparshme
n gjini ka lluar t zvoglohet. Disa familje kan prvetsuar pjes
m t mdha t toks dhe m shum kafsh dhe njerz. Ashtu n
duart e pak personave jan akumuluar mjetet pr prodhim - veglat pr
pun, toka, por edhe njerzit - robrit. N at mnyr disa antar t
gjinis jan br t pasur, kurse tjetr t varfr.
Koniktet reciproke ndrmjet klasave t kundrta t iniciuara
nga pronsia private kan qen t pashmangshme. Pronsia private
si shkak pr krijimin e klasave aq m shum i ka shprehur dallimet
klasore dhe koniktet. Edhe pse sht rregull n konikt t till
gjithmon t toj ai q sht ekonomikisht m i fort, prap se prap
sht e pamundur nj shoqri t ekzistoj n nj konikt t prhershm
shfaross. N at doemos t ekzistoj ndonj institucion q do ta
racionalizoj kt konikt dhe n mas t caktuar do ta lehtsoj.
Ashtu zhvillohet shteti, kurse s bashku me at edhe e drejta, si
shum e normave t reja shoqrore (norma juridike) prmes t cilave
shteti e shpreh dshirn e tij.

28
Fillet e s drejts

Dallimet mes shtetit dhe bashksis primitive

Shteti ka disa tipare sipas t cilave dallohet nga bashksia

primitive edhe at:
Ndarja e shtetasve n shtet bhet prmes lidhjeve territoriale,
jo sipas lidhjeve t gjakut. Njerzit n shtet i realizojn t
drejtat dhe obligimet e tyre atje ku jan vendosur pr banim.
Shteti krijon norma juridike prmes t cilave e imponon vullnetin
ndaj klass ekonomike sunduese, derisa n bashksin
primitive ekzistojn norma zakonore t cilat jan zbatuar
vullnetarisht nga ana e t gjith antarve n bashksin
primitive. Normat juridike n shtet jan pasqyr e interesave
t gjith antarve t saj. Pr kt, q ta siguroj respektimin
e tyre, shtetit i nevojitet mjet i detyrimit zik, i shndrruar n t
ashtuquajturin pushtet publik, i cili realizohet me prdorimin e
forcs dhe mbshtetet n ushtri, polici, burgje dhe institucionet
t tjera t domosdoshme t cilat nuk kan ekzistuar n
bashksin primitive.
Pr funksionimin dhe pr mbajtjen e pushtetit publik dhe
mjetit t tij (faktort, ushtria, policia, burgjet etj.) kan qen t
nevojshme mjete materiale q jan siguruar me mbledhjen e
tatimeve nga popullata, kurse nuk kan qen t panjohura n
bashksin primitive.

? PYETJE:
1. Cilat jan shkaqet pr krijimin e shtetit dhe t drejts?
2. Cili sht roli i ndarjes s puns n krijimin e shtetit dhe t
drejts?
3. Cilat jan dallimet ndrmjet shtetit dhe bashksis primitive?

PROJEKT:
1. Shkruaje nj ese pr krijimin e Shtetit t Maqedonis.

29
Fillet e s drejts

2.3. PR NOCIONIN DHE PR TERMIN SHTETI DHE E DREJTA

N teori ekzistojn prkuzime t ndryshme pr at se sht

shteti. Por t gjitha vijn nga njohurit e njjta se shteti sht kategori
klasore dhe shoqrore e cila disponon me mjetin e forcs fizike.
Duke pasur parasysh se shteti paraqitet si institucion q ka pr
qllim ti rregulloj dallimet klasore, mjeti i forcs zike, i cili sht i
vetmi esencial pr at, sht mjeti pr mbajtjen e rendit n shtet. Sipas
Nikolla Makijavelit2, i cili i pari e ka vendosur termin stato3 paraqet
fardo lloj t sundimit, pavarsisht se a bhet fjal pr republik ose
monarki, e cila ka pr qllim t rregulloj dika, t organizoj, t vendos
baza t prhershme. Por q t mund shteti ta realizoj kt sht e
nevojshme edhe e drejta.
E drejta sht trsi e rregullave q jan miratuar nga ana e
shtetit dhe shrbejn pr ta rregulluar sjelljen, gjegjsisht raportet
dhe lidhjet reciproke t njerzve n nj shoqri. Respektimin e tyre e
siguron shteti me sanksion t domosdoshm.

Raporti ndrmjet shtetit dhe s drejts

Ndrmjet t drejts dhe shtetit ekziston nj lidhje shum e

ngusht dhe e pandrprer. Ajo lidhje llon nga krijimi i tyre pasi q ato
jan pasoj e shkakut t njjt, gjegjsisht e dukuris t klasave dhe
vazhdon edhe n ekzistimin dhe funksionimin e tyre t mtejm. Si
dukuri t tilla jan reciprokisht t lidhura. Ndikimi i shtetit mbi t drejtn
m mir vrehet n sfern e krijimit dhe zbatimit t s drejts.
Krijimi i s drejts - organet shtetrore i prgatisin dhe i
miratojn normat dhe aktet juridike (kushtetutn, ligjet, aktet
nnligjore). Ato gjithmon jan pasqyrim i bartsve t pushtetit,
t cilt prmes akteve juridike e imponojn dhe e zbatojn
politikn e tyre.

2
Bajallxhiev.D, Micajkov.M, Taskovska.D, Hyrje n drejtsi, 2004, faq.
42
3
Gjendja sht rregullimi i shtetit

30
Fillet e s drejts

Zbatimi i s drejts - shteti angazhohet t siguroj kushte n t

cilat do t zbatoheshin rregullat juridike me qllimin e tyre. Kjo
paraqet rregullimin e shtetit dhe zbatimin e papenguar t ligjeve
n jetn e prditshme. Shteti ka autorizim q ato norma, nse
duhet edhe me prdorimin e forcs zike ti zbatoj. N rast t
shkeljes nga ana e qytetarve dhe mosrespektimin e rregullave
t caktuara, organet shtetrore zbatojn forc dhe sanksione
q ti zbatojn.

Shteti kujdeset pr t drejtn dhe e shfrytzon potencialin e saj

pr realizimin e qllimeve t politiks shtetrore.

Mirpo edhe e drejta drejtprdrejt ndikon mbi shtetin edhe at

kryesisht mbi:
Organizimi i brendshm i shtetit - e drejta e krijon strukturn
e shtetit, gjegjsisht prcakton far forme t rregullimit do t
ekzistoj (a do t jet republik, ose monarki), far regjimi
politik do t ekzistoj (demokratik ose jodemokratik), far
organe shtetrore do t ekzistojn dhe si do t jen raportet e
tyre reciproke.
Veprimtaria e organeve shtetrore - me t drejtn zgjerohen
vendet dhe funksioni i puns s organeve shtetrore, gjegjsisht
ka dhe si do t punojn ato (qeveria, ushtria, policia, ministrit,
gjykatat etj.).
E drejta mundson kontroll ekas n punn e aparatit
shtetror. Prvoja na tregon se mosrespektimi i t drejts mund
t shkaktoj pasoja serioze ekonomike dhe politike, mund ta
dobsoj fuqin e pushtetit shtetror, kurse me at t krijohen
kushte pr ndryshimin revolucionar t pushtetit. Pushtet i cili
nuk sht i bazuar n t drejtn e dshmis pr krizn n tr
shoqrin.

Ndikimi reciprok i shtetit dhe i s drejts nuk duhet t kuptohet

absolutisht. Prap se prap ato jan dy kategori t veanta shoqrore,
kurse secila pr veten ka veori t saja.

31
Fillet e s drejts

Konkluz: Shteti e favorizon t drejtn si mjet pr menaxhim

me proceset shoqrore, por vetm n at mas n t ciln i lejon e
drejta.

? PYETJE:
1. Prkuzoje shtetin.
2. sht e drejta?
3. Kur krijohet e drejta?
4. Sqaroje ndikimin reciprok t shtetit dhe s drejts.

32
Fillet e s drejts

2.4. KRIJIMI I SHTETIT T MAQEDONIS

4
N mbledhjen e par tASNOM - it, t mbajtur n Manastirin,Shn
Prohor Pinjski, m 2 gusht t vitit 1944, u vun themelet e shtetit
t Maqedonis dhe u proklamua n mnyr m solemne mnyra se
populli i Maqedonis, i cili npr zjarrin e revolucionit dha viktima
t panumrta hyn si antare e lir dhe e barabart kombtare n
Federatn Demokratike Jugosllave.
Zgjedhja e dats 2 gusht - Ilindeni, e vitit 1944, kur populli i
Maqedonis i vuri themelet e shtetit t Maqedonis nuk ishte i
rastsishm. Prkundrazi, ajo dit ishte n lidhje t ngusht me 2
gushtin - Ilindenin e vitit 1903, kur popujt e Maqedonis n kryengritjen
e armatosur kundr osmanlinjve e krijuan Republikn e Krushevs,
e para e llojit t till n Ballkan. Me ka praktikisht u lidhn kto dy
data t historis m t afrt t Maqedonis, kur u realizuan idealet
shekullore t popujve t Maqedonis pr lirimin kombtar dhe social.
Fjalt e para t antarit m t vjetr, i cili e hapi kt kuvend historik,
Panko Brashnorov, ishin: N kvt dit historike - Ilinden - shpallim
se sht hapur Mbledhja e par e ASNOM - it. N kt moment,
vendi i paraardhsve tan - heronj t shumt q kan rn dhe i kan
mbjell eshtrat npr tr Maqedonin e ndjejn m leht dhe ata n
qetsi ve m e shohin agimin e liris son, e shohin shoqrimin e
Ilindenasve t mhershm dhe t Goce Dellevit dhe t Ilindenasve
t sotm - ushtria e re e Maqedonis dhe themelet e vna t idealit t
realizuar t dy brezave, dy epokave - Maqedonia e lir, e bashkuar.
5
Si mbledhje e parlamentit t par t Maqedonis gjat lufts, i cili
me autorizim vendosi pr statusin juridiko - kushtetues t Maqedonis
n federatn Jugosllave, me arsye konsiderohet se KAKM i dha tipar
t tubimit juridiko - kushtetues t shtetit t Maqedonis, n t cilin
ai miratoi akte dhe dokumente t cilat ishin t bazuara n ndrtimin
shtetror t Maqedonis pas lirimit t vendit. Si akte q sipas

4
Mr. Tashkovsnki.D, Makedonia npr shekuj, 1985, faq. 128, 129
5
limovski.S, Karakamisheva.R, Rregullimi konstitutiv i R. s Maqedonis, 2001,
faq.22-23

33
Fillet e s drejts

karakteristikave t tyre themelore, esencs dhe ndrmarrjes nga ana

e Kushtetuts s par t RPM kan rndsi juridike - kushtetuese,
jan aktet n vijim:
a) Vendimi i Kshillit Antifashist pr lirim Kombtar t
Maqedonis, si ligjvnse supreme dhe trup prfaqsues popullor
dhe organ m i lart i pushtetit shtetror t Maqedonis demokratike
(KAKM). Duke e shprehur vullnetin sovran dhe t drejtn e
vetvendosjes t popujve t Maqedonis dhe njkohsisht miratimin
e vendimeve t Mbledhjes s dyt t KAKM (t mbajtur m 29 - 30
nntor t vitit 1943 n Jajce), me kt vendim KAKM prkatsisht e
shpalli krijimin e Shtetit t Maqedonis, Si njsi e barabart federale
e Jugosllavis Demokratike Federative. Me kt vendim parashihet
edhe formimi i Qeveris Popullore t shtetit t Maqedonis, si organ
ekzekutiv.
b) Deklarata e KAKM - s pr t drejtat themelore t qytetarve
t Maqedonis demokratike
c) Vendimi i KAKM - s pr caktimin e gjuhs maqedonase si
gjuh zyrtare n Shtetin e Maqedonis
d) Vendimi i KAKM - s pr shpalljen e Ilindenit - 2 gushtit - pr
fest popullore dhe shtetrore e Shtetit t Maqedonis.
Vendimet dhe dokumentet politike t miratuara n KAKM, veanrisht
u involvuan n Manifestin e popujve t Maqedonis nga mbledhja e
par e KAKM. Ajo sht, pikrisht proklamat pr lirimin kombtar
t popujve t Maqedonis dhe pr krijimin e shtetit t Maqedonis.
Me shprbrjen e Federats Jugosllave, Maqedonia e lloi
procesin e mvetsis s plot.
M 17 nntor t vitit 1991 u miratua Kushtetuta e Republiks
s Maqedonis. Ksaj Kushtetute i parapriu Deklarata pr pavarsin
e Republiks s Maqedonis, e miratuar nga Kuvendi i Republiks
s Maqedonis, m 25 janar t vitit 1991. N deklarat, ndr t
tjera, Maqedonia sht prkuzuar si shtet i pavarur, i cili n pajtim
me interesat e tij vendos n mnyr t pavarur pr marrdhniet
e tij t ardhshme me shtetet e popujve t tjer t Jugosllavis.
N referendumin e mbajtur m 8 shtator t vitit 1991, qytetart e
Republiks s Maqedonis me an t plebishit (referendumit), me
95.09 % (pr qind) votuan pr Maqedonin e mvetsishme dhe

34
Fillet e s drejts

t pavarur. (popullata shqiptare nuk mori pjes n kt referendum

dhe nuk prfshihet n prqindjen e siprprmendur). N baz t
rezultateve t referendumit, Kuvendi i Republiks s Maqedonis, n
mbledhjen e mbajtur m 17 shtator t vitit 1991, e miratoi Deklaratn e
pavarsis. (Deputett shqiptar po ashtu nuk e votuan kt deklarat
n Kuvend). Duke u thirrur n vullnetin e qytetarve t shprehur n
referendum, Deklarata shpreh se Republika e Maqedonis si shtet i
mvetsishm dhe i pavarur do tu prmbahet principeve trsisht t
pranuara n marrdhniet ndrkombtare, t prfshira n deklarata
dhe n dokumentet t tjera t OKB, Deklarata e Parisit e KEBS dhe ajo
do t jet baz pr aktivitetet e saja n marrdhniet ndrkombtare.
M 19 dhjetor 1991, Kuvendi i Republiks s Maqedonis
e miratoi Deklaratn pr njohjen ndrkombtare t Republiks s
Maqedonis si shtet i pavarur dhe mvetsishm. Kuvendi i 29 qershorit
1992 e votoi Vendimin pr pranimin e Republiks s Maqedonis
n OKB, si shtet i pavarur dhe mvetsishm. S shpejti, pas asaj,
kryetari i shtetit parashtroi aplikim formal pr njohjen e Republiks s
Maqedonis si antare e OKB. Republika e Maqedonis u pranua si
antare e OKB m 8 prill 1993.

? PYETJE:
1. Cilat akte jan miratuar n Mbledhjen e par t KAKM - s?
2. Pse sht e rndsishme mbledhja e par e KAKM - s?
3. Kur sht miratuar Kushtetuta e Republiks s Maqedonis?
4. far i parapriu miratimit t Kushtetuts s Republiks t
Maqedonis?

35
Fillet e s drejts

36
Fillet e s drejts

- PJESA E PAR -

SHTETI

37
Fillet e s drejts

38
Fillet e s drejts

TIPARET E SHTETIT
Qllimet:

Ti identikoj tiparet e shtetit;

Ta kuptoj rndsin e territorit si tipar i shtetit;
ta kuptoj popullsin si tipar i shtetit;
ta sqaroj pushtetin shtetror si tipar i shtetit;
ti identikoj dhe klasikoj grupet e veanta t organeve
shtetrore.

39
Fillet e s drejts

40
Fillet e s drejts

3.TIPARET E SHTETIT

3.1. NOCIONI PR TIPARET E SHTETIT

Me nocionin tiparet e shtetit nnkuptohen ato pjes prej t

cilave sht i prbr shteti. Ato jan territori, popullsia dhe pushti
shtetror. Kto tipare vetvetiu, t marura vemas, nuk e pasqyrojn
shtetin si dukuri shoqrore, por vetm s bashku si cilsi t tij
karakteristike, esenciale.
Kur e sqarojm nocionin shtet, elementet e tij prbrse i
quajm tipare, kurse jo elemente. Prdorimi i ktij nocioni sht me
qllim q t bjm nj dallim m kualitativ t tre tipareve t shtetit
dhe ta veojm pushtetin shtetror si tipar m i rndsishm i shtetit,
esencial vetm pr at. Ky dallim nuk do t mund t bhet nse nuk
e prdorim nocionin element pasi q me at do t jepnim rndsi t
njjt pr t gjith tre elementet.
Funksionimi i shtetit drejtprdrejt sht i lidhur me ekzistimin
e popullats mbi t ciln kryhet pushteti (pushteti shtetror) nga ana
e shtetit. Nga ana tjetr, q t funksionoj shteti, doemos t ekzistoj
edhe territori si krahin e caktuar hapsinore gjeograke, mbi t ciln
shtrihet pushteti publik dhe ku jeton popullata q e udhheq shteti.
Nga kjo rezulton se ekzistimi i shtetit n nj territor t caktuar n
t ciln jeton nj popullsi manifestohet prmes kryerjes s pushtetit
shtetror.
Nga e thna paraprakisht, pushteti shtetror e ka primatin
sa i prket territorit dhe popullsis pasi q ata mund t hasen edhe
n forma tjera t bashkimit, kurse pushteti shtetror sht tipar
ekskluzivisht i shtetit. Pushteti shtetror nuk haset te asnj organizim
tjetr, pr dallim nga popullsia dhe territori.

41
Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. Numroji tiparet e shtetit!
2. Cili sht tipari m i rndsishm i shtetit? Pse?

"DETYR:
1. Mendo vall a ekzistojn organizata shoqrore t ngjashme me
shtetin!

42
Fillet e s drejts

3.2. TERRITORI SI TIPAR I SHTETIT

Territori sht supozim natyror pr ekzistimin dhe pr

veprimin e shtetit. Ai n trsi sht hapsira n t ciln shteti e
ushtron pushtetin e tij dhe na tregon deri ku shtrihet pushteti shtetror
i shtetit dhe prej ku llon t veproj shteti tjetr.
Shteti sht organizim territorial pasi q pushteti i tij shtetror
sht i kufizuar vetm n territor t caktuar n t cilin jetojn numr i
caktuar i njerzve.
Shteti n pikpamje t territorit prkuzohet:
Brenda, n kujt e tij t ashtuquajtur njsi territoriale, si pr
shembull: komuna, krahina;
Jasht, ndaj shteteve fqinje - secili nga shtetet ka kuj sakt
t caktuar t cilat i ndajn njrin nga tjetri. N esenc, gjith
hapsira e toks sht e ndar ndrmjet shteteve, kshtu q
secila pik e hapsirs i takon shtetit t caktuar. Kujt q i
ndajn shtetet njri prej tjetrit mund t jen natyror (liqene.
dete, lumenj) dhe articial (shenja t gurit, ku t hekurt, objekte
lundruese).

Trsia e territorit shtetror ndaj territorit t shteteve tjera

ndahet n territor toksor ose kontinental, ujor ose ajror.

Territori toksor (kontinental)

e prfshin tokn n t ciln
shtrihet pushteti shtetror. Thell
teorikisht, territori shtetror
toksor ktiv, n form kubike,
prfshihet deri n qendrn e
toks. Praktikisht t gjitha pasurit
e minierave dhe pasurit tjera q
gjenden nn siprfaqen e toks i
takojn shtetit adekuat.

43
Fillet e s drejts

Territori ujor e prfshin at pjes

t siprfaqeve t lumit dhe t
liqeneve q rrjedhin ose jan n
prbrje t shtetit si dhe pjes
e hapsirave ujore (liqeneve
dhe lumenjve) nse ato jan n
linj kutare ndrmjet dy ose m
shum shteteve. (N Maqedoni
tre liqenet, i Ohrit, i Dojranit dhe
i Presps kuzohen me shtete
fqinje).
Sa i prket siprfaqeve t deteve dhe oqeaneve, pr shtete t
mvetsishme llogariten ujrat e brigjeve edhe at duke u nisur
nga pjesa m e derdhur pjes toksor (ishull dhe gadishull), pastaj
ndaj gjersi detar dhe oqeanike. Gjersia e ksaj hapsire sht e
rregulluar me normat e t drejts ndrkombtare.
Jasht ktij kuri, ujrat e deteve ose ujrave t oqeaneve
konsiderohen pr ujra t lir, t cilat nuk i prkasin territorit t asnj
shteti dhe jan t lira pr qasje pr t gjitha shtetet.
Territori ajror shtrihet n
korniza t shtylls ajrore q
llon prej kujve t jashtm t
shtetit dhe n lartsi vazhdon
deri n pafundsi. N esenc
hapsira ajrore shtrihet deri
aty ku shteti, me disponimin e
mjeteve teknike me ekasitet
mundet ta mbikqyr hapsirn
ajrore.
Rregull sht q shteti ta
mbikqyr, gjegjsisht t ket
pushtet mbi trsin e territorit t vet. Nga kjo rregull ekziston
prjashtim, kurse ai sht eksterritorialiteti. Eksterritorialiteti sht
kategori e t drejts ndrkombtare dhe bazohet n parimin e
reciprocitetit.

44
Fillet e s drejts

Eksterritorialiteti do t thot marrjen e pjess t territorit t nj

shteti nga jurisprudenca (kompetenca) e pushtetit shtetror t atij
shteti dhe n at pjes zbatohet e drejta e shtetit tjetr.
Shembull:
Ky sht rasti kur me ndrtesat e prfaqsive diplomatike, t ndrtuara
n territorin e shtetit tjetr, t cilat konsiderohen si pjes prbrse e
territorit t vendit q e prfaqsojn. N territorin ku shtrihen ambasadat
vlejn ligjet e vendit q e prfaqsojn, ndrsa jasht ambasads
vlejn ligjet e shtetit n t cilin ndodhen.

? PYETJE:
1. Pse sht i rndsishm territori i nj shteti?
2. Si kuzohet shteti?
3. ka prfshin territori shtetror?
4. ka prfshin territori ujor?
5. ka prfshin territori ajror?
6. far do t thot eksterritorialitet?

45
Fillet e s drejts

3.3. POPULLSIA SI TIPAR I SHTETIT

Tipari i dyt i shtetit sht popullsia.

Popullsia e nj shteti i prfshin njerzit q jetojn n territor t
caktuar shtetror.
Parashtrohet pyetja, far do t thot t jetohet n territor t
caktuar shtetror. Vall me at njerzit tojn t drejta t caktuara?
A duhet t bjn dika? A do t jen t mbrojtur? A kan t drejt
t punojn? A mund t krijojn familje? A mund t marrin pjes n
pushtet? A kan t drejt t shtpis? Prgjigjet e ktyre pyetjeve do
ti marrin nse e analizojm lidhjen q vendoset ndrmjet individit dhe
shtetit. Ajo lidhje quhet shtetsi.
Shtetsia sht raport juridik ndrmjet shtetit dhe individit
pjestar i shoqris t caktuar shtetrore nga e cila rezultojn
autorizime dhe obligime si pr shtetin, ashtu edhe pr individin.
Prderisa, prap, individi i cili si person (subjekt) hyn nj grshetim
specifik t autorizimeve dhe obligimeve me shtet t caktuar quhet
shtetas.
Shtetsia paraqet lidhje juridike e individit me shtet t caktuar.
Ajo sht mundsia e individit q ti knaq t gjitha drejtat civile,
politike, ekonomike dhe sociale t shtetit am. Por, nga kjo nuk
rezulton se nnshtetasi ka vetm drejta n shtetin e caktuat por dhe
detyr t plotsoj obligime ndaj shtetit. Nga ana tjetr edhe shteti ka
t drejta dhe obligime ndaj shtetasve t tij. Nuk ekziston ekuivalenc
ose barazi ndrmjet t drejtave dhe obligimeve t shtetasit dhe shtetit.
Shteti sht institucion tepr i fuqishm dhe ai cakton far krkon
nga individt dhe far ju ofron pr kundrvler.
Shtetsia nuk sht lidhje territoriale por lidhje personale
ndrmjet qytetarit dhe shtetit. Qytetari edhe kur kalon n territor tjetr
shtetror e mban shtetsin, q do t thot t drejtat dhe obligimet
ndrmjet qytetarit dhe shtetit nuk pushojn me qndrim n territor t
huaj.
Secili shtet vemas me rregullat e tij e rregullon marrjen dhe
ndrprerjen e shtetsis. Ekzistojn parimet (mnyrat) n vijim pr
timin e shtetsis:

46
Fillet e s drejts

) Parimi i lidhjes s gjakut ose prejardhjes, jus sanguinis.

Sipas ktij parimi fmija e merr shtetsin e prindrve t tij.
b) Parimi i territorit - me lindjen n territor t caktuar, jus soli.
Sipas ktij parimi fmia e merr shtetsin e vendit ku sht lindur.
c) Parimi i qndrimit t prhershm, lindjes, natyralizim,
jus domicile. Sipas ksaj mnyre shtetsia i jepet personit t caktuat
(i huaj) me vendim q e miraton organi kompetent shtetror pas
parashtrimit paraprak t krkess nga ai person.
Shtetsia mund t pushoj n mnyrat si vijon:
) me vdekjen e shtetasit - shtetsia sipas rregulls zgjat deri
n vdekjen e personit;
b) me dorheqje - mnyr e pushimit t shtetsis ku pas
parashtrimit t krkess t shtetasit q i plotson kushtet e caktuara,
organi kompetent miraton akt juridik me t cilin ndrpritet lidhja
shtetrore ndrmjet krkuesit dhe shtetit prkats;
c) me marrjen - marrja paraqet akt t njanshm t shtetit me
t cilin ndrpritet lidhja shtetrore me person t caktuar nse jan t
plotsuara kushtet e caktuara pr at. Shtete t caktuara e caktojn
marrjen e shtetsive t tyre si sanksion pr sjelljen e individit, e cila
sht vlersuar si e dmshme pr interesat nacionale t shtetit. Gjat
saj, marrja sht e mundshme vetm sa i prket personave t cilt
kan shtetsi tjetr, me ka prjashtohet mundsia nga paraqitja e
apatridve n baz t marrjes s shtetsis;
d) me dorheqje - dorheqja sht deklarat e njanshme e
dhn nga ana e shtetasit vendor i cili prve vullnetit duhet ti plotsoj
kushtet t parapara me ligj.

Pr shkak t mnyrave t ndryshme t marrjes dhe humbjes s

shtetsis, n secilin shtet vemas si e drejt e tij dallojm:
Apatrid (persona pa shtetsi),
Bipatrid (persona me dy shtetsi),
Polipatrid (persona q kan m shum se dy shtetsi).

N territorin e shtetit t caktuar mund t qndrojn edhe persona

q nuk kan shtetsi t tij. Ata persona quhen persona t huaj.

47
Fillet e s drejts

Kto persona gjithashtu kan autorizime dhe obligime ndaj

shtetit por n mas t kuzuar n krahasim me shtetasit e tij. Kshtu
pr shembull, t huajt nuk do ti gzojn t drejtat politike n at shtet.
Por nuk duhet t mungoj fakti se popullsin e shtetit t caktuar
e prbjn si shtetasit e atij shteti ashtu edhe personat e huaj, pasi
q pushteti publik i prfshin t gjith njerzit n territorin e shtetit t
caktuar.

? PYETJE:
1. ka prshin popullsia e nj shteti?
2. ka nnkuptohet me nocionin shtetsi?
3. ka nnkuptohet me nocionin shtetas?
4. far sht shtetsia?
5. Pse sht e nevojshme t posedohet shtetsi?
6. far do t thot shtetsia pr shtetin?
7. Numroji mnyrat pr marrjen e shtetsis?
8. Numroji mnyrat pr pushimin e shtetsis.
9. Kush jan t huajt?
10. Numro disa autorizime dhe obligime ndrmjet shtetasit dhe
shtetit.

" DETYR:
1. Mendo, cilat t drejta nuk i gzojn t huajt n Republikn e
Maqedonis, por i gzojn shtetasit e saj.

 PROJEKT:
1. Gjeji dispozitat pr marrjen dhe ndrprerjen e shtetsis n
Republikn e Maqedonis.

48
Fillet e s drejts

3.4. PUSHTETI SHTETROR SI TIPAR I SHTETIT

N jetn e prditshme ka numr t shumt t shembujve

pr pushtetin, si pushtet i prindrve, drejtorit, arsimtarit etj. T gjith
pushtetet e prmendura paraqesin raport t dy subjekteve nga t cilt
njri urdhron, kurse tjetri sht I detyruar ta dgjoj.
Pushteti shtetror si tipar m i rndsishm i shtetit paraqet
raport shoqror ndrmjet dy palve (subjekte t cilat gjendjen n
pozit t pabarabart) nga t cilat njra ka t drejt t urdhroj, kurse
tjera gjithmon sht n gjendje t nnshtruar dhe e obliguar t dgjoj
dhe ti kryej urdhrat.
Kshtu i prkuzuar pushteti shtetror me asgj nuk dallohet nga
tiparet tjera (pushtet i prindrve, drejtorit, arsimtarit t cilt njjt bazohen
n parimin urdhrim dhe nnshtrim). Prap se prap ekziston dallim
ndrmjet pushtetit n kuptim m t gjer t fjals dhe pushtetit shtetror.
Bartsit e pushtetit n kuptimin m t gjer t fjals nuk disponojn me
monopol t forcs zike, por detyrimin e bazojn me mjete tjera (morale,
edukuese, pedagogjike). Pushteti i vetm q disponon me detyrim zik,
gjegjsisht q ka monopol n prdorimin e forcs zike sht pushteti
shtetror. Kjo nuk do t thot se organizatat tjera, po edhe individi nuk
mund t ken mjete pr forc zike, pr shembull arm, por do t thot se
askush nuk disponon me mjete pr detyrim zik kundr vullnetit t popullit.
Ai cakton, kur, sa dhe kur bartsit tjer t pushtetit mund t prdorin dhun
zike. Fakti se pushteti mbshtetet n monopolin e detyrimit zik sjelle
deri t nocioni sovranitet i pushtetit (shtetror) publik.
Vet fjala sovran do t thot m i lart ose suprem. Pushteti
shtetror njkohsisht krijohet dhe zbatohet me nocionin sovranitet pasi
q ai e prcakton si t pavarur, t mvetsishm, m i lart gjegjsisht
i pakuzuar pr territor t caktuar shtetror. Sipas sovranitetit, pushteti
ngel si i vetmi n tr territorin e secilit shtet dhe shprehet prmes tre
tipareve t pushtetit (shtetror) publik n vijim, ato jan:
Pavarsia e pushtetit shtetror q shpreh se pushteti shtetror
sht i lir dhe i pavarur n miratimin e vendimeve dhe askush
nga jasht nuk ka t drejt t przihet n punt e brendshme t
shtetit. Por, fakti i ndikimeve t jashtme nuk sht n fuqin e

49
Fillet e s drejts

nj shteti. Ajo q mund t bj sht q n mnyra t pavarur t

vendos sa i prket przierjeve t ndikimeve t huaja.

Supremacioni shpreh se pushteti publik sht m i lart n

territorin e vet dhe nuk mund ti konkurrohet, gjegjsisht t
kontestohet. Ajo nuk do t thot se nuk mund t ekzistojn
edhe lloje t tjera t pushtetit dhe njkohsisht n at territor
(ata edhe ekzistojn), por m i lart sht pushteti shtetror.
Ai i miraton normat e rendit juridik, t cilat jan t detyrueshme
dhe vlejn pr t gjith subjektet, persona dhe organizata qe
ekzistojn n territorin e tij.

Pakuzimi juridik i pushtetit shtetror paraqet publikim i dy

tipareve paraprakisht t prmendura. Ai thekson se pushteti
shtetror mund t miratoj vendime t tilla, akte juridike, t cilat
doemos duhet t ekzekutohen.

Duke e pasur parasysh fuqin e pushtetit shtetror t rrnjzuar

n tiparet e tij na shpien n faktin se mund t abuzohet. Me qllim q
t parandalohet abuzimi i pushtetit shtetror nga ana e bartsve t tij,
shtetet bashkkohore kan vendosur konceptin e ndarjes s pushtetit
n ligjvns, ekzekutiv dhe gjyqsor, (SHIKO FOTO. 4).
Kjo ndarje bhet nprmes dy bazave, edhe at:
1. Ndarja e funksioneve n pushtetin shtetror n m shum organe;
2. Varsi e ndrsjell e organeve n realizimin e funksioneve t
tyre shtetrore, gjegjsisht vendosjen e raporteve t kontrollit t
ndrsjell.

? PYETJE:
1. ka nnkuptohet me nocionin pushteti shtetror?
2. Cili sht dallimi ndrmjet pushtetit shtetror dhe pushtetit n
kuptimin m t gjer t fjals?
3. Numroji tiparet e pushtetit shtetror.
4. Mendo n ciln mnyr ndarja e pushtetit do t kontribuoj pr
parandalimin e abuzimit t pushtetit.

