ISSN 0354 - 1541

SLU@BENI LIST
Internet: http://www.sllrcg.cg.yu
REPUBLIKE CRNE GORE e-mail: sllrcg@cg.yu

Slu`beni list RCG - Podgorica

Broj 30 Godina LXIII Cijena ovog broja je 5
Novaka Milo{eva 10/
Pretplata za 2007. god. 198
@iro ra~un: 550-5716-07 Podgorica, 30. maj 2007.
520-941100-57 Rok za reklamaciju 10 dana

288.
Na osnovu ~lana 34 stav 1 Zakona o planirawu i ure|ewu prostora (Slu`beni list RCG, br. 16/95),
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore, na drugoj sjednici prvog redovnog zasijedawa u 2007. godi-
ni, dana 15. maja 2007. godine, donijela je

ODLUKU
O DONO[EWU PROSTORNOG PLANA PODRU^JA POSEBNE NAMJENE ZA MORSKO DOBRO
^lan 1
Donosi se Prostorni plan podru~ja posebne namjene za Morsko dobro (u daqem tekstu: prostorni plan
Morsko dobro).
^lan 2
Prostorni plan Morsko dobro donosi se za period do 2020. godine.
^lan 3
Prostorni plan Morsko dobro obuhvata djelove teritorije op{tina: Herceg Novi, Kotor, Tivat,
Budva, Bar i Ulciw u granicama iskazanim u tekstualnom i grafi~kom dijelu Prostornog plana Morsko
dobro, shodno Zakonu o morskom dobru (Slu`beni list RCG, br. 14/92).
^lan 4
Prostorni plan Morsko dobro sastoji se iz tekstualnog i grafi~kog dijela karata izra|enih u
razmjeri 1:100.000; 1:25.000 i 1:10.000.
Grafi~ki dio (karte) iz stava 1 ovog ~lana ~ine:
1. Izvod iz Prostornog plana Republike 1: 100.000
1.b. Izvod iz prostornih planova op{tina 1: 25.000
1.c. Izvod iz generalnih urbanisti~kih planova 1: 25.000
2a i b. Postoje}e kori{}ewe prostora morskog dobra 1: 25.000
3a i b. Tehni~ka infrastruktura postoje}e stawe 1: 25.000
4. Sintezni prikaz problema i potencijala priobaqa 1: 100.000
5. Planske pretpostavke razvoja primorskog regiona 1: 100.000
6. Zone i funkcionalne cjeline morskog dobra 1: 100.000
7a i b. Namjena povr{ina 1: 25.000
8a i b. Planirana tehni~ka infrastruktura 1: 25.000
9a i b. Re`imi kori{}ewa i za{tite prostora 1: 25.000
10. Listovi 1-48: Zoning,namjena povr{ina, smjernice
za sprovo|ewe, sektori 1-68 1: 10.000
^lan 5
Sastavni dio Prostornog plana Morsko dobro ~ine i razrade za sedam lokaliteta, i to:
1. Lokalitet izme|u Wivica i U{}a Sutorine, Op{tina Herceg Novi detaqna razrada, sastoji se
od tekstualnog dijela i grafi~kog dijela karata izra|enih u razmjeni 1: 25.000 i 1: 1.000.
Grafi~ki dio (karte) ~ine:
0. Izvod iz PPPPN 1: 25.000
1. Geodetska podloga sa granicom zahvata 1: 1.000
2. Sintezni prikaz karakteristika prostora 1: 1.000
3. Urbanisti~ko rje{ewe 1: 1.000
4. Urbanisti~ko tehni~ki uslovi 1: 1.000
5. Sintezni prikaz infrastrukture 1: 1.000
6. Smjernice za za{titu `ivotne sredine 1: 1.000

2. Kalardovo, Op{tina Tivat generalni koncept, sastoji se od tekstualnog i grafi~kog dijela

karata izra|enih u razmjeri 1: 25.000 i 1: 5.000.
Grafi~ki dio (karte) ~ine:

1
Strana 2 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

1. Planski obuhvat 1: 5.000

2. Izvod iz PPMD 1: 25.000
3. Zoning plan 1: 5.000
4. Infrastruktura 1: 25.000

3. Solila, Op{tina Tivat generalni koncept, sastoji se od tekstualnog i grafi~kog dijela karata
izra|enih u razmjeri 1: 25.000 i 1: 10.000.
Grafi~ki dio (karte) ~ine:
1. Planski obuhvat 1: 10.000
2. Izvod iz PPMD 1: 25.000
3. Analiza boniteta vegetacije 1: 10.000
4. Analiza stani{ta ornitofaune 1: 10.000
5. Analiza potencijala za marikulturu 1: 10.000
6. Zoning plan 1: 10.000
7. Infrastruktura 1: 10.000

4. Ostrvo Sv. Nikola, Op{tina Budva generalni koncept i razrada na nivou detaqnog plana, sastoji
se od tekstualnog i grafi~kog dijela karata izra|enih u razmjeri 1: 25.000; 1: 10.000 i 1: 1.000.
Grafi~ki dio (karte) ~ine:
a/01. Granica i obuhvat podru~ja 1: 10.000
a/02. Polo`aj zone u odnosu na okru`ewe 1: 10.000
a/03. Pogodnost terena za urbanizaciju 1: 10.000
a/04. Izvod iz PPPPN 1: 25.000
a/05. Postoje}e stawe ure|ewa prostora 1: 10.000
a/06. Funkcionalna organizacija zoning 1: 10.000
a/07. Primarna infrastruktura i veze sa okru`ewem 1: 10.000
b/01. Geodetska podloga sa granicom zahvata 1: 1.000
b/02. Sintezni prikaz karakteristika prostora 1: 1.000
b/03. Urbanisti~ko rje{ewe 1: 1.000
b/04. Urbanisti~ko tehni~ki uslovi 1: 1.000
b/05. Sintezni prikaz infrastrukture 1: 1.000
b/06. Smjernice za za{titu `ivotne sredine 1: 1.000

5. Uvala Masline (Utjeha), Op{tina Bar detaqna razrada, sastoji se od tekstualnog i grafi~kog
dijela karata izra|enih u razmjeri 1: 25.000 i 1: 1.000.
Grafi~ki dio (karte) ~ine:
1. Izvod iz PPPPN 1: 25.000
2. Geodetska podloga sa granicom zahvata 1: 1.000
3. Analiza postoje}eg stawa i oblici intervencija 1: 1.000
4. Namjena povr{ina predlog plana 1: 1.000
5. Parcelacija, regulacija, UTU i spratnost objekata 1: 1.000
6. Prostorni oblici predlog plana 1: 1.000
7. Saobra}aj situacija predlog plana 1: 1.000
8. Saobra}aj nivelacija predlog plana 1: 1.000
9. Elektroenergetika predlog plana 1: 1.000
10. TK instalacije predlog plana 1: 1.000
11. Vodovod i kanalizacija predlog plana 1: 1.000
12. Pejza`na arhitektura predlog plana 1: 1.000

6. Velika pla`a, Op{tina Ulciw generalni koncept, sastoji se od tekstualnog i grafi~kog dijela
karata izra|enih u razmjeri 1: 25.000 i 1: 10.000.
Grafi~ki dio (karte) ~ine:
1. Planski obuhvat 1: 25.000
2. Pogodnost terena za urbanizaciju 1: 25.000
3. Postoje}a namjena povr{ina 1: 25.000
4. Izvod iz PPPN 1: 25.000
5. Zoning plan 1: 10.000
6. Infrastruktura 1: 10.000
^lan 6
Tekstualni dio Prostornog plana podru~ja posebne namjene za Morsko dobro objavi}e se u
Slu`benom listu Republike Crne Gore.
^lan 7
Ova odluka stupa na snagu osmog dana od dana objavqivawa u Slu`benom listu Republike Crne
Gore.

SU-SK Broj 01-633/47-05

Podgorica, 15. maja 2007. godine

Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore

Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.

2
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 3 - Broj 30

PROSTORNI PLAN PODRUJA POSEBNE NAMJENE ZA MORSKO DOBRO

naruioci:
Ministarstvo za ekonomski razvoj Republike Crne Gore
Javno preduzee za upravljanje morskim dobrom Crne Gore

koordinacija izrade plana:

Sektor za prostorno planiranje

obraivai:
MonteCEP - Centar za planiranje urbanog razvoja, Kotor
RZUP - Republiki zavod za urbanizam i projektovanje, Podgorica

rukovodilac tima:
Saa Karajovi, dipl. prostorni planer

lanovi sinteznog radnog tima:

Vasilije Djurovi, dipl. ing. arhitekture
prof. dr Milenko Pasinovi, dipl. geograf
prof. dr. Gavrilo Mihaljevi, dipl. ekonomista

koordinator tima:
Svetlana Jovanovi, dipl. prostorni planer

Kotor - Podgorica, 2007.

3
Strana 4 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

PREDGOVOR

Prostorni plan posebne namjene za podruje Morskog dobra Crne Gore je oformljen kao sintezni prikaz obavljenih
istraivanja, prihvaenih miljenja i preporuka dobijenih tokom rada u predhodnim fazama, te odraavajui sva dosad
poznata i akceptirana opredjeljenja Republike Crne Gore i priobalnih jedinica lokalne samouprave po pitanju strategije
prostornog razvoja i uredjenja podruja Morskog dobra.
Struktura i sadraj plana, proistekli iz utvrdjene metodologije i organizacije rada, definisani su posebnim Radnim
projektom, zasnovanim na zakonskoj regulativi i prihvaenim nakon briljivog i sveobuhvatnog razmatranja i
usaglaavanja od strane naruioca i obradjivaa. Saglasno Radnom projektu, Plan predstavlja funkcionalan i logian
sklop radova prikazanih opisno (tekstualni dio) i grafiki, pri emu je naglaene medjuzavisnost i nadopunjavanje teksta i
grafikih priloga.
Tekstualni dio je prezentovan kao zavrni izvjetaj, uzimajui u obzir sve dosad obavljene radove na Planu.

Istorijska pozadina - povod za izradu Plana, cilj i zadatak Plana; osnovni podaci o Planu - prostorni i vremenski obuhvat,
te dinamika izrade; organizacioni aspekti - angaovani sastav radnog tima, radni uslovi i ostvarena saradnja sa
zainteresovanim subjektima u toku rada; kao i kratak pregled obavljenih aktivnosti na izradi Plana, dati su kroz "Uvodne
napomene", nakon ovog predgovora.

Kroz dio elaborata "Ocjena postojeeg stanja" prezentirane su prirodne karakteristike, resursi i potencijali podruja;
aktuelna organizacija uredjenja i korienja podruja; kulturna batina; kompleksi pod posebnim reimima; stanje ivotne
sredine; te identifikovani sukobi interesa, konflikti i faktori ogranienja.
Prirodni uslovi podruja, kao predmet brojnih istraivanja tokom minulog perioda, uglavnom poznati sa stanovita
planiranja razvoja kopnenog dijela, dopunjeni su novim saznanjima, a posebno proireni u dijelu koji se tie podruja
morske akvatorije Crne Gore, emu je, s obzirom na karakter Plana, posveena naroita panja, u mjeri koju su
dozvoljavala dostignuta - jo uvijek nedovoljna saznanja sa vie aspekata.
Organizacija, uredjenje i korienje prostora posmatrani su sa stanovita zemljine politike i politike korienja morske
akvatorije; demografskih kretanja i mree naselja; proizvodnih aktivnosti (s naglaskom na pomorsku privredu, te
turistikih, zdravstvenih, sportsko-rekreativnih i dr. aktivnosti); kao i tehnikih infrastrukturnih sistema, istiui problem
neadekvatnog vodosnadbijevanja poruja, kao i odvodnju otpadnih i atmosferskih voda neprimjerenu ekolokim
zahtjevima.
Sukobi interesa razliitih korisnika prostora (na kopnu i u dijelu akvatorije); faktori ogranienja razvoja vezani za
seizmike i druge prirodne hazarde, nerazvijenost tehnikih infrastrukturnih sistema, ozbiljne pojave zagaenja
elemenata ivotne sredine - posebno voda, neaktivirane vrijednosti podruja i dr., istaknuti su na osnovu saznanja o
dosad ispoljenim trendovima.
Aktuelni prostorni planovi - Prostorni plan Republike Crne Gore, prostorni planovi jedinica lokalne samouprave i
generalni urbanistiki planovi njihovih centara, kao i strateki dokumenti sa nivoa Republike, koji se odnose na razvoj
turizma, pomorske privrede i poljoprivede, odnosno njihove postavke bitne sa stanovita razvoja, uredjenja i zatite
podruja Morskog dobra ine sadrinu poglavlja "Izvodi iz relevantnih prostorno - planskih i drugih strategijsko - razvojnih
dokumenata".

Drugi dio elaborata zapoinje pregledom osnovnih principa i ciljeva Plana.

Poloaj podruja Morskog dobra u odnosu na Mediteran i Balkan, te Crnu Goru dat je u svjetlosti geopolitikih promjena
nastalih poslije 1990. godine.
Interpretacija razvojnih projekcija Primorskog regiona Crne Gore, provjerenih sa stanovita prostornih cjelina, ve
izdvojenih Prostornim planom Republike, data je u poglavlju "Poloaj i pravci razvoja podruja Morskog dobra u odnosu
na okruenje".
Kroz naredna poglavlja prezentirana su prostorni model saobraajnih i tehnikih infrastrukturnih sistema.
Poseban dio ini osvrt na zatitu kulturne batine na kopnu i u podmorju te mjere za naredni period. Predoeni su i
modeli revitalizacije i aktivne zatite kulturnog i graditeljskog naslea.
Poglavljem "Koncepcije zatite ivotne sredine" prezentirane su opte predpostavke Plana; mjere zatite kopnenog dijela
Morskog dobra; mjere zatite akvatorije od otpadnih voda i bujinih tokova sa kopna, kao i zagadjenja sa brodova.
Istaknute su mjere koje se tiu zatite i unapredjenja bioekolokih potencijala akvatorije, te pejzanih i ambijentalnih
vrijednosti podruja u cjelini.
Posebno je naglaen znaaj mjera zatite od seizmikog hazarda, drugih prirodnih i antorpogenih hazarda, kao i mjere
zatite od interesa za odbranu zemlje.
Reimi korienja i uredjenja prostora definisani su u skladu sa izvrenom podjelom podruja Morskog dobra na vee
cjeline i u okviru njih izdvojene zone sa specifinim ambijentalnim karakteristikama, na kojoj osnovi su propisane mjere i
uslovi korienja i zatite prostora - saglasno utvrdjenoj namjeni.
Poglavljem "Smjernice za realizaciju Plana" obuhvaene su opte i specifine smjernice za sprovodjenje Plana, kako za
pojedine namjene i aktivnosti u prostoru, tako i na nivou posebno definisanih sekora u zoni Morskog dobra.

Pored tekstualnog dijela plana uradjen je set grafikih priloga osnovnog plana u razmjerama 1:100.000, 1:25.000 i
1:10.000.

Sastavni dio ovog elaborata ine detaljne razrade za odabranih est zona i lokaliteta, koje imaju tekstualni i adekvatni
grafiki dio.

4
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 5 - Broj 30

1. UVODNE NAPOMENE

Republika Crna Gora je juna 1998. godine zapoela izradu Prostornog plana podruja posebne namjene za Morsko
dobro Crne Gore.
Povod izrade ovog plana je potreba da se: ovo javno dobro kao jedan od najveih razvojnih potencijala Republike
optimalno koristi, realno ocjene njegovi prirodni i stvoreni potencijali, osmisli razvojna strategija i odredi optimalna
namjena povrina ime bi se omoguilo racionalno korienje prostora te zatita i ouvanje ivotne sredine.
Cilj je kreiranje stratekog dokumenta za organizaciju i ureenje ovog prostora ali i dobijanje uputstva za konkretne
akcije kroz raspored funkcija i zona za pojedine namjene kao i zajednike standarde korienja.
Zadatak ovog plana je ne samo da sauva i preda Morsko dobro narednim generacijama ve i da ovoj sadanjoj
generaciji prui rjeenja za njegovo odrivo korienje.
Izrada Prostornog plana Morskog dobra kao osobenog prostornog plana posebne namjene podrazumijevala je
korienje svih stratekih i razvojnih, planskih i programskih dokumenata Republike i optina koje se nalaze na ovom
podruju, uz primjenu koncepta odrivog razvoja, naune metodologije i mehanizama planiranja koji se koriste u svijetu
za ovako specifinu namjenu. Valja naglasiti da u naoj zemlji nije bilo vie iskustava u planiranju priobalnih zona.

1.1. Prostorni obuhvat plana

Prostorni plan Morskog dobra Crne Gore pokriva morsku akvatoriju (oko 2.540 km2), cjelokupnu obalu u duini od oko
310 km kao i uzani dio kopna, definisan prema Zakonu o morskom dobru (povrine oko 58 km2).

Iako se formalno plan radi samo za pomenuto podruje, sve prethodne analize su pokazale da Zakonom definisan
kopneni dio morskog dobra nije dovoljno relevantan za istraivanje i izradu ove vrste planskog dokumenta.

Zato su izvrena istraivanja i prikaz postojeeg stanja na tri nivoa:

- MORSKO DOBRO (akvatorija i kopneni dio kako je definisano Zakonom o morskom dobru)
- KONTAKTNA ZONA (podruje generalnih urbanistikih planova odnosno ui priobalni pojas u kome se nalaze prirodne
vrijednosti kao i stvorene strukture, koje imaju neposredni uticaj na Morsko dobro)
- FUNKCIONALNO ZALEE (prostor svih est primorskih optina u ukupnoj povrini od oko 1.600 km2 i to: Herceg Novi,
Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj, kao jedinica lokalne samouprave koje upravljaju prostorom koji prirodno gravitira
obalnom pojasu; na njihovom nivou nije samo olakano prikupljanje svih potrebnih podataka, ve e se uz njihovu
saradnju i sprovoditi plan)

Planske odredbe se odnose samo na zonu Morskog dobra, dok se smjernice i preporuke daju za ire podruje
(kontaktnu zonu i funkcionalno zalee) kao osnova za primjenu u planskim aktima nieg reda.

Definicija Morskog dobra

Morsko dobro je javno dobro na kome drava ostvaruje svoj suverenitet u okviru koga sprovodi politiku odbrane, pravno i
prostorno ureenje, vri istraivanja, ekonomsku eksploataciju i ekoloko-ambijentalnu zatitu.

Prirodne cjeline koje ine morsko dobro su po svom karakteru heterogene, ali u ekonomskom i ekolokom smislu ine
meuzavisan i integrisan prostor. I na ovom prostoru suprostavljena je ekonomska logika, eksploatacija prostora i
resursa - logici ekoloke i ambijentalne zatite. Ekoloko-ambijentalni integritet prostora morskog dobra mogue je
obezbijediti njegovim planskim ureenjem, programiranom eksploatacijom njegovih resursa i sprovoenjem mjera
ekoloke zatite kroz program korienja.

Zakon o morskom dobru (Slubeni list RCG broj 14/92) u l.2, precizira prostor, objekte i resurse koji ulaze u sastav
morskog dobra, a to su: "morska obala, luke, lukobrani, navozi, nasipi, sprudovi, kupalita, hridi, limani, grebeni, vrulje,
izvori i vrela na obali, ua rijeka koje se ulivaju u more, kanali spojeni sa morem, podmorje, morsko dno i podzemlje kao
i unutranje morske vode i teritorijalno more, iva i neiva bogatstva u njima i iva i neiva bogatstva epikontinentalnog
pojasa. Morskim dobrom, u smislu Zakona o morskom dobru, smatraju se i obale vode rijeke Bojane na teritoriji
Republike Crne Gore".
U lanu 3. Zakona o morskom dobru definie se pojam morske obale kao "pojas kopna ogranien linijom do koje dopiru
najvei talasi za vrijeme najjaeg nevremena, kao i dio kopna koji po svojoj prirodi ili namjeni slui korienju mora za
pomorski saobraaj i morski ribolov i za druge svrhe koje su u vezi sa korienjem mora, a koji je irok najmanje est
metara, raunajui od linije do koje dopiru najvei talasi za vrijeme najjaeg nevremena."
Pod obalom rijeke Bojane smatra se pojas kopna koji je irok najmanje est metara raunajui od linije koja je vodoravno
udaljena od linije srednjeg dvadesetogodinjeg vodostaja."

Kopnena granica i povrina kopnenog dijela

Kopnena granica Morskog dobra Republike Crne Gore poinje u optini Herceg Novi na rtu Kobila, odatle ide gornjom
ivicom puta Vitaljina - Herceg Novi do mosta na rijeci Sutorini. Gornjom ivicom puta Njivice - Herceg Novi granica
produava do vile Galeb, zatim dalje etalitem Pet Danica granica prolazi kroz Igalo i Herceg Novi do Meljina. Od
Meljina granica ide starim lokalnim putem do magistrale u Zelenici. Kroz Kumbor, enovie, Baoie i Bijelu granica

5
Strana 6 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

nastavlja gornjom ivicom lokalnog puta Zelenika - Bijela do izlaska na magistralu. Od Bijele, preko Kamenara pa do
Kostanjice granica ide magistralom. Dalje kroz Morinj, Risan, Perast, Dobrotu i Kotor ide lokalnim putem Kotor -
Lepetani. Od Lepetana do Tivta ide magistralom. Od Lepetana do Tivta ide magistralom. Kod Doma kulture skree sa
magistrale i ide glavnom saobraajnicom uz more do Doma Vojske, gdje skree i du ograde remontnog kompleksa ide
do magistrale. Granica dalje ide magistralom uz ogradu do vojnog hotela, gdje skree stazom izmedju kolskog centra i
hotela sve do asfaltirane staze kroz park, sve putem do Pina. Kroz Tivat ide lokalnim putem uz more do naselja upa
gdje izlazi na magistralu i produava do aerodroma Tivat sve do raskrsnice za Kotor, gdje produava za Kraie i Rose.
Od Rosa do rta Platamuna granica ide ivicom hridi, sa neto veim zahvatom na rtu Trate. Od rta Platamuni do plae
Jaz granica ide putem Platamuni - Jaz. Sa plae Jaz granica izlazi na Jadransku magistralu i prati gornju granicu
magistrale do tunela. Od tunela ide ivicom grebena do Starog grada Budve, zatim zidinama Starog grada do etalita
Slovenska obala. Dalje, granica nastavlja etalitem do Beia i tako do kraja plae u Rafailoviima gdje izlazi na
magistralu i njom ide do plae Kamenovo. Od plae Kamenovo granica ide ivicom grebena do plae Prno gdje prolazi
uz ivicu plae. Od Prna granica nastavlja ivicom grebena i uz Kraljiinu plau i plau Miloer do Svetog Stefana. Od
Svetog Stefana do Petrovca granica ide ivicom grebena obuhvatajui plau Drobni Pijesak i hotel AS. Kroz Petrovac
granica ide priobalnom ulicom do kraja plae, zatim grebenom do Buljarica zahvatajui plau Luice. Granica produava
kroz Buljarice i ivicom plae do kraja Buljarikog polja, odakle ivicom grebena nastavlja do Crnog rta obuhvatajui plau
anj sa hotelskim kompleksom. Od Crnog rta do Sutomora ide lokalnim putem. U Sutomoru granica ide ulicom Iva
Novakovia do Jadranske magistrale, zatim magistralom do puta uz plau ukotrlica. Putem nastavlja do mosta na rijeci
eleznici, zatim niz rijeku do etalita uz plau Topolica. etalitem ide do kompleksa luke Bar, obuhvatajui ga u cjelosti
do potoka Ujtin. Od potoka Ujtin do plaa Mali i Veliki Pijesak granica ide ivicom grebena. U zaleu plaa Mali i Veliki
Pijesak granica ide lokalnim putem do granice odmaralita, obuhvatajui i odmaralite. Od njega ide dalje grebenom do
naselja Krue obuhvatajui plau Utjeha. Kroz naselje Krue, granica ide lokalnim putem do naselja Krue, a dalje
grebenom preko rta Mavrijan obuhvata uvalu Valdanos i Rt Mandru i nastavlja grebenom do Starog grada Ulcinj.
Zidinama Starog grada i priobalnom ulicom ide uz Malu plau i putem do hotela Albatros. Od hotela ide grebenom do
tunela za kanal Porto Milena, a kanalom do kompleksa Solane Bajo Sekuli, a odatle regionalnim putem Ulcinj - Sv.
Nikola do rijeke Bojane. Rijekom Bojanom ide do dravne granice sa Albanijom

Na osnovu Zakona o morskom dobru posebna Komisija, formirana odlukom Vlade RCG, utvrdila je graninu liniju
Morskog dobra na kopnu.
U definisanju ove granice polo se od pravnog, ekonomskog i ekolokog kriterijuma, pa je i razumljivo da ona na svim
djelovima kopna ne obuhvata iskljuivo Zakonom propisan minimum od est metara od najveeg talasa za vrijeme
najjaeg nevremena, ve se njome obezbjeuje prirodna, ekonomska i ekoloka cjelina u mjeri koliko je to bilo objektivno
mogue.
Najvea irina kopnenog dijela morskog dobra obezbijeena je u privrednim zonama ija se djelatnost vezuje za
eksploataciju mora i njegovih ivih i neivih resursa, odnosno podmorja i podzemlja, na uima rijeka i izvora na obali,
kao i u zatienim objektima prirode i prirodnim rezervatima.
Na taj nain definisan je kopneni prostor morskog dobra povrine oko 58 km2.

Optina Povrina MD uee u MD uee MD u optini

H. Novi 491,7 ha (8,49%) 2,1%
Tivat 746,3 ha (12,89%) 16,2%
Kotor 215,9 ha (3,73%) 0,6%
Budva 220,6 ha (3,81%) 1,8%
Bar 796,5 ha (13,76%) 1,3%
Ulcinj 3.318,4 ha (57,32%) 13,0%
Morsko dobro 5.789,4 ha (57,894 km2) 3,6%

Morskom dobru Republike Crne Gore pripada: 8 ostrva i 6 kolja, 31 hrid i 4 grebena na nivou mora ukupne duine
obalske linije od 25,6 km.
Povrina kopnenih dijelova u moru iznosi 565,17 ha ili 5,65 km2, od ega samo na Adu Bojanu otpada oko 4,66 km2,
ostrvo Sveti Nikola 0,41 km2 i na ostrvo Sveti Marko 0,37 km2.

Prema podacima katastarskog operata Direkcije za nekretnine Republike Crne Gore, i na osnovu oitanih vrijednosti sa
TK 1:25.000 i ODK 1:5.000, ukupna duina kopnene morske obale Republike Crne Gore iznosi 288,2 km, (od ega u
Zalivu 105,5 km), duina obale ostrvskih oblika iznosi 25,6 km dok duina obalskog dijela rijeke Bojane koja pripada
Republici Crnoj Gori iznosi 22,8 km, to znai da je ukupna duina obala obuhvaena planom 336,60 km.

duina obale obim ostrva ukupno obale

H. Novi 59,47 km 1,25 km 60,72 km
Tivat 37,06 km 4,75 km 41,81 km
Kotor 67,25 km 0,51 km 67,76 km
Budva 34,67 km 5,98 km 40,65 km
Bar 44,10 km 0,14 km 44,24 km
Ulcinj 45,66 km 12,98 km 58,64 km
ukupno 288,21 km 25,61 km 313,82 km

+Bojana 22,80 km 22,80 km_

sve obale 311,01 km 25,61 km 336,62 km

6
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 7 - Broj 30

Granica i povrina na moru

Morska granica morskog dobra utvrena je Zakonom o teritorijalnom moru i unutranjim morskim vodama.

Teritorijalno more se protee 12 Nm (18.520m) od osnovne linije u pravcu otvorenog mora.

Osnovna linija je linija najnie osjeke du obale kopna i ostrva, odnosno prava linija koja zatvara ulaze u zalive. Ta linija
ujedno ini i granicu unutranjih morskih voda.
Taj pojas mora je dio dravne teritorije na kome priobalna drava ostvaruje svoj suverenitet, osim prava na nekodljiv
prolaz brodova strane zastave.

Unutranje morske vode predstavljaju vode Bokokotorskog zaliva, osim dijela koji pripada Republici Hrvatskoj, vode
zaliva Trate, te Budvanskog, Spiansko-barskog zaliva.
Morska granica prema Republici Hrvatskoj polazi od zaliva Sv.Nedjelja na unutranjoj strani poluostrva Prevlake u Boki
o
Kotorskoj i ide u pravcu jugozapada smjerom od oko 230 do granice teritorijalnog mora.
(napomena: ova granica je jo uvijek predmet spora izmeu Hrvatske i Crne Gore).

Pojas unutranjih morskih voda je odredjen na slijedei nain: rt Konfin - jugozapadni rt Mamule - rt Veslo - rt ukovac -
obalna linija do rta Platamuni - rt Mendra.
Morska granica prema Narodnoj Republici Albaniji ide od ua rijeke Bojane u pravcu jugozapada, priblinim smjerom do
granice teritorijalnog mora.

Ovako ograniena povrina teritorijalnog mora iznosi oko 2.172 km2, dok povrina unutranjih morskih voda iznosi 368
km2. To znai da Republika Crna Gora raspolae morskim prostorom od oko 2540 km2 (podaci su dobijeni od
Hidrografskog zavoda).

Podmorje, kao dio morskog dobra, predstavlja vodeni (morski) prostor, sa njegovim ivim i neivim resursima,od
povrine mora do njegovog dna. To je ekonomski veoma znaajan prostor u smislu eksploatacije njegovih ivih i neivih
resursa, naunih istraivanja i korienja za sportske svrhe.

Podzemlje obuhvata dno mora i djelove zemljine kore ispod dna mora i obale.
To je ekonomski znaajan prostor u smislu eksploatacije ivih i neivih resursa u kojem Republika Crna Gora ostvaruje
pravo eksploatacije. Tu se vre i istraivanja nafte i plina.
Pravo eksploatacije navedenih resursa, kada je u pitanju morsko dno, priobalna drava ostvaruje do granice
epikontinentalnog pojasa.

Epikontinentalni pojas, na osnovu Konvencije o epikontinentalnom pojasu, obuhvata morsko dno i podzemlje podmorskih
prostora izvan granice teritorijalnog mora do dubine od 200m i preko te granice do linije gdje dubina vode nad morskim
dnom dozvoljava iskoritavanje prirodnih bogatstava morskog dna i njegovog podzemlja. Povrina tog pojasa iznosi
3.886 km2

1.2. Vremenski obuhvat plana

Vremenski obuhvat ovog Plana kao dugoronog stratekog dokumenata je do 2020. godine kao ciljnog perioda krajem
kojeg bi trebalo vriti njegovu reviziju tj. provjeru.

1.3. Dinamika izrade

Kompleksno koncipiran plan zahtjevao je etapni proces i dui vremenski period za izradu:

I faza Definisanje metodoloke i informacione osnove, usvajanje Radnog projekta

II faza Ocjena prostorno-planske i druge dokumentacije, definisanje baznih studija i njihovih projektnih zadataka
III faza Izrada baznih studija, inventarizacija prostora i ocjena stanja
IV faza Izrada nacrta plana
V faza Izrada predloga plana

1.4. Radni tim

Radni tim, koji je bio angaovan na izradi ovog plana sastavljen je od visoko kvalifikovanih pojedinaca i organizacija,
specijalizovanih za pojedine teme i oblasti.

Ideja je bila da se na jedinstvenom zadatku objedini nauno-istraivaki potencijal Crne Gore. U dosadanji rad bilo je
ukljueno preko 50 naunika i strunjaka iz nae zemlje.

MonteCEP iz Kotora (poslovna jedinica Centra za planiranje urbanog razvoja iz Beograda) i Republiki zavod za
urbanizam i projektovanje (RZUP) iz Podgorice kao nosioci zadatka preuzeli su na sebe odgovornost za organizaciju i
rukovoenje cjelokupnim projektom.

7
Strana 8 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

Nosilac pripremnih poslova na izradi i donoenju plana bilo je Ministarstvo ureenja prostora, zatim Ministarstvo zatite
ivotne sredine i ureenja prostora, a u zavrnoj fazi njihov pravni sljedbenik, Ministarstvo za ekonomski razvoj
Republike Crne Gore.

1.5. Mjesto izrade plana

Iako je sjedite nosioca izrade u Podgorici (RZUP) i u Beogradu (CEP), predvieno je da se najvei dio poslova u svim
fazama plana obavi na samom podruju obrade plana, tj. na Crnogorskom primorju.

Obzirom na pozitivna iskustva u toku izrade brojnih planova gdje su bile ukljuene lokalne institucije i strune ekipe,
odlueno je da sjedite bude u Kotoru, gdje je formiran "focal point" ovog projekta.

1.6. Saradnja u toku izrade plana

U toku izrade plana ostvarena je saradnja sa: nadlenim dravnim organima (resorna ministarstva), organima lokalne
samouprave, specijalizovanim, naunim i obrazovnim institucijama, javnim preduzeima i komunalnim sistemima,
hotelsko-turistikim preduzeima, zdravstvenim institucijama i brojnim privrednim subjektima.

Radi operativnosti u prikupljanju podataka i provjere predloenih rjeenja u izradu ovako sloenog posla ukljueni su i
predstavnici optinskih urbanistikih slubi i urbanistikih zavoda sa Crnogorskog primorja.

1.7. Dosadanje aktivnosti u izradi plana

U prvoj fazi rada kreiran je radni projekat koji je predstavio osnovne metodoloke postavke ovog plana, njegovu dinamiku
i strukturu materijala.

Sastavni dio plana i njegove dokumentacije ine bazne studije i set radnih svezaka koje prate svaku od faza u
odreenom broju. Svaki elaborat daje prikaz postojeeg stanja posmatrane pojave, pregled potencijala i ogranienja,
predlog mjera za njihovo otklanjanje. Radne sveske obrauju neku od tema koja je zbog specifinosti zasluila poseban
tretman ili nije u prvobitno odreenom sadraju plana bila predviena.

Na poetku je izvreno istraivanje inostranih iskustva u upravljanju priobaljem. Uzeti su primjeri Kanade, Sjedinjenih
Amerikih Drava, Danske i kotske kao dovoljno ilustrativni za razliite pristupe upravljanju i planiranju obalnih zona i
morskih podruja, to je moglo da autorima ovog plana poslui kao preporuka.

U toku II faze, prikupljena je sva dostupna planska dokumentacija, u emu su pomo pruile i nadlene urbanistike
slube svih primorskih optina i resorno ministarstvo.
Analizom su obuhvaeni: Prostorni plan Republike Crne Gore (sa izmjenama iz 1997. godine), prostorni planovi optina
Herceg Novi, Tivat, Kotor, Budva i Ulcinj (za optinu Bar ne postoji prostorni plan optine) kao i generalni urbanistiki
planovi Herceg Novog (sa parcijalnim izmjenama), Tivta, Kotora (sa parcijalnim izmjenama), priobalnog podruja optine
Budva (sa izmjenama u sektoru Budva - Beii, dok je u toku izrada izmjena za pojas Beii - Buljarica), Bar i Ulcinj.

Analizirani su i planski akti koji su uraeni prije tridesetak godina - Regionalni prostorni plan regije Juni Jadran i
Generalni urbanistiki plan Boke Kotorske, koji su postavili temelje planskog ureenja i organizacije ovog priobalnog
prostora.
Uzeti su u obzir i planovi prostora koji se neposredno naslanjaju na Republiku Crnu Goru, a to ima i reprekusije na
prostor Crnogorskog primorja. Rije je o prostornim planovima Republike Srbije i Republike Srpske. Uzeti su u obzir i
elementi Strategije dugoronog razvoja Hrvatske.

U toku II faze rada analizirane su i bazne studije radjene tokom 1995. godine za potrebe Izmjena i dopuna Prostornog
plana Republike, zvanino utvrene strategije na nivou Republike koje se odnose na oblast poljoprivrede i turizma te
materijali koji se trenutno nalaze u fazi strune i javne rasprave, a koji su kao takvi zbog karaktera i sveobuhvatnosti
teme mogli da poslue kao ulazni podaci u ovu materiju. Oni daju prikaz proteklog perioda u kome je dolo do promjene
dravnog ustrojstva, raspada prethodne savezne drave i teke ekonomske krize koja je zahvatila zemlju poetkom
devedesetih godina. Veina ovih pojava je nala svoje mjesto u prikazu bazinih djelatnosti. Poseban osvrt je dat na
oblasti koje imaju najvie dodirnih taaka sa problematikom morskog dobra i to: globalni razvoj, poljoprivreda, turizam,
pomorska privreda i bioekoloki potencijali priobalnog mora.
Materijali daju osnovne ciljeve i pravce koncepcije i strategiju razvoja Republike na poetku III milenijuma uz prikaz
osnovnih tendencija u dosadanjem razvoju, opis stanja, raspoloive kapacitete i razvojna ogranienja kao i potencijalne
atraktivne zone i lokacije od posebnog interesa za Republiku.
Ove studije i strategije daju uvid u zvanine stavove drave odnosno strunjaka koji su se u prethodnom periodu bavili
ovom problematikom.

Na kraju II faze rada utvreni su programi za 4 bazne studije ("Prirodni resursi i potencijali", "Stvoreni resursi i
potencijali", "Stanje ivotne sredine" i "Ekonomska studija") kojima bi se izvrila inventarizacija postojeeg stanja,
sagledavanje problema i potencijala predmetnog podruja.

8
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 9 - Broj 30

Cilj izrade baznih studija je bio da se pojedine kljune komponente prostornog kompleksa ili pojedini najznaajniji
problemi i procesi dublje i detaljnije proue, da se sagledaju njihove karakteristike, strukture, faktori razvoja i razmjetaja,
tendencije razvoja i da se sa tih posebnih pozicija sagledaju mogunosti, potrebe, ciljevi i varijante budueg razvoja.

Uslijed ogranienih rokova rad na izradi baznih studija je nametnuo potrebu da se prouavanje svih pojava ostvari:
- kroz globalni pristup uz korienje reprezentativnih agregatnih pokazatelja
- kroz djeliminu sintezu rezultata, istraivanja, ocjena i projekcija, dobijenih iz veeg broja drugih studija, iji su se
rezultati mogli sintetizovati, svesti na postavljanje zahtjeva u pogledu prostornih jedinica i vremenskih presjeka
- korienjem informacija iz statistike i vaee i tekue dokumentacije.
Sutina primjenjenog metoda je u sinteznom saimanju prirodnih, stvorenih potencijala i koncepta odrivog razvoja uz
maksimalno isticanje znaaja i uloge priobalnog prostora u dugoronom razvoju Crne Gore ne samo za sadanje ve i
za budue generacije.

Posebna panja posveena je ekonomskoj valorizaciji prostora te konceptu odrivog razvoja koji se namee kao jedini
pravi razvojni pravac, uvaavajui izuzetne prostorne osobenosti itavog akvatorija i priobalja kao dijelova jedinstvene
cjeline Primorskog regiona, ali i opredjeljenje Crne Gore kao prve ekoloke drave.

Sintezni elaborat "Prikaz i ocjena postojeeg stanja Morskog dobra Crne Gore" predstavljao je zavrni materijal III faze
rada na Prostornom planu podruja posebne namjene za Morskog dobro.
Svrha elaborata o postojeem stanju kako kopnenog tako i vodenog dijela Morskog dobra je bila da poslui kao
kvalitetna osnova za razvojna opredjeljenja i mehanizme zatite i sprovoenja planskih postavki, posebno imajui u vidu
sukobe interesa, pritiske investitora, nepostojanje jasne drutvene svijesti o znaaju prostora i postojanje razvijene
prakse uzurpacije, neplanske izgradnje i devastiranja prostora to je naalost uveliko zahvatilo itavo Primorje.
Trea faza izrade plana je obuhvatila je i obilazak terena i inventarizaciju postojeeg stanja, kao i anketu velikog broja
strunjaka i poznavalaca potencijala i problema kako samog Morskog dobra tako i kontaktne zone kao i podruja
primorskih optina.
elja je bila da se obraivai plana upoznaju sa pitanjima vezanim kako za dosadanje odvijanje pojedinih djelatnosti,
tako i za perspektive i pravce njihovog razvoja.
Svi sastanci su odrani u organizaciji Ministarstva za ureenje prostora Republike Crne Gore i Javnog preduzea za
upravljanje morskim dobrom.
Tokom narednog perioda obavljen je niz razgovora i konsultacija sa brojnim strunjacima i predstavnicima dravnih
organa, javnih preduzea, organizacija i sl.

Nacrt prostornog plana posebne namjene za podruje Morskog dobra Crne Gore predstavljao je etvrtu - pretposlednju
fazu procesa izrade i formiranja konanog planskog dokumenta. Oformljen kao sintezni prikaz obavljenih istraivanja,
prihvaenih miljenja i preporuka dobijenih tokom rada u predhodnim fazama, te odraavajui sva dosad poznata i
akceptirana opredjeljenja Republike Crne Gore i priobalnih jedinica lokalne samouprave po pitanju strategije prostornog
razvoja i uredjenja podruja Morskog dobra. On je kao takav definisan u julu 2001. godine, kada su dobijena miljenja
nadlenih ministarstava i uraena recenzija plana od strane strunog tima Graevinskog fakulteta.

Tokom izrade Nacrta plana, njegove recenzije kao i u stavovima naruioca plana - Ministarstva ureenja prostora i JP
"Morsko dobro" istaknuta je neophodnost detaljnih razrada za pojedine zone i lokacije u okviru zahvata Plana. Za
detaljnu razradu u okviru Prostornog plana predloene su one zone i lokacije koje imaju znaaj za realizaciju koncepta
plana, koje omoguavaju realizaciju investicionih zahvata zainteresovanih ulagaa, koje ne otvaraju imovinske probleme
(uglavnom se radi o prostoru koje je dravno vlasnitvo) i koje su koordinirane sa opredjeljenjima Master plana turizma.
Zakljukom Vlade Republike Crne Gore o detaljnoj razradi (januar 2002. g.) odreeno je sedam lokacija - Njivice (optina
Herceg Novi), Solila i Kalardovo (optina Tivat), ostrvo Sveti Nikola (optina Budva), Maljevik i Utjeha (optina Bar) i
Velika plaa (optina Ulcinj).
Proirenje osnovnog projektnog zadatka sa detaljnim razradama za sedam lokaliteta Vlada Republike Crne Gore je
usvojila u avgustu 2002. godine. Izrada katastarskih i geodetskih podloga trajala oko 18 mjeseci, a detaljne razrade su
raene tokom 2004. godine
Nacrti detaljnih razrada su definisani u avgustu 2004. godine, nakon dobijenih miljenja nadlenih ministarstava i
recenzije od strane strunog tima Graevinskog fakulteta

Objedinjeni Nacrt Prostornog plana podruja posebne namjene za Morsko dobro Crne Gore sa detaljnim razradama
sedam zona i lokacija je nakon utvrdjivanja od strane Vlade Republike Crne Gore, dostavljen Skuptini RCG koja ga je
27. decembra 2004. godine usvojila i uputila u dalji postupak, tj. u proceduru javne rasprave.

U periodu od 21. januara do 21. februara 2005. godine organizovana je javna rasprava tokom koje su korisnici prostora -
lokalne samouprave, gradjani, privredni subjekti, potencijalni investitori i nevladine organizacije imali uvid u ponudjeni
planski dokument i dali svoje miljenje, primjedbe i sugestije koje su dostavili u 6 primorskih optina, Ministarstvu za
zatitu ivotne sredine i uredjenje prostora te Javnom preduzeu za upravljanje morskim dobrom Crne Gore.
Javna rasprava je prilika da se prepoznaju jo neke zone i lokaliteti od posebnog interesa i sagledaju nove investitorske
inicijative.

Postupanje po primjedbama strune komisije i sa javne rasprave, bila je prilika da se u finalni elaborat Plana ugrade
nova zakonska rjeenja i elementi iz brojnih stratekih dokumenata i master planova, koji su usvojeni u proteklim
godinama ili ija je izrada u toku, ukljuujui tu i studijsku osnovu za novi Prostorni plan Republike (uradjena tokom
2005.).

9
Strana 10 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

1.8. Grafiki prilozi

1a) Izvod iz Prostornog plana Republike (1:100.000)

1b) Izvod iz prostornih planova optina (1:25.000)
1c) Izvod iz generalnih urbanistikih planova (1:25.000)
2 a i b) Postojee korienje prostora morskog dobra (1:25.000)
3 a i b) Postojea tehnika infrastruktura (1:25.000)
4) Sintezni prikaz problema i potencijala Priobalja (1:100.000)
5) Planske pretpostavke Primorskog regiona (1:100.000)
6) Zone i funkcionalne cjeline Morskog dobra (1:100.000)
7 a i b) Planirana namjena povrina Morskog dobra (1:25.000)
8 a i b) Planirana tehnika infrastruktura (1:25.000)
9 a i b) Reimi korienja i zatite prostora (1:25.000)
10) Mapa sa 48 listova i prikazom 68 sektora (1:10.000)

10
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 11 - Broj 30

2.1. POLAZNE POSTAVKE

privredne djelatnosti koje su strateki pravac
ekonomskog razvoja Republike i lokalnih zajednica, ali i
koje minimalno ugroavaju resurse i ivotnu sredinu
2.1.1. Principi Morskog dobra.
- prepoznati potrebu da se ouva integritet obalnog
sistema i da to znai ogranienje korienja obalnih
Proglaenjem Zakona o morskom dobru 1992. godine
resursa
Republika Crna Gora je prepoznala poseban znaaj i
- razviti strategije i programe integralnog upravljanja
izuzetne vrijednosti obalnog podruja i obezbjedila
koji dozvoljava vienamjensko korienje obalnih
okvire za poseban reim zatite, korienja i
resursa u kojem su aktivnosti komplementarne radi
unapreenja ovog znaajnog resursa. Crnogorsko
efikasnije zatite prostora
primorje predstavlja vrijedan kompleks prirodnih i
- zbog kompleksnosti i osjetljivosti prirodnog sistema i
stvorenih resursa, na kojem se u najveem dijelu
stalnog pritiska ljudskih aktivnosti na zonu Morskog
oslanjaju glavne privredne grane Republike, u prvom
dobra, neophodno je eliminsati sve privredne i druge
redu turizam. Sa druge strane, ovo podruje je pod
djelatnosti koje zagauju, degradiraju i naruavaju
stalnim pritiskom urbanog i privrednog razvoja, te prostor
prirodne i stvorene vrijednosti i ekoloku ravnoteu.
na obali, kao specifian i jedinstveni prostor, predstavlja
- obezbjediti korienje zone Morskog dobra u skladu
ograniavajui faktor razvoja, ime se daje posebna
sa prirodnim kapacitetima, kao i dugoronu zatitu
vrijednost zoni morskog dobra. Sutina izrade
obalnog podruja u odnosu na neposredne ekonomske
Prostornog plana posebne namjene za podruje
interese.
Morskog dobra upravo i jeste da ponudi smjernice za
- ukljuiti lokalno stanovnitvo u proces donoenja
razvoj i zatitu ovog resursa, odnosno obezbijedi da se
odluka kako bi se osiguralo efektivno korienje i zatita
na prostoru kao to je Crnogorska obala odvija onakav
obalnog podruja.
razvoj koji e obezbjediti maksimalno korienje uz
- predvidjeti da je za obezbjeivanje zatite i
minimalnu degradaciju prirodnih i stvorenih resursa. Na
unapreenja zone morskog dobra neophodan integralni
ovaj nain eli se obezbjediti odrivo korienje i zatita
pristup upravljanju ovim podrujem.
morskog dobra Crne Gore.
Uzimajui u obzir meunarodne trendove u zaiti i
Kod planiranja prostora kao to je podruje Morskog
korienju obalnih podruja posebno u periodu od
dobra Crne Gore treba imati na umu specifinosti koje
Konferencije UN o ivotnoj sredini i razvoju 1992. godine
ovaj prostor ine jedinstvenim i od posebnog znaaja za
u Rio de aneiru pa do danas, jedinstveni su zakljuci o
Republiku, a to su:
potrebi da se obalna podruja prepoznaju kao podruja
- intenzivne ljudske aktivnosti i interakcije fizikih,
od posebnog znaaja, te da se obezbjedi njihovo
biolokih, drutveno-ekonomskih, kulturnih i drugih
racionalno korienje i maksimalna zatita prirodnih i
procesa na ovom podruju
stvorenih resursa. U poglavlju 17, Agende 21 zemljama
- meusobna povezanosti morskog, kopnenog i
Ujedinjenih Nacija predloeno je Integralno upravljanje
rijenog sistema koje ine zonu morskog dobra ekoloki
obalnim podrujima (IUOP) kao proces kojim se
osjetljivo podruje gdje promjena u jednom prirodnom
obezbjeuje korienje i zatita obalnog podruja. IUOP
sistemu izaziva posledice i u drugim.
predstavlja dinamian, kontinuirani i prilagodljivi proces
- izuzetno privlano podruje za naseljavanje i
upravljanja resursima koji predstavlja temelj za odrivi
odvijanje ljudskih aktivnosti
razvoj u obalnim podrujima zahtjeva multidisciplinarni
- jedinstvene karakteristike i viestruka namjena zbog
pristup rjeavanju problema, uee svih nadlenih
kojih je neophodno obezbjediti javni pristup i korienje
organa i integraciju sektora (resora), institucija i
zone Morskog dobra Crne Gore.
administartivnih nivoa.
- zona Morskog dobra je pod konstantnim i
dinaminim procesom morfolokih, pejzanih, ekolokih i
Ovim Planom daju se smjernice za razvoj, korienje i
drugih promjena kao to su: urbanizacija, privredna
zatitu podruja Morskog dobra Crne Gore, uzimajui u
eksploatacija, prirodni obalni procesi, te u manjoj mjeri
obzir specifinosti i ogranienja na ovom prostoru, i
elementarne nepogode, promjena klime i podizanje
imajui u vidu strateke odrednice za razvoj Republike
nivoa mora u dugoronom smislu.
Crne Gore. Vodei se navedenim principima i
karakteristikama Morskog dobra Crne Gore, a imajui u
Kako je prostor na obali, u zoni Morskog dobra Crne
vidu i meunarodne standarde u oblasti upravljanja
Gore, zbog svojih jedinstvenih karakteristika
obalnim podrujima, ovim Planom se obezbjeuje
ograniavajui faktor, odnosno kako su potrebe i
racionalno korienje prirodnih i stvorenih resursa u zoni
mogunosti za razvoj privrednih djelatnosti i drugih
Morskog dobra, i obezbjeuje dugorona zaita i odrivi
ljudskih aktivnosti u zoni Morskog dobra vee nego to
razvoj. Primjenom smjernica predloenih ovim Planom
prostor dozvoljava, kod odreivanja namjene ovakvog
obezbjedie se zatita i unapreenje Morskog dobra,
prostora neophodno je voditi se sledeim principima:
kao podruja od posebnog znaaja za Republiku Crnu
- obezbjediti u to veoj mjeri dostupnost prostora u
Goru.
zoni Morskog dobra javnosti i javnoj potrebi.
- namjena prostora u zoni Morskog dobra treba da se
usmjeri na aktivnosti koje su od opteg i javnog znaaja 2.1.2. Ciljevi plana
kao i od posebnog znaaja za Republiku.
- prostor u zoni Morskog dobra treba da se namjeni u Ciljevi koje treba ostvariti kroz razvoj i organizaciju
najveoj mjeri onim privrednim djelatnostima koje ne Morskog dobra Crne Gore su faktori od bitnog uticaja na
mogu da se odvijaju na lokacijama van zone Morskog izbor rjeenja Prostornog plana ovog podruja.
dobra (nautiki turizam, luke, marikultura itd.).
- kod namjene prostora za razvoj ljudskih djelatnosti u Postupak utvrivanja prostorno-planskih ciljeva zasniva
zoni Morskog dobra prvenstvo trebaju da imaju one se na pretpostavci da isti treba da proizilaze iz

