METINK

ISIL LEM LAB.

TTF ISIL LEM METALURJ LABORATUVARI

ISIL LEM MUAYENE

METN KARACA

05.06.2010

NSZ
Bir Isl ilemciye gerekli olan bilgilerin kolay ulalabilir ve anlalr
olmasn amaladk. Isl ilem srasnda oluan i olaylarn ve sonrasnda
yaplan muayenenin anlalmas iin, CNH artnameleri, Malzeme Bilgisi ve
Muayenesi, Isl lem Operatr El Kitab ve nternetten derlenmitir. Demir-
elik rnlerinin retilmesi, Snflandrlmas, Alam elementlerinin elik
yapsna etkisi, Isl lem ve Muayeneyi kapsamaktadr.
Isl lem personelinin ve muayenecisinin; Sebep-Sonu Analizini yaparak,
Isl lem ile ulalmaya allan hedeflerin anlalmasna yardmc olacaktr.

1
 METINK
ISIL LEM LAB.
MALZEME
Cisimler Do
Doada Kat
Kat, S
Sv ve Gaz Halde Bulunurlar;
a) Gazlarda,
Gazlarda atomlar aras mesafe ok fazla olup
atomlar aras ba kuvveti zayftr. Bu nedenle
gazlarda atomlar serbeste hareket edebilirler.
b) Svlarda,
Svlarda, atomlar aras mesafe yok denecek
kadar az olmasna ramen atomlar aras ba kuvveti
zayftr. Sv atomlar da birbiriyle balantl olduu
halde rahat hareket edebilirler.
c) Kat cisimlerde ise, atomlar arasnda kuvvetli
bir ba vardr ve atomlar birbirlerine skca
balanmlardr.
d) Plazma; Maddenin gaz haline iyonizasyon
enerjisi verilirse madde plazma haline geer.
Maddenin en yksek enerjili konumu plazma hali
olup, maddenin drdnc hali olarak isimlendirilir.
Plazma yap (ierik) olarak bir karmdr ve bu karm ierisinde elektron, iyon, uyarlm
atom, ntral atom veya molekl ve fotonlar bulunur. Plazma doada gne ve baz yldzlar
iinde, yldrmda ve elektrik boalmalarnda grlr. Maddenin tm hallerinde olduu gibi,
plazma halinin de kendine has zellikleri vardr. Plazma d ortama kar elektriki olarak
ntrdr, plazma ierisinde dissosasyon, iyonizasyon ve bu olaylarn tersi olan
rekombinasyon olaylar srekli olur, plazma iyi bir elektrik ve s iletkenidir, plazma normalde
rotasyonsimetrik bir yapya (ekle) sahiptir; plazma yksek scaklk ve enerji younluuna
sahip olup, enerji younluu ve scakl iten da doru gidildike hzla der; plazmaya
elektrik ve magnetik alanla etki etmek mmkndr, plazmay magnetik ve termik olarak
sktrp, kesitini kltmek, enerji younluu ve scakln snrsz olarak ykseltmek,
dolaysyla stabilitesini ve i yapma kabiliyetini arttrmak mmkndr.
Atomik Yap; Malzemelerin zelliklerini renebilmek iin, atomik yaplar hakknda
bilgi sahibi olmak zorunludur. Maddeler atomlardan oluur. Atomlar da bir ekirdek ve
evresinde bulunan elektronlardan meydana gelmektedirler. Atom ekirdeinde proton ve
ntronlar bulunur. Protonlar (+) elektrik ykl, ntronlar (ntr) ykszdr. ekirdek
evresinde ki elektronlar ise (-) elektrik ykldr. Atomlar Aras Ba: Cisimlerin atomlar
arasndaki ekim gcdr. Metallerde atomlar aras ba daha gldr. Sertlik, dayanm
gibi zellikler bu sayede olumaktadr. Atomlarnn d kabuu, elektronlarla doymu
elementlerde atomlar aras ba zayf olurken, d kabuu elektronlarla doymam (en fazla

2
 METINK
ISIL LEM LAB.
sayya ulamam) elementlerin atomlar elektron alveriinde bulunabileceklerinden
aralarnda kuvvetli bir ba oluur.
Metalik Ba: Metallerde atomlarn d kabuklarnda elektron doygunluu
olmadndan serbest elektron alverii olur. Serbest elektronlarn metal iinde atomlar
aras hareketi sonucu (+) ykl duruma gelen ekirdek ve (-) ykl durumdaki elektronlarn
birbirini ekmesi, atomlar aras metalik ba oluturur.
yonik ba: ki ayr cins atomda valans elektronlarnn serbest duruma gelmesi ile
oluan alverite, elektron veren element (+) yk kazanrken, elektron alan element (-) yk
kazanr. (+) ve (-) ykl duruma gelen atomlar iyon adn alr. Bylece oluan iyonlar aras
ekim gcne iyonik ba denir.
Kovalent ba: ve daha fazla valans elektronu alan elementlerin, kendi yaplarnda,
bu elektronlar paylamasyla oluan ekim gcne kovalent ba denir.
Van Deer Waals ba: Asal gazlarn ve C2H2 , CH4(metan gaz) gibi gazlarn
molekller aras serbest elektronlar bulunmamaktadr. Bu gazlarda molekller, ok zayf
olan elektrik yk ile ekim olutururlar. Oluan ekime Van Deer Waals ba denir.

MALZEME TRLER
Malzemelerin snflandrlmas deiik ekillerde yaplabilir.
Metaller
Seramikler; Metal+Metal olmayan bir elementten oluur.(C,N,O veya S) rnein
Aleminyum bir metaldir, fakat bunun oksidi olan Al2O3 seramiktir. SiO2 ise cam adn alr.
Polimerler (Plastik Malzemeler); Genellikle petrol trevi malzemelerden oluur.
Yaplarnda genellikle C,H,N,O,S bulunur. Polimerler Hidrojen ve Karbon esasldr.
Dierleri, Oksijen (akrilikler), Nitrojen (Naylonlar), Flor (fluoroplastikler) ve Silisyum
(Silikonlar) ierirler.
Kompozitler; Karma Malzemeler. Alamlama mikro dzeydedir. Kompozitte ise
farkl malzemeler bir biri iinde znmezler.rnein; metal kaplama, Beton, CTP (cam
takviyeli plastik) gibi.
Yar iletkenler; yi bir iletken deil, fakat tam bir yaltkanda olmayan
malzemelerdir. Elektronikte kullanlr. Silisyum ve Germanyum en yaygn olan yar
iletkenlerdir.
METALK MALZEMELERN ZELLKLER
Metaller arasnda en ok kullanlan demir ve elik gnlk yaantmzn her alannda
karmza kmaktadr. Bununla birlikte tarihte insanlar demiri, altn, bakr ve tun gibi
metallerden daha sonra kullanmaya baslamlardr. Gnmzde demir, sanayinin temel
hammaddesini oluturmakta ve lkelerin ekonomik kalknmasnda nemli bir rol

3
 METINK
ISIL LEM LAB.
oynamaktadr. lkelerin ekonomik gelimilik gstergeleri kii bana den gayri safi milli
hasla yan sra kii bana den demir-elik tketimi ile de llebilmektedir.

Metalik Malzemelerin Fiziksel zellikleri

Metalik malzemeler s ve elektrii iletirler. Btn metaller snma ve soumada
genleme-bzlme zellikleri gsterirler. Her metal kendine zel scaa ve soua
dayankldr. Btn metaller kendilerine zel mukavemete sahiptirler. Erime scaklklar
farkldr. Her metalin kendine has younluu (arl) vardr. Metaller scak ve souk
olarak, dklerek ve tala alarak ekillenir. Btn metaller kristalik yapya sahiptir. Metaller
alamlanarak yenileri retilir. Metallerin kendine zel rengi vardr. Bu ve buna benzer
zellikleri ile metaller birbirinden ayrlabilir.
Metalik Malzemelerin
Malzemelerin Kimyasal zellikleri
Metaller oksijenle birleir ve yanarlar. Her metal kendine zel asitlere-tuzlara ve
bazlara dayankldr. Metaller bileik oluturabilirler. Her metalin korozyon direnci farkldr.

METALK MALZEMELERN YAPISI

Metallerin; Metalik parlaklk, Kristal ince yap, Is iletme kabiliyeti, (Metal deiime
uramadan) elektrik iletme kabiliyeti, Souk halde ekil deitirme kabiliyeti gibi zellikleri
gstermelerinin esas sebebi Metallerin Kristal bir yapya sahip olmalardr.
olmalardr. Atomlarn
dzenli diziliine Kristal Kafesi denir. Kafes oluumunun sebebi ise atomlarn mmkn
olduu kadar birbirine yaklamak istemeleridir.
Kristal taneciklerinin arasnda tane snrlar mevcuttur. Bunlarn hepsine birden

4
 METINK
ISIL LEM LAB.
malzemenin iyaps (Mikroyap) denir. Kristal kafesinin en kk paracklar gerekte
atomlar olmayp, serbest valans elektronunu vermi, atom gvdeleridir. Negatif elektronlar
ile pozitif atom gvdelerinin birbirini ekmeleri sayesinde kristal bozulmadan
durabilmektedir. Elektronlar, btn kristal kafesine ait olduklarndan metallerin elektrii iyi
iletmelerini salamaktadr. Kristal kafesleri drt tiptedir.
Hegzagonal (Altgen) Kristal Kafes: Sk dokulu kafes, dier
Kristal kafeslerine gre daha sk atom bulundurur. Kadmiyum(Cd),
inko(Zn), Magnezyum(Mg) elementlerinde bulunur.
1. Yzey Merkezli Kbik Kristal Kafes: Hem kelerinde hem
de yzey merkezlerinde atom vardr. Alminyum(Al), Bakr(Cu),
Nikel(Ni), Gm(Ag) elementlerinde bulunur.
2. Hacim Merkezli Kbik Kristal
Kristal Kafes: Hem kelerinde hem
de hacim merkezlerinde atom vardr. Demir(Fe), Krom(Cr),
Molibden(Mo), Vanadyum(V) elementlerinde bulunur.
3. Tetragonal Kafes (Karmak Kafes); rnein Grafit ve Elmas
ayn kimyasaldan olumasna ramen, Grafit hekzagonal kafes tipine
sahip olduu iin yumuak ve tabakaldr. Elmas ise karmak bir
yapya sahip olduundan ok sert ve krlgandr.
Metalin katlamas olduka abuk gerekleir, saniye
mertebesinde. Bu ksa sre ierisinde atomlar kristal kafesini
hatasz dolduramaz ve baz kristal hatalarna sebep olur. Bunlar;
Kafes ierisinde boluklar (Atom eksiklii), Hatal yerleme,
Yabanc atomlar ve Kafesin iersindeki atlaklardr.
Metallerin Kristal Yaplar, stma, ekil deitirme, s ve elektrik iletimi gibi fiziksel
olaylardaki davranlardan etkilenirler. Metaller amorf maddeler gibi davranmazlar. Kristal
ynne bal olarak kaymaya kar gsterdii dirence anizotropi denir, tersi ise izotropidir.
Ahabn anizotrop davran metallere benzer. Lifler ynnde mukavemetli, liflere dik ynde
ise kolayca blnebilir.
DEMR-
DEMR-KARBON ALAIMLARININ RETLMES
Demir-elik sektrnn ana hammaddesi demir cevheridir. Bir madenin cevher olarak
deerlendirilebilmesi iin iletilmesinin ve kullanlmnn ekonomik olmas gerekmektedir.
elik sanayiinde kullanlan demir cevherlerinin harman tenrnn en az %57 Fe olmas
arzu edilmektedir. Demir cevherleri doada Manyetit (Fe3O4), Hematit (Fe2O3), Limonit
(2Fe2O3.2H2O), Gtit (Fe2O3. H2O), Siderit (FeCO3) ve Pirit (FeS2) Mineralleri eklinde
bulunmaktadr. Trkiyede retilen demir cevheri Karabk, skenderun ve Erelide kurulmu
entegre demir cevheri tesisinde kullanlmaktadr. lkemizde sv elik retimi bu

5
 METINK
ISIL LEM LAB.
tesislerde ve ark ocaklarnda yaplmaktadr.

DEMR
Ham Demir; Yksek
frnlarda retilen ve henz
hibir ilem yaplmam
demirdir. Dorudan doruya
pek nadir hallerde dkm
yaplr. (rnein, yalnz arlk
iin). Demir filizleri yksek
frnda redklenerek ham
demire (Pik demiri veya font)
dntrlr. Yksek frnda
bir tabaka kok kmr, bir
tabaka demir filizi ve ayrca bir
miktar kireta konur. Demir
oksit bileimindeki cevher,
frnn ocak ksmnda kor
halinde bulunan, kok ile
temasta redksiyona urar.
Karbonca zenginleme kat
durum iindir ve karbon
miktar arttka ergime
scakl der. Yksek
frndan demir almak zere delindii srada, Karbon miktar yaklak %3,5- 4,5 kadardr.
Cevherin ihtiva ettii oksitler nedeniyle Si, Mn, P ve S gibi katklarda direkt
redksiyonla demire geerler. Demire, (Si)Kkrtn geii yksek scaklklarda olmaktadr.
Yalnz, yksek scaklkta ve kire ihtiva eden curuf olmas halinde, Kkrtte curufa
gemektedir. Elde edilen ham demir sert, krlgan ve biimlendirilme zellii olmayan bir
rndr. Yksek frn rn ham demir elik veya dkme demir retiminde kullanlr.
Demir refakat elemanlar: Max; % 0,5 Si / 0,80 Mn / 0,03 P / 0,03 S / 0,07 O / N / H /
0,1 Al / Ti / 0,25 Cu.
stenenler: Mangan (Mn) ve Silisyum (Si).
stenmeyenler: Kkrt (S), Fosfor (P), Oksijen (O) , Azot (N) ve Hidrojen (H).

6
 METINK
ISIL LEM LAB.
ELK

elik; Demir ve karbon elementlerinin oluturduu en nemli alam grubudur. Bol ve

ucuz hammadde kaynaklar, bilinen ve yaygn retim teknolojileri ile dk malzeme
maliyeti, dier metal ve alamlarna gre en byk avantaj salar. elik ayn zamanda geri
dnebilirlik, sper kaynak kabiliyeti ile ok byk fiyat avantajna sahiptir.
Maksimum %2 Karbon ieren ve ek ilem gerektirmeksizin ekillendirilebilen Fe-C
alamna elik denir. Pik demirin elik frnlarnda ileme tabii tutulmas ile elde edilir. Ham
demir retimden ktnda ierisinde byk miktarda karbon, ayrca ksmen de refakat
elementleri bulundurur. Bunlardan Silisyum ve Mangan %0,8 den fazla olmamak art ile
elikte istenir. Kkrt ve Fosfor ise her oranda zararldr ve mmkn olduunca
uzaklatrlmaldr.
Btn elik retim usllerinde u neticelere varlmaya allr: Karbon miktarn
istenilen deere drmek, Demir refakat elementleri olan Fosfor ve Kkrt teknik ve
ekonomik ynden mmkn olduu kadar uzaklatrmak.
Demir refakat elementlerinin oksijene kar olan affiniteleri (ilgileri), demire kar olan
ilgilerinden daha yksek olduundan; hava flenerek ham demir ierisinden yaklarak
karlmalar mmkndr. Bu oksidasyon ilemine fleme ilemi denilir. Oksidasyon iin
gerekli oksijen eitli ekillerde sisteme verilebilir. Oksijen ilk olarak daha fazla miktarlarda
bulunduu iin, demir ile redksiyona girer ve demir oksit (FeO) teekkl eder. Demiroksit,
sv ierisinde znr ve demir refakat elementleri ile reaksiyona girer. Oksijen,
demiroksitten demir refakat elementlerine geer. Demir redklenir, demir refakat elementleri
oksitlenir. Ergitme banyosu iindeki i hareketler ne kadar iyi olursa reaksiyonlarn vuku
bulmas da o kadar hzl olur. Sv ham demirdeki Karbon , Mangan ve Silisyum gibi dier
elemanlar, bazik astarl Thomas (veya asit astarl Bessemer) konvertrnn dibinden flenen
havann oluturduu FeO yardmyla oksitlenerek, byk lde gaz veya curuf haline
geerler. Eriyikte kalan bir miktar FeOin ksmen giderilebilmesi iin Mangan ilave edilir
(dezoksidasyon). Dkm srasnda ergimi ktle iinde kalan FeO Mangan tarafndan
deokside edilir, bu srada oluan CO gaz katlama tamamlanncaya kadar ksmen
kabarcklar halinde yzeye kmaya devam eder, ksmen de ktle iinde kalr. Kaynama
eklindeki grnt sebebi ile elde edilen bu elie kaynar dklm ve sakinletirilmemi
elik denir. Bu eliin bal olarak kalitesi dktr. Bu durumu nlemek iin, Oksijene ilgileri
karbonunkinden daha fazla olan Al ve Si (%0,15) gibi katklar dorudan Demiroksiti (FeO)
deokside eder ve gaz kabarcklarnn olumas nlenir, dolaysyla kaynama grlmez. Bu
eliklere sakinlemi elik denir. Eer bu ilem zenli yaplrsa tam sakinleme salanr.
Sakinlemi elikler mekanik zellikler ve kaynak kabiliyeti ynnden stn nitelikli saylrlar.
Thomas elikleri, ilerinde fazla miktarda yabanc eleman ve flenen havadan gelen

7
 METINK
ISIL LEM LAB.
azot bulunduu iin nemsiz ilerde kullanlan ucuz ktle elikleridir. Konvertre hava yerine
saf oksijen verilerek eliin kalitesi ykseltilebilir (oksijen konvertr elikleri).
Siemens-
Siemens-Martin yntemiyle elde edilen elikte kalan yabanc eleman miktar Thomas
uslnknden daha azdr. Eer P ve S miktarlarnn her biri <%0,05 ise kalite elikleri;
<%0,035 ise asal eliklerdir. Asal elikler daima sakinletirilmi olarak elde edilirler. zellikle
yabanc elemanlarn azl ve kimyasal bileimlerinin kesinlii ynnden ok yksek kaliteli
olmalar istenilen alaml elikler, elektrik ark veya endksiyon ocaklarnda (gerekirse
vakum altnda) retilirler.

ELKLERN SINIFLANDIRILMASI
elikler farkl sistemlere dayanarak birok farkl ekilde snflandrlmaktadr;

- Genel amalar iin kullanlan,

Ktle ekme dayanm ile tanmlanan,

elikleri bileimi esas alnmayan eliklerdir. St

33.St 70. ( St 33; ekme dayanm
Min:33 kg/mm)
- Mekanik zellikleri ve karbon oran
Alamsz elikler Kalite esas alnan, sl ileme uygun
elikleri eliklerdir. C 10 C 60, Yaln Karbon
elikleri,

Soy - (Asal elikler); Bileimi esas alnan ve

Kimyasal elikler sl ilemle zellik kazanan eliklerdir.

