Professional Documents
Culture Documents
FAKULTETI JURDIK
STUDIMET POSTDIPLOMIKE - MASTER
DREJTIMI CIVIL
Prishtin
Qershor, 2006
GJYQSIA
TREGTAR
NDRKOMBTARE
TREGTARE
DHE
ARBITRAZHI
o
o
shteteve. Nga ana tjetr sht e dukshme frika nga mundsit reale t kompanive t
mdha q zakonisht jan t involvuara n konteste investive e q financiarisht jan
shum t fuqishme n pikpamje t korruptimit t arbitrave apo t mnyrave tjera t
kontrolli t gjykats s arbitrazhit. Kjo rrethan sht theksuar gjat pregaditjes s
tekstit t Konvents n fjal. Andaj edhe n tesktin definitive t saj n nj nen thuhet
se nj nga shkaqet pr anulimin e vendimit t arbitrazhit t Qendrs sht blerja
sht korruptimi i arbitrit.
Ka pasur mendime se nuk ka nevoj pr lidhjen e Konvents dhe themelimin e
Qendrs me pretekst se n Gjykatn e Arbitrazhit Ndrkombtar t Prhershm
(Permanent Court of International Arbitration) ekziston mundsia e zgjidhjes s
kontesteve midis shteteve dhe shtetasve t shteteve tjera> Duhet theksuar se vendimet
e Qendrs lidhur me prmbarimin (ekzekutimin) i prodhojn efektet e vendimeve t
shtetit vends q sht antar i Konvents dhe jan t ekzektueshme n mnyrn n t
ciln jan t ekzeketueshme vendimet e shtetit t till. Me konvent nuk jan prekur
rregullat nacionale q u prkasin imuniteteve t shtetit n procedurn prmbaruese.
Me an t Konvents n fjal sht prjashtuar e drejta e shteteve nnshruese t saj
lidhur me dhnien e t ashtuquajturs mbrojtje diplomatike pr shtetasit q paraqiten
si pal n procedurn e arbitrazhit t Qendrs.
Me an t Konvents jan caktuar kufijt e jashtm t komptenecs s Qendrs.
Me fjalt tjera sht e nevojshme t plotsohen disa prezumime parakushte pr tu
mundsuar dhe lejuar lidhja e Kontrats mbi kompetencn e arbitrazhit t Qendrs
pr zgjidhjen e kontestit investiv. Ato kan t bjn sikurse me vet kontestin ashtu
edhe me disa nga cilsit (veorit) e palve n t (kontest). Edhe analiza
siperfaqsore e dispozits bazike e cila i rregullon kto dy qshtje tregon se jan t
mundshme qndrime t ndyshme sidomos nga shkaku se nuk jan dhn n Konvent
definicionet e nocioneve konkrete si sht p.sh. nocioni i kontestit, pals etj.
Neni 25 i Konvents
I Kompetenca e Qendrs e prfshien secili contest juridik t lindur (krijuar) direkt
nga investimet ndrmjet shtetit kontraktues (apo rajonit prbrs t shtetit ose
agjensionit t shtetit kontraktues t cilin ai shtet e ka emrtuar n Qendr dhe
shtetasit t shtetatasit tjetr kontraktues e t cilin (kontest) palt n kontest me shkrim
pajtohen tia besoj (pr zgjidhje) Qendrs.
Kur palt pajtohen pr nj gj t till ather asnjra nga to nuk mundet
njanshm ta revokoj plqimin e vet.
II Shtetas i shtetit tjetr kontraktues quhet:
a) secili person fizik q ka qen shtetas i shtetit kontraktues prveqse t shtetit
pal n kontestin ta parashtroj pr pajtim apo arbitrazh, si dhe n ditn
kur krkesa sht regjitsruar n pajtim me nenin 28 al.3 apo nenin 36 al.3,
por nuk e prfshien personin i cili n njrn apo n ditn tjetr t prmendur
ka qen shtetas i shtetit kontraktues q sht pal n contest;
b) secilin person juridik q e ka pasur shtetsin e ndonj shteti kontraktues
prveqse t shtetit q sht pal n contest n ditn kur palt jan dakorduar
q kontestin ta parashtrojn pr pajtim apo arbitrazh dhe secili person
juridik q ditn e till e ka pasur shtetsin e shtetit kontraktues q sht pal
n kontest e t cilin palt jan dakorduar q pr shkak t kontrollit t jashtm
ta trajtojn si shtetas t shtetit tjetr kontraktues me qllim t ksaj
Konvente.
