DECONSTRUCINS

Unha volta a Jacques Derrida

Drocha Hauser
DROCHA HAUSER

Chega a Salceda de Caselas a finais da primavera de 1980.

Irmn Hauser afeccionado xestin cultural e activista po-
lo desenvolvemento da cultura local, Doutor Europeo
polo Departamento de Filosofa da UNED e polo Depar-
tamento de Langue, littrature et civilisation des pays anglo-
phones na Universit Charles de Gaulle Lille 3, (Francia).
investigador do grupo Decontra, do grupo de Investiga-
cin Deconstruccin, tradutor e centra os seus intereses
actuais na des-apropiacin da soberana lida a travs do
pensamento francs contemporneo e a deconstrucin.
Amigo dos seus amigos, cando ningun o ve, fai tamn
cousas como esta.

Contacto: drochahauser@proxectoderriba.org
derrida
Delmiro Rocha lvarez
Proxecto Derriba
Estaleiro Editora, 2011
www.proxectoderriba.org
Asociacin Cultural Estaleiro
estaleiroeditora@gmail.com
www.estaleiroeditora.org

Deseo e maquetacin:
Nadina B. S.
Depsito Legal:
ISBN: 978-84-614-8057-9
Impreso en Sacauntos

Esta licenza permite copiar, distribur, exhibir os textos

e imaxes deste libro sempre que se cumpran as seguintes condicins.
Autora e atribucin: Deber respectarse a autora
indicando o nome do autor e da editora.
Compartir baixo a mesma licenza: Se altera ou transforma esta obra,
ou xera unha obra derivada, s pode distribur a obra xerada baixo unha licenza
idntica a esta.
Non comercial: Non pode empregarse este traballo
con fins comerciais
MATERIAIS E FERRAMENTAS PROCOMN

DECONSTRUCINS
Unha volta a Jacques Derrida

Drocha Hauser
NDICE

Introducin ao pensamento
I. Volta introducin, 13
II. Deconstrucin do fonologocentrismo, 17
III. Deconstrucin da orixe: a diffrance, 23
IV. Deconstrucin do contexto: iterabilidade e traducin, 27
V. Deconstrucin do propio: nome e sinatura, 33
VI. Deconstrucin do concepto: a metfora, 36
VII. Deconstrucin de fronteiras: literatura e filosofa. O poltico, 41
VIII. Deconstrucin da democracia: democracia por vir, 45
IX. Deconstrucin do dereito: xustiza por vir, 51
X. Deconstrucin do tempo: o porvir, o acontecemento, o quiz, 57
XI. Deconstrucin do arquivo: a tcnica e o fantasma, 63
XII. Deconstrucins, 69
Escolma de textos, 79
Biografa e (con)textos, 127
Bibliografa de Derrida, 141
A Paco Vidarte
INTRODUCIN AO PENSAMENTO
I. VOLTA INTRODUCIN

preciso voltar. Xamais poderiamos comezar as unha in-

troducin porque o deber que implica a propia sentenza a
convertera xa nunha volta, nunha re-vinda ou reaparicin.
Non sera xamais, por principio e por estar no principio,
un principio. Como comezar entn unha introducin, un
texto ou un discurso? Como comezar? Por onde? Pdese
comezar?
Derrida volta sempre. El volta sempre aos textos que,
na historia filosfica de Occidente, sempre estn a voltar.
Os seus propios textos son xa un regresar, un retornar ou
un reaparecer e, neste exercicio de voltar, insstese, con-
tinase e reptese aquilo que volta. A travs de mltiplas
voltas e rodeos, este voltar, que reitera e que insiste, pro-
duce un envorcar, un voltear, un inverter, un virar e un
torcer que traducir o voltar inicial nun mudarse, nun
transformarse. En definitiva, todo voltar ser sempre un
desprazamento. preciso voltar.
Esta introducin imposbel non nos introducir, pois,
en Derrida, non nos far entrar no seu pensamento esqui-
vando os seus textos, senn que se contentar con incitar
a entrar neles, a voltar unha e outra vez a eles.

13
 Como sabido e habitual: achar as chaves de acceso,
descifrar os enigmas fundamentais, mostrar o quid dun
escritor en apenas unhas pxinas e sen pasar polos seus
textos, mis que de forma angular e mis ou menos des-
contextualizada a travs do dereito de cita, o desexo de
calquera aspirante a erudito, as como a necesidade do es-
tudante asfixiado e, sen dbida, o obxectivo fundamental
dunha introducin. Presentar desde o fra do saber un
todo completo, con ou sen ausencias que sempre seran
parte dese mesmo todo e presentalo a travs dun proceder
sistemtico segundo o cal ese pensamento se explique a
si mesmo mais desde a boca doutro, do especialista, des-
de ese fra que supn a comunicacin e a transmisin de
saber sen restos. O proceso debe derivar mostrando a sa
propia lxica interna e a fidelidade a si mesma, alis, o ri-
gor intelectual. E este proceso debe ser explicado expon-
do o fundamental como primeiro na orde do pensamento,
anda que ese pensamento do primeiro, esa verdade, nos
chegue como deducin ou conclusin ao final do propio
proceso. De calquera maneira, o primeiro estara a posibi-
litar o desenvolvemento da sa propia busca e sostera a
anlise facndoo retroceder necesariamente at si mesmo.
Quere dicir, unha introducin debe expor cales son os fun-
damentos primeiros do pensamento que pretende comu-
nicar; cales son os alicerces, a base, o fondo, o profundo,
o zcolo, o soporte inamovbel que, despois de mostrar a
sa verdade a travs dun proceso que sempre a supuxo, nos
permita construr arquitectonicamente o resto do edificio
de verdades derivadas e non fundamentalmente diferentes
da verdade primeira ou fundamento. Se un pensamento
non estabelece as bases do que toma como real, isto , se

14
non d razn de si mesmo, se non est fundamentado, non
estariamos xa a falar, probabelmente, de filosofa.
O pensamento de Jacques Derrida non comeza polo
principio, non pode comezar polo principio, porque pos-
tula que non pode existir un punto de partida, un principio
primeiro que poidamos xustificar de forma absoluta. Na
orixe, para Derrida, hai a copia, o signo, o suplemento, a re-
peticin, o secundario. Sempre se chega demasiado tarde,
todo comezara xa, e a continxencia necesaria dun princi-
pio annciase desde un ven, ven, desde unha chamada,
desde a exixencia dunha volta.
O carcter de abertura dun comezo semellante, un
comezo, que non primeiro nin retroceder at o comezo
do comezo, sinala xa a imposibilidade de fechar en sistema
un pensamento que non vira a suplantar nin a emendar os
erros dos seus grandes predecesores histricos, senn que
se sita neles, con eles e desde eles, por tanto, desde unha
posicin secundaria, marxinal, escribir un dos pensamen-
tos mis orixinais e significativos do sculo XX. Por tanto,
este carcter de abertura non o poderemos (en)cerrar aqu
nestas poucas pxinas, mais tampouco podera dar conta
del unha enciclopedia enteira.
Comezamos, pois, unha introducin imposbel1, nece-
sariamente infiel, mais que, a pesar do seu comezo ser xa
desviado e impuro, supn a condicin de (im)posibilidade
daquilo que, por outro lado, non fixo mis que comezar,
que comezara xa: a introducin mesma.

1 Texto 1

15
II. DECONSTRUCIN
DO FONOLOGOCENTRISMO

salientbel que ao longo da profusa e dilatada obra de

Derrida, este xamais escribiu un sistema de prescricins e
definicins encamiado a explicar a natureza, as causas, as
relacins e a finalidade do mundo fsico e espiritual na sa
totalidade, isto , non desenvolveu, polo menos de forma
clsica, o que coecido como un sistema filosfico. O seu
proceder foi, ao contrario, un camiar a paso de lobo polos
grandes textos da historia do pensamento occidental, as
como polos marxinais ou de pouca importancia, mes-
mo por aqueles considerados non filosficos.
Quiz a deconstrucin mis famosa de Derrida a que
concerne palabra, voz e escritura. Esta deconstrucin,
que chega relativamente cedo na orde cronolxica das sas
publicacins, arranca dunha anlise dos conceptos de sig-
no2 e sentido, arraigados tradicionalmente filosofa da
linguaxe. Diremos, grosso modo, que o mundo sensbel e
o intelixbel, materialismo e idealismo, estn unidos polo

2 Texto 2

17
signo que sinala a ausencia do referente, quere dicir, que
vn a ocupar o seu lugar. O signo entn o suplemento do
referente, mais nunca o substituto do significado. preci-
samente a unin indisocibel entre significante e significa-
do a que define o concepto de signo. Saussure quen des-
envolve esta nova teora do signo desfacendo a concepcin
clsica para a cal a linguaxe non era mis que a expresin
mesma do pensamento a travs dunha xustaposicin de
palabras que recollan o seu contido. Para Saussure, o siste-
ma de signos que compoen a linguaxe desenvlvese con
base nun sistema de diferenzas entre os signos e elimina
as calquera posibilidade de motivacin natural do signo.
Ante esta teora, Derrida recoece os avances mais
denuncia que o que Saussure chama a materialidade do
significante, isto , a relacin constitutiva que o signo
mantn co sensbel, reproduce exactamente o sistema da
metafsica polo cal o significante transcendental, a travs
do concepto absoluto de signo que supera a propia dife-
renza que o constite, define a identidade do signo e fai
posbel, ao mesmo tempo, a identidade do referente. A
identidade do signo defnese entn a partir da materialida-
de do significante (substancia fnica) e posibilita a unin
da idealidade (o significado, o concepto, o intelixbel) coa
materialidade (as cousas, o referente, o mundo).
Para Derrida, este esquema fai augas en si mesmo por-
que, por un lado, no sistema de diferenzas que constite
a linguaxe non se podera recoecer un signo mis que se
este se repite de forma idntica, alis, sen diferenza e, por
outro lado, o significante non remite nunca un significado,
mais outros significantes, significante de significante, que
se erixe segundo o lugar como significante significado.

18
 Se comezar pola deconstrucin do signo supn come-
zar polo secundario, por un suplemento, elevar a substan-
cia fnica (fon) clase de significante material produtor
de identidade supn, ao mesmo tempo, situar o secundario
como fundamental para privilexiar o intelixbel (contra-
banda transcendental). O que se afirma, segundo a teora
da linguaxe reelaborada a partir de Saussure, a relacin
directa e ntima entre voz e conciencia, isto , fortalcese
a dualidade metafsica entre a idealidade e o material. De-
rrida chamar fonocentrismo3 ao sistema que privilexia
esta concepcin. A deconstrucin observa que non s se
reforza o sistema dual da metafsica senn que se repite,
por tanto acentase, outra marxinacin ou secundarieda-
de histrica, a saber, a depreciacin da escritura. Desde
Platn at Saussure, a escritura non mis que a represen-
tacin escrita da voz. Isto , para a tradicin a escritura
o suplemento do signo, que ao mesmo tempo o suple-
mento do referente. A escritura sera entn o suplemento
do suplemento. Porn, nesa mesma tradicin, a escritura,
significante grfico do significante fnico, a forma de
manter presente, vivo, aquilo que sempre local e efme-
ro mais que porta a identidade, a presenza a si da verdade:
a palabra. as como, coa escritura (fontica), comeza a
historia (do logos).
A deconstrucin do logocentrismo4 esfrzase en mostrar:
1. a relacin ntima, para a tradicin, entre voz, concien-
cia e logos. A travs do sistema de ouvirse-falar, o pen-

3 Texto 4
4 Texto 4

19
 samento di o querer-dicir do logos. A verdade plena,
presente a si, que a voz da conciencia que se fala e
uvese a si mesma, comunicbel grazas ao privilexio
da fon que mantn unha relacin esencial (anda que
material ou exterior) co logos. O logos erxese entn
como o referente ltimo do sentido, a verdade plena e
absoluta, a voz arconte, o pai do significado do que todo
parte e ao que todo volta necesariamente, isto , o sig-
nificante transcendental. Esta divisin implcita, fono-
logocentrismo, leva consigo ao mesmo tempo o sistema
de oposicins dual que atravesa a historia da metafsica
(idealismo/materialismo, concepto/referente, palabra/
escritura, etc.)
2. o privilexio do concepto de presenza (xa sinalado por
Heidegger) como o sustento ltimo do logos, a presenza
a si plena e absoluta do logos que relega e despreza todo
o incompleto, o desviado, o secundario, o non presente.
3. o etnocentrismo occidental no proceso de depreciacin
da escritura como significante grfico do significante
fnico, posto que este sistema da metafsica (que ser
herdado e ampliado pola lingstica e a filosofa da lin-
guaxe) s aplicbel escritura alfabtica.

Face a esta ereccin do logos como pai (soberano, t-

tem, verdade) solidaria dun falocentrismo que Derrida
chamar falogocentrismo5, face a esta concepcin lo-
gocntrica que nega escritura ningn significado e que

5 Texto 5

20
a asocia ao impuro, desviacin e morte (metafsica da
escritura fontica), Derrida vai mostrar como as caracters-
ticas relegadas escritura (repeticin, desviacin, morte,
perda, copia) son exactamente as mesmas que constiten
a palabra e sen as cales a dita substancia fnica ou ma-
terialidade do signo non seran posbeis.
Se o signo s signo en canto reproducbel e ade-
mais suplanta cousa mesma, isto significa que a exterio-
ridade do significante parte dunha presenza diferida.
Derrida acha que este desprazamento esencial da repe-
ticin, tradicionalmente acusado escritura, a estrutura
xeral na cal se inscribe calquera proceso de significacin, a
linguaxe en xeral. polo que Derrida conserva o nome de
escritura ou arquiescritura6 para nomear esa estru-
tura xeral; non hai fra de texto, escribir Derrida. O
feito de que o escritor non poida sar do texto que escribe,
ou mellor, que non poida dominar a (arqui)escritura, su-
pn a morte do autor e do lector, isto , a ausencia esencial
do autor, como soberano do seu texto, e do lector, como
simple receptor deste, en relacin coa escritura. Escribir
coecer a mortalidade (a ausencia, o desvo) tanto do emi-
sor coma do receptor, a posibilidade de que a mia carta
sexa lida despois da mia morte as como a posibilidade
de que nunca sexa entregada7. Escribir ser autor-lector
e lector-autor no movemento de remitencias e desvos
significantes para o outro que constite a diffrance nunha
ciencia da escritura ou gramatoloxa.

6 Texto 6
7 Texto 13

21
III. DECONSTRUCIN DA ORIXE:
A DIFFRANCE

A deconstrucin do signo mostra que a sa estrutura o

constante desprazamento de significantes sen remitir nun-
ca a un significado absoluto ou transcendental (logos). Este
sistema da escritura (en sentido lato) converte todo texto
nunha armazn de pegadas que remiten a outros textos.
Fan do texto un tecido base de enxertos sen linearidade
nin remitencia transcendental. Revelan a posibilidade de
infinitas lecturas que sempre sern escrituras doutro texto.
Derrida utiliza o termo diseminacin8 para describir a
estratexia xenerativa e dispersante de significados sen re-
troceso orixe ou pai.
Sementes dispersadas (disemente) en vez de fecunda-
das. Isto , para aln do concepto de polisemia que sempre
remite a un logos nico e orixinario, a diseminacin libera
a escritura da submisin ao logos e trnaa un xogo de re-
mitencias e desvos significantes que se inscribe na lxica
sen lxica da diffrance9.

8 Texto 7
9 Texto 8

23
 O neografismo diffrance10 converteuse, a pesar de
Derrida, nun dos conceptos chave do seu pensamento. O
primeiro que habera que dicir que a diffrance non estri-
tamente un concepto, mais aquilo que imposibilita a defi-
nicin metafsica de concepto, a saber, definicin logocn-
trica que entende o concepto como un significante que ex-
presa un significado pleno, fechado sobre si mesmo, querer
dicir (a travs da voz da conciencia) que remite ao referente
de forma absoluta e plena igualndose a el e compndose,
as, da sa mesma identidade ou materialidade significante.
Fronte a esta pretensin metafsica de escritura fonti-
ca (a boa escritura, aquela que se iguala voz e ao logos,
palabra divina, escritura neumatolxica), Derrida presen-
tar unha serie constitutivamente infinita e inabordbel
de indecidbeis11, isto , aquilo que o logos non capaz de
capturar en concepto. A diffrance un destes indecidbeis
que se encadea coa runa, o resto, a cinza, o espectro e un
longo etctera.
A diffrance inscribe unha marca inaudbel no seu seo que
non se deixa pronunciar, que preciso escribir (no sentido
tradicional do termo) para poder apreciala, unha palabra
asediada pola escritura, por tanto, non redutbel ao logos12.
O termo deriva do latn differre e implica:
1. a desigualdade ou a disimilitude, ser outro, mais para
aln da desemellanza ou a diferenza respecto a,

10 Texto 9
11 Texto 11
12 En francs diffrence (diferenza) e diffrance, pronncianse exacta-
mente igual.

24
 concepto metafsico que se esforza en racionalizar a
distincin e fechar a diferenza como o estado oposto
daquilo que non un mesmo, a diffrance designa polo
contrario o proceso dun diferenciarse que incaptur-
bel baixo unha unidade atmica de sentido, pois pre-
cisamente dela da que se diferenza, da que se despraza
para o outro.
2. Un intervalo ou desprazamento, alis, unha distancia co-
mo espazamento (non coincidencia, non identidade).
3. Dous sentidos, debido raz differre, que non se achan
no francs diffrence: por un lado implica unha reserva,
un atraso, un clculo, un resto ou restanza, un sobrante
ou residuo que se entende como temporizacin; e, por
outro lado, implica disentimento no sentido grego de
plemos.
4. A indecidibilidade entre pasividade e actividade debido
terminacin ance13.

O movemento da diffrance, como temporizacin e

espazamento, devir tempo do espazo e devir espazo do
tempo, resiste a toda anlise e toda distincin posto que
contamina movementos diverxentes no que Derrida cha-
ma a economa xeral: gasto sen reserva (exceso, pre-
senza imposbel, espazamento) e clculo incalculbel da
presenza diferida (temporizacin).

13 polo conxunto dos catro motivos indicados, mais especialmente

debido ao nmero 4, polo cal optamos por non traducir o neografismo
diffrance. Non achamos ningunha traducin que evite o aplana-
mento excesivo.

25
 A diffrance, que se sita necesariamente aln da sim-
ple oposicin presenza/ausencia e que Derrida entende
como o movemento da (arqui)escritura, isto , como sn-
tese orixinaria de todo proceso de significacin, delata a
non-orixinariedade orixinaria, a orixe non plena da orixe,
alis, a non-orixe da orixe. Se a diffrance divide, despraza,
atrasa, desavn e activa e pasiva ao mesmo tempo, entn
toda remitencia a ela como orixinaria ser inmediatamente
desprazada ao sistema de pegadas que a compoen e do cal
ela , ao mesmo tempo, a condicin do seu movemento
sempre inacabado. por isto que Derrida dir que antes
do orixinal est a copia.

26
IV. DECONSTRUCIN DO CONTEXTO14:
ITERABILIDADE15 E TRADUCIN

A a-lxica da pegada e da diffrance, lxica sen lxica por-

que despraza o proceder clsico de procurar as causas a
partir dos seus efectos, ben puidese confundirse co con-
cepto tradicional de contexto. Con base neste erro dirase
que a comprensin do contexto sera o rastrexo das pega-
das at chegar sa orixe, pisada mesma, sa presen-
za pasada, para dese modo comprender o sentido (lugar,
contexto) que produciu un texto concreto.
Pois ben, nada mis lonxe da pegada derridiana que se
entende como aquilo que despraza toda presenza desde a
orixe, isto , desde a orixe xa desprazada ou non-orixe, fa-
cendo a presenza impresentbel. Neste sentido, o contexto
non o que delimita e por tanto define un texto, senn
que o texto mesmo que sempre ser un con-texto. Non
hai mis que contextos e non se pode estar fra de con-

14 Texto 10
15 Texto 13

27
texto. Todo se escribe en varios contextos que remiten
a pegadas de pegadas que non fan senn apagarse e, en
calquera dos casos, toda escritura escribe en e escribe un
contexto. Entndese as que non pode haber escritura ab-
soluta porque ao inscribir todos os contextos nela mesma
carecera, por tanto, ela mesma de contexto. Non se pode
fechar un contexto. Da mesma forma tampouco pode ha-
ber orixe plena posto que sera unha orixe sen contexto.
Sempre se comeza nun contexto, sempre se chega dema-
siado tarde, sempre necesario voltar. Entndese tamn
que toda lectura (se) produce sempre noutro contexto que
non o da inscricin e que fabrica ao mesmo tempo, isto ,
escribe o contexto da lectura escribindo, en certo sentido,
un novo (con)texto. A tradicin metafsica esfrzase en ler
no contexto orixinal dunha inscricin. A deconstrucin
do contexto fai imposbel o contexto orixinal, que nunca
sera un contexto, mais non por iso imposibilita unha lec-
tura nin, ao contrario, permite ler calquera cousa. Moito
aln do seu contrario, a posibilidade de ler noutro contexto
posibilita a lectura mesma, alis, as lecturas. Sen esta posi-
bilidade de repetir un texto noutro contexto non habera
nin o dito dereito de cita nin lecturas como tal. Toda
escritura (inscricin e lectura) posbel grazas a esta posi-
bilidade de repeticin. Mais toda repeticin como vemos
se despraza no momento en que se repite. Esta repeticin
na diferenza e diferenza na repeticin, Derrida denomnaa
iterabilidade. Do latn iterum, designa a capacidade de
ser repetido, reiterado, sen a cal non habera proceso de
significacin nin posibilidade do signo, mais soamente lin-
guaxes privadas. No entanto, Derrida destaca que iter (que
en snscrito [itara] significa outro) habita a posibilida-

28
de mesma da iterabilidade, daquilo que repetbel, des-
prazando toda repeticin para o outro, para a alteridade.
Derrida utiliza a expresin alteridade radical ou
radicalmente outro (tout autre) para se desprazar do
concepto de diferenza utilizado pola metafsica, a cal en-
tende o concepto outro a travs da contrariedade dua-
lista co concepto mesmo, e outrgalle as un ser defi-
nido por oposicin.
O radicalmente outro aquilo que non capturbel,
nin controlbel, nin redutbel a concepto, non tampouco
o oposto a, por tanto, non nin anticipbel nin progra-
mbel, mais asedia toda presenza e toda repeticin no seu
diferirse, no seu repetirse. Por conseguinte, o radicalmente
outro non pode interrogarse so a pregunta filosfica por
excelencia que ?, porn, en canto o outro asedia toda
presenza e toda significacin, fai tremer a pregunta mesma.
Non debemos pensar que o outro anule desta forma cal-
quera resposta pregunta da filosofa senn que asedia e
habita a pregunta mesma cuestionando as toda a historia
da filosofa occidental. Quiz por esta razn todo o relacio-
nado co outro (estranxeiro, diferenza, descoecido, escri-
tura, desvo, non presenza, etc.) constituu sempre o ini-
migo declarado da filosofa, os nacionalismos filosficos.
A lxica da pegada e tamn o que Derrida denomina
resto, cinza, runa, excremento, termos todos eles secun-
darios e perigosos para a tradicin filosfica, fala diso que
non se deixa capturar por un pensamento da esencia, nin
da existencia, nin da substancia. Non son seres nin entes
que sinalan unha presenza pasada da cal s se conservan
as sas runas, antes son restos que desbarataron sempre
toda presenza plena en orixe, diferndoa e imposibilitando

29
a arqueoloxa e a arquitectnica do logos. Se o resto habita
e asedia en diffrance toda inscricin, isto implica que non
pode haber metalinguaxe, isto , dominio absoluto do tex-
to, ao mesmo tempo que exixe unha complicidade (por
tanto unha forma de dominio) co texto que se le.
Un caso particularmente importante que ilustra este
double bind, que para Derrida adquire dimensins inau-
ditas, o da traducin. A tradicin filosfica xamais lle
outorgou traducin unha importancia relevante para aln
da dificultade puntual de traducir algns termos. Isto as
porque ela entendeu sempre a traducin como a transla-
cin do sentido. O dito nunha lingua pasara inalterbel a
outra a travs do proceso de traducin. No entanto, debido
incalculabilidade dos contextos e iterabilidade como
desprazamento na repeticin, esta idea de proceso e de
pasaxe revlase fundamentalmente metafsica porque,
para asegurar o traslado do sentido dun texto a outro, se
precisa unha referencia absoluta, un sentido nico do texto
que goberne o proceso, unha lingua nai, isto , unha orixe
nica e simple cal en todo caso nos poderiamos remontar
para comprobar a verdade da traducin. Segundo esta tese
da universalidade, a traducin16 posbel porque o sentido
anterior e independente lingua que o di. Para Derrida,
esta tese epistemolxica da traducin a orixe mesma da
filosofa e a condicin de posibilidade de calquera proce-
so de universalizacin. Face a isto, Derrida entende que
non hai orixe nica nin sentido absoluto, ao contrario,
a multiplicidade das linguas sempre e, en todo o caso,

16 Texto 12

30
irredutbel. E esta irredutibilidade a que arruna calquera
metadiscurso.
A deconstrucin entendida como mis dunha lingua
exixe a traducin como tarefa necesaria e im-posbel, co-
mo posibilidade dunha experiencia do imposbel, que non
bloquea o proceso senn que o mostra como unha tarefa
interminbel, mis necesaria e urxente que nunca.
Esta idea da traducin non remite o sentido a un orixi-
nal que sera o pai ou logos ao que todo retornara constan-
temente, ao contrario, a traducin afirma a diseminacin
do sentido e fabrica o porvir, ao igual que sempre deixa un
resto de intraducibilidade que , para Derrida, o mis im-
portante da traducin, o que mis urxe traducir, en suma,
o nico por traducir.

31
V. DECONSTRUCIN DO PROPIO:
NOME E SINATURA

O nome propio17, nome comn que pretende sinalar preci-

samente aquilo que non comn, comunitario ou compar-
tbel senn que propiamente si mesmo, nico e illado dos
demais na sa singularidade, sera o mis difcil de traducir
as como a base slida e estbel de toda traducin, alis,
a intencin mesma do logos. No entanto, para Derrida,
tampouco o nome propio resiste lxica da diffrance, at
diriamos que o mis afectado por ela posto que a sa
constitucin mesma se identifica coa lxica apropiante do
logos.
En Derrida, non existe o nome propio fra da cadea
de reenvos e remitencias diseminantes da linguaxe com-
posta de pegadas de pegadas. Un nome propio nunca se
podera definir por si mesmo. Noutras palabras, o nome
propio esgaza a propiedade do nome en xeral, desapro-
pia, alporiza, divide e non produce mis conexin esen-
cial entre concepto e mundo que a que produce o desvo
do significante para outros significantes a travs da lxica

17 Texto 15

33
do signo. O nome propio entn o nome comn menos
propio de todos os nomes comns, o nome que mis des-
apropia e desbarata o concepto propio. O nome pro-
pio porta a morte e inscrbea al onde pretende designar
unha vida exclusiva, propia. Derrida utiliza o neoloxismo
exapropiacin18 para designar e deconstrur a lxica do
propio. A exapropiacin o duplo movemento contradito-
rio de apropiacin e expropiacin que pretende apropiar-
se do sentido ao tempo que o deixa na sa alteridade. O
nome propio o signo, por tanto, xa un suplemento, que
nomea o referente na sa ausencia. Este desprazamento
para a ausencia que fai inevitbel o signo o que marca xa a
morte do referente, a posibilidade da mia morte est ins-
crita no meu nome propio. Neste sentido, o nome propio
non precisa da mia vida para me nomear, sobrevveme.
Como veremos mis adiante, o double bind (vida-morte)
ao que nos evoca o nome propio est asegurado pola posi-
bilidade da sa repeticin tcnica. O nome propio Jacques
Derrida, por exemplo, continuar a ser, mis aln da sa
desaparicin, a herdanza viva daquilo que non presente.
Un caso especialmente importante que encena a pro-
blemtica do nome propio en relacin coa escritura a
cuestin da sinatura. A sinatura, en principio, substite na
escritura o que a presenza pretende facer na fala nun pro-
ceso de enunciacin. Mais a sinatura est xa sempre des-
prazada no tempo con relacin a aquilo que asina e do cal
pretende ser garanta de presenza. A sinatura nunca pre-
sente a si (diffrance temporal) e inscribe unha promesa.

18 Texto 16 e 17

34
 Unha sinatura s tal cousa en canto repetbel, en
canto promesa de repeticin, isto , unha sinatura convr-
tese en sinatura na sa copia, no momento en que se repite,
ela non sinatura at que se repite, a sa primeira vez
a sa segunda vez. Con todo, ao mesmo tempo e como
repeticin e diffrance temporal, a sinatura sempre ser
outra sinatura da sinatura. A sinatura como promesa a
exixencia da contrasinatura que vira a afirmar e a asegurar
a sinatura. Porn, a contrasinatura sempre a sinatura do
outro. o outro quen debe asinar a mia sinatura, anda
que ese outro sexa eu mesmo como outro. A sinatura que
se lanza promesa da contrasinatura, quere dicir, que se
abre ao porvir que o outro, precisa do outro, chama polo
outro desde a sa divisin orixinal (por exemplo: o texto
chama polo lector e non sera texto sen a contrasinatura
do outro que o le).
Esta exixencia de repeticin noutro contexto, por tan-
to, de repeticin outra ou iterabilidade, funciona tanto no
caso da sinatura (escritura) como no da enunciacin (fala).