50
Fillet e s drejts

PUSHTETI
LIGJVNS
(parlamenti,
kuvendi)

NDARJA E
PUSHTETIT
PUSHTETI PUSHTETI
EKZEKUTIV GJYQSOR
(qeveria, she (gjyqet)
i shtetit)

Foto. 4 Ndarja e pushtetit shtetror

51
Fillet e s drejts

3.5. ORGANIZIMI SHTETROR DHE LLOJET E ORGANEVE

SHTETRORE

Kuvendi, qeveria, ministrit, gjykatat, prokurori publik, kryetari,

avokati i popullit dhe tjer jan organe q ekzistojn n nj shtet dhe
secili nga ata sht kompetent6 pr kryerjen e detyrave t caktuara.
Organizimi shtetror karakterizohet me ekzistimin e organeve t shumta
dhe t llojllojshme t specializuara pr kryerjen e detyrave t ndryshme.

Lloje t organeve shtetrore

Organi shtetror sht pjes e organizimit shtetror, themelimi

dhe kompetenca e t cilit jan t caktuara me ligj dhe mund t miratoj
aktvendime relevante juridike n korniza t kompetencs s tij.
Organet shtetrore mund t ndahen n:
1. Organe t armatosura dhe civile (qytetare);
2. Organe vendimmarrse dhe ekzekutive;
3. Organe individuale dhe kolegjiale.

1. Organe shtetrore t armatosura dhe civile (qytetare)

Asnj shtet deri m sot nuk mund t ekzistoj pa ekzistuar kto dy

lloje t organeve.
Organet e armatosura jan ato organe q disponojn me mjete t
dhuns zike dhe numr t caktuar t personave t armatosur.
Paraqiten si:
a) Ushtarake;
b) Policore.

Organet ushtarake (ushtria) paraqiten si pjes e nj force mbrojtse

e cila ka pr qllim ta siguroj rendin dhe qetsin dhe ta mbroj integritetin
territorial t shtetit kur sulmohet nga jasht. Me prjashtim ushtria mund t
prdoret edhe. Kompetenc sht prmbledhje e autorizimeve pr kryerjen

6
Kompetenca sht prmbledhje e punve q i ka nja organ i caktuar. Pr
shembull Kuvendi sht kompetent pr miratimin e ligjeve.

52
Fillet e s drejts

e punve q i ka organi i caktuar. Pr shembull, Kuvendi sht kompetent

pr miratimin e ligjeve. Pr sigurimin e rendit dhe qetsis brenda dhe jasht
shtetit, pr shembull n fatkeqsi t mdha natyrore, kryengritje ose gjendje
revolucionare jo t qeta. Kjo m s shpeshti ndodh kur forcat policore nuk
jan t mjaftueshme ose nuk jan n gjendje t realizojn rend dhe qetsi.
Ato prgatiten vazhdimisht, kurse veprojn vetm kur shteti sht i rrezikuar
nga jasht, vetm n koh t lufts.
Policia si organ i armatosur ka pr detyr t kujdeset
pr mbajtjen e rendit publik dhe qetsis s shtetit.
Njkohsisht sht ekzekutori m i drejtprdrejt
i dhuns zike i organizuar n mnyr juridike.
Ajo prdoret pr mbrojtjen e rendit, qetsis dhe
siguris s qytetarve n shtet dhe pr ndjekjen
dhe burgosjen e kryersve t veprave penale dhe kundrvajtjeve tjera.
Pr dallim nga organet e armatosura policia vepron do dit dhe sht
n rrjedha me qytetart. Policia pr kryerjen e veprimtaris s saj sht
e informuar dhe shrbehet me mjete materiale t detyrueshme dhe
institucione (arm, burgje dhe t ngjashme).
Organe civile ose qytetare -
jan ato organe t cilat nuk
disponojn me mjete t dhuns
zike por miratojn akte t
ndryshme. Shembull: kuvendi,
gjykatat, qeveria, ministrit.

2. Organe vendimmarrse dhe organe ekzekutive

Parimi hierarki dhe subrogimi sht parim baz mbi t cilin

do t bazohet organizimi shtetror. Nga ky parim rezulton se radhitja
e organeve shtetrore sht n organe m t larta dhe m t ulta,
gjegjsisht n organe vendimmarrse dhe organe q ekzekutojn
aktvendimet e miratuara. A do t jet organ q vendos ose ekzekuton
varet nga vendi q e merr organi n hierarkin e organizimit shtetror.
Gjithmon organi m i lart ka t drejt t vendos dhe ti urdhroj organit
m t ult i cili doemos duhet ti kryej obligimet e dhna. Hierarkia organet

53
Fillet e s drejts

shtetrore i ve n varsi t drejtprdrejt dhe nnshtrim. N veprimin e

tij organi m i ult n mnyr juridike (n miratimin e akteve t tij) sht i
nnshtruar dhe i varur prej organit shtetror m t lart, gjegjsisht akti i
tij sht i varur nga akti i organit me t lart. Organi m lart i vendosur n
shtetin bashkkohor sht kuvendi.
Shembull pr paraqitjen hierarkike t gjykatave n Republikn e
Maqedonis. Shiko foto. 5)

Ndarja e gjykatave

Gjykata supreme

Gjykatat e apelit

Gjykatat themelore

Foto. 5 paraqitja hierarkike e gjykatave

3. Organe individuale dhe organe kolegjiale

Ndarja e organeve shtetrore n individuale dhe kolegjiale bhet

sipas asaj vall n emr t organit vendosin nj ose m shum persona.
Individuale jan organe ku nj person n mnyr t mvetsishme
vendos n emr t organit n krye t s cilit ai gjendet, p.sh. (she i shtetit)
Organi kolegjial sht organ
i cili punon vetm me pjesmarrje
t numrit m t madh t personave
(antar t atij trupi) dhe vendimet
e tij i miraton n mnyr kolegjiale.
Shembull, (kuvendi, qeveria, kshilli
gjyqsor, komisionet). Puna e ktyre
organeve jashtzakonisht varet nga
nocioni kuorum (shumic).

54
Fillet e s drejts

shtja e shumics parashtrohet jo vetm n lidhje me llimin

q n mnyr ligjor t funksionoj (veproj) nj trup kolegjial por edhe
n lidhje me mundsin ai trup t miratoj vendime dhe aktvendime.
Me kuorum ose shumic nnkuptohet numri minimal i
antarve t trupit kolegjial qe duhet t merr pjes n punn e tij
dhe njkohsisht t prononcohen PRO q vendimi t konsiderohet i
miratuar.
N drejtsi dallohen dy lloje t kuorumit:
a) shumic e zakont (thjesht);
b) shumic e kualikuar.

a) Pr shumicn t zakont (thjesht), bhet fjal kur

krkohet prezenc e m s paku gjysma plus nj nga antart e trupit
kolegjial q t mund ai t lloj t punoj dhe t mnyr t plotfuqishme
t miratoj vendime. Shumica e thjesht paraqitet n lloje:
Shumic relative - duhet t ken votuar m se paku
gjysma + 1 nga antart e pranishm t trupit kolektiv.
Shumic absolute - duhet t ken votuar gjysma + 1
nga gjith numri (i prgjithshm) i antarve t trupit
kolegjial.
b) Shumica e kualikuar - kur pr miratimin e vendimit sht
parapar t jen prezent dhe t votojn m s paku 2/3 ose nga
numri i prgjithshm i antarve t trupit kolegjial.
Shembull:
Kuvendi i Republiks s Maqedonis ka gjithsej 120 antar. Q t
mund Kuvendi ta lloj punn e tij, duhet n seanc t jen prezent
m s paku 61 antar. Nse mundet ligji t miratohet me shumic t
thjesht relative, pr at duhet t votoj 31 deputet.
Nse, duhet t miratohet me shumic t thjesht absolute, do t thot
se PRO duhet t prononcohen t gjith t pranishmit, gjegjsisht m
s paku61 deputet. N rast t shumics s kualikuar, pozitivisht (pro)
duhet t prononcohen 81 deputet.
Vet votimi shfaqet n tri mundsi, gjegjsisht mnyra n t cilat
antart e trupit mund t votojn, edhe at:

55
Fillet e s drejts

PRO
KUNDR
T PRMBAJTUR

N Republikn e Maqedonis pr ligje t caktuara ekziston

shumic e veant e cila quhet shumica e Badenterit ose shumic e
dysht.
* Vendimet t cilat miratohen me shumicn e votave, gjat s cils sht
e nevojshme t prononcohen edhe shumica e deputetve q i prkasin
bashksive t cilat nuk jan shumic n Republikn e Maqedonis.
Pr shembull, q t konsiderohet se ligji pr vetqeverisjen lokale
sht miratuar duhet t votojn m s paku 81 deputet, ndr t cilt
sht e domosdoshme q t ket m s paku nj gjysm nga numri i
prgjithshm i deputetve nga bashksit t cilat nuk jan shumic n
R.e Maqedonis. Kjo do t thot q nse Kuvendi ka 20 deputet t
till (Shqiptar, Serb, Vlleh, Turq etj.), m s paku 10 prej tyre duhet t
prononcohen pozitivisht q ligji t konsiderohet i miratuar.

? PYETJE:
1. Cila sht detyra themelore e policis dhe cila e ushtris?
2. Si quhet parimi themelor mbi t cilin bazohet organizimi shtetror?
3. Nga ka varet se organi do t jet organ vendimmarrs ose
ekzekutiv?
4. N ciln baz sht br ndarja e organeve n kolegjiale dhe
individuale?
5. sht kuorumi?
6. Sa lloje t kuorumit njeh?

" DETYR:
1. Mendo far do t kishte ndodhur kur tr pushtetin n shtet do
ta kishin organet e armatosura.
2. Tregoi prparsit dhe mangsit (ant negative) e miratimit t
vendimeve n organe individuale dhe kolegjiale.
3. Llogarit shumic relative dhe absolute pr miratimin e vendimeve
n klasn tnde.

56
Fillet e s drejts

FORMAT E QEVERISJES
Qllimet:

Ti dalloj format e qeverisjes;

a kuptoj rolin e shet t shtetit;
Ti njeh dallimet ndrmjet monarkis dhe republiks.

57
Fillet e s drejts

58
Fillet e s drejts

4. FORMAT E QEVERISJES
(TRAJTAT E SUNDIMIT)
4.1. SHEFI I SHTETIT

Forma e qeverisjes (trajta e sundimit)caktohet sipas mnyrs

n t ciln kryetari i shtetit vjen n funksion.
Shefi i shtetit sht individ ose organ q e prfaqson shtetin
n vend dhe jasht vendit.
Pozita e shet t shtetit varet nga m shum faktor.
Dallimi themelor q mund t bhet ndrmjet asaj q quhet
shef i shtetit n vende t ndryshme rezulton nga ajo se shteti a sht
rregulluar si monarki ose si republik. Nga ktu she i shtetit n monarki
paraqet nj person monark i cili n pushtet vjen nprmjet rrugs s
trashgimis. N republik she i shtetit vjen n pushtet nprmjet
zgjedhjeve dhe quhet kryetar. Nuk sht prjashtuar mundsia n
republik kryetari i shtetit t jet organ kolektiv (kolegjial) i quajtur
presidium ose kryesi.
Kryetari i shtetit ka kompetenca t shumta, t cilat nga vet
prkuzimi mund ti ndajm si kompetenca t planit t brendshm
dhe t jashtm. Prap s prap shteti varsisht nga rregullimi i cakton
edhe kompetencat e kryetarit t shtetit n shtet. Si autorizime m t
rndsishme t kryetarit t shtetit n plan t brendshm jan:
1. t bj shpalljen e ligjeve7
2. ta jep mandatin pr formimin e qeveris;
3. t emroj ose t merr pjes n emrimin e funksionarve t lart
shtetror
4. ti udhheq forcat e armatosura;
5. t ndaj mirnjohje;
6. t bj falje.
Autorizime m t rndsishme t kryetarit t shtetit n plan t jashtm
jan:
1. ta prezantoj shtetin n marrdhniet ndrkombtare;

7
Kuvendi si organ ligjvns i miraton ligjet, t cilat , para se t publikohen n
Gazetn Zyrtare shpallen me dekret nga ana e kryetarit t shtetit

59
Fillet e s drejts

2. t lidh marrveshje ndrkombtare;

3. t merr pjes n krijimin dhe zbatimin e politiks s jashtme;
4. t emroj ambasador dhe prfaqsues tjer jasht vendit;
5. ti pranoj letrat akredituese t diplomatve t jashtm.

? PYETJE:
1. Prkuzoje nocionin kryetar i shtetit.
2. Si ndahen shtetet sipas forms s qeverisjes?
3. Numro disa autorizime t kryetarit t shtetit.
4. Si mund t jet kryetari i shtetit sipas mnyrs s organizimit?

 PROJEKT:
1. Shkruaj ese n tem Pozita e kryetarit t shtetit n Republikn
e Maqedonis.

60
Fillet e s drejts

4.2. MONARKIA

Karakteristika themelore e monarkis sht trashgimi i funksionit

shef i shtetit. She i shtetit n monarki mund t quhet me emra t ndryshm
edhe at mbret, perandor, sulltan, faraon, shah etj.
Por edhe krahas titujve t ndryshm e prbashkt pr t gjith
monarkit sht se monarku e trashgon titullin. Ai gjithmon sht
nj person, individ prej edhe ku rrjedh vet fjala monarki monos -
pushteti i nj personi.
Sipas rregulls monarku qeveris derisa sht gjall, funksioni i tij sht i
pandryshueshm. Monarku ka privilegje t caktuara t cilat rezultojn nga
personaliteti i tij dhe pozita (statusi) sipas t cilit dallohet prej qytetarve tjer.
N t kaluarn monarkit kan qen absolutiste, gjegjsisht gjith
qeverisja ka qen n duart e monarkut dhe nuk ka ekzistuar akt me t
cilin do t ishte kuzuar. Sunduesi absolut njkohsisht ka qen kryetar
I shtetit dhe qeveris, kurse qeverisja (sundimi) e tij nuk ka qen nn
asnj kontroll. P.sh.;Franca n kohn Luigjit XIV8. Deri n shekullin XVII
monarkit kan qen form e zakont e sundimit n gjith botn. Kulmin
e saj e ka arritur n shekullin XIV dhe XV kur mbreti dhe mbretresha, me
t drejtn e trashgimis kan qeverisur n Evrop.
Monarkit e sotshme jan konstitucionale
(kushtetuese). Kjo do t thot se kan kushtetut
q e kuzon pushtetin e monarkut. Monarku me
trashgimi edhe m tutje sht kryetar i shtetit,
por pushteti sht n duart e organit t zgjedhur
(si sht parlamenti). Shembull pr monarkit e
sotshme jan Britania e Madhe, Holanda, Belgjika,
Suedia, Norvegjia, Japonia etj. N m shum se
nj prej tyre roli i monarkut sht simbolik, m
shum reprezentative (ceremoniale).8

8
Enciklopedia Historia, Mladinska kniga Shkup, 2009 fq. 279, "Shteti, ai jam un"-
Luj XVI n mnyr t hapur e ka shprehur besimin e tij t thell se posedon Rregull
hyjnore ose detyre t dhn nga Zoti q t sundoj me Francn si Monark- absolut
i cili pr kshill nuk do ti drejtohet as parlamentit as Ministrave as snikve m me
dinjitet.

61
Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. sht monarkia?
2. Cili sht tipari kryesor i monarkis?
3. Cili sht roli i monarkut n monarkit bashkkohore?

62
Fillet e s drejts

4.3. REPUBLIKA

Nocioni republik vjen nga fjala latine res publica q do t thot

pun publike ose e mir e prgjithshme. M shum shtete sot jan
republik sipas forms s qeverisjes.
Ato q jan karakteristik e republikave jan zgjedhja,
prgjegjsia dhe lloji i vllimit t kompetencs t kryetarit t shtetit.
a) Zgjedhja - kryetari i republiks, qoft individ ose trup kolegjial
(kolektiv), zgjidhet pr koh t caktuar (mandat). Zgjedhjen mund ta
kryej populli me votim t prgjithshm, trupi ligjvns ose trupi special
i konstituuar vetm pr at rast.
b) Prgjegjsia - kryetari i shtetit prgjigjet n mnyr politike
dhe penale. Ajo do t thot se kryetari i shtetit nuk ka fuqi absolute
dhe t pakushme pasi q ai prgjigjet pr mnyrn e kryerjes s
funksionit dhe pr politikn q e zbaton.
Kryetari prgjigjet edhe n mnyr penale. Ka obligim edhe ai ti
respektoj rregullat ligjore n shtet. Nse bn ndonj vepr penale,
privilegj i vetm sa i prket prgjegjsis sht qasja e veprave pr t
cilat do t prgjigjet, do ti gjykoj organ i posam dhe n procedur t
posame. Kryetari i shtetit mund t ndrrohet edhe para prfundimit
t mandatit.
c) Lloji dhe vllimi i kompetencave - kryetari ka kompetencat
e tij t cilat jan paraprakisht t parapara dhe t kuzuara me
kushtetutn dhe ligjet.
Sipas mnyrs s zgjedhjes s kryetarit dhe vllimit t
autorizimeve t tij, republika mund t ndahet n: presidenciale,
parlamentare dhe kuvendore.
a) Presidenciale - n republikn presidenciale kryetari i shtetit
ka funksion t prforcuar ekzekutiv. Ajo rezulton nga fakti q kryetari
i republiks sht edhe kryetar i qeveris. Ai I zgjedh ministrat dhe
ato prgjigjen para tij pr mnyrn e kryerjes s funksionit t tyre. N
funksion vijn prmes zgjedhjeve t drejtprdrejta nga ana e popullit
ose populli zgjedh trup (elektor) q e zgjedh kryetarin, si sht rasti
n SHBA. Pushtetin ligjvns e kryen parlamenti. Sa ju prket ligjeve
t miratuara kryetari ka t drejtn e vetos9 suspenzive. Shembull pr
lloj t ktill t republiks jan SHBA - at.

63
Fillet e s drejts

b) Parlamentare - n republikn parlamentare kryetari ka

funksion m t ult ekzekutiv. Ai sht e kushtzuar prej mnyrs
t zgjedhjes s tij. Kryetari I republiks sht I zgjedhur nga ana e
parlamentit I cili m tutje ia jep mandatin pr formimin e qeveris
prfaqsuesit t saj partie ose grupe t m shum partive (si parti
koalicioni) e t cilat kan tuar shumicn e votave n zgjedhje edhe
jan t prfaqsuar m numr m t madh t deputetve. Qeveria
pr punn e saj jep llogari para parlamentit, kurse jo para kryetarit.
Qeveria ngel n pozitn e saj deri sa e gzon prkrahjen e shumics
n parlament. Shembull pr republik t ktill sht Gjermania.
c) Kuvendore - n republikn kuvendore kryetari i republiks
ka fuqi m t vogl ekzekutive. Kuvendi sht organ m i lart qendror
i pushtetit shtetror dhe ka rol miratues n udhheqjen e politiks.
Qeveria sht rreptsisht e obliguar q t prmbahet ndaj kaheve
t dhna nga parlamenti. Funksionin kryetar i shtetit e kryen nj
nga ministrat e qeveris i cili funksionin e tij e kryen paralelisht me
funksionin e tij t ministrit.
Shembull pr republik kuvendore sht Zvicra.

? PYETJE:
1. sht republika?
2. Cili sht tipari themelor i republiks?
3. Numroi llojet e republiks dhe sqaroi karakteristikat e tyre.

"DETYR:
1. Mendo, n cilin lloj t republiks bn pjes Republika e
Maqedonis.

 PROJEKT:
1. Shkruaj ese me tem: Shtetet dhe format e tyre t qeverisjes
dhe bni dallimet mes dy prej tyre.

9
Kryetari mund t ve veto me ka do ta anuloj miratimin e ligjit.

64
Fillet e s drejts

FORMAT E REGJIMIT POLITIK

Qllimet:

ta kuptoj nocionin regjim politik;

ti dalloj llojet e regjimit politik;
ta vrej dallimin ndrmjet autokracis dhe demokracis;
t toj njohuri pr demokracin;
ti dalloj llojet e demokracis;
ta sheh rndsin e referendumit si form e demokracis s
drejtprdrejt.

65
Fillet e s drejts

66
Fillet e s drejts

5. FORMAT E SISTEMIT POLITIK

5.1. NOCIONI DHE LLOJET E SISTEMIT POLITIK (REGJIMI)

Me nocionin sistem politik (regjim) nnkuptohet mnyra sipas t

cils sht organizuar pushteti m i lart i shtetit, gjegjsisht e cakton
raportin ndrmjet aparatit shtetror dhe popullit.
Regjimi politik na jep prgjigje t pyetjes kush sht barts i
pushtetit sovran n shtet, populli ose dikush tjetr, shumica ose pakica.
N shkencn e prgjithshme itet pr tre lloje t regjimeve, edhe at:
a) Demokratik - sht regjim politik n t cilin pushteti i
takon popullit. Populli merr pjes n vendosjen e punve shtetrore.
Respektohen dhe garantohen t drejtat e njeriut. T gjith jan t
barabart para ligjit. Pushteti realizohet n emr t popullit dhe n
interes t shumics s popullit.
b) Autokratik - pushteti i ktij lloji t regjimit politik i takon nj
personi ose nj grupi t vogl t njerzve t cilt kan pushtet t
pakuzuar.
c) Totalitar - n kt regjim politik nuk pranohet ose n mnyr
t dukshme kuzohen t drejtat dhe lirit e personit. E gjith jeta
shoqrore sht nn mbikqyrje t rrept dhe t trsishme. Aparati
shtetror e kontrollon dhe e kahzon tr jetn publike dhe kulturore,
aktivitetet ekonomike dhe politike, parandalon dolloj iniciativa private,
e ngulfat lirin e fjals s lir dhe vendos diktatur. Udhheqsit kan
pushtet t plot n shoqri, ndaj mendimit t njerzve.
Derisa regjimi demokratik sht cilsor pr shtetet me tradit t
gjat demokratike, regjimi politik autokratik dhe totalitar pr shkak t
tipareve t tij thjeshte nuk mund t quhen jodemokratike, gjegjsisht
absolutiste.

67
Fillet e s drejts

5.2. REGJIME JODEMOKRATIKE POLITIKE

Regjimet jodemokratike parlamentare paraqiten n forma t

ndryshme. Karakteristik e prbashkt pr t gjith sht q pushtetin
m s shpeshti e ka pakica, edhe at sipas rregulls nj rreth i
individve, por edhe nj person i vetm. Nuk njihen ose n mnyr
t dukshme kuzohen t drejtat dhe lirit e personit. M s shpeshti
prdoren mjete jopolitike pr realizimin e pushtetit.

Lloje t regjimeve jodemokratike politike

N grupin e regjimeve jodemokratik (absolutiste) politike

numrohen10: (shiko foto.6)
Autokracia
Despotizmi
Tirania
Diktatura
Aristokracia
Oligarkia

Autokracia - si nocion rrjedh nga fjalt e vjetra greke autis,

q do t thot vet dhe krateo, q do t thot sundon. N gjuh t
popullit thn, sundimi i individit. N regjimin autokrat tr pushteti
sht n duart e autokratit i cili si individ ka pushtet absolutist dhe t
pakuzuar. N shtetin e till aristokrati sundon sipas bindjes s vet
personale, ashtu si i prshtatet atij, q ta ruaj dhe ta zgjeroj pushtetin
e tij.
Despotizmi - sht nocion pr rregullim politik n t cilin nj
pjes, n m shum njerz ka pushtet absolut dhe t pakuzuar,
kurse gjith t tjert jan nnshtruar dhe nuk kan kurfar t drejta,
gjegjsisht konsiderohen pr rob t tyre. Ajo q sht karakteristik
e ktij sistemi sht pushtet i plot dhe kontroll e despotit sa i prket
prons, jets, por edhe mendimit t t nnshtruarve. Gjithashtu tipar

10
Petrovski, D. Demokracia dhe arsimi civil, fq. 23-29

68
Fillet e s drejts

i ktij sistemi sht q nuk lejon zhvillim t lmive (zejtar, tregtar),

pasi q me at do t krijohet fuqi konkurrente ekonomike. Pr at, n
kt regjim politik sht prforcuar lmi ushtarak, i cili i ka ndihmuar
despotit n prforcimin e pushtetit.
Tirania - sht regjim politik n t cilin arrihet n pushtet me
dhun dhe n form joligjore. Tirania sht shum e ngjashme me
despotizmin pasi q edhe t njri edhe te lloji tjetr i regjimit politik,
sundimi bazohet n dhun, mnyr jopolitike e qeverisjes, frik e
prhershme, zbatim i terrorit dhe dnime t ashpra. Nikolla Makiaveli
n veprn e tij Sunduesi, e shkruar n vitin 1513 nj mnyr t veant
e paraqet tiranin. Sipas ksaj vepre sunduesi11 sht i obliguar n
do koh t bj pun t kqija me qllim q ta bashkoj shtetin dhe t
gjitha mjetet pr mbrojtjen e tij.
Diktatura - paraqet regjim politik, i cili m s shpeshti lidhet
me pushtet t nj individi ose grupit t personave t cilt n pushet
vijn me an t grusht shtetit. N teori njihen dy forma t diktaturs,
edhe at:
Cezarizm dhe bonapartizm - kjo periudh dekorohet me
rol t imponuar t udhheqjes nga ana e Gaj Julij Cezarit n
Rom dhe Napoleon Bonaparts n Franc. Pikrisht, ky
sht sistem me pushtet t theksuar t diktatorit. Ai edhe
krahas tentimeve prmes deklarats plebiscitare t popullit
q ti jep pushteti form demokratike, prap se prap ai
bazohet n e mosekzistimin e instrumenteve t mjaftueshm
politik me t cilat do t ishte kuzuar pushteti i sunduesit t
cilat i krijon sunduesi prmes fuqis dhe terrorit.
Diktatur totalitare - ky sht regjim politik me t cilin
shoqria sht n mbikqyrje t plot, kontroll dhe
nnshtrim t shtetit. Fashizmi, narcizmi dhe stalinizmi jan
shembuj pr diktatur totalitare.

11
Makijaveli, N. Sunduesi, "N procedurat e t gjith njerzve, kurse posarisht
t"sunduesve kundr t cilve nuk mund t veprohet sipas gjyqit, shihet qllimi.
Pra, Sunduesi le t mundohet t toj dhe ta ruaj shtetin, mjetet gjithmon do t
konsiderohen t ndershme dhe gjithkush do ti lavdroj..."

69
Fillet e s drejts

Aristokracia - si regjim politik shpreh pushtet i t snikruarve,

gjegjsisht pushtet i personave t cilt jan konsideruar t snikruar,
prej personave t tjer. Kjo snikri zakonisht sht sipas gjakut -
gjaku blu. Kjo form e sundimit shum rrall paraqitet e pavarur dhe
m s shpeshti sht e prfshir n t gjitha llojet e monarkive.
Oligarkia - sht sistem i ngjashm politik si edhe aristokracia.
Dallimi sht n at q grupi i vogl q gjendet te aristokracia jan nj
numr i vogl t cilt jan m t mir dhe m t menur, gjegjsisht
bujaria, kurse te oligarkia ajo sht pakica e cila sht e pasur.

REGJIME JODEMOKRATIKE

AUTOKRACIA

DESPOTIZMI

TIRANIA

DIKTATURA

ARISTOKRACIA

OLIGARKIA

Foto. 6 Regjime jodemokratike politike

? PYETJE:
1. Prkuzoje nocionin sistem politik (regjim).
2. far lloje t sistemeve politike (regjime) ekzistojn?
3. Cilat jan tiparet e regjimeve jodemokratike politike?
4. Numroi regjimet jodemokratike politike.
5. A mund t realizohen t drejtat e njeriut n regjim jodemokratik?

70
Fillet e s drejts

5.3. REGJIME DEMORATIKE POLITKE

Nocioni demokraci vjen nga fjalt greke - demos - popull dhe

krateon - sundim, q drejtprdrejt e prkthyer do t thot sundim
popullit.
Demokracia sht sistem i organizuar i fuqis. Pushteti n
demokraci e ton fuqin e tij nga mandati q ua japin qytetart.
Ekzistojn dy lloje t demokracis:
a) e trthort ose ndryshe thn demokraci prfaqsuese.
Kjo sht lloj i demokracis n t ciln qytetart zgjedhin prfaqsues
t tyre, t cilt n emr t popullit miratojn vendime politike.
b) demokraci e drejtprdrejt. Te ky lloj i demokracis vet
populli drejtprdrejt e realizon pushtetin. Gjat realizimit t pushtetit
nuk ekzistojn organe posarisht t zgjedhura dhe prfaqsues t
popullit, por populli vet vendos dhe voton pr propozimet politike.

Pr demokracin kan thn:

FRYMA E DEMOKRACIS NUK MUND T IMPONOHET

NGA JASHT. AJO DOEMOS T RRITET NGA BRENDIA E
POPULLIT
Mahatma
Gandi
DEMOKRACIA SHT SUNDIM I POPULLIT, ME POPULLIN
DHE PR POPULLIN
Abraham
Linkolln
DEMOKRACIA SHT PROCES I CILI GARANTON SE ME N
NUK DO T SUNDOJN M MIR S SA MRITOJM
Xhorxh Bernar
Sho
DEMOKRACIA NUK VRAPON, POR SIGURT ARRIN DERI TE
QLLIMI Gte

71
Fillet e s drejts

5.3.1 DEMOKRACIA E TRTHORT (PRFAQSUESE)

Pr k votoj?
Demokracia e trthort
(prfaqsuese) paraqet
realizim t pushtetit prmes
prfaqsuesve t zgjedhur nga
populli.
T zgjedhurit e popullit
zgjidhen pr trupin m t lart
prfaqsues n pushtetin
e shtetit dhe zgjidhen pr
periudh t caktuar kohore ose
t ashtuquajturin mandate.
Ekzistojn dy lloje t mandatit:
a) prfaqsues - te mandati prfaqsues, prfaqsuesit nuk
prgjigjen pr punn e tyre para zgjedhsve gjat kohzgjatjes s
periudhs pr t ciln jan zgjedhur. Ata nuk mund t revokohen para
prfundimit t mandatit pr t cilin jan zgjedhur. 12
b) imperativ - te mandati imperativ gjendja sht e kundrt.
Prfaqsuesit prgjigjen pr punn e tyre para zgjedhsve pr gjith
kohn derisa ju zgjat mandati dhe mund t revokohen n secilin
moment gjat mandatit.

Demokracia ndikimin e saj direkt e merr prmes institucioneve

themelore t demokracis prfaqsuese, kurse ato jan:
a) Zgjedhje t lira,
b) Trup prfaqsues (parlament, kuvend, kongres)

Njerzit m s shpeshti votojn q t zgjedhin prfaqsues n

pushtet. N demokracin prfaqsuese populli nuk e kryen pushtetin,
por vendos, cakton se kush do ta kryej pushtetin. Q ti zgjedh populli

12
Kushtetuta e Republiks s Maqedonis neni 62 paragra 3,4- Deputeti i
prfaqson qytetart dhe n Kuvend vendos sipas bindjes s tij, Deputeti nuk
mund t revokohet

72
Fillet e s drejts

personat q do ta prfaqsojn, organizohen zgjedhje. Zgjedhjet e lira

jan shtyll themelore e demokracis.

Sot, n numr m t madh t vendeve n bot zgjedhjet

mbahen me respektimin e parimit vler e njjt e vots t t gjith
votuesve dhe me votim t fsheht dhe t drejtprdrejt.
E drejta e vots mund t jet:
a) E drejt aktive e vots - paraqet t drejt t votosh dhe t
zgjedhsh dik. M s shpeshti tohet me mbushjen e 18 - t vjetve.
b) E drejt pasive e vots - paraqet t drejt t jesh i zgjedhur
pr prfaqsues. Kjo e drejt e vots tohet n vitet m t vona,
varsisht nga ajo se pr far funksioni sht zgjedhur qytetari.
Zgjedhjet mund t realizohen n sistemet zgjedhore n vijim:
1. Sistemi i shumics (mazhoritar) - ky sistem sht m i
thjesht pasi q ton kandidati q do t toj numr m t
madh t votave krahasuar me kandidat tjer. Votuesi n
etvotim duhet ta rrethoj zgjedhjen e tij pr kandidat dhe ta
v n kutin zgjedhore.
2. Sistemi i prfaqsimit proporcional - n kt sistem
secila parti politike ton vende deputetsh n parlament
proporcionalisht me numrin e votave q i ka tuar partia n
zgjedhje. Ky sistem n teori sht I njohur edhe si sistem
Listave partiake, pasi q qytetart votojn pr parti politike
dhe pr listat e tyre t kandidatve.
3. Sistem i kombinuar zgjedhor - sipas ktij sistemi nj pjes e
prfaqsuesve zgjidhen prmes sistemit t shumics, kurse
pjesa tjetr me sistemin proporcional.