III - Plqimin e rajonit prbrs apo t agjensionit t shtetit kontraktues duhet ta lejoj
shteti i till prveqse kur ai shtet e njofton Qendrn se nuk sht e nevojshme leja e
tij.
IV - Secili shtet kontraktues mundet n momentin e ratifikimit, prvetsimit apo
lejimit t ksaj Konvente apo m von n do koh me e lajmrue Qendrn pr llojin
apo llojet e kontesteve q vijn apo nuk vijn n konsiderim pr tu vn nn
kompetencn e Qendrs. Lajmrimin e till Sekretari i Prgjithshmi Qendrs
menjher ua drgon t gjitha shteteve kontraktuese. Lajmrimi i till nuk prban leje
q ka t bj me rajonin apo agjensin e shtetit kontraktues.
Nga sa u tha m sipr del se kemi t bjm me prezumimet objektive me t
cilat palt nuk mund t disponojn lirisht dhe thn kushtzimisht ta zgjerojn
kompetencn e Qendrs. Nga praktika e Qendrs, respektivisht e kolegjeve t
arbitrazhit dhe nga klauzolat modele del se ajo q u tha sht vetm pjesrisht e sakt,
N to shprehimisht thuhet se do t ishte e dobishme q palt ta prcaktojn
prmbajtjen e nocioneve konkrete dhe kshtu t bhen t sigurta se jan plotsuar
prezumimet pr krijimin (themelimin) e kompetencs s Qendrs pr procedimin e
qshtjes s tyre. N qoft se palt nuk jan marr vesh ndryshe ather vie n
konsiderim tentimi i konstatimit objektivisht pr ekzistimin e prezumimeve lidhur
me komptencn e Qendrs. Posaqrisht duhet pasur parasysh faktin se njra nga palt
n kontest shteti plqimin e vet pr kompetencn e Qendrs mund ta jep n mnyra
t ndryshme. Ai mund t prmbahet n Marrveshjen direkte me investitorin e huaj,
gj q ndodh zakonisht. Mirpo plqimi i shtetit mund t prmbahet edhe n normat
(dispozitat) e tija me t cilat paraprakisht pajtohet me komptencn e Qendrs
gjegjsisht t Kolegjit t Arbitrazhit. Edhe m t shpeshta jan rastet n t cilat
plqimi i shtetit jepet n kontratn ndrkombtare bilaterale apo multilaterale.
N Konventn n fjal jan caktuar prezumimet objektive pr kompetencn e
Qendrs q d.m.th. se patjetr duhet t plotsohen ato pr t ekzistuar komptenca e
Qendrs dhe pr tu mundsuar kontraktimi i kompetencs s saj nga palt midis t
cilave ka lind kontesti investiv. Prmbushja e prezumimeve pr ekzistimin e
komptencs s Qendrs vrtetohet n provedurn paraprake nga Sekretari i
Prgjithshm i saj. Sekretari sht i autorizuar q ta refuzoj evidentimine krkess pr
arbitrin n regjistrin prkats po qe se kontesti nuk bie n kompetencn e Qendrs.
Mandej pr komptencn e vet pr procedim n lndn konkrete vendos edhe Gjykata
e Arbitrazhit (trupi gjykues ose arbitri individual). Palt nuk mund tI ndryshojn
dispozitat e Konvents dhe ta zgjerojn komptencn e Qendrs n kontestet t cilat
objektivisht nuk jan nn kompetecn e saj. Duke marr parasysh at q u tha m lart
del se sht shum me rndsi vrtetimi i prezumimeve objektive dhe definimi i tyre
pr ekzistimin e kompetencs s Qendrs (racione materiae dhe racione personeie) si
dhe vrtetimi i ekzistimit t kontrats (marrveshjes) pr arbitrazh t lidhur mes
palve.
Qendra Ndrkombtare pr Zgjidhjen e Kontesteve Investive e ka Kshillin
Administrativ dhe Sekretarin e cila e mban regjistrin e pajtuesve (pajtimtarve) dhe
regjistrin e arbitrave. Kshilli Administrativ i nxjerr rregullat mbi inicimin e
procedurs s pajtimit dhe t arbitrimit. Ai sht kompetent edhe pr nxjerrjen e
rregullave t procedurs s pajtimit dhe arbitrimit.
Kshillat e Pajtimit dhe Kshillat e Arbitrave prbhen nga personat e
kulaifikuar ashtu si sht parapar n tekstin e Konvnets n fjal.
Secili shtet kontraktues mund ti emroj 4 persona n secilin Kshill, t cilt mund t
jen por jo domosdo shtetas t shtetit q i propozon. Kryetari i Kshillit ka t drejt ti
emroj jo persona sikurse pr Kshillin q merret me Pajtime ashtu edhe pr at q
merret me Arbitrim. Personat e emruar n Kshill duhet t jen me shtetsi t
ndryshme. Personat n kt shrbim duhet t ken parime t larta morale, mandej
pregaditjen profesionale n lmin juridike, tregtare, idustriale apo financiare pr t
mund q tu besohet dhnia e vendimeve n mnyr t pavarur dhe t paanshme.
Profesionaliteti (pregaditja profesionale n lmin e drejtsis) sht e rndsis s
veant tek t punsuarit n Kshillin e Arbitrave. Me rastin e emrimit t personave
pr shrbim n Kshillin prkats duhet pasur parasysh rndsia e prfaqsimit t
sistemeve juridike kryesore t bots si dhe t formave krysore t veprimeve
ekonomike n suaza botrore.
Pajtuesit dhe arbitrat emrohen pr periudh kohore 10 vjeare me mundsi t
zgjedhjes prsri. N rast vdekjeje apo dorheqjeje t arbitrit ose t ndrmjetsuesit
organi q e ka emruar personin e till ka t drejt ta emroj personin tjetr i cili do ta
ushtroj funksionin deri n skadimin e mandatit t antarit n vend t t cilit vjen.
Pajtuesit dhe arbitrate mbeten n shrbim deri sa mos t caktohen pasardhsit e tyre. I
njjti person mund ta kryej pun n t dy Kshillat (pr pajtim dhe pr arbitrim). T
gjitha emrimet i komunikohen Sekretarit t Prgjishm t Qendrs dhe vlejn nga
dita e marrjes s njoftimit.
Plqimi i pals pr arbitrazh konsiderohet plqim pr asi lloj arbitrazhi me
prjashtim t fardo mjeti juridik tjetr prveqse kur sht thn ndonj gj tjetr n
marrveshjen e palve. Shteti kontraktues mund t krkoj q t shfrytzohen deri n
fund mjetet lokale, administrative apo gjyqsore e si kusht pr pajtim n arbitrazh n
prputhje me rregullat e Konvents n fjal.
Shteti kontraktues nuk mund ti jep mbrojtje diplomatike apo ta inicoj
kontestin ndrkombtar lidhur me kontestin ndrkombtar lidhur me kontestin pr t
cilin shtetasi I tij dhe shteti kontraktues jan pajtuar q ta parashtrojn apo e kan
parashtruar n arbitrazh n prputhje me Konventn n fjal, prveqse kur shteti i
till kontraktues nuk e ka respektuar dhe zbatuar vendimin e dhn n kontestin e
till. Kuptohet se mbrojtja diplomatike e pmendur nuk i prfshien negociatat
diplomatike q bhen vetm me qllim t lehtsimit t zgjidhjes s kontestit.
Krkesa pr pajtim
Secili shtet kontratues i Konvents apo shtetas i shtetit kontraktues q dshiron ta
inicoj procedurn e pajtimit duhet t drgoj krkes t shkruar me kt qllim te
Sekretari i Prgjithshm i cili nj ekzemplar t krkess ia drgon pal tjetr. Krkesa
duhet ti prmbaj t dhnat mbi objektin e kontestit, emrat dhe adresat e palve si dhe
plqimin e tyre pr pajtim n prputhje me dispozitat pr incimin e procedurs s
pajtimit apo arbitrimit. Sekretari i Prgjithshm e evidenton krkesn n regjistr,
prveqse kur nga t dhnat e prmbajtura n krkesn konstaton se kontesti nuk hyn
n kompetencn e Qendrs. Sekretari menjher i njofton palt pr evidentimin e
krkess respektivisht pr refuzimin e e evidentimit n Regjistr ( pr shkak t
jokompetencs s Qendrs pr zgjidhjen e kontestit t prmendur n Krkes).