35
VI. DECONSTRUCIN DO CONCEPTO:
A METFORA

Este desvo esencial para a alteridade non opn simple-

mente a escritura fala invertendo a xerarqua, o cal sera
manter intacta a xerarqua mesma, senn que vai desfacer
a oposicin ao non poder retrotraerse at o concepto que
permitira unha oposicin ao concepto. aqu onde o con-
cepto de metfora19 interrogado por Derrida.
A filosofa sempre viu na metfora un aliado e un ini-
migo, no mesmo sentido que para o logos hai unha boa
e unha mala escritura. A metfora aliada da filosofa en
canto axuda a esta a transmitir conceptos a travs da lin-
guaxe sen necesidade de os reducir a formulacins lxi-
cas, formulacins que en ltima instancia seran sempre
posbeis e constituiran a verdade mesma do concepto, as
como o concepto de verdade. En troca, a metfora funcio-
na como o inimigo da filosofa porque ela implica que o
concepto saia de si mesmo para dar un rodeo pola linguaxe
para despois voltar a si mesmo expresando o seu sentido.
Este rodeo implicara para a verdade filosfica exporse ao

19 Texto 17

37
desvo, contaminacin e interpretacin, alis, abrir a
posibilidade ao erro. A metfora entn, para a tradicin
da metafsica, un elemento secundario, se callar til, mais
esencialmente perigoso para a verdade posto que obriga
ao concepto a sar da sa idealidade expndose a unha co-
rrupcin material.
Perante este contexto, a anlise de Derrida consisti-
r en mostrar como todo concepto parte dunha relacin
esencial co sensbel e para iso insistir na etimoloxa, cons-
titundo as a orixe metafrica do concepto.
A operacin filosfica da tradicin consistira entn na
borradura da metfora como orixe, orixe oblicua que fala-
ra metaforicamente doutra cousa que non ela mesma,
para se instalar posteriormente no concepto como orixe
da metfora.
Para Derrida, o logos como figura do pai instlase can-
do se consegue apagar a orixe mitolxica que o converte
en concepto. Non obstante, unha vez esquecido o mito ou
metfora orixinal, o logos convrtese en mitoloxa bran-
ca, limpa, propia e pura, mais continuar a escribir con
tinta invisbel a metfora da metfora ao longo dos textos
da tradicin. isto o que pon en marcha desde a orixe a
deconstrucin.
A metfora un concepto esencialmente metafsico
ao mesmo tempo que a metafsica esencialmente me-
tafrica. Ser isto o que leve a Derrida a falar de case-
transcendentalidade ou catacrese, o case exacto ou o
case perfecto que engloba e posibilita a metfora da exac-
titude mesma.
Comprndese rapidamente que se a metaforicidade
est como desvo e rodeo mis al e mis ac dos concep-

38
tos metafsicos de metfora e concepto, isto non s
desestabiliza a filosofa no seu proxecto mesmo senn que
torna inaceptbel unha teora da metfora e, por extensin,
unha teora do suxeito. Se debido metaforicidade coa que
abordo a metfora, a metfora non pode ser obxecto, entn
non pode haber unha teora da metfora. Non podo domi-
nar a metfora desde un exterior que me permita engloba-
la, daquela non podo ser suxeito dese discurso. Porn, en
canto ningn discurso alleo sa propia metaforicidade,
entn ningunha filosofa pode estabelecerse como suxeito
do seu propio discurso. A metaforicidade sera o ventrlo-
cuo do suxeito, do concepto e da filosofa.

39
VII. DECONSTRUCIN DE FRONTEIRAS:
LITERATURA E FILOSOFA. O POLTICO

Derrida manifesta un interese especial pola literatura que

non simplemente unha cuestin de gusto, non hai nada
de puramente accidental niso. A literatura, en canto idio-
mtica e metafrica, desva constantemente a esencia do
seu concepto. Que a literatura? A reposta metafsica que
demanda esta pregunta sera inmediatamente cuestionada
pola mesma literatura.
Para Derrida, non hai esencia da literatura e chegar a
afirmar, xogando co sentido metafsico de esencia, que a
literatura non existe. A imposibilidade de encerrar en
concepto o concepto moderno literatura e, mis anda,
o contrasentido de convertela en institucin, levan a
Derrida a deconstrur a fronteira entre filosofa e literatura.
Se a metfora se revela inseparbel do discurso filo-
sfico e, ao mesmo tempo, a escritura en xeral literaria,
entn a pretensin metafsica de afastar a literatura como
a opinin, a fantasa e a libre interpretacin, da filosofa,
entendida como a estrita e pura definicin do que as cou-
sas son, desaparece por si mesma. No entanto, para aln

41
da permeabilidade desa fronteira tradicionalmente estrita,
cousa que Derrida presenta de forma prctica nalgunhas
das sas obras (La carte postale, Glas, Circonfession), inte-
rsase polo poder desestabilizante que a literatura exerce
na filosofa. por este poder de solicitude (termo que
Derrida utiliza no seu sentido latino antigo, facer tremer
na sa totalidade), polo cal a filosofa riscou sempre
literatura como mtodo non cientfico de coecemento.
A alteracin (desvo errante para o outro) que a literatura
produce no pensamento o que interesa a Derrida.
A literatura, que aspira a, e , ao mesmo tempo, idio-
maticidade, marca un carcter nico e singular no texto
que escribe. A deconstrucin da literatura a decons-
trucin como literatura ou, dito doutra forma, toda de-
construcin s sendo en, e a travs de, a literatura. O
carcter idiomtico, singular e intraducbel da literatura
como deconstrucin inscrbese no texto derridiano como
acontecemento. O texto, en canto acontecemento, radi-
calmente irredutbel. Todo texto literario, e non podemos
exclur aqu os textos as chamados filosficos, demandan
e imposibilitan no mesmo xesto a sa traducin, a sa irre-
dutibilidade a concepto.
Xa vimos que a traducin non a translacin do senti-
do dunha lingua a outra, mais a creacin do sentido nunca
arbitrario debido lxica da exapropiacin que o goberna.
Segundo isto, todo texto demanda ao instante a sa tra-
ducin e tradcese primeiramente na lingua que le. Este
carcter im-posbel da traducin afirma a multiplicidade
das linguas en canto elas non seran nunca redutbeis a un
logos puro e universal. A traducin non unha posibilidade
entre outras que vira a posteriori do texto nin tampouco

42
algo que permaneza posbel espera dun texto susceptbel
de traducin, a traducin est inscrita no propio texto no
momento da sa inscricin e desafa a traducin mesma.
Entn, a literatura non ten principio nin fin, non parte
dun lugar para chegar a outro nin est acoutada pola sa
fronteira. Non se limita ao libro, polo contrario desfai a
fronteira mesma do libro inscribindo sempre nas sas mar-
xes a imposibilidade de limitala a esencia ningunha nin a
concepto ningn. Aquilo que vira todo texto deconstrubel
e toda verdade cuestionbel a esencia sen esencia da lite-
ratura. A literatura d testemuo e abre, a falta de esencia
irredutbel e por tanto de verificacin ltima, a posibilida-
de do falso testemuo, anda que a sa palabra sempre
est para aln dun xuzo epistemolxico.
Para Derrida, a literatura constite, en esencia e preci-
samente a causa da sa non esencia, o dereito inalienbel a
dicilo todo. En principio, a literatura est para aln da cen-
sura, as como para aln dunha simple experiencia esttica;
absolutamente indiscernbel da experiencia e a transfor-
macin histrica, as como da propia historia que sempre
nos chega como literatura, isto , como testemuo-ficcin
ou ficcin de testemuo. E en canto ao seu dereito a dicilo
todo, non supn soamente o testemuo como base dos
sistemas xurdico-polticos occidentais senn que tamn
abre a responsabilidade ao devandito testemuo, entn a
literatura ten unha relacin esencial coa democracia.
Derrida afirmar: Non hai democracia sen literatura,
non hai literatura sen democracia20.

20 Texto 18

43
VIII. DECONSTRUCIN DA DEMOCRACIA:
DEMOCRACIA POR VIR

Democracia por vir, dir Derrida nunha frase sen ver-

bo, coa cal despraza e difire a democracia mesma de si mes-
ma. Mais debemos salientar que o movemento polo cal o
democrtico exixe pensarse como o dereito a dicilo todo,
cuestionalo e pensalo todo, includo o propio concepto de
democracia21, sitanos nunha exixencia literaria que com-
plica o propio concepto do poltico.
En principio, todos os Estados-Nacin se definen
polas sas fronteiras. Non hai Estados sen fronteiras. O
concepto de poltico est tradicionalmente atado a esta
articulacin. O poltico nacional, escribir Derrida.
Porn, en canto o concepto do poltico indiscernbel da
literatura, esta outrgalle unha singularidade radical, idio-
mtica e nica que (se) contamina (con) a universalidade.
aberta necesariamente singularidade imprevisbel do
outro. Esta democracia por vir, que pasa obrigatoriamente
pola aceptacin do outro, do excludo, do estranxeiro, do

21 Texto 19

45
fantasma, ser entn unha democratizacin tanto nacional
como internacional. Mais esta articulacin do poltico, que
poderiamos comezar a pensala como transestatal, ou me-
llor, ultraestatal, exercicio, que dunha forma ou outra nos
deriva a Kant, non converter a democracia por vir nun
ideal regulador.
En primeiro lugar, porque o ideal regulador kantiano
contina a remitir a sa estratexia a un eu podo, orde
do posbel, anda que se refira, sabido, a un posbel ideal
que tende ao infinito. En troca, para Derrida, o sintagma
democracia por vir sitase dentro das figuras do im-
posbel22, daquilo que sen ser utpico nin negativo debe
continuar a ser imposbel, isto , alleo ao que en filosofa
anda mantn erectas as figuras da ipseidade, da mesmida-
de e do terico no corpo dun eu podo que contina a
anular no seu equilibrio a acontecibilidade do porvir.
En segundo lugar, a democracia por vir non un
ideal regulador porque o concepto de responsabilidade
(tica, poltica, xurdica, mais tamn terica e filosfica) se
define como dar resposta perante o outro, perante o outro
que hai en min e en fronte de min, mais, primeiramente,
dar resposta ao outro como outro. A decisin sempre ur-
xente que demanda toda responsabilidade tico-poltica
non pode estar asegurada por unha norma, allea regra
e non se pode deducir dun saber ou dun saber-facer. Se as
for, sera unha decisin tomada de antemn, unha respos-
ta pre-configurada anterior pregunta, un mero despre-
gamento ou unha simple deducin dunha idea que regula

22 Texto 19

46
e dirixe allea ao concepto de responsabilidade entendido
como dar resposta.
Unha democracia guiada por un ideal regulador sera
automaticamente contraria universalidade que o propio
kantismo pretende. Unha realidade multinacional e diver-
xente non s incapaz de estabelecer unha idea nica a
perseguir senn que impora fins incompatbeis e contra-
ditorios entre si. por isto que a democracia por vir
non se afasta soamente de todo ideal regulador senn que
tenta subtraerse singular historia ontolxica, teleolxica
e teolxica que a viu nacer. Mais desta historia, da sa his-
toria, a democracia por vir recolle o que Derrida chama
a frmula da auto-inmunidade, alis, o dereito auto-
crtica e perfectibilidade.
O proceso auto-inmune da democracia implica a de-
construcin do nome propio, a autocrtica daquilo que
a democracia se apropia, diferindo e desprazando o seu
nome de si mesma. Sobran os exemplos que ilustran este
desprazamento. Exemplos que mostran, nun proceso de-
mocrtico oficial, unha tentativa de vulnerar un determi-
nado curso da democracia en nome da democracia, para
salvagardala, para asegurar unha democracia que se pensa
ameazada desde dentro e grazas ao propio desenvolvemen-
to democrtico. A democracia amezase sempre a si mes-
ma. Este desprazamento de si implica que a democracia
non se adeca nunca ao seu concepto, non de raz igual
a si. A democracia, para Derrida, unha promesa, ten a es-
trutura da promesa. E isto significa que non posbel con
ela unha relacin de obxecto, non podemos apropiarnos
dela, non unha cousa, non pode inferirse dunha ciencia
do ser nin de ningunha filosofa, en canto promesa non

47
se pode encerrar nun concepto. De tal forma, a democra-
cia fica sempre por vir, ou mellor dito, o que nos resta
democracia por vir. Iso que vn e que sempre est por
vir (democracia por vir, xustiza por vir), Derrida chmao
o outro. A alteridade radical e inasbel que chega co-
mo novidade absoluta e ante a cal a democracia debe refa-
cerse para dar resposta. Un outro que est tamn sempre
por chegar, sempre desprazado de si mesmo como outro,
como arribante absoluto ante o cal non cabe (pre)visin
ningunha. preciso, entn, outro pensamento do aconte-
cemento e da hospitalidade23.
A democracia por vir sitanos xa na abertura de
certa mesianicidade. Con efecto, a abertura sen disimulo
que implica a estrutura da promesa envolve democra-
cia por vir no que Derrida denomina un mesianismo
sen mesianicidade, isto , unha espera aberta totalmente
ao que vn mais carente de mesianismo posto que para
aln de toda escatoloxa non espera unha vinda efectiva.
Ningunha chegada impor felizmente e de mans dun
Mesas a democracia prometida, a democracia sen por
vir. Ao contrario ou mesmo para aln do seu contrario, a
democracia por vir un mesianismo sen mesianismo,
unha espera sen espera, que aguanta na espera mesma e
inscribe a sa urxencia na sa estrutura aportica. Unha
disposicin afirmativa que di si ao por vir e que non
suspende a decisin urxente da cal depende, antes ao con-
trario, unha estrutura aportica, por tanto sen sada, que
exixe a decisin mis real e efectiva que nunca. Para facer

23 Texto 22

48
eco da responsabilidade infinita que supn inclur o outro
nun pensamento da democracia, a deconstrucin de De-
rrida une de forma indisocibel a democracia por vir
xustiza por vir.

49
IX. DECONSTRUCIN DO DEREITO:
XUSTIZA POR VIR

Derrida ser tallante perante a concepcin do dereito que

manexa Occidente, froito do que Derrida chama, para-
fraseando a Heidegger, a metafsica da presenza. Para
Derrida, a decisin debe enfrontarse indecidibilidade
sempre aportica do imposbel. Unha decisin program-
tica e esperbel, que derive do clculo, sera unha decisin
legal, mais non xusta. Sera preciso aterse regra e ao de-
reito para, con eles, inventar en todo caso unha decisin
que non vn dada, unha decisin que faga xustiza alte-
ridade mis radical. Para este porvir sen medida s cabe
a categora do quiz. E quiz esta categora a mis
xusta para o porvir, a que se abre totalmente vinda do
que vn, ao radicalmente outro e que resiste mesmo, como
veremos, gramtica do futuro anterior. O porvir, face ao
bbaios aristotlico (constancia, firmeza, seguranza), abre
a posibilidade da xustiza (xustiza por vir) e asegura a per-
fectibilidade, alis, a mellora daquilo que nunca pleno,
nin Un, nin orixinario, nin de raz idntica a si, o camio
mesmo dun pensamento da democracia (democracia por
vir). Derrida liga o porvir coa xustiza, o indecidbel mes-
mo, o quiz, e, por outro lado, une o dereito ao presente,

51
ao agora-presente ou agora-futuro, ao que est xa, aqu e
agora, dentro dun programa por desenvolver. Mais esta
disxuncin entre xustiza e dereito ser sempre unha non-
disxuncin da disxuncin ou se se quere: entre concep-
to e gramtica, unha conxuncin disxuntiva, isto , unha
disxuncin que une. Dito doutra forma, a xustiza, sempre
heteroxnea ao dereito, non pode chegar, se chega algunha
vez, senn pasando polo dereito que a chama mais que
non a supn.
A partir de Pascal e Montaigne, e especialmente de
Benjamin, Derrida observa unha crtica autoridade da
violencia, historia do dereito e xustiza mesma que ne-
cesita precisins e axustes, desenvolvementos deconstru-
tivos que continen o camio aberto. Na obra Force de loi,
Derrida vai aln do dereito natural e do dereito positivo
para mostrar como a travs da propia historia do dereito
non s se revela este como deconstrubel senn, alis, he-
teroxneo e indisocibel da xustiza. Ser a distincin non
tallante entre xustiza e dereito a que mostre a sa necesida-
de co-implcita sempre a partir do momento mstico que
funda toda autoridade, unha violencia sen fundamento
que outorgar o fundamento mesmo violencia. Unha
violencia lexitimada e lexitimadora, unha violencia mono-
polizada pola forma dun Estado, Estado de dereito, que
a nica que se define como xusta e de dereito. Mais
este momento institunte, este golpe de forza, que
funda unha legalidade lextima, a-legal. Usando a forma
do ilegal no dereito que instaura a-legal porque a lexisla-
cin que funda sempre a posteriori do propio golpe, isto
, o golpe non est supeditado nin subsumido legalidade
que el mesmo instite. Por tanto, das violencias: violencia

52
fundadora de dereito e violencia conservadora de dereito.
Entre a contaminacin diferencial [por un lado a fun-
dacin (acto de fe e promesa) e polo outro a conservacin
(acto refundador que conserva)] e a espectralidade do
dereito que a posibilita, habita o instante revoluciona-
rio, nico momento capaz de quebrar a lia histrica, a
regra dada e desafiar forma Estado reclamando ter o
dereito ao dereito.
neste contexto terico onde Derrida enuncia a ne-
cesidade da apora da indecidibilidade24 no mbito da de-
cisin. A decisin urxente que debe tomar o dereito en
cada caso debe pasar pola apora da indecidibilidade para
ser responsbel, para se dirixir aln do dereito para a xus-
tiza. Na dis-inxuncin entre xustiza e dereito radica todo
o asunto25. Para Derrida, facer xustiza sera facer aconte-
cemento, sar do programa, ir para aln dunha potencia-
lidade, para aln do futuro, facer chegar o porvir mesmo.
O porvir entendido como aquilo que chega sen rostro nin
medida, aquilo que irrompe violentamente unha normali-
dade dada, o porvir como o incontrolbel, o monstruoso, o
indecidbel, tamn, por tanto, o impensbel. O porvir, que
fala dunha gramtica quiz sen concepto, quiz anda sen
concepto, quiz inconceptualizbel, unha gramtica que
di xa o que non ou o que non est aqu, mais ao mesmo
tempo, unha gramtica que fala daquilo que vn, do que
est xa a vir, do que arriba, do arribante mesmo. Este arri-
bante chamarao Derrida o radicalmente outro. E o que

24 Texto 21
25 Texto 20

53
Derrida chama a xustiza por vir sera o clculo co hete-
rnomo, coa disxuncin, co estranxeiro. Calcular, traballo
e produto do dereito que non se pode nin se debe abando-
nar, mais un calcular que debe ir aln do calculbel mesmo,
aln do clculo por tanto, para calcular as a heteronoma
e a disimetra, calcular, entn, o incalculbel. Este clculo
infinito e sen regra, clculo imposbel, clculo sen bbaios,
a afirmacin do quiz como o porvir que vn. afirmar o
quiz, o perigoso quiz nietzscheano, non como a dbida,
o escepticismo ou a suspensin dun saber que permane-
ce no seu mero ser suspendido, mais, moi ao contrario,
sera afirmar cun si incondicional a diferenza radical e
a alteridade absoluta do outro que vn como o invisbel,
como o imprevisbel mesmo. Hai aqu un deber de acep-
tacin sen lmite, un deber de hospitalidade incondicio-
nal para co estranxeiro. Outra vez, por tanto, un deber de
responsabilidade. O resto ou restanza da democracia e da
xustiza inscrbense nesas das palabras que se fan unha, no
por vir. Este xesto que desva e ada indefinidamente,
detrae do mesmo modo calquera dependencia ontolxica.
A democracia por vir e a xustiza por vir non atinxen
simplemente nin ao constitutivo nin ao regulador. De a se
deriva a ocasin da perfectibilidade, o xito da democracia
en canto que abertura ao acontecemento, xustiza e ao
outro. Non hai deconstrucin sen democracia nin demo-
cracia sen deconstrucin, escribir Derrida.
Esta non dependencia ontolxica instiga as pegadas
das democracias actuais a completar un proceso de secu-
larizacin tan ambiguo como insuficiente, tan escaso como
necesario e exitoso. Este proceso duplamente secular o
mesmo que liberou o exercicio democrtico da irona da

54
auto inmunidade; a posibilidade de inventar a democra-
cia en nome da democracia. Secularizacin necesaria e en
curso, se callar imposbel, que liberando o seu concepto da
ontoloxa produce a liberacin do concepto mesmo. Neste
sentido, ningunha teora, ningunha autoridade, ningunha
ontoloxa nin ningunha metafsica especulativa, ningunha
teoloxa teleolxica nin ningn discurso sobre a esencia, a
substancia, a conciencia ou a verdade, tampouco ningunha
fenomenoloxa, nin con certeza ningunha filosofa, poder
nunca apropiarse da democracia e a xustiza por vir.

55
X. DECONSTRUCIN DO TEMPO: O PORVIR,
O ACONTECEMENTO, O QUIZ

Diremos de entrada que quiz non se poida pensar o por-

vir e reservaremos ese mesmo quiz como a sa categora
mis propia. Quiz non se pode pensar o porvir, polo me-
nos, desde determinada tradicin que se dedicou a pensar
o que significa pensar, que pensou as normas mesmas do
pensar e, nese pensamento determinado e singular, nese
pensar o pensar, estabeleceunas como as Normas do pen-
sar con maisculas. E case polo mesmo lado diremos que
ese pensar, que ese pensamento do pensar mesmo, si
capaz de pensar o futuro. Cando nos propomos falar do
futuro ou do porvir, sempre, polo menos en ltimo ter-
mo, unha tentativa de falar do tempo, do tempo futuro ou
do tempo que resta por vir. Pensar o tempo, consciente ou
inconscientemente, sera entn sempre preliminar a unha
tentativa de pensar o futuro. E pensar o tempo, pensamen-
to fundamental que atravesa a historia da filosofa de Aris-
tteles a Hegel e mis aln, foi sempre pensar o presente
ou polo menos a presenza, a presencialidade do presente.
Derrida explcao a travs do concepto de nn26: o instante,

26 Texto 23

57
o agora. Concepto que foi modificado e repensado polas
mis ilustres mentes da nosa historia, mais, ao mesmo tem-
po, concepto que atou esas mentes ao instante, ao agora,
ao pensamento da presenza. O nn, elemento temporal e
atemporal do tempo, elemento temporal que posibilita o
agora-presente, o ser presente, o nn como agora e como
lmite, porn elemento que transcende nun non-ser-agora
que posibilita a cadea de non-entes que constiten o tem-
po, noutras palabras, que relaciona a actualidade, o agora,
cun agora-pasado e un agora-futuro. Non-entes que non
poden participar da presenza plena do nn entendido co-
mo o agora-presente, mais, ao mesmo tempo, non-entes
que s poden ser pensados desde ese nn e participando
del. O pensamento do pasado, do agora e do futuro est ab-
solutamente ligado ao pensamento da presenza, ao nn co-
mo agora-presente. Dirase, entn, segundo un pensamen-
to tradicional que a construcin do agora, comprendida
a travs do agora-pasado, o elemento fundamental para
pensar o futuro, o agora-futuro. Concepcin tradicional do
ente como presenza plena e inalterbel que, nos segredos
da sa verdade, concede a chave para pensar racionalmente
o futuro e lograr certa anticipacin, certa (pre)visin
necesaria para escribir un programa, sen dbida urxente,
polo que se guiar no ma inmediato: organizacin polti-
ca, construcin do dereito, etc.
Para a deconstrucin derridiana a prefiguracin do
horizonte, segundo a frmula do futuro anterior, traballa
cunha concepcin do futuro anticipbel, presente-futuro,
grazas preeminencia do concepto de presenza entendido
como aquilo que alberga ese nn atemporal, esencia inmu-
tbel que posibilita un discurso certo (atinado, acertado,

58
verificbel) do que vir. A preeminencia do logos e a sa
relacin esencial e inmediata coa conciencia fai posbel
un pensamento do futuro grazas a un elemento atemporal
do tempo e a unha significacin transcendental. Segundo
isto, para Derrida, o futuro, o agora-futuro ou o presente-
futuro, pensbel, o cal quere dicir tamn, programbel e
anticipbel, e mesmo nalgunha medida controlbel e es-
perbel. Pola contra, para Derrida, unha vinda esperbel,
aquilo que chega co rostro descuberto, non produce acon-
tecemento. Aquilo que vn e coecbel, da orde do pos-
bel, pertence xa ao presente-futuro, presencialidade pre-
sente do agora-futuro e, como xa est aqu como futuro e
por iso programbel, non produce acontecemento algn.
Non hai a novidade nin a decisin porque, como xa vimos,
unha decisin que se deduza directamente dun saber, dun
saber-facer, dun conxunto de normas e de regras preesta-
belecidas, unha decisin calculbel que non se enfronte
incalculabilidade do radicalmente outro, do por vir ab-
soluto, non unha decisin mais un simple clculo, unha
tcnica que incle a sa conclusin nas premisas mesmas.
A deconstrucin sublia que un acontecemento de-
be vir do porvir mesmo, non se pode deducir a sa tem-
poralidade desde a presenza, xa for presente ou pasada.
A posibilidade da sa chegada arriba en todo caso como
o imposbel mesmo, como a improbbel posibilidade do
imposbel. E este (im)posbel, esta posibilidade do impo-
sbel, constite o nico acontecemento posbel, a saber,
o acontecemento imposbel27. O porvir , para Derrida,

27 Texto 26

59
o que vn como incontrolbel, inanticipbel, o que est
fra de programa. S a hai a posibilidade da decisin que
debe enfrontarse indecidibilidade sempre aportica do
imposbel. Neste contexto, cal pode ser o concepto de
responsabilidade para (c)o porvir? A responsabilidade,
pensamento tico-poltico por tanto, mais tamn filos-
fico-terico, cientfico e escatolxico, defnese como dar
resposta, como a propia experiencia de dar resposta ao
outro. Ao outro que hai en min, ao outro que habita en e
entre ns, mais primeiramente, ao outro como outro. E a
suspensin necesaria do saber que apuntabamos un pouco
mis acima, exixe outra experiencia da responsabilidade,
outra resposta para con aquilo que chega sen posibilidade
ningunha de ser pre dito. Iso que chega e que chamamos
porvir ou acontecemento, non sera simplemen-
te algo que vn de diante, de mis aln, do futuro, senn
que a sa chegada so a condicin da imprevisibilidade e
da novidade absoluta, da ocasin, por conseguinte, unha
chegada que cae do ceo, que pode facer chegar do pasado
absoluto o porvir mesmo.
O acontecemento por vir ter sempre esta condicin
espectral do fantasma, do reaparecido, dir Derrida, posto
que a invencin absoluta , tamn, sempre unha volta, un
regreso, un revenant que participa da herdanza. A lxica da
espectralidade, lxica sen lxica posto que parte o princi-
pio da causalidade, da deducin racional a partir da causa
e o efecto, asedia, en primeiro lugar, o propio concepto de
tempo, a linearidade temporal. Pensar o porvir non sera o
mesmo que pensar o futuro, dicir, aquilo que vn despois
do presente e moito despois do pasado. Pensar o porvir se-
ra pensar a volta, dicir, a repeticin, daquilo que regresa

60
ou pode sempre regresar como novidade absoluta, como
diferenza, como iterabilidade. Repeticin na diferenza e
diferenza na repeticin, porque precisamente a diferenza
a que se repite unha e outra vez, cada vez a primeira e a
ltima vez. O pensamento da diffrance traballa con e nun
concepto de tempo alporizado, out of joint. Un agora, un
nn, que se despraza de si mesmo e que non nunca un
agora-mesmo, mais sempre outro agora do agora. Un nn
sen nn propio. Este agora como outro o porvir que est
aqu mesmo como chegada, ou mellor, como o que non
est anda, como o que pode, quiz, chegar. Non unha
chegada disto ou aquilo que poidamos hipotetizar senn
que a chegada mesma do quiz, o quiz como o impo-
sbel porvir. A deconstrucin pretende ser unha abertura
ocasin, ao novo, mais baixo unha vixilancia infinita,
posto que o novo sempre corre o risco de ser un de
novo motivado, censurado, aplanado e, en definitiva,
eliminado, polo mis fervente desexo de apropiacin que
constite a historia da filosofa. A deconstrucin, o quiz
e o pensamento imposbel do porvir non sera entn unha
filosofa, mais, escribe Derrida, outra experiencia do qui-
z: do pensamento como outra experiencia do quiz. O
acontecemento ten lugar, entn, cando se fai o imposbel
e os filsofos do futuro ou filsofos do quiz, como lles
chamaba Nietzsche, non deben centrarse na actualizacin
dunha presenza futura, nunha simple pasaxe ao acto, mais
na invencin imposbel do porvir. Para Derrida, o aconte-
cemento non ten nada a ver coa historia, se entendemos a
historia segundo unha concepcin teleolxica. O acon-
tecemento o porvir que vn, unha mesianicidade sen me-
sianismo, unha promesa sen garantas non fechada polo

61
horizonte (lmite), mais aberta absolutamente alteridade,
ao radicalmente outro. Para este porvir que non s ultra-
pasa unha concepcin ontoteleolxica senn que debuxa
ademais unha nova figuracin tico-poltica do estranxeiro
e do heternomo, dir Derrida, non existe exergo.