73
Fillet e s drejts

Elektorati, ose gjith qytetart q kan t drejt vot mund

ta realizojn t drejtn e tyre t vots n zgjedhjet presidenciale,
parlamentare dhe lokale.

? PYETJE:
1. Prkuzoje nocionin demokraci.
2. far lloje t demokracis ekzistojn?
3. Ku qndron dallimi ndrmjet llojeve t demokracis?
4. Prkuzoje nocionin demokraci e trthort (prfaqsuese).
5. sht mandati?
6. far lloje t mandateve ekzistojn?
7. Cilat jan institucionet themelore t demokracis prfaqsuese?
8. Si mund t jet e drejta e vots?
9. Sqaroi llojet e sistemeve zgjedhore.
10. far zgjedhje mund t organizohen n nj shtet?

" DETYR:
1. 13 Shikoje listn dhe sipas mendimit tnd trego kush duhet dhe
kush nuk duhet t votoj. Pse?

a) meshkujt b) femrat c)kriminel t gjykuar c) persona m t rinj se

21 vjet d) personat mentalisht t rregulluar) personat analfabet f)
personat t punsuar n ARM g)personat e verbr h) personat me
arsim t lart

13
Msojm drejtsi, Fondacioni, Instituti shoqria e hapur, fq. 88, 89

74
Fillet e s drejts

5.3.2. DEMOKRACIA E DREJTPRDREJT

Me demokraci t drejtprdrejt nnkuptohet lloji i till i regjimit

politik n t cilin gjat realizimit t pushtetit nuk ekzistojn organe
posarisht t zgjedhura dhe prfaqsues t popullit, por populli vet
vendos.

Forma m t rndsishme t demokracis s drejtprdrejt jan:

a) Referendumi
b) Iniciativa qytetare
c) E drejta e vetos
d) E drejta e revokimit
e) Forma kuvendore e demokracis s drejtprdrejt

a) Referendumi - populli me votim t prgjithshm prononcohet se

sht PRO ose KUNDR mass q duhet t ndrmerret nga ana
e shtetit. Vendimet e miratuara n referendum jan t detyrueshme.

PO JO

Referendumi mund t jet:

Obligues (i detyrueshm) - ligji i miratuar, akti i prgjithshm, ose
vendimi detyrimisht vihen n referendum.
Shembull:
Sipas Kushtetuts s Republiks s Maqedonis doemos t shpallet
referendum pr ndryshimin e kujve shtetror, pr hyrjen ose daljen
nga lidhjet me shtete tjera dhe me krkes t 150.000 votuesve.

Fakultativ (i padetyrueshm) - kuvendi vendos vall shtjen e

kompetencs s tij do ta parashtroj n referendum ose jo.

75
Fillet e s drejts

b) Iniciativa qytetare - qytetart kan t drejt kushtetuese t

krkojn prej organeve t pushtetit shtetror t miratojn akt t ri juridik
ose t revidojn (ndryshojn) rregulla pozitive - juridike t caktuara.
Shembull:
Sipas Kushtetuts s R. s Maqedonis, qytetart mund t paraqiten
si iniciator pr miratimin e ligjit nse krkojn 10.000 votues (neni 71
I Kushtetuts s RM) ose mund t krkojn ndryshim t Kushtetuts
nse krkojn 150.000 votues (neni 130 I Kushtetuts s RM) ose t
krkojn realizim t referendumit n iniciativ t 150.000 votues (neni
73 i Kushtetuts s RM).
c) E drejta e vetos - fjala veto sht me origjin latine dhe do
t thot ndaloj. Zbatohet pas miratimit t aktit. Bhet fjal pr t drejt
t numrit t qytetarve paraprakisht t caktuar q t ken mundsi n
afat t caktuar t hedhin posht ligj t miratuar nga trupi prfaqsues
ose akt tjetr juridik t organit t shtetit.
Afr t drejts s vetos sht peticioni i cili paraqet t drejt e
qytetarve n form t shkruar t prononcohen pr krkes t caktuar
(t japin iniciativ, propozim ose kritik).
d) E drejta e revokimit - me kt t drejt qytetart munden
gjat kohzgjatjes s mandatit t prfaqsuesit t tyre tia marrin t
drejtn e dhn t prfaqsimit.
e) Kuvendit popullor apo tubimit si form e demokracis s
drejtprdrejt - kjo form e demokracis s drejtprdrejt prbhet
nga e drejta e t gjith qytetarve t nj bashksie t caktuat q kan
mbushur 18 vjet vet t vendosin pr shtje t interesit t tyre t
prbashkt, kurse sht me rndsi lokale. (p.sh: tubim i qytetarve
t njsive t vetqeverisjes lokale n R. e Maqedonis).

? PYETJE:
1. Si realizohet demokracia e drejtprdrejt?
2. Numroi format e demokracis s drejtprdrejt.
3. Sqaroje referendumin.
4. ka paraqet iniciativa qytetare?
5. ka do t thot e drejta e vetos si form e demokracis s
drejtprdrejt?

76
Fillet e s drejts

6. ka paraqet e drejta e revokimit?

7. Sqaroje Kuvendin popullor apo tubimin si form t demokracis
s drejtprdrejt.

"DETYR:
1. Mso sa referendume jan organizuar n nivel t Republiks s
Maqedonis deri tani dhe pr cilat shtje.
2. Organizo referendum n klasn tnde pr shtje e cila sht e
rndsishme pr klasn.

77
Fillet e s drejts

78
Fillet e s drejts

TRAJTA (FORMAT) E RREGULLIMIT

SHTETROR
Qllimet:

ti dalloj organe qendrore dhe joqendrore;

ta denoj nocionin rregullim i shtetit;
ti numroj format e rregullimit shtetror;
ta dalloj shtetin unitar dhe t prbr;
ti identikoj format e shtetit t prbr;
ta kuptoj formn e rregullimit shtetror t Republiks s
Maqedonis.

79
Fillet e s drejts

80
Fillet e s drejts

6. TRAJTA (FORMA) E RREGULLIMIT

SHTETROR

14
6.1. NOCIONI DHE LLOJET E RREGULLIMIT SHTETROR

Me nocionin rregullim shtetror nnkuptohet mnyra n

t ciln jan rregulluar raportet ndrmjet organeve qendrore dhe
joqendrore (lokale) t pushtetit n shtet.
Q t mund ta kuptojm denicionin e lartprmendur pr
nocionin e rregullimit shtetror sht e nevojshme q s pari t
bjm dallim ndrmjet organeve qendrore dhe joqendrore t
pushtetit.
Organet qendrore - jan ato pushteti i t cilave shtrihen n
tr territorin e shtetit. Shembull: kuvendi, qeveria, organet
m t larta gjyqsore, organe t administrats shtetrore.
Organe joqendrore (lokale) - jan ato pushteti i t cilave
shtrihet vetm n pjes t territorit shtetror. Shembull:
organe t komuns, kshilli komunal.
Si principe t cilat zbatohen pr rregullimin e raportit ndrmjet
organeve qendrore dhe joqendrore sht principi i centralizimit
q do t thot kryerje e t gjitha veprimtarive nga ana e organeve
m t larta administrative ose me varsi t plot nga ata dhe nn
kontrollin e tyre t plot, kurse principi i decentralizimit nnkupton
bartjen e autorizimeve me ligj nga organet qendrore n organet
lokale.

Sipas forms s rregullimit shtetror shtetet ndahen n:

a) shteti i thjesht (unitar)
b) shteti i prbr.

14
Bajallxhiev.D, Micajkov.M, Taskovska.D, Hyrje n drejtsi, fq 122, 123

81
Fillet e s drejts

6.2. SHTETI I THJESHT (UNITAR)

Shteti i thjesht unitar sht ai shtet n t cilin tr pushteti

sht n duart e organeve qendrore t cilat kan cilsi t organeve
sovrane n gjith territorin.
Ato jan prfaqsues t pushtetit n raportet e brendshme dhe
ndrkombtare.

Tipar i shtetit t thjesht (unitar):

Kushtetuta sht e vetme pr tr territorin e shtetit.
Organet qendrore jan barts t pushtetit ligjvns, ekzekutiv
dhe gjyqsor.
Politika e jashtme e shtetit sht e vetme dhe at e udhheqin
organet qendrore t pushtetit.
Ekziston sistem i vetm gjyqsor i cili bazohet n themele t
njjta dhe sht i vetmi n tr territorin e shtetit.
Forcat e vetme t armatosurat cilat jan nn komandn e
organeve qendrore shtetrore.
Nuk ekzistojn organe t dyshta shtetrore (kuvende, qeveri,
gjykata supreme dhe t ngjashme).
Nuk ekziston shtetsi e dysht.
Me qllim t funksionimit m t mir, shteti unitar sht i ndar
n njsi territoriale administrative15. Ata nuk posedojn sovranitet
shtetror dhe udhhiqen nga nj qendr t cils i nnshtrohen.
Organet joqendrore n esenc kan funksion ekzekutiv. Mirpo
nse shteti unitar sht rregulluar sipas principit t decentralizimit
t njsive t vetqeverisjes lokale, organet qendrore mund tju bartin
disa kompetencat. Me at, ato do t tojn mvetsi t caktuar, por jo
deri n nivel t autonomis s plot t ciln e kan organet qendrore
t pushtetit, por n nivel t kompetencs bartse. Ky nuk do t jet
rast t shtetet unitare, e cila sht e rregulluar n mnyr qendrore.

15
Njsi administrative territoriale n R. e Maqedonis jan komunat.

82
Fillet e s drejts

6.3. SHTETI I PRBR

N krahasim me shtetin unitar i cili nuk sht i prbr prej m

shum pjesve, shteti i prbr gjithmon sht i prbr prej m
shum pjesve dhe paraqitet n dy forma: federat dhe konfederat.

6.3.1. FEDERATA

Termi federat buron prej fjals latin foedus q do t thot

lidhje, marrveshje.
Nocioni federat shpreh lidhje t shteteve e cila krijohet n
baz vullnetare ndrmjet njsive federative q mund t paraqiten si
republika, krahina, provinca etj.
Shkaqet m t shpeshta pr rregullim federativ t nj shteti jan
nevojat etnike, t gjuhs, heterogenizmi religjioz, nevojat kulturore dhe
ekonomike.

Tipare t federats:
Me kushtetutn e shteteve t bashkuara jan t kuzuara
kompetencat dhe jan caktuar raportet ndrmjet njsive
federative.
Njsit federative mund t ken kushtetutn e tyre, e cila doemos
t jet n pajtim me kushtetutn e shteteve t bashkuara.
Ekzistojn organe t shteteve t bashkuara n t cilat njsit
federative sipas rregullave jan t prfaqsuara n mnyr
adekuate dhe t barabart.
Prbhet nga territori dhe popullsia e shteteve antare q e
prbjn federatn.
Organizim i dysht i pushtetit shtetror (i shteteve t bashkuara
dhe i njsis federative).
Legjislatur e dysht (e shteteve t bashkuara dhe e njsis
federative).
Ekziston shtetsi e dysht (e shteteve t bashkuara dhe e
njsis federative).
Ekziston valut e vetme.

83
Fillet e s drejts

Ku i vetm ndrkombtarisht i njohur. Ajo q sht e

rndsishme pr federatn sht lidhja e fort ndrmjet njsive
federative, q tregon se federata sht lidhje vshtir e shkputshme
ndrmjet njsive federative prej t cilave sht e prbr.Sot, ato jan
pr shembull SHBA, t cilat jan t prbra prej 50 shteteve, prej t
cilave secili ka qeveri te veant n krye me qeverin federative n
Uashington.

6.3.2. KONFEDERATA (bashkim i shteteve)

Konfederata paraqet bashkim t shteteve. Krijohet me

marrveshje dhe manifestohet prmes organeve t prbashkta t
krijuara n lidhje me nj qllim t marrveshjes sakt t prcaktuar.
N bashkimin konfederativ jan t bartura n kompetenc
vetm ato t drejta q n mnyr eksplicite jan t numruara n
marrveshjen e lidhur pr konfederat. T drejtn e shkputjes mund
ta realizoj secili shtet n seciln do koh dhe pr kt quhet lidhje e
lir pr dallim nga federata.

Tipare t konfederats:

Organ m i lart sht kuvendi konfederativ.

Secili shtet i konfederats ka tipare t tij si shtet dhe sht i
njohur ndrkombtarisht.
Nuk ka organe t prbashkta ligjvnse, ekzekutive dhe
gjyqsore.
Me qllim q vendimet t konsiderohen si t miratuara duhet
t votojn t gjith antart e trupit konfederativ, gjegjsisht
vendimet nuk mund t miratohen me shumic t votave.
Pr do shtje antaret vemas vendosin, q do t thot
vendimin e votuar t trupit konfederativ secila antare vemas
doemos ta ratikoj edhe n vendin e vet, prndryshe nuk do
t jet i vlefshm.
Nuk ekziston shtetsi e dysht.
Nuk ka ushtri t vetme dhe sistem buxhetor.

84
Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. Denoje nocionin rregullim shtetror.
2. Sqaroje dallimin ndrmjet organeve qendrore dhe joqendrore t
pushtetit.
3. Sqaroje principin e centralizmit dhe decentralizmit!
4. Si ndahen shtetet sipas forms s rregullimit shtetror?
5. sht shteti unitar?
6. Cilat jan tiparet e shtetit unitar?
7. Sqaroje dallimin ndrmjet federats dhe konfederats.

PROJEKT:
1. Shkruaj ese me tem: Rregullimi shtetror i Republiks s
Maqedonis.

85
Fillet e s drejts

86
Fillet e s drejts

- PJESA E DYT -

E DREJTA

87
Fillet e s drejts

88
Fillet e s drejts

NOCIONI I S DREJTS

Qllimet:

ta denoj dhe interpretoj nocionin drejtsi;

ta denoj nocionin norm shoqrore;
ti dalloj normat e shkruara prej t pashkruarave t sjelljes;
ta dalloj zakonin, moralin dhe normn juridike;
ti vrej normat morale n shoqri;
t sqaroj se si dnohet shkelja e normave zakonore, morale
dhe juridike.

89
Fillet e s drejts

90
Fillet e s drejts

7. NOCIONI I S DREJTS

7.1. NOCIONI PR NORMAT SHOQRORE

Njerzit pr nga natyra jan krijesa shoqrore t cilat gjithmon

jan bashkuar n grupe. Nevojn pr bashkim shumica e kan krkuar
n realizimin e interesave personale dhe interesave t prgjithshme.
Aristoteli ka dhn: Ai q nuk mund t jetoj n bashksi ose atij q nuk
i nevojitet asgj sepse vetvetiu sht i mjaftueshm, sht klshedr
ose zot.16
Me bashkimin e till krijohet nj bashksi e organizuar e quajtur
shoqri.
Me nocionin shoqri nnkuptohet bashksi e organizuar e
njerzve esencn e s cils e prbjn raporte t ndryshme ndrmjet
njerzve. Shembull, ekonomike, sociale, kulturore, politike, morale,
familjare, personale dhe t ngjashme.
Me komunikimin e till t njerzve shpesh t udhhequr nga
nevojat dhe interesat e tyre egotike mund t shpij deri te prishja e plot
e atyre raporteve. Me qllim q t mnjanohet parregullsia dhe kaosi
i mundshm, t cilat do t rezultonin nga sjellja vullnetare e njerzve,
ekzistojn rregulla pr sjelljen e njerzve. Ato rregulla quhen norma
shoqrore.
Normat shoqrore jan rregulla t sjelljes q tregojn se si t
sillen njerzit n situat t caktuar.
Normat shoqrore paraqiten dhe ekzistojn nga dukuria e
ekzistimit t jets s organizuar t njeriut. Do t thot kan ekzistuar
q nga shoqria primitive. Duke pasur parasysh nivelin e ndryshm t
zhvillimit t secils shoqri vemas, mund t pritet q secila shoqri
t ket norma t veta shoqrore. Thjeshtsia, komplikimi, numri i
rregullave t sjelljes varen nga vet shoqria. Por pavarsisht nga ajo,
e prbashkt pr t gjith shoqrit sht q normat q i krijon njeriu

16
ristoteli - vepra Politika, Beograd, 1970

91
Fillet e s drejts

spontanisht ose me plan jan t zakonta pr njerzit, t pranueshme

dhe realisht t realizuara. Nse nuk sht ashtu, normat e shkruara do
t ishin t pakuptimta dhe nj numr m i madh i tyre kan ngelur t
pazbatuara pasiq nuk do t mund t ndikojn n sjelljen e njeriut. Nuk
mundet njerzve tju urdhrohet t sillen, gjegjsisht t bjn dika q
faktikisht sht e pamundur, pr shembull t uturojn nga vendi i tyre i
puns, pushimin ta kalojn n ndonj planet tjetr etj.
Normat shoqrore veprojn jashtzakonisht mbi vetdijen dhe mbi
vullnetin e njeriut, nga ka rezulton se njeriu mund t sillet edhe kundr asaj
q e prcaktojn normat shoqrore. Njeriu mundet ta respektoj normn
shoqrore, por mundet edhe ta shkel. Pr shembull, ekziston rregull me t
ciln ndalohet vjedhja, vrasja, por njeriu si krijues e vetdijshme mund t
vendos t sillet kundr asaj q e prcakton norma shoqrore, q do t thot
mund t vjedh, t vras etj. Shoqria e cila e krijon normn tenton q gjith
antart e saj at norm ta respektojn. Mjeti me t cilin sigurohet respektimi
i normave sht sanksioni i cili zbatohet n rast t shkeljes s norms.
Kur shoqria i krijon normat shoqrore, doemos t ket qllim q
dshiron ta arrij me at norm, gjegjsisht ide t caktuar q dshiron ta
arrij me normn. Normat shoqrore shprehin vler t caktuar. Vlera sht
dika q paramendojm se sht e mir ose e rndsishme dhe pr at
shkak mundohemi ta arrijm ose t kujdesemi pr at. Shembull, norma
t mos vjedhsh - tregon se e drejta e pronsis paraqet vler, norma t
mos vrassh tregon se e drejta e jets sht e drejt elementare.17
Parimisht ekzistojn dy lloje t normave shoqrore prej t cilave
drejtprdrejt sht i varur zhvillimi shoqror, ato jan:
a) progresive,
b) reaksionare.
T parat (progresivet) jan norma shoqrore q e shpien
shoqrin kah zhvillimi.
Shembull:
Arsim i mesm i obligueshm, kompjuter pr do fmij, ndalimi pr
shrbim me alkool personat e mitur.

17
Spektar, botues Feniks, 2006 - fq 12

92
Fillet e s drejts

T dytat (reaksionare) jan argtuese. Ato, s pari pr shkak t

natyrs jan konservative dhe e frenojn zhvillimin shoqror.
Shembull:
Ndalesa pr shfrytzimin e Internetit, ndalesa pr leximin e librave.
Prkundr normave shoqrore, ekzistojn edhe ligje natyrore, (shiko
foto 7)
Normat juridike paraqesin rregulla sipas t cilave ndodhin
dukurit n natyr.
Ligjet natyrore veprojn pa prjashtim. Ata nuk varen nga
vetdija e njeriut. Veprojn edhe kur njeriu me vetdijen dhe vullnetin
e tij ju kundrshtohet. Ligjet natyrore ndikojn n natyr dhe veprojn
drejtprdrejt n materie. Nuk ka sanksion pr mosrespektimin e tyre.
Shembull:
Ligji pr peshn e Toks - secili send i hedhur n ajr nn ndikimin e
forcs s peshs Toksore bie n tok; vdekja e do njeriu sht e
pashmangshme.

NORMAT SHOQRORE LIGJET NATYRORE

rregulla pr sjelljen e njerzve rregulla sipas t cilave ndodhin
dukurit n ntyr.
i krijon shoqria (n mnyr t nuk jan krijuar nga askush, ata
organizuar ose t paorganizuar) veprojn si nevoj e prhershme
e materies q vazhdimisht t
lviz
Ndikojn n vetdijen njerezore veprojn varsisht nga vullneti i
ose vullnetin (njeriu mund ti njrit, shpeshher edhe kundr
respektoj ose ti shkel) vullnetit t tij
kan qllim (kahzim i sjelljes s nuk kan qllim
njeriut me qllim t mbrojtjes s
vlers s caktuar)
kan sanksione si vrejtje pr nuk kan sanksione si vrejtje
respektimin e tyre pr respektimin e tyre
Foto. 7 Dallime ndrmjet normave shoqrore dhe ligjeve natyrore

93
Fillet e s drejts

Lloje te normave shoqrore

N shoqri ekzistojn rregulla shoqrore t shumta dhe t

llojllojshme, gjegjsisht norma q paraqiten n sfera t ndryshme t
jetess s njeriut. Ndarja e tyre mund t bhet n baz t kritereve t
caktuara.
Normat shoqrore ndahen n:
a) Teknike, dhe
b) Norma shoqrore n kuptim m t ngusht t fjals.
a) Norma teknike jan ato norma q kan t bjn me mbrojtjen
e njeriut nga ndikimet e jashtme. E rregullojn raportin e njerzve
ndaj natyrs. Normat teknike n trsi jan rregulla t tekniks.
Secila shkenc natyrore n baz t ligjeve t saja shkencore krijon
rregulla teknike pr at si duhet t veprojn njerzit q t arrijn
ndonj rezultat.
Shembull:
Kush dshiron t ndrtoj shtpi, doemos t prdor lloj t caktuar t
materialit n sasi t caktuar etj., ku mund t ndrtoj shtpi (a sht
trualli eroziv ose jo), si ta vendoset sanitarin etj.
Normat teknike mund t shndrrohen n norma juridike,
gjegjsisht shteti mund t vendos sanksion q ta siguroj respektimin e
tyre.
Shembull:
Respektimi i detyrueshm i rregullave gjat ndrtimit n shesh ndrtimi.

b) Normat shoqrore n kuptimin ngusht t fjals mund t

ndahen sipas m shum kritereve:
1. Sipas prmbajtjes, normat shoqrore mund t jen morale,
politike, ekonomike, norma t mods etj.
2. Sipas mnyrs s krijimit mund t jen norma shoqrore q
krijohen spontanisht dhe norma shoqrore q krijohen sipas
n mnyr t planikuar, me qllim t caktuar.
3. Sipas sanksioneve, ekzistojn norma shoqrore q kan
prdorim t detyrimit zik si sanksion dhe norma shoqrore
pa sanksion t till.

94
Fillet e s drejts

4. Sipas atij q e zbatojn sanksionin mund t jen norma

shoqrore sanksion i t cilave zbatohet nga shoqria n
mnyr t paorganizuar dhe norma sanksionin e t cilave e
zbaton shteti.

? PYETJE:
1. sht shoqria?
2. sht norm shoqrore?
3. Si mund t jet norma shoqrore?
4. Prej nga i msojn njerzit normat shoqrore?
5. Pse jan t nevojshme normat shoqrore?
6. Numroi kriteret pr ndarjen e normave shoqrore.
7. ka jan ligjet natyrore?
8. Sqaroi dallimet ndrmjet normave shoqrore dhe ligjeve natyrore.

95
Fillet e s drejts

7.2. ZAKONI (normat zakonore)

Zakoni sht lloj i rregulls s pashkruar shoqrore q e krijon

dhe e zbaton shoqria e paorganizuar. Krijohen spontanisht, prmes
prsritjes s shumt t nj sjellje t njjt nga ana e antarve t
nj bashksie t caktuar dhe krijimi i vetdijes s prgjithshme pr
zbatimin dhe respektimin e asaj sjellje.
Me kt nocion kshtu t prcaktuar, zakoni na i thekson katr
elemente prej t cilave sht i prbr18:
Spontanisht ose stihi gjat lindjes s nj rregulle zakonore,
gjegjsisht shprehia pr nj sjellje t njjt n raste t njjta.
Ajo shprehet n at q antart e bashksis shoqrore
n mnyr t paorganizuar dhe pa parashtruar krkes
paraprakisht nga ajo krijojn shprehi t sjelljes s njjt n
vend t caktuar, nn rrethana dhe situata t njjta.
Prsritje e shumsht e nj sjellje n rrethana t njjta
nga shumica e antarve t bashksis shoqrore. Pa
prsritje t gjat nuk mund t krijohet shprehi pr sjellje t
njjt, kurse edhe m pak ajo shprehi t krijohet n vetdije
shoqrore pr detyrimin e asaj sjellje. Rregulla bhet shprehi
me t ciln nuk sht i lidhur mendim serioz pr kuptimin e
asaj shprehie.
Krijimi i vetdijes s prgjithshme pr detyrimin e
rregullave t sjelljes nga ana e antarve t bashksis
shoqrore.
Sanksioni i cili pason n rast t shkeljes s tyre (gjykim,
bojkot nga rrethi, prbuzje, prqeshje, por mundet dnim
m i rnd, si sht marrja e jets, pr shembull te zakoni
i gjakmarrjes. Sanksionin e siguron vet mjedisi shoqror
n t ciln sht krijuar norma zakonore dhe ai nuk sht i
parashikuar paraprakisht.

Norma zakonore krijohet n seciln shoqri dhe n gjitha sferat e

jets shoqrore, pr shembull zakon i veshjes, kremtimi i manifestimeve

18
ASHAM, E drejta zakonore e popullit Maqedonas, fq 17-21

96
Fillet e s drejts

t ndryshme, prshndetja etj. Dallohet vendi n vend, nga qyteti n

qytet, nga shteti n shtet, nga fshati n fshat etj. N princip shum rnd
ndryshohet ose aspak nuk duron ndryshim. Normat zakonore ekzistojn
edhe n shoqrin bashkkohore. Ata nuk shkputen, por jan dukshm
t ndryshuara n pajtim e kushtet n t cilat zbatohen. Por ndonjher
pr shkak t karakterit konservativ q e bartin nga burimi i krijimit t tyre,
mund t shkaktojn ngecje n zhvillimin e shoqris.
Shembuj pr normat zakonore:
Prgatitja e petullave pr lindjen e foshnjs;
Pirja e ajit na ora 5 n Angli;
Zakone n lidhje me festat e popujve ose festat fetare.
Zakone n lidhje me festat kombtare ose fetare:
Shteti mundet me aktin e saj t ndrmerr ndonj norm zakonore
duke e sanksionuar dhe shndrruar n norm juridike.
Shembull pr zakon i shndrruar n norm juridike:19
Secili pronar mund ta rrethoj truallin e tij me murr q gjendet n truallin
e vet n mnyr q sht caktuar me rregull t veant, ose t mos
jet n kundrshtim me zakonet vendore.

7.3. MORALI (normat morale)

Morali paraqet rregull t pashkruar pr sjellje, gjegjsisht gjykim

i brendshm pr t mirn dhe t keqen.
Moralin, si edhe zakonin i krijon shoqria e paorganizuar20. Te morali
veanrisht sht i shprehur elementi i vetdijes. Prani e nivelit t zmadhuar t
vetdijes n krijesn e morali mundson q t ket nj raport kritik ndaj krijimit
t qndrimeve, mendimeve dhe besimeve si gjykime t vlefshme pr at ka
sht e mire ose e keqe dhe n at baz t ndrmerren veprime t shprehura
n kto gjykime t vlefshme. Pr dallim nga zakoni i cili zbatohet mekanikisht,
te morali njeriu gjykon dhe vlerson vall dika sht e mir ose e keqe.

19
Ligji pr posedim dhe t drejta tjera sendore, Gazeta Zyrtare e R. s Maqedonis,
nr. 18/2001, neni 20 paragra 2.
20
Krijohet spontanisht nga vet njerzit, nuk e ka krijuar shteti.

97
Fillet e s drejts

Morali sht norm autonome. Secili njeri personalisht bn

vlersim pr sjelljen e tij dhe pr sjelljen e njerzve tjet.

Personat e ndryshm kan kritere t ndryshme t sjelljes, si dhe pr aftsin

e gjykimit pr at se a sht dika e mir ose jo. Kjo e bn moralin relativisht
dukuri shoqrore pasi q asgj nuk sht vetm mir ose keq, gjithka varet
nga cili pikvshtrim vrehen, gjegjsisht vlersohen gjrat. Secili individ
krijon moral t vet dhe secila grup dhe bashksi ka moralin e saj. Morali i
grupeve t veanta dhe bashksi dallon. Vlerat morale t krijuara n vetdijen
e njeriut pr at far sht e mir e far jo, n mas m t madhe varen
prej familjes, prej rrethit, prej statusit social, prej rrethins, prej shokve.
Morali i ka sanksionet e veta n rast n shkeljes s tij dhe ata mund t
jen: sanksion i brendshm - i cili prbhet nga brejta e ndrgjegjes dhe sanksion
i jashtm shoqror - i cili prbhet prej qortim, prbuzje, bojkot, grditje etj.
Shembuj pr normat morale:
respektimi i personit m t vjetr (e mir morale);
moslshimi i vendit n autobus t gruas shtatzn (e keqe morale);
veshje joadekuate n vend t puns (e keqe morale).

Shteti mund t ndrmerr norma t caktuara morale, ti sanksionoj

dhe ti shndrroj n norm juridike.
Shembull pr moral t shndrruar n norm juridike:21
sht i ndaluar realizimi i t drejts s pronsis n kundrshtim
me qllimin pr t cilin me ligj sht i pranueshm dhe n pajtim me
kushtetutn. ose n kundrshtim me moralin e shoqris.

!!! E rndsishme:
Normat e pashkruara, si zakoni dhe morali, nuk gjenden n ligje. M
pr ato msojm prej shoqris, mjedisit, prej miqve dhe shokve. Ka
edhe norma t pashkruara t cilat i msojm prej disa
Grupeve specike, si jan yjet e pop muziks, t cilt ndikojn n
mnyrn e veshjes, sjelljes etj.

21
Ligji pr posedim dhe t drejta tjera sendore, Gazeta Zyrtare e R. s Maqedonis,
nr 18/2001, neni 9 paragra

98
Fillet e s drejts

Shteti mund t vendos normat e pashkruara t shndrrohen n norm

juridike dhe t tojn karakterin e domosdoshm.

7.4. E DREJTA (NORMA JURIDIKE)

E drejta sht prmbledhje e normave juridike t miratuara dhe

t sanksionuara nga ana e shtetit. Shteti jo q vetm i krijon normat
juridike, por edhe qndron mbrapa realizimit t tyre.
Norma juridike sht rregull e shkruar pr sjellje q e miraton
shteti dhe qndron mbrapa realizimit t saj, gjegjsisht e sanksionin
shkeljen e saj.
Norma juridike krijohet s bashku me shtetin. Ajo si rregull pr
sjelle ka karakter t prgjithshm obligativ. Ajo sht heteronome dhe
ju dedikohet t gjith njerzve n shtet.
Ekzekutimin e norms juridike e siguron shteti me zbatimin e
monopolit t dhuns zike me t ciln disponon. Kur shteti e krijon
normn juridike, njkohsisht e zbaton edhe sanksionin q do t
zbatohet n rast t shkeljes s saj.
Shembuj pr normn juridike:
E drejta prindrore prfundon me mbushjen e moshs madhore t fmijs;
Mosha madhore tohet me mbushjen e 18 vjetve;
Arsimi i mesm i obligueshm;
Secili q ka pron sht i obliguar t paguaj tatim;
sht i ndaluar kalimi n dritn e kuqe;
Ndalohet shrbimi me alkool i personave t mitur.

!!! E rndsishme:
M shum nga normat jan dhn n ligje dhe rregullore. Kjo sht
kshtu pasi q jan shum t rndsishme dhe njerzit duhet ti
din dhe ti respektojn. Pr zbatimin e tyre kujdeset shteti i cili jo
vetm q i miraton por edhe doemos t mundsoj kushte q t
respektohen.

99
Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. sht zakoni?
2. sht morali?
3. sht norma juridike?

"DETYR:
1.Shkruaj 5 (pes) norma zakonore, morale dhe juridike.

PROJEKT:
1. Shkruaj ese n temn: Zakonet n familjen time.

100
Fillet e s drejts

7.5. RAPORTI NDRMJET ZAKONIT, MORALIT DHE NORMS

JURIDIKE

N raportin ndrmjet zakonit dhe NORMA MORALI

moralit nga njra an, si dhe t drejts dhe

moralit nga ana tjetr dhe e drejta dhe zakoni
nga tjetr mund t vrejm se ekzistojn NORMA

karakteristika sipas t cilave jan t njjta, t JURIDIKE

ngjashme ose t ndryshme (shiko foto. 8).