Bileimine
Bileimine (Ck 10 ... Ck 60),, - Makina yap elikleri,
-Takm elikleri
gre
Otomat elikleri
Hafif Alaml elikler
Az Alaml elikler
Takm elikleri
zel elikler
Yksek Alaml elikler Kimyasal Maddelere Dayankl elikler
Makina Yap elikleri
Sert Metaller
Pik Dkm
Dkme Malzemeler Sfero Dkm
il Dkm
retim ko
koullar
oullar gre Bazik yada Asidik
8
 METINK
ISIL LEM LAB.
Oksijen prosesi
Elektrik Frn prosesleri
Scak hadde
Bitirme Metotlarna
Metotlarna gre
Souk hadde
Plaka
Levha
rn ekline
ekline gre
erit
Yapsal ekil
naat elii
elik hangi alan iin retilmi ve
Yay elii
Kullan
Kullanm alanna gre kullanlmaktaysa, o alann adn
eliiTakm
alr ve snflandrlr
Ray elii

Sndrlm
Deoksidasyon Pratiine
Pratiine gre capped or rimmed steel
Yar sndrlm
Ferritik
yapsna
yapsna gre Perlitik
Martensitik
stenilen Mukavemet
Mukavemet Deeri ASTM (American Society for Testing Metarials) belirtildii
gibi
Tavlanm
Isl lemine
lemine gre Islahl
Termo Dinamik ilemler
Dvme Kalitesi
Kalite Tanmlamalarna gre
Ticari Kalite

ELK
ELK NORMLARI
Alman Normlar Gere Numaralar 1,7035
Deutsche Stoff Nr
DIN Normlar 41 Cr 4
100 katsays, metal olmayan elementler
C,N,P,S,Ce
iin kullanlr
4 katsays en nemli Yap eliklerinde Cr, Ni
Hafif Alaml eliklerde
alam elementleri iin
Takm eliklerinde W, Co
Co
kullanlr.

9
 METINK
ISIL LEM LAB.
10 katsays dier btn
Al, Cu, Mo, Ti, V
elementler iin kullanlr
21/100 =0,21 % 0,21 Karbon
%1,25 Cr ( ilk say birinci
5/4 =1,25
elemente yani Kroma aittir).
rnek: 21 Cr Mo V 5 11
%1,10 Mo
11/10 =1,1 Vanadyum dk olduu iin
belirtilmemitir.
Forml nne X
X getirilir. Metal olmayan elementler iin 100
Yksek alaml
katsays kullanlr, fakat alam elementlerinde arpm
eliklerde
faktr kullanlmaz.
210 / 100 = 2,1 % 2,1 Karbon
rnek: X 210 Cr W 12 12 / 1 = 12 % 12 Krom
Max. %0,6 W

AISI : Amerikan Demir ve elik Mhendisleri Birlii

ASTM : American Society for Testing Metarials
Amerikan Normlar
UNS : Unitied Numbering System
SAE : Amerikan Otomotiv Mhendisleri Birlii
SAE Normunda; Sondaki iki rakam metal olmayan elementler iin kullanlr ve 100e
blnmesiyle karbon miktar belirlenir. Bataki rakam ise elik trn, batan ikinci rakam
alam miktarn verir.

rnek: SAE 1040; 0,40

karbonlu yaln karbon elii.

MKE elikleri
Karabk D. ( Kardemir )
Trkiye Normlar
skenderun D. ( sdemir )
Ereli D. ( Erdemir )

10
 METINK
ISIL LEM LAB.

UNI
talyan Normlar CNH ( National Standard Materials),
FIAT
FAT STANDARDINA GRE MALZEME LE LGL BAZI KISALTMALAR
LMTC Hot-Rolled Scak ubuk Malzeme
LMTC PEL Hot-Rolled And Peeled Scak ubuk, Kabuk Soyulmu Malzeme
TRF Drawn ekme ubuk
LMTC RCT PEL Hot-Rolled Annealed And Peeled Scak ,Tavlanm Ve Kabuu Soyulmu
LMTC NORM PEL Hot-Rolled,Normalized And Peeled Scak Normalize Edilmi Ve Kabuu Soyulmu
TRF RCT Drawn And Annealed ekilmi Ve Tavlanm
TRF NORM Drawn And Normalized ekilmi Ve Normalize Edilmi
BON Hardened And Tempered Sertletirilmi Ve Temperlenmi(Islah Edilmi)
BON TRF Hardened And Tempered,Drawn ekilmi Ve Islah Edilmi

ALAIM ELEMENTLERNN ELK YAPISINA ETKS

Karbonlu eliklerden salanamayan kendine has zellikleri kazandrabilmek
amacyla, bir veya birden fazla alam elementi katmak suretiyle yaplan elikler alaml
eliklerdir. Alam elemanlarnn etkisi, dier metallere nazaran en ok elik yapsnda
etkili olmaktadr. Ayrca alam elementlerinin etkileri toplanabilir olmadndan, ok sayda
alam elementinin birlikte bulunmas halinde beklenen zellik deimeleri ancak genel
erevede ele alnabilir ve bu konuda kesin bir yaklam yaplamaz. Alam elementi
ilavesiyle, takm eliklerinin zelikleri ok katl olacak ekilde deitirilebilir. Ya demir
kafesinde zlen ya da zel karbr teekkl iin katlan alam elemanlar,
sertleebilirlii, menevi dayanmn, sertlii, dayanm, sneklilii ve anma direncini farkl
lde iyiletirirler. Alaml elikler, alam elemanlarnn (karbon ve refakat elemanlar
dnda kalan dierleri ) toplam miktar % 5 den az olanlar dk alaml elikler
elikler ve alam
elemanlarnn toplam % 5 den fazla olanlar yksek alaml elikler olmak zere, iki ana
gruba ayrlrlar.
Alamlar, tek ve ift fazl olmak zere iki tiptir;
a) Tek fazl alamlar:
alamlar Genel olarak alamlar, bileenlerin bir arada eritilmesiyle
retilirler. Alam oluturan metaller bu srada birbirlerinden farkl davran gsterirler. Bu
farkllklar iinde en ok rastlanlan durum, eriyiklerin birbiri ierisinde znmesidir.
Sonuta tek yapda bir sv meydana gelir. Bu tr eriyikler tek fazl olarak adlandrlr. Tek
kafes sistemlidir. Alamn kristal kafesi, kendisini oluturan metalin kristal kafesine, dier
metalin atomlarnn girmesiyle oluur.

11
 METINK
ISIL LEM LAB.
b) ift fazl alamlar: Bu tr alamlarda, alam elemanlar ayr ayr kendi yaplarn
deitirmeden ergir ve katlarlar. ki elementten oluan alamda elementlerin kafes
sistemleri deiime uramaz. Yani alam, ift kafes sistemlidir.
Malzemeye form verme veya form deitirme yapan takmlardan, abrasif anmaya
kar iyi bir diren gstermeleri istenir. Yeterli sneklilik, yksek dayanm beklenilir. Bunlar
hem mekanik zorlamalara, hem de termik zorlamalara kar koymak zorundadrlar. Scakta
sertlik ve dayanm dnda, oksidasyon sonucu meydana gelen tufallemeye dayanm ile
yanma ve scakta atlamaya kar, yeterli dzeyde termik dayanma sahip olmaldrlar.
Eer takm, pres dkm kalb ve dvme kalb gibi, periyodik i aknda ok fazla scaklk
deimelerine maruz kalyorsa, yanma atlaklar teekkl edebilir. Istlm malzeme ile
direkt temas eden takm yzeyi, saniyenin ok altnda bir sre ierisinde aniden snr ve
genleir. Takm malzemesinin ilerindeki daha souk tabakalarn daha az genlemesinden
dolay, basma gerilmeleri teekkl eder, mteakip soumada da ekme gerilmesi teekkl
ederek ters durum olur. Bu zelliklere sahip olacak elikler iin alam elementleri kullanlr
Alam elementlerinin elik yapsna etkileri yledir;
( Mn ) MANGAN:
MANGAN Dnm hzn drmesinden dolay, sertleebilirlii arttrr ve
bylece daha byk kesitlerde sertleebilirlik ve su verme derinlii salar. Ancak, tane
kabalamas da yapar ve menevi krlganlna sebep olur. Darbe ve basma
zorlamalarnda anma direncini arttracak ekilde, souk sertleme eilimi vardr. eliin
dayanmn gelitirir, esnekliini az bir miktar azaltr. Dvme ve kaynak edilebilme zelliini
olumlu etkiler. Pas ve korozyana dayanmn gelitirir. Dayanm artran zellii karbon
miktarna baldr. 0,8 % ye kadar demir refakat elemandr, stenit alann geniletir.
stenitik olduu iin souk ekil deitirme kabiliyeti iyidir. Kkrd kendisine balar ve
MnS oluturur. Bu da elie lifli yap kazandrr mukavemeti artrr. Kkrdn zararl etkisini
azaltr. Dk akma snr, yksek ekme mukavemeti, souk sertleme kabiliyeti.
Manyetik deildir (normalize olmaz) ar stmada tane irilemesi mevcuttur. Dkmlerde;
Metastabil katlamay kolaylatrdndan sementit oluturur. Mangan, kk miktarlardaki
ilavesi eligin tokluunu artrr. Yksek miktarlarda ilavesi sertlik derinliginin artmasna ve
sl ilemin daha abuk gereklemesine yardmc olur. elii sertletirmek iin gerekli olan
su verme scakln drc etkisi olduundan, %1,20~1,60 civarlarndaki mangan
ilavesi eliin suda su verilmesinden ziyade yada su verilebilmesine olanak
salamaktadr. Mangann erime noktas 1245 dir. Alam Elementi Etkisi ( Mn ); y-kararl
klar, Ferritin mukavetini artrr, stenintin sertletirilebilirligini artrr, Ferritteki karbon
znrlgn drr.

12
 METINK
ISIL LEM LAB.
( Si ) SLSYUM: Cevherdeki gang eidi (silisyumdioksit) veya katk maddeleri ile
beraber eliin yapsna girer. Oksijene kar yksek affinitesi dolaysiyla SiO2 eklinde
bulunur ve oksijen uzaklatrc etkisinden faydalanlr. elik retiminde deoksidan olarak
kullanlr. Dkm eliklerde, dkme akclk salamak iin ilave edilebilir. Ferrit ierisinde
znebilme zelliine sahip olduu iin malzemenin sneklik ve tokluunu drmeden,
dayanm ve sertlii artrr. Yksek Silisyum ieren eliklerin s dayanm da yksektir.
Genel olarak sertleebilirlii, anma dayanmn, ve elastikiyeti ykseltmesine karn
yzey kalitesini olumsuz ynde etkiler. Elastik snr ykseltmesinden dolay, silisyum
alaml elikler iyi yaylanma zelikleri istenen takmlar iin kullanlr.Scak takm
eliklerinde, % 1 Si miktaryla, yapma eilimi azaltlr. Dier oksitlerle yksek derecede
ergiyen, souk ekil deitirme imkann kstlayan, krlgan silikatlar oluturur. Derin
ekme saclar bu nedenle dk silisyum ihtiva ederler. Kaynak kabiliyetini azaltr.
Yumuak-manyetik malzemelerde (transformatr sac) silisyum faydaldr. %3 kadar
manyetik kutuplarn deimesi esnasndaki girdap akm kayplarn azaltr. Bu tip saclarn
ilenebilmesi silisyum miktar arttka sert ve krlgan olduundan zorlar. % 0.3'e kadar
tm eliklere ilave edilir. Silisyum stabil katlamay kolaylatrdndan btn kr dkme
demir eitlerinde bulunur. Dkmlerde yava souma sonucu grafit teekkln salar.
eliklerde fiziksel dayanm ve zgl arl artrr. Esneklii eksi ynde etkilersede beher
% 1 art ekme-akma dayanmn 10 kg/mm orannda artrr. Kimyasal tepkimelere
dayanmn artrr. Scak dvlme zelliini azaltr ve 1,4% orannda bulunursa dvlemez.
0,5 % ye kadar demir refakat elemandr. stenit alann daraltr. Ferritik grubun
elamandr. Metal retiminde silisyum bileikleri asidik grubu tekil eder. Erime noktas
1410 dir. Alam Elementi Etkisi(Si); Ferriti kararl yapar. Fe3C iinde znmez.
Oksidasyona kar dayanm arttrr, fakat ayn zamanda karbon azalmas (dekarbrize)
eilimi de artar.
( P ) FOSFOR:
FOSFOR Fosfor Cevher zerinden veya katk maddelerinden eliin yapsna
girer. Genel olarak eliklerde malzeme tokluunu dren, zararl etkiye sahip bir
elementtir. Yksek nitelikli eliklerde fosfor yzdesi 0,05 in altnda tutulur. %0,03 e kadar
demir refakat elemandr. Fosfor mukavemeti ve paslanmaya kar dayankl artrr.
Ancak entik darbe snekliini azaltr bu nedenle %0,2 nin zerindeki fosfor miktarlarnda
souk krlganlk meydana gelir. Yani malzeme souk ekil deitiremez. eliin
dayanmn ve sertlii artrc zellii olmasna karn sneklik ve darbe dayanmn
drr. Bu etki yksek karbonlu eliklerde daha net grlr. elik ierisinde mmkn
olduunca dk olmasna allr ve kkrtle birlikte fosfor azl malzeme kalitesinde
birinci kriterdir. Erime noktas 45 dir.

13
 METINK
ISIL LEM LAB.
( S ) KKRT:
KKRT Yksek scaklklarda kkrt kimyasal olarak demire balanmtr.
Yapda slfr crufu, demir slfr(FeS) eklinde bulunur. Tane snrlarnda birikir ve
malzemenin gevreklemesine yol aar, elii krlgan yapar ve haddelenmesini gletirir.
Yksek scaklkta (900) demir-slfr sv haldedir ve scak dvme srasnda ("kzl
scaklk krlganl") scak atlamalara neden olur. 1200 zerindeki scaklklarda "akkor
scaklk krlganl" meydana getirir ve kzl atlamalara sebep olur. elik iin zararl bir
element olarak kabul edilerek, giderilmesi ynnde allr. Ancak otomat eliklerinde iki
kat kadar Mn ilave edilerek kullanlmak suretiyle, talal ilenebilirlik kabiliyetini artrmak
amacyla kullanlr. Genel olarak kaynak kabiliyeti ve sertleebilirlii olumsuz etkiler.
eliin ilenebilme zelliinin artrlmas sz konusu deilse istenmez. Max:0,05 te tutulur.
Kkrt ve Fosfor miktarlar eliin saflk derecesini tesbit eder. Erime noktas 119 dir.
( Cr ) KROM:
KROM eliklere en fazla ilave edilen alam elementidir. Dayanmn artrr.
Esnekliini azaltr. Isya ve paslanmaya dayanmn artrr. ekme ve akma dayanmn
artrr, fakat entik darbe dayanm der. Yksek miktarda Krom ilavesi malzeme
yzeyinde bir oksit tabakas oluturarak paslanmaya kar diren salar ve malzemeye
parlak bir grnt kazandrr. Kabuk ve tufal yapmay nler. Kaynak kabiliyetini azaltr.
Dnm hzlarn (kritik souma hzn) da yavalatarak sertlik derinliini artrr. Sertliin
derinlere inmesini (tam sertleme) salar. Tala kaldrmaya ve anmaya kar direncini
artrr. Ferritik elikleri oluturur. stenit blgesini daraltr. Dengesi abuk bozulmayan
Cr7C3 ve Cr23C6 gibi sert karbrler ( kromkarbr) oluturarak sertlii direkt olarak artrr.
Isl islem srasnda oluan sertlik derinliini arttrr ve anma direnci ve toklua katkda
bulunur. Soua dayanklln arttrr. Baz alamlarda menevi krlganlna sebep
olabilir veya sneklii drebilir. Bu etkileri azaltmak amacyla daha ok Ni ve Mo ile
birlikte kullanlr. Erime noktas 1875 dir.
( Ni ) NKEL: Nikel %5 e varan oranlarda, alaml eliklerde geni bir biimde
kullanlr. zellikle paslanmaz eliklerde daha geni yer alr. Sertleme derinliini iyiletirir
ve taneyi inceltir (tane kltme etkisine de sahiptir). Nikel ilavesi, darbe ve arpma
zorlamalaryla alan takmlarda sneklilii arttrmas bakmndan, zel nem tar.
Alam eleman olarak nikelin tek bana kullanm son yllarda azalm Ni-Cr alam bata
olmak zere Ni-Mo yahut Ni-Cr-Mo alamlar yaygnlamtr. Scaa ve tufallemeye
kar iyiletirici zellie sahip olmasnn yan sra, krom ile birlikte kullanlarak sertlemeyi,
sneklii ve yksek yorulma direncini artrr.
Nikel, Dayanm Silis ve Mangana kyasla daha az artrr. Kromla birlikte
kullanldnda sertliin derinlere inmesini salar. Liflere dik olan ynde iyi bir sneklilie
sahip olan ince taneli elikler oluturur. stenit alann geniletir(stenitik). yi ekil

14
 METINK
ISIL LEM LAB.
deitirme kabiliyeti, dk akma ve yksek ekme mukavemeti salar. Kromla birlikte
kullanldnda paslanmaz. entik dayanmn artrr. Kabuklamay nler, manyetik
deildir. Nikel; toklua, anma dayanmna katkda bulunur ve dier sertletirici elementler
ile birlikte kullanlr. elie Ni ilavesi ile oda scaklnda stenit yaps elde edilerek plastik
ekil deitirme kabiliyeti arttrlabilir. Erime noktas 1453 dir.
( Mo ) MOLBDEN:
MOLBDEN Molibden dk nikel ve dk krom ieren eliklerde temper
gevreklii (menevi krlganlna mani olur) eilimini gidermek iin kullanlr. % 0.3
civarnda molibden ilavesi bunu salar. Molibden ilavesi yaplan nikel ve krom eliklerinin
temper sonras darbe dayanmlar da nemli lde ykselir. Ayn zamanda akma ve
ekme dayanmn artrr. Isya dayanm ve kaynakedilme zelliini artrr. Yksek miktarda
molibden; eliin dvlmesini gletirir. Etkisi Wolframa benzer ve (Tungsten) yerine
kullanlr. 1%Mo yaklak 3% tungstenin yerini tutar. Temperleme scakln ykseltir.
stenit alann daraltr(ferritik). Karm karbr oluturur. Tala kaldrmaya ve anmaya
kar direnlidir. Krom ve Nikelle kullanldnda ekme ve akma dayanmn artrr.
Molibden, sl ilem srasnda sertlik derinliini arttrr ve su verme scaklklarn drr.
Ayn zamanda krmz sertlie ve anma dayanmna da katk salar. Erime noktas 2610
dir.
( V ) VANADYUM:
VANADYUM Vanadyum sertlik derinliini artrmakla beraber scaklk
dayanmn da artrr. Darbe dayanmnn artmasn salayarak kesici kenarlarn formunun
uzun sre muhafaza edilmesinde etkilidir. elik kesici ularnn uzun sre keskin kalmasn
salar. ok dk miktarlarda kullanldnda scaa dayanmn artrr. Temperleme
scakln ykseltir. Nikel gibi vanadyum da elikler iin nemli bir tane kltcdr. %
0.1 gibi bir oranda kullanlmas bile, sertletirme prosesi esnasnda tane irilemesini
nemli lde engeller. Alaml makina yap eliklerinde tane yaplarnn incelmesini ve
fiziksel zelliklerinin gelitirilmesini salar. Karbr yapmaya kuvvetli bir eilimi vardr. Zor
zlebilen karbrler teekkl ettirmesi sonucu, yksek stenitleme scaklklarnda tane
bymesini engeller. Scak i, hava ve makine yap eliklerinde wolframla birlikte
kullanlr.0,03 ~ 0,05 arasnda deiir. stenit alann daraltr(ferritik). Karm karbr
oluturur. Tala kaldrmaya ve anmaya direncini artrr. %1in zerinde, zellikle yksek
hz eliklerine stn anma direnci salar. Bundan dolay, yksek vanadyum miktarlarnda
takmn parlatlabilirlii ktleir. Krom ve tungsten ile birlikte kk miktarlardaki
vanadyum ilavesi krmz sertlik zelliklerine katkda bulunmaktadr. Erime noktas 1900
dir.
( W ) WOLFRAM (Tungsten):
(Tungsten) Volfram:Tane nceltici olarak etki eder, ar snmaya
kar hassasiyeti azaltr ve anma direncini, scaa dayanm ve menevi dayanmn