62
XI. DECONSTRUCIN DO ARQUIVO28:
A TCNICA E O FANTASMA

A deconstrucin ponse en marcha onde unha natureza ou

unha esencia natural parecen gobernar tranquilamente.
O deconstrubel o artificial, alis, o fabricado, o prot-
tico. Mais esta definicin do artificial vai moito aln de
Aristteles e estabelcese segundo a lei da artefactuali-
dade. Este neoloxismo expn o feito de que a realida-
de un artefacto, isto , a realidade faise, fabrcase como
unha artificialidade. Dicir que a realidade unha feitura
ficcional significa en primeiro lugar quebrar a oposicin
clsica entre real e virtual. A interposicin tcnica
que acta en todo discurso, en especial no das imaxes tele-
tecnolxicas, implica a artefactualidade. Al onde hai unha
intervencin tcnica hai deconstrucin ou, polo menos,
iso en deconstrucin.
evidente que non podemos obviar aqu a profunda e
complexa reflexin de Heidegger acerca da tcnica. Para o
pensador alemn, a tekhn pertence certamente ao move-
mento mesmo da verdade. Non se pode pensar a verdade

28 Texto 24

63
sen un pensamento da tcnica. Aln disto, a tcnica non re-
presentara o mal mesmo que vira a destrur a physis. Con
todo, ao mesmo tempo e no mesmo xesto parece haber
certo rexeitamento da tcnica en xeral, da tcnica pensada
como contaminacin e desvo do puro.
Para Derrida, o mis importante sera pensar se o
pensamento da tcnica en Heidegger un pensamento
non tcnico. Isto , a tecnicidade como pensamento non
tcnico da tcnica que constituira a condicin mesma de
posibilidade dese pensamento. Desta forma, a esencia do
pensamento non sera tcnica, a tecnicidade non sera tec-
nolxica, as como a cientificidade da ciencia non cien-
tfica. Aqu encontrmonos coa posibilidade de pensar a
diferenza ontolxica e cunha pretensin en Heidegger de
pureza do pensamento. O puro acharase al onde a tcni-
ca anda non ten lugar, isto , non no movemento mesmo
da verdade onde xa sempre hai tekhn, mais na esencia do
pensamento como posibilidade de pensar ese movemento.
neste punto pretecnolxico onde Derrida discrepa de
Heidegger. Toda pretensin de pureza e de orixinariedade
foi abordada pola deconstrucin derridiana desde os seus
inicios.
Comprender esta posicin ante unha lectura de Hei-
degger fundamental porque a intervencin tcnica non
s atravesa a posibilidade mesma das imaxes e reaviva o
retorno dos fantasmas, senn que anuncia a morte. Morte
que habera que diferenciar aqu do ser para a morte.
Derrida sinlao baixo a expresin plus de vie, ambigua en
francs porque a letra s, que se pode ler ou non, di a
un tempo extra de vida e non mis vida. preciso
recordar que a letra s que marca o plural, para aln da

64
polisemia, o concepto diseminacin. Unha vez que
hai arquivo, por exemplo unha imaxe rexistrada, por tan-
to, gravada e almacenada nun soporte que xa non somos
ns, un disco rxido ou un papel fotogrfico, unha imaxe
de ns que vive sen ns, que xa non precisa de ns; esa
imaxe anuncia a morte e a vida aps a morte. Unha imaxe
continuar a ser, para aln da desaparicin do fotografado,
a herdanza viva daquilo que non presente. Mais al onde
hai arquivo, hai herdanza viva do que non presente, al
est o fantasma do que nunca se viviu en presente. A imaxe
mostra ao mesmo tempo a morte e a supervivencia para
aln desta, a posibilidade do retorno. o problema do ar-
quivo. A palabra arkh, que di ao mesmo tempo o comezo
e o mandato, nunca supn unha orixe plena mais a volta ou
a reaparicin daquilo que non se viviu en presente. O ar-
quivo entendido como o extra de vida marca sa vez
a posibilidade da destrucin, a aniquilacin da memoria,
o non mis vida. A tele-tecnoloxa traballa esta dupla
lxica. Multiplica de xeito exponencial a posibilidade da
memoria, isto , do arquivo e da herdanza, por tanto, da
responsabilidade, ao mesmo tempo que multiplica a posi-
bilidade da destrucin, a pulsin de morte. esta pulsin
que nunca poderemos desligar de Freud a que produce a
sa contraria, isto , unha pulsin ou compulsin de con-
servacin. Certamente podemos arquivar debido finitu-
de do arquivo, mais a destrucin infinita a que o ameaza
ao mesmo tempo que o fai posbel. A imaxe que anticipa a
morte, que a sita xa nun horizonte de espera que nada ten
a ver co por vir, posibilita os fantasmas en virtude da sa
posibilidade de repeticin. O arquivo supn a repeticin
ou o retorno do outro, do fantasma. Mais este proceso de

65
repeticin participa da lxica da iterabilidade, ou mellor,
produce un desprazamento naquilo mesmo que se repite
sen cesar. Isto o que fai que aquilo que volte regrese co-
mo fantasma, inanticipbel porque o seu retorno ser sem-
pre outro retorno, cada vez singular. O que volta o iter,
o outro, o descoecido. E soamente en canto volta como
revenant, imprevisbelmente, sen imaxe, produce acontece-
mento. desta forma como o acontecemento, a pesar de
estar desligado da visibilidade e da imaxe, participa tamn
da intervencin tcnica que posibilita calquera imaxe. Des-
trur a memoria sera destrur, entn, o porvir.
Vemos como a tcnica artefactual, fantasmagrica e
deconstrubel, constite a posibilidade de toda inscricin
ao mesmo tempo que a ameaza. As, a imaxe e a escritura
en xeral, en canto inscricin, son xa desde sempre tecno-
lxicas. Por tanto non hai natureza, no sentido de physis
orixinaria e pura, nin da imaxe nin da escritura. Este des-
envolvemento fantolxico, en troca, non impide a Derrida
denunciar certo logocentrismo da imaxe, ben ao contrario,
demndao. E a deconstrucin da suposta naturalidade e
do suposto dicir puro das imaxes , hoxe en da, urxente.
preciso previrse do escondedoiro que pode supor un
discurso da tecnicidade da tcnica, da imaxe, da escritura,
mais tamn da filosofa, da poltica, da literatura, e de toda
inscricin en xeral. O xa sempre tcnico non d carta bran-
ca tcnica, antes ao contrario, demanda unha vixilancia
extrema, infinita e incalculbel. E toda vixilancia sempre
un labor dos ollos, da vista e do dereito de fiscalizacin
(droit de regard). As como non existe vixilancia cega tam-
pouco debera haber cegueira sen vixilancia. A vixilancia
sempre vixilancia da imaxe, por tanto, tamn da imaxinara

66
e da imaxinacin. Este dereito de fiscalizacin, que ta-
mn un deber, participa na vinda do invisbel, do revenant e
do acontecemento. Unha vixilancia que non instaura unha
fronteira no horizonte do seu ollar para impedir entrar
outro.
Ao contrario, sera unha vixilancia que se opn ao
lmite fronteirizo e nacional (quer dun Estado-Nacin,
quer dun nacionalismo filosfico), un vixilante que facili-
ta a entrada daquilo que non vixa e en calquera dos casos
daquilo que non pode empecer a sa chegada. Un deber
de vixilia constituu sempre o filosfico.
Mais o que Derrida propn non unha vixilancia
ontolxica do que o ser , senn daquilo que asedia o ser
constitundoo en desprazamento de si mesmo e imposi-
bilitando a re-presentacin. Fantoloxa, dir Derrida, un-
ha case-lxica do fantasma. Unha presenza espectral que
asedia toda presenza primeira virando a presenza mesma
impresentbel.

67
XII. DECONSTRUCINS29

Deberiamos comezar de novo. Comezar al por onde sen

dbida xa comezamos, aqu podera ser pola deconstru-
cin. Deixamos entrever estratexias e actuacins da de-
construcin de Derrida nalgns dos enclaves onde ela
traballa. E o feito de non comezar por explicar a decons-
trucin antes da deconstrucin do logocentrismo
ou da deconstrucin do contexto , ao mesmo tempo,
consciente e imposto pola estratexia da deconstrucin. A
deconstrucin, como tal, non existe. Non pode ser some-
tida pregunta que ? para obter unha definicin mis
ou menos precisa. A deconstrucin non est so o xugo da
ontoloxa porque non se instala con comodidade na lxica
do suxeito-obxecto, base de todo coecemento cientfico.
Mais, simultaneamente, a deconstrucin tampouco est
fra desa lxica. Sitase nesa mesma lxica para a despra-
zar cada vez para un fra que xa non ela mesma, para a
diferir para a alteridade, para dar unha oportunidade ao
outro. A deconstrucin o que vn, dir Derrida. A de-
construcin non nin un mtodo, nin unha crtica, nin

29 Texto 25

69
unha anlise. Non un til ou ferramenta que poidamos
tranquilamente aplicar a un texto desde a posicin do
soberano para que o texto nos diga o que sempre quixo
calar. A deconstrucin, como xa vimos, acta al onde un-
ha artificialidade parece gobernar tranquilamente. Habita
no prottico, no fabricado, no artificial. E ese habitar en
deconstrucin produce o movemento do habitado. Iso
deconstrese, dir tamn Derrida. Con todo, ao mesmo
tempo, a deconstrucin non vn dada, non pasividade
nin existencia no sentido ontolxico. A deconstrucin,
como movemento do artificial, faise. Ela xa artificial,
dicir, non unha substancia superior que por fin chegou
nos finais do sculo XX, non unha crtica nin, tampouco
estritamente, unha filosofa. A deconstrucin faise cada
vez, sempre a primeira e a ltima vez. Esta singularidade
absoluta a segunda imposibilidade para a existencia da
deconstrucin. En todo caso hai deconstrucins, en plural,
pluralidade que se deriva inmediatamente da singularidade
absoluta. A deconstrucin exixe a singularidade porque ela
singular. Este requirimento obriga invencin, en cada
caso, da deconstrucin mesma. A sa falta de esencia non
s a afasta da ontoloxa mis bsica, afastndose nunha
aproximacin extrema, senn que a abre a unha responsa-
bilidade infinita, a saber, a responsabilidade de crear cada
vez as propias regras da deconstrucin. por este motivo
polo cal a deconstrucin non un mtodo, porque non hai
unha metodoloxa, un conxunto de normas e estratexias
que aplicar. Tamn por isto a deconstrucin non se pode
ensinar, o cal non quere dicir que non demande traballo e
esforzo ou que sexa algo dado. Polo contrario, a deconstru-
cin acta sobre a metodoloxa de aquilo que deconstre

70
nun refacer, nun cuestionar e nun perfeccionar, sen lmites.
Hai aqu unha aposta poltica. Al onde non hai unha natu-
reza no sentido grego de physis, ningn estabelecemento
nin ningunha fixacin, ningunha estaticidade nin ningn
estatismo, tampouco ningunha estancia nin ningn esta-
do poden nin deben deter nunca a exixencia de actualiza-
cin e perfeccin, de perfeccionamento na actualizacin,
exixencia pois de perfectibilidade e de xustiza.
No entanto, tamn vimos que para Derrida non hai
natureza pura porque toda inscricin desde a sa orixe
dividida xa tecnolxica. Se algunha cousa postula a de-
construcin, sera a divisibilidade infinita. Un concepto di-
visbel perdera a sa esencia estbel e illada, o seu carcter
de ser para ser diferido ao que, non sendo el, non obstante,
o constite. Unha abertura ocasin, un desprazamento
para o outro que se entende sempre como porvir, sera
unha deconstrucin. Este sera o segundo motivo polo
cal a deconstrucin non nin sequera un concepto. En
primeiro lugar, porque se sita dentro e para aln da onto-
loxa e, en segundo lugar, porque a deconstrucin divide o
concepto. Ela deconstre o concepto concepto solida-
rio da propia historia ontolxica do concepto as como da
historia do propio, da propiedade do propio. Que o que
acontece se aplicamos a lxica da exapropiacin ao con-
cepto concepto? En primeiro lugar, a exapropiacin
non podera ser ela mesma un concepto, pola contra ficara
inmediatamente capturada dentro da lxica que pretende
capturar. En segundo lugar, un concepto que na intencin
de apropiar deixe a cousa na sa alteridade non sera xa
estritamente un concepto. Isto tamn o que lle acontece
deconstrucin mesma. Ela non pode ser un concepto,

71
diciamos alegando dous motivos, mais ela tamn e sem-
pre un concepto desde que ela acta sobre, e non pode
escapar de, a lxica conceptual da linguaxe en xeral. Aqu
a deconstrucin tropeza coa complexa necesidade de in-
ventar unha linguaxe.

[Quiz sexa este un bo lugar para abrir unha parntese

e explicar o que habitualmente a primeira frase dunha
explicacin que contina enfrascada nunha concepcin
clsica da orixe como pasado, quere dicir, a explicacin
da orixe da palabra deconstrucin. Serei breve: Na
historia da filosofa francesa, a palabra deconstrucin
asnaa por primeira vez G. Granel na traducin do texto
de Heidegger Contribucin cuestin do ser. A uti-
liza deconstrucin para traducir Abbau, reservando o
termo destrucin para traducir Zerstreuung. o propio
Derrida quen explica que o termo deconstrucin vn a
traducir os termos heideggerianos de Abbau e Destruktion,
que non fan referencia a unha destrucin, mais antes a un-
ha des-estruturacin. O importante que Derrida utiliza
este termo en pleno apoxeo do estruturalismo francs e,
como apunta o propio Derrida, utilzao non como unha
palabra chave, mais dentro dunha cadea de palabras que
facan referencia a un mesmo movemento des-estrutural
e que vian motivadas e exixidas por un contexto deter-
minado. Foi, polo contrario, a crtica a que situou sobre a
palabra deconstrucin a carga terica de todo o pen-
samento de Derrida, necesitada, como habitual nos que
tentan consumir filosofa como se dun fast-food se tratase,
de agarradoiras e comodns que a axudasen a engulir o que
preciso mastigar e saborear.]

72
 Tamn vimos como a necesidade de inventar unha lin-
guaxe era a exixencia primeira e a experiencia mesma da
traducin. Outra vez unha abertura ocasin, invencin
da ocasin. A propia palabra deconstrucin nace deste
requirimento. Mais a deconstrucin non pretende inventar
unha linguaxe libre de contaminacin metafsica e que se
site aln dos erros do pasado. Non inaugura. por isto
polo que Derrida se resiste a ser includo nun movemento
xeral como o da posmodernidade. A deconstrucin non
supera nada e non vai mis al de cousa ningunha. Ao
contrario, diriamos que ela vai mis ac, aproxmase, volta
constantemente. Este o enorme problema da herdanza
en Derrida. A deconstrucin non sae da metafsica para a
criticar, senn que se sita nela, e desde ela e con ela tra-
balla. Volta aos textos da tradicin para os revisar infinita-
mente e mostrar o propio movemento que eles producen,
o resto e o principio de runa que trastorna todo proceso
de significacin.
Ningunha escritura dominbel, ningn suxeito
soberano do texto. A deconstrucin, que tampouco
dominbel nin dominante, non fara mis que mostrar o
excremento dun texto que non fai senn empurrar cara ao
outro de si mesmo, cara a certo fra de si, quere dicir, que
non fai senn apagarse. segundo este double bind que se
encerra en cada inscricin, segundo esta estrutura apor-
tica de toda significacin, como a necesidade de inventar
un concepto que saia do concepto, trnase urxente. En l-
tima instancia, a necesidade de inventar unha linguaxe que
non esqueza a herdanza que trastorna. Para Derrida, toda
herdanza activa e transformadora. Con todo, mis unha
vez non podemos senn ser infieis aos textos derridianos

73
porque se algunha cousa non hai o texto derridiano.
A sa obra non un corpus, ntegro, completo, intacto e
absoluto como se desexa. Nada desta estrutura que aqu
designamos aplicbel en xeral, sempre (palabra que sig-
nifica universal, precisa Derrida), senn que todo se
desenvolve cada vez nun caso concreto, cada vez nunha
deconstrucin diferente, nunca illada mais tampouco sin-
tetizbel e que, por partir dun principio dividido, nunca
redutbel a principio. As, ao lermos as numerosas de-
construcins de Derrida, encontramos en cada caso un
achegamento ntimo e minucioso a un texto, as como ao
texto en sentido xeral. Sempre a un ou varios textos,
posto que a xeneralidade abstracta e a especulacin, a pe-
sar do que se quere facer crer, non ten moito que ver con
Derrida. Cando a deconstrucin se achega a un texto, con
frecuencia textos considerados marxinais ou de pouca im-
portancia pois, para aln de quebrar xerarquas, a onde
un baixa a garda da retrica, faino dndolle o tempo ne-
cesario, intimando con el e falando a sa linguaxe, transi-
tando a sa estratexia e facendo o seu percorrido at ser o
propio texto o que saia de si mesmo e libere o espazo para
a novidade que en si mesmo albergaba. por isto que non
poderiamos nunca falar estritamente de palabras chave
no pensamento de Derrida, porque todos e cada un dos
neoloxismos ou neografismos que Derrida acostuma uti-
lizar foron derivados dunha necesidade concreta dun texto
concreto e nunha lectura concreta, unha lectura, alis, de
entre as infinitas lecturas posbeis. O que Derrida fara, e
o que lle debemos, sera presentar a travs dunha lectura
posbel, a sa, a infinidade e a necesidade de (im)posbeis
lecturas.

74
 Aqu a deconstrucin brese a si mesma, divdese
infinitamente e nos entregada en herdanza baixo a res-
ponsabilidade de inventala cada vez, de transformala en
deconstrucin, de continuala iterabelmente. por esta
singularidade absoluta da deconstrucin, singularidade
que fai a cada texto de Derrida singular mais nunca illado,
singularidade que destre at como vimos, o edificio da
sinatura e do nome propio, pola que ningunha introducin
a Derrida cumprir nunca o seu obxectivo. Esta a razn
pola que comezamos dicindo que a nosa intencin era in-
citar a entrar nos textos derridianos: quiz para comprobar
a (im)posibilidade dunha introducin a Jacques Derrida.
Se callar non fixemos mis que explicar a deconstru-
cin sen explicala ou, o que sera anda peor, explicala ao
tentar explicar a sa non-explicabilidade. O propio Derri-
da foi obxecto da pregunta que a deconstrucin? en
numerosas entrevistas. A, sen esquivar a pregunta e sen
negarse xamais a responder, el articulou cada vez unha
resposta oblicua e angular, unha resposta que cuestiona
a pregunta e mostra o desvo que a propia deconstrucin
supn e require.
Escollemos algunhas das deconstrucins de Derrida
non para presentar a deconstrucin derridiana, senn
para sinalar puntos de traballo e estratexias. Sobre todo,
necesariamente, o que fixemos foi obviar deconstrucins,
nin sequera as apuntar (psicoanlise, finitude, feminida-
de, xudasmo, universidade, relixin, inconsciente, fe/ra-
zn, proba/testemuo, loucura, speech acts, Deus, animal,
nazismo, don, d, perdn, pena de morte, soberana e un
anda moi longo etctera). Tamn obviamos a maiora dos
nomes propios que Derrida cita e sobre os cales traballa in-

75
cansabelmente (Platn, Santo Agostio, Descartes, Kant,
Marx, Schelling, Hegel, Pascal, Heidegger, Schmitt, Valry,
Blanchot, Lvinas, Celan, Mallarm, Paul de Man, Deleu-
ze, Agamben e outro longusimo etctera). Nomes propios
na marxe dos cales Derrida (se) escribe sempre en decons-
trucin, pois ela habita sempre no edificio metafsico do
propio. Este obviar, feito imposto polo propio formato
dunha introducin, non significa que as deconstrucins
escollidas como material para o discurso sexan as princi-
pais ou as mis importantes. Se a nosa introducin aspira a
algn xito, sera a facer entender que a estrutura piramidal
do pensamento logocntrico o primeiro a deconstrur; o
primeiro, precisamente, por non ser primeiro.
Por ltimo, cabe repetir at a saciedade o que obvio
para toda introducin: unha introducin non substite
autor, non debe substitulo. A responsabilidade de ler os
textos do autor ineludbel e debe ser sempre o punto de
partida para comprender unha introducin, nunca ao con-
trario. S as podemos evitar o aplanamento, a inanidade e
a prostracin intrnsecos a toda introducin.
Aqu est en xogo a cuestin do estilo, que en Derrida
tampouco unha simple forma de expresar un sentido.
O estilo fai parte do tecido textual no cal se inscribe toda
significacin, crebando as a oposicin dualista forma/
contido. Multiplcanse os smbolos (guins, parnteses,
chaves) as como non soamente polisemias, mais disemi-
nacins de sentidos, palabras que poden xogar varios roles
diferentes na mesma frase e palabras que dan p ou obrigan
a inventar os seus propios roles. Prtese as a posibilidade
dunha lectura estritamente fontica dos textos de Derrida.
Presta especial atencin aos ttulos, pois estes son lugares

76
pouco saturados onde a diseminacin camia a gusto e
gusta dunha redaccin que obriga a saltar entre frases para
buscar o suxeito, con frecuencia mltiplo, e que impele
lectura a retroceder e avanzar mudando e combinando
ritmos diferentes nun vaivn que imposibilita a lectura li-
neal e nica. O estilo de Derrida contamina a exixencia
de inmanencia, respecto e achegamento radical ao texto,
coa sa solicitude. Non poderiamos explicar (o estilo
de) Derrida sen caer no parafraseo e, en ltima instancia,
verimonos obrigados a repetir todos e cada un dos textos
tal e como el os escribiu. Mais tampouco, por outro lado,
posbel falar de Derrida sen instalarse xa nel. por esta
razn, entre outras, que esta introducin vai acompaada
dunha seleccin de textos, para que o lector poa os ps e
os ollos sobre o que se recolle baixo o nome Derrida.
Mais preciso dicir tamn, para destrur o mito da ile-
xibilidade de Derrida, que todo o que el asina mis claro
e directo que o que asinan os seus especialistas cando ten-
tan explicalo. A nica condicin sera dedicarlle o tempo
e o esforzo, tamn o ritmo e a atencin, que os temas que
Derrida trata exixen.

77
 ESCOLMA DE TEXTOS30

30 Todos os textos aqu recollidos foron traducidos ao galego polo

autor desta introducin.

79
Texto 1
Una de las virtudes ms recientes, en De Peretti, C.: Texto y
deconstruccin, Anthropos, Barcelona, 1989, pp. 12-13

Esprase dun prefacio, entre outras cousas, que de ante-

mn presente, expoa ou recompile. Ora ben, o tema e
a lxica deste libro precisamente o que baixo os no-
mes de pegada, de arqui-escritura, de diffrance,
de frmaco, de suplemento, de deconstrucin,
etc., excede estruturalmente a presenza ou a presentacin,
a fenomenalidade, a tese (posicin, exposicin), o te-
ma e o sistema. Era, por conseguinte, preciso pensar unha
necesidade, unha forma de coherencia que satisfixese esta
non-sistematicidade sen caer na desorde ou na empiricida-
de. Non s era preciso pensar esta necesidade, era preciso
presentala, presentar o impresentbel dentro dunha
retrica, mesmo dentro dunha pedagoxa, en calquera dos
casos dentro dunha lingua que claramente puidese con-
vencer lector sen traizoar aquilo mesmo que resta por
pensar.
Era preciso negociar coas regras da lxica filosfica
mis exixente a presentacin do que sen dbida xa non
pertence simplemente filosofa.

81
Texto 2

La structure, le signe et le jeu dans le discours des sciences hu-

maines, en Lcriture et la diffrence. Pars, Seuil, 1967, pp. 412-413

Cando Lvi Strauss di no prefacio a O cru e o cocido que

pretendeu transcender a oposicin do sensbel e o in-
telixbel situndose de entrada no plano dos signos, a
necesidade, a forza e a lexitimidade do seu xesto non pode
facernos esquecer que o concepto de signo non pode por si
mesmo ultrapasar esa oposicin do sensbel e o intelixbel.
Est determinado por esa oposicin: dun lado ao outro e
a travs da totalidade da sa historia. O concepto de signo
s puido vivir desa oposicin e do seu sistema. Mais non
podemos desfacernos do concepto de signo, non podemos
renunciar a esta complicidade metafsica sen renunciarmos
ao mesmo tempo ao traballo crtico que diriximos contra
ela, sen corrermos o risco de borrar a diferenza dentro da
identidade consigo mesmo dun significado que reduce en
si o seu significante ou, o que o mesmo, expulsando a este
simplemente fra de si. Pois hai das maneiras heterox-
neas de borrar a diferenza entre o significante e o signifi-
cado: unha, a clsica, consiste en reducir ou en derivar o
significante, quere dicir, en someter finalmente o signo ao
pensamento; outra, a que diriximos aqu contra a anterior,
consiste en pr en cuestin o sistema en que funcionaba
a reducin anterior: e en primeiro lugar, a oposicin do
sensbel e o intelixbel. Pois o paradoxo est en que a redu-
cin metafsica do signo tia necesidade da oposicin que
ela mesma reduca. A oposicin forma sistema coa redu-
cin. E o que dicimos aqu sobre o signo pode estenderse

82
a todos os conceptos e a todas as frases da metafsica, en
particular ao discurso sobre a estrutura.
[De la grammatologie. Pars, Minuit, 1967, p. 23]

A nocin de signo implica sempre en si mesma a distincin

do significado e do significante, anda cando, de acordo
con Saussure, sexa en ltima instancia como as das faces
dunha nica e mesma moeda. A devandita nocin perma-
nece por tanto na descendencia dese logocentrismo que
tamn un fonocentrismo: proximidade absoluta da voz e
do ser, da voz e do sentido do ser, da voz e da idealidade do
sentido. Hegel demostra moito ben o estrao privilexio do
son na idealizacin, a producin do concepto e a presenza
consigo do suxeito.

Texto 3

De la grammatologie. Pars, Minuit, 1967, pp. 100-101

O espazamento como escritura o devir-ausente e o devir-

inconsciente do suxeito. Mediante o movemento da sa
deriva, a emancipacin do signo constite retroactivamen-
te o desexo da presenza. Este devir ou esta deriva non
lle sucede ao suxeito que o escollera ou que se deixara
levar pasivamente por el. Como relacin do suxeito coa
sa morte, dito devir a constitucin da subxectividade.
En todos os niveis de organizacin da vida, vale dicir da
economa da morte. Todo grafema de esencia testamen-
taria. E a ausencia orixinal do suxeito da escritura tamn
a da cousa ou do referente.

83
Texto4

De la grammatologie. Pars, Minuit, 1967, p. 23

Presntese xa, pois, que o fonocentrismo se confunde coa

determinacin historial do sentido do ser en xeral como
presenza, con todas as sub-determinacins que dependen
desa forma xeral e que organizan nela o seu sistema e o
seu encadeamento historial (presenza da cousa ao ollar
como eidos, presenza como substancia/esencia/existencia
(ousia), presenza temporal como punta (stigm) do agora
ou do instante (nn), presenza a si do cogito, conciencia,
subxectividade, co-presenza do outro e de si, intersubxec-
tividade como fenmeno intencional do ego, etc.). O lo-
gocentrismo sera pois solidario da determinacin do ser
do ente como presenza. Na medida en que o devandito
logocentrismo non est totalmente ausente do pensamen-
to heideggeriano, o mantn quiz dentro desta poca da
onto-teoloxa, dentro desta filosofa da presenza, quere
dicir, da filosofa. O cal significara quiz que non se sae
da poca a clausura da cal pode esbozarse. Os movementos
da pertenza ou da non-pertenza poca son moi suts, as
ilusins son moi doadas neste sentido como para se poder
resolver aqu en definitiva.
....
[De la grammatologie. Pars, Minuit, 1967, pp. 11-13]

Logocentrismo: metafsica da escritura fontica (por

exemplo do alfabeto) que non foi, fundamentalmente,
outra cousa que por razns enigmticas, mais esenciais
e inaccesbeis para un simple relativismo histrico o

84
etnocentrismo mis orixinal e poderoso, actualmente en
vas de ser imposto en todo o planeta, e que nunha nica
e mesma orde dirixe:
1. O concepto de escritura nun mundo onde a fonetizacin
da escritura debe disimular a sa propia historia no acto
da sa producin.
2. A historia da metafsica que malia todas as diferenzas, e
non s de Platn a Hegel (pasando inclusive por Leib-
niz) mais tamn, para aln dos seus lmites aparentes,
dos presocrticos a Heidegger, asignou sempre ao logos
a orixe da verdade en xeral: a historia da verdade, da ver-
dade da verdade, sempre foi, salvo pola diferenza repre-
sentada por unha diversin metafrica que teremos de
explicar, unha degradacin da escitura e a sa expulsin
fra da fala plena.
3. O concepto da ciencia ou da cientificidade da ciencia
que sempre se determinou como lxica concep-
to que sempre foi un concepto filosfico, anda que a
prctica da ciencia, de feito, nunca deixou de impug-
nar o imperialismo do logos, apelando, por exemplo,
desde sempre cada vez mis, escritura non fontica.
Sen dbida, esta subversin estivo sempre contida no
interior dun sistema alocutorio que deu nacemento ao
proxecto da ciencia e s convencins de toda caracte-
rstica non-fontica. Non puido ser doutro xeito. Non
obstante, propio da nosa poca que no momento en
que a fonetizacin da escritura orixe histrica e po-
sibilidade estrutural, tanto da filosofa como da cien-
cia, condicin da episteme tende a dominar a cultura
mundial, a ciencia non poida xa satisfacerse con ela en
ningunha das sas avanzadas. Esta inadecuacin come-

85
 zara xa desde sempre a outorgar o movemento. Mais
actualmente algo deixa que apareza como tal permitin-
do que, en certo modo, nos fagamos cargo dela sen se
poder traducir esta novidade nas nocins sumarias de
mutacin, explicitacin, acumulacin, revolucin ou
tradicin. Estes valores pertencen, sen dbida, ao siste-
ma a dislocacin do cal se presenta actualmente como
tal e describen estilos de movemento histrico que s
tian sentido como o propio concepto de historia
no interior da poca logocntrica.

Texto 5

Entretien de Lucette Finas avec Jacques Derrida, en AA.VV., carts.

Quatre essais propos de Jacques Derrida. Parides, Fayard, 1973, p. 311

Con este termo falogocentrismo tento absorber, facer

desaparecer o guin mesmo que une e torna pertinentes
o un para coa outra aquilo que denominei, por un lado,
logocentrismo e, polo outro, al onde opera, a estrataxema
falogocntrica. Trtase dun nico e mesmo sistema: erec-
cin do logos paterno (o discurso, o nome propio dinstico,
rei, lei, voz, eu, veo do eu-a-verdade-falo, etc.) e do falo
como significante privilexiado (Lacan).

86
Texto 6
Positions. Pars, Minuit, 1972, pp. 37-38

Trtase de producir un novo concepto de escritura. Pdese

chamar grama ou diffrance. O xogo das diferenzas supn
unhas snteses e uns reenvos que prohiben que, en mo-
mento ningn, en caso ningn, un elemento simple estea
presente en si mesmo e non reenve mis que a si mesmo.
Tanto na orde do discurso falado ou do discurso escrito,
ningn elemento pode funcionar como signo sen remitir
a outro elemento que, ao mesmo tempo, non (st) sim-
plemente presente. Ese encadeamento fai que cada ele-
mento fonema ou grafema se constita a partir da
pegada nel dos outros elementos da cadea ou do sistema.
Ese encadeamento, ese tecido o texto que s se produce
na transformacin doutro texto. Nada, nin nos elementos
nin no sistema, (st) nunca, en parte ningunha, nin sim-
plemente presente nin ausente. De arriba a abaixo non hai
mis que diferenzas e pegadas de pegadas.
....

[De la grammatologie. Pars, Minuit, 1967, pp. 82-83.]