11
Strana 12 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
drutvenih ciljeva i da su sa njima u skladu, odnosno da
Prostorni plan podruja posebne namjene za Morsko
dobro Crne Gore ponuenim rjeenjima treba da
omogui ostvarivanje dugoronih ciljeva drutvene
zajednice (drave).
S obzirom na ulogu i znaaj podruja Morskog dobra za
razvoj svih priobalnih optina, odnosno Primorskog
regiona, te Republike Crne Gore u cjelini, strunim
postupkom identifikovani i utvreni ciljevi prostornog
razvoja ovog podruja u potpunosti se temelje na
ciljevima koji su definisani i prihvaeni kroz dosad
uraene i usvojene prostorno-planske i druge relevantne
dokumente strategijskog karaktera, na svim pomenutim
nivoima.
O znaaju i efektima kojima utiu na izbor rjeenja
Prostornog plana Morskog dobra, dugoroni ciljevi su
podjeljeni na osnovne ciljeve prostornog razvoja i
posebne ili sektorske ciljeve, koji iz njih proizilaze.
Osnovni prostorno-planski ciljevi razvoja polaze od
ocjena:
- da je Morsko dobro Crne Gore, po svojim
karakteristikama i vrijednostima, prepoznato kao opti
interes Republike i kao takvo definisano podrujem pod
posebnom brigom i zatitom drutvene zajednice
(drave).
- da se dosadanji razvoj podruja, orjentisan
uglavnom na njegov kopneni dio, odvijao u uslovima
postojanja brojnih problema (neodgovarajua
opremljenost tehnikom infrastrukturom)
protivurjenosti (nejasna opredjeljenost u pogledu
razvoja turizma i drugih privrednih djelatnosti - industrije
prije svega), a da je prostorno-plansko usmjeravanje
razvoja u djelu morskog akvatorijuma uglavnom izostalo
(izuzimajui namjenski graene objekte luka,
brodogradilita i dr.).
- da postignuti nivo ouvanosti prostora i ostvareni
stepen izgraenosti zahtijevaju kvalitativno drugaiji
odnos prema podruju Morskog dobra u cjelini, odnosno
svrsishodniju (bolju) organizovanost, ureenost,
opremljenost i adekvatniju zatitu prostora na kopnu,
kako bi njegove nesumnjivo visoke vrijednosti dobile
mjesto koje Crnogorskom primorju objektivno pripada u
sklopu Mediteranskog basena, uz istovremeno
aktiviranje i intenzivnije korienje znaajnih resursa i
potencijala mora (pored pomorskog saobraaja,
stvaranje uslova za izgradnju marina - kao osnove
nautikog turizma, privredni ribolov, uzgoj marikultura i
dr.).
Zasnovana na istaknutom, izrada, donoenje i
sprovoenje Prostornog plana podruja posebne
namjene za Morsko dobro Crne Gore stvorie uslove za
za dalje aktivnosti, kojima su obuhvaeni:
- izgradnja i opremanje podruja u zahvatu Plana, u
skladu sa postavljenim konceptom, to se posebno
odnosi na plae, direktno vezane za kopno; marine i dr.
objekte u funkciji turistike privrede, na kontaktu kopna i
mora; kao i na prepoznate povrine morskog
akvatorijuma, u funkciji privrednog ribolova, uzgoja
marikulture i dr;
- nain korienja prostora i preduzimanje
odgovarajuih mjera za sanaciju i unapreenje
degradiranih djelova priobalnog kopna i morskog
akvatorijuma;
- zatita svih vrijednih djelova prirode (kopna i mora), s
posebnim naglaskom na pejzane i ambijentalne cjeline
30. maj 2007.
podruja, kao i kulturno - istorijske spomenike u
neposrednom kontaktu planskog zahvata;
- isticanje zahtijeva u pogledu usaglaenog i
racionalnog ponaanja (odnosa) naseljskih, hotelskih i
dr. struktura u zaleu planskih zahvata, ije uvaavanje
kroz oblikovanje graevinskih struktura i rjeenja
tehnike infrastrukture (prije svega vodosnabdijevanja,
kanalisanja otpadnih voda te tretmana otpada) treba da
podre nastojanja usmjerena cilju da se podruje
Morskog dobra namjeni, prije svega, razvoju turizma,
odmoru i rekreaciji;
- usaglaavanje organizacije podruja sa potrebama
odbrane i civilne zatite.
Polazei od osnovnih prostorno-planskih ciljeva,
Prostorni plan podruja posebne namjene za Morsko
dobro, kroz ponuena rjeenja, treba da stvori uslove za
ostvarivanje prostorno-planskih ciljeva (interesa), koji se
odnose na:
- racionalno korienje prirodnih vrijednosti i resursa
podruja, uz spreavanje i otklanjanje moguih tetnih
posljedica, posebno sa aspekta zagadjenja vazduha,
vode (ukljuujui i more) i zemljita;
- ouvanje, unapredjenje i razvoj naslijeenih radom
stvorenih vrijednosti;
- utvrivanje reima korienja prostora za svaku
karakteristinu prirodnu cjelina podruja, u odnosu na
pojedine aktivnosti ljudi u tom podruju;
- organizovane inicijative u smislu naunih,
obrazovnih, kulturnih i vaspitnih aktivnosti, kao i drugih
strunih poslova vezanih za podruje Plana - na kopnu i
i moru;
- pokretanje novih kompleksnih istraivanja morskog
akvatorijuma radi rekognosciranja prostora relevantnih
kako sa stanovita korienja u privredne svrhe
(mrestilita i sl.), tako i sa stanovita zatite kulturno-
istorijskog naslijea (podmorski arheoloki lokaliteti,
brodske olupine kao nalazita arheolokog materijala i
dr.).
2.2. Poloaj i pravci razvoja
u odnosu na okruenje
2.2.1. Geopolitiki poloaj
Za izradu Prostornog plana morskog dobra (akvatorij sa
uskim obalnim pojasom) od znaaja je geopolitiki
poloaj regije Primorja sa ijim veim dijelom Morsko
dobro ini jedinstvenu funkcionalnu cjelinu.
Primorski region Crne Gore zahvata jugoistoni dio
jadranskog basena koji ini sjevernu razdjelnicu istonog
i zapadnog Mediterana, odnosno jugozapadni dio
Republike Crne Gore.
Poloaj na razmeu civilizacija uslovljavao je dijeljenje
ovog prostora meu razliitim carstvima. U burnom
istorijskom toku nije zabiljeen dui vremenski period
jedinstvenog funkcionisanja Primorja kao administrativne
a time i razvojne cjeline.
Preklapanje tri razliite kulture i civilizacije, na ovom
prostoru, ostavilo je bogatstvo kulturne raznolikosti i
rezultiralo, jo i danas primjetnim, razlikama u nainu
ivljenja, organizaciji aktivnosti i korienju prostora.
12
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Najnovije geopolitike promjene koje su se dogodile u
posljednjoj deceniji imale su i imaju znaajne reperkusije
na stanje i budui prostorni razvoj Primorja i morskog
dobra Crne Gore. Raspadom SFRJ povean je pritisak
na obalu Crnogorskog primorja, kojoj danas gravitira
polovina bive drave, a koja ini deseti dio nekadanje
njene obale to izaziva saturaciju pojedinih zona. Ovim
promjenama je izmijenjen iri razvojni kontekst pa se u
planovima mora raunati na konkurentni razvoj regija za
koje je nekad planirano usklaivanje razvoja u okviru
jedinstvene zemlje, to opet, ima poseban znaaj u
oblasti turizma pa i saobraaja.
Zavretak ere blokovske podjele Istok - Zapad, sa
iskazanom ili ve realizovanom namjerom svih okolnih
zemalja da uu u NATO Pakt uz deklarisano
opredjeljenje Crne Gore i DZ Srbije i Crne Gore da se
ukljue u evroatlanske integracije, bitno mijenja uslove i
potrebe odbrane zemlje i infrastrukturnog povezivanja na
regionalnom nivou. Nune izmjene plana (i organiza-
cije?) odbrane zemlje uslovie i omoguiti promjene
namjene prostora u morskom dobru, a procesi
regionalne saradnje ve aktueliziraju pitanja izgradnje
internacionalnih saobraajnica iji koridori bitno utiu na
organizaciju prostora Morskog dobra.
U smislu prirodnih uslova za komunikacije sa
okruenjem, planinski masiv u neposrednom zaleu
Primorja predstavlja barijeru koja ovu regiju ini relativno
izolovanom od kontinenta. Sa druge strane, otvorenou
plovnog puta ka Sredozemlju i dalje, Crnogorsko
primorje je potencijalna tranzitna regija za iroko zalee
Centralnog Balkana, Srednje i Istone Evrope.
Izgraeni putevi kao i eljeznika pruga kojima je
savladana prirodna barijera, ipak ne obezbjeuju
potrebnu prostornu integraciju Primorja sa zaleem niti
znaajniju orjentaciju saobraajnih tokova sa irokog
gravitacionog podruja ka luci Bar. Izuzetak su turistiki
tokovi.
Realizacijom planiranih autoputeva po koridorima
Jadransko-jonskog pravca i Beograd-Crnogorsko
primorje obezbijedilo bi se otvaranje i integracija ovog
prostora u iri region a optimalnim poloajem trasa ovih
puteva i razvojem "sekundarne" mree stvorili bi se
preduslovi za integraciju Primorja i zalea, kao i
rastereenje postojeih priobalnih saobraajnica.
2.2.2. Planske pretpostavke razvoja
Primorskog regiona
Sa stanovita slinosti problematike ureenja, korienja
i zatite prirodnih vrijednosti prostora Republike, kao i
pogodnosti koje pojedini njegovi djelovi pruaju za
razvoj, istovremeno uzimajui u obzir nivo i uslove
drutveno-ekonomskog razvoja, teritorija Crne Gore
moe se podijeliti na tri jasno izdvojene regionalne
cjeline: Primorski, Sredinji i Sjeverni region.
Primorski region, svojim optim izgledom, ima sva
tipina obiljeja mediteranskih prostora. Osim
izvanrednih prirodnih uslova i znaajnih komparativnih
prednosti za razvoj turizma, pomorske privrede i nekih
grana poljoprivrede, za sada ne raspolae drugim
znaajnim prirodnim resursima. Povrinom najmanji (oko
1200 km2), ovaj region, koji se u osnovi poklapa sa, u
geomorfolokom smislu, definisanom i izdvojenom
Strana 13 - Broj 30
oblau Primorja, obuhvata najvee dijelove est optina
Herceg-Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj.
Primorski region obuhvata funkcionalne cjeline zaliva
Boke Kotorske, Centralnog i Junog Primorja.
Iako po povrini teritorije najmanji, po privrednom
potencijalu, to je najperspektivniji region u Crnoj Gori.
Zbog svoje privlanosti i relativno dinamikog razvoja
Crnogorsko primorje je ve nekoliko decenija
imigraciono podruje. S obzirom da e Primorje
objektivno dobiti na ekonomskom znaaju logino je
oekivati jo snaniji demografski pritisak na ovo
podruje.
Osnovna opredjeljenja Prostornog plana Republike
Primorski region razvijae se koristei sve prednosti
mora, klime, kulturno-istorijskog naslea i izuzetnih
pejzaa. Turizam i pomorska privreda bie glavni pravci
razvoja. Specifina mediteranska poljoprivreda e imati
znaajniju ulogu, dok e industrija biti, jo uvijek, samo
komplementarna aktivnost.
Primorski region, kao jedan od dva turistika regiona u
Crnoj Gori imae uee od oko 96% u ukupnoj
turistikoj ponudi Republike, pri emu e uee ovog
regiona u ukupnim osnovnim kapacitetima iznositi oko
87%, a u komplementarnim oko 98.5%.
Primorski region zasnivae koncept organizacije turizma
na pretpostavkama o neophodnosti zatite obale, u
smislu kontrole izgradnje, aktiviranja zalea s obzirom
na ve prisutnu saturaciju nekih dijelova obale kao i
aktiviranje podruja Skadarskog jezera, ukljuujui i
Rijeku Crnojevia te povezivanje sa okolnim nacionalnim
i regionalnim parkovima Loven, Orjen i Rumija.
Mreu turistikih centara u Regionu inie: Herceg Novi,
Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj.
Regionalizacija turistike ponude uglavnom
korespondira sa ve izdvojenim funkcionalnim cjelinama
Zaliva Boke Kotorske, Centralnog i Junog primorja.
U narednom periodu treba intenzivirati razvoj morskog
ribolova i marikultra, proirenje vaenja i prerade morske
soli, kao i nastavljanje radova na istraivanju nalazita
nafte.
Zbog nastalih promjena naglaeni su zahtjevi da se bre
razvijaju grane kao to su: brodogradnja i remont
brodova, krupna i lokalna posebno saobraajna
infrastruktura, trgovina, pedicija, slobodne carinske
zone, poslovanje "off shore", razni proizvodni i usluni
servisi.
Primorski region orjentisan je na proizvodnju junog
voa (agrumi), ranog povra, maslina, cvijea, ljekovitog
bilja, sadnog materijala subtropskih kultura, te ribolova i
marikulture.
Zone mediteranske poljoprivrede su Vladimirsko i
Ulcinjsko polje, kao i djelovi Grbaljskog, Mrevog,
Tivatskog, Sutorinskog i Kutskog polja, koje karakteriu
izuzetno kvalitetna zemljita, te bliskost turistikih
centara i obezbijeeno trite. Realizacija koncepta
pored neophodne zatite poljoprivrednih zemljita i
promjene namjene u etapama njegovog korienja,
zahtijeva sprovoenje hidromelioracija (radi
odvodnjavanja, navodnjavanja i rasoljavanja zemljita).
Drutveno-ekonomski i prostorni razvoj Crne Gore
znaie dalji korak ka formiranju ose vie razvijenih
podruja uz Jadransku obalu, kao i u povezivanju ove
13
Strana 14 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
ose sa razvijenim oblastima du Savsko-Moravsko-
Vardarske doline. Upravo aktiviranje novog Jadransko-
Jonskog putnog koridora te reafirmacija saobraajnog
koridora Beograd-Bar i Luke Bar, omoguie bolju
povezanost Primorskog regiona sa ostalim dijelovima
Republike, ali i sa susjednim oblastima u Srbiji, odnosno
Hrvatskoj, Republici Srpskoj (BiH) i Albaniji.
Preporuke iz Prostornog plana Republike
Uvaavajui preporuke Prostornog plana Republike i u
razvoju Primorskog regiona u narednom periodu
posebna panja usmjerie se na:
- ouvanje kvaliteta prirodne okoline i kulturne batine;
- obezbjeenje mogunosti daljeg razvoja luko-
industrijskog kompleksa i razvijanje slobodne zone u
Baru;
- unapreenje turistike ponude uz afirmisanje
nautikog turizma;
- potovanje ekolokih kapaciteta i izbjegavanje
prezasienja prostora turistikim sadrajima posebno u
zalivu Boke Kotorske i Centralnom Primorju.
- aktiviranje neposrednog planinskog zalea u svrhu
turistikog razvoja;
- aktiviranje poljoprivrede kao djelatnosti kom-
plementarne turizmu;
- potenciranje najraznovrsnijih programa marikultura
- zavretak radova na regionalnim sistemima za
vodosnadijevanje i odvoenje otpadnih voda odnosno
tretman i odlaganje otpada
- regulacija rijeke Bojane
- stvaranje uslova za odgovarajui smjetaj kapaciteta
Vojske, koja po obimu mora biti srazmjerna potrebama
odbrane u novim okolnostima.
Oskudnost prostora zahtijeva eliminisanje svih aktivnosti
koje se ne uklapaju u glavne pravce razvoja Regiona, ali
da privreda ne bi bila monofunkcionalna, potrebno je
obezbijediti raznovrsne mogunosti zapoljavanja i
izbjei prekomjerna variranja u potranji radne snage,
to je karakteristino za privredu oslonjenu na turizam.
U izmijenjenim uslovima zaotrie se problem prostora,
jer je na srazmjerno maloj teritoriji neophodno zadovoljiti
brojne i heterogene razvojne potrebe Republike.
Posebno je potrebno obezbijediti prostor za intenzivniji
razvoj privrednih aktivnosti koje pripadaju kompleksu
pomorske privrede, kao to su, na primjer: luki pretovar,
usluge pomorskog saobraaja, brodograevna industrija
i remont brodova, nautiki turizam, poljoprivredna
proizvodnja karakteristina za Sredozemlje, morsko
ribarstvo i koljkarstvo, vaenje i prerada soli,
istraivanje nalazita nafte i dr.
Prema tome, u novim okolnostima trebalo bi oekivati
ekonomsku reafirmaciju Crnogorskog primorja i u vezi sa
tim naglaenija kretanja stanovnitva ka ovom podruju,
to e zahtijevati harmonizaciju narastajuih razvojnih
potreba i relativne oskudnosti prostora.
Uzevi u obzir nizak stepen korienja kapaciteta u
mnogim segmentima kompleksa pomorske privrede, kao
i sve ograniavajue faktore, moe se zakljuiti da je pri
sagledavanju perspektiva razvoja najrealnije
opredeljenje za maksimalno mogue korienje
postojeih kapaciteta, s tim to ta orijentacija ne
iskljuuje zadovoljavanje stvarnih investicionih potreba u
pojedinim djelovima u objektivno moguoj mjeri.
30. maj 2007.
Raspadom prethodne Jugoslavije i promjenama u
proteklih deset godina dolo je, pored ostalog, i do
suavanja trita i preusmjeravanja nekih, znaajnih
tokova roba i putnika. Oekuje se da e se ti tokovi
intenzivirati i biti ponovo usmjereni prema Crnogorskom
primorju, ne samo iz Srbije, ve i sa prostora cijele
prethodne Jugoslavije, ali i iz Evrope.
Nova geopolitika situacija neminovno e dovesti do
rasta interesovanja za Crnogorsko primorje i njegovu
morsku obalu na uem i irem gravitacionom podruju.
S pogledom na neto dui period, realno je pretpostaviti
da e Crnogorsko primorje postati podruje na kojem se
odvija iva investiciona aktivnost. Sasvim sigurno,
vlasnici stranog kapitala bie najzainteresovaniji za
ulaganja u turistike kapacitete na najatraktivnijim
lokacijama (kao to su Jaz, Buljarica i Velika plaa).
Domaim i stranim investitorima potrebno je predoiti i
mogunosti Luke Bar, brodogradilita u Bijeloj i Tivtu,
solane u Ulcinju, slobodnih zona u Baru i Grbaljskom
polju, te potencijale morskog ribarstva i marikulture kao i
posljednje rezultate istraivanja nalazita nafte na Crno-
gorskom primorju.
Proglaenjem Crne Gore za ekoloku dravu, svi
relevantni faktori iz oblasti planiranja, upravljanja i
korienja prirodnih potencijala drave, obavezuju se na
potovanje ekolokih kriterijuma.
U uslovima izraenog rasta interesovanja za relativno
malo podruje Crnogorskog primorja dravna
administracija treba da vodi odgovornu planersku i
podesnu poresku politiku.
Ciljevi i smjernice regionalnog razvoja
Usaglaeno sa makroekonomskom politikom
ravnomjernijeg regionalnog razvoja Crne Gore definisani
su opti ciljevi i smjernice kako za nivo Republike tako i
sva tri regiona.
U podrujima Ulcinja, Bara i Boke Kotorske treba
oformiti zone intenzivne poljoprivrede. Poljoprivreda,
koristei prednosti klimatskih uslova, treba da odgovara
potranji turizma za prehrambenim proizvodima.
Maslinjake treba unapreivati i tititi od transformacije u
ostale vidove korienja zemljita. Uz neophodne mjere
za poboljanje rodnosti postojeih, treba podsticati
podizanje novih maslinjaka.
Na viim podrujima treba razvijati uzgoj stoke, posebno
koza.
Oko 600 ha zemljita treba rezervisati i sauvati za
razvoj luko-industrijskog kompleksa u Baru, i oko 100
ha zemljita u Regionu za razvoj industrije, servisa i
skladita. Pored zone u Grbaljskom polju, koja je jo u
izgradnji, treba oformiti i drugu, veu zonu, u podruju
Bara, a manje zone u podruju Igala (iznad Sutorinskog
polja), Tivtu i u blizini Ulcinja.
Za nove turistike leaje u osnovnim kapacitetima, treba
obezbijediti odgovarajui prostor. Opredeljenje je da novi
kapaciteti budu skoncentrisani uglavnom u Ulcinju, Budvi
i u podruju Bara i Boke Kotorske.
Nacionalni park "Loven" i regionalni parkovi "Orjen" i
"Rumija" kao i juna obala Skadarskog jezera, u okviru
Nacionalnog parka, treba da budu ukljueni u razvoj
turizma i rekreacije.
Razliita sportska igralita i ostale zabave i rekreativne
sadraje treba razvijati i u turistikim centrima i u
rekreacionim podrujima van centara treba utvrditi
14
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
programe razvoja sportskih i ostalih sadraja poev od
teniskih i golf igralita, pjeakih staza, biciklistikih
staza i staza za jahanje, pa do lokaliteta za izlete i
kampovanje u planinskom dijelu.
Izgradnju vikend kua na obali treba ograniiti samo na
izabrane lokalitete, usmjeravajui je ka ruralnim
podrujima, s ciljem da se doprinese revitalizaciji sela na
padinama susjednih brda.
Treba obezbijediti uslove za dinamian razvoj Bara.
Predvia se da e Bar postati regionalni centar
Primorskog regiona sa oko 50.000 stanovnika i moguim
kapacitetima Luke od oko 12 miliona tona pretovara roba
godinje. S toga je, pored ostalog, potrebno podrediti
prostorni razvoj Bara potrebama luko-urbano-
industrijskog kompleksa, a strukturu ureenja prostora,
pogotovo kod tehnike infrastrukture, planirati na nain
da grad bude u stanju da sa lakoom prihvati razvoj u
poslije planskom periodu.
Kao nove turistike zone u barskoj optni predvidjaju se:
anj, ukotrlica i Veliki Pijesak.
Ulcinj treba da se razvija kao centar prostrane turistike
zone, i istovremeno, intenzivnog poljoprivrednog razvoja,
koja u zoni Donjeg toja treba da bude centar
specifinog agro-eko turizma. Izgradnjom novih
turistikih kapaciteta na Velikoj plai i Adi, potencijal tog
podruja nee biti iscrpljen, pa postoji potreba da se
zemljite zatiti za postplanski razvoj turizma. Svojim
servisima Ulcinj treba da podri intenzivni poljoprivredni
razvoj posebno mediteranskih kultura i klasinog naina
proizvodnje soli, pa je, u tom smislu potrebno kontrolisati
razvoj ostalih djelatnosti, posebno onih koji zagauju
ivotnu sredinu, a Vladimir, kao subopinski centar,
usmjeriti ka razvoju poljoprivrednih servisa.
Budva treba da ostane prvorazredni turistiki centar na
meunarodnom nivou. Umjeren porast smjetajnih
kapaciteta treba da prati bri razvoj aktivnosti vezanih za
turizam u sferi kulture, zabave i trgovine. Lokacije za to
su Kamenovo, te novi kompleksi u Miloeru i Oliva u
Petrovcu.
Zavretak rekonstrukcije i revitalizacije spomeninog
fonda, glavni je zadatak a u isto vrijeme, i preduslov za
uspjean razvoj Budve, ije je istorijsko naslee
posebna atrakcija ovog podruja.
Kao zone od posebnog interesa za Republiku nameu
se prostori Jaza i Buljarica, koje sa plaama i
pripadajuim zaleem treba namjeniti za najiru moguu
namjenu u turistike svrhe i komplementarne djelatnosti.
Skladan razvoj gradova u zalivu Boke Kotorske treba
obezbijediti kroz odgovarajui prostorni plan i jaku
meuoptinsku saradnju. Predvia se da e ovi gradovi
uspostaviti snanu konurbaciju, zasnovanu na dobro
koordiniranim programima razvoja. Kotor, kao
subregionalni centar treba da bude sredite poslovnih,
naunih i kulturnih aktivnosti; Tivat, iji e razvoj biti
povezan sa razvojem industrije i vazdunog saobraaja,
dok e Herceg Novi biti glavni turistiki centar,
specijalizovan za zdravstveni turizam (podruje Igala),
sa kulturnim funkcijama kao vanom komponentom
njegovog razvoja.
Prostori Lutice i Donjeg Grblja prepoznaju se kao
potencijalno pogodni za specifine oblike turizma (Arza,
Mamula, uvala Trate, Bigovo...).
Ruralna naselja treba zatititi od dalje degradacije, a ona
na padinama revitalizovati, tako da prihvate stanovanje i
za poljoprivredno stanovnitvo zaposleno u naseljima na
obali.
Kvalitet voda priobalnog mora treba kontrolisati i
rigorozno tititi. Pored obavezne izgradnje kanalizacionih
sistema sa tretmanom otpadnih voda, mora se, u
Strana 15 - Broj 30
svakom sluaju, sprijeiti uklanjanje otpadnih voda sa
brodova direktno u more.
U priobalnom dijelu Ulcinjskog polja treba kontrolisano
upotrebljavati podzemne vode u poljoprivredi, kako bi se
izbjegla salinizacija tla.
Treba dobro odravati ekoloki koridor du linije
primorskih planina, a padine, okrenute ka moru,
poumljavati. ume i postojee i novozasaene,
ukljuujui i specifinu mediteransku vegetaciju (makija),
treba da imaju status zatitnih uma, posebno u brojnim
bujinim podrujima.
Zatiti pejzaa u cjelini treba posvetiti naroitu panju.
Pejza treba tititi kroz izdvajanje zona specijalne
zatite, za koje e se izgradnja paljivo planirati.
Eksploataciju postojeih i otvaranje novih kamenoloma
treba staviti pod strogu kontrolu i iskljuiti iz zona
intezivnog razvoja turizma. Posebnu panju treba
posvetiti projektu brze saobraajnice du Crnogorskog
primorja, na potezu Herceg Novi-Bar. U podruju Ulcinja
treba obustaviti svaku eksploataciju pijeska u zonama
definisanim kao prirodne zatiene zone i naznaenim
za razvoj turizma.
Cijelom duinom obale, treba paljivo planirati irenje
ve izgraenih podruja. Izgraena i otvorena podruja,
koja iz zalea treba da prodru sve do obale mora, treba
jasno razgraniiti, odvajajui relativno irokim otvorenim
prostorima pojedine zone intenzivnog turistikog i
urbanog razvoja. Takvi prekidi u kontinuitetu
izgraenosti posebno su potrebni izmeu Budve i
Petrovca i anja i Bara, izmeu Bara i turistike zone
Ulcinja, te u podruju Boke Kotorske.
Na podruju Regiona, a posebno u optinama Ulcinj i
Kotor obezbijediti uslove za nastavak istraivanja nafte,
kako u podmorju tako i zaleu.
Kljune zone razvoja
Oslanjajui se na vaei koncept organizacije i ureenja
prostora Republike, a u okviru izdvojene tri makro
funkcionalne cjeline, definisane su kljune zone
prostornog razvoja na Crnogorskom primorju.
Uvaene su kako geografske, ambijentalne i
funkcionalne veze tako i administrativne odrednice, kako
bi se utvrdile ire prostorne jedinice sa prepoznatim
potencijalima i ogranienjima, moguim konfliktima i
prioritetnim funkcijama.
Pored zona interesa i gravitacionih zona, mogue je
definisati i neke ambijentalno vane zone, ali bez nekih
funkcija od ireg znaaja. Zato se neke od zona mogu
smatrati homogenim, a neke i kompleksnim zbog
raznovrsnih aktivnosti u narednom periodu. U tom
sluaju je mogua i podjela na podzone.
Zona BOKA KOTORSKA
Ova zona, homogena sa geografskog i ambijentalnog
gledita, podijeljena je iz funkcionalnih razloga, u dvije
podzone: Herceg Novi i Kotor-Tivat, a razlika funkcija
meu gradovima i podrujima u ovim podzonama,
nametnula je izdvajanje podruja sa specifinom
problematikom, odnosno karakteristikama.
Herceg Novi, sa podrujima specifine problematike:
Igalo i Sutorinsko polje (A), Herceg Novi (B) Zelenika-
Bijela (C), Lutica (D).
15
Strana 16 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Resursi i potencijali:
izgraeni kapaciteti zdravstvenog odmaralita i
kompleks plodnog poljoprivrednog zemljita (A);
atraktivan gradski ambijent sa starim istorijskim jezgrom
(B); slikoviti niz malih naselja du obale i izgraeni
kapaciteti brodogradilita (C), grupacije sela sa
obradivim zemljitem, obala otvorenog mora.
Priroriteti razvoja:
funkcija zdravstvenog turizma i intezivna poljoprivreda
(A); funkcije kulturnog i uslunog centra i cjelogodinji
turizam (B), proizvodne funkcije vezane za
brodogradilite, proizvodno zanatstvo i stanovanje (C),
specifini agroeko turizam sa prostorima za izletnike
ture.
Zahtjevi okruenja:
puna zatita lokalne mikroklime, do ije promjene moe
doi kao posledica velike gustine izgradnje, i promjene
prostornih karakteristika Sutorinskog polja, i zatita
lokalne sredine od zagaivanja vazduha i buke (A);
zatita i zavretak revitalizacije Starog grada, i drugih
kulturnih i arhitektonskih obiljeja (B), zatita od buke
brodogradilita i kontrola odlaganja otpadnih materija
(C); ograniene intervencije u prostoru uz maksimalno
ouvanje makije i ostale sredozemne vegetacije kao i
prirodnog izgleda stjenovitih obala (D); formiranje
Regionalnog parka "Orjen" uz odgovarajuu saradnju sa
susjednim optinama; zatita morske vode od zagaenja
(A,B, C i D).
Kontrola seizmikog rizika:
poboljanje pristupanosti, organizovanje otvorenih
prostora i izolacionih pojaseva, evakuisanje opasnih
aktivnosti i skladita zapaljivih materijala i eksploziva iz
podruja, ograniavanje izgradnje novih objekata - bez
istovremenog stvaranja susjednih otvorenih povrina;
projektovanje objekata zgrada u skladu
sa zahtjevima jednostavnosti i otpornosti na zemljotrese;
izrada planova pripremljenosti za sluaj zemljotresa, i
uspostavljanje sistema i mehanizma pripremljenosti, to
je, obzirom na povredljivost urbanog sistema cijele Boke
Kotorske, posebno vano.
Preduslovi:
definisanje zona pod specijalnom zatitom u zoni
mineralnih izvora i blata (A); infrastrukturno opremanje
perifernih podruja (D), formiranje posebnog tijela koje
e imati ovlaenja da kontrolie razvojne aktivnosti i otpadnih voda.
mjere zatite, u svim zonama (A,B,C,D)
Kotor-Tivat, sa podrujima specifine problematike;
unutranji dio Zaliva, sa gradom Kotorom (A); Tivat sa
susjednim naseljima (B); Tivatsko i Grbaljsko polje (C),
Donji Grbalj (D).
Resursi i potencijali:
veliki broj kulturno-istorijskih spomenika, grad Kotor sa
statusom kulturnog dobra svjetskog znaaja i kapaciteti
specijalizovanih zdravstvenih institucija (A); obale unutar
Zaliva i na otvorenom moru pogodne za kupaline,
ostale nautike aktivnosti i razvoj marikultura i Aerodrom
Tivat (B); formirane proizvodne i drutvene funkcije,
servisi i opremljenost podruja (A i B), kompleksi
plodnog poljoprivrednog zemljita i raspoloivi prostor za
industrijsku zonu, koja je u formiranju u Grbaljskom polju
(C); veliki slobodni prostori iznad stjenovite obale
otvorenog mora sa pojavom uvala, mahom pristupanih
sa mora, specifina sredozemna vegetacija (D)
Prioriteti razvoja:
turizam (ukljuujui specifine vidove zdravstvenog
turizma u podruju Prnja, sportsko-rekreativnogg i
manifestacionog u naseljima du zaliva); funkcije
30. maj 2007.
kulturnog i akademskog centra ireg znaaja kao i
funkcije uslunog centra; pomorstvo i pomorska privreda
(A); turizam (B); tehnoloki visoko-specijalizovana i
nekodljiva industrija, poljoprivredna proizvodnja - s
orjentacijom na izvoz (koristei blizinu aerodroma) i ire
turistiko trite (C); specijalizovana turistika naselja sa
revitalizovanim selima u zaleu (D)
Zahtjevi okruenja:
zatita morske vode od zagaivanja, zatita tla od
kontaminacije industrijskim otpacima, smanjenje nivoa
buke i zatita pejzaa - u njegovom sveobuhvatnom
obimu.
Kontrola seizmikog rizika:
primjena svih mjera preporuenih za podzonu Herceg
Novi, i mjera formulisanih od UNESCO-a, za Stari grad
Kotor i njegovu neposrednu okolinu.
Preduslovi:
izrada prostornog plana zone u cjelini (kao prioritetni
zadatak) i rjeenje pitanja prelaza Boke Kotorske
drumskom saobraajnicom kao i infrastrukturno
opremanje perifernih prostora.
Zona Budva
Resursi i potencijali:
izgraeni turistiki kapaciteti, tradicija i stvorena
reputacija Budve, niz ala, sa specifinom ambijentalnim
karakteristikama; istorijsko-urbani centar Budve;
arheoloki lokaliteti.
Prioriteti razvoja:
ekskluzivni turizam - sa ravnovrsnom ponudom i
oivljavanje specifinih proizvodnih funkcija
Zahtjevi okruenja:
zatita pejzaa itave zone, posebno maslinjaka; zatita
mora od zagaivanja; zavretak obnove znaajnog
kulturnog nasljea u zaleu.
Kontrola seizmikog rizika:
prilagoavanje obrasca novih turistikih naselja nivou
seizmikog hazarda, uvaavajui prihvatljivi seizmiki
rizik; puna primjena svih urbanistiko-arhitektonskih
mjera u cilju smanjenja seizmike povredljivosti u
projektima novih objekata.
Preduslovi:
rjeenje pitanja snabdijevanja vodom i kanalisanja
Zona BAR
Resursi i potencijali:
izgraeni kompleks Luke Bar sa prateim sadrajima,
formirane drutvene funkcije, servisi i opremljenost zone;
gravitaciono podruje, oslonjeno na izgraenu
eljezniku prugu; raspoloivo zemljite za ekspanziju
lukih funkcija i za razvoj industrije; nekoliko pjeskovitih
plaa i pristupani djelovi niske kamenite obale, kao i uz
njih izgraeni smjetajni turistiki kapaciteti;
poljoprivredno zemljite na terasama (za proizvodnju
maslina, agruma i dr.), istorijsko naslee, obuhvatajui
Stari Bar; nedovoljno valorizovana obala Skadarskog
jezera
Prioriteti razvoja:
Luka Bar (u skladu sa programima razvoja), industrija (u
oblastima metaloprerade, proizvodnje opreme za
nautike aktivnosti, proizvodnje prehrambenih artikala i
dr.), formiranje slobodne industrijske zone; turizam
(stacionarni, tranzitni, nautiki, sportski).
Zahtjevi okruenja:
zatita mora od zagaivanja prouzrokovanog radom
Luke, industrijskim i gradskim otpadnim vodama; zatita
16
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
kompleksa Starog Bara i maslinjaka; zatita priobalja od
nekontrolisane izgradnje stambenih objekata; zatita
pejzaa u cjelini.
Kontrola seizmikog rizika:
visok nivo seizmikog hazarda i visoka koncentracija
opreme i stanovnitva, istiu povredljivost itavog
sistema, sa implikacijama na privredu Republike i
Federacije; seizmiki rizik i dalje e se poveavati zbog
neizbjenosti lociranja lukih i industrijskih kapaciteta na
aluvijalnom zemljitu uz obalu, a djelimino i na nasutom
zemljitu (luki gatovi); iz tog razloga, neophodno je
izraditi kompleksnu studiju, koja e definisati sve
preventivne i kontrolne mjere u oblasti zemljotresnog
inenjerstva, prostornog planiranja, graevinskog
projektovanja, pripremljenosti za zemljotres i dr.
Preduslovi:
definisanje meusobnih odnosa funkcija Luke, industrije
i grada, odgovarajuom urbanistiko-planskom
dokumentacijom i prilagoavanje relevantnih saveznih i
republikih propisa, kako bi se udovoljilo meunarodnim
zahtjevima za rad slobodnih industrijskih zona.
Zona ULCINJ
Resursi i potencijali:
izgraeni turistiki kapaciteti i reputacija Ulcinja kao
najpopularnijeg ljetovalita za masovni turizam u zemlji;
velika duina pjeskovitih ala, sa ljekovitim svojstvima;
etnografske specifinosti i istorijsko urbano jezgro
Ulcinja; kompleksi plodnog poljoprivrednog zemljita;
ukljuujui vrijedne komplekse maslinjaka; bogata
stanita faune - posebno ptica i ribe; specifina
vegetacija dina; morska solana; Skadarsko i asko
jezero.
Prioriteti razvoja:
izgradnja turistikih objekata u podruju Velike plae;
izgradnja marine; intenzivna poljoprivreda; morsko
ribarstvo i proizvodnja i prerada soli.
Zahtjevi okruenja:
zatita obalne linije i pejzaa zone u cjelini; zatita mora
od zagaivanja; ouvanje karaktera grada Ulcinja, kroz
zavretak obnove Starog grada i cjelovite urbane
strukture; podrka stvaranju Regionalnog parka
"Rumija", uz odgovarajuu saradnju sa optinom Bar.
Kontrola seizmikog rizika:
primjena svih urbanistiko-arhitektonsko-konstruktivnih
mjera za kontrolu seizmikog rizika, kao i izrada
odgovarajuih planova pripremljenosti na zemljotres.
Preduslovi:
postizanje bilateralnog sporazuma sa Albanijom o
regulisanju plovnog puta rijekom Bojanom i zatiti od
plavljenja plodnog poljoprivrednog zemljita i meliracioni
radovi, ukljuujui desalinizaciju kompleksa
poljoprivrednog zemljita uz Solanu.
/osnovna predloena namjena prostora Primorskog
regiona i kljune zone razvoja prikazane su na grafikim
prilozima br. 5 i 6/
2.2.3. Mrea naselja i centara Primorja
Vea koncentracija stanovnitva u centrima i naseljima u
priobalnom pojasu, uslovili su diferencirani razvoj mree
centara i naselja. Izrazitija koncentracija stanovnitva na
ovom podruju, kao posljedica uticaja atraktivnih
turistikih lokaliteta, ali i lokacije najvanijih
saobraajnica, uslovila je formiranje sloenijih oblika
Strana 17 - Broj 30
prostorne organizacije mree naselja - sistem osovine
razvoja u primorskom dijelu.
Zbog specifinosti i ogranienih uslova za izgradnju i
velike atraktivnosti pojedinih lokaliteta za naseljavanje
dolo je do uraivanja postojeih malih naselja u okolne
gradove, centre te do formiranja aglomeracija
urbanizovanih naselja, vezanih za postojee centre.
Tako su svi gradovi vie ili manje proirili svoje podruje
tako da sa tim naseljima ve ine prostorno-funkcionalnu
cjelinu, sa osjetno veim brojem stanovnika - primjer
Herceg Novog (potez od Igala do Meljina), Kotora (potez
od Mua do Ljute) i Tivta (potez od Lepetana do
Mrevca).
Smjernicama Prostornog plana Republike predvieno je
u Primorju formiranje jednog centra veliine 18.0000 st.
(Bar), kao i mrea od 3 gradska naselja veliine 10-
15.000 st. (Herceg Novi, Budva i Kotor), dva veliine 5-
10.000 st. (Tivat i Ulcinj) i 13 centara do 5.000
stanovnika.
Osnovna karakteristika mree naselja e biti
policentrian sistem koji podrazumijeva sloenu mreu
centara sa razvijenom strukturom djelatnosti, u koji se
naglaena privredna, posebno proizvodna, komponenta,
kompleksa struktura usluga priblienih korisnicima, kao i
razvoj specijalizovanih djelatnosti.
Tako formiran sistem omoguava da se istovremeno
razvijaju tri oblika urbanizacije i to: primarni (kroz jaanje
postojeih i formiranje novih suboptinskih centara i
njihova transformacija u gradska naselja), sekundarni
(kroz djelovanje i uticaj gradova srednje veliine i irenje
procesa urbanizacije), i tercijarni (kroz formiranje
sistema prigradskih naselja, opremljenih centralnim
sadrajima, radi prebacivanja teita razvoja veih
gradova na suburbani pojas)
Mreu centara u Primorju ine:
- centar sa regionalnim funkcijama - Bar
- centar sa subregionalnim funkcijama konurbacija
gradova u Boki
- optinski centri - Budva i Ulcinj
- suboptinski centri gradskog karaktera: Bijela, Risan,
Radanovii, Petrovac, Sutomore te (Virpazar u zaleu) i
poluurbanog karaktera: Radovii, Sutorina, Kruevica,
Ostros, Dragalj i Vladimir (mahom u zaleu).
Osnovu koncepta razvoja i organizacije mree naselja,
dakle treba da sainjavaju zajednice naselja razliitog
hijerarhijskog nivoa.
U okviru njih odreeni broj naselja sa najpovoljnijim
poloajem i drugim potrebnim uslovima (nivo
opremljenosti, koncentracija aktivnosti stanovnitva,
tendencije u razvoju i uspostavljene veze i odnosi)
obavlja funkciju centra. Formiranjem vie centara
zajednica naselja razvijaju se funkcije u vie naselja, pa
se gravitacione zone u vezi sa pruanjem usluga
smanjuju, to vodi poboljanju uslova korienja usluga.
Na teritoriji Republike formirane su zajednice naselja
republikog, meuoptinskog i optinskog nivoa, koje su
osnovni nosioci ukupnog razvoja. Pored toga, u skladu
sa ciljevima reorganizacije, na teritoriji Crne Gore su
formirane i zajednice naselja suboptinskih centara sa
ciljem rastereenja odreenih funkcija centara vieg
hijerarhijskog nivoa.
17
Strana 18 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Uzimajui opredjeljenja iz Prostornog plana Republike i
prostornih planova optina, proizilazi da e u narednom
periodu na Primorju funkcionisati sljedee zajednice
naselja sa svojim centrima, polovima razvoja:
- regionalni centar - Bar (za Bar e biti vezana naselja
optine Ulcinj)
- subregionalni centar - Kotor (gravitaciono podruje
pokrivae pored sopstvene i optine Herceg Novi, Tivat i
Budva)
- optinski centri - Herceg Novi, Tivat, Budva i Ulcinj
(ovi centri optina e se razvijati u sklopu mree naselja
na podruju svojih optina; nastavie sa svojim snanim
razvojem, koji e u svojoj sloenoj strukturi djelatnosti
jo vie favorizovati turistiku djelatnost koja pretenduje
da postane osnovna funkcija ovih specijalizovanih
centara).
Svi optinski centri su gradovi sa vie od 5.000
stanovnika. Gradovi odravaju sloene i viesmjerne
veze sa okolnim geografskim prostorom i imaju kljunu
ulogu u razvoju mree naselja. Ovi centri razvoja
predstavljaju polove razvoja koji se istovremeno javljaju i
kao polovi aglomeriranja privrednih i neprivrednih
djelatnosti, stambenih, radnih, snabdjevakih i drugih
funkcijsko-prostornih jedinica.
U okviru ovako definisane osnovne mree centara
izdvajaju se jo i po hijerarhiji suboptinski centri
(uglavnom na sredokrai izmeu dva susjedna optinska
centra, gdje slabi njihov uticaj) iji domet uticaja na
primarna naselja u mnogome zavisi od dinamike i pravca
razvoja osnovnih funkcija optinskih centara. Dakle,
mrea suboptinskih centara s jedne strane predstavlja
svojevrsnu podrku optinskom centru (kao centru vieg
reda), dok s druge strane predstavlja i odreeno
rastereenje u osnovnim funkcijama centra optine.
U mrei centara je broj ovakvih naselja je sve vei, a
shodno razvoju oni imaju tendenciju poveanja broja
stanovnika tokom vremena i preuzimanja vane uloge
povezivanja okolnih naselja u svom gravitaciono uskom
prostoru. Takoe, njihova vana uloga se ogleda i kroz
stvaranje satelitskih naselja sa manje ili vie razvijenim
nukleusom odreenog sektora djelatnosti, koji treba da
doprinese planskom usmeravanju i razvoju mree
naselja u okolini razvijenijih centara.
U okviru optina to su sljedea naselja:
- Kotor - Risan i Radanovii (za Grbaljsko polje)
- Herceg Novi - Bijela (za istoni dio optine)
- Budva - Petrovac (za juni dio optine)
- Tivat - Radovii (za podruje Krtola)
- Bar - Sutomore (za Primorje) te Virpazar i Ostros (za
Skadarsko jezero)
- Ulcinj - Vladimir (u zaleu optine)
Treba naglasiti da u svim predloenim suboptinskim
centrima dominira primarni i sekundarno-tercijarni sektor
djelatnosti, koji otvara mogunost i stanovnicima okolnih
naselja aktiviranje odreenih djelatnosti. Takoe, na
ovom hijerarhijskom nivou u sistemu naselja i centara,
akcenat je stavljen na podsticanju razvoja sekundarnih
centara u pojedinim optinama i njihovim ulogama u
usmjeravanju daljeg razvoja mree naselja i poslije
2000.godine.
Veina suboptinskih centara po svojoj urbanistiko-
morfolokoj strukturi predstavlja razvijeniji oblik
mjeovitih naselja, sa izraenom funkcijom centra usluga
30. maj 2007.
(mali privredni centri, satelitski centri itd.) za okolna
naselja.
Njihov znaaj nije potrebno posebno naglaavati jer i
sada, a i u narednom periodu e imati zadatak
okupljanja primarnih naselja u poseban sistem i
podsticanja njihovog ukupnog razvoja.
U tom smislu, predstoji varijanta transformacije jo
nekog primarnog naselja ka viem hijerarhijskom nivou,
posebno u svijetlu prestrukturiranja drutvenog kapitala i
privatizacije - ime bi se formirali prigradski i lokalni
centri.
Pomenute transformacije e se ogledati kroz
prestrukturaciju mree primarnih naselja, koja e se
izraavati bitnim smanjenjem uea i znaaja malih i
usitnjenih naselja, zatim kroz tenju za racionalnim
aglomeriranjem stanovnitva i aktivnosti uz pozitivno, tj.
stimulativno delovanje atraktivnih centara u njihovom
okruenju.
Po optinama u priobalju to su sledea naselja:
- Igalo, Zelenika, Rose / Radovanii na Lutici (optina
Herceg Novi);
- Donji Morinj, Perast, Pranj, Lastva Grbaljska i
Bigova (optina Kotor);
- Donja Lastva (optina Tivat);
- Beii, Prno, Reevii i Buljarica (optina Budva);
- Stari Bar i Dobra Voda - Peurice (optina Bar) te
- Bratica, Zoganje i Donji toj (optina Ulcinj).
2.2.4. Projekcije osnovnih indikatora
razvoja Primorskog regiona
Intenzivni procesi prostorne pokretljivosti faktora razvoja
i dinamika ekonomskih promjena s tim u vezi, kao i
izvrene ekstrapolacije i ukrtanja takvih kretanja na
budui period (uz potrebno korienje metode trenda),
ukazuju na to da e se BDP ostvarivati po regionima
dosta nepovoljno po ukupni razvoj Crne Gore, pogotovo
ako se buduom ekonomskom, razvojnom i strateki
razraenom populacionom politikom ne bude snano
djelovalo na te procese. Aktivnom razvojnom politikom
morae se traiti ujednaeniji odnos izmeu
respektabilnih faktora razvoja kojima raspolau pojedini
regioni.
Projekcija ostvarivanja BDP po regionima je, uprkos
dugorone opadajue tendencije uea sjevernog
regiona u ostvarivanju drutvenog proizvoda Republike,
morala respektovati znaajne turistike i poljoprivredne
resurse tog regiona te opredeljenja da su turizam i poljo-
privreda strateke grane i da se adekvatnom razvojnom
politikom moe oekivati njihovo efektuiranje.
Oekivanja su data u tabelama:
Projekcija rasta BDP u Crnoj Gori do 2020. godine
Godina Sjeverni Sredinji Primorski
2002 17,8% 55,6% 26,6%
2010 15-17% 57-59% 27-28%
2020 13-16% 58-60% 29-31%
18
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 19 - Broj 30

Projekcija zaposlenosti Crne Gore do 2021. godine osjetljivi prirodni ambijent Primorja, moderno pregalatvo
i preduzetnitvo sa novim pravcima razvoja Crne Gore
OPTINA ZAPOSLENOST ekoloke drave, ostvaruje se jedan vrlo podsticajan
Bar 18400 trini ambijent za vrlo sofisticirane razvojne odluke, ali i
Budva 10500 naglaenu ulogu Drave. Izmeu dva razvojna modela
Kotor 8400 trinog preduzetnitva - liberalne ili socijalne trine
Tivat 5100 privrede, Crnoj Gori vie odgovara socijalna trina
privreda srednje-evropskog i nordijskog tipa. Time se
Ulcinj 6700
otvaraju mogunosti za spoj preduzetnitva ali i
Herceg Novi 14200
naglaene brige i zatite osjetljivog primorskog
Primorski region 63200 ambijenta brojnim mehanizmima dravne intervencije.
Ukupno CG 230000 Znaaj i uloga prostora kao jednog od osnovnih
razvojnih potencijala to svakako zasluuje. Uz moderno
Planira se i dalje trend porasta uea stanovnitva privatno preduzetnitvo nameu se i javni sektor te
Primorskog regiona u Republici sa 22,2% na 28,3 u zadruni oblici privreivanja, tj. zajednike akcije na
2020-oj godini. zatiti i unapreenju ukupnog razvojnog ambijenta
Kretanje zaposlenosti je znatno dinaminije, te se u Primorja.
Budvi ve 2020-te g. skoro dostie puna zaposlenost od
41,3 %, dok se u ostalim optinama kree izmeu 27,3% Integralni odrivi razvoj svih resursa je osnovna
u Ulcinju 2020-te i 39,6% u Kotoru. strategija sa kvalitetnim ekoturizmom kao noseom
Dugorona strategija upravljanja ljudskim resursima oblau privrede i komplementarnim djelatnostima
treba da bude razvijena kako bi se izalo u susret trgovine, ugostiteljstva, saobraaja, te ostalih usluga. Uz
potrebama turizma kao rastue privredne grane. ekoturizam, planira se razvoj nezagaujue industrije na
Veliki skok u zaposlenosti rezultat je i neto potpunijeg lokalitetima koji ve imaju industrijsku tradiciju ali i
obuhvata zaposlenih daljim razvojem turizma gdje e se kvalifikovanu radnu snagu u strogom konceptu odrivog
evidentirati i rad u domaem sektoru koji je do sada bio razvoja. Razvoj pomorstva je ve tradicionalna grana
neredovan, malog vremenskog angaovanja samo u neophodnog saobraajnog preobraaja, sa orjentacijom
visokoj sezoni. na specijalizovane terete. Dalje usmjeravanje je na
ekopoljoprivredu usmjerenu na kulture voa - agruma,
U cjelini, razvojni potencijali, koncepcija i strategija maslina, vinogradarstva, smokava, ranog i kasnog
odrivog razvoja i nova orijentacija na manje privredne povra, ali i cvijea, te ljekobilja. Kompletna
kapacitete, ukljuujui domau radinost, ostvarie infrastruktura na zavidnom nivou pratie ovaj
znatno veu stopu zapoljavanja i vee uee u ekoprivredni razvoj, dok e u neprivredi teite biti na
zaposlenim Republike, gdje e ovi procesi sporije kulturi kao osnovnoj komplementarnoj djelatnosti
napredovati. kvalitetnom turizmu.
Projekcija ukupnog stanovnitva do 2011. godine, Morsko dobro i Primorski region raspolau sa
odnosno predvianja za 2021. godinu, na nivou Crne mogunostima razvoja diverzifikovane privredne
Gore, njenih regiona i optina je uraena uvaavajui strukture koja e u novom ambijentu dati iroke
prethodno postavljene hipoteza o natalitetu, mortalitetu, mogunosti za odrivi razvoj svih prirodnih i stvorenih
fertilitetu i raanju i izvjesnom drutveno-ekonomskom potencijala. Evropski podsticaji ne samo u kapitalu, ve
razvoju Crne Gore za planirani period. prvenstveno u stvaranju preduzetnog ambijenta bie
2003. 2021. 2021. takoe izuzetno znaajni za dalji razvoj ovog podruja.
br.stanov. br. stanov. br. doma. Brojne mjere implementacije i podsticanja ukupnog
Bar 40.037 52.100 18.400 razvoja posebno se naglaavaju kao pravi trini
ambijent, koji se ve uveliko razvija u Crnoj Gori,
Budva 15.909 19.500 7.040 posebno na Primorju.
Kotor 22.947 18.500 6.170
Tivat 13.630 15.900 5.500 U svakom sluaju navedene projekcije predstavljaju
Ulcinj 20.290 26.800 8.370 realne mogunosti odrivog razvoja Crne Gore i
Herceg Novi 33.034 36.500 12.700 posebno Primorja ali samo uz uslov da se realizuju
Primorje 145.847 169.300 58.180 polazne pretpostavke i planirani koncepti i strategije. U
Ukupno CG 620.145 661.000 207.380 protivnom, nee se realizovati ni ova oekivanja
poeljnog i ostvarivog razvoja i podizanja kvaliteta ivota
Promjene drutveno ekonomskog sistema koje su u toku u Primorju.
bie podsticajni ambijent za ubrzani privredni razvoj
Crne Gore, posebno Primorskog regiona. U skladu sa
socijalnim demokratskim promjenama deavae se i
strukturne promjene privrede i neprivrede sa tritem 2.3. Projekcije djelatnosti na
kao osnovnim regulatorom ukupnih strujanja.
Demokratizacija drutva, trina utakmica i naglaeno
podruju Primorja
individualno preduzetnitvo bie osnova ukupnih
socioekonomskih promjena koje e obezbijediti 2.3.1. Turizam i komplementarne djelatnosti
domainsko gazdovanje resursima, posebno osjetljivim
prirodnim ambijentom Morskog dobra. Centralno mjesto u izboru povlaenih oblasti razvoja u
Zato je odrivi razvoj nova razvojna strategija Crnoj Gori, svakako pripada odrivom turizmu, ne samo
crnogorskog drutva, koja je nala svoju potvrdu i u zbog izuzetnih prirodnih pogodnosti prostora kao osnove
proglaenju prve ekoloke drave na svijetu. Sjedinjujui njegovog dugoronog odrivog razvoja, ve i usled

19
Strana 20 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
propulzivnosti, profitabilnosti, ali i neiscrpivosti prirodnog
blaga ukoliko se njime posluje panjom dobrog
domaina, te sve masovnijih turistikih tokova u svijetu,
to bi ovu oblast nametnulo kao osnovnu dugoronu
razvojnu strategiju Republike.
Brojne analize ukazuju da je, posebno za Primorje,
turizam najvrednija privredna oblast i da se sve ostale
aktivnosti moraju podrediti poveavanju kvaliteta
eksluzivne crnogorske turistike destinacije koja ima
izvanredne prirodne pogodnosti, te je potrebno da se
stvoreni resursi bar dijelom priblie tim prirodnim
bogatstvima, a dugoroni cilj je 1 milijarda dolara za
Crnu Goru, gdje bi Primorje daleko najvei dio.
Usvajajui i primjenjujui osnovne razvojne strategije
definisane u Master planu za razvoj turizma (2001),
turizam kao privredna grana bie u stanju da obezbijedi
promet u direktnim uplatama u turizam u visini od 500
miliona eura do 2010. i milijardu eura do 2020.
Strategija razvoja odrivog turizma bazirae se na
maksimalnom uvaavanju i afirmaciji prirodnih
ekskluzivnosti Akvatorija i Priobalja tj. na KVALITETU u
prirodi, to je ve dovoljno istaknuto i antropogenim
djelovanjima, a to znai razvoj KVALITETNOG
TURIZMA.
- Formirati JEDINSTVENU TURISTIKU PONUDU
crnogorskog turizma kombinujui sve vidove turizma i
sve turistike prostore, zavisno od tranje svakog gosta,
tj. od plateno sposobne tranje sa osnovnim
opredjeljenjem na kvalitet usluga i platenije turiste to
odgovara izuzetnoj prirodi i novom liku crnogorske
primorske destinacije - kvalitetnim objektima i prateim
komplementarnim sadrajima prilagoenim izuzetnoj
prirodi;
- Kombinovati vrijedne prirodne potencijale, novi
kvalitet stvorenih potencijala i bogatu istoriju i tradiciju u
etnoturizam primjerenih kapaciteta odrivom razvoju, to
bi sa jedinstvenom ponudom predstavljalo novu razvojnu
strategiju ofanzivnog EKO I ETNO TURIZMA;
- U ve izgraenim prostorima Priobalja u svim
vidovima turizma, rekonstrukcijom i MODERNIZACIJOM
postojeih objekata, te smanjenjem broja leaja i
maksimalnim poveanjem kvaliteta turistike usluge,
stvarati novi lik crnogorske turistike destinacije
KVALITET koji e odgovarati izuzetnim prirodnim
ljepotama, pri emu je cilj postii optimalnu strukturu
kvaliteta ponude u narednom uem periodu
- Nain NOVOGRADNJE usmjeriti tako da se
novoplanirani objekti i kapaciteti usmjeravaju od ve
izgraenih cjelina KA ZALEU, uz izbjegavanje
dosadanje prakse betoniranja neprimjerenim
prirodnim resursima
- PROIRENJE i UREENJE PLAA prema moru i
zaleu u dugoronom smislu je neophodna razvojna
strategija crnogorskog turizma, posebno imajui u vidu
da se preko 95% ukupnog turistikog prometa
usmjerava ba na ove sadraje;
- Razvoj ZDRAVSTVENOG TURIZMA (wellness i
zdravlje), koji ima izuzetne prirodne pogodnosti, jaku
tradiciju i dobre efekte u dosadanjem razvoju ali tako da
ne ugrozi ostale vidove turizma, posebno na
tradicionalnim punktovima (Igalo, Risan, Pranj, Tivat -
Solila, Bigova, Petrovac, Ulcinj)
- Razvijati kvalitetan NAUTIKI turizam, posebno
vodei rauna o zatiti sredine i ostalih vidova turizma ali
i forsirajui velike mogunosti postojeih i novih marina,
geostrateki poloaj i sl, uz komplementiranje svim
30. maj 2007.
potrebnim sadrajima smjetaja, infrastrukture, trgovine,
arter jahti, rentiranja plovila i sl, koje trae ovi zahtijevni
ali vrlo profitabilni turisti (profitabilni ukoliko im se
obezbijedi kompletna usluga);
- Posebnu panju treba posvetiti razvoju kulturnog
turizma kroz koji se ostvaruje njegova edukativna
funkcija, na bazi bogatog kulturnog naslea u Primorju
(urbane cjeline i aglomeracije), djelimino i priobalnom
podmorju, i kvaliteta tog naslea iji se dio (Kotor sa
Kotorsko-Risanskim zalivom) nalazi na listi svjetske
prirodne i kulturne batine UNESCO-a.
- KONGRESNI turizam je posebna mogunost kako
zbog prirodnih i geostratekih pogodnosti tako i
dosadanjih rezultata, te bi daljim otvaranjem Crne Gore
i povezivanjem sa svijetom bilo neophodno obezbijediti
lociranje nekih evropskih, mediteranskih ili balkanskih
institucija koje e se svakako nametati u sledeim
integracijama na ovim podrujima;
- Formiranje EKO I ETNO TURISTIKIH FARMI u
zaleu kontaktne zone (padine, pobre) kombinovanih
sa poljoprivrednom proizvodnjom, prvenstveno
forsiranjem razvoja stoarstva (ekofarme goveda, koza,
ovaca, konja, pela, ljekobilja) koje bi, svojim
rekonstruisanim i ambijentu primjerenim objektima u
tradicionalnoj sredini, nudili osobenu turistiku ponudu
zainteresovanim domaim ali i inogostima;
- Izgradnja ekskluzivnih tipova smjetajnih kapaciteta
na Adi Bojani, ostrvu Sv. Marko, Mamuli...
- Neophodni pratei kapaciteti SPORTSKO -
REKREATIVNIH terena u znatno veem broju i
raznovrsnijim sadrajima, na otvorenom, a posebno u
zatvorenom prostoru neposredno u sastavu hotelskih
kapaciteta, sa strunim animatorima, ali i kao osoben vid
SPORTSKOG TURIZMA, namijenjen profesionalnim
klubovima i reprezentacijama, posebni za zimske
pripreme, upotpunie sve prethodne vidove turizma
izvanrednim mogunostima osveenja i unapreenja
zdravlja, obogaujui osnovne ali i komplementarne
kapacitete;
- VANPANSIONASKA POTRONJA i komplementarni
sadraji turizmu sa brojnim i raznovrsnim elementima
moderne ponude od kvalitetne trgovine bogatog
asortimana, zanata, posebno starih eksluzivnih
specijalizovanih namjena, raskonog ugostiteljstva,
finansijskih i ostalih usluga, do svestranih i
specijalizovanih objekata i aktivnosti rekreacije i sporta
posebno teniski tereni pa i golf igralita, ergele,
hipodromi, konjiki klubovi, eko farme, lovaki domovi i
sl), sa etnoturistikom ponudom, a osobito
manifestacijama kulture, edukativnim i zabavnim
sadrajima; svi ovi neophodni sadraji vanpansionske
potronje koji su tako nedostajali naem turizmu
predstavljaju pretpostavku KVALITETA primorske
turistike destinacije, koji e se realizovati planiranom
izgradnjom i domainskim gazdovanjem;
- Postizanje cilja PRODUENJA TURISTIKE
SEZONE i pune upotrebe kapaciteta zahtjeva
modernizaciju i podizanje nivoa postojeih sadraja do
meunarodnih standarda, i razvoj jedinstvenih,
kompetitivnih i visokokvalitetnih hotela - odmaralita.
Ako bi se ukupna ponuda proirila dodatnim prateim
aktivnostima, postojali bi uslovi za produetak turistike
sezone, a nizak nivo upotrebe bio bi podignut. To bi bio
sintezni pokazatelj uspjenosti ukupnih razvojnih
pravaca eko-etno i kulturnog turizma kao nosee
privredne oblasti Primorskog regiona;cilj produenja
ljetnje sezone je oko 165 dana stopostotne popunjenosti
uz poveanje uea noenja u osnovnim kapacitetima
na oko 60% u 2010-oj i oko 80% u 2020-oj godini, uz
20
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 21 - Broj 30

znaajno smanjivanje uea noenja u objektima
dopunskog smjetaja (kampovima, odmaralitima i
ljetovalitima).
Navedeni strateki vidovi ekoloki odrivog ali i
profitabilnog privreivanja pruaju garancije da e se
njihovom realizacijom stvoriti znatno povoljniji uslovi da
se ekoturizam u strategiji odrivog razvoja nametne kao
nosea privredna oblast Primorskog regiona i da sa
ostalim djelatnostima podigne kvalitet ivota na zavidno
visok nivo, blizak evropskim zemljama u konanom cilju
kome se tei.
Oko 67.000 novih leajeva morae da se doda u
primorskom dijelu Republike (oko 24.000 kreveta u
kategoriji tri zvjezdice, 30.000 kreveta u kategoriji etiri
zvjezdice i 13.000 u kategoriji pet zvjezdica) do 2020.
godine.
Prioritet treba da bude dat izgradnji novih hotela kao
djelova visokokvalitetnih "odmaralinih destinacija" u
kategorijama etiri i pet zvjezdica, zatim manjim hotelima
i turistikim selima u kategoriji tri zvjezdice, i restauraciji
palata u okruenju kotorskog zaliva sa posebnim
karakterom iznajmljivanja imunim turistima.

Dinamika i obim turistikog razvoja
Prema Master planu za razvoj turizma, strateki cilj je da
se povea kapacitet na 50.000 hotelskih leaja do 2010,
da bi se udvostruio do 2020, kako bi se realizovao
ekonomski potencijal u turistikoj grani privrede.
Plan nalae ukidanje hotela sa jednom zvjezdicom i
znaajno redukovanje kapaciteta hotelskog smjetaja sa
dvije zvjezdice, kako bi se privukla imunija turistika
trita sa znaajno viom dnevnom potronjom po turisti.
Na osnovu rezultata kategorizacije turistikog smjetaja
u hotelskom sektoru, primarna strategija je fokusirana na
pretvaranje svih postojeih hotela sa dvije zvjezdice na
strateki vanim primorskim lokacijama u hotele sa tri,
etiri i pet zvjezdica, prema meunarodnom standardu.
Ovaj zahtjev znai da vie od 50 hotela i smjetaja
hotelskog tipa, sa 20.000 kreveta treba da bude
modernizovano do 2010.
Uporedo sa tim, neophodno je da se kapaciteti u
predvienim novim zonama distribuiraju u skladu sa
ekonomskim i socijalnim ciljevima Plana
Jasna "zona zabranjene gradnje" izmeu obale i naselja
treba da bude uspostavljena kako bi bila vodi razvoja
novog turistikog smjetaja. Svaka gradnja turistikog
smjetaja u blizini plaa treba da bude rezervisana samo
za visokokvalitetni hotelski smjetaj.
Na neizgraenim povrinama plaa/obale, zelenilo
izmeu mora i zone izgradnje treba da bude ouvano iz
ekolokih razloga i radi obezbjeenja poeljne prirodne
hladovine za turiste.
Ekoloki osjetljive povrine unutar zona za izgradnju
treba uvijek da budu zatiene i sauvane kao dodatna
vrijednost turistikog uivanja. Obim, visina i arhitektura
novih hotelskih kompleksa treba da budu u harmoniji s
okruenjem. Za nove hotele, leajni kapacitet hotela sa
tri ili etiri zvjezdice ne treba da prelazi 500 kreveta po
objektu, a hotela sa pet zvjezdica ne vie od 350
kreveta. Potrebno je ispotovati i standarde o zelenim
povrinima shodno kategoriji objekta.
Postojei turistiki smjetaj na najpr ivlanijim
primorskim lokacijama, sa postojeom kategorijom jedne
ili dvije zvjezdice, treba da bude podignut do prioritetnih
kategorija ili poruen i ponovo izgraen.

Dugorona projekcija (2020) po Masterplanu:

Pregled ukupnog smjetajnog kapaciteta (kreveti) u primorskoj zoni (zaokrueno)
Herceg Novi Kotor Tivat Budva Bar Ulcinj Total
Hoteli * 15.000 7.000 6.500 24.000 11.500 36.000 100.000
Odmaralita 2.000 500 200 1.000 1.000 500 5.200
Kampovi 500 500 500 500 500 500 3.000
Privatni 20.000 8.000 10.000 15.000 40.000 15.000 108.000
smjetaj **
37.500 16.000 17.200 37.500 53.000 52.000 213.200
(*) hoteli ukljuuju sve hotele i turistiki smjetaj hotelskog tipa, (**) ovaj kapacitet ve postoji kao registrovan

Dugorona projekcija (2020) po Masterplanu

Distribucija hotelskog leajnog kapaciteta po kategorijama i optinama
(ukljuuje dograene i nove kapacitete)

Herceg Novi Kotor Tivat Budva Bar Ulcinj Total

Hotelski 15.000 7.000 6.500 24.000 11.500 36.000 100.000
leaji
Pet * 2.000 500 500 4.500 1.500 5.500 14.500
etiri * 6.500 2.500 3.000 9.500 3.500 14.500 39.500
Tri * 4.500 3.500 2.500 7.500 4.500 13.000 35.500
Dvije * 2.000 500 500 2.500 2.000 3.000 10.500

Radi ostvarenja maksimalnog ekonomskog uinka, primorske optine, prema Masterplanu, treba da tee ka postepenoj
transformaciji hotela kako bi se postigla sledea distribucija do 2020g.

(10% kapaciteta u hotelima sa 5*, 40% kapaciteta u hotelima sa 4*, 40% kapaciteta u hotelima sa 3*, 10% kapaciteta u
hotelima sa 2*, Izbacivanje hotela sa 1*)