15
 METINK
ISIL LEM LAB.
iyiletiren zel sert karbrler meydana getirir. Takm eliklerinde, kesici kenarlarn
sertliinin muhafazasn, takm mrnn uzamasn ve yksek sya dayanmn salar. Bu
sebeple zellikle yksek hz eliklerinde, takm eliklerinde ve slah eliklerinde, alam
elementi olarak kullanlr. Yksek alma scaklklarnda, eliin menevilenip sertliini
kaybetmemesini saladndan, scaa dayanml eliklerin yapmnda kullanlr. Kaynak
zelliini gelitirir. Karbre kar eilimi vardr. Tungsten, eligin, anma dayanmn
arttrr ve krmz sertlik karakterleri kazandrr. Byk miktarlardaki Tungsten ilavesi krom
ile birlikte krmz serlii salar. Kt yn ise, s iletme kabiliyetini azaltmas ve bununla
balantl olarak sl ilemde atlak teekkl eilimini arttrmasdr. Erime noktas 3410
dir.
( Al ) ALMNYUM:
ALMNYUM Alminyum; Bakr, Kalay, Silisyum, Magnezyum, inko gibi pek
ok element ile alam yapabilme stnlne sahip olduundan, birok alamyla
endstride kullanm alan bulur. Alminyum en gl deoksidandr. eliin stlmas
durumunda tane kabalamas ve yalanmay azaltr. Tane inceltici zellie sahiptir. stenit
alann daraltr(ferritik). Isya dayankl (kav teekkl etmez), korozyona dayankl (saf
olmas), az souk ekil deitirebilir, soukta gevrektir. Dnmeye uramazlar (sertleme
ve normalize olmaz). Alamsz karbon elikleri ve baz dk alaml elikler sertleme
zelliklerini olumsuz etkileyen yksek miktarda aleminyum ierebilir. (beklenenden daha
dk sertlik) Aleminyum eren Alamsz Karbon eliklerinde Sertleme Tepkisinin azl
gibi ciddi problemi nlemede yollar gsterir. elik tedarikisinden alnan kalite
sertifikasnda Aleminyum ve Nitrojen miktarlarnn belirtilmesinden emin olunmaldr. elik
zerine kaplama metali olarak (Cr, Ni, Zn, Al, vb.) deiik yntemlerle (scak daldrma,
pskrtme, iyon implantasyonu, plazma, vb.) kaplanmaktadr. Al, Zn malzemelerinin sertlii
az olmasna ramen, Fe ile oluturduu intermetalik fazlar sert ve gevrektir. Uak
endstrisindeki baz paralarn zerinde yaplan alminyum kaplamann yksek scaklk
korozyonuna kar daha yksek dayanm salad almalar sonucunda ortaya kmtr.
Alminyum kaplamalarn korozyondan koruma zellikleri yzeylerinde oluan oksit
tabakasna baldr. Alminyum kaplama temiz sularda her scaklkta, dier sularda ise,
yksek scaklklarda kullanlabilir. Alminyum kaplama yntemleri olarak; scak daldrma,
pskrtme, elektrik ark pskrtme, akmsz metal kaplama, yaynma ile kaplama, vakum
kaplama, katodik sanm, iyon kaplama gibi yntemler uygulanmaktadr. Erime noktas
660 dir.
( O ) OKSJEN:
OKSJEN elik retiminin oksidasyon kademesinde hava fleme ile yapya
girer ve demiroksitleri oluturur. FeS ile beraber kolay ergiyen ve kzl atlamalara yol aan
curflar tekil eder. Bu nedenle oksijen %0,07 nin altnda tutulur. Oksijenin etkisini azaltan

16
 METINK
ISIL LEM LAB.
maddeler, oksijene kar affinitesi yksek olan ve teekkl eden oksitleri yksek ergime
scaklna sahip bulunan elementlerdir. Bunlarn banda Mn, Al, Na gelir. Oksijenin erime
noktas - 218 dir
( H ) HDROJEN:
HDROJEN Nem ve su buhar ile eliin ierisine girer. Byk miktarlarda
znr, ancak kat eliin hidrojen zndrme kabiliyeti dktr. Hidrojen atomunun
kkl nedeni ile hidrojen zelti haline geer, gaz boluklar oluturur. Buda entik
darbe snenekliliini drr. Erime noktas - 259 dir.
( N ) NTROJEN (Azot):
(Azot) Azot eliin yalanmasna sebep olur. Ergitilmi eliin
zamanla yalanarak zelliklerini deitirmesine yalanma denir ve Azot'un rol oynad
ayrma olaylar sonucu oluur. Yalanma oda scaklnda ok yava vuku bulur.
Scakln 250 ye kmas ile difzyon olaylar hzlanr. Kaynak edilen, souk ekil
deitiren saclar, kaynak scaklnn altnda yalanr ve ekil deitirmi blgeler boyunca
krlganlar. Bzlme gerilmeleri nedeniyle bu blgelerde gevrek krlma meydana
gelebilir. Ferrit 600 derecede azot zndrebilir, Oda scaklnda zndrmez. Normal
bir soumada mecburi olarak demirin -kristal kafesinde znm olarak bulunur. Souk
ekil deitirmede azot atomlar hatal blgelere yerleir ve kaymay bloke eder.
Sonu: souk ekil deitirme zorlar, sneklilik der (uzama) ve entik darbe
sneneklilii azalr. Kaynak kabiliyetini azaltr. Azot, karbonun zeltiye gemesini
kolaylatrr. Kritik souma hzn ve stenitleme scakln drr. ekil katl ve
yorulma mukavemetini artrr. Erime noktas - 210 dir
( Co ) KOBALT: Karbr tekil edici elementlerin stenitte zlme kabiliyetlerini arttrr
ve ayrca scakta dayanm, scakta sertlii, menevi dayanklln ve s iletme kabiliyetini
ykseltir. Yksek hz eliklerinde kullanlr ve krmz sertligi arttrr, bylece yksek
operasyon scaklklarnda kullanlabilirler. Yksek scaklklarda tane bymesini yavalatr
bu nedenle daha ok hz eliklerine ve scaa dayankl eliklere ilave edilir.Erime Noktas
1495 .
( Ti ) TTANYUM: Kuvvetli karbr yapc zellii vardr ve sertlii artrr. elik retimi
esnasnda deoksidan olarak da kullanlr. Tane inceltici yapya sahiptir.
( Nb ) NOBYUM : Tane inceltici ve karbr yapc etkiye sahip olduundan akma
snrnn ykselmesine ve sertliin artmasna sebep olur.
( Br ) BORON ( BOR ): Dk ve orta karbonlu eliklerde sertleebilme zelliini
arttrr. Sakinletirilen (durgunlatrlan) eliklere 0.0005 ~ 0.003 kadar dk oranda
katlrlar. % miktar arttka lsel deformasyon artar.
( Cu ) BAKIR: Bakr, younluu 8,96 gr/cm ve ergime derecesi 1084 C olan ak
krmz renkte bir metaldir. Olduka yumuak ve gmten sonra elektrii en iyi ileten

17
 METINK
ISIL LEM LAB.
metaldir. Yerkabuunun yalnzca % 0,0001ini oluturan bakr, bilinen en eski kullanm
tarihine sahiptir. Yakn zamana kadar en ok kullanlan metal olan bakrn azl
gnmzde yerini yaygn olarak alternatif metallere brakmasna neden olmutur. Scak
ekillendirmede krlganlk yaratan bakr iin % 0.5 oran pek almaz. Sneklii ciddi
oranda drr. Buna ramen korozyon dayanmn ve sertlii arttrr.
Bakrn en nemli alamlar;
1-Pirin: Bakr-inko alamyla elde edilir. Pirinteki inko miktarnn artmas,
dayanm ve uzama yeteneini artrr ve yaklak %30 inkoda en iyi deere ular.
2-Bronz: Bakr-kalay alamdr. %25e kadar kalay bulunan alamlar endstride
kullanm alan bulmakla birlikte, oran %14 geince alamn krlganl artmaktadr. Baz
bronz eitlerine bakr ve kalaydan baka kurun, inko, mangan, alminyum gibi
elementlerde katlmaktadr.

DEMR KARBON (FeC )

Amerika Demir ve elik Enstits (AISI) karbon eliklerini u sekilde tanmlamtr:
elik;
elik Krom, Kobalt, Niobyum, Molibden, Nikel, Titanyum, Vanadyum, Zirkonyum ya
da herhangi bir alam elementi iin minimum bir miktar belirtilmedike, (Bakr miktar
%0,40, Manganez %0,65i ve Silisyum %0,60 gemedike) Demir refakat elementlerinden
herhangi biri bu miktarlar amadka, Karbon elii olarak deerlendirilmektedir.
Stabil Sistem: Alamdaki tm karbon miktar yap ierisinde grafit eklindedir. Bu i
yap yava soutma ile elde edilir. Silisyum miktar i yapnn ferrit+grafit eklinde olmasn
kolaylatrr. Bu tip yap stabil sistem yada stabil katlama olarak adlandrlr.
Metastabil sistem: Alamn ihtiva ettii btn karbon miktar, kimyasal olarak demir
karbr eklinde balanmtr ve sementit eklinde yapda yer alr. Bu i yap hzl soutma
ile oluur ve manganez oran oluumu kolaylatrr. Sementit kristali yksek scaklkta
paralanm ferrit ve grafit taneciklerine (tempergrafiti) dnebilecei iin bu tip
katlamaya metastabil (kararsz dengeli) sistem denir. Demir karbon alamlar bu
sebepten tr birbirinden farkl erilere sahip iki ayr denge diyagramndan oluur.
Aralarndaki fark ok dk olduundan, genellikle her ikisi de ayn diyagram zerinde
gsterilir.
Demir; Saf
S demirin ergime noktas 1536 ve kaynama noktas 3000 derecedir.
Erimi haldeki, & (delta iron) demiri kbik hacim merkezlidir. 1401 dercede kbik yzey
merkezli kiristal kafes yapsn alr ve y demiri (Gama iron) olarak daha sk bir hal alr. 911
derecede yeni bir durak noktas oluur ve kbik hacim merkezli yeni bir kristal kafesi
oluturur. (alfa iron). 768 derece kuri noktasdr,
noktasdr 768 derecenin zerinde demir manyetik
zelliini kaybeder. 768 derecenin altna inildiinde ise, kristal kafesinde deiiklik olmaz
18
 METINK
ISIL LEM LAB.
fakat manyetik zelliklerini tekrar kazanr. Yabanc atomlar gama-alfa dnmn daha
yksek veya daha dk scaklklara kaydrabilirler. Demir (ferrit) yumuak ve dk
mukavemetlidir. Ferrit ile arayer kat eriyii oluturan Karbonun Ferritte erime oran oda
scaklnda ok snrl olup en fazla %0,025 tir. Demirde mevcut Karbonun fazlas
Sementit (Fe3C) oluturur. Demir Karbon sistemi stabil veya metastabil sistemlerde olabilir.
Stabil sistem de Karbon grafit olarak oluurken, metastabil sistemde ise Karbon Fe3C
(sementit) bileii halindedir.
Karbon; Erime noktas 3540 derece ve elikte balca sertletirici etkisi olan
elementtir. Karbon miktarndaki her art scak haddeleme, normalize edilmi haldeki
sertlii ve ekme dayanmn artrr. Fakat; esnekliini, dvlme ve souk ekil
deitirmeyi, kaynak edilme ve kesilme zelliini zayflatr. Tala kaldrmaya ve anmaya
kar direncini artrr. Mukavemetini artrr, Karbr teekkln salar ve sertlii karbon
miktar belirler. % 1 karbonun zerinde, ulalabilecek en yksek sertlik sabittir, fakat artan
karbr miktaryla anma direnci giderek ykselir. Suverme sertlii %0,3 karbondan balar
ve %0,8 karbonda maksimuma ular. Daha sonra sertlik tekrar der. %0,8 karbonda
ekme mukavemetide maximum seviyededir. Souk ekil deitirme snrda %0,8
karbondur. %0,35 karbona kadar iyi kaynak edilir. % Karbon miktar arttka kaynak
kabiliyeti der. %4,3 karbon miktar tektik alam oluturur ve en dk ergime
scakldr,(1148 ). Is dtke zndrme azalr, 723 derecede %0,8 karbon
kadardr ve bu miktarn alt ( 0,8 ) tektoid alt elikleri oluturur..
Alam Elementi Olarak Etkisi (C); y-kararl yapar, Inter kritik tavlama srasnda faz
dalmn belirler, stenitin hacim oran ve stabilitesini belirler, Martensiti sertletiren en
nemli elementtir, Plate tip martensitin tokluunu drr.
tektoid alt elikler; %0,8den az karbon ieren alamlara tektoid alt elikler
denir. Bu alamlar sourken nce stenit kat eriyii oluur. Daha sonra stenitten ferrit
faz ayrr, 723 C ye gelince geriye kalan Yzey Merkezli Kristal Kafesli stenit %0,8
karbon ierdiinden yine sk tabakalar halinde tane snrlarnda ferrit ve sementit ieren
perlite dnr.
tektoid st elikler;
elikler; %0,8 den fazla karbon ieren alamlara tektoid st
elikler denir. Bu alamlarda, stenit kat eriyii oluumundan sonra soutulursa u
dnmler meydana gelir. Scaklk dnce karbonca doymu hale gelen stenit
tanelerinin evresinde a eklinde demir-karbr faz kelmeye balar. 723 Cye gelince
geriye kalan stenit perlite dnr. Sonuta perlit blgeleri sementit yapl bir kabukla
evrilmi olur. Bylece malzeme gevrekleerek kullanlamayacak hale gelir. Bu kabuk
ekilli sementit oluumu sl ilemler ile nlenebilir.

19
 METINK
ISIL LEM LAB.
DEMR - KARBON DENGE DYAGRAMI

stenit; Yzey Merkezli Kristal kafes yapl, karma kristallerine verilen bir isimdir.
723 derece zerinde, % Karbon miktar az olunca doymam kristaller oluur, bu
kristallerin karbon zndrm demiri stenittir. Maksimum Sertlii 10-15 HRc dir. Karbon
miktarna gre 723~911 derece aras stenit kat eriine ulalr. 723~911 derece arasnda
20
 METINK
ISIL LEM LAB.
alam stenitten meydana gelir. stenit, Manyetik deildir. Saf veya karbon eritmi halde
mknatslanmaz. ok snek ve ok iyi ekil deitirir. Scaklk ykselmesi ile karbon
eritkenlii artarak 1401 derecede %2ye ykselir. Oda scaklnda sadece alaml
eliklerde grlebilir. Alamsz elikler oda scaklnda stenit ihtiva etmezler. Nikel ve
Mangan ile elde edilen ve dk scaklklarda da yaps stenit olan elikler elde
edilmektedir, bu elikler mknatslanmazlar. zl olup biimlendirilme zellii ok
yksektir. Is ve elektrii iyi iletmezler.

stenit Alann Genileten

Genileten Elementler (stenitik); Srasyla,, Mangan(Mn),
Nikel(Ni), Kobalt(Co), Hidrojen(H) ve inko(Zn).
stenitik eliklerin kendine zg zellikleri vardr; yi ekil deitirme kabiliyeti.
Dk akma snr ve yksek ekme mukavemeti. Kuvvetli bir souk sertleme. Manyetik
deil, dnme uramaz, sertletirme ve normalize olmazlar.
Ferrit; Karbon zndrmeyen alam kristalidir. Oda scaklnda, Hacim Merkezli Kristal
kafes yapl -KK (karma kristallerine) demire Ferrit denilir. Ferrit, hemen hemen saf
demirdir. Kubik Hacim Merkezli, ok mukavim deil, iyi ekil deitirebilir, snek ve
manyetiktir. Sertlii 10-15 HRc dir.
stenit Alann Daraltan Elementler (Ferritik) Srasyla; Krom(Cr), Silisyum(Si),
Molibden(Mo), Vanadyum(V), Titanyum(Ti) ve Alminyum(Al).
Ferritik eliklerin Kendine zg zellikleri;
Manyetiklerdir,
Isya dayankldr (kav teekkl etmezler), Korozyana dayankldrlar.
Az souk ekil deitirebilirler. Soukta gevrektirler.
Dnmeye uramazlar. Sertletirme ve normalizasyon uygulanamaz.

21
 METINK
ISIL LEM LAB.

Perlit;
Perlit; Saf demir souma srasnda 911 derecede gama-alfa dnmne urar.
Yani steferrite dnr. Dnm srasnda Fe atomu C atomunu yerinden atmtr.
Karm kristali bu ekilde dnt zaman C
atomlar yerlerinden itilirler ve dnmemi
karm kristali ierisine diffzyon yolu ile nfuz
etmek zorunda braklrlar. Bu nedenle karm
kristali ierisinde karbon miktar 0,8% ye ykselir.
stenit souma esnasnda 723 dereceye
eritiinde daima %0,8 karbon ihtiva eder ve
perlit halinde paralanr. eliklerin sl
ileminde esas olay perlit teekkldr.
Burada nemli olan husus diffzyonun meydana gelmesi iin gerekli olan zamandr. Bu
olaya perlit teekkl denir. (Perlit, %0,8 karbon ieren alam) 723 de stenit yap ferrit
ve sementite dnr. Bu iki faz ince ve sk tabakalar (lamellar) halinde oluur. Krld
zaman inciyi (pearl) andran grn sebebiyle perlit adn alr. %87 ferrit ve %13
sementitin yapt bir tektoiddir. Sertlii 40-43 HRc dir.