Antes quereriamos suxerir que a pretendida derivacin da

escritura, por real e masiva que sexa, non foi posbel senn
cunha condicin: que a linguaxe orixinal, natural,
etc., non existira nunca, que nunca fora intacta, intocada
pola escritura, que ela mesma fora sempre unha escritu-
ra. Arqui-escritura, a necesidade da cal queremos indicar
aqu e bosquexar o novo concepto; e que s continuamos
a chamar escritura porque comunica esencialmente co
concepto vulgar de escritura. Este non puido ser imposto

87
historicamente senn mediante a disimulacin da arqui-
escritura, mediante o desexo dunha fala que expulsa o seu
outro e o seu duplo e traballa na reducin da sa diferenza.
Se persistimos en chamar escritura a esta diferenza por-
que, no traballo de represin histrica, a escritura estaba
pola sa situacin destinada a significar a mis tembel das
diferenzas. Era o que ameazaba desde mis preto o desexo
da fala viva, o que a fera desde dentro e desde o seu co-
mezo. E a diferenza, probarmolo progresivamente, non
pode ser pensada sen a pegada. Esta arqui-escritura, anda
cando o concepto for suscitado polos temas do arbitrario
do signo e da diferenza, non pode, nunca poder ser re-
coecida como obxecto dunha ciencia. o que non pode
deixarse reducir a forma da presenza. Ora ben, esta dirixe
toda obxectividade do obxecto e toda relacin de saber.
....

Esta actuara non s na forma e a substancia da expresin

grfica, mais tamn nas da expresin non grfica. Consti-
tuira non s o esquema que une a forma con toda subs-
tancia, grfica ou doutro tipo, mais o movemento da signo-
funcin, que vincula un contido cunha expresin, for ou
non grfica. [...]
A arqui-escritura, movemento da diffrance, arqui-sn-
tese irredutbel, abrindo simultaneamente nunha nica e
mesma posibilidade a temporalizacin, a relacin co outro
e a linguaxe, non pode, en tanto condicin de todo sistema
lingstico, facer parte do sistema lingstico en si mesmo,
estar situada como un obxecto dentro do seu campo. (O
que non quere dicir que tea un lugar real noutro lado,
noutro sitio determinbel.) O seu concepto non podera

88
de xeito ningn enriquecer a descricin cientfica, positiva
e inmanente (no sentido que Hjelmslev d a esta pala-
bra), do sistema en si mesmo. (p. 88)

Texto 7
La dissmination. Pars, Seuil, 1972, pp. 337-338

[A diseminacin] abre o camio semente que non (se)

produce, por conseguinte, que non se adianta senn en
plural. Plural singular que ningunha orixe singular pre-
cedera xamais. Xerminacin, diseminacin. Non hai
primeira inseminacin. A semente, en primeiro lugar,
dispersada. A inseminacin primeira diseminacin.
Pegada, enxerto a pegada da cal se perde. Xa se trate do
que se denomina linguaxe (discurso, texto, etc.) ou de
inseminacin real, cada termo un xerme, cada xerme
un termo. O termo, o elemento atmico, xera ao se divi-
dir, ao se enxertar, ao proliferar. unha semente, non un
termo absoluto. Porn, cada xerme o seu propio termo,
ten o seu termo non xa fra de si mais en si mesmo como o
seu lmite interior, formando ngulo coa sa propia morte.
....

Escribir quere dicir enxertar. a mesma palabra [].

Todas as extraccins textuais [...] non dan lugar como
se puidese supor a citas, a colaxes, nin sequera
a ilustracins. Aquelas non se aplican superficie ou
nos intersticios dun texto que xa existira sen elas. E elas
mesmas non len senn na operacin da sa reinscricin,
no enxerto. Violencia insistente e discreta dunha incisin
inaparente no espesor do texto, inseminacin calculada do

89
alxeno en proliferacin, grazas cal ambos os dous textos
se transforman, defrmanse un ao outro, contamnanse no
seu contido, tenden s veces a se rexeitar, pasan eliptica-
mente dun ao outro e, as, rexenranse na repeticin, na
beira dun punto por enriba. Cada texto enxertado contina
a irradiar para o lugar da sa extraccin e tamn o transfor-
ma afectando ao novo terreo. definido (pensado) pola
devandita operacin a un tempo que el define (pensa) a
regra e o efecto da operacin (p. 395).

Texto 8
De la grammatologie. Pars, Minuit, 1967 pp. 69-70

A pegada da que falamos non mis natural (non a mar-

ca, o signo natural ou o ndice nun sentido husserliano)
que cultural; nin mis fsica que psquica, nin mis biolxi-
ca que espiritual. aquilo a partir do cal posbel un devir-
inmotivado do signo e con el todas as oposicins ulteriores
entre a physis e o seu outro.
....

Por un lado, o elemento fnico, o termo, a plenitude que

se denomina sensbel, non apareceran como tales sen a
diferenza ou a oposicin que lles dan forma. Esta a im-
portancia mis evidente do chamado diferenza como
reducin da substancia fnica. Ora ben, aqu o aparecer
e o funcionamento da diferenza supoen unha sntese
orixinaria cal ningunha simplicidade absoluta precede.
Tal sera entn a pegada orixinaria. Sen unha retencin na
unidade mnima da experiencia temporal, sen unha pega-

90
da que retivese o outro como outro no mesmo, ningun-
ha diferenza fara a sa obra e ningn sentido aparecera,
por tanto aqu non se trata dunha diferenza constituda
senn, previa a toda determinacin de contido, do move-
mento puro que produce a diferenza. A pegada (pura) a
diffrance. Non depende de ningunha plenitude sensbel,
audbel ou visbel, fnica ou grfica. , pola contra, a sa
condicin. Inclusive anda que non exista, anda que non
sexa nunca un ente-presente fra de toda plenitude, a sa
posibilidade anterior, de dereito, a todo o que se deno-
mina signo (significado/significante, contido/expresin,
etc.) concepto ou operacin, motora ou sensbel. Esta
diffrance, que non mis sensbel que intelixbel, per-
mite a articulacin dos signos entre si no interior dunha
mesma orde abstracta dun texto fnico ou grfico, por
exemplo ou entre das ordes de expresin. Permite a
articulacin da fala e da escritura en sentido corrente,
as como funda a oposicin metafsica entre o sensbel e o
intelixbel, logo entre significante e significado, expresin
e contido, etc. Se a lingua non fose xa, neste sentido, unha
escritura, ningunha notacin derivada sera posbel; e
o problema clsico das relacins entre fala e escritura non
podera xurdir. Entendamos ben que as ciencias positivas
da significacin non poden describir senn a obra e o fei-
to da diffrance, as diferenzas determinadas e as presenzas
determinadas s que dan lugar. Non pode haber ciencia da
diffrance mesma na sa operacin, o mesmo que da orixe
da presenza mesma, vale dicir dunha certa non-orixe. A
diffrance , entn, a formacin da forma. Mais , por outro
lado, o ser-impreso da impresin. (pp. 91-92)
....

91
Debe recoecerse que na zona especfica desta impre-
sin e desta pegada, na temporalizacin dunha vivencia
que non est no mundo nin noutro mundo, que non
mis sonora que luminosa, nin est mis no tempo que no
espazo, onde as diferenzas aparecen entre os elementos ou,
antes, os producen, fanos xurdir como tales e constiten
textos, cadeas e sistemas de pegadas. Tales cadeas e siste-
mas non poden debuxarse senn no tecido desta pegada
ou impresin. A diferenza inaudita entre o que aparece e o
aparecer (entre o mundo e o vivido) a condicin
de todas as outras diferenzas, de todas as outras pegadas,
e ela xa unha pegada. Este ltimo concepto por tanto
absolutamente, e de dereito, anterior a toda problem-
tica fisiolxica sobre a natureza do engrama, ou metafsica,
sobre o sentido da presenza absoluta a pegada da cal se ofe-
rece as a descifrar. A pegada , con efecto, a orixe absoluta
do sentido en xeral. O cal equivale a dicir, mis unha vez,
que non hai orixe absoluta do sentido en xeral. A pegada
a diffrance que abre o aparecer e a significacin. Articu-
lando o vivente sobre o non-vivente en xeral, orixe de toda
repeticin, orixe da idealidade, ela non mis ideal que
real, mis intelixbel que sensbel, mis unha significacin
transparente que unha enerxa opaca, e concepto ningn
da metafsica pode describila. E como , a fortiori, ante-
rior distincin entre as rexins da sensibilidade, do son
tanto como da luz: hai algn sentido en estabelecer unha
xerarqua natural entre a pegada acstica, por exemplo,
e a pegada visual (grfica)? A imaxe grfica non vista e a
imaxe acstica non ouvida. A diferenza entre as unidades
plenas da voz permanece inaudita. Invisbel tamn a dife-
renza no corpo da inscricin. (p. 95)

92
Texto 9
Marges - de la philosophie. Pars, Minuit, 1972, p. 27

Non hai esencia da diffrance, esta () o que non s non

se sabera deixar apropiar no como tal do seu nome ou do
seu aparecer, mais o que ameaza a autoridade do como tal
en xeral, da presenza da cousa mesma na sa esencia. Que
non haxa, neste punto, esencia propia, da diffrance, impli-
ca que non haxa nin ser nin verdade do xogo da escritura
en tanto que inscribe a diffrance.
....

A diffrance non existe. Non un existente-presente, tan

excelente, nico, de principio ou transcendental como se
desexa. Non goberna nada, non reina nada, e non exerce
en lado ningn autoridade ningunha. Non se anuncia por
maiscula ningunha. Non s non hai reino da diffrance,
senn que esta fomenta a subversin de todo reino. O que
a fai evidentemente ameazante e infalibelmente temida por
todo o que en ns desexa o reino, a presenza pasada ou
por vir dun reino. E sempre no nome dun reino como se
pode, crendo vela engrandecerse cunha maiscula, repro-
charlle querer reinar. (p. 22)
....

A diffrance o que fai que o movemento da significacin

non sexa posbel mis que se cada elemento dito pre-
sente, que aparece na escena da presenza, se relaciona
con outra cousa, gardando en si a marca do elemento pa-
sado e deixndose xa afundir pola marca da sa relacin
co elemento futuro, non relacionndose a pegada menos
co que se chama o futuro que co que se chama o pasado,

93
e constitundo o que se chama o presente por esta mesma
relacin co que non el: non absolutamente, isto , nin
sequera un pasado ou un futuro como presentes modifica-
dos. preciso que lle separe un intervalo do que non el
para ser el mesmo, mais este intervalo que o constite en
presente debe tamn ao mesmo tempo decidir o presente
en si mesmo, compartindo as, co presente, todo o que se
pode pensar a partir del, quere dicir, todo ente, na nosa
lingua metafsica, singularmente a substancia ou o suxeito.
Constitundose este intervalo, decidndose dinamicamen-
te, o que podemos chamar espazamento, devir-espazo do
tempo ou devir-tempo do espazo (temporalizacin). E
esta constitucin do presente, como sntese orixinaria
e irredutibelmente non-simple, pois, estrito sensu, non-
orixinaria, de marcas, de pegadas, de retencins e de pro-
tencins (para reproducir aqu, analoxicamente e de xeito
provisional, unha linguaxe fenomenolxica e transcenden-
tal que se revelar enseguida inadecuada) que eu propoo
chamar arqui-escritura, arqui-pegada ou diffrance. Esta ()
(a un tempo) espazamento (e) temporizacin. Este mo-
vemento (activo) da (producin da) diffrance sen orixe,
non poderiamos chamalo simplemente e sen neografismo,
diferenciacin? Entre outras confusins, unha palabra as
dixase pensar nalgunha unidade orgnica, orixinaria e ho-
moxnea, que nun momento dado vn a dividir, a recibir a
diferenza como un acontecemento. Sobre todo, formado
sobre o verbo diferenciar, anulara a significacin econ-
mica do rodeo, da demora temporalizadora, de diferir.
(pp. 13-14)
....

94
Mis vella que o ser mesmo, unha tal diffrance non ten
nome ningn na nosa lingua. Mais sabemos xa que se
innomebel non por provisin, porque a nosa lingua
anda non atopou ou recibiu este nome, ou porque sera
necesario procuralo noutra lingua, fra do sistema finito
da nosa. porque non hai nome para isto nin sequera o
de esencia ou o de ser, nin sequera o de diffrance, que
non un nome, que non unha unidade nominal pura e se
disloca sen cesar nunha cadea de substitucins que difiren.
Non hai nome para isto: ler esta proposicin na sa
banalidade. Este innomebel non un ser inefbel ao que
nome ningn podera aproximarse:
Divos, por exemplo. Este innomebel o xogo que
fai que haxa efectos nominais, estruturas relativamente
unitarias ou atmicas que se chaman nomes, cadeas de
substitucins de nomes e nas cales, por exemplo, o efecto
nominal diffrance el mesmo carrexado, levado, reins-
crito, como unha falsa entrada ou unha falsa sada anda
parte do xogo, funcin do sistema. O que sabemos, o
que saberiamos se se tratase aqu simplemente dun saber,
que non houbo nunca, que nunca haber palabra nica,
nome-seor. polo que o pensamento da letra a da diff-
rance non prescricin primeira nin o anuncio proftico
dunha nominacin inminente e anda inouvida. Esta pa-
labra non ten nada de kerygmtica, por pouco que poida
ser percibida a maiusculacin. Pr en cuestin o nome de
nome. (pp. 28-29)

95
Texto 10
Marges - de la philosophie. Pars, Minuit, 1972, p. 369

Son as exixencias dun contexto algunha vez absolutamente

determinbeis? Esta no fondo a pregunta mis xeral que
eu querera tentar elaborar. Existe un concepto rigoroso
e cientfico do contexto? A nocin de contexto non d
acubillo, aps certa confusin, a presuposicins filosfi-
cas moi determinadas? Para o dicir, desde agora, da forma
mis concisa, querera demostrar por que un contexto non
nunca absolutamente determinbel ou antes en que non
est nunca asegurada ou saturada a sa determinacin. Es-
ta non saturacin estrutural tera como efecto duplo:
1) Sinalar a insuficiencia terica do concepto ordinario
de contexto (lingstico ou non lingstico) tal como re-
cibido en numerosos dominios de investigacin, con todos
os conceptos aos cales est sistematicamente asociado.
2) Facer necesarios certa xeneralizacin e certo des-
prazamento do concepto de escritura. Este desde agora
non podera ser comprendido so a categora de comuni-
cacin, se polo menos se entende no sentido restrinxido
de transmisin de sentido. Inversamente, no campo xeral
da escritura as definida onde os efectos de comunicacin
semntica podern determinarse como efectos particula-
res, secundarios, inscritos, suplementarios.

96
Texto 11
Positions. Pars, Minuit, 1972, pp. 58-59

Indecidbel, isto , unidades de simulacro, falsas pro-

piedades verbais, nominais ou semnticas, que xa non se
deixan apresar na oposicin filosfica (binaria) e que, non
obstante, a habitan, resisten a ela, desorganzana mais sen
constitur xamais un terceiro termo, sen dar xamais lugar a
unha solucin ao estilo da dialctica (o phrmakon non
nin o remedio nin o veleno, nin o ben nin o mal, nin o den-
tro nin o fra, nin a fala nin a escritura; o suplemento non
nin un mis nin un menos, nin un fra nin o complemento
dun dentro, nin un accidente, nin unha esencia, etc..; o hi-
me non nin a confusin nin a distincin, nin a identidade
nin a diferenza, nin a consumacin nin a virxindade, nin o
veo nin o desvelamento, nin o dentro nin o fra, etc.; o gra-
ma non nin un significante nin un significado, nin un sig-
no nin unha cousa, nin unha presenza nin unha ausencia,
nin unha posicin nin unha negacin, etc.; o espazamento
non nin o espazo nin o tempo; a encetadura non nin a
integridade (encetada) dun comezo ou dun simple corte
nin a simple secundariedade. Nin/nin a un tempo, ou ben
ou ben; a marca tamn o lmite marxinal, a marcha, etc.).
De facto, contra a reapropiacin incesante deste traba-
llo do simulacro nunha dialctica de tipo hegeliano [...]
contra o que me esforzo en dirixir a operacin crtica [....]

97
Texto 2
Levesque, Cl. e Mac Donald, Ch.V. (Eds.): Loreille de lautre.
Otobiographies, transferts, traductions (Textes et dbats avec Jacques
Derrida). Montral, VLB, 1982, pp. 159-160

A operacin filosfica, se ten orixinalidade e especificida-

de, defnese como proxecto de traducin, como fixacin
de certo concepto de traducin e proxecto de traducin.
Que di a filosofa? Se podemos fabular as,que di a filoso-
fa? Que di un filsofo cando filsofo? Di: o que conta
a verdade ou o sentido, e o sentido est antes ou aln da
lingua, e consecuentemente traducbel. O que manda o
sentido e consecuentemente dbese poder fixar a univoci-
dade do sentido ou, en todo caso, a plurivocidade debe ser
dominbel, e se esta plurivocidade dominbel, a tradu-
cin, como transporte dun contido semntico a outra for-
ma significante, noutra lingua, posbel. Non hai filosofa
mis que se a traducin neste sentido posbel, por tanto,
a tese da filosofa a traducibilidade, a traducibilidade nes-
te sentido corrente, transporte dun sentido, dun valor de
verdade, dunha lingua a outra, sen prexuzo esencial. [...]
A orixe da filosofa a traducin, a tese da traducibilidade,
e en todos os lados onde a traducin fracasa neste senti-
do, non nada menos que a filosofa a que fracasa. Disto
tentei tratar en A farmacia de Platn, con certo nmero de
palabras como phrmakon, o corpo da cal en si mesmo
un desafo constante filosofa: aquilo que o discurso
filosfico non pode dominar, unha palabra que significa
das cousas a un tempo e que non se pode traducir noutra
lingua sen unha perda esencial; xa se traduza phrmakon
por veleno ou por remedio, do lado da enfermidade ou

98
da sade, da morte ou da vida, hai unha perda, a indeci-
dibilidade prdese e o phrmakon un dos lmites, unha
das formas verbais, unha das palabras, no entanto, habera
moitas outras, moitas outras formas, que marcan o lmite
do filosfico como traducin.

Texto 3
Marges de la philosophie. Pars, Minuit, 1972, pp. 374-376

Un signo escrito adintase en ausencia do destinatario.

Como cualificar esta ausencia? Poderase dicir que no mo-
mento en que eu escribo, o destinatario pode estar ausente
do meu campo de percepcin presente. Mais esta ausen-
cia non s unha presenza afastada, diferida ou, so unha
forma ou outra, idealizada na sa representacin? Non o
parece, ou polo menos esta distancia, esta separacin, este
aprazamento, esta diferenza deben poder ser referidas a
certo absoluto da ausencia para que a estrutura de escritu-
ra, supondo que exista a escritura, se constita. Eis onde
a diferenza como escritura non podera ser xa unha modi-
ficacin (ontolxica) da presenza. preciso, se vostedes
quixeren, que a mia comunicacin escrita contine
a ser lexbel a pesar da desaparicin absoluta de todo des-
tinatario determinado en xeral para que posa a sa fun-
cin de escritura, quere dicir, a sa lexibilidade. preciso
que sexa repetbel reiterbel na ausencia absoluta do
destinatario ou do conxunto empiricamente determinbel
de destinatarios. Esta iterabilidade (iter, de novo vira de
itara, outro en snscrito, e todo o que segue pode ser
lido como a explotacin desta lxica que liga a repeticin

99
alteridade) estrutura a marca de escritura mesma, calquera
que sexa ademais o tipo de escritura (pictogrfica, xerogl-
fica, ideogrfica, fontica, alfabtica, para se servir destas
vellas categoras). Unha escritura que non fose estrutural-
mente lexbel reiterbel aln da morte do destinatario
non sera unha escritura. Anda que isto sexa, parece, unha
evidencia, non a quero facer admitir a este ttulo e vou exa-
minar a ltima obxeccin que podera facerse a esta propo-
sicin. Imaxinemos unha escritura, o cdigo da cal sexa o
suficientemente idiomtico como para non ser instaurado
e coecido, como cifra secreta, mis que por dous suxei-
tos. Diremos anda que na morte do destinatario, mesmo
dos dous compaeiros, a marca deixada por un deles con-
tina a ser unha escritura? Si, na medida en que regulada
por un cdigo, anda que descoecido e non lingstico,
est constituda, na sa identidade de marca, pola sa ite-
rabilidade, na ausencia deste ou aquel, no lmite, pois, de
todo suxeito empiricamente determinado. Isto implica que
non hai cdigo organon de iterabilidade que sexa es-
truturalmente secreto. A posibilidade de repetir e, en con-
secuencia, de identificar as marcas est implcita en todo
cdigo, fai deste unha chave comunicbel, transmisbel,
descifrbel, repetbel por un terceiro, por tanto, por todo
usuario posbel en xeral. Toda escritura debe, pois, para
ser o que , poder funcionar na ausencia radical de todo
destinatario empiricamente determinado en xeral. E esta
ausencia non unha modificacin continua da presenza,
unha ruptura de presenza, a morte ou a posibilidade
da morte do destinatario inscrita na estrutura da marca
(neste punto fago notar de pasaxe que o valor ou o efecto de
transcendentalidade se liga necesariamente posibilidade

100
da escritura e da morte as analizadas). Consecuencia
quiz paradoxal de recorrer neste momento repeticin e
ao cdigo: a disrupcin, en ltima anlise, da autoridade
do cdigo como sistema finito de regras; a destrucin ra-
dical, ao mesmo tempo, de todo contexto como protocolo
de cdigo. Imos voltar a iso nun instante. O que vale pa-
ra o destinatario, vale tamn polas mesmas razns para o
emisor ou o produtor. Escribir producir unha marca que
constituir unha especie de mquina produtora sa vez,
que a mia futura desaparicin non impedir que contine
a funcionar e a dar, dndose a ler e a reescribir. Cando digo
a mia futura desaparicin para facer esta proposicin
inmediatamente aceptbel. Debo poder dicir a mia des-
aparicin simplemente, a mia non-presenza en xeral, e,
por exemplo, a non-presenza do meu querer-dicir, da mia
intencin-de-significacin, do meu querer-comunicar-isto,
na emisin ou na producin da marca. Para que un escrito
sexa un escrito necesario que contine a funcionar e a
ser lexbel mesmo se o que se chama o autor do escrito
non responde xa do que escribiu, do que parece asinar,
xa estea ausente provisionalmente, xa estea morto, ou en
xeral non sostivera coa sa intencin ou atencin absoluta-
mente actual e presente, coa plenitude do seu querer-dicir,
aquilo que parece escribirse no seu nome. Poderase
facer de novo aqu a anlise bosquexada hai un momento
sobre o destinatario. A situacin do escritor e do asinante
, no que respecta ao escrito, fundamentalmente a mesma
que a do lector. Esta desviacin esencial que considera
escritura como estrutura reiterativa, separada de toda res-
ponsabilidade absoluta, da conciencia como autoridade de
ltima instancia, orfa e separada desde o seu nacemento

101
da asistencia do seu pai, o que Platn condenaba no Fe-
dro. Se o xesto de Platn, , como eu acho, o movemento
filosfico por excelencia, nel medimos o que est en xogo.

Texto 4
Marges - de la philosophie. Pars, Minuit, 1972, p. 391

Por definicin, unha sinatura escrita implica a non-pre-

senza actual ou emprica do signatario. Mais, dirase, sinala
tamn e recorda o seu estar presente nun agora pasado, que
ser anda un agora futuro, por tanto, un agora en xeral, na
forma transcendental do mantemento. Este mantemento
xeral est dalgn xeito inscrito, prendido na puntualida-
de presente, sempre evidente e sempre singular, da forma
de sinatura. A est a orixinalidade enigmtica de todas
as rbricas. Para se producir a ligadura coa fonte nece-
sario, pois, que sexa retida a singularidade absoluta dun
acontecemento de sinatura e dunha forma de sinatura: a
reprodutibilidade pura dun acontecemento puro. Hai algo
semellante? A singularidade absoluta dun acontecemento
de sinatura prodcese algunha vez? Hai sinaturas? Si, sen
dbida, todos os das. Os efectos de sinatura son a cousa
mis corrente do mundo. Mais a condicin de posibilidade
destes efectos simultaneamente, mis unha vez, a condi-
cin da sa imposibilidade, da imposibilidade da sa pu-
reza rigorosa. Para funcionar, quere dicir, para ser lexbel,
unha sinatura debe posur unha forma repetbel, iterbel,
imitbel; debe poder desprenderse da intencin presente e
singular da sa producin. a sa mesmidade o que, alte-
rando a sa identidade e a sa singularidade, divide o selo.

102
Texto 5
La filosofa como institucin, Barcelona, Juan Granica Ediciones,
1984, pp. 61-62

O nome de Nietzsche designa, actualmente, en Occiden-

te o nico (posibelmente, anda que doutro xeito, xunto
con Kierkegaard e igualmente con Freud) que abordou
a filosofa e a vida, a ciencia e a filosofa da vida co seu
nome, no seu nome. O nico, posibelmente, que puxo en
xogo o seu nome, os seus nomes e as sas biografas. Con
case todos os riscos que isto leva consigo: para el, para
eles, para as sas vidas, os seus nomes e o seu porvir,
especialmente o porvir poltico daquilo a sinatura do cal
asumiu. Como non ter en conta ese feito cando lemos a
Nietzsche? Pr en xogo o seu nome (con todo o que iso
leva consigo e que non posbel reducir a un eu, facer
de todo o que se escribiu sobre a vida e a morte unha in-
mensa rbrica autobiogrfica: isto o que fixo e do que de-
bemos ter constancia. Non para lle outorgar o mrito: polo
momento, el est morto, evidencia trivial mais, no fondo,
bastante incrbel, pois o xenio do nome est a para nolo
facer esquecer. Estar morto significa polo menos isto: nin-
gn beneficio ou maleficio, calculados ou non, concernen
xa ao portador do nome, mais tan s ao nome: polo que o
nome, que non o portador, sempre e a priori un nome
de morto. Aquilo que atribudo ao nome non atribudo
xamais a algo vivo, este fica excludo de toda atribucin.
Aln disto, non outorgaremos a Nietzsche o beneficio, por-
que aquilo que legou, no seu nome, asemllase como todo
legado (interpreten esta palabra como quixeren) a un leite
envelenado que se mesturaba de antemn [...] co peor do

103
noso tempo. E non se mesturaba por acaso. [...] Esta tarde
lerei Nietzsche na escena do Ecce Homo; neste texto com-
promete o seu corpo e o seu nome, mesmo se avanza so
mscaras ou pseudnimos sen nome propio, mscaras ou
mltiplos nomes que non poden proporse ou producirse,
como toda mscara e mesmo toda teora do simulacro, se-
nn levando consigo sempre un beneficio de proteccin,
unha maisvala onde se recoece a astucia de vida. Astucia
perdedora en canto que a maisvala non se remite ao vivo,
mais ao nome dos nomes e comunidade das mscaras.

Texto 6
chographies -de la tlvision (con Bernard Stiegler). Pars, Galile-INA,
1996, pp. 123-124

E o que chamo exapropiacin ese duplo movemento en

que me dirixo para o sentido coa intencin de me apro-
piar del, mais ao mesmo tempo sei e desexo, recozao ou
non, que contine a ser estrao para min, transcendente,
outro, que permaneza al onde hai alteridade. Se puidese
reapropiarme totalmente do sentido, exhaustivamente e
sen deixar nada, non habera sentido. Se non me quero
apropiar del en absoluto, tampouco o hai. As, pois, fai falta
(o faltar dese fai falta a existencia mesma en xeral), un
movemento de apropiacin rematado, unha exapropia-
cin.

104
Texto 7
Marges - de la philosophie. Pars, Minuit, 1972, pp. 272-273

O concepto de metfora, con todos os predicados que

permiten ordenar a sa extensin e comprensin, un
filosofema. A consecuencia disto dupla e contraditoria.
Por un lado, imposbel dominar a metafrica filosfica,
como tal, desde o exterior, servndose dun concepto de
metfora que contine a ser un produto filosfico. S a
filosofa parecera ter certa autoridade sobre as sas produ-
cins metafricas. Mais, por outro lado, pola mesma razn,
a filosofa prvase do que se d. Pertencendo os seus instru-
mentos ao seu campo, impotente para dominar a sa tro-
poloxa e sa metafrica xerais. Ela non a percibira senn
redor dunha mancha cega ou dun centro de xordeira. O
concepto de metfora describira este contorno mais non
nin tan s seguro que circunscriba as un centro organi-
zador; e esta lei formal vale para todo filosofema. Isto por
das razns que se acumulan: 1. O filsofo nunca achar o
que puxo al ou, polo menos, o que en tanto que filsofo
creu pr. 2. A constitucin das oposicins fundamentais
da metaforoloxa (physis/tekhn, physis/nomos, sensbel/
intelixbel, espazo/tempo, significante /significado, etc.)
produciuse a travs da historia dunha linguaxe metafrica
ou antes a travs dos movementos trpicos que, por
non poder ser chamados xa, cun nome filosfico, met-
foras, non constiten, non obstante, e pola mesma razn,
unha linguaxe propia. Desde aln da diferenza entre o
propio e o non-propio sera preciso dar conta dos efectos
de propiedade e de non-propiedade. Por definicin, non
hai, pois, categora propiamente filosfica para cualificar

105
certo nmero de tropos que condicionaron a estruturacin
das oposicins filosficas ditas fundamentais, estru-
turantes, orixinarias: tantas metforas como consti-
tuiran o ttulo dunha tropoloxa semellante, sen escaparen
regra as palabras xiro ou tropo ou metfora.
Para se permitir ignorar este desvelo da filosofa sera pre-
ciso formular que o sentido enfocado a travs destas figu-
ras unha esencia rigorosamente independente do que a
transfire, o que unha tese xa filosfica, poderiamos at
dicir a nica tese da filosofa, a que constite o concepto
de metfora, a oposicin do propio e do non-propio, da
esencia e do accidente, do intelixbel e do sensbel, etc.