KARAKTERISTIKA ZAKONI MORALI NORMA

JURIDIKE
rregulla e shkruar
Rregull e pashkruar
e krijuar para krijimit t
shtetit
e krijuar me krijimin e
shtetit
leht ju nnshtrohet
ndryshimeve
vshtir ju nnshtrohet
ndryshimeve
sanksion paraprakisht i
parapar
sanksion me detyrim
zik
sanksion pa detyrim zik
norm me
karakter t prgjithshm
obligativ
norm heteronome
norm autonome

Foto. 8 raporti ndrmjet zakonit, moralit dhe norms juridike

101
Fillet e s drejts

102
Fillet e s drejts

RENDI JURIDIK

Qllimet:

ta denoj nocionin e rendit juridik;

ti identikoj elementet e rendit juridik;
ta denoj normn juridike;
ti dalloj elementet e norms juridike;
ta denoj nocionin hipotez;
ta sheh rndsin dispozits t norms juridike;
ti dalloj llojet e normave juridike;
t kuptoj sht sanksioni dhe cili sht qllimi i
sanksionimit;
ta kuptoj deliktin si parakusht pr sanksion.

103
Fillet e s drejts

104
Fillet e s drejts

8. RENDI JURIDIK

8.1. NOCIONI DHE ELEMENTET E RENDIT JURIDIK

Rregullat e shkruara pr sjelljen e njerzve do t kishin ngelur

vetm t shkruara n letr nse nuk do t ishin kuptuar dhe zbatuar
nga ana e qytetarve. Kto rregulla m shpesh t shndrruara n ligje
paraqesin kah t personave pr at q munden ta bjn, e far nuk
mund t bjn kur hyn n raporte shoqrore me njerz tjer. T drejtat
ju shrbejn qytetarve q ti realizojn t drejtat dhe interesat e tyre.
Lidhja q ekziston ndrmjet raportit t njerzve dhe normave juridike
n shoqri t caktuar na jep nj dimension t ri i cili duhet rend juridik.
Rendi juridik paraqet rend t organizuar t raporteve shoqrore
t rregulluara me norma juridike.
Do t thot, rend juridik sht ajo pjes e rendit shoqror q
sht i rregulluar me norma juridike. Pikrisht, shoqria si shumic
e raporteve shoqrore t rregulluara me norma shoqrore, n vete e
prfshin edhe rendin juridik. Ajo na tregon faktin q rendi juridik sht
pjes e rendit shoqror, i cili i prfshin t gjitha raportet shoqrore
ndrmjet njerzve duke i prfshir edhe raportet e moralit, zakonit
dhe personale. Rendi juridik nuk prputhet me at shoqror, por
sht vetm pjes e tij pasi q i prfshin vetm raportet shoqrore t
rregulluara me norma juridike.

Elementet e rendit juridik

Rendi juridik sht i prbr prej dy elementeve:

elementit normativ dhe
elementit faktik
Elementin normativ t rendit juridik e prbjn normat juridike,
aktet juridike dhe raportet juridike.
Elementin faktik e prbjn subjektet e drejtsis dhe veprimet
materiale (trupore), gjegjsisht sjelljet e njerzve t cilat manifestohen
prmes raporteve juridike. (shiko foto.9)

105
Fillet e s drejts

Ndrmjet ktyre elementeve ekziston lidhje reciproke, ngatrrim,

ndikim dhe varshmri, kurse jo izolim. Elementi normativ dhe faktik
njri pa tjetrin nuk mund t ekzistojn pasi q jeta e nj bashksie
shoqrore nuk mund t paramendohet pa norma dhe njerz t cilt n
raportet reciproke realizojn veprime t tyre, sjellje t caktuara.
Karakteristike sht se krijuesit e normave vazhdimisht krijojn
rregulla juridike q do t prputhen me nevojat reale n shoqri. Nga
aty, secili ndryshim i rregullave krijon pjes t re normative t rendit
juridik t cilin subjektet e t drejts duhet ta adaptojn sjelljen e tyre n
situat t caktuar.

RENDI JURIDIK

ELEMENTI JURIDIK ELEMENTI FAKTITK

Normat juridike
subjektet e drejtsis
Aktet juridike
veprime njerzore
Raporte juridike

Foto. 9. Elementet e rendit juridik

? PYETJE:
1. sht rendi juridik?
2. sht rendi shoqror?
3. Numroi pjest e rendit juridik.
4. N ciln pjes t rendit juridik bn pjes sjellja e njerzve?

106
Fillet e s drejts

8.2. NOCIONI I NORMS JURIDIKE

Norma juridike sht rregull e shkruar pr sjellje q e miraton

shteti dhe qndron mbrapa realizimit t saj, gjegjsisht e sanksionon
shkeljen e saj.
Ai sht elementi themelor i rendit juridik. Normat juridike gjenden
n rregullat q e msojn t ashtuquajturn e drejta pozitive, gjegjsisht
e drejta q vlen.
Shembuj pr norm juridike:
do qytetar i Republiks s Maqedonis ka t drejt t lir t lviz n
territorin e Republiks dhe lirshm ta zgjedh vendbanimin e tij., (neni 27
paragra 1 i Kushtetuts s RM).
Ai q n objekt hotelerie ose objekt tjetr ose n vend ku shrbehen dhe
shiten pije alkoolike do t shrbej person t mitur, do t dnohet me gjob
ose me dnim me burg prej tre muaj deri tre vjet, (neni 204 paragra 1 i
Kodit penal t RM).
Ai q n kundrshtim me kushtet e prcaktuara me ligj, pa pajtimin e
qytetarit mbledh, prpunon ose shfrytzon t dhna t tij personale,
do t dnohet me gjob ose me dnim me burg deri nj vit , (neni 149
paragra 1 i Kodit penal t RM)

8.3. ELEMENTET E NORMS JURIDIKE

Norma juridike sht e prbr nga tre elemente:

Hipoteza
Dispozicioni
Sanksioni

8.3.1 Hipoteza (supozimi)

Hipoteza sht pjes e norms juridike n t ciln jan parapar

kushtet dhe rrethanat q duhet te plotsohen q t mund t zbatohet
dispozicioni ose sanksioni i norms juridike.
Sipas asaj, hipoteza i prfshin kushtet pr realizimin e nj norme
juridike. Duke pasur parasysh karakterin e tyre, hipotezat mund t jen:

107
Fillet e s drejts

a) hipoteza e dispozicionit
b) hipoteza e sanksionit
Shembuj pr hipotezn (supozimin) e dispozicionit
Secili q ka pron sht i obliguar t paguaj tatim
Secili q ka 18 vjet sht i obliguar t nxjerr letrnjoftim

N rastin e par, nse dikush nuk ka pron nuk do t paguaj

tatim dhe n at rast nuk do t zbatohet norma juridike. Por, nse ka
pron dhe nuk e plotson obligimin e tij pr t paguar tatim, shteti do
ta dnoj.
N rastin e dyt nse nuk ke 18 vjet, nuk ke obligim ligjor pr t
nxjerr letrnjoftim.

Shembull pr hipotez (supozim) t sanksionit:

Kush vjedh, do t dnohet
N kt shembull nse dikush nuk vjedh nuk do t dnohet. Ai
q me veprim do ti shkaktoj dm dikujt, do t dnohet.

8.3.2. Dispozicioni

Dispozicioni sht ajo pjes e norms juridike n t ciln sht

dhn vet rregulla pr sjellje.
Ajo sht pjesa qendrore dhe pjesa m e rndsishme e norms
juridike pr t ciln ekzistojn pjest tjera. Me dispozicionin mund t
urdhrohet sjellje e caktuar, t ndalohet ose t autorizohet pr dika.
Sipas karakterit t sjelljes q formulohet me ato, dispozitat mund t
jen urdhruese, ndaluese dhe autorizuese.
Dispozita urdhruese sht ajo me t ciln subjektit i urdhrohet
q t bj dika.
Shembuj:
Secili sht i detyruar q ta respektoj Kushtetutn dhe ligjet. (neni
51 paragra 2 i Kushtetuts s RM).

Prindrit jan t detyruar ti edukojn dhe kujdesen pr fmijt e tyre.

(neni 8 paragra 2 i Ligjit pr familjen)

108
Fillet e s drejts

fmijt jan t detyruar t kujdesen pr prindrit t cilt jan t

paaft pr pun kurse nuk kan mjete t mjaftueshme pr kujdese,
ose mjete pr kujdeset nuk mund ti realizojn nga prona e tyre. (neni
181 paragra 1 i Ligjit pr familjen).

Secili person zik dhe juridik sht i detyruar t kujdeset pr

mirmbajtjen e higjiens publike. (neni 13 i Ligjit pr higjienn publike)

Pjesmarrsit n komunikacion jan t detyruar t veprojn konform

rregullave t komunikacionit, me shenjat e komunikacionit t vendosura
ne rrug, me shenjat dhe urdhrat q i japin npunsit e uniformuar
policor. (neni 16 i Ligjit pr sigurim n komunikacionin rrugor)

Gjat vizits n vende pikniku vizitort jan t detyruar gjat largimit

nga vendi ti mbledhin mbeturinat dhe ti ln n vendin e caktuar pr
at dedikim. (neni 20 paragra 2 i Ligjit pr higjienn publike)

Dispozita ndaluese sht ajo me t ciln subjektit i ndalohet t

bj dika, subjektit i ndalohet sjellje e caktuar.
Shembuj:
Ndalohet ndezja e hedhurinave n tok bujqsore (neni 35 i Ligjit pr
tok bujqsore)

Ai q n objekt hotelerie ose objekt tjetr ose n vend ku shrbehen

dhe shiten pije alkoolike do t shrbej person t mitur, do t dnohet
me gjob ose me dnim me burg prej tre muaj deri tre vjet (neni 204
paragra 1 i Kodit penal)

Vozitsi i automjetit gjat drejtimit t automjetit nuk guxon t shfrytzoj

celular (neni 24 paragra 1 i Ligjit pr siguri n komunikacionin rrugor)

N objekte publike ndalohet shkuarja e grateve, vizatimi dhe ngjitja

e pllakateve . (neni 17 i Ligjit pr higjienn publike)

Ndalohet vendosja e paautorizuar, vendosja, largimi dhe dmtimi i

shenjave t komunikacionit dhe t pajisjeve n rrug ose ndryshim i

109
Fillet e s drejts

kuptimit t shenjave t komunikacionet. (neni 197 i Ligjit pr siguri n

komunikacionin rrugor)

Autorizuese sht ajo dispozit me t ciln subjekti autorizohet

n sjellje t caktuar.
Subjekteve ju jepen autorizime t caktuara me t cilat munden,
pr nuk e kan doemos t shrbehen. - A do ta bjn at varet nga
vlersimi i tyre pr situatn konkrete.
Shembuj:
Secili qytetar ka t drejt t parashtroj parashtres deri te organet
shtetrore dhe shrbimet tjera publike dhe pr ato t merr prgjigje.
(neni 24 paragra 1 i Kushtetuts s RM)

Secili qytetar ka t drejt ta lshoj territorin e Republiks dhe t

kthehet n Republik. (neni 27 paragra 2 i Kushtetuts s RM)

Secili qytetar ka t drejt t merr pjes n kryerjen e funksioneve

publike. (neni 23 i Kushtetuts s RM)

Secili qytetar me mbushjen e 18 vjetve tohet me t drejtn e vots.

(neni 22 paragra 1 i Kushtetuts s RM)

Qytetart kan t drejt t formojn shoqat t qytetarve dhe parti

politike, t antarsohen n ato dhe t largohen prej tyre. (neni 20
paragra 2 i Kushtetuts s RM)

Secili person i aft pr t gjykuar q ka mbushur 15 vjet mundet t

prpiloj testament. (neni 62 paragra 1 i Ligjit pr trashgimi)

Kandidati pr shofer mundet t lloj t trajnohet me mbushjen e 17

vjetve e gjasht muajve. (neni 242 i Ligjit pr siguri n komunikacionin
rrugor)

Ekzistojn edhe ndarje tjera t normave juridike

110
Fillet e s drejts

Sipas prfshirjes normat juridike ndahen n norma t

prgjithshme dhe norma t veanta juridike.

Normat e prgjithshme juridike jan t drejtuara drejt nj numri

jo t kufizuar t subjekteve juridike,faktikisht kto norma juridike jan
t obliguar q ti respektoj do subjekt kur do gjendet n kushte t
caktuara nga hipoteza e norms juridike. Kto norma nuk jan t
prcaktuara as me emr as me raste.
Shembuj:
Secili person sht i obliguar q t paguaj tatim dhe t dhnat e
tjera publike, si dhe t jet pjesmarrs aktiv n barazimin shpenzimeve
publike t prcaktuara me ligj - (neni 33 nga Kushtetuta e RM - s.)

Ai cili do t mundohet t infektoj me virus nj kompjuter apo rrjet

kompjuterik t huaj do t dnohet me t holla ose do ti shqiptohet
dnimi me burg deri n 1 vjet. (neni 251 paragra 1 nga Kodi Penal).

Normat e veanta juridike jan ata norma q jan t drejtuara

deri te subjektet saktsisht t prcaktuara - dispozicion i cili i dedikohet
nj subjekti apo nj grupi t subjekteve saktsisht t prcaktuara.
Shembuj:
Personi M.N. obligohet q t paguaj 10.000. denar tatimi n pronsi.

Personat M.N. dhe G.V. dnohen me nga tre vjet heqje lirie."
Normat e veanta juridike dalin nga normat e prgjithshme dhe
duhet t jen t harmonizuara me njra tjetrn. Normat e prgjithshme
miratohen n prputhje me kornizat e caktuara t normave t
prgjithshme.
Shembull:
N nenin 235 t Kodit penal t Republiks s Maqedonis, sht e
parashikuar vjedhja si vepr penale. Ai i cili do t marr ndonj send t
huaj n mnyr joligjore, do t dnohet me t holla, ose me burg deri
n 3 vjet., e q paraqet norm t prgjithshme juridike.Me kt norm
mund t prfshihen edhe nj numr i madh i subjekteve individuale, t
cilt mund t jen kryers potencial t vjedhjeve. N rast se personi

111
Fillet e s drejts

XX kryen vjedhje, gjykata cila sht kompetente pr shqyrtimin e ksaj

vepre do ta gjykoj presonin (sipas nenit 235 nga Kodi penal i RM
- s,) pr t ciln vepr p.sh. sht i parashikuar dnimi me heqje lirie
deri n 3 vjet. Nga kjo del se norma e nenit 235 nga Kodi penal sht
norm e prgjithshme juridike, ndrsa sanksioni q iu sht shqiptuar
personi XX nga ana e gjykats sht norm e veant juridike

Sipas shkalls s caktuar dispozicionet ndahen n

dispozicione absolute dhe relative

Dispozitat e caktuara absolute jan t prmbledhura n normat

imperative juridike
Normat imperative juridike, jan ato norma n t cilat jepen
rregulla pr sjellje, sipas s cilave rregulla duhet t sillet subjekti nse
don q t provokoj efekt t caktuar juridik, ose nse don q ti ik
zbatimit t sanksionit prkats.
Secili sht i obliguar q ta respektoje Kushtetutn dhe ligjet - (neni
51paragra 2 nga Kushtetuta e R.M. - s.)

Secili sht i obliguar q t vetprmbahet nga sjellja me t ciln

mundet q shkaktoj dm tjetrit. (neni 9 nga ligji pr marrdhnie
obligative).
Dispozicionet e prcaktuara relative mund t jen t
prmbledhura n norma dispozitave dhe alternative juridike.
Normat juridike dispozitive jan ato norma q i lejojn subjektit
edhe sjellje tjera nga ajo q sht e prcaktuar me normn dispozitive.
Ktu vet subjektet kan t drejt q ta krijojn dispozicionin
dhe n vendin e dipozicionit t dhnn t krijojn dispozicion tjetr.
Faktikisht subjektet munden ta zgjedhin sjelljen e caktuar n
normn dispozitive juridike ose t krijojn sjellje tjetr. Nse nuk e
shfrytzojn mundsin q t krijojn vet dispozicion, ather
detyrimisht do t zbatohet ajo q sht e prshkruar n normn
dispozitive juridike me qllim t zgjedhjes s rastit konkret. Nga kjo
mund t konstatojm se normat dispozitive juridike jan t karakterit
supsidiar.

112
Fillet e s drejts

Shembull:
Kur vendi i dorzimit t sendit nuk sht i prcaktuar me
marrveshje, ai dorzohet n vendin ku personi n kohn e lidhjes s
marrveshjes e ka pasur vendbanimin apo vendqndrimin. (neni459
nga Ligji pr marrdhnie obligiative).
Nga ky shembull mund t shohim se palt kontraktuese munden
t prcaktojn vet vend tjetr pr dorzimin e sendit pr t cilin sht
nnshkruar marrveshja, por nse nuk e bjn kt ather llogaritet
se sendi duhet t kthehet n vendin ku shitsi e ka pasur vendbanimin
apo vendqndrimin n momentin e nnshkrimit t marrveshjes.

Shembuj pr norma dispozitive:

N munges t dispozitave kontraktuese, pagesa bhet n vendin
dhe n momentin e pranim - dorzimit t sendit pr t cilin sht
lidhur marrveshje pr shitblerje (neni 504 paragra 2 nga ligji pr
marrdhnie obligative).

E drejta e blerjes s privilegjuar (i ofrohet s pari) prfundon pes

vjetve t nnshkrimit t marrveshjes, por vetm nse nuk sht
caktuar q t ndrpritet m par. (neni 519 nga Ligji pr marrdhnie
obligiative).

Nse nuk jan marr vesh ndryshe n vendin e pranim - dorzimit t

objektit qiraja e objektit paguhet pr 6 muaj, ktu bhet fjal pr rastet
kur objekti sht i dhn me qira pr nj ose m shum vjet, ndrsa
nse afati i dhnies me qira sht m i shkurtr ather pagesa bhet
pas skadimit t afatit. (neni 586 paragrafai2 nga Ligji pr marrdhnie
obligiative)
Dispozicioni dispozitiv m shpesh paraqitet n ato sfera
ku llogaritet se raportet e ndrsjella m mir do ti kishin rregulluar
vet subjektet me dispozicione t tyre.Sfera t ktilla jan e drejta
pronsore dhe e drejta civile, tek t cilat sfera vjen n shprehje parimi
i autonomis s vullnetit t palve, n fakt me kt parim subjektet vet
i rregullojn raportet e tyre.

113
Fillet e s drejts

Pr dallim nga dispozitat t ashtuquajturat dispozicione

alternative, jan t prbra nga dy ose m tepr sjellje dhe subjekti
sht i autorizuar q vetm t prcaktohet dhe t zgjedh njrn nga
ato, por nuk sht i autorizuar q vet t krijoj dispozicion.
Normat alternative juridike kan nga dy apo m tepr sjellje me
at q subjektit t cilit i dedikohen i mundsojn q t prcaktohet pr
nj nga kto sjellje. Subjekti nuk mund t zgjedh jasht mundsive
q i ofrohen. E drejta e zgjedhjes i prket subjektit q e ka pr detyr
obligimin.
Shembuj:
Me lidhjen e kurors secili nga partnert martesor mund ta mbaj
mbiemrin familjar t tij ose mbiemrit t vet tia shtoj edhe mbiemrin
familjar t partnerit martesor, ose, si mbiemr t prbashkt ta zgjedhin
mbiemrin e bashkshortit t ardhshm, ose si mbiemr i prbashkt
familjar, t jet mbiemri i bashkshortes s ardhshme..

Borxhliu ose duhet ta kthej sendin q e ka borxh ose duhet ta paguaj

kt send me vler n t holla, shuma e s cils duhet t jet sa vlera
e sendit.
N t shpeshtn e rasteve kto lloje t normave juridike ekzistojn tek
e drejta pronsore, e drejta civile etj.

? PYETJE:
1. Cilat jan elementet e norms juridike?
2. sht hipoteza dhe sa lloje t hipotezave ka?
3. sht dispozicioni dhe sa lloje t dispozicioneve ka?
4. Bje dallimin mes norms juridike alternative dhe asaj dispozitave.

"DETYR:
1. Prpilo dy norma juridike q n vete prmbajn dispozicione
t prgjithshme, t veanta urdhruese, ndaluese dhe dispozicione
autorizuese.

114
Fillet e s drejts

3.3. Sanksioni

Sanksioni sht pjesa nga norma juridike me t ciln tentohet

q t sigurohet zbatimi i dispozicionit. Sanksioni sht pjes e
norms juridike me t cilin jan t prcaktuara pasojat (sanksionet)
q mund ti ndodhin subjektit, pr shkak t shkeljes t norms
juridike (si p.sh. dnim me burg, dnime me t holla, t rikthehet
sendi,vrejtje etj).
Sanksioni vet n vete do t thot, se sht dispozicion
sekondar ngase prmban rregulla pr sjellje e cila do t duhet t
zbatohet ather kur nuk mund t realizohet dispozicioni i shkalls s
par.
N rast t shkeljes s normave juridike detyrimisht vijon
intervenimi i shtetit nprmjet organeve prkatse. Shkelja e ligjit
(delikti)sht supozim pr zbatimin e sanksionit.
Kundrvajtje (delikt) do t thot sjellja e caktuar joligjore me t
ciln shkelet dispozita e norms juridike.
Sjellja me t ciln bhet shkelja respektivisht delikti, duhet
t jet veprim njerzor dhe t jet e br me vetdije. Q kryersi i
veprs t shpallet fajtor ai duhet t jet i aft q t gjykoj, q do t
thot ta kuptoj at q sht duke e br si dhe t jet i vetdijshm
pr pasojat t cilat mund t dalin nga veprimi i tij.
Kryerja e veprs (deliktit)mund t jet me:
) veprimi aktiv sht kryerja e shkeljes jo ligjore, si pr
shembull shkaktimi i lndimeve trupore, vjedhja, dhunimi, vjedhjet e
rnda,falsikimi i parave, terrorizmi, ndrtimi pa leje.
b) veprimi pasiv, respektivisht mosveprimi sht mosbrje
apo lshim e q do t thot se njeriu e lshon veprimin q ka qen
i obliguar t bj, i cili sipas ligjit, sht po aq i rndsishm sa edhe
shkaktimi i pasojave nga kryerja e veprs.
Shembuj konkret pr veprime pasive:

E kuptojm se prgatitet vrasje por nuk ndrmarrim asgj q ta

pengojm edhe prkundr asaj se gjendemi n rrezik pr jetn
ton;
mos kthimi I borxhimi;

115
Fillet e s drejts

mos pagimi i tatimit;

mos ofrimi i ndihms;
mos pagesa e alimentacionit;
mos ofrimi i ndihms mjeksore;
mos paraqitja e prgatitjes s veprs penale.

Kualiteti dhe kuantiteti i sanksionit jan t prshtatura sipas

shkalls s kundrvajtjes (deliktit).Se cilat do t jen pasojat varet nga
pesha e deliktit, nga lndimi i vlerave shoqrore t shkaktuara me
shkeljen joligjore (deliktin). Sa m e madhe t jet shkelja joligjore aq
m i rnd sht edhe sanksioni juridik. Sanksionet i prcakton shteti
dhe i zbaton nprmjet organeve prkatse.
Qllimi i sanksionit sht ta pengoj kryersin t bj shkelje
(delikte)dhe t bj riedukimin e tij, poashtu edhe t ndikoj tek t
tjert t mos bjn shkelje (delikte), n fakt t veproj n mnyr
preventive.
Sipas llojeve t vlerave juridike deliktet ndahen n:
ndshkimore - juridike (delikte kundr vlerave m t
rndsishme \shoqrore);
civile - juridike (delikte nga sfera e pronsis);
administrativo - juridike (delikte kundr vlerave m t vogla
shoqrore) etj.

Sipas llojeve t deliktit ekzistojn kto lloje t sanksioneve:

ndshkimore - juridike (sanksionet penale): (dnim me t
holla, dnim me burg, dnim me vdekje);
civile - juridike (sanksionet pronsore): (kompensimi t demit
t shkaktuar);
administrativo - juridike (sanksionet pr kundrvajtje):
(disiplinore, dnime me t holla, etj).

!!! Me rndsi
do norm juridike sipas rregullave duhet ti ket tre elemente t cilat
jan pjes t saja prbrse, por mund t ndodh q ndonj norme
juridike ti mungoj nj element qoft hipoteza apo sanksioni (pr

116
Fillet e s drejts

shembull, normat kushtetuese nuk prmbajn hipoteza dhe sanksione)

ose ato jan dhn n nene t ndryshme.
? PYETJE:
1. ka i siguron sanksioni norms juridike?
2. Prse sht i vlefshm sanksioni?
3. ka sht delikti?
4. Si mund t bhet delikti?
5. Shpjego lidhjen ndrmjet sanksionit dhe deliktit.
6. far lloje sanksionesh ekzistojn?

"DETYR
1.22Paramendo se je ligjvns. Cilat nga sjelljet n vazhdim do ti kishe
ndaluar me ligj!? Radhiti sjelljet n vazhdim sipas peshs s tyre, dhe
shnoi me numra prej 1 deri n 12!
Zorani shet kokain me qllim q t kujdeset pr nn e tij e cila
sht e papun dhe e smur.
Natasha vozitet me automobilin q e di se sht i vjedhur, por ajo
vet nuk ka qen pjesmarrse gjat vjedhjes s automobilit.
Lila, gjen nj kulet dhe i mer 1000 denar nga ajo.
Kemali sht shits i veturave t vjetra dhe para se ti shes ato ua
kthen m pas matsit e kilometrazhit.
Bashkoja kryen vjedhje n shitore me arm zjarri.
Elena del nga shitorja me 500 denar edhe prkundr asaj se
shitsit i ka dhn vetm 100 denar.
Jana sht kapur me 5 gram marihuan.
Kalina merret me prostitucion.
Fikreti nuk mban helmete mbrojtse kur vozitet me motoiklet.
Shkritorja e ndot lumin me mbeturinat helmuese q i lshon n
t.
Anita vozitet me shpejtsi t madhe n gjendje t dehur dhe e
godet me vetur nj fmij.
Esma e sheh se si e shoqja e saj vjedh n shitore, po nuk e
lajmron at.
22
Msojm Drejtsi, Fondacioni Instituti Shoqria e hapur , 2002, fq. 72, 73

117
Fillet e s drejts

118
Fillet e s drejts

BURIMET E S DREJTS

Qllimet:

ta denoj nocionin burime juridike;

ti klasikoj burimet juridike;
ta shpjegoj burimin material juridik
ta shpjegoj burimin formal juridik;
ta shikoj lidhshmrin ndrmjet burimeve juridike

119
Fillet e s drejts

120
Fillet e s drejts

9. BURIMET E S DREJTS

9.1. NOCIONI DHE LLOJET E BURIMEVE T S DREJTS

Me nocionin burimi i s drejts nnkuptojm krijuesin e s drejts,

apo vendin nga i cili buron e drejta
Llojet e burimeve t s drejts
) burimet materiale - paraqesin faktor shoqror dhe shkaqet q
e ndrtojn t drejtn. Shkaktar direkt i krijimit t s drejts sht paraqitja
e klasave me interesa t kundrta dhe konkiti ndrmjet tyre. Krijuesi
kryesor i s drejts sht vullneti i klass udhheqse e cila me ndihmn
e shtetit dhe organet e tij i sjell rregullat juridike nprmjet s cilave
e shpreh vullnetin e vet dhe i mbron interesat e veta. Vullneti i klass
udhheqse sht shkaktar kryesor ose burimi i krijimit t s drejts.
b) burimet formale - paraqesin formn n t ciln paraqitet dhe
shprehet e drejt si shprehje e vullnetit t bartsve t pushtetit. Lloji m i
shpesht I burimeve formale juridike jan aktet e prgjithshme (kushtetut,
ligj) si mjete me ndihmn e s cilve shprehet burimi material i s drejts.
Burimet materiale dhe formale jan t lidhura mes vete.
Burimet materiale e shkaktojn krijimin e s drejts, ndrsa ajo
krijohet nprmjet akteve t prgjithshme juridike nga t cilat dalin dhe
aktet individuale juridike. Aktet individuale nuk do t mund t ekzistonin
pa aktet e prgjithshme juridike (sepse nuk ka prej nga t burojn) dhe
nga ky fakt del se aktet e prgjithshme juridike jan burimi kryesor formal
i s drejts. Burimet formale t s drejts vlejn pr t gjith, pa mar
parasysh se sa her do t zbatohen (njher, shum her apo asnjher).
Ata jan n fuqi deri sa nuk shfuqizohen.
Pa burimet e s drejts, nuk mund t mendohet as sistemi
juridik dhe as ekzistimi i shtetit.
? PYETJE:
1. ka nnkuptojm me emrtimin burimi i s drejts?
2. Sa lloje t burimeve t s drejts ekzistojn?
3. Shpjego burimet materiale dhe ato formale.

121
Fillet e s drejts

122
Fillet e s drejts

AKTET JURIDIKE

Qllimet:

ta denojn kuptimin e aktit juridik;

ta bj dallimin e llojeve t akteve juridike
ta kuptoj rndsin e kushtetuts dhe ligjit si akte t
prgjithshme;
ti kuptoj aktet nnligjore juridike
ta kuptoj aktin administrativ;
ta kuptoj aktin gjyqsor;
ta shikoj dallimin mes aktit administrativ dhe atij juridik;
ti denoj kuptimet e fjalve ligjshmri dhe joligjshmri;
ta denoj kuptimin fuqi juridike;
ta kuptoj plotfuqishmrin dhe zbatimin e aktit juridik:

123
Fillet e s drejts

124
Fillet e s drejts

10. AKTET JURIDIKE

10.1. NOCIONET DHE LLOJET E AKTEVE JURIDIKE

Si theksuam m par normat juridike shpesh her e prbjn

ligjin.Ligjet na ana tjetr paraqesin pjes nga normativa e rregullimit
juridik dhe bjn pjes n grupin e akteve juridike. Kjo do t thot
se nse kemi ligjin pr mbrojtjen shndetsore si akt juridik ather
normat juridike q jan n prbrje t ligjit do t jen n kuadr t
mbrojtjes shndetsore.
Nga kjo del se akti juridik sht mjet pr krijimin dhe zbatimin e
s drejts.
Pa akt juridik nuk mund t ekzistoj norm juridike, sepse
prmbajtjen e norms juridike e prcakton akti juridik.

Llojet e akteve juridike (shih foto 10)

Ekzistojn m tepr kritere pr ndarjen e akteve juridike:

) Sipas asaj si sht norma juridike n akt aktet juridike ndahen n:
Aktet e prgjithshme juridike prbhen nga norma t prgjithshme
juridike dhe paraqiten n form t kushtetuts, ligjeve, akteve t
prgjithshme nnligjore. Kto akte juridike si t prgjithshme ju
dedikohen t gjith qytetarve t nj shteti dhe paraqesin baz pr
krijimin e akteve individuale juridike. Kto jan burime formale t s
drejts
Aktet individuale (konkrete) prbhen nga norma individuale
juridike. Ata nuk mund t miratohen nse nuk jan t bazuara n aktin
e prgjithshm juridik t miratuar m par. Aktet individuale burojn
nga ata t prgjithshmet dhe nuk duhet t jen n prputhshmri
me ata. Nga kjo del se nuk mund t miratohet akti individual juridik
nse ndonj sjellje e mparshme nuk kishte qen e rregulluar me
akt t prgjithshm juridik ose me norm t prgjithshme juridike.
Aktet individuale juridike i zgjedhin situatat konkrete jetsore dhe
do her ju dedikohen personave konkret apo nj grupi konkret.

125
Fillet e s drejts

Raporti mes aktit t prgjithshm juridik dhe atij individual do ta

shpjegojm me shembullin q vijon:
Ndalohet vrasja, sht norm e prgjithshme juridike, e cila sht
pjes prbrse e kodit penal t Republiks s Maqedonis si akt i
prgjithshm juridik.Ajo do t thot se t gjith qytetart e RM - s
jan t obliguar q ta respektojn sepse sht e prgjithshme dhe se
jan t obliguar t gjith qytetart. dokush q do ta shkel normn
juridike do t gjykohet dhe do ti jepet aktgjykimi si akt individual juridik.
N aktgjykimin do t jen t prfshira normat individuale juridike me
t ciln do t jepet sanksioni konkret pr kryersin konkret t veprs
konkrete.

b) Sipas asaj cili subjekt i sjell aktet juridike ata ndahen n:

Aktet q i miratojn organet shtetrore, jan n form t
kushtetuts, ligjit aktgjykimit etj.
Aktet q i sjellin organizatat shoqrore si jan statutet dhe
vendimet.
Aktet q i sjellin personat zik, t cilat jan n form t
marrveshjes, testamentit etj.

c) Sipas llojeve t raporteve shoqrore q i rregullojn

(ekonomike, sociale, kulturore etj.).

? PYETJE:
1. ka nnkuptohet me nocionin akt juridik?
2. Sipas normave q i prmbajn, cilat lloje t akteve juridike
ekzistojn?
3. Cilat subjekte mund ti miratojn aktet juridike?
4. Cilat raporte shoqrore i rregullojn aktet juridike?