Martens
Martensit;
it; elikler, Dk scaklkta gvde merkezli kbik yapy (bcc; body
centered cubic structure ) olutururlar. elik atomlar yksek scaklkta ise yzey merkezli
kbik yapya (fcc; face centered cubic crystal) sahiptir. Kristal yaplarndaki bu faz
dnmnn gereklemesi iin atomlar aras balarn tamamiyle kopup yeniden
22
 METINK
ISIL LEM LAB.
olumas gerekmiyor. Bunun yerine yap, kesme gerilimlerinin (shear stress) etkisi ile, bir
boyutta genileyip dier iki boyutta skyor. Su verme ilemi srasnda ani soutma
nedeniyle Martensit yaps oluur. Ani soutma, yzey merkezli kbik yapya (fcc) sahip
olan stenit yapsnn, gvde merkezli tetragonal (dikdrtgen prizma) yapsna
dnmn zorlar. Martensit yaps ile stenit yaps arasnda ok az bir fark vardr;
stenit faznn en kk hcresi tam bir kp iken, martensit yapsna dnm srasnda
bu kp bir boyutta uzarken dier iki boyutta klmeye zorlanr. Gvde merkezli kbik
yapda (bcc) olan eliin, stenit fazna stlarak faz dnm salandktan sonra (yzey
merkezli kbik yapya-fcc- dnm) ani soutma ile martensit yapsna dnm
salanr. Yani; Y kristal kafesinin, karbon atomlarnn yer deitirmesine meydan
verilmeden dnmesi neticesinde teekkl eder. Souma hz artrldka A1 ve A3
dnm noktalar aa kayar ve belirli bir souma hznn zerine klnca martensit
dnm noktas aa kar. Bu nokta eliin karbon miktarna gre deiir. Martensit
teekkl, perlit teekkl gibi sabit scaklkta olmaz. Yksek karbonlu eliklerde
martensit teekklnn oda scaklnda sonbulmad grlr. Bu nedenle martensit
yannda bir miktar artk stenit (Kalnt stenit) vardr ve iyapnn sertliinde bir miktar
azalma grlr. Bu stenit, scaklk azaldkca martensite dnmeye devam eder. Sfr
alt ilemi ile bu stenitin tamam martensite dntrlebilir.Sertlii 65-66 HRc dir.
Sementit; Kristallemi demir-karbre denir. Fe3C kimyasal bileii, En yksek
miktardaki alam (Fe3C,sementit) dr. % 93,33 ferrit ve % 6,67 karbondan oluan bir
bileiktir. zgl arl dktr. 210 scaklkta mknatslanma zelliini kaybeder.
Biimlendirilme zellii olmayan, elie dayanm ve sertlik veren bir yapdr. stenit 1147
de Maksimum %2 karbon zndrebilir. Scakln dmesi ile atomlarn kristal kafesi
ierisindeki hareketleri
azalr. Kafes kendini
eker ve yabanc
atomlar bnyesinde
barndrma imkan
azalr. 1,6 % C-miktarl
bir alam soutulursa,
1147 de doymam Eutectoid Eutectic
stenit halinde bulunur. Bu alam 1147 de %2 zndrebilirdi. ES erisine varldnda
stenit doymu hale gelir. ES erisinin altnda kristal kafesi bu kadar karbon
zndremez. Bu nedenle yava soumada karbon ikinci sementit olarak, sementit

23
 METINK
ISIL LEM LAB.
kristalleri eklinde ayrr. Birinci ve ikinci sementit arasndaki tek fark teekkl ettikleri
scaklktr. Bunun iin sv ierisinde byyen birinci sementit, kat halde kristalleen ikinci
sementite gre daha iri tanelidir. stenitin Karbon miktar, 723 dereceye ulalnca %0,8
karbona der. 723 dereceye varldnda ise perlit teekkl balar. Alam bylece ikinci
sementit tarafndan a gibi sarlm perlit kristallerinden meydana gelir. Demir; demir-
karbrn ergime scakln drr.
Karbr;
Karbr ok sert, krlgan, yksek mukavemetli, ekil deitirme kabiliyeti olmayan bir
ara bileiktir, ki trdr; Birinci Sementit, eriyikten ilk katlaan sementit (Eutectic), kinci
Sementit ise stenit kat eriinden kelen sementittir (Eutectoid).
Karbr Tekil Eden Elementler Srasyla; Molibden(Mo), Vanadyum(V), Tungsten(W ),
Krom(Cr),Titanyum(Ti),Tantal(Ta) ve Niobyum(Nb)
yapnn Kontrol ; Kimyasal Dalama
Pikrik asit ( Pikral ) Pikrik asit % 2~4 + Etil Alkol Btn Karbonlu eliklerde
Karbonlu eliklerin tane
Nitrik Asit ( Nital ) Nitrik asit % 2 ~4 + Etil Alkol
snrlarn saptamak iin
Nitrik asit 10 cm + H.klorik stenitik eliklerin ve Krom-
Acqua Reqia (
Asit 30 cm + Distile gliserin Nikel alalarnn yapsn ortaya
Gliserinli )
30 cm kamak iin
Pikrik asit kristali 2 gr. %25 ( Kompleks karbrleri ve sementiti
Sodyum Pikrat
suda zelti) + NaOH 100 cm ortaya karmak iin
Potayum Ferro siyanr 10 gr.+ Hz eliklerinde karbrleri
Sodyum Ferro Siyanr Sodyumhidroxit 10 gr + Distile ,tungstrleri ve steaditi ayrmak
Su 100 cm iin
% 5 den fazla kromlu eliklerde
Hidroklorik asit 2 gr. Bakr ferrit ve steniti saptamak iin.
Bakr klorr ( Kalling ) klorr 5 gr. Etil alkol 100 gr, kelen bakr vastasyla ferrit
Distile Su 100 cm renklenir, sementit ve stenit
dalanmadan kalr.

DEMR - DKME MALZEMELER

Dkme Demir; Pik demirinin kupol frnlarnda (ocaklarda) yeniden eritilmesi ve
temizlenmesi ile elde edilir. Karbon oran %2 ~ 6,67 arasnda olan alamlardr. Bu
alamlarda karbondan baka; souma hz, ierdikleri Si ve Mn oran i yap oluumunu
etkiler. Dkme demirler, dk scaklkta ergirler, maliyetleri dktr, dkme
elverilidirler, anma dayanmlar yksek olup basma dayanmlar stndr. Bu zellikleri

24
 METINK
ISIL LEM LAB.
sebebiyle geni kullanm alanna sahiptirler. Makine gvdeleri, motor bloklar, pistonlar,
silindir gmlekleri, fren tamburlar, kampanalar, radyatrler, kalorifer kazanlar, byk apl
su borular, vs.
Yksek frndan alnd gibi kullanlamayan ham demiri dkme elverili hale getirmek
iin kupol frnlarnda karbonunu yakmak ve karbon orann %1,7- 3,5 arasna indirmek,
hurda malzeme ve katk elemanlarla dkm yapmaya elverili bir rn haline getirmek
gerekir. Kupol frnlar bir kat kok, bir kat ham demir ve bir kat da kireta konularak alttan
gnderilen souk hava ile altrlr. Gerektii zaman hurda malzeme ve katk elemanlar
da ilave edilebilir. Kireta ham demirdeki yabanc maddelerle birleerek curuf tekil eder.
Alt haznede ergiyik zerinde toplanan curuf zaman zaman curuf alma kanalndan alnr.
Ledeburit; Sementit ile stenitin yapm olduu bir tektiktir. tektik scaklk 1130
olup, %4,3 karbon ile %95,7 ferritin yapm olduu bir tektik yapdr. tektik scaklk
altnda stenit ve sementitten meydana gelmi olmakla beraber scaklk dtke stenit
dnme urayarak sementit oluturur ve 723 nin altnda stenit bulunamayacandan
yap tamamen sementit ile perlite dnr. Bu nedenle tektit ledeburit, oda scaklnda
ince taneli bir karm halinde perlit ve sementitten meydana gelir. Ledeburit yksek
scaklklarda stenit ile sementitin, oda scaklnda ise perlit ile sementitin meydana
getirdii bir yapdr. %4,3 Karbon ledeburittir. Dnm ledeburit (Ledz): 723Cnin
altnda, ledeburit iindeki stenitlerin bir ksmnn perlite dnmesi durumudur. tektik
Alam (Ledeburitik Alam %4,3 Cli)
%2,0 ~ 4,3 C tektikalt alam
%4,3 ~ 6,67 tektikst alam

Grafit; Kristal halde saf

karbonun yapda
bulunmasna grafit denir.
Grafit; hekzagonal kristal
kafeslidir. Yumuak, az
ekil deitirebilir ve
yaldr. Yal olmas
yalama etkisi yaparak
tala kaldrmay
kolaylatrr.

25
 METINK
ISIL LEM LAB.
1- Dk ergime scakl,
Dkme malzemelerin
2- Dk kendini ekme,
nemli zellikleri;
3- yi bir kalp doldurma kabiliyeti,
4- yi bir ilenebilme kabiliyeti.

Dkme Malzemelerin Bana Konan aretler

G dkm
rnek: GS-E 25 Cr Mo 56 V+S 65
Elektro frnda ergitilmi, dkme elik,0,25 GH sert dkm
%C 1,25 %Cr, 0,6 %Mo ihtiva eden slah GS elik dkm
edilmi ve gerilme giderme tavlamasna GGL kr dkme demir (lameler)
tabi tutulmu, mukavemeti 65 kg/mm2
GTW temper dkme demiri(beyaz)
olan malzeme.
GTS temper dkme demiri(siyah)

Lameler Grafitli Dkme Demir: GGL;

(Kr,Gri,Pik) Grafit halindeki karbonu lameler ekilde olan bir Fe_C dkme malzemesidir.
Dkme Demir, Genellikle %2-4 karbon ve %1-3 Si ieren demir karbon alamlar kum
kalba dklrse souma yava olur, kararsz Fe3C bileii ferrit ve grafite ayrr. Ayrma
ksmen olursa i yapda perlit grlr. Ayrma tam olursa yalnz ferrit ve yaprak eklinde
grafit meydana gelir. Krld zaman gri renkli grldnden bu metale kr dkme demir
denir. Dkm scakl 1200 - 1400 derecedir. Titreimleri yutma kabiliyeti iyidir. Kayma
zellikleri iyidir. (iyap perlit ihtiva ediyorsa, anmaya kar direnlidir) Pik dkme demirler
krlgan olmakla birlikte, takm tezgahlarnda kolay ilenebilirler.
(GREY IRON) PK DKMLERDE SERTLK VE MKROYAPI
GH 190 190 ~ 240 HB Perlitik Matrix, Max.% 5 ferrit.1A4 tipi grafit.( B ve D olabilir.)
GH 190 B Min. 200 HB Perlitik Matrix, Max.% 5 ferrit.1A4 tipi grafit.( B ve D olabilir.)
GH 190 RCT 120 ~ 160 HB Ferritik Matrix, Max.% 10 Perlit.1A4 tipi grafit.
GH 160 160 ~200 HB Perlitik Matrix+Max:%5 Ferrit.1A3-4 Tipi Grafit.(B -C-D-E) olabilir
GH 130 130 ~ 180 HB Perlitik + Ferritik Matrix.1A4 tipi grafit.( B ve D olabilir )
GH Ni 200 ~250 HB Perlitik Matrix+Max:%5 Ferrit.1A4 Tipi Grafit.(B -D Olabilir)
GH Ni RCT 130 ~160 HB Ferritik Matrix+Max:%10 Perlit 1A4 Tipi Grafit.
GH 200 NiMo 200 ~ 240 HB Perlitik Matrix, Max.% 5 ferrit.1A4 tipi grafit.( B ve D olabilir.)
GH T 210 210 ~ 260 HB Perlitik Matrix. Max. %5 Ferrit.1A4 Tipi Grafit.( B ve D olabilir )
GH D 210 ~ 270 HB Perlitik Matrix. Max. %5 Ferrit.1A4 Tipi Grafit.( B ve D olabilir )
GH 1001 250 ~290 HB CrNiCu
GH CD (4) 270 ~300 HB
Kresel Grafitli Dkme Demir: GGG Kresel grafitli dkme demir Sfero dkme
demir veya sferolitik kr dkme demir ad ile de tannr. zel dkm potalarnda eriyik
Manezyum ile alanr. Manezyum dk kaynama noktas ( 1100 ) nedeni ile
buharlar. Reaksiyon ok kuvvetli vuku bulur. Manezyum, grafitin perlitik bir ktle
ierisinde kresel olarak katlamasn salar. Tavlama ile iyap ferritletirilebilir.
Sementit-ferrit ve grafit halinde paralanr. Grafit yapda kreler halinde balanr.

26
 METINK
ISIL LEM LAB.
( DUCTILE IRON) SFERO DKMLERDE SERTLK VE MKROYAPI
ekme Mukavemeti Min: 90 N/mm2
Akma Dayanm Min. : 52 N/mm2 ( GH 90-52-05 )
Uzama Min. : %5
GH 90-52-05 250 ~ 300 HB Min.50 HRc Perlitik Matrix, Max.%8 ferrit,Bir miktar sementit.
GH 75-45-05 265 ~ 300 HB Min.48 HRc Perlitik Matrix, Max.%10 ferrit,Bir miktar sementit.
GH 65-48-05 240 ~ 280 HB Min.48 HRc Perlitik Matrix, Max.%20 ferrit,Max.%5 sementit .
GH 60-38-10 190 ~ 250 HB Min.45 HRc Perlitik+Ferritik Matrix, Max.%5 sementit .
GH 45-33-15 150 ~ 190 HB Min.40 HRc Ferritik Matrix, No sementit
GH 40-30-15 150 ~ 180 HB Min.40 HRc Ferritik Matrix , No sementit, Max.%20 Perlit.
Temper dkme demiri (GTW)

Beyaz Dkme Demir ( il dkm); %2-4 arasnda karbon ve %1,5 dan daha az
Si ieren demir karbon alam hzl soursa ana faz demir karbr iinde dalm perlit
adacklarndan oluan bir yap elde edilir. Krld zaman beyaz grnen bu metale beyaz
dkme demir denir. Yapsndaki karbon, demir karbr (sementit) biimindedir. Grnm
gm parlaklnda olduundan beyaz dkme demir adn alr. Beyaz dkme demirler
kolaylkla ilenemez, anmaya dayankl olmas istenen paralarn yapmnda kullanlrlar.

Siyah Dkme Demir (GTS);
(GTS); Beyaz dkme demirlerin baz ilemlerden geirilmesi
sonucu retilirler ve az karbonlu eliklerin zelliklerini gsterirler. Yapsnda yksek
miktarda karbon bulunan beyaz dkme demir uzun sre yksek scaklk ve oksitleyici bir
ortamda bekletilirse temper dkm halini alr. Bu ilemle yzeye yakn yerlerdeki karbon
yanarak azalr. elikten ucuz olmas kullanm alann geniletmektedir.

Alaml Dkme Demirler: Dkme demirin dayanm ve korozyon direncini
artrmak amacyla ierisine eitli alam elementleri katlmas yoluyla retilirler. Balca
alam elementleri nikel, krom, molibden ve vanadyumdur.

elik Dkmler:
Dkmler Dkmlerde istenen zelliklere enaz sahip olan dkmdr. 1500
~ 1700 arasndaki dkm scakl nedeniyle pahal frnlara ihtiya vardr. % 2 civarnda
kendini ekme kuvvetli lunter teekklne ve byk sl gerilmelere sebep olur. Ve kalp
doldurma kabiliyeti ktdr. lenebilme kabiliyeti, elikte olduu gibi karbon miktarna
baldr. elikten ayr olarak, elik dkme demirlerin ierisinde demir ve karbondan baka
manganez, silisyum, kkrt ve fosfor gibi elementler de belirli oranlarda bulunur. elik
dkmlere kaynakl birletirme kolaylkla yaplabilir. Ksacas, eliin ve dkme demirin
avantajlarna sahiptir. Yksek mukavemet ve yksek sneklik isteniyorsa ve 300 derecenin
zerinde bir scaklkta alyorsa dkme elik kullanlmas gerekir.
Dkm malzeme plastik ekil deiime uratlamayaca iin gaz kabarc teekkl
etmemelidir. Sakin dkm yaplmaldr.

Yumuak Dkme Demirler: Beyaz dkme demirin uzunca bir sre normalletirme
tavnda tutulmasyla elde edilen dkme demir trdr. Bylelikle krlganl azaltlm ve i

27
 METINK
ISIL LEM LAB.
doku salaml ile dayankll artrlm olur. Anmaya kar dayankl olup, makinelerde
kolay ilenebilirler.
HADDELEME
Haddeleme: Hadde silindirleri arasndan scak veya souk olarak geirmek suretiyle
malzemeleri istenilen
l ve biime getirme
ilemidir. Haddeleme
scak ve souk olmak
zere iki ekilde
yaplabilen bir plastik
biimlendirme
yntemidir. Scak
haddelemede elikler
iin uygun tavlama
scakl 1100-1200
C arasndadr.
Gnlk yaantmzda
saysz kullanma
alanlarnda karlatmz elik, kullanlabilir duruma birok aamalardan geirilerek getirilir.
elik frnlarndan alnan elik nce ingot kalplarna dklerek, ingot ad verilen 52,5 x 52,5
cm kesitinde hafif konik ve 1500 kg arlnda bloklar haline getirilir. Bu elik bloklar (ingotlar)
kalplardan syrlarak soutulur. Devamnda pit frnlar denilen ukur frnlarda tavlanarak
haddelenmek(biimlendirilmek) zere haddelere gnderilir. Burada istenilen profiller de
biimlendirilirler. Klasik ingot retiminin yan sra, modern retim sistemleriyle elik retimi
daha da yalnlatrlmtr.
Plastik biimlendirme (haddeleme) iki ekilde
ekilde yaplr;
a) Souk biimlendirme; Souk biimlendirme de i gerginlikler oluur. Kristaller
bozularak daha dzensiz ve ince taneler meydana gelir.
b) Scak biimlendirme; Scak biimlendirme de ise malzemede yine ayn deiimler
gerekleir. Ancak, scakln yksekliinden dolay atomlarn yksek hareket yetenekleri
ve enerjileri sonucu derhal eski konumlarna dnerler. Bylelikle kalc tane bozukluu
olumaz.