21
Strana 22- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Kampovanje:
Ukupan kamperski prostor u primorskoj oblasti treba da
bude smanjen na 3.000 mjesta. Njegovo pozicioniranje
u turistikim zonama treba da bude jedno kampersko
polje za tranzitne, mobilne kampere i prikolice,
organizovano prema "meunarodnom standardu", u
svakoj od primorskih optina. Svi ostali postojei tereni
za kampovanje u primorskoj regiji treba da budu
pretvoreni za drugu upotrebu u periodu od 3 godine.
Tereni za golf:
Lokacije odreene u Regionalnom masterplanu za
terene za golf ukljuuju Sutorinu i Veliku plau,
Buljaricu i Tivat.
Pretvaranje vojnih objekata u turistike zone:
Prodaja zemljita na primorju od strane vojnih vlasti
obezbijedie potencijal za nove turistike zone unutar
priobalja.
Preporuuje se da se izgradnja lokacija sa visokim
turistikim potencijalima ponudi na meunarodnom
tenderu ili javnim licitacijama uz definisanje specifinih
kriterijuma za turistiki razvoj. Takve lokacije mogle bi
da ukljue Kumbor, Remontni zavod Tivat, kompleks
iza Kraia u Tivtu, preko puta Kumbora, na Lutici -
Pristan, Kabala For, Rt Trate kod Bigove, Ostrvo
cvijea, Platamuni, Maljevik / Crni rt, dio unutar luke
Bar, Volujica, Valdanos, Karaula na Bojani, Mamula,
Donja i Gornja Arza, Ada Bojana.
Dodatne lokacije mogu da budu razmotrene kao
prioritet turistikog razvoja, ukoliko tokom narednog
perioda se pokae da nisu vie neophodne sa
specijalnom namjenom. Tu je mogue pored
smjetajnih kapaciteta predvidjeti i ostale pratee
komercijalne, sportsko-rekreativne, nautike sadraje, a
u skladu sa odredbama ovog plana, uslovima i
ogranienjima zatite i kapaciteta konkretnog prostora.
Distribucija sadraja:
Na kvalitet i kategorije objekata ulogu e imati i kvalitet
zona u kojima e se oni graditi (Boka, Jaz, Miloer-
Sveti Stefan, Buljarica-Ulcinj), kao i karakter objekata
koji e se revitalizovati.
U priobalnom dijelu optine Herceg-Novi na
lokacijama: Kobila, Njivice, Savina, Meljine-Lalovina,
Zelenika, Kumbor, Baoii, Arza-Mirite-anjice, sela
na Lutici, predvia se izgradnja oko 10.000 leaja
preteno u viim kategorijama smjetaja, to bi sa
registrovanim i procijenjenim iznosilo oko 37.500 leaja.
Na podruju optine Tivat planira se izgradnja novih
smjetajnih kapaciteta na lokacijama: Prno-Plavi
horizonti, upa i Bonii, revitalizacija seoskih naselja
predvienih odgovarajuom planskom dokumentacijom
i turistikih naselja, "Ostrvo cvijea" i "Sveti Marko", oko
4.500 kreveta, to bi sa registrovanim i procijenjenim
iznosilo oko 17.200 kreveta.
U primorskom dijelu optine Kotor u Zalivu, na
lokacijama Rtac (Risan) i Rakov brijeg (Ljuta) i na
obali otvorenog mora u Bigovi, na lokacijama iznad
klifova od ukotrlice do Trstena u Donjem Grblju, u
novosagraenim objektima kao i revitalizacijom
Perasta, Gornjeg Stoliva i kapetanskih palata u Zalivu,
ukupno oko 5.500 kreveta, to bi sa registrovanim i
procijenjenim iznosilo oko 16.000 kreveta.
U primorskom dijelu optine Budva planira se oko
10.000 novih leaja prije svega na podruju Jaza,
Beia, potezu Kamenovo-Miloer, Luica i Buljarice,
30. maj 2007.
kao i u revitalizovanim patrovskim ruralnim naseljima,
to bi ukupno iznosilo oko 37.500 registrovanih leaja.
Na prostoru priobalnog dijela optine Bar predvia se
izgradnja oko 5.000 novih leaja, prije svega na
prostoru anja, Velikog pijeska, Utjehe i Maljevika, to
bi ukupno iznosilo 53.000 registrovanih leaja.
U priobalnom dijelu optine Ulcinj predvia se
izgradnja na lokacijama: Valdanos, bivi hotel "Jadran"
Velika plaa, i Ada, ukupno oko 32.000 kreveta.
Ukupan zbir sa registrovanim kapacitetima bi iznosio
oko 52.000 leaja.
Zdravstveni turizam
Kompleksi zdravstvenog i wellness turizma treba da
budu razvijani u jedan kompetetivni segment
destinacijskog proizvoda Crne Gore, kako na domaem
tako i na globalnom turistikom tritu.
U odnosu na klasini primorski turizam, zdravstveni
turizam je ispoljio niz prednosti u dosadanjem razvoju,
to se moe sumirati kroz:
- vei nivo iskorienosti smjetajnih kapaciteta
tokom itave godine,
- stabilniju stopu zaposlenosti i povoljniju
kvalifikacionu strukturu zaposlenih,
- vei nivo ukupnih prodajnih cijena i
- povoljnije uee u formiranju drutvenog proizvoda
i nacionalnog dohotka.
Nastavak rasta i razvoja kompleksa zdravstvenog
turizma na Crnogorskom primorju, za oekivati je i u
budunosti. Pri tome e na strategijsku razvojnu
poziciju ovog vida selektivnog turizma znaajno, ako ne
i presudno, uticati kvalitet prirodnih resursa za razvoj
zdravstvenog turizma, od kojih su najznaajniji oni
locirani u zahvatu Morskog dobra.
Osnovni preduslov za dugorono efikasan i efektivan
razvoj kompleksa zdravstvenog i wellness turizma
predstavlja racionalno korienje prostora. U svijetu
danas egzistiraju utoini i urbani kompleksi
zdravstvenog turizma, pri emu su prvi konkurentniji i
razvojno perspektivniji.
Na alost, na Crnogorskom primorju je rije o urbanim
kompleksima zdravstvenog turizma, to je rezultat
dugogodinje neracionalne politike u planiranju, jer jo
uvijek nisu definisane zone zdravstvenog turizma, kao
izdvojene cjeline od nacionalnog interesa za razvoj
ovog vida turizma. Dugogodinja nekontrolisana
izgradnja u blizini i u samim kompleksima zdravstvenog
turizma, uticala je na stvaranje takvog prostornog
ambijenta u kome posjetioci ne mogu uoiti gdje
poinju, a gdje zavravaju kompleksi zdravstvenog
turizma.
Ukoliko se i dalje nastavi sa neracionalnim korienjem
prostora, prijeti izvjesna opasnost da kompleksi
zdravstvenog turizma prerastu u hotelske komplekse sa
visokim stepenom saturacije prostora.
Izgradnja kompleksa zdravstvenog turizma otpoela je
na priobalnim podrujima Crnogorskog primorja koja su
obilovala kvalitetnim prirodnim resursima za njegov
razvoj. Glavnina ovih resursa skoncentrisana je u okviru
kontaktne zone i funkcionalnog zalea.
Na alost, dugogodinja stihijska eksploatacija i
neadekvatna zatita prouzrokovala je probleme kao to
su nekontrolisano zagaivanje tla tenim i vrstim
22
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
otpadom; eksploatisanje nalazita morskog ljekovitog
blata; zagaivanje izvora termomineralne i morske vode
u priobalju; zagaivanje vazduha opasnim
substancama; unitavanje flore i faune; izgradnja koja
dovodi do znaajnih poremeaja u vrijednostima
odreenih mikroklimata.
Za otklanjanje postojeih ogranienja razvoja
kompleksa zdravstvenog turizma na Crnogorskom
primorju neophodno je definisati zone zdravstvenog
turizma na Crnogorskom primorju, koje prema
pozitivnim iskustvima nosilaca ponude u razvijenim
receptivnim zemljama trebaju biti cjeline koje
obuhvataju dio prostora morskog dobra i kontaktne
zone. Pri tome je neophodno definisati zone
zdravstvenog turizma namjenjene za boravak
posjetilaca i za eksploataciju prirodnih resursa
U definisanju zona zdravstvenog turizma mora se
prioritetno rukovoditi posebnom kompozicijom rijetkih
prirodnih ljekovitih faktora, kao osnovnim kriterijumima
za njihovo izdvajanje iz cjeline teritorije, ali i
meunarodnim standardima, ukoliko se u budunosti
ele privui strane direktne investicije.
Zone zdravstvenog turizma, definisane po
meunarodnim standardima, uticale bi na stvaranje
preduslova za spreavanje poremeaja ekolokog
bilansa u ovim prostornim cjelinama kao potencijalno
najznaajnijem ogranienju njihovog razvoja, odnosno
stvorili bi se neophodni preduslovi za primjenu
koncepta odrivog razvoja turizma.
Zdravstveni turizam razvijae se u okviru programa
"Sunana obala zdravlja", koji osim pruanja
zdravstvenih i usluga podmladjivanja, podrazumijeva:
komfor, ambijent, lake aktivnosti, kulturnu ponudu a za
goste iz Skandinavije i terene za golf.
Glavni centri zdravstvenog turizma i dalje e biti: Igalo,
Pranj, Petrovac sa perspektivom razvoja u zoni Solila
(ukoliko bude kompatibilan sa stroijim reimima
zatite) i u Ulcinju.
Nautiki turizam
Nautiki turizam predstavlja jedan od "favorizovanih"
selektivnih vidova turizma, zbog ega razvoj ovog vida
turizma treba posebno potencirati s obzirom na
prirodne i antropogene vrijednosti, pogodnosti morske i
jezerske obale, nautiko-prometni poloaj Crnogorskog
primorja, stalno rastuu tranju, a naroito zbog
ekonomskih efekata koji se ostvarujuju realizacijom
ovog vida turistikog prometa.
Predlog sistema nautikog turizma (Studija nautikog
turizma u Crnoj Gori, GTZ, 2005.) nastojao je
maksimalno da vodi rauna o potrebama Crne Gore u
cjelini i pojedinih lokalnih sredina. Uz uvaavanje tih
injenica izdvojena su tri kljuna kriterijuma koja bi
trebala da izdvoje prioritetne dijelove tog sistema:
- obezbijeenje odrivog razvoja i ouvanja ekoloke
ravnotee
- izbjegavanje korienja plaa i drugih vanih
turistikih resursa; i
- procijenjena ekonomska opravdanost
Prvi kriterijum podrazumijeva ponaanje u skladu s
osnovnim pravilom odrivog razvoja. To znai da se
osnovni resurs, u ovom sluaju morsko dobro, koristi
tako da bude u najmanjoj moguoj mjeri izmijenjeno i
tako sauvano za budue generacije. Ovo pravilo
Strana 23 - Broj 30
podrazumijeva i potrebu ouvanja ekoloke ravnotee,
naroito u zatienim i veoma osjetljivim prostorima.
Drugi kriterijum zasniva se na pravilu da se za izgradnju
nautikih puntova koriste one mikrolokacije koje nemaju
drugu znaajniju ekonomsku svrhu, jer je neracionalno i
moe samo da teti optem turistikom razvoju. Zato su
se pri biranju lokacija izbjegavale prirodne plae i
prostori pogodni za izgradnju hotelskih i slinih
sadraja, dok su se favorizovale lokacije na kojima
izgradnja moe da unaprijedi imid destinacije.
Trei kriterijum ekonomske opravdanosti se bazirao na
grubim procjenama s obzirom na situaciju u okruenju.
No, samo se po sebi podrazumijeva da e preduzetnik
koji se odlui na izgradnju marine prije toga finansirati
izradu fizibiliti studije i izvriti sve druge potrebne
provjere po pitanju vlasnitva, cijene zemljita, stanja
infrastruktrure itd.
Upravo zbog ovakvih kriterija data je posebna prednost
preduzetnikim poduhvatima koji podrazumijevaju
prenamjenu vojnih i industrijskih objekata te
devastiranih podruja u marine. Naime, lokacije kao to
su Remontni zavod u Tivtu ili vojni kompleks u
Kumboru prenamjenom u marine zadovoljavaju sva tri
kriterijuma:
- ekoloki zbog toga to je funkcija marine manje
tetna po okolinu od njihove sadanje funkcije;
- prostorno-turistiki zbog toga to prenamjenom
unapreuju imid destinacije i nemaju ozbiljnijih sukoba
s drugim korisnicima; i
- ekonomski jer dijelom ve imaju rijeenu
infrastrukturu (pogotovo operativnu obalu), ne bi trebali
biti vlasniki komplikovani, a drava ima interes i moe
da regulie posebne uslove njihove prodaje
potencijalnim investitorima.
Uz ove osnovne kriterijume za izgradnju marina,
uvaeni su i neki dodatni, kako bi mogli da se to
tanije odrede prioriteti - maritimni uslovi, ouvanje
ekosistema, atraktivnost lokacije, uvanje drugih
resursa, pozicija i dostupnost, izvodljivost projekta,
atraktivnost ulaganja.
Kao etiri kljuna podsticajna faktora izdvajaju:
- obala Crne Gore je veoma atraktivna za plovidbu,
ima ouvanu i uglavnom nezagaenu obalu i
predstavlja u evropskim okvirima neotkrivenu
destinaciju;
- susjedna Hrvatska ve osjea zaguenost plovilima
i razmatra uvoenje nekih restriktivnih mjera (kao npr.
zabrana noenja jahti izvan marina), to bi mnoge
nautiare moglo da podstakne na dolazak u Crnu Goru;
- aktuelni trendovi u svijetu ukazuju na stalni i veliki
rast potranje u nautikom turizmu, osobito veih jahti,
motornih brodova i artera, te glad za novim prostorima
sa ouvanom ivotnom sredinom; i
- Crna Gora zbog otvorenosti najveeg dijela obale
trenutano nema sistem marina koji omoguava
sigurnu plovidbu, to znai da je u kraem roku
potrebno izgraditi marine na vie lokacija iz isto
bezbjednosnih razloga.
Postoje i odreeni faktori koji upuuju na potrebu
opreza u planiranju veeg broja nautikih puntova u
Crnoj Gori, a pogotovo veeg broja vezova. Meu njima
se kao tri kljuna istiu:
- usprkos trenutano malog broja vezova, obala Crne
Gore bi s obzirom na njenu ukupnu duljinu i s
minimalnim poveanjem na samo 1.500 vezova imala
23
Strana 24- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
vie nego dvostruko veu koncentraciju nautiara po
kilometru obale od Hrvatske ili Grke
- Hrvatska kao najblia i najslinija nautika
destinacija veinu prihoda ostvaruje na sjevernom i
srednjem Jadranu do kojeg je lak i brz pristup
autoputevima iz Zapadne i Srednje Evrope, dok npr.
Crnoj Gori najblia Dubrovako-neretvanska upanija s
trostruko duom obalom (oko 1.000 km) ima samo tri
marine ukupnog kapaciteta 650 vezova; i
- ukoliko se ne obezbijede nune infrastrukturne i
druge pretpostavke za uspjean razvoj nautikog
turizma, posebno po pitanju osiguranja brodova,
informativnih materijala i sadraja te prodajno-servisne
mree, postoji velika opasnost da e nove marine
donositi gubitke.
U skladu sa svim navedenim, predloena je osnovna
mrea marina u Crnoj Gori sa oko 2000 vezova, koju bi
trebalo da ine dvije velike servisne marine kapaciteta
400-800 vezova, etiri standardne marine kapaciteta
100-300 vezova i tri specijalne marine s neto manjim
brojem vezova. Uz njih se podrazumijeva obezbjeenje
komercijalnih vezova u postojeim lukama, naroito na
lokacijama koje bi mogli da pobude vee interesovanje
nautiara kao to su Budva, Herceg Novi, Risan ili
Pranj.
Prije kretanja u intenzivniju izgradnju nautikih
kapaciteta potrebno je na dravnom nivou preduzeti i
odreene sistemske mjere, posebno po pitanju
saobraajne i komunalne infrastrukture, osiguranja
brodova i distrubicije meteorolokih podataka.
Tipologija marina kako je predloena u nastavku
primarno se odnosi na njenu orijentaciju prema tritu i
potrebu udovoljavanja posebnim uslovima lokacija.
Predloene "VIP" i "eko" marine bi trebale biti
podvrgnute istim zakonskim uslovima kao i obine
marine, odnosno nema potrebe da se one definiu
posebnim zakonima ili da se prema uslovima
poslovanja odvajaju od ostalih marina.
Za VIP marine oekuje se vii kvalitet sadraja i
orijentacija prema zahtijevnijoj klijenteli, dok se za eko
marine oekuje udovoljavanje dodatnim specijalnim
uslovima koje zahtijevaju konkretne lokacije u skladu sa
reimom zatite. To posebno vrijedi za ue Bojane kao
najosjetljiviju lokaciju i potencijalno zatieno podruje
visokog ranga.
Dvije velike servisne marine, uz dovoljno veliki
kapacitet (400-850 vezova) bi trebalo nautiarima da
prue, pored mogunosti korienja vezova i sve
potrebne sadraje (a posedno usluge remonta i
popravki jahti, usluge tankovanja goriva i druge usluge),
zbog ega moraju imati dovoljno prostora na kopnu i
moru. Jedna takva lokacija je postojea marina u Baru,
koja ve planira proirenje i adekvatno opremanje.
Druga takva marina je planirana na lokaciji sadanjeg
Remontnog zavoda Arsenal u Tivtu. Na lokaciji Bonii
mogua je izgradnja manje marine ili privezita
jedriliarskog centra.
etiri standardne marine trebale bi da zadovollje
potrebe nautiara na ostalim kljunim lokacijama za
koje postoji pretpostavljeni najvei interes za vezovima i
ima mogunosti za ureenje marina. U tom se
kontekstu ponajprije izdvaja lokacija na rtu Kobila kao
najsjevernija (do 150 vezova), najblia Hrvatskoj i
idealno poloena s aspekta plovidbe. Na slian nain
30. maj 2007.
se izdvaja i Ulcinj kao najjunija lokacija najblia
albanskoj obali i Otrantskim vratima, vana i stoga to
je Ulcinj jedini primorski grad Crne Gore koji nema
mogunost smjetaja veih plovila. Predloena lokacija
je Liman, u blizini Starog grada (do 300 vezova).
Bigova (do 150 vezova) prevashodno je vana iz
saobraajnih i bezbjednosnih razloga kao jedino
sigurno sidrite izmeu Boke Kotorske i Budve,
odnosno Bara, gdje bi se oekivao boravak nautiara i
da nema marine. Kumbor (do 250 vezova) je vaan
zbog veoma dobrih uslova za ureenje marine i potrebe
obezbjeenja dodatnog kapaciteta vezova za podruje
Herceg Novog koji nema prostora za prihvat jahti.
Tri specijalne marine odnose se na lokacije za koje se
pretpostavlja da postoji razmjerno veliki interes
nautiara, ali je zbog odreenih ekolokih ogranienja
potreban krajnji oprez pri planiranju izgradnje. To se
naroito odnosi na najjuniju i zbog jedinstvenosti
okruenja veoma atraktivnu lokaciju Ada Bojana (do 50
vezova), jer bi tu potencijalna marina mogla ugroziti
bogatu ptiju faunu i tok rijeke Bojane. Iz slinih je
razloga veoma osjetljiv i lokalitet Buljarica (do 100
vezova), vaan zbog nedostatka pogodnih lokacija za
prihvat nautiara izmeu Bara i Bigova, kao i u samoj
Budvi.
Iako manje, zbog zatvorenosti zaliva i statusa Svjetske
batine UNESCO-a veoma je osjetljiva i lokacija Kotor.
No, ta se injenica moe iskoristiti i kao prednost, jer bi
marina (do 150 vezova) uz stari istorijski grad Kotor
mogla biti jedna od rijetkih u Crnoj Gori koja ima uslove
za orijentaciju u veoj mjeri na ekskluzivnu (VIP)
nautiku potranju. To onda moe znaiti i potencijalno
vee prihode nego to bi mogla da ostvari vea
masovna marina koja bi mogla da bude prepoznata
kao zagaiva ivotne sredine.
Luke nautikog turizma, odnosno lokacije koje bi
trebalo da pruaju samo usluge komercijalnog
vezivanja trebalo bi razvijati du cijele obale. Meu
njima posebnu ulogu ima Budva, koja je vana zbog
potencijalno velike potranje nautiara, ali se zbog
potencijalnog ugroavanja izuzetno vrijednog resursa
obale i plaa u njoj ne preporuuje stimulisanje dalje
zadravanje nautiara. Naime, Budva, slino kao i
Herceg Novi, predstavlja gradsku luku u kojoj je kljuan
problem konflikt u koritenju prostora.
Tome treba dodati i prostore koji su djelimino ureeni
za prihvat nautikih plovila i nautiara u postojeim
lukama Risan, Kotor i Kalimanj-Tivat.
Komercijalni vezovi su predvidjeni u privezitima, kao
posebno izgraenim i ureenim prostorima za privez
plovila, uz turistike komplekse i sadraje. Predvidjene
lokacije su: Njivice, Lazaret - Meljine, Zelenika, Glavati -
Pranj, Bonii - upa, Rose, ostrvo Sveti Nikola,
Perazia do i na potezu Rt erane Port Milena.
U funkciji nautikog turizma mogue je ukljuiti, kroz
paljivu revitalizaciju, mandrae i stara pristanita u
Boki.
U cilju nautikog povezivanja mora i Skadarskog jezera,
pod uslovom da se u skorije vrijeme obezbijedi plovnost
Bojane, kao i revitalizacija i opremanje pristanita u
Rijeci Crnojevia i Virpazaru.
Prioritet treba dati sadrinskom opremanju postojeih
nautikih punktova koji se nalaze u sastavu izgradjenih
24
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
i operativno osposobljenih dijelova obale, kao to su
Kotor, Tivat, Bar i Budva. ini se najhitnijim
dokompletiranje izgradnje marine unutar prostora luke
Bar, jer je ve obavljen veliki dio radova.
Gradnja novih i dogradnja postojeih nautikih
kapaciteta za preduslov ima izradu adekvatne procjene
uticaja na ivotnu sredinu.
Planirana revitalizacija, rekonstrukcija i izgradnja
objekata nautike infrastrukture sprovodie se u skladu
sa namjenom i karakterom morskog dobra uz
odgovarajue tehnike, tehnoloke i pravne mjere
ekoloke zatite te obaveznom izradom procjene
uticaja i kapaciteta svake lokacije predvidjene za
izgradnju marina.
Formiranje velikog broja luka nautikog turizma,
odnosno komercijalno vezivanje, je ionako budunost
Crne Gore, kao i drugih zemalja na Mediteranu i ono e
se potencijalno iriti u skladu sa zahtjevima sve brojnije
nautike klijentele. Naime, za oekivati je da e u
budunosti potranja za vezovima biti sve vea. Samo
je pitanje vremena kada e to prepoznati lokalne
zajednice kroz zahtjeve za izdavanje komercijalnih
vezova, odnosno kroz traenje funkcije luke nautikog
turizma. Za to vrijedi spomenuti primjer iz Hrvatske gdje
je vie od polovice svih priobalnih mjesta zainteresirano
za ureenje u luku nautikog turizma, odnosno za
pravo iznajmljivanja vezova.
Ovaj prijedlog ne treba da se shvati kao konano
rijeenje, nego kao plan koji bi trebao da se odnosi na
iduih 10 godina. S obzirom na veoma brze i velike
promjene u turizmu poslednjih godina, a naroito u
nautikom turizmu, i prije tog roka e se sigurno pojaviti
neke nove okolnosti koje e traiti reviziju i ovih
planova. Predvidjen je neto manji broj vezova nego u
prethodnim planovima zato to je mnogo lake kasnije
poveati kapacitet planiranih marina ili graditi nove,
nego trpiti loe ekonomske i ekoloke posljedice
prevelikog kapaciteta.
Sport i rekreacija
Na Primorju postoje izgraeni sportsko rekreacioni
kapaciteti koji, uz dodatna ulaganja, moderrnizaciju i
proirenja, te usmjerenje na sportski menadment,
mogu biti izvanredna komplemenarna djelatnost
ekoturizmu.
Prema predloenoj koncepciji ureenja priobalja i
planerskim uslovima sportova predloen je program
sportskih sadraja i lokaliteta, koji treba da zadovolji
zahtjeve posjetilaca za sportskim aktivnostima (aktivno
bavljenje sportom, rekreativno bavljenje sportom i
rekreacijom i avanturistiko bavljenje rekreacijom
sportom).
Aktivno bavljenje sportom podrazumijeva da se obavlja
na terenima i sadrajima koji omoguavaju
internacionalna takmienja. Tereni treba da budu
planirani i dimenzionirani prema standardima
internacionalnih normi za odreenu vrstu sporta. Tako
isplanirani i izvedeni tereni, koji su upisani u
internacionalne liste za odravanje meunarodnih
turnira i takmienja, produavaju sezonu.
Za avanturistike sportove planirani su atraktivni
sportovi za koje priroda i prirodni resursi Crnogorskog
Strana 25 - Broj 30
primorja pruaju izvanredne mogunosti jedinstvene u
regiji Mediterana:
- krstarenje od H. Novog do Ade, rijekom Bojanom do
Virpazara;
- razgledanje ptica na Skadarskom jezeru. Solani ili
Solilima;
- ispitivanje podvodnog svijeta i arheolokih
spomenika u podmorju;
- vonje iarama, na tvrave i vidikovce;
- letenje lakim avionima, padobranima, zmajevima;
- slobodno penjanje uz litice stijene, na stijenama
Nerina, ispod Spasa, Buljarica, Valdanosa;
- lov na Rumiji, Krivoijama, Lovenu;
- istraivanje peina.
Za aktivno bavljenje sportovima predloeni su sljedei
sportovi i lokacije:
- jedriliarstvo - klubski organizovano (centri Herceg
Novi, Kotor i Tivat);
- jedrenje na dasci (vie centara uglavnom na
otvorenoj obali mora npr. Valdanos);
- skijanje na vodi, skijanje sa padobranima i jet-ski;
- sportski ribolov (ribolov iz amca ili podvodni
ribolov) zahtijeva dobro poznavanje lokalnih uslova
(ue Bojane, kanal Milena, Velika Ulcinjska plaa,
okolina ostrva Svetog Nikole, Perazia do, Luka Bar-iza
lukobrana)
- sportsko ronjenje (centri Herceg Novi, anjice,
Rose, rt Veslo, uvala Prno, Bigova, Jaz, Budva, Sveti
Stefan, Petrovac i Buljarice);
- plivanje, vaterpolo (centri: Herceg Novi, Igalo, Bijela,
Kotor, Bonii, Budva, Luice, Bar, Velika Plaa);
- veslanje (centri uglavnom u Boki - Kotor, Orahovac);
- tenis (centri Dobrota, Nerin, Luice, Velika Plaa);
- golf (centri Kava, Sutorina, Buljarica, Velika Plaa);
- ergele i konjske trke (centri Jaz-Lastva, Velika
Plaa-Ada Bojana);
Za rekreativno bavljenje sportovima i rekreacijom
planirani su sljedei sportovi:
- etnja du obale, pjeka staza uz obalu; vonje
biciklima, rolerima du staze uz obalu;
- jedrenje amatersko;
- plivanje i kupanje na svim plaama;
- kupanje u bazenima sa blatom ili mineralnom
vodom (Igalo, Njivice, Bigovo, Valandos, Velika Plaa);
Rekreativno bavljenje sportovima je predvieno za
masovne posjete i zato je planirano uz svaku plau, ili
hotelski kompleks srazmjerno planiranim kapacitetima i
broju stanovnika susjednog mjesta.
Upranjavanje sportova na vodi nosi sa sobom i
odreenu dozu rizika kako za uesnike u sportskim
aktivnostima, tako i za sve one koji koriste more za
rekreaciju. Da bi se zatitili kupai neophodno je
definisati granice kupalinih podruja u kojima se ne
smiju voziti motorni amci, gliseri, skuteri na vodi i
druga plovila.
Za odravanje sportskih manifestacija na vodi, npr.
jedriliarskih i veslakih regata, plivakih maratona,
motonautikih trka, podvodnog ribolova itd. neophodno
je obezbijediti i obiljeiti odreene djelove akvatorijuma
na kome se odravaju takmienja. Kako se radi o
vrhunskom sportu to se za odravanje ovih
manifestacija biraju i najpogodnija mjesta. Bokokotorski
zaliv je izuzetno pogodan za odravanje jedriliarskih
regata, veslakih takmienja i mononautikih trka.
25
Strana 26- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Otvorena obala Crnogorskog primorja pogoduje za
jedriliarske regate, za takmienja u sportskom
ribolovu, ronjenju itd.
Kupalita
Bitan sastavni dio turistike ponude su kupalita, kao
mjesta za sunanje, kupanje i ostale oblike rekreacije.
Kupalina ponuda ima prioritet i u narednom periodu
treba omoguiti razliite vidove prostorne organizacije.
Predvieno je kako podizanje kvaliteta postojeih tako i
aktiviranje novih prostora za kupalita ukljuujui i
bazene.
Tako se planira dalje ureenje dijelova gradskih obala u
Boki Kotorskoj na potezu Igalo - Kamenari, kroz Risan i
Dobrotu, na potezima Muo - Pranj - Stoliv Lepetani -
upa te uraevii - Kraii. Tu se misli na adaptaciju poveanja postojeih i izgradnje novih kupalita dobija
postojeih i gradnju novih ponti i mandraa, kao i
postavljanje pontona.
Po pitanju gradskih kupalita na podruju otvorenog
mora (Budva, Beii, Petrovac, Sutomore, potez
ukotrlica - Topolica) predvia se proirenje zalea Kupalita, prema namjeni, bi trebalo opremati tako da
kroz vee ukljuivanje zelenih i slobodnih povrina sa
prateim sadrajima i vodenim zabavnim parkovima.
U skladu sa razvojem novih turistikih kapaciteta na
spoljnoj obali mora predviaju se adekvatni kupalini
sadraji - Lutica, zaliv Trate i Bigova, Donji Grbalj,
potez Sveti Stefan - Petrovac, Maljevik, potezi Veliki
pijesak - Stari Ulcinj, Valdanos - Ulcinj, zona Pinjea.
Dio ovih kupalita moe imati i izletniki karakter.
Kao najjai izletniki kupalini punkt u zalivu predvia ureenje prostora/.
se Kalardovo, a na otvorenom moru ostrvo Sveti Nikola,
preko puta Budve, sa nizom kupalinih jedinica. I ostala
mala ostrva i koljeve je mogue ukljuiti u izletnike
programe bez izgradnje objekata na njima.
Specijalne kupalita se predviaju na lokacijama od
posebnog interesa ili znaaja - plae namjenjene za
nudizam (ispod Peina kod Njivica, Arza - Mirita, Jaz,
Crvena glavica, Ada Bojana, manji skroviti punktovi u
produenju javnih ili hotelskih plaa), plae za
korienje ljekovitog blata (Igalo, Ulcinj...).
Zbog velikog znaaja kupalita za turizam, u budunosti
je potrebno da im se posveti posebna panja i obave
mnoge aktivnosti koje su preduslov za njihovo
optimalno korienje. Da bi se kupalite moglo
vrednovati i trajno koristiti potrebno je sljedee:
- izvriti istrane radove (sva potrebna mjerenja i
opaanja),
- obavljati redovno odravanje, ureivanje i
opremanje,
- brinuti se o kvalitetu vode za kupanje,
- vriti intervencije po potrebi.
Poveanje turistikih smjetajnih kapaciteta zahtijeva i
poveanje ukupne povrine kupalita, pa je za te svrhe
potrebno:
- postupno poveavati povrinu korienja postojeih pjeake staze
kupalita koja se sada djelimino koriste,
- poveavati, gdje god je to mogue, postojea
kupalita, ija se povrina sada cijela koristi,
- uspostavljati nove prirodna ili vjetaka kupalita
gdje god je to potrebno i racionalno, i da se ne kosi sa
uslovima zatite.
U okviru Vodoprivredne osnove Crne Gore (2001.),
analizom postojeeg stanja navedeno je mogue
poveanje 47 plaa sa ukupnom duinom od 32 km, sa
30. maj 2007.
2
ukupnom povrinom od 830 050 m i zbirnom
procjenom optereenosti od 82.390 osoba. Poveanje
ovih kupalita u budunosti je usko povezano sa
izgradnjom novih turistiko smjetajnih kapaciteta i one
e se formirati i opremati istovremeno sa graenjem
novih turistikih objekata.
Na osnovu prikupljenih podataka vezanih za
mogunosti formiranja novih kupalita, konstatuje se da
je: ukupna duina takvih kupalita 14 km sa ukupnom
2
povrinom od 220 350 m i zbirnom procjenom
optereenosti od 19.930 osoba. Izvoenje ovih
kupalita u budunosti treba povezati sa izgradnjom
novih turistiko smjetajnih kapaciteta u neposrednom
zaledju
Tako se na osnovu postojeeg stanja i procjena
ukupna maksimalna duina od oko 100 km odnosno
oko 270 ha, to daje jednovremeni broj kupaa od
270.000.
mogu da zadovolje to vie kriterijuma kampanje Blue
Flag, kojima e se: paljivo razrijeiti konflikt izmeu
rekreativne i zatitne funkcije, obezbijediti pristup svim
licima, opremiti potrebnim ureajima i sadrajima.
/detalji vezani za normative za pojedina kupalita,
preporuke za opremu te organizaciju zone pkupalita
dati su u poglavlju koje tretira uslove za korienje i
Pjeako-biciklistike staze
Kompaktnost neprekidne linije teritorije Morskog dobra,
bez obzira na njegovu irinu i raznovrsnu
geomorfoloku strukturu, daje mogunost
uspostavljanja dugolinijskih biciklistiko-pjeakih trasa,
koje se mogu prostirati du cijele obale. Djelimina, i
vrlo esta izgradjenost obale Morskog dobra pjeakim
stazama omoguava njihova meusobnih spajanja do
potpunog kontinuiteta, kroz jasno osmiljenu etapnost.
Kvalitet ove turistike ponude pjeako-biciklistikog
ureenja, je naroito izraen u uslovima neposredne
blizine obale zbog specifine kombinacije mediteranske
klime, morskog vazduha, i intenzivnog zelenila, a susret
kopna i mora ini najatraktivniju smjenu pejzaa, vrlo
bitnu u kategorizaciji predjela pogodnih za ovu vrsu
sporta.
Morsko dobro, iako u okviru svojih uskih granica,
raspolae sa osnovnim elementima potrebnim za
afirmaciju pjeaenja:
- du veine urbanizovanih obala postoje ve
izvedene etaline staze, bilo izdvojene ili kao dio
saobraajnice (Bokokotorsi zaliv, svi vei gradovi...)
- du svih ureenih pejzanih zona postoje ureene
- du neureenih predjela postoje divlje staze koje se
uz relativno jednostavno prokravanje privode
potrebnoj nameni (Lutica, predjeli izmeu gradova...)
Du skoro svih postojeih saobraajnica i pjeakih
staza je mogue uspostaviti i paralelne biciklistike
pravce. Neureeni predjeli se etapnim pristupom
postepeno osmiljavaju i shodno prirodno-geografskim
uslovima ureuju u staze, koje se meusobno spajaju u
kontinualan pravac du obale.
Mogui tipovi disciplina u priobalju:
26
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
- rekreativni biciklizam, za veinu turista u pravcima
po individualnom izboru i trajanju, u kombinaciji sa
drugim sportovima (pjeaenje, plivanje, ronjenje)
- sportski biciklizam, za fiziki spremnije bicikliste,
osmiljenim pravcima/turama u okviru kojih se
savlauju predviene prepreke koje zahtjevaju
potrebne napore za sticanje fizike kondicije,
- profesionalni biciklizam u potpuno organizovanim
oblicima priprema za takmienja koji se vodi pod
nadzorom trenera i sportskog tima
- biatlon, sportska disciplina biciklizma u kombinaciji
sa veslanjem
- triatlon, sportska disciplina u kombinaciji sa
plivanjem i tranjem
Etapnost biciklistiko-pjeake afirmacije je osnovna
stavka u turistikoj ponudi ovog programa. U osnovi
etapnost podrazumijeva i etapnu sportsku ponudu: to
znai da se prvo realizuju pjeaki pravci iz kojih
proizilaze u daljoj razradi i biciklistiki pravci.
Elementarni pjeaki pravci du obale, su u veoj ili
manjoj mjeri, zastupljeni u svim urbanizovanim obalama
kao i u ureenim predjelima, bilo da su u pitanju plae
ili ume. One se u nekom ruralnom obliku pruaju
duboko du neureenih predjela to zahtjeva relativno
malu intervenciju kako bi se spojila sa susjednom
ureenom stazom ili se produilo zadovoljstvo etnje uz
obalu. U svakom sluaju one se na terenu pruaju du
obale u nekom isprekidanom obliku koji ima tendenciju
spajanja i koji se u nekim djelovima nije spojio samo iz
razloga fizike prepreke (strme kamene obale ili uvale).
Cilj ovog programa je njihovo spajanje du cijele obale -
znai velikom veinom obale Morskog dobra.
Kontinuitet pjeane staze du cijelog neposrednog
priobalja je atraktivna i sigurno jedinstvena turistika
ponuda. U domenu pjeakog sporta ona je realno
izvodljiva i sa vrlo malim ekonomsko/graevinskim
fondom. Bez obzira na raznovrsnost fizike strukture
priobalja pjeake staze je mogue izvesti i na
najstrmijim obroncima uz jednostavne graevinske
zahvate.
U domenu biciklistikih potreba situacija je malo
kompleksnija, ali jo uvijek izuzetno finansijski
pogodna. Graevinski zahvati zaobilaenja neke
prepreke su minimalne investicije u poreenju sa
dalekosenom mogunou dobiti prilivom
"biciklistikih" turista.
Predlau se tri zone u priobalju, du ijih obala se
pruaju pjeako-biciklistike staze, a koje pruaju unapreivanje i zatitu riba i drugih morskih ivotinja,
specifine usluge shodno osnovnoj karakteristici.
1. ELITNA: Patrovii (Budva, Prno, Sveti Stefan,
Rijeka Reevia, Petrovac)
2. MORSKA: Lutica (Rose, anjice, Bigovo)
3. SPORTSKA: Tivatski zaliv (Tivat - okolina, zaliv i
nizina)
Du obale postoje i zone koje su djelimino ureene za
potrebe biciklistike i pjeake ponude. Na primer, du
celog Bokokotorskog zaliva uz obalu se prua
saobraajnica koja svojom frekvencijom ne spada u
previe prometne, te tako omoguava relativno sigurnu
a brzu biciklistiku zonu.
Mogu se izvjesno, ve sad na terenu, izdvojiti etiri
zone u kojima se ovi sportovi mogu upranjavati sa vrlo
malim intervencijama:
Strana 27 - Broj 30
1. TIVAT - ureeni (a zapostavljeni) predjeli Luice i
upe koji uz revitalizaciju naputenih objekata mogu
postati izuzetno jaka zona ponude Crne Gore.
2. BUDVA - PETROVAC - mnotvo ureenih pjeakih
staza du obala
3. SUTOMORE - BAR - izgraene staze du cijele
obale pogodne za bicikliste
4. ULCINJ - UE BOJANE - kilometarska pjeana
obala za kondicioni trening pjeaka i sportista svih vrsta
u kombinaciji sa plivanjem, veslanjem, ronjenjem.
Ureenost ovih terena treba svakako usmjeriti ka
punom korienju, kroz aktuelnu evropsku akciju
EuroVelo, jer su veinom u okviru Mediteranske trase
broj 2.0
2.3.2. Pomorska privreda
2.3.2.1. Ribarstvo
Ribolovno more Republike obuhvata dio obalnog mora i
epikontinentalni pojas koji se nalazi u granicama Crne
Gore. Granicom ribolovnog mora u rijekama koje se
ulivaju u more smatra se linija na kojoj voda prestaje biti
postojano slana.
Za razliku od ribolovnog mora, ribolovno podruje od
interesa za Crnu Goru mnogo je ire jer poinje od
same zone plime i osjeke (mediolitorala) i prostire se
preko kontinentalnog elfa, kontinentalne padine i
zaravni junojadranske kotline. Prema Konvenciji o
pravu mora, ribolovno podruje zavrava transverzalno
na granici teritorijalnih voda Italije. Ukoliko doe do
proglaenja iskljuivih ekonomskih zona u Jadranu,
tada e ribolovno podruje obuhvatiti unutranje,
teritorijalane vode kao i itavo podruje elfa koje se
nalazi izvan teritoorijalnih voda, kontinentalnu padinu i
dio junojadranske kotline, najvjerovatnije do srednje
linije razgranienja, koja prolazi po sredini kotline.
Za lov i sakupljanje bentoskih i semipelaginih vrsta
najvaniji je obalni pojas unutraenjeg mora i podruje
elfa koje je u itavom junom Jadranu usko. U visini
ulaza u Boku Kotorsku granica elfa se nalazi na 9,5
NM, a kod ua Bojane oko 34 NM od obale. Osim
elfa, lov bentoskih vrsta se isplati i na kontinentalnoj
padini do dubina od 500 do 600 m, jer se tu nalaze
naselja kampa. Za razliku od lova bentoskih vrsta,
podruje lova pelaginih vrsta je ekonomski isplativo
sve do granica italijanskih teritorijalnih voda.
Morsko ribarstvo podrazumijeva lov, gajenje,
kao i vaenje morskog bilja.
Morski ribolov
Morski ribolov obuhvata lov riba, drugih ivotinja i
vaenje morskog bilja, a moe biti privredni i sportski.
Privredni ribolov podrazumijeva:
- ribolov povlanim pridnenim mreama (koama)
demersalnih (pridnenih) vrsta,
- ribolov pelaginih vrsta (sitne i krupne plave ribe)
mreama plivaricama, potegaama i stajaicama,
- lov rakova i jestivih koljkaa
- ribolov manjim ribolovniim sredstvima (kalimerama,
gibom, parangalima, vrama, tunjama, panulama,
ostima, pod svijeom ...).
27
Strana 28- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Sportski ribolov moe se obavljati svim udiarskim
alatima, odreenim parangalima i ostima, kao i
podvodnom pukom sa ronjenjem na dah i bez
upotrebe svjetla.
Nadleni organi za poslove morskog ribarstva definiu
podruja, vrijeme i nain obavljanja privrednog i
sportskog ribolova, a posebno u zonama luka, plovnih
puteva i kanala, ureenih kupalita, ribolovnih
rezervata, uzgajalita koljki, koljkaa i drugih morskih
ivotinja, podvodnih arheolokih lokaliteta, podvodnih
instalacija (kablova, cjevovoda).
Budui razvoj ribolova na Crnogorskom primorju
zahtijeva procjenu biomase malih pelaginih riba
(sardele i inuna) i na osnovu toga utvrivanje poetne
godinje kvote ulova, ribolovnog podruja i optimalne
tehnike ribolova. Nakon toga treba organizovati stalni
monitoring biomase mora to e omoguiti proraun
ulova po jedinici napora. Posebno je vano uspostaviti
stalnu i trajnu kontrolu stanja kvaliteta mora
Bokokotorskog zaliva i ostalog dijela Crnogorskog
primorja, a povremeno i otvorenih voda Junog
Jadrana.
Za nae podruje Jadrana izvrena je priblina
procjena demersalnih (koarskih) resursa, dok se
biomasa male plave ribe samo pretpostavlja.
Procjena je da je ukupni ulov privrednog ribarstva oko
3.000 tona, a sportskog oko 500 tona.
Procjena maksimalno dozvoljenog nivoa korienja
(MSY) koarskih resursa iznosi oko 580 tona, odnosno
oko 29.000 ribolovnih sati godinje.
Za ostale naine ribolova nema egzaktnih procjena
MSY, ali uz pretpostavku da se biomasa male plave
plave ribe kree oko 15.000 tona, tada bi MSY za malu
plavu ribu bio oko 5.000 tona, jer sa lovom oko 30%
njene biomase nema opasnosti prelova.
Teite ribolova treba usmjeravati na lov male plave
ribe plivaricama i/ili lebdeim koama na otvorenom
moru.
Valja ispitati rentabilnost drugih vrsta ribolova - tunolov
plivaricama na otvorenom moru, lov tuna i sabljarki
plivajuim parangalima, lov dubinskim parangalima u
Junojadranskoj kotlini, koarski ribolov ili ribolov
vrama prije svega kampi na kontinentalnoj padini.
Neophodno je to hitnije izvriti procjenu biomase
pelaginih vrsta (prije svega srdele i inuna), kao i
procjeniti stanje priobalnih resursa.
Nuno je organizovati prikupljanje statistikih podataka
o svim tipovima ribolova, te na osnovu procjene i
podataka o lovu izvriti procjenu maksimalnog
dozvoljnenog nivoa korienja resursa.
Na osnovu procenjenog MSY potrebno je regulisati
ribolovni napor tako to e se utvrditi poetne godinje
kvote ulova, ribolovna podruja, optimalne tehnike
ribolova i nepohodne kapacitete. Nakon tih procjena
treba uspostaviti i monitoring ovih resursa.
Marikultura
Marikultura je proizvodnja hrane u moru, u prirodnim
uslovima, na vjetaki nain. Marikultura predstavlja
djelatnost kojom, ukoliko se obavlja shodno datim
uslovima, proizvodnja hrane ne stvara negativne
posledice na sredinu u kojoj se obavlja, te se moe
smatrati djelatnou u cilju odrivog razvoja. Kada se
govori o obali kao jedinstvenoj i specifinoj zoni,
uzimajui u obzir sve uticaje priodnih i antropogenih
30. maj 2007.
aktivnosti u toj zoni, prostor na obali predstavlja
limitirajui faktor, te pri rjeavanju konflikata interesa
nad odreenim prostorom, marikultura, zbog svojih
odlika najee predstavlja najadekvatniji izbor kojim se
prostor moe kvalitetno sauvati za budue generacije.
Mediteransko more se smatra izuzetno pogodnim za
marikulturu zbog svojih prirodnih karakteristika. Iako
marikultura na Crnogorskom primorju nije dovoljno
razvijena, ovo podruje, posebno Bokokotorski zaliv,
predstavlja veoma pogodan prostor za marikulturu, u
prvom redu za kavezni uzgoj ribe i uzgoj koljki na
plutajuim plantaama. Nauna istraivanja o
pogodnosti lokacija i neka dosadanja iskustva u
marikulturi pokazuju da se na lokacijama na
Crnogorskom primorju mogu uzgajati ribe (brancini,
pagari, orade), mekuci (kamenice, dagnje, vongole)
rakovi (gambori) i alge.
S obzirom da je marikultura djelatnost koja zbog
prirodnih i drugih uslova moe uspjeno da se obavlja
na Crnogorskom primorju, a s obzirom da je djelatnost
koja trajno ne naruava prostor, potrebno je stimulisati
ovu djelatnost gdje je god to adekvatno.
Markultura, pod odreenim uslovima, promovie odrivi
razvoj, ne utie negativno na ivotnu sredinu, ne
naruava trajno prostor, predstavlja komplementarnu
djelatnost turizmu kao glavnoj privrednoj grani na
Crnogorskom primorju.
Marikultura se izvodi pod posebnim uslovima, a
limitirana je prvenstveno noseim kapacitetom sredine,
fizko-hemijskim i biolokim karakteristikama,
kvalitetom vode, odvijanjem drugih aktivnosti na datoj
lokaciji, postojanja adekvatne pratee infrastrukture i sl.
Marikultura se ne moe odvijati na lokacijama gdje se
odvijaju i nalaze industrija, luke, vojni objekti, naselja,
turistike i rekreativne aktivnosti, poljoprivreda, ribarske
poste, zatiena podruja, i sl.
Marikultura moe da integrie uzgajanje ribe i koljki na
istoj lokaciji pod posebno odreenim uslovima.
Izbor marikulturne tehnologije i vrste morskih
organizama zavisi od uslova koje ispunjava data
lokacija.
Prednost u Bokokotorskom zalivu se, zbog ogranienja
sredine, daje uzgoju koljaka.
ZONE MARIKULTURE predstavljaju ira podruja koja
su odreena na osnovu podataka o kvalitetu prirodne
sredine, postojeeg i planiranog korienja prostora,
naseljenosti, infrastrukture, ekonomskih, socijalnih i
javnih aktivnosti na tom podruju.
Kriterijumi na osnovu kojih se eliminiu lokacije
nepogodne za marikulturu su sledei:
- Izradjeno zagaenje (naselja, luki akvatorijumi,
industrijska sredita)
- Nezadovoljavajui higijenski uslovi
- Nepovoljna hidrodinamika
- Eutrofna podruja s rizicima cvjetanja mora
- Podruja intenzivnog pomorskog prometa
- Posebno zatiena podruja
- Podruja intenzivnih turistikih i rekreativnih
aktivnosti
- Podruja posebne namjene (vojna podruja, ar-
heoloka nalazita i sl).
Zone marikulture definisane su prema stepenu
ispunjenosti potrebnih uslova u 3 kategorije.
28
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
ZONA I kategorije je zbog adekvatnosti svih preduslova
predodreena samo za marikulturu i komplementarne
djelatnosti.
S obzirom na pogodne prirodne uslove Bokokotorskog
zaliva, (posebno prirodnu zatienost, povoljnu
hidrodinamiku, veliki broj pritoka) i uzimajui u obzir da
postoje dijelovi pojasa morskog dobra koji nisu pretrpjeli
promjene uslovljene antropogenim aktivnostima,
odreuju se zone I kategorije u Bokokotorskom zalivu
koje ispunjavaju sve gore navedene kriterijume, te se
zbog ovakvih uslova trebaju tretirati kao podruja od
posebnog znaaja za marikulturu.
- uvala Solila u Tivatskom zalivu
- potez od naselja Andrii u Stolivu do rta Gospa od
Anela
- potez od rta Banovina do Turskog rta u Kostanjici
- potez od Vitoglava do Strpa
- potez od Perasta do rta Banja
- potez od Drainog Rta do Perasta
- zona rijeke Ljute, od kraja naselja Ljuta do poetka
naselja Donji Orahovac
- uvala Luka i dio morskog dobra na potezu od
naselja Lipci do Morinja
Riblja mla se moe uzgajati na pojedinim lokalitetima
u estuarskim podrujima Sutorine, Jake rijeke i desnog
kraka Bojane.
ZONA II kategorije za marikultru i druge djelatnosti koje
nemaju negativni uticaj na marikulturu, zona za
eksperimentalnu marikulturu ili marikulturu u naune
svrhe, ili zona na kojoj se moe obavljati marikultura do
realizacije drugih planiranih aktivnosti. U ovim zonama
marikultura se odvija pod odreenim uslovima dok je
neka druga djelatnost dominantna; ili, ako zona
zadovoljava sve kriterijume, ali su planom predviene
druge aktvnosti, marikultura se moe odvijati do
realizacije planiranih aktivnosti.
Dijelovi Crnogorskog primorja koji predstavljaju zone II
kategorije ispunjavaju veinu uslova, ali zbog odreenih
okolnosti marikultura nema prioritet. To su:
u Bokokotorskom zalivu:
- Plagenti - akvatorijum ispred Instituta za Biologiju
mora, kao zona za nauna istraivanja
- Rakov Brijeg - uvala sa adekvatnim uslovima za
marikulturu do realzacije planiranih turistikih objekata i
aktivnosti
- Morinj - ue Morinjske rijeke, do realizacije
planiranih turistikih aktivnosti
- Bijela - dio morskog dobra od rta Sv. Neelja do
poetka donjeg puta za Bijelu, do realizacije planiranih
turistikih aktivnosti na ulazu u Bijelu i izgradnje mosta
preko Veriga
- Njivice - do realizacije planiranih turistikih aktivnosti
- Rose - do realizacije planiranih turisitkih aktivnosti,
a nakon prestanka vojnih aktivnosti
- uvala Brdita - do realizacije planiranih tuistikih
aktivnosti
- uvala Kukuljina - do realizacije planirane marine u
Boniima
otvoreno priobalno more:
- Dobra Luka - do realizacije drugih planiranih
aktivnosti, a nakon obezbjeivanja adekvatnog pristupa
s kopna
Strana 29 - Broj 30
- uvala ukovica - do realizacije planiranih turistikih
aktivnosti, a nakon obezbjeevanja adekvatnog
pristupa sa kopna, i dovoenja elektrine energije
- Zagorski Pijesak - do realizacije drugih planiranih
aktivnosti
- Krimoviki potok - do realizacije drugih planiranih
aktivnosti
- Uvala Valdanos - do realizacije planiranih turistikih
aktivnosti, a nakon prestanka vojnih aktivnosti
- Port Milena - do realizacije planiranih nautiko-
turistikih aktivnosti.
U ovako prepoznatim i kategorisanim zonama
marikulture, odreuju se jedna ili vie lokacija za
marikulturu pod odreenim uslovima uzimajui u obzir
meuodnose marikulture i noseeg kapaciteta sredine
ili u sluaju da je u odreenoj zoni vie lokacija za
marikulturu treba uzeti u obzir i meuodnose
tehnologija i vrsta koje se uzgajaju.
ZONA III kategorije je zona u kojoj se ne moe obavljati
marikultura ni pod kojim uslovima.
Podruja Morskog dobra koja predstavljaju zone III
kategorije su generalno naseljena mjesta, akvatorijumi
luka, brodogradilita, industrijski centri, lokacije sa
neadekvatnim kvalitetom vode i hidrdinamikom, zone
izraenog zagaenja, lokacije turistikih i rekreativnih
djelatnosti, zone intenzivnog pomorskog saobraaja,
zone vojnih aktivnosti, zatiena podruja i podruja od
posebnog znaaja.
2.3.2.2 Istraivanje, eksploatacija i mogua
budua proizvodnja nafte i gasa
Rezultati dosadanjih istraivanja na kopnu i podmorju
ukazuju na naftno-gasnu potencijalnost podruja.
Za budue istraivanje znaajno je pravilno
razumjevanje geoloke veze izmedju kopna i podmorja.
Sa geolokog aspekta, kao mogue zone u kojima bi se
moglo oekivati pronalaenje nafte ili gasa, a
neposredno je vezano ili e imati znaajan uticaj na
zonu morskog dobra su Primorska zona, Budva zona i
Zona podmorja.
Primorska zona obuhvata prostor Sutorine, Lutice,
Tivatskog polja, Grblja, Barskog polja, Volujice,
Vladimira, Sukobina, Moure, Bijele gore, Briske gore i
ireg podruja Ulcinja.
Budva zona obuhvata primorski pojas izmeu Sutorine
na sjeverozapadu i rijeke Bojane na jugoistoku, zatim
june padine Orjena, jugozapadne strane Lovena,
Patrovake gore, Sozine i Rumije. Trasa se moe
pratiti od Ljute u Konavlima, preko Herceg-Novog,
enovia, Tivta, Brateia do uvale Jaz, zatim se
pojavljuje kod unja na sjevernom obodu Barskog
polja i tako sve do Starog Bara.
Zona podmorja Crne Gore se odlikuje izuzetnom
strukturno-tektonskom raznovrsnou.
Na osnovu interpretiranih seizmikih profila i podataka
buenja uradjena je nafno-geoloka rejonizacija
podmorja Crne Gore kojom su definisana slijedea
podruja: Junojadranski basen, Sjeverozapadno
platformno podruje, Jugoistono platformno podruje,
Zona unutranjeg mora, Mezozojsko-tercijarni
plitkovodni karbonatni greben, Tengencijalno
deformisani dijelovi sjeverozapadnog platformnog
podruja, Tengencijalno deformisani dijelovi
29
Strana 30- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
jugoistonog platformnog podruja, Zona dubljeg elfa
(donji eocen-oligocen).
Sve navedene zone mogu se smatrati perspektivnim za
pronalaenje komercijalnih koliina nafte i gasa, a kao
posebne se istiu: junojadranski basen i nijesu pokrivena, dakle u Tivtu, Bigovi, Baru i Ulcinju,
sjeverozapadno platformno podruje.
Posebno je interesantno podruje elfa koje odvaja
Junojadranski basen od Zone unutranjeg mora. Ovo
podruje se protee pravcem sjeverozapad-jugoistok
du skoro cijelog podmorja Crne Gore. Prema
sjeverozapadu Zona unutranjeg mora, prelazi u zonu
plitkovodnog elfa Ulcinja i Boke Kotorske.
Naftna privreda
Moda je najvea nepoznanica u strategiji budueg
razvoja Primorskog regiona naftna industrija. Podruje
Crne Gore, posebno priobalni pojas, veoma su povoljni
za dopremu i skladitenje nafte i naftnih derivata iz
nekoliko razloga.
Prvi je svakako povoljan geografski poloaj, koji
omoguava, dopremu robe za 2-3 dana, pomorskim
putem, do skladinih instalacija. Ovakav nain dopreme
robe je sa ekonomskog aspekta veoma povoljan i
znaajno smanjuje njegovu krajnju cijenu. Drugi razlog
je svakako povoljan geografski poloaje same Crne
Gore, to omoguava proirenje trita, osim na Srbiju i
na okolne zemlje (BiH, Hrvatska, Albanija). Svakako
najvee ogranienje ovome je postojee saobraajna
infrastruktura (eljeznika i drumska), koja na ovom
nivou razvoja bi predstavljala usko grlo za otpremu roba
iz postojeih instalacija (Bar i Lipci) prema krajnjim
destinacijama.
Naftna privreda Crne Gore, pri normalizaciji politikih i
ekonomskih prilika na ovim prostorima, za svoj ubrzani
razvoj, mora iskoristiti svoje komplementarne prednosti
u izrastanje u regionalnog lidera u ovoj oblasti.
Dugoroni razvojni projekti se i kreu u tom smjeru.
Posebno ako se ima u vidu perspektivnost podmorja
Crne Gore, koja je dokazana, na mogunost pronalaska
komercijalnih koliina nafte i gasa, to bi Crnu Goru
uinila i proizvoaem ovog znaajnog energenta, koji
e svakako biti dominanatan i u slijedeem vijeku.
Razvojni planovi AD Jugopetrol Kotor, kao nosioca
naftne privrede Crne Gore, usmjereni su u dva pravca.
Prvi je modernizacija i proirenje ve postojeih
objekata a drugi, inteziviranje radova na istraivanju
nafte i gasa na kopnu i podmorju, kako bi se to prije
dolo do komercijalne proizvodnje.
Opta konstatacija je, da u odnosu na sadanje trite
koji pokriva AD Jugopetrol Kotor, kapaciteti sa kojima
raspolae su dovoljni. Meutim, u svim razvojnim
planovima ucrtano je proirenje trita, s obzirom na
povoljan geografski poloaj i raspoloive kapacitete.
U tom smislu se planira dupliranje postojeih skladinih
kapaciteta Petrolejske instalacije Bar sa 99.000 m3 na
cca. 200.000 m3. Na postojeoj lokaciji Volujica, postoji
adekvatan prostor, a znaajno bi se iskoristila ve
postojea infrastruktura. Postoje planovi da se znaajan
dio novih planiranih rezervoara radi podzemno, to bi u
mnogome smanjilo mnoge rizike.
Postojei kapaciteti petrolejske instalacije Lipci i avio
servisa Tivat ostaju u postojeim okvirima, s tim da bi
trebalo, zbog konstantne ekoloke prijetnje u Zaivu,
predvidjeti dogledno izmjetanje instalacija iz Lipaca.
30. maj 2007.
U planu je modernizacija postojeih jahting servisa i
njihovo ureenje sa meunarodnim standardima. Sa
razvojem nautikog turizma u Crnoj Gori, gradili bi se
novi jahting servisi, posebno za podruja koja sada
koji bi uz postojee u Kotoru, Herceg Novom i Budvi
zaokruili ovaj vid snadijevanja plovila.
Modernizacija postojeih objekata podrazumijeva
osavremenjivanje u pogledu savremene zatite okoline.
U narednom periodu od 10-ak godina, planira se
uvoenje nove automatike na svim benzinskim
stanicama i jahting servisima. Takoe se planira
izgradnja specijalnih betonskih zatitnika oko svih
postojeih rezervoara, kao i uspostavljanje interventnih
slubi.
Budua proizvodnja nafte i gasa
Na obodu Junojadranskog basena otkriveno je vie
naftnih i gasnih leita, koja nedvosmisleno odredjuju
njegovu visoku perspektivnost. To su: vlani gas nadjen
na buotini JJ-1, nafta na buotini JJ-3, pojave nafte na
buotini JJ-2, nafta u Albaniji u miocenskim klastitima,
nafta u buotini Rovesti Discovery, nafta u buotini
Aguila, gas u buotini Falco na italijanskom istranom
prostoru.
Na osnovu dosadanjih istranih radova, ali i onih koji
se planiraju, te imajui u vidu da su nafta i gas ve
uveliko u eksploataciji u Italiji i Albaniji, na vrlo bliskim
lokalitetima naem podmorju i obali, to je jedan naftni
basen, oekuje se vrlo intenzivna proizvodnja nafte na
podruju akvatorija i neposredno uz obalu na vie
lokaliteta. Ovi lokaliteti nisu preciznije definisani ali se
moe sa sigurnou raunati da e se na ovom
podruju vaditi nafta.
U sluaju manjih i srednjih pronalasaka leita nafte,
infrastrukturno se faktiki ne bi nita mijenjalo, jer bi se
nafta bi direktno sa buotina ukrcavala u velike tankere
i vozila na preradu u rafinerije june Italije, Grke ili
Hrvatske, i istim nainom vraali derivati nafte u ve
postojee instalacije, koje bi do tog vremena morale da
se proire. U sluaju veeg pronalaska nafte,
ekonomski bi bilo opravdano ui u projekat izgradnje
domae rafinerije, za koju se kao najpovoljnija lokacija
pominje Buljariko polje, ali bi to trebalo utvrditi na
osnovu sveobuhvatne studije opravdanosti i uticaja na
ivotnu sredinu.
Zatita vrlo osjetljive sredine, posebno turizma i
delikatni razvoj odrivog kapaciteta podneblja bie time
ugroen, ali naftni strunjaci smatraju da se buotine za
eksploataciju nafte na obali mogu locirati na samo
jedan hektar zemljita uz vrlo velike sigurnosno zatitne
mjere.
Bez obzira da li se radi o istranim ili eksploatacionim
radovima neophodno je utvrditi nulto stanje ivotne
sredine.
itava ova oblast eksploatacije nafte i gasa, s obirom
na velike nepoznanice, ostaje otvorena za dalja
istraivanja i odluke na najviim nivoima vlasti.
Potreba za gasifikacijom
Izgradnja magistralnog gasovoda na podruju Crne
Gore je analizirana u "Studiji razvoja transporta,
distribucije i korienja prirodnog gasa u Republici
30
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Crnoj Gori", uraenoj 1998. godine, koja je izvrila
procjenu potrebnih koliina prirodnog gasa za Crnu
Goru, odnosno supstituciju postojeih energenata
prirodnim gasom. Na osnovu tih analiza kao jedinu
realnu mogunost snabdijevanja Crne Gore prirodnim
gasom, Studija je istakla povezivanje sa gasovodnim
sistemom Srbije, nastavkom gasovoda Dimitrovgrad
Ni. Taj pravac bi se poklapao, jednim dijelom sa
trasom gasovoda za Kosovo, gdje bi se od Podujeva
odvajao pravac koji bi ulazio u Crnu Goru preko Roaja,
Berana, Andrijevice, Mateeva do Podgorice.
Analiziranjem razliitih varijanti, Studija je izabrala
varijantu koja zadovoljava oko 76% potronje. Kao
najvei potroai su prepoznati gradovi Podgorica
(50,6% godinje potronje) i Niki (23,6% godinje
potronje), jer se njihovim prikljuenjem obezbjeuje
skoro 3/4 godinje potronje u Crnoj Gori.
Izgradnja gasovoda bi se odvijala u III faze:
I faza Izgradnja magistralnog gasovoda Podujevo
Podgorica sa ogrankom Podgorica Niki.
II faza Dogradnja magistralnog gasovoda Podgorica
Cetinje Budva sa magistralnim ograncima
Budva Tivat i Budva Ulcinj.
III faza Izgradnja magistralnih ogranaka Berane Bijelo
Polje Mojkovac; Mateevo Kolain i Roaje Plav. plovne objekte
Zbog veoma znaajnih sredstava potrebnih za
finansiranje ovog projekta, Crna Gora mora imati u vidu
i alternativna rjeenja gasifikacije. Jedno od tih rjeenja
je pronalaenje sopstvenih rezervi za proizvodnju
prirodnog gasa, iji bi eventualni viak u tom sluaju
trebalo da se transportuje do gasovodnog sistema u
Srbiji. Normalno je oekivati da se, ukoliko budu
pronaene sopstvene rezerve prirodnog gasa,
gasifikacija razvija etapno, prvo pored obale, a zatim u
pravcu Podgorice i Nikia, kao izrazitih potroakih
centara. Tek u drugoj fazi, nakon zadovoljenja potreba
ostalih gradova na potencijalnom magistralnom pravcu i
u sluaju pronalaenja znaajnijih koliina, razmiljalo
bi se o daljem razvoju gasovodnog sistema i njegovom
povezivanju sa gasovodnim sistemom Srbije.
Primorska oblast je veoma pogodna za razvoj
gasovodnog sistema, tako da bi trebalo putem studijske
analize i prostornog planiranja zauzeti neophodne
koridore za te namjene i to na pravcu Ulcinj - Bar -
Sutomore - Petrovac - Budva - Kotor - Herceg Novi. Na
taj nain bi se omoguila relativno brza realizacija
gasovodnog sistema i korienje proizvedenog
prirodnog gasa.
Imajui u vidu da su industrijske potrebe primorskih
mjesta relativno male, u prvoj fazi bi trebalo odmah
predvidjeti koncept gasifikacije industrije i iroke
potronje primorskih gradova (Ulcinj, Bar, Budva, Kotor,
Herceg Novi, itd.), jer bi se u tom sluaju ostvarila vea
ravnomjernost godinje potronje prirodnog gasa. U
zavisnosti od raspoloivih koliina proizvedenog gasa i
mjesta njegovog prijema na obali ili lokacije buotine na
kopnu, definisalo bi se povezivanje sa Podgoricom,
odakle bi se dolinom Zete povezali sa Nikiem i na taj
nain zaokruili izgradnju I faze gasifikacije Crne Gore.
Postoji ak i mogunost razvoja gasnog sistema u
gradovima, postepenim razvijanjem gasnih
distributivnih mrea snabdjevanjem tenim naftnim
gasom mijeanim sa vazduhom, kao predhodnica
snabdijevanja prirodnim gasom.
Kao alternativno rjeenje se otvara mogunost
snabdijevanje iz tranzitnog gasovoda i gradnja
Strana 31 - Broj 30
terminala LNG (tenog prirodnog gasa) u Baru, ali su ta
rjeenja uslovljena izgradnjom regionalnih pravaca
gasifikacije Jugoistone Evrope.
2.3.2.3 Brodogradilita
Strateke orijentacije Jadranskog brodogradilita Bijela
koje bi bile neophodne na planu odrivog razvoja
brodoremonta, rekonstrukcije brodova i brodogradnje,
kao izvozno orjentisane djelatnosti sa poznatim
ugledom i mjestom na svjetskom tritu remonta
brodova su:
- modernizacija postojeih brodoremontnih
kapaciteta, potujui i primjenjujui medjunarodne
ekoloke standarde
- tehniko-tehnoloka i kadrovska orijentacija da se
brodogradilita usmjere, pored djelatnosti remonta i
rekonstrukcije brodova, na remont mega jahti i gradnju
malih plovnih objekata, u skladu sa ekolokim
standardima
- posebno specijalizovane opreme i namjene to bi,
takoe, uveliko podiglo nivo kompletne brodoremontne
usluge, prvenstveno usmjerene na manja plovila
turistikih namjena;
- izgradnja i nabavka podiznih sistema za manje
- preuzimanje i separacija zauljanih voda, kao i
snabdijevanje i prodaja nafte i naftnih derivata plovnim
objektima u skladu sa ekolokim standardima
- poboljanje poslovne infrastrukture snabdijevanje
brodova rezervnim djelovima, potronim materijalima, a
posebno visoko specijalizovanim tehnikim uslugama,
sa optom tendencijom podizanja kvaliteta usluga.
- prihvat putnikih i teretnih brodova radi remonta i
pretovara te iskrcaja putnika, ukoliko ispunjava sve
zakonom utvrdjene uslove
Razvoj navedenih djelatnosti mora pratiti intenzivno
ulaganje u savremenu tehnologiju koja ne zagadjuje
more, kopno i vazduh uz obavezno uvodjenje Sistema
upravljanja zatitom ivotne sredine ISO 14001:2004 za
svaku djelatnost u Bokokotorskom zalivu.
Remont i rekonstrukcija brodova omoguavaju razvoj
malih i srednjih preduzea, razvoj kolovanja
proizvodnih zanimanja i stvaraju uslove za obavljanje
specijalistikih kurseva u pomorstvu i brodoremontu.
Razvoj remonta mega-jahti poveava turistku ponudu,
prihode od turizma i produava turistiku sezonu.
Planiraju se ogranieni brodoremontni i usluni
kapaciteti u sklopu servisne marine u Baru. Svi ovi
kapaciteti moraju da imaju interventne slube u sluaju
akcidenta kao i regulisano prihvatanje balastnih voda.
2.3.2.4 Luke
Perspektive razvoja luka su u direktnoj korelaciji sa
perspektivama razvoja privrede njihovog gravitacionog
podruja. Posebno znaajnu perspektivu razvoja
prometne funkcije luka predstavlja poveanje tranzitnog
prometa, koji je u sadanjoj strukturi pretovara skoro
zanemarljiv. Posebno bitan element u identifikaciji
perspektiva razvoja prometne funkcije luka je pravilnost
definisanja gravitacionog podruja. Naime, neophodno
je u narednom periodu sprovesti detaljnu analizu
gravitacionog podruja luka (preispitivanje,
redefinisanje gravitacionog podruja), primjenom
metode ocjenjivanja logistikih elemenata, koja se
31
Strana 32- Broj 30
zasniva na sveobuhvatnom vrednovanju svih
elemenata koji su vani za izbor prometnog pravca
(geografska udaljenost, cijena prevoza, brzina prevoza,
produktivnost rada u luci kao izraz stepena
adekvatnosti opremljenosti i organizacije rada u luci,
kvalitet drumskih i eljeznikih veza luke sa zaleem,
carine i carinski reim u luci, tarife i tarifna politika, ...).
Uvaavajui glavne preduslove razvoja trgovake
funkcije u lukama, kao i injenicu da je Luka Bar na
dominantnom dijelu svoje teritorije Slobodna zona,
moe se izvesti zakljuak da je perspektiva razvoja
trgovake funkcije u sistemu crnogorskih morskih luka
primarno locirana u Luci Bar. U globalnoj programskoj
orijentaciji, trgovaka djelatnost u Luci Bar u
perspektivi treba da obuhvati programe: trgovine robom
koja je proizvedena u privrednoj zoni Bara (i, naravno,
Slobodnoj zoni Luka Bar), a namijenjena je domaem i
meunarodnom tritu; trgovine robom sa svjetskog
trita namijenjene irem gravitacionom regionu
(domaem i meunarodnoom tritu); trgovine robom
proizvedenom u zemlji, koja je namijenjena svjetskom
tritu; konsignacione i komisione prodaje robe; prodaje
carinske robe; trgovine i prodaje robe na malo u uem
gravitacionom podruju; trgovakih poslova zasnovanih
na razliitim formama partnerskih uvozno-izvoznih
aranmana (lizing, kompenzacioni poslovi i drugo).
Znaajnu perspektivu razvoja industrijske funkcije, u
sistemu crnogorskih morskih luka, ima samo Luka Bar.
Perspektive razvoja industrijske funkcije Luke Bar su u
organizovanju proizvodnih djelatnosti orijentisanih na
fleksibilne proizvodne programe i tehnologije, kao i na
intenzivnu kooperaciju sa stranim ulagaima.
Elektronska industrija, tekstilna industrija, proizvodnja
hrane, proizvodnja obue i kone galanterije, drvna
industrija, proizvodnja elektrinih maina i aparata,
proizvodnja kozmetikih preparata, proizvodnja
saobraajnih sredstava, proizvodnja kontejnera,
proizvodnja materijala za pakovanje, proizvodnja
plastinih predmeta, proizvodnja navigacione i
detektorske opreme i ureaja, metalopreraivaka i
industrija obojenih metala i dr. su programi koji se mogu
razvijati u lukoj privrednoj zoni. Takoe, u zoni se
moe proizvoditi roba namijenjena turistikim centrima
u primorju, a koja je zasnovana na preradi
poljoprivrednih proizvoda iz okolnih naselja koji imaju
kratak rok upotrebe. Pogodno je locirati montanu
proizvodnju kao to su montaa i proizvodnja elektro i
elektronske opreme, raunara, komunikacionih ureaja,
instrumenata, igraaka i dr.
U skladu sa identifikovanim perspektivama razvoja
funkcija crnogorskih morskih luka, moe se izvriti
sistematizacija potrebnih investicionih ulaganja u cilju
optimalnog iskorienja definisanih perspektiva razvoja:
Prometna funkcija:
Luka Bar - zavriti izgradnju operativne obale na
postojeim gatovima; zapoeti izgradnju i razvoj novih
gatova i lukobrana na rtu Volujice; izgraditi RoRo
terminal sa vezovima, saobraajnicama, parking
povrinama i drugim sadrajima; dograditi,
rekonstruisati, modernizovati i tehnoloki opremiti
zatvorena, otvorena i specijalizovana skladita; izgraditi
vie tipskih univerzalnih i specijalnih skladita (500
2.000 m2); formirati moderan terminal za komadne i
paletizovane terete; izgraditi terminal za robu iroke
potronje; modernizovati, proiriti i tehnoloki opremiti
SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.
kontejnerski terminal; proiriti i unaprijediti terminal za
itarice (mlin, linija za uvreavanje i drugo); dograditi
drvni terminal; izgraditi stoni terminal; izgraditi i
kompletirati vienamenski terminal za komadne i rasute
terete i kontejnere; urediti i privesti namjeni platforme
dobijene kroz sanaciju brda Volujica; formirati
specijalizovane terminale za rasute terete, odnosno
izgraditi silose i transportnopretovarne sisteme za
razliite vrste roba (fosfati, cement i drugo); izgraditi
cijevni sistem transporta tenih tereta sa drumsko
eleznikim pretakalitima; na obali Volujice
kompletirati postojee sadraje skladita (silosi za
fosfate) i instalirati transportne ureaje neprekidnog
dejstva (transportne trake); izgraditi na Staroj obali vie
3
manjih rezervoara za siretnu kiselinu (do 5 000 m )
pored postojeih instalacija direktnog pretakalita;
izgraditi u zoni uvale Bigovica rezervoare za naftu i
naftne derivate kapaciteta 200.000 m3, kao i vie
3
manjih rezervoara od 5005.000 m za ostale tene
terete;
Luka Kotor - izgradnja nautiko-turistikog centra pored
hotela Fjord, sa svim prateim uslunim objektima;
unapreenje tehniko-tehnolokih elemenata prihvata
putnikh brodova i izgradnja putnikog terminala;
Luka Zelenika podizanjem tehniko-tehnolokih
uslova po propisima Evropske Unije; osnovna
djelatnost bie putniko-teretna luka za prihvat
putnikih brodova i pretovar tereta;
(evidentno je da potencijali Luke Zelenika do sada nisu
valorizovani na pravi nain, pa bi se kroz organizaciono
prestruktuiranje morao nai bolji okvir za njeno
iskoritenje. S obzirom na atraktivnost lokacije na kojoj
se nalazi Luka, trebalo bi da se kroz izradu jedne
sveobuhvatne studije razvoja poveu svi zainteresovani
subjekti i usklade njihovi interesi, te da bi takva studija
trebala da definie kapacitete i ponudi optimalno
rjeenje i kompromis izmedju funkcija teretne i turistike
luke sa komercijalnim privezitem, uz mogunost
formiranja i slobodne zone, na manjem dijelu koji je u
zoni Morskog dobra).
Luka Risan - unapreenje tehnologija pretovara tereta.
(nastavak tradicije najkrae veze Primorja i Sjevernog
dijela Crne Gore te Nikia kao centra).
Trgovaka funkcija:
Luka Bar - rekonstrukcija i proirenje postojeih
objekata u funkciji trgovine; izgradnja novih trgovako
distributivnih i poslovnih podsistema; izgradnja parking
prostora sa prateim i uslunim djelatnostima;
kompletiranje postojee saobraajne i tehnike
infrastrukture;
Industrijska funkcija:
Luka Bar - izgradnja proizvodnih kapaciteta u skladu sa
rezultatima odnosnih analiza.
Imajui u vidu raspoloive kapacitete i perspektive
razvoja svih glavnih lukih funkcija, jasno je da glavna
uloga, to se sistema crnogorskih morskih luka tie, u
integraciji subjekata transportnog sistema, pripada Luci
Bar. Za visok nivo iskoriavanja njenih kapaciteta i
potencijala neophodno je obezbijediti:
kvalitetnu infrastrukturu i usluge;
frekventne i pouzdane brodske linije na principu
kratke pomorske plovidbe;
dobre veze sa eljeznikom i putnom mreom;
fokusiranje razvojnih projekata i investicija na
terminale za kontejnere i ro-ro saobraaj;
32
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
pojednostavljenje regulatornog okvira, koordinacija
carine i inspekcijskih organa i kreiranje on-stop
kancelarija za sve administrativne formalnosti;
razjanjavanju uloga, funkcija i klastersko
udruivanje svih aktera u transportno logistikikom
lancu;
integracija informacionih sistema operatora,
korisnika i dravnih organa i omoguavanje
elektronskog proslijeivanja svih administrativnih
podataka.
Naglasak se stavlja na vrsto jedinstvo sa eljeznikim
sistemom kroz intermodalnost i kombinovani transport,
odnosno praktinu primjenu koncepta tkzv. Plavih
autoputeva (Motorways of the Sea).
Konkuretnost osnovne luke djelatnosti, se jedino moe
ostvariti kroz paralelan razvoj distributivnih centara i
dodavanja vrijednosti uskladitenoj robi za tranzitni
saobraaj u reimu rada slobodne zone. Ostvarivanje
navedenih rezultata je prevashodno uslovljeno
inteziviranjem tranzitnog saobraaja.
U lukama je neophodno uspostaviti efikasan sistema
zatite ivotne sredine, iji ciljevi treba da budu
usklaeni sa glavnim statekim opredjeljenjima u
domenu zatite ivotne sredine u Crnoj Gori. Poseban
impuls optimizaciji negativnih uticaja na ivotnu sredinu,
po osnovu obavljanja lukih djelatnosti, predstavlja
modeliranje sistema upravljanja zatitom ivotne
sredine u skladu sa serijom standarda JUS ISO 14000.
Sa ciljem ostvarivanja politike zatite ivotne sredine
Crne Gore i preuzetih meunarodnih obaveza, u
lukama treba postupati u skladu sa sledeim
principima: preventivno djelovati u cilju spreavanja
moguih zagaivanja ili destrukcije ivotne sredine, kao
i tehnolokih akcidenata; planiranjem obezbijediti
adekvatna sigurnosna odstojanja izmeu potencijalnih
izvora opasnosti i osjetljivih potencijalno ugroenih
objekata i aktivnosti; uspostaviti, organizaciono i
materijalno obezbijediti sistem prevencije i zatite od
akcidenata; kao krajnju mjeru, predvidjeti tehniko
tehnoloka rjeenja za sanaciju postojeih ekolokih
problema i potrebne sisteme za preiavanje voda i
vazduha, odnosno regulisan prihvat balastnih voda.
2.3.2.5. Slobodne zone
Crna Gora se opredijelila za stimulisanje priliva
inokapitala gdje bi slobodne zone bile posebno
privlano mjesto za taj kapital.
U tom smislu se i oekuju brojne carinske, poreske,
lokacione, organizacione i druge olakice, te e
slobodne zone biti vrlo traeni centri razvoja ali strogo
usmjereni na odrivi kapacitet prostora.
Prostorne, lokacione i razvojne mogunosti zona su vrlo
kvalitetne te je bitno po ostvarenju sistemskih uslova
paljivo odabirati razvojne programame kako bi se
maksimalno potovala ekoprivredna razvojna strategija
posebno naglaena za ovo osjetljivo podruje.
Slobodna zona Bar ima izvanredne prostorne uslove
poto je, sa 250 ha i izgraenim prostorom od 10.000
m2 koliko sada ima, obezbijeen ukupan prostor od
600 ha u zaleu.
Saobraajne pogodnosti Zone su izvanredne, kako
pomorske, tako i vazdune (aerodromi u Tivtu,
Podgorici, Dubrovniku i Tirani), putne koji su poboljani
probijanjem tunela kroz Sozinu.
Strana 33 - Broj 30
Slobodna zona Kotor sastoji se iz dva dijela. Prvi dio je
Poslovni centar kaljari, na mjestu stare industrijske
zone, od oko 20.000 m2 i planira se za izgradnju
modernog poslovno trgovakog centra. Sredina
pozicija u naselju daje velike mogunosti za razvoj ovog
centra, posebno to se Zona oslanja na Luku Kotor, te
obodnu saobraajnicu kroz Zaliv, a Tivatski aerodrom je
u neposrednoj blizini.
Drugi dio ove zone, zapravo Privredna zona takoe
zahvata oko 20.000 m2, locirana je na slobodnom
prostoru u Grbaljskom polju sa izvanrednim
saobraajnim mogunostima, prostorom za irenje
(proizvodnja, obrada, dorada, sortiranje roba) i
komplementarnim ve izgraenim industrijskim
kapacitetima
Ostavlja se mogunost da se u sklopu luke Zelenika,
organizuje slobodna zona, s tim da bi vei dio
kapaciteta trebalo predvidjeti u dijelu iza Jadranske
magistrale, a ne na samoj obali, koja je ionako
prezaguena.
U skladu sa Zakonom o slobodnim zonama, na
prostoru Morskog dobra, mogue je formirati i druge
slobodne zone prema potrebama.
2.3.3. Poljoprivreda i komplementarne
djelatnosti
Poljoprivreda nije bitnije zastupljena po veliini zemljita
u Priobalju, ali je izuzetno znaajna sa preteno
mediteranskim kulturama kako za postojee
stanovnitvo tako i kao komplementarna djelatnost
turizmu, stvarajui tako jedinstvo odrivog razvoja ovih,
za Primorje, vanih privrednih oblasti.
Izuzetni prirodni uslovi za uzgoj kultura - posebno
masline, agruma, novih vonih vrsta, ljeko bilja,
zainskog bilja, povra i rasada povra, te cvijea i
njegovog rasada, nameu obavezu ofanzivne dravne
politike za stimulisanje, kreditiranje i razvoj intenzivne
poljoprivrede.
Strategija integralnog odrivog razvoja ekopoljoprivrede
i ekoturizma podrazumijeva veliko angaovanje Drave
na konkretnim poduhvatima:
- osnovni pravci razvoja su: juno voe, zimsko i drugo
povre, mlijeno govedarastvo i ivinarstvo, cvijee,
ljekobilje, rasadi povra i cvijea;
- forsirati proizvodnju zdrave hrane raznovrsnim
podsticajnim mjerama, a posebno obezbijediti da se
najkvalitetnija hrana preko vrhunskog turizma finansijski
adekvatno plaa
- modernizovati edukaciju poljoprivrednih kadrova u
kolama, a posebno na terenu uz stalni konsultantski
rad strunjaka iz instituta kako bi se optimalno
iskoristile sve mogunosti razvoja intenzivne
ekopoljoprivrede;
- osnovati banku za razvoj agrara koja bi objedinjavala
domaa i inostrana sredstva za povoljno kreditiranje
ove vane oblasti;
Maslinarstvo je bitan razvojni pravac Primorja posebno
to sadanji zasadi na 2.800 ha su dovoljni da podmire
domae potrebe te je plasman obezbijeen. Potencirati
izmjenu sortimenta novih zasada koji bi trebalo da bude
vie usmjeren na stone masline. Neophodno je
organizovati navodnjavanje to bi viestruko povealo
33
Strana 34- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
prinose za razliku od sadanjih posebno gdje se
maslina nalazi na terasama koje su slabo obraene, a
najvie rada se ulae na koenje trave i sakupljanje
plodova, uz to bez navodnjavanja
Neophodno je maksimalno osavremeniti postojee
zasade a posebno zasaditi nove - planira se zasad od
130 ha sa potrebnom opremom, navodnjavanjem,
ubrenjem i sl uz viestruke prinose.
Citrusi (mandarine i pomorande) su posebno vrijedne
vrste te se planira 250 ha pod mandarinama, a 50 ha
pod pomoranama (sada postoji pod citrusima 270 ha),
a cijeni se da bi prinosi bili 35 tona /ha.
Kod vinove loza se planira promjena namjene
prvenstveno u stono groe sa 60% u odnosu na
vinsko, a u okviru stonog na rane sorte bi trebalo
planirati 50% a pozne sorte 20%.
Smokva je vrlo izdana sa oko 16 kg/stablu a ima je u
Primorju preko 100.000 stabala, tj ukupne godinje
proizvodnje 1.600 tona ali bi trebalo znatno intenzivirati
sadnju i proizvodnju smokava usled nedovoljnog
prostora, visokih prinosa i kvaliteta proizvoda kome
posebno pogoduje izuzetna klima.
Aktinidija ili kivi je vrlo kvalitetno voe bogato
vitaminima sa velikim mogunostima za intenzivan
uzgoj na Primorju sa prinosom od oko 20.000 kg/ha a
ukupne mogunosti su preko 3.200 tona godinje.
Ostalo voe primjereno ovom podneblju: ipak, badem
(posebno produktivan usled visoke cijene jezgre), ali su
pogodni i uslovi za gajenje jabuka, kruaka a posebno
bresaka to treba forsirati.
Neophodno je aktivirati poljoprivredno zemljite na
zaputenim poljima, najvrijednijim potencijalima za
razvoj poljoprivrede, koja su sticajem okolnosti
zapustjela ali su mogunosti za nijhovo aktiviranje
velike. Bitno je i sistemski regulisati pitanje vraenog
poljoprivrednog zemljita.
Procjena je da bi se polja mogla uz adekvatna ulaganja
vratiti ranijim kapacitetima i to:
- Ulcinjsko polje sa 100 ha (revitalizovati plantane
stone masline 50 ha sa ukupno 10.800 stabala; zasaditi
plantane mandarine 50 ha sa 35.000 stabala ili stone
masline; obnoviti sistem za navodnjavanje; obnoviti
vjetro zatitni pojas empresa 3.500 stabala; aktivirati
pogon za konzerviranje maslina; aktivirati pogon za
pakiranje mandarina);
- Zoganjsko polje sa 110 ha (aktivirati ve izgraeni
melioracioni sistem; aktivirati projekat o sadnji 60 ha
stonih maslina; aktivirati projekat o sadnji 50 ha
mandarina;
- tojski pijesci sa oko 1.000 ha (aktivirati staklenike
za uzgoj cvijea 1 ha - lukovice; aktivirati plastenike 3ha
- nekad se proizvodi rasad visokokvalitetni rasad
povra; aktivirati izuzetno kvalitetne i velike povrine za
rano i kvalitetno povre, rasade i sl; realizovati
minimum 200 ha za uzgoj ranog povra; zasaditi 20 ha
aromatinog zainskog bilja; zasaditi 100 ha ljekobilja -
lavanda, buha, ruzmarin; zasaditi 300 ha mandarina;
zasaditi 150 ha stonih maslina; uvesti nove vone sorte
(lio, avokado, i sl) i stalno traiti optimalne vrste;
- Ada - na uu Bojane i prostor uz Bojanu (moe se
navodnjavati otvorenim kanalima bogatim ribom;
zasaditi oranine povrine intenzivnim kulturama
agruma, stonih maslina; uz Bojanu razviti kavezni uzgoj
ribe veih koliina; uz Bojanu 10 km pogodnog
zemljita do askog jezera intenzivno stoarstvo -
meso, mlijeko, jaja; aktivirati projekat za zahvat vode iz
30. maj 2007.
Bojane na 300 lit/sec kod Sv.ora za navodnjavanje
1.000 ha);
/Ulcinjska optina ima 60% primorskih poljoprivrednih
povrina te je idealna mogunost aktiviranja odrivog
razvoja turizma i poljoprivrede/.
- Mrevo polje sa 220 ha (zasaditi 100 ha bresaka;
zasaditi 60 ha stonog groa; zasaditi 60 ha
mandarina; obnoviti vjetrozatitni pojas; obnoviti
akumulaciju za navodnjavanje kap po kap; aktivirati
farmu krava; aktivirati farmu ivine; aktivirati pogone za
preradu voa);
- Tivatsko polje sa 80 ha meliorisanog zemljita
(obnoviti 20 ha vinograda stonog groa; zasaditi 20 ha
bresaka; zasaditi 25 ha pomorandi; aktivirati 10 ha pod
plastenicima i staklenicima za cvijee i rasad);
- Sutorinsko polje sa 120 ha (obnoviti 30 ha stonog
groa; zasaditi 20 ha kruaka; zasaditi 30 ha bresaka;
saditi 10 ha povra i zainskog bilja);
- Barsko polje sa 90 ha (uglavnom pod objektima,
izgubljeno za poljoprivredu moglo bi bar dijelom
aktivirati intenzivnim vonim i povrtarskim kulturama,
rasadima, cvijeem i sl).
U neposrednoj kontakt zoni Morskog dobra potrebno je
izbjegavati upotrebu hemijskih preparata i ubriva radi
mogueg zagaenja podzemnih voda i morske vode u
priobalju.
Svi nabrojani programi nekad su bili realizovani kao
uzorna dobra, ali su neinventivnou drutvenog
sektora, a potom vraanjem zemlje nepripremljenim
privatnicima i optim tretmanom poljoprivrede -
naputeni i zapustjeli.
Prema projekcijama cijeni se da je mogue na Primorju
realizovati proizvodnju voa i groa za lokalno
stanovnitvo i za turizam u sledeim koliinama: citrusi
13.334 t, maslina 4.958 t, aktinidija 5.700 t, jabuka 585
t, kruka 1.044 t, breskva 2.100 t, badem 252 t, smokva
5.760 t, vinja 250 t, ipak 2.720 t, groe 5.785 tona.
Prema ovim projekcijama mogua proizvodnja voa i
groa je oko 43 hiljade tona, a potronja je oko 18.000
tona, tako da za preradu i drugo trite ostaje oko
25.000 tona, od ega se najvei dio moe usmjeriti za
preradu u vidu raznih sokova, demova i sl;
Prethodne analize ukazale su da se poljoprivreda u
proteklom sistemu nije razvijala prema oekivanjima ali
nije ni mogla imajui u vidu sistemske okvire i potpunu
zapostavljenost ove oblasti. Usled toga i nekritikog
favorizovanja industrijalizacije kao i urbanizacije, te
zapostavljanja sela, dolo je do razorne devastacije
seoskih naselja sa brojnim nepogodnim posljedicama.
U Primorju ima velikih izgleda da se ova tendencija
zaustavi, ali samo uz jasnu razvojnu i podsticajnu
politiku vezanu za odrivi razvoj tj. ekoturizam i
ekopoljoprivredu.
Ideja je da se ekoturizam i ekopoljoprivreda tretiraju kao
jedinstven proizvod koji bi jedini mogao na pravi nain
valorizovati prednosti crnogorskog primorja i efektuirati
ih u visoke prinose ovih oblasti u narednom periodu.
Postepenim ali stalnim poveanjem kvaliteta kompletne
turistike usluge sa zdravom hranom mijenjala bi se
sutina dosadanje slike o siromanoj crnogorskoj
destinaciji te bi na bazi novog lika poela sve vie da
dolazi inostrana klijentela. U skladu sa poveanjem
kvaliteta ponude ostvarie se rast inoturista ali i
deviznih prihoda Republike, to je u interesu svih. Zato
34
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
se i predlae potpuno nova razvojna strategija ove dvije
vrsto povezane oblasti - po jedinstvenom programu
brojnim podsticajnim mjerama graditi i rekosntruisati
moderne, efikasne, na ekoturizam i ekopoljoprivredu
orijentisane ne kue ve savremene farme - seoska
domainstva koja e imati finansijsku, edukativnu,
marketinku i svaku drugu podrku ovog vida seoskog
turizma.
Na podruju pobra tj padinama brda i planina do
grebena posebno, ali i cijelom podruju preko grebena
pa sve do granice optina prema kopnu obezbijediti
razvoj eko farmi: goveda; koza; ovaca; konja; kunia i
krznaica; lovakih pasa; ljeko bilja; pela.
Ove farme bile bi sastavni dio jedinstvene ekoturistike
ponude Primorja, pa i Crne Gore u cjelini, koje bi
proizvodile organsku ili zdravstveno bezbjednu u
hranu i direktno je prodavale sabirno distributivnim
centrima u Baru, Budvi, Risnu i drugim mjestima, gdje
bi se razvili doradno preradni kapaciteti, ocjenjivao
kvalitet i status zdrave hrane, i jedinstveno atestirao,
moderno pakovao i distribuirao prema dogovorenoj
strukuri potronje preko hotela viih kategorija, a
ostatak prodavao na sve veem ali i izbirljivijem
domaem i inotritu.
Zagaenost hrane posebno u Evropi i strah od
nesagledivih posljedica otvara izuzetne mogunosti da
se postepeno, studiozno i strogo kontrolisano razvija
proizvodnja zdrave hrane, vrhunski kontrolie i
atestira sa naim ali i priznatim evropskim atestima,
moderno pakuje i dizajnira i tako visoko ocijenjena
plasira na sve veem i plateno sposobnijem tritu.
Ovo posebno kada se imaju u vidu odreene kategorije
turista, te djeca, stare osobe i sline grupe
visokodohodovnih kategorija inokupaca.
U staklenicima i plastenicima (1.000 m2) uz dopunsko
zagrijavanje na lo ulje moe se proizvoditi cijele
godine: paradajz, krastavci, salata, u tri ciklusa; zimi:
salata zbog podnoenja niih tempeatura, (vrijeme
proizvodnje 2 mjeseca, rod 3.000 kg na 1.000 m2), u
proljee: paradajz zbog vee zahtijevnosti za toplotom
(vrijeme 5 mjeseci, rod oko 8.000 kg na 1.000 m2), i u
jesen krastavci (ima veliku produkciju, bere se 7
nedjelja po sadnji a prinos je 1000 kg na 1000 m2).
Ljekobilje je jedna od vrlo pogodnih grana za potpuniju
valorizaciju ekonomskih prednosti Primorja, posebno
to daje velike mogunosti sa stanovita odrivog
razvoja, zdrave hrane i komplementarnost osnovnoj
djelatnosti ekoturizmu. Mogunosti sakupljanja i
proizvodnje ljekobilja znatno su poveanje aktiviranjem
dva pogona za preradu u Risnu i Ostrosu.
Posebno su pogodni uslovi za sakupljanje kadulje tj.
alfije (pelin crnogorski), ruzmarina, lovora, pelina,
origana, podubice, majine duice, bogorodiine trave
(kantariona), pitome i divlje metvice, kleke i drugih vrsta
ljekobilja.
Samo u pogonu u Risnu ocjenjuje se da bi godinja
proizvodnja mogla dosei i 10 milona dolara uz dobru
organizaciju prikupljanja i otkupa, te odgovarajui
marketing, a jo vie ukljuujui i pogon u Ostrosu.
Med i preraevine je osobito pogodna vrsta
visokoprofitabilne proizvodnje sa izuzetnim mogunosti
u Primorju kako zbog bogatstva cvetnica koje pele
koriste, tako i zbog kvaliteta meda koji se dobija na
ovom podruju.
Strana 35 - Broj 30
Oplemenjivanje meda sa posebno kvalitetnim i
ljekovitim dodacima pojedinih vrsta biljaka (timijana,
frangule i sl) sve vie se koristi u preventivne i kurativne
namjene te mu je i cijena vea.
Adekvatni razvoj konjarstva podigao bi stvorene
turistike potencijale Crne Gore na nivo ekskluzivnosti
kojim je priroda obdarila ovo podruje. Osnivanjem
samo tri ergele sa relativno skromnim sredstvima
ostvarili bi pravo marketinko turistiko udo - postali bi
turistika destinacija vrhunskog kvaliteta ime bi se
ostvarilo sveto trojstvo kvaliteta - izuzetna priroda,
odgovarajui hoteli vrhunske kategorije sa pripadajuim
sadrajima i ergele najatraktivnih konja na svijetu.
Zbog rasnih osobenosti, izdrljivosti i skromnosti u
zahtijevima te oplemenjivanja domaih grla neophodno
je osnivanje jedne ergele arapskih istokrvnih konja u
ambijentu slinom njegovoj postojbini, za ta se
predlae krako polje, ali blizu magistralnog puta, to
po svemu najvie odgovara prostoru Brajia izmeu
Budve i Cetinja. Za ergelu lipicanera predlae se Lastva
Grbaljska, a zbog podneblja za ahaltekijske konje
najvie bi odgovarao prostor uz Veliku plau u Ulcinju
Pored funkcije podizanja kvaliteta crnogorske primorske
turistike destinacije, kao i obezbjeenja priplodnog
materijala za oplemenjivanje rase domaih brdskih
konja, finansijski trokovi osnivanja i odravanja ove
ergele obezbijedili bi se iz prodaje prirasta grla ali i
stabilnih prihoda od plaanja ulaznica za razgledanje
ergele, te jahanja, dresure, vonje i sl.
Zbog povoljnih prirodnih uslova i dobrog boniteta lovnih
stanita mogu je razvoj lovstva na bazi kontrolisanog
uzgoja divljai. Ako bi se, eventualno, po nekom
posebnom zahtjevu, radilo na formiranju "farmi"
jelenske i muflonske divljai onda bi za njihove lokacije
trebalo ozabrati manje atraktivne prirodne lokacije, dok
se za izbor uzgajalita (ne tipinih farmi!) lovne,
posebno pernate divljai mogu uzeti neto atraktivnija
prirodna podruja, recimo na Lutici. Povoljnije lokacije
za ova uzgajalita su van zone morskog dobra).
Mogunosti za uzgoj divljai/uzgajalita ili farme/ na
irem podruju Crnogorskog primorja treba vie
valorizovati nego do sada, kako zbog inae visoke
reputacije mesa divljai tako i zbog potrebe za
zamjenom ve nesigurnog mesa uobiajenih
kultivisanih - tovnih vrsta ("bolest ludih krava", slinavka,
ap i sl.).
2.3.4 Industrija
Strategija i projekcije razvoja industrije u Priobalju je
vrlo osjetljivo pitanje koje najdirektnije opredjeljuje
ukupnu razvojnu strategiju ovog podruja, uzimajui u
obzir usklaivanje vrlo suprotstavljenih interesa i
razvojnih opredjeljenja.
Uvaavajui sve faktore rizika i opredjeljenja Crne Gore
kao ekodrave nuno je maksimalno tj. rigorozno
definisati uslove zatite sredine za svaki razvojni
program pojedinano koji se predlae, kako bi se ova
privredna oblast uklopila u optu razvojnu strategiju
Primorja. U protivnom posljedice bi razorne po ukupan
razvoj podruja.
Strateka industrijska podruja u Primorju su: Luko-
industrijski kompleks u Baru sa slobodnom zonom,
35
Strana 36- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Jadransko brodogradilite Bijela te Industrijska i
slobodna zona u Grbaljskom polju.
Zone od lokalnog znaaja za razvoj industrije su manji
prostori u Tivtu, te Sutorinskom i Ulcinjskom polju.
Pri razvoju pojedinih industrijskih kapaciteta treba
posebno voditi rauna o ekolokoj i prostornoj zatiti
ovog regiona s obzirom na njegov specifini znaaj za
turizam.
- s obzirom na raspoloive resurse posebno treba
povesti rauna o oivljavanju postojeih i razvoju novih
preraivakih kapaciteta iz oblasti mediteranske
poljoprivrede (proizvodnja sokova, maslinovog ulja),
kapaciteta za preradu ribe kao i proizvodnji i prerada
morske soli.
- razvoj odreenih preraivakih kapaciteta i
kapaciteta za razvoj transportnih sredstava i luke
mehanizacije kao metalopreraivakih kapaciteta i
kapaciteta mainogradnje
- u funkciji odrivog razvoja neophodan je razvoj
industrijskih kapaciteta za preradu i korienje
sekundarnih sirovina otpada, posebno sa
energetskog aspekta.
2.4. Saobraaj
Saobraajni sistem Crne Gore baziran je na optim
ciljevima kojima se tei: povezivanje svih optinskih
centara, glavnih nosilaca privrednog i turistikog
razvoja, te centara lokalnog znaaja. Dobra
saobraajna veza Republike sa okruenjem i ire sa
Evropom jo nije realizovana.
Krupne promjene koje su se desile poslije 1990. godine
uslovile su donoenje Izmjena i dopuna Prostornog
plana Republike iz 1986. godine kojima su izvrene
izmjene opteg koncepta razvoja, naroito u dijelu
prioriteta i dinamike realizacije novih zahtijeva i potreba
u prostoru, neminovnosti izrade novih ili auriranje
postojeih planova razvoja infrastrukturnih sistema, te
potrebe meusobnog usklaivanja strategija pojedinih
oblasti sa prostornim planom.
2.4.1. Drumski saobraaj
Saglasno Odluci o izmjenama i dopunama Prostornog
plana Republike Crne Gore do 2000.godine, prostorni
koncept razvoja putne mree se oslanja na dva
transferzalna i tri longitudinalna pravca povezivanja, koji
formiraju osnovni sistem puteva magistralnog znaaja
na teritoriji Crne Gore.
Transferzalni pravci su poloeni u smjeru sjeveroistok-
jugozapad. Imaju odluujuu ulogu u prostornoj
integraciji Republike, jer meusobno povezuju tri po
strukturnim karakteristikama razliita regiona: Sjeverni,
Sredinji i Primorski u jednu cjelinu. Na irem planu ovi
pravci povezuju Srbiju sa Crnom Gorom i njenim
Primorjem tj. sa Barskom lukom.
Longitudinalni pravci su poloeni du svakog od tri
regiona. Oni djeluju na unutranjem planu kao njihove
saobraajne arterije, povezujui pojedine centre
meusobno, dok na irem planu ostvaruju
meuregionalne i meurepublike mree Crne Gore sa
susjednom Bosnom i Hercegovinom, Hrvatskom i
Albanijom.
30. maj 2007.
Teite razvoja mree drumskog saobraaja je na onim
putnim pravcima koji prate razvojne potrebe Republike,
u skladu sa predloenim konceptom prostorne
organizacije, imajui pritom u vidu njihov ekonomski
znaaj i razvojnu ulogu, te tehniki standard u irem
jugoslovenskom i evropskom prostoru.
U skladu sa dugoronim konceptom prostornog razvoja
drumskog saobraaja u Crnoj Gori, Prostornim planom
Republike, a na osnovu toga i prostornim planovima
optina, osiguravaju se prostorni uslovi za svrstavanje u
kategorije autoputeva, puteva rezervisanih za saobraaj
motornih vozila, koji u principu trebaju da obilaze vee
gradove.
Na podruju Morskog dobra gotovo da i nema putne
mree, ali je za njegovo funkcionisanje upravo znaajna
mrea u zoni neposrednog uticaja.
Posmatrano prema rangu planiranih puteva to su
Autoputevi:
* Jadranski autoput: Debeli Brijeg - padine iznad
Herceg Novog - evo - Podgorica - (zapadni obilazak
Podgorice) - Smokovac. Od Podgorice do Mateeva se
utvruju dva koridora i to: osnovni, Smokovac - Kui -
Verua - Mateevo i rezervni, Smokovac -Bratonoii -
Verua - Mateevo, sa obavezom detaljnijeg