126
Fillet e s drejts

KUSHTETUT LIGJ
(aktet themelore juridike)

DISPOZIT, REGULLORE, DEKRET

URDHR,VENDIM, STATUT,
UDHZIM
(Akte nnligjore juridike)

AKTGJYIKIM - VENDIM
(akte individuale juridike)

Fq. 10. Tregim skematik i akteve jurdike

127
Fillet e s drejts

10.2. KUSHTETUTA

Ashtu si msojm nga biograa t dhnat pr individin, ashtu

edhe nga Kushtetuta e shtetit, mund t shohim se pr far shteti bhet
fjal Pr dallim nga ligjet, t cilat jan t shumta n shtet, kushtetuta
sht akti m i lart dhe m i rndsishm. Kushtetuta sht baza
n t ciln ndrtohen themelet e shtetit dhe s drejts. Nga ajo mund
t shihet se sa dhe cilat liri dhe t drejta i gzojn qytetart e ktij
shteti, si sht i organizuar pushteti, cilat organe ekzistojn, cila sht
politika e saj si sht I organizuar sistemi i mbrojtjes etj.
Kushtetuta sht ligj mbi ligjet sepse n t jan t rregulluara shtjet
m t rndsishme t shtetit si dhe t gjitha aktet juridike dalin nga
Kushtetuta dhe duhet t jen n pajtim me t.
Kushtetutn e miraton Kuvendi, ndrsa ndonjher n disa vende
formohet kuvend i posam q do t miratoj Kushtetutn, dhe m
pas ky kuvend shprbehet.
N themel ekzistojn shumllojshmri
kushtetutash. Sipas karakterit kushtetuta
mund t jet e shkruar dhe cila shprehet
n dokument t shkruar; kushtetut jo e
shkruar e njohur si kushtetut zakonore,
kushtetut e fort dhe e ashpr, e
cila rnd mund t ndryshohet; dhe
kushtetut t but dhe t leht e cila
ndryshohet leht.
N disa raste kushtetuta paraqitet si
dokument i shkruar, por n disa raste
prmbajtja e kushtetuts mund t jepet n m shum deklarata, t
cilat pr nga vlera q e posedojn jan t njjta si kushtetuta. Kemi
shembullin e Anglis, ku n zhvillimin historik t ktij shteti jan paraqitur
m shum deklarata me dispozita kushtetuese. Si pr shembull:
Magna Carta Libertatum
Habeas Corpus Act
Bill of Rights
Sa i prket strukturs s Kushtetuts, edhe pse nuk sht obligative
numri m i madh i kushtetutave kan pjesn hyrse t quajtur
Preambul. N preambul parimisht sht i prshir qllimi i
kushtetuts. Dhe zhvillimi historik i shtetit. N themel kushtetuta

128
Fillet e s drejts

sht narrative dhe nuk prmban nene. Nenet jan pjes prbrse
e pjess normative pa t ciln kushtetuta nuk mund t ekzistoj. Me
qllim t ndryshimit, plotsimit dhe heqjes s dispozitave kushtetuese
dorzohen amendamente.Ata jan pjes prbrse e Kushtetuts. Sa
dhe cilat amendamente kushtetuese do ti ket nj Kushtetut, varet
nga ajo se sa Kushtetuta sht e but apo e fort.
Kushtetuta e Republiks s Maqedonis prbhet nga: (shif - foto. 11)
1. Preambula
2. Pjesa normative dhe
3. Amendamentet kushtetuese

Emri i seksionit Prmbajtja

1. Dispozitat themelore
I rregullon karakteristikat baza t
nj shteti shtjen e shtetsis
simbolet shtetrore (stema,
amuri, himni) kryeqytetin
gjuhn zyrtare dhe alfabetin

Ndarjen themelore t drejtave t

2. Lirit dhe t drejtat themelore njeriut n
t njeriut dhe qytetarit qytetarve,politike
ekonomike sociale dhe
kulturore

3. Organizimi i pushtetit I rregullon organet baz t

shtetit:
Kuvendi
Qeveria
Kryetari
Gjykatat
Prokuroria Publike

4. Gjykata Kushtetuese e E rregullon punn e Gjykats

Republiks S Maqedonis Kushtetuese
5. Pushteti lokal I vendos bazat e pushtetit lokal

6.Marrdhniet ndrkombtare Rregullon udhheqjen e

politiks ndrkombtare.

129
Fillet e s drejts

7. Mbrojtja e Republiks n koh lufte E rregullon mbrojtjen e shtetit

dhe n gjendje t jashtzakonshme
8. Ndryshimi i Kushtetuts
9. Dispozitat kalimtare dhe
prfundimtare
E rregullon procedurn pr
ndryshimin e Kushtetuts
E jep procedurn pr prputhjen e
sistemit t vjetr me Kushtetutn
e re.

Foto. 11 Tregim skematik pr pjesn normative t Kushtetuts s R.Maqedonis

Shembull pr amendament Kushtetues

AMANDAMENTI IX
1.Republika garanton mbrojtjen, zhvillimin, pasurimin e vlerave
artistike dhe historike t Maqedonis si dhe t gjith bashksive etnike
n Maqedoni, si dhe si dhe begatit e tyre pa pasur parasysh regjimin
juridik.
2. Me pikn 1 t ktij amendamenti ndryshohet paragra 2 i nenit 56 t
Kushtetuts s Republiks s Maqedonis.23

? PYETJE:
1. ka sht kushtetuta?
2. Prse sht e rndsishme Kushtetuta pr shtetin?
3. far Kushtetute ekziston?
4. Shpjego strukturn e Kushtetuts s R. Maqedonis?

" Detyr:
1. Gjej sa amendamente Kushtetuese jan t miratuara n
Republikn e Maqedonis nga viti 1992, deri n vitin 2010.

23
Paragra 2 i nenit 56 t Kushtetuts s RM-s Maqedonis - 1 Republika garanton
Mbrojtje, avancim dhe pasurim t pasuris historike dhe kulturore t popullit
maqedonas dhe t nacionaliteteve, si dhe t mirave q e prbjn at, pavarsisht
nga regjimi i tyre juridik."

130
Fillet e s drejts

10.3. LIGJI

Ligji paraqet akt t prgjithshm juridik, i cili n hierarkin e

akteve juridike vjen menjher pas kushtetuts. Me ligje prpunohen
parimet kushtetuese. Ligji duhet t jet n prputhje me kushtetutn.
Nse sht n kundrshtim me t nuk do t vlej. E miraton organi
ligjvns i shtetit, i cili quhet parlament, kuvend, kongres, duma etj.
Ligji mund t shqyrtohet si ligj material dhe formal n kuptimin
e plot t fjals.
Me fjaln ligj n kuptimin material t fjals, nnkuptohet do
akt juridik, i cili prmban norma t prgjithshme juridike.
Ndrsa me ligjin formal nnkuptojm do akt juridik, t cilin
e miraton organi ligjvns, n procedur ligjvnse dhe n form t
shkruar.
Ekzistojn kto lloje t ligjeve:
) Sipas llojit t marrdhnieve shoqrore q i rregullojn
ka ligje nga lmi i s drejts penale, (p.sh. Ligji pr procedur penale,
kodi penal), e drejta familjare (ligji pr familjen) e drejta trashgimore,
(ligji pr trashgimi) e drejta civile (ligji pr t drejtat obligative dhe
marrdhniet kontraktuese).
b) Sipas shumics s nevojshme pr miratim ka ligje q
miratohen me:
shumic relevante
shumic absolute
shumic e kualikuar (ligjet q miratohen me kt lloj shumice
quhen edhe ligje organike, sepse kan rndsi esenciale pr
shtetin. Si p.sh ligji pr stemn ligji pr amurin ligji pr himnin,
ligji pr gjykatat, ligji pr mbrojtjen etj).
c) Sipas kohs t veprimit t ligjeve ata mund t jen:
t prhershme - veprojn dhe vlejn n koh t pacaktuar,
ndrkaq ata n t ardhmen jan ligje n numr t madh q do
t miratohen;
ligje latente, jan ato ligje q nuk zbatohen pr do dit por
vetm ather kur krijohen rrethana t caktuara, gjegjsisht
n kushte special. Ligji ekziston dhe sht pjes e s drejts
pozitive, por zbatohet vetm n situat t caktuar (p.sh. ligji
pr mobilizim, i cili zbatohet vetm n kushte t lufts, ligji

131
Fillet e s drejts

pr fatkeqsi elementare, i cili zbatohet vetm n kushte t

fatkeqsive elementare).

Shembulli i ligjit:
LIGJI PR NUMRIN E AMZZ S QYTETARIT
GAZETA ZYRTARE E R. MAQEDONIS NR. 36/92 08.06.1992

Neni 1
Numri i amzs s qytetarit (n tekstin e mposhtm: numri i amzs) paraqet shenjn
e vetme pr identikimin e t dhnave t qytetarit
Neni 2
Numri i amzs prbhet nga 13 numra, t shprndara n gjasht grupe edhe at:
Grupi i I:dita e lindjes (dy numra),
Grupi i II: muaji I lindjes (dy numra),
Grupi i III:viti i lindjes (tre numra),
Grupi i IV: numri i regjistrit (dy numra),
Grupi I V: kombinimi i gjinis dhe numri radhor, pr personat e lindur n t njjtn
dit (tre numra). Meshkuj nga 000 deri m 499, femra nga 500 deri 999 dhe
Grupi i VI: numri kontrollues (nj numr).
Neni 3
Pjesa e numrit t amzs q e prcakton ditn e lindjes (grupi I), muajin e lindjes (grupi
II), vitin e lindjes (Grupi III) dhe gjinin (grupi V) prcaktohen n baz t dhnave
t librit amz t lindurve.Numri kontrollues (grupi VI) prcaktohen me llogarits
elektronik. Nse t dhnat nga alineja 1, ndryshohen, n procedur t parapar
me ligj, numri i ri i amzs do t caktohet n baz t vendimit me t ciln sht br
ndryshimi ose prmirsimi i t dhnave nga libri amz i t lindurve.
Neni 4
N Republikn e Maqedonis, prcaktohen nnt qendra regjistruese me numrat e
regjistrit n vazhdim: Manastiri pr komunat, Manastir, Resnj, dhe Demir Hisar
41; Kumanova -pr komunat Kumanov, Kratov dhe Kriva Pallank 42- Ohri pr
komunat Ohr, Dibr, Krov dhe Strug 43; Prilepi, pr komunat Prilep, Krusheve
dhe Brod 44: Shkupi 45; Strumica, pr komunat Strumic, Vallandov dhe Radovish
- 46; Tetova pr komunat Tetov dhe Gostivar 47; Velesi pr komunat Veles,,
Gjevgjeli, Kavadar dhe Negotin- 48dhe Shtipi pr komunat Shtip, Berov, Vinic,
Dellev, Koani, Probishtip dhe Sveti Nikole -49.

Neni 5
Ministria e punve t brendshme cakton numrin e amzs s qytetarit. Caktimi i
numrit t amzs dhe evidentimi jan t automatizuara.

132
Fillet e s drejts

Ministria e punve t brendshme siguron ruajtje t t dhnave u 1095 shfrytzim

dhe mbrojtje e t dhnave, nga qasja e paautorizuar deri tek t dhnat e qytetarit n
pajtim me ligjin
Neni 6
Numri i amzs caktohet sipas vendit t shnimit t fmijve t porsalindur n librin
amz t lindurve q udhhiqet n territorin e Republiks s Maqedonis.
Pr fmijn e lindur jasht shtetit numri i amzs prcaktohet sipas vendbanimit t
prindrve n Republikn e Maqedonis.
Neni 7
T huajve t cilt n pajtim me ligjin qndrojn n Republikn e Maqedonis dhe
pr t cilt n baz t ligjit mbahet evidence dhe ju jepen dokumente e nevojshme
Ministria e punve t brendshme, prcakton numri e amzs pr t shtetasit e huaj.
Neni 8
Numri i amzs nuk mund t ndryshohet, nse qytetari ndrron vendbanimin.
Neni 9
Nse qytetarit i sht caktuar gabimisht numri i amzs, ose ka numra t ndryshme
t amzs, ata me vendim anulohen dhe t njjtit i prcaktohet numri i ri ose i mbetet
numri i sakt i amzs.
Vendimi pr anulimin e numrit t amzs dorzohet deri tek oqari, i cili e udhheq
librin e amzs s t lindurve n t ciln sht shnuar lindja e fmijs.
Neni 10
Numri i amzs shkruhet n dokumentet dhe evidencat q udhhiqen pr qytetarin
kur kjo sht e prcaktuar me ligj.
Neni 11
Ministri i punve t brendshme, do t sjell akte nnligjore pr:
- formulart dhe mnyrn e mbajtjes s evidencs pr numrin amz;
- mnyrn e prcaktimit t numrit kontrollues (VI grupi) dhe
- mnyrn e prcaktimit t numrit amz pr shtetasit e huaj, pr t cilt sipas ligji,
mbahet evidenc dhe ju lshohen dokumente, pr udhheqjen e evidencs s
numrave amz q ju jepen shtetasve t huaj, si dhe pr regjistrimin e numrave amz
t caktuar pr shtetasit e huaj.
Neni 12
Qytetarit t cilit nuk iu sht caktuar numri i amzs deri n hyrjen n fuqi t ktij ligji
do ti caktohet numri i amzs sipas vendbanimit q e ka n Republikn e Maqedonis.
Neni 13
Pr qytetart e Republiks s Maqedonis, q kan vendbanim n Republikn e
Maqedonis, t cilt sipas rregullave t deritashme numri i amzs ju sht prcaktuar
n republikat e ish RSFJ-s,n afat prej dy viteve pas hyrjes n fuqi t ktij ligji ju
prcaktohet numr I ri amzs sipas dispozitave t ktij ligji.

133
Fillet e s drejts

Neni 14
Aktet nnligjore t bazuara me kt ligj do t miratohen n afat prej 6 muajsh
nga hyrja n fuqi e ligjit.
Deri n miratimin e rregullave t reja nga paragra 1 I ktij ligji do t zbatohen
rregullat e vjetra.
Neni 15
Pas hyrjes n fuqi t ktij ligji, komunat e reja t posa formuara do ti marin numrat e
regjistrit t teritorrit t cilit i kan takuar deri m tani.
Neni 16
Me hyrjen n fuqi t ktij ligji pushon q t vlej ligji pr numrin e amzs s qytetarit
(Gazeta Zyrtare e RSM-s nr. 20/80, 35/86, 51/88 dhe 19/90), ndrsa Ligji pr
sjelljen e numrit t amzs s qytetarit (Gazeta Zyrtare e RSFJ nr 58/76) nuk do t
zbatohet ne territorin e Republiks s Maqedonis.
Neni 17
Ky ligj hyn n fuqi 8 dit pas publikimit n Gazetn Zyrtare t R. Maqedonis

134
Fillet e s drejts

10.3.1. PROCEDURA PR MIRATIMIN E LIGJIT

Procedura pr miratimin e ligjit sht e komplikuar dhe zhvillohet n

disa faza (shih.foto. 12)
1. Iniciativa pr sjelljen e ligjit. Iniciativ pr sjelljen e ligjit
mund t jep do qytetar, grup qytetarsh, organizata dhe institucione.
Ata iniciativn e tyre e dorzojn deri tek propozuesit e autorizuar.
2. Dorzimi i propozim - ligjit
Propozues t autorizuar t ligjit jan:
+ + +
do deputet Qeveria e RM S paku 10.000
votues

Propozim ligji prmban:

Emrtimi i ligjit;
baza kushtetuese pr miratimin e ligjit;
shkaqet sipas s cilave duhet t sillet ligji;
vlersimi i mjeteve materiale, t nevojshme pr zbatimin e ligjit;
Prmbajtja e ligjit;
Arsyetim q prmban shpjegime pr prmbledhjen e dispozitave
t propozim ligjit.;
Shqyrtim t regullativave nga sistemet tjera juridike dhe
harmonizimi i propozim ligjit me t Drejtn e Bashkimit
Evropian etj.
3. Shqyrtimi i propozim - ligjit. Propozimi ligji dorzohet
deri tek kryetari i Kuvendit, i cili e prcjell deri tek deputett. Nse
Qeveria nuk sht propozues, ligji dorzohet edhe tek ajo pr dhnie
t mendimit.
Fazat e procedurs pr miratimin e ligjeve sipas Rregullores s
Kuvendit nga viti 2008 quhen lexime.24
Leximi i par i propozim ligjit, nuk do t thot detyrimisht
edhe debat pr ligjin. Rregullorja e jep mundsin si veprim fakultativ
e cila i ndrmerret me krkes t nj numri t caktuar t deputetve.
24
Klimovski S, Deskovska. R, Karakamisheva.T, E DREJTA KUSHTETUSE, , Shkup,
2009, fq 401-407

135
Fillet e s drejts

Respektivisht s paku 15 deputet n afat prej shtat ditve nga

pranimi i propozim ligjit mund t dorzojn krkes, q Kuvendi t
mbaj mbledhje. Nse nuk sht e dorzuar ndonj krkes e till
leximi i par prfundon.
Nse sht parashtruar krkesa pr mbajtjen e debatit t
prgjithshm para se t hapet debati pr propozim ligjin n seanc
kuvendore, e shqyrton trupi punues am (n sfern e s cils sht
lnda e cila duhet t shqyrtohet me ligjin) dhe komisioni Juridiko -
ligjvns. M pas caktohet mbledhja n Kuvend pr leximin e par
dhe me debat t prgjithshm vendoset se a do t mund propozim -
ligji t jepet pr lexim t dyt.
Nse vendos Kuvendi se ligji sht i pranueshm mund t
jepet n lexim t mtutjeshm dhe m tej vazhdon me procedurn
ligjvnse. N t kundrtn procedura ndrpritet.
Leximi i dyt bhet n trupin punues am dhe n komisionin
juridiko - ligjvns ku shqyrtohen dispozitat e propozim ligjit, n
veanti edhe amendamentet e dorzuara dhe votohet pr ta. Trupat
punuese mund ti dorzojn edhe ata amendamentet e tyre. Propozimi
pr ndryshimin dhe plotsimin e propozim ligjit dorzohet n form t
amendamentit, pr do amendament votohet vemas.
Trupi punues am dhe komisioni juridiko - ligjvns pas
prfundimit t shqyrtimit e prpilojn tekstin e propozim ligjit n t cilin
inkorporohen edhe amendamentet e pranuara (propozimi i plotsuar)
dhe arsyetimin. N leximin e dyt n seancn e Kuvendit, zhvillohet
debat vetm pr ato nene nga propozim ligji, t cilat jan t ndryshuara
me amendamente n punn e trupave punuese dhe vetm pr ato
nene mund t dorzohen amendamente t reja.
Leximi i tret i propozim ligjit sipas rregullores mbahet n
mbledhjen e par t Kuvendit pas leximit t dyt. N kt faz trupat
punuese nuk diskutojn.
4. Votimi. Kur do t prfundoj diskutimi pr ligjin ai vihet n
votim. Shumica e nevojshme pr votimin e ligjit do t varet nga lloji dhe
prbrja e ligjit.
5. Publikimi i ligjit bhet me dekret. Ligji publikohet me an
t dekretit nga kryetari i shtetit. Kryetari i Kuvendit menjher pas

136
Fillet e s drejts

miratimit t ligjit e prcjell deri tek kryetari i Republiks, pr shkak t

nnshkrimit t dekretit dhe publikimit t ligjit.
Kryetari mund ta refuzoj nnshkrimin e dekretit pr ndonj
nen. N at rast ligji kthehet n procedur parlamentare dhe n qoft
se prsri miratohet nga deputett kt radh me shumic absolute,
kryetari sht i obliguar, q ta dekretoj ligjin. Ligjet t cilat miratohen
me shumic t kualikuar kryetari i shtetit nuk mund ta refuzoj
dekretimin e tyre, respektivisht tek kto ligje ai sht i obliguar q ta
nnshkruaj dekretimin pr shpalljen n Gazetn Zyrtare.
Shembulli pr dekretin:
N baz t nenit 75 paragraft 1 dhe 2 nga Kushtetuta e Republiks s
Maqedonis kryetari i Republiks s Maqedonis dhe kryetari i Kuvendit t
Republiks s Maqedonis sjellin
DEKRET
PR SHPALLJEN E LIGJIT PR GJYKATAT

Publikohet ligji pr gjykatat,

t cilin Kuvendi I Republiks s Maqedonis e miratoi

n mbledhjen e mbajtur me dat _______________.

Nr. Kryetar
Data i Republiks s Maqedonis
Shkup
Kryetari
i Kuvendit t Republiks s Maqedonis

6. Publikimi i ligjit n Gazetn Zyrtare t R. Maqedonis. Pas

miratimit, ligji publikohet n Gazetn Zyrtare t RM - s. Periudha nga
dita e publikimit t ligjit deri n ditn e hyrjes s fuqi quhet vocatio
legis, periudh e cila mund t jet 7, 15 dit 6 muaj etj. Kjo periudh
u jep mundsin qytetarve q t njoftohen me dispozitat e ligjit, me
qllim q ti kuptojn dhe respektojn

Shembull pr vocatio legis:

Neni
Ky ligj hyn n fuqi ditn e tet pas publikimit n Gazetn Zyrtare t
Republiks s Maqedonis.

137
Fillet e s drejts

NNSHKRUES
INFORMIMI

MIRATUES OPINIIONI

PROPOZUEZ

INICIATOR

Foto.12 Skema e pjesmarrsve n procedurn pr miratimin e ligjit

? PYETJE:
1. sht ligji?
2. Si ndahen ligjet?
3. Shpjego procedurn pr miratimin e ligjit.

138
Fillet e s drejts

10.4. AKTET E PRGJISTHEM NLIGJORE JURIDIKE

Aktet nnligjore juridike miratohen nga organet t cilat n hierarkin

e organeve shtetrore qndrojn m posht se organi ligjvns dhe pr
kt shkak duhet t jen n pajtim me ligjin, dhe Kushtetutn. Me aktet
e prgjithshme nnligjore juridike nuk mund t krijohen t drejta dhe
obligime t reja pr qytetarin dhe personat juridik, por vetm precizohen
dhe prpunohen ligjet, respektivisht ato miratohen n baz t
autorizimit q del nga ligji. Aktet nnligjore juridike jan t lidhura mes
vete me norma te prgjithshme juridike si pjes prbrse e ligjit, dhe
nuk mund t krijojn situata t reja q jan n kundrshtim me ligjin.
Ekzistojn kto lloje t akteve nnligjore juridike:
Urdhres - sht akti m i rndsishm nnligjor juridik.
E miratojn organet ekzekutuese dhe ato administrative n shtet. M
s shpeshti miratohet n mbledhje t Qeveris. Me ato prpunohen
normat ligjore.
Dallohen dy lloje urdhresash:
) Urdhres pr ekzekutimin e ligjit - miratohet me qllim
t zbatimit t ligjit. Baza e miratimit t saj sht klauzola ekzekutive
(dispozit) sipas s cils trupi ligjvns e autorizon Qeverin, ose e
urdhron q t sjell urdhres me t ciln n koh m t shkurt do t
rregullohet ndonj sfer e prcaktuar me ligj.Kjo dispozit vlen deri at
her kurr do t ekzistoj ligji.
b) Urdhres me fuqi juridike - me t rregullohen marrdhniet
q do t duhet t rregullohen me ligj. Miratohet n gjendje t
jashtzakonshme dhe n kushte t lufts. N Republikn e Maqedonis
e miraton qeveria dhe sht e vlefshme pr sa zgjat lufta dhe gjendja e
jashtzakonshme.
Urdhri - e miratojn ministrit. Ju dedikohet personave t
pacaktuar q ndodhen n situat t caktuar. Urdhrohet ose ndalohet
ndonj sjellje e caktuar n situat t caktuar, e cila sht i karakterit
t domosdoshm. (p.sh. urdhri pr pastrimin e bors, pr evakuimin e
popullsis, or policore, mobilizim).
Rregullore - e miratojn organet e administrats me qllim
prpunim dhe ekzekutim dispozitave t caktuara ligjore ose rregull

139
Fillet e s drejts

tjetr t Kuvendit dhe Qeveris. E miratojn ministrat me ka e

rregullojn nj shtje shum t rndsishme nga kompetenca e
tyre. (p.sh. Rregullore pr standardet dhe vlersimet, Rregullore pr
organizimin dhe sistematizimin e vendeve t puns, rregullore pr
rrogat dhe kompensimet). Me rregullore mund t rregullohet edhe
organizimi i brendshm i puns s ndonj organ t caktuar.
Udhzimin - e miratojn organet administrative dhe ka fuqi m
t ult juridike. Nuk prmban norma juridike, por e prpunon mnyrn
e zbatimit t normave juridike q jan t miratuara.
Dekretin - e sjell she i shtetit dhe mund t jet:
) Akti i prgjithshm - dekretim I ligjit
b) Akti individual - akt me t cilin she i shtetit i emron diplomatt,
personalitetet e larta n sfern e mbrojtjes, jep dekorata etj.
Vendimi - sht akt i prgjithshm juridik q n t shpeshtn
e rasteve miratohet n nivel t pushtetit lokal dhe me kt rregullohen
shtjet me pesh lokale. E miraton kshilli komunal dhe do t duhet t
jet n prputhje me statutin e komuns. Nga ky fakt statuti i komuns,
i cili sht akti m i lart themelor i komuns, dhe paraqet kushtetut
t vogl pr komunn n nivel lokal.

? PYETJE:
1. jan aktet nnligjore t prgjithshme jurdike?
2. Numro aktet nnligjore t prgjithshme juridike?
3. Shpjego dispozitn me fuqi ligjore.
4. Shpjego urdhresn.
5. Prse miratohen rregulloret?
6. Cili sht akti nnligjor juridik m I pavlefshm?
7. ush e dekreton ligjin? Si mund t jet dekreti?
8. Me cilin akt juridik nga hierarkia e akteve juridike barazohet
vendimi?

140
Fillet e s drejts

10.5. NOCIONET DHE LLOJET E AKTEVE T VECANTA JURIDIKE

Aktet e veanta juridike prmbajn norma t veanta juridike.

Ata i rregullojn dhe zgjedhin situatat konkrete. Bazat e tyre jan aktet
e prgjithshme juridike dhe me ta konkretizohen aktet e prgjithshme
juridike.

Llojet e akteve t veanta juridike

Sipas asaj se kushti i miraton aktet e veanta juridike ato ndahen n:

a) akte t veanta q i miratojn organet shtetrore;
b) akte t veanta q i miratojn personat privat dhe
paraqiten n form t veprave juridike (testament, marrveshje).
Aktet e veanta juridike q i miratojn organet shtetrore
sipas asaj cili organ i miraton ndahen n akte administrative dhe
gjyqsore.

? PYETJE:
1. ka nnkuptojm me aktin e veant juridik?
2. Cilat lloje t akteve t veanta juridike ekzistojn?

141
Fillet e s drejts

10.5.1. AKTI ADMINISTRATIV

Akti administrativ sht akt konkret (i veant) administrativ

q e miratojn organet admistrative si pr shembull ministrit,
inspektoratet, drejtorit etj, me procedur t veant. Pr dallim nga
procedura gjyqsore, procedura administrative sht m e shpejt
dhe m e leht. Organet administrative veprojn n mnyr direkte.
Q do t thot se mund ta miratojn aktin administrativ, pa mos pritur
nga dikush t krkoj miratimin.
Shembull:
Nse ndonj kalimtar e kalon rrugn n ndonj vend t ndaluar,
pjestari i policis ka t drejt q ta dnoj n vend t ngjarjes.
Shembull:
Drejtoria e t hyrave publike mund t sjell vendim si akt t veant
juridik, me t cilin personi obligohet q t paguaj tatim n nj shum
t caktuar,dhe drejtoria ka t drejt q at ta sjell vendimin pa mos e
krkuar askush kt veprim
Shembull:
Inspektori mund t bj inspektim pa mos e thirrur dikush, ose mund t
vrtetoj sa shoqatat tregtare, institucionet dhe qytetart ju prmbahen
ligjeve dhe rregulloreve tjera n kryerjen e veprimtaris s tyre ose
bjn thyerje t ligjit dhe rregullativave tjera.

Nga kjo mund t konstatojm se marrdhnia administrative

lind si pasoj e vullnetit m t fuqishm t organit shtetror vetm
nse bhet fjal pr prcaktimin e obligimeve t pals ndaj organeve
shtetrore.Ekzistojn edhe raste kur pr t miratuar ndonj akt t
veant juridik do t duhet t jet i provokuar veprimi I tyre. Kjo para se
gjithash vjen n shprehje, kur personi dshiron q t realizoj ndonj
interes apo t drejt dhe n kt rast do t duhet t bhet krkes nga
ane tij.
Shembull:
Nse personi dshiron q t mer leje pr posedim t arms s zjarrit
ose pr marr t leje pr ndrtim duhet q t dorzoj krkes deri tek

142
Fillet e s drejts

organi dhe m pas ti jepet vendimi nga organi prgjegjs. E njjta gj

vlen edhe kur krkon pasaport letrnjoftim, burs, hapje t shitores,
prtim t ndihms sociale etj.
Aktet administrative, n t shpeshtn e rasteve jan t paraqitura
n form t aktvendimeve, si pr shembull, aktvendim pr pensionim
t personit, aktvendimi pr pages t tatimit, aktvendimi pr shtes
fmijrore. Por akti administrativ mund t paraqitet edhe n form t
lejes, si pr shembull, leja pr posedim t arms s zjarrit.
Akti administrativ mund m leht t ndryshohet, pr dallim nga
akti gjyqsor.
Shembull:
Nse personi n t kaluarn nuk e ka tuar t drejtn e posedimit t
lejes pr posedim t armve t zjarrit,nuk sht e prjashtuar mundsia
q n t ardhmen ta toj nse i.prmbush kushtet e parapara me ligj.
Shembull:
Personi ka dorzuar krkes pr marrjen e lejes s ndrtimit,por organi
administrative e ka refuzuar pr shkak se nuk i prmbush kushtet e
parapara me ligj, nse pas nj kohe t caktuar i prmbush kushtet dhe
mundet prsri t dorzoj krkes pr marrje t lejes s ndrtimit.

143
Fillet e s drejts

Shembull pr akt administrativ:

Neni 212 alineja 1
______________
Emrtimi i selis

Numri___________
Data____________

__________________________________________________________________
(Emri i organit q e sjell vendimin)
Me krkes t ______________________________________________________
(Emri dhe mbiemri pals)
__________________________________________________________________
(Vendi, rruga, numri)
N baz t nenit_____________________________________________________
(rregullore me t ciln organi prgjegjs vendos)
dhe neni 212 alineja 1 nga ligji pr procedur t prgjithshme administrative (Gazeta
Zyrtare e RM-s nr. 38/05), miraton

VENDIM
MIRATOHET _______________________________________________________
__________________________________________________________________

ARSYETIMI

______________________________________________________sht dorzuar
(emri dhe mbiemri)
Krkes me t ciln krko et____________________________________________
__________________________________________________________________
(Prmbajtje e shkurtr e krkess)
Krkesa sht e arsyeshme dhe e pranuar n baz tnenit _________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
(ligji n baz t s cilit sht e pranuar krkesa)

KSHILL JURIDIKE: Kundr ktij vendimi mund t parashtrohet ankes deri te ____
__________n afat prej 15 ditve nga dita e pranimit t vendimit
(organi deri te cili cili drejtohet)

(VV) NNSHKRIMI

_________________

144
Fillet e s drejts

10.5.2. AKTI GJYGJSOR

Aktet gjyqsore i miratojn gjykatat, edhe at

pr procedur penale dhe ato civile. Organet gjyqsore
veprojn vetm ather kur do t jet i provokuar veprimi
i tyre, edhe at me an t krkess s palve, zakonisht
me parashkres - padi n proceset civile ose tek proceset
penale. Pa kto akte gjykatat nuk munden t veprojn me
vetiniciativ, madje edhe pr veprat m t rnda penale.
Shkelja e rregullave mes njerzve do her kan ekzistuar dhe do
ekzistojn, ndrkaq gjykata sht organ q zbaton t drejtn n ksi
situatash. Zbatimi I ligjeve nga ana e gjykatave n rastet konkrete do
t thot shqiptimi i t drejts. Aktet e veanta gjyqsore miratohen n
form t aktgjykimit dhe aktvendimit. Aktet gjyqsore kan pr qllim
q t zgjedhin ndonj proces t caktuar gjyqsor dhe t vendosin
marrdhnie t caktuara normale, t cilat jan t keqsuara n nj
mnyr. Me nxjerrjen e aktit gjyqsor
n t shumtn e rasteve e zgjidh ndonj
problem konkret q paraqitet n rrjedhn
e procedurs,ndrkaq me aktgjykimin
mbyllet procedura dhe me at edhe
procesi gjyqsor. Me aktgjykimin
vendoset pr at q sht lnd e
procedurs. Si pr shembull,nse lnda
e procedur sht shkurorzimi, me
aktgjykim vendoset se akti i martess m
nuk ekziston.
Aktgjykimi si akt gjyqsor do her miratohet N EMR
T QYTETARVE T REPUBLIKS S MAQEDONIS. Pjest e
aktgjykimit jan hyrja dispozitivi arsyetimi dhe kshilla juridike.
Procedura penale sht m e komplikuar, m e ngadalshme
dhe me e ashpr kundrejt procedurs administrative. Akti gjyqsor
karakterizohet me at se nuk sht i ndryshueshm, respektivisht
ktu vlen principi res judicata. Megjithat, me prjashtime n raste t
caktuara edhe akti gjyqsor mund t ndryshohet, si pr shembull n
rast t ndrpritjes s procedurs.