Texto 8
Passions. Pars, Galile, 1993, pp. 64-65

Aconteceume bastantes veces insistir na necesidade de

distinguir entre a literatura e as belas letras ou a poesa. A
literatura unha invencin moderna, inscrbese nas con-
vencins e as institucins, que lle aseguran en principio
para s mencionar este trazo o dereito a dicilo todo.
A literatura une as o seu destino a unha determinada non-
censura, ao espazo da liberdade democrtica (liberdade de
prensa, liberdade de opinin, etc.). Non hai democracia
sen literatura e non hai literatura sen democracia. Sempre
pode non admitirse nin a unha nin a outra e tampouco se
privan de non as respectar so calquera rxime. Moi ben p-
dense non considerar como bens incondicionais e dereitos
indispensbeis. Mais non se pode, en caso ningn, disociar
a unha da outra. Ningunha anlise sera capaz. E cada vez

106
que unha obra literaria censurada, a democracia est en
perigo: todo o mundo concorda nisto. A posibilidade da
literatura, a autorizacin que unha sociedade lle outorga,
a ausencia de sospeita ou de terror que ela inspira, todo
isto corre a par politicamente co dereito ilimitado de
formular todas as preguntas, sospeitar de todos os dogma-
tismos e analizar todas as presuposicins, anda que fosen
as da tica, ou da poltica de responsabilidade. Mais esta
autorizacin a dicilo todo erixe o autor, paradoxalmen-
te, en autor non responsbel ante ningun, nin sequera
ante si mesmo, por exemplo, de canto din as persoas ou
personaxes das sas obras e, por tanto, do que se supn
el mesmo escribiu. E esas voces atraen ou convocan,
inclusive nas literaturas sen persoa e sen personaxe. Esta
autorizacin de o dicir todo (que corre a par, non obstante,
coa democracia como hiper-responsabilizacin aparente
do suxeito) recoece un dereito non-resposta abso-
luta al onde non sera cuestin de responder, de poder
ou deber responder. Esta non-resposta mis orixinaria e
mis secreta, porque, no fondo, mis heteroxnea orixe
e ao segredo que as modalidades do poder e do deber. Hai
al unha condicin hiperblica da democracia que parece
contradicir certo concepto determinado e historicamente
limitado da devandita democracia: o que a at ao concep-
to de suxeito calculbel, contbel, imputbel, responsbel
ante -responder, ante, diante-, que debe dicir a verdade
ante, que debe testemuar segundo a fe xurada ante a lei
(toda a verdade, mis nada que a verdade), que debe
revelar o segredo, con excepcin dalgunhas situacins de-
terminbeis e regulamentadas pola lei (confesin, segredo
profesional do mdico, psicanalista ou avogado, segredo de

107
Defensa nacional ou segredo de Estado en xeral, segredo
de fabricacin, etc.). Esta contradicin indica tamn a ta-
refa (tarefa de pensamento, tamn tarefa terico-prctica)
para toda democracia por vir.

Texto 9
Voyous. Pars, Galile, 2003. p.123

Este im-posbel non privativo. Non o inaccesbel, non

o que eu podo remitir indefinidamente: annciase en min,
cae sobre min, precdeme e arrepame aqu agora, dun xei-
to non virtualizbel, en acto e non en potencia. Vn sobre
min desde cima, baixo a forma dunha inxuncin que non
espera no horizonte, que eu non vexo vir, que non me deixa
en paz, nin me autoriza nunca a remitir a mis adiante. Esta
urxencia non se deixa idealizar, como tampouco se deixa o
outro en tanto que outro. Este im-posbel non pois unha
idea (reguladora) nin un ideal (regulador). o mis inne-
gabelmente real que hai. O mesmo que o outro. O mesmo
que a diffrance irredutbel e non reapropibel do outro.
....

A democracia o nico sistema, o nico paradigma cons-

titucional en que, en principio, se ten ou se arroga un o
dereito a criticalo todo publicamente, includa a idea da
democracia, o seu concepto, a sa historia e o seu nome.
Includas a idea do paradigma constitucional e a autori-
dade absoluta do dereito. , por tanto, o nico que uni-
versalizbel, e de a derivan a sa oportunidade e a sa
fraxilidade. (p. 127)
....

108
Spectres de Marx. Pars, Galile, 1993, pp. 110-112

Trtase aqu do concepto mesmo de democracia como

concepto dunha promesa que non pode surxir senn en
semellante distase (hiato, fracaso, inadecuacin, disxun-
cin, desaxuste, estar out of joint). Por iso, sempre propo-
mos falar de democracia por vir, non de democracia futura,
en presente futuro, nin sequera dunha idea reguladora, no
sentido kantiano, nin dunha utopa polo menos na me-
dida en que a sa inaccesibilidade conservara anda a for-
ma temporal dun presente futuro, dunha modalidade futu-
ra do presente vivo. Para aln mesmo da idea reguladora na
sa forma clsica, a idea, se anda hai unha, da democracia
por vir, a sa idea como acontecemento dunha inxun-
cin empeada que ordena facer vir aquilo mesmo que
non se presentar xamais na forma da presenza plena, a
abertura dese hiato entre unha promesa infinita (sempre
insostbel porque, polo menos, apela ao respecto infinito
tanto pola singularidade e a alteridade infinita do outro
como pola igualdade contbel, calculbel e subxectual en-
tre as singularidades annimas) e as formas determinadas,
necesarias mais necesariamente inadecuadas do que debe
medirse por esta promesa. Nesa medida, a efectividade da
promesa democrtica, como a da promesa comunista, con-
servar sempre dentro de si, e deber facelo, esa esperanza
mesinica absolutamente indeterminada no seu corazn,
esa relacin escatolxica co por-vir dun acontecemento e
dunha singularidade, dunha alteridade inanticipbel. Espe-
ra sen horizonte de espera, espera do que non espera anda
ou do que non espera xa, hospitalidade sen reserva, sado
de benvida concedido de antemn absoluta sorpresa do

109
arribante, a quen non se pedir contrapartida ningunha,
nin se comprometer segundo os contratos domsticos de
ningunha potencia de acollida (familia, Estado, nacin,
territorio, chan ou sangue, lingua, cultura en xeral, huma-
nidade mesma), xusta abertura que renuncia a todo dereito
de propiedade, a todo dereito en xeral, abertura mesinica
ao que vn, quere dicir, ao acontecemento que non pode-
ra esperar como tal nin, por tanto, recoecer por adianta-
do, ao acontecemento como o estranxeiro mesmo, a aquela
ou aquel para quen se debe deixar un lugar baleiro, sempre,
en memoria da esperanza e este , precisamente, o lugar
da espectralidade. Semellante hospitalidade sen reserva,
anda que a condicin do acontecemento e, por tanto, da
historia (nada nin ningun chegara doutro xeito, hiptese
que non pode nunca exclurse, sen dbida); sera fcil, de-
masiado fcil, mostrar o que o imposbel mesmo, e que a
devandita condicin de posibilidade do acontecemento
tamn a sa condicin de imposibilidade, como ese estra-
o concepto do mesianismo sen contido, do mesinico sen
mesianismo, que nos gua aqu como a cegos. No entanto,
sera igualmente fcil mostrar que, sen esta experiencia do
imposbel, mis valera renunciar tanto xustiza coma ao
acontecemento. Sera anda mis xusto ou mis honrado.
Mis valera renunciar tamn a todo o que anda se pre-
tendera salvar na boa conciencia. Mis valera recoecer
o clculo econmico e todas as alfndegas que a tica, a
hospitalidade ou os diversos mesianismos instalaran anda
nas fronteiras do acontecemento para filtrar arribante.

110
Texto 20
Force de loi. Pars, Galile, 1994, p. 48

(...) distincin entre a xustiza e o dereito, unha distincin

difcil e inestbel entre, dun lado, a xustiza (infinita, incal-
culbel, rebelde regra, estraa simetra, heteroxnea e
hetertropa), e, doutro, o exercicio da xustiza como de-
reito, lexitimidade ou legalidade, dispositivo estabilizante,
estatutorio e calculbel, sistema de prescricins reguladas
e codificadas

Apories. Mourir -sattendre aux limites de la vrit. Pars, Galile,

1996, p. 37

Unha decisin responsbel debe obedecer a un hai que

que non debe nada, a un deber que non debe nada, que
debe non deber nada para ser un deber, que non salda nin-
gunha dbeda, un deber sen dbeda e, por tanto, sen deber.

L autre cap. Pars, Minuit, 1991, p. 43

A condicin de posibilidade desta cousa, a responsabili-

dade, certa experiencia da posibilidade do imposbel: a
proba da apora a partir da cal inventar a nica invencin
posbel, a invencin imposbel.

111
Texto 21

Mmoires Pour Paul de Man. Pars, Galile, 1988, pp. 131-132

Unha indecidibilidade semellante a condicin de toda

deconstrucin: a un tempo no sentido de condicin de
posibilidade, at de eficacia, e no sentido de situacin ou
de destino. A deconstrucin baixo esta condicin e nesta
condicin. Hai a un poder (unha posibilidade) e un lmi-
te. Mais este lmite, esta finitude, d o poder e fai escribir,
obriga en certo modo deconstrucin a escribir, a abrir a
sa va vinculando o seu acto, sempre acto de memoria,
co porvir prometido dun texto para asinar. A oscilacin
mesma da indecidibilidade fai de naveta e tece un texto, fai-
se un camio de escritura a travs da apora, se posbel.
imposbel, mais ningun dixo nunca que a deconstrucin,
como unha tcnica ou un mtodo, fose posbel. Non pen-
sa mis que na medida do imposbel e do que se anuncia
anda como impensbel.

Texto 22
Adieu Emmanuel Lvinas. Pars, Galile, 1997, p. 69

Esta posibilidade espectral non , non obstante, a

abstraccin dunha pervertibilidade liminar. Antes sera a
imposibilidade de controlar, de decidir, de determinar un
lmite, a imposibilidade de situar, para se ater a el mediante
criterios, normas, regras, o linde que separa a pervertibili-
dade da perversin. Esta imposibilidade fai falta. Fai falta
que este linde non estea a disposicin dun saber xeral ou
dunha tcnica regulada. Fai falta que exceda todo proce-

112
der regulamentado para se abrir a aquilo mesmo que corre
sempre o risco de se perverter (o Ben, a Xustiza, o Amor,
a Fe e a perfectibilidade, etc). Fai falta isto, fai falta esta
posbel hospitalidade para co peor para que a boa hospita-
lidade tea a sa oportunidade, a oportunidade de deixar
vir o outro, o si do outro non menos que o si ao outro.
....

Cosmopolites de tous les pays, encore un effort!. Pars, Galile,

1997, pp. 57-58

Trtase de saber cmo transformar e facer progresar o

dereito. E de saber se este progreso posbel nun espazo
histrico que se mantn entre A Lei dunha hospitalidade
incondicional, oferecida a priori a calquera outro, a todo o
que chega, sexa quen for, e as leis condicionais dun dereito
hospitalidade sen as cales A Lei da hospitalidade incon-
dicional correra o risco de ficar nun desexo piadoso, irres-
ponsbel, sen forma e sen efectividade, mesmo de se per-
verter a cada momento. Experiencia e experimentacin,
pois. A nosa experiencia das cidades-refuxio non sera en-
tn unicamente o que debe ser sen dilacin, a saber, unha
resposta de urxencia, unha resposta xusta, en todo caso,
mis xusto que o dereito existente, unha resposta inme-
diata ao crime, violencia, persecucin. Esta experiencia
das cidades-refuxio imaxnoa tamn como aquilo que d
lugar, un lugar de pensamento, e ademais o asilo ou a
hospitalidade, para a experimentacin dun dereito e dunha
democracia por vir. No limite destas cidades, destas novas
cidades que seran outra cousa que cidades novas, certa
idea do cosmopolitismo, outra, quiz non chegara anda.

113
Texto 23
Marges de la philosophie. Pars, Minuit, 1972, pp. 43-44

O tempo definido segundo a sa relacin cunha parte

elemental, o agora, que afectado, como se non fose el
mesmo xa temporal, por un tempo que o nega determinn-
doo como agora pasado ou agora futuro. O nn, elemento
do tempo, non sera en si temporal. Non senn devindo
temporal, quere dicir, deixando de ser, pasando nada [n-
antit] na forma do ente-pasado ou do ente-futuro. Mes-
mo se considerado como non-ente (pasado ou futuro),
o agora determinado como ncleo intemporal do tempo,
ncleo non modificbel da modificacin temporal, forma
inalterbel da temporalizacin. O tempo o que sobrevn
a ese ncleo e afctao de nada [n-ant]. Porn, para ser,
para ser un ente, necesario non estar afectado polo tem-
po, necesario non devir (pasado ou futuro). Participar da
estantidade, da ousia , pois, participar do ente-presente,
da presenza do presente, se se quere, da presentidade. O
ente o que . A ousia , pois, pensada a partir do sti. O
privilexio da terceira persoa do presente de indicativo re-
vela aqu toda a sa significacin historial. O ente, o pre-
sente, o agora, a substancia, a esencia, estn ligados, nos
seus sentidos, forma do participio presente. E a pasaxe
ao substantivo, poderiamos mostralo, supn recorrer
terceira persoa. Ser o mesmo, mis tarde, para esta forma
da presenza que a conciencia.
....

114
Politiques de lamiti. Pars, Galile, 1994 pp. 46-47

A posibilitacin dese posbel imposbel debe permanecer

a un tempo tan indecidbel e en consecuencia tan decisivo
como o porvir mesmo. Que sera un porvir se a decisin
fose programbel e se o acaso, se a incerteza, se a certeza
inestbel, se a inseguranza do quiz non ficase suspen-
dida abertura do que vn, no mesmo acontecemento, nel
e co corazn na man? Que restara por vir se a inseguranza,
se a seguranza limitada do quiz non retivese o seu alento
nunha poca, para deixar aparecer ou deixar vir o que
vn, para abrir, xustamente, desunindo necesariamente
certa necesidade da orde, unha concatenacin das causas e
dos efectos? Interrompndoa, marcando moi simplemente
a interrupcin posbel? Este suspenso, a inminencia dunha
interrupcin, pdese chamar o outro, a revolucin ou o
caos, o risco, en calquera dos casos, dunha inestabilidade.

Texto 24
Mal darchive. Une impression freudienne. Pars, Galile, 1995, p. 1

Os desastres que marcan este fin de milenio son tamn

arquivos do mal; disimulados ou destrudos, prohibidos,
desviados, reprimidos. O seu tratamento a un tempo
masivo e refinado no transcurso de guerras civs ou inter-
nacionais, de manipulacins privadas ou secretas. Nunca
se renuncia, o inconsciente mesmo, a apropiarse dun
poder sobre o documento, sobre a sa posesin, a sa re-
tencin ou a sa interpretacin. Mais a quen compete en
ltima instancia a autoridade sobre a institucin do arqui-

115
vo? Como responder das relacins entre o memorando,
o indicio, a proba e o testemuo? Pensemos nos debates
acerca de todos os revisionismos. Pensemos nos sis-
mos da historiografa, nas conmocins tcnicas ao longo
da constitucin e o tratamento de tantos dossiers.
....

El cine y sus fantasmas, na revista Cahiers du cinma, n556, 2001

Nunha ideoloxa espontnea da imaxe, esqucense a mi-

do das cousas: a tcnica e a crenza. A tcnica, isto , que
al onde a imaxe (o documentario ou o filme) se supn
que nos pon ante a cousa mesma, sen trucos nin artificios,
hai un desexo de esquecer que a tcnica pode transformar
absolutamente, recompor, artificializar a cousa. E despois,
est este fenmeno tan estrao que o da crenza. Mesmo
nun filme de ficcin hai un fenmeno de crenza, de facer
como se, que garda unha especificidade moi difcil de
analizar: acredtase mis nun filme. Acredtase menos,
ou doutro modo, nunha novela. (...) Desde o momento
en que hai representacin novelesca, ou ficcin cinema-
togrfica, hai un fenmeno de crenza que sostido pola
representacin.
A espectralidade, en troca, un elemento en que a
crenza non asegurada nin desmentida. Por esta razn
creo que preciso unir o problema da tcnica co da fe, no
sentido relixioso e fiduciario, alis, o crdito concedido
imaxe. E ao fantasma.
....

116
Ghost Dance, pelcula rodada por Ken McMullen. 1982

Ser atormentado por un fantasma ter a memoria do

que nunca se viviu en presente, ter a memoria do que, no
fondo, nunca tivo a forma da presenza. O cinema unha
fantomaquia. Deixen regresar os fantasmas. Cinema mis
psicanlise: o resultado unha ciencia do fantasma. A tec-
noloxa moderna, contrariamente s aparencias, anda que
sexa cientfica, decuplica o poder dos fantasmas.

Texto 25
Points de suspension. Entretiens. Pars, Galile, 1992, p. 367

Nunca tiven un proxecto fundamental. E decons-

trucins, que prefiro en plural, non nomeou sen dbida
xamais un proxecto, un mtodo ou un sistema. E menos
anda un sistema filosfico.

Marges de la philosophie. Pars, Minuit, 1972, pp. 392-393

A deconstrucin non pode limitarse ou pasar inmediata-

mente a unha neutralizacin: debe, por un xesto duplo,
unha ciencia dupla, unha escritura dupla, practicar unha
inversin da oposicin clsica e un desprazamento xeral do
sistema. S con esta condicin darase deconstrucin os
medios para intervir no campo das oposicins que critica
e que tamn un campo de forzas non-discursivas. Cada
concepto, por outro lado, pertence a unha cadea sistemti-
ca e constite el mesmo un sistema de predicados. Non hai
concepto metafsico en si mesmo. Hai un traballo me-

117
tafsico ou non sobre sistemas conceptuais. A decons-
trucin non consiste en pasar dun concepto a outro, senn
en inverter e en desprazar unha orde conceptual as como
a orde non conceptual cal ela se articula. Por exemplo, a
escritura como concepto clsico comporta predicados que
foron subordinados, excludos ou gardados en reserva por
forzas e segundo necesidades que preciso analizar. Son
estes predicados (recordei algns deles) a forza de xenera-
lidade, de xeneralizacin e de xeneratividade dos cales se
acha liberada, enxertada sobre un novo concepto de
escritura que corresponde tamn ao que sempre resistiu a
vella organizacin de forzas, que sempre constituu o resto,
irredutbel forza dominante que organizaba a xerarqua
digamos, para ir de prsa, logocntrica. Deixar a este no-
vo concepto o vello nome de escritura manter a estrutura
de enxerto, a pasaxe e a adherencia indispensbel para un-
ha intervencin efectiva no campo histrico constitudo.
dar a todo o que xoga nas operacins de deconstrucin
a oportunidade e a forza, o poder da comunicacin.
....

Lettre un ami japonais, en Psych. Inventions de lautre. Pars,

Galile, 1987, pp. 388-391

Cando escolln esta palabra [deconstrucin], ou cando

se me impuxo, acho que foi en De la grammatologie, non
pensei que se lle recoecera un papel tan central no dis-
curso que entn me interesaba [...] Tamn hai que dicir
que a palabra era de uso pouco frecuente, a mido des-
coecido na Francia. Tivo de ser reconstrudo de certo
modo, e o seu valor de uso ficou determinado polo dis-

118
curso que se tentou por entn, redor e a partir de De
la grammatologie [...] Das palabras mis referentes ao
contexto. O estruturalismo dominaba por aquel
entn. Deconstrucin pareca ir nese sentido, xa que a
palabra significaba certa atencin s estruturas (que, pola
sa banda, non son simplemente ideas, formas, sntese, nin
sistemas). Deconstrur era do mesmo modo un xesto es-
truturalista, en calquera dos casos era un xesto que asuma
certa necesidade da problemtica estruturalista. Mais era
tamn un xesto anti-estruturalista, e o seu xito dbese
en parte a este equvoco. Tentbase desfacer, descompor,
desedimentar estruturas (todo tipo de estruturas, lings-
ticas, logocntricas, fonocntricas posto que o
estruturalismo estaba por entn dominado por modelos
lingsticos, da lingstica as dita estrutural que tamn se
denominaba saussuriana, socio-institucionais, polticas,
culturais e, sobre todo, e, acima de todo, filosficas). [...]
No entanto, desfacer, descompor, desedimentar estru-
turas, movemento mis histrico, en certo sentido, que
o movemento estruturalista que se achaba dese mo-
do posto en cuestin, non era unha operacin negativa.
Antes que destrur, haba tamn que comprender cmo
se construra un conxunto e para iso reconstrulo. [...] A
deconstrucin ten lugar: un acontecemento que non
espera a deliberacin, a conciencia ou a organizacin do
suxeito, nin sequera da modernidade. Iso deconstrese. O
iso non , aqu, unha cousa impersoal que se contrapora a
algunha subxectividade egolxica. Est en deconstrucin
(Littr dica: deconstrurse... perder a sa construcin). E
no se do deconstrurse, que non a reflexividade dun eu
ou dunha conciencia, reside todo o enigma.

119
Une fole doit veiller sur la pense, en Points de suspension. Entre-
tiens, Pars, Galile, 1992, pp. 367-368
Nuns contextos sempre moi determinados, [a deconstru-
cin] un dos nomes posbeis para designar, resumindo
metonimicamente, o que chega ou non chega a chegar, a
acontecer, isto , certa dislocacin que de feito se repite
con regularidade [...] no que se denomina clasicamente os
textos da filosofa clsica, sen dbida e por exemplo, mais
do mesmo modo en calquera texto, no sentido xeral que
procuro xustificar para a devandita palabra, quere dicir, na
experiencia sen mis, na realidade social, histrica, eco-
nmica, tcnica, militar, etc. [...] iso acontece, non espera a
que finalice a anlise filosfico-terica [...]: esta necesaria
mais infinita e a lectura que esas fisuras fan posbel non
sobrevoa xamais o acontecemento; tan s intervn nel, est
inscrita nel.
....

[Comme se c tait possible, within such limits..., en Papier Ma-

chine. Pars, Galile, 2001, pp. 294-295.]

Que quere dicir [...] herdar unha tradicin, desde o mo-

mento que se pensa a partir dela, no seu nome, certamen-
te, mais precisamente contra ela no seu nome, contra iso
mesmo que ela crera que deba salvar para sobrevivir ao
perderse? De novo, a posibilidade do imposbel: a herdan-
za non sera posbel a non ser que se torne im-posbel. Esta
unha das definicins posbeis da deconstrucin xusta-
mente como herdanza. Propxena un bo da: a deconstru-
cin sera quiz a experiencia do imposbel.
....

120
Rsistances, en Rsistances de la psychanalyse. Pars, Galile, 1996,
pp. 41-42

O que se denomina a deconstrucin obedece de xeito in-

negbel a unha exixencia analtica, a un tempo crtica e
analtica. Trtase sempre de desfacer, desedimentar, des-
compor, desconstitur sedimentos, artefactos, presupostos,
institucins [...] Dado que esta disociacin analtica debe-
ra ser, tamn dentro da deconstrucin, polo menos tal e
como eu a comprendo ou a practico, un ascenso crtico-
xenealxico, temos a aparentemente os dous motivos de
toda anlise [...] mais, simultaneamente, a deconstrucin
non comeza senn cunha resistencia a este duplo motivo.
....

La dconstruction de l actualit, en Passages, ed. cit., p. 70

Mis vale a abertura do porvir: este o axioma da decons-

trucin, aquilo a partir do cal sempre se puxo en move-
mento e o que a liga, como o porvir mesmo, coa alteridade,
coa dignidade sen prezo da alteridade, alis, coa xustiza.
tamn a democracia como democracia por vir. Podemos
imaxinar a obxeccin. Algun dira, por exemplo: s veces
mis vale que isto ou aquilo non aconteza. A xustiza ordena
impedir que certos acontecementos (certos arribantes)
sucedan, cheguen. O acontecemento non bo en si mes-
mo, o porvir non incondicionalmente preferbel. Certa-
mente, mais sempre se podera mostrar que aquilo ao que
nos opomos cando preferimos condicionalmente que isto
ou aquilo non aconteza algo do que se pensa, con razn
ou sen ela, que fecha o horizonte ou, simplemente, forma

121
un horizonte (palabra que quere dicir o lmite) para a vin-
da absoluta do radicalmente outro, para o porvir mesmo.
....

Une fole doit veiller sur la pense, en Points de suspension. Entre-

tiens, Pars, Galile, 1992, p. 375

Non direi que a deconstrucin se regula sobre un concepto

anda mis elevado da responsabilidade, porque descon-
fo, aprendemos a desconfiar tamn dese valor de altura
ou de profundidade (altitude do altus), senn sobre unha
exixencia que creo mis intratbel da resposta e da respon-
sabilidade. Sen a cal, na mia opinin, ningunha cuestin
tico-poltica ten posibilidade ningunha de se abrir ou de
espertar hoxe en da.

Texto 26
Comme se ctait possible, within such limits..., en Papier Machi-
ne, ed. cit., p. 285.

Se non chega mis que o que xa posbel, por conseguinte,

antecipbel e esperado, iso non produce un acontecemen-
to. O acontecemento s posbel se procede do imposbel.
Acontece como a vinda do imposbel, al onde un quiz
prvanos de toda seguranza e deixa o porvir ao porvir. Ese
quiz vai necesariamente unido a un si: si, si a aque-
loutro que vn. Este si sera comn afirmacin e
resposta, vira mesmo antes de toda pregunta. Un quiz
como perhaps (it may happen, dirase) antes que coa
lixeireza do vielleicht, antes que a chamada ao ser ou a
insinuacin ontolxica, o to be or not to be dun maybe,

122
vela quiz o que, ao estar exposto como o si ao acon-
tecemento, isto , experiencia do que sucede (happens)
e de quen entn chega (arrives), lonxe de interromper a
pregunta, outrgalle a sa respiracin.
....

La dconstruction de lactualit. Entrevista publicada en Passages

(Pars) n 57, Sept. 1993, p. 66.

O acontecemento non se reduce ao feito de que algunha

cousa aconteza. Pode chover esta noite, pode non chover:
isto non ser un acontecemento absoluto porque sei o que
a chuvia [...] e, aln diso, non unha singularidade abso-
lutamente outra. O que aqu acontece non un arribante.
O arribante ha de ser absolutamente outro, un outro que
eu espere non esperar, que eu non espere, a espera da cal
est feita dunha non-espera, unha espera que carece do
que, en filosofa, se denomina o horizonte de espera, cando
certo saber contina a anticipar e mitiga de antemn. Se
estou seguro de que haber acontecemento, iso non ser
un acontecemento. Ser algun con quen estou citado, qui-
z Xesucristo, quiz un amigo, mais se sei que chega, e se
estou seguro de que chegar, nesa medida polo menos non
ser un arribante. Mais, sen dbida, a vinda de algun que
espero pode tamn, dalgunha outra forma, sorprenderme
cada vez como unha ventura inaudita, sempre nova e, por
tanto, pode acontecerme unha e outra vez. Discretamente,
en segredo. E sempre hai a posibilidade de que o arribante
non chegue, o mesmo que Elas. Al, no oco sempre aberto
desa posibilidade, a saber, a non-vinda, a desa-vida abso-
luta, onde fago referencia ao acontecemento: tamn o
que sempre pode non ter lugar.

123
Comme se ctait possible, within such limits..., en Papier Machi-
ne, ed. cit., p. 307

Cando o imposbel se fai posbel, o acontecemento ten lu-

gar (posibilidade do imposbel). Esta precisamente, irre-
futabelmente, a forma paradoxal do acontecemento: se un
acontecemento soamente posbel, no sentido clsico de-
sa palabra, se se inscribe nunhas condicins de posibilida-
de, se non fai mis que explicitar, desvelar, revelar, realizar
o que xa era posbel, entn xa non un acontecemento. Pa-
ra que un acontecemento tea lugar, para que sexa posbel,
preciso que sexa, como acontecemento, como invencin,
a vinda do imposbel. Trtase dunha pobre evidencia, unha
evidencia que non nada menos que evidente. Ela a que
nunca deixara de me guiar entre o posbel e o imposbel.
Ela a que me empurrara tan a mido a falar de condicin
de imposibilidade.

Comme se ctait possible, within such limits..., en Papier Machine,

ed. cit., p. 309

Un acontecemento non merecera o seu nome, non fara

chegar nada se s desenvolvese, explicitase, actualizase o
que xa era posbel, isto , resumindo, se se limitase a desen-
volver un programa ou a aplicar a un caso unha regra xeral.
Para haber acontecemento preciso que este sexa posbel,
sen dbida, mais tamn que haxa unha interrupcin excep-
cional, absolutamente singular, no rxime de posibilida-
de; preciso que o acontecemento non sexa simplemente
posbel; preciso que non se reduza explicitacin, ao
desenvolvemento, pasaxe ao acto dun posbel. O aconte-

124
cemento, se o hai, non a actualizacin dun posbel, unha
simple pasaxe ao acto, unha realizacin, unha efectuacin,
a culminacin teleolxica dunha potencia, o proceso dun-
ha dinmica que dependa de condicins de posibilida-
de. O acontecemento non ten nada a ver coa historia, se
entendemos a historia como un proceso teleolxico. Ha
de interromper dalgunha forma ese tipo de historia. De
acordo con estas premisas como puiden falar, sobre todo,
en Espectros de Marx, de mesianicidade sen mesianismo.
preciso, pois, que o acontecemento se anuncie tamn
como imposbel ou que a sa posibilidade estea ameazada.

125
BIOGRAFA E (CON)TEXTOS
Jacques Derrida escribiu moito sobre a sa vida. A re-
lacin de Derrida coa autobiografa xa un problema case
inabarcbel que excede, en todo caso, as pretensins desta
introducin. Mais, como contar a vida, ou o contexto da
sa vida, sen caer na invencin do contexto? Cal a dife-
renza entre vida e contexto? At onde chega a vi-
da de Derrida e onde comeza o contexto da sa vida?
Que acontece cando, obrigados polo menos por lmites f-
sicos, decidimos, conscientes ou non, contar unha cousa
en vez doutra? A fabricacin do contexto sempre inevi-
tbel. Porn en Derrida o problema duplcase e a creacin
do seu contexto trnase anda mis delicada porque el
mesmo desenvolveu unha teora acerca do contexto (cap-
tulo 4 e texto nmero 10 desta introducin). Conscientes,
e inconscientes tamn, recollemos unha breve seleccin
de datos bio-grficos e tentamos dar a palabra a Derrida,
autntica mxima desta monografa, para el ser o que escri-
ba o seu (im)propio (con)texto. Dar a palabra, a Derrida,
ao outro, ao que xa non est ou anda non chegou, ao que
volta, a corazn aberto, para nos mostrar a sa voz na.