istraivanja trase pod istim tehnikim i saobraajno -
eksploatacionim uslovima. Nastavak puta prema
Kosovu i Makedoniji je definisan pravcem Mateevo -
Trenjevik (tunel) - Andrijevica - tunel u reonu akora -
Pe.
* Autoput Beograd - Crnogorsko primorje: granica
Srbije, u reonu Boljara - Crna -Berane - Andrijevica -
Jadranski autoput - Podgorica (Toloi) - Virpazar -
Sozina (tunel) -Bar.
* Autoput Podgorica - Skadar: Podgorica (Farmaci -
juni obilazak grada) - Tuzi - albanska granica, s
obavezom detaljnijeg prostornog i projektnog
istraivanja optimalnog koridora slici.
Znaajno je pomenutu i tzv. Jadransko - Jonsku
inicijativu za stvaranje kvalitetnog putnog koridora od
Grke preko Albanije, Crne Gore i Hrvatske do Italije.
Dio trase je ve zacrtan predloenom mreom puteva.
Put rezervisan za saobraaj motornih vozila
* Brza saobraajnica du Crnogorskog primorja: Ulcinj -
zaleem Bara - zaleem Budve - zaleem Tivta - most
preko Bokokotorskog zaliva u dijelu Veriga - prikljuak
na Jadranski autoput u reonu Herceg Novog.
Magistralni putevi:
* Priboj - Pljevlja - abljak - avnik - Vojnik (krai tunel)
- veza sa magistralnim putem Niki - Srbinje - Vilusi -
Grahovo - Risan, sa vezivanjem na Jadranski autoput i
brzu saobraajnicu (poluautoput), Crnogorsko primorje
kao i na put Niki - Cetinje, sa vezivanjem na
Jadranski autoput.
Regionalni putevi:
* Radanovii - Cetinje
* Risan - Vilusi - Grahovo - Niki
* Ulcinj Vladimir Ostors Virpazar - Rijeka
Crnojevia - Cetinje (rekonstrukcija postojeeg puta).
Pored ovih saobraajnica koje imaju globalnu i
regionalnu funkciju povezivanja znaajno je napomenuti
da je u prostoru koji se dodiruje sa Morskim dobrom
36
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
potrebno razviti mreu lokalnih puteva koji e
funcionalno povezivati sve take od interesa na ovom
podruju.
Kao specifinost na veem dijelu podruja u granicama
plana mogua je izgradnja staze uz more (lungo mare)
koja e prvenstveno imati rekreativnu funciju, a na
nekim dijelovima i servisnu (tamo gdje nema drugog
prilaza).
Planira se da ova staza bude namjenjena
nemotorizovanim kretanjima (pjeaci i biciklisti), sa
mogunosu da na dijelovima gdje je to opravdano
slui i za kretanje specifinih sredstava prevoza
(turistiki vozii i slino).
Ovim planom su dati uslovi, a preciznije definisanje ove
vrste saobraajnice potrebno je uraditi prilikom dalje
razrade na planovima ili projektima pojednih dionica
obale.
2.4.2. eljezniki saobraaj
Prema dosadanjim razvojnim planovima pruga
Beograd Bar ostaje jedina na ovom podruju, tako da
se eljeznika stanica Bar i stajalite u Sutomoru
zadravaju.
2.4.3. Pomorski saobraaj
Pomorska sigurnost
Osnovni zadatak Uprave pomorske sigurnosti je
obezbjeivanje uslova i izvravanje zadataka koji
proizilaze iz meunarodnih obaveza, koje je drava
preuzela potpisivanjem konvencija, sporazuma i
protokola, Ta djelatnost se bazira na izgradnji,
postavljanju i odravanju pomorske rasvjete na plovnim
putevima, organizovnju radio slube na VHF i MF
frekvencijama, tehniki pregled plovnih i plutajuih
objekata, (radi utvrivanja njihove sposobnosti za
plovidbu), traganju i spaavanju na moru i spreavanju
zagaenja mora sa plovila.
Zakon o pomorskoj unutranjoj plovidbi definie plovni
put u obalnom moru kao pojas dovoljno dubok i irok za
bezbjednu plovidbu broda, koji je, po potrebi i obiljeen.
Pomorska plovidba se obavlja na moru, na rijekama
jadranskog sliva do granice do koje su one plovne s
morske strane, na Skadarskom jezeru i Rijeci
Crnojevia.
U teritorijalnom i obalnom moru Crne Gore, u morskom
pojasu od 12 Nm od granine linije koja spaja
najisturenije take, protee se dravni suverenitet, a
reim plovidbe uskladjen je sa odgovarajuim
medjunarodnim konvencijama.
Ukupna duina plovnog puta u naem obalnom moru
iznosi 66 Nm, odnosno 122,2 km, koliko iznosi
rastojanje izmedju krajnjih luka na ovom putu, od Sv.
Nikole (ue Bojane) do Kotora. Od ukupne duine
ovog puta na otvoreno more otpada 50 Nm (92,6 km)
dok duina plovnog puta u zalivu Boke Kotorske iznosi
16 Nm (29,6 km).
Postoje razliiti kriterijumi za podjelu plovnih puteva.
Najznaajniji je geografski kriterijum na osnovu koga se
dijele na prekomorske, obalne i luke plovne puteve.
Istono-jadranski plovni put vodi od Otrantskih vrata
du istono obale Jadrana do njenih najsjevernijih luka.
Strana 37 - Broj 30
Vodi od obale na daljini od 5 do 10 km, od njenih
najisturenijih taaka, odnosno u zoni vidljivosti objekata
sigurnosti plovidbe. irina tog puta je u pravilu 2-4 km.
Ovaj plovni put koriste brodovi koji za odredite imaju
neku od luka na crnogorskoj obali, kao i neku od luka u
njenoj neposrednoj blizini. Njega presjecaju popreni
plovni putevi koji spajaju luke na crnogorskoj sa lukama
na italijanskoj obali (Bar - Bari, Bar - Ankona, Kotor -
Barleta, Zelenika - Barleta).
Na ove puteve nastavljaju se luki plovni putevi koji
vode ka lukama na crnogorskoj obali koje su otvorene
za medjunarodni pomorski saobraaj (Bar, Budva,
Kotor i Zelenika). Svi ovi plovni putevi imaju karakter
medjunarodnih i prekomorskih, jer povezuju luke drava
koje izlaze na Jadransko more kao i luke preko-morskih
zemalja.
irina ovih plovnih puteva je u pravilu ne manja od 100
metara, dok se oni vode na 300 metara od obale, s tim
da u tjesnacima Verige i kod Kumbora vae posebni
reimi.
U narednom periodu za oekivati je uspostavljanje
plovnog puta rijekom Bojanom ime bi se ostavrila
ranija veza Skadarsko jezero - Jadransko more, sada
sa naglaenom turistikom funkcijom. To
podrazumijeva iznalaenje zajednikog interesa sa
Republikom Albanijom oko regulacije tog puta sa
obiljeavanjem objektima plovne sigurnosti te
uspostavljanja odgovarajuih slubi.
Predstoji i uspostavljanje duobalnog plovnog puta za
linijski i izletniki saobraaj du nae obale, a posebno
unutar Bokokotorskog zaliva, kao i njegovo povezivanje
sa Dubrovnikom. Poveae se i frekvencija saobraaja
na svim plovnim putevima, posebno na poprenim koji
povezuju crnogorsku i italijansku obalu.
Plovni putevi moraju biti obiljeeni neophodnim
objektima sigurnosti plovidbe (u skladu sa me-
djunarodnim propisima i sistemom savremene
tehnologije), koje sainjavaju: svetionici, obalna svjetla,
plutae i druge oznake, signalne i radio - stanice,
optiki, zvuni, elektrini, elektronski i drugi uredjaji za
sigurnu plovidbu na moru i plovnim putevima u lukama.
Ova infrastruktura ima neposredan znaaj u smislu
obezbjedjivanja uslova sigurnosti plovidbe, a posredan
u smislu ostvarivanja ekonomskih efekata za njeno
korienjKorisnici, odnosno vlasnici plovnih objekata
(amaca, jahti i brodova) koji plove pod domaom i
stranom zastavom plaaju naknadu za korienje
objekata bezbjednosti plovidbe u obalnom moru.
U cilju poveanja stepena sigurnosti plovidbe potrebna
je tehnika i tehnoloka modernizacija sa
uspostavljanjem novih sistema komuniciranja (GMDSS
- Global Maritime Distres Safety Signal).
Generalno, modernizaciju i jaanje pomorske uprave
neohodno je sprovoditi u skladu sa normama Pariskog
memoranduma o razumijevanju koji se odnosi na borbu
protiv podstandarnih brodova i luka i Evropske
agencije za pomorsku sigurnost (EMSA), koja ima za
cilj da obezbijedi visoki, jedinstven i efikasan nivo
pomorske sigurnosti i spreavanje zagaenja mora sa
brodova.
Naglasak u ovim aktivnostima se stavlja na:
traganje i spaavanje na moru;
37
Strana 38- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
prevenciju i spreavanje zagaenja mora sa brodova
i ponude na naim prostorima. Prirodna potreba turista
jaanju funkcije obalske strae kroz koordinaciju
aktivnosti i objedinjavanje resursa svih dravnih
organa koji su ukljueni u rad Koordinacionog tijela
obalske strae.
Konaan cilj ovih aktivnosti bi bio formiranje nacionalne
obalske strae.
Luke kapetanije
Luke kapetanije su podruni organi ministarstva
nadlenog za poslove saobraaja, koji obavljaju
upravne i druge strune poslove iz oblasti pomorske
plovidbe, kojima se osigurava bezbjednost plovidbe na
ovom podruju.
Svoju nadlenost luke kapetanije ostvaruju preko
podrunih jedinica - ispostava.
Luka kapetanija Kotor - svoje funkcije ostvaruje preko
ispostava u: Herceg Novom, Zelenici i Tivtu.
Ovako organizovana ona ostvaruje svoju funkciju na
dijelu od granice Republike Crne Gore i Republike
Hrvatske, tj. od Rta Sv.Nedjelja na poluostrvu Prevlaka
u Boki Kotorskoj do rijeke Jaz tj. u duini od 140,8 km i
dijelu pripadajueg obalnog mora.
Luka kapetanija Bar - svoje funkcije ostvaruje preko
ispostava u Budvi, Ulcinju i Virpazaru. To znai da se
njena nadlenost protee na dio morske, rijene i
jezerske obale. Rije je o morskoj obali na prostoru od
rijeke Jaz do ua Bojane (120,3 km), desnoj obali
rijeke Bojane (oko 40 km) i obali Skadarskog jezera
(oko 171 km) ili ukupno 331,3 km obale.
Luke kapetanije se pored osnovnih djelatnosti staraju
o zatiti morskog dobra i imaju funkciju egzekutivnog
organa u sluaju zagadjenja mora sa brodova.
U narednom periodu potrebno je ukloniti problemi koji
se javljaju u radu lukih kapetanija kao to su: pitanje
tehnike opremljenosti koja limitira vrenje funkcija koje
su im date Zakonom; nepostojanje odgovarajuih,
drugih slubi na moru (sluba traganja i spasavanja);
neodgovarajua opremljenost i finkcionisanje lukih i
drugih slubi; nepouzdanost, zbog zastarjelosti po-
dataka, korienja planova luka, pomorskih karata,
plovnih puteva.
Lokalni pomorski saobraaj
Razvoj male obalne plovidbe svakako mora
predstavljati znaajan segment razvoja morskog
brodarstva. Pri tome se u njenom razvoju mora voditi
rauna o nivou njene komplementarnosti sa pojedinim
osnovnim djelatnosti, prije svega turizmom, robnim
prometom i razvojem ribarstva. Planirani dinamian
razvoj ovih djelatnosti nesumnjivo e zahtjevati i razvoj
male obalne plovidbe i kabotae u skladu sa buduim
trinim potrebama. To znai da je idui u susret ovim
potrebama neophodno planirati adekvatan prostor na
kopnu i na vodi, a u cilju njegovog efikasnog korienja,
gradnje i remonta.
Potrebno je posebno posvetiti panju na stvaranju
prostornih mogunosti za odvijanje lokalnog putnikog
saobraaja (sa prilagoavanjem i popravkom postojeih
i izgradnjom novih pristanita lokalnog znaaja). Ovaj
vid putnikog saobraaja na prostorima Primorja ima
najvee mogunosti i za njim postoji najvea potreba
30. maj 2007.
zbog zaokruivanja i formiranja kompletnije turistike
da to bolje i potpunije upozna podruje na kojem
provodi godinji odmor ili boravi zbog drugih razloga,
nije do sada na pravi i organizovani nain bila
iskoritena ni od naih turistikih ni brodarskih radnika.
Na prostoru Primorja postoji veliki broj atraktivnih
lokacija. Njihova atraktivnost je raznorodna i obuhvata
kako kvalitetne plae, interesantne pejsae,
ugostiteljske objekte sa gurmanskim specijalitetima,
lokacije za sportske aktivnosti posebno ribolov, tako i
kulturno isto-rijska mjesta, interesantnu arhitekturu,
sakralne objekte, umjetniko blago itd.
Slijedi pregled linija lokalnog izletnikog saobraaja,
koje bi ekonomski bile isplative: Herceg Novi - Rose,
anjice; Herceg Novi Ostrvo Sv. Marko, Kotor -
Peratanska ostrva, Kotor - anjice, Mamula; Kotor -
Bajova kula; Budva Kotor; Budva Jaz; Budva
Sveti Nikola; Budva - Miloer; Budva - Petrovac; Budva
Sutomore; Budva Ulcinj; Bar Ulcinj; Ulcinj Ada.
Ovim se ne iscrpljuju sve mogunosti za razvoj
izletnikog saobraaja. Pored navedenih lokacija postoji
jo veliki broj izletnikih mjesta koja bi bila atraktivna za
organizovane posjete, ali izvjesne probleme stvaraju
slabe mogunosti prihvata plovila, bilo da se radi o
nepristupanoj obali, malom gazu itd.
U tom smislu treba predvidjeti obavezu da poslovni
subjekti koji pokau zainteresovanost za eksploataciju
ovakvih lokacija, izgrade dio prijemnih kapaciteta za
plovila. Ti prijemni kapaciteti (mula, pristanita,...)
moraju biti ne samo u skladu sa plovilima kojim se
trenutno namjeravaju dovoditi izletnici, ve i obezbijediti
i rezervu za razvoj.
Pored izletnikih linija Crnogorsko primorje je vrlo
atraktivno i za turistika kruna putovanja du obale. Ta
putovanja bi prvenstveno bila usmjerena na razgledanje
prirodnih ljepota sa eventualnim svraanjem na
pojedine lokacije. Takve linije bi obuhvatale cijelu obalu
od Ulcinj do Kotora ,ili samo neke njene dijelove (npr.
Bokokotorski zaliv ili Budvansku rivijera itd).
Na ovom dijelu pomorskog saobraaja tradicionalno se
angauju manja plovila koja mogu da prevoze od 80 do
180 putnika. esto su to plovila koja su doivjela
preinaku (ribarice preinaene u turistika plovila, manji
radni amci, jahte itd.). Njihova brzina kree se u
podruju od 10 - 15 v. S obzirom na rastojanja koja
prelaze i na njihovu svrhu (razgledanje, zabava,...) ova
brzina je sasvim odgovarajua. S obzirom da je njihovo
angaovanje u najveem broju sluajeva vezano za
sezonski rad, malo je vjerovatno da bi se ubacivanje
skupih, brzih i modernih plovila isplatilo po ekonomskim
kriteriijumima koji vae za brodarstvo ili turizam.
Poseban problem u angaovanju ovih brodova
predstavlja potovanje sigurnosnog aspekta i ekolokog
aspekta njihove eksploatacije. U najveem broju
sluajeva ovi brodovi pored ogranienog broja putnika
imaju i ograniena podruja plovidbe.
Potovanje ovih ogranienja je preduslov dugoronog
razvoja ovog vida brodarstva i tome treba posvetiti
posebnu panju. Posebno stoga to su operatori u trci
za zaradom skloni da ih ne potuju.
Uz ove linije na naem Primorju kao vrlo atraktivni
segment izletnikog turizma pojavljuje se i plovidba
38
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Skadarskim jezerom i posjeta atraktivnim lokacijama
kao to su Plavnica, Virpazar, Rijeka Crnojevia. Ovo
podruje mogue je plovilima povezati sa Primorjem
plovidbom kroz rijeku Bojanu ili kombinovati plovidbu po
jezeru sa autobuskim prevozom do Primorja.
U dijelu lokalnog saobraaja treba istai i mogunosti
upotrebe plovila u specijalne svrhe kao to su:
- brodovi izlobe koji bi putovali du obale i u lukama
pruali turistima mogunosti razgledanja izlobi
umjetnikih djela, starina ili ak izlobi artikala pojedinih
proizvoaa- brodovi sajmovi
- brodovi prodavnice koji bi krstarei obalom nudili
turistima kupovinu raznih atraktivnih predmeta itd.
Luko-operativna obala
Luko-operativni vid izgradjene obale podrazumijeva
izgradjenu luko-operativnu infrastrukturu za pruanje
jednostavnih (mandrai i privezita) - do usluga
najvieg nivoa (marine i luke).
U smislu izgradjenosti luke infrastrukture, vrste i nivoa
pruanja usluga, izgradjena luko-operativna obala
moe se podjeliti na: poste, mandrae, privezita,
marine i luke.
Poste su prostori na izgradjenoj obali koji slue za
izvlaenje ribarskih mrea. Uglavnom su zastupljeni u
Boki Kotorskoj. Tendencija je da se dio posti koristi kao
ponte sa prepravkama koje im onemoguavaju
osnovnu funkciju. Neophodno je da se poste u najveoj
moguoj mjeri ouvaju u izvornom obliku.
Mandrai su vjetaki ogradjeni djelovi mora koji
svojom povrinom i dubinom akvatorija omoguavaju
vez i zatitu od nevremena plovilima koja ih dimenzijom
i gazom mogu koristiti.
Nainom gradnje i materijalom korienja za gradnju
(kamen), predstavljaju specifinu ambijentalno -
arhitektonsku karakteristiku Boke Kotorske u kojoj su
gotovo iskljuivo zastupljeni.
Pravo veza i mandraima sticalo se po osnovu prava
svojine ili steenog prava. Vez u mandrau kao i na
sidritu se ne naplauje.
U cilju ekonomske valorizacije postojeih mandraa i
time stvaranje sredstava za stavljanje jednog broja njih
u funkciju, kao i za njihovo odravanje, bilo bi
neophodno:
- privesti namjeni mandrae koji iz raznoraznih razloga
nijesu u funkciji,
- izvriti obiljeavanje vezova i uvesti mjesenu,
odnosno godinju pretplatu na vez,
- formirati sidrite na odredjenim lokacijama na kojima
se nee ometati bezbjednost plovidbe i druge privredne
i neprivredne aktivnosti na moru,
- izvriti obiljeavanje i naplatu korienja sidrita.
Pristanita su izgradjeni djelovi luko-operativne obale
koja obezbjedjuje uslove za vez plovila i obavljanje
jednostavnih lukih operacija (ukrcaj i iskrcaj putnika i
manjih koliina pakovanog tereta).
Osim bitava za vez nemaju drugu ugradjenu
infrastrukturu. Neka od njih, kao Muo i Dobrota,
povremeno se koriste za manje luke operacije u okviru
luke Kotor.
Raspored pristanita u odnosu na ukupnu duinu
crnogorske obale iskazuje visoku prostornu
koncentraciju u zalivu Boke Kotorske (oko 90% ukupne
privezine obale i 70% operativne obale svih pristanita
na obali).
Strana 39 - Broj 30
Rije je o izuzetno visokom izgradjenom potencijalu,
koji je zbog nerazvijenog nautikog prometa i
nepostojanja lokalnog pomorskog saobraaja, van
namjene, ime su preputena propadanju i ozbiljno su
naruena. Zbog toga im slijedi sanacija.
Nekim pristanitima, u mjestima za koje nautiki turisti
iskazuju interesovanje (npr. Perast, Pranj i dr.), treba
obezbjediti minimalne uslove objekata nautikog
turizma.
Revitalizaciju ovih, a i drugih pristanita koja nijesu
posebno atraktivna za nautike turiste, mogue je
realizovati ukljuivanjem u lokalni pomorski saobraaj ili
kroz izletnike ture.
Takoe se predvia i njihova gradnja na lokacijama
budue gradnje turistikih objekata odnosno kupalita
pristupanih sa morske strane.
Uspostavljanjem plovnog puta Bojanom izvrie se
revitalizacija pristanita Sveti Nikola i Sva na Bojani.
Marine su objekti nautikog turizma uz prirodno ili
vjetaki zatiene vodene povrine specijalizovane za
pruanje usluga veza, snabdjevanje, uvanje,
odravanje i servisiranje plovnih objekata, kao i drugih
usluga u skladu sa zahtjevima i specifinim potrebama
nautikog turiste.
Marine kao objekti nautikog turizma, pred-stavljaju
specijalizovane turistike luke iji je akvatorij prirodno ili
vjetaki zatien. Osposobljene su za prihvat,
snabdijevanje posade i turista, odravanje i opremanje
plovila nautikog turizma, sa direktnim pjeakim
pristupom svakom plovilu navezu i mogunosti
njegovog korienja u svakom trenutku.
Objekti nautikog turizma u poslovnom, prostornom,
gradjevinskom i funkcionalnom pogledu ine cjelinu ili u
okviru ire prostorne i gradjevinske cjeline imaju
izdvojeni prostor i potrebnu funkcionalnost.
Marine podlijeu kategorizaciji, zavisno od stepena
opremljenosti nautikom infrastrukturom, vrste, obima i
kvaliteta usluga koje pruaju, od prve do pete
kategorije.
/predloen sistem marina i ostalih nautikih punktova
obradjen je u podglavlju o turizmu/
U pomorskom saobraaju, pored Luke Bar uestvovae
i luke za meunarodni saobraaj Kotor, Risan, Zelenika
i Budva.
/karakteristike ovih luka ve su obraene u segmentu
pomorske privrede/
2.4.4. Avio saobraaj
Dugoronom strategijom razvoja Javnog preduzea
Aerodromi Crne Gore planiran je razvoj aerodroma u
cilju zadovoljenja prognozirane potranje i pruanja
visokog nivoa usluga. Pored toga definisana je uloga
aerodroma u sistemu vazdunog saobraaja Crne Gore
tako da je planirano da se aerodrom Podgorica razvija
kao aerodrom glavnog grada, a da se aerodrom Tivat
razvija kao regionalni aerodrom, koji bi pruao
adekvatan nivo usluga za turistiki i arter saobraaj.
Aerodromi u Podgorici i Tivtu su objekti od primarnog
znaaja za saobraajnu infrastrukturu u Crnoj Gori.
Aerodrom u Tivtu je drugi po znaaju aerodrom u Crnoj
Gori koji obezbeuje direktan pristup turistikim
centrima na primoriju i ima kljunu ulogu za razvoj
turizma.
39
Strana 40- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Pored ove osnovne uloge aerodrom Tivat je alternativni
aerodrom za aerodrome u okruenju, a posebno za
aerodrom u Podgorici.
Za obezbeenje prostornih uslova lokacije aerodroma
neophodno je prognozirati maksimalnu kategoriju
aerodroma u budunosti. Prema ulozi i mestu
aerodroma u vazdunom saobraaju Crne Gore
izvrena je kategorizacija aerodroma - za Tivatski
aerodrom je predvidjena 4D (ICAO kategorizacija).
Za razvoj aerodroma Tivat primenjena je slina
strategija kao i za aerodrom Podgoricu. Razvoj je
podjeljen u vie koraka, a prvi je realizacija projekta
morenizacije aerodroma. Iniciranje prelaska sa jedne
faze na drugu nije vezano za odreene vremenske
intervale ve zavisi od dostizanja kapaciteta.
Trenutna prostorna ogranienja bitno utiu na
realizaciju razvojnih planova, pa je u najskorijoj
budunosti potrebno preduzeti korake u pravcu
poveanja teritorije aerodroma u cilju obezbeenja
uslova za razvoj aerodroma i njegovu bezbjednu
eksploataciju.
Postojea putnika zona aerodroma Tivat, oiviena sa
jedne strane aerodromskom platformom, a sa druge
putem Tivat - Budva, ima nedovoljne prostorne
kapacitete za zadovoljenje dugoronih razvojnih
potreba. Da bi se obezbedili uslovi za dugoroni razvoj
aerodroma potrebno je obezbediti dodatno zemljite sa
obe strane poletno - sletne staze aerodroma.
Pored obezbeenja dodatnog zemljita potrebno je
izvriti i niz intervencija na postojeoj putnoj
infrastrukturi da bi se obezbijedili uslovi za budui
razvoj putnikog kompleksa aerodroma. Naime bie
potrebno izmjestiti trasu postojeeg magistralnog puta
Tivat - Budva, sjeverno od postojee trase da bi se
obezbijedili prostorni uslovi za dalje proirenje
terminalne zgrade, izgradnju nove platforme, razvoj
komercijalnih sadraja i obezbeenje uslova za
proirenje osnovne staze aerodroma. Za ove namjene
je potrebno obezbijediti oko 100 ha zemljita.
Master planom aerodroma je predloena rezervacija
prostora jugozapadno od aerodroma za izgradnju nove
poletno sletne staze sa osnovnom stazom irine 300m,
koja bi u potpunosti zadovoljila meunarodne uslove za
instrumentalno sletanje.
U ovom sluaju postojea staza bi postala paralelna
rulna staza. Na ovaj nain aerodrom bi perspektivno
ispunio sve uslove za instrumentalno letenje, a
istovremeno bi se obezbijedili dodatni prostorni
kapaciteti za razvoj platformi i ostalih prateih sadraja.
Za izgradnju nove poletno-sletne staze i rezervaciju
prostora za budue platforme i objekte u jugozapadnom
dijelu kompleksa aerodroma potrebno je rezervisati
zemljite okvirne povrine 200 ha.
2.5. Tehnika infrastruktura
2.5.1. Vodosnabdijevanje
Dugorono snabdjevanje Crnogorskog primorja je
predvieno da se realizuje izgradnjom regionalnog
vodovoda na koji bi se vezale postojee distribucione
mree primorskih gradova.
30. maj 2007.
Gradovi na Crnogorskom primorju Herceg Novi, Ulcinj,
Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj se snabdjevaju vodom
sa lokalnih izvorita, sa neodgovarajuim
vodozahvatima, koja nisu dovoljnog kapaciteta da
podmire poveane potrebe tokom turistike sezone, i
izraena je pojava redukcija vodosnabdijevanja u toku
ljetne sezone.
Mree su zastarjele, gubici vode usljed procurivanja su
preko 60%, izraen je nedostatak rezervoarskog
prostora to sve doprinosi poveanju redukcija.
Dovoljne koliine vode sa lokalnih izvorita za
podmirenje svih sadanjih potreba imaju optine
Herceg Novi, Bar i Ulcinj.
Sektorska studija 4.4 VODOPRIVREDA I HIDRO-
TEHNIKI SISTEMI za potrebe izrade novog
Prostornog plana Republike Crne Gore (Republiki
zavod za urbanizam i projektovanje i Univerzitet Crne
Gore), pokazala je, da je za primorske optine do 2021.
godine potrebno obezbjediti ukupno 2.186,2 l/sec
higijenski iste vode.
Optina Ukupne potrebe (l/s)
Herceg Novi 424,38
Kotor 273,27
Tivat 192,90
Budva 315,07
Bar 556,20
Ulcinj 424,38
Studija "Projekcija dugoronog snabdijevanja vodom
Crne Gore" (Graevinski fakultet, Podgorica, 1998
god.) potvrdila je uvjerenje da je dodatne koliine vode
za optine Crnogorskog primorja mogue dovesti
regionalnim sistemom iz zalea. Deficit bi se
nadopunjavao iz regionalnog vodovoda (1.410 l/s) i iz
unutranjih rezervi sistema za vodosnabdijevanje,
smanjivanjem gubitaka (275 l/s) sa sadanjih 60%
(najmanje) na nivo od 30%-20%.
Regionalnim vodovodom za Crnogorsko primorje se
obezbjeuju dodatne koliine vode za podruja svih 6
primorskih optina kao i naselja bive optine Rijeke
Crnojevia od izvorita Karu do Virpazara do 2020.
godine. Deficitarne koliine vode, koje je potrebno
obezbjediti iz regionalnog vodovodnog sistema,
predstavljaju razliku izmeu minimalnih koliina, koje
ljeti obezbjeuju lokalni izvori i potreba, koje treba
obezbjediti za lokalno stanovnitvo, turiste i ostale
potroae. Pored toga, iz Regionalnog vodovodnog
sistema potrebno je obezbijediti i 200 l/s vode za
Herceg Novi (u sluaju iskljuenja dovoda vode sa
Plata), na raun redukcije ostalim potroaima.
Ukupni kapacitet izvorita Karu (Skadarsko jezero)
1400 l/s, od ega se za podruje pet optina na
Crnogorskom primorju plasira 1330 l/s, za naselja na
podruju Karu - Rijeka Crnojevia 60 l/s, dok je za
sopstvenu potronju predvieno 10 l/s. Ovim koliinama
se podmiruju potrebe dugoronog vodosnabdjevanja.
Regionalni vodovodni sistem Crnogorskog primorja,
moe se podijeliti na 3 dijela: kopneni, sjeverni i juni
primorski dio.
Kopneni dio obuhvata tri zahvatne graevine: Karu,
Vola i Bazagurska matica; postrojenje za
preiavanje vode koje obuhvata: crpnu stanicu sirove
vode, objekte na liniji kondicioniranja vode, crpnu
40
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
stanicu iste vode, objekte za tretmana mulja, pratee
servisne objekte; zatim prekidne komore Karu 1 i 2,
crpnu stanicu Reljii, vodostan Reljii, prohodni tunel
Sozina, rezervoar urmani i potisne i gravitacione
cjevovode od vodozahvata na izvoritu Karu do
rezervoara urmani.
Sjeverni primorski dio obuhvata prekidne komore
Perazia Do, Sveti Stefan, crpnu stanicu Budva, zatim
prekidne komore Prijevor, Radanovii i Tivat i rezervoar
Zeleniku i gravitacione i potisne cjevovode od urmana
do Tivta.
Juni primorski dio obuhvata prekidne komore afe,
crpnu stanicu Belveder i prekidnu komoru Bratica i
gravitacione i potisne cjevovode od urmana do
Ulcinja.
Voda se zahvata iz sve tri potopljene zahvatne
graevine na Karukim izvoritima u Skadarskom
jezeru i odvojenim cjevovodima po jezerskom dnu
doprema do bazena crpne stanice sirove vode, ispred
postrojenja za preiavanje sirove vode lociranog na
ulazu u Bazagursku maticu. Poslije tretmana vode na
postrojenju za preiavanje (uklanjanje krupnijih
mikroorganizama na roto sitima, direktna filtracija na
pjeanim filtrima i dezinfekcija vode), ista voda se
crpnom stanicom podie na odgovarajuu kotu, koja
omoguava gravitaciono teenje do crpne stanice
Reljii, te se cjevovodom pod pritiskom voda die do
rezervoara urmani.
Od urmana se voda prema sjeveru, gravitacionim
cjevovodom transportuje preko prekidnih komora
Perazia Do, Sveti Stefan do crpne stanice Budva,
odatle potisnim cjevovodom do prekidne komore
Prijevor i zatim gravitaciono preko komora Radanovii,
Tivat i Zelenika do Herceg Novog.
Na junom dijelu Crnogorskog primorja voda se od
urmana gravitacionim cjevovodom transportuje preko
prekidne komore afe do crpne stanice Belveder, zatim
cjevovodom pod pritiskom do prekidne komore Bratica i
odatle gravitaciono ka Ulcinju.
Ukupna duina cjevovoda od izvorita Karu do Tivta i
Ulcinja iznosi 106, 67 km. Ovom sistemu pripada i vezni
cjevovod od Tivta do Herceg Novog (do rezervoara
Zelenika) u ukupnoj duini od 10 km.
Duina cjevovoda koji je potrebno izgraditi iznosi 87
km, od toga kontinentalni dio 26 km, (prenika 1000
mm), sjeverni krak od urmana do Budve duine 26,5
km, (prenika 1000-700 mmm), juni krak od urmana
do Ulcinja duine 34,5 km (prenika 800-400 mmm).
Dionica od Herceg Novog do Budve u duini od 34,5
km izgraena je i ovim dijelom cjevovoda su povezani
gradovi Herceg Novi, Kotor, Tivat i Budva i omogueno
je plasiranje eventualnih vikova vode iz jednog grada u
drugi.
Upravljanje sistemom se vri iz komandnog centra, koji
e se nalaziti u Budvi, i koji ima koordinaciju sa
postrojenjem za preiavanje vode u Karuu. Takoe segmente u procesu preiavanja.
u komandni centar stiu informacije o stanju na svim
objektima sistema kao preduslov za operativno
upravljanje sistemom i optimalan rad sistema.
Voda iz Regionalnog vodovoda bi se isporuivala preko
distribucionih rezervoara koji bi spreavali irenje
uticaja hidraulikih stanja iz gradskih distribucionih
mrea u regionalni vodovod a koji bi ujedno sluili i kao
Strana 41 - Broj 30
rezervoarski prostor za primorske gradove. Imajui u
vidu da su predviene zapremine distribucionih
rezervoara od 10.000 do 2.000 i 1.000 m3 i sa
postojeim nedovoljan rezervoarski prostor u
gradovima potrebno je istai da e se izgradnjom
regionalnog vodovoda poveati sigurnost snabdjevanja
kako u pogledu dopremljenih koliina voda do
potroaa tako i u pogledu rezervoarskog prostora.
Prikljui za Herceg Novi, Tivat i Kotor i manjim dijelom
za budvansku optinu su ve izgraeni na postojeem
dijelu regionalnog vodovoda od rezervaora Zelenika do
pumpne stanice Budva.
Da bi se adekvatno dopremila primljena voda iz
Regionalnog vodovda do potroaa uz zahtijevanu
koliinu i pritisak potrebno je rekonstruisati i optimizirati
rad postojeih gradskih vodovodnih mrea.
Projektnom dokumentacijom je predvieno poveanje
rezervoarskog prostora, rekonstrukcija dotrajalih
dijelova mree, uvoenje mjerenja na izvoritima kao i
kontrolnih mjerenja u sistemu, otklanjanje uskih grla
postavljanjem dodatnih cjevovoda, poboljanje
vodozahvatanja na izvoritima, vodei rauna o
potrebnom biolokom minimumu. Neophodno je
naglasiti da je neodlono potrebno formiranje zatitne
zone oko postojeih izvorita i ostalih objekata
vodovodnih, gdje to ve nije uraeno i strogo
kontrolisati djelatnosti u tim zonama u skladu sa
postojeom zakonskom regulativom.
Nadasve je potrebno organizovati kvalitetan
upravljako-nadzorni sistem bez kojeg se kvalitetno
funkcionisanje vodovodnih sistema ne moe zamisliti.
Hercegnovski vodovodni sistem
Za Herceg Novi je predvieno da se iz Regionalnog
vodovoda isporuuje koliina od 200 l/s u sluaju
iskljuenja sa Plata.
Izgraeni rezervoar Zelenika, krajnji rezervoar
sjevernog kraka Regionalnog vodovodnog sistema se
ujedno koristi kao distribucioni rezervoar u
hercegnovskom vodovodnom sistemu.
Sa stanovita poboljanja kvaliteta vode potrebno je
pored propisanih zatitnih zona na izvoritu Opaica
uspostaviti i ostale, a ne samo djelimino uspostavljenu
zonu neposredne zatite kao i strogo kontrolisati
sprovoenje potrebnih mjera za zatitu kvaliteta
izvorita.
Potrebno je uspostavi i zone sanitarne zatite oko
akumulacije Bilea, ali usljed oteanosti uspostavljenja,
imajui u vidu da je akumulacija na teritoriji druge
drave, a i na obali su smjetena dva grada, potrebno
je kontrolisati proces preiavanja na Mojdeu, kao i
kvalitet preiene vode i po potrebi uvoditi nove
Planski izvriti i zoniranje mree i dograditi potrebne
rezervoare ne toliko usljed nedovoljnog kapaciteta,
nego zbog visinske i prostorne neodgovarajue
rasporeenosti u odnosu na mreu.
Neminovno je otkloniti znatno visoke gubitke vode u
mrei, to se postie uvoenjem potrebnih mjernih
instrumenata i saniranjem oteene vodovodne mree.
41
Strana 42- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Projektovana potrebna koliina za 2021. godinu za
Herceg Novi od ukupno planiranih 424 l/s, iznosi za
stalne korisnike 191 l/s i 233 l/za povremene korisnike.
Iz lokalnih izvora potrebno je podmiriti 240 l/s, a iz
regionalnog vodovoda 200 l/s.
Kotorski vodovodni sistem
Za kotorski vodovodni sistem sa Regionalnog vodovoda
za budue vodosnabdijevanje predvieni su odvojci za
Kotor sa rezervoarom Vrmac (500 m3), te odvojak za
Donji Grbalj sa rezervoarom PK Radanovii i Lastva
Grbaljska te preko Tivta do Stoliva.
U sistemu je potrebno otkloniti gubitke u cjevovodu koji
su enormno veliki i to prvenstveno zamjenom dotrajalih
cijevi. Takoe je potrebno pratiti potroae u mrei kako
po koliinama vode koju troe tako i po vremenu kad je
najvie troe, potrebno je pratiti izdanosti svih izvorita
ugraivanjem mjernih garnitura, da bi se dolo do
podatka koliko vode uopte ulazi u sistem.
Potrebno je izraditi matematiki model koji simulira rad
vodovodnog sistema kako bi se precizno odredila uska
grla sistema i izvrila potrebna proirenja.
Za budui razvoj sistema potrebno je dograditi
rezervoar Orahovac i postaviti cjevovod od Orahovca
do Risna profila 300mm i duine 10.000m paralelno sa
postojeim cjevovodom manjg prenika.
Potrebno je kontrolisano crpiti izvorite kurda da ne bi
dolazilo do precrpljivanja izvorita i pojave slane vode u
sistemu to u mnogome doprinosi propadanju
cjevovoda i ureaja, pored toga to voda postaje
neupotrebljiva sem u pojedine tehnike svrhe.
Projektovana potrebna koliina za 2021. godinu za
Kotor od ukupno 273l/s, iznosi za stalne korisnike 174
l/s i 99 l/za povremene korisnike. Iz lokalnih izvora
potrebno je podmiriti 20 l/s, a iz regionalnog vodovoda
253 l/s.
Tivatski vodovodni sistem
Povezanost Regionalnog vodovoda i distribucione
mree Tivta ostvaruje se preko odvojka Aerodrom iz
rezervoara uz pumpnu stanicu Pod kuk, iji je kapacitet
potrebno poveati i postojeeg rezervoara Tivat (PK
Tivat) u postojei rezervaor Maine.
Da bi se unaprijedio rad tivatskog vodovodnog sistema,
prvenstveno je potrebno uspostaviti kvalitetan nadzorno
upravljaki sitem, te smanjiti gubitke vode na razuman
nivo (20-ak%), zamijenom oteenih cjevovoda, ventila
i kontrolisati ih uspostavljanjem potrebnih mjernih
garnitura.
Prije putanja u pogon regionalnog vodovoda, potrebno
je pripremiti tivatski sistem za kvalitetno preuzimanje
potrebnih koliina vode od regionalnog vodovoda,
izgradnjom dodatnog rezervoarskog prostora (Topli),
te izgradnjom potrebnih cjevovoda od Podkuka do
grada (distribuciona mrea) i od budueg rezervoara
Topli do Lutice.
Neophodno je potrebno kontrolisano crpiti izvorita
Plavdu i Topli, jer se usljed precrpljivanja narui krhka
ravnotea vodnih slojeva, izbalansiranih tako da se sloj
slatke vode kao lake formira iznad sloja slane vode.
Nakon mijeanja slatke i slane uz zaslanjivanje izvorita
ponovna ravnotea se vrlo teko uspostavlja, pa izvori
ostaju dugo zaslanjeni.
Perspektive razvoja Tivta u pogledu vodosnabdjevanja
vezane su kao i kod ostalih primorskih gradova za
izgradnju Regionalnog vodovoda Crnogorsko primorje,
30. maj 2007.
koji moe u sprezi sa lokalnim izvoritima (iji je ukupan
kapacitet daleko najmanji u odnosu na izvorita drugih
primorskih gradova) da zadovolji potrebe Tivta u vodi
do 2021. godine.
Projektovana potrebna koliina za 2021. godinu za
Tivat od ukupno 193 l/s, iznosi za stalne korisnike 117
l/s i 76 l/za povremene korisnike. Iz lokalnih izvora
moe se podmiriti 30 l/s, a iz regionalnog vodovoda 163
l/s.
Budvanski vodovodni sistem
Budvanski vodovodni sistem e se snabdjevati vodom
iz Regionalnog vodovoda preko sljedeih odvojaka i
rezervaora: preko izgraenog odvojaka Jaz sa buduim
rezervoarom od 2000 m3, iz PK Prijevor preko male
pumpne stanice Prijevor, odvojka za Bijeli do i
postojeeg rezervaora Topli, odvojka za Potkoljun i
budueg istoimenog rezervoara od 2000 m3, odvojka i
rezervoara PK Sveti Stefan Podliak 2500 m3, odvojka
i rezervoara za Petrovac od 1500 m3, odvojka i
rezervoara za Buljarice 2000 m3.
Da bi se unaprijedio rad budvanskog vodovodnog
sistema, potrebno je izvriti optimizaciju rada sistema
prema ve izraenoj tehnikoj dokumentaciji, izvriti
zoniranje, dograditi potreban rezervoarski prostor,
proiriti distributivnu mreu, otkloniti gubitke zamjenom
oteenog cjevovoda, radi sigurnosti u snabdjevanju,
magistralne azbestcementne cjevovode postepeno
zamjenjivati po mogunosti cjevovodima od daktilnog
liva jer su postojei AC cjevovodi usljed njihove
nepodobnosti za postojei teren i hidrauliki pri tisak,
esto podlone kvarovima.
Projektovana potrebna koliina za 2021. godinu za
Budvu od ukupno 315 l/s, iznosi za stalne korisnike 142
l/s i 173 l/za povremene korisnike. Iz lokalnih izvora
potrebno je podmiriti 180 l/s, a iz regionalnog vodovoda
135 l/s.
Barski vodovodni sistem
Povezanost barskog i Regionalnog vodovodnog
sistema ostvaruje se preko odvojka i rezervoara anj
od 1400 m3, odvojka i rezervoara Golo brdo (za
Sutomore) od 1500 m3, odvojka i rezervoara Ratac od
2000 m3, odvojka i rezervoara uanj od 2400 m3,
odvojka i rezervoara afe od 2000 m3, odvojka i
rezervoara Dubrave od 2000m3, odvojka i rezervoara
Utjeha od 1500 m3.
Za poboljanje barskog vodosnabdijevanja, potrebno je
uspostaviti adekvatan nadzorno upravljaki sistem. Po
uraenoj dokumentaciji izvriti optimizaciju rada
sistema uz saniranje gubitaka u mrei: poveanje i
pravilno rasporeivanje dodatnog rezervoarskog
prostora, izvriti adekvatno zoniranje mree u 3
visinske zone (najmanje), rekonstrukcija oteenih
cjevovoda, popravka mjernih instrumenata na bunarima
i postavljanje novih gdje je potrebno.
Na izvoritima koja se zamuuju treba postaviti dodatne
stepene preiavanja - taloenje.
Projektovana potrebna koliina za 2021. godinu za Bar
od ukupno 556l/s, iznosi za stalne korisnike 350 l/s i
206 l/za povremene korisnike. Iz lokalnih izvora
potrebno je podmirit 320 l/s, a iz regionalnog vodovoda
236 l/s.
42
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Ulcinjski vodovodni sistem
Vodosnabdijevanje Ulcinja iz Regionalnog vodovoda
ostvaruje se preko odvojaka i rezervoara Bratica 2000
m3 i postojeeg rezervoara Bijela gora.
Potrebno je izgraditi ureaj za preiavanje vode na odmah.
izvoritu Lisna Bori. Sa poveanjem potrebnog stepena
sigurnosti u snabdjevanju u pogledu kvaliteta vode u
zadnjoj fazi je potrebno iznai nain za otklanjanje
zamuenja na karstnim izvoritima formiranjem
talonice uz eventualnu koagulaciju i flokulaciju, to je
potrebno detaljnije ispitati uz odreenu zavisnost
mutnoe od padavina. Radi poboljanja kvaliteta i
sigurnosti dezinfekcije potrebno je prei na dezinfekciju
gasnim hlorinatorom uz postojanje rezervnog ureaja
koji u sluaju kvara radnog ureaja preuzima funkciju.
Sa stanovita poveanja pouzdanosti u snabdjevanju u
pogledu koliine i pritiska, potrebno je poveati
rezervoarski prostor u gradu, tako da se izvri zoniranje
mree, zamijeniti amortizovane pumpne agregate,
otkloniti gubitke i poboljati kvalitet mree, a u
prelaznom periodu formirati po ugledu na hotele
(Albatros, Galeb, Valdanos, Otrant) vlastiti rezervoarski
prostor za vane lokacije u Morskom dobru.
Na podruju Velike plae potrebno je dodatnim
cjevovodima formirati prstenove to bi omoguilo veu
sigurnost u snabdjevanju.
Projektovana potrebna koliina za 2021. godinu za
Ulcinj od ukupno 424l/s, iznosi za stalne korisnike 206
l/s i 218 l/za povremene korisnike. Iz lokalnih izvora
potrebno je podmiriti 262 l/s, a iz regionalnog vodovoda
162 l/s.
Zakljune napomene
Potrebno je naglasiti da sva mogua tehnika rijeenja
nee pomoi, ako se voda ne bude sagledala kao
proizvod koji se mora tediti.
Voda je ranjivi prirodni resurs koji nije neiscrpan, iako
se uzme u obzir neizmjerno bogatsvo u vodi koje se
dobija kroz padavine, koje nisu vremenski rasporeene
kada su potrebne, ali uvijek postoji rijeenje za njihovo
skladitenje kad one nastaju i koritenje kad to
odgovara.
Voda je ekoloka kategorija, to se vie uzima iz
prirode vie joj se naruava prirodna ravnotea. Sa
poveanjem koliine upotrebljene vode uveava se i
zagaenje odnosno njegov negativan uticaj na okolinu i
zdravlje.
Potrebno je pokrenuti frontalnu medijsku kampanju,
edukaciju stanovnitva svih uzrasta za tednju vode,
smanjenjem potronje na samom istoitu, kao i
smanjenje gubitaka otklanjem kvarova.
2.5.2 Odvoenje otpadnih voda
Jadransko more kao osnova svih djelatnosti ljudi koji
ive na podruju Crnogorskog primorja, ne treba da se
u pogledu odvoenja otpadnih voda tretira kao puki
recipijent to se deavalo i deava u dosadanjoj praksi materija ili mainska pa zahtjeva uklanjanja tekih
odvoenja otpadnih voda sa ovog podruja.
Imajui u vidu da se finansijska sredstva koja se ne
utroe na preiavanje voda u mnogome uveaju kroz kvalitetom dovode na nivo preienih komunalnih
Strana 43 - Broj 30
trokove usljed negativanog uticaja na razvoj ribarstva i
turizma, zbog lijeenju oboljelih usljed dodira sa
otpadnom vodom bilo u vodi za kupanje ili vodi za pie
(gdje je ekonomski efekat minorne vanosti u odnosu
na negativni zdravstveni efekat sa kratkoronim i
dugoronim posljedicama), dolazi se do zakljuka da je
najjeftinije trokove preiavanja otpadnih voda platiti
U oblasti odvoenja otpadnih voda dolo je vrijeme da
ona koliina vode koja je uzeta iz prirode bude
adekvatno preiena i vraena.
Planirano je da se otpadne vode primorskih gradova
sakupljaju sa jednim ili vie gradskih kanalizacionih
sistema i najbrim putem uz prethodno preiavanje
preko dubokih morskih ispusta (duine preko 500
metara) uputaju u more na dubinu ispod 40 m.
Prema veliini naselja, odnosno emisiji zagaenja koje
podlijee obaveznom tretmanu, razlikuje se nekoliko
kategorija .
- naselja vea od 2.000 ES iji se efluenti isputaju u
povrinske vode treba da izrade postrojenje za
sekundarni tretman
- naselja vea od 10.000 ES u osjetljivim zonama,
pored sekundarnog, moraju imati i tercijarni tretman
- naselja od 10.000 150.000 ES u priobalnom
podruju obavezni su da imaju pored sekundarnog i
tercijarni tretman
Prema Direktivi Evropske Unije, vode moraju biti
identifikovane kao manje osjetljive ako, kao rezultat
povoljnih morfolokih, hidrolokih i specifinih
hidrolokih uslova koji postoje u toj zoni, isputanje
otpadnih voda ne prouzrokuje tetne efekte na okolinu.
Tu spadaju: otvoreni zalivi, estuarije i druge priobalne
viode sa dobrom izmjenom koje nisu podlone
eutrofikaciji ili nisu u blizini zona namjenjenih za
kupanje i uzgoj marikultura. Sa druge strane, osjetljive
vode su: zalivi, uvale, estuarije i obalne vode mora sa
loom cirkulacijom, problemima koji se javljaju uslijed
pbogaivanja nutrijentima, ali i prostor sa visokim
ekolokim kvalitetom koji se mora posebno tititi.
U skladu sa usvojenim kriterijumima za tretman
otpadnih voda naselja Vodoprivrednom osnovom
predviena je izgradnja postrojenja za preiavanje
komunalnih upotrebljenih otpadnih voda za primorje sa
sekundarnim tretmanom.
Vodei rauna da po vaeoj zakonskoj regulativi
upotrebljene otpadne vode industrije prije uputanja u
javnu kanalizaciju moraju da zadovolje propisane
koncetracije opasnih i tetnih materija u otpadnoj vodi
koje se uvodi u gradsku kanalizaciju da bi se zajedno
sa komunalnim upotrebljenim otpadnim vodama mogle
tretirati na postrojenju za preiavanje. Takoe ukoliko
se upotrebljene otpadne vode industrije poslije tretiranja
na postrojenju za preiavanje, isputaju u recipijent
neophodno je propisati maksimalno dozvoljene
koncentracije opasnih i tetnih materija u tretiranoj vodi.
Za industrijske upotrebljene otpadne vode potrebno je
predvidjeti ureaje za predtretman prije uputanja u
javnu kanalizaciju, prilagoeno kvalitetu otpadne vode u
odnosu na to da li je industrija prehrambena pa
zahtijeva uklanjanje veih koncentracija organskih
metala ili promjenu kiselosti otpadne vode itd.
Potrebno je predvidjeti ureaje za preiavanje da se
upotrebljena otpadna voda prije uputanja u recipijent,
upotrebljenih otpadnih voda, ako industrijski kompleks
43
Strana 44- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
ima svoj vlastiti kanalizacioni sistem i upotrebljenu
otpadnu vodu uputa direktno u recipijent.
Za komunalne otpadne vode gradova potrebno je
predvidjeti jedan ili vie ureaja za preiavanje za
sve gradove, s tim to je za Kotor i Tivat planiran
zajedniki centralni ureaj za preiavanje komunalnih
otpadnih voda.
Poslije primarnog i sekundarnog tretmana otpadnih
voda (i eventualno tercijarnog), i poslije tretiranja mulja
na liniji mulja, muljni ostatak se transportuje do
postrojenja za tretiranje organskih materija izdvojenih iz
vrstog otpada u okviru procesa anaerobne digestije
to je obuhvaeno projektom: Integralno rijeavanje
tretiranja i deponovanja vrstog otpada.
Za podruja koja nisu predviena da se obuhvate
centralnim gradskim kanalizacionim sistemom, zbog
neisplativosti usljed rasutosti stambenih objekata,
potrebno je izgraditi septike jame sa obaveznom
dezinfekcijom prije uputanja u upojne bunare ili
recipijent kao i kontrolisati njihovo funkcionisanje tako
da na izlazu daju predvien kvalitet otpadne vode.
Takoe je u prelaznom periodu potrebno graditi
septike jame za podruja na kojima e biti izgraen
kanalizacioni sistem ali nisu jo uvijek pokrivena
kanalizacijom da bi se izbjeglo zagaenje mora,
pogotovu u zalivu gdje je autopurifikaciona mo morske
vode u mnogome smanjena u odnosu na otvoreno
more.
Koliinu i kvalitet otpadne vode pojedinih zagaivaa
potrebno je to due kontinuirano mjeriti u zimskom i
ljetnjem periodu da bi se dolo do vjerodostojnih
podataka potrebnih kao neophodna podloga za
projektovanje ureaja za preiavanje otpadnih voda.
Na podruju cijelog Crnogorskog primorja predvieni su
separatni kanalizacioni sistemi, odnosno poseban
sistem za odvoenje oborinske vode, a poseban za
odvoenje upotrebljene otpadne vode.
Nuno je ovu oblast normativno uskladiti sa odredbama
konvencije i protokola o zatiti Mediterana (Barselona
1976, i Atina 1983) te direktivama Evropske Unije
(91/271/EEC, 75/440/EEC i 86/278/EEC).
U planiranju rijeenja odvoenja i preiavanja
upotrebljenih otpadnih voda naelno se koristila
slijedea dokumentacija - Idejni projekat kana-
lizacionog sistema na Crnogorskom primorju
(Graevinski fakultet, Zagreb i Republiki zavod za
urbanizam i projektovanje, Titograd, 1978), Master
Plan (Energoprojekt, Beograd, 1990), u kojima su i
zacrtane osnovne postavke i koncepcija izgradnje
kanalizacionog sistema i Master plan odvoenja i
preiavanja otpadnih voda Crnogorskog primorja i
optine Cetinje (DHV WATER BV, Netherlands, 2004).
Prema tom Master planu izvren je dugoroni proraun
koliina otpadnih voda do 2028. godine, koje treba
kanalisati i nakon odgovarajueg tretmana upustiti u
recipijent, za zimski period u koliini od 416 l/sec i za
ljetni period u koliini od 868 l/sec.
Kanalizacioni sistemi Crnogorskog primorja mogu se
posmatrati kao dvije cjeline:
- kanalizacioni sistemi gradova Bokokotorskog zaliva
(Kotor, Tivat i Herceg Novi)
- kanalizacioni sistemi gradova otvorenog mora (Budva,
Bar, Ulcinj)
30. maj 2007.
Kanalizacioni sistemi Bokokotorskog zaliva
Stanje Bokokotorskog zaliva kao recipijenta za
komunalne otpadne vode je ekoloki ranjivo, sa
ogranienim uslovima za uputanje otpadne vode. To je
najzagaeniji dio Crnogorskog primorja, pa se nametala
potreba da se pitanje kanalizacionih sistema
prvenstveno rijeava na podruju gradova
Bokokotorskog zaliva. Rijeenje je da se upotrebljene
otpadne vode ne isputaju u zaliv u dijelu Kotorsko-
Risanskog i Tivatskog zaliva, nego da se vodi na
otvoreno more u zaliv Trate. U Hercegnovski zaliv se
uputa preiena otpadna voda, kao prva etapa, a
kasnije se planira tunelom odvoditi na otvoreno more.
Izrada projektne dokumentacije kao i njena realizacija,
odnosno izgradnja kanalizacionih sistema tekla je neto
bre za gradove otvorenog mora, za razliku od gradova
Bokokotorskog zaliva .
Hercegnovski kanalizacioni sistem
Hercegnovski kanalizacioni sistem se sastoji od dva
sistema:
- Zelenika - Meljine - Herceg Novi
- enovii - Baoii - Bijela
Sadanje stanje odvoenja upotrebljenih otpadnih voda
u optini Herceg Novi je takvo da je sistem Zelenika-
Meljine-Herceg Novi povezan sa sistemom Igalo-Topla-
Herceg Novi, kojim se upotrebljene otpadne vode
sakupljaju sa istoimenih podruja.
Uz izgradnju svih prateih objekata koji osiguravaju
dopremu upotrebljenih otpadne vode do kominutora
(kolektori, pumpne stanice, cjevovodi pod pritiskom)
otpadna voda se uputa dugim podmorskim ispustom
na lokaciji Forte mare u zaliv.
Sistem enovii-Baoii-Bijela jedinstvenim
kanalizacionim sistemom odvodi upotrebljene otpadne
vode sa istoimenih podruja do komunitora, gdje se
voda uputa duim ispustom u more. Polazei od
karakteristika reljefa terena, urbane izgraenosti i
karakteristika recipijenta lokacija komunitora i ispust
odabrana je na jugozapadnoj strani naselja prema
Baoiima.
Predvia se uklapanje postojeeg kanalizacionog
sistema u budui koji bi pokrio cijelu hercegnovsku
optinu od Igala preko samog urbanog podruja Herceg
Novog, Meljina, Zelenike, Kumbora, enovia, Baoia,
Bijele do Kamenara jedinstvenim obalnim
kanalizacionim kolektorom.
U pogledu konanog rjeenja otpadnih voda postoji vie
varijanti:
- uputanje otpadnih voda u zaliv uz tercijarno
preiavanje
- odvoenje otpadnih voda iz zaliva uz prethodno
povezivanje podsistema u jedinstvenu cjelinu, s tim da i
tu postoje tri varijante tako da:
- postojei ispust na Forte Mare bi se produio i spojio
sa kolektorom na Lutici u blizini Rosa i dalje obalom
vodio na otvoreno more do ispusta u iroj zoni Arze.
- postojei ispust bi se ukinuo, a sakupljene otpadne
vode sa obale bi se prebacile Kumborskim tjesnacem u
prekidnu komoru na Lutici i dalje se ove otpadne vode
sprovode uz obalu Lutice do predvienog u iroj zoni
Arze.
- po treoj varijanti bi se otpadne vode Herceg Novog,
poslije prebacivanja preko Kumborskog tjesnaca
44
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
transportovale umjesto obalom tunelom kroz Luticu do
predvienog ispusta.
Po sve tri varijante vode bi se preiavale na ureaju
za preiavanje u iroj zoni Arze.
Predtretman industrijskih otpadnih voda potrebno je u
Herceg Novom predvidjeti: za Auto saobraaj
uklanjanje suspendovanih estica u taloniku i
uklanjanje ulja u separatoru, klanica Meljine sa
uklanjanjem suspendovanih estica i organskih materija
taloenjem, i posebno je potrebno voditi rauna o
tretmanu otpadnih voda brodogradilita u Bijeloj, gdje je
velika koliina suspendovanih materija koju je potrebno
ukloniti taloenjem kao otklanjanje ulja u separatoru i
neutralisanje kiselosti otpadne vode. Potrebno je voditi
rauna i da se pijesak nakon obrade pijeskarenjem ne
odlae u more nego odvozi na za to odredjenu
deponiju.
Zajedniki primarni kanalizacioni sistem Kotor-Tivat-
Trate
Zajedniki kanalizacioni sistem Kotor - Tivat sa
centralnim ureajem za primarni tretman isprojektovan
je jo 1978. godine uz odvoenje otpadnih voda Kotora
i Tivta van Bokokotorskog zaliva na otvoreno more.
Ove smjernice su potvrene i izvjetajem UNIDO-a
(United Nations Industrial Development Organizations)
iz 1989. godine gdje je zakljueno da se adekvatna
zatita Bokokotorskog zaliva moe ostvariti samo
odvoenjem upottrebljernih otpadnih voda, a posebno
industrijskih otpadnih voda van zaliva. Rjeenje je
dopunjeno dispozicijom ureaja za preiavanje
prema Master planu iz 1990. godine.
Tehnikim rjeenjem odvoenja otpadnih voda iz
Kotorskog i Tivatskog zaliva predvieno je da se
otpadne vode iz Kotorskog zaliva sakupljaju na jednom
mjestu - krajnja taka jugoistonog dijela naselja
kaljari, gdje je izgraena sabirna pumpna stanica
Kotor odakle se otpadne vode pumpaju kroz dva
cjevovoda prenika 300 mm prema izlivnom objektu na
ulazu u tunel Vrmac. Otpadne vode zatim prolaze kroz
tunel Vrmac kolektorom prenika 600 do izlaza iz
tunela, gdje se nalazi automatska reetka i aerisani
pjeskolov, i dalje kanalom kroz Grbaljsko polje do
izlivne komore koja je locirana iznad zaliva Solila, gdje
bi se vrilo i prikljuenje otpadnih voda iz industrijske
zone i otpadnih voda optine Tivat.
Od izlivne komore (Solila) pa do zaliva Trate, otpadne
vode se gravitaciono transportuju, prolazei tunelski
kroz brdo Grude. Poslije prolaska kroz tunel Grude
otpadne vode Kotora i Tivta se vode na kraj
gravitacionog kolektora, preko objekata za uputanje u
podmorski ispust prenika 600 mm i duine 3624 m, na
dubini od etrdesetak metara.
Prije uputanja otpadnih voda u recipijent - zaliv Trate
potrebno je preistiti otpadnu vodu na ureaju za
preiavanje sa primarnim (gruba reetka, aerisani
pjeskolov, primarno taloenje) i sekundarnim
preiavanjem (bioaeracioni bazen sa aktivnim
muljem, sekundarno taloenje) kao i sa tretmanom
mulja (anaerobna digestija uz prethodno uguivanje
mulja).
Kotorski kanalizacioni sistem
Na primarni kolektor kanalizacionog sistema Kotor-
Tivat-Trate, prikljuio bi se sekundarni sistem koji se
Strana 45 - Broj 30
sastoji od dva kraka Kotor: junog dijela, koji sakuplja
opadne vode iz pravca Muo, Stoliv do Markovog rta sa
prepumpnim stanicama za potiskivanje otpadne vode te
istonog dijela koji sakuplja otpadne vode sa dobrotske
strane zaliva, sa prepumpavanjem preko pumpnih
stanica. Istoni i juni krak sekundarnog kanalizacionog
sistema se ukljuuju u zajedniku taku - pumpnoj
stanici. Topografski uslovi terena kao i raspored
potroaa, uslovili su lokaciju pumpne stanice u
podnoju naselja kaljari, koja omoguava i
gravitaciono prikljuenje naselja kaljari i Mua.
to se tie otpadnih voda Risna, Morinja i Kostanjice
postoji varijanta da se otpadne vode ovog podruja
sakupljene obalnim kolektorom vode od Perasta do
Stoliva podmorskim sifonom i dalje Junim
sekundarnim krakom do prepumpne stanice kaljari,
odnosno navedenim putem do zaliva Trate. Potrebno
je razmotriti i varijantu da se vode sakupljene na ovom
podruju poslije preiavanja na vlastitom ureaju za
tercijarno preiavanje uputaju u zaliv.
Otpadne vode Kotora je potrebno preiavati prije
uputanja u more. Naelno je predvien ureaj za
preiavanje po Masterplanu, to je potrebno mnogo
detaljnije razraditi. Potrebno je predvidjeti predtretmane
industrijskih otpadnih voda i to mainske: Industrija
leajeva Kotor, Autoremont, Autoboka, hemijske:
Jugopetrol, prerada guma - Bokeljka i proizvodnja
deterdenata Rivijera.
Predtretman bi se sastojao veinom od uklanjanja
suspendovanih estica taloenjem i ulja i masti u
separatorima masti uz dodatno uklanjanje BPK u
Eksport bilje Risan. Za vee restoranske i hotelske
kuhinje je potrebno predvidjeti separatore masti.
Na podruju Kotora, a posebno Starog grada potrebno
je prespojiti kanalizacione prikljuke u galeriji na
sekundarne kolektore kao i voditi rauna o razdvajanju
kine i kanalizacije upotrebeljenih voda odnosno
prespajanje eventualnih prikljuaka.
Tivatski kanalizacioni sistem
Za Tivatski kanalizacioni sistem usvojeno je takoe
separatno odvoenje upotrebljenih otpadnih voda.
Otpadne vode grada Tivta sakupljene mreom kanala
vode se kolektorom iz Tivta i prikljuuju na kolektor
Kotor - Trate na potezu od izlivne komore Solila do
ulaznog portala Grude. Otpadne vode naselja Kraii
prikljuuju se kolektorom na ulaznom portalu tunela
Grude. Ovim kanalizacionim sistemom predviena su
dva zasebna kanalizaciona sistema kojim se pokriva
optina Tivat i to kanalizacioni sistem Tivta i
kanalizacioni sistem Krtola.
Tivatskim kanalizacionim sistemom bi se odvodile vode
kolektorom od Donje Lastve kroz cijelo urbano tkivo
Tivta pa do podruja Kukoljina. Kolektor se spaja u
izlivnoj graevini Bjeluine, dijelom kanalizacije koji
sakuplja otpadnu vodu Prevlake, ostrva Sveti Marko i
podruja aerodroma. Od izlivne graevine nastavlja se
gravitacioni kolektor do pumpne stanice Solila iz koje se
voda potiskuje u makro sistem.
Krtolskim kanalizacionim sistemom se otpadne vode
sakupljaju posredstvom zapadnog i istonog obodnog
te veznog kolektora. Zapadni obodni kolektor sakuplja
otpadne vode poevi od Perovia i gravitaciono ih
45
Strana 46- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
transportuje do prevoja u selu Radovii. Istoni obodni
kolektor treba postaviti iznad naselja Kaluerovina i
Dubravevine. Od prevoja u Radoviima predvien je
vezni kolektor koji ukupnu koliinu otpadnih voda sa
podruja Krtola gravitaciono vodi do prikljuka na
primarni sistem Trate.
Prije uputanja industrijskih otpadnih voda Tivta
potrebno je predvidjeti predtretman u Remontnom
zavodu Tivta na nivou otklanjanja suspendovanih
estica u talonicima i ulja i masti u separatoru, kao i
separatore masti za vee restorane i hotelske kuhinje.
Kanalizacioni sistemi otvorenog mora
Na podruju uz otvoreno more (od Budve preko Bara
do Ulcinja) primjenjuje se nain dispozicije efluenta na
bazi dugih podmorskih ispusta uz prethodno
preliminarno mehaniko preiavanje. U odnosu na
podijeljenost ovog podruja na tri optine, kao i
razuenost optina pojedinano, na podruju uz
otvoreno more predvieno je ukupno 8 kanalizacionih
podsistema kao separatnih jedinica. Usklaeno sa
Master planom i zakonskom regulativom potrebno je
predvidjeti potrebne ureaje za preiavanje
komunalnih upotrebljenih otpadnih voda da bi kvalitet
efluenta dostigao predvien kvalitet otpadnih voda, kao
to je potrebno i kvalitet industrijske vode u
predtretmanu svesti na nivo komunalne vode pri
uputanju u gradsku kanalizaciju, odnosno na nivo
efluenta zahtijevan pri direktnom uputanju u recipijent
odnosno more.
Budvanski kanalizacioni sistem
Sadanje stanje kanalizacionog sistema je takvo da je
podruje budvanske optine u najveem dijelu
pokriveno sa sljedea tri kanalizaciona podsistema:
Budva-Beii, Kamenovo-Miloer-Sveti Stefan i 1500m, profila 400mm, na dubini od 39,5 m sa
Petrovac.
Na podruju Budve predvieno je da se idui od sjevera
prema jugu odvoenje upotrebljenih otpadnih voda
rijei sa vie kanalizacionih sistema.
Izgradio bi se novi kanalizacioni sistem za podruje
budueg turistikog kompleksa i plae Jaz sa potrebnim
ureajem za preiavanje otpadne vode uz primarni i
sekundarni tretman i uputanjem efluenta podmorskim
ispustom iza rta Jaz.
Sa podruja Budve, Beia i Svetog Stefana
upotrebljene otpadne vode bi se sakupljale
jedinstvenim kanalizacionim sistemom i poslije
preiavanja uz primarni i sekundarni tretman uputale
u more postojeim pomorskim ispustom na Zavali po
jednom konceptu. Po drugom konceptu ostala bi dva
separatna sistema sa posebnim ureajima za
preiavanje i posebnim podmorskim ispustima.
Sa podruja Rijeka Reevia, Drobnii i Krstac
sakupljene otpadne vode se poslije preiavanja
primarnim i sekundarnim tretmanom uputaju preko
podmorskog ispusta u more.
Kanalizacioni sistem Petrovac skuplja otpadnu vodu sa
podruja Petrovca i Luice i nakon preiavanja
primarnim i sekundarnim tretmanom odvodi
podmorskim ispustom efluent u more.
Novi kanalizacioni sistem sakuplja otpadne vode sa
zalea plae sa podruja budueg turistikog
30. maj 2007.
kompleksa i plae Buljarice i nakon preiavanja
primarnim i sekundarnim tretmanom odvodi efluent
podmorskim ispustom u more na junom kraju plae.
Po drugoj varijanti postojei kanalizacioni sistem
Petrovca i budui sistem Buljarica e biti povezani u
jedinstven kanalizacioni sistem i poslije preiavanja
primarnim i sekundarnim tretmanom uputa
podmorskim ispustom u otvoreno more na kraju
Petrovake plae.
U pogledu predtretmana industrijskih otpadnih voda,
potrebno je na ureajima za predtretman na pekari
uklanjati ulja u separatoru i organske materije, u
Montex fabrici keramike taloenjem uklanjati
suspendovane estice.
Barski kanalizacioni sistem
Prema Idejnom projektu kanalizacije Crnogorskog
primorja i Master planu predvieni su sljedei
kanalizacioni sistemi:
- Sistem anj
Sadanje stanje je takvo da se otpadne vode
prikupljaju priobalnim kolektorom profila 300mm do
crpne stanice na obali i centralnog objekta, gdje se
preko kominutora vri mehaniko usitnjavanje i
uputanje otpadne vode kroz podmorski ispust duine
1500 m, profila 250 mm, na dubini od 40 m. Potrebno je
dograditi kanalizacioni sistem anj II kao i ureaj za
preiavanje otpadne vode sa primatnim i
sekundarnim tretmanom.
- Sistem Sutomore-Ratac
Otpadne vode se sistemom kanalizacionih kolektora
prikupljaju i dovode do tunela Golo brdo, zatim pumpnu
stanicu Ratac i Botun. Na postojei dio kanalizacionog
sistema potrebno je izgraditi podmorski ispust duine
ureajem za preiavanje otpadnih voda primarnim i
sekundarnim tretiranjem.
- Sistem Bar grad
Kanalizaciona mrea Bara obuhvata kanalizacione
kolektore koji prikupljaju otpadne vode poev od naselja
Suanj kolektorom profila 250 do 300 mm prelazi u 500
mm ka pumpnoj stanici Topolica i dalje kolektorom 600
mm do glavne crpne stanice u Luci Bar i dalje potisnim
cjevovodom 600 mm od glavne pumpne stanice
otpadna voda se transportuje kroz tunel Volujica do
podmorskog ispusta duine 348m, prenika 400 mm,
na dubinu od 70 m.
Potrebno je kolektor iz luke Bar povezati na gradski
kanalizacioni sistem i nakon preiavanja svih
otpadnih voda sa ovog podruja na buduem
postrojenju koje e biti smjeteno u blizini glavne
pumpne stanice u luci Bar podmorskim ispustom
uputati u more.
Predvia se da se i podruja Velji pijesak i Uvala
maslina pokriju kanalizacionim sistemima sa
podmorskim ispustima. Potrebno je predvidjeti i ureaje
za preiavanje za primarni i sekundarni tretman
otpadne vode prije uputanja podmorskim ispustima u
more.
U pogledu predtretmana industrijskih otpadnih voda
potrebno je na ureajima za predtretman na Primorci
uklanjati ulja u separatoru i organske materije, a u Luci
46
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Bar, taloenjem uklanjati suspendovane estice i ulja u
separatoru.
Ulcinjski kanalizacioni sistem
Potrebno je to prije rijeiti problem odvoenja i
preiavanja otpadnih voda Ulcinja i Velike plae,
imajui u vidu potencijal njihovog negativnog uticaja na
kvalitet vode u Solani.
Predvieno je vie kanalizacionih sistema u Ulcinju.
Konfiguracija terena je uslovila tehniko rjeenje
kanalizacionog sistema Stari Ulcinj sa obrazovane dvije
visinske zone i time je uslovljena i lokacija centralnog
sabirnog objekta i poetak podmorskog ispusta na
izdignutoj lokaciji, na obali blizu biveg hotela Jadran.
Otpadne vode se kanalizacionim kolektorima
gravitaciono odvode sa gradskog podruja glavnim
gravitacionim kolektorima 300 mm i 400 mm do crpne
stanice Pristan na maloj plai do budueg podmorskog
ispusta duine 1700 m, profila 300 mm, na dubini 25m.
Kanalizacionim sistemom Novi Ulcinj-Velika plaa
obuhvaene su dvije urbanistike zone: Ulcinj - Novo
naselje i Ulcinj - Velika plaa. Za odvoenje otpadnih
voda Novog Ulcinja projektovan je dugaak
kanalizacioni kolektor 500 mm koji transportuje otpadne
vode ovog podruja prema crpnoj stanici Port Milena na
uu istoimene rijeke u more. Na ovoj lokaciji je ispust u
more prenika 350 mm i duine 1.100 m.
Transport otpadnih voda du Velike plae postie se
najracionalnije cjevovodom pod pritiskom. Svaki
hotelski kompleks ima svoju crpnu stanicu koja otpadne
vode upumpava u centralni kolektor. Centralni objekat
na poetku podmorskog ispusta sadri kominutor i
crpnu stanicu. Podmorski ispust je duine 2 km, profila
500 mm, na dubini od 22 m.
Za hotele prije uputanja otpadne vode u gradsku
kanalizaciju potrebno je predvidjeti ureaje za
predtretman (separatore masti).
U uvali Valdanos predvien je kanalizacioni kolektor
koji sakuplja otpadne vode sa ovog podruja i poslije
ureaja za preiavanje (primarno i sekundarno) voda
se uputa podmorskim ispustom u more.
Na podruju Ade Bojane umjesto postojeih septikih
jama potrebno izgraditi kanalizacioni sistem sa
ureajima za preiavanje (primarno i sekundarno)
prije uputanja u recipijent ili u konanoj fazi ukljuiti u
glavni kanalizacioni kolektor Velike plae.
U pogledu predtretmana industrijskih otpadnih voda
potrebno je na ureajima za predtretman u Agroulcinj-
u (prerada maslina) uklanjati ulja u separatoru.
Zakljune napomene
Prije odreenja budue koncepcije odvoenja otpadnih
voda sa podruja Crnogorskog primorja, potrebno je
detaljno analizirati:
- sakupljanje otpadnih voda sa veih podruja i
preiavanje na centralnom ureaju za preiavanje Republici.
- sakupljanje otpadnih voda sa manjih podruja i
preiavanje na manjim podrunim ureajima za
preiavanje.
Strana 47 - Broj 30
U pogledu ekonomskog aspekta racionalnija je gradnja
centralnog ureaja za preiavanje, ali se ekonomski
manje isplati gradnja velikih kolektora gdje se prenik
uveava u skladu sa poveanjem podruja sa kojeg se
sakuplja otpadna voda. Npr. otpadna voda iz Kumbora,
po jednoj od varijanti, se vodi skroz du obalnog
kolektora do rta Forte Mare (u samom gradu Herceg
Novom) i preko zaliva do Lutice i dalje Luticom do
Arza u otvoreno more. Ili se npr. vode iz pravca
Orahovca obalnim kolektorom vode do kaljara i odatle
dalje do zaliva Trate.
U tehnolokom pogledu lake je odravati proces
preiavanja i popratne graevinske, elektro i
hidromainske objekte na jednom centralnom ureaju,
nego na vie rasutih ureaja, ali u sluaju poremeaja
procesa preiavanja, to je uvijek mogue, velika
koliina vode ne bi bila tretirana.
U pogledu zatite okoline, u sluaju akcidentnih
situacija, kvara na centralnom postrojenju,
koncentrisano bi se isputale velike koliine otpadne
vode na lokaciji ureaja ili skoro istovremeno (sa
stanovita autopurifikacionog ciklusa) na svim
havarijskim ispustima, dok je kod vie rasutih ureaja,
vjerovatnoa da e istovremeno doi do akcidentne
situacije na vie ureaja mala, odnosno zagaenje bi
bilo znatno manje.
2.5.3. Tretman vrstog otpada
Rijeenje problema sakupljanja, transporta i
deponovanja vrstog otpada razmatrano je u okviru
integralnog rijeavanja problema vrstog otpada na
nivou Republike Crne Gore, a to je definisano
Stratekim master planom za upravljanje otpadom.
Master plan je predloio 8 (osam) meuoptinskih
deponija od ega 3 u Primorskom regionu i to: za Bar i
Ulcinj Police (optina Bar); za optine Kotor, Tivat i
Budvu nije definisana lokacija, jer postoji "privremena
deponija" Lovanja; za Herceg Novi Duboki do.
Planirana produkcija otpada u 2020. godini, u jeku
sezone vodei rauna o neravnomjernosti broja
korisnika, koliina otpada po danima koju bi trebalo
transportovati i tretirati na sanitarnim deponijama
iznosila bi u danu i godinje prema gradovima u
tonama:
Herceg Novi 77,77t/dan, 18.269,80t/god;
Kotor 36,30t/dan, 10.279,50t/god;
Tivat 35,36t/dan, 7.857,00t/god;
Budva 74,00t/dan, 12.169,00t/god;
Bar 93,88t/dan, 23.574,20t/god,
Ulcinj 89,24 t/dan, 16.831,60t/god
(napomena: podaci su izvedeni na osnovu procjene
broja stalnih stanovnika i povremenih korisnika -
sezonskog stanovnitva, produkcija otpada za primorski
region je raunata sa 0,9 kg/stanovnik/danu odnosno
za turiste 1,5 kg/turista/danu)
Definisana su postojea zvanina odlagalita
neselektiranog komunalnog otpada (smetlita) u
Predloene su sanacije postojeih
neselektiranih odlagalita u skladu sa Direktivom EU
1999/31/EC.
47
Strana 48- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Realizacija ovog projekta odvijae se kroz sljedee
segmente:
- smanjivanje proizvodnje vrstog otpada
- separacija otpada na mjestu sakupljanja otpada
kroz postepeno uvoenje separacije na mjestu
nastanka otpada - primarno sortiranje
- tretman organskih komponenti otpada nakon ega
se moe koristiti kao ubrivo ili energetski resurs
- koliina otpada koji se odlae na deponije svodi se
na minimum, a nain odlaganje u skladu sa prirodom
- sanacija svih postojeih deponija i smetlita i
vraanje zemljitu prirodan izgled
Na deponijama je potrebno uvesti redovno kontrolisanje
kvaliteta vazduha i zagadjene vode koja se procjeduje
iz deponija.
Takoe, treba razastirati i nivelisati otpad po slojevima
kao i vriti zatrpavanje razastrtih slojeva zemljom. Za
zatitu od procurivanja zagadene vode sa deponija,
potrebno je postaviti folije za zatitu od zagadenja, ali
za budue slojeve vrstog otpada, gdje to prostor
dozvoljava.
Reciklaa kao obavezan vid obrade vrstog otpada je
razmatran kako sa stanovita postojeeg stanja
(izuzetno zabrinjavajue ispod 2%), tako i sa
perspektivnog stanovita gdje se predvia u EU izmeu
25-45% od ukupne koliine materijala koji se moe
reciklirati.
Za uspjeno sortiranje otpada potrebno je izvriti
sveobuhvatnu edukaciju stanovnitva i to prije prei na
primarno sortiranje otpada kao i smanjenje
proizvedenog otpada na samom mjestu nastanka. To bi
se moglo realizovati npr presovanjem plastinih boca i
limenki po sabirnim stanicama, bilo kroz povrat u okviru
prodavnica ili na nekom centralnom mjestu, koje su
veliki izvor zagadenja naroito u neposrednoj zoni
morskog dobra.
U svim gradovima bi se formirale transfer stanice za
sakupljanje i smanjivanje zapremine vrstog otpada.
U krajnjoj fazi projekta deponije e biti odlagalita
nepreraenog dijela vrstog otpada.
Integralan pristup rijeavanju vrstog otpad zahtijeva
multidisciplinarno i multiinstitucionalno angaovanje na
optinskom, regionalnom nivou i republikom nivou,
svih odgovornih za negativan uticaj smea na okolinu,
odnosno na zdravlje ljudi.
Imajui u vidu, da je strateka grana razvoja Republike
Crne Gore, a posebno Crnogorskog primorja turizam,
potrebno je istai kao to bez adekvatno rijeenog
projekta vodosnabdijevanja i odvoenja i preiavanja
otpadnih voda tako i bez integralnog rjeenja tretiranja i
deponovanja vrstog otpada na podruju Crnogorskog
primorja teko je zamisliti razvoj visokog turizma.
2.5.4. Elektroenergetska mrea
Razvojem predmetnog podruja dolazi i do razvoja
mree za prenos i distribuciju elektrine energije o
emu treba voditi rauna, pogotovo na tako osjetljivom
prostoru kao to je priobalni pojas.
Osim tehnikih, pred elektroenergetsku mreu se
moraju postaviti i urbanistiki uslovi. Problemi vezani za
planiranje i razvoj elektroenergetske mree podruja
MDCG rjeavae se kroz programe razvoja mree,
prostorne planove i planove nieg reda.
30. maj 2007.
Za pretpostaviti je da e se sadanji etvoronaponski
sistem 110/35/10/0,4 kV zadrati i dalje.
Postojei elektrodistributivni kapaciteti trenutno
zadovoljavaju potrebe konzuma i uz mogua proirenja
kapaciteta za izvjesno vrijeme mogu obezbijediti
poveanje potreba u elektrinoj snazi i energiji
postojeeg konzuma.
Konzum Crnogorskog primorja nema na svom podruju
izvor elektrine energije ve se napaja iz
elektroprenosne mree Crne Gore na naponu 110 kV.
Najblie napojne take na mrei 110 kV su TS
220/110/35 kV Podgorica-1 (Zagori) i TS 400/110kV
Podgorica -2 (Toloi).
Na podruju konzuma Crnogorskog primorja ima
ukupno osam 110 kV dalekovoda.
Oba napojna dalekovoda 110kV, za Bar odnosno
Budvu, prikljueni su trenutno na TS 220/110 kV
Podgorica -1.
Kako je u toku investicija izmjetanja DV 110kV za
Budvu i Bar iz TS 220/110kV Podgorica-1 u TS
400/110kV Podgorica-2, time e ovi dalekovodi biti
povezani na sigurniju napojnu taku, a time i biti
povean kvalitet snabdijevanja elektrinom energijom
potroaa na Crnogorskom primorju. Ovim
izmjetanjem se mijenjaju i duine dalekovoda 110kV.
U planu je i izgradnja dalekovoda Tivat-Kotor
Nedavno je zavrena izgradnja i puten u pogon i
dalekovod 110kV od TS 400/110kV Podgorica-2 do TS
110/35 kV Cetinje ime se dodatno poveava kvalitet
snabdijevanja potroaa na primorju zbog rastereenja
postojee mree 110kV i poveanja njene fleksibilnosti.
Studijama razvoja prenosne mree planirana je i
izgradnja TS 110/35/10 kV Kotor sa tronamotajnim
transformatorima vezana sa jedne strane dalekovodom
110kV za TS 110/35 kV Tivat, a sa druge sa Cetinjem ili
Peruicom.
Mogui vodovi 110 kV od Ulcinja prema Skadru u
Albaniji i od Herceg Novog ka Hrvatskoj bili bi od
znaaja za veu sigurnost napajanja Primorskog
regiona Crne Gore.
Postojea prenosna 110kV mrea, sa dovretkom
investicija koje su u toku, predstavljae kvalitetan
primarni izvor elektrine energije postojeeg konzuma
na Crnogorskom primorju.
Predvia se izgradnja TS 220/110 kV u Grbaljskom
polju za potrebe napajanja elektrinom energijom
Crnogorskog primorja, kao i izgradnja dalekovoda 220
kV od TS 220/110 kV Peruica ili od TS 220/110/35 kV
Podgorica 1.
Hercegnovsko konzumno podruje se napaja sa dva
110 kv dalekovoda iz pravca Trebinja i Tivta. Na
osnovu procijenjenih potreba za elektrinom energijom
ovim se dalekovodima moe prenijeti potrebna energija.
Potrebno bi bilo postrojenje TS 110/10 kv "Igalo" 110
kv-nim dalekovodom povezati sa elektroenergetskim
sistemom Hrvatske, ime bi se jo vie poveala
sigurnost napajanja hercegnovskog konzuma.Trenutno
TS 110/35 kV Podi zadovoljava potrebe konzuma, a s
obzirom na mogunost poveanja snage zamjenom
transformatorskih jedinica, ova TS e i u narednom
periodu moi da odgovori potrebama postojeeg
konzuma.
Predvia se izgradnja 110 kv-og dalekovoda "Podi-
Igalo" koji e u prvoj fazi raditi pod naponom 35 kv.
48
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Imajui u vidu izgradnju novih vorita 35/10 kv i
oblikovanja 35 kv mree na podruju Herceg Novog,
neophodno je mreu uskladiti sa ovim potrebama.
Shodno tome, u 2010-oj godini predviena je izgradnja
dva vazduna dalekovoda 35 kv i to: Podi-Topla" i Podi-
Zelenika-Kumbor".
U ovoj godini predvia se izgradnja 35 kv-og
dalekovoda na potezu "Prno-Klinci", kao i polaganje
podmorskog 35 kv-og kabla na potezu "Kumbor-
Pristan" i dalje vazduni 35 kv dale-kovod do
postrojenja TS 35/10 kv "Klinci".
Trenutno TS 110/35 kV Mrevac zadovoljava potrebe
tivatskog konzuma, a s obzirom na mogunost
poveanja snage zamjenom transformatorskih jedinica,
kao i izgradnjom planirane TS 110/35/10 kV u Kotoru,
ova TS e i u narednom periodu moi da odgovori
potrebama tog konzuma.
Predvia se izgradnja transformatorske stanice TS
220/110 kv u predjelu Tivta i prikljunog dalekovoda
220 kv Peruica-Tivat (duine cca 55 km) ili Podgorica-
Tivat (oko 75 km). U prvoj fazi, dalekovod bi radio pod
naponom 110 kv, dok se prijelaz na napon 220 kv
oekuje iza 2000. godine.
Vodei rauna o potrebama elektrosnabdijevanja ireg
podruja Boke Kotorske, novo postrojenje TS 220/110
kv, instalirane snage 150 MVA, trebalo bi locirati uz
postojeu TS 110/35 kv Mrevac-Peruica za rad pod
naponom 110 kv. Na taj nain bi se ve u prvoj fazi
postigla puna pogonska sigurnost ireg podruja Boke
Kotorske dvostranim napajanjem iz smjera Podgorice i
Nikia.
TS 110/35 kv Mrevac bie u stanju, dugorono
gledano, u potpunosti zadovoljiti potrebe Tivta za
elektrinom energijom. Izgradnjom TS 110/35 kv Budva
i TS 110/x kv Kotor znaajno e se rasteretiti TS
Mrevac, tako da e uskoro itav njen kapacitet ostati
za potrebe Tivta te e u potpunosti zadovoljiti budue
potrebe.
Nova TS 35/10 kv Grbalj preuzee vjerovatno 10 kv-nu
mreu koja napaja podruje Grblja to e osjetno
smanjiti optereenje TS 35/10 kv Prno, tako da e
vjerovatno u slijedeih 20-tak godina TS Prno i TS
Tivat 2 biti u stanju u potpunosti zadovoljiti potrebe
potroaa na podruju koje napajaju.
Kroz podruje kotorske optine prolazi dalekovod
Budva - Tivat - Herceg Novi - Trebinje, ali na tom
podruju ne postoji transformacija 110/x kV, ve se
konzum napaja iz TS 110/35 kV Mrevac koja
uobiajeno radi sa jednim transformatorom za konzum
ED Tivat a drugim za ED Kotor.
Zato je na podruju optine Kotor neophodno da se
izgradi TS 110/x kV kako bi se obezbijedilo redovno i
stabilno snabdijevanje elektrinom energijom. Lokacija
nove TS je pored stare centrale na Tabaini.
Trenutno TS 110/35 kV Markovii zadovoljava potrebe
budvanskog konzuma, a s obzirom na mogunost
poveanja snage zamjenom transformatorskih jedinica,
ova TS e i u narednom periodu moi da odgovori
potrebama.
Instalisana snaga TS 110/35 kv "Budva" kao i
mogunost njenog poveanja dovoljni su za cio
posmatrani period, tako da izgradnja novih TS 110/35
kv nee biti potrebna.
Ve izgraene TS 35/10 kv "Lazi", "Miloer", "Buljarica"
i TS 35/10 kv "Budva 2" koristie se do kraja
posmatranog perioda.
Strana 49 - Broj 30
Mrea 35 kv je dovoljno kvalitetna i zadovoljava
trenutne potrebe. Sa izgradnjom novih dalekovoda 35
kv prema predloenom razvoju imae se i po putanju u
rad TS 35/10 kv "Budva 2" dovoljno sigurno dvostrano
napajanje svih TS 35/10 kv.
Mrea 35 kv je tako formirana da u svakoj etapi razvoja
ima mogunosti dvostranog napajanja svake TS 35/10
kv. Takoe padovi napona na cijelom razmatranom
podruju, uz uvaavanje mogunosti regulacije u TS
110/35 kv i 10/0.4 kv, treba da budu u dozvoljenim
granicama: kod potroaa +/- 5% u normalnom pogonu
i -10% u sluaju ispada nekog elementa distributivne
mree.
Treba napomenuti da se intenzivnija primjena solarne
energije i toplotnih pumpi oekuju u turistikim
naseljima kao to su Jaz i Buljarica.
Trenutno TS 110/35 kV Bar zadovoljava potrebe
barskog konzuma, s tim to ve postoji izraena
potreba za zamjenom jedne transformatorske jedinice.
Trenutno TS 110/35 kV Kodre zadovoljava potrebe
konzuma ali nema mogunost rezervnog napajanja na
naponu 110 kV.
Ulcinjsko konzumno podruje se trenutno napaja 110
kv-nim dalekovodom samo iz pravca Bara, ime je
sigurnost u napajanju veoma ugroena jer svaki ispad
dalekovoda dovodi do nestanka pogona na ovom
podruju. Iz ovoga proistie da je neophodno uraditi jo
jedan 110 kv-ni dalekovod, koji bi bio u posebnom
reimu rada.
Razvojem podruja dolazi i do razvoja vodova za
prenos elektrine energije to moe na pojedinim
podrujima dovesti do velikih problema. Tu su
prvenstveno problemi zauzetosti prostora, pa se osim
tehnikih uslova pred prijenosnu mreu postavljaju i
urbanistiki uslovi. Dalekovodi zahtijevaju sve vie trasa
i sve ire koridore, to na posmatranom podruju zbog
sjee ume, konfiguracije terena, gustoe naselja,
estetskog izleda, a prvenstveno zbog cijene zemljita,
izaziva ne male probleme.
Da bi se navedeni problemi sveli na najmanju mjeru
potrebno je osigurati:
- koridore visokonaponskih zranih vodova 220,110, 35
i 10 kv,
- prostore za izgradnju transformatorskih stanica,
- prostore za smjetaj kablovskih vodova.
Ovim elaboratom odreeni su koridori visokonaponskih
vodova 220, 110 i 35 kv, koridor za 110 kv DV je 100m,
a za 35 DV je 40m. Isto tako odreene su lokacije
buduih stanica 220/110/35 kv i 35/10 kv.
Rjeavanje 10 kv-ne mree je predmet detaljnih
urbanistikih planova kada se poznaju svi elementi
konzuma potrebni za njeno rjeavanje i oblikovanje.
Prostornim planom se samo obrauju mogua
principska rjeenja mree 10 kv konzumnog podruja.
Pri rjeavanju svake mree, neophodno je zadovoljiti
slijedee uslove:
- da mrea u svakom trenutku obezbjeuje sigurno i
kvalitetno napajanje potroaa i u normalnom pogonu i
u sluaju kvarova na pojedinim vodovima ili
transformatorima,
- da po svojoj koncepciji bude to jednostavnija lakeg
odravanja i intervencija
49
Strana 50- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Postoji vei broj koncepcija srednje naponske mree,
ali meu njima tri su rjeenja najinteresantnija za nae
podruje.
- koncepcija tzv. "otvorenih prstenova"
- koncepcija "pramena"
- koncepcija "cvijeta"
Pored ovih rjeenja mogue su i druge koncepcije kao
to su "petlja", "reetka" i "viestruki paralelni vodovi".
Koja e se od pomenutih koncepcija koristiti, u prvom
redu zavisi od izgraenosti 10 kv-ne mree na
pomjenutom podruju i od uslova za mogunost
izvoenja jedne od pomenutih metoda, to je
neophodno analizirati pri svakom konkretnom sluaju.
10 kv-na mrea izvedena je kao kablovska i vazduna.
Sva mrea izvoena u poslijednjim godinama razvoja je
uraena sa vodovima veeg presjeka i kvalitetna je. to
se tie perspektivnog razvoja 10 kv-ne mree, treba
nastojati da se u gradskom podruju sve 10 kv-ne linije
zamijene kablovskim vodovima, a novu mreu iskljuivo
izvoditi kablovski.
Za seoska podruja 10 kv-na mrea i u budunosti
izvodie se vazduno, to uslovljava konfiguracija
terena i velika udaljenost od mjesta napajanja. Pri
projektovanju ovih vodova, traiti najoptimalnije trase,
kako sa aspekta napajanja, tako i sa aspekta sigurnosti
napajanja zbog raznih elementarnih nepogoda koje su
uslovljene kako samim podnebljem, tako i svaki nii transportni sloj obezbjeuje servis viem
konfiguracijom terena.
Planovima nieg reda potrebno je obuhvatiti sljedee:
- Na temelju konzumnografskih podataka uraditi analize
i definisati potrebne kapacitete budueg konzuma.
- Odrediti trase napojnih vodova, i to iskljuivo kao
kablovskih sa tipiziranim parametrima kako za SN tako i
za NN.
Trase energetskih kablova usaglasiti sa ostalom
podzemnom infrastrukturom (PTT, vodovod,
kanalizacija i dr. )
- Odrediti mikro lokacije buduih TS 10/0,4 kV i
definisati tip stanice.
- Izraditi idejno rjeenje niskonaponske mree 0,4 kV.
- Tip TS 10/0,4 kV usaglasiti sa uslovima zatite
- Posebnu panju posvetiti korienju alternativnih
(obnovljivih) vidova energije i uee elektrine energije
kao najkvalitetnije i najskuplje koristiti to racionalnije.
- Sve instalacije uskladiti sa zahtjevima nadlenog
elektrodistributivnog preduzea.
2.5.5. Telekomunikacije
U planskom periodu izgradnje telekomunikacionog
sistem Crne Gore bie usmjereno ka organizaciji
telefonske mree u tri regionalna nivoa (Primorski,
srednji i sjeverni) koji su istovremeno zatitni prstenovi
transportnog sistema na nacionalnom nicou koji
objedinjava regionalne nivoe.
U Primorskom regionu otpoelo je sa intenzivnom
izgradnjom SDH prenosa velikih brzina i digitalnih
komutacionih sistema sa signalizacijom No. 7 to
omoguava integraciju prenosa i komutacije u
jedinstvenu digitalnu mreu sa integrisanim slubama
(ISDN) spospobne da prenese informacije u svim
oblicima ukljuujui i prenos slike.
Telefonska mrea sastoji se iz komunikacionih sistema,
sistema prenosa i terminalnih ureaja
(telekomunikacioni ureaji). U Primorju je potrebno
30. maj 2007.
planirati i graditi telefonsku mreu tako da omoguava
unaprijeenje i razvoj turizma i njemu prateih
djelatnosti.
Postojea i nova organizacija nacionalne telefonske
mree
Postojea organizacija nacionalne telefonske mree
sadri podruja mjesnih mrea, (podruja krajnjih
centrala), podruja vornih centrala, podruja glavnih
centrala, podruja tranzitnih centrala i podruja
meunarodnih centrala i iste su hijerarhijski rangirane
od najnieg prema najviem.
Povezivanje centrala unutar podruja je u osnovi
zvjezdasto za sve centrale nieg ranga, dok su centrale
vieg ranga povezane petljasto, a to se posebno
odnosi na tranzitne centrale.
Uvoenjem SDH (Sinhrona digitalna hijerarhija) sistema
prenosa u telefonskoj mrei izvrena je promjena u
organizaciji iste mree.
U SDH tehnologiji prenos informacionih signala, vri se
preko TRANSMISIONIH MREA.
Pouzdan transfer inforamacija izmeu korisnika mree
omoguava TRANSPORTNA MREA. Arhitketura
transportne mree bazirana je na slojevima, pri emu
sloju.
Prsten predstavlja jednu od osnovnih transportnih
struktura koja e se primjenjivati u telefosnkoj mrei
opremljenoj sa SDH sistemom prenosa. Planirani
protok digitalnog signala kroz sve grane jednog prstena
treba da bude isti.
Organizacija transporta kroz transmisionu mreu,
realiziranu sa SDH sistemom prenosa, treba da bude
organizovano u tri nivoa:
- Nacionalni nivo (nivo 1)
- Regionalni nivo (nivo 2)
- Lokalni nivo (nivo 3)
Nacionalni nivo ini dio transportne mree preko koga
se vri saobraajno povezivanje regiona, a pokriva
podruje cijele drave.
Regionalni nivo transportne mree treba da obuhvata
vie nezavisnih saobraajnih podruja koji se nazivaju
regioni.
Lokalni nivo ini dio transportne mree preko koga se
obezbjeuje saobraajno povezivanje unutar podruja
mjesnih centrala.
Mreni prenos (access network) moe biti
implementiran uz korienje kablovskih parica, optikih
kablova ili radio prenosa.
Planirane promjene u organizaciji telefonske mree
treba da budu rezultat studije koju treba uraditi na
osnovu smjernica i odgovarajuih normi pri tom naroito
vodei rauna o:
- zatiti transporta u okviru nacionalnog nivoa
(drave) preko bidirekcionih prstenova koji posjeduju
mogunost zatite na sloju puta i na sloju multipleksne
sekcije. Protok kroz prstenove treba da bude 622
Mbit/s, 2,5 Gbit/s ili 10 Gbit/;
- obuhvatnosti regionalnih nivoa (primjer: primorska,
sjeverna i srednja regija), koji trebaju da posjeduju
50
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
vlastiti sistem zatite, koji se obezbjeuje preko
prstenastih struktura;
- vrsti prstenastih struktura u mjesnim mreama za
rjeavanje potreba biznis pretplatnika koji ele to veu tj. za povezivanje MTC (Medjunarodna telefonska
zatitu svog saobraaja.
SDH SISTEM PRENOSA
U telekomunikacionoj infrastrukturi Crne Gore optika je
zastupljena na tri nivoa:
- na internacionalnom nivou sa kapacitetom iz SD
hijerarhije STM 4 (622 Mb/s) i STM16 (2,5 Gbit/s)
- na regionalnom nivou sa kapacitetom iz SD
hijerarhije STM-1 (155 MB/s) i STM-4 (622 Mbit/s)
- na lokalnom nivou sa kapacitetom PD hijerarhije od
2 do 34 Mbit/s i SD hijerarhije STM1 (155 Mbit/s).
Veliki kapacitet ugradjenih optikih vlakana
omoguavaju uvoenje SDH sistema prenosa u
transportu informacija na svim nivoima. Ugradjeni broj
vlakana na pravcima Bar - Beograd, Bar - granica
Hrvatske, Bar - granica Albanije je reda 20, pri emu je
korieno samo 4 vlakna, a ostala vlakna su rasploiva
ne samo za usputni telefonski saobraaj ve i za
korienje svih vrsta telekomunikacionih servisa.
Na svim nivoima koriste se monomodna vlakna sa
podunim slabljenjem 0,2 dB/km i sa materijalnom
disperzijom ( 0,5 ms/km. Optiki predajnik je na bazi
laserske diode, a optiki prijemnik koristi AP diodu. S
obzirom da su dionice kratke (reda 50 km) a najvie 90
km, mogui kapacitet po vlaknu je najmanjeg nivoa 622
Mbit/s.
Prema tome, raspoloive fiberoptike dionice posjeduju
znaajnu rezervu u kapacitetu, koja se moe upotrijebiti
za podrku servisnih mrea.
U tom sluaju potrebno je intervenisati samo na linijskoj
i terminalnoj SDH i PDH opremi, preciznije na
modulima za odgovarajue brzine prenosa. Pri tome je
u odnosu na cijelu dionicu, cijena modula praktino je
zanemarljiva.
Okosnicu sistema prenosa Crne Gore ine:
- Podmorski kablovski optiki sistem Bar - Krf STM
16; 2,5Gbit/s (1+1)
- Zemaljski kablovski optiki sistem Bar - Podgorica -
Beograd STM 16; 2,5 Gbit/s sa planiranim prstenovima
za zatitu transporta na nacionalnom i regionalnom
nivou i to:
b1) zatitni prsten primorske regije STM 4; 622 Mbit/s
Bar - Budva - Tivat - Kotor - Herceg Novi (Risan) -
Niki - Podgorica - Bar
b2) zatitni prsten srednje i sjeverne regije sistema
STM-4; 622 Mbit/s; Podgorica - Niki - abljak -
Pljevalja - Bijelo Polje - Kolain - Podgorica.
Do izrade zatitnih regionalnih (primorski, srednji i
sjeverni) prstenova na sloju puta transporta informacija
na nacionalnom nivou ostvarene preko kimenog stuba
optikog vlakna Bar - Beograd, neophodno je to prije
izraditi zatitne prstenove na sloju multipleksne sekcije
za kimeni stub transporta.
Kao zatitni prsten na reginalnom primorskom nivou, u
prelaznom periodu do izgradnje SDH po optikim
kablovima, moe se koristiti ODH mrea digitalnih
linkova.
Podmorski optiki kablovski sistem Bar - Krf
Strana 51 - Broj 30
Osnovna namjena optikog sistema kapacitet STM 16
(1+1) je za transport informacija na nacionalnom nivou
centrala) Podgorica sa ostalim MTC u svijetu koji
saobraajem gravitiraju ovom sistemu.
Primorski region se saobraajem prikljuuje na ovaj
sistem preko MTC Podgorica.
U perspektivi, a na osnovu saobraajnih zahtjeva
stvorena je mogunost za neposredno povezivanje
primorskog regiona na ovaj sistem korienjem jednog
STM-1 (155 Mbit/s) od moguih STM-16 (2,5 Gbit/s) sa
moguim proslijeivanjem prema Hrvatskoj.
Podmorski optiki kabal izlazi iz mora na kopno
(landing point) u zoni Morskog dobra u mjestu Ujtin
potok na udaljenosti od 10 km od Bara u pravu Ulcinja,
odakle se uklapa u kablovsku trasu do puta za Bar.
Ukupna duina poloenog kabla u more na pravcu
prema Krfu iznosi 324,27 km, od ega je 194,93 km
poloeno po dnu mora, a 129, 34 km ukopano u
morsko dno na dubini od 0,8 do 1 m i to u teritorijalnim
vodama Crne Gore oko 30 km.
Landing point (taka prizemljenja - izlaska podmorskog
kabla na kopno) kod Ujtinog potoka - Bar, tako je
dimenzionisana da omoguava privoenja veeg broja
novih - planiranih podmorskih kablova u Baru i to: Bar -
Albanija, Bar - Italija (Bari), Bar - Hrvatska i Bar -
Sjeverna Italija ili Slovenija, sa ime bi Bar postao
centar za podmorske kablove sa mogunou za
korienje prstena za medjunarodne podmorske
kablove i povezivanje podmorja sa zaleem.
Zemaljski optiki kablovski sistem Herceg Novi -
Bar - Ulcinj
U primorskoj regiji, optiki kabal na navedenoj relaciji
ima viestruki znaaj:
- za saobraajno povezivanje primorske regije sa
susjednim zemljama (Hrvatska, BiH, Albanija, Grka,
Italija) kao i sa srednjim regionom Crne Gore;
- za zatitu kimenog stuba transporta informacija na
zemaljskoj optikoj relaciji Bar - Beograd;
- za rjeavanje usputnog regionalnog saobraaja u
primorskoj regiji;
- za povezivanje mobilnih baznih stanica sa mobilnim
komutacionim centrima.
Svim ovim zahtijevima je mogue udovoljiti sa
ugraenim velikim brojem optikih vlakana u duct i
subduct sistemu (od 20 do 30) preko kojih je mogue
ukljuiti multipleksne ureaje praktino od STM-1 (155
Mbit/s) preko STm-4 (622 MB/s) i STM-16 (2,5 Gbit/s)
do 10 Gbit/s u zavisinosti od potreba.
KOMUTACIONI SISTEMI
Planiranje telefonske mree postavlja kao krajnji cilj
digitalizacije telefonske mree u svim nivoima.
U sljedeem petogodinjem planskom periodu
komutacioni sistem u Primorskom regionu treba da
bude u potpunosti digitalizovan. Sistemi komutacija, koji
e se ugraivati, treba da budu digitalni (komutacije
vremena i prostorne komutacije) i da omogui
formiranje kako IDN isto tako i uskopojasne ISDN
mree sa signalizacijom No. 7 prema preporukama
ITU-T.
51
Strana 52- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