145
Fillet e s drejts

N rast t paknaqsis nga aktet e veanta t miratuara nga

gjykata, palt kan t drejt q ta shfrytzojn edhe ANKESN si mjet
juridik.

Shembull pr aktgjykim q ka t bj me shkurorzim (neni 40 i KP t RM).

L.NR.___/___

N EMR T QYTETARVE
T REPUBLIKS S MAQEDONIS

Gjykata themelore e Manastirit, i prbr nga gjykatsi i ksaj gjykata ___________,

si kryetar I kshillit, kshilli i gjykatsve porot ________ si antar t kshillit gjyqsor,t
ngarkuar me pun juridike nga nga Manastiri, rr. _____________ nr. _________, t
cilin e prfaqson i autorizuari ____________, avokat nga Manastiri kundr t paditurs
nga Manastiri, t ciln e prfaqson i autorizuari___________ me Avokat nga
Manastiri,pr shkak t prishjes s kurors s lidhur n vitin __________ pas mbajtjes s
debatit, e prmbyllur n prani t paditsit Dhe t autorizuarit t tij ____________, dhe t
s paditurs, s bashku me t autorizuarin e saj ___________, e sjelli kt

AKTGJYKIM

Kurora sht e lidhur mes paditsit dhe t paditurs t dyt nga Manastiri me
date________viti ________ n Manastir e regjistruar n librin amz t kurorzuarve
pr qytetin e Manastirit me Nr________/ viti__________ SHKURORZOHET, duke u
bazuar n nenin 40 t ligjit pr familje t RM-s. I mituri I lindur n vitin _______ I
besohet n prkujdesje dhe edukim nns s tij nga Manastiri. babai I t miturit
sht i obliguar n emr t kontributit t tij pr prkujdesje t t miturit i , nprmjet
prfaqsuesit t autorizuar ti paguaj shumn prej _ denar n muaj,duke lluar nga
viti_________ e deri ather kur i mituri nuk do t jet n mundsi q vet t mbahet.
Paditsi sht i obliguar prkujdesjen n vler prej ________ denar, prfaqsuesit t
autorizuar t tia ja jep m s voni deri m tretin e muajit.
Paditsi sht i obliguar q pr prkujdesje t paditurs ti jep shumn prej ________
denar duke lluar nga viti _________,m s voni deri me tretin e muajit.

ARSYETIMI

N baz t certikats nga libri amz i t kurorzuarve, Manastir, u vrtetua

se paditsi dhe e paditura t dyt nga Manastiri, m dat ________ t
vitit________ kan lidhur kuror me numr_____.

146
Fillet e s drejts

Paditsi krkon shkurorzim ngase n martes kan pasur dallime t mdha t

cilat kan rrjedhur nga mospajtimi i karaktereve, e cila ka sjellur deri n mospajtim t
prhershm dhe padurueshmri t dyanshme, me ka jeta e prbashkt e paditsit
dhe s paditurs sht br e padurueshme, pr shkak t s cilave bashksia
martesore faktikisht ka pushuar s funksionuari dhe nuk ekzistojn kushte q kjo
bashksi martesor prsri t riprtrihet.
Pas shfaqjes s dshmive dhe me dgjimin e palve dhe t dshmitarve
_dhe _, sht vrtetuar se marrdhniet martesore ndrmjet t kurorzuarve jan
prishur prjetsisht dhe nga ky fakt edhe bashksia e tyre martesore nj koh t
gjat nuk funksionon dhe prej _ muaj faktikisht edhe nuk ekziston, pr shkak t cils
sht sjellur edhe aktgjykimi pr prishjes e martess.
Obligohet e paditura, tia bj pagesn e harxhimeve materiale paditsi n afat
prej ___ ditve nga dita e dorzimit t ktij aktgjykimi.

Gjykata themelore Manastir

viti ----------------
Kryetari i Kshillit
_______________

Kshill juridike: kundr ktij aktgjykimi sht e lejuar ankesa deri tek gjykata e
apelit n manastir, ndrmjet ktij gjygji n afat prej 15 ditve nga data e parnimit tt
aktgjykimit.

? PYETJE:
1. N far lloji paraqitet akti administrativ?
2. Cila sht procedura m e komplikuar, administrativja apo
gjyqsorja? Prse?
3. Numroi aktet juridike.

147
Fillet e s drejts

10.6. LIGJSHMRIA DHE JOLIGJSHMRIA

Aktet juridike jan t rregulluara n hierarki n mnyr

shkallore, kshtu q n maje qndron akti m i lart juridik, ndrsa
m posht qndron akti m i ult juridik. Kjo hierarki e akteve krkon
harmonizimin e akteve m t ulta me ato m t lartat. do here ka
ekzistuar nnshtrimi i aktit m t ult ndaj m t lartit dhe do her akti
m i ult duhet t jet n pajtim me aktin m t lart juridik.
Kushtetuta sht akti m i lart juridik. Pas saj vijn ligjet,t cilat
n t vrtet burojn nga kushtetuta dhe duhet t jen n harmoni
me t. Aktet nnligjore n hierarkin e akteve juridike jan n vend
m t ult se ligji dhe duhet t jen n pajtim me t, n t vrtet t
mos e kundrshtojn, dhe me kt t jen edhe n harmonizim me
kushtetutn. Harmonizimi ndrmjet akteve m t larta dhe m t ulta
juridike quhet kushtetutshmri, ose ligjshmri. Harmonizimi duhet t
jet nga kushtetuta si akt m i lart e deri te vendimi ose aktgjykimi si
akte m t ulta juridike.
Me nocionin ligjshmri nnkuptojm harmonizimin e t gjitha
akteve juridike dhe akteve materiale (sjelljet njerzore) m t ulta se
ligji me kuptim formal t fjals ligj.
Kjo do t thot se aktet me t ula se ligji duhet t jen pajtim me
t. Ligjshmria siguron q t gjitha pjest e rregullimit juridik t jen
nj trsi.
Elementet m t ulta nga rregullimi juridik do duhet t jen n
prputhshmri me ato m t lartat. Ligjshmria do t thot sundimi i s
drejts.
N rast mos prputhshmris mes aktit m t lart dhe atij m
t ult bhet fjal pr kundrligjshmri. Nse akti m i ult juridik e
kundrshton aktin m t lart themi se sht kundrligjor.
Me nocionin kundrligjshmri nnkuptojm mospajtimin e
akteve m t ulta me ato m lartat. Kundrligjshmria prmban
kundrkushtetutshmrin, kundrligjshmrin dhe kundrthnien
ndrmjet dy akteve t secili lloj.
) Kundrkushtetushmri - mospajtueshmri mes akteve t
prgjithshme dhe atyre t veanta me kushtetutn.

148
Fillet e s drejts

b) Kundrligjshmri - mos pajtim mes akteve nnligjore t

prgjithshme dhe akteve t veanta juridike me ligjin.
c) Kundrthniet mos pajtueshmri ndrmjet dy akteve
juridike, respektivisht kundrthnie e prmbajtjes s aktit pr dallim
nga akti tjetr, p.sh. vendimi si akt konkret t mos jet n pajtueshmri
me urdhresn si akt i prgjithshm nnligjor juridik.

Kundrligjshmria paraqitet n dy lloje edhe at:

) Kundrligjshmri juridiko - b) Kundrligjshmria

formale
Kjo kundrligjshmri paraqitet
n ato raste:
1. Kur nuk sht respektuar
procedura pr miratimin e aktit,
(p.sh nuk sht dgjuar pala n
rrjedhn e procedurs).
2. Kur akti nuk sht i miratuar
nga ana e organit prgjegjs,
(p.sh. aktin sht dashur ta
miratoj Gjykata Themelore
Shkup 1 ndrsa e ka miratuar
Gjykata Themelore e Manastirit).
3. Kur nuk sht respektuar
forma e jashtme e miratimit t
aktit,respektivisht forma e aktit
juridik (p.sh. aktgjykimi duhet
q t jet e miratuar n form t
shkruar ndrsa e shqiptuar n
mnyr t gojore).
materiale - juridike ose
paligjshmria prmbajtsore e
aktit juridik.
Kjo kundrligjshmri ekziston
kur nj akt juridik n aspekt
prmbajtjesor sht n
kundrthnie me at q sht
e prcaktuar sipas aktit m t
lart juridik (p.sh. kurorzimi
mes vllait dhe motrs, q sht
e ndaluar me ligin pr familje;
ose nnshtrohet marrveshje
pr shitblerje t Liqenit t Ohrit,i
cili sht pasuri dhe interes i
prgjithshm dhe si i till nuk
mund t jet objekti shitblerjes
ose marrveshja pr shitblerje
t drogs, ndrsa me ligj sht e
ndaluar shitblerja e drogs).

Nse bhet fjal pr akt t veant joligjor, personi mund t

dorzoj ankes deri tek organi prkats. Si pr shembull, nse mendon
personi se aktgjykimi i Gjykats Themelore, nuk sht n pajtim me
ligjin, do t dorzoj ankes, pr t ciln do t vendos organi m i lart,

149
Fillet e s drejts

respektivisht Gjykata e Apelit n kt rast, pr vlersimin e harmonizimit

t ligjit me Kushtetutn, si dhe akteve nnligjore me Kushtetutn dhe
ligjin, prgjegjs n kt rast sht Gjykata Kushtetuese.

? PYETJE:
1. sht ligjshmria?
2. sht kundrligjshmria?
3. Shpjego kundrligjshmrin juridike - formale.
4. Shpjego kundrligjshmrin materialo - juridike.

150
Fillet e s drejts

10.7. FUQIA JURIDIKE

Fuqia juridike e aktit juridik sht mas pr ndikimin e nj akti

juridik ndaj nj akti tjetr, n t vrtet mas q e prcakton cili akt
juridik sht m i lart apo cili m i ult.
Akti i cili qndron m lart n hierarkin e akteve juridike ka fuqi
m t madhe juridike ngase vendi n hierarkin n t ciln gjendet akti
e tregon fuqin e saj juridike. Parashutohet pyetja nga ka varet fuqia
juridike, prkatsisht vendi n t cilin gjendet akti. Fuqia juridike e aktit
juridik varet nga dy faktor edhe at:
) Nga organi shtetror i cili ka miratuar aktin, ose nga
vendi i organit n hierarkin e organeve shtetrore.
Nse organi shtetror i cili e miraton aktin juridik qndron m
lart n hierarkin e organeve shtetrore, akti i miratuar nga ky organ
do ket vend m t lart n hierarkin e akteve juridike. Organet q
gjenden n vende m t ulta sjellin akte me fuqi m t vogl juridike.
Shembull pr hierarkin e organeve Shembull pr hierarkin e akteve
shtetrore juridike

Kuvendi Kushtetuta

Qeveria Ligji

Ministrit Aktet e prgjithshme juridike

Gjykatat Aktet e veanta juridike

b) Nga procedura me t ciln miratohet akti juridik.

N rastet kur njri organ miraton lloje t ndryshme t akteve, si
pr shembull organi ligjvns i cili miraton kushtetutn ligjet, rezultat
dhe aktet tjera,fuqia juridike nuk mund t matet sipas organit prkats,
por sipas procedurs n kuadr t s cils sht miratuar akti. Ashtu

151
Fillet e s drejts

q kushtetuta edhe ligjet miratohen nga organi ligjvns, por pr

dallim nga ligjet, kushtetuta miratohet me procedur t veant dhe
n procedur m t komplikuar se ligjet dhe nga ky fakt kushtetuta
sht akt me fuqi m t madh juridike se ligji.

? PYETJE:
1. sht fuqia juridike e aktit juridik?
2. Nga ka varet fuqia juridike e aktit juridik?

" DETYR:
1.Mendo cili akt sht me fuqi m t madh juridike, aktgjykimi i
Gjykats themelore t Tetovs, apo aktgjykimi i Gjykats s Apelit n
Gostivar. Prse?

152
Fillet e s drejts

10.8. PLOTFUQISHMRIA EKZEKUTUESHMRIA

Plotfuqishmria sht cilsi e till, me t ciln akti juridik nuk

mund t refuzohet ose t ndryshohet as edhe me prdorimin e ankess
si mjet juridik.
Plotfuqishmria si veti e aktit juridik sht e lidhur me vlersimin
e ligjshmris s aktit. Ligjshmria ka vler t madhe n drejtsi dhe
pr at do t duhet q t zbulohet joligjshmria dhe t merren masa
pr mnjanimin e joligjshmris. Pr at sht dhn mundsia q
do akt t rishikohet me qllim t vrtetimit t joligjshmris eventuale.
Megjithat ligjshmria nuk mund t jet n dm t zbatimit t s
drejts. Nse me rishikimin e joligjshmris do t shkohet deri n at
q akti t rishikohet n pafundsi, do t krijoheshte mundsia q ky
akt fare edhe t mos mund t zbatohet.Nuk mund t lejohet q njerzit
t jen n pasiguri t prhershme se ndonj akt sht i ligjshm ose
jo. Shqyrtimi i ligjshmris, ose kundrligjshmria e akteve juridike
ndrlidhet me realizimin e procedurs s caktuar me ligj dhe afat t
caktuar n kuadr t s cilit mund t krkohet vrtetimi i ligjshmris.
Nse subjekti juridik nuk sht i knaqur me ndonj akt juridik
dhe dyshon n vendimin e miratuar organet shtetrore t shkalls s
par i ka t drejtn e ankess. Ankesa sht mjet I rregullt juridik dhe
me at jepet mundsia q lnda t rishikohet n shkalln e dyt. Sot
n pjesn m t madhe t sistemeve juridike ekziston mundsia q
t vendoset n dy shkall, e q do t thot se kundr do vendimi t
miratuar nga organi i shkalls s par n afat t caktuar sht e dhn
mundsia pr ankes n organin m t lart. Ankesa dorzohet tek
organi i shkalls s par i cili e ka miratuar vendimin, ndrsa ky organ
komplet dosjen e lnds e prcjell deri te organi i shkalls s dyt dhe
i cili duhet t vendos pr fatin e mtutjeshm. Mundsia pr ankes
sht dhn me qllim q deri n fund t jet e siguruar drejtsia dhe
ligjshmria.
Plotfuqishmria bhet n dy mnyra:
) Me kalimin e kohs s caktuar (afat) q sht e prcaktuar
pr shkak t prdorimit t ankess por kjo mundsi nuk prdoret. Pr
shembull afati sht 15 dit, ndrsa personi n at afat nuk dorzon
ankes,ather pas 15 ditve akti bhet i plotfuqishm.

153
Fillet e s drejts

b) kur ankesa sht e shfrytzuar nga ana e subjektit pr

kontestimin e ligjshmris dhe pas ankess, sht miratuar vendimi
nga instancat m t larta. Pr shembull pr zgjidhjen e ndonj vepre t
shkalls s par prgjegjs sht gjykata themelore, kundr aktgjykimit
t ksaj gjykate dorzohet ankes deri te gjykata e apelit e cila vendos
pr ankesn e dorzuar. Pas vendimit t organit t shkalls s dyt
akti sht i plotfuqishm.
Akti i plotfuqishm juridik, nuk mund t sulmohet me an t
ankess si joligjore para organit m t lart, por mund q t tejkalohet
me mjete t veanta juridike, t cilat mund t shfrytzohen vetm n
raste rreptsisht t kuzuara. Sipas rregullit akt i plotfuqishm sht ai
akt pr t ciln sht shprehur organi i shkalls s dyt. Ky akt sipas
rregullave duhet t bhet i plotfuqishm.
Ekzekutimi do t thot se akti juridik hyn n fuqi, ndrkaq
subjektet jan t obliguara t sillen sipas tij.
Sipas rregulls akti s pari bhet i plotfuqishm pastaj i
ekzekutueshm ndrsa ankesa e shtyn ekzekutimin e vendimit. Por
ekzistojn raste kur akti s pari bhet i ekzekutueshm e m pas i
plotfuqishm. Si pr shembull akti i paraburgimit. Ky akt s pari bhet
I ekzekutueshm e m pas I plotfuqishm. Kjo bhet me qllim q
t sigurohen fakte ose n raste kur ekziston dyshimi se mund t ik
personi kundr t cili ekziston dyshimi pr prgjegjsi. Personi s pari
paraburgoset, ndrsa nga paraburgimi i mundsohet q ti shfrytzoj
t gjitha mjetet juridike. N kt rast ankesa nuk e shtyn vendimin e
ekzekutimit.

? PYETJE:
1. C sht plotfuqishmria e aktit juridik?
2. sht ekzekutimi I aktit juridik?

154
Fillet e s drejts

RAPORTI JURIDIK

Qllimet:

ta denoj nocionin raporte juridike;

t bj dallimin mes marrdhnieve shoqrore dhe juridike;
ti identikoj elementet e raportit juridike;
ta shpjegoj nocionin raport juridik;
ti identikoj dhe grupoj raport juridike;
ti dalloj dhe klasikoj faktet juridike.

155
Fillet e s drejts

156
Fillet e s drejts

11. RAPORTI JURIDIK

11.1. NOCIONI PRR MARRDHNIET (RAPORTET) JURIDIKE

E gjitha shoqria nuk mund t paramendohet pa marrdhnie t

ndrsjella njerzore. Njerzit pr do dit qoft si individ apo n grupe
t organizuara jan n krkim t ekzistencs dhe socializmit n shoqri,
ata hyjn n marrdhnie (raporte) t ndryshme si jan marrdhniet e
puns, marrdhniet familjare, miqsore ekonomike etj.
T gjitha kto raporte jan t rregulluara me rregulla t caktuara
dhe jan t quajturamarrdhnie (raporte) shoqrore. Por si theksuam
n temat e mparshme t gjitha raporte ndrnjerzore nuk i rregullon
shteti me norma juridike dhe nuk e garanton zbatimin e tyre. Kjo sht
trsisht e arsyeshme duke pasur parasysh se shteti si institucion i
fuqishm nuk sht i interesuar t gjitha raportet shoqrore ti rregulloj
me norma juridike.Kjo bhet nga shkaku nse shteti przihet n t
gjitha sferat e jets shoqrore, si pr shembull n ka do t besojm
ka do t veshim, me cilt do t shoqrohemi far opsioni politik do
t zgjedhim ather do t kishte ndodhur kaos i madh n shoqri.
Po ashtu duhet theksuar se sht edhe shum keq q shteti t jet i
przier n kto sfera t jets shoqrore, sepse kjo mnyr e rregullimit
shoqror do t ishte destruktive pr zhvillimin e shtetit. Ndrkaq sa i
prket raporteve tjera si pr shembull raportet intime, ata nuk jan t
prshtatshme q t jen objekt t rregullimit juridik.
Ajo q sht me rndsi sht se shteti gjithmon do t duhet
t jet aty me normat e veta q t mundsoj kushte dhe rrug pr
realizimin e interesave t qytetarve, n ato sfera t raporteve t
ndrsjella dhe jo ndrmjet tyre t imponoj se si duhet t realizohen
ato interesa.
Shembull:
Shteti ka t drejt t miratoj ligj pr bashksit fetare dhe grupet
religjioze dhe me kt ligj shteti ju bn me dije qytetarve se si mund
ta realizojn t drejt e tyre pr t besuar, zgjedhjen e religjionit etj.

157
Fillet e s drejts

Ligji q e miraton shteti nuk ka pr qllim q t imponoj rregull e

cila do t na impononte se n ka do t duhet t besojm ose duhet
doemos q ti prkasim ndonj bashksie fetare.

Me kt mund t konstatojm se raporti juridik sht marrdhnie

shoqrore e rregulluar me norma juridike.

? PYETJE:
1. ka sht marrdhnie shoqrore?
2. ka sht raporti juridike?

158
Fillet e s drejts

11.2. ELEMENTET E RAPORTEVE JURIDIKE

Pr t ekzistuar raporti juridik duhet t jen s paku dy pal,

ndrmjet s cilve do t duhet t realizohet.Nga raporti juridik dalin
t drejta dhe obligime ndrsa bartsit e tij jan njerzit. Pa njerzit si
pal n raportet juridike ato nuk mund t realizohen. Ata paraqiten si
subjekte juridike dhe si barts t s drejts dhe obligimeve q dalin
nga raporti juridik T drejtat dhe obligimet gjithmon jan t shnuara
n lidhje me ndonj subjekt t caktuar pr t cilin sht formuar raporti
juridik.
Mund t konstatojm se raporti juridik prbhet nga katr elemente
edhe at: (shih foto 13).
1. Autorizim juridik - e drejt
2. detyrimi juridik - obligimi
3. objekti i s drejts
4. subjektet e s drejts

11.2.1 AUTORIZIMI (E DREJTA)

Autorizimi juridik sht mundsia pr sjellje t caktuar t

subjekteve juridike n raport me subjektin tjetr dhe sht e bazuar n
dispozita juridike n baz t s cilave subjekti i autorizimit juridik mund
t krkoj dika nga dikush.
Kjo sht e drejt e subjektit q t mund t krkoj nga dikush
q ti jep dika, t bj di n interes t tij ose t duroj pr t.
Shembuj:
Me kontratn pr shitblerje e drejt e blersit sht q t krkoj ti
dorzohet objekti q sht lnd e kontrats pr shitblerje.
Me kontratn pr shitblerje e drejt e shitsit sht t krkoj q
blersi t ia paguaj sendin e bler.
Qiramarrsi i cili ka marr me qira banesn ka t drejt t krkoj nga
pronari q t prmbahet nga ardhja n banes dhe t mos e pengoj
at n shfrytzimin e baness.

159
Fillet e s drejts

Subjekti juridik mundet n do moment t trhiqet nga ajo q krkon dhe

t mos ket aspak pasoja. Respektivisht subjekti i cili sht barts i s drejts, ka
t drejt por nuk sht obliguar q t krkoj realizimin e asaj q i takon.
Subjekti i cili sht barts i autorizimit juridik n rast t mos
realizmit t s drejts q i takon jo me fajin e tij mund t parashtroj padi
ose ankes dhe n kt mnyr t krkoj mbrojtje nga shteti, i cili n t
vrtet edhe e garanton realizmin e raporteve juridike.
Pr shembull:
Nse blersi nuk ia ka paguar shitsit shumn e kontraktuar, shitsi ka
t drejt q n nprmjet ankess t realizoj t drejtn e tij.

11.2.2. DETYRIMI JURIDIK (OBLIGIMI)

Detyrimi juridik sht obligim me t cilin subjekti juridik me

dispozitat juridike sht i obliguar q ti jep dika dikujt, t ket pasoja, ose
t bj dika n interes t ndonj subjekti tjetr juridik.
Subjekti i detyrimit juridik sht i obliguar q t ta plotsoj obligimin me
vler (veprim aktiv), ose t jep dika apo t bj di n interes t ndonj subjekti
tjetr juridik ose t vetprmbahet nga vepra t caktuara (veprim pasiv).
Shembuj pr veprim aktiv:
Me kontratn pr shitblerje blersi sht i obliguar q ta paguaj mimin
e objektit t bler.
Me kontratn pr shitblerje shitsi sht i obliguar q ta dorzoj objekti
e bler.
Obligim i mjeshtrit sht q t ngjyros muret e baness.
Shembull pr veprim pasiv:
N banesn q sht e marrur me qira, pronari do t duhet t prmbahet
nga ardhja n banes deri n momentin sa sht e vlefshme kontrata pr
qiramarrje dhe t mos e pengoj at q e ka me qira banesn pr banim
t prkohshm n t.
Pr dallim nga bartsi i autorizimit juridik i cili mundet ta shfrytzoj
t drejtn e tij, por edhe nse nuk dshiron ather nuk sht e obliguar,
realizimi i ktij obligimi nuk varet nga vullneti i bartsit t saj. Ai duhet q ta
plotsoj ngarkesn juridike, respektivisht obligimin deri n fund, ose n

160
Fillet e s drejts

t kundrtn do t pasojn sanksionet. Me fjal tjera me t drejtn nuk ka

heqje dor nga ngarkimet juridike t themeluara pa mos u sanksionuar.
Autorizimi juridik (e drejt) dhe detyrimi juridik (obligim) nuk mund
t mendohen njri pa tjetrin. Shpesh her ato jan aq ngusht t lidhura
mes vete sa q subjektet e tyre i vendojn n situat q n t njjtn koh
t jen edhe barts t drejtave dhe obligimeve. Shembull pr kt situat
sht kontrata pr shitblerje:
Te kjo kontrat t dy palt kan t drejta dhe obligime. Shitsi sht
i obliguar q ta dorzoj objektin e kontrats ndrkaq ka t drejtn t
krkoj shum e kontraktuar pr pages, ndrsa blersi sht i obliguar
q ta paguaj shumn e caktuar, dhe ka t drejt q t krkoj ti dorzohet
n pronsi objekti i bler.

Parashtrohet pyetja a mundet t drejtat apo obligimet n vend t

bartsit t tyre, ti realizoj dhe prmbush dikush tjetr. N fakt a ekziston
mundsia q kto t drejta dhe obligime t transferohen tek personi tjetr.
T drejtat dhe obligimet q i prkasin karakterit pronsor q nuk jan
t lidhura me personalitetin e subjektit mund t barten tek personat e tjer.
Shembull:
Obligimi pr pagesn e borxhit t caktuar, sipas s drejts s pronsis
mund t bartet tek ndonj person tjetr.
T drejtat dhe obligimet t cilat jan t lidhura ngusht me vetit
personale nuk mund t baten tek personat e tjer.
Shembull:
E drejta e vots nuk mund t bartet tek ndonj person tjetr sepse askush
nuk ka t drejt q t votoj n emr ton.
Ose:
Nse kemi porositur nga ndonj piktor t njohur q t prpunoj ndonj
piktur, e nse piktor sht i penguar q ta prpunoj pikturn apo ka
vdekur ather obligimi nuk bartet tek trashgimtart e tij.
ose
Kemi bler bilet pr koncert t ndonj ylli t estrads muzikore, e n rast
se ajo nuk mund q ta mbaj koncertin, ather obligimin nuk mund ta
prmbush dikush tjetr.

161
Fillet e s drejts

11.2.3. OBJEKT I MARRDHNIES (RAPORTIT) JURIDIK

Objekt i marrdhnieve (raportit) juridike sht lnda (sendi),

aktiviteti njerzor (puna,veprimtaria) ose joaktiviteti, kualiteti dhe
cilsia n lidhje me ka bazohet raporti juridik.
N shkenc ekzistojn ndarje t ndryshme t lndve (objekt)
t raportit juridik.
Ne do ta pranojm ndarjen n pes grupet n vazhdim:
) objekte zike;
b) veprim njerzor;
c) veprim jonjerzor;
d) vepr e mir njerzore;
e) cilsit karakteristike subjektive njerzore.

) objektet zike - jan objekte m t shpeshta t raportit

juridik.
Ata jan pjes t natyrs materiale dhe jan nn qeverisje direkte
nga njeriu. Ktu bjn pjes materialet q i prton njeriu nga natyra
(mineralet, energjia, frytet pr ushqim t njeriut), por edhe materiale
q i formon vet dora e njeriut dhe i jep vler prdoruese (mallrat e
konsumit t gjer).
Sipas Kushtetuts ka materiale q mund t jen lnd t raportit
juridik, por ka edhe materiale pr t cilat nuk mund t themelohet
raporti juridik sepse jan n pronsi shtetrore. Pr shembull pasurit
natyrore, pyjet, parqet nacionale.
Shembuj:
marrveshje pr shitblerje t shtpis - objekt sht shtpia;
marrveshje pr shitblerje t truallit - objekt sht trualli;
marrveshje pr shitblerje t automobilit - objekt sht automobili;
marrveshje pr shitblerje t kompjuterit - objekt sht kompjuteri;
shitblerje t buks - objekt sht buka;
shitblerje t mollve - objekt jan mollt.

162
Fillet e s drejts

b) veprimi njerzor
Lnda e raportit juridik sht veti q duhet t kuptohet si aktivitet
njerzor, t cilin njra pal e krkon, ndrsa pala tjetr e raportit juridik
e jep n kundrvler t caktuar.
Shembuj:
marrveshje pr ndrtim t shtpis - objekt sht ndrtimi i shtpis;
qepja e kostumit - objekt sht kostumi;
ndreqja e automobilit - objekt sht ndreqja;
prodhimi i coca - col - s objekt sht prodhimi.

c)Vepr jonjerzore
Veprimi jonjerzor, si objekt insiston q subjekti juridik t heq dor nga
ndonj veprim t caktuar ose t prmbahet nga ekzekutimi i veprs s
caktuar, q n situat normale do ta kishte br t njjtn gj.
Shembull:
Dy agjent pr shitje t automobilave (prodhimi i Citroenit) u dakorduan
q secili nga ata ti shes automobilat vetm n qytete t caktuara me t
vetmin qllim mbrojte nga konkurrenca e ndrsjell.

) Vepr e mir njerzore

Vepra e mir njerzore si objekt i raportit juridik sht prtim i
jetess bashkkohore. Njeriu nuk mund t jet objektet i raportit
juridik, por disa veti t caktuar t tija si jan liria, dinjiteti, nderi,
integriteti zik, autoriteti mund t jen objekt t raportit juridik.
Shembull, krkesa pr shuma enorme pr kompensimin e dmtimit
t nderit dhe autoritetit t individve nga jeta publike (politikan
artist etj).
Sipas ligjit pr raportet e obligacionit personi ka t drejt t
krkoj kompensim n t holla, n rast t shkaktimit t dhembjes
zike,dhembjes shpirtrore, zvoglimit t aktivitetit jetsor,
lndimit t autoritetit, nderit, liris dhe t drejtave t individit, si dhe
pr frikn e shkaktuar, neni 189.

163
Fillet e s drejts

d) Cilsit karakteristike subjektive njerzore

Objekt t raportit juridik jan aftsit krijuese dhe intelektuale t
mbrojtura nprmjet s drejts autoriale, drejts s licencimit dhe s
drejts s patentimit.
N kt kontest jan t mbrojtura kualitet individuale dhe
intelektuale t shprehura nprmjet pikturave, veprave shkencore,
veprave letrare, veprave muzikore, veprave krkimore etj. Kto vepra
mund ti disponojn krijuesit e tyre,por n t njjtn kohe edhe mund ti
jep me kompensim t caktuar.
Shembull:
do autor, shpiks i ndonj risie e ka t drejtn q ta mbroj punn e
tij intelektuale.

11.2.4. SUBJEKTI I RAPORTIT JURIDIK

Subjektet juridike detyrimisht jan pjesmarrs n raportet

juridike.
Subjekt juridik sht njeriu (personi fizik) dhe personi juridik, t
cilt jan t autorizuar me t drejta q t jen barts t autorizimeve
juridike dhe obligimeve juridike.
Nga vet denicioni del se subjektet juridike jan t pasqyruara
n dy lloje subjektesh edhe at persona zik dhe persona juridik.

164
 Fillet e s drejts

RAPORTI JURIDIK

SUBJEKTI AUTIRZIMI NGARKIMI OBJEKTI

(E DREJTA) (OBLIGIMI)

lnd person t krkohet N mnyr N mnyr lnd

zike jurdik t jep aktive pasive zike

njeriu Shoqat t bj T bj t duroj

Kompani
t duroj t jep
veprim i
njeriut

mosveprim
i njeriut

Veprim i
mire njeriu

cilsi
njerzore
subjective
specike

Foto 13. Tregim skematik pr elementet e raporteve juridike

165
Fillet e s drejts

!!!E rndsishme

RAPORTI JURIDIK
Raporti juridik, sht marrdhnie shoqrore e rregulluar me
norma juridike.

ELEMENTET E RAPORTIT JURIDIK JAN:

subjekt
Subjekti juridik sht njeriu (personi zik)dhe personi juridik,
t cilt me t drejtn jan t obliguar q t jen barts t
autorizimeve juridike dhe detyrimeve (ngarkesave) juridike.

Autorizimi juridik (e drejt)

Autorizimi juridik sht mundsia pr sjellje t caktuar t
subjektit juridik n raport me tjetr subjekt, e bazuar n dispozita
juridike n baz t s cilave subjekti i autorizimit juridik mund t
krkoj dika nga dikush.

Detyrimi juridik (obligim, ngarkim)

Detyrimi juridik sht situat e atill kur ndonj subjekt i
caktuar n baz t rregullave t caktuara sht i obliguar t
psoj t jep dika apo t bj di n interes t ndonj subjekti
tjetr.

Objekti
Objekt juridik sht lnd apo send, aktiviteti njerzor (puna,
veprimtaria) ose joaktiviteti, kualiteti dhe cilsia n baz t s
cils themelohet raporti juridik.