129
1930: Nace o 15 de xullo en El-Bihar (Arxelia).
1934-41: Xardn de infancia e escola elemental (El-
Bihar).
Do que si me lembro de 1934: xardn de infancia, su-
frimento extremo. Lmbrome moi ben do desamparo,
desamparo de me separar da mia familia, da mia nai, os
choros, os berros no xardn de infancia, vexo de novo esas
imaxes cando a profesora me dica: A ta nai vir a bus-
carte, eu preguntaba: Onde est?, e ela respondame:
Est a guisar, e eu imaxinaba que nese xardn de infan-
cia que por falar niso anda existe, volvino ver cando
estiven na Arxelia haba un sitio onde a mia nai estaba
a guisar. Non me imaxinaba que puidese estar noutro lugar
que non fose ese xardn de infancia. Lmbrome das bgoas
e dos berros entrada, e das risas sada, at o punto de
que a mia nai me preguntou unha vez: Por que choras e
berras ao entrar e saes rindo e cantando?, e eu respondn
con esta tautoloxa: Porque prefiro sar que entrar. [...]
A escola primaria estaba en fronte do xardn de infantes.
Eu era un bo alumno na escola primaria, con moita fre-
cuencia o primeiro da clase, o que me permitiu darme
conta das mudanzas debidas Ocupacin e chegada ao
poder do mariscal Ptain. Nos colexios de Arxelia, onde
non haba alemns, comezaron a obrigarnos a mandar
cartas ao mariscal Ptain, a cantar Mariscal, velaqu esta-
mos!, etc., a izar a bandeira todas as mas ao comezar
as aulas e, embora lle fose pedido sempre ao primeiro da
clase que izase a bandeira, cando chegaba a mia vez, fa-
can que outro me substituse.
(Entrevista con J. Derrida en A voix nue en France Culturel con Ca-

130
 therine Paoletti, na semana do 14 ao 18 de decembro de 1998)
1941: Liceo de Ben Aknoun

1942: Derrida expulsado do Liceo por ser xudeu.

Despois entrei en sixime no liceo. En 1941. En outubro

de 1942, pouco antes do desembarque dos Aliados no
norte da frica, foi cando foron aplicadas as leis sobre os
numerus clausus no meu liceo. Xa foran aplicadas antes,
a mia irm e o meu irmn expulsronos do colexio. A
min, por unha razn que ignoro, foime concedido un ano
mis, con todo o primeiro da de curso, no liceo de Ben
Aknoun, o vixilante xeral chamoume ao seu gabinete e
dxome: Vas voltar casa, os teus pais explicarancho.
(A voix nue, op. Cit.)

Tcalle a Francia, universidade francesa. Acsasme

de ser desapiadado e sobre todo inxusto con ela (contas
por saldar, quiz: por acaso non me expulsaron da escola
aos once anos, sen que ningn alemn puxese un p na
Arxelia? O nico prefecto, o nome do cal recordo hoxe,
mndame chamar ao seu escritorio: voltas casa, pe-
queno, os teus pais recibirn despois unha notificacin.
Nese momento non entendn nada mais desde entn?
Por acaso non o faran de novo, se puideren? Por acaso
non me prohibiran a escola? Non talvez por esa razn
pola que me instalei nela desde sempre para provocalos e
darlles anda mis ganas, sempre no lmite, de me expul-
sar outra vez? Non, non acredito para nada, en absoluto,
nesas hipteses. Seducen ou divirten, son manipulbeis,
mais carecen de valor, son clixs. E aln diso xa sabes

131
que non estou a favor da destrucin da universitas ou da
desaparicin dos gardins, mais precisamente hai que
lles dar certa guerra cando o escurantismo e sobre todo a
vulgaridade se instala nela, o que resulta inevitbel
(Derrida, J., La carte postale, de Socrate Freud et au-del.
Pars, Flammarion, 1980. p. 97)

1943-47: Volta ao Liceo Ben Aknoun.

Cando voltei ao liceo estaba ocupado polos ingleses.

Transformrase nun hospital ingls. Dabamos aulas
nunha especie de barracn prximo ao liceo e como os
profesores, os homes, estaban mobilizados, botaban man
de profesores xubilados ou de mulleres. Todo isto acon-
teceu, naturalmente, dentro dun inmenso desorde, entre
1942 e 1945, e durante eses anos foi cando os meus com-
paeiros de sala e eu pensabamos mis, efectivamente, en
alborotar. Provocabamos barullo violentamente, case me
dara vergoa contar as reprimendas que organizabamos,
porque s veces eran crueis. Tamn xogabamos ao ftbol.
A mia paixn polo deporte en xeral e polo ftbol en par-
ticular vn desa poca en que ir ao colexio quera dicir ir
cos tenis de ftbol dentro da carteira. Tia un verdadeiro
culto por eses zapatos que limpaba, que coidaba mis que
os meus cadernos. Ftbol, carreiras, bisbol que nos ensi-
naron os americanos, partidos contra os prisioneiros ita-
lianos, iso o que nos importaba; a escolaridade era moi
secundaria. Tamn, neste caso, coa confusa conciencia de
non estar a facer a serio o que debera facer, de non per-
tencer a eses grupos de fedellos, de novos tan alboro-
tadores, tentaba ao mesmo tempo que me aceptasen. Isto

132
seguiu aos traumas da expulsin, que provocaron en min
das oscilacins: por un lado, o desexo de que me acep-
tasen de novo os meus compaeiros, as sas familias, o
mbito non xudeu que era o meu mbito e, por tanto, o
desexo de quebrar co impulso gregario que se constitura
dentro de min para responder agresin e ao trauma. En
certo modo, eu non quera pertencer comunidade xu-
da, estivera a faltar s aulas durante case un ano antes de
aceptar voltar de novo ao liceo xudeu de Arxel creado cos
profesores xudeus expulsados e onde me inscribiran.
Non soportaba o encerro dentro desa comunidade e, por
conseguinte, dentro de min producrase unha profunda
ruptura afectiva. Por outro lado, convertinme en algun
extremadamente vulnerbel perante calquera manifes-
tacin antisemita ou racista, moi sensbel s aldraxes
que xermolaban a cada paso, sobre todo, por parte das
crianzas. Esa violencia marcoume para sempre. Dese
momento procede sen dbida o sentimento, o desexo
de soidade, de retirada respecto a calquera comunidade,
mesmo a calquera nacionalidade, e o sentimento de
desconfianza respecto mesmo a esa palabra de comu-
nidade: en canto vexo que se constite unha pertenza
un pouco demasiado natural, protectora e fusional,
desaparezo... Trtase dunha secuela desa poca que
propiamente mia, mais que pode xustificar hoxe en
da unha tica mis xeral. [...] Como s veces falei dese
soo de futbolista profesional, con moita frecuencia re-
crdanmo coma se fose o meu nico soo desde a mia
adolescencia. Acho que teo que complicar un pouco
as cousas. verdade que compartn ese soo cos meus
amigos, que tia moita vontade de xogar ben ao ftbol e

133
que os das en que marcaba un gol estaba moi contento.
Non obstante, desde os 12-13 anos, quere dicir, na mesma
poca, comecei a ler uns textos que os fedellos en
cuestin non lan e a querer escribir. Algns profesores
de francs, desde sixime e cinquime, falronme de Gide,
por exemplo. Lmbrome que, en sixime, tia un profesor
que se chamaba Lefevre. Via da Francia, era un novo
entusiasta de cabelo louro, parceme que o estou a ver:
un da falounos de Os alimentos terreais. Aconsellounos
que o lsemos aps un fervente eloxio. Lanceime sobre o
libro en canto tiven ocasin. A lectura de Gide, o mesmo
que a de Rousseau, chegoume a travs do colexio, mais O
inmoralista de Gide conduciume el s para Nietzsche e,
a partir dese momento, comecei a comprar libros. Haba
moi poucos libros na mia casa e, por tanto, en canto tia
un pouco de dieiro, a comprar. Gide foi unha grande
paixn mia dos 14 anos. Despois vieron Nietzsche e
Valry. Despois pxenme a comprar revistas literarias.
Arxel era unha capital cultural ao final da guerra e ao co-
mezo da posguerra. Haba moitas publicacins, s veces
arxelinas, en editoras como Charlot, e tamn haba revis-
tas literarias, que eu la relixiosamente e que gardaba: tia
montns de revistas literarias.
(A voix nue, op. Cit.)

1947-49: Curso de filosofa no Liceo Gauthier de Arxel.

Remata o bacharelato e inclnase para a filosofa.

O proceso foi lento. Evidentemente, desde a idade de

14-15 anos soaba con ser escritor e, para me gaar a vida,
profesor de Letras. Era a profesin mis compatbel coa

134
liberdade do escritor que quera ser. En aulas de Termi-
nale cando comecei de verdade a ler filosofa; e como
me decatei tamn nese momento de que, ao non estudar
grego no liceo, non podera presentarme ao concurso
para profesor de letras, dxenme no fondo: por que non
conciliar as das cousas e converterme en profesor de
filosofa? Os grandes modelos de entn, como Sartre,
eran xente que facan ao mesmo tempo literatura e filoso-
fa. As, pouco a pouco, sen renunciar escritura literaria,
pensei que, profesionalmente, a filosofa era un mellor
clculo
(A voix nue, op. Cit.)

1949-57: Comezo da vida filosfico-acadmica. Ingreso na

ENS (cole Normale Suprieure, Pars). Primeiros escritos.

Durante os primeiros anos dos meus estudos filos-

ficos, cando comecei a ler e a escribir sobre Husserl, ao
principio dos anos cincuenta, despois de que Sartre e
Merleau-Ponty introducisen a fenomenoloxa, senta a
necesidade de formular a cuestin da ciencia, da epis-
temoloxa, a partir da fenomenoloxa, cousa que Sartre
e Merleau-Ponty en certo modo non fixeran. Por tanto,
escribn os meus primeiros ensaios sobre Husserl orien-
tndoos para as cuestins da obxectividade cientfica e
matemtica: Cavaills, Tran-Duc-Tao e tamn a cuestin
marxista. Ao longo deses primeiros escritos buscaba,
por fidelidade a ese anhelo de escritura, o que dentro da
fenomenoloxa husserliana poda permitirme problema-
tizar a escritura. Onde fala da escritura? Que fai con ela?
Como articular esas cuestins da ciencia, da fenomeno-

135
loxa e da escritura? Achei ese lugar en Lorigine de la go-
mtrie,[...] que inmediatamente despois decidn traducir.
Xusto despois da agregation recordo ir ver a Jean Hyppo-
lite e dicirlle: Quero traducir Lorigine de la gomtrie e
traballar sobre ese texto.
(A voix nue, op. Cit.)

1957-59: Fai o servizo militar en plena Guerra da Arxelia.

1959-68: Profesor no Liceo de Le Mans. Profesor na Sor-

bona. Investigador na CNRS. Matre-assistant na ENS.
Primeiras publicacins e viaxes.

Aps publicar Lorigine de la gomtrie pxenme a escri-

bir para revistas como Critique: escribn sobre Jabs, so-
bre Foucault, e para Tel Quel sobre Artaud, precisamente;
nese texto onde o concepto de diffrance cun a
apareceu por primeira vez, antes mesmo de que escribise
La diffrance e, por conseguinte, nese momento, nos anos
1964-1968, cando, con efecto, grazas a Tel Quel en certo
modo e nunhas condicins de complicidade que me
foron moi favorbeis, puiden elaborar un discurso que
procurase manter unidas as cuestins filosficas, fenome-
nolxicas, as cuestins antropolxicas, histricas sobre
a escritura, e as cuestins da literatura, da explicacin do
escritor coa sa sinatura, da relacin entre fala e escritura,
etc. [...] Preparei a cole Normale desde Pars. Funme da
Arxelia en barco e pisei Francia por primeira vez aos 19
anos. As khgnes do liceo Louis-le-Grand, os concursos
para entrar na cole Normale, os concursos da agregation
(dgoo en plural porque suspendn polo menos unha vez

136
nun e outro caso), foron unhas probas terrorficas, uns
momentos de angustia e de cansazo at un punto que
non volvn coecer desde entn; encontrbame moito
mis vulnerbel fsica e psiquicamente do que agora. Esta
situacin rozou o lmite do soportbel durante tres anos
antes de entrar na ENS e despois durante catro anos na
ENS. A culpa tena o sistema deses concursos. A ameaza
da guillotina, polo menos as era como o experimenta-
bamos, converteu para min eses anos en infernais. Ese
pasado foi doloroso, nunca gostei da escola, por dicir as
cousas moi de prsa, sentinme moi mal al; non obstante,
sempre regresei, e a ENS foi o mellor exemplo diso por-
que, a travs do sufrimento, o modelo sedutor, fascinante,
da escola foime imposto, de forma que, cando Hyppolite
e Althusser me propuxeron voltar al, anda que eu poda
estar noutro lugar (eu xa estaba no CNRS), presentei a mi-
a dimisin ao CNRS para voltar ENS. Calquera que sexa
a crtica que puidese facer a esa Escola, nese momento
era un modelo, e ensinar nela era unha especie de honra
e de gratificacin que nunca tiven o valor nin o desexo
de recusar. Esa ambigidade da escola detestada, cara
que se volve todo o tempo continuou a ser unha
constante. Hoxe, en certo modo, sntome libre, xa que
non teo ningunha obriga de ensinar, mais non obstante
contino a dar un seminario, sen contar que o ensino no
estranxeiro sempre posbel. Mediante unha especie de
compromiso, de transaccin que sera a marca da mia
relacin con iso que se denomina a escola, vou por con-
seguinte a continuar a estar nela sen estar, a non escoller
entre ficar e irme. No fondo o que sempre fixen
(A voix nue, op. Cit.)

137
1972: Ruptura definitiva co grupo Tel quel e con Sollers.

1975-83: Fundacin da GREPH (Groupe de recherches sur

lenseignement philosophique) en 1975; Estados Xerais da
filosofa na Sorbona en 1979. Lvase a cabo o primeiro
coloquio de Cerisy dedicado sa obra (1980). Funda-
cin do Collge Internacional de Philosophie (Pars) en
1983 e director de estudos na EHESS (cole des Hautes
tudes en Sciences Sociais, Pars).

Os que non tian vontade de verme na sa casa, como

na universidade, notaban moi ben que eu nin estaba nin
estara na sa casa, que non me senta al na mia casa.
[...] Eu non quera pertencer a esas institucins cun con-
sentimento pasivo, sen as pr en dbida, e iso reflectase
de das maneiras: por un lado, sempre respondn ao que
considero que son as exixencias mis dignas da univer-
sidade e do ensino filosfico, mais vinme conducido a
cuestionar certo nmero de normas institucionais, non
s na prctica coti, mais na escritura, no ensino, na for-
ma de formular as preguntas, no que eu escriba afinal de
contas. Non era a mia persoa ou a cor dos meus ollos
do que non gostaban, senn que era o que eu escriba
e a relacin entre o que ensinaba e escriba o que se
consideraba dificilmente aceptbel. Penso que a respos-
ta era a un tempo chocante e normal, previsbel vindo
de parte dunha institucin que se defendeu contra esas
cuestins.
[]
Os Etats gnraux de la Philosophie de 1979 fixeron que
o goberno se botase atrs nunha reforma que a des-

138
embocar se non na desaparicin, si polo menos nunha
reducin perigosa da filosofa en Terminale. A creacin
do Collge Internacional de Philosophie, as premisas da cal
eran as do GREPH, permitiu que a filosofa se abrise a no-
vos obxectos, a intercambios doutro tipo non piramidal
como adoitaba dicirse, non xerrquico, coas disciplinas
cientficas, literarias, artsticas. O afn era abrir un espazo
a obxectos que non fosen anda lextimos nas institucins
universitarias, ao tempo que se acolla docentes do ensi-
no secundario, artistas, arquitectos, estranxeiros.
(A voix nue, op. Cit.)

1986: Profesor visitante en Irvine (Univ. de California).

Colabora con P. Eisenman no parque da Villette (Pars).

1986-1991: A sa imaxe pblica, asumida desde 1981 des-

pois de que os xornalistas o retratan cando regresaba
do encarceramento en Praga por axudar os intelectuais
disidentes, vira cada vez mis presente participando en
numerosas entrevistas, programas de radio e mesmo no
cinema (LAppel du Silence, 1983 e Ghost Dance, 1984, son
das primeiras colaboracins cinematogrficas). Recibe
o Premio Friedrich Nietzsche (1988). Inicia a doazn
dos seus papeis ao Critical Theory Arquive da Univer-
sidade de California en Irving (1990). Morre a sa nai
(1991).

1992-97: Recibe o Premio Ignacio Silone. realizado o

segundo coloquio de Cerisy dedicado sa obra: Le
passage des frontires. (1992). Funda o Parlement des

139
 crivains (1993). Vicepresidente do Parlamento In-
ternacional de Escritores (1994). Terceiro coloquio de
Cerisy sobre Derrida e a sa obra: Lanimal autobiogra-
phique. Autour du travail de Jacques Derrida (1997).

1998: Encontro con Nelson Mandela.

2000-04: Safaa Fathy grava o filme Dailleurs Derrida

(2000). Recibe o premio Theodor Wiesengrund Ador-
no (2001). Nomeado membro de Consello Cientfi-
co do departamento de filosofa da ENS e celebrado
o cuarto coloquio de Cerisy dedicado sa obra: La
dmocratie venir (2002). Realiza o filme Derrida de
Amy Kofman e Kirby Dick. (2003). Morre o 8 de outu-
bro de 2004 sen deixar de escribir at mis aln, mesmo,
do final.

Jacques non quixo nin ritual nin oracin. Sabe por ex-
periencia que proba supn para o amigo que se fai cargo.
Pdeme que vos agradeza vir, que vos abenzoe, prgavos
que non esteades tristes, que non pensedes mis que nos
numerosos momentos ditosos que lle destes a posibilida-
de de compartir con el. Sorrdeme, di, como eu vos sorri-
ra at o final. Preferide a vida e afirmade sen descanso a
sobrevida... movos e sorrovos desde onde queira que
estea.
(Texto da carta escrita por Jacques Derrida
para ser lida durante o seu enterro)

140
BIBLIOGRAFA
TEXTOS DE DERRIDA EN FRANCS

Libros

De la grammatologie. Pars, Minuit, 1967.

Lcriture et la diffrence. Pars, Seuil, 1967.
(Contn: Force et signification; Cogito et histoire de la folie;
Edmond Jabs et la question du livre; Violence et mtaphysi-
que. Essai sur la pense dEmmanuel Levinas; Gense et struc-
ture et la phnomnologie; La parole souffle; Freud et la
scne de lcriture; Le thtre de la cruaut et la clture de la
reprsentation; De lconomie restreinte lconomie gnrale.
Un hglianisme sans rserve; La structure, le signe et le jeu dans
le discours des sciences humaines; Ellipse).
La voix et le phnomne. Pars, Presses Universitaires de France, 1967.
La dissmination. Pars, Seuil, 1972.
(Contn: Horslivre; La pharmacie de Platon; La dissmi-
nation; La double sance).
Marges - de la philosophie. Pars, Minuit, 1972.
(Contn: Tympan; La diffrance; Ousia et gramm. Note
sur une note de Sein und Zeit; Le puits et la pyramide. Intro-
duction la smiologie de Hegel; Les fins de lhomme; Le
cercle linguistique de Genve; La forme et le vouloirdire. Note
sur la phnomnologie du langage; Le supplment de copule. La
philosophie devant la linguistique; La mythologie blanche. La
mtaphore dans le texte philosophique; Qual Quelle. Les sour-
ces de Valry; Signature, vnement, contexte).
Positions. Pars, Minuit, 1972.
(Contn: Implication. Entretien avec Henri Ronse; Smiologie
et grammatologie. Entretien avec Julia Kristeva; Positions. Entre-
tien avec J.L. Houdebine et Guy Scarpetta).
Glas. Pars, Galile, 1974.
Larchologie du frivole. Pars, DenolGonthier, 1976. (Anteriormente
publicado como introducin ao Essai sur lorigine des connaissances
humaines de Condillac. Pars, Galile, 1973).

143
perons. Les styles de Nietzsche. Pars, Flammarion, 1978.
(Primeira versin deste estudo: La question du style en AA.VV.:
Nietzsche aujourdhui. Tomo I. Pars, Union Gnrale dditions,
1973).
La vrit en peinture. Pars, Flammarion, 1978.
(Contn: Passepartout; Parergon; + R (pardessus le mar-
ch); Cartouches; Restitutions de la vrit en peinture).
La carte postale, de Socrate Freud et audel. Pars, Flammarion, 1980.
(Contn: Envois; Spculer sur Freud; Le facteur de la v-
rit; Du tout).
Dun ton apocalyptique adopt nagure en philosophie. Pars, Galile, 1983
(Anteriormente publicado en AA.VV.: Les fins de lhomme. partir
du travail de Jacques Derrida. Pars, Galile, 1981).
Otobiographies. Lenseignement de Nietzsche et la politique du nom propre.
Pars, Galile, 1984.
Parages. Pars, Galile, 1986 (Contn: Pas; Survivre; Titre
prciser; La loi du genre); 2003, nova ed. aumentada.
Schibboleth. Pour Paul Celan. Pars, Galile, 1986.
De lesprit. Heidegger et la question. Pars, Galile, 1987.
Feu la cendre. Pars, Ed. des Fem-mes, 1987.
Psych. Inventions de lautre. Pars, Galile, 1987.
(Contn: Psych. Invention de lautre; Le retrait de la mta-
phore; Ce qui reste force de musique; Illustrer, ditil;
Envoi; Moi la psychanalyse; En ce moment mme dans
cet ouvrage me voici; Des tours de Babel; Tlpathie; Ex
abrupto; Les morts de Roland Barthes; Une ide de Flau-
bert. La lettre de Platon; Gopsychanalyse and the rest of the
world; Le dernier mot du racisme; No apocalypse, not now
( toute vitesse, sept missiles, sept missives); Lettre un ami ja-
ponais; Geschlecht: diffrence sexuelle, diffrence ontologique;
La main de Heidegger (Geschlecht II); Admiration pour Nel-
son Mandela ou Les lois de la rflexion; Point de folie main-
tenant larchitecture; Pourquoi Peter Eisenman crit de si bons
livres; Cinquantedeux aphorismes pour un avantpropos;
Laphorisme contretemps; Comment ne pas parler. Dnga-
tions; Dsistance; Nombre de oui); Psych. Inventions de

144
 lautre, t. I, 1998, nova ed. aumentada; Psych. Inventions de lautre, t.
II, 2003, nova ed. aumentada.
Ulysse gramophone. Deux mots pour Joyce. Pars, Galile, 1987.
Signponge. Pars, Seuil, 1988.
Mmoires Pour Paul de Man. Pars, Galile, 1988.
Du Droit la Philosophie. Pars, Galile, 1990.
(Contn: Privilge; O commence et comment finit un corps
enseignant; La crise de lenseignement philosophique; Lge
de Hegel; La philosophie et ses classes; Les corps diviss;
Philosophie des tats Gnraux; La philosophie dans sa lan-
gue nationale (vers une licterature en franois); Les romans
de Descartes ou lconomie des mots; Chaire vacante: censure,
matrise, magistralit; Thologie de la traduction; Mochlos -
ou le conflit des facults; Ponctuations: le temps de la thse;
Les pupilles de lUniversit. Le principe de raison et lide de
lUniversit; loge de la philosophie; Les antinomies de la
discipline philosophique; Popularits. Du droit la philosophie
du droit; Qui a peur de la philosophie?; Titres (pour le Co-
llge International de Philosophie); Coups denvoi (pour le Co-
llge International de Philosophie); Rapport de la Commission
de Philosophie et dpistmologie).
Limited Inc. Pars, Galile, 1990.
Mmoires daveugle. Lautoportrait et autres ruines. Pars, Louvre, Ru-
nion des Muses Nationaux, 1990.
Le problme de la gense dans la phnomnologie de Husserl. Pars, PUF,
1990.
Donner le temps, 1. La fausse monnaie. Pars, Galile, 1991.
Lautre cap. La dmocratie ajourne. Pars, Minuit, 1991. (con G. Vattimo,
Eds.): Diritto, giustizia e interpretazione. Bari, Laterza e Figli, 1992.
Points de suspension. Entretiens. Pars, Galile, 1992.
(Contn: Entre crochets I; Ja, ou le faux-bond II; Le pres-
que rien de limprsentable; Chorographies; Dun certain
Collge International de Philosophie encore venir; Desceller (la
vieille neuve langue); Dialangues; Voice II; Le langage
(Le Monde au tlphone); Heidegger, lenfer des philosophes;
Comment donner raison?; Il ny a pas le narcissisme (autobio-

145
 photographies); Y-a-t-il une langue philosophique?; Rhto-
rique de la drogue; Il faut bien manger ou le calcul du sujet;
Che cos la poesia?; Istrice 2. Ick bnn all hier; Derechef, du
droit la philosophie; Une folie doit veiller sur la pense;
Contresignatures; Passages - du traumatisme la promesse).
Khra. Pars, Galile, 1993.
Passions. Pars, Galile, 1993.
Sauf le nom. Pars, Galile, 1993.
Spectres de Marx. Pars, Galile, 1993.
Prgnances. Quatre lavis de Colette Debl. Pars, Brandes, 1993.
Force de loi. Pars, Galile, 1994.
Politiques de lamiti. Pars, Galile, 1994. [Contn: Politiques de
lamiti; Philopolmologie (Geschlecht IV)]
Moscou aller-retour. Pars, ditions de lAube, 1995.
Mal darchive. Une impression freudienne. Pars, Galile, 1995.
Apories. Mourir -sattendre aux limites de la vrit. Pars, Galile, 1996.
chographies -de la tlvision (con Bernard Stiegler). Pars, Galile-INA,
1996.
Erradid (con W. Mihuleac). Galerie La Hune Brenner, 1996.
Le monolinguisme de lautre. Pars, Galile, 1996.
Rsistances. De la psychanalyse. Pars, Galile, 1996.
Adieu - Emmanuel Lvinas. Pars, Galile, 1997.
Cosmopolites de tous les pays, encore un effort!. Pars, Galile, 1997.
De lhospitalit. Pars, Calmann-Lvy, 1997.
Le droit la philosophie du point de vue cosmopolitique. Pars, Verdier-
Unesco, 1997.
Marx en jeu (con Marc Guillaume e Jean-Pierre Vincent). Pars, Des-
cartes & Cie., 1997.
Il gusto del segreto (con M. Ferraris). Roma-Bari, Laterza, 1997.
Demeure. Maurice Blanchot. Pars, Galile, 1998.
Le Rapport bleu. Les sources historiques et thoriques du Collge international
de Philosophie (con F. Chtelet, J.-P. Faye, D. Lecourt). Pars, PUF. 1998.
Voiles (con H. Cixous). Pars, Galile, 1998.
Donner la mort. Pars, Galile, 1999.
La contre-alle (con C. Malabou). Pars, La Quinzaine Littraire-Louis
Vuitton, 1999.

146
Sur parole. Instantans philosophiques. Pars, d. de lAube, 1999.
Foi et savoir, seguido de Le sicle et le pardon. Pars, Seuil, 2000.
Tourner les mots (con S. Fathy). Pars, Galile, 2000.
Le toucher. Jean-Luc Nancy. Pars, Galile, 2000.
tats dme de la psychanalyse. Pars, Galile, 2000.
Atlan Grand Format (De la couleur la lettre). Pars, Gallimard, 2001.
Luniversit sans condition. Pars, Galile, 2001.
De quoi demain... Dialogue (con E. Roudinesco). Pars, Fayard/Galile,
2001.
La connaissance des textes (con S. Hanta e J.-L. Nancy). Pars, Galile,
2001.
Papier Machine. Pars, Galile, 2001.
Artaud le Moma. Pars, Galile, 2002.
Fichus. Pars, Galile, 2002.
H.C. pour la vie cest dire. Pars, Galile, 2002.
Marx & Sons. Pars, PUF/Galile, 2002.
Au-del des apparences. Entretiens (con A. Spire). Nantes, Le Bord de
lEau. 2002.
Inconditionnalit ou souverainet. LUniversit aux frontires de lEurope.
Edicin bilinge franco-grega. Atenas, Ed. Patakis, 2002.
Voyous. Pars, Galile, 2003.
Genses, gnalogies, genres et le gnie. Les secrets de larchive. Pars, Ga-
lile, 2003.
Chaque fois unique, la fin du monde (P.A. Brault e M. Nass, Eds.). Pars,
Galile, 2003.
Psych. Inventions de lautre. II. Pars, Galile, 2003.
Bliers. Le dialogue ininterrompu: entre deux infinis, le pome. Pars, Ga-
lile, 2003.
Le concept du 11 septembre. Dialogues New York (outubro-decembro 2001)
avec Giovanna Borradori (con J. Habermas). Pars, Galile, 2004.
Le souverain Bien. Edicin bilinge franco-portuguesa. Viseu, Palimage
Ed., 2004.
Apprendre vivre enfin. Entretien avec Jean Birnbaum. Pars, Galile,
2005.
Dplier Ponge. Entretien avec G. Farasse. Villeneuve-dAscq, Presses Uni-
versitaires du Septentrion, 2005.

147
Lanimal que donc je suis. Pars, Galile, 2006.
Sminaire. La bte et le souverain. Volume I (2001-2002). Pars, Galile, 2008.
Demeure, Athnes. Pars, Galile, 2009.
Sminaire. La bte et le souverain. Volume II (2002-2003). Pars, Galile, 2010.

Artigos E Prefacios En Libros E Revistas (Seleccin)

Introduction. E. Husserl.: L origine de la gomtrie. Pars, PUF, 1962.