28
 METINK
ISIL LEM LAB.
ELKLE
EL KLERE
KLERE UYGULANAN ISIL LEM
LEMLER
LEMLER
elik,
elik demir-karbon alam olup dier alam elementlerini de belli oranda ierebilir.
Binlerce farkl kompozisyonda ve farkl sl ileme sahip elik eidi mevcuttur. Mekanik
zellikler, eliin bileimine ve uygulanan sl ileme bal olarak deimekte ve farkl
zellikler gstermektedir.
Isl ilemlerin
ilemlerin amac: Kontroll bir tavlama ve soutma ilemleriyle, eliin kullanm
yerine en uygun bir yap meydana getirerek, istenen fiziksel ve mekaniksel yetenein
kazandrlmasdr.
1. Tavlama
a. Normalizasyon,
b. zotermik Tavlama,
c. ri Tane Tavlamas
d. Yumuatma Tavlamas
e. Gerilim Giderme Tavlamas
f. Diffzyon Tavlamas
g. Yeniden Kristalleme Tavlamas
2. Islah
3. Sementasyon
4. Karbonitrasyon
5. Nitrokarbrleme,
Nitrokarbrleme, ( Nitrrasyon )
6. ndksiyon
ndksiyon
7. Kumlama

1. TAVLAMA
stenitik dnm salayacak gerek scaklk, elik bnyesindeki karbrn
tamamnn erimesini salayacak scaklktr. Bu scaklk tane iriliine sebep olacak kadarda
yksek tutulmamaldr.
Tavlama sresi; eliin homojen snacak kadar da uzun olmaldr.(in bana 1 saat ).
Bu ise yaklak 25 mm ap iin 1 saat. Hzl tavlama ilemi yksek gerilimler meydana
getirdiinden arplma ve atlamalara sebep olur. zel nlemler alnmadka, tavlama
ilemi oksidasyon,tufal ve karbon azalmasyle sonulanabilir. Gerek kabuklama, gerekse
dekarbrize istenmeyen durumlardr.
Kabuklama; Gere eksilmesi, para yzeyinin bozulmas ve suverme annda s
iletiminin eksi ynde etkilenmesine neden olur.

29
 METINK
ISIL LEM LAB.
Dekarbrize; Yumuak yz meydana gelmesine ve gere olarak eliin kullanma
mrnn azalmasna neden olur.

Perlit Teekkl: PSK dorusu zerindeki dnme perlit teekkl veya stenitin
paralanmas denir. stenit ierisinde alamn iki bileeni bir kat eriyik ierisinde

bulunmaktadr. 723 dereceye varldnda -karm kristali, -kristaline dnmektedir.

Saf demir bu scaklkta -demirine dnmemi olurdu, ancak karbonun mevcudiyeti
dnm scakln aa kaydrmtr. Teekkl eden -kristal kafesi C-atomlarn
yerlerinden iter. C-atomlarn difzyon yoluyla yapdan ayrlmas gerekmektedir. Bu
sebeple karbon, balangtaki stenit tanesi ierisinde, ferrit arasnda plaka(lameller)
eklinde ayrr. Her stenit tanesinden bu yolla ferrit ve sementit tabakalarndan olumu
bir perlit tanesi teekkl eder. Mikroskopta perlit sedef parlaklndadr. Soutma ilemi
oda scaklna kadar devam ettiinde bu yap deimez ve baka kristal dnmleri
olmaz.
30
 METINK
ISIL LEM LAB.

A ) Normalizasyon:
Normalizasyon ilemi, demir ve elik alamlarnn stenit fazna kartlarak, faz
dnm iin en kaln
kesite gre in bana 1
saat sreyle bekletildikten
sonra durgun havada oda
scaklna kadar
soutulmas ilemidir.
Genellikle malzemeler
stenit faz dnm
scaklnn 55
yukarsna kadar stlrlar.
lem sonrasnda
malzemeler ilk durumlarna
gre yumuatlm,
sertletirilmi veya
gerilimleri giderilmi olurlar.
lemin amac dkm, dvme veya haddeleme gibi n retim usllerinin etkilerinden
kaynaklanan mevcut homojen olmayan yapy, talal/talasz ilenebilirlik iin iyiletirmek
veya baz rnlerde gerekli son mekanik zellikleri karlamaktr.Bir ok demir alam
normalize edilir; btn dk, orta ve yksek karbonlu elikler ya da dkmler normalize
edilebilirler. stenitik elikler ve paslanmaz elikler normalize edilmezler.

Normalize
ncesi

31
 METINK
ISIL LEM LAB.

Normalize
Sonras

B ) zotermik
zotermik Normalize:
Demir ve elik alamlarnn stenit fazna kartlarak, faz dnm iin, in bana
1 saat sreyle bekletildikten sonra cebri havada 600-650 ye kadar hzl soutulup daha
sonra temperlenmesi ilemidir. lemin amac normalize ilemi ile ayndr; dkm, dvme
veya haddeleme gibi retim usullerinin etkilerinden kaynaklanan mevcut homojen olmayan
yapy, talal/talasz ilenebilirlik iin iyiletirmek veya baz rnlerde gerekli son mekanik
zellikleri karlamaktr. Normalize ileminden fark ise, paralarn mukavemetinin ve
tokluklarnn daha fazla olmasdr.

C ) ri Tane Tavlamas:
Tavlamas: Tavlama ilemi yksek scaklklarda yaplrsa, yeniden
kristallenme sonucu iri taneli bir iyap oluur. Ayrca ekil deitirmemi bir metalinde
tavlanmas sonucu iri taneler oluabilir. Yksek scaklklara klnca kristal kafesi yabanc
atomu kendi iyaps iinde eritir, bylece snr tabakalar ortadan kalkar. Kk taneler
byk taneler tarafndan yutularak tane irilemesi meydana gelir. Uygulamada; Malzeme
Ac3 scaklnn yaklak 150 zerinde tavlanr ve yava soumaya braklr. ri tane,
tane
malzemeyi ar stma veya yksek scaklkta ar bekletme sonucu oluur.
Kimyasal bileimleri ayn olan fakat tane byklkleri birbirinden farkl olan iki eliin
mekanik zellikleri byk farkllklar gsterir. nce taneli yaplar daha yksek mukavemet,
uzama miktar ve entik darbe mukavemetine sahiptir. ri taneli yaplar soukta katdrlar
ve dk entik darbe mukavemeti gsterirler. ri taneli yaplar tane snrlarndan

32
 METINK
ISIL LEM LAB.
koparken, ince taneli yaplarda ise kopma herhangi bir tanenin ortasndan geecek ekilde
olmaldr. Tane ierisindeki atomlar ok sk balanm olduundan bu ekilde kopma
neredeyse imkanszdr. ri taneli yapnn ekil deitirmeden kopmaya eilimi vardr ve bu
yap katdr. nce taneli yap kopmadan nce ekil deitirir, souk sertleme ince taneli
yapda belirli llerde kopmay engeller. Az karbonlu eliklerde iyi bir tala kaldrma
zelliine kavuturulmas iin, tane irilemesi uygun olur. Aksi takdirde kolay yrtlmalar ve
przl bir yzey oluur. ( sarma)
D ) Yumuatma Tavlamas;
eliin dk mukavemet ve sertlikte yksek uzama gstermesi amac ile yaplr.
Yapda birbirine yapk halde bulunan lamelli sementit ve tane snr sementiti
gevetilmi olur. Yksek karbonlu elikler iin tala kaldrma kolaylatrlm olur.
Malzeme Ac1 scaklnn hemen altnda stldnda lamelli sementit, Perlit ierisinde
toparlaarak kresel hale gelir.

33
 METINK
ISIL LEM LAB.
E ) Gerilim Giderme:
Bir i parasnda kaynak, dkm, tel ekme, haddeleme, sertletirme vb. ilemler
sonucu i gerilimler oluur. Oluan bu i gerilimler parada, elastik ekil deitirmeye
neden olurlar. gerilmeleri gidermek, bunlar plastik ekil deiimine dntrmekle olur.
Bunun iin, scakln art ile akma dayanmnn dmesinden yararlanlr.
Gerilim Giderme Tavlamasnda
Tavlamas i gerilmeler srnme olaylaryla azaltlr. nceden
yaplm plastik ekil vermeye bal olarak uygulanan rekristalizasyon tavlamasna kart
olarak bu tavlamada yap deiimi sz konusu deildir. Gerilim Giderme Tavlamasnda
scaklk en yksek kullanm scaklnn stnde fakat zellik deiimlerinin rastland
scaklk derecesinin altnda gerekletirilmelidir. rnein; 160 de scakla stmakla
sertlikte dikkate deer bir dme olmakszn i gerilmeler nemli lde azaltlm olur. Isl
ilem grmemi paralar iin gerilim giderme tavlamasnda scaklk deeri A1 scaklnn
altnda seilmelidir. Yeni gerilimlerin olumasn engellemek iin paralar frnda yava
soutulmaldr. Gerilimlerin yok olmasn salayan sre genellikle 2 saatte
tamamlandndan zel durumlar dnda daha uzun sre genellikle bekletilmez.
F ) Temperleme: Menevi kelime anlam renk dalgalanmasdr. Su verilmi eliklerin
mekanik zelliklerini iyiletirme amac ile yaplan bu ilem, adn demirci ve silah
ustalarnn benzetiminden almaktadr. Temperleme ilemi, paralarn yada soutularak
sertletirilmesinden sonra yaplan bir ilemdir. Yada soutularak sertletirilen paralar
ok krlgan bir yapya sahiptir. Krlganln nedeni ise, ani soutma sonucu oluan
Martensit yapsdr. Bu krlganlk temperleme yaplarak giderilir. Temperleme sonrasnda,
sertlik, ilenebilirlik, tokluk, dayanm ve yapnn kararll zelliklerinin kombinasyonu
malzemeye kazandrlm olunur. Temperleme mekanizmas, temperlenecek elie ve
temper scaklna baldr. Yapya hakim olan Martensit kararl deildir. Para stlnca,
karbon atomlar martensit fazndan yaynarak (difzyon) karbr keltileri ve daha kararl
olan ferrit ve sementit yaplarn oluturur. rnein; Takm eliklerinde bu ilemden sonra
sertlik 2 ~ 4 Rockwell-C deerinde dmektedir. Sertlik deerinden bu kadarlk bir
azalmaya karlk paralarn tokluklar nemli lde artrlmaktadr. Yaylar ve bu gibi dier
paralarn tokluklarnn ok yksek olmas gerekmektedir, bu yzden daha dk sertlik
deerlerine kadar temperlenirler. Temperleme ilemi, sulama ileminden hemen sonra
yaplmaktadr. Sulama ileminden sonra elik, 40 lere kadar souduunda, temperleme
ilemine artk hazrdr. Paralar; 150 ~ 260 arasna tekrar stlrlar. Bu ilemden
(Menevi ) sonra daha yumuak ve daha tok bir yap oluur. Buna ek olarak elikler, 400
ile 700 arasna da stlabilirler ( Temper ), bylece ncekinden ok daha yumuak,
ilenebilirlii yksek ve daha tok bir yap oluur.

34
 METINK
ISIL LEM LAB.
Mn, Cr ve Ni alamlarnn bulunduu eliklerde yava souma sonras entik darbe
sneklii der. Menevileme ilemi iin bilinmesi gereken en nemli kural malzeme iin
belirlenen temperleme scaklklarna uygun olarak sl ilem yaplmasdr. Aksi takdirde
malzeme temper krlganl sorunu ile kar karya kalr ve son rnn entik darbe
enerjisi (toughness) beklenenden ok daha dk bir deerde olur. Bu durum elik iindeki
alam ve impurite oranlarna gre farkllk gsterse de genellikle 300-400 arasnda
gzlenmektedir. Yani 300 C de temperlenen eliin entik darbe enerjisi 200 C de
temperlenenden daha dktr.
G ) Yeniden kristalletirme
kristalletirme tavlamas:
Metallerin, scak biimlendirilmesi iin uygun tavlama scaklna, yeniden kristalleme
scakl denir. Kristallerin yeniden oluumu belirli scaklklara stma ile balar. Atomlar
yeniden kristalleme esnasnda pratik olarak yerlerini deitirmezler, yalnz kendilerini
yeniden dzene sokar. Bu srada katettikleri mesafe kafes parametresinden daha
kktr.
3.) ISLAH

35
 METINK
ISIL LEM LAB.
eliklere zellik kazandran en nemli sl ilem yntemi, sertletirmedir.
sertletirmedir. eliin
sertletirilmesi su verme ad ile tanmlanr. eliin stenitik yapya sahip olmas iin gerekli
tav derecesine kadar tavlanmas (stenit faz dnmnn salanaca uygun scakla
stmak) ve martensitik yapy oluturmak amac ile uygun soutma kabiliyeti olan
ortamlarda hzl soutulmas ilemidir. Soutma hz slah edilecek parann byklne,
eliin sertleebilirlik eilimine ve su verme ortamna gre deiir. Genellikle su, ya ve
tuz banyolarnda ve Havada soutulur. Islah edilecek paralarda atlamalara ve
arplmalara neden olmamak, anormal dnm gerilimleri oluturmamak iin souma hz
gereinden daha yksek olmamaldr. Eer souma hz ok dk ise, bu durumda da
uygun bir sertlik elde edilemez. Dolaysyla, uygun sertlii ve gerekli faz dnmn elde
edeceimiz soutma hz arzu edilir (optimum). Prizmatik paralar geni yzeylerinden,
uzun paralar boylar dorultusunda, delikli paralar delik eksenine dik ya da kr delik ste
gelecek ekilde suya batrlmaldr. Islah elikleri, kimyasal bileimleri, zellikle karbon
miktar bakmndan, (%0,35 ve daha fazla karbon ieren elikler, sertleebilirlik kabiliyeti
olan eliklerdir) sertletirilmeye elverili olan eliklerdir. Islah ilemi sonunda belirli bir
ekme dayanmnda, yksek tokluk zellii gsteren alamsz ve alaml imalat
elikleridir. Islah ilemi sonrasnda slah elikleri, kazandklar stn mekanik zelliklerden
dolay, eitli makina ve motor paralar, eitli civata, somun ve saplamalar, akslar,
kumanda ve tahrik paralar, piston kollar, eitli miller ve dili paralar gibi geni bir
yelpazade kullanlrlar.
Su Verme Ortamlar: Uygulanan soutma ortamlar genellikle su, ya veya tuz
banyolardr. Bu ortamlarn herbirinin kendine has soutma hzlar ve eitli avantajlar
vardr. Ya, souma hzn drr. Yan bu zellii, kritik souma hz dk olan eliklerin
yada sertletirilmesini gerekli klar. Sertletirme sonularnn srekliliini salamak iin,
soutma ortam scaklnn sabit ve soutma koullarnn homojen tutulmas gereklidir. Bu
da, soutma sistemine uygun eanjrlerin yerletirilmesi ve ortamn pervane yada
pompalarla hareketlendirilmesi ile salanr. Paralar, yapnn tamamiyle martensit yapsna
dnmn garanti altna alacak parametrelerle, soutma ortamnda tutulurlar.
atlamalara meydan vermemek iin, su verilmi paralarn derhal menevi frnna
yklenmesi gerekmektedir.
Suverme yalarnn
yalarnn nemli zellikleri; 1)Viskozite (yapkanlk), 2) Buharlaabilme, 3)
Oksidasyona diren.
Yava hareket yalnzca yksek viskozitenin sonucu olmayp ayn zamanda scak elie
komu tabakalarn yanmasndan dolay oluan bozulmann da sonucudur ve eliin yanl

36
 METINK
ISIL LEM LAB.
sertlemesine yol aan s iletim hznn yavalamasna neden olur. Yada sertletirme
btn eliklerde en yksek korozyon direnci salar.
Havada Sertletirme;
Havada sertleebilen eliklerde, kesit kalnl, sertleme yetenei, para biimi gibi
faktrlere bal olarak aadaki metotlar gittike artan soutma hz salarlar:
1. Durgun hava: Hareket ettirilmeyen atmosferik hava.
2. Fanla soutma: Fanla meydana getirilen bir hava akm ile soutma.
3. Basnl hava ile soutma: Yksek basn kaynandan temin edilen hava ile
soutma. Para basnl hava ile soutuluyorsa, hava sertletirilecek yzeye eit olarak
flenmeli ve tamamen kuru olmaldr. Soutma esnasnda paralar beton zemin zerine ya
da rutubet alabilecekleri yerlere konulmamaldr.
Souk Sertletirme: Yar maml ve makine paralarn daha yksek akma snrna
ulatrmada faydalanlr. Souk sertletirme, souk ekil verme esnasnda sertlik
artmasna denir. Ve sneklik azalr, bylece ksmen sl ilemden tasarruf edilir.

3.)
3.) SEMENTASYON
SEMENTASYON
En tannm ve en eski kabuk
sertletirme yntemlerinden biri olan
sementasyon ilemi, ierisinde % 0.10 -
0.25 Karbon bulunan alamsz ve
alaml eliklere uygulanr. Yzeyleri
karbonca zenginletirildikten sonra
yaplan sertletirme ilemi ile istenilen
amaca uygun malzemelerin retimi
mmkndr. Yzeyde sert ve anmaya
dayankl, ekirdekte ise daha yumuak
ve tok zelliklerin istendii, deiken ve
darbeli zorlamalara dayankl paralarn
imalinde kullanlan alamsz veya
alaml eliklerdir.
Malzemelerde bileii oluturan
atomlar, hangi ortam olursa olsun ayn
kimyasal bileime sahip olmak iin
difzyon olarak isimlendirilen yaylma eilimindedir. Bu durum boluk ve ara yer atomu
gibi mekanizmalarla gerekleir. Scaklk ykselmesi yaylmay hzlandrr. Difzyon,

37
 METINK
ISIL LEM LAB.
atomun evresi ile balarn kurtarmas, sonra atomlarn arasndaki boluklardan gemesi
ve yeni evresi ile yeniden ba kurmas aamalar ile gerekleir. Genelde atomlar yksek
konsantrasyonlu blgeden dk konsantrasyonlu blgeye yaylma eilimindedir.
Sementasyon ilemi kat, sv ve gaz ortamlarnda yaplabilir. Semente ileminden
sonra malzeme genellikle yada su verilerek sertletirlir. Malzemenin cinsine veya
kullanm amacna gre basit veya karmak olabilir. Sonuta; para yzeyinde sert ve
anmaya dayankl bir kabuk, ekirdek ksm ise yzeye gre yumuak fakat tok; yani
darbelere kar dayankl bir malzeme elde edilir.
Karbon emdirilmesi ilemi elik parasnn CO ihtiva eden bir ortamda, stenit faz
scaklna kadar stlmasyla gaz-metal reaksiyonu sonucu oluur. Genellikle 850-950
derece aras bir scaklk kullanlr. Bu scakla Sementasyon Scakl denir.
Sementasyon ileminin stenit blgesinde yaplamas, bu blgenin % 2 oranna kadar
karbon zebilmesi ile yakndan ilgilidir. Fakat ikincil sementit ( Fe3C ) ayrm arzu
edilmediinden, sementasyon tabakas genellikle tektoid noktasna uygun olarak
karbonlanr.
Eer ortam karbonu elik parasnn karbonundan daha fakirse reaksiyon tersine iler
ve elik parasnn yzeyinden karbon kaybetmesine neden olur. Bu duruma
Dekarbrizasyon
Dekarbrizasyon denir. elik yzeyinde dekarbrizasyon tabakas, sementasyon sonras
yaplacak sertleme ileminde martenzit yapya dnmeyecei iin yzeyde yumuak bir
blge oluturur. Dekarbrizasyon neticesinde yzey sertliinde ve yorulma
mukavemetinde dme olur. Bu ise ou zaman istenmeyen bir durumdur.
Dekarbrizasyon oluumunu nlemek iin frn atmosferinde endotermik gaz karm
salayarak, elik parasnn yzeyini CO2, O2 ve su buharndan koruyarak salanabilir.
Kullanlan sementasyon scaklnda, stenit fazda znebilen maksimum karbon
miktar Fe-C denge diyagramnda Acm isgisinden bulunabilir. rnein 925 derece stenit
fazda znebilen maksimum karbon miktar % 1,3 civarndadr. Bu scaklkta elik
parann yzeyi yaklak olarak %1,3 e kadar karbon emmesi yaparken, parann ekirdek
ksm dk karbon miktarn korumaya devam eder. Bu sebeple, karbon atomlar
parann yzeyinden ekirdee doru difz ederek denge durumuna gelmek
isteyeceklerdir. stenit fazda karbon atomlarn difzyon hz, verilen scaklkta, parann
yzeyinde oluan karbon kontrasyonuna ve difzyon katsaysna baldr. elik para,
sementasyon scaklnda karbon difzyonunun arzu edilen derinlie kadar ilerlemesi iin
yeterli sre tutulur. Bu sreye sementasyon zaman denir. Sementasyon zaman boyunca
elik parann yzeyinden ieriye doru difz eden karbonun ilerleme derinliine
sementasyon derinlii denir. eliin karbon yzdesi ne kadar dk olursa o kadar daha

38
 METINK
ISIL LEM LAB.
yksek scaklklar kaldrabilir. Genel olarak sreyi ok uzun yapmamak iin A3 scaklnn
biraz zerindeki scaklklarda allr. Bu sreyi daha da ksaltmak iin scakl ok
yksek tutmak hi bir ekilde tavsiye edilmez.
Sementasyon ortam ile denge halindeki eliin iindeki karbon oranna karbon
potansiyeli
potansiyeli denir. Karbon potansiyeli ne kadar yksek ise sementasyon tabakasndaki
karbon oran o kadar yksek olur. Pratikte karbon potansiyeli %0,8~1,2 arasnda seilir.
Scaklk, sre ve karbon potansiyeli sabit tutulduu halde semente edilen eliklerin,
kimyasal bileimlerine bal olarak yzeyde farkl karbon oranlarna sahip olduklar grlr.
eliin karbon aktivitesini dren Cr, Mn, Mo gibi elmentler daha fazla karbon almasna
yol aarlar. Ar karbonlanma denilen bu olay istenmeyen bir durumdur. N, Si, Ni
karbonlanmay azaltc etkiye sahiptir.
Difzyona etki eden balca faktrler; Scaklk, Sre, Karbon Potansiyeli ve eliin
Kimyasal Bileimidir.