Postojee analogne telefonske centrale i dalje ostaju u Primorju 175.972 190.588

radu u nacionalnoj mrei do svoje istroenosti ili do
odluke o njihovom iskljuenju iz mree. U tabeli je data Projekcija razvoja mobilne telefonije u
Primorskom regionu duine 200 km u zavisnosti od
Pretplatnika Stanovnika % pokrivenosti sa mobilnim signalom iz baznih stanica i
2005 prenika elija u zoni pokrivanja sa gustinom u %
Primorje 120.000 170.431 70 odnosnom stepenom razvijenosti
CRNA GORA 306.000 681.722 45
2010 U servisnoj zoni pokrivanja koja je podijeljena na elije,
Primorje 170.000 175.972 96 elementi za planiranje razvoja mobilne telefonije su:
CRNA GORA 370.000 703.887 52 konstrukcija terena, obim saobraaja i broj korisnika.
2015
Primorje 181.085 190.588 95 S poveanjem obima saobraaja i broja korisnika,
CRNA GORA 420.000 762.354 55 stalno se smanjuje veliina (prenik) elije tako da su
elije najveeg prenika u ruralnim oblastima gdje je
(dati pokazatelji o stepenu razvijenosti su na najveem obim saobraaja nizak, dok se elije manjeg prenika
svjetskom nivou zbog karakteristika turistike privrede). planiraju u gradskim oblastima sa veim obimom
U predhodnoj tabeli je data Projekcija broja telefonskih saobraaja.
prikljuaka sa stepenom razvijenosti (brojem telefonskih
pretplatnika na 100 stanovnika) sa naglaskom na Broj mobilnih pretplatnika se znatno uveava u vrijeme
Primorski region tj. na zalee Morskog dobra Crne turistike sezone sa korienjem prepaid servisa o
Gore. emu se mora voditi rauna kod dimenzionisanja
baznih stanica raunajui sa uveanim saobraajem u
Planiranje razvoja telefonskih kapaciteta je nezahvalno sezoni.
prognozirati za vie od 10 godina, kada je poznato da
se u toku jednog petogodinjeg planskog perioda u ovoj
oblasti promijeni najmanje jedna tehnologija i nekoliko
2.6. Zatita kulturne batine
tehnolokih generacija. kopna i podmorja
JAVNE MOBILNE KOPNENE MREE (PLMN)
Na prostoru Crnogorskog primorja i u njegovom
Osnovni zadatak mobilnih mrea je da mobilnm akvatorijumu nalazi se vei broj spomenika kulture
pretplatnicima preko radio veza obezbijedi razliitih vrsta, karaktera i stepena ouvanosti.
telekomunikacije slube i usluge i imaju mogunost
automatskog prikljuivanja na odgovarajuu fiksnu Svi registrovani spomenici su istovremeno i
mreu (javna telefonska mrea PSTN, mrea za prenos kategorisani u skladu sa vaeim zakonskim
podataka PDN i digitalna mrea sa integrisanim odredbama kao: spomenici od izuzetnog znaaja (I
slubama ISDN). kategorija), spomenici od velikog znaaja (II kategorija)
i znaajni spomenici (III kategorija).
Mobilne mree u sistemu podrane su od javne Pored registrovanih, odnosno zatienih spomenika
telefonske mree (PSTN) i to prevashnodno od optikih kulture, du crnogorske obale i u njenom akvatorijumu
digitalnih prenosnih i komutacionih sistema. nalazi se i jedan broj tzv. evidentiranih objekata za koje
Mree mobilnih digitalnih telekomunikacija sastoje se se osnovano pretpostavlja da posjeduju odreena
od sljedeih glavnih konstruktivnih elemenata: spomenika svojstva, te da zbog toga predstavljaju
- Mobilnih radio stanica (MS) potencijalne spomenike. Meu njima se po
- Mobilnog komutacionog centra (MSC) pretpostavljenim spomenikim vrijednostima, u veem
- Sistema baznih radiosanica (BSS) broju izdvajaju sakralni objekti i arheoloki lokaliteti u
- Kontrolora podmorju.
- Digitalnih optikih radio linkova
Automatsko uspostavljanje veze izmeu: U zoni zahvata Morskog dobra nalazi se simbolian broj
- Mobilnog pretplatnika, bez obzira na njegovu spomenika kulture.
trenutnu lokaciju i bilo kog pretplatnika fiksne mree,
- Dva mobilna pretplatnika omoguen je pod uslovom 2.6.1. Kulturna batina kopna
da se mobilni pretplatnici nalaze u zonama pokrivenosti
mree baznih stanica.
U zoni zahvata Morskog dobra nalaze se sledei
registrovani spomenici: tvrava Mamula (II kategorija),
Projekcija razvoja mobilne telefonije u Crnoj Gori
ostrvo Lastavica; manastirski kompleks sv. Vavedenja
2010 2015 Bogorodice, anjice (II kategorija); crkva sv. Nedjelje na
Broj mobilnih istoimenom rtu, Joica (II kategorija); Prevlaka sa
pretplatnika 180.000 210.000 ostacima manastira sv. Mihaila (II kategorija); Crkva sv.
Broj lokacija baznih Trojice, Prevlaka (II kategorija); palata Verona - Bizanti,
stanica BSS 50 100 Raica, Tivat (III kategorija); kompleks crkve Gospe od
Prenik elija u zoni Anela, Verige (II kategorija); crkva Gospe od krpjela
pokrivenosti (km) 4,00 2,00 (I kategorija) i crkva sv. ora (II kategorija), ostrva
Gustina (5) stepena razvijenosti ispred Perasta; kula Baja Pivljanina, Drain vrt (III
mobilnih pretplatnika 102 110 kategorija); crkva sv. Ilije, Dobrota (II kategorija); crkva
Broj stanovnika u sv. Nikole, ostrvo ispred Budve, kolj (III kategorija);
Drobni Pijesak, Budva (III kategorija); ostaci kastela i