Lebenswelt und Geschichte de H. Hohl. Les tudes Philosophiques,
1 (1963).
Phnomenologische Psychologie de E. Husserl. Les tudes Philosophi-
ques, 2 (1963).
propos de Cogito et Histoire de la Folie. Revue de Mtaphysique et
de Morale, vol. 69, n 164 (1964).
Edmund Husserls theory of meaning de J.N. Mohanty. Les tudes
Philosophiques, 4 (1964).
La phnomnologie et la clture de la mtaphysique. Epoches
(1966).
Dun texte lcart. Les Temps Modernes, 284 (1970).
Discussion. R. Macksey e E. Donato (Eds.): The Structuralist
Controversy: The Languages of Criticism and the Sciences of Man. Bal-
timore, The John Hopkins University Press, 1970.
Les dtenus parlent. Esprit, vol. 39, n 6 (1971).
Jabs aujourdhui. Les Nouveaux Cahiers, 31 (inverno 19721973).
Linguistics and grammatology. Sub-stance, 10 (1974).
Mallarm. A.A.V.V.: Tableau de la littrature franaise. Pars, Galli-
mard, 1974.
-coup (rponse sur lavant-garde). Digraphe, 6 (1975).
Desarticulations de la mimeuse e Economimesis. AA.VV.: Mi-
msis des articulations. Pars, AubierFlammarion, 1975.
Littrature et philosophie meles. Potique, 21 (1975).
Fors. Prefacio a N. Abraham e M. Torok: Cryptonimie. Le verbier
de lhomme aux loups. Pars, AubierFlammarion, 1976.
O commence et comment finit un corps enseignant. D. Grisoni.
(Ed.): Politiques de la philosophie. Pars, Bernard Grasset, 1976.

148
O sont les chasseurs de sorcires. Le Monde (171976).
Lge de Hegel; La philosophie et ses classes; Rponses la
Nouvelle Critique. A.A.V.V.: Qui a peur de la philosophie?. Pars,
Flammarion, 1977.
Prire dinsrer. M. Bnzet: Dits et Rcits du Mortel. Pars Flam-
marion, 1977.
Scribble: pouvoir/crire. Prefacio a W. Warburton.: Essai sur les
hiroglyphes des gyptiens. Pars, AubierFlammarion, 1977.
Strutturalismo e Destrutturazione. G. Vattimo (Ed.): Estetica Mo-
derna. Bolonia, Il Molino, 1977.
Becoming woman. Semiotext(e), vol. 3, n 1 (1978).
Coming into Ones Own. G.H. Hartman (Ed.): Psychoanalysis and
the Question of the Text. Baltimore, The John Hopkins University
Press, 1978.
Ein Portrt Benjamins. B. Lindner: Walter Benjamin im Kontext.
Frankfurt, Syndikat, 1978.
Le Colossal. Erres, 6-7 (1978).
Speech and Writing According to Hegel. Man and World, 11 (1978).
Philosophie des tats gnraux. A.A.V.V.: tats gnraux de la phi-
losophie (16 et 17 Juin 1979). Pars, Flammarion, 1979.
Destino bianco della metafora. M. Cristaldi (Ed.): La metafora e
lo stato. Cassino, Garigliano, 1979.
Ocelle comme pas un. Prefacio a J. Joliet: Lenfant au chienassis.
Pars, Galile, 1980.
The Time of a Thesis: Punctuations. A. Montefiore (Ed.): Philo-
sophy in France Today. Cambridge University Press, 1982.
conomies de la crise. La Quinzaine Littraire, 339 (15-31 agosto 1983).
La langue et le discours de la mthode. Recherches sur la philosophie
et le langage, 3 (1983).
Mes chances. Au rendezvous de quelques strophonies picurien-
nes. Tijdschrift voor Filosofie 45 (1983) 1 (Posteriormente publicado
en Confrontation. Cahiers, n19. Primavera 1988).
Bonnes volonts de puissance (une rponse H. G. Gadamer).
Revue Internationale de Philosophie, 151 (1984).
Ce que jaurais dit.... Le Complexe de Lonard ou la Socit de Cra-
tion. Pars, Le Nouvel Observateur, 1984.

149
Die Unterschriften interpretieren: Nietzsche/Heidegger. D.P.
Michelfelder. e R.E. Palmer.: Text und Interpretation. Munich,
Fink/UTB, 1984.
Les vnements? quels vnements?. Le Nouvel Observateur, 1045
(1984).
Women in the Beehive. Subjet/Objet (primavera 1984).
Mochlos ou le conflit des facults. Philosophie, 2 (1984).
Devant la loi. A.Ph. Griffiths (Ed.): Philosophie and Literature.
Cambridge University Press, 1984 (Segunda versin modificada
deste texto: Prjugs. Devant la loi. A.A.V.V.: La facult de juger.
Colloque de Cerisy, Pars, Minuit, 1985).
Lecture M.F. Plissart, Droit de regards. Pars, Minuit, 1985.
Philosophie in der Diaspora. Gesprch zwischen J. Derrida und J.F.
Lyotard, moderiert von Th. Ferenczi. A.A.V.V.: Immaterialitt und
Postmoderne. Trad. M.Karbe. Berln, Merve, 1985.
Popularits. Du droit la philosophie du droit. Prlogo a A.A.V.V.:
Les sauvages dans la cit. Champ Vallon, 1985.
(con P. Labarriere): Altrits, con estudos de F. Guibal e S. Breton.
Pars, Osiris, 1986.
Adami. D. Bozo (Ed.): Valerio Adami. Pars, Centre Pompidou, 1986.
Critical Response: But, beyond... Open Letter to Anne McClintock
and Rob Nixon. Critical Inquiry, 13 (outono 1986).
Forcener le subjectile. P. Thvenin. e J. Derrida.: Antonin Artaud.
Dessins et portraits. Pars, Gallimard, 1986.
Interpreting Signatures (Nietzsche/Heidegger): Two Questions.
Philosophy and Literature 2 (outubro 1986).
Les pupilles de lUniversit. Le principe de raison et lide de
lUniversit. Cahier du Collge International de Philosophie 2 (1986).
Les antinomies de la discipline philosophique. Lettre prface.
A.A.V.V.: La grve des philosophes. cole et philosophie. Pars, Osiris, 1986.
Labyrinth und Archi/Textur. E. Meyer.: Architexturen. Frankfurt,
Roter Stern, 1986.
Pardonnez-moi de vous prendre au mot. La Quinzaine Littraire,
459 (16-31 marzo 1986).
Petite fuite alexandrine (vers toi). Notes. Monostiches, One Line
Poems. Pars, Flammarion, 1986.

150
Proverb: He that Would Pun. J. Leavy (Ed.): Glassary. Nebraska
Univ. Press, 1986.
On Reading Heidegger. An Outline of Remarks to Essex Collo-
quium. Research in Phenomenology, XVII (1987).
Reply. A. Jardine. e P. Smith.: Men in Feminism. Londres, Me-
thuen, 1987.
Chora. A.A.V.V.: Poikilia. tudes offertes J.P. Vernant. Pars, cole
des Hautes tudes en Sciences Sociales, 1987.
Heideggers Schweigen. E. Kettering e G. Neske: Antwort. Martin
Heidegger im Gesprch. Pfllingen, Neske, 1988.
Les chances de la pense. Lgende du sicle, vol. 5, n 19 (abril 1988).
Une nouvelle affaire. La Quinzaine Littraire (16-29 febreiro 1988).
Che cos la poesia?. Poesia 1 (novembro 1988) 11.
Y atil une langue philosophique?. Autrement, 102 (novembro 1988).
The Politics of Friendship. The Journal of Philosophy, 85 (1988) 11.
Le philosophe et les architectes. Diagonal, 73 (1988).
Like the Sound of the Sea Deep within a Shell: Paul de Mans War.
Critical Inquiry, 14 (primavera 1988).
Maurice Nadeau. La Quinzaine Littraire, 503-31 (1988).
Une lettre de Jacques Derrida. Libration (3 marzo 1988).
Biodegradables: Seven Diary Fragments. Critical Inquiry, 15.4 (1989).
Dsistance. Ph. Lacoue-Labarthe (Ed.). Typography: Mimesis,
Philosophy, Politics. Londres, Harvard Univ. Press, 1989.
How to Avoid Speaking: Denials. H. Coward. e T. Foshay. (Eds.):
Derrida and Negative Theology. Albany, SUNY Press, 1989.
How to Concede, with Reasons?. Diacritics, 19.3-4 (1989).
In conversation with Christopher Norris. Architectural Design, 58
(1989).
Of Spirit. Critical Inquiry, 15 (1989).
On Colleges and Philosophy. L. Appignanesi (Ed.): Postmoder-
nism: ICA Documents. Nova Iorque, Columbia University Press,
1989.
Rhtorique de la drogue. Autrement, 106 (abril 1989).
Right of Inspection. Art & Text, 32 (1989).
Some Statements and Truisms about Neologisms, Newisms, Pos-
tisms, Parasitisms, and Other Small Seismisms. D. Carroll (Ed.):

151
 The States of Theory. Nova Iorque, Columbia University Press, 1989.
Comment donner raison?. Diacritics, 19, 3-4 (outono-inverno, 1989.)
Three Questions to Hans-Georg Gadamer. D.P. Michelfelder
e R.E. Palmer (Eds.): Dialogue & Deconstruction. The Gadamer-
Derrida encounter. Albany, State Univ. of New York Press, 1989.
preuves dcriture. Revue philosophique de la France et de ltranger,
115, 2 (abril-xuo, 1990.)
Interpretations at War. Kant, le Juif, lAllemand. AA.VV.: Phnomno-
logie et Politique. Mlanges Offerts J. Taminiaux. Bruxelas, Ousia, 1990.
A Discussion with Jacques Derrida. Writing Instructor, USC 9.1-2 (1990).
A Letter to Peter Eisenman. Assemblage: A Critical Journal of Archi-
tecture and Design, 12. (agosto 1990).
Droit de rponse: propos de lenseignement philosophique. J. De-
rrida rpond Guy Coq. Esprit, 6.6. (1990).
Force of Law: The Mystical Foundation of Authority. Cardozo Law
Review: Deconstruction and the Possibility of Justice, 11, 5-6 (1990).
La voix de lami. En hommage Henri Joly. Cahiers du Groupe de
recherches sur la philosophie et le langage, 12, 1990.
Let us not Forget - Psychoanalysis. The Oxford Literary Review 12, (1990).
Louis Althusser. Texte prononc la mort de Louis Althusser. Les
Lettres Franaises, 4 (1990).
Mise au point. Figaro (magazine) (11-3-1990).
On Rhetoric and Composition (Conversation with Gary Olson).
Journal of Advanced Composition, USF 10.1 (1990), 1-21.
Point de vue. (Rponse la question: Le seuil de tolrance. Cest
quoi pour vous?) Libration, 22.1. (1990.)
Sendoffs. Yale French Studies, 77 (1990).
Subverting the Signature: A Theory of the Parasite. Blast Unlimited.
Boston, 2 (1990).
The Philosopher Sees (or Doesnt See). The Art Newspaper, vol. 1, n. 1
(outubro 1990.)
Videor.Passages de limage (R. Bellour, Ed.). Pars, 1990.
Aprs tout: les chances du Collge. N. Avtonomova (Ed.): Lacan
avec les philosophes. Pars, 1991.
Lettre. Csure. Revue de la Convention Psychanalytique, n 1 (1991.)
Circonfession. G. Bennington e J. Derrida: Jacques Derrida. Pa-

152
 rs, Seuil 1991 (Texto lido por J.D. e sonorizado por M.-L. Mallet, en
Bibliothque de voix. Pars, DesFemmes, 1993)
Eating Well, or the Calculation of the Subject. Who Comes After the
Subject?. Londres, Routledge, 1991.
Fragment of a letter. Textual Practice, n 5 (1991).
Interventions. I. Hoesterey (Ed.): Zeitgeist in Babel. The Postmo-
dernist Controversy. Bloomington, Indiana UP, 1991.
Lettre Francine Loreau. Max Loreau 1928-1990. Bruxelas, ditions
Leber Hossmann, 1991.
La philosophie demande. Bulletin de la socit francaise de philoso-
phie (xaneiro-marzo 1991.)
Pour lamour de Lacan. N. Avtonomova (Ed.): Lacan avec les phi-
losophes. Pars, 1991.
Prfrer prfaire prdire: comment traduire - le drapage dune pr-
face. Prefacio a U. Dnkelsbhler: Kritik der Rahmenvernunft.
Parergon-Versionen nach Kant und Derrid. Munich, 1991.
Sight Unseen. Art in America, 79 (abril 1991).
This Is Not an Oral Footnote. S.A. Barney (Ed.): Annotation and
its Texts. The Oxford University Press, 1991.
Une folie doit veiller sur la pense. Magazine Littraire, 286. (marzo
1991).
Donner la mort. J.M. Rabat e M. Wetzel (Eds.): Lthique du
don. Jacques Derrida et la pense du don. Pars, Mtailli-Transition,
1992.
Du sans prix, ou le juste prix de la transaction. R.-P. Droit (Ed.):
Comment penser largent. Pars, Le Monde 1992.
tre juste avec Freud: Lhistoire de la folie lage de la psychanalyse.
AA.VV.: Penser la folie. Essais sur Michel Foucault. Pars, Galile, 1992.
Gnrations dune ville: mmoire, prophtie, responsabilits. PRA-
GUE: Avenir dune ville historique capitale. Pars, ditions de lAube,
1992.
Given Time: The Time of the King. Critical Inquiry, 18/2. (inverno 1992).
Invitation to a Discussion. Columbia Documents of Architecture and
Theory, vol. 1 (decembro 1992.)
Ketzertum, Geheimnis und Verantwortung: Jan Patockas Europa.
Transit, vol. 4 (vern 1992.)

153
Latelier de Valerio Adami: Le tableau est avant tout un systme de
mmoire. Rue Descartes, n4 (1992).
Lignes. Fini & Infini, Le genre humain, n 25/25.
Onto-Theology of National-Humanism. (Prolegomena to a Hypo-
thesis). The Oxford Literary Review, 14.1-2 (1992).
Nous autres Grecs. B. Cassin (Ed.): Les Stratgies contemporaines
dappropriation de lAntiquit. Pars, 1992.
Post-Scriptum: Aporias, Ways and Voices. H. Coward. e T. Foshay
(Eds.): Derrida and Negative Theology. Albany, SUNY Press, 1992.
Pour Louis Marin. Liber, 12 (decembro 1992).
Syllabe. J.P. Moussaron(Ed.): La posie comme avenir: Essai sur
loeuvre de Michel Deguy. Grenoble/Quebec, Presses Universitaires
de Grenoble/Le Griffon dArgile, 1992.
Le Sacrifice. La Mtaphore-Revue, I (1993).
Le toucher: Touch/to touch him. Paragraph, 16/2 (xullo 1993).
Do vient lEurope? Penser lEurope ses frontires. Pars, ditions
de lAube, 1993.
Talking about Writing (con Peter Eisenman). ANYONE, vol. 1 n. 0
(1993).
Lautre nom du Collge. Rue Descartes, 7 (1993).
Foreword. S. Sellers (Ed.): The Hlne Cixous Reader. Londres,
Routledge, 1994.
Fourmis. AA.VV.: Lectures de la diffrence sexuelle. Pars, Des Fe-
mmes, 1994.
The Deconstruction of Actuality. Radical Philosophy, 68 (1994).
The Time is Out of Joint. A. Haverkamp: Deconstruction is/in
America. New York University Press, 1994.
Zeugnis, Gabe. E. Weber (Ed.): Jdisches Denken in Frankreich.
Frankfurt, Suhrkamp 1994.
Adieu. Libration (28-12-1995).
Avances. Prefacio a S. Margel: Le tombeau du dieu artisan. Pars,
ditions du Minuit 1995.
Parti pris pour Algrie, Les Temps modernes, 50e anne, n580 (xa-
neiro/febreiro 1995)
Sauver les phnomnes. Pour Salvatore Puglia. Contretemps, n 1
(inverno 1995).

154
Tense. K. Maly (Ed.): The Path of Archaic Thinking. Albany, SUNY
Press, 1995
Wir alle haben die Philosophie geliebt. Sddeutsche Zeitung Fr. 10.11.
(1995).
Il me faudra errer tout seul. Libration (7-8-1995).
By Force of Mourning. Critical Inquiry, 22, n 2 (inverno 1996).
Foi et savoir. J. Derrida. e G. Vattimo (Eds.): La religion. Pars,
Seuil, 1996.
Nel nome di Europa. L. Bonesio (Ed.): Geofilosofia. Lyasis, Son-
drio, 1996.
Prface. M. Abu-Jamal: En direct du couloir de la mort. Pars, La
Dcouverte, 1996.
Remarks on Deconstruction and Pragmatism. Ch. Mouffe (Ed.):
Deconstruction and Pragmatism. Nova Iorque, Routledge, 1996.
Der Philosoph und die Architekten / The Philosopher and the Archi-
tects. D. Eimert (Ed.): Dekonstruktivistische Tendenzen / Decons-
tructivist Tendencies. Ostfildern, Cantz Verlag, 1996.
Il courait mort: Salut, salut. Notes pour un courrier aux Temps Mo-
dernes, Les Temps Modernes, 51e anne, n 587 (1996).
Write On: Fr Mumia Abu-Jamal. Frankfurter Rundschau (13-01- 1996).
Lignes. Mille e Tre (con M. Henich). Burdeos, William Blake &
Co., 1996.
La norme doit manquer (e outras contribucins). Le gnome et son
double. Pars, Herms, 1996.
History of the Lie. Gradduate Faculty of Philosophy Journal, 19-20 (1997).
Comme sil y avait un art de la signature. Prefacio a M. Servire: Le
sujet de lart. Pars, LHarmattan, 1997.
Le papier ou moi, vous savez... (nouvelles spculations sur un luxe
des pauvres). Les Cahiers de Mdiologie, n 4 (1997).
Sokal et Bricmont ne sont pas srieux. Le Monde (20-11-1997).
Un ver soie. Contretemps, 2-3 (inverno-vern 1997).
Le temps des adieux. Heidegger (lu par) Hegel (lu par) Malabou.
Revue Philosophique de la France et de ltranger, n 1 (xaneiro-marzo
1998).
Amiti--tout-rompre. Libration (22-4-1998).
Fidlit plus dun. Idiomes, nationalits, dconstructions. Rencon-

155
 tre de Rabat avec Jacques Derrida. Pars/Casablanca, Intersignes/
Toubkal, Cahiers Intersignes, n 13 (outono 1998).
Lanimal que donc je suis. Lanimal autobiographique. Autour du tra-
vail de Jacques Derrida. Pars, Galile, 1999.
Responsabilit et hospitalit. M. Seffahi (Dir.): Autour de Jacques
Derrida. Manifeste pour lhospitalit. Pars, d. Paroles dAube, 1999.
Accueil, thique, droit et politique (con M. Wieviorka). M. Seffahi
(Dir.): Autour de Jacques Derrida. Manifeste pour lhospitalit. Pars,
d. Paroles dAube, 1999.
La mondialisation, la paix et la cosmopolitique. Regards, n 54
(febreiro 2000).
Une certaine possibilit impossible..., en Dire lvnement est-ce pos-
sible? (con G. Soussana e A. Nouss). Pars, LHarmattan, 2001.
La veilleuse. Prefacio a J. Trilling: James Joyce ou lcriture matri-
cide. Belford, Circ, 2001.
La forme et la faon. Prefacio a A. David: Racisme et antismitisme.
Pars, Ellipses, 2001.
Abraham, lautre, en J. Cohen e R. Zagury-Orly: Judits. Ques-
tions pour Jacques Derrida. Pars, Galile, 2003.

Entrevistas (Seleccin)

Culture et criture: la prolifration des livres et la fin du livre. No-

roit, 132 (1968).
Intervista (por P. Fossati) NAC, l (1971).
Avoir loreille de la philosophie (por L. Finas) A.A.V.V.: carts. Qua-
tre essais propos de Jacques Derrida. Pars, Fayard, 1973.
Philosophie et communication (con Paul Ricoeur). La Communi-
cation. Montreal, Montmorency, 1973.
Entretien: Jacques Derrida. Almanach de Shakespeare and Company,
2 (1975).
Rponse sur lavantgarde. Digraphe, 6 (1975).
Six philosophes occups dplacer le philosophique propos de la mi-
msis (por G. Lapouge). La Quinzaine littraire, 231 (1630 abril 1976).
Littrature, philosophie et politique sont insparables (con S. Aga-

156
 cinski, S. Kofman e outros). Le Monde (30-11-1976).
Entre crochets (Entretien I). Digraphe, 8 (1976).
Ja, ou le fauxbond (Entretien II). Digraphe, 11 (1977).
Entretien (por F. Laruelle). Le dclin de lcriture. Pars, AubierFla-
mmarion, 1977.
Discussion aprs Signponge (con J. Batlay, P. Bonnefis, R. Jean, M.
Spada, J. L. Steinmetz, K. H. Stierle, I. Tschinka). Ponge inventeur et
classique, P. Bonnefis e P. Oster (Eds.). Pars, 1977.
Qui a peur de la philosophie? (mesa redonda con greph). Noroit
(xaneiro-abril 1978).
An interview with Jacques Derrida, por J. Kearns e K. Newton. The
Literary Review, 14 (1980).
Chorographies (por Ch. V. Mc Donald). Diacritics, 12 (1981).
Le langage. A.A.V.V.: Douze leons de philosophie. Le Monde Diman-
che (2061982).
Entretien et dbat (con M. Moscovice e J. C. Sempe). R. Major
(Ed.): Affranchissement du Transfert et de la Lettre. Pars, Confron-
tation, 1982.
Je ncris pas sans lumire artificielle (por A. Rollin). Le fou parle
(novembro-decembro 1982).
Dialangues. Une conversation avec Anne Gerger. Fruits, n1 (de-
cembro 1983).
Philosophie: Derrida linsoumis (por Catherine David). Le Nouvel
Observateur (981983).
La visite de Jacques Derrida, VU!. Toquio (xaneiro 1984) (por Ch.
Descamps). A.A.V.V.: Entretiens avec Le Monde. I. Philosophies. Pars,
Ed. La Dcouverte/Journal Le Monde, 1984.
Eidos et tlvision: questions Jacques Derrida (por Bernard Stie-
gler). Digraphe, 33 (maio 1984).
Les philosophes et la parole. Passages du tmoin de Franois Georges
Jacques Derrida, Le Monde (21 e 22-10-1984).
Plaidoyer pour la mtaphysique (con J. F. Lyotard). Le Monde (28-
10-1984).
Positionen, 14 Jahren spter (por P. Engelmann). Jacques Derrida:
Positionen. Viena, Passagen, 1984.
Interview with Le Nouvel Observateur: Derrida and Diffrance (por

157
 R. Bernasconi e D. Wood). Warwick, Parousia Press, 1985.
Deconstruction and the Other (por R. Kearney). Dialogues with Con-
temporary Continental Thinkers. Manchester University Press, 1984.
Deconstruction in America: an Interview with Jacques Derrida (por
J. Creech, P. Kamuf e T. Todd). Critical exchange, 17 (inverno 1985).
Philosophie in der Diaspora (con J. F. Lyotard). J. F. Lyotard e
outros: Immaterialitt und Posmoderne. Berln, Merve, 1985.
Deconstruction. A Trialogue with Geoffrey Hartman and Wolfgang
Iser. Mishkenot Shaananim Newsletter, Xerusaln (7-12-1986).
Interview. Art Papers. Atlanta, 10. 1 (1986).
Une carte postale de lAmrique (por V. Vasterling). Tidjschrift voor
Filosofie (22-3-1986).
Gesprch (por Fl. Roetzer). Franzsische Philosophen im Gesprch.
Munich, Boer, 1986.
Entretiens et dbats (con P.- J. Labarrire e outros). F. Guibal, S.
Breton e outros: Altrits. Jacques Derrida et Pierre-Jean Labarrire.
Pars, Osiris, 1986.
Arquitecture et philosophie (por E. Meyer). Beseda. Revue de phi-
losophie et de Religion, 4 (1986).
On Colleges and Philosophy (por G. Bennington). Documents 5.
Institute of Contemporary Arts (1986).
The Crisis in Knowledge. Poststructuralism, Postmodernism, Pos-
modernity (por R. Cheatham e J. Cullum). Arts papers, 10 n 1,
(xaneiro-febreiro 1986).
Les mots auto-biographiques -pourquoi pas (why not) Sartre (por
T. Minatomichi). Revue de la pense aujourdhui, 15 n 8 (1987).
Heidegger, lenfer des philosophes (por Didier Eribon). Le Nouvel
Observateur, 1200 (6-12-1987).
Entrevista realizada por D. Cohen. Digraphe, 42 (decembro 1987).
Artaud et ses doubles (por M. Olivier). Scnes magazines, n 5 (fe-
breiro 1987).
Labyrinth und Archi-Textur (con E. Meyer). Das Abenteuer der
Ideen. Berln, Internationale Bauausstellung, 1987.
A Conversation with Jacques Derrida (por V. Vergani, P. Shinoda e
D. Kesler). Prcis, 6 (1987).
Jacques Derrida on the University (por I. Salusinszky). Criticism in

158
 Society. Londres, Methuen, 1987.
La rponse de Jacques Derrida a Victor Faras. Le Nouvel Observa-
teur (27-11 a 3-12-1987).
Ma lideologia non azione (por L. Breda). Panorama (8-11-1987).
Interview (por J. Bernard). Semiotica Austriaca. Viena (1987).
Some Questions and Responses (con D. Attridge, R. Rand,
J.Llewelyn e outros). N. Fabb, D. Attridge e outros (Eds.): The
Linguistics of Writing. Manchester Univ. Press, 1987.
Abus de pouvoir la Sorbonne (con H. Guirchoun). Le Nouvel Ob-
servateur, 1255 (24 a 30-11-1988).
Controverse sur la possibilit dune science de la philosophie (con
F. Laruelle). La Dcision Philosophique, 5 (1988).
Conversation (con Ch. Norris). A. Papadakis, C. Cooke, A. Benja-
min (Dirs.): Deconstruction Omnibus Volume. Londres, Academy, 1988.
Entretien (con J. L. Nancy). Topoi, 7 (1988).
Derrida-Bourdieu: dbat, Libration, 19 (29-3-1988).
Le philosophe et les architectes (con H. Viale). Diagonal, 73 (agosto
1988).
Philosophie. Souvrir aux provocations de la modernit (por P.
Chastener). Sud-ouest Dimanche (19-6-1988).
The Derridean View (por E. Marx). BM, 04, 2 n 1 (setembro 1988).
Conversation avec Jacques Derrida (1). Lcole a t un enfer pour
moi (por B. Defrance). Cahiers Pdagogiques, 270 (xaneiro 1989).
Conversation avec Jacques Derrida (2). Librer la curiosit, susciter
du dsir (por B. Defrance). Cahiers Pdagogiques, 272 (marzo 1989).
Escrever um modo de morar: entrevista de Jacques Derrida por Eva
Meyer, Projeto, 118 (xaneiro-febreiro 1989).
The Ghost Dance: an Interview with Jacques Derrida, Public, 2
(1989).
Il faut bien manger ou le calcul du sujet (por J.- L. Nancy). Confron-
tation. Cahiers, 20 (1989).
Not everybody loves Apartheid (por Scott L. Malcomson). Village
Voice (25-7-1989).
In Conversation with Christopher Norris, Architectural Design, 58.
1-2 (1989).
Mesa redonda sobre Mmoires pour Paul de Man (con M. Deguy, E. de

159
 Fontenay, A. Garca-Duttmann, M.L. Mallet). Les Papiers du Collge
International de Philosophie, n 11. (marzo 1990)
A Discussion with Jacques Derrida (por P. Kamuf e outros). The
Writing Instructor, 9 n 1-2 (outono-inverno 1990).
Jacques Derrida on Rhetoric and Composition: A Conversation
(con G. A. Olson). Journal of Advanced Composition, 10 n 1 (1990).
Jacques Derrida, ici et ailleurs (por R. -P. Droit). Le Monde (16-11
-1990).
La democrazia come pensiero e promessa (por M. Iofrida). LUnit
(17-11-1990).
Le dessein du philosophe (por J. Coignard). Beaux-Arts, 85
(decembro 1990).
Im Grenzland der Schrift (con E. Weber). Spuren in Kunst und Ge-
sellchaft. Hamburgo, 34/35 n4 (1990).
Le droit la philosophie nest que le droit une certaine ide de la
dmocratie (por R. -P. Droit). Le Monde (16-11-1990).
Acceto di fronte al dissegno (con L. M. Colban). Il Giornale
dellArte, n82 (outubro 1990).
Un penseur dans la cit. Jacques Derrida (por Y. Roucate).
Lvnement du Jeudi, 284 (abril 1990).
Le programme philosophique de Jacques Derrida (por R. Maggio-
ri). Libration (15-11-1990).
Conversation (con R. Mortley). French Philosophers in Conversa-
tion. Londres, Routledge & Kegan Paul, 1991.
Entretien avec Jacques Derrida (por F. Bilbaut-Faillant). La Sept,
13 (23 a 29-3-1991).
Guai ai nuovi dogmatismi (con V. Vitiello). Il Mattino (2-3-1991).
Otazky se nikdy nelze vzdat (con K. Thein). Pritomnost, 3 (1991).
Socrate, raccontaci una storia. Intervista con Jacques Derrida sullo
stato della filosofia contemporanea (por C. Dignola). Avvenire
(17-1-1991).
Summary of Impromptu Remarks. C. Davidson e J. Kipnis, Any-
one. Nova Iorque, Rizzoli, 1991.
Arquitecture et Dconstruction (por A. Asada e A. Isokaki). NH4,
Toquio (1992) (emisin videografiada).
Autour de Paul de Man (con M. Deguy, E. Fontenay e outros). Les

160
 Papiers du Collge International de Philosophie, 11 (1992).
Canons and Metonymies (con R. Rand). R. Rand (Ed.), Logoma-
chia: The Conflict of Faculties. Lincoln, Univ. of Nebraska Press, 1992.
Conversazione con Jacques Derrida (por V. Vitiello, P. Pealver, M.
Ferraris e outros). Aut, Aut, 248-249 (marzo-xuo 1992).
Le frontiere di Derrida (por Fabio Gambaro). La Reppublica (8-7-1992).
Invitation to a Discussion (con M. Wigley). Columbia Documents.
Nova Iorque (1992).
Rpliques. Sur F. Ponge (con G. Farasse). Revue des Sciences Humai-
nes, 228, n 4 (outubro-decembro 1992).
This Strange Institution Called Literature (con D. Attridge). D. At-
tridge: Acts of Literature. Nova Iorque, Routledge & Kegan Paul, 1992.
Entretien (con R. Maggiori). Les Cahiers libres de Libration (24-
11-1994).
Nietzsche and the Machine (por R. Beardsworth). Journal of
Nietzsche Studies, 7 (1994).
Spectres de Marx (por Ch. Boissinot). Laval Thologique et philo-
sophique, 50 (3) (1994).
Oui, mes livres sont politiques (por D. Eribon). Le Nouvel Observa-
teur, 1633 (22 a 28-2-1996).
Tratement de texte (con L. Sguin). La Quinzaine Littraire, 698
(1996).
As if I Were Dead (por J. Brannigan e outros.) J. Brannigan:
Applying: to Derrida. Londres, McMillan, 1997.
The Villanova Roundtable. J. Caputo (Ed.): Deconstruction in a
Nutshell. Nova Iorque, Fordham Univ. Press, 1997.
Rponse lenqute: Les intellectuels, tentative de dfinition par eux-
mmes. Lignes, n 32 (outubro 1997).
Entrevista con Thomas Assheuer. Die Zeit (5-3-1998).