Sementasyon ilemi yaplan eliklerden u zellikler beklenir;

 Uygun sertletirme sonucunda iyi derecede anma ve erozyon direnci
gstermeleri,
 Oluturulan yeterli kalnlktaki sert kabuk boyunca elde edilen uygun dayanm
sonucunda, yksek yzey basnlarna kar koyma direnci ve kabiliyeti, Uygun stres
dalm sonunda yorulma dayanmnn artmas,

39
 METINK
ISIL LEM LAB.
 Karlalan servis artlarna bal olarak d yzeyde uygun dayanm ve i
ksmda yeterli tokluk olmas.
Sementasyon sonras elikte grlen hatalar
 Yzeyin yumuak olmas;
olmas Yorulma dayanm dk olur, alan paralar birbirlerini andrr.
 Yzeyde yer yer yumuak lekeler;
lekeler Yzeyde yer yer yumuamalar olur
 Yzeyde serbest karbrler olumas; Sert ve Krlgandr.
 Dnm gerilimi atlaklar; ekirdein dnm srasnda yzeyde ekme gerilimleri
oluabilir. Gerilme atlan ilerlemesini salayacak kadar byk ise atlak gevek yerlerden ilerler
ve gevrek kopma meydana gelir
 ekirdein kaba taneli olmas; Malzeme krlgandr ve tokluu dktr.
 Sementasyon tabakasnn kaba taneli olmas; Malzeme yke dayanamaz
 Pullanma;
Pullanma; Sementasyon tabakas kavlanp krlr
 Talama srasnda yrtlmalar;
yrtlmalar Semente edilen malzeme talanrken yzeyinde ince izgiler
halinde yrtlmalar oluabilir. ( ta atla).
 Kalc ( artk ) stenit:
Yzey yumuar, yzeyde
tane bymesi olur,
yorulma dayanm azalr.
stenitin, martensite
dnm devam eder
ve gerginlik oluur.
stenitin martensite
dnm %4 oranna
varan bir hacimsel
genleme yaratr ve
hassas alan
malzemelerde skma
yaparak almasn
engeller.

SEMENTASYON
SEMENTASYON ELNDEN RETLEN SLNDRK VE KONK DLLER-
DLLER- ISIL LEM
SONRASI MEKANK VE YAPIYA AT ZELLKLER
ZELLKLER
Yararl sert doku derinlii; Effective Case Depth (ECD)
Diin etkin profilinde;
Yararl sert doku kalnlnn belirlenmesi iin 500 gr veya 1000 gr ile 525 HV (50
HRc ) deerine kadar tarama yaplr.
Diler talanm ise sert doku kalnl talamadan sonraki kalnlktr.

40
 METINK
ISIL LEM LAB.
Di Dibinde; Di dibindeki sertlik taramasnn yaplabilmesi iin, lme kesitinin
konumunu belirlemek gerekmektedir. Di dibi kesiti B-B kesidir. B-B kesiti yararl sert doku
kalnl, A-A kesiti (Etkin profil kesiti) zerindeki kalnln % 70in den az olmamaldr.
Yzey sertlii 57 HRC olmaldr.

Yzeyleri Talanm Dililer:

Dililer:
Yatak grevi yapmayan, zerinde hareket-srtnme olmayan, sadece rulman yuvas
veya ayar grevlerinde bulunan talanm yzeylerde;
Yatak grevi yapan, zerinde hareket-srtnme olan veya ineli rulmanlarda
yuvarlanma yolu grevindeki talanm yzeylere; Bu tr yzeylerdeki sert doku derinlii
genellikle resimlerde belirtilir. Bununla birlikte verilmediinde talama miktar 0,15 mm den
fazla olmamaldr. Bu yzeydeki sert doku derinlii diin etkin profilindekinden 0,15 mm az
olabilir. Yzey sertlii 58 HRC olmaldr.

KARBONLAN
KARBONLANMI
LANMI DOKU ZELLKLER;
Yap ve Bileim; stenit tane boyutu 6 veya daha ince olmaldr.(UNI 3245 veya
ASTM E 112). Tanelerin evresinde serbest sementit bulunmamal. Kalc stenit miktar
%15 dan az olmaldr. Krlmann grnm parlak olmayp, kadifemsi olmaldr.
Yzey Sertlii; ki saatten az olmamak kouluyla en az 150 dercede yaplan
menevileme ile elde elden yzey sertlii 58 60 HRC olmaldr. ngrlen sertlik alanna
gre 0,5 HRC lik sapma kabul edilebilir.
Di Dibi Merkezindeki Mekanik zellikler;
zellikler; ekil 1, X = 300 400 HB olmaldr. (
R=105 -140 Kg/mm2). En kk di Modlnde Maksimum 45 HRC olmaldr.
ARKA AKTARMA ( TRANSMSYON ) YARI MLLER;
MLLER; Millerin kamal ksmlarnda, 50
mm den kk apllarnda kesitin yar radsnde, Daha byk apllarda ise yzeyden
12,5 mm aadan llerek ekirdek sertlii alnr. Alnan deer 270 HB olmaldr.

41
 METINK
ISIL LEM LAB.

SEMENTASYON SONRASI,
SONRASI, SU VERME METO
METOD
TODLARI
Sementasyon sonunda, d tabakada yaklak %0,8, ekirdek ksmnda ise % 0,2
karbon ihtiva eden iki ayr karakterde bir yapda olan ikili bir malzeme elde edilir. Bu farkl
karbon oranlar sonucunda suverme ve martenzit dnm scaklklarda farkl olur.
Sementasyon tabakasnn sertletirme scakl ekirdee nazaran yaklak 100 derece,
Martensit dnm scakl ise 250 derece daha dktr.
Cidarn ve ekirdein uygun mekanik zelliklere sahip olmas iin iki artn yerine
getirilmesi gerekir. yap kabalnn giderilmesi ve ar kzdrmaya meydan vermeden
sertletirme. Tm yzey sertletirme ilemleri hem yorulma hemde anma mukavemetini
artrmaktadr.
Direk sertletirme;
sertletirme; Direk sertletirme sementasyon scaklndaki malzemeyi direk
olarak uygun ortama atmak suretiyle gerekletirilir. Sertletirmenin getirecei ekil ve
deformasyonu azaltmak iin paralar 30-50 derece souduktan sonra yaa daldrlr.
Sulama scaklnn fazla yksek oluu zellikle sementasyon tabakas iin tane
bymesine ve kalc stenit mitarnn artmasna yol aar. Bu yzden direk sertletirilecek
sementasyo elikleri ince taneli olmal ve ar karbonlamaya yol aan Cr dk tutlmaldr.
Artk stenit miktarn azaltmann bir yoluda karbon potansiyelini dk tutmak ve daha
dk scaklklarda suvermektir. Alam elementimiktar arttka, sementasyon tabakasnn
karbon oranda azaltlmaldr. nk btn alam elementleri tektoit noktay % 0,8 den
daha dk deerlere kaydrrlar. tektoit noktadan daha fazla kabon ikincil sementite yol
aar, buda yapy krlgan yapar.
Sementasyondan sonra soutup
soutup tek suverme;
suverme; Semente edilen paralar sementasyon
frnnda veya havada soumaya braklr. Daha sonra semente tabakasnn Ac3 scakl
ile ekirdein Ac3 scakl arasnda bir scaklkta veya ekirdein Ac3 scaklnn
zerinde tavlanarak suverilir.
ift sertletirme;
sertletirme; Sementasyon tabakas kaln olduu halde sementasyon tabakasn
ve ekirdein tok olmas isteniyorsa ift sertletirme yaplr. Bunun malzeme ilk nce nce

42
 METINK
ISIL LEM LAB.
ekirdein Ac3 scaklndan, daha sonra sementasyon tabakasnn Ac3 scaklndan
suverilir. Enbyk defermasyona ift sertletirmede rastlanr. zellikle CrNili eliklerde
artk steniti azaltabilmek iin ara tav gerekebilir. ift sertletirme sonunda ince taneli
sementasyon tabakas ve ekirdek elde edilir. nce taneli ve homojen bir yap anmaya ve
yorulmaya kar direnlidir.
4 ) Karbonitrasyon:
Karbonitrasyon ilemi; Sementasyon ve Nitrasyon ilemlerinin birletirilmesi eklinde
tanmlanabilir. lem srasnda frn atmosferine belirli bir aamadan sonra amonyak gaz
(NH3) verilerek C-atomlarnn difzyonu (yaynm) ile azot (N2) atomlarnn difzyonunun
ayn zamanda gereklemesi salanmaktadr. Azot Martenzitin anma mukavemetini
artrr. Azot karbonun zeltiye gemesini kolaylatrr. Azot kritik souma hzn ve
stenitleme scakln drr. lem scakl arttka azot oran artrlabilir. Alam oran
yksekse, bu oran drlmelidir. nk, Azot miktar arttka kalnt stenit miktarda
artacaktr. Karbonitrasyon ileminin sementasyon ileminden dk scaklklarda
gerekletirilmesi, ilemin sementasyondan hem daha ekonomik olmasn hem de sulama
srasnda oluabilecek arplma olasln drmektedir. 700 derece yaknlarnda
patlama tehlikesi dikkate alnmaldr. Sementasyona gre daha fazla azot ve daha az
karbon emdirilir. Kabuk, yksek azottan gevrekleir ve menevileme scaklklar, azotun
sebep olduu yumuama gecikmesinden dolay, daha yksek scaklklarda yaplr.
Sementasyona gre en kt yan, % 50 orannda dk tokluk zelliidir. Bu nedenle ar
yk altnda alan paralarda sementasyon tercih edilir.
Azot, stenitin dnm scakln drdnden, kalnt stenit oluumu artabilir.
Sk temasla alan paralarda bu ok tehlikelidir. stenitin martensite dnm ile
doacak hacimsel genleme skmaya yol aabilir. Kalnt steniti dntrmek iin
sfralt ilemi uygulanabilir.( -40 ~ -100 ) Ayrca yzey talanarakta kalnt stenit
giderilebilir.
Karbonitrasyon ileminin bir avantajda, daha ekonomik ve ilenmesi daha kolay olan
dk karbonlu elik kullanlyor olmasdr. Proses sayesinde yzeyde 0,075 0,75 mm
kalnlnda sert, anma dayanm yksek ve sertleebilirlik kabiliyeti karbrleme yaplm
yzeyden daha iyi bir tabaka oluur. Sert tabaka derinlii parann alma ortamnda
maruz kalaca kuvvetlere gre belirlenir. Bu tabakann kalnl ne kadar fazla olursa
parann sertlii ve anma dayanm da o kadar artar. Karbonitrasyon prosesinin,
sementasyon prosesine gre baka avantajlar da vardr; temperleme srasnda yapnn
ok yumuamasn engeller, yorulma dayanmn ve darbe dayanmn arttrr.

43
 METINK
ISIL LEM LAB.
5 ) ndksiyon
ndksiyonla sertletirme ilemi, hzl deien
manyetik bir alana yerletirilen bir metal paras
ierisinde elektrik akm oluturma esasna
dayanr. Bobinlerin ierisinden yksek frekansl
alternatif akm geirilerek, yksek frekansl bir
manyetik alan elde edilir. Manyetik alan, metal
paras iinde eddy veya girdap akmlar ile
histerisiz akmlar oluturur.
Oluan yksek frekansl akmlar, metalin
yzeyinde hareket ederler. Buna kabuk etkisi
denir. Metalin yzeyindeki elektronlarn, yn
srekli deien bu akmlara kar gsterdii diren
nedeniyle snma salanr, bu blge stenitlenir ve bylece bir metal parann i ksm
stlmadan yzeyi stlabilir. Istmadan sonra paraya su verilir. Sert tabaka derinlii,
frekansla ters orantldr. Herhangi bir frekansta, stma sresi artrlarak sertleme derinlii
artrlabilir. Sertlik derinliinin fazla olmas ve sulamann iyi olmamas ndksiyon profilinde
glge olumasna sebep olur. Bu ise istenmeyen bir durumdur. Ar stma ise, dane
irilemesine sebep olarak sertlik almasn engelleyebilir.
ndksiyonla yzey sertletirme ilemi, orta karbonlu eliklerin yzey
sertletirilmesinde uygulanr. ndksiyon yaplacak parann kalba olan uzakl ~3 mm
olmaldr. ndksiyonla sertletirilen paralarda, genellikle sertlik; 52 ~ 57 HRc aralnda
istenir. alma koullarna gre 56 ~ 60 HRCde olabilir. ndksiyon yaplacak
malzemenin slahl olmas sertlik almasn kolaylatran bir etkendir. Sertlii 35 HRc nin
zerine kan Islahl paralarn indksiyon ilemi, zel nlemler alnmad takdirde
atlama ile sonulanabilir. atlama riskini kaldrmak iin para soutma sularnn ierisine
sertlik almasn zorlatran, ayn zamanda paslanmay engelleyici, Aquatensit gibi
kimyasallar katlr. Bekletilmeden menevilenmeside atlamalar engeller.
ndksiyon sertlik erisi, Sementasyon erisinden farkldr. Yzeydeki sertlik, 0,2
mm i ksmdaki sertlikten bir miktar dktr. Bu ise indksiyon yaplan malzemenin hava
ile temasndan kaynaklanmaktadr. stenit fazndaki difzyon olaylaryla aklanabilir.
Etkin sert doku derinlii malzemenin kimyasal kompozisyonundaki karbon oranna gre
ekil 2de verilen grafikle belirlenir. Bu ise mazemenin karbon aranna gre slah sonras
alaca maksimum sertlikle ilgilidir.

44
 METINK
ISIL LEM LAB.
6 ) Nitrokarbrleme (Nitrrasyon)
elik parann yzeyine azot (N) yayndrma ilemidir. Sementasyon ilemindeki C
atomunun yaynmas (difzyon) iin molekler yapda boluk olmas gerekir, oysa azot
atomu yapda boluk olmakszn yaynr ve dier elementlerle ve demirle nitrrler oluturur.
Bu ilemi uygulayabilmek iin, eliin nitrrasyon elii olmas gerekir. Bu elikler, Cr, Al
ve Mo alam elementlerinden en az birisini ierirler. Bu elementler N ile nitrr olutururlar.
Nitrr bileikleri nitrrleme ilemi esnasnda oluur, ok sert ve gevrektirler. lem sonras
su vermek gerekli deildir. Bu ynyle sementasyondan farkldr. lem 570 civarndaki
scaklklarda, sv ve gaz ortamlarda yaplabilir. lem sresi olduka uzundur. Azot verici
ortam olarak gaz atmosferli frnlarda Amonyak (NH3) kullanlr. Difzyon tabakas kalnl
iin en etkin parametre scaklktr. Difzyon tabakas zaman ve scakln bir fonksiyonu
olup, artan zaman ve scaklkla artmaktadr. Ayrca gaz karmnda hidrojen gaz
miktarndaki art difzyonu hzlandrmakta ve tabaka kalnln artrmaktadr Nitrrleme
ileminde 7~25 mikron kalnlnda 700~1000 Hv sertlikte tabaka oluur. eliklerin
yorulma mukavemetlerini arttrmak amac ile yaplr ve bu sayede paralarn mr yaklak
15 kat artar. Yorulma ve anma dayanmn artrmak iin yzey sertliinin maksimum,
beyaz tabaka kalnlnn minimum ve difzyon tabakas kalnlnn maksimum olmas
beklenir.
yonitrrasyon
yonitrrasyon,
nitrrasyon, Bu yntemle azot, karbon ve bor gibi elementlerin iyonlar metal
yzeylerine enjekte edilmektedir. Metal yzeylerine implante edilen iyonlardan en ok
kullanlan azot iyonu olup, bu iyonun metal yzeyine implante edilmesine iyonitrrasyon
ad verilir. iyonnitrrasyon sonras yzeyde iki farkl tabaka olumaktadr. En d yzeyde
oluan ve beyaz tabaka (Fe2-3N, Fe4N) olarak adlandrlan yap, sert ve krlgandr. Fe2-
3N ve Fe4N fazlarnn birlikte olutuu beyaz tabaka heterojen bir karm olup, Fe2-3N
(SDH) ve Fe4N (YMK) yapya sahip olmas gei blgesinde i gerilmeler meydana getirir
ve mikroatlaklarn bu blgede olumasna neden olur. Bu nedenle yzeyde oluan yap
tek fazdan oluuyorsa mekanik zellikler daha iyidir. Nitrrleme scakl, zaman ve azot
miktar arttka beyaz tabaka kalnl da artar. Beyaz tabaka kalnlndaki art,
malzemenin anma miktarn artrrken, yorulma dayanm zerine etkisi tam olarak belirli
deildir. Oluan Fe2-3N yapsnn poroziteli olmas anma esnasnda abrasif (andrc)
partikllerin olumasna neden olur ve bu da anma miktarn artrr. Ayrca son yllarda
uygulanan dubleks yzey ilemlerinde (iyon nitrrlenmi malzeme zerine sert kaplamalar)
nitrrleme sonras oluan beyaz tabakann kaplama ve altlk malzemesi arasndaki
adezyonu (Adezyon:farkl cins molekllerin birbirlerine uyguladklar ekme kuvveti)

45
 METINK
ISIL LEM LAB.
drd tespit edilmitir. Bu nedenle optimum zellikler tek fazl (Fe4N) ve minimum
kalnlkl beyaz tabakada elde edilir.
Beyaz tabakann altnda oluan ve difzyon tabakas olarak adlandrlan yap, azot ile
-Fe faznn doymasyla ve elik bnyesinde bulunan alam elementleriyle azotun
birleerek metal nitrr keltilerini iermesiyle meydana gelir. Oluan difzyon tabakas
yzeyde bas gerilmeler ierir ve bu da malzemenin yorulma dayanmn artrr. Difzyon
tabakas kalnl ilem scakl ve zamanla artarken gaz karmndaki azot miktarnn
artyla azalmaktadr. Nitrrasyon sonras malzemenin dtan ie doru yaklak olarak
700 mluk mesafede sertlii artar. Malzemenin yzey sertlii artarken yorulma dayanm
ve anma mukavemeti de artmaktadr. Fakat ilem scakl ve zaman artyla difzyon
tabakas kalnl artarken, belirli bir ilem sresi sonras malzemede temperleme etkisi
nedeniyle altlk malzemesi yumuamakta ve yapdaki nitrrler yeniden dalarak yzey
sertlii dmektedir.
Gaz Nitrr prosesi step1 step2 step3 step4 step5
scaklk ( ) 350 570 570 110 end
N2 (m3/h) Azot - 20* 1,7 20 -
NH3 (m3/h) Amonyak - - 2,5 - -
CO2 (lt/h) Karbondioksit - - 125 - -
zaman (dk) 120 90 150 360 10

Not. 350 den 570 ye kana kadar 20 m3/h, Koruyucu atmosferde temper yaplmas 350 den itibaren 3
m3/h N2 gaz verilerek koruyucu atmosfer salanm olur.
Nitrr sonras metalrjik muayene tahribatl yaplabildii gibi, tahribatsz olarakda
yaplabilir. Tahribatsz muayene yntemlerinden olan Bakrslfat ( CuSO4 - Camgz) abuk
ve uygun sonu verir. Bakr slfat para zerine damlatldnda malzeme ile tepkimeye
gemiyorsa yzeyde nitrr tabakas olumu demektir. Nitrr tabaka kalnl 4 micron ve
daha az ise bakr slfat malzeme ile blgesel olarak tepkimeye gemektedir.
( Heyn Reaktifi ) Bakrslfatn hazrlanmas: 500 ml saf su ierine, 50gr CuSO4
kartrlr ve camgz denilen mavi renkli sv oluturulur. Alkolle temizlenip kurutulan
malzeme yzeyine damlatlr. Bir dakika kadar beklenir. Bir tepkime olumad takdirde
nitrr tabakas olumutur.

46
 METINK
ISIL LEM LAB.
7.) Kumlama:
Kumlama, kresel elik kumlarn para yzeyine yksek hzda frlatlmas ile para
yzeyinin temizlenmesi ilemidir. Ar kumlama (elik kum pskrtmek) Yzeyde souk
sertlemeye neden olarak, igerilmelere sebep olabilir.
elik granln
granln Kimyasal kompozisyonu;
%C % Si % Mn %P %S
0,095 0,15 1,45 0,03 0,03
Mikroyapda Perlit ve Ferrit istenmemekte, bir miktar martesite izin verilmektedir. Yapnn
Beynitik olmas gerekir. (Upper Bainite) st Beynit 40-45 HRc. Metalurjik muayenede;
numuneler bakalit iine gmlr ve merkez eksenlerine kadar zmparalanr. Sonu; ASM
v7. Endstriyel alamlarn mikroyap atlas ile karlatrlr. Alnan numune zerindeki
sertlik lmlerinin %90, 400-500 HV, tanelerinin %90 kresel ve aplar 0,84 1,20 mm
arasnda olmaldr. Taneler zerinde boluk, knt, tufal ve kir bulunmamaldr. zgl
arl 7,4 gr/cm3 olmaldr. zgl arln hesaplanmas ise yledir. zgl arlk, su yer
deitirmesi metodu ile tayin edilir. 100 ml lik lekli bir behere, 50 ml seviyesine kadar su
doldurulur. 100 gr elik kum eklenir ve su seviyesindeki ykselme kaydedilir. u formlden
hesaplanr. zgl arlk ( gr/cm3)=Numune arl(gr) / su seviyesindeki ykselme(ml )
Makinesi;; Makinenin kapa kapandktan sonra paralar zerine yksek
Tanbur Kumlama Makinesi
hzda elik granller frlatlr, bu srada tambur dner. Tamburun dn srasnda paralar
birbirlerine arpt iin, genellikle yar maml paralarn nsl ilemleri sonras kumlama
yaplr.
Askl Kumlama Makinesi; Burada ise paralar makinenin asklarna belirli bir ekil ve
sayda dizilirler. Tezgah altnda kumlanacak asky, tayc konveyor sayesinde
kumlama kabini iine alr. Kabin ierisinde paralar askyla birlikte dnerken, yksek
hzdaki elik granller para zerine hzla arpar ve para yzeyi temizlenir.

LME VE KONTROL YNTEMLER

Takm eliklerinin sl ilem sonrasnda kazandklar mekanik zelliklerin servis

artlarna uygun olup olmadnn kontrol takm performans asndan son derece byk
neme sahiptir. Isl ilem sonrasnda meydana gelen mikroyapsal deiimler ve
deiimlerin mekanik zelliklere etkileri sadece sertlik lmyle kontrol edilmesi gnmz
yksek performansl takm ve kalplar iin yeterli olmamaktadr. Takm eliklerinde ayn
sertlik deerini farkl mikroyaplarla elde etmek mmkndr. Dolaysyla sl ilem
ncesinde ve sonrasnda takmlarn tane boyutu, karbr dalm, bantlama ve
mikrosegregasyon durumunun kontrol edilmesi gerekmektedir. zellikle metal enjeksiyon,

47
 METINK
ISIL LEM LAB.
dvme ve ekstrzyon uygulamalarnda kullanlacak scak i takm eliklerinde sl ilem
sonrasnda kalplarn tokluunu ve scaa dayanmn dorudan etkileyen tane boyutu,
soutma hzna bal karbr dalm, bantlama ve mikrosegregasyon gibi zelliklerin
standartlara bal referans tablolara gre kontrol edilmesi gerekir.

MALZEME ZELLKLERNN MUAYENES

 Statik muayene;
muayene; (lmelerin sonuna kadar sabit tutulduu muayene uslleri; Sertlik,
ekme ve srtnme deneyi vb. )
 Dinamik muayene;
muayene (Yklemenin periyodik olarak iki snr arasnda muayene usulleri

ekme
Basma
yapnn etkilenme eidine gre;
Eme ( katlama)
Burulma ( torsiyon )

Brinell sertlik deneyi; Sertlik

Vickers sertlik deneyi; Sertlik

Rockwell sertlik deneyi; Sertlik

1. ekme mukavemeti
2. Akma snr
ekme Deneyi 3. Uzama snr
4. Kopma uzamas
5. Kopma bzlmesi
 STATK USULLER 6. Elastik modl
Makaslama deneyi Makaslama mukavemeti
Basma mukavemeti
Basma deneyi Ezilme snr

Eme deneyi Eme mukavemeti

Scak ekme deneyi Isl akma snr

 DNAMK USULLER
Srtnme mukavemeti
Srtnme deneyi
Srtnme uzamas snr
Geri srama deneyi Sertlik
entik darbe deneyi Sneklik
Yorulma deneyi Yorulma mukavemeti

48
 METINK
ISIL LEM LAB.

SERTLK
Sertlik, Malzeme yzeyinin
yzeyinin kalc ekil deitirmeye gsterdii
gsterdii diren olarak tanmlanabilir.
Cisimlerin en nemli mekanik zellikleri,basn, ekme, kesme ve eme dayanmlardr.
kinci derece nem tayan baz zellikler, birincil zelliklere baldr. rnein basn
dayanm fazla olan bir maddenin ounlukla sertliide fazladr.
Sertlik deneyleri gurupta toplanabilir.
1. Malzeme yzeyini sert bir cisimle izerek yaplan sertlik deneyleri ( mohs)
2. Sert bir cismin belirli bir kuvvet altnda batrlarak yaplan sertlik deneyleri ( vickers)
3. Sert bir bilyay malzeme yzeyinde sratarak yaplan sertlik deneyleri ( shore )
Mohs Sertlik skalas; sertlii fazla olan bir malzeme daha az sert olan malzemeyi
izer.

Brinell
Brinell Sertlik Muayenesi ve Uygulama Alan;
Muayene cisminin batmas srasnda
malzemenin iyapsnn gsterdii dirence
sertlik denir. Sertlik deerlerinden
malzemenin iyaps hakknda sonular
karlabilir. Btn usllerde bir batc cisim
belirli bir kuvvetle para ierisine batrlr.
Meydana gelen iz zerinde bir l deeri
okunur. Buradanda sertlik hesaplanr.
Brinell sertlii: Muayene Yk P, Bilya ap: D ve llen deer, d zerinden;
HB= 0,102.F/d (iz yzeyi). (Esasen bu bir basn lmdr ve Birimi kgf/mm dir.)
 Orta sertlikteki paralarda, 450 HB ye kadar. 450 HB de sertlik deeri asl deerden %2
daha yksektir.
 Farkl sertlikteki iyap bileenlerinden meydana gelen malzemelerin (dkmler) sertlik
lmnde.

49
 METINK
ISIL LEM LAB.
 Isl ilem grm paralarn ekme mukavemetinin kontrol. HB sertlii ile ekme
mukavemeti arasnda bir balant vardr. Mukavemetleri yaklak 1500 N/mm2 kadar olan
eliklerde yaklak yledir; ekme Mukavemeti BZ 3.5 x HB dir.
 Brinell sertlik muayenesi ince yzeylerde kullanlmaz.
Standart ykleri;10mm bilya =3000 kg, 5mm bilya =750 kg ve 2,5mm bilya =187,5 kg dir.

Vickers Sertlik Muayenesi ve Uygulama Alan;

Bu yntemde metal yzeyine batc u olarak kare
kesitli ve 136 derece al elmas u kullanlr. Sert
malzemelerde meydana gelecek izler ok kktr. z
ne kadar klrse yzey kalitesi o kadar iyi olmaldr.
Kk yk blgesindeki muayene yk seilirken
yzey tabaka kalnlnn, meydana gelecek kegen
uzunluundan 1,5 kat daha fazla olmas istenir. Her
sertlik derecesindeki maddeler zerinde, sertlik
muayenesi yaplabilir. HV= 1,854*F/ d

nce sert yzey tabakalarnda sertlik lm
yaplabilir.

Bu sl en doru sertlik lmn verir ve en geni sertlik lm aralna sahiptir. Tek
kristaller zerindeki sertlik lmelerinde bile bu usl kullanlr.

Rockwell Sertlik
Sertlik Muayenesi ve Uygulama Alan;

Bu deneyde tepe as 120 derece olan, u ksm 0,2 mm yarapnda yuvarlatlm

blare ad verilen konik elmas u kullanlr. Deneyde elmas uun batma derinlii llecei
iin yzey przll sonular etkileyebilir. Bu sakncay gidermek iin batc u, nce
kk bir n ykle malzemeye daldrlarak alet sfrlanr. Daha sonra toplam yke
tamamlanacak ekilde ana yk uygulanr. Daha sonra yk kaldrlr ve meydana gelen

50
 METINK
ISIL LEM LAB.
kalc iz derinlii rockwell sertliini verir. Ucun malzeme iine her 0,002 mm bat bir sertlik
deerinin dmesi anlamna gelir.
Numune salam olarak temiz yzeyli basma tepsisi zerinde durmal ve muayene yzeyi
ykleme ynne dik bulunmaldr. Rockwell sertlii, iz derinlii tb ye ters orantldr.

Rockwell Sertlii HRC= 1 x tb ( iz derinlii ) mm dir. z derinlii arttka sertlik azalr.

z derinlii 0 mm 100 HRC
z derinlii 0,2 mm 0 HRC
20 ~ 70 HRC aralndaki malzemelerde abuk sertlik llmesi iin kullanlr. Daha dk
sertliklerde HRB usul uygulanr. Sertletirilmi elik Rockwell 62 ~ 67 HRc dir. Daha
yksek sertlikler iin bu usl kesin deer vermez. Numunenin minimum kalnl kalc iz
derinliinin 10 kat olmaldr. Sementasyon eliklerinde Sementasyon tabaka kalnl 0,7
mm den daha kaln olmaldr.
Rockwell sertlik deneyi metalik malzemelerin yansra, seramik ve sert plastiklerin
sertliinin belirlenmesindede kullanlr.
Rockwell Sertlik Skalas
Skala Toplam
Sembol Batc U n Yk Yk Kullanm Alan
HR kgf
A ELMAS 10 Kgf 60 nce malzemeler
Orta kalnlkta elik, perlitik,temper
B 1/16 inch kre 10 Kgf 100
dkm

C ELMAS 10 Kgf 150 elik, sertletirilmi elik, sert dkmler.

D ELMAS 10 Kgf 100

E 1/8 inch kre 10 Kgf 100
F 1/16 inch kre 10 Kgf 60
G 1/16 inch kre 10 Kgf 150
H 1/8 inch kre 10 Kgf 60
K 1/8 inch kre 10 Kgf 150

ekme Deneyi;
Atom tabakalarn birbirinden ayrmak iin, maddeyi bir arada tutan ayrlma direncinden
daha byk bir ekme kuvveti etki etmelidir. Kre tabakasn belirli bir yzey zerinde
kaydrmak, bu iki yzeyi birbirinden ayrmaktan daha kolaydr. Yani kayma direnci ayrlma
direncinden daha dktr. kayma gerilmeleri ekme yn ile 45 derecelik alar tekil
eden btn dzlemlerde maksimum deerlerine ularlar. Bu nedenlerden tr ekme
deneyi srasnda malzemenin kopma davran i yapsndaki kayma imkanlarna baldr.
51
 METINK
ISIL LEM LAB.
ekme deneyinde numune dzgn ve darbesiz olarak kopuncaya kadar uzatlr. Neticenin
hatal kmamas iin uzama hz dk olmaldr. Saniyede 10 N/mm2 den az gerilme
olmaldr. Tek bir eksene etkiyen kuvvetler makine paralarnda ender rastlanr. Bu
nedenle ekme deneyi entik Darbe deneyi gibi deneylerle tamamlanmaldr. Numunenin
nemli olan boyutlar l boyu(lo) ve apdr(do). Bu ikisi arasnda sabit oran olmaldr.

Ksa orantl ubuklarda: lo=5.do / Uzun orantl ubuklarda: lo=10.do

Malleable Cast Iron ( Yumuak Dkme Demir )

Spheroidal Graphite Cast Iron ( Kresel Grafitli Dkme Demir )

Balangta numune elastik olarak uzar. Elastik uzunluk deiim ls ok

kktr. Daha byk kuvvetlerin etki etmesiyle elastik uzamaya plastik uzama (kalc)
eklenir. Kuvvetin dahada artrlmas ile numunenin ortasnda blgesel bir kesit daralmas
yani bzlme meydana gelir. Ksa bir mddet sonra bu noktada kopma meydana gelir.
Kuvvet deerlerini kesit alanna, uzunluk deiimlerini ise l boyuna blersek Gerilme-
ekil deitirme diyagram elde edilir. Bu deerler deney ubuunun uzunluuna bal
deildir.

52
 METINK
ISIL LEM LAB.
Hook kanunu: Gerilme ve uzama orantldr. Gerilmenin iki kat artmas halinde
uzamada iki kat artar. Elastik snrn stne kld noktada gerilme ve uzama miktar
artk orantl deildir. Plastik uzamann maksimum noktasnda akma snr geilmitir ve
numune gzle grlr bir uzama gsterir. Bu noktaya akma snr denir. Basma deneyinde
ise ayn gerilmeye ezilme snr denir.
Akma (souk ekil deitirme) sonucu souk sertleme meydana gelir. ekil
deitirmeye sahip malzemelerde erinin maksimum noktasnda blgesel bir kesit
daralmas, bzlme grlr. Uzamann bu ksmna bzlme uzamas denir. Bzlen kesit
daha kk kuvvetlere ihtiya gster. Kuvvet gstergesi kopma noktasna kadar devaml
der.
llen De
Deerler Ve ekme Numunesin Yard
Yardm le u Tan
Tantc De
Deerler
erler Hesaplan
Hesaplanr;
ekme Mukavemeti; N/mm2 = Kuvvet F (N)/ A (mm2) Alan; Numuneye etki eden en
byk kuvveti gsterir. Maksimum gerilim - orjinal kesit oran = En yksek ekme
dayanm'n verir. (Ultimate tensile strength). Mukavemet numunenin belli bir deiime
uramas iin hesaplanan gerilmeyi anlatmaktadr.
Akma Snr; Az miktarda plastik ekil deitirme. Kuvvet gstergesinin ilk defa sabit
durduu veya de getii noktay gsterir. Dk karbonlu eliklerin dnda akma
uzamas 0,2 uzama snrdr. Numuneyi 0,2 % orannda kalc olarak uzatan kuvvettir.
Kopma Uzamas
Uzamas; Rm = Uzama snr (N/mm2) = Az miktarda plastik ekil deitirme.
Deneyden nce ubuk zerinden llen boy ls ile deneyden sonraki boy ls
arasndaki uzaklktr.
St = Gvenlik Katsay
Katsays. eliklerde kullanlan gvenlik katsays, malzemenin kopma
uzamas deerine (A5) gre deiir.
Elstiklik Snr: Metalin, yk kaldrld zaman, daimi bir deformasyon gstermeden
dayanabilecei veya eski eklini alabilecei maksimum gerilim olarak tarif edilir.

Genel Kopma Davranlar

Ayrlma Kopmas (Gevrek
(Gevrek Kopma): ekme ynne dik olarak, Numune gzle
grlebilir herhangi deiime uramadan aniden koparsa ayrlma kopmasdr. Bu tip
kopmalar gevrek malzemelerin tantc zelliidir. Kayma dzlemlerine sahip olmayan
malzemelerde ve yksek kayma direncine sahip olan malzemelerde grlr. Ayrlma
kopmasn kark kafeslerden oluan kristallere sahip olan sertletirilmi eliklerde veya
kristal eidinin gevrek olduu heterojen i yapya sahip lameler grafitli dkme demirlerde
grlr.

53
 METINK
ISIL LEM LAB.
ekil Deitirerek
Deitirerek Kopma (Snek
(Snek Kopma):
Kopma) Numune ilk nce kuvvetli plastik ekil
deitirdikten sonra kopar. Snek malzemelerin tantc zelliidir. Numune bzldkten
sonra kayma gerilmelerinin etkisi ile ekme ynne 45 lik a yapan dzlem boyunca
kopar.
Kark Kopma:
Kopma Birok malzemeler bu iki zt durum arasnda davran gsterir. Bir ok
eliklerde ve yuvarlak numunelerde grlr. Snek malzemeler ar ykte ekil deitirir
ve tamiri salanr. Makine paralarnda gevrek kopma tehlikelidir. Uyarc nitelikte olan
ekil deiiklii meydana gelmez.

Farkl Kopma Davranlarnn Nedenleri:

Nedenleri
Yap ( nce Ve Kaba Taneli ): nce taneli iyaplar daha fazla kayma dzlemlerine
sahiptirler. Bunlar ykleme ynne uygun durumdadrlar. ekil deitirerek kopma
Yap (Hetorejen
(Hetorejen Ve Gevrek Kristal eidine Sahip):Gevrek
Sahip): kristal eidi ekil
deitirmeye izin vermez. ayrlma kopmas
ekil Deitirme Hz:
Hz Yava ekil deitirme srasnda atomlar komu boluklara
gidecek zaman bulabilir. Ani yklemede vakit yetmez gevrek kopma
Scaklk Dk scaklkta atomlar birbirine yaklar. Kopma direnci ykselir. gevrek
Scaklk:
kopma eilimi
Gerilme Durumu, Parann ekli:
ekli entikler parann i gerilme sistemini deitirirler.
Kayma engellenir. gevrek kopma

Hem sertlik hemde ekme dayanm metallerin plastik deformasyona kar direncini
gsterir. Sonu olarak bu iki deer kabaca orantldr. . D = 3,45 * HB dir.
DIN 50 150'ye Gre Rockwell-Brinell-Vickers DIN 50 150'ye Gre Rockwell-Brinell-Vickers
Kopma Mukavemeti in Dnm Tablosu Kopma Mukavemeti in Dnm Tablosu
KOPMA VCKERS BRNELL ROCKWELL KOPMA VCKERS BRNELL ROCKWELL
MUKAVEMET SERTL SERTL SERTLi MUKAVEMET SERTL SERTL SERTLi
N/mm2 HV HB HRC N/mm2 HV HB HRC
255 80 76 - 1155 360 342 36,6
270 85 80,7 - 1190 370 352 37,7
285 90 85,5 - 1220 380 361 38,8
305 95 90,2 - 1255 390 371 39,8
320 100 95 - 1290 400 380 40,8
335 105 99,8 - 1320 410 390 41,8
350 110 105 - 1350 420 399 42,7
370 115 109 - 1385 430 409 43,6
385 120 114 - 1420 440 418 44,5
400 125 119 - 1455 450 428 45,3
415 130 124 - 1485 460 437 46,1
450 140 133 - 1520 470 447 46,9
465 145 138 - 1555 480 456 47,7
480 150 143 - 1595 490 466 48,4
495 155 147 - 1630 500 475 49,1
510 160 152 - 1665 510 485 49,8

54
 METINK
ISIL LEM LAB.
530 165 156 - 1700 520 494 50,5
545 170 162 - 1740 530 504 51,1
560 175 166 - 1775 540 513 51,7
575 180 171 - 1810 550 523 52,3
610 190 181 - 1845 560 532 53
625 195 185 - 1880 570 542 53,6
640 200 190 - 1920 580 551 54,1
660 205 195 - 1955 590 561 54,7
675 210 199 - 1995 600 570 55,2
690 215 204 - 2030 610 580 55,7
705 220 209 - 2070 620 589 56,3
720 225 214 - 2105 630 599 56,8
740 230 219 - 2145 640 608 57,3
755 235 223 - 2180 650 618 57,8
770 240 228 20,3 660 58,3
785 245 233 21,3 670 58,8
800 250 238 22,2 680 59,2
820 255 242 23,1 690 59,7
835 260 247 24 700 60,1
850 265 252 24,8 720 61
865 270 257 25,6 740 61,8
880 275 261 26,4 760 62,5
900 280 266 27,1 780 63,3
915 285 271 27,8 800 64
930 290 276 28,5 820 64,7
950 295 280 29,2 840 65,3
965 300 285 29,8 860 65,9
995 310 295 31 880 66,4
1030 320 304 32,2 900 67
1060 330 314 33,3 920 67,5
1095 340 323 34,4 940 68
1125 350 333 35,5
Basma Dayanm (Compressive Strength):
Strength)
Bir malzemenin belli bir basma yk altnda ekil deitirmeye balad nokta, o
malzemenin basma mukavemetidir. Basma deneyi ile tespit edilir. Ar ykler altnda
alan, darbenin sz konusu olmad kalplarda ve merdanelerde eliin basma
dayanmnn mmkn olduunca yksek seilmesi
Katlama ( eme ) deneyi;
Bu deneydeki ama, eliin souk durumda atlamadan katlanabildiini veya
katlanmadn tesbit etmektir. Belirli bir eme asndan sonra malzemenin alt
kenarlarnda eme gerilmeleri oluur. Belirli bir eme asndan sonra bu kenarda atlaklar
meydana gelir.
Derin ekme deneyi;
Bu deneyde katlama deneyindeki olaylar taklit edilir. Basma kuvvetinin numuneye ilk
dedii andan, atlama anna kadar alnan yol derinliktir. Derinlik sac kalnlna gre
deiir. Her sac kalitesine ait derinlik deerleri tesbit edilmitir.
Alndan su verme ( jominy) deneyi;

55
 METINK
ISIL LEM LAB.
Bu deneyle eliklerin sertleme kabiliyeti muayene edilir. Sertleme scaklna
tavlanm numune zel bir dzen ile aln tarafndan balayan soutma artlar elde edilir.
Tamamen soumadan sonra numunenin uzunluu boyunca sertlik llr. Bu lmler,
eliin tmamen slah edilmesi konusunda bir fikir verir.
elik analizlerindeki toleranslar nedeni ile pratikte bir elik tipi iin tek bir eri elde edilmez.
Sertleme kabiliyeti alam oranna ve stenitlemeye bal olduunda band eklinde
eklinde bir grafik kar. Bu tip bandlar standartlarda, slah elikleri iin DIN 17200 ve
sementasyon elikleri iin DIN 17210 bulunmaktadr.

 DNAMK SLLER
Shore Dinamik Sertlik Muayenesi ( Geri Srama Sertlii ) Bir boru ierisinden
ktlesi 20 g olan bir cisim dey olarak numune zerine der ve geri srar. Geri srama
ykseklii numunenin sertliinin lsdr. Ayar noktas, perlitik ve cam sertliindeki bir
eliin sertlii 100 Shore olarak gsterilir ve bu srama ykseklii 100 eit paraya
blnr. Bu cihazlar kk hafif ve kullanldr. En ok ar paralarn muayenesinde ve
byk yzeylerde eit dalm sertliinin kontrolnde kullanlr.
Yorulma Deneyi ve Yorulma Kopmasnn Oluumu
Bir ykn periyodik olarak, kaldrlp indirilme says zorlamann miktarna baldr.
Malzemeler bir defalk yklemelerde zorlanarak kopma anna kadar daha yksek
gerilmelere dayanabilirler. Periyodik olarak deien yklemeler altnda ise, bir sre sonra
daha dk gerilmelerin etkisi ile kopabilirler. Bu kopma eidine yorulma kopmas denir.
Eilen malzemede, gerilme-birikme noktalarnda plastik ekil deitirme meydana gelir.
Bunun neticesinde souk sertleme ve gevreklik ortaya kar. Genellikle bu durum
yzeyde oluur. Zira buradaki kristaller ou zaman daha yksek gerilmelerin
etkisindedir.(eme ve torsiyon, entik etkisi) iteki kristallere gre daha kolay ekil
deitirebilirler. evre ile kimyasal reaksiyona girebilirler. Blgesel plastik ekil deitirme
neticesinde kayma tabakalar ksmen dar karlar veya ieri gmlrler. Deneyde
kullanlan gerilme tr, yorulma deneyine de adn vermektedir.
Gerilme trne gre balca yorulma
yorulma deney trleri unlardr:
 Eksenel gerilmeli yorulma deneyi,
 Eme gerilmeli yorulma deneyi,
 Burma gerilmeli yorulma deneyi,
 Bileik gerilmeli yorulma deneyi.
Kopmay balatmas mmkn olan balama noktalar:
Malzeme hatas: Cruf kalntlar, yzey dekarbrizasyonu

56
 METINK
ISIL LEM LAB.
Yzey boluklar: Kaznt, ileme srasnda oluan atlaklar
Yapsal entikler: Oyuklar, mil faturalar, delikler
Baka paralarla temas: Preslenmi gbekler, yaylarn temas yzeyleri
Yorulma olay aamada deerlendirilebilir:
1. atlak Balangc: Genellikle yksek gerilme ylmalarnn olutuu blgelerde veya
kristal yapdaki hatal noktalardan atlak balar.
2. atlak ilerlemesi:
ilerlemesi atlak genellikle yzeyden balayp, kayma hatlar ile orta
ksmlara iletilir. Ayrca, malzeme iinde mikro atlaklar var ise ve atlak ucunda oluan
gerilme ylmas atla ilerletebilecek seviyede ise atlak ilerler. Uygulanan gerilme
atlan ilerlemesi iin yeterli deilse malzeme yorulmaz. Gerilme atlan ilerlemesini
salayacak kadar byk ise atlak gevek yerlerden ilerler. Bylece ypranma yava yava
tm keside yaylr. Ayrca byk ve haber verici bir uzama veya bzlme grlmez.
3. Krlma: Ypranma nedeniyle ayrma yeter derecede ilerledikten sonra kesidin geri
kalan ksm yk tayamaz hale gelir ve malzeme aniden kopar. Yorulma olay
malzemede nemli bir plastik ekil deiimi yapmadndan ve uyar vermeden elastik
limitin altndaki gerilmelerde malzemenin ani olarak gmesi nedeniyle tehlikelidir. Bu tip
gevrek krlma olaylarna elik kprlerde, kt yolda giden arabalarda, uak kanatlarnda
rastlanabilir.

entik Darbe Deneyi

Bu deneyde malzemenin kopma anna kadar ekil deitirmesi llr. Buna entik
Darbe Mukavemeti denir. Numune uygun olmayan ekil deiiklilerine tabi tutulur. zel
alm bir entie sahip numuneye iki mesnet zerinde darbe eklinde tam ortadan bir
kuvvetle emeye zorlanr. Snek ve gevrek malzemeler bir birinden ayrt edilebilir.
Kbik yzey merkezli malzemeler dk scaklklarda dahi snektirler. stenitik
elikler, nikel ve bakr gibi. Kbik hacim merkezli malzemeler ise, btn alamsz ve hafif
alaml elikler, yksek scaklklarda iyi sneklik gsterirler. Dk scaklklarda ise
gevrektirler.
Gei scakl, eliin iyap durumuna baldr. Bu nedenle sl ilem tarafndan etkilenir.
nce taneli yap, kaba taneli yapya gre soukta daha snektir. entik darbe deneyi ile;
Isl ilemin kontrol yaplr.(Ar stma ve temper gevreklii mevcut ise, daha dk
sneklik deerleri elde edilir.) eliin yalanma eiliminin kontrol yaplr.
elik %10 civarnda uzatldktan sonra, 250-300 dercede temperlenir. Bu durumda
eski snekliliini korursa yalanmaya kar dayankl demektir. Malzemenin sneklilii
kopma yzeyinden anlalr. Yrtlarak kopma, cidarnda ezilme ve ekme etkisinin

57
 METINK
ISIL LEM LAB.
grntleri varsa snekliliin iaretidir. Kopma yzeyi dz ve parlak cidarlara sahipse
gevrekliin iaretidir.
CVATA VE SOMUNLAR
Civata, somun ve dier yay malzemelerin genel artnamesi: 10003 nolu
artnamedir. Parann ekline gre, hangi artnameye gre alacamz bulabiliriz.
zellikle civata ve somunlarda verilen resim numaralar bilinmelidir. 10124311 rneinde
verilen batan bir ve sondaki iki rakam silinerek (01243) haline getirilir. (01243) numaras
TT 10020 nolu artnamede aranmaldr. artname iinde bulduumuz numarann
(01243) yannda tabelasn greceiz. Yani 13130/01 nolu tabelaya gidilmesini
belirtmektedir. 13130/01 nolu tabela ise malzemeyi ve malzeme artnamesini vermektedir.
R40 veya R50 malzeme tabelas ise 52605/ 01 dir.52605 ten ise sertlik ve sert doku
derinliine ulalr.

somun civata
Old classes ; R40 R50 R80- R100- R120
by classes ; 8.8 10.9 12.9 4.8 5.8 8.8 10.9 12.9
Ultimate tensile stress R N/mm2) Nihai 1040 - 1220
420 700 520 700 830 - 1040
Gerilme direnci 1200 1400
Vickers Hardness HV,F 98 N 130 to 220 160 to 220 250 to 320 320 to 370 370 to 420
HRB 71 HRB 82 HRC 23 HRC 32 HRC 38
Rockwell Hardness
to 95 to 95 to 32 to 38 to 43
Total decarburized thread depht, G (mm) 0,015 0,015 0,015
11 H 14 H 22 H 33 H
Vickers Hardness HV,F 98 N 140 220 220 330 330 450
HRB 75 95 HRB 33 45
Rockwell Hardness 95 33 HRC HRC
Total decarburized thread depht,G (mm) 0,015 0,015

ELK ENDSTRSNDE KULLANILAN BAZI TEKNK TERMLER

ABRASION RESISTANSE AINMA DAYANIMI
ACID RESISTANT STEEL ASITLERE DAYANIMLI ELK
AGING YALANDIRMA
AIR HAVA
AIR HARDENING HAVADA SERTLETRME
AIR HARDENING STEEL HAVADA SERTLEEBLEN ELK
ALLOY ALAIM
ALLOY STEEL ALAIMLI ELK
ANEALING FURNACE TAVOCAI
ANEALING TEMPERATURE TAV -tavlama- SICAKLII
ANNEALING TAVLAMA
ARMOUR PLATE ZIRH LEVHASI
AUSTENITE STENT
AUSTENITIZING TEMPERATURE STENTLETRME SICAKLII
BAR UBUK
BRASS PRN
BRIGHT ANNEALING PARLAK TAVLAMA
BRITTLE FRACTURE GEVREK KIRILMA
CARBON KARBON

58
 METINK
ISIL LEM LAB.
CASE-HARDENING STEEL SEMENTASYON -karbrleme- EL
CAST IRON DKME DEMR
CAST STEEL DKME ELK
COARSE GRAIN STRUCTURE R-kaba-TANEL YAPI
COLD DRAWING SOUK EKME
COOLING RATE SOUMA HIZI
CRACK ATLAK
CRITICAL COOLING RATE KRTK SOUMA HIZI
DECARBURIZATION KARBONSUZLAMA
DEEP DRAWING DERN EKME
DEPHT OF HARDENING SERTLETRME DERNL
DIE KALIP
DISTORTION, WARPING ARPIKLIK
DUCTILITY SNEKLK -ekillendirilebilirlik-
ELENGATION UZAMA
ELONGATION AT FRACTURE KOPMA UZAMASI
ETCHING DALAMA
FLAME HARDENING ALEVLE SERTLETRME
FORGING DVME
FOUNDRY DKMCLK, DKMHANE
FRACTURE KIRILMA
FURNACE OCAK-frn-
GRAIN GROWTH TANE BYMES
GRAIN REFINEMENT TANE KLTME
GRAIN SIZE TANE BYKL
HARDNESS SERTLK
HEAT RESISTING STEEL YKSEK SICAKLIA DAYANIMLI ELK
HEAT TREATMENT ISIL LEM, sl ilem
HIGH-SPEED STEEL YKSEK HIZ EL -hava elii-
HOLDING TIME TUTMA SRES
HOT-WORK TOOL STEEL SICAK TAKIM EL
IMPACT VALUE ENTK VURMA DAYANIMI (tokluu)
INPURITY KATIKI, YABANCI
INTERMEDIATE ANNEALING ARA TAVLAMA
INTERNAL STRESS GERLM
IRON DEMR
IRON-CARBON DIAGRAMM DEMR-KARBON DYAGRAMI
ISOTERMAL ANNEAL PERLTLETRME
MATERIAL GERE, MALZEME
NITRIDING STEEL NTRRLEME EL
NORMALIZING NORMALZE LEM
OIL TA
OIL HARDENING YADA SERTLETRME
OXYGEN OKSJEN
PIG IRON PK DEMR
POLISHING PARLATMA
PREHEATING N ISITMA
PROTECTIVE ATMOSPHERE KORUYUCU ATMOSFER
QUENCH HARDENING SUVERME SERTLETRMES
QUENCHED STEEL SERTLETRLM ELK
RECRYSTALLIZATION YENDEN KRSTALLEME
REDUCTION OF AREA KOPMADA KEST DARAMASI
RESISTING DRENL, DAYANIMLI

59
 METINK
ISIL LEM LAB.
ROLLING HADDELEME
RUPTURE KOPMA
RUPTURE STRENGTH KOPMA DAYANIMI
RUST PAS
SALT BATH TUZ BANYOSU
SAMPLE, specmen numune-RNEK
SKALE , OXIDE TUFAL - kabuk,kav-
SLAG INCLUSION CRUF KALINTISI
SOFT ANNEALING YUMUAK TAVLAMA
SPECIFIC WEIGHT ZGL AIRLIK
SPRING STEEL YAY EL
STAINLESS STELL PASLANMAZ ELK
STEEL ELK
STEEL CASTING ELK DKM
STREES GERLM
STREES-FREE ANNEALING GERLM GDERME TAVLAMASI
STRENGTH DAYANIM
STRUCTUREL STEEL YAPIM EL
SULPHUR KKRT
SURFACE HARDENING YZEY SERTLETRMES
TEMPER BRITTLENESS MENEV GEVREKL
TEMPERATURE SICAKLIK
TEMPERING MENEVLEME
TEMPERING TEMPERATURE MENEV SICAKLII
TEMPERING TIME MENEV SRES
TENSILE STENGTH EKME DAYANIMI
TENSILE TEST EKME DENEY
TEST DENEME
TIME SRE
TOOL STEEL TAKIM EL
TOUGHNESS TOKLUK
TRANSFORMATION DNM
ULTRASONING TESTING SESST DALGALARIYLA MUAYENE
YIELD POINT AKMA SINIRI
YIELD STRESS AKMA GERLM

60