166
Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. sht raporti juridik?
2. Numro elementet e raportit juridik.
3. ka sht autorizimi juridik?
4. ka sht obligimi juridik?
5. Cilat jan subjektet e raportit juridik?
6. N ka bhet dallimi mes veprimit njerzor dhe atij jonjerzor?
7. ka paraqet vepra e mir njerzore?
8. A mundet CD - ja muzikore e ndonj ylli muzikor t jet objekt i
raportit juridik?

"DETYR:
1. Analizo elementet e raportit juridik n shembujt n vijim:

PERSONI A.A. KA NNSHKRUAR KONTRAT ME SHOQATN

AKSIONARE GRANIT PR SHITBLREJE T BANESS.

PERSONI N.N KA NNSHKRUAR KONTRAT ME FIRMN MAK

TRANS PR BARTJEN E MALLRAVE T TIJA DERI N MANASTIR.

PERSONI M.M SHT MARR VESH ME KUSHRIRIN E TIJ F.F. Q

T VIJ TEK AI DY HER N JAV EDHE AT T JA MIRMBAJ
BANSEN, TA PASTROJ, TA HEKUROS DHE TIA PRGADIS
USHQIMIN.

GAZETARI X.Y. N GAZTN E TIJ KA BOTUAR T PAVRTETA

KUNDR NJ FUNSKIONARI M RNDSI N SHTET.

167
Fillet e s drejts

11.3. FAKTET JURIDIKE

Me nocionin fakte juridike nnkuptojm situata t atilla n jetn

e njerzve me t cilat n ndikimin direkt t tyre krijohen raporte t reja
juridike, ndryshohen ose anulohen raportet juridike ekzistuese.
Faktet juridike llogariten si shkaktar kryesor pr krijimin e raportit
juridik i cili nuk ka ekzistuar apo ndryshohet ose ndrpritet, raporti
juridik q ka ekzistuar deri ather. Ekzistojn kto lloje t fakteve
juridike:
1. Fakte juridike q varen nga vullneti i ligjvnsit, dhe t
cilat nuk varen nga vullneti i subjektit, sjellja e t cilit rregullohet.
(p.sh. ligjvnsi mund t miratoj ligje t reja t krijoj raporte t reja
juridike, ti ndryshojn ose anuloj raportet ekzistuese).
2. Fakte juridike q varen nga vullneti i subjekteve juridike e
q jan n pajtim me normat e rregullimit juridik. Krijimi, ndryshimi
dhe ndrprerja e raportit juridik varet nga vullneti i subjektit juridik (pr
shembull nse personi dshiron t blej banes, nnshkruan kontrat
pr shitblerje t baness me t ciln manifestohet vullneti personal i
individit i cili nprmjet realizmit t drejts s pronsis me vetdije
mer pjes n krijimin e raportit juridik).
3. Fakte juridike q varen nga vullneti i subjekteve juridike
dhe q jan n kundrshtim me vullnetin e ligjvnsit. (Shembull
pr at jan sjelljet delikuente, si vrasjet vjedhjet etj).Kryerja e deliktit
varet nga vullneti personal i individit i cili paraqitet si kryers i veprave
q jan n kundrshtim me normat e rregullimit juridik.
4. Ndodhia natyrore, sht fakt juridik q nuk varet nga vullneti
I njeriut respektivisht nuk sht rezultat i aktivitetit t tij. (Shembull,
trmeti,vdekja, ndezja e zjarrit, vrshimi, epidemit e ndryshme,
breshri.Goditja nga rrufeja etj). Por duhet q t theksojm se ata
vetvetiu nuk jan fakte juridike. Pr shembull, prmbytja si ndodhi
natyrore vetvetiu nuk sht fakt juridik, por do t prodhoj pasoja
juridike respektivisht do jet fakt juridik nse shtpia e prmbytur ka
qene e siguruar dhe kompania e sigurimeve e ka pr obligimin pr
dmin e shkaktuar ta zhdmtoj pronarin e shtpis.

168
Fillet e s drejts

5. Koha sht fakt juridik q shnon periudh n kudr t s cils

sht e parashikuar q t ndodh ndonj raport juridik, ose fakt juridik
q shnon periudh n kuadr t s cils nuk sht parashikuar q
t bhet ndonj raport juridik ose periudh q duhet t kaloj pr
tu krijuar apo t pushuar raporti juridik (Shembull, ligji hyn n fuqi
pas nj periudhe t caktuar, vacatio legis, dhe pas ksaj periudhe
dalin konsekuencat juridike; ose qytetari i paknaqur nuk mund t
parashtroj ankes deri te gjykata e shkalls s dyt nse e huq afatin
e caktuar pr parashtrimin e ankess).

? PYETJE:
1. ka nnkuptohet me nocionin, fakte juridike?
2. Numroji faktet juridike.
3. Shpjego ngjarjet si fakte juridike?
4. far mund t jen veprimet njerzore si fakte juridike?

169
Fillet e s drejts

170
Fillet e s drejts

SUBJETKT JURIDIK

Qllimet:

ta denoj nocionin subjekt juridik;

t bj dallimin mes personave zik dhe personave juridik;
ti shpjegoj aftsit e subjektit juridik;
ta kuptoj rndsin e aftsive t subjekteve juridike;
t kuptoj ka sht vullneti dhe vetdija;
t kuptoj zbatimin e aftsis intelektuale;
t denoj kuptimin e nocionit prfaqsim;
t bj dallimin e llojeve t prfaqsimeve.

171
Fillet e s drejts

172
Fillet e s drejts

12.
SUBJEKTET JURIDIKE

12.1. NOCIONI PR SUBJEKTET JURIDIKE

25
Raporti juridik ekziston vetm pr njerzit, sepse ata jan
bartsit e vetm t raportit juridik.
Subjekti juridik sht njeriu (personi fizik) dhe personi juridik t
cilt jan t autorizuar q t jen barts t autorizimeve dhe ngarkesav
juridike.
Pr t pasur mundsin q njerzit t jen subjekte juridike,
pavarsisht a bhet fjal pr persona zik apo juridik duhet t posedojn
vullnet individual dhe mendje t shndosh. Dallimi sht n at se n
rastin e par bhet fjal pr njeriun si individ, ndrsa n t dytin bhet
fjal pr m tepr njerz t cilt nprmjet rrugs s bashkuar duan t
vijn te caku i dshiruar.
Por pr ket denicion duhet t prmendim edhe faktin se n
periudhn e robris dhe feudalizmit, njerzit nuk kan qen vetm
subjekte por edhe objekte juridike (pr shembull,robrit kan qen
edhe subjekte edhe objekte t raportit juridik ngase jan llogaritur si
vegla q asin).

? PYETJE:
1. ka nnkuptojm me nocionin subjekte juridike?
2. Kush mund t jet subjekt juridik?

E drejta , 1999 prof. d-r. Miodrag Micajkov, prof d-r. Dimitar Bajallxhiev, doc. d-r.
25

Dobrinka Taskova

173
Fillet e s drejts

12.2. PERSONI FIZIK SI SUBJEKT JURIDIK

Njeriu si individ paraqet personin fizik q bhet subjekt juridik

nga dita e lindjes dhe mbetet deri n ditn e vdekjes.
Pr tu llogaritur nj njeri si person zik i nevojiten dy kushte:
t jet personi i lindur;
dhe t ket form njeriu, respektivisht t mos jet monstrum.
26
do njeri nga dita lindjes ton t drejta dhe obligime. Kto t
drejta dhe obligim njeriu nuk i ton me merit gjat jets por jan t
drejta q dalin nga lindja dhe i ka do njeri n mnyr t barabart.
Megjithat mundsia pr prtimin e t drejtave dhe obligimeve dhe
praktikimi i tyre n komunikacionin juridik sht e lidhur ngusht me
aftsi t caktuara dhe atribute q duhet ti ken subjektet juridike.
Personat zik karakterizohen me tre lloje aftsish edhe at:
) juridike
b) t puns dhe
c) aftsi delikte
dhe tre atribute t njohura si:
a) - Emri,
b) - vendbanimi/vendqndrimi,
c) - shtetsia
Aftsit jan cilsi themelore t subjekteve, ndrsa atributet kan rol
t shkalls s dyt.

a) Aftsia juridike e personave zik

Aftsia juridike sht mundsi e do personi t bhet subjekt i t

drejtave dhe obligimeve, respektivisht t prfitoj t drejta dhe obligime.

Fitimi i aftsis juridike

Me aftsi juridike disponon do person i lindur gjall nga soji
njerzor. N parim pr timin e aftsis juridike nuk jan t nevojshme
kushte t veanta sa i prket moshs ose gjendjes shpirtrore,

26
E drejta civile (pjesa e prgjithshme) d-r. Arsen Grupe

174
Fillet e s drejts

mjafton q njeriu t jet i lindur gjall dhe n form njerzore. Kjo

aftsi prtohet me vet lindjen e personit dhe mbetet deri sa t jet
gjall. Domethn personi nga momenti q bhet subjekt juridik ai n
t njjtn koh e ton edhe aftsin juridike. Nuk sht e nevojshme
q personi t jet i aft pr jet. Nga kjo rregull ekziston prjashtimi,
ndrsa ai sht ksioni juridik.
Fiksioni juridik - sht situat e atill kur n drejtsi dika e
pavrtet, e pasakt, apo dika q nuk ekziston llogaritet si e vrtet,
e sakt, ekzistente dhe anasjelltas.
sht e qart se n rrethana t caktuara dika q nuk ekziston llogaritet
si t kishte ekzistuar.

Shembull:
Fmija q akoma sht n bark t nns dhe pr t cilin supozohet
se sht gjall (q nuk do t thot se mund t lind i till), me qllim q
fmijs s palindur ti pranohet aftsia juridike.
Ky ksion sht i pashmangshm q t mundet fmija i palindur
t paraqitet si trashgimore i babait t vet, ngase e drejta trashgimore
bazohet n principin se trashgimtar mund t jen vetm personat
q jan t gjall n momentin e hapjes s trashgimis, ndrsa
trashgimia hapet n momentin e vdekjes s personit.

Ndrprerja e aftsis juridike

Aftsia juridike zgjat gjat gjith jets s subjektit dhe prfundon
me vdekjen e personit.

b) Aftsia e puns e personave zik

Aftsia e puns sht aftsi e personit fizik (njeriut) t mundet

n mnyr t pavarur dhe me veprime personale t themeloj raporte
juridike, dhe ti ndryshoj ose anuloj raportet ekzistuese juridike.

Fitimi i aftsis s puns

Aftsia intelektuale varet nga dy faktor:
mosha dhe
shndeti shpirtror (mental) i subjektit.

175
Fillet e s drejts

Aftsia e puns tohet me mbushjen e moshs madhore. N

R. e Maqedonis mosha madhore arrihet me mbushjen e 18 vjetve.
Sipas rregullave aftsia e puns prtohet n moshn madhore, por
ekziston edhe prjashtim n rastin e emancipimit.
Emancipim do thot periudha kur personi fiton aftsin e puns
pa mos I mbushur t 18 - tat.
Shembull:
Ligji pr familjen e parasheh mundsin q n martes t hyn personi
i cili i ka mbush 16 vjet dhe nse pr at person gjykata prkatse
vrteton se e ka mbrritur pjekurin e duhur trupore dhe shpirtrore
t nevojshme pr kryerjen e t drejtave dhe obligimeve q i parasheh
martesa. Kjo do t thot se me aktin e martesse ky person do ta toj
t aftsin e puns para mbushjes s moshs madhore.
M tutje:
N ligjin pr marrdhnie t puns personi i cili ka mbushur 15 vjet
mund t themeloj marrdhnie pune. Edhe n kt rast personi e
ton t aftsin e puns para mbushjes s 18 vjetve. Ky person
mund t ndrmerr t drejta dhe obligime vetm nga qarkullim juridik.
Shembull:
E ka t drejtn q vet t ti disponoj parat e tuara. N raport me
faktorin e dyt personat personat q i kan mbushur 18 vjet dhe q
nuk jan psiqikisht t shndosh nuk e kan t aftsin e puns. Tek
ata vazhdon t vlej e drejta prindrore.

Humbja, kuzimi dhe ndrprerja e aftsis s puns

Sipas rregullave aftsia e puns humbet me aktin e vdekjes. Por
aftsia e puns mund t humb, t kuzohet edhe n rast se zvoglohet,
kuzohet ose humbet shndeti psikozik. Nse personi e ka shndetin
mendor t prishur aftsia e puns do ti zvoglohet apo merret n trsi. Kjo
varet nga shkalla e dmtimit t shndetit mendor. Edhe prkundr prishjes
s shndetit mendor nse personit i mbetet nj shkall e gjykimit t drejt t
gjrave aftsia e puns do ti kuzohet. Nse personi e humb aftsin e t
gjykuarit ather atij n trsi i merret aftsia e puns. Nse personi t cilit iu
sht marr e aftsia e puns shrohet n trsi, ather do ti rikthehet ajo.
Personat q jan t paaft pr pun e kan t drejtn e prfaqsuesit t vet.

176
Fillet e s drejts

Personat q nuk i kan mbushur 18 vjet jan t mitur dhe

trajtohen m ndryshe nga personat e moshs madhore. T gjith
personat e mitur nuk e kan trajtimin e njjt. Sipas moshs ekziston
edhe gradimi i prcaktuari t miturve. Personat deri n 14 vjet quhen
fmij. Personat prej moshs 14 deri n oshn 16 vjeare quhen t
mitur t ri, ndrsa personat nga mosha 16 deri n moshn 18 vjeare
quhen t mitur m t vjetr.

c) zotsia deliktore

Zotsia deliktore sht supozim pr prgjegjsi. Disa autor e

denojn si aftsi pr t qen prgjegjs pr dmet e shkaktuara. Disa
t tjer zotsia deliktore e denojn si aftsi q personi ti vlersoj
vepra e tija, por jo n aspekt t asaj sa kto vepra i prgjigjen interesave
t tija n raportet e kontraktuara. Shtrohet pyetja sa kto veprime
jan kundrshtim me t drejtn n t vrtet sa me kto veprime ju
shkaktohen dme personave tjer.
Zotsia deliktore mund q t humbet njjt si zotsia e
puns, nse personi e humb aftsin q t gjykoj drejt pr shkak
t smundjes ose shkaqeve tjera, ather ky person nuk mund t
llogaritet se ka aftsi delikte. N praktik sht shum me rndsi
humbja e prkohshme e aftsis pr t gjykuar pr shkak t alkoolizmit
dhe situatave t ngjashme. Prgjigjet jan t ndryshme. Nse personi
e humb aftsin pr t gjykuar prkohsisht me fajin e tij (nse vet pi
alkool),dhe e di se me alkoolizmin mund t bj vepra kundrligjore do
t llogaritet si person me aftsi delikte.
Por n rast se n at situat e ka sjell person tjetr, ather
nuk do t prgjigjet. Shtrohet pyetja sa n lucida intervala (momente
t ndritshme) si situata momentale t aftsis pr t gjykuar - personi
mban prgjegjsi. N fakt anon mendimi se n ato situata aftsia
delikte ekziston.
Zotsia deliktore tek personat e caktuar ka trajtim t ndryshm
edhe varsisht nga mosha. Nga mosha do t varen edhe llojet e
sanksioneve q do t mund tju shqiptohen. Pr shembull sipas Kodit
penal fmijt nuk kan asnj lloj prgjegjsie dhe atyre nuk mund
tju shqiptohen sanksione. Pr veprimet e tyre prgjegjsi mbajn

177
Fillet e s drejts

prindrit/kujdestart. T miturve m t ri mund tju shqiptohen dnime

m t buta, ndrsa t miturve m t vjetr dnime m t ashpra, por
me prjashtime mund q ktyre personave tju shqiptohet edhe dnimi
me burg.

Atributet

Prkundr aftsive t cilat paraqesin karakteristikat e subjektit

juridik, personat i kan edhe tre lloje t veanta t cilsive, respektivisht
atribute.
a) emri - Me emrin nnkuptojm emrin dhe mbiemrin e personit.
Emrin e prcaktojn prindrit apo kujdestart dhe i njjti shnohet
n librin e amzs t personave t lindur. Emri mund t ndryshohet,
por jo edhe n raste kur nprmjet ndryshimit t emrit tentohet q t
iket nga ndonj prgjegjsi. Me emrin e tij personi guron n t gjitha
dokumentet zyrtare. Funksioni i emrit sht q ta siguroj identikimin
e subjektit.
b) vendbanimi/vendqndrimi - do person jeton n vend t
caktuar. Vendi i prhershm n t cilin personi banon quhet vendbanim,
ndrkaq vendi n t cilin banon prkohsisht quhet vendqndrim.
Vendbanimi dhe vendqndrimi jan zgjedhje t lira t njeriut, i cili e ka
t drejtn e qarkullimit t lir.
Funksioni i vendbanimit, respektivisht vendqndrimit sht q
ta plotsoj identitetin e personit. Vendbanimi ka vler t madhe pr
karakterin juridiko - material dhe juridiko - procesual. Kjo ndikon n
kompetencat vendore t gjykatave t cilat vendosin pr zgjedhjen
e kontesteve civile, por sht i rndsishm edhe pr plotsimin e
obligimeve t kontraktura, prtimin e aftsis juridike, respektivisht
prtimin e t drejtave dhe obligimeve etj.
c) nnshtetsia - nnshtetsia si prkatsi e personit zik
n rregullimin juridik dhe politik t shtetit e ka vlern e vet juridike,
ngase t drejtat dhe obligimet e nnshtetasve dhe t huajve nuk jan
t njjta.

178
Fillet e s drejts

? PYETJE:
1. sht personi zik si subjekt juridik?
2. Prej kur personi zik bhet subjekt juridik dhe me cilat kushte?
3. Cilat aftsi i posedon personi zik si subjekt juridik?
4. Shpjego aftsin juridike.
5. Cilat jan dy kushtet e duhura q nj person t prtoj aftsin
intelektuale?
6. sht aftsia delikte?
7. Numroi atributet e personit zik?
8. ka sht emancipimi?

179
Fillet e s drejts

12.3. PERSONI JURIDIK SI SUBJEKT JURIDIK

Njeriu me qllim t realizmit t ndonj interesi t caktuar ndonj

her bashkohet me persona tjer.
Kjo prmbledhje e personave fizik t cilt jan bashkuar n
baz t rregullave t prcaktuara juridike q t realizojn nj interes t
tyre t prbashkt paraqet personin juridik.
Kto jan t organizata t personave t bashkuar q realizojn
qllime t caktuara, t cilat rregullimi juridik i pranon si subjekte juridike.
Pr shembull persona juridik jan shoqatat tregtare, shkollat,spitalet
institucionet dhe organizatat joqeveritare.
Personi juridik krijohet me miratimin e aktit t themelimit, i cili bazohet
n ligj. Subjekt juridik bhet q nga dita e themelimit, respektivisht nga
momenti i regjistrimit n regjistrin e organit prkats.
Personi juridik ekziston vetm nse jan prmbushur kushtet n vijim:
1. personi juridik t paraqes trsi t caktuar organizative;
2. t ket pron t caktuar q t mund t prgjigjet pr t drejtat
dhe obligimet e veta;
3. qllimi pr t ciln sht themeluar t jet e lejuar me ligj;
4. t jet i pranuar nga shteti dhe t jet i regjistruar n regjistrin e
organit prgjegjs.

sht shum rnd q t prcaktohen aftsia juridike

dhe aftsia e puns tek personit juridik. Pr dallim nga personat
zik, tek personat juridik t dy llojet e aftsive krijohen n t njjtn
koh,respektivisht n momentin e themelimit. Personi juridik mund
t jet barts vetm i atyre t drejtave dhe obligimeve q jan t
prcaktuara me qllimin e themelimit.
Qllimi pr t cilin sht themeluar
- Aftsia e puns e personit juridik vendor -
1. Personi juridik mund t nnshkruaj kontrata vetm nga qarkullimi
juridik n kuadr t aftsive t veta juridike;
2. Kontrata e nnshkruar n kundrshtim me dispozitn 1 t ktij neni
nuk ka forc juridike, vetm n rast se pala tjetr e ka ditur apo nuk ka
mundur ta dij pr tejkalimin e ingerencave.
neni 46, Ligji pr raportet e obligacionit

180
Fillet e s drejts

Edhe aftsin e puns edhe aftsin juridike, personi juridik i

humb n momentin kur do t pushoj s ekzistuari.

Bjm dallimin e llojeve t subjekteve juridike n vijim:

1. shoqatat (themelohen pr realizim t ndonj qllimi ekonomik
n interes t antarve t shoqats si pr shembull shoqatat
tregtare);
2. organizatat (themelohen pr realizimin e qllimeve t cilat jan t
natyrs jomateriale (si jan pr shembull kultura sporti etj).
3. Entet - (kto institucione n princip nuk kan antar por krijohen
q t ofrojn shrbime pr shfrytzuesit e tyre p.sh., muzet,
kinemat, shkollat, spitalet, fakultet).

Zotsia deliktore e personit juridik

27.
Me zotsin delikore t personit juridik nnkuptojm
prgjegjsin e personit juridik para subjekteve tjera pr dmet e
shkaktuara nga organet apo puntort e tyre.
- Aftsia deliktore -
1. Personi juridik prgjigjet pr dmin e shkaktuar nga nj organ i
tij ndaj personave tjer n kryerjen e funksioneve t tyre.
2. Nse pr ndonj rast t caktuar dika tjetr nuk sht e
prcaktuar me ligj, personi juridik ka t drejtn e kompensimit
nga personi i cili ia shkaktuar dmin me apo pa qllim
(neni. 158. )
Personat juridik kan prfaqsuesin e tyre ligjor n kt rast
drejtorin e personit juridik, npr mjet s cilit i kryejn t gjitha punt
juridike.

Tiparet e personit judrik

Personat zik kan atribute, ndrsa personat juridik kan tipare

me t cilat bhen dallimet.

27
Pjesa e prgjithshme e s drejts civile Praktikum , 2006 prof.d-r. Rodna
Zhivkovska

181
Fillet e s drejts

Tiparet e personave juridik jan:

rma, respektivisht emri me t cilin punon personi juridik;
selia, vendi ku gjenden dhe veprojn organet kryesore t
personit juridik;
veprimtaria ose lnda e puns (personi juridik mund t
nnshkruaj marrveshje vetm n kuadr t veprimtaris
pr t ciln sht i regjistruar).

? PYETJE:
1. ka paraqet personi juridik si subjekt juridik?
2. Kur personi juridik bhet subjekt juridik?
3. Cilat tipare i ka personi juridik?

182
Fillet e s drejts

12.4. PRFAQSIMI

Me prfaqsim, nnkuptohet marrja e t drejtave dhe obligimeve

n emr dhe n llogari t personit tjetr
Parashtrohet pyetja kush duhet t jet i prfaqsuar.
Personat zik q nuk e kan aftsin e puns (fmijt e mitur,
fmijt e mitur pa prindr, personat q kan pengesa n zhvillimin
mendor) duhet jen t prfaqsuar nga prindrit dhe kujdestart e tyre.
N fakt kt lloj prfaqsimi kta persona e kan t siguruar me ligj
apo me akt t miratuar nga organi prkats shtetror (qendra pr pun
sociale,qendra pr fmij pa prindr). N kto raste bhet fjal pr
prfaqsim ligjor. Prfaqsimi nuk sht vetm e drejt prindrore, por
edhe obligim ligjor pr prfaqsim t fmijve t tyre deri n moshn
madhore.
Gjithashtu edhe personat juridik nuk jan t prjashtuar nga
mundsia e prfaqsimit ligjor. Ata jan t prfaqsuar nga ana e
drejtuesve t tyre (persona zik)ndrsa autorizimet e tyre jan n baz
t ligjit29.
Shembull:
Drejtori sht i obliguar q ta prfaqsoj personin juridik para
personave tjer. Ky sht obligim i tij ligjor dhe statutar i cili vjen q
nga moment i ushtrimit t funksionit.
N disa situata nevoj q t jen t prfaqsuar kan edhe
personat q jan t aft pr pun si pr shembull nuk gjenden n
vendin ku duhet t ndodh vepra juridike ose jan t mendimit se dikush
tjetr pr shkak t profesionalizmit t tij do ta kishte kryer punn m
mir se vet ai. N kto situata bhet fjal pr prfaqsim t kontraktuar
i cili quhet autorizim.
Autorizimi paraqet vullnet t shkruar t nj subjekti i cili e
autorizon subjektin tjetr q n emr dhe n llogari t tij t mer t
drejta dhe obligime nga qarkullimi juridik.

28
Prindrit kan t drejt dhe obligim q ti prfaqsojn fmijt e tyre t mitur.
Fmijt kan t drejt t jen t prfaqsuar nga prindrit dhe kujdestart e tyre
29
Dekani e prfaqson Fakultetin n vend dhe jasht vendit" neni 41 nga Statuti
i fakultetit juridik Justiniani i par " - Shkup.

183
Fillet e s drejts

Dallimi mes prfaqsimit ligjor dhe prfaqsimit me marrveshje

sht fakti q prfaqsuesit ligjor i emron ligji ndrkaq ato me
marrveshje vet personi zik apo personi juridik.
Palt e autorizimit jan autorizuesi (personi q autorizon) dhe i
autorizuari. Kushti q dikush t jet i autorizuar dhe n t njjtn kohe
t autorizoj, sht aftsia e tij e puns. Lnda e autorizimit si lloj
i prfaqsimit mund t jet e natyrave t ndryshme. Por megjithat
ekzistojn pun pr t cilat nuk mund q t autorizojm ndonj person
tjetr.
Shembull:
Nuk mund ta autorizojm dik q t votoj n emrin ton, t dshmoj,
t vuaj dnimin me burg, t shkoj n pun etj
Autorizimi i prmban elementet n vijim:
Emrtimi i aktit;
t dhnat personale pr at q e jep autorizimin;
t dhnat personale t personit q i jepet autorizimi;
Shkaqet pr t cilat jepet autorizimi;
pun juridike pr t ciln autorizohet;
afati i dhnies s autorizimit;
nnshkrimi i personit q e jep autorizimin; dhe
vul nse e jep personi juridik.
Autorizimi mund t jepet n form t shkruar edhe n
mnyr gojore e hedhur n letr n form t procesverbalit. Sipas
autorizimeve q jepen n vet dokumentin e autorizimit ajo mund t
jet e prgjithshme (gjenerale) e veant (speciale), e kuzuar dhe jo
e kuzuar.
Autorizimi i prgjithshm sht ai autorizim me t ciln
autorizohet personi q ti kryej t gjitha punt juridike n emr dhe n
llogari t personit q e autorizon.
Shembull pr autorizim t prgjigjm
Un i nnshkruari m posht D.R. nga Shkupi,me banim n rr.__________nr._____
me nr t letrnjoftimit _________ dhe numrin e amzs t lshuar nga DPBQ- Shkup
e autorizoj (vllaun, baban, mbesn, mikun tim etj) O.S. nga Shkupi me banim
b rr._________nr._____me.nr. t letrnjoftimit nr.________ dhe me numr t
amzs___________ t lshuar nga DPBQ- Shkup t mundet n emr tim dhe n
llogari time ti ndrmerr t gjitha veprimet juridike n lidhje me shfrytzimin e
tr prons sime n Republikn e Maqedonis,n t gjitha procedurat gjyqsore

184
Fillet e s drejts

para gjykatave,organeve t administrats,n komunat, n qytetin e Shkupit dhe n

Republik.

Shkup, me dat ___________ 2010

Personi q autorizon
______________

Autorizimi special do t thot se i autorizuari ka t drejt q

kryej nj pun t caktuar.
Shembull pr autorizim special
Un i posht nnshkruari V. nga Shkupi me banim n rr.______nr.______ me nr.
t letrnjoftimit_______ dhe me numrin e amzs _____ e lshuar nga DPBQ Shkup
e autorizoj .F. nga Shkupi me banim n rr.______nr.______me nr t letrnjoftimit
________dhe me numrin amz t lshuar nga DPBQ Shkup t mundet n emrin
tim dhe n llogari time ta blej veturn e marks FIAT PUNTO, me nr t motorit
__________, dhe numr t shasis________ dhe t njjtn ta regjistroj.

Shkup me dat_______ 2010

Personi q autorizon

_________________

Autorizimi i prgjithshm dhe autorizimi i veant mund t jen

t kufizuar dhe jo t kufizuar.
Nse me autorizim, personit t autorizuar i jepen edhe udhzime
n pikpamje t lnds, personave, kohs dhe rrethanave tjera t
ndrlidhura me punn juridike ather bhet fjal pr autorizim t
kufizuar.
Shembull:
Personi e autorizon personin B q ti blej banes n Shkup, por pr
s afrmi e prcakton vendin n t cilin dshiron t jet banesa, kati
n t cilin duhet t gjendet, madhsia e baness etj, nga ka varet
edhe mimi i baness.
Me autorizimin e pakufizuar rpersonit t autorizuar nuk i jepen
aspak udhzime nga personi q e prfaqson se si t sillet n rast t
nnshkrimit t marrveshjeve dhe punve tjera juridike.
Personi q e jep autorizimin mundet n do moment tia mer
t drejtn personit t autorizuar, por edhe personi i autorizuar mund t

185
Fillet e s drejts

trhiqet. Shkaqet tjera pr ndrprerjen e autorizimit jan vdekja e t dy

personave, prmbushja e obligimit pr t ciln sht dhn autorizimi
si dhe skadimi I afatit t autorizimit.

!!!Me rndsi
Veprimet q i ndrmerr dhe punt q i kryen personi i autorizuar e kan
kuptimin dhe vlern e njjt sikur ti kishte ndrmarr vet personi q e ka
dhn autorizimin.

? PYETJE:
1. sht sht prfaqsimi?
2. Cilat jan bazat e prfaqsimit?
3. far mund t jet prfaqsimi?
4. sht autorizimi?
5. Kush mund t jet i autorizuar?
6. far mund t jet autorizimi?
7. N far mnyr mund pushoj autorizimi?

"DETYR:
1. Prpilo autorizimin special.

186
Fillet e s drejts

VEPRAT JURIDIKE
Qllimet:

ta denoj nocionin vepr juridike;

ta bj dallimin e elementeve t veprs juridike;
ti klasikoj llojet e veprave juridike;
ti denoj dhe kuptoj modalitet juridike.

187
Fillet e s drejts

188
Fillet e s drejts

13. VEPRAT JURIDIKE

13.1. NOCIONI PR VEPRAT JURIDIKE

Me termin vepr juridike nnkuptohet shprehja e vullnetit pr

krijimin ndryshimin apo ndrprerjen e ndonj raporti juridik.
Faktor ky n krijimin e veprave juridike paraqitet shprehja
e vullnetit. Megjithat do lloj i komunikimit ndrmjet s cilave ata
deklarojn dika nuk paraqet vepr juridike, sepse do shprehje e
vullnetit nuk do t thot krijim, ndryshim apo shuarje t raportit juridik.
Pr tu krijuar nj vepr juridike vullneti duhet:
t jet i shprehur nga nj person i aft pr shprehje t
vullnetit (t ket aftsin e puns);
vullneti i shprehur t jet i lir dhe i shprehur n mnyr
serioze;
t jet e drejtuar kah dika q sht e mundshme, q
do mund t zbatohet dhe q sht e lejuar me ligj (p.sh,
narkotikt nuk mund t jen lnd e marrveshjes).
Ekzistojn disa lloje t mundsive pr shprehjen e vullnetit. Ato jan:
Shprehje e vullnetit n mnyr eksplicite - vullneti sht i
shprehur n mnyr eksplicite ather kur personi i cili e ka
deklaruar vullnetin qart dhe pa asnj far dyshimi, me fjal me
shkrim apo me shenja prkatse (p.sh. me tundje t koks ose
me dor si shenj t vrtetimit). Personi q e shpreh vullnetin
e bn n at mnyr q personat t cilve ju dedikohet vullneti
i shprehur mund shum leht q ta kuptojn at q sht
deklaruar.Shprehja e deklarats manifestohet me fjal ose me
shenja por jo me veprime t caktuara q sht e mundur te
veprimet konkuldente.
Shprehja e vullnetit me veprime konkludente - vullneti
llogaritet si i shprehur me veprime konkludente n at moment
kur jan ndrmarr veprime prkatse nga t cilat qart mund
t kuptojm thelbin e vullnetit t shprehur t personit (p.sh.
gjestikulacione, tundja e koks si shenj pr aprovim apo

189
Fillet e s drejts

kundrshtim etj). Konkludente sht shprehja e vullnetit q

nuk i prfshin elementet kryesore t veprs. Por me veprime t
caktuara jepet mundsia q n mnyr indirekte t konstatohet
se subjekti ka shprehur vullnet t hyj n nj raport t caktuar,
repsketivisht t prmbyll vepr t caktuar juridike.
Shembull:
Nj person kalon prreth qoshkut ku shiten gazetat e mer nj gazet
dhe i len aty 15 denar, dhe e vazhdon rrugn. Nga sjellja e subjektit
mund t konstatojm se ai n mnyr t trthort ka dashur q t
shpreh vullnet.
Ose:
Hyrja n autobus do t thot pranim i linjs dhe kushteve tjera pr
transport.
Ose:
Ekspozimi I mallit dhe shnimi I mimit n nj vend ku zakonisht shitet.
Ose:
Lshim t monedhave n automatin pr shitje t pijeve joalkoolike dhe
marrja e pijes prkatse nga automati.