161
Vdeos E Gravacins (Seleccin)

Filmes e vdeos
LAppel du Silence, dirixida por Phillippe Alfonsi, emisin: 1 de
decembro 1983, en Rsistances (Art Against Apartheid), Antenne
2. Francia.
Ghost Dance, producida, escrita e dirixida por Ken McMullen.
Looseyard Production para Channel 4 e ZDF, 1984
Trialogue in Jerusalem, Wolfgang Iser e Geoffrey Hartman en con-
versa con Derrida en The Mishkenot Shaananim, en Xerusaln, 1986
(vdeo, 60 minutos).
Caryl Chessman, lcriture contre la mort, dirixida por Jean-
Christophe Ros; producida por I.N.A. para TF 1, 1987 (documen-
tario, 57 minutos).
Big Words... Small Worlds conferencia-documentario, University
of Strathclyde (The Linguistics of Writing, 4-6 xuo 1986) emitida
en Channel 4, 22 de novembro de 1987.
Jacques Derrida, Deconstruction in Art and Architecture entrevista
con Christopher Norris, editada e dirixida por Marcus Latham en
colaboracin con The International Symposium on Deconstruction,
Clore Gallery, Londres, 26 de marzo de 1988.
Rflexions faites: Jacques Derrida filme de Didier Eribon, dirixido
por Phillippe Collin, GMT Productions (con Geoffrey Bennington,
Helne Cixous, Ren Major, Grard Titus-Carmel, Gianni Vattimo)
La Sept en cassettes. Pars: Scherzo, 1990(mesa redonda).
The Late Show, mesa redonda acerca da obra de Roland Barthes,
BBC, emisin o 5 de abril de 1990.
Disturbances (Among the Jars), vdeo-instalacin por Gary Hill,
Passage de limage, onde Jacques Derrida figura como un dos lec-
tores. Pars, Centre Georges Pompidou, 1990.
Les Grands Entretiens: Jacques Derrida por A. Spire, con M. Field
e Pierre Pachet. Pars: Socam Video, 1991 (entrevista).
Architecture et dconstruction (con A. Asada e A. Isisaki). Toquio.
NH4, 1992 (entrevista).
Interview (con Alan Montefiore) (Oxford Amnesty Lectures, 13 de
febreiro de 1992). Emitida en Channel Four.

162
Dailleurs, Derrida (por S. Fathy). 2000.
Derrida (por Kirby Dick e Ami Ziering Kofman). 2003

Intervencins en radio e gravacins

Feu la Cendre, cassette de Jacques Derrida e Carole Bouquet lendo
Feu la Cendre, ditions DesFemmes. Pars, 1987.
Philosophical Forum, cassette de Jacques Derrida en debate con
Geoffrey Bennington, na ICA, Londres, 29 de novembro de 1987.
Im Grenzland der Schrift, emisin radiofnica de Jacques Derrida
en dilogo con Elisabeth Weber, Hessischer Rundfunk, 22 de maio
de 1990.
Circonfession, en Jacques Derrida (G. Bennington et J. Derrida).
Pars: Seuil 1991 (texto lido por J.D. e rexistrado por M.-L. Mallet,
en Bibliothque des voix. Pars, DesFemmes, 1993).
Interjections of Appeal, presentacin con ocasin do Centenario
Artaud, emisin en vdeo-conferencia en Internet en Sydney. (Aus-
tralia) o 4 de setembro de 1996.
Perhaps or Maybe, 2 cassettes de Jacques Derrida en dilogo con
Alexander Garca Dttmann, na ICA, Londres 8 de marzo de 1996.
Histoire du Mensonge: Prolgomnes, emisin de radio dunha
presentacin lida na Staatsbibliothek Berlin (co-organizado con
Einstein Forum, Potsdam) ca. 3 horas, traducida simultaneamente
ao alemn, 9 de xullo de 1996.

TEXTOS DE DERRIDA TRADUCIDOS AO CASTELN

Libros

De la gramatologa. Trad. O. del Barco e C. Ceretti. Buenos Aires, Siglo

Veintiuno, 1971.
Tiempo y presencia. Trad. P. Marchant. Santiago de Chile, Ed. Univer-
sitaria, 1971.
Dos ensayos. Barcelona, Anagrama, 1974.
La diseminacin. Trad. J. Martn. Madrid, Fundamentos, 1975.
Posiciones. Trad. M.Arranz. Valencia, Pretextos, 1977.

163
El concepto de verdad en Lacan. Trad. H. Acevedo. Buenos Aires, Homo
Sapiens, 1977.
Espolones. Los estilos de Nietzsche. Trad. M. Arranz. Valencia, Pretextos,
1981.
La filosofa como institucin (Contn: Kant: el conflicto de las facul-
tades; Nietzsche: polticas del nombre propio; Kafka: ante la
ley; Descartes: lenguaje e institucin filosfica) Trad. A. Azur-
mendi. Barcelona, Juan Granica, 1984.
La voz y el fenmeno. Trad. P. Pealver. Valencia, Pretextos, 1985.
La tarjeta postal. De Freud a Lacan y ms all. Trad. T. Segovia. Mxico,
Siglo XXI, 1986 ( 2 ed. aumentada, 2001).
Mrgenes de la filosofa. Madrid, Ctedra, 1988.
La escritura y la diferencia. Trad. P. Pealver. Barcelona, Anthropos, 1989.
Del espritu. Heidegger y la pregunta. Trad. M. Arranz. Valencia, Pre-
textos, 1989.
Memorias para Paul de Man. Trad. C. Gardini. Barcelona, Gedisa, 1989.
La desconstruccin en las fronteras de la filosofa (Contn: La retirada de
la metfora. Envo). Trad. P. Pealver. Barcelona, Paids, 1989.
Antologa Trad. P. Pealver, C. de Peretti e F. Torres Monreal. An-
thropos. Revista de Documentacin Cientfica de la Cultura (Barcelo-
na) Suplementos 13 (marzo 1989). Reedicin en: Cmo no hablar.
Y otros textos. Barcelona, Proyecto A Ediciones, 1997 (Contn:
Cmo no hablar. Denegaciones. Mallarm. Yoel psicoa-
nlisis. En este momento mismo en este trabajo hme aqu.
Las pupilas de la universidad. El principio de razn y la idea de
la universidad. No Apocalypse, Not Now (a toda velocidad, siete
misiles, siete misivas).
El otro cabo. Trad. P. Pealver. Barcelona, Serbal, 1992.
Sobre un tono apocalptico adoptado recientemente. Mxico, Siglo XXI, 1994.
Dar (el) tiempo. Trad. C. de Peretti. Barcelona, Paids, 1995.
Espectros de Marx. Trad. J.M. Alarcn e C. de Peretti. Madrid, Trotta, 1995.
Khra. Trad. Diego Tatin. Crdoba (Arxentina), Alcin, 1995.
El lenguaje y las instituciones filosficas. Transferencia ex catedra (Contn:
Si ha lugar a traducir. I. La filosofa en su lengua nacional; Si
ha lugar a traducir. II. Las novelas de Descartes o la economa de las
palabras; Ctedra vacante: censura, maestra y magistralidad;

164
 Teologa de la traduccin). Trad. Grupo Decontra. Barcelona,
Paids, 1995.
Cosmopolitas de todos los pases, un esfuerzo ms!. Trad. J. Mateo Ballor-
ca. Valladolid, Cuatro Ediciones, 1996.
Mal de archivo. Trad. P. Vidarte. Madrid, Trotta, 1997.
El monolingismo del otro. Trad. H. Pons. Buenos Aires, Manantial, 1997.
Resistencias - del psicoanlisis. Trad. J. Piatigorsky. Buenos Aires/Barce-
lona/Mxico, Paids, 1997.
Fuerza de ley. El fundamento mstico de la autoridad. Trad. A. Barber
e P. Pealver. Madrid, Tecnos, 1997.
Historia de la mentira: prolegmenos. Trad. M.E. Vela, C. Hidalgo e E.
Klett. Revisin xeral J. Sazbn. Buenos Aires, Universidad, 1997.
El tiempo de una tesis. Barcelona, Proyecto A Ediciones, 1997. [Con-
tn: El tiempo de una tesis: puntuaciones. Carta a un amigo ja-
pons. Qu hacer de la pregunta Qu hacer??. Tener odo
para la filosofa. Entrevista de Lucette Finas con Jacques Derrida.
Entre corchetes. Entrevista con Jacques Derrida (Primera parte).
Ja, o en la estacada. Entrevista con Jacques Derrida (Segunda par-
te). Jacques Derrida. Entrevista con Ch. Descamps. Textos
anteriormente publicados en Anthropos. Revista de Documentacin
Cientfica de la Cultura. Barcelona, 93 (febreiro 1989)].
Aporas. Trad. C. de Peretti. Barcelona, Paids, 1998.
Polticas de la amistad. Trad. P. Pealver e P. Vidarte. Madrid, Trotta, 1998.
Adis - a Emmanuel Lvinas. Trad. J. Santos. Madrid. Trotta, 1998.
Ecografas de la televisin. Trad. H. Pons. Buenos Aires, Eudeba, 1998.
No escribo sin luz artificial. Trad. R. Ibaes e M J. Pozo. Valladolid,
Cuatro Ediciones, 1999.
Las muertes de Roland Barthes. Trad. R. Mier. Mxico, Taurus, 1999.
Dar (la) muerte. Trad. C. de Peretti e P. Vidarte. Barcelona, Paids, 2000.
Introduccin a El origen de la geometra de E. Husserl. Trad. da In-
troduccin D. Cohen. Trad. do texto en francs de Husserl: V. Waks-
man. Revisin tcnica L. Rabanaque. Buenos Aires, Manantial, 2000.
La hospitalidad (con A. Dufourmantele). Trad. e Prlogo de M. Sego-
viano. Buenos Aires, Ed. de la Flor, 2000.
La verdad en pintura. Trad. M.C. Gonzlez e D. Scavino. Buenos Aires,
Paids, 2001.

165
Velos (con H. Cixous). Trad. M. Negrn. Mxico, Siglo XXI, 2001.
Estados de nimo del psicoanlisis. Trad. V. Gallo. Buenos Aires, Paids, 2001.
Palabra! Instantneas filosficas. Trad. C. Peretti e P. Vidarte. Madrid,
Trotta, 2001.
La Universidad sin condicin. Trad. C. de Peretti e P. Vidarte. Madrid,
Trotta, 2002 [Hai traducin tamn de M. Negrn. San Juan (Puerto
Rico), Ed. Postdata, 2002].
Schibboleth. Para Paul Celan. Trad. J. Prez de Tudela. Madrid, Arena
Libros, 2002.
El siglo y el perdn, seguido de Fe y saber. Buenos Aires, Ed. de la Flor, 2002.
Ulises gramfono y Dos palabras para Joyce. Trad. de M.E. Teruggi. Bue-
nos Aires, Tres Haches, 2002.
Y maana, qu ... Dilogo (con E. Roudinesco). Trad. V. Goldstein. Bue-
nos Aires, Fondo de Cultura Econmica, 2003.
Papel Mquina. Trad. de C. de Peretti e P. Vidarte. Madrid, Trotta, 2003.
La filosofa en una poca de terror. Dilogos con Jrgen Habermas y Jacques
Derrida. G. Borradori (Ed.). Trad. J.J. Botero e L.E. Hoyos. Ma-
drid, Taurus, 2003.
Lengua por venir/Langue venir (con H. Cixous). M. Segarra (Ed.).
Barcelona, Icaria, 2004.
Acabados, seguido de Kant, el judo, el alemn. Trad. P. Pealver. Ma-
drid, Trotta, 2004.
Rodar las palabras (con S. Fathy). Trad. A. Tudela. Madrid, Arena Li-
bros, 2004.
Canallas. Trad.C. de Peretti. Madrid, Trotta, 2005.
Cada vez nica, el fin del mundo. Trad. M. Arranz.Valencia, Pre-textos, 2005.
Aprender por fin a vivir (Entrevista con J. Birnbaum). Trad. N. Bersihand.
Buenos Aires, Amorrortu, 2006.
Decir el acontecimiento, es posible? (con G. Soussana e A. Nouss). Trad.
J. Santos. Madrid, Arena Libros, 2007.
La difunta ceniza. Feu la cendre(Ed. bilinge). Trad. D. lvaro e C. de
Peretti. Buenos Aires, Ed. La Cebra, 2009.
Otobiografas. La enseanaza de Nietzsche y la poltica del nombre propio.
Trad. H. Pons. Madrid-Buenos Aires, Amorrortu, 2009.
Carneros. El dilogo ininterrumpido:entre dos infinitos, el poema. Trad. I.
Agoff. Madrid-Buenos Aires, Amorrortu, 2009.

166
El gusto del secreto. Entrevista con Mauricio Ferraris. Madrid-Buenos
Aires, Amorrortu. 2009.
Seminario La bestia y el soberano. Volumen I (2001-2002). Trad. C. de
Peretti e D. Rocha. Buenos Aires, Manantial, 2010.
El animal que luego estoy si(gui)endo. Trad. C. de Peretti e C. Rodrguez
Marciel. Madrid, Trotta (prxima publicacin).

Artigos

Gnesis y estructura y la fenomenologa. AA.VV.: Las nociones de

estructura y gnesis. Trad. Fl. Maza. Buenos Aires, Proteo, 1969 (Pos-
teriormente: Buenos Aires, Nueva Visin, 1975).
La lingstica de Rousseau. J.J. Rousseau: Ensayo sobre el origen de
las lenguas. Trad. A. Drazul. Buenos Aires, Calden, 1970.
La diffrance. AA.VV.: Teora de conjunto. Trad. S. Oliva, N. Coma-
dire e D. Oller. Barcelona, Seix Barral, 1971.
La estructura, el signo y el juego en el discurso de las ciencias hu-
manas. Trad. E. Tras e El teatro de la crueldad y la clausura de
la representacin. Trad. A. Gonzlez Troyano. J. Derrida: Dos
ensayos. Barcelona, Anagrama, 1972.
La lingstica de Rousseau. AA.VV.: Presencia de Rousseau. Trad. J.
Sazbn. Buenos Aires, Nueva Visin, 1972.
El pozo y la pirmide. Introduccin a la semiologa de Hegel.
AA.VV.: Hegel y el pensamiento moderno. Trad. R.Salvat. Mxico,
Siglo Veintiuno, 1975.
La palabra soplada. AA.VV.: El pensamiento de Antonin Artaud.
Trad. A. Drazul. Buenos Aires, Calden, 1975.
Dnde empieza y cmo acaba un cuerpo docente?. D. Grisoni
(Ed.): Polticas de la filosofa. Trad. O. Barahona e U. Doyhamboure.
Mxico, Fondo de Cultura Econmica, 1982.
Jacques Derrida, entre la filosofa y la escritura (Entrevista de Ch.
Descamps). El Pas-Libros. Madrid (12121982).
El lenguaje. AA.VV.: Doce lecciones de filosofa. Trad. J.M. Colomer.
Barcelona, Juan Granica, 1983.
+R (pardessus le march). Trad. C.de Peretti. Revista de Occidente.

167
 Madrid, 44 (xaneiro 1985).
La/os muerte/os de Roland Barthes (Extracto). Trad. L.S. Iglesias
e De un tono apocalptico adoptado antao en filosofa. Trad. M.
Rods de Claric e W. N. Blanco. Maldoror. Montevideo, 21 (1985).
Nacionalidad y nacionalismo filosfico. Trad. M.-Ch. Peyrrone e
Psych: Invenciones del Otro. Trad. M. Rods de Clrico e W.
Neira Blanco. L. Block De Behar (Coord.): Diseminario. Monte-
video, XYZ Ediciones, 1987.
Torres de Babel. Trad. C.Olmedo e P.Pealver. ER. Revista de Filo-
sofa. Sevilla, 5 (inverno 1987).
Fascinacin del horrible archivo. Una conversacin con Jacques De-
rrida (Entrevista de D.Eribon). El Pas. Temas de Nuestra poca.
Madrid (19-11-1987).
Por qu Peter Eisenman escribe tan buenos libros. Trad. S. Rodr-
guez-Torres e A. Sanmartn. Arquitectura. Madrid, 270 (xaneiro-
febreiro 1988).
Escribir es un modo de habitar (Entrevista de Eva Meyer). Trad. M.
Hernndez. Arquitectura Viva. Madrid, 1 (xuo 1988).
...Una de las virtudes ms recientes. Trad. C. de Peretti. Prefacio a
C. de Peretti : Jacques Derrida: Texto y deconstruccin. Barcelona,
Anthropos, 1989.
El tiempo de una tesis: puntuaciones. Trad. P. Pealver. Anthropos.
Revista de Documentacin Cientfica de la Cultura. Barcelona, 93 (fe-
breiro 1989).
Antologa. Trad. P. Pealver, C. de Peretti e F. Torres Monreal. An-
thropos. Revista de Documentacin Cientfica de la Cultura. Barcelona ,
Suplementos, 13 (marzo 1989).
Algunas preguntas y respuestas. N. Fabb, D. Attridge, A. Du-
rant e C. Maccabe (Eds.): La lingstica de la escritura. Debates
entre lengua y literatura. Trad. J. Yage Bosch. Madrid, Visor, 1989.
Qu es la poesa?. Trad. C. de Peretti. ER. Revista de Filosofa. Se-
villa, 9-10 (1989-90).
Ich bnn all hier. Ya estoy aqu. Conversacin con J. Derrida. Entre-
vista de M. Ferraris. Trad. P. Pealver e C. de Peretti. ER. Revista
de Filosofa. Sevilla, 9-10 (1989-90).
Ulises-gramfono: El oui-dire de Joyce. Trad. M. Asensi. M. Asensi

168
 (Ed.): Teora literaria y deconstruccin. Madrid, Arco/Libros, 1990.
Contra los consensos (Entrevista de Y. Roucaute). Diario 16. Cul-
turas. Madrid (30-6-1990).
Los lmites de la aniquilacin. Hiptesis sobre Benjamin y la solu-
cin final (Extracto). Trad. J.M. Revuelta. El Pas. Temas de Nues-
tra poca. Madrid (20-9-1990).
Videor [Gary Hill, Disturbance (Among the Jars), 1988]. Trad.
catal J.J. Serra. Passages de limage (Catleg). Barcelona, Fundaci
Caixa de Pensions, 1991.
La opinin pblica y la democracia Diario 16. Culturas. Madrid (7-
12-1991).
Fuerza de ley: El fundamento mstico de la autoridad. Trad. A.
Barber e P. Pealver. Doxa, 11 (1992).
Back from Moscow, in the URSS. Trad. D. Reggiori. Daimon. Revista
de Filosofa. Murcia, 5 (1992).
Glas (Extracto). Trad. C. de Peretti e L. Ferrero. Anthropos. Revista
de Documentacin Cientfica de la Cultura. Barcelona, Suplemen-
tos, 32 (maio 1992).
Una locura debe velar sobre el pensamiento (Entrevista de F.
Ewald). Trad. C. de Peretti. Suplemento Semanal de Diario 16. Ma-
drid, 419 (27-11-1993).
Pensar lo que viene (Debate Derrida-Minc). Trad. J.M. Vidal. La
Esfera. Revista Cultural de El Mundo. Madrid (26-3-1994).
Deconstrur la actualidad (Entrevista). Trad. C. de Peretti. El Ojo
Mocho. Revista de Crtica Cultural. Buenos Aires, 5 (primavera 1994).
Discurso sobre la amistad (Entrevista de R. Maggiori). La Esfera
(El Mundo). Madrid (3-12-1994).
Circonfesin. G. Bennington e J. Derrida: Jacques Derrida.
Trad. M.L. Rodrguez Tapia. Madrid, Ctedra, 1994.
Nos-otros griegos. B. Cassin (Ed.): Nuestros griegos y sus modernos.
Trad. I. Agoff. Buenos Aires, Manantial, 1994.
Ser justo con Freud. La historia de la locura en la edad del psicoa-
nlisis. Trad. C. de Peretti. ER. Revista de Filosofa. Sevilla, 17-18
(1994-1995). Tamn en AA.VV.: Pensar la locura. Ensayos sobre Mi-
chel Foucault. Trad. J. Piatigorsky. Buenos Aires/Barcelona/Mxico,
Paids, 1996.

169
Tendr que equivocarme (sic) solo. Trad. J.M. Vidal. La Esfera. Re-
vista Cultural de El Mundo. Madrid, 239 (12-11-1995).
Retricas de la droga. Trad. B. Mazzoldi. Revista Colombiana de
Psicologa. Bogot, 4 (1995).
F y saber. Las dos fuentes de la religin en los lmites de la mera
razn. Trad. C. de Peretti e P. Vidarte. J. Derrida e G. Vattimo
(Eds.): La religin. Madrid, PPC, 1996.
La retirada de la metfora. Trad. G. Aranzueque. G. Aranzueque
(Ed.): Horizontes del relato. Lecturas y conversaciones con Paul Ricoeur.
Madrid, Cuaderno Gris, 1997.
Adis - a Emmanuel Lvinas (S o texto co mesmo ttulo). Trad.
C. de Peretti. Revista de Occidente. Madrid, 196. (setembro 1997).
Notas sobre desconstruccin y pragmatismo en Ch. Mouffe
(Ed.): Desconstruccin y pragmatismo. Trad. M. Mayer e I.M. Pousa-
dela. Buenos Aires, Paids, 1998.
Las buenas voluntades de poder e Interpretar las firmas (Nietzs-
che/Heidegger), Dos preguntas. Trad. de G. Aranzueque, en A.
Gmez Ramos (Ed.): Dilogo y deconstruccin. Los lmites del en-
cuentro entre Gadamer y Derrida. Cuaderno Gris, Universidad Au-
tnoma de Madrid, n 3, poca III (1998).
El derecho a la filosofa desde el punto de vista cosmopoltico. Trad.
P. Vidarte. Endxa. Madrid, UNED, n 12, vol. 2 (1999).
Et cetera.... Trad. P. Pealver. Daimon. Universidad de Murcia, n
19 (xullo-decembro 1999).
El papel o yo, qu quiere que le diga...! (Nuevas especulaciones sobre
un lujo de los pobres). Trad. C. de Peretti e P. Vidarte, P. Vidarte
(Ed.): Marginales. Leyendo a Derrida. Madrid, UNED, 2000.
El perdn. Trad. C. de Peretti e P. Vidarte, en Letra Internacional.
Madrid, 67 (vern 2000).
Abraham, el otro. Trad. P. Pealver, en Sileno. Variaciones sobre Arte
y Pensamiento. Madrid, Vol. 9 (decembro 2000).
El cine y sus fantasmas. Conversacin con Jacques Derrida. Trad. A.
Tudela Sancho, en Desobra. Madrid, vol. I, 1 (primavera-vern 2002).
Marx e hijos en M. Sprinker (Ed.): Demarcaciones espectrales. En
torno a Espectros de Marx de Jacques Derrida. Trad. M. Malo de Mo-
lina, A. Riesco e R. Snchez Cedillo. Madrid, Akal, 2002.

170
Marx no es un don nadie e Alguien se adelante y dice. Trad. de
J. Daz e C. Meloni, en C. de Peretti (Ed.): Espectrografas (Desde
Marx a Derrida). Madrid, Trotta, 2003.
El bien soberano, o estar malo de ganas de soberana. Trad. de P.
Pealver, en Archipilago.Cuadernos de Crtica de la Cultura. Madrid,
75 (maio 2007).
El aforismo a contratiempo. Trad. E. Velasco, en C. Peretti e E.
Velasco. (Eds.): Conjunciones. Derrida y Compaa. Madrid, Dyc-
kinson, 2007.

Entrevistas (Seleccin)

Jacques Derrida: leer lo ilegible (Entrevista de C. Gonzlez-Marn).

Revista de Occidente. Madrid, 6263 (xulloagosto 1986).
Entrevista. Del materialismo no dialctico (con K. Jihad), Cultura
69 (3-8-1986).
Entrevista con Jacques Derrida (Entrevista de C. de Peretti). Po-
ltica y Sociedad. Madrid, 3 (1989). Publicado asimismo en Debate
feminista. Mxico, 2 (setembro 1990).
La amistad est siempre por venir... (Entrevista de C. de Peretti).
Suplemento Cultural de El Independiente. Madrid (24-12-1989).
El Mundo de la Desconstruccin (Entrevista de Daniel Swinburn e
Lucas Sierra) Suplemento Cultural de El Mercurio. Santiago de Chile
(3-12-95).
Derrida y el tiempo de la confusin (Entrevista de Faride Zeran).
La poca. Santiago de Chile (3-12-1995)
Entrevista a Jacques Derrida (Coordinacin e traducin de M. Ne-
grn). Postdata. Puerto Rico, 15 (outubro de 2000).
La entrevista de bolsillo. Jacques Derrida responde a Freddy Tllez y Bruno
Mazzoldi. Bogot, Siglo del Hombre, 2005.

171
TEXTOS DE DERRIDA TRADUCIDOS AO PORTUGUS

Posies. Trad. M. Margarida Barahona. Lisboa, Pltano Editora, 1975.

Margens da filosofia. Trad. J. Torres Costa e A. Magalhes. Porto, Rs
Editora, s/d.
O outro cabo. Trad. F. Bernardo. Coimbra, A Mar Arte/Reitoria Uni-
versidade de Coimbra, 1995.
A voz e o fenmeno. Trad. M. J. Semio e C. A. de Brito. Lisboa, Ed.70, 1996.
F e saber: as duas fontes da religio nos limites da simples razo. En J.
Derrida, G. Vattimo e outros, A religio. Trad. M. Serras Pereira.
Lisboa, Relgio dgua Editores, 1997.
De um tom apocalptico adoptado h pouco em filosofia. Trad. C. Leone.
Lisboa, Veja, 1997.
Cosmopolitas de todos os pases, mais um esforo! Trad. F. Bernardo.
Coimbra, MinervaCoimbra, 2001.
O monolinguismo do outro. Trad. F. Bernardo. Porto, Campo das Letras, 2001.
Vus... vela. Trad. F. Bernardo. Coimbra, Quarteto, 2001.
Che cos La poesia? Trad. O. M. Silvestre. Coimbra, Angelus Novus, 2003.
Da hospitalidade. Trad. F. Bernardo. Viseu, Palimage, 2003.
A Universidade sem condio. Trad. A. L. Diogo. Coimbra, Angelus
Novus, 2003.
Forza de lei. Trad. F. Bernardo. Porto, Campo das Letras, 2003.
Polticas da amizade. Trad. F. Bernardo. Porto, Campo das Letras, 2003.
O soberano bem. Ed. Bilingue, trad. F. Bernardo. Viseu, Palimage, 2004.
Morada. Maurice Blanchot. Trad. S. R. Lopes. Lisboa, Vendaval, 2004.
Auto-inmunidades: Suicdios reais e simblicos G. Borradori,
Filosofia em Tempo de Terror. Dilogos com J. Habermas e J. Derrida,
Trad. J. Pinho. Porto, Campo das Letras, 2004.
Aprender finalmente a viver. Entrevista com J. Birnbaum. Trad. F. Ber-
nardo. Coimbra, Ariadne Ed., 2005.
Carneiros. O dilogo ininterrupto: entre dois infinitos, o poema. Trad. F.
Bernardo. Palimage, 2008.
Vadios. Trad. F. Bernardo, H. Amaral, G. Zagalo. Coimbra, Palimage, 2009.
Memrias de cego. Trad. F. Bernardo. Lisboa, F. C. Gulbenkian (no
prelo).
Dar a morte. Trad. F. Bernardo. Porto, Campo das Letras (no prelo).

172
 Agradecementos
s mias irms de tras as silveiras:
Adirias, Cruz e Fernanda.
MATERIAIS
E FERRAMENTAS PROCOMN

Co obxectivo de avanzarmos na forxa dunha linguaxe e un

vocabulario especfico en galego que tea en conta a pro-
blemtica filosfico-poltica contempornea e co obxecti-
vo tamn de nos afastarmos da mera traducin do caste-
ln, propomos unha lia de textos monogrficos de auto-
ra contempornea. A coleccin, dirixida tanto ao pblico
universitario en xeral como ao persoal docente de filosofa,
procura iniciar unha investigacin propia na obra dun au-
tor ou autora, preencher un baleiro especfico dentro da
teora en lingua galega e, ao mesmo tempo, dispor dunha
escolma de documentos orixinais e fixar un vocabulario
conceptual inexistente en galego. Os textos son elaborados
polas persoas investigadoras do colectivo Proxecto Derriba
tentando que a precisin tcnica e a contemporaneidade
non sexan un impedimento para o seu carcter pedagxico.
 Para Derrida, facer xustiza sera facer acontecemento,
sar do programa, ir para aln dunha potencialidade, para
aln do futuro, facer chegar o porvir mesmo.
O porvir entendido como aquilo que chega sen rostro
nin medida, aquilo que irrompe violentamente unha
normalidade dada, o porvir como o incontrolbel,
o monstruoso, o indecidbel, tamn, por tanto,
o impensbel. O porvir, que fala dunha gramtica
quiz sen concepto, quiz anda sen concepto, quiz
inconceptualizbel, unha gramtica que di xa o que non
ou o que non est aqu, mais ao mesmo tempo, unha
gramtica que fala daquilo que vn,
do que est xa a vir, do que arriba, do arribante mesmo.
Hai aqu un deber de aceptacin sen lmite, un deber
de hospitalidade incondicional para co estranxeiro.
Outra vez, por tanto, un deber de responsabilidade

proxectoderriba.org | estaleiroeditora.org