52
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
lazareta, Petrovac (III kategorija); manastir Bogorodice
Ratake (I kategorija) izmeu Sutomora i Bara.
Morsko dobro zahvata i dijelove urbanih cjelina
Perasta, Kotora, Budve i Ulcinja (I kategorije) kao i
Herceg Novog i Svetog Stefana (II kategorije).
Zona Kotorskog i Risanskog zaliva se nalazi i na Listi
Svjetske prirodne i kulturne batine, pa samim tim i
dijelovi naselja u tom dijelu Boke.
U zahvatu Morskog dobra nalaze se slijedei
evidentirani spomenici: ostaci antike i srednjovekovne
arhitekture, anjica; crkva sv. Jovana, anjica; tvrava
Arza, ispred anjica.; Citadela (Mezaluna), Herceg
Novi; kompleks Lazareta, Meljine.; eljeznika stanica,
Zelenika; hotel abe Maara, Zelenika; crkva sv.
Nikole, enovii; ostaci kasnoantike arhitekture sa
mozaikom, Prevlaka; crkva Gospe od Otoka, Tivatski
zaliv; ue rijeke Ljute sa mlinom i ostacima crkve sv.
Krsta, Kotorski zaliv; crkva sv. Nedjelje, ostrvo Kati,
Petrovac. Kao ambijentalne cjeline su evidentirani:
urbano jezgro Risna, naselja Rose, Ljuta, Dobrota, stari
Pranj i Muo te seoske cjeline Rafailovii i Prno.
Vei broj spomenika graditeljskog nasljea, bez obzira
na njihov status (da li su registrovani ili ne), zadrao je
svoje primarne funkcije, bilo da su sakralnog ili
profanog karaktera.
Meu spomenicima graditeljstva jedino su fortifikacioni
objekti u potpunosti izgubili svoju primarnu funkciju.
Oivljavanjem naputenih spomenika ili nedovoljno
iskorienih cjelina, otvaraju se brojne mogunosti za
njihovo ukljuivanje u neki od vidova razvoja (mala
privreda, ugostiteljstvo, izletniki turizam, zanatstvo,
maslinarstvo, pelarstvo i sl.).
Od profanih objekata koji su davno izgubili svoje
prvobitne funkcije, a u meuvremenu nijesu dobili nove,
poseban tretman zasluuje i prostrani lazaret u
Meljinama, kome se zbog svojih prostornih mogunosti
i lokacije na samoj obali moe dati polivalentna funkcija.
Meu objektima fortifikacionog karaktera panju svojim
izgledom i svojim prostornim mogunostima za
unoenje savremenih i korisnih sadraja, bez sumnje
zasluuju austrijske tvrave, od kojih se dvije nalaze na
ulazu u Bokokotorski zaliv (Mamula i Arza), jedna u
Herceg Novom (Mezaluna), jedna u neposrednoj blizini
Budve (Mogren), jedna iznad Kotora (For Gorada) i
jedna visoko iznad Budve (Kosma).
U obogaivanju ukupne turistike ponude sa sadanjeg
aspekta, kulturno nasljee igra zapaenu, ali ne i
posebno znaajnu ulogu. Meu raznovrsnom
spomenikom batinom koja se nala u sferi turistike
ponude, posebno mjesto pripada starim urbanim
centrima. Svojim atraktivnim poloajima
uspostavljenom ravnoteom izmeu naslijeenih
vrijednosti i sadraja koje diktira moderno stanovanje,
ove urbane aglomeracije pruaju izvanredne
mogunosti za njihovo uspjenije korienje i dalji
razvoj turizma. Ove mogunosti su apostrofirane i
odreenim specifinostima koje posjeduju pojedine
cjeline.
Tako se u starom gradu Herceg Novom istiu trgovi oko
znaajnijih spomenika kulture i tvrave, od kojih su
dvije oivljene, dok druge dvije ekaju na revitalizaciju.
Posebno je znaajno postojanje organske veze izmeu
starog grada i njegovog podgraa, u kome se nalazi i
pravi gradski trg. Prirodno izrastanje starog grada u
podgrae ne stvara otru i grubu granicu izmeu starog
i novog, to je za turistiku ponudu jo jedan kvalitet
vie.
Strana 53 - Broj 30
Kotor kao dobro upisano u Listu svjetske kulturne
batine akcentirano je izuzetnim bogatstvom
spomenikog fonda. Sadanja turistika ponuda mogla
bi se proiriti animiranjem atraktivnih gradskih zidina i
tvrave sv. Ivan, kao i ukljuivanjem i drugih priobalnih
naselja sa svojim ambijentalnim i spomenikim vrijed-
nostima.
Stara Budva pored sadanjih, nudi i niz dodatnih
mogunosti za proirenje turistike ponude i razvoj tzv.
kulturnog turizma. Ovdje se na prvom mjestu
podrazumijeva prezentacija ostataka helenistike,
rimske i ranosrednjovjekovne Budve (kiklopski zid,
terme, bazilika), uz otvaranje arheolokog i
etnografskog muzeja.
Stari Bar, koga i dalje treba njegovati kao jedinstven
muzej arhitekture pod vedrim nebom, treba znaajnije
ukljuiti u turistiku ponudu unoenjem odreenih novih
sadraja. Pored ve postojeih, mogue je formirati niz
atraktivnih, zanatskih radionica sa prodajnim
prostorima, radionica za izradu i prodaju suvenira,
manjih prodajnih galerija sa slikarskim ateljeima i sl.
Atraktivan poloaj starog Ulcinja, sa koga se pruaju
izvanredne vizure, takoe prua niz mogunosti za
znaajnije ukljuivanje u turistiku ponudu. Formiranjem
malih radionica specifinih zanata, ugostiteljskih
punktova, prodavnica suvenira i zanatskih proizvoda,
obogatila bi se sadanja, relativno siromana ponuda.
Turistiku ponudu je mogue obogatiti i aktivnijim
ukljuivanjem sakralnih objekata, posebno znaajnijih
manastirskih kompleksa (Podostrog, Praskvica,
Reevii, Gradite...) u okviru kojih se nalaze i izuzetno
bogate riznice.
U turistiku ponudu kroz program razvoja svakako treba
ukljuiti i odreene podmorske lokalitete, kako se to
odavno primjenjuje u svijetu.
2.6.2. Podvodna batina
Prema dokumentaciji Republikog zavoda za zatitu
spomenika kulture sa Cetinja registrovana su i
kategorisana samo dva arheoloka lokaliteta u
podmorju: podruje izmeu rta Strpakog i rta Murove u
Risanskom zalivu i zaliv Bigovica, izmeu rta Volujice i
ponte Bigovica. Oba lokaliteta pripadaju treoj kategoriji
spomenika.
Pored registrovanih, evidentirano je 27 arheolokih
lokaliteta u podmorju: Njivice (amforite); Malo Rose
(amforite); anjic, (amforite i brodolom); ostrvo
Lastavica, Mamula (amforite); Karato (amforite);
Kumbor (amforite); zaliv Trate (amforite); uvala
Bigova (amforite); uvala Prno, zaliv Trate
(amforite); Tivatski zaliv (brodolom); otok Gospe od
i
Otoka (amforite); uvala Dobra luka (amforite); luka
Budve (amforite); Slovenska plaa (brodolom); Kati
(amforite); Petrovac (brodolomi); luka Bar (brodolom);
rt Volujica, (brodolom); obala Velja Zabija (brodolom);
Barski zaliv (brodolom); uvala Maljevik (amforite); Stari
Ulcinj (amforite); uvala Valdanos (ostaci brodskih
tereta); Velika plaa, Ulcinj (brodolom); Ulcinj
(brodolom) i hrid eran (amforite).
Obuhvaeni su i ostaci brodoloma 19. i 20. veka, iako
se ni po jednom osnovu ne mogu svrstati u arheoloke
lokalitete. Ipak zbog istorijskog znaaja koji neki od njih
imaju kao i zbog injenice da su izuzetno atraktivni za
sportsko, odnosno turistiko ronjenje, nisu mogli da
budu izostavljeni.
53
Strana 54- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Podvodna batina je trenutno najugroenija
kulturna batina u Crnoj Gori. Prema tome se nijedna
drava nikada nije odnosila sa nezainteresovanou,
ve naprotiv, uvek sa reenou da se tom problemu
to bolje i bre stane na put. Ono to je izgubljeno nee
moi da bude nadoknaeno, ali se sa svakim danom u
kome se odlae poetak sistematskog rada na ovoj
problematici, taj gubitak samo poveava. Efikasna
zatita podvodnih arheolokih nalazita i nalaza nee
biti mogua ako se sprovodi samo kao akcija jedne
strune slube, ve samo ako se shvati i sprovodi kao
akcija od nacionalnog interesa. Samo zajedniki,
dobro organizovani i precizno koordinirani pristup ovoj
problematici moe da dovede do znaajnih rezultata i to
kroz hitne, interventne mere i kroz dugoroan rad.
Za reavanje nagomilanih problema od vitalnog znaaja
bi bilo osnivanje Centra za podvodna arheoloka
istraivanja Crne Gore, kao institucije od republikog
znaaja sa jasno definisanim pravnim statusom i
precizno utvrenim ingerencijama. Za potrebe JP
Morsko dobro Crne Gore poetkom 2001. godine
uraen je projekat za osnivanje Centra za podvodna
arheoloka istraivanja Crne Gore. Projektom je
predvieno da Centar bude nosilac i koordinator u radu
i reavanju problematike podvodne arheologije
crnogorskog podmorja, inicijator i izvrilac hitnih
interventnih mera, ali i kreator i pokreta dugoronog
rada, tehnika baza za podvodna arheoloka
istraivanja i da ima potpuni pregled o svim podvodnim
arheolokim aktivnostima.
U svijetu se, posebno poslednjih godina, insistira na
nedestruktivnim arheolokim radovima, jer svako
arheoloko iskopavanje trajno unitava ostatke
prolosti. Zbog toga je najvaniji zadatak podvodne
arheologije rekognosciranje - sistematsko obilaenje
terena u odreenoj oblasti sa ciljem da se prikupe
podaci o arheolokim ostacima, odnosno da se utvrde i
dokumentuju nova nalazita.
Rekognosciranje je od fundamentalnog znaaja jer
efikasna zatita i kontrola kao i cjelokupna politika u
oblasti podvodne arheologije moe da se sprovodi
samo na osnovu to potpunije evidencije podvodnih
arheolokih nalazita.
Zbog toga je neophodno pristupiti izradi registra koji e
sadrati sve prikupljene podatke o svakom
pojedinanom lokalitetu. Osnovne funkcije samog
registra su: da obezbijedi manipulativni spisak i opis
nalazita odreene oblasti; da obezbedi informacije
koje e u svakom trenutku omoguiti brzu procenu
ugroenosti nalazita.
Za ovo je potrebna minimalna koliina podataka o
svakom nalazitu: taan poloaj, procena kom
vremenskom periodu pripada, procena stanja
ouvanosti, faktori koji ga ugroavaju u kraem i duem
vremenskom periodu, neka poznata istorijska veza ili
aspekt koji ga ini posebno znaajnim.
Sledeu fazu predstavlja klasifikacija podvodnih
arheolokih nalazita, odnosno njihovo tipoloko
razvrstavanje i valorizacija. To e, zajedno sa podacima
o stepenu ugroenosti, omoguiti da se lake utvrde
prioriteti u istraivanju kao i sam nain arheolokih
istraivanja koji treba primeniti na svakom
pojedinanom lokalitetu.
Lokacije koje se nalaze na spisku evidentiranih
podvodnih arheolokih nalazita kod Republikog
30. maj 2007.
zavoda za zatitu spomenika kulture sa Cetinja treba
podvodnom prospekcijom proveriti kako bi se dobio
vei broj informacija o njima i donela odluka da li ih
treba staviti pod zatitu i kategorisati, ostaviti kao
lokalitete pod prethodnom zatitom ili skinuti sa spiska.
Tokom dosadanjih istraivanja jasno su se izdvojile
ire, arheoloki veoma interesantne zone (Risanski
zaliv, ostrvo Sv. ore, zaliv Trate, uvale Bigovica i
Valdanos, Kr od erana) kao i lokacije koje ukazuju da
bi se na njima mogli oekivati ostaci antikih brodoloma
(H. Novi, Sv. Nedjelja, ire podruje uvale anjica,
Dobra luka, Kalafat, Budva). Na ovim delovima
podmorja potrebno je obaviti podvodnu prospekciju
geofizikim metodama i uz upotrebu sredstava za
detekciju kako bi se arheoloki nalazi tano locirali, a
zatim ronilakom vizuelnom prospekcijom utvrdio njihov
karakter. Proirivanjem naih arheolokih znanja bie
mogue utvrditi zone zabranjene za obavljanje
sportskih ronilakih aktivnosti. Zatienim i
kategorisanim nalazitima u Risanskom zalivu i Bigovici
najhitnije treba dodati junu stranu uvale Valdanos, bez
obzira na injenicu da do sada ova vrsta pravne zatite
nije bila dovoljna da zatiti lokalitete od pustoenja, na
ta ukazuje brojan arheoloki materijal sa ovih lokaliteta
koji se nalazi u privatnim zbirkama.
Propisi koji reguliu pitanje zatite podvodnih
arheolokih nalazita nalaze se u raznim zakonima i
pravilnicima. Krajnji cilj je donoenje posebnog zakona
koji e regulisati sva pitanja podvodnih aktivnosti, a u
okviru toga i sva pitanja podvodne arheologije. Do tada
treba pokuati ostvariti da se u punoj mjeri, a to znai
daleko vie nego do sada, potuju propisi koji su na
snazi. Takoe bi trebalo pojaati nadzor nad njihovim
sprovoenjem i drastino pootriti kaznene odredbe.
Sve postojee propise kojima se reguliu podvodne
arheoloke aktivnosti treba prikupiti, tampati u formi
zbirke i proslediti svim zainteresovanim institucijama i
organizacijama na ijoj saradnji se mora neprekidno
insistirati, a to su nadlene institucije za zatitu
spomenika kulture, primorske optine, luke kapetanije,
ispostave MUP-a, odnosno sve institucije koje su u
okviru svojih delatnosti okrenute moru i podmorju i
sportski ronilaki klubovi.
Takoe vezan za zakonsku regulativu je i predlog za
legalizaciju privatnih zbirki. Najvei dio arheolokog
materijala koji potie iz crnogorskog podmorja nalazi se
u privatnim zbirkama, gotovo po pravilu nepristupaan
arheolozima i iroj javnosti. Legalizacijom tih zbirki, uz
obavezu da se u odreenom vremenskom periodu
izvri njihova registracija pri nadlenim muzejskim
institucijama, dobila bi se mogunost da se ovaj
materijal arheoloki obradi i dokumentuje.
S obzirom na malu koliinu arheolokih informacija, a
samim tim i nemogunost da se sa veom sigurnou
pretpostavi ta se sve nalazi na morskom dnu,
neophodno je prilikom izvoenja graevinskih radova u
podmorju obezbediti prisustvo ronioca arheologa, to
do sada nikada nije bio sluaj. Ova obaveza izvoaa,
odnosno investitora, mora da bude zakonski regulisana.
Dugoroan rad na problematici podvodne arheologije
podrazumeva postepeno menjanje ustaljenih naina
razmiljanja kroz upoznavanje ire javnosti sa velikim
znaajem podvodnih arheolokih nalazita i nalaza kao
sastavnog dela nae kulturne batine. Podvodni nalazi
se jo uvek posmatraju samo kroz trinu ili estetsku
54
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
vrednost, dok su potpuno zanemarene njihove
spomenike vrednosti.
Na savremeni nain ivota dozvolio je da padne u
zaborav, ili se jednostavno previdi, da su se antike i
srednjovekovne drave zasnivale na pomorstvu, da su
gradovi kao to su Perast, Kotor, Budva, Ulcinj,
nastajali, razvijali se i svoj procvat doivljavali
zahvaljujui pomorstvu.
Organizacijom jedne ili vie atraktivnih, dobro
koncipiranih izlobi, na pravi nain bi se skrenula
panja javnosti na problematiku ove oblasti. Projekat
za organizovanje izlobe pod radnim naslovom
Arheoloki nalazi crnogorskog podmorja, nalazi se od
aprila 2000. godine u Ministarstvu kulture Republike
Crne Gore.
Podvodna arheoloka nalazita imaju svoju prolost, a
ukoliko kroz pravilan pristup istraivanju, konzervaciji,
zatiti i prezentaciji nalaza, uspemo da im obezbijedimo
i budunost, dobijeni nauni rezultati doprinee u velikoj
mjeri proirivanju naih znanja i svesti o znaaju
podvodne kulturne batine, a samim tim i poveati
atraktivnost turistike ponude crnogorskog primorja i
podmorja.
2.6.3. Zatita batine u narednom
periodu
Radi boljeg i efikasnijeg ouvanja, strune obnove i
korienja kulturne batine, nuno joj treba posvetiti
vie panje u buduim planovima razvoja. Drutvena,
struna i estetska valorizacija kulturnog naslea
neophodna je za sve vrste spomenika, poev od
urbanih cjelina, pa preko ruralnih aglomeracija do
pojedinanih spomenika, ukljuujui i one ambijentalnih
vrijednosti.
Da bi se spomeniko naslee na pravi nain ukljuilo u
planove razvoja, neophodno je sainiti odgovarajue
programe za njegovo kompleksno istraivanje, sanaciju
i korienje. Uporedo sa realizacijom programa vriti i
postepena ukljuivanja spomenikog nasljea u
odreene programe razvoja Morskog dobra. Pri tome
ne treba ispustiti iz vida da svaka sanacija i
revitalizacija spomenika, bez obzira na karakter, mora
biti sprovoena u skladu sa optim principima zatite, a
to podrazumijeva maksimalno potovanje svih
spomenikih vrijednosti. Sve eventualne promjene
prethodno treba da budu verifikovane od strane
strunih organa i organizacija, na prvom mjestu od
strane zavoda za zatitu spomenika kulture.
Posebnu panju u razvojnim planovima treba posvetiti
podmorskim arheolokim lokalitetima, za koja treba
sainiti programe istraivanja i ta istraivanja sprovoditi,
a na osnovu rezultata pojedine lokalitete ukljuiti u
razvoj Morskog dobra.
Na osnovu izloenog, radi efikasnije zatite i
uspjenijeg korienja potencijala kulturnog nasljea u
razvojnim programima, koji e se ostvarivati ovaj plan u
budunosti treba preduzeti sljedee mjere:
- posvetiti veu panju ouvanju, strunoj obnovi i
korienju spomenikog naslea u okviru razvojnih
planova, jer e jedino tako drutvena i struna
valorizacija naslea omoguiti pravilan odnos prema
ovom dragocjenom segmentu nae prolosti; u okviru
toga mora se prii i utvrivanju i razrjeavanju
imovinsko-pravnih odnosa;
Strana 55 - Broj 30
- u planovima razvoja prednost u revitalizaciji i
korienju dati batini kaja je u propadanju, kojoj prijeti
opasnost ili koja je ugroena gradnjom novih objekata,
tamo gdje za to postoje uslovi;
- pristupiti izradi neophodne strune dokumentacije
na bazi prikupljenih studija, analiza, ekspertiza i dr, a
to e predstavljati vrstu osnovu svim buduim
planovima revitalizacije i korienja spomenikog
naslea;
- ouvanje spomenikog naslea treba sprovoditi
kroz planirani, kontinuirani proces revitalizacije u okviru
koga treba maksimalno potovati naelo da svaki
spomenik zahtijeva specifine postupke i tretmane;
- ostvariti pravovremenu saradnju izmeu planera i
strunjaka za zatitu spomenika kulture, te uz
potovanje konzervatorskih naela pristupiti izradi
planova za pravilnu zatitu i korienje spomenikog
nasljea;
- u cilju iznalaenja najboljih rjeenja da se neis-
korienim i zapostavljenim spomenicima da aktivna
uloga, treba potovati naelo da odabrana funkcija
optimalno zadovolji specifikum spomenika; od pravilno
odabranih rjeenja zavisie i dalja zatita, prezentacija i
korienje spomenikog naslea;
- opredjeljenje za jednu od vie moguih funkcija
treba da omogui uklapanje spomenika u itav proces
revitalizacije, to e obezbijediti i odgovarajua
finansijska ulaganja za buduu zatitu i korienje;
- posebnu panju treba pokloniti zatiti podruja
Kotora koje je proglaeno svjetskom kulturnom
batinom, a to podrazumijeva striktno potovanje
meunarodnih normi koje se odnose na zatitu svjetske
kulturne batine;
- u cilju zatite podmorskih arheolokih lokaliteta
pristupiti formiranju jedne strune organizacije - Centra
za podvodnu arheologiju Crne Gore
- hitno pristupiti evidentiranju, kartiranju i istraivanju
znaajnijih i posebno ugroenih podmorskih lokaliteta;
- u razvojne planove morskog dobra i u turistiku
ponudu aktivno ukljuiti atraktivne podmorske i druge
arheoloke lokalitete;
2.6.4. Smjernice za korienja naslea
u zoni zahvata morskog dobra
Klasifikacija graditeljskog naslea kao osnov za
razvrstavanje, bi trebalo da uzima izvornu namjenu tj.
drutvenu sadrinu graevine. Ovako razvrstavanje bi
omoguilo da se rekonstruiu istorijski tokovi, motivi i
snage koji su ta dobra gradili.
To je osnovni nauni kriterijum za ouvanje i
revitalizaciju dobara arhitektonske batine.
Obala reflektuje sva zbivanja na prostoru priobalja kako
u funkcionalnom tako i u estetskom smislu pa bi
odgovore na pitanja vezana za mogunosti i naine
aktiviranja obale danas bilo potrebno iznalaziti i u
procesu rekonstrukcije priobalja.
U postupku revitalizacije graditeljske batine polazite
ine postojee graevine sa svojom izvornom
namjenom. Sve one koje svoje izvorne sadraje ne
mogu revitalizovati (kao npr. privredne graevine,
inenjersko-vojne) potrebno je prenamjeniti i uspostaviti
novu - savremenu funkciju pri emu je potrebno voditi
rauna o raspoloivom kapacitetu i mogunosti njihove
adaptabilnosti uz minimalne intervencije. Na primjerima
graevina arheolokih i vjerskih namjena
najprihvatljivijim se ini njihova spomenika
55
Strana 56- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
prezentacija dok je na primjerima njihove prenamjene
potrebno predvidjeti unoenje javnih namjena kulturnog
sadraja.
Uslovi zatite graditeljskog naslea
Na podruju pod zahvatom plana svo prirodno i
graditeljsko naslee registrovano kao spomenici kulture
kao i sva evidentirana podruja karakteristinih
arhitektonskih i ambijentalnih obiljeja potrebno je
tretirati posebim uslovima.
Na prostorima koji su oznaeni kao arheoloki lokaliteti
prije poetka svake gradnje neophodno je izvriti
sondana i zatitna istraivanja na osnovu ijih
rezultata e se odrediti dalji uslovi.
Za planirane intervencije revitalizacije kao i
rekonstrukcije nad spomenicima kulture graditeljstva
posebne uslove zatite tzv. konzervatorske uslove
izdaju nadleni zavodi za zatitu spomenika kulture,
kojij izrauju i reviduju projektnu dokumentaciju te
obavljaju konzervatorski nadzor. U neposrednom
okruenju spomenika iskljuuje se mogunost izgradnje
novih objekata.
Samo na osnovu meritorne dokumentacije o postojanju
ili izvornosti oblika spomenika moe se pristupiti
njegovoj revitalizaciji.
U sluajevima kada se radi o manje znaajnim
objektima u okviru spomenikog kompleksa na njima je
mogue predvidjeti intervencije iz funkcionalnih razloga,
ukoliko za to postoje prostorni odnosi.
Arhitektonska rjeenja potrebno je prilagoditi autohtonoj
arhitekturi prostora u kojem se intervenie kao i namjeni
za koju se planira a u skladu sa izvornom namjenom
spomenika.
Za planirane intervencije izgradnje novih objekata u
okruenju spomenika kulture zavodi za zatitu
spomenika kulture izdaju opte uslove i reviduju
projektnu dokumentaciju.
U arhitektonski izraz novih objekata potrebno je ugraditi
vrijednosti tradicionalnog graditeljstva ne
suprotstavljajui im se ve intervenisati interpretacijom
njegovih vrijednosti.
Sagledavajui stanje, cijenei iskustva prolosti a sa
ciljem ouvanja graditeljskog naslea obale (posebno u
zatienom podruju Kotorskog zaliva) preporuuje se
njeno zoniranje.
Dijelovi obale koji se definiu kao neizgraeni zapravo
su prirodni rtovi i plae ili izgraeni nasipi trasirane
priobalne saobraajnice uz koje do nedavno nije bilo
gradnje. Ocjenjujui da je ovakvih prostora veoma
malo, a imajui u vidu situaciju da su pojedina priobalna
naselja meusobno spojena (linearni urbanizam u
ekspanziji) kao i primjere grubih uzurpacija kojima se
prostor devastira i prijeti odstupanjem od planova
preporuuje se ouvanje neizgradjenog, tj. prihvatljivo
bi bilo primjeniti metod ouvanja postojeeg bez
intervencija ili pak minimalnih, strogo kontrolisanih.
Potujui zateeni stepen izgraenosti priobalja, obalu
kroz sistem ponti sa mandraima, postama, pristanima i
kupalitima kao i turistikim objektima (definisano
izgraeno), preporuuje se obnova tj. prihvatljivo bi bilo
primjeniti metod obnove izgraenog tj. njegovu
rekonstrukciju.
Rjeenja intervencija novog u neizgraenom a
planiranom potrebno je iznalaziti u pravcu novih
30. maj 2007.
tehniko-tehnolokih rjeenja na vodi tj. izbei stvaranje
novih struktura proirujui kopno na raun mora,
definisanog kapitalnim resursom, savremenih obiljeja.
Kompromisi su mogui, ali pitanje je mjere i naina.
Izbjegavati kopiranje tradicionalnih elemenata
formiranja obale, ve primjeniti njihovo transponovanje
u savremenom tj. interpretaciju.
Uslovi za korienje graditeljskog naslea do
sprovoenja plana
Prostori definisani kao prirodno i - ili graditeljsko
naslede u zahvatu morskog dobra danas se koriste za
razliite namjene, esto razliito od planiranog ili i nisu
u funkciji, a do provoenja plana treba omoguiti
nastavak njihovog nesmetanog korienja u okvirima
postojeih gabarita. Ovo proizilazi iz potrebe da se u
sljedeim fazama omogui privoenje prostora
planiranim namjenama, a na nain da se na prostorima
kojima se mijenja namjena tei smanjenju stepena
izgraenosti kao i da se u prelaznom periodu oni
postepeno pripreme za revitalizaciju kroz provoenje
niza metodoloskih postupaka, npr.: rekonstrukcija,
sanacija, adaptacija, prenamjena i dr.
U zonama pod zatitom, bilo ambijentalnom ili
spomenikom, postavljanje privremenih objekata se
iskljuuje osim ako nisu sezonski a i tada ih je potrebno
planirati i dizajnirati prema posebnim uslovima
ambijenta ispotovanim projektnom dokumentacijom uz
saglasnost nadlenih zatitarskih i urbanistikih slubi.
Smjernice za realizaciju plana
Na osnovu postojeeg stanja, moe se stei utisak da u
pogledu zatite graditeljske batine tj. nepokretnih
spomenika kulture na podruju Primorja postoje sve
osnovne pretpostavke. Naime spomenici kulture su
evidentirani, svrstani i kategorisani, a briga drutvene
zajednice za ova kulturna dobra ostvaruje se kroz rad
odgovarajuih institucija u skladu sa Zakonom o zatiti
spomenika kulture. I pored ispunjavanja osnovnih
pretpostavki za zatitu i ouvanje prirodne i graditeljske
batine neki primjeri njihovog izuzetno loeg stanja
ukazuju na propuste u sprovoenju sistema zatite.
Da bi se moglo uticati na drutvene tokove iz kojih
proistiu pojave krajnje ugroenosti spomenikih
dobara predlau se mjere unapreenja zakonodavstva
kojim se reguliu intervencije u prostoru.
U prvom redu to bi bile mjere koje bi nalagale obnovu
starih i vrijednih zdanja a zabranjivale izgradnju novih
zgrada u njihovoj blizini sve dok postojee, stare
graevine ne budu revitalizovane. Nepotrebnim se ini
istai prednosti tradicionalne arhitekture u odnosu na
savremene zgrade jer one su i predstavljale osnov za
upis u Registar spomenika Republike.
Kada se ima na umu odsustvo senzibiliteta za
vrijednosti arhitekture prolosti u urbanistikoj praksi
naeg vremena, kontrola i uticaj u izradi urbanistikih
planova od strane slubi zatite postaju neophodna
mjera.
2.7. Zatita ivotne sredine
2.7.1. Koncepcija zatite ivotne sredine
56
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Koncepcija zatite ivotne sredine morskog dobra
zasniva se na usklaivanju potreba razvoja i ouvanja,
odnosno zatite njegovih resursa i prirodnih vrijednosti
na odriv nain (sustainable use), tako da se sadanjim
i narednim generacijama omogui zadovoljanje njihovih
potreba i poboljanje kvaliteta ivota.
Postizanje tog cilja - odrivi razvoj, se ostvaruje
primjenom sledeih principa:
Principi odrivog razvoja (UNCED, 1992: Rio
deklaracija) - od 27 datih principa za primjenu u zoni
morskog dobra najprihvatljiviji su:
- Ljudska bia imaju centralno mjesto u brizi za
odrivi razvoj. Ona imaju pravo na zdrav i produktivan
ivot u harmoniji sa prirodom
- Drave imaju suvereno pravo da eksploatiu
sopstvene resurse shodno svojoj politici zatite ivotne
sredine i razvoja, kao i odgovornost da obezbijede da
aktivnosti u okviru njihove jurisdikcije ili kontrole ne
prouzrokuju tetu ivotnoj sredini drugih drava ili
oblasti koje se nalaze izvan granica njihove nacionalne
jurisdikcije
- Pravo na razvoj mora se ostvariti kako bi se
ravnopravno zadovoljile potrebe razvoja i ivotne
sredine sadanjih i buduih generacija
- U cilju ostvarivanja odrivog razvoja i vieg kvaliteta
ivota za sve ljude, drava treba da ublai i ukine
neodrive naine proizvodnje i potronje i da postie
demografsku politiku
- Pitanja ivotne sredine se najbolje rjeavaju uz
uee svih zainteresovanih graana na
odgovarajuem nivou. Na nacionalnom nivou, svaki
pojedinac bi trebao da ima odgovarajui pristup
informacijama o ivotnoj sredini kojima raspolau
javni/dravni organi, ukljuujui i informacije o opasnim
materijama i aktivnostima u njihovim zajednicama, kao
i mogunosti za uestvovanje u procesu donoenja
odluka. Drave olakavaju i podstiu svijest i uee informacijama - javna podrka mjerama koje se odnose
javnosti irokim stavljanjem informacija na uvid. Treba
da se obezbijedi efikasan pristup sudskim i
administrativnim postupcima, ukljuujui obeteenje i
pravni lijek.
- U cilju zatite ivotne sredine, drave e, u skladu
sa svojim mogunostima, iroko primjenjivati
preventivne mjere. Tamo gdje postoji opasnost od
velike ili nenadoknadive tete, nepostojanje potpune
naune sigurnosti nee se upotrijebiti kao razlog za
odlaganje trokovno efikasnih mjera za spreavanje
unitavanja ivotne sredine.
- Nacionalni organi treba da nastoje da unapreuju
ugradnju trokova za zatitu ivotne sredine u sistem
obrauna trokova i korienja ekonomskih
instrumenata, imajui u vidu pristup da, u naelu,
zagaiva treba da snosi trokove posledica
zagaivanja, uz duno potovanje javnih interesa i bez
ometanja meunarodne trgovine i investiranja.
- Procjenjivanje uticaja na ivotnu sredinu, kao
nacionalni instrument preduzee se za predloene
aktivnosti za koje se predpostavlja da bi znaajno
uticale na ivotnu sredinu, a o kojima odluuje nadleni
nacionalni organ.
- Mir, razvoj i zatita ivotne sredine su meuzavisni i
nedjeljivi.
Principi iz Pan-Evropske strategije za ouvanje
prirodnih predjela i biodiverziteta - svih 10 principa su
prihvatljivi za primjenu:
- Princip paljivog donoenja odluka, na osnovu
najboljih moguih informacija
Strana 57 - Broj 30
- Princip izbjegavanja negativnih projekata,
uvoenjem Procjene uticaja zahvata, koji se predlau
tim projektima, na ivotnu sredinu
- Princip predostronosti, iako nijesu dokazane ili
potvrene uzrone veze izmeu planiranih zahvata /
aktivnosti i njihovih negativnih uticaja.
- Princip translokacije - aktivnosti koje naruavaju
kvalitet ivotne sredine, a ne mogu se izbjei, treba
izmjestiti u podruja u kojima e uzrokovati manje
uticaja.
- Princip ekoloke kompenzacije - ako se ne mogu
izbjei negativni efekti na fizizke karakteristike
podruja sa velikim vrijednostima biolokog diverziteta
ili diverziteta prirodnih predjela, onda treba postii
balans pomou mjera zatite i konzervacije.
- Princip ekolokog integriteta - treba zatiti ekoloke
procese od kojih zavisi opstanak vrsta, kao i stanita od
kojih zavisi njihov opstanak.
- Princip restauracije i ponovnog stvaranja
/obnavljanja - gdje je to mogue, biodiverzitet i
diverzitet prirodnih predjela, treb da bude restauriran ili/i
ponovo stvoren, ukljuujui mjere za rehabilitaciju i
reintrodukciju ugroenih vrsta.
- Princip najbolje tehnologije koja je na raspolaganju i
najboljih primjera za zatitu ivotne sredine - podrka
transferu tehnologija je kljuni elemenat
zatite/konzervacije, i gdje je to mogue one tehnologije
koje su relevantne za zatitu i odrivo korienje
biolokog diverziteta i diverziteta prirodnih predjela,
trebaju da budu dostupne i ostalima.
- Princip zagaiva plaa - trokovi za mjere
prevencije, kontrole i smanjenja naruavanja biolokog
diverziteta i diverziteta prirodnih predjela, trebaju da
budu obezbijeeni od one strane koja je za to
odgovorna.
- Princip javnog uea i pristupa javnosti
na bioloki diverzitet i diverzitet prirodnih predjela, treba
da bude obezbijeena kroz ukljuivanje javnosti i
privatnih vlasnika zemljita, naunih zajednica i ostalih
graanskih udruenja i individualaca.
Principi mudrog korienja (wise use) koji su razvijeni
kao empirijski principi u vie srodnih globalnih ekolokih
inicijativa:
- princip meuzavisnosti - jer se podruje morskog
dobra ne moe posmatrati kao izolovani ekosistem, pa
e se proirivanjem zatite ivotne sredine na iri obim
okolnih podruja i ekosistema savladati ne samo fizike
barijere izmeu njih, ve i razliite barijere u upravljanju
resursima kroz razliite sektorske strategije i politike,
kao i politike i socijalne barijere.
- princip kombinovanog djelovanja na probleme i
djelovanja na prevenciju nastanka problema
- princip multiplog korienja (multiple use) -
podrazumijeva prihvatanje i optimalizaciju razliitih
vidova korienja podruja
- princip opreznosti - Bolje je da budemo sada
sigurni nego da kasnije alimo ("It is better to be safe
than sorry") podrazumijeva da treba izbjei aktivnosti
koje mogu predstavljati negativan uticaj na okolinu, ak
i kada se nauno ne mogu dokazati
- princip No Net Loss - podrazumijeva da postojee
vrijednosti podruja imaju prednost u odnosu na one sa
kojima bi se eventualno te vrijednosti zamijenile
- princip obnavljanja - podrazumijeva da djelove
podruja koji nijesu u zadovoljavajuem stanju treba
obnoviti i vratiti u prvobitno stanje
57
Strana 58- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
- princip otvorenosti za javnost - podrazumijeva
mogunost ne samo javnog uvida, nego i otvorenosti za
ukljuivanje javnosti u razmatranje vanih pitanja u
upravljanju i donoenju odluka.
- princip operacionalizacije javnog interesa -
podrazumijeva da e upravljanje biti sprovedeno u
javnom interesu; pritom ne treba dozvoliti stvaranje
predrasude da privatni interes nije sadran u javnom
interesu.
Prioriteti zatite mora i obalnog podruja koji su dati u
stratekom dokumentu Pravci razvoja Crne Gore
Ekoloke drave, a odnose se na investicije sa
stanovita ouvanja i zatite ekosistema:
Zahtjevi, ogranienja i ekoloki prioriteti";
- Izgradnja jedinstevnog kanalizacionog sistema za
Boku Kotorsku, velike stanice u Grbaljskom polju za
preiavanje otpadnih voda koje su kolektovane.
Izgradnja jedinstevnog kolektora i stanice za
preiavanje otpadnih voda za podruje Budvanske
rivijere (izbor lokacije stanice je poseban projekat).
- Izrada jedinstvenog kolektora za sakupljanje
otpadnih voda Barsko-ulcinjskog primorja i jedinstvene
stanice za preiavanje i korienje preienih voda. dokumenata na potrebnim nivoima koji su potrebni za
Puno korienje recikliranih voda za navodnjavanje
poumljenih podruja, parkova i gradskog zelenila,
pranje i polivanje ulica i kao tehnoloke vode;
- Ustanovljenje jedinstvenog sistema prikupljanja
komunalnih otpadaka za cio Primorski region i
jedinstvene Stanice za reciklau, kao i jedinstevene
deponije, neiskoristivog otpada. Razraditi sistem
prikupljanja i transtporta otpadaka najjeftinijim
prevozom (specijalno uraenim brodovima);
- Izgradnja regionalnog vodovoda u cilju efikasnog
snadbijevanja svih naselja;
- Izgradnja jedinstvenog sistema prikupljanja
komunalnih i industrijskih otpadaka i izgradnja
jedinstvene stanice za sekundarne sirovine, obradu
vrstih otpadaka. Ovdje posebno razraditi sistem
transtporta, a po mogunosti vodenim putem;
- Preorijentacija tehnolokog procesa hemijske i
gumarske indrustrije.
Osim investicionih, znaajni su i prioriteti u
organizovanju mjera zatite, i to:
- Organizovanje efikasne slube zatite od umskih
poara, nabavka kanadera"za te potrebe;
- Organizovanje efikasne slube zatite od
elementarnih nepogoda naroito zemljotresa;
- Izrada integralnog plana zatite i unapreenja
ivotne sredine Junog Jadrana;
- Definisanje ekolokih kapaciteta" pojedinih
turistikih destinacija.
Pored prethodno navedenog, treba imati na umu i
ogranienja u cilju odranja ekoloke ravnotee, a koja
su predloena prethodno pomenutim dokumentom:
- Zabranjuje se investiranje u industrijske kapacitete
bazne hemije, metalurgije, termo-elektrana na ugalj,
nuklearnih reaktora, rafinerija nafte i petrohemijskih
pogona, metalurkih objekata;
- Ograniava se sjea drva osim u uslovima sanitarne
sjee koja je kontrolisana od strane ekoloke policije;
- Ograniava se primjena agrohemijskih sredstava u
poljoprivrednim reonima Sutorine, Grblja i Ulcinjskog
polja;
30. maj 2007.
- Zabranjuje se upotreba eksplozivnih sredstava u
ribolovu, kao i svih sredstava koja ugroavaju ivi svijet
Jadrana;
- Zabranjuje se prenamjena kulturno-istorijskih
objekata i objekata od nacionalne vrijednosti.
Kako je u toku izrade ovog plana trajao i postupak
usvajanja zakona koji tretiraju strateku procjenu i
procjenu uticaja na ivotnu sredinu, a koji e se
primjenjivati od 2008. godine, neophodno je da svi
naredni, nii planski akti koji se tada budu radili, imaju
adekvatnu analizu i procjenu uticaja planiranih
aktivnosti i programa, a prema utvrdjenom sadraju za
ovu vrstu elaborata.
2.7.2. Opti / dugoroni ciljevi i pravci
politike zatite ivotne sredine
Kako zatita ivotne sredine predstavlja kontinuirani
proces, a ne in, onda u tom procesu treba postii
sledee dugorone ciljeve:
- prilagoavanje propisa i donoenje odgovarajuih
efikasniju zatitu ivotne sredine
- ouvanje utvrenog nivoa izvornosti ekolokih
vrijednosti podruja
- spreavanje daljeg zagaenja ekosistema mora od
otpadnih voda iz slivnog podruja, posebno
obezbjeenjem odvijanja prirodnih procesa koji
omoguavaju postojanost i ekosistema na utvrenom
nivou izvornosti
- vea zatita ve utvrenih strogo zatienih podruja,
prije svega plaa
- zatita biodiverziteta kao cjeline, a posebno
komponenti specijskog biodiverziteta koje imaju
konzervacijsku vrijednost,
- zatita vrsta koje se ekonomski mogu iskoriavati,
uspostavljanjem zabrana i ogranienja, kontrolisanjem
vrsta u ulovu i dozvoljenih dnevnih / godinjih koliina
ulova na bazi ega treba da se odreuje visina
naknade.
- omoguavanje prezentacije ekolokih vrijednosti
podruja posjetiocima
- razvoj obrazovnih sadraja radi valorizacije ekolokih
vrijednosti podruja
- definisanje ogranienja (za broj turista - posjetilaca -
kapacitet podruja, turistike kapacitete, iskoriavanje
resursa, sa vrstama resursa i dozvoljenim koliinama,
razvoj ljudskih djelatnosti i aktivnosti), predstavlja
poseban cilj koji treba postii u zatiti podruja morskog
dobra u nastupajuem periodu; to se naroito odnosi na
utvrivanje kapaciteta svake pojedinane plae ili nove
turistike lokacije.
Sprovoenje iroke lepeze prethodno navedenih
principa i ciljeva zatite u svakodnevnoj praksi i
ouvanje ekolokog karaktera podruja garantuje
dugoronu stabilnost i uspjenost u njegovom
upravljanju.
to se tie izbora stratekog pristupa, u smislu
liderstva, pogodnim se smatra tzv top-down pristup sa
liderstvom Vlade i njene izvrne agencije (JP za
upravljanje morskim dobrom), zbog ve jasno
ustavnovljenih ovlaenja u upravljanju prirodnim
vrijednostima podruja i mogunosti efikasne
operacionalacije ciljeva zatite ivotne sredine.
58
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
2.7.3. Mjere zatite biodiverziteta,
stanita i predjela
Predlau se sledee opte mjere zatite ivotne sredine
/ biodiverziteta, stanita i predjela u kopnenom dijelu
morskog dobra:
- Maksimalno mogue iskljuenje / umanjenje
saobraajne infrastrukture sa prostora morskog dobra,
posebno u podrujima sa ouvanom /izvornom
prirodom. Kod planiranja izgradnje ili rekonstrukcije
putne mree, pristanita i marina ukljuiti i strunjake za
faunu i floru.
- Izgradnju turistikih sadraja u okviru morskog dobra
ograniiti na ve izgradjene dijelove ili u manjem obimu
predvidjeti na neizgradjenim zonama.
- Sprovesti mjere za ouvanje urbane higijene
(bezbjedno odlaganje i sakupljanje smea, odvoenje i
obavezan tretman otpadnih voda, izgradnja i
odravanje zelenih povrina).
- Iskljuiti lov i sakupljanje primjeraka ivotinjskog
svijeta na prostoru morskog dobra osim po zakonom
predvienim uslovima.
- Iskljuiti eksploataciju pijeska na prostoru morskog
dobra.
- Ukoliko se vri postupak prihranjivanja plaa
izbjegavati unoenje neautohtonog materijala
- Stalno sprovoditi edukativno-propagandne akcije i
postupke radi dovoenja graanstva na onaj nivo
saznanja, kada ono samo postane najbolji zatitnik
ivotne sredine.
Zatita flore i vegetacije
Za zatitu flore i vegetacije prvenstveno je znaajna
zatita biljnih vrsta koje su ve zatiene (Galium
baldacci (Hal.) Ehrend., Colchicum hungaricum Janka,
Daphne laureola L., Edraianthus wettsteini Hal. & Bald.,
Ephedra maior Host., Euphorbia dendroides L. Hermo-
dactylus tuberosus (L.) Miller, Ilex aquifolium L., Ophrys
fusca Lk., O. aranifera Huds., O. bertolonii Mor., O.
fuciflora (Cr.) Rehb., O. bombyliflora Link, O. apifera
Huds., Orchis simia Lam., Pancratium maritimum L.,
Phagnalon rupestre (L.) DC, Quercus robur L. subsp.
scutariensis ernj., Ramondia serbica Pan., Salvia
brachyodon Vandas i Tulipa grisebachiana Pantoczek).
Pored toga, zbog rijetkosti ili ugroenosti biljnih vrsta
koje su znaajne za ouvanje, inae visokog
biodiverziteta ovog podruja (S/A=0.705), potrebno je i
te biljne vrste formalno zatititi. Tako se predlau nove
biljne vrste za stavljanje pod zatitu:
I. 1. Pojedinane biljne vrste na irem podruju
Crnogorskog primorja koje se predlau za zatitu:
Berteroa gintlii Rohl., Lamium lovcenicum Rohl. (nakon
utvrdjivanja taksonomskog statusa), Valeriana
dioscoridis L., Cephalanthera longifolia (L.) Fritsch,
Calystegia soldanela (L.) R.Br., Castanea sativa Miller,
Narcissus tezetta L., Polygonum maritimum L.,
Polygonum salicifolium Brouss ex Willd., Prunus webbii
(Spach) Vierhaper, Rhamnus orbibulata Bornm.,
Serapias lingua L., Seseli globiferum Vis.
Strana 59 - Broj 30
I, 2. Potencijalne biljne vrste koje se predlau za
zatitu u uoj zoni morskog dobra:
- Allium chamaemolyi L., rijetka vrsta u okolini Ulcinja;
- Allium subhirsutum L., zastupljena na jednom
lokalitetu u okolini Bara kao i na malom broju lokaliteta
u Boki Kotorskoj;
- Artemisia coerulescens L. rijetka biljka u
Crnogorskom primorju (Tivat, Igalo);
- Arthrocnemum fruticosum (L.) Moq., zastupljena je
na ogranienim halofitnim stanitima u Tivatskom i
Ulcinjskom polju:
- Asphodelus fistulosus L., rijetka vrsta u
Crnogorskom primorju na lokalitetu Savina kod Herceg
Novog;
- Aster tripolium L. rijetka vrsta na halofitnim
stanitima u Tivatskom polju i kod Kotora;
- Bupleurum tenuiccimum L. rijetka vrsta na halofitnim
zaslanjenim stanitima u okolini Ulcinja i Tivatskom
polju;
- Calycotome infesta Guss., rijetka biljka u primorskoj
zoni u vegetaciji gariga registrovana na lokalitetimja u
okolini Tivta, Kotora, Sutorini, Budvi i Petrovcu;
- Calystegia soldanela (L.), predstavlja ugroenu
vrstu jer naseljava pjeskove Velike ulcinjske plae, pa
je sa turistikom gradnjom i iskoriavanjem plaa i
njen areal doveden u pitanju;
- Crypsis acaulis (L) Ait., rijetka vrsta poznata za
halofitnu zonu ua rijeke Bojane.
- Eryngium maritimum L. je ugroena na
neurbanizovanim djelovima Velike ulcinjske plae,
Buljarike plae, Budvanske plae i drugim lokalitetima
gdje je sa razvojem turistike organizacije njen areal
sve manji;
- Leontodon incanus L. je rijetka biljka u
Crnogorskom primorju poznata za okolinu Budve.
Limonium angustifolium (Taus.) Deg. je rijetka halofitna
vrsta u Tivatskom polju i kod Ulcinja;
- Lippia nodiflora L. var. repens (Spr.) Briq. je rijetka
vrsta evidentirana na Velikoj ulcinjskoj plai i u okolini
askog jezera, to su jedina poznata stanita ove vrste
u zemlji
- Narcissus tazetta L. je rijetka i dekorativna biljka u
najuoj zoni primorja u okolini Petrovca, Igala itd.;
- Ornithogalum comosum Torn. je rijetka biljka
poznata za okolinu Kotora i Herceg Novog;
- Polygonum maritimum L. je rijetka halofitna,
psamofitna i ugroena biljna vrsta koja naseljava
pjeane plae a uglavnom je zastupljena na Velikoj
ulcinjskoj plai;
- Polygonum salicifolium Brou. & Willd., je rijetka
vrsta u Buljarici iji je lokalitet ugroen.
- Putoria calabrica L. D C., je evidentirana na malgm
broju lokaliteta izmedju Bara i Budve;
- Ulticularia vulgaris L. je u primorskoj zoni zapaena
samo u regionu Velike ulcinjske plae mada se moe
oekivati i na drugim stanitima;
- Valeriana dioscoroidis S. S. je na podruju
Crnogorskog primorja poznata samo za lokalitet Dobre
vode u blizini Bara.
Znaajna stanita
Kao rezervati halofitne flore predlau se za zatititu
sledei lokaliteti na kojima je najvea koncentracija
rijetkih biljnih vrsta i zajednica:
a) slatine kod Tivta (naputena Tivatska solana i
Soliosko polje) i Ulcinjsko polje (toj - Zalee Velike
plae), gdje rastu: Arthrocnetum fruticosum (L.) Moq.,
Aster tripolium L., Bupleurum tenuissimum L., Crypsis
59
Strana 60- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
aculeata (L.) Ait., Limonium angustifolium (Tausch)
Degen, Salsola soda L., Triglochin maritimum L
b) kombinovana halofitna i psamofitna stanita na
pjeskovima, gdje rastu sljedee vrste: Eryngium
maritimum L., Cakile maritima Scop., Eryngium
maritimum L., Calystegia soldanela L. R. Br.,
Polygonum maritimum L. i dr.
Muljevite zaslanjene obale su este na crnogorskom
primorju, sa svezama Therosalicornion i Arthrocnemion
fruticosi. Ova stanita su uglavnom vezana za Ulcinjska
solana, ue rijeke Bojane, Grbaljsko polje, naputena
tivatska solana, podruje Igala itd. Ova stanita su
veoma specifina i jedna od rijetkih stanita ovakve
vrste na Balkanskom poluostrvu pa ih je potrebno
zatititi.
Pjeskovita i ljunkovita stanita zahvataju znaajne
povrine koje su obrasle rijetkom i ugroenom
vegetacijom iz sveza Ammophilion i Cakilion litoralis.
Mnoge vrste iz ovih ekosistema su neplanskim irenjem
i ugroavanjem plaa praktino isezle a neke se
nalaze na ivici opstanka. Kao poseban program i
prioritet u planiranju ovog prostora jeste neophodnost
stavljanja pod zatitu ovih izvornih ekosistema,
primjenjujui ekoloko zoniranje, s obzirom da je veliki
dio praktino uniten ili znaajno izmijenjen.
Kameniti prostori predstavljaju najvei dio obale
Crnogorskog primorja i karakteriu relativno malobrojni i
uglavnom siromani ekosistemi po broju predstavnika
biodiverziteta. Vegetacija kamenitih obala mora je
uglavnom iz sveze Crithmo-Limonion.
Kao posebno interesantna zajednica drvenaste mljeike
i drvenastog pelena (Euphorbia dendroides i Arthemisia
arborenses) kao i zajednice iz sveze Centaureo-
Campanulion. Neke od ovih zajednica obrastaju morske
klifove na kamenitim obalama u okolini Petrovca i
Budve i upravo zbog svoje nepristupanosti i
eksponiranog terena uglavnom nijesu izloene
antropogenom uticaju. U smislu zatite ovi ekosistemi
moraju biti predmet mnogo vee panje nego do sada.
Tvrdolisna bunasta vegetacija - makija predstavljena
je sa vie zajednica koje su uglavnom degradirane i
nalaze se u stadijumu garige ili pak kamenitih
mediteranskih kamenjara.
Tvrdolisna vjeno zelena bunasta mediteranska
vegetacija je najrasprostranjenija na primorskim
stranama okrenutim moru od Petrovca do Bara, zatim
poluostrvu Lutica, ostrvu Sv. Nikola i drugim manjim
lokalitetima. Ovi ekosistemi su pod velikim
antropogenim uticajem i to se tie sjee, poara kao i
uticaja od strane koza i nekontrolisanog sakupljanja
ljekovitih i aromatinih biljaka. Odlikuju se velikim
diverzitetom flore i u programu zatite i kao antierozioni
sistemi a i zbog drugih karaktera moraju imati mnogo
vei znaaj. Na degradirane ekosisteme makije
nadovezuje se pseudomakija koja praktino od obale
mora ide od 300-400 m visine.
Sastojine lovora (Laurus nobilis) koje su u manjoj ili
veoj mjeri rasprostranjene padinama primorskih
planina a fragmentarno i du obale pogotovo od Budve
do Petrovca kao i na poluostrvu Lutica. Ovi ekosistemi
su pod intenzivnim antropogenim uticajem zbog berbe
lovora za potrebe farmaceutske i prehrambene
industrije
30. maj 2007.
Prethodno navedeni tipovi stanita i biljnih zajednica su
u manjoj ili veoj mjeri osjetljivi i zavisni od irokog
spektra antropogenih uticaja, te je neophodno
kontinuirano praenje (monitoring) njihovog stanja.
Posebna panja mora biti posveena podrujima koja
se nalaze u sastavu morskog dobra a imaju karakter
zatienih objekata prirode kao i onih objekata koji
imaju karakter potencijalne zatite.
Zbog promjena koje su se u proteklom periodu desile u
zatienim podrujima prirode sa statusom "spomenik
prirode (po kategorizaciji statusa zatite iz Zakona o
zatiti prirode, a odgovara kategoriji upravljanja III po
IUCN-u) neophodno je sprovesti reviziju tih zatienih
podruja, posebno plaa koje su pretrpjele najvee
promjene. Nakon toga, treba obezbijediti izradu
odgovarajueg Plana upravljanja za mreu zatienih
podruja u zoni morskog dobra gdje treba predvidjeti
konkretne aktivnosti i mjere zatite.
Nad ovim podrujima je neophodno da se uspostavi
odgovarajui reim upravljanja, sa odgovarajuom
slubom (sluba zatite) koju treba da formira ovlaeni
upravlja - JP za upravljanjem morskim dobrom i koja bi
u svakodnevnoj praksi sprovodila mjere koje se propiu
Planom upravljanja. Kao mogui model funkcionisanja
te slube, predlae se komenadment sa ukljuivanjem
ostalih aktera (optinske slube, ostale ovlaene
institucije i organizovane grupe graana).
Zatita faune
Za aspekat zatite faune takoe je znaajna zatita
onih stanita koja obezbjeuju sigurno utoite
ivotinjskom svijetu.
Dio tih podruja je ve zatien na podruju morskog
dobra, i to u dominantnoj kategoriji zatite - spomenik
prirode (odgovara kategoriji III, IUCN).
Na bazi prethodno datih prijedloga za zatitu flore
definisani su sledei novi prijedlozi za stavljanje pod
zatitu (znai flore i faune, njihovog diverziteta, kao i
ouvanih predjela / pejzaa ...) koji su kategorisani po
IUCN-ovoj kategorizaciji upravljanja zatienim
podrujima
Podruje solila kod Tivta (naputena solana i Soliotsko
polje) - kategorija upravljanja V (IUCN)
Jedinstveno movarno-halofitno stanite sa specifinom
vegetacijom i faunom, naroito u vrijeme zimovanja
ptica.
Zatititi kao floristiko-faunistiki rezervat (rezervat
prirode po Zakonu o zatiti prirode, ili Park prirode po
Zakonu o ivotnoj sredini). Zatita podrazumijeva
izostanak svake gradnje u podruju rezervata,
iskljuivanje lova, razvijanje foto-safari turizma i
ustanovljenje edukativnih sadraja.
Zalee velike plae (Donji toj) - kategorija upravljanja
VI (IUCN)
Smatra se kapitalnim faunistikim objektom na
Primorju. Zatitu podruja koje se nalazi van granice
morskog dobra treba rijeiti kroz zajedniku kampanju
optite Ulcinj i JP za morsko dobro. Najvei dio zalea
Velike plae sa dijelom same plae (odreen od
strunjaka nakon potrebnih ispitivanja) treb iskljuiti iz
izgradnje turistikih objekata. Turistiku eksploataciju
prilagoditi kategoriji zatite podruja.
60
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Iskljuiti zonu koja pripada morskom dobru iz lovne
ponude, naroito iz ponude za inostarni lovni turizam.
Iskljuiti ekploataciju pijeska, sjeu, regulisati prostore
za ispau. Ogranienja i konflikte sa prisutnim
stanovnitvom rijeiti zakonski, kompenzacijama i sl.
Proirenje morskog kompleksa Ostrvo Stari Ulcinj sa
Vuijom uvalom - kategorija upravljanja IV (IUCN)
i to u kopnenom dijelu na podruje obnovljene ume
esvine i dijelom na makiju u njenoj kontaktnoj zoni
prema naselju. Ovo ve zatieno morsko podruje
treba da bude predmet posebne brige/zatite od
nelegalne - divlje gradnje na kopnu i nelegalnog
ribolova u morskom podruju.
Morski kompleks ostrva Katii, Donkova i Velika i seka
sa hridima i klifom Resovog brda kod Petrovca -
kategorija upravljanja V (IUCN)
Prije formalnog stavljanja pod zatitu ovog podruja,
prethodno treba provesti proceduru vrednovanja /
evaluacije i utvrivanja odgovarajue kategorije i reima
zatite sa smjernicama za upravljanje tim podrujem.
Znaenje datih kategorija upravljanja (IUCN):
Kategorija III - Spomenik prirode - kojim se upravlja radi zatite
posebnih prirodnih osobenosti, a posebno rijetkosti,
jedinstvenosti, reprezentativnosti ili estetikih kvaliteta. Cilj
upravljanja: zatita prirodnih osobenosti podruja,
obezbjeujui: pogodnosti za istraivanja, obrazovanje,
predstavljanje javnosti i sl, eliminiui i preventivno
spreavajui eksploataciju ili zauzimanje djelova podruja
zbog kojih je stavljeno pod zatitu, kao i obezbijeujui
lokalnom stanovnitvu korist od takvog vida upravljanja
Kategorija IV - Podruje u kome se upravlja specifinim
stanitem i vrstama kroz aktivne intervencije. Cilj upravljanja:
obezbjeenje i odravanje neophodnih uslova stanita radi
zatite znaajnih vrsta, njihovih zajednica ili pak fizikih
karakteristika ivotne sredine u cilju postizanja optimalnog
upravljanja, pomaganje naunih istraivanja i monitoringa uz
ogranienje djelova podruja za obrazovanje javnosti,
eliminisanje i preventivno spreavanje eksploatacije ili
zauzimanja djelova podruja zbog kojih je stavljeno pod
zatitu, kao i obezbijeenje lokalnom stanovnitvu koristi od
takvog vida upravljanja podrujem
Kategorija V - Zatieni kopneni ili morski krajolik kojim se
upravlja uglavnom radi zatite i rekreacije i u kome je kroz
interakciju ljudi i prirode tokom vremena stvoreno
karakteristino podruje sa znaajnim estetikim ekolokim i/ili
kulturnim vrijednostima, a esto i visokim biolokim
diverzitetom. Ouvanje integriteta tih tradicionalnih interakcija
je znaajno za zatitu podruja, njegovo ouvanje njegovog
integriteta i dalje evolucije. Cilj upravljanja: odravanje
harmoninih interakcija prirode i kulture kroz: zatitu kopnenog
i morskog krajolika nastavljajui sa tradicionalnim korienjem
zemljita, graevinarstvom, drutvenim i kulturnih
manifestacijama, podrkom nainu ivljenja i ekonomskim
aktivnostima koji su u skladu sa prirodom, odravajui
diverzitet stanita i krajolika sa pripadajuim zajednicama
biljaka i ivotinja i njihovih ekosistema, eliminisanje/prevenciju
gdje to bude neophodno, neodgovarajueg naina i obima
korienja zemljita, obezbjeujui pogodnosti za uivanje
javnosti kroz rekreaciju i odgovarajui nivo turizma,
podravajui nauna istraivanja za dugoronu dobrobit
lokalnog stanovnitva i uz obezbjeenje sticanja koristi
lokalnom stanovnitvu od pruanja usluga ili odgovarajueg
korienja resursa sa podruja.
Kategorija VI - Zatieno podruje ijim se resursima upravlja
preko odrivog korienja prirodnih ekosistema. Cilj
upravljanja: dugorona zatita biolokog diverziteta i ostalih
prirodnih vrijednosti podruja, promovisanjem prakse
upravljanja koja je zasnovana na odrivosti, zatita osnove
prirodnih resursa od promjene namjene kojom bi se poremetio
bioloki diverzitet, doprinos podruja u nacionalnom i
regionalnom razvoju.
Strana 61 - Broj 30
Sledea podruja se predlau za reviziju statusa zatite
zbog promjene njihovih ekolokih vriijednosti -
izvornost, raritet, reprezentativnost):
- Mala Ulcinjska plaa
- Plaa Topolica
- Sutomorska plaa
- Petrovacka plaa
- Plaa Beii
- Slovenska plaa
Za korekciju granica zatienog podruja, predlau se:
- Plaa Valdanos - korekcija kopnene granice
podruja u odnosu na ve izgraene objekte i
infrastrukturu
- Plaa Veliki pjesak - korekcija kopnene granice
podruja u odnosu na ve izgraene objekte i
infrastrukturu
- Plaa Sveti Stefan - korekcija kopnene granice
podruja u odnosu na ve izgraene objekte i
infrastrukturu
- Poluostrvo Ratac sa ukotrlicom - korekcija
kopnene granice podruja u odnosu na ve izgraene
objekta i infrastrukturu okolnih naselja
U istim granicama i sa istim statusom zatite ostaju:
- Plaa Prno
- Plaa Jaz
- Brdo Spas
- Plaa Mogren
- Miloerske plae
- Plaa Drobni pijesak
- Plaa Luice
- Uvala i plaa Pein
- Plaa anj
Radi spreavanja dalje degradacije zatienih plaa a
na kojima je ustaljeno obavljanje turizma (kupalita,
izgradnja privremenih objekata, izgradnja pristupnih
puteva, parkinga i slino), prvo u generalnim, pa potom
u detaljnim urbanistikim planovima optina, treba
uraditi njihov zoning, izdvajajui ekoloki najvrednije
djelove tih plaa za strogu zatitu i u tim zonama ne bi
bile dozvoljene aktivnosti (turizam, rekreativni ili
zabavni parkovi, privremeni ili stalni gradjevinski objekti,
etalita, infrastruktura i dr.) koje na bilo koji nain,
direktno ili indirektno, unitavaju te prirodne vrijednosti.
Pored neposredne zatite plaa neophodno je
obezbijediti iri zatitni pojas zelenila koji bi sa plaom
inio jedinstveni rekreativni pojas. Intenzivnijim
korienjem plaa namee se obaveza i njhovog
stalnog odravanja.
Za dalje razmatranje statusa zatite takoe se predlau
sledea podruja:
- Stara gradska jezgra Kotora i Herceg Novog
(s obzirom da se stara gradska jezgra tite kao
kulturno-istorijski spomenici, nije neophodna posebna
zatita faune ve treba da bude uklopljena u optu
zatitu; uglavnom se radi o zatiti starih graevina,
njihovom odravanju u takvom stanju koje prua
ekoloku niu za rijetke ptice i slijepe mieve.).
- Lutica je lokalitet sa najbolje ouvanom makijom na
Primorju (u okviru budue turistike izgradnje ouvati
najljepe sastojine makije u obliku rekreativo-
parkovskog prostora ili zelenih tampon zona).
- Buljarica
(u okviru aktivnosti koje se budu planirale na ovom
podruju obavezno treba ukljuiti dijelove postojee
movarne zone kao ureeni parkovski prostor).
61
Strana 62- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Posebno se istie neophodnost podrke postojeoj
zatiti Kotorsko-Risanskog zaliva i grada Kotora, koje
treba tititi u skladu sa njihovim meunarodnim
statusom zatite (UNESCO) (kategorija upravljanja III,
IUCN).
Zatita pejzaa
Zatita pejzaa obuhvata itav niz planskih mjera kojim
se djeluje u pravcu ouvanja, unaprijeivanja i
sprijeavanja devastacije prirodnih odlika pejzaa. U
tom smislu, kao prioritetna i osnovna mjera istie se
utvrivanje zona sa odgovarajuim reimima zatite,
gdje e se tititi njihove osnovne prirodne vrijednosti, a
time i pejza morskog dobra.
Kod planiranja upravljanja podrujem morskog dobra
neophodno je utvrditi odgovarajui ekoloki model,
sprijeiti znatnije izmjene pejzanih vrijednosti, tj. teiti
ka zadravanju autentinih odlika pejzaa, a budui
privredni i turistiki razvoj bazirati na principu odrivog
razvoja.
Posebno treba voditi rauna o:
- racionalnijem korienju ve zauzetog prostora,
- to manjem zauzimanju novih prostora,
- korienju ouvanih prostora uz minimum
intervencija i maksimalno ouvanje prirodnog pejzaa,
- zatiti mediteranske vegetacije, maslinjaka i
umskih kultura,
- ouvanju vrijednih grupacija egzota, naroito uz
obalne saobraajnice, etalita i pristane,
- zadravanju tradicionalnih arhitektonskih rjeenja
kao djelova autohtonog kulturnog pejzaa,
- zadravanju autentinosti pristana,
- zabrani izgradnje objekata ije funkcionisanje
zagauje sredinu.
Izbor biljnih vrsta za ozelenjavanje slobodnih povrina
treba da bude zasnovan na ekolokim karakteristikama
podruja i kategoriji budue zelene povrine. Samo se
tako mogu pravilno odabrati one biljne vrste koje e u
datim uslovima postii najbolju funkcionalnost i
harmonino se uklopiti u okruenje.
2.7.4. Mjere hortikulturnog ureenja
Kvalitet pejzaa i uravnoteenost prirodnih ekosistema
predstavlja osnov za definisanje ekonomsko-tehnikog
stepena eksploatacije jednog predjela. Zatita
vegetacijskog i ukupnog potencijala Crnogorskog
primorja, a uzimajui u obzir osjetljivost ekosistema
priobalja i mora, treba da doe do punog izraaja, kako
u fazi planiranja, tako i projektovanja, i gradnje.
Aktivnosti koje su usmjerene na budui razvoj u pojasu
Morskog dobra i kontakt zone, a odnose se na
hortikulturno pejzano ureenje prostora, moraju biti u
funkciji poboljanja bioekolokog potencijala kao jednog
od osnovnih kvaliteta kojim e se maksimalno
valorizovati prirodni i steeni resursi Primorja. Obzirom
na ve determinisano bogatstvo postojeeg pejzanog
potencijala, ovim se ureenjem diferenciraju
intervencije u vezi sa postojeim stanjem, i predlau
novi pejzano-parkovski zahvati.
Budui da su potencijali autentinog pejzaa po obimu
najrasprostranjenije kategorije vangradskog zatitnog
zelenila, njihova je funkcija u stvaranju povoljnih
mikroklimatskih uslova s blagotvornim uticajem na ivot
30. maj 2007.
i zdravlje stanovnitva od najveeg znaaja. U potvrdu
takvog uticaja su i evidentni dotoci svjeeg vazduha
kroz prodore iz zalea u gradsko tkivo kojima tako
nastaju bioloke enklave zdravlja u zoni Morskog dobra
na brojnim lokalitetima. Radi ouvanja kvaliteta ovih
potencijala neophodne su pejzane intervencije zavisno
od stepena devastacije, znaaja i bioloke ugroenosti
pojedinih vrsta ili itavih asocijacija. Povrine koje
prekriva zimzelena vegetacija koastog i tvrdog lista
tzv. makija, procesi recesije nijesu zapaeni. Naprotiv,
ovaj vegetacijski potencijal je najee u procesu
progresivne sukcesije. Na kamenjarskim povrinama, a
posebno na izrazitije degradiranim dijelovima pejzaa,
treba primjenjivati mjere rekultivacije i regeneracije
putem introdukcije flornih elemenata koji e doprinijeti
ekolokoj stabilizaciji i optoj pejzanoj implementaciji
susjednih prostornih jedinica. Prilikom takvih zahvata
bilo bi poeljno unoenje i formiranje atraktivnih motiva
kao to su borovi umarci i empresijade, kao i druge
mogunosti scenskih atrakcija kojima se pojaava
potencijal pejzaa u svim godinjim aspektima i
fenofazama razvoja vegetacije.
Za umske i vee komplekse klimatogene zajednice
hrasta medunca i bjelograbia najee se javlja
potreba sprovoenja umsko-uzgojnih mjera i potpunije
zatite radi pospjeivanja procesa prirodne sukcesije.
Ovakve sastojine su bioekoloki katalizatori i regulatori
mikroklime. Ostaci ovih uma i ikara sa dodacima
lovora ili pitomog kestena zahtjevaju sprovoenje mjera
sanacije i bioloke rekultivacije u pravcu klimatskog
stadijuma razvitka.
U kategoriji kvalitetnih zelenih povrina opte,
ograniene i posebne namjene spadaju hortikulturno-
pejzani kompleksi, mei kojima i gradski parkovi sa
vie ili manje naglaenim kulturno-istorijskim
identitetom.
Ovi objekti e zahtjevati ozbiljnu studijsku obradu prije
poetka bilo kakvih zahvata na njihovoj obnovi ili
restituciji.
Osnovu za izradu studije kulturno-istorijskog identiteta
ovih objekata ini vrtno-graevinski i vegetacijski
potencijal. Obzirom na kontinuirani proces destrukcije
njihovih bitnih obiljeja neophodna je urgentna zatita i
inventarizacija postojeeg vegetacijskog potencijala.
Znaaj ove kategorije zelenih povrina je posebno
naglaen obzirom da one neposredno komuniciraju i
povezuju zalee kontakt zone sa pojasom Morskog
dobra kao tampon zona, a esto se poput zelenih
klinova duboko usjecaju kroz gradsko tkivo i dopiru do
same Obale.
Neke od ovih parkovskih povrina imaju zdravstveno-
terapeutski znaaj jer vegetacijski potencijal pojaan
detaljima vrtno-arhitektonske obrade pozitivno utie na
psiho-fiziki oporavak bolesnika. Bioloku osnovu
vegetacije ine vrste mediteranskog i egzotinog bilja,
ali je oigledan nedostatak kvalitetnog visokog drvea
koje treba da obezbijedi vei stepen sanitarno-
higijenskog uinka zelenila, kao i poboljanje
mikroklimata ireg podruja. Radi pojaanja uinka
potrebno je unositi u pejza vrste sa snanim
fitoncidnim i baktericidnim svojstvima.
Fitoncidne vrste koje treba da poslue kao dopuna
bioloke osnove i za pojaanje uinka vegetacijskog
potencijala su sljedee:
- ukrasno drvee: Eucaliptus sp. - eukaliptus, Laurus
nobilis - lovorika, Quercus ilex - esmina, Pinus
halepensis - alepski bor, Pinus pinea - bor pinjol, Pinus
62
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
maritima - primorski bor, Ginkgo biloba - ginko,
Cupressus sp.- primorski empres, Cupressus
arizonica - arizonski empres, Cedrus atlantica -
atlanski cedar, Cedrus libani - libanski cedar
- ukrasno grmlje: Pittosporum tobira - pitospor,
Tamarix sp. - tamaris, Viburnum tinus - lemprika, Taxus
baccata - tisa, Juniperus sp. - juniperus, Camellia
japonica - kamelija, Pyracantha coccinea - ognjeni trn,
Lagerstroemia indica - indijski jorgovan, Prunus
laurocerasus - lovor vinja
U kategoriji zelenih povrina posebne namjene
revitalizacija, proirenje i formiranje mini-botanikih
vrtova i arboretuma u pojasu Morskog dobra ili kontakt
zone je od izuzetnog znaaja.
Posebnu kategoriju objekata vrtne arhitekture
karakteristinih za naselja uz more i uopte vodene
povrine ine promenadni parkovi - lungo mare.
Znaenje ovih lungo mare prostora kao kontinuiranih
trgova - terasa - vidikovaca du itave obale ogleda se
u fenomenu od neprocjenjivog terapeutskog znaaja za
psiho-fiziki oporavak bolesnika, ali i jaanje fizike
kondicije mjetana i gostiju svih starosnih kategorija.
Vegetacijska komponenta ureenja bie jae izraena u
kontaktu sa unutranjim prostorima, vie u funkciji
ublaavanja eventualnih nemirnih graevinskih silueta,
koje ugroavaju odnose masa i vizure, dok e se
komunikativni prostor u kontaktu sa morem izraavati
parternim tretmanom i izborom biljnih vrsta
mediteranskih perenskih trava, ljekovitih i fitoncidnih
svojstava. Ugradnja skulptorskih motiva, ekolokih
esmi i drugih vrtno-arhitektonskih detalja od
autohtonog materijala kao to su odmorita sa
klupama, atraktivnim fontanama i slinim elementima. U
vrtno-tehnikoj obradi posebnu panju treba usmjeriti
na ouvanje pejzano-graditeljskog identiteta postojeih
riva i mandraa, koje su ukras starih naselja du
itavog Bokokotorskog zaliva. Osnovna karakteristika
ovih objekata je da su graeni od autohtonog kamena,
pojedinano ili u kontinuitetu du obale, ispred
porodinih kua i palaca. ivopisnost mandraa
dopunjavala se sadnjom autohtonih vrsta zelenila
otpornih na posolicu i aridne uslove sredine.
Kod nekih naselja evidentan je nedostatak zelenila
vjerovatno zbog smanjenog prostora i velike
koncentracije vezita. Deficitarnost prostora uz more za
zadovoljenje brojnih funkcija ivota i rada lokalnog
stanovnitva uvijek se svodila na otimanje od kamena
ili od mora, to je najee bilo neuspjeno, ali je u
sluaju izgradnje riva i mandraa ipak uspjevalo. U
savremenim uslovima javljaju se iste potrebe, ali sada
za gradnjom atraktivnih ugostiteljskih ili zabavnih
objekata sa bogatom ponudom za igru i razonodu.
Stoga se mora zatititi ekosistem priobalnog mora, a
zbog izrazito znaajnih meliorativnih svojstava zelenilo
mora biti pratei sadraj svih buduuh graevinskih
zahvata, to naroito pri eventualno veim prodorima u
more ili uopte pri stvaranju veih inertnih povrina koje
nesumljivo naruavaju bioekoloku ravnoteu kako
samog mikrolokaliteta tako i obale u cjelini, kao veoma
osetljive, odnosno ranjive konurbacije sa ekolokog
aspekta. Optimalni procenat uea zelenila u odnosu
na ukupnu povrinu novoizgraenog prostora treba da
iznosi min. 25%.
Sadnja odgovarajueg bilja i formiranje tzv. ekolokih
suncobrana radi zatite od visoke insolacije u toku
ljetnjih mjeseci, ali i tetnih mikroorganizama, takoe
treba da je obavezan elemenat za poboljanje kvaliteta
ivotne sredine i pejzaa u cjelini. Kao bioloku osnovu
Strana 63 - Broj 30
za formiranje vegetacijskog potencijala promenade na
itavom prostoru Crnogorskog primorja, pored ve
predloenih fitoncidnih biljaka, visokog rasta, koristiti
vrste koje takoe imaju ta svojstva, a podnose i
posolicu i to: Pittospurum tobira - pitospor, Tamarix sp.
- tamaris, Nerium oleander - oleander, Myrtus
communis - mirta, Vitex agnus castus - konopljika,
Pistacis lentiscus - trlja, Atriplex hallimus - slana
pepeljuga, Arbutus unedo - maginja, Viburnum tinus -
lemprika.
Sve ove vrste mogu se koristiti kao ekoloki
suncobrani, bilo da se direktno sade ili kao prenosivi
suncobrani u velikim, prethodno zasaenim posudama.
Posebno se istie znaaj promenadnog etalita Velike
kurde u Kotoru ije korito bi trebalo oistiti, a obalu
vodotoka od izvorita do ua hortikulturno obraditi.
Na itavom prostoru Primorja zaliva mogue je
lokacijski determinisati pejzane terase kao vidikovce
na mjestima izvanrednih panoramskih vizura, odnosno
punktove sa kojih se doivljava raznolika i bogata
ljepota azurno plavog mora i tamnozelenog
gorostasnog zalea.
U oblikovanju ovih terasa primjenjivati elemente ve
sadrane u autentinom pejzau koji e istovremeno
naglasiti funkciju njihove osnovne namjene. Na
terasama obezbjediti odgovarajui parking prostor,
klupe za sedenje, ekoloke esme, table sa
neophodnim informacijama, durbine za posmatranje i
druge sline rekvizite za kulturnu prezentaciju podruja.
Specifinost priobalnog prostora determinisana je
potencijalom biolokih enklava, gdje doticaji hladnog
planinskog vazduha iz zalea prirodnim prodolinama i
usjecima do same obale i mjeanje sa toplim morskim
strujama utiu na formiranje mikroklime velike bioloke i
sanitarno-higijenske vrijednosti. U kombinaciji sa jakim
baktericidnim dejstvom isparljivih fitoncidnih materija
koje emituje kvalitetna vegetacija i ljekovito bilje, ove
enklave postaju pravi rezervoari istog kiseonika.
Klima, sunane i vazdune kupke, kao i kupke prirodne
hladne i tople vode veoma povoljno djeluju kod lijeenja
bronhijalne astme, bronhiektazije, hronino-bronhijalne
superacije i sl.
Kao bioloku osnovu za pojaanje vegetacijskog
potencijala i klimatskog sindroma ovih enklava, pored
ve predloenih fitoncidnih i insekticidnih biljaka treba
upotrebljavati i sljedee:
- ukrasno drvee: Eucaliptus cinereo - eukaliptus,
Laurus nobilis - lovorika, Sophora japonica - sofora,
Magnolia purpurea - purpurna magnolija, Ginko biloba -
ginko, Prunus pissardii - ukrasna ljiva
- ljekovito bilje: Salvia officinalis - kadulja, Origanum
vulgare - vranilova trava, Hypericum perforatum -
kantarijon, Satureia montana - vrijesak, Achillea
millefolium - hajduka trava, Mentha piperita - nana,
Thymus serpyllum - majina duica, Teucrium montana
- trava iva, Taraxacum officinale - maslaak, Lavanda
officinalis - lavanda, Mellisa officinalis - matinjak,
Valeriana officinalis - valerijana
U uslovima relativno skuenog prostora u pojasu
Morskog dobra drvoredi su jedinstven primjer kako
minimum povrine zemljita osigurava maksimum
zelenog fonda - zelena nervatura koja povezuje sve
sadraje du obale. Bonifikacija povoljnih uticaja kojima
oni ostvaruju znaajne bioloke funkcije u prostoru
dolazi do punog izraaja. Bogatstvo zelene mase bitno
doprinosi poboljanju mikroklimatskih uslova (obnova
63
Strana 64- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
kiseonika, poveanje vlanosti, smanjenje
temperaturnih ekstrema, povoljna strujanja vazduha).
Kompaktno oblikovana zelena masa znatno umanjuje
efekte prometne buke, nepovoljnih vibracija, apsorbira
tetne gasove i prainu. Primjena savremenih saznanja
o uzgoju drvea u tvrdim asfaltnim, betonskim ili
poploanim prostorima danas je ve afirmisana i kod
nas, to omoguava da se oplemeni svaki prostor. Da
bi se to postiglo potrebno je stablu u ovakvim
ambijentima omoguiti ekoloke uslove za optimalan
rast i razvoj, a to se esto zanemaruje.
Izbor biljnih vrsta nesumnjivo predstavlja jedan od
odluujuih momenata za uspjeh pri podizanju bilo
kakve zelene povrine, pa se zbog toga ovom problemu
u poslednje vrijeme poklanja velika panja.
Izloenost priobalja neposrednim uticajima mora, pored
opasnosti od mehanikih oteenja objekata i
vegetacije prilikom jakih vremenskih nepogoda,
ugroena je i permanentnim nepovoljnim uticajima
posolice. Mali je broj biljaka koje podnose neposrednu
blizinu mora, a jo je manji broj onih koje podnose
posolicu sitne morske kapi koje vjetar, naroito bura
ponekad odnose i daleko na kopno. Pod uticajem mora,
zemljite se zaslanjuje pa na njemu mogu uspjevati
samo tkz. halofitne biljke tj. one koje podnose visoku
koncentraciju soli. Zbog toga je izbor bilja za
ozelenjavanje i bioloku revitalizaciju pojasa Morskog
dobra i dijelom kontakt zone dosta ogranien, pa se kod
svih intervencija mora strogo voditi rauna da
upotrebljeni materijal ima licencu o otpornosti na
posolicu.
Podruje Crnogorskog primorja pored bogatstva
kulturno-istorijskih spomenika, zanimljivosti reljefa i
opte poznatih i u svijetu priznatih prirodnih ljepota,
odlikuje se visokim stepenom biodiverziteta flore i biljnih
zajednica. Dosadanja istraivanja flore i vegetacije u
priobalnom pojasu ukazuju na veliku meusobnu
uslovljenost i proimanje autohtone vegeacije sa
brojnim egzotinim vrstama, to prua idealne
mogunosti u pogledu izbora biljaka ije karakteristike
obezbjeuju veliki dijapazon ostvarivanja funkcija
zelenih povrina, od bioloko-estetskih do sanitarno-
higijenskih, sportsko-rekreativnih i zatitnih.
2.7.5. Mjere za optimizaciju kvaliteta
ivotne sredine Morskog dobra
Morsko dobro kao fiziki i geografski definisan prostor
ine tri komponente svaka sa svojim karakteristikama.
To su kopnena (obalna, ostrvska), morska (priobalna,
puinska) i slatkovodna komponenta (dio toka rijeke
Bojane). Svaka od ovih komponenti trpi dejstvo raznih
inilaca zagaenja ivotne sredine, a najvie
antropogeno. Izmeu ove tri komponente postoje
interaktivni procesi koji dovode do toga da se
zagaenje bez obzira gdje mu je izvor u manjoj ili veoj
mjeri primjeuje svuda. Ipak, najvee posljedice od
zagaivanja, bilo direktne bilo akumulativne, trpi
morska komponenta, i to naroito priobalni, plii dio.
Da bi se dosta nekontrolisanom zagaivanju Morskog
dobra, kako je najee bilo do sada, stalo na put
potrebno je odgovarajue djelatnosti u njegovoj zoni
obavljati u skladu sa opte prihvaenim principom
odrivog razvoja. Meutim, da bi ovaj princip mogao da
se oivotvori neophodno je uporedo voditi dvije akcije.
Jedna bi bila normativnog karaktera, odnosno primjena
30. maj 2007.
i dopuna vaee meunarodne i domae legislative iz
zatite ivotne sredine, donoenje prostornih planova,
programa aktivnosti i korienja odreenog prostora.
Drugo je sistematsko, nauno i struno praenje, ako
ne svih, a ono bar veine glavnih parametara
zagaenja i prouavanje prirodnih karakteristika,
promjena i receptivnih kapaciteta ivotne sredine,
odnosno monitoring pojedinanih ili grupe odreenih
abiotskih i biotskih parametara. Ove dvije aktivnosti su
meusobno izuzetno komplementarne i ukoliko se rade
odvojeno ne daju korisne rezultate.
Zapravo aktivnosti iz oblasti monitoringa trebalo bi da
prethode i daju osnovu za normativne aktivnosti, to bi
zajedno dovelo do zadovoljavajueg stanja ivotne
sredine u zoni morskog dobra.
Mjere zatite od otpadnih voda sa kopna
Dosadanji rezultati viegodinjih istraivanja pokazuju
da je najznaajniji problem na ovom podruju rjeenje
kanalizacionog sistema. Bez rjeenja ovog problema ne
moe se pristupiti bilo kakvom ozbiljnom planiranju
korienja ovog dragocjenog prostora.
Otpadne vode sa kopna su veliki zagaiva morske
vode, pogotovo u priobalnom pojasu. Shodno mjestu i
nainu nastanka, otpadne vode su razliite po koliini i
fiziko-hemijskim osobinama. to se tie odreenih
mjera zatite od zagaivanja otpadnim vodama, one su
ve definisane kroz odgovarajuu domau legislativu,
koja se za sada nedovoljno ili uopte ne primjenjuje. To
su slijedei zakoni, pravilnici i uredbe:
- Zakon o vodosnabdijevanju i odvoenju otpadnih
voda i deponovanju vrstog otpada sa podruja optina:
Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar, Ulcinj i Cetinje,
(Sl. list RCG, 46/91)
- Zakon o morskom dobru, (SL. list RCG, 14/92)
- Zakon o planiranju i ureenju prostora, (Sl. list RCG,
16/95, 28/05)
- Zakon o vodama, (Sl. list RCG, 16/95)
- Pravilnik o sadrini i nainu voenja vodne knjige i
katastra povrinskih i podzemnih voda, korisnika i
zagaivaa voda, bujinih tokova i erozivnih podruja i
vodoprivrednih objekata i postrojenja, (Sl. list RCG,
5/96)
- Zakon o ivotnoj sredini, (Sl. list RCG, 12/96)
- Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda, (Sl. list
RCG, 14/96)
- Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog
isputanja u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent, (Sl.
list RCG, 10/97).
Osim toga postoje i odgovarajue meunarodne
konvencije ratifikovane od nae zemlje, koje nas
obavezuju da se zagaivanje morske vode otpadnim
vodama svede na odreenu mjeru. To su:
- International Convention for the Prevention of
Pollution of the Sea by Oil, London, 1954 (as amended
on 11 April 1962 and 21 Octobre 1969)
- Yugoslav-Italian Agreement of the Protection of the
Waters of the Adriatic Sea and Coastal Areas Against
Pollution, 1974
- Convention for the Protection of the Mediterranean
Sea Against Pollution, Barcelona, 1976
- Agreement Conserning the Protection of the Waters
of the Mediterranean Shores, Monaco, 1976.
Mjere zatite od bujinih tokova sa kopna
64
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Bujini tokovi sa kopna sami po sebi se ne mogu
smatrati zagaivaima. Oni su sezonskog karaktera i
javljaju se u periodu jakih kia, naglog topljenja snijega
to je u zadnje vrijeme rjea pojava i sl.
Meutim ono to se deava sa bujinim kanalima
dovodi do toga da se oni pretvaraju u zagaivae
morske vode. Naime, radi se o nekontrolisanom i
prekomjernom uklanjanju samonikle vegetacije sa
njihovih oboda, bacanju raznoraznog otpada i
isputanju otpadnih voda u njih, njihovom suavanju,
betoniranju i sl.
Da bi se ovo sprijeilo potrebno je uz potovanje
vaeih propisa iz ove oblasti, takoe raditi na njihovoj
dopuni i izmjeni u pozitivnom smislu. To su:
- Zakon o vodosnabdijevanju i odvoenju otpadnih
voda i deponovanju vrstog otpada sa podruja optina:
Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar, Ulcinj i Cetinje,
(Sl. list RCG, 46/91)
- Zakon o planiranju i ureenju prostora, (Sl. list RCG,
16/95, 28/05)
- Zakon o vodama, (Sl. list RCG, 16/95)
- Pravilnik o sadrini i nainu voenja vodne knjige i
katastra povrinskih i podzemnih voda, korisnika i
zagaivaa voda, bujinih tokova i erozivnih podruja i
vodoprivrednih objekata i postrojenja, (Sl. list RCG,
5/96)
- Zakon o ivotnoj sredini, (Sl. list RCG, 12/96)
Ono to bi trebalo odmah uraditi je da se preko
odgovarajuih komunalnih slubi, vodoprivrednih
inspektora i referenata pri Ministarstvu poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva RCG obavi detaljna i
sistematska kontrola bujinih vodotokova i preuzimanja
neophodnih mjera da se oni dovedu u stanje da ne
zagauju priobalno more. Odnosno, da im se vrati
uloga osvjeivaa morskog ekosistema, to oni u stvari
jesu.
Mjere zatite akvatorija u posebno ugroenim
zonama
Zatita akvatorija u posebno ugroenim zonama
(brodogradilita, remont, luke, marine, industrija,
turistiki objekti i naselja, zdrastvene ustanove i
ljeilita i sl.) zahtijeva sloena tehnoloka rijeenja odgovarajuih dravnih organa i uz kontrolu odreenih
obzirom da se radi o tzv. koncentrisanim zagaivaima.
I u ovoj oblasti postoje propisi koji ukazuju na
odgovarajui i obavezujui nain sprijeavanja
zagaivanja morske vode iz ovih izvora. Radi se o
slijedeim propisima:
- Zakon o vodosnabdijevanju i odvoenju otpadnih
voda i deponovanju vrstog otpada sa podruja optina:
H. Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar, Ulcinj i Cetinje, (Sl.
list RCG, 46/91)
- Zakon o morskom dobru, (SL. list RCG, 14/92)
- Zakon o vodama, (Sl. list RCG, 16/95)
- Zakon o ivotnoj sredini, (Sl. list RCG, 12/96)
- Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda, (Sl. list
RCG, 14/96)
- Pravilnik o kvalitetu otpadnih voda i nainu njihovog
isputanja u javnu kanalizaciju i prirodni recipijent, (Sl.
list RCG, 10/97)
- Uredba o uslovima koji moraju da ispunjavaju
zimovnici otvoreni za zimovanje stranih brodova na
unutranjim plovnim putevima na kojima vai
meunarodni ili meudravni reim plovidbe (Sl. list
SRJ 28/98)
Strana 65 - Broj 30
- Uredba o uslovima koje moraju da ispunjavaju luke
odnosno pristanita namjenjena za meunarodni
saobraaj (Sl. list SRJ 28/98).
Da bi se sprijeilo zagaivanje morske vode iz
industrijskih, remontnih, preraivakih i veih
zdravstvenih i ugostiteljskih kapaciteta, potrebno je da
ove ustanove locirane du primorja i u njegovom zaleu
obiu odgovarajue komunalne i republike inspekcije i
provjere stanje ureaja za preiavanje otpadnih voda.
Ova provjera od ovlaenih lica trebala bi da bude
stalna i sistematska.
Mjere zatite u zonama pretakalita i skladitenja
zapaljivih materija odnosno proizvodnih procesa
Potrebno je da petrolejske instalacije u Baru i Lipcima
te avio servisu u Tivtu kao i postrojenja u kojima se
odvijaju proizvodni procesi, posjeduju gravitacione
separatore i prateom opremom (skimer, zupasta
pumpa i tank za prihvat masnoa) za prihvat zauljanih
voda iz tankvanskih prostora, auto punilita, vagon
punilita i kanala tehnolokog cjevovoda. Potrebno je
da separatori u potpunosti zadovoljavaju prihvat svih
otpadnih voda, da se redovno odravaju i iste, a da
kontrolu kvaliteta vode na izlaznoj ahti separatora vri
ovlaena organizacija dva puta godinje.
U sluaju akcidentnih situacija prilikom dolaska tankera
na iskrcaj goriva treba da postoji zatitna plutajua
brana koja bi zadrala eventualno izliveno gorivo.
Kompletna zatita ivotne sredine treba da se obavlja
prema:
- proceduri zatite ivotne sredine (6.9-00-00 jus iso
9002 i 14000),
- uputstvu o odravanju separatora (6.9-01-00 jus iso
9002 i 14000),
- Zakonu o ivotnoj sredini (Sl. list 12/96 RCG)
- Zakonu o vodama (Sl. list 16/95 RCG).
Mjere zatite pri istraivanju podmorja u svrhu
komercijalnog iskoriavanja ivih i neivih resursa
Ove mjere treba da se sprovode iskljuivo preko
naunih ustanova, ili kvalifikovanih ekspertskih grupa
odnosno pojedinaca.
Normativne osnove za ovu vrstu zatite postoje u
slijedeim propisima:
- Zakon o morskom dobru, (SL. list RCG, 14/92)
- Zakon o vodama, (Sl. list RCG, 16/95)
- Zakon o ivotnoj sredini, (Sl. list RCG, 12/96)
- Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji voda, (Sl. list
RCG, 14/96)
- Zakon o morskom ribarstvu (Sl. list RCG, 26/92)
- Convention on Fishing and Conservation of the
Living Resources of the High Seas, Geneva 1958
- International Convention for the Safety of Life at
Sea, 1960
2.7.6. Organizacija zatite ivotne
sredine Morskog dobra
Monitoring ivotne sredine akvatorijuma Morskog
dobra
65
Strana 66- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Kako bi se monitoring ivotne sredine Morskog dobra
zasnovan na praenju tetnih ili ugroavajuih faktora
zagaivanja mogao u potpunosti provesti, potrebno je
da istovremeno obuhvati monitoring na samom izvoru
zagaivanja, na mjestima gdje se vri isputanje tetnih
ili zagaujuih materija. Takoe je potrebno praenje
dalje sudbine zagaujuih materija poslije isputanja u
ivotnu sredinu.
Monitoring izvora zagaenja
Na mjestima izlivanja u more trebalo bi u otpadnoj vodi
iz veih ispusta na Crnogorskom primorju jednom
mjeseno mjeriti i pratiti parametre iji spisak je
objavljen u Sl. listu RCG br.10/1997, str. 8, a u koje
spadaju: temperatura, suspendovane materije, taloive
materije, pH, HPK, BPK5, teki metali, amonijak,
hranljive soli, fenoli, hlorovani ugljovodonici, aromatini
ugljovodonici, pesticidi, ukupne koliforme bakterije,
fekalne koliforme bakterije, fekalne streptokoke, ukupna
radiaktivnost itd. (ukupno 50 parametara). To vai i za
nadzemne izvore i ua rijeka koje se izlivaju u
priobalno more Crnogorskog primorja, a naroito onih
koje se izlivaju u Bokokotorski zaliv (kurda, Gurdi,
Ljuta, Gradionica, Sopot itd).
Monitoring podruja ugroenih direktnim uticajem
iz unutranjosti kopna
Na mjestimino krakom terenu Crnogorskog primorja,
a naroito u Kotorsko-Morinjsko-Risanskom dijelu
Bokokotorskog zaliva neophodno je vriti kontrolu na
mjestima kao to su ua rijeka (podzemnih i
nadzemnih), iji vodotoci donose zagaenje iz
unutranjosti s kopna (na primjer vrelo Ljuta u Dobroti-
selo Ljuta, koja izvire na Njegukoj visoravni u
Valitima, kurde, za koju se smatra da izvire i ponire
na Njeguima i sl.).
Monitoring priobalnog mora
Ovaj monitoring ukljuuje osnovne parametre koje je
potrebno istraivati u priobalnom moru i to:
okeanografska mjerenja, vidljive otpadne materije, boju
morske vode, miris, pH, elektroprovodljivost,
suspendovane materije, rastvoreni kiseonik, zasienje
kiseonikom, BPK5, HPK, salinitet itd., mikrobioloke
parametre u skladu sa Pravilnikom o kvalitetu (Sl.list br.
14/1996 i 30/1996).
Ovakvu vrstu istraivanja neophodno je vriti u
priobalnom moru za vrijeme sezone kupanja, svakih 15
dana (ukljuujui ue rijeka - kod nas Bojane) i jednom
mjeseno, ili bar sezonski kroz ostali dio godine i to na
oko 70 najpoznatijih plaa Crnogorskog primorja, to se
od 1995. godine i vri, a u planu je da se i dalje
sprovodi.
injenica je meutim, da bi najmanje sezonski, a po
mogunosti i ee (jednom mjeseno) trebalo vriti (1992), Zakljuci Vaingtonske konferencije (1995).
ovakvu vrstu kontrole i u teritorijalnim vodama (12 NM
od spoljanje obale najudaljenijeg ostrva) i sezonski u
meunarodnim vodama junog Jadrana (middle line).
Osim toga u priobalnom moru istraivanja bi morala
obuhvatiti i:
1. sedimente (ukupna iva, organski zagaivai:
hlorirani i poluaromatini ugljovodonici)
2. suspendovane materije (teki metali: iva, kadmijum)
30. maj 2007.
3. biotu - morske organizme: koljke (Mytilus
galloprovincialis i ribe Pagellus erythrinus) u skladu sa
UNEP-programom i nacionalnim monitoringom
prethodne Jugoslavije (ukupna iva, organska iva,
hlorirani i poliaromatski ugljovodonici, kao i fekalne
koliformne bakterije u jestivim koljkama)
Monitoring kvaliteta vazduha
Prema dosadanjim istraivanjima Svjetskog mora, oko
33% zagaenja mora dolazi iz vazduha. Zato je
potrebno pratiti rezultate dobijene mjerenjem zagaenja
vazduha - to se na Crnogorskom primorju redovno i
ini.
Desetogodinji podaci mjerenja zagaenja vazduha u
primorskim gradovima Crne Gore pokazuju da je kod
nas kvalitet vazduha na jo zadovoljavajuem nivou, a
da bi trebalo da se smanji zagaenje od motornih vozila
koja su evidentni zagaivai vazduha na naem
primorju.
Monitoring kvaliteta vazduha vri se i treba ga i dalje
sprovoditi u Baru, Budvi, Kotoru, Tivtu, Ulcinju i
Hercegnovom. On obuhvata:
- ocjenu globalnog stanja zagaenosti vazduha
mjerenjem koncentracija SO2, dima, ai i taloivih
materija,
- ocjenu zagaivanja od motornih vozila mjerenjem NO,
CO, ugljovodonika, formaldehida i olova,
- utvrivanje uticaja specifinih industrija mjerenjem
sadraja fluorida, amonijaka, fenola, vodoniksulfida,
ugljendisulfida, hlora, azotnih oksida, lebdeih estica i
oksidanasa ozona,
- utvrivanje rizika od potencijalno kancerogenih
materija mjerenjem sadraja policiklinih aromatinih
ugljovodonika i tekih metala (Cd, Pb, Cu, Fe, Cr, Mn,
Zn, Al) u vazduhu,
- utvrivanje prenosa zagaenja, prognoza zagaivanja
i uspostavljanje modela prenosa zagaenja.
Vren je i treba ga i dalje vriti sezonski, na ve
spomenutim lokalitetima, najveim urbanim i turistikim
centrima, 24-asovnim uzorcima. Samim tim
dobijanjem i praenjem navedenih rezultata moi e se
pretpostaviti i uticaj svih ovih zagaujuih materija na
zagaenje priobalnog mora.
Kontinuirana nauna istraivanja
Prethodna Jugoslavija (samim tim i Republika Crna
Gora) potpisnica je itavog niza konvencija koje se
odnose na zatitu mora i koje su naroito korisne kada
su u pitanju regionalna mora, kakvo je i Jadransko
more.
To su izmeu ostalog: enevska konvencija (1958),
Konvencija o epikontinentalnom pojasu (1966),
Barselonska konvencija (1976), Zakon o moru (1982),
Zakljuci Montrealske konferencije (1985), Agenda 21
Mnogi od ovih dokumeneta obavezuju sve primorske
zemlje na intenzivno i kontinuirano prouavanje mora.
Samo ovako koncipirana nauna istraivanja uz
ekoloki pristup i prouavanjem to veeg broja
parametara koji se odnose na morsku sredinu i morske
organizme mogu posluiti kao osnova za planiranje,
iskoriavanje i zatitu junog Jadrana, a naroito
66
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
njegovog veoma vrijednog resursa priobalnog mora
koje je i najugroenije.
Samo tako koncipirana nauna istraivanja u
mjesenim intervalima, a najmanje sezonski,
omoguie dobijanje obimne naune baze podataka
koja jedino moe biti osnova za:
- zatitu kompletnog ekosistema mora uz koju se sve
komponente toga ekosistema mogu racionalno koristiti
bez opasnosti od poremeaja prirodne ravnotee;
- zatitu biodiverziteta morskih organizama (za koji je
utvreno da opada, naroito u priobalnom moru)
ugroenih ve konstatovanom antropogenom
eutrofikacijom s kopna, ali i moguim prelovom;
- zatitu ivih resursa kroz zatitu zona reprodukcije i
ishrane morskih organizama i utvrenog (izraunatog)
optimalnog nivoa njihove eksploatacije;
- posredno preko svih ovih komponenti zatitu ljudskog
zdravlja, a) korienjem nezagaene hrane iz mora,
bilo ulovljene, bilo proizvedene uzgojem, kao i b)
rigoroznom kontrolom kvaliteta priobalnog mora
(mikrobioloko zagaenje) u zonama predvienim za
kupanje i rekreaciju;
Iz svega navedenog vidljiv je znaaj kontinuiranih
naunih istraivanja mora, a naroito u posebno
ugroenim podrujima poluzatvorenog bazena
Bokokotorskog zaliva ili ua Bojane koje je izloeno
uticaju slatke vode vodotoka.
2.8. ZATITA OD PRIRODNIH
I ANTROPOGENIH HAZARDA
2.8.1 Zatita obala i plaa
Rjeavanje buduih problema stabilnosti obala i plaa
na podruju Morskog dobra mora se bazirati na
rezultatima kontinualnih mjerenja i osmatranja prirodnih
faktora i samih karakteristika obala i plaa.
Osim mjerenja karakteristika vetrova i plime i oseke,
koja se vre kontinualno ve dui niz godina, obavezno
se moraju zapoeti mjerenja karakteristika talasa.
Neophodno je postaviti barem jedan ureaj za mjerenje
karakteristika talasa u dubokoj vodi na podruju
Morskog dobra.
Na osnovu statistike analize rezultata mjerenja
utvrdie se mjerodavne karakteristike talasa (visina,
perioda i pravac) koje su potrebne kako za potrebe
analize stabilnosti obala i plaa, tako i za projektovanje
raznovrsnih objekata u moru. Sa aspekta stabilnosti
obala na podruju Morskog dobra kontinualna mjerenja
morskih struja nisu neophodna, jer su brzine struje
male da bi pokrenule i transportovale nanos. Meutim,
mjerenja strujanja su neophodna sa aspekta kvaliteta
voda, posebno u zonama u kojima su locirani ispusti
kolektora otpadnih voda.
Za utvrivanje karakteristika obala i plaa, kao i
erozionih procesa na podruju Morskog dobra,
neophodni su povremeni terensko-istrani radovi. Na
svim znaajnijim plaama moraju se utvrditi takozvani
evidencioni profili na kojima e se vriti geodetska
snimanja. Snimanjem poprenih profila mora se
obuhvatiti cijela irina plae na suvom i plae pod
Strana 67 - Broj 30
vodom do dubina od priblino 10 m. Osim mjerenja
geometrijskih karakteristika plaa (oblik, dimenzije,
nagibi itd.) moraju se mjeriti i karakteristike nanosa
(prenik zrna, granulometrijski i mineroloki sastav) od
koga je plaa formirana.
Poseban program mjerenja se mora definisati za
utvrivanje priliva nanosa u zonu plaa iz rijenih i
bujiinih tokova. Za Veliku plau u Ulcinju, kao
najznaajniji prirodni resurs na podruju Morskog
dobra, moraju se kontinalno mjeriti i osmatrati nivoi i
proticaji vode, kao i koncentracije suspendovanog
nanosa u rijeci Bojani. Poznavanje reima voda i
nanosa rijeke Bojane je od kapitalnog znaaja za
analizu stabilnosti i morfolokih promjena Velike plae u
Ulcinju.
Osmatranje stanja erozionih procesa kao i povremena
mjerenja nivoa i priticaja vode i pronosa nanosa, takoe
je neophodno planirati barem na nekoliko najznaajnijih
bujiinih tokova na podruju Morskog dobra.
Mjere za zatitu obala i plaa
Moe se pretpostaviti da e se zbog budueg razvoja i
izgradnje objekata u priobalju stabilnost obala i plaa
na podruju Morskog dobra biti jo vie ugroena. Ako
su ve izgraeni objekti u priobalju osnovni uzrok
nestabilnosti plaa, bie neophodno ispitati mogunost
izmjetanja objekata van zone dometa talasa koji se
javljaju u zimskom periodu. Na svim plaama na
podruju Morskog dobra na kojima je smanjen prirodan
dotok nanosa kao posledica regulacionih radova na
bujiinim i rijenim tokovima potrebno je ispitati
mogunost uspostavljanja prethodnog prirodnog stanja.
Sa aspekta budueg razvoja turizma na podruju
Morskog dobra, obezbjeivanje zatite prirodnih plaa
od erozionih dejstva talasa predstavljae veoma
znaajan problem. U zavisnosti od stepena ugroenosti
plaa, rezultata ekonomskih analiza i razmatranja
estetskih karakteristika predloenih rjeenja mogua je
primjena sljedeih zatitnih mjera:
- vjetako prihranjivanje plaa nasipanjem
autohtonog nanosa odgovarajuih karakteristika du
najugroenijih dionica
- izgradnja objekata koji djelimino ili u potpunosti
spreavaju dejstvo talasa na obalu izloenu erozionim
procesima
- kombinovani sistem zatite koji obuhvata izgradnju
zatitnih objekata i nasipanje nanosa na plau
Ako intenzitet erozije plaa nije veliki, trebalo bi
primenjivati vjetako prihranjivanje, jer se primjenom
te mjere ne remeti prirodan izgled plae, a primjena se
moe obustaviti ukoliko se procijeni da je uspostavljeno
ravnoteno stanje ne plai.
Na plaama kod kojih je intenzitet erozije izraen,
neophodno je predvidjeti izgradnju objekata za
redukciju visina talasa i spreavanje odnoenja nanosa
u more pod uticajem struja izazvanih dejstvom talasa.
U zavisnosti od pravca dominantnih talasa, odnosno
pravca kretanja nanosa na plai, zatitni objekti e biti
graeni upravno na plau ili paralelno sa pravcem
pruanja plaa.
Sudei po sadanjim karakteristikama erozionih
procesa na prirodnim plaama Morskog dobra, ini se
da e potopljeni lukobrani, paralelni sa linijom obale, biti
67
Strana 68- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
najzastupljeniji tip zatitnih objekata. Naime, veina
takozvanih depnih plaa na podruju Morskog dobra
ugroena je dejstvom talasa koji djeluju priblino
upravno na obalu. S obzirom da se intenzivna erozija
plaa odvija samo u periodu dejstva talasa ekstremnih
visina, uloga potopljenih paralelnih graevina je da
redukuje visinu tih ekstremnih talasa, a samim tim i
njihovo eroziono dejstvo.
Izgradnja poprenih graevina bie neophodna samo
ukoliko dominantni talasi djeluju koso na obalu, pa
struje izazvane dejstvom talasa odnose nanos sa plaa
u podunom pravcu. Poprene graevine e spreavati
odnoenje nanosa sa plae pod dejstvom podunih
struja.
Kombinovani sistem zatite bie primjenjivan pri
izgradnji vjetakih plaa na podruju Morskog dobra.
Naime, nasuti materijal od koga e se formirati
vjetaka plaa titie se od dejstva talasa poprenim i
podunim graevinama.
Uslovi i ogranienja pri planiranju, projektovanju i
izgradnji objekata u priobalju
Problem zatite morskih obala od erozionog dejstva
talasa je izuzetno kompleksan pa se za njegovo
rjeavanje moraju sagledati uticaji izvedenih
graevinskih radova u priobalju na promjenu prirodnih
uslova i poremeaj prirodne ravnotee u zoni obala i
plaa. Primjena parcijalnih i neadekvatnih mjera zatite
u mnogim sluajevima je dovodila do drastinog
naruavanja prirodne ravnotee i ak ubrzanja procesa
erozije na ugroenim dionicama obale.
Savremeni pristup reavanja problema stabilnosti obala
i plaa bazira se na takozvanom integralnom
upravljanju morskom obalom. Naime, bilo kakva
intervencija u priobalju ima odreeni uticaj na iru
okolinu, pa upravljanje Morskim dobrom mora biti
centralizovano i integralno, kako bi se sagledale
mnogobrojne interakcije izmeu izgraenih objekata i
izvedenih graevinskih radova i prirodnih karakteristika
obala i plaa.
Pri planiranju, projektovanju i izgradnji objekata na
podruju Morskog dobra mora se voditi rauna o
grekama i neadekvatnim rjeenjima iz prolosti kako
kod nas tako i u drugim zemljama.
Obalni zidovi du prirodnih plaa moraju biti van
domaaja talasa ekstremnih karakteristika koji se mogu
javiti u zimskom periodu.
Regulacionim radovima na rijenim i bujinim tokovima
ne smije se smanjivati prirodan dotok nanosa u zonu
plaa. Ne smiju se izmjetati ua bujiinih tokova van
plaa. Zone ua bujinih i rijenih tokova se moraju
odravati i istiti kako bi se obezbjedila odgovarajua
transportna sposobnost toka za nanos i priliv nanosa na
plau.
Pri izgradnji zatitnih objekata u priobalju treba teiti da
se to manje poremeti prirodan izgled obala i plaa.
Imajui u vidu prirodnu ljepotu veine plaa na podruju
Morskog dobra treba teiti da se to vie primjenjuju
potopljeni lukobrani kao zatitni objekti.
Pri planiranju i projektovanju pristana i marina u
uvalama postojeih plaa treba teiti da njihova lokacija
bude u zoni gdje je prirodna zatienost od dejstva
talasa najvea.
30. maj 2007.
Za projekte sloenih objekata, veih marina i luka
neophodno je izvriti hidraulika modelska ispitivanja u
cilju provjere efikasnosti, funkcionalnosti i stabilnosti
projektovanih rjeenja.
U cilju spreavanja dalje degradacije prirodnih plaa ne
smije se tolerisati eksploatacija nanosa sa plaa za
potrebe graevinarstva.
Ovo ogranienje bi trebalo da vai i za Veliku plau u
Ulcinju sve dok se ne utvrdi reim nanosa reke Bojane i
bilans nanosa na plai.
S obzirom da pojas dina u zaleu Velike plae u Ulcinju
predstavlja jedinstven prirodni lokalitet u Jadranskom
moru, ogranienje eksploatacije nanosa, kao i izgradnje
bilo kakvih objekata trebalo bi proiriti na tu zonu.
Pri planiranju, projektovanju i izgradnji vjetakih plaa
treba teiti da se njihove karakteristike (dimenzije,
nagib, te sastav i krupnoa materijala na plaama)
usklade sa karakteristikama postojeih, stabilnih
prirodnih plaa na podruju Morskog dobra.
2.8.2. Zatita od bujica
Bujice su vrlo iv i dinamian sistem u kojem se faktori
(reljef, klima, geoloki sastav, pedoloki sloj, biljni
pokriva i nain iskoriavanja zemljita) uvijek
mijenjaju, pa bi samo direktan uvid na terenu mogao
dati taan obim potrebnih radova, jer samo optimalnom
kombinacijom tehninih i biolokih zahvata moe se
rijeiti problem erozije zemljita i ureenja bujinih
tokova.
Od velikog je znaaja dobro poznavanje bujinog sliva
ili erozionog podruja u svim njegovim detaljima tj. od
pravilno uoenih i sagledanih pojava erozionih procesa
u slivu zavisi ocjena njihovog stanja, pravac i intenzitet
razvoja i predlog mjera zatite pa samim tim i investicije
potrebne za ureenje bujinih tokova i ostalih povrina
ugroenim raznim oblicima erozije na Crnogorskom
primorju.
Radi realizacije ovih zadataka neophodno je uraditi
studiju ureenja bujinih tokova na ovom podruju koja
e dati tano stanje i pravac budueg delovanja.
Pregled potrebnih antierozivnih radova i mjera na
Primorju
Pod antierozionim radovima se podrazumevaju akcije
kojima se neposredno vri izgradnja odgovarajuih
objekata u bujiinim tokovima u koritu i na slivnoj
povrini.
To su radovi na izgradnji razliitih poprenih graevina,
kanala, kineta, napera, pletera itd, dok su meliorativni
radovi umskog i poljoprivrednog karaktera - melioracije
uma, panjaka, podizanje plantanih vonjaka,
vinograda, poumljavanja i zatravljivanja.
Antierozione mjere podrazumevaju aktivnosti kojima se
utie na nain obrade, odravanja i upravljanja
zemljitem, umama i vodama i na nain njihovog
iskorienja.
Svi antierozivni zahvati, tehniki i bioloki, moraju se
meusobno dopunjavati i stoga izvoditi istovremeno ili
prethodno izvesti bioloko-tehnike radove na slivnoj
povrini, a tek nakon toga tehnike radove u koritu
bujinog toka. Izvoenje tehnikih radova i graevina,
68
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
bez biolokih radova odnosno bez poumljavanja ne bi
imalo efekta, jer uzrok i izvor bujinosti vodotoka ne bi
bio uklonjen. Izvoenje biolokih bez graevinskih
radova veoma esto u praksi ne bi moglo da se
sprovede na zemljitu koje je u razaranju, dok se
prethodno ne sprijei daljnja devastacija tla.
Zato savremeni nain zatite od tetnog dejstva
bujiinih tokova ostvaruje se kroz izgradnju sistem
hidrotehnikih, umsko-meliorativnih, agro-meliorativnih
itd. radova i mjera, tako da se obuhvati cijeli sliv bujice
ili itavog sistema bujiinih vodotoka koji ugroavaju
postojea naselja, industrijske zone, komunikacije,
turistike objekte itd, ali predstavljaju i prepreke za
planiranje i dalji razvoj Crnogorskog primorja, pa se
zbog toga potrebni antierozivni radovi i mjere rangiraju
po stepenu kojim ugroavaju postojee objekte i
budue planove i studije razvoja ovog regiona. Da bi se
prilo odabiru, projektovanju i izvoenju navedenih
sistema potrebno je uraditi studiju ureenja bujiinih
tokova.
U Bokokotorskom regionu sanacija bujiinih tokova
predstavlja specifian problem jer je prostor za buduu
izgradnju i razvoj veoma ogranien, pa je svaki otrgnuti
kvadratni metar od erozionih procesa veoma skup.
Zbog gustine naselja i infrastrukture uz obalu unutar
zaliva sloboda prilikom pristupa rjeavanja ovih
problema je veoma mala, a prevashodno je potrebno
uraditi graevinsko-tehnike radove u koje spada
izgradnja podunih i poprenih objekata u samom koritu
bujiinih tokova (kanali, kinete, obaloutvrde, pregrade,
pragovi, konsolidacioni pojasevi i propusti), koji nemaju
veliku duinu toka, ali sa velikim padom toka to samim
tim prouzrokuje veliku energiju toka i razornu mo
bujice.
Geoloka podloga u zalivu je takva da su na viim
kotama mezozojski krenjaci i dolomiti, koji su po
svojim osobinama veoma otporni na procese erozije, ali
su i nepodesni za bioloke radove. U donjem dijelu
zaliva (priobalni dio - uglavnom naseljen i urbanizovan)
podlogu ine tercijarne klastine stijene - fli, ija je
otpornost na eroziju mala, zbog ega i proizvodi velike
koliine nanosa.
Posebnu panju kod ureenja bujica u zalivu treba
obratiti na propuste ispod saobraajnica i raznih
objekata, koji su zbog specifinih uslova obino
poslednji objekti u sistemu, gdje se bujice ulivaju u
recipijent - more. Propusti moraju biti projektovani tako
da se onemogui njihovo zapuavanje pijeskom od
strane morskih struja - talasa.
Produkcija nanosa u zalivu je centralni problem na
lokacijama gdje je potrebno zadrati odgovarajuu
dubinu u zalivu (marine, pristanita i brodogradilita),
to samo po sebi namee i prioritet ureenja bujikih
tokova i povrina zahvaenih erozijom koji ugroavaju
te lokacije u zalivu Boke kotorske.
Sanacija bujiinih vodotoka i erozijom zahvaenim
povrina u okviru optina Bar i Budva predstavlja
veoma kompleksan problem jer ukljuuje obimne
bioloke i tehnike radove. Geoloka podloga i
karakteristike reljefa prouzrokuju stvaranje velikih
koliina nanosa, zbog ega problem transporta nanosa
predstavlja praktino osnovni parametar prilikom
projektovanja i izvoenja graevinsko-tehnikih radova.
Potrebno je obezbjediti stabilnost dna i kosina korita od
podlokavanja, promjene pada kinete i oburvavanja
kosina, a u cilju smanjenja produkcije nanosa u
bujiinim vodotocima.
Strana 69 - Broj 30
Klastini sedimenti koji sainjavaju 80% geoloke
podloge na dijelu budvanske i barske optine
zahtijevaju obimno izvoenje agro-tehnikih radova u
obliku: izgradnje terasa, konturnih rovova, zatite
maslinjaka od erozije, zatravljivanja zemljita i
melioracija panjaka, konturne obrade, ubrenja i
muliranja zemljita.
umsko tehniki radovi su neophodni na kosinama koje
se ne koriste kao vonjaci, maslinjaci i poljoprivredno
zemljite uopte. Ovakvi oblici zahvata obuhvataju
izgradnju rustikalnih zidia, gradona pletera, ripernih
brazdi na koje bi se izvrilo poumljavanje i izvriti
resurekcione sijee zaputenih uma i ikara.
U sklopu tehnikih poslova potrebno bi bilo razmotriti
mogunost izgradnje malih akumulacija za nanos i
vodu, posebno na podruju gdje je potrebno smanjiti
produkciju nanosa potrebno je izgraditi kavale za
dekoncentraciju brdskih voda u slivu rijeka eljeznice i
Rikavca i bujiinih vodotoka koji gravitiraju u blizini luke
Bar.
Prioritet izrade projekata ureenja bujiinih tokova u
mnogome zavisi od izrade studije ureenja erozionih
podruja na ovom regionu i planova za buduu
izgradnju.
Preporuke za meliorisanje terena u Primorju
Izbor meliorativnih protiverozionih radova na samom
priobalnom podruju u zoni makije i njenih
degradacionih stadijuma mora da zadovolji nekoliko
uslova, a to su da treba sprijeiti povrinsko slivanje
vode infiltrirajui je u tlo prije nego to ona izazove
oteenja na zemljitu, potrebno je obezbijediti to
ujednaenije vlaenje po cijeloj padini tako da slivanje
povrinskih voda bude raspreno po cijeloj padini i da
se odvija to je mogue manjom brzinom zbog bolje
infiltracije vode u zemljite, sam izbor antierozionih
sistema radova i mjera mora ii u tom pravcu da
omoguava upotrebu zemljita za sadnju tj. klasino
poumljavanje, sadnju dekorativnih vrsta, zasadi
maslinjaka, voaka itd.
Meu tehnikim vrstama meliorativnih radova istiu se
sve vrste terasa. Terasiranje zemljita se moe vriti na
razne naine, samo to su razliite dimenzije terasa,
kao i razliit nain izrade, odnosno primjene terasa.
Primjena infiltracionih banketa (alirske terase) vri se
na erodiranim padinama nagiba od 5-35%, sa poduim
padom od 0,5%, samo to ona du spoljne ivice ima
neto izdignut nasip tako da dobija oblik irokog kanala.
Takvim banketama-terasama izbrazdaju se padine od
dna do vrha, na odreenim rastojanjima koja zavise od
nagiba padine.
Svaka banketa je elemenat mree i slui prihvatanju
vode od povrinskog slivanja, usporavanju njenog
kretanja i sprovoenja u recipijent. Podui pad i
popreni profil bankete su konstruisani tako da
omoguuju dovoljno sporo oticanje povrinske vode
zbog lake infiltracije u tlo.
Poumljavanje na banketama moe biti na planumu i
na donjem dijelu nasipa i pogodne su za zasade
maslina, raznih vrsta voaka, dekorativnih vrsta itd.
Gradoni za poumljavanje su vrlo stari nain tehnikih
meliorativnih radova koji obuhvataju dvije funkcije, od
kojih je primarna da zaustave eroziju u meuprostoru, a
dopunska funkcija je da pripreme zemljite za sadnju
umskih sadnica.
69
Strana 70- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Gradoni su terase irine 70-90cm iji planum je nagnut
30% prema uzbrdnoj strani. Grade se sa podunim
padom od 0,5%. Primjenjuju se na padinama nagiba do
70%, na meusobnom rastojanju koji zavisi od nagiba
padine.
Gradonima se tretiraju kao izuzetno strma i erodirana
zemljita najee izloena jugu, jugozapadu i
jugoistoku, koja su suva zbog prebrzog slivanja vode i
dugotrajnoj izloenosti ekstremno jakoj insolaciji u toku
godine.
Ako postoji na nekom terenu sumnja od klizanja tla
onda takva zemljita moraju biti izostavljena od ovog
naina sanacije.
Konturne terase bez meusobnog razmaka
predstavljaju najskuplji dio antierozionih mjera i
racionalna je ako se izvodi na blaim nagibima padina,
dok na veim strminama, duina kosina moe se skratiti
odgovarajuim podziavanjem.
Na horizontalnom dijelu terase - planumu mogu se gajiti
razni zasadi, kao voe, masline, vinogradi, parkovi itd.
U poprenom presjeku terase nagib planuma ka
uzbrdnoj strani moe biti do 10%, a poduni pad
planuma do 0,5%, ili ga uopte ne mora biti zavisno od
namjene terase.
irina planuma ne smije biti manja od 2m zbog lake
mainske obrade tj. ona zavisi od nagiba padine - irine
izonipsi, tako da to je irina vea bolji je efekat.
Ovakve terase su vizuelno najefektnije i bez obzira to
je njihova izgradnja najskuplja u priobalnom podruju
znatno unapreuju izgled pejzaa i tite zemljite od
erozije.
Konturne terase mogu biti veoma korisne za razne
oblike eksploatacije, od plantane do turistiko-
rekreativne, a da dovoljna irina planuma omoguava
laku i jeftinu obradu zemljita i omoguava brzu
promjenu namjene terasa.
Vjetrozatitni pojasevi
U zoni veih povrina gdje tlo ini nevezani
nekonsolidovani materijal sitne frakcije, kao npr. na
Velikoj plai kod Ulcinja i plai Jaz na Grbaljskom polju,
gdje se javlja vid erozije izazvan vjetrom tj. nastaje
usled prenosne moi vazduha koji je u pokretu.
Eolska erozija poinje jakim vjetrom koji udara u
povrinu golog, suvog, nevezanog tla, diui estice
reda veliine do 0,5nm. Kad ove estice pogode
povrinu zemljita, one stavljaju u pokret i materijal
krupnije frakcije. Na osnovu ovih zakonitosti da bi se
suzbila erozija vjetrom potrebno je smanjiti brzinu vjetra
na povrini tla, uhvatiti estice zemljita - pijeska u
saltaciji (skokovito kretanje), ako je mogue poveati
zemljini agregat i odravati odreenu vlanost
zemljita.
Glavni uzrok pjeanih oluja posebno na Velikoj plai
kod Ulcinja je velika brzina vjetra u neposrednoj brzini
tla. Smanjenje brzine vjetra moe se postii
postavljanjem prepreka koje mogu biti mehanike, ili u
vidu umskih vjetrozatitnih pojaseva.
Najei nain zatite od eolske erozije su umski Novog, Meljine, Zelenika, i naroito cio obalni potez od
vjetrozatitni pojasevi. Za konstrukciju ovakvih pojaseva
pored odgovarajuih vrsta drvea, koriste se i bunaste
vrste. Vjetrozatitni pojasevi podiu se upravno na
pravac dominantnog vjetra. U zavisnosti od jaine i
estine vjetra, veliine povrine koja se titi i ostalih
prirodnih uslova, zavisi rastojanje izmeu pojaseva,
30. maj 2007.
irina pojaseva, izbor vrste drvea za pojas i struktura
pojasa.
U mrei pojaseva razlikuju se glavni i sporedni pojasevi.
Glavni pojasevi podiu se upravo na pravac
dominantnog vjetra, dok sporedni pojasevi podiu se
upravno na glavne. Rastojanje izmeu glavnih pojaseva
treba da bude 15-20H (H - visina glavnog pojasa), dok
se sporedni pojasevi postavljaju u znatno veem
rastojanju za razliku od glavnih pojaseva.
irina pojasa treba da bude 3-5 redova drvea sa
meusobnim razmakom u zavisnosti od odabira vrsta
drvea, od 1,5-3,0m.
U strukturnom smislu postoje tri vrste pojaseva:
- neproduvni umski vjetrozatitni pojasevi
- poluproduvni umski vjetrozatitni pojasevi
- produvni umski vjetrozatitni pojasevi
Za sam izbor tipa pojasa i vrsta drvea na podruju
Velike plae i plae Jaz, kao i ostalih lokaliteta na
crnogorskom primorju gdje postoji evidentan problem
erozije vjetrom zavisi od prikupljanja podataka na
samim lokacijama, kao to je izrada karte duvanja
vjetrova sa brzinama i estinama, padavina, tipa
geoloke podloge, pedolokog sloja itd.
Podizanje umskih vjetrozatitnih pojaseva u pravilu
dovodi i do promjene ekolokih uslova stanita, tako da
smanjuje mikroklimatske ekstreme u pogledu vjetra,
vlage, insolacije, temperature vazduha, istoe
vazduha, tako da omoguava naseljavanje ivotinjskih i
biljnih vrsta na podruja za koja to ranije nije bio sluaj.,
npr. naseljavanje ptica i prizemne vegetacije unutar
samog pojasa.
Uvoenje ovakvih pojaseva u priobalnom podruju nije
samo zatita od erozije vjetrom, ve i kvalitetnije
iskoriavanje prostora - plaa u zoni morskog dobra, a
to u potpunosti opravdava sredstva koja bi se uloila u
njihovo podizanje.
2.8.3. Zatita od seizmikog hazarda
Intenzitet seizmikog hazarda za priobalni pojas Crne
Gore je 9o MCS (s ubrzanjem za povratni period od 100
godina od 0.20-0.28, a za povratni period od 200
godina od 0.32-0.40).
Slijedi pregled seizmiki stabilnih i nestabilnih terena na
Crnogorskom primorju.
Priobalni pojas zaliva u Boki Kotorskoj kao
najatraktivniji i najrazvijeniji turistiki prostor i pojas
otvorenog mora, koji to tek treba da postane, nalaze se
u zoni visokog prirodnog seizmikog hazarda, sa
znatnom rasprostranjenou nestabilnih terena, od
kojih se znatan broj poklapa s turistiki najatraktivnijim
uglavnom ve aktiviranim lokalitetima na obalama
optine Herceg Novi, oko Hercegnovskog i Tivatskog
zaliva. Meu najatraktivnijim, a ve izgraenim,
lokacijama najugroenije su: Igalo tj. istoni dio Herceg
Kumbora do Baoia, Bijela i Kamenari. Izrazito
povoljnu stabilnost na ovom potezu imaju samo istoni
dio Meljina i Zelenike, kao i rt Sveta Nedjelja. U
neposrednom zaleu ovog naselja je teren veoma
nestabilan. Najnestabilniji tereni u Kotorskom zaleu su
70
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
u podnoju Kotorskih strana iznad obalnog pojasa
Dobrote i od Plagente i itav najgue izraeni obalni pojasu optine Ulcinj nema posebno izdvojenih
dio Kotora ukljuujui i Stari grad. Izrazito nestabilni
tereni na ovom prostoru nalaze se jo iznad naselja
Muo i u D.Stolivu, a teren povoljne stabilnosti lei tek na
izlazu iz Veriga.
Obala Tivatskog zaliva je povoljnija s obzirom na
brojnost stabilnih terena. Oni se nalaze preteno na
obali, u Krtolima, u Verigama i dijelom u D.Lastvi, kao i
u itavom zaleu Tivatskog polja i na ostrvu Sv.Marko i
Ostrvo cvijea. Izrazito nestabilni tereni su u
Lepetanima, djelimino u Opatovu, Seljanovu i Raici,
kao i u izvjesnoj mjeri u blizini Bijela na obali Krtola.
U pojasu uz otvoreno more, pristupanost lokaliteta na
obali je u obrnutom odnosu s kvalitetom stabilnosti
terena, pa se moe rei da dominiraju stabilni tereni, s
mjestimino nestabilnim lokacijama (uvala Prno, uvala
Trsteno i neke druge).
Konflikti izmeu ekonomije koncentracije i seizmikih
zahtjeva za disperzijom izgradnje prisutni su u cijelom
obalnom pojasu Boke Kotorske zbog veoma male irine
ovog pojasa, naroito u aglomeracijama Herceg Novog
(od Igala do Meljina), Kotora (od Ljute do Prnja) i Tivta
(od Opatova do Mrevca), a znatni su i na potezu od
Zelenike do Baoia, u Verigama, Morinjskom zalivu,
Risnu i dijelom na Krtolama. Meutim, koncentracije u
Kotoru (prije svega Stari grad i donekle Dobrota),
Risnu, Perastu i Pranju, iju strukturu odreuje prije
svega kulturna batina moraju se iskljuiti jkao uzronici
konflikata ove vrste. Ovo se odnosi takoe i na neke
druge vrijedne ambijentalne cijeline starijih naselja
(Morinj, Orahovac, Muo, D.Stoliv), jer su u pitanju
vrijednosti guste koncentracije, pa im se zatita od
zemljotresa mora posebno prilagoditi.
Priobalni pojas Budvanske rivijere kao najinteresantniji i
najrazvijeniji turistiki prostor nalazi se u zoni visokog
prirodnog seizmikog hazarda sa seizmiki nestabilnim
mikrolokalitetima koji su najzastupljeniji upravo na
najatraktivnijim potezima. Od izgraenih turistikih
cjelina najugroeniji su obalni pojas Budvanske koljke,
obalni pojas Beia, obalni dijelovi Kamenova, Prna,
Miloera, Sv. Stefana, Perazia Do i obalni dio
Petrovca. Meu najznaajnijim potencijalima za budue
turistiko aktiviranje seizmika nestabilnost je izraena
u priobalnom dijelu Jaza i Buljarice, a nestabilnih terena
ima jo izmeu Smokovog vijenca, Reevia i na izgraenog dijela prema ukupnoj povrini podruja,
Crvenoj Glavici (otvoreno klizilite).
Konflikti izmeu ekonomije koncentacije i seizmikih
zahtjeva za disperzijom najizraeniji su u: Budvi,
Beiima, Prnu, Sv.Stefanu i Petrovcu. U Budvi su oni
najnaglaeniji u Starom gradu, u hotelskom kompleksu
Avala-Mogren i na Slovenskoj plai, kao i kod
odreenih dijelova guste neplanske individualne
izgradnje u Budvanskom polju i Podkoljunu. U
Beiima je stanje najproblematinije uz magistralu, a
slini problemi su prisutni i u tijesnoj uvali Prna, u
Perazia Dolu (vikend naselje) i u priobalnom dijelu
Petrovca i Sv.Stefana.
Priobalni pojas optina Bar i Ulcinj, kao turistiki i
urbano najrazvijeniji dio njihovih teritorija (a Bar jo i
kao vaan saobraajni centar) ima visoku vrijednost
prirodnog seizmikog hazarda. Najopasnije su zone u
aluvijalnoj ravni Barskog polja i klizita izmeu Ratca i
Strana 71 - Broj 30
Sutomora i prema Velikom Pijesku, dok u primorskom
lokaliteta, ve je rizik ravnomjernije rasporeen.
Konflikti izmeu koncentracije i seizmikog hazarda u
primorskom pojasu najjae su izraeni u Sutomoru i u
starijoj jezgri grada Ucinja (ukljuujui i Stari grad), a
odreene opasnosti prijete i anju, Baru, Velikom
Pijesku i Novom Ulcinju do Porto Milene, ukoliko se ne
bude u dovoljnoj mjeri kontrolisala dalja izgradnja.
Mjere za prilagoavanje hazardu i uticaj distribucije
na nivo povredljivosti
injenica je da distribucija oekivanog seizmikog
hazarda i distribucija stanovnitva na podruju
Republike, u velikoj mjeri uslovljavaju nivo oekivanih
teta. Rezultati istraivanja pokazuju da je nivo
oekivanog seizmikog hazarda u Primorskom regionu
znatno vei u odnosu na Sjeverni region, a u isto
vrijeme atraktivnost Primorskog regiona moe usloviti
koncentraciju stanovnitva i materijalnih dobara na
dosta uskom podruju. Samim tim, nivo oekivanog
seizmikog rizika moe biti viestruko povean ako se
ne obezbijede neophodni uslovi i pravci za redukciju
istog.
U vezi sa ovim, moe se rei da su koncentracije i
gustina dva kljuna razvojna elementa i fenomena koja
se definiu na svakom nivou urbanistikog planiranja,
predstavljajui bitne faktore njihove ekonomske
implikacije. U podruju podlonim zemljotresima ova
dva aspekta razvoja, po pravilu direktno uslovljavaju,
kako veliinu same katastrofe, tako i njene dalje
posljedice.
Pri tome treba rei da se na nivou generalnih
urbanistikih planova ima ira i realnija mogunost, ali i
vea odgovornost za ostvarenu interpretaciju zoniranja
hazarda, kako u svrhu definisanja namjene zemljita,
tako i za funkcionalno zoniranje naselja.To zoniranje,
posebno za urbana naselja, fiksira specifine funkcije
za svaku oblast (kao to je kolstvo, trgovina, industrija,
zdravstvo, rekreacija, itd.), i to u okvirima izvrenog
seizmikog mikrorejoniranja. Pored predvienih i
propisanih funkcija za svaku oblast zoniranja povrina
prema namjeni, treba takoe da definie intenzitet
korienja prema svakom izvoenom elementu funkcije
urbanog zemljita (dozvoljena gustina, odnos
fiksiranja minimalnog iznosa otvorenih povrina u okviru
svake lokacije, dozvoljena visina zgrada i vrste
konstrukcija otpornih na zemljotres, vrste materijala i
dr.).
Sasvim posebna situacija u zatiti od posljedica
zemljotresa nastaje u odnosu na kulturno-istorijske
spomenike, kao i stara kulturno-istorijska gradska
jezgra i stare ambijentalne cjeline, gdje se trebaju
primenjivati specifini kriterijumi i mjere ojaanja
objekata koji e prije svega zadovoljiti estetske i
sigurnosne zahtjeve i poboljati funkcionalne
mogunosti, a time poveati stepen sigurnosti starih
jezgara u cjelini.
2.8.4. Zatita od interesa za odbranu
71
Strana 72- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Korienje Morskog dobra kao jednog od najveih
potencijala Republike podrazumijeva, pored
obezbjeenja i sprovoenja razvojne strategije za
njegovo korienje i razvoj, i obezbjeenja racionalnog
korienja prostora i ouvanja ivotne sredine uz
primjenu koncepta odrivog razvoja, kao i obezbjeenje
potreba odbrane na tom prostoru.
Poto pojedini prostori, objekti i infrastruktura u prostoru
Morskog dobra i kontaktne zone predstavljaju znaajne
ciljeve u ratnim uslovima, namee se potreba
preduzimanja znaajnih mjera za ureenje prostora za
potrebe odbrane, ne samo na podruju Morskog dobra i
kontaktne zone, nego i u funkcionalnom zaleu.
Ciljevi razvoja prostora u pogledu odbrane
Ciljevi razvoja prostora Morskog dobra u oblasti
prostornog razvoja podruja Morskog dobra, u cjelini su
konvergentni sa ciljevima razvoja tog prostora u
pogledu odbrane. Znaajan stepen konvergentnosti
ciljeva postignut je, kada se radi o ravnomernom
razvoju sistema naselja i turistike privrede, o razvoju
pomorske privrede i ostalih privrednih djelatnosti, o
razvoju saobraajne i druge tehnike infrastrukture, kao
i o valorizaciji poloaja toga prostora u odnosu na
glavne saobraajne pravce u priobalnom regionu Crne
Gore.
Kada se radi o ukupnom razvoju na prostoru Morskog
dobra i u kontaktnoj zoni, i usklaenosti toga razvoja sa
potrebama odbrane i mjerama zatite od interesa za
odbranu, nuno je obezbijediti i ostvarenje posebnih
ciljeva u pogledu odbrane, u koje spadaju naroito:
- obezbjeenje povoljne veze podunih pravaca putne
mree sa poprenim putnim pravcima, i povezanosti
kopnenih sa morskim putevima, u cilju stvaranja
mogunosti za manevar snagama i tehnikim
sredstvima u sklopu sistema odbrane,
- odgovarajuom organizacijom urbanih naselja,
saobraajne mree i objekata tehnike infrastrukture,
obezbijediti mogunosti za organizaciju naselja u
kvalitetne oslonce borbenih dejstava u sistemu
odbrane,
- stvaranje uslova za uspeno ureenje obale za
efikasnu odbranu sa mora i iz vazduha,
- odgovarajuim prostorno-urbanim mjerama
obezbijediti prostorne uslove za organizovanje sistema
zatite i zbrinjavanja stanovnitva.
Organizacija prostora u pogledu odbrane zemlje
Osnovni koncept organizacije prostora Morskog dobra i
njegovog zalea, i koncept saobraajne mree, u cjelini
su predvieni u skladu sa optim uslovima u pogledu
odbrane i zatite od ratnih razaranja, pri emu je
znaajno, da je kod putnih komunikacija, postignuta i
relativno povoljna povezanost sa poprenim
komunikacijama.
Ravnomeran razvoj gradskih i drugih naselja, uz
ograniavanje visoke koncentracije stanovnitva,
aktivnosti i fizikih struktura, u skladu je sa potrebama
odbrane. Pri tome poseban znaaj za smanjenje
posledica visoke ugroenosti od dejstva borbenih
sredstava u ratnim uslovima, predstavlja voenje
rauna o stepenu izgraenosti i koeficijentu korienja
zemljita, uz ograniavanje spratnosti zgrada, kao i
30. maj 2007.
prostorno-urbane mjere, kojima se spreava razvoj
konurbacija na prostoru Boke Kotorske.
Razvoj turistikih kapaciteta odgovara potrebama
odbrane, ali s obzirom na to da se na nekim lokacijama
u Boki javljaju i neke kolizije sa sadrajima od interesa
za odbranu, rjeavanje razvoja na takvim lokacijama
treba vrlo oprezno i sa velikim tolerancijama
meusobno usklaivati.
Predvieni razvoj pomorske privrede, industrijskih
kapaciteta i ostalih privrednih djelatnosti odgovaraju
potrebama odbrane, kao i planirani razvoj saobraajne
infrastrukture. S obzirom na nepovoljnu situaciju u
pogledu vodosnabdjevanja i evakuacje otpadnih voda,
bie nuno ovoj oblasti u daljem razvoju posvetiti veu
panju.
Pristup u rjeavanju zatite ivotne sredine i prirodnih
vrijednosti odgovara potrebama odbrane, pri emu bi
bilo znaajno to sve bazirati na konceptu odrivog
razvoja.
Strukture odbrane i zatite
Za komplekse i objekte infrastrukture Vojske i drugih
struktura odbrane na podruju Morskog dobra i u
kontaktnoj zoni, obavezno je obezbjediti uslove za
njihovo cjelovito i autonomno funkcionisanje, ukljuujui
i odgovarajue bezbjednosne i zatitne zone, kao i
odgovarajua povezanost sa spoljnim tehnikim
infrastrukturnim sistemima.
Zatita stanovnitva i materijalnih dobara od ratnih
razaranja na prostoru Morskog dobra i u zaleu,
objezbeuju se spreavanjem pojave veih urbanih
koncentracija i izgradnjom zatitnih objekata u skladu
sa planovima odbrane, naroito u naseljima sa visokim
stepenom ugroenosti, i predvianjem zona za prihvat
evakuisanog stanovnitva.
Kao glavne mjere zatite od ruenja, u naseljima
koristiti ograniavanje visine objekata, stepen
izgraenosti i koeficijent korienja zemljita,
obezbjeenje slobodnog prostora oko objekata
sigurnog od ruevina i poara, i obezbjeenje
saobraajnica od moguih ruevina.
Primjena i sprovoenje plana sa aspekta odbrane
Prostorni plan Morskog dobra usklaen je sa
potrebama odbrane, i u Plan su ugraena odgovarajua
prostorna rjeenja u pogledu odbrane i zatite od ratnih
razaranja, koja se baziraju na optim uslovima u
pogledu mjera zatite od interesa za odbranu zemlje, i
na posebnim zahtjevima o potrebama odbrane
dobijenim od nadlenih organa.
Kako je u toku transformacija Vojske i njenih potreba u
podgedu zauzimanja prostora, kako na samoj obali,
tako i u zaledju ovim planom je predvidjena
prenamjena veine "vojnih" lokacija u zoni Morskog
dobra, pri emu bi se one do realizacije planiranih
namjena koristile i dalje po posebnom reimu.
***
72
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Dok su prethodna poglavlja planskog dijela bila
projekcije razvoja djelatnosti i aktivnosti na
podruju Primorja, to znai da ukljuuju ne samo
Morsko dobro, ve i kontakt zonu (prostor u okviru
urbanistikih planova - GUP, DUP ili UP, odnosno
neposredan priobalni pojas) i funkcionalno zalee
(teritorije svih primorskih optina), to se sve iznijete
odredbe mogu smatrati preporukama i predlozima
za naredni period na podruju itavog Primorja.
Dakle, one mogu posluiti kao koristan okvir za
plansku sliku svake primorske optine ili grada i
treba da poslue kao planski reper sa okvirnim
projekcijama za period do 2020. godine.
Poglavlja 2.9, 210. i 2.11 odnose se direktno na
zonu Morskog dobra, to znai da su sve odredbe
zakonski obavezujue i kao takve imaju su
potovati kod primjene plana, odnosno dalje
razrade. Znai, ovdje propisane mjere, smjernice i
preporuke se smatraju steenom urbanistikom
obavezom.
2. 9 NAMJENA PROSTORA
MORSKOG DOBRA
Na osnovu projekcija osnovnih djelatnosti i aktivnosti na
Primorju, a uvaavajui principe racionalnog korienja
prostora, koji treba da svedu na minimum konfliktne
situacije, ovim planom se predlau se sljedee
kategorije namjena i korienja prostora morskog
dobra:
/utvrena namjena prostora je prikazana na grafikim
prilozima br. 7a i b u razmjeri 1:25.000, te setu listova u
razmjeri 1:10.000/.
Kupalita
Kupalita su sva pogodna mjesta, bilo da su prirodna
(ljunkovita, pjeskovita, kamenita, stjenovita) ili
vjetaka (izgraeni prostori na i pored obale) na
kojima se moe rekreativno kupati i sunati.
Kupalite moe imati vie kupalinih jedinica,
organizovanih u zavisnosti od namjene, a svaka je
ponaosob opremljena kao cjelina.
Po namjeni kupalita se dijele na sljedee kategorije:
javna, hotelska i specijalna.
Javno kupalite je ono koje mogu koristiti svi pod
jednakim uslovima. Moe biti gradsko ili izletniko (van
naselja) i potpuno ili djelimino uredjeno.
Gradsko kupalite je frontalni dio naseljene zone i
njegov kontakt sa morem. Pored kupalinog karaktera
moe da ima i funkciju zabave, sporta, rekreacije,
javnih manifestacija itd.
Izletniko kupalite se ne nalazi u naseljenom mjestu,
organizovano je za cjelodnevno korienje i boravak pa
je poeljno da ima umovitu zaleinu. Pristup moe biti
sa i/ili kopna i mora.
Hotelsko kupalite, predstavlja sastavni dio turistikog
(hotelsko-smjetajnog) kompleksa. Ono je
dimenzionisano prema njegovom kapacitetu, jer je
Strana 73 - Broj 30
pristup gostima van hotela uglavnom ogranien. To su
uredjena kupalita po najviim standardima, male
gustine i velikog komfora. Kupalite moe biti produeni
lobi hotela i na njemu mogu biti organizovani bazeni,
sportski i rekreativni sadraji sa animatorskom slubom
i ugostiteljskim uslugama.
Kupalita specijalne namjene su ona na kojima je
pristup dozvoljen za odredjene katerorije posjetilaca, a
u skladu sa specijalnim reimom korienja kupalita i
njegove okoline: npr. reprezentativna, nudistika i
kupalita sa korienjem ljekovitih blata i mineralnih
voda.
Kod kapacitiranja kupalita koristi se normativ od 4 do 8
m2 po kupalitu, a kod hotelskih i ekskluzivnih i vie.
Po stepenu uredjenosti kupalita se dijele na: uredjena,
djelimino uredjena i prirodna zatiena.
Uredjena kupalita su ona koja u potpunosti ispunjavaju
organizaciono-tehnike, infrastrukturne, higijenske, i
bezbjedonosne uslove, shodno vaeim propisima.
Djelimino uredjena kupalita su ona koja u potpunosti
ispunajavaju organizacione i higijenske uslove, a
djelimino infrastrukturne i bezbjedonosne uslove.
Prirodna zatiena kupalita su ona koja imaju
posebne prirodne vrijednosti ili su zatiena kao
prirodna dobra.
Funkcionalno zaledje kupalita
U neposrednoj blizini, najee gradskih kupalita,
nalazi se funkcionalno zaledje koje predstavlja njihov
produetak, odnosno proirenje i svojevrsnu tampon
zonu prema naselju. Tu su predvidjeni raznovrsni
usluni sadraji, otvoreni bazeni i akva-parkovi,
sportsko-rekreativni sadraji, "wellness" i spa kapaciteti,
razne forme urbanog zelenila. Ovaj prostor, namjenjen
je za dnevne i none aktivnosti. U njima nisu
predvidjeni smjetajni objekti.
Takvi prostori, u zoni morskog dobra su predvidjeni u:
Igalu, Donjem Morinju, na Jazu, Slovenskoj plai,
Beikoj plai, Kraljiinoj plai, Buljarici i Zukotrlici kod
Bara.
Neizgraena obala
Neizgraena obala uglavnom podrazumijeva visoku,
klifovsku obalu, mahom ogoljelu ili stjenovitu,
nepristupanu i nepogodnu za gradnju. Na odredjenim
lokacijama ta neizgradjenost je posljedica vojno-
stratekog znaaja tog dijela obale.
Na pojedinim dijelovima ovakve obale, ukoliko to njije
zabranjeno, mogue je uz minimalne intervencije
formirati pristupne staze i kupalita za turistike
komplekse koji se nalaze u zaledju.
Urbano izgradjena obala
Urbano izgradjeni vid obale predstavlja urbano
uredjenu i izgradjenu obalu, bez obzira na karakter i
funkciju naselja, odnosno bez obzira da li je rije o
stalno nastanjenom naselju ili povremeno nastanjenom
- turistikom.
Dio takve obale ine ureena gradska kupalita kao i
etalite uz more (lungo mare).
73
Strana 74- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Luko-operativna obala
Luko-operativni vid izgradjene obale podrazumijeva
izgradjenu luko-operativnu infrastrukturu za pruanje
jednostavnih (mandrai, pristanita i privezita) - do
usluga najvieg nivoa (marine i luke).
U smislu izgradjenosti luke infrastrukture, vrste i nivoa
pruanja usluga, izgradjenu luko-operativna obala
moe se podjeliti na: poste, mandrae, pristanita,
privezita, marine i luke.
Poste su prostori na izgradjenoj obali koji slue za
izvlaenje ribarskih mrea. Uglavnom su zastupljene u
Boki Kotorskoj. Trebalo bi zaustaviti tendenciju da se
dio posti koristi kao ponte sa prepravkama koje im
onemoguavaju osnovnu funkciju.
Mandrai su vjetaki ogradjeni djelovi mora koji
svojom povrinom i dubinom akvatorija omoguavaju
vez i zatitu od nevremena plovilima koja ih dimenzijom
i gazom mogu koristiti.
Predstavljaju specifinu ambijentalno - arhitektonsku
karakteristiku Boke Kotorske gdje su gotovo iskljuivo
zastupljeni. Pored obnavljanja starih, mogue je
formirati i nove mandrae.
Pristanita su izgradjeni djelovi obale koja
obezbjedjuje uslove za vez plovila i obavljanje
jednostavnih lukih operacija (ukrcaj i iskrcaj putnika ili
manjih koliina pakovanog tereta).
Pristanita su nekada sluila za pristajanje brodova
linijskog saobraaja, a sada najee za izletnike ture i Sve luke imaju operativnu obalu sa vie gatova /
prihvat nautikih plovila.
Neophodno je da se na svim veim plaama obezbijedi
pristajanje izletnikih i nautikih plovila. Preporuka je da
ta pristanita budu na krajevima plaa, kako ne bi
ometala kupaline aktivnosti. Preporuka je da se grade
kao privremeni objekti na ipovima.
Objekti nautikog turizma u poslovnom, prostornom,
gradjevinskom i funkcionalnom pogledu ine cjelinu ili u
okviru ire prostorne i gradjevinske cjeline imaju
izdvojeni prostor i potrebnu funkcionalnost.
Nivo ureenosti i opremljenosti objekata nautikog
turizma standardizovan je i definisane su kategorije u
razliitih nivoa ureenosti i opremljenosti.
Objektima nautikog turizma smatraju se marine, luke i
luice, privezita i sidrita.
Marine su objekti nautikog turizma specijalizovani za
pruanje usluga veza, snabdjevanje, uvanje,
odravanje i servisiranje plovila, kao i drugih usluga u
skladu sa zahtjevima i specifinim potrebama nautikog
turiste.
Marine predstavljaju specijalizovane turistike luke iji
je akvatorij prirodno ili vjetaki zatien.
Osposobljene su za prihvat, snabdijevanje posade i
turista, odravanje i opremanje plovila, sa direktnim
pjeakim pristupom svakom plovilu navezu i
mogunosti njegovog korienja u svakom trenutku.
Planirani sistem inie sljedei punktovi: velike
servisne marine" - Arsenal (alternativno Bonii) u Tivtu
(za podruje Boke) i Bar (za otvoreno more),
"standardne marine" - na rtu Kobila, u Kumboru i Bigovi
i na Limanu pored Ulcinja, "specijalna VIP marina" u
Kotoru, "specijalne eko marine" u Buljarici i na Adi
Bojani.
Nautiku ponudu dopunjavaju nautike luke i luice
odnosno komercijalna privezita.
30. maj 2007.
Luke i luice su pomorski objekti koji su djelimino
ureeni za prihvat nautikih plovila i nautiara i
uglavnom obuhvataju prostore u postojeim gradskim
lukama - Herceg Novi, Risan, Kotor, Kalimanj-Tivat,
Budva.
Privezita su posebno izgraeni i ureeni obalni
prostori za privez plovila, uz turistike komplekse i
sadraje. Predvidjene lokacije su: Njivice, Lazaret-
Meljine, Zelenika, Glavati-Pranj, Bonii (ukoliko se
realizuje marina u Arsenalu), Rose, ostrvo Sveti Nikola,
Perazia do i na potezu Rt erane Port Milena.
U funkciji nautikog turizma mogue je ukljuiti, kroz
paljivu revitalizaciju, mandrae i stara pristanita u
Boki.
Sidrita su organizovani i zatieni vodeni prostori za
privez plovila na plutaama.
Luki kompleksi
Na prostorima luka vri se pruanje lukih usluga u
putnikom i teretnom saobraaju. U sklopu ove
djelatnosti obavljaju se sve aktivnosti kao to su: ukrcaj
/ iskrcaj i pretovar roba sa/na/iz/u brodove, kamione,
vagone, zatim usluge pilotae, usluge priveza i odveza
brodova, usluge prikljuivanja na infrastrukturne mree
(voda, struja, telefon, ...), odvoz smea, itd. U sklopu
luka nalaze se i zatvoreni i otvoreni skladini prostori sa
potrebnom mehanizacijom.
dokova i razliitim dubinama mora.
Na obali se nalaze slijedee luke: Bar (putniko-
teretna), Budva (putnika), Zelenika (putniko-teretna),
Risan (teretna) i Kotor (putnika).
Predvidja se i privremeno teretno pristanite za odvoz
kamena u zoni Oblatna, koje e po zatvaranju
kamenoloma biti prenamjenjeno za turistiko
korienje.
Brodogradilite i remont brodova
Brodogradilite je mjesto gdje se obavlja gradnja,
kasiranje remont i rekonstrukcija svih vrste plovnih
objekata. Pored objekata na kopnu (radionike i
brodograevne hale, skladita, parking, unutranje
saobraajnice) zahvataju veu povrinu akvatorija i
operativnu obalu sa vie gatova / dokova i dizalica te
plivajuih dokova.
Brodogradilite se nalazi u Bijeloj.
Remont nautikih plovila predvidjen je i u sklopu marine
Bar.
Skladita nafte
Skladita nafte su vei rezervoarski prostori koji
omoguavaju snabdijevanje privrede i ostalih potroaa
naftom i naftnim derivatima. Prijem robe se moe vriti
iskljuivo pomorskim putem, a otprema, kako
pomorskim tako i drumskim putem (autocistijernama).
Nalaze se u okviru luke Bar na brdu Volujica, te u
Lipcima. U narednom periodu treba predvidjeti
izmjetanje ovih objekata iz Bokokotorskog zaliva, zbog
stalne ekoloke opasnosti.
Poseban objekat je i avio servis pored aerodroma Tivat.
Jahting servisi su smjeteni u Herceg Novom, Kotoru i
Budvi kao i u sklopu marina u Tivtu i Baru.
Naseljska struktura
74
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Naseljska struktura podrazumijeva vee zahvate
Morskog dobra na kopnu koji pored izgradjene obale
pokrivaju i povrine za stambene, turistike privredne i
javne sadraje, te razne oblike urbanog zelenila.
Takvi zahvati su u: Njivicama, Meljinama, Djenoviima,
Risnu, Dobroti, kaljarima, Pranju, Seljanovu, Tivtu,
Djuraeviima, Kaludjerovini, Kraiima, Budvi,
Petrovcu, Velikom i Malom pijesku, Sutomoru, Baru,
Petovia Zabio i Koptar, Ulcinju (oko kanala Port
Milena).
Turistiki objekti i kompleksi
Turistiki kompleksi obuhvataju dijelove Morskog dobra
koji pored smjetajnih kapaciteta imaju i pripadajue
kupaline i rekreativne sadraje, zelenilo i interne
komunikacije.
Postojei hotelski kompleksi su u Njivicama, Risnu,
Kotoru, Pranju, na Slovenskoj plai, Svetom Stefanu,
Perazia Dolu, anju, Sutomoru, na Velikoj ulcinjskoj
plai i na Adi Bojani.
Poseban oblik smjetaja predstavljaju turistiko naselje
na ostrvu Sveti Marko i nekadanja vojna odmaralita u
Valdanosu, Bigovi i na Ostrvu cvijea, kojima predstoji
temeljna rekonstrukcija.
Nekadanji vojni objekat u starom hotelu "Plaa",
Zelenika, takodje je predvidjen za turistiku namjenu.
Objekat zdravstvenog turizma se nalazi na Markovom
rtu na Pranju.
Novoplanirani turistiki kompleksi u zoni Morskog dobra
su: na Kobili, u proirenju Njivica (prema Sutorini),
Meljine, Rtac kod Risna, URC u Kotoru, upa u Tivtu,
okolina Ostrva cvijea i uvala Brdita, vojne lokacije
Petrovii i Pristan, Male Rose, plato od Rosa do
Dobrea, Kabala For, Mamula, anjic-Mirita, padina
iznad Arze, Bigova, Rt Trate, zalee uvale ukovica,
Kamenovo, proirenje anja, Crni rt, Maljevik i uvala
krbin, Zeleni pojas prema ukotrlici, pored rijeke
eljeznice, Uvala Maslina, Paljukovo, Valdanos, bivi
hotel Jadran u Ulcinju, rt erane, Velika plaa
zapadni i centralni dio te Ada Bojana.
U neposrednoj, kontaktnoj zoni Morskog dobra,
predvidjaju se novi turistiki sadraji: sela na Lutici,
potez od hotela Plavi horizont do Bigove, sela na
platou Donjeg Grblja, Ponta od Jaza i zalee Jaza,
zalee Luica i Buljarica.
Kod planiranja turistikih sadraja koristi se normativ od
60 m2 slobodnog i zelenog prostora po leaju u
objektima sa 3*, 80 m2 u objektu sa 4* i 100 m2 u
objektima sa 5*. U ovaj prostor ulaze i kupalita.
Gradnju, osim na zateenim gradskim lokacijama
maksimalno povui od mora, a taj prostor treba
adekvatno pejzano urediti sa minimum intervencija.
Mjeovita namjena
Korienje prostora za stanovanje i manje turistike
objekte predvidjeno je na prostoru Velike plae uz
regionalni put, u okviru 5 planiranih turistikih modula
(shodno regionalnom master planu).
Kombinovani sadraji
Kombinovano korienje prostora u Remontnom
zavodu (Arsenal) u Tivtu i vojnom kompleksu Kumbor
Strana 75 - Broj 30
podrazumijeva turistike, centralne i komplementarne
djelatnosti (marina sa jahting servisom, hoteli,
komercijalni, javni i pratei sadraji) sa zonama
luksuznog stanovanja i urbanog zelenila.
Komunalno servisna zona
Uglavnom se nalaze pored naseljskih struktura, ali se
zbog specifinih sadraja izdvajaju kao posebne zone.
Podrazumijevaju objekte koji nisu zagadjivai okoline,
skladita i stovarita, prodajne i izlobene prostore. U
pojedinim zonama mogu biti u funkciji turistikih
sadraja.
U zahvatu Morskog dobra nalaze se u Kukoljini pored
upe, pored aerodroma Tivat, na Velikoj ulcinjskoj
plai.
Sportski i rekreativni objekti
Sportski i rekreativni objekti nalaze se kako u sklopu
naselja tako i turistikih kompleksa, gdje uglavnom
predstavljaju pratee sadraje.
Kao posebni objekti mogu se oznaiti otvoreni bazeni
za plivanje/vaterpolo kao i nekoliko sportskih
kompleksa.
U zahvatu Morskog dobra nalaze se: otvoreni bazeni sa
morskom vodom u Herceg Novom, enoviima,
Baoiima, Bijeloj, Kotoru, Pranju i Budvi, sportski
centar Velika plaa u Ulcinju i u Igalu; boalite u
Budvi; stadion za fudbal na plai u Beiima; stadion
malih sportova u Kotoru te jedriliarski - jaht klub
Delfin i sportska dvorana upa u Tivtu.
Planom se predvia i formiranje sportsko-rekreativnih i
izletnikih zona na prostoru upe u Tivtu, u zaleu
plae Kalardovo, na ostrvu Sveti Nikola i na dijelovima
Velike ulcinjske plae (ukljuujui i golf teren).
Zone zatiene za podvodne aktivnosti
Predvieno je i uspostavljanje etiri zone zatiene za
podvodne aktivnosti - od Plave pilje do rta Veslo, od
rta Sv.ore do Platamuna, okolina Svetog Nikole i
okolina Donkove seke i ostva Kati i Sveta Nedjelja.
Akvatoriji su locirani u pravcu pruanja obale, a prema
otvorenom moru obuhvataju pojas irine 100 metara i
maksimalnu dubinu cca 40 metara ime zona podrava
opte prihvaenu maksimalnu dubinu ronjenja.
Vjetaki grebeni
Vjetaki podvodni grebeni slue kao stanite, zaklon i
eventualni izvor hrane morskim organizmima.
Vjetaki grebeni mogu da imaju i druge funkcije, tako
da, adekvatno postavljeni slue kao barijere za
koarenje u nedozvoljenim zonama, ili imaju
komplementarnu funciju u turizmu kao raznovrsan i
dinamian podvodni park gdje je zastupljen veliki broj
reprezentativne vrste morskih organizama.
Uzgajalita koljki / riba (marikultura)
Uzgajalite marikultura predstavlja zahvat u moru gdje
se obavlja vjetaki uzgoj koljaka odnosno riba. To
75
Strana 76- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
najee podrazumjeva plutajue parkove koljaka Osim pojedinakih stabala i grupacija maslina, koje se
odnosno kaveze za uzgoj riba.
Lokacije su uglavnom u Boki Kotorskoj: kod Instituta za
biologiju mora u Dobroti (ogledno mjesto), Ljuta,
izmedju Drain vrta i Perasta, Perasta i Risna,
Vitoglava i Strpa, Strpa i Lipaca, kod Kostanjice i
Donjeg Stoliva, ispred nasipa u zoni Solila. Ukoliko se
dokae da nema uticaja na ivi svijet, mogue je
organizovati uzgoj i unutar Solila.
Prednost u Zalivu se, zbog limitiranih prirodnih uslova,
daje uzgoju koljki
Lokacije na otvorenom priobalnom moru su: Dobra
Luka, uvala ukovica, Zagorski Pijesak, Krimoviki
potok, Uvala Valdanos, Port Milena.
Solila
Solila su prostori obalnih slatina, koja predstavljaju
specifino stanite ptica. Nalaze se u Tivatskom zalivu
u blizini Ostrva cvijea.
Zbog svojih karakteristika predloena su za rezervat
prirode, u okviru koga bi se organizovao "bird-
watching".
Movare
Movare podrazumijevaju manje zabarene i movarne
povrine koje se odlikuju specifinom (halofitnom i
poluhalofitnom) vegetacijom.
U zahvatu Morskog dobra se mahom nalaze na
prostoru Velike Ulcinjske plae, na Adi Bojani i na
prostoru pored rijeke Bojane, te manjim dijelom u zoni
Buljarica, Solila i Soliotskog polja.
Travnate povrine
Travnate povrine obuhvataju prostore sa specifinim
mediteranskim panjacima i livadama, ali u mnogo
manjem obimu, uglavnom pored rijeke Bojane i na
Velikoj ulcinjskoj plai i Adi Bojani.
Vegetacija dina
Specifina vegetacija dina razvijena je na podruju
zalea Velike plae i Ade Bojane.
Vegetacija na slabim tlima
Vegetacija na slabim tlima podrazumjeva: makiju, razne
sekundarne degradirane ikare, antropogene trnjike,
stalno-zelene garige i listopadne ibljake.
Naroito je zastupljena na Lutici i Donjem Grblju.
ume
ume obuhvataju povrine pod specifinim
sredozemnim crnogorinim i liarskim umama.
Posebnu grupaciju ine ume na pjeskovima, na Adi
Bojani i zaleu Velike plae, kao i na ostrvu Sveti
Nikola.
Maslinjaci
Maslinjaci predstavljaju poseban i vrlo znaaj oblik
obrade zemljita, koji su uglavnom formirani na
terasiranim povrinama.
30. maj 2007.
nalaze du cijelog Primorja, kao jedini vei prostor u
zahvatu Morskog dobra moe se oznaiti stari
maslinjak u uvali Valdanos, kao dio veeg kompleksa
koji se protee do samog grada Ulcinja.
Saobraajni objekti i povrine
Saobraajne povrine obuhvataju prostore i objekte za
odvijanje drumskog, eljeznikog, vazdunog i
pomorskog saobraaja.
Putnu mreu na podruju Morskog dobra ine:
- magistralni putevi (Jadranska magistrala M2, koja na
dijelu kroz Bokokotorski zaliv predstavlja graninu liniju
Morskog dobra)
- regionalni putevi (R1 za Cetinje, R 14 za Virpazar i R
15 do rijeke Bojane, koji predstavlja graninu liniju
Morskog dobra)
- lokalni putevi i naseljske saobraajnice i ulice
Morsko dobro premouje u zoni Veriga planirana Brza
saobraajnica u zaleu Crnogorskog primorja
eljeznika mrea - U Baru se nalazi eljeznika
stanica koja predstavlja poetnu taku pruge Bar -
Beograd.
Od nje ka luci Bar vodi industrijski kolosjek koji
povezuje ova dva saobraajna terminala.
Aerodromski kompleks - U zahvatu Morskog dobra
nalazi se kompleks aerodroma Tivat sa svim prateim
objektima: pristanina zgrada, poletno-sletna staza,
hangari, ureaji za navigaciju, interne komunikacije,
parking prostor i avio servis za snabdijevanje gorivom,
koji ima poseban prilaz sa mora. U narednom periodu
predvidja se proirenje i modernizacija aerodroma.
Objekti za pomorski saobraaj
Od objekta namenjenih pomorskom saobraaju
izdvajaju se: luke i luki terminali kao i objekti
namjenjeni za lokalnu plovidbu (trajektno pristanite,
privezita i mandrai). Svi ovi objekti se smatraju
dijelovima izgraene obale.
Pristanita, privezita, mandrai i ponte mogu se
unaprijediti i modernizovati za lokalnu plovidbu.
U akvatorijumu su definisani plovni putevi i prostori koji
mogu posluiti za sidrenje velikih brodova, kako u
zalivu tako i na otvorenom moru.
2.10. USLOVI ZA UREDJENJE,
IZGRADNJU I ZATITU
Kroz izradu i usvajanje ovoga Plana, potrebno je
osigurati prostoru Morskog dobra status od posebnog
interesa odnosno, status kompleksne i integralne
zatite.
U uskom pojasu neposredno uz more dozvoljeno je:
- graditi objekte pomorskog saobraaja (mula,
pristanita mandrae, ponte) i sline objekte koji po
logici svoga postojanja moraju postojati ba na pjeni
od mora.
- rekonstrukcija i sanacija postojeih objekata
tradicionalne arhitekture i graditeljskog naslijea
- zatita autentinog pejzaa, obnova poarita,
ouvanje mediteranske makije
76
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 77 - Broj 30

- zatita podmorja udaljenosti od 100 m bovama koje su meusobno

- planom definisana dogradnja postojeih turistikih povezane.
objekata sa ciljem njihovog osavremenjivanja i
obogaivanja sadraja kao i ograniena gradnja novih U ograenim prostorima kupalita i na udaljenosti od
objekata koji su predvieni ovim planom i planovima 200 m od obale, zabranjeno je prilaziti gliserima, a na
nieg reda udaljenosti od 150 m od obale, zabranjeno je prilaziti
amcima, jedrilicama, daskama za jedrenje, skuterima i
U prostoru Morskog dobra, koji je vrlo uzak, postoje sl.
objekti razliitih vrsta koji se po svojoj funkciji mogu
smjestiti u morsko dobro: kupalita, saobraajni objekti, Izuzetno se amcima i svim drugim plovnim objektima
nautiki sadraji, sezonski objekti, stari objekti na motorni pogon dozvoljava pristup na ureena
tradicionalne arhitekture, stambeni i pomoni objekti, kupalita, samo na mjestima koja moraju biti na
grupacije novih objekata savremene arhitekture, odgovarajui nain obiljeena, oznaena i ograena, a
hotelski i turistiki kompleksi. brzim amcima (skuterima, gliserima, amcima koji
vuku skije, banane i sl.) dozvoljena je ploviba u
2.10.1. USLOVI ZA KUPALITA prostorima koja su za tu namjenu odreena i koja su na
odgovarajui nain obiljeena, oznaena i ograena uz
saglasnost nadlenog ministarstva.
Uslovi za uredjena kupalita
Pristajanje plovnih objekata se ne smije obavljati
Ureeno kupalite je izdvojena organizaciona cjelina
nasukavanjem ve na pristanitima, koja mogu biti
koja u funkcionalnom, estetskom i ekolokom smislu
stalna i sezonska. Preporuka je da se dokovi montiraju
omoguava boravak kupaa.
se na ipovima od drveta, metala ili betona. Dubina
gaza mora biti takva, da plovni objekti dok su privezani
Javna kupalita moraju imati slobodan pristup, bez
budu u plutajuem stanju.
naplate ulaza. Hotelska kupalita mogu da ogranie
Mjesta za pristajanje plovnih objekata sa vodene strane
pristup samo svojim gostima ili da naplauju ulaz.
moraju biti obiljeena, ograena i oznaena
meusobno povezanim bovama, koje formiraju lijevak
Optimalan raspored funkcija na uredjenom kupalitu
od obale ka otvorenom moru.
je sledei:
- na samom ulazu u kupalite treba rasporediti
Na dijelu kupalita (poeljno na njihovim krajevima),
ugostiteljske, zabavne, sportske, sanitarno-higijenske i
kao zasebne cjeline, mogue je organizovati ostale
ostale neophodne sadraje;
sportske aktivnosti (tobogani, skijanje na vodi, banane,
- centralna zona plae sa definisanim prostorom za
panoramsko letenje, skuteri, gliseri) koje iskljuuju
postavljanje suncobrana i lealjki
kupanje na tom prostoru. Ovi dijelovi moraju biti
- zona neposredno uz more (min. 5m) treba da bude
adekvatno obiljeeni bovama.
slobodna za kretanje, ulazak i izlazak kupaa iz mora.
Platforme za pristajanje skutera su montano-
Preporuuje sa da uredjena kupalita plae imaju
demontane plutajue konstrukcije za isplovljavanje
organizovana pristanita za pristajanje amaca i
skutera, koje se postavljaju na udaljenosti od 50 m od
turistikih brodia, kolski ili pjeaki prilaz, oznaen
obale. Na kopnenom dijelu, pristup lijevku i platformi za
zahvat na kopnu i moru, definisane ulaze na plau i po
skutere treba da bude osloboen od drugih planih
mogunosti organizovan parking prostor.
rekvizita sa vidno istaknutim znakovima obavjetenja i
upozorenja.
Sva uredjena kupalita se moraju redovno odravati.
Prostornu organizaciju svakog uredjenog kupalita
U kapacitiranju prostora i sadraja koristiti normativ od
(prostor na kome se mogu postavljati suncobrani i
4 do 8 m2 po kupau, a u zavisnosti od nivoa usluga na
lealjke, prolazi i komunikacije, poloaj sanitarnih
kupalitu. Kod hotela, taj normativ moe biti i vei.
objekata, tueva i kabina za presvlaenje, prostori za
zabavu i rekreaciju, drugi plani mobilijar te pristanita)
Na 1000 m2 povrine ili 100 m duine ureenog
treba definisati godinjim planom privremenih objekata i
kupalita treba postaviti minimum dva sanitarna vor,
kupalita, kojim e se odrediti i njihov reim korienja.
dva tua i kabine za presvlaenje.
Uredjenja i proirenja postojeih te eventaulna
Sanitarni objekti mogu biti: vrsti i mobilni. vrsti
izgradnja novih kupalita odvijala bi se uklanjanjem
sanitarni objekat se gradi na lokacijama gdje postoje
sadraja i objekata koji nisu neophodni i mogu se
uslovi za prikljuenje na javni kanalizacioni sistem, ili
organizovati na drugim prostorima, nasipanjem
septiku vodonepropusnu jamu, koja se moe redovno
autohtonim pijeskom ili ljunkom, izgradnjom
prazniti. Mobilni sanitarni objekat se postavlja na
inenjerskih objekata zatite plaa (npr. naperi),
lokacijama gdje ne postoji javni kanalizacioni sistem.
izgradnjom ili montaom pontona i mola (naroito u
Boki) te paljivim modeliranjem postojeeg stjenovitog
Na ureenim kupalitu mora biti organizovana
ili kamenitog prostora i njihovim prilagoavanjem za
spasilaka sluba (odreeni broj struno osposobljenih
kupae. Ovakvi radovi nisu predvidjeni na zatienim
lica, primjeren kapacitetu kupalita), odreen broj
objektima, a moraju biti provjereni na osnovu procjene
amaca za spaavanje i ostala spasilaka oprema
uticaja pojedinih radova na morske struje i na
prema medjunarodnim ILS standardima.
ambijentalne vrijednosti.
Sa vodene strane kupalita, prostor ureenog i
Na pojedinim kupalitima, a naroito u njihovim
izgraenog kupalita mora biti vidno ograen na
funkcionalnim zaledjima mogue je formirati zabavne

77
Strana 78- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
akva parkove, koji bi upotpunili ponudu i poveali
prostor za kupanje. Poeljno je da koriste morsku vodu.
Uslovi za djelimino uredjena kupalita
Djelimino uredjena kupalita su ona koja u potpunosti
ispunajavaju organizacione i higijenske uslove
propisane za uredjena kupalita (svlaionice, kante za
otpatke i redovno odravanje), a djelimino
infrastrukturne i bezbjedonosne uslove.
Uslovi za prirodna - zatiena kupalita
Prirodna zatiena kupalita su ona koja imaju
posebne prirodne vrijednosti ili su zatiena kao
prirodna dobra. Najee se nalaze na stjenovitoj obali
otvorenog mora (pojedini sektori na Lutici i Donjem
Grblju, dijelu ostrva Sveti Nikola, prostori izmedju
Petrovca i Buljaricei) ili na pjeanim plaama (npr.
istoni dijelovi Velike plae i Ade Bojane)
Na njima se ne smiju vriti nikakve intervencije kako se
ne bi poremetila prirodna ravnotea i autetntini izgled.
Na njima se ne postavljaju objekti, ne grade se
posebne staze niti pristanita.
Uslovi za specijalna kupalita
Specijalna kupalita su ona koja imaju posebne
karakteristike ili reim korienja nudistike, sa definisanja etalita uz more po pravilu su sljedei:
ljekovitim svojstvima ili reprezentativne. Zbog
osobenosti ponude mogue im je ograniiti pristup.
Nudistike plae su kod Njivica, dio oko Arze, dio plae
Jaz, dio na ostrvu Sveti Nikola, Crvena glavica kod
Svetog Stefana, okolina Ratca, Ada Bojana.
Plae sa ljekovitim svojstvima su Peine kod Njivica,
Blatna plaa Igalo, enska plaa Borova uma kod
Ulcinja.
Reprezentativna kupalita su Kraljiina plaa, kao i
pojedina ekskluzivna hotelska kupalita Sveti Stefan,
Miloer, Mamula ...
2.10.2. USLOVI ZA OBJEKTE
POMORSKOG SAOBRAAJA
Vea mula i pristanita raditi u skladu sa propisanim
tehnikim rjeenjima i uslovima plovidbe, pri emu
rubove tj. ivicu horizontalne hodne povrine i vertikalne
koja uranja u more predvidjeti od blokova kamena sa
zaobljenim rubom. Sve vidne povrine poploati
kamenim ploama u betonskoj podlozi.
Sa ciljem ouvanja karateristinih izgleda postojeih
ponti i mandraa kao i proirenjem povrine obale a
kako bi svojim poloajem kao i ukupnim izgledom bila
usklaena sa konzervatorskim principima, planirane
intervencije mogu se prihvatiti pod sledeim uslovima:
dogradnju ili izgradnju ponte predvidjeti u skladu sa
prostornim mogunostima mikro lokacije a u svemu
podraavajui tradicionalne oblike (najee
nepravilne izlomljene linije upravno i paralelno
obali).
obradu ponte tj zidove predvidjeti sa upotrebom
krupnih blokova priklesanog kamena nepravilnih
oblika. uz stvaranje utiska izvornog naina zidanja
usuvo.
obradu zavrne, gornje povrine ponte predvidjeti u
svemu prema postojeem tj. kamenim blokovima u
vrstoj zemljanoj podlozi ili poploavanjem krupnim
30. maj 2007.
priklesanim kamenim ploama nepravilnog sloga u
betonskoj podlozi (iskljuuje se beton za zavrnu
obradu).
2.10.3. USLOVI ZA ETALITA UZ MORE
Imajui u vidu karakter (otvorenog mora i Zaliva,
prirodnog pejzaa ili izgraenog okruenja) i namjenu
prostora morskog dobra a sa ciljem uspostavljanja
prepoznatih potencijala, posebno istiui raznovrsnost
tj. osobenost svake mikro lokacije Crnogorskog
primorja, planiraju se intervencije na formiranju,
ureenju i korienju etalita uz more.
etnice mogu planirati na prostorima ije su namjene
odreene za: javna kupalita, urbano izgraenu obalu;
specifian oblik ureenja obale Kotorsko - Risanskog
zaliva (sa postama, mandraima i privezitima);
naseljske strukture; turistike objekte i komplekse;
sportske objekte; travnate povrine i ume.
etnice se ne mogu planirati na slobodnom dijelu obale
(istaknuta je potreba za ouvanjem karaktera prostora -
prirodni pejza i neizgraen dio meu linijski
urbanizovanim priobalnim naseljima, posebno izraeno
u Bokokotorskom zalivu), uz hotelske i specijalne plae,
na prostorima koji su namjenjeni privreivanju ili
posebnoj namjeni.
Osnovni elementi prostornog i organizacionog
iskljuuje se mogunost formiranja etalita
neposredno uz i na saobraajnim povrinama tj.
mrei magistralnih i regionalnih puteva;
u procesu provoenja transformacije naseljskih
saobraajnica u kategoriju etnica uz more
saobraaj treba regulisati tj. definisati uslove
korienja (odravanje, snabdevanje, stalno
stanovnitvo, povrameno stanovnitvo, posjetioci);
svim planiranim intervencijama na formiranju,
ureenju i korienju etalita uz more neophodno
je ouvati povrinu mora tj. iskljuuje se mogunost
nasipanja mora;
uspostaviti propusne veze pjeakih komunikacija
unutar mjesta i etalita;
etalite je neophodno jasno definisati a pravac
njegovog pruanja propratiti adekvatnom
signalizacijom;
obezbjediti neophodnu infrastrukturnu opremljenost
etalita;
sa vodene strane obavezan zid koji ima funkciju
zatite korisnika;
u urbanim jezgrima, a gdje do sada nisu postojale,
mogu se planirati vjetake etne staze;
u cilju uspostavljanja kontinuiteta etnice i
formiranja odmorita na ploasto stjenovitim
terenima mogu se predvidjeti minimalna pokrivanja
gornjih povrina stijena betoniranjem;
zavrnu obradi hodnih staza potrebno je predvidjeti
u skladu sa ambijentalnim karakteristikama lokacije
(kamene ploe, kaldrma i dr.) ili od montanih
elemenata (betonske prefabrikovane ploe, drvena
oplata i izuzetno beton);
omoguiti neometan pristup svim zainteresovanim
korisnicima bez ogranienja;
omoguiti neometan pristup hendikepiranim licima
na, njima prilagoenim, prostorima etalita;
78
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
na pojedinim dijelovima, au skladu sa prostornim
mogunostima, predvidjeti i staze za bicikliste
etalinim redom regulisati odravanje istoe i
nain korienja (unoenje kunih ljubimaca i dr.);
da bi se zatitili etai neophodno je definisati
granice etalinih podruja u kojima se ne smiju
voziti bicikle, motori, i druga vozila;
sanitarne, servisne i uslune sadraje na etalitu
po pravilu treba smjestiti u postojeoj strukturi ili
kao privremene (sezonske) objekte na za to
predvienim punktovima;
svi privremeni objekti uz etalite treba da budu
mobilni da bi se na kraju sezone lako uklonili.
2.10.4. USLOVI ZA SEZONSKE OBJEKTE
U zoni morskog dobra u cilju sezonske organizacije i
ureenja kupalita kao i na djelovima obale u zaleu,
moe se odobriti postavljanje sezonskih objekata,
saglasno godinjem Planu i programu postavljanja
privremenih objekata.
ogue je postavljanje sledeih sezonskih objekata i
sadraja: kiosci, montani i polumontani
objekti, prodajno-usluni punktovi, terase, telefonske
govornice, vitrine - konzervatori, aparati za kokice,
aparati za video i zabavne igre, zabavni parkovi,
plivajui pontoni i montani dokovi.
Ovi objekti se po pravilu uklanjaju nakon sezone, ili se
pod posebnim uslovima konzerviraju.
2.10.5. USLOVI ZA STAMBENE
I POMONE OBJEKTE
Na postojeim stambenim objektima u zoni Morskog
dobra mogu se odobravati svi graevinsko-zanatski
radovi u cilju njihovog redovnog odravanja i korienja.
Ovakve objekte je mogue dograivati i nadograivati,
ukoliko je to predvidjeno vaeim DUP-ovima, ili
studijama lokacije koje se budu radile za one dijelove
naselja koji se nalaze u zoni Morskog dobra.
Prenamjenu zateenih objekata u zoni Morskog dobra
mogue je raditi uz prethodnu konsultaciju svih drugih
zakona i normativa iz oblasti zatite prostora, a nove
djelatnosti smiju biti odobrene samo ako su ispunjeni
svi komunalni preduslovi, a nova djelatnost nije opasna
po istou mora i njegovog neposrednog zalea i ako
sama namjena nije neprimjerena lokaciji.
Za objekte koji imaju istorijsko ambijentalnu vrijednost ili
su objekti tradicionalne gradnje, prije bilo kakvih
radova, neophodno je pribaviti saglasnost i miljenje
nadlenog zavoda za zatitu spomenika kulture.
Neophodno je ustanoviti i usvojiti mjere kamufliranja
okolnih objekata kako bi se to manje nametali
prostoru, posebno ako su u neposrednoj blizini vrijednih
graditeljskih ili/i ambijentalnih cjelina.
Predvidja se ozelenjavanje pripadajuih parcela i
zajednikih javnih povrina autohtonim biljnim vrstama
kako bi se "umekao pejza i sakrile zateene
arhitektonsko-urbanistike greke koje se graevinskim
zahvatima ne mogu popraviti.
Strana 79 - Broj 30
Posebnu panju posvetiti mjerama zatite mora i tla,
organizovano sakupljati i odvoziti otpad, kanalizacionim
sistemom rijeiti odvoenje otpadnih voda
Nova gradnja ovih objekata predvidja se u okviru
postojeih (zateenih) naseljskih struktura u vidu
ogranienog poguavanja, uz potovanje normativa
utvrdjenih naknadnim razradama, uzimajui u obzir da
se obezbijede slobodne i zelene povrine, te da se ne
zagrade pristupi moru.
U sklopu zona kombinovane namjene, mogua je
gradnja luksuznih apartmana uz turistike i pratee
sadraje planiranih marina.
Ovim planom nije predvidjena gradnja vikend objekata.
2.10.6. USLOVI ZA HOTELSKE /
TURISTIKE KOMPLEKSE
Postojee hotelske komplekse je dozvoljeno dograivati
i na njima graevinski intervenisati u cilju podizanja
njihovog komfora, poboljanja usluga, prilagoavanja
ukupnom ambijentu ukoliko njihov izvorni arhitektonski
izraz nije bio u skladu sa njim.
Dozvoljene su i intervencije na njihovom okolnom
prostoru u skladu sa sledeim uslovima:
- prirodni pejza neizgraene otvorene obale treba
uvati u najveoj moguoj mjeri u izvornom obliku.
- treba uvati biljni fond i morfoloke karakteristike
predjela kao autentini pejza.
- tamo gdje se intervenie u pejzau, primjenjivati
autohtone materijale (podzide raditi kamenom u
suhozidu ili sa uputenim spojnicama; nije dozvoljeno
kamen primjenjivati kao masku lijepljenjem kamenih
ploa i jednakom slogu na horizontalnim i vertikalnim
povrinama; usjeke u predio raditi izuzetno, u to
manjim povrinama i tada ih podzidati kamenom ili
zasaditi odgovarajuim biljkama koje e pokriti oiljke
u predjelu).
- za ozelenjavanje koristiti autohtoni biljni fond
(primorski bor, roga, maslinu, bagrem, akacije,
emprese....)
Novi turistiki kapaciteti se smiju graditi samo u skladu
sa vaeim urbanistikim planovima i na lokacijama
predvienim ovim planom.
Ovim planom su date zone koje predstavljaju procjenu
terena na kojima e biti gradnja turistikih kapaciteta u
sklopu irih cjelina, dok su granice date orjentaciono i
podrazumijevaju diferencijaciju izgraenih i slobodnih
povrina. Predloene granice su obuhvatile i prostore
do mora kako bi se ovim planovima uredio i priobalni
prostor kome gravitiraju, kao i neizgraene zone pod
zelenilom.
Procenjeno je da maksimalno optereenje terena na
konkretnim mikro lokacijama treba da bude do 150
leaja/ha za koncentrisane hotelske komplekse, dok je
minimalno 80 leaja/ha za zone vila i pansiona. Ovi
normativi raunaju se bruto, odnosno sa svim
pripadajuim sadrajima u turistikoj ponudi (centri,
usluge, sportski tereni, ureene zelene povrine...). U
predlaganju ovih normativa voeno je rauna o
doputenoj spratnosti i konfiguraciji terena.
79
Strana 80- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Precizniji numeriki pokazatelji mogu se izvesti tek iz
detaljnih podloga i rjeenja konkretnih naselja i lokacija.
U planiranju i razmetanju novih turistikih sadraja
voditi rauna o uslovima koje diktira topografija terena,
postojea vegetacija i stvorena struktura okolnih naselja
te naznaka njihovog daljeg irenja.
Preporuka ovog plana je da se kapaciteti maksimalno
prilagode konfiguraciji terena i slobodnim vizurama ka
moru. Objekte je potrebno uklapati u okruenje, kako
izgraeno tako i prirodno. To znai da se u zavisnosti
od specifinih uslova lokacije moraju traiti adekvatna
konkretna rjeenja, koja ne smiju konkurisati izuzetno
vrednim prirodnim ili istorijskim cjelinama. U arhitekturi
turistikih objekata traiti reenja koja se: naslanjaju na
iskustva i forme tradicionalne, autohtone arhitekture, ili
predstavljaju znak savremenog doba kako u formi tako i
u materijalima.
Opti uslovi za izgradnju turistikih objekata dati su
prema konfiguraciji i tipu izgradnje.
Turistike komplekse u veim uvalama planirati kao
hotelska naselja sa centralnim objektom u samoj uvali i
depandansima u tepih-sistemu adekvatno lepezasto
postavljenim u zaleu. Depandansi ne treba da budu
vei od P+1, dok je centralni objekat sa recepcijom i
prateim sadrajima mogue graditi i sa veim brojem
etaa.
Turistike komplekse na rtovima treba organizovati tako
da se centralni sadraji sa recepcijom planiraju na
najviim kotama sa vizurama na uvale ili more, dok se
smjetajni kapaciteti sputaju u manjim jedinicama ka
obali.
Pri formiranju uslova za gradnju posebnu panju
posvetiti uklapanju pojedinanih manjih objekata u
prirodnu sredinu tako da ona ostane dominantna.
Objekte ne treba postavljati uz samu obalu ili na ivice
rta.
Nova turistika naselja treba formirati na pristupanim
terenima pogodnim za gradnju, na visokim kotama
iznad obale otvorenog mora ili drugim neizgraenim
lokacijama koje nisu prirodno, istorijski ili na drugi nain
valorizovane kao vrijedne. Formiranjem ureenog
naselja sa regulisanim saobraajnicama i parcelama
postoji mogunost da se dananja disperzna i
neadekvatna gradnja sanira i uklopi u kompaktnu
urbanu strukturu. U planirani graevinski reon trebalo bi
ugraditi povrine koje su privatno vlasnitvo i ve se
usitnjavaju, te bi se kroz detaljnu urbanistiku razradu
sankcionisala budua nekontrolisana individualna
gradnja.
Ovo, svakako podrazumijeva da se na prostorima
izuzetnih prirodnih ili ambijentalnih karakteristika imati
mnogo stroije uslove od ovih optih koji se svode na
sledee:
- parcele za gradnju vilea su povrina od 400 - 800 m2
sa objektima slobodnijeg arhitektonskog izraza i
ureenim predbatama i batama. Objekti ne bi trebalo
da budu vii od P+1 odnosno P+Pk odnosno u
gabaritima do 120 m2. Mogue je u okviru parcela
graditi manje bazene, dok je obavezno obezbijediti
smetaj vozila u garai ili parkingu.
- mogue je dio kapaciteta smjestiti u hotel (oko 150
leaja) koji sa vilama treba da bude u okviru nove
zajednike turistike ponude. Hotelski kompleks je
mogue graditi kao kompaktan objekat ili centralni sa
depandansima. Obavezno je uz hotelsku ponudu
30. maj 2007.
obezbijediti pratee sve sadraje kompatibilne kategoriji
turistikog naselja.
- centralna zona naselja podrazumijeva standardnu
opremu naselja prostorima uprave, administracije i
snabdijevanja, kao i informativne punktove za korisnike
prostora naselja i cijele turistike zone; moe biti
organizovana uz put koji spaja dva dijela naselja sa
obaveznim ureenim slobodnim prostorima i pjacetom.
- slobodne, rekreativne i zelene povrine adekvatno
urediti i povezati sa plaom, kao najbliim punktom za
rekreaciju na vodi.
U okviru detaljnih razrada treba tretirati zonu izmeu
obale i naselja i urediti je, definisati vezu naselja sa
obalom i plaom i usloviti ureenje zatitne zelene
zone.
Granicom tih planova treba obuhvatiti terene od obale
do granice graevinskog podruja i u okviru njih
obezbijediti uslove za korienje mora, plae, kao i
zelenih povrina do naselja. Definisati komunikaciju
izmeu naselja i plae, omoguiti kolski pristup kao i
pjeaku komunikaciju, a kad je neophodno liftove ili
druge vidove javnog prevoza.
Ostali uslovi za ureenje turistkih zona:
- Obavezno je ureenje zelenih, slobodnih, sportskih i
rekreativnih povrina. Standardi zavise od kategorije
(60m2 po leaju sa 3* do 100 m2 po leaju sa 5*)
- Predvidjeti sistem pjeakih ruta do najatraktivnijih
lokacija i vidikovaca. Vezu zona ostvariti preko preko
sistema pristupnih i lokalnih puteva.
- Zabranjena je svaka gradnja na kupalitima, osim
prateih sadraja za potrebe rekreacije, zabave i usluga
u vidu sezonskih objekata.
- Predvidjeti adekvatna pristanita za izletnike
brodove i i eventualno privezita jahte, prilagoeno
maritimnim uslovima.
Konkretne uslove za gradnju treba da daju planski akti
nieg reda, a u naelu se oni odnose na:
- lociranje konkretnih turistikih i uslunih sadraja;
- strogu regulaciju povrina to omoguava pravilno i
trajno gazdovanje odnosno brigu o prostoru, bez zona
koje su opte dobro a za koje niko nije zaduen;
- limite u izgraenosti i iskoritenju zemljita do kojih
budui investitor treba i moe da troi prostor i
optereuje ga infra i suprastrukturom;
- nain izgradnje, odnosno preporuke i obligacije u
projektovanju i gradnji tako da se sukcesivno gradi i
uva identitet lokacije ili naselja;
- uputstva za ureenje specifinih zona (turistiki
punktovi, rekreativni centri, ambijentalne cjeline,
nautiki centri, turistika sela...)
2.10.7. USLOVI ZA LOKACIJE
MARIKULTURE
Uzimajui u obzir da su zadovoljeni svi preduslovi u
datoj zoni za odreivanje lokacije za marikulturu
potrebno je ispuniti sledee uslove:
Fizike, hemijske i bioloke karakteristike: Otvorenost
(zatienost) lokacije, Dubina, Struje (brzina, pravac),
Vjetar (zalet,brzina i pravac), Talasi, Topografija terena
(nagib, podvodne barijere), Struktura sedimenta,
Suspendovane materije (mutnoa), Kvalitet vode,
Koliina vode u odnosu na biomasu koja se uzgaja,
Trofiki status (oligotrofnost, eutrofnost), Fitobentos i
80
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
Zoobentos, Okolna autohtona ihtiofauna, Predatori
(ribe, ptice, sisari)
Pratea infrastruktura: Raspoloivost prostora na
kopnu, Pristup s kopna i mora, Udaljenost od plovnih
puteva, Dostupnost struje, Proizvodnja hrane za uzgoj,
Nekodljiva obrada uginulih organizama, Ureaji za
odlaganje i reciklau otpada, Sanitarns i veterinarska
inspekcija, Savjetodavne slube, Servisi za odravanje i
popravku
Predhodna miljenja, saglasnosti i dozvole: miljenje
nadlene, naune institucije, nadlene Luke
kapetanije, vodoprivredne inspekcije, republikog
organa uprave nadlenog za poslove ureenja
prostora, sanitarne inspekcije, Zavoda za zatitu
prirode, republikog organa uprave nadlenog za
poslove morskog ribarstva o ispunjenju uslova za
marikulturu kao i vodoprivredni uslovi, saglasnost i
dozvola.
Projektna dokumentacija se sastoji od:
- Skice lokacije sa ucrtanim granicama prostora za
marikuluturu.
Kod lokacija na moru, potrebno je uzgajalite ili
plantau postaviti na udaljenosti od 50 m od kopna, i
adekvatnoj udaljenosti od plovnih puteva, i na
udaljenosti ne manjoj od 10 m od pristanita u blizini.
Zatitni pojas od po 10 m sa svake strane uzgajalita ili
plantae, posebno obiljeiti i spojiti sa lokacijom na
kopnu na kojoj e se nalaziti pomoni objekat.
- Opisa tehnologije i vrste organizama.
Izbor tehnologije i vrste organizama koji se planiraju
uzgajati na odreenoj lokacij treba odrediti shodno
Praviliniku o klasifikaciji i kategorizacij vode
- Biznis plana.
Ovom ekonomskom studijom izvodljivosti treba
predvidjeti fazno razvijanje marikulture na datoj lokaciji,
i definisati sledee: zakonodavne i sanitarne norme,
trajanje prvog uzgojnog ciklusa, investicije na
izabranom lokalitetu, izvor sredstava do zavretka
prvog uzgojnog ciklusa, struna sprema radne snage,
plasman uzgojenih organizama na tritu, distributivni
kanali, planirana cijena proizvoda i druge karakteristike
marikulutrne djelatnosti
- Elaborata noseeg kapaciteta sredine i procjene
uticaja na ivotnu sredinu.
Radi odreivanja intenziviteta i kapaciteta marikulture
na datoj lokaciji u moru potrebno je uzeti inicijalno
stanje fizikih, hemijskih i biolokih parametara na
osnovu koji e se odrediti nosei kapacitet sredine.
S obzirom da marikultura intenzivnija od noseeg
kapaciteta moe da bude ozbiljan izvor zagaenja
neophodno je uradti Elaborat procjene uticaja na
ivotnu sredinu, u okviru kojeg e se predividjeti
obavezan monitoring program.
2.10.8. USLOVI ZA POSTAVLJANJE
VJESTAKIH GREBENA
Pri izboru lokacije za postavljanje vjetakih grebena
(zakloni za morske organizme, ronilaki parkovi ili
barijere za koe) treba uzeti u obzir prirodne
karakteristike sredine, te postojanje fiziko-hemijskih i
biolokih preduslova za razvoj tipinog ekosistema
grebena. Vjetake grebene treba postavljati na
ogoljelom morskom dnu, na kojem bi se i prirodno
stvorio tipoan ekosistem grebena.
Strana 81 - Broj 30
Izbor materijala za vjetaki greben kao i konfiguracija
grebena takoe moraju biti adekvatni. Kao materijali
esto se koriste olupine starih brodova ili automobila,
gume povezane icom i sl., meutim ovakvi materijali
esto sadre i toksine supstance (kiseline iz
akumulatora, CFC iz starih friidera i sl.), te, ako se
ostaje pri ovom izboru, neophodno je odstraniti sve
djelove koji sadre potencijalne izvore zagaenja.
Mnogo bolji izbor materijala je beton, od koga se prave
blokovi, lamele ili drugi oblici koji se spajaju u agregate
potrebne veliine. Kod konfiguracije grebena
neophodno je ostaviti prostore kroz koji se moe
omoguiti strujanje vode, te udubljenja za stanite
organizama.
2.11. SMJERNICE ZA
PRIMJENU PLANA
Prostorni plan za podruje posebne namjene Morskog
dobra primjenjivae se adekvatnom razradom na niim
nivoima ili direktnom primjenom odredbi ovog plana.
Kako je ovaj plan anticipirao veinu kvalitetnih rjeenja
u urbanistikim planovima koji jo uvijek vae, to se
njegova realizacija moe odvijati prema njima. Prilikom
analize tih planova uzeta je u obzir i aktivnost koja je
planirana u neposrednom zaleu Morskog dobra, kako
bi one imale logian izlaz na obalu i more.
U onim sluajevima gdje se namjene ne poklapaju,
vae rjeenja ovog plana kao planskog akta vieg reda.
U sluaju da je ovim planom predloena neka nova
namjena ili aktivnosti u prostoru, za "zaokruene"
cjeline kao to su turistiki kompleksi, luki kompleksi,
nautiki sadraji, sportsko-rekreativni sadraji i sl., treba
raditi dalje razrade (studije lokacije), koje sadre iru
provjeru urbanizacije prostora na nivou generalnog
koncepta namjene povrina i infrastrukturnih sistema.
Njima se utvrdjuju uslovi za izgradnju, odnosno
rekonstrukciju objekata i izvodjenje radova. One
predstavljaju osnov za izdavanje lokacije.
Ukoliko je zona morskog dobra sastavni dio naseljske
strukture ili funkcionalnog zaledja kupalita, za nju je
potrebna dalja razrada (studija lokacije), s tim da bi ona
trebalo da ima i provjeru namjena i infrastrukturnih
sistema u odnosu na kontaktnu zonu. Time bi se
postiglo integralno upravljanje priobalnim prostorom.
Kako je ovo vrsta plana koji usvaja Skuptina
Republike, to je njegovo sprovoenje u nadlenosti
resornog republikog ministarstva, pa e to imati za
posljedicu izdavanje svih rjeenja o lokacijama od
strane ovog organa.
Dio takvih sluajeva se moe rijeiti direktnom
primjenom urbanistiko tehnikih uslova za ureenje i
korienje prostora Morskog dobra u pojedinim zonama
i za pojedine objekte i to:
- uslovi za kupalita
- uslovi za objekte pomorskog saobraaja
- uslovi za etnice pored mora
- uslovi za sezonske objekte
- uslovi za lokacije marikulture
- uslovi za vjetake grebene
81
Strana 82- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
Mogua je direktna primjena ovog plana na podruju
koje je pokriveno detaljnim razradama i generalnim
konceptima za sedam zona / lokacija koje su sastavni
dio ovog plana.
Detaljna razrada uz tekstualne i grafike priloge daje
dovoljno elemenata za izdavanje lokacija.
Smjernice i preporuke po zonama i sektorima
Utvrena podjela na kljune zone na nivou Republike,
bila je osnova za dalje zoniranje prostora Crnogorskog
primorja, a uvaavajui pri tom i sve specifinosti
jedinica lokalne samouprave.
Tako je na osnovu prostornih karakteristika, vrenih
potencijala i ogranienja, razvojnih pravaca, definisane
mree naselja i centara, predloena podjela prostora na
sektore - manje jedinice (koje imaju duinu po nekoliko
kilometara), u kojoj zavrni, a pri tom i bazini nivo,
predstavlja prostor Morskog dobra kako na kopnu tako i
u akvatoriju.
Ovako koncipirane zone i sektori predstavljaju znaajne
za sprovoenje plana odnosno razradu sa ireg,
republikog i regionalnog na lokalni nivo.
Prilikom izrada ovih preporuka u najveoj mjeri su
potovani postojei planovi, odnosno njihova rjeenja
ukoliko nisu bila u suprotnosti sa osnovnim postavkama
ovog plana, usvojenim preporukama za odrivo
korienje prostora, zatitu biodiverziteta i predjela.
Na taj nain se postie njihova fleksibilnost,
sprovodivost i olakano praenje svih predloenih
rjeenja datih vaeim planovima, brojnim studijama i
istraivanjima, zvanino usvojenim strategijama, tako
da se ove kratke preporuke mogu smatrati sublimatom
svih korienih izvora.
30. maj 2007.
Za svaki od 68 sektora je dat: pregled osnovnih
namjena prostora sa smjernicama i napomenama,
smjernice za tipove kupalita kao i smjernice zatite i
smjernice za sprovodjenje ovog plana.
Radi bolje preglednosti, za primjenu oviih smjernica
koristi se i posebna grafika mapa sa 48 listova u
razmjeri 1:10.000.
U ovoj mapi grafikih priloga u razmjeri 1:10.000 na
nivou 68 sektora prikazane su planirane aktivnosti i
namjene prostora u zoni Morskog dobra, a prema
utvrdjenoj podjeli koja je data u tekstualnom dijelu
Plana.
Za sva kupalita su definisano je 5 tipova prema podjeli
koja je utvrdjena ovim Planom. Na pojedinim dionicama
dolazi do kombinovanja tipova kupalita, a u skladu sa
raznim namje-nama koje su neposredno uz kupalini
prostor ili bliem zaledju. U takvim sluajevima mogue
je primjenjivati utvrdjene uslove za razne tipove
kupalita na cijelom prostoru ili na pojedinim
dijelovima.
Prikazani su i vidovi sprovodjenja ovog Plana kroz
direktnu primjenu utvrdjenih UTU u ovom Planu (1),
prema uradjenim generalnim konceptima (2) i
detaljnim razradama (3) u okviru ovog Plana, prema
vaeem DUP-u ili UP-u (4) ili prema naknadnoj
razradi studiji lokacije (5). Na pojedinim sektorima
mogue je primjenjivati vaei urbanistiki plan, za koji
je utvrdjeno da nije u suprotnosti sa ovim Planom, ili se
moe uraditi nova razrada, ukoliko se ele postii
drugaija rjeenja i kapacitete u odnosu na vaei plan
a da se pri tom uklapa u osnovni koncept i namjenu
ovog Plana.
U zoni Morskog dobra prikazani su i zatieni prostori i
pojedinani objekti prirode i kulture i njihov status.
82
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 83 - Broj 30

Zona BOKA KOTORSKA

Optina Herceg Novi

Zapadni reon - Hercegnovski zaliv

broj sektora: 1 Kobila Njivice ue Sutorine

osnovne namjene turistiki kompleks na Kobili sa marinom do 150 vezova
makija
postojei hotelski kompleks
naseljska struktura Njivica
planirani hotelski kompleks kod Peina sa privezitem
naseljska struktura prema uu Sutorine
smjernice za hotelska - uredjena kupalita (Kobila, postojei i planirani hoteli)
kupalita javna - djelimino uredjena kupalita (naselja Njivice i kod ua Sutorine)
smjernice za zatitu radovi na privezitu u sklopu hotelskog kompleksa kod Peina ne smiju ugroziti leite
ljekovitog blata (potrebna procjena uticaja)
podvodni arheoloki lokalitet
smjernice za vaei DUP-ovi za turistiko naselje na Kobili i Njivice
sprovodjenje detaljna razrada za planirani hotelski kompleks kod Peina
uslovi PPPPNMD za kupalita (direktno sprovodjenje)

Sredinji reon - Hercegnovski zaliv

broj sektora: 2 ue Sutorine Igalo

osnovne namjene Blatna plaa sa sezonskim pristanitem
funkcionalno zaledje plae (sportsko-rekreativni, usluni sadraji, otvoreni bazeni,
urbano zelenilo)
izgradjena obala sa kupalinim platoima kroz Igalo lungo mare sa pristanitem
smjernice za javna - uredjena kupalita (Blatna plaa i Igalo)
kupalita na dijelu izgradjene obale odrediti kupalita za hotele u zaledju (ne vie od 50%)
smjernice za zatitu zatita nalazita ljekovitog blata
smjernice za vaei DUP ili izrada studija lokacije za zaledje plae Igalo
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 3 Topla - Herceg Novi Savina

osnovne namjene izgradjena obala lungo mare etalite Pet Danica
gradska luka sa komercijalnim privezima
napomena razmotriti mogunost formiranja putnike luke, uz ispunjenje prostornih, saobraajnih
i drugih uslova
smjernice za javna - uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita na dijelu izgradjene obale odrediti kupalita za hotele u zaledju (ne vie od 50%)
smjernice za zatitu ouvanje ritma vjetakih i prirodnih dijelova obale i paljivije formiranje novih
kupalita sa to manje nasipanja i betoniranja obale
sanacija Citadele Mezaluna
smjernice za vaei UP etalita Pet Danica
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 4 Meljine Zelenika

osnovne namjene turistiki kompleks Lazaret sa privezitem
izgradjena obala lungo mare
naseljska struktura Meljina
turistiki kompleks stari hotel Plaa sa privezitem
putnika i teretna luka Zelenika sa slobodnom zonom
izgradjena obala lungo mare od luke ka Kumboru
smjernice za javna - uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita na dijelu izgradjene obale kupalita za hotele u zaledju
(uklanjanje svih neprimjerenih objekata na obali skladita, magacini i sl.)
smjernice za zatitu uslovi za rekonstrukciju i korienje evidentiranih spomenika koji uivaju prethodnu
zatitu Lazaret, stara eljeznika stanica i hotel abe Madjara
smjernice za studije lokacija za turistike komplekse i luku
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

83
Strana 84- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

Istoni reon - Tivatski zaliv

broj sektora: 5 Kumbor - enovii Baoii

osnovne namjene kompleks kombinovanih sadraja u Kumboru sa marinom do 250 vezova
izgradjena obala lungo mare sa pristanitima
otvoreni bazeni i jedriliarski klubovi
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu upotreba tradicionalnih tehnika i materijala
ouvanje ritma vjetakih i prirodnih dijelova obale i paljivije formiranje novih
kupalita sa to manje nasipanja i betoniranja obale
podvodni arheoloki lokalitet Kumbor
prethodna zatita crkve Sv. Nikole u Djenoviima (evidentirani spomenik)
smjernice za vaei DUP-ovi
sprovodjenje studija lokacije za vojni kompleks u Kumboru koji se prenamjenjuje
uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 6 Bijela - rt Sveta Nedjelja

osnovne namjene kompleks brodogradilita Bijela
naseljska struktura Bijele
izgradjena obala lungo mare sa otvorenim bazenom i pristanitima
stjenovita obala
smjernice za javna i djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita na dijelu izgradjene obale kupalita za hotele u zaledju
smjernice za zatitu organizovanje slube za spreavanje zagadjenja mora
ouvanje ritma vjetakih i prirodnih dijelova obale i paljivije formiranje novih
kupalita sa to manje nasipanja i betoniranja obale
upotreba tradicionalnih tehnika i materijala
smjernice za vaei DUP ili studija lokacije
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 7 rt Sveta Neelja - Kamenari - Turski rt

osnovne namjene stjenovita obala
izgradjena obala
trajektno pristanite
stjenovita obala kroz tijesnac Verige
napomena zona premoavanja Veriga
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu zatita crkve Sveta Nedjelja (II kategorija)
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

Optina Kotor

Risanski zaliv

broj sektora: 8 Turski rt - Kostanjica Donji Morinj

osnovne namjene neizgradjena - stjenovita obala
zona pogodna za marikulturu
izgradjena obala Kostanjice i Donjeg Morinja
funkcionalno zaledje plae u Donjem Morinju (sportsko-rekreativni, usluni sadraji,
urbano zelenilo)
preporuke vidikovac na Turskom rtu (ulazak u prostor Svjetske prirodne i kulturne batine)
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
ue Morinjske rijeke
smjernice za vaei DUP ili studija lokacije za zaledje plae u Morinju
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita, marikulturu (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 9 Lipci - Strp uvala Sopot

osnovne namjene petrolejska instalacija u Lipcima
neizgradjena - stjenovita obala
zone pogodne za marikulturu
izgradjena obala u Strpu
preporuke izmjetanje petrolejskih instalacija u doglednom periodu

84
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 85 - Broj 30

smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)

kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
organizovanje slube za sakupljanje naftne mrlje
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita, marikulturu (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

broj sektora: 10 Spila - Risan - rt Banja

osnovne namjene neizgradjena - stjenovita obala
zone pogodne za marikulturu i podvodne aktivnosti
naseljska struktura Vitoglava
naseljska struktura i hotelski kompleks Carine
izgradjena obala u Risnu
teretna luka, pristanite i komercijalno privezite
naseljska struktura Risna
turistiki kompleks Rtac (nekadanji Dom slijepih)
stjenovita obala
smjernice za javna - uredjena i djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita hotelska - uredjena kupalita ("Teuta" i Rtac)
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
prirodni rezervat Sopot
registrovani podvodni arheoloki lokalitet izmedju rta Str i Murova
smjernice za vaei DUP ili studije lokacije
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita, marikulturu (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 11 rt Banja Perast Drain vrt

osnovne namjene neizgradjena - stjenovita obala
zone pogodne za marikulturu
izgradjena obala sa pristanitem
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
crkve Gospa od krpjela (I) i Sveti Djordje (II kategorija) na ostrvima
upotreba tradicionalnih tehnika i materijala za mandrae i ponte u urbanoj cjelini
Perasta (I kategorija)
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita, marikulturu (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

Kotorski zaliv

broj sektora: 12 Drain vrt - Donji Orahovac

osnovne namjene neizgradjena - stjenovita obala
zone pogodne za marikulturu
izgradjena obala sa pristanitem
izletniki punkt kula Baje Pivljanina
smjernice za javno uredjeno kupalite (kula Baje Pivljanina)
kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
kula Baje Pivljanina (III kategorija)
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita, marikulturu (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

broj sektora: 13 Donji Orahovac - Ljuta

osnovne namjene izgradjena obala sa pristanitem
neizgradjena - stjenovita obala
zona pogodna za marikulturu
naseljska struktura u Ljutoj
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita
kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
hrast medunac u Donjem Orahovcu
ue rijeke Ljute sa minimalnim intervencijama
ostaci crkve Sv. Krsta na uu rijeke
ouvanje posti za izvlaenje ribarskih mrea
obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala u ambijentalnoj cjelini Ljute koja ima prethodnu zatitu
smjernice za vaei DUP

85
Strana 86- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita, marikulturu (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 14 Ljuta Sveti Matija

osnovne namjene izgradjena obala u Ljutoj
kupalite Rakov brijeg u funkciji turistikih kompleksa iznad magistrale
izgradjena obala u Dobroti
smjernice za javna uredjena (Rakov brijeg) i djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala u ambijentalnoj cjelini Dobrote koja ima prethodnu zatitu
ouvanje posti za izvlaenje ribarskih mrea
smjernice za vaei DUP
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita, marikulturu (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 15 Sveti Matija ue kurde

osnovne namjene izgradjena obala kod crkve Sv. Matija sa pristanitem
jedriliarski klubovi Sveti Matija i Sveti Ilija (Institut za biologiju mora)
izgradjena obala lungo mare Plagenti do otvorenog bazena
turistiki kompleks na lokaciji URC
naseljska struktura izmedju dvije rijeke (gradski park, poslovni i javni sadraji, parking
i etalite pored rijeka prihvatni punkt za posjetioce Starog grada)
smjernice za javna uredjena i djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita hotelsko - uredjeno kupalite (URC)
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
crkva Svetog Ilije (II kategorija)
obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala u ambijentalnoj cjelini Dobrote koja ima prethodnu zatitu
uredjenje gradskog parka
posebni uslovi gradnje svih objekata zbog neposredne blizine Starog grada
smjernice za vaei projekat uredjenja obale, DUP ili studija lokacije
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 16 Stari grad kaljari Peluzica

osnovne namjene izgradjena obala - putnika luka i carinski prelaz, luka kapetanija, gradska riva,
parking, pristanite i komercijalni privez
naseljska struktura uranj
hotelski kompleks Fjord
nautiko-turistiki centar (VIP marina sa 150 vezova)
izgradjena obala etalite Peluzica
smjernice za hotelsko - uredjeno kupalite sa otvorenim bazenima (Fjord)
kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
posebni uslovi gradnje svih objekata zbog neposredne blizine Starog grada
smjernice za vaei DUP ili studije lokacije
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 17 Muo Glavati

osnovne namjene izgradjena obala lungo mare sa pristanitima
hotelski kompleks Splendid
izgradjena obala Glavati i komercijalno privezite
neizgradjena obala
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita hotelsko - uredjeno kupalite (Splendid)
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala u ambijentalnoj cjelini Mula koja ima prethodnu zatitu
ouvanje posti za izvlaenje ribarskih mrea
smjernice za vaei DUP ili studije lokacije
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 18 Pranj - Markov rt

osnovne namjene izgradjena obala lungo mare sa pristanitima
naseljska struktura
turistiki kompleks Markov rt
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita hotelsko - uredjeno kupalite (Zavod Vrmac)

86
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 87 - Broj 30

smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine

obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala u ambijentalnoj cjelini Pranja koja ima prethodnu zatitu
ouvanje posti za izvlaenje ribarskih mrea
smjernice za vaei DUP
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 19 Donji Stoliv - Gospa od Andjela

osnovne namjene izgradjena obala lungo mare sa pristanitima
naseljska struktura
neizgradjena - stjenovita obala
zone pogodne za marikulturu
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu prostor na listi Svjetske prirodne i kulturne batine
obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala
ouvanje posti za izvlaenje ribarskih mrea
okruenje crkve Gospa od andjela
smjernice za vaei DUP
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita i marikulturu (direktno sprovodjenje)

Optina Tivat

Verige - Tivatski zaliv

broj sektora: 20 Gospa od Andjela Lepetani - Opatovo

osnovne namjene neizgradjena - stjenovita obala
naseljska struktura
izgradjena obala lungo mare u Lepetanama
trajektno pristanite
opte smjernice zona premoavanja Veriga
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu crkva Gospa od andjela (II kategorija)
obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala
smjernice za vaei DUP
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Tivatski zaliv

broj sektora: 21 Opatovo - Donja Lastva

osnovne namjene izgradjena obala lungo mare
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita na dijelu izgradjene obale predvidjeti kupalita za hotele u zaledju
smjernice za zatitu obnavljanje starih i izgradnja novih ponti i mandraa upotrebom tradicionalnih tehnika
i materijala
smjernice za vaei DUP
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 22 Seljanovo Arsenal - Kalimanj Belane

osnovne namjene naseljska struktura Seljanovo (stanovanje, usluni, javni sadraji, jedriliarski - jaht
klub Delfin)
izgradjena obala lungo mare
kompleks remontnog zavoda (Arsenal) servisna marina sa 400-850 vezova sa
turistikim, centralnim i komplementarnim djelatnostima (hoteli, komercijalni, javni i
pratei sadraji sa zonama luksuznog stanovanja i urbanog zelenila) uz mogunost
uspostavljnja slobodne zone u dijelu prostora, a u skladu sa Zakonom o slobodnim
zonama
naseljska struktura (gradski park, sportski tereni, javni sadraji)
gradska riva Pine sa pristanitem
izgradjena obala lungo mare
komercijalno privezite Kalimanj
naseljska struktura Belane (stanovanje, usluni sadraji)
smjernice za javna uredjena i djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita na dijelu izgradjene obale predvidjeti kupalita za hotele u zaledju

87
Strana 88- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

smjernice za zatitu Gradski park kao zatieni objekat prirode

smjernice za vaei DUP i studija lokacija za kompleks Arsenala
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 23 upa Bonii

osnovne namjene turistiki kompleks upa
marina Bonii (Raica) kao alternativa Arsenalu moe i kao privezite i jedriliarski
centar
naseljska struktura Bonii Kukuljina (sportski tereni i objekti, javni sadraji,
autobuska stanica, stanovanje)
servisna zona Kukuljina
smjernice za hotelska - uredjena kupalita (upa)
kupalita
smjernice za zatitu palata Verona Bizanti, Raica (III kategorija)
ouvanje autentinog pejzaa, paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji i njeno
uklapanje u rjeenja kompleksa
smjernice za vaei DUP i studije lokacije za kompleks upe i Bonia
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 24 Aerodrom

osnovne namjene aerodrom sa svim prateim sadrajima
napomena predvidja se proirenje zone van granice morskog dobra
smjernice za ---
kupalita
smjernice za zatitu uslovi gradnje zbog ogranienja aerodroma
smjernice za studija lokacije
sprovodjenje

Tivatski zaliv - Krtoljski arhipelag

broj sektora: 25 Kalardovo Ostrvo cvijea - Brdita

osnovne namjene plaa i izletniki (sportsko-rekreativni) punkt Kalardovo sa akva-parkom
makija i poljoprivredno zemljite uz zonu aerodroma
naseljska struktura Kulina (stanovanje, groblje)
turistiki kompleksi Ostrvo cvijea (Prevlaka) i uvala Brdita
smjernice za javno - uredjeno kupalite (Kalardovo)
kupalita hotelska - uredjena kupalita (Ostrvo cvijea i Brdita)
smjernice za zatitu arheoloko nalazite na Prevlaci - ostaci manastira i crkve (I i II kategorija)
ouvanje autentinog pejzaa, paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji i njeno
uklapanje u rjeenja turistikih kompleksa
ogranienja zbog zatiene zone Solila
smjernice za generalni koncept za Kalardovo (sastavni dio PPPPNMD)
sprovodjenje studije lokacije za turistike komplekse
uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 26 Ostrvo Sveti Marko (Stradioti)

osnovne namjene turistiki kompleks
izgradjena obala sa pristanitem
smjernice za hotelska - uredjena kupalita
kupalita
smjernice za zatitu arheoloko nalazite
ouvanje autentinog pejzaa, paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji i njeno
uklapanje u rjeenja turistikih kompleksa
smjernice za studija lokacije
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 27 Solila

osnovne namjene rezervat prirode Solila - centar za posmatranje ptica
makija
komunalno-servisna zona uz put
zona marikulture ispred (i eventualno unutar) Solila
wellness centar na lokaciji stare ciglane
smjernice za hotelsko - uredjeno kupalite na prostoru stare ciglane
kupalita
smjernice za zatitu reim rezervata prirode Solila - Soliotsko polje
ouvanje autentinog pejzaa, paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji i njeno
uklapanje u rjeenje turistikog kompleksa

88
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 89 - Broj 30

smjernice za generalni koncept za Solila (sastavni dio PPPPNMD)

sprovodjenje studija lokacije za turistiki kompleks
uslovi PPPPNMD za kupalita, etalita i marikulturu (direktno sprovodjenje)

Krtoli

broj sektora: 28 Djuraevii Kaludjerovina Krickovina

osnovne namjene naseljska struktura (stanovanje, turistiki i usluni sadraji, slobodne i zelene
povrine)
izgradjena obala sa pristanitima
turistiki kompleks Krickovina
napomena omoguiti pristup moru na uzurpiranom dijelu obale povlaenje privatnih ograda i
izlaza na obalu formiranje etalita
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita hotelsko - uredjeno kupalite (Krickovina)
smjernice za zatitu paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji i njeno uklapanje u naseljsku strukturu
ambijentalna cjelina Bjelila Kakrc
crkva Gospe od Otoka i podvodni arheoloki lokalitet
smjernice za studije lokacije za dijelove naselja Djuraevii, Kaludjerovina i novi turistiki kompleks
sprovodjenje Krickovina
uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 29 Kraii

osnovne namjene naseljska struktura (stanovanje, turistiki i usluni sadraji, slobodne i zelene
povrine)
izgradjena obala sa pristanitem
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita (lungo mare)
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje ambijentalnih vrijednosti Starih Kraia
smjernice za studije lokacije za dijelove naselja Kraii
sprovodjenje uslovi PPMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Optina Herceg Novi

Lutica

broj sektora: 30 Petrovii - Pristan

osnovne namjene turistika naselja (nakon prenamjene vojnih objekata)
neizgradjena obala - pod specijalnim reimom do prenamjene vojnih objekata
smjernice za hotelska uredjena kupalita (na mjestima novih turistikih kompleksa)
kupalita
smjernice za zatitu ---
smjernice za studije lokacije za nova turistika naselja
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 31 Pristan Rose

osnovne namjene neizgradjena obala (stjene i makija) - pod specijalnim reimom do prenamjene vojnih
objekata na ovom dijelu Lutice
smjernice za ---
kupalita
smjernice za zatitu ---
smjernice za studije lokacije za prenamjenjene vojne objekte
sprovodjenje

broj sektora: 32 Rose Dobre

osnovne namjene hotelsko-turistiki kompleks Male Rose
ronilaki centar
izgradjena obala sa pristanitem
hotelski kompleksi Kabala For i na platou
neizgradjena obala (stjene i makija)
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita
kupalita hotelska uredjena kupalita (na mjestima blizu novih turistikih kompleksa)
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji i njeno
uklapanje u rjeenja turistikih kompleksa
ambijentalna cjelina Rosa, sa prethodnom zatitom
podvodni arheoloki lokalitet Malo Rose

89
Strana 90- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

smjernice za vaei DUP i studije lokacije za nove turistike komplekse

sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 33 uvala Dobre uvala Zanjic

osnovne namjene izletniki punkt Dobre sa pristanitem
neizgradjena obala (stjene i makija)
smjernice za javno - djelimino uredjeno kupalite (Dobre)
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa i paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji

smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

sprovodjenje

broj sektora: 34 uvala anjic Mirite Arza uvala Luice

osnovne namjene neizgradjena obala (stjene i makija)
kupalita anjic i Mirita sa pristanitima
turistiki kompleksi u zaledju plaa anjic i Mirita
Mamula sa pristanitem
turistiki kompleks na padinama i slobodan prostor oko Arze (stjene i makija)
smjernice za javna - uredjena kupalita (anjic i Mirite)
kupalita hotelska - uredjena kupalita (na mjestima novih turistikih kompleksa)
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, paljiv odnos prema postojeoj vegetaciji i njeno
uklapanje u rjeenje turistikih kompleksa
zatita stjenovite obale od betoniranja i gradnje objekata
manastirski kompleks Gospa od anjice
evidentirani arheoloki lokalitet i crkva Sv. Jovana, anjice
podvodni arheoloki lokaliteti anjice i Mamula
tvrdjava Mamula (II kategorija) i tvrdjava Arza (prethodna zatita) poseban tretman i
korienje u nove svrhe pod strogim uslovima zatite
smjernice za vaei DUP ili studije lokacije za nove turistike komplekse
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Zona OTVORENO MORE

Lutica

broj sektora: 35 uvala uvala Luice rt Koite

osnovne namjene izletniki punktovi sa pristanitima i kupalitima u uvalama u funkciji turistikih
kapaciteta u zaledju (na Lutici)
neizgradjena obala (stjene i makija)
zona za podvodne aktivnosti od Plave pilje do Rta Veslo
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita
kupalita prirodna kupalita
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa
podvodni arheoloki lokalitet Dobra Luka
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

Optina Tivat

Lutica - zaliv Trate

broj sektora: 36 rt Koite - Brajanovica

osnovne namjene neizgradjena obala (stjene i makija)
izgradjena obala sa privremenim teretnim pristanitem u funkciji kamenoloma (po
zavretku rada kamenoloma prenamjena za turistike sadraje)
izletniki punkt Oblatno
smjernice za javno - uredjeno kupalite (Oblatno)
kupalita
smjernice za zatitu podvodni arheoloki lokalitet u zalivu Trate

smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

sprovodjenje

broj sektora: 37 Brajanovica - Prno - Rt Ljutosek

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene i makija)

90
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 91 - Broj 30

kupalite Prno (Plavi horizonti)

obala (stjene i makija) u funkciji prihvata gostiju iz potencijalnih turistikih naselja na
potezu Prno Bigova
smjernice za hotelsko - uredjeno kupalite (Prno)
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa i vegetacije
podvodni arheoloki lokalitet u uvali Prno
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

Optina KOTOR

broj sektora: 38 Rt Ljutosek Uvala Bigova - Rt abica

osnovne namjene obala (stijene i makija) u funkciji prihvata gostiju iz potencijalnih turistikih naselja
na potezu Prno Bigova
naseljska struktura i turistiko naselje Bigova
izgradjena obala (lungo mare) sa pristanitem i marinom do 150 vezova
turistiki kompleks na rtu Trate
neizgradjena obala (stijene) u funkciji prihvata gostiju iz turistikog naselja
smjernice za javno djelimino uredjeno kupalite (lungo mare)
kupalita hotelsko - uredjeno kupalite (Trate)
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa i mediteranske vegetacije
poseban odnos prema sekama na rtu Trate bez intervencija na njima
podvodni arheoloki lokalitet u uvali Bigova
smjernice za studije lokacije za dijelove naselja Bigova i turistike komplekse
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Donji Grbalj - Spoljna obala D.Grblja

broj sektora: 39 Rt abica - Rt ukovac

osnovne namjene izletniki punktovi Svinji potok i ukovac sa pristanitima
turistiki kompleks Sipavica
neizgradjena obala (stjene) u funkciji prihvata gostiju iz turistikih naselja
smjernice za javno djelimino uredjeno kupalite (uvale Svinji Potok i ukovac)
kupalita hotelsko uredjeno kupalite (Sipavica)
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa i mediteranske vegetacije
poseban odnos prema sekama na stjenovitoj obali
smjernice za studije lokacije za turistike komplekse
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 40 Rt ukovac Rt Platamuni

osnovne namjene izletniki punktovi u uvalama Nerin i Krekavica
neizgradjena obala (stijene i makija)
zatiena zona podvodnih aktivnosti od rta Sveti ore do Rta Platamuni
smjernice za prirodna kupalita (uvale Nerin i Krekavica)
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

broj sektora: 41 Rt Platamuni - Uvala Trsteno - Rt Jaz

osnovne namjene izletniki punkt u uvali Trsteno sa pristanitem
neizgradjena obala (stijene i makija)
smjernice za javno uredjeno kupalite (Ploe Platamuni, Trsteno)
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije

smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

sprovodjenje

Optina Budva

Grbaljsko polje - uvala Jaz

broj sektora: 42 Rt Jaz - uvala Jaz - Rt Mogren

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene i makija) na rtu Jaz mogu vidikovac

91
Strana 92- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

kupalite Jaz, sa pristanitem

obezbijediti dio plae namjenjen za nudiste
funkcionalno zaledje plae (sportsko-rekreativni, usluni sadraji, urbano zelenilo)
neizgradjena obala (stijene i makija) sa vie manjih izletnikih plaa ka rtu Mogren,
dostupnih samo sa mora
smjernice za javno uredjeno (Jaz 1) i javno djelimino uredjeno kupalite (Jaz 2)
kupalita dijelovi kupalita za budue hotele u zaledju
prirodna kupalita na stjenovitoj obali prema brdu Spas
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije

smjernice za studija lokacije za funkcionalno zaledje same plae ili cijelog kompleksa Jaz
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Sjeverna cjelina - Budvanski zaliv

broj sektora: 43 Rt Mogren - Budva - Zavala

osnovne namjene neizgradjena obala ispod Brda Spas
kupalita Mogren 1 i 2, oko zidina Starog grada
izgradjena obala sa otvorenim bazenom
gradska luka sa komercijalnim privezima i pristanitem (planirano proirenje)
naseljska struktura od Starog grada do Pote (urbano zelenilo, usluni sadraji) u
funkciji gradske luke (bez smjetajnih kapaciteta)
Slovenska plaa sa sezonskim pristanitem
funkcionalno zaledje Slovenske plae (sportsko-rekreativni, usluni sadraji, otvoreni
bazeni, urbano zelenilo)
turistiki kompleks ("Park)
neizgradjena obala ka Zavali (stijene) sa vie manjih izletnikih plaa dostupnih sa
mora
smjernice za javno - uredjeno kupalite
kupalita dijelovi kupalita za hotele u zaledju (ne vie od 50%)
prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu zatieno podruje Brda Spas
ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije
podvodni arheoloki lokaliteti u Budvanskom zalivu
smjernice za studija lokacije za dio naselja oko gradske luke i funkcionalno zaledje Slovenske plae
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 44 Ostrvo Sveti Nikola

osnovne namjene izletniki punkt sa pristanitem
sportsko-rekreativni i usluni sadraji
kupalita na sjevernoj i zapadnoj strani ostrva
izgradjena obala sa komercijalnim privezitem
manje izletnike plae na junoj strani ostrva
juna strana ostrva zatiena zona za podvodne aktivnosti
neizgradjena obala (stijene)
makija i ume u centralnom dijelu ostrva sa izletnikim stazama
napomena preporuka da se sagledaju i uvae miljenja data u studiji DEG-a i EuroNatur-a Crna
Gora ocjena terena za turistiko korienje
smjernice za javno - uredjeno kupalite (na sjevernoj strani ostrva)
kupalita prirodna kupalita (na junoj stjenovitoj strani ostrva)
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale, mediteranske vegetacije i ivotinjskog
svijeta na ostrvu
crkva Sv. Nikole na kolju (III kategorija)
smjernice za generalni koncept i detaljna razrada kroz PPMD
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Sjeverna cjelina - Beiki zaliv

broj sektora: 45 Zavala - Beii - Rafailovii evitenje

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene) ispod Zavale
kupalite Beika plaa sa sezonskim pristanitem i funkcionalnim zaledjem
izgradjena obala sa pristanitem u Rafailoviima
smjernice za javno - uredjeno kupalite (Beii i Rafailovii)
kupalita dijelovi kupalita za hotele u zaledju (ne vie od 50%)
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije

smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

92
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 93 - Broj 30

sprovodjenje

Sredinja cjelina - spoljna obala Patrovia

broj sektora: 46 evitenje - Kamenovo - Prno - Miloer - Sveti Stefan - Crvena glavica
osnovne namjene neizgradjena obala od Djevitenja ka Kamenovu (stijene i makija)
turistiki kompleks i kupalite Kamenovo
kupalite Prno
naseljska struktura Prno sa pristanitem
kupalita Kraljiina i Miloerska plaa sa funkcionalnim zaledjem (usluni sadraji,
wellness, urbano zelenilo)
turistiki kompleks Sveti Stefan sa kupalitima i pristanitem
izletnike plae na stjenovitoj obali
smjernice za javna - uredjena kupalita (Prno, Sveti Stefan 2 sa dijelovima kupalita za hotele u
kupalita zaledju)
hotelska uredjena kupalita (Kamenovo, Kraljeva plaa i Sveti Stefan 1)
reprezenativno kupalite Kraljiina plaa
prirodna kupalita na stjenovitoj obali nudistika plaa Crvena glavica
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije
urbana cjelina Svetog Stefana (II kategorija)
ambijentalna cjelina Prno (prethodna zatita)
smjernice za studija lokacije za funkcionalno zaledje Kraljiine plae ili cijelog kompleksa
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 47 Crvena glavica - Drobni pijesak - Skoievojka

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene i makija)
kupalite Drobni pijesak
izletnike plae na stjenovitoj obali
smjernice za javno djelimino uredjeno kupalite Drobni pijesak
kupalita prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije
Drobni pijesak, spomenik kulture (III kategorija)
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

Juna cjelina - uvale Petrovac i Luice

.
broj sektora: 48 Perazia do - Petrovac - Luice
osnovne namjene neizgradjena obala (stijene)
turistiki kompleks Perazia do sa kupalitem, pristanitem i privezitem
izletnike plae na stjenovitoj obali
izgradjena obala sa pristanitem u Petrovcu
gradsko kupalite sa funkcionalnim zaledjem u Petrovcu (usluni sadraji, urbano
zelenilo)
neizgradjena obala (stijene)
kupalite Luice sa pristanitem
neizgradjena obala (stijene)
zatiena zona za podvodne aktivnosti od Perazia dola, preko ostrva Kati do otoia
Vatulja
smjernice za javna - uredjena kupalita Petrovac i Luice sa dijelovima za hotele u zaledju
kupalita hotelsko uredjeno kupalite Perazia do
prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu ouvanje prirodnog izgleda stjenovite obale i mediteranske vegetacije
morski rezervat prirode - ostrva Kati i Sveta Nedjelja i dio Tihe luke
podvodni arheoloki lokalitet
ostaci kastela i lazareta Petrovac (III kategorija)
crkva Sv. Nedjelje na ostrvu Kati (prethodna zatita)
smjernice za vaei DUP ili studija lokacije za Perazia do
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Juna cjelina - uvala Buljarica

broj sektora: 49 Buljarica

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene)
kupalite Buljarica sa funkcionalnim zaledjem sa vie sezonskih pristanita
ulaz za "eko marinu sa 100 vezova u kopnenom dijelu

93
Strana 94- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

neizgradjena obala (stijene)

smjernice za javno - uredjeno kupalite u sjevernom i centralnom dijelu Buljarice sa djelovima za
kupalita turistike komplekse u zaledju
javno - djelimino uredjeno kupalite u junom dijelu Buljarice
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, movarne i mediteranske vegetacije u zaledju

smjernice za DUP ili studija lokacije za turistiki kompleks Buljarice

sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Juna cjelina - spoljna obala

broj sektora: 50 Dubovica

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene)
smjernice za ---
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa stjenovite obale
smjernice za ---
sprovodjenje

Optina Bar

Zona anj - uvale Pein i anj

broj sektora: 51 Rt Stolac - anj - Crni rt

osnovne namjene kupalite u uvali Perin sa sezonskim pristanitem
neizgradjena obala (stijene i makije)
kupalite anj sa funkcionalnim zaledjem i pristanitem
turistiki kompleksi anj 1 i 2
neizgradjena obala (stijene i makija) sa izletnikim plaama
smjernice za javno djelimino uredjeno kupalite Perin
kupalita javno - uredjeno kupalite anj sa sa dijelovima za hotele u zaledju (ne vie od 50%)
prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, stjenovite obale i mediteranske vegetacije u zaledju
smjernice za DUP ili studija lokacije za turistike komplekse anj 1 i 2
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Zona Sutomore - uvala Maljevik i Spianski zaliv

broj sektora: 52 Crni rt Maljevik - Golo brdo

osnovne namjene hotelski kompleks Crni rt (biva vojna lokacija)
neizgradjena obala (stijene i makija) sa izletnikim plaama
kupalita u uvali Maljevik i krbina
hotelsko-turistiki kompleksi Maljevik i krbina
hotelski kompleks na Golom brdu
neizgradjena obala (stijene i makije) na Golom brdu sa izletnikim plaama
smjernice za javna - uredjena kupalita Maljevik i trbina sa dijelovima za hotele u zaledju
kupalita prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, stjenovite obale i mediteranske vegetacije
podvodni arheoloki lokalitet Maljevik
smjernice za vaei DUP Maljevik i studije lokacije za hotelsko-turistike komplekse Crni rt, krbina,
sprovodjenje Golo brdo
uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Zona Sutomore - Spianski zaliv

broj sektora: 53 Sutomore - Ratac

osnovne namjene turistiki kompleks sa pristanitem
gradska plaa Sutomore sa funkcionalnim zaledjem sa sezonskim pristanitem
naseljska struktura Sutomora (stambeni, turistiki, usluni sadraji)
turistiki kompleks ("Zlatna obala)
smjernice za javno - uredjeno kupalite Sutomore sa dijelovima za hotele u zaledju (ne vie od 50%)
kupalita hotelsko - uredjeno kupalite ("Zlatna obala)
smjernice za zatitu ---
smjernice za vaei DUP- ovi
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

94
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 95 - Broj 30

Zona Bar - Barski zaliv

broj sektora: 54 Ratac - Zeleni pojas

osnovne namjene izletnika zona sa arheolokim lokalitetom Ratac
neizgradjena obala (stijene i makije) sa izletnikim plaama
kupalite Crvena plaa sa funkcionalnim zaledjem
hotelski kompleks prema ukotrlici
smjernice za javno - uredjeno kupalite Crvena plaa
kupalita prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu arheoloki lokalitet (I kategorija) i prirodni predio Ratac
ouvanje autentinog pejzaa, stjenovite obale i mediteranske vegetacije
smjernice za vaei DUP ili studija lokacije za hotelski kompleks i funkcionalno zaledje
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 55 ukotrlica - Topolica

osnovne namjene gradsko kupalite ukotrlica
funkcionalno zaledje plae od ukotrlice do rijeke eljeznice (sportsko-rekreativni,
usluni sadraji, urbano zelenilo)
naseljska struktura "Lekovii (stambeni, turistiki, usluni sadraji)
hotelski kompleksi uz magistralu i rijeku eljeznicu (sa ouvanjem kvalitetnog zelenila)
gradsko kupalite i etalite Topolica
smjernice za javna - uredjena kupalita ukotrlica i Topolica sa dijelovima za hotele u zaledju (ne
kupalita vie od 50%)
smjernice za zatitu ouvanje mediteranske vegetacije u zaledju plae
adekvatno ureenje ua rijeke eljeznice
smjernice za vaei DUP ili studija lokacije za naseljsku strukturu, hotelske komplekse i
sprovodjenje funkcionalno zaledje
uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 56 Luka Bar

osnovne namjene gradsko etalite
servisna marina Bar sa prateim sadrajima
luko-industrijski kompleks (putniki i robni terminali, slobodna zona, petrolejske
instalacije, pogoni ekoloki prihvatljive proizvodnje)
smjernice za ---
kupalita
smjernice za zatitu u okviru luke organizovati Centar za prihvat balastnih voda
podvodni arheoloki lokalitet
smjernice za vaei DUP ili studija lokacije luko-industrijski kompleks
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 57 Volujica

osnovne namjene makija
stjenovita obala
predlog mogu akva-park u bivem kamenolomu Police
smjernice za ---
kupalita
smjernice za zatitu podvodni arheoloki lokalitet u uvali Bigovica
smjernice za ---
sprovodjenje

Zona Dobre vode - Peurice

broj sektora: 58 Ujtin Potok - Ponta

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene)
naseljska struktura Mali i Veliki pijesak (stambeni, turistiki, usluni sadraji) sa
kupalitima
turistiki kompleks Ponta
napomena u uvali Ujtin potok, landing point za optiki kabl Bar - Krf
smjernice za javna - djelimino uredjena kupalita Mali i Veliki pijesak
kupalita prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu ---
smjernice za DUP ili studija lokacije za naseljsku strukturu i turistiki kompleks
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 59 Ponta - Uvala maslina - Rt Ademov kamen

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene i makija) sa izletnikim plaama

95
Strana 96- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

turistiki kompleksi na rtovima oko uvale Utjeha (maslina) sa kupalitima

neizgradjena obala (stijene)
naseljska struktura do Petovia Zabio (stambeni, turistiki, usluni sadraji)
napomena legalizacija naselja Petovia Zabio
smjernice za javno - uredjeno kupalite Utjeha
kupalita hotelska - uredjena kupalita na rtovima oko uvale
prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu podvodni arheoloki lokalitet Velja Zabija
smjernice za detaljna razrada za Uvalu maslina (sastavni dio PPMD), studija lokacije za zateenu
sprovodjenje naseljsku strukturu i turistiki kompleks u produetku Uvale maslina
uslovi PPMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Optina Ulcinj
Zapadno priobalje - uvala Krue

broj sektora: 60 Rt Ademov kamen Mavrijen

osnovne namjene naseljska struktura Koptar (stambeni, turistiki, usluni sadraji)
neizgradjena obala (stijene i makija) sa izletnikim plaama
napomena legalizacija naselja Koptar
smjernice za prirodna kupalita na stjenovitoj obali
kupalita
smjernice za zatitu proirenje postojeeg rezervata prirode Stari Ulcinj
podvodni arheoloki lokalitet
smjernice za studija lokacije za zateenu naseljsku strukturu
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Zapadno priobalje - uvala Valdanos

broj sektora: 61 Mavrijen - Valdanos - Uvala Velika

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene i makija) sa izletnikim plaama
turistiki kompleks Valdanos sa pristanitem, komercijalnim privezima i kupalitem
maslinada u zaledju uvale Valdanos
neizgradjena obala (stijene i makija)
smjernice za javno i hotelsko uredjeno kupalite Valdanos
kupalita prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu ouvanje ambijenta i zasada maslina
podvodni arheoloki lokalitet
smjernice za studija lokacije za turistiki kompleks i zaledje Valdanosa
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Zapadno priobalje - spoljna obala mora

broj sektora: 62 Uvala Velika Liman

osnovne namjene neizgradjena obala (stijene i makija) sa izletnikim plaama
smjernice za prirodna kupalita na stjenovitoj obali
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, stjenovite obale i mediteranske vegetacije
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

Grad - spoljna obala mora

broj sektora: 63 Stari grad Ulcinj

osnovne namjene stjenovita obala sa kupalitima
marina na Limanu sa 300 vezova
izgradjena obala oko zidina Starog grada sa pristanitem
gradsko kupalite
naseljska struktura (usluni i javni sadraji)
turistiki kompleks (bivi hotel "Jadran)
smjernice za javno - uredjeno kupalite Mala plaa
kupalita hotelsko uredjeno kupalite "Jadran
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, stjenovite obale i mediteranske vegetacije
okruenje Starog grada (I kategorija)
podvodni arheoloki lokalitet
smjernice za studije lokacije za marinu i turistiki kompleks
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

96
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 97 - Broj 30

Pinje - spoljna obala mora

broj sektora: 64 Pinje Borova uma

osnovne namjene stjenovita obala sa makijom
kupalita u manjim uvalama i na stijenama
smjernice za javna i hotelska uredjena kupalita Borova uma, Galeb, Albatros
kupalita specijalna enska plaa prirodna kupalita na stjenovitoj obali
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, stjenovite obale, mediteranske vegetacije i borove ume
smjernice za uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)
sprovodjenje

eran - uvala i kanal Milena

broj sektora: 65 Rt eran - Port Milena

osnovne namjene turistiki kompleks na rtu Djeran
naseljska struktura (stambeni, turistiki, usluni i javni sadraji) oko kanala
napomena alternativno komercijalno privezite oko ua
smjernice za ---
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa rta i kanala sa kalimerama
podvodni arheoloki lokalitet hrid Djeran
smjernice za studije lokacije turistiki kompleks i naseljsku strukturu oko kanala
sprovodjenje

Velika plaa Ada (spoljna obala mora)

broj sektora: 66 Velika plaa

osnovne namjene turistiki kompleksi organizovani u 6 modula (na sjeverozapadnom dijelu)
naseljska struktura (stambeni, turistiki, usluni i javni sadraji) pored magistrale u
funkciji turistikih naselja
zone ume i makije (izmedju turistikih naselja)
sportska i servisna zona (izmedju grupacije postojeih i planiranih hotela)
Velika ulcinjska plaa sa vie sezonskih pristanita
zona vegetacije na dinama u zaledju plae
rezervat prirode (u jugoistonom dijelu) sa umama, movarama i livadama
ugostiteljska zona (oko mosta za Adu tradicionalne kalimere i restorani)
smjernice za javno - uredjeno kupalite Velika plaa sa dijelovima za hotele u zaledju
kupalita prirodna kupalita u jugoistonom dijelu
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, vegetacije dina, movara i uma
podvodni arheoloki lokalitet
smjernice za generalni koncept za Veliku plau (sastavni dio PPPPNMD)
sprovodjenje studije lokacije za turistike komplekse
uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

broj sektora: 67 Ada Bojana

osnovne namjene turistiki kompleks na sjeverozapadnom dijelu ostrva (dio kapaciteta odvojiti za
nudistiki centar)
"eko-marina" na Bojani sa 50 vezova
pjeana plaa
zona vegetacije na dinama u zaledju plae
rezervat prirode (u jugoistonom dijelu) sa umama, movarama i livadama
smjernice za hotelsko uredjeno kupalite
kupalita prirodna kupalita u jugoistonom dijelu
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa, vegetacije dina, movara i uma
smjernice za studije lokacije za turistike komplekse
sprovodjenje uslovi PPPPNMD za kupalita i etalita (direktno sprovodjenje)

Priobalje Bojane

broj sektora: 68 desna obala Bojane

osnovne namjene livade i ume u priobalnom pojasu
smjernice za ---
kupalita
smjernice za zatitu ouvanje autentinog pejzaa
odravanje nasipa
smjernice za ---
sprovodjenje

97
Strana 98- Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
2.12. Preporuke za integralno upravljanje
zonom Morskog dobra Crne Gore i
irem obalnim podrujem
Na konferenciji Ujedinjenih nacija o ivotnoj sredini i
razvoju (UNCED), odranoj 1992. godine u Rio de
aneiru, usvojena je Agenda 21 koja predstavlja
preporuke za odrivi razvoj u 21. vijeku. Poglavlje 17
Agende 21, koje se odnosi na zatitu okeana, svih vrsta
mora, obalnog podruja i ivog i neivog svijeta u njima,
definie Integralno upravljanje obalnim podrujima
(IUOP) kao kontinuirani i prilagodljivi proces upravljanja
resursima koji predstavlja temelj za odrivi razvoj u
obalnim podrujima. Poglavlje 17 Agende 21 usmjerava
sve obalne zemlje da usvoje integralno upravljanje i
odrivi razvoj obalnih podruja unutar svoje nacionalne
jurisdikcije, kao i da sve obalne zemlje trebaju da
preduzmu mjere za osnivanje, ili, gdje je to potrebno
jaanje, adekvatnog koordinacionog mehanizma
(institucije) za integralno upravljnje i odrivi razvoj
obalnih podruja i resursa, na lokalnim i nacionalnim
nivoima. U procesu implementacije integralnog
upravljanja obalnim podrujima, obalne zemlje bi trebale
da se integriu i saradjuju na meunarondnom i
regionalnom nivou. Do danas, integralno upravljanje
obalnim podrujima je usvojeno i primjenjuje se u veini
obalnih zemalja.
S obzirom da je Crna Gora, tokom 2003. godine
obnovila lanstvo u Mediteranskom Akcionom Planu
(MAP), te da je u proceduri ratifikacija Barselonske
konvencije iz 1995. godine (Konvencija o zatiti morske
sredine i obalnog podruja Sredozemlja) i est prateih
Protokola, ovaj Plan predstavlja osnov za sve dalje
planove, programe i aktivnosti koji, kao zakonska
obaveza, proistiu iz lanstva u ovoj meunarodnoj
organizaciji.
Aktivnosti Mediteranskog Akcionog Plana, preko svojih
Regionalnih centara, u najveoj mjeri odnose se na
odrivi razvoj u obalnim podrujima, u prvom redu kroz
implementaciju Integralnog upravljanja obalnim
podrujima (IUOP) kojim se moguava razvoj obalnog
podruja na odriv nain. Dok je primjena IUOP-a u
zemljama organizvana na razliite institucionalne,
pravne i funkcionalne naine, princip IUOP-a je uvijek
isti.
MAP-ov Program prioritetnih akcija Centra za
Regionalne Aktivnosti (PAP/RAC) pripremio je i
publikovao 1995. godine Smjernice za proces
Integralnog upravljanja obalnim podruijma, sa
posebnim osvrtom na Mediteranski basen.
30. maj 2007.
Prema PAP/RAC-u Integralno upravljanje obalnim
odrujem je proces usmjeren na postizanje ciljeva
odrivog razvoja obalnog podruja uz postojanje
ograniavajuih uslova sa prostornog, ekonomskog i
socijalnog (drutvenog) aspekta, kao i ogranienja koja
nameu zakonodavne, administrativne i finansijske
institucije i sistemi.
Na nivou MAP-a, pored odredbi same Barselonske
konvencije i njenih protokola koji daju smjernice za
sprovoenje IUOP-a, blie smjernice date su kroz
Mediteransku Strategiju Odrivog Razvoja, te, u
narednom periodu, kroz Protokol o Integralnom
upravljanju obalnim podrujem iji je Nacrt pripremljen
za XIV Konferenciju zemalja lanica MAP-a u Portorou.
Usvajanjem ovog protokola na nivou MAP-a, te
ratifikacijom istog, IUOP postaje zakonska obaveza svih
mediteranskih zemalja.
U Crnoj Gori, potrebno je preduzeti sledee aktivnosti
koje predstavljaju okvire za IUOP. U prvom redu,
potrebno je donijeti Strategiju Integralnog upravljanja
obalnim podrujem u Crnoj Gori, koja se temelji na
ovom Planu, Prostornom planu Republike, Nacionalnoj
Strategiji Odrivog Razvoja, te Mediteranskoj Strategiji
Odrivog Razvoja. Uz asistenciju PAP/RAC-a, potrebno
je pristupiti izradi Programa Integralnog Upravljanja
Obalnim Podrujem (PIUOP) (Coastal Area
Management Programme CAMP) kojim prvenstveno
treba regulisati mehanizme upravljanja na podruju
morskog dobra i ireg obalnog podruja.
Sagledavajui postojee zakonske, institucionalne i
strateke okvire, primjena smjernica za upravljanje
obalnim resursima u Republici Crnoj Gori zahtjevala bi
odreena prilagoavanja i izmjene. Zato je neophodno,
prije svega, obezbjediti politike, administrativne,
zakono-davne i finansijske okvire na nivoima najviih
organa vlasti u Republici za uvoenje Integralnog
upravljanja obalnim podrujima u Crnoj Gori.
Kako IUOP podrazumjeva visoki stepen horizontalne
integracije postojeih sektora (resora) i vertikalne
integracije od lokalnog do republikog nivoa, neophodno
je da Republika obezbjedi institucionalne, zakonske i
finansijske okvire za sprovoenje IUOP-a. U Republici
Crnoj Gori postojanje Zakona o morskom dobru (Sl. List
RCG 14/92) predstavlja osnovu u zakonskom smislu, a
postojanje Javnog preduzea za upravljanje morskim
dobrom Crne Gore predstavlja osnovu u
institucionalnom i finansijskom smislu. Meutim,
neophodno je prilagoditi i ojaati ove okvire na nain
kako bi se IUOP mogao adekvatno sprovoditi.
98
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG
289.
Na osnovu ~lana 81 ta~ka 2 Ustava Republike
Crne Gore i ~lana 129 Poslovnika Skup{tine
Republike Crne Gore, Ustavotvorna skup{tina
Republike Crne Gore, na drugoj sjednici prvog
redovnog zasijedawa u 2007. godini, dana 15. maja
2007. godune, povodom dono{ewa Prostornog plana
podru~ja posebne namjene za Morsko dobro, a u vezi
poglavqa 2.4.1. , donijela je
ZAKQU^AK
Konstrukcija objekta za prelaz preko zaliva
Boke Kotorske mora omogu}iti prolaz svih vrsta
turisti~kih (kruzing) brodova.
SU-SK Broj 01-633/48-05
Podgorica, 15. maja 2007. godine
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore
Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.
290.
Na osnovu ~lana 81 ta~ka 2 Ustava Republike
Crne Gore i ~lana 129 Poslovnika Skup{tine
Republike Crne Gore, Ustavotvorna skup{tina
Republike Crne Gore, na drugoj sjednici prvog
redovnog zasijedawa u 2007. godini, dana 15. maja
2007. godune, povodom dono{ewa Prostornog plana
podru~ja posebne namjene za Morsko dobro, donijela
je
ZAKQU^AK
1. Preporu~uje se Vladi Republike Crne Gore
da obrazuje Komisiju za preispitivawe zakonitosti
i opravdanosti utvr|ene linije morskog dobra na
podru~ju Op{tine Ulciw i predlo`i novu liniju,
u skladu sa Zakonom o Morskom dobru i principima
koji su va`ili za ostale primorske op{tine.
U Komisiji iz stava 1 ove ta~ke treba da budu
i predstavnici organa lokalne samouprave
Op{tine Ulciw.
2. Preporu~uje se Vladi Republike Crne Gore
da predlo`i Skup{tini Republike Crne Gore izm-
jene i dopune Zakona o Morskom dobru, kojim }e na
savremeniji na~in regulisati ova pitawa, u skladu
sa normama i praksom u ostalim mediteranskim
zemqama i zemqama u okru`ewu.
3. Preporuke iz ta~. 1 i 2 ovog zakqu~ka
izvr{i}e se u roku od 60 dana od dana dono{ewa
ovog zakqu~ka.
SU-SK Broj 01-633/49-05
Podgorica, 15. maja 2007. godine
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore
Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.
291.
Na osnovu ~lana 11 stav 2 Zakona o hartijama
od vrijednosti (Slu`beni list RCG, br. 59/00,
10/01, 43/05 i 28/06), Ustavotvorna skup{tina
Republike Crne Gore, na drugoj sjednici prvog
3
Strana 99 - Broj 30
redovnog zasijedawa u 2007. godini, dana 15. maja
2007. godine, donijela je
ODLUKU
O IMENOVAWU KOMISIJE ZA HARTIJE OD
VRIJEDNOSTI REPUBLIKE CRNE GORE
Imenuje se Komisija za hartije od vrijednosti
Republike Crne Gore, u sastavu:
1. dr ZORAN \IKANOVI], predsjednik
Komisije;
2. AMIR NURKOVI], zamjenik predsjednika
Komisije;
3. mr KENAN HRAPOVI], ~lan Komisije;
4. DRA[KO MALBA[KI, ~lan Komisije;
5. AZRA [EHOVI], ~lan Komisije.
SU-SK Broj 01-242/2 i 01-243/2
Podgorica, 15. maja 2007. godine
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore
Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.
292.
Na osnovu ~lana 81 ta~ka 8 Ustava Republike
Crne Gore i ~lana 26 stav 1 Zakona o dr`avnom
tu`iocu (Slu`beni list RCG, br. 69/03),
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore, na
drugoj sjednici prvog redovnog zasijedawa u 2007.
godini, dana 15. maja 2007. godine, donijela je
ODLUKU
O IMENOVAWU DVA ZAMJENIKA VI[EG
DR@AVNOG TU@IOCA U PODGORICI
Za zamjenike Vi{eg dr`avnog tu`ioca u
Podgorici imenuju se:
1. LIDIJA VUK^EVI],
2. TATJANA BEGOVI].
SU-SK Broj 01-147/2
Podgorica, 15. maja 2007. godine
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore
Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.
293.
Na osnovu ~lana 81 ta~ka 8 Ustava Republike
Crne Gore i ~lana 26 stav 1 Zakona o dr`avnom
tu`iocu (Slu`beni list RCG, br. 69/03),
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore, na
drugoj sjednici prvog redovnog zasijedawa u 2007.
godini, dana 15. maja 2007. godine, donijela je
ODLUKU
O IMENOVAWU DVA ZAMJENIKA OSNOVNOG
DR@AVNOG TU@IOCA U PODGORICI
Za zamjenike Osnovnog dr`avnog tu`ioca u
Podgorici imenuju se:
1. MAJA \AKONOVI],
2. MILO[ [O[KI].
SU-SK Broj 01-147/3
Podgorica, 15. maja 2007. godine
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore
Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.
Strana 100 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG
294.
Na osnovu ~lana 81 ta~ka 8 Ustava Republike
Crne Gore i ~lana 26 stav 1 Zakona o dr`avnom
tu`iocu (Slu`beni list RCG, br. 69/03),
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore, na
drugoj sjednici prvog redovnog zasijedawa u 2007.
godini, dana 15. maja 2007. godine, donijela je
ODLUKU
O IMENOVAWU JEDNOG ZAMJENIKA OSNOVNOG
DR@AVNOG TU@IOCA U BARU
Za zamjenika Osnovnog dr`avnog tu`ioca u
Baru imenuje se ZORAN VU^INI].
SU-SK Broj 01-147/4
Podgorica, 15. maja 2007. godine
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore
Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.
295.
Na osnovu ~lana 8 st. 9 i 10 Zakona o energeti-
ci (Slu`beni list RCG, br. 39/03), Ustavotvorna
skup{tina Republike Crne Gore, na drugoj sjednici
prvog redovnog zasijedawa u 2007. godini, dana 15.
maja 2007. godine, donijela je
ODLUKU
O IZBORU JEDNOG ^LANA ODBORA REGULA-
TORNE AGENCIJE ZA ENERGETIKU
Za ~lana Odbora Regulatorne agencije za ener-
getiku bira se BRANKO KOTRI.
SU-SK Broj 01-40/2
Podgorica, 15. maja 2007. godine
Ustavotvorna skup{tina Republike Crne Gore
Predsjednik,
Ranko Krivokapi}, s. r.
296.
Na osnovu ~lana 49 Poslovnika Skup{tine
Republike Crne Gore ("Sl. list RCG", br.51/06),
Administrativni odbor Ustavotvorne skup{tine
Republike Crne Gore, na devetoj sjednici odr`anoj
23. maja 2007.godine, donio je
ODLUKU
O OSTVARIVAWU PRAVA NA NAKNADU
TRO[KOVA ZA KORI[]EWE PRIVATNOG
AUTOMOBILA U SLU@BENE SVRHE
^lan 1
Ovom odlukom utvr|uju se uslovi i na~in ost-
varivawa prava poslanika u Ustavotvornoj
skup{tini Republike Crne Gore ( u daqem tekstu:
Skup{tina) na naknadu tro{kova za kori{}ewe
privatnog automobila u slu`bene svrhe.
^lan 2
Poslanik ima pravo na naknadu tro{kova za
kori{}ewe privatnog automobila u slu`bene svrhe,
radi u~e{}a na sjednicama Skup{tine i wenih
radnih tijela.
4
30. maj 2007.
Za u~e{}e na sjednici kluba poslanika,
poslanik ima pravo na naknadu tro{kova za
kori{}ewe privatnog automobila u slu`bene svrhe,
u toku jednog mjeseca, za u~e{}e najvi{e na jednoj
sjednici kluba poslanika.
^lan 3
Pravo iz ~lana 2. ove odluke priznaje se
poslaniku radi odlaska i dolaska od mjesta prebi-
vali{ta do sjedi{ta Skup{tine.
Naknada tro{kova utvr|ena ~lanom 2. ove
Odluke iznosi 20% cijene litra benzina po
pre|enom kilometru, a ostvaruje se podno{ewem
putnog naloga sa odgovaraju}om dokumentacijom
(ra~un o napla}enoj putarini i sl.) nadle`noj
slu`bi Skup{tine.
^lan 4
Za u~e{}e na sjednicama Skup{tine i wenih
radnih tijela, pravo na naknadu u iznosu od 20%
najni`e cijene rada ima poslanik sa
prebivali{tem u Podgorici i poslanik koji
koristi pravo po osnovu zakupa stana.
^lan 5
O realizaciji ove odluke stara}e se generalni
sekretar Skup{tine.
^lan 6
Ova odluka }e se primjewivati od 1. juna
2007.godine.
Br. 12 -278
Podgorica, 23. maj 2007.godine
Administrativni odbor
Predsjednik,
Radivoje Nik~evi}, s.r.
297.
Na osnovu ~lana 49 Poslovnika Skup{tine
Republike Crne Gore ("Sl. list RCG", br. 51/06),
Administrativni odbor Ustavotvorne skup{tine
Republike Crne Gore, na devetoj sjednici odr`anoj
23. maja 2007.godine, donio je
ODLUKU
O OSTVARIVAWU PRAVA NA NAKNADU
TRO[KOVA NA IME SMJE[TAJA
^lan 1
Ovom odlukom utvr|uju se uslovi i na~in ost-
varivawa prava poslanika u Ustavotvornoj
skup{tini Republike Crne Gore (u daqem tekstu:
Skup{tina) na naknadu tro{kova na ime hotelskog
ili drugog odgovaraju}eg smje{taja.
^lan 2
Za vrijeme zasijedawa Skup{tine i wenih
radnih tijela, poslanik koji ima prebivali{te
udaqeno od mjesta zasijedawa najmawe 50 km, ima
pravo na naknadu tro{kova no}ewa, koji se prizna-
ju u punom iznosu.
Pravo iz stava 1 ovog ~lana, poslanik ost-
varuje u punom iznosu cijene jednokrevetne sobe,
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 101 - Broj 30

izuzev u hotelima de luxe kategorije ili ima ^lan 5

pravo na nov~anu naknadu u mjese~nom iznosu od 6
Naknada iz ~lana 3 ove odluke ispla}uje se
minimalnih cijena rada, na ime zakupa stana u
istovremeno kad i mjese~na zarada.
mjestu zasijedawa Skup{tine i wenih radnih
tijela. ^lan 6
O realizaciji ove odluke stara}e se generalni
^lan 3 sekretar Skup{tine.
Poslanik koji je stekao pravo na nov~anu
naknadu po osnovu ugovora na ime zakupa stana ^lan 7
sti~e i druga prava u skladu sa ~lanom 39. Uredbe o
naknadama i drugim primawima dr`avnih Ova odluka }e se primjewivati od 01. juna
slu`benika i namje{tenika (" Slu`beni list 2007. godine.
RCG", br. 24 od 15. aprila 2005. godine).
Br.12 -279
^lan 4 Podgorica, 23. maja 2007 .godine
Da bi ostvario prava iz ~lana 2, odnosno
Administrativni odbor
~lana 3 ove odluke, poslanik je du`an da blagovre-
meno dostavi nadle`noj slu`bi Skup{tine ra~un Predsjednik,
na ime hotelskog smje{taja, odnosno ugovor o zakupu Radivoje Nik~evi}, s.r.
stana.

5
Strana 102 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

SADR@AJ
Reg.br. Strana

288. Odluka o dono{ewu Prostornog plana

podru~ja posebne namjene za Morsko dobro,
sa Prostornim planom podru~ja posebne
namjene za Morsko dobro .................................. 1
289. Zakqu~ak SU-SK broj 01-633/48-05 ............... 99
290. Zakqu~ak SU-SK broj 01-633/49-05 ................ 99
291. Odluka o imenovawu Komisije za hartije od
vrijednosti Republike Crne Gore ................... 99
292. Odluka o imenovawu dva zamjenika Vi{eg
dr`avnog tu`ioca u Podgorici ...................... 99
293. Odluka o imenovawu dva zamjenika
Osnovnog dr`avnog tu`ioca u Podgorici .... 99
294. Odluka o imenovawu jednog zamjenika
Osnovnog dr`avnog tu`ioca u Baru .............. 100
295. Odluka o izboru jednog ~lana Odbora
Regulatorne agencije za energetiku ............... 100
296. Odluka o ostvarivawu prava na naknadu
tro{kova za kori{}ewe privatnog automo-
bila u slu`bene svrhe ...................................... 100
297. Odluka o ostvarivawu prava na naknadu
tro{kova na ime smje{taja .............................. 100

6
30. maj 2007. SLU@BENI LIST RCG Strana 103 - Broj 30

U izdawu NIU Slu`beni list Republike

Crne Gore i Centralne narodne biblioteke
\ur|e Crnojevi} iza{la je iz {tampe kwiga

GRBOVNIK CRNOGORSKI

Autori : Prof. dr Bo`idar [ekularac,

Aleksandar Samarxi}

Format A4, tvrdi povez, str. 300, tira` 1000.

Cijena kwige 20 .

Zainteresovani kwigu mogu naru~iti putem

telefona 081/230-525 i 230-532 ili na adresu:
NIU Slu`beni list Republike Crne Gore,
Novaka Milo{eva 10/I, 81000 Podgorica.

7
Strana 104 - Broj 30 SLU@BENI LIST RCG 30. maj 2007.

HOBO !!! HOBO !!!

U izdawu NIU Slu`beni list Republike
Crne Gore iza{le su iz {tampe kwige:

KOMENTAR ZAKONA O OP[TEM

UPRAVNOM POSTUPKU CRNE GORE
sa sudskom praksom i registrom pojmova

Autor: Miomir M.Barovi}

Format B5, meki povez, str. 362, tira`
300.
Cijena kwige 15 .
_________________________________

CRNOGORSKI USTAVI,
ORGANIZACIJA I SASTAV ORGANA
VLASTI
( od 1946. do potpune obnove dr`avne nezavisnos-
ti Crne Gore 2006.)
- drugo izmijeweno i dopuweno izdawe -

Autor: Slobodan M. Dragovi}

Format B5, tvrdi povez, str.256, tira`
500.
Cijena kwige 12 .

Zainteresovani kwige mogu naru~iti putem

telefona 081/230-525 i 230-532 ili na adresu:
NIU Slu`beni list Republike Crne Gore,
Novaka Milo{eva 10/I, 81000 Podgorica.

Izdava~: Novinsko-izdava~ka ustanova Slu`beni list Republike Crne Gore. Podgorica, Novaka Milo{eva 10/I.
Direktor i glavni i odgovorni urednik Mom~ilo Vujo{evi}. Urednik ]irko Bulatovi}. Telefoni: Centrala 230-525. Uredni{tvo
230-533 i 230-479. Ra~unovodstvo 230-532. Pretplata tel/faks 230-525. Internet: http://www.sllrcg.cg.yu, E-mail: sllrcg@cg.yu
[tampa i distribucija: Pobjeda AD