Vullneti i shprehur me heshtje - pr heshtjen si mnyr e shprehjes

s vullnetit mund t itet vetm ather kur njri vullnet sht i
shprehur dhe drejtuar te subjekti tjetr i cili duhet t prgjigjet pr
kt deklarat t pranuar. Heshtja nuk mund t jet iniciativ pr
krijim t veprs juridike. Drejtsia bashkkohore heshtjen e pranon
si refuzim t oferts. Vetm me prjashtime heshtja trajtohet si
mnyr e shprehjes s pajtueshmris nse ashtu sht caktuar
m par.
Shembull:
Nse mes personave ekzistojn raporte t puns (raporte afariste) dhe
n prmbushjen e obligimeve nga ky raport njra pal e drgon mallin
te pala tjetr dhe kjo pal nuk e kundrshton aspak. Pr shembull,
distributori i birrs ja dorzon partnerit t tij, byfes , tri pako me birra
dhe pronari i saj nuk e kundrshton, llogaritet se ai sht pajtuar me
kt drges t birrs.

190
Fillet e s drejts

Edhe pse disa autor pr deklaratn kundkludente e prdorin

fjaln heshtje, domethn deklarat me heshtje. Kjo mnyr nuk duhet
prkrahur ngase heshtja nuk sht dhnie e deklarats por refuzim
pr t dhn deklarat. Tek veprimet konkludente sht i nevojshm
aktiviteti, kshtu q nse ka aktivitet ajo mund t jet deklarat
konkludente e jo heshtje.
Ajo q sht me rndsi t veant sht forma n t ciln
mund t shprehet vullneti. Forma e shprehjes s vullnetit mund t
caktohet me:
ligj, dhe
marrveshje.
Ky klasikim bhet n baz t asaj a ka paraprakisht klauzola t
prcaktuara me ligj q doemos t prfshihen dhe jan t obliguara me
ligj ose sht shtje e marrveshjes ndrmjet dy palve.

13.1.1 ELEMENTET E VEPRAVE JURIDIKE

Secila vepr juridike sht e prbr nga pjes t veanta

t ashtuquajtura elemente t veprs juridike. Sipas rndsis s
elementeve t veprs juridike, dallohen:
a) Elemente t rndsishme - Elemente t rndsishme t
veprs juridike jan ato q doemos ekzistojn edhe pa t cilat vepra
juridike si e till nuk do t kishte ekzistuar dhe nuk mund t shkaktoj
pasoja juridike. Pr shembull, te marrveshja e shitblerjes elemente t
rndsishme jan lnda dhe mimi.
b) Elemente natyrore - Kto elemente jan t pashmangshme
gjat plotsimit t veprs, por jo edhe gjat lidhjes s veprs. Kto
elemente nuk sht patjetr ti parashohin kur e lidhin veprn sepse
i parasheh ligji. Si elemente natyrore mund t prmenden koha dhe
vendi i plotsimit. Secila vepr doemos t kryhet n koh dhe vend
t caktuar, por as koha as vendi sht patjetr t parashihen, kurse
vepra juridike prap se prap lidhet. Nse palt nuk i parashohin me
normn dispozitave, ather zbatohet norma lidhore. Kjo norm ligjore
sht me karakter dispozitiv dhe shrben vetm si rezerv nse vet
palt nuk e rregullojn at element. Me fjal tjera, nse e rregullojn

191
Fillet e s drejts

palt elementin sipas dispozits s saj do t zbatohet klauzola e

marrveshjes, nse e lshojn do t zbatohet norma ligjore.
c) Elemente t rastsishme - Kto elemente jan prbrs t
parndsishm q vlejn vetm nse palt kontraktuese n mnyr
eksplicite i parashohin n marrveshje. Pr shembull kapari, pagesa
n kste. Nse nuk jan t parapara, aspak nuk ekzistojn dhe nuk
ndikojn n ekzistimin e realizimit t veprs.

13.1.2. LLOJET E VEPRAVE JURIDIKE

N raport me numrin e shprehjes s vullnetit respektivisht numrit t

palve q do t marin pjes n krijimin e veprs juridike, ata mund t jen:
Vepra t njanshme juridike jan ato pr krijimin e t
cilave sht i nevojshm shprehja e vullnetit nga njra
pal. Shembull sht testamenti. Testament mund t
prpiloj do person i aft pr t gjykuar q i ka mbushur 15
vjet, neni 62 i Ligjit pr trashgimi.
Vepra t dyanshme juridike jan vepra juridike pr krijimin
e t cilave sht e nevojshme t ekzistojn dy vullnete t
shprehura pr realizimin e obligimeve. Shembull sht
marrveshja pr shitblerje.
Vepra juridike shumpalshe krijohen me deklarat
konrmuese t vullnetit t m shum palve. Shembull:Me
marrveshjen pr ortakri dy ose m shum persona n
mnyr t ndrsjell obligohen ta mbajn pronn dhe puns
s tyre, ose pjes t prons dhe puns s tyre, pr shkak t
realizimit t s mirs pronsore dhe ndarjen e asaj t mire n
form t timit, neni 442 i Ligjit pr marrdhniet e obligacionit.
Sipas karakterit t obligimeve, gjegjsisht vall ekziston form
e ndrsjell e obligimeve q t prfshira n vepren juridike, veprat
juridike mund t jen:
Ngarkuese ose t obligueshme pr dy palt jan ato
norma kur t dy palt kan t drejt dhe obligim, gjegjsisht
e drejta e nj personi sht e lidhur me obligimin e personit
tjetr. Te ata jepet kompensim adekuat pr at q tohet.
Pr shembull, marrveshja pr shitblerje sht vepr tipike

192
Fillet e s drejts

ngarkuese nga e cila pr dy palt rezultojn t drejta dhe

obligime ekuivalente. Shitsi sht i detyruar tia dorzoj
lndn, kurse ka t drejt ta krkoj mimin. Nga ana tjetr
blersi sht i obliguar ta paguaj mimin, kurse ka t drejt
t krkoj ti dorzohet lnda e bler.
Dhuratave ose njpalshe obliguese - karakteristik
e dhuratave sht ajo q jepet kurfar kompensimi pr at
q tohet. Njra pal ka vetm t drejt, kurse tjetra vetm
obligim, shembull pr kt sht marrveshja pr dhurat.
Sipas kohs s llimit t veprimit juridik, veprat juridike mund t jen:
Vepra juridike mes t gjallve jan vepra juridike q kan
veprim derisa jan t gjalla palt. Shembull pr kt sht
marrveshja.
Vepra juridike pas vdekjes jan ato vepra juridike q kan
veprim juridik pas vdekjes se pals, pr shembull testamenti.

Si shembull do ta shqyrtojm MARRVESHJEN si lloj i veprs juridike.

MARRVESHJA

do njri prej nesh n jetn e prditshme

e ka prdorur fjaln marrveshje. Edhe
prkundr asaj se pa vetdije edhe blerja
e ndonj sendi n marketin lokal paraqet
lidhjen dhe realizimin e marrveshjes, ndrmjet
personave t kyur n kt raport. N rastin
konkret pjes t marrveshjes, jan personi q punon n marketin
lokal(shitsi) dhe personi q e blen produktin nga shitorja(blersi). N
kt transaksion shitsi shpreh vullnet ta shes prodhimin e vet, ndrsa
blersi shpreh vullnet q ta blej prodhimin.
N do marrveshje ekzistojn dy apo m tepr pal, pr t cilat dalin
t drejta dhe obligime t prcaktuara.
N rastin konkret t dy palt nnshkruese, edhe shitsi edhe blersi
kan t drejta por edhe obligime.
Shitsi ka t drejt q ti mer parat, por obligim q ta jep produktin
n gjendje t rregullt, ndrsa blersi ka t drejt q ta blej pouktin
dhe t prtoj pronsi mbi t, por edhe obligim q pr kt ta paguaj
shitsin.

193
Fillet e s drejts

Forma m e shpesht e lidhjes s marrveshjeve sht n form t

shkruar. Por nuk sht obligative q do marrveshje bhet n form
t shkruar. Vullneti mund t jet i shprehur:
N mnyr gojor pra dshmitarve.30
N form t shkruar.31
N form t shkuar dhe e vrtetuar nga organi prkats.32
N prani t organeve shtetrore.33

Shembull pr kontrat:

KONTRAT PR SHITBLERJE T
PRONS S PATUNDSHME-BANES

E lidhur me dat___________ t vitit________ n Shkup, ndrmjet

1. __________Nga Shkupi, rruga___________ me numr t amzs
_______________dhe me letrnjoftim nr._________ t lshuar nga _____________
Nga njra an si shits
2._______________nga Shkupi, rruga_________me numr t amzs
__________________
dhe me letrnjoftim nr.____________t lshuar nga______________
Nga ana tjetr si blers
Neni 1
Shitsi sht pronar i prons s patundshme banes me hapsir prej__________
katror n Shkup _______ n rrugn__________.
Neni2
Shitsi pronn e patundshme t prshkruar n nenin e mparshm e shet pr
shumn e prgjithshme prej ___________ denar dhe kjo shum, do ti jepet atij n
ditn kur kontrata do t vuloset n noter dhe n kohn kur prona nga shitsi do t
kaloj tek blersi.
Neni 3
Tatimin n qarkullim e paguan shitsi,ndrsa harxhimet e kontrats do ti paguajn
t dy palt prgjysm.
Neni 4
Shitsi i garanton blersit pr mangsit eventuale juridike dhe se sht i obliguar
q t paraqitet n mbrojtje t tij (mbrojte nga evikcioni) nse dikush tjetr tenton
q t paraqes ndonj t drejt ndaj objektit q sht lnd e shitblerjes dhe mban

30
Testament gojor
31
Marrveshje pr shitblerje
32
Marrveshje pr prkujdesje jetsore .
33
Testament gjyqsor

194
Fillet e s drejts

prgjegjsi juridike n rast se objekti i merret blersit ose i kuzohet apo zvoglohet
e drejta e prons.
Neni 5
N rast t mosmarrveshjeve eventuale kompetente sht Gjykata Themelore
Shkup 2
Neni 6
Marrveshja sht e prpiluar n 6 kopje t njjta nga 3 pr seciln pal

PALT E KONTRAKTUARA

Shits Blers
_____________ ______________

? PYETJE:
1. ka paraqet vepra juridike?
2. Csht faktori ky pr krijimin e veprs juridike?
3. Cilat kushte duhet ti prmbush vullneti q krijoj veprim juridik?
4. N far mnyrash mund t jet i shprehur vullneti?
5. Cilat jan elementet e veprs juridike?
6. far mundet t jet lnd e veprs juridike?
7. far lloje t veprave juridike ekzistojn?

"DETYR: 34

Shih situatat q jan dhn m posht dhe zgjidh dilemn a sht

nnshkruar marrveshje pr seciln nga shembujt e mposhtm dhe
sqaro qndrimin tnd.

Zbatuesi i aukcionit pyet: ka toj nga ky divan antik? Dikush nga

publiku i prgjigjet: 30.000 denar!!
Radica i thot Nadics: Dua ta shes biikletn time pr 10.000 denar.
Nadica i prgjigjet: N rregull urdhro parat, un do ta blej.
Duke ndenjtr n njrn an t nj ure t gjat, Ivana i thot Petarit:
Nse e kalon urrn, do t jap 500 denar.Petari nuk et gj, por llon
ta kaloj urrn.

34
Msojm drejtsi , 2006,Fondacioni Instituti Shoqria e Hapur -Maqedoni

195
Fillet e s drejts

13.2. MODALITET JURIDIK

Modaliteti juridik sht dispozit q ekziston n aktin e veant

juridik dhe nga realizimi apo mos realizimi varet fati i aktit t veant
juridik.
Ekzistojn tre lloje t modaliteteve juridike:
) Kushti
b) Afati
c) Urdhri

a) Kushti (condition) sht nj ngjarje e pasigurt, krkes n

t ciln insiston njra pal, e cila e kushtzon realizimin e aktit juridik.
Sipas veprimeve, kushtet paraqiten si prolongues dhe kushte t
shkputura.
Tek kushti prolongues, vepra juridike sht e prmbyllur.
Megjithat t drejtat dhe obligimet nga vepra juridike pas shfaqjes s
faktit t ardhshm (krkes ngjarje). Kushti prolongues, shfaqjen e
veprimit juridik e prolongon deri n momentin e shfaqjes s kushtit.
Nse nuk prmbushet kushti prolongues ather vepra juridike e
humb vlern e saj.
Shembull pr kusht t prolonguar
Marrveshja pr shitblerje t makinave hyn n fuqi pasi q blersi
do ta siguroj kredin nga linja kreditore NEPA, prmes banks s
autorizuar, pr ka m ve ka dorzuar krkes. Kjo kredi shtyhet
pr nj koh t caktuar (deri sa blersi ta siguroj kredin). Nse nuk
mundet q ta siguroj kredin, kjo marrveshje nuk do t vlej.
Kushti shkputs e shkurton veprimin juridik i cili ka lluar t
veproj q nga momenti i krijimit. T drejtat dhe obligimet krijohen n
momentin e llimit t veprs juridike, ndrsa ndrpriten me shfaqjen
apo mos shfaqjen e kushtit. Shfaqja e kushtit shkputs e ka pr
pasoj ndrprerjen e raportit juridik.
Shembull pr kusht shkputs - marrveshja pr shitblerje t makinave
Nse blersi nuk e shlyen n trsi, shumn e caktuar t
shitblerjes, m s voni deri me dat 01.03.2009, shitsi sipas ligjit
mund ta prish marrveshjen dhe mundet blersit tia mer makinat
q ishin lnd e marrveshjes.

196
Fillet e s drejts

b) Afati (tempore) sht kalimi i kohs s caktuar, dhe si

rezultat i saj vjen deri te zbatimi ose shfuqizimi i aktit juridik
Sipas funksionit afatet paraqiten n afate t prolonguar dhe
afate t shkputura.
Tek afatet e prolonguara pr nj koh saktsisht t caktuar
prolongohet veprimi i aktit juridik
Shembull pr afat t prolonguar - marrveshje pr qira t hapsirs afariste
Marrveshja do t prodhoj veprim juridik, nse qiramarrsi n afat
prej 30 ditve, nga data kur sht nnshkruar marrveshja, ia jep
qiradhnsit nj shum t parave n vler t dy qirave mujore, pr
harxhime pr mirmbajtje. N t kundrtn marrveshja nuk do t
provokoj veprim juridik.
Afatet e shkputura luajn rolin e rrethanave nga t cilat varet
prfundimi i veprimit t aktit juridik. Pas shfaqjes s afatit, akti juridik
ka veprim t plot juridik ndrsa prfundon n momentin e shfaqjes s
afatit.
Shembull pr afat t shkputur - marrveshje pr marrje me qira t
lokalit afarist
Kohzgjatja e marrveshjes sht nga 20.01.2008 deri m 20.01.2009,
me mundsi q e njjta t vazhdohet. Nse n afat prej 30 ditsh, pas
skadimit t marrveshjes qiramarrsi nuk jep deklarat se dshiron
q ta vazhdojn at, ather do t llogaritet se marrveshja sht
prishur.
Ose:
Personi ia jep personit , me qira nj makin n afat prej gjasht
muajsh. Pas skadimit t afatit prej gjasht muajsh qiraja nuk sht e
vlefshme.
Afati mund t prcaktohet n mnyra t ndryshme. Ndonjher
bhet fjal pr afat t caktuar saktsisht (afati nismtar dhe
prfundimtar), ndrsa ndonjher bhet me prcaktimin e kohs q
duhet t skadoj (p.sh. n afat prej tre vjetve). Afati n rastet tjera
prcaktohet me tregimin e ditve t caktuara (festa, ngjarje dhe
rrethana tjera). Afatet n t shpeshtn e rasteve jan t prcaktuara
me periudh kohore, respektivisht me kalimin e ditve, javve, muajve
apo viteve.

197
Fillet e s drejts

c) URDHR (modus)
Me nocionin urdhr nnkuptohet kalimi i autorizimeve t
veanta juridike nga njri subjekt juridik tek tjetri subjekt juridik dhe
si rezultat urdhrpranuesi nj periudh t caktuar kohore ka filluar t
zbatoj interes n llogari t urdhrdhnsit
Veprimi juridik i urdhrit sht i atill pasi q personi i cili ka
pranuar ndonj interes n llogari t tij duhet q ta zbatoj urdhrin
Shembull pr urdhr:
Testament me urdhr n testamentin e tij e urdhron trashgimtarin e
tij q tju jep 50.000 denar si ndihm t varfrve.
ose:
Marrveshja pr dhurat nse personi X i dhuron personit Y nj shum
t caktuar parash, me urdhres q nj pjes t parave ta shpenzoj
pr rregullimin e shtpis s tij t ruinuar.
ose:
Marrveshja pr prkujdesje jetsore, me t ciln urdhruesi pas
vdekjes s tij tr pronn e tij ia jep personit q sht prkujdesur pr
t sa ka qen gjall.

? PYETJE:
1. ka nnkuptohet me nocionin, modalitet juridik?
2. far lloje t modaliteteve juridike ekzistojn?
3. Shpjego kushtin si modalitet juridik.
4. Shpjego afatin si modalitet juridik.
5. ka sht urdhri si modalitet juridik.

198
Fillet e s drejts

NOCIONET

A
Afati (tempore) sht kalimi i kohs saktsisht t caktuar dhe si
rezultat ekzekutohet ose shfuqizohet akti juridik
Aftsia intelektuale, sht aftsi e personit zik t mundet n mnyr
t pavarur me veprime t veta t themeloj marrdhnie juridike, dhe
ti ndryshoj ose ti shfuqizoj raportet juridike n fuqi.
Aftsia juridike, sht mundsia e do personi t bhet subjekt me t
drejta dhe obligime, ose t prtoj t drejta dhe obligime.
Akti juridik sht mundsi pr krijimin dhe zbatimin e s drejts.
Apatrid - Personi pa shtetsi
Autorizimi sht vullnet i shkruar i nj subjekti i cili autorizon subjekt
tjetr q n emr t vet t mer t drejta dhe obligime.
Autorizimi juridik sht mundsia pr ndonj sjellje t caktuar t
subjektit n t drejtn pr marrdhnie me ndonj subjekt tjetr, e
bazuar mbi rregullativn juridike, n baz t s cils subjekti barts i
autorizimit juridik ka t dejt t krkoj dika nga t tjert.

B
Bipatrid - Person me dy shtetsi
Burimi i drejtsis sht vendi nga i cili thithet drejtsia.

D
Demokracia sht qeverisje e popullit
Demokracia e drejtprdrejt sht regjim politik n t cilin n kuadr t
zbatimit t pushtetit nuk ekzistojn organe t veanta dhe prfaqsues
t popullit, por populli vendos n mnyr direkte
Demokracia e trthort sht ekzekutimi i pushtetit nprmjet
prfaqsive t zgjedhura nga populli.
Dispozicioni sht ajo pjes e norms juridike n t ciln jan t
shkruara rregullat e sjelljes.

199
Fillet e s drejts

Drejtsia sht prmbledhje, e rregullativs juridike e cila sht e

miratuar nga shteti dhe shrben q t rregulloj sjelljet, marrdhniet
e njerzve ndrmjet vehte, n nj shoqri. Respektimin e tyre e
garanton shteti me sanksion t detyruar.

E
Eksterritorialiteti sht marrja e nj pjese t territorit nga nj shtet
nn juridiksionin e nj qeverisje publike t atij shteti dhe n at pjes
t territorit zbatohet juridiksioni i nj shteti tjetr.
Ekzekutimi sht kur akti juridik i cili kur hyn n fuqi, subjektet jan t
t obliguara q t sillen sipas rregullave t tij.
Emancipimi sht prtimi i aftsis s puns para mbushjes s 18
vjetve.

F
Fakte juridike, jan situata n jetn e njeriut t cilat me ndikim t
drejtprdrejt krijohen rregulla t reja juridike dhe ndrtohen ose
abrogohen rregullat n fuqi.
Federata, prshkruan nj shtet federativ, i cili krijohet n baza vullentare,
ndrmjet njsive federale, q mund t paraqiten si republika, krahina,
provinca etj.
Fiksioni juridik sht situata kur n drejtsi, dika e pavrtet ose
dika q nuk ekziston llogaritet, se ekziston dhe se sht e vrtet.
Fuqia juridike e aktit juridik sht masa e ndikimit t nj akti n aktin
tjetr.

H
Hipoteza sht e pjes prbrse e normave juridike n kuadr t s
cils jan t parapara kushtet dhe rrethanat q duhen t prmbushen
pr tu zbatuar dispozita ose norma juridike.

J
Jo prputshmri juridike sht mospajtimi akteve m t ulta juridike
me ato m lartat.

200
Fillet e s drejts

K
Konfederata prcakton bashkimin e shteteve
Kuorumi ose shumica sht numri minimal i antarve t nj trupi
kolektiv, t cilt duhet t marrin pjes n t, dhe n t njjtn koh t
deklarohen pr PO, dhe me kt vendimi llogaritet se sht i miratuar.
Kushtetuta sht akti m i lart dhe m i rndsishm q ka pesh
m t madh juridike.
Kundrvajtja (Delikti), sht sjellje jo ligjore e njeriut me t ciln
lndohen dispozitat e norms juridike.
Kushti (condition) ngjarje e ardhshme e pasigurt, krkes n t ciln
insiston njra nga palt kontraktuese, dhe me t ciln e kushtzon
zbatimin e aktit juridik.

L
Ligji sht paraqitja m e shpesht e forms n t cilat paraqiten
rregullat. Ky sht nj lloj drejtimi pr qytetart t cilve u garantohet
ndonj e drejt dhe t njjtn koh ju ndalohet ndonj sjellje e
pahijshme, ose ju urdhrohet q t veprojn n mnyr t caktuar.
Ligjshmria sht bashkdyzim i t gjitha akteve normative dhe
akteve materiale t cilat jan n rang m t ult se ligji n aspektin
formal.
Ligjet e natyrs paraqesin rregulla pr ndodhit natyrore.

M
Metoda sht mnyra e t msuarit t lnds, n fakt prmbledhje e
procedurave dhe materialeve me ndihmn e s cilve arrihet deri t
caku i parashtruar
Modaliteti juridik sht dispozit e cila gjendet n aktin individual
juridik dhe nga zbatimi ose mos zbatimi i saj varet fati i ktij akti.
Monarkia sht form sundimit n t cilin she i shtetit vjen n pushtet
sipas trashgimis.
Morali sht rregull e pashkruar pr sjelljen, gjykat e brendshme pr
t mirn dhe t keqen.

201
Fillet e s drejts

N
Norma shoqrore, sht rregull me an t s cils rregullohen sjelljet
e njerzve n marrdhniet e tyre ndr njerzore.
Norma juridike, sht rregullativ e shkruar nga shteti pr sjelljen.

O
Obligimi juridik sht obligim me t cilin subjekti sht i obliguar me
rregullat juridike, t jep dika, t psoj, apo t bj dika n interes t
ndonj subjekti tjetr juridik
Objekt i jurisprudencs sht sendi, aktiviteti njerzor (puna,
veprimtaria), ose joaktiviteti, kualiteti dhe cilsia, me an t s cils
mbshtet akti juridik.
Organi shtetror, sht pjes e organizimit shtetror, themelimi dhe
kompetencat e s cils jan t rregulluara me ligj dhe mund t sjell
zgjedhje relevante juridike n kuadr t kompetencave t saja.
Organizimi shtetror sht prmbledhje e organeve t ndryshme t
cilat jan t specializuara q t kryej pun dhe detyra nga m t
ndryshmet.

P
Personi zik sht njeriu i cili bhet subjekt nga dita e lindjes e deri
n ditn e e vdekjes.
Personi juridik, sht prmbledhje e personave zik t cilt jan t
bashkuar n baz t dispozitave juridike me qllim q t prtojm
interesa t prbashkta.
Prfaqsimi, sht marrja e t drejtave dhe obligimeve n emr dhe
n llogari t personit tjetr.
Polipatrid sht personi me tepr se dy shtetsi
Popullsia e nj shteti i prfshin njerzit q jetojn n nj territor t
caktuar shtetror.
Plotfuqishmria, sht lloj i cilsis s aktit juridik e cila nuk mundet
aktin juridik as ta refuzoj por edhe as ta ndryshoj, me prbormin e
ankesave t rregullta.
Pushteti sht marrdhnie ndrmjet dy subjekteve nga t cilat njri
urdhron, ndrsa tjetri sht i obliguar q t dgjoj.

202
Fillet e s drejts

Pushteti publik sht marrdhnie shoqrore ndrmjet dy subjekteve

(t cilat jan n nj gjendje t pa drejt), nga t cilat njra pal ka t
drejt q t urdhroj, ndrkaq tjetra sht e detyruar prher t jet
e nnshtruar dhe e obliguar q ti dgjoj dhe zbatoj urdhrat.

R
Republika sht form e ushtrimit t pushtetit n t ciln she i shtetit
vjen n pushtet me zgjedhje t drejtprdrejta ose zgjedhjet nga ana e
kuvendit.
Raporti juridike, sht marrdhnie shoqrore e rregulluar me norma
juridike.
Referendumi sht deklarimi i popullit pr PO ose JO n
zgjedhje t prgjithshme, si mas e cila sht e sjell apo duhet t
ndrmerret nga ana e shtetit.

Rr
Rregullimi shtetror sht mnyr me t ciln jan rregulluar raportet
ndrmjet organeve t pushtetit qendror dhe atij lokal n shtet.
Rregullimi juridik, sht rendi i organizuar shoqror i rregulluar me
norma juridike.

S
Sanksioni, sht pjes nga normativa juridike n kuadr t s cils
jan t caktuara pasojat (sanksionet) q mund t pasojn pr subjektin,
pas shkeljes s normave juridike
Sistemi politik, sht mnyra se si sht e organizuar pushteti m i
lart n shtet.
Subjekt i drejtsis jan personat zik dhe personat juridik, t cilt
jan t autorizuar q t jen barts t autorizimeve dhe obligimeve
juridike.

Sh
She i shtetit sht individ ose organ i cili e prfaqson shtetin brenda
dhe jasht.

203
Fillet e s drejts

Shkenca sht sistem i diturive pr natyrn dhe shoqrin, me an t

s cils shpjegon dukurit, parashikohen kahet e tyre, si dhe drejtohet
aktiviteti praktik i njeriut.
Shkencat juridike, sistem i dituris pr shtetin dhe t drejtn, si dy
kategori shum t rndsishme shoqrore t lidhura mes vete.
Shoqria sht bashksi e organizuar e njerzve, thelbin e s cils e
prbjn marrdhnie t ndryshme ndrmjet njerzve.
Shteti sht kategori shoqrore dhe klasore e cila disponon me
aparatin e detyrimit zik.
Shtetasi sht individi i cili si person (subjekt) hyn n grshetim
specik t drejtave dhe obligimeve me shtet t caktuar.
Shtetsia, sht marrdhnie juridike ndrmjet shtetit dhe individit
antar i nj bashksie t caktuar shtetrore, nga e cila dalin t drejta
dhe obligimet si pr individin ashtu edhe pr shtetin.
Shteti unitar, sht shtetit n t cilin t gjitha fuqit jan t koncetruara
n pushtetin qendror.

T
T huajt, jan personat q qndrojn n territorin e nj shteti t caktuar
dhe nuk jan t pajisur me nnshtetsin e atij shteti
Tiparet e shtetit - pjest prbrse t shtetit

U
Urdhri sht prcjellje e veant e autorizimeve juridike nga njri
subjekt tek tjetri, si rezultat i asaj se urdhrpranuesi ka pranuar q
pr dshir dhe llogari t urdhrdhnsit pr nj koh t pacaktuar t
realizoj dhe ta zbatoj dshirn dhe interesin e tij.

V
Vepra juridike, sht deklarimi i vullnetit t lire, i orientuar drejt krijimit,
ndryshimit dhe ndrprerjes s ndonj rregullative juridike.

Z
Zakoni sht rregull e pashkruar q krijohet me prsritje t prditshme
t nj sjellje.

204
Fillet e s drejts

LITERATURA E SHFRYTZUAR

1. Bajallxhiev.D, Hyrje n drejtsi, Shkup 2007,

2. Bajallxhiev.D, Shteti 1999, Shkup 1999
3. Bajallxhiev. D, MIcajkov.M, Iokaev B, Hyrje n drejtsi Shkup
1998
4. Gaber.S, Teoria e shtetit dhe s drejts, Shkup 1986
5. Gaber. S, Hyrje n Shtet dhe drejtsi, Shkup 1980
6. Grizo.N. Gelevski, S, Davitkovski. B,Pavlovska Daneva.A, E
Drejta administrative Shkup 2008
7. Zhivkovska. R, Pjesa e prgjithshme e s drejts civile Shkup,
2006
8. Zhivkovska. R. Praktikum, Pjesa e prgjithshme e s drejts civile,
Shkup, 2005
9. Zhivkovska.R, E drejta Sendore, libri i I, Shkup 2005
10. Ligji pr shtetsi, Gazeta Zyrtare e R.Maqedonis, nr 67/1992
11. Ligji pr t drejtn obligative, Gazeta Zyrrtare e R.Maqedonis,
nr.18/2001
12. Ligji pr organizmin dhe punve dhe organeve t administrats
shtetrore, Gazeta Zyrtare e R.Maqedonis, nr 58/2000
13. Ligji pr familjen, Gazeta Zyrtare e Republiks s Maqedonis,
nr.80/1992
14. Ligji pr Kuvendin, Gazeta Zyrtare e R.Maqedonis, nr 104/2009
15. Ligji pr pronsin dhe t drejta e tjera sendore, Gazeta Zyrtare e
R.Maqedonis, nr.18.2001
16. Ligji pr arsimin e mesm, Gazeta Zyrtare e R.Maqedonis,
nr.35/2006
17. Ligji pr t huajt, Gazeta Zyrtare e R.Maqedonis, nr.35/2006,
18. Ligji pr gjykatat, Gazeta Zyrtare e R.Maqedonis,nr 8/2006
19. Instituti Shoqria e hapur, Msojm drejtsi Shkup 2006
20. Instituti Shoqria e hapur, Msojm Drejtsi, Shkup 2002
21. Klimovski.S, Karakamisheva.T, Deskovska, R, Regullimi
konstitucional I Republiks s Maqedonis, Shkup 2006

205
Fillet e s drejts

22. Klimovski.S, Deskovska.R, Karakamisheva.T, E drejta

Kushtetuese, Shkup, 2009
23. Klimovski.S, Mitkov.V, Deskovska.R, Karakamisheva.T, E drejta
kushtetuese dhe sistemi politik, Shkup, 2003
24. Lukiq.D.R., Koshutiqem.B Hyrje n Drejtsi, Beograd 1988
25. Makedonium-antalogjia maqedonase e mendimit nacionalo-politik
(j qind vjet nga kryengritja e Ilindenit), Shkup 2003
26. Akademia Maqedonase e Shkencave dhe Arteve(Kontribut p t
drejtn zakonore t popullit maqedonas, Tom 1, Shkup 2000
27. Makijaveli N, Sunduesi, Silsons, Shkup 2004
28. Mishelin.R.Ishej, T drejtat njerzore, prmbledhjeve themelore e
esve politike, fjalimeve dhe dokumenteve, Shkup, 2002
29. Mishulin.A.V, Historia e bots s vjetr, Silsons Shkup
30. Mladinska Kniga, Historia, Shkup 2009
31. Mladinska Kniga, Faktopedija
32. Mladinska Kniga, Njeriu, Shkup
33. Mladinski Obrazoven Forum, Kultur e vogl gjygjsore, Shkup
2005
34. Mjeldheim.L., Lillejord.S., Solvberg.E, Spektri, Feniks Shkup 2006
35. Pertovski D, Demokracia dhe arsimi qyetar, Manastir 2003
36. Pizhevski.S, Nikolovski.A, Pjes nga llet e s drejts Libri I dhe II
Shkup, 1981
37. Savremena Administracija, Enciklopedia e kulturs politike,
Beograd 1993
38. Tashkovski. D, Maqedina ndr shekuj, Shkup 1985
39. Toper, Leksikoni I madh I fjalve dhe shprehjeve t huaja Shkup
2001
40. Kushtetuta e Republiks s Maqedonis, Gazeta Zyrtare e
Republiks s Maqedonis, nr. 52/1991
41. www.wikipedia